Deg tazwara ssarameγ tfehhmem tamaziγt akk-n ma tellam da, acku awal-iw ad d-yawi γef tmaziγt, s
tmaziγt. Awal-a ad yili wezzil, maca tiγri-ines awah ad tili γezzifet, akken ad taweḍ γer kra n win
iḥesben iman-is d Amaziγ aḥeqqani, mačči n wawal kan.
Aseqsi γef ara neεreḍ ad d-nerr ihi d wa: unnuγ γef tmaziγt (neγ γef timanit tasnawalt n Tmurt-n-
Yeqbayliyen), d tidet neγ d awal kan ?
Nezmer ad d-nini d akk-n amennuγ asertan [1] γef tmaziγt yebda-d yakan seg wayen yettusemman
“tazγent tamesmaziγt” [2] n 1949, tallit deg kra n waggagen ed yisertanen iqbaylien ssutren deg
ukabar n MTLD ad d-iger taggugt tamaziγt [3] deg wayen umi semman “Lezzayer tazzayerit”. Aya d
ayen ay ugin yiεerrubien, d ayen d-yeglan ula s tmenγiwt n yimaγnasen imesmaziγen [4] am Ali Rabia
(1953) ed Mbarek Aït Menguellet (1956). Sakkin, ḍefren-d yimennuγen niḍen s wudmawen niḍen:
Tagrawla n FFS (1963), Tafsut Tamaziγt (1980), Asunded n Uqrab [5] (1995), akked Tefsut
Taberkant (2001-2004). Yal yiwet deg tegrawliwin-a teldi-d acemma tawwurt i tmaziγt. Imi tamaziγt
tuγal tettwaqbel ad tettusγer deg uγerbaz, tettwaqbel s tmenḍawt [6] d tutlayt tanamurt, tekcem γer
utilifizyun, tettuseqdac i tira n yedlisen.
Maca, kra da akk d udem-nni kan amellal ay d-ibanen seg temsalt tamziγt; udem yefren d aberkan.
Ma nwehha γer-s tafat, ad d-banen deg-s aṭas n yinekkiẓen [7]: deg tazwara, tamaziγt ur telli d
tunṣibt. D ayen tt-yeğğan ur teṭṭif amkan yemden la deg taγult n usegmi [8], imi nettat d tanga
tamaḍγirt [9], wala deg taγult n tedbelt [10], imi nettat ur tettuseqdac i tira n warraten [11], wala deg
taγult n teγdemt [12], imi nettat ur tettutlay sdat n unezzarfu, wala deg taγult n twennaḍt [13], imi
nettat tγab ama deg yigalisen n yiberdan [14], ama deg teplakin n tḥuna. Syin γer-s, γas akk-n tutlayt
tamaziγt tella deg utilifizyun, isekkilen-is γaben ama deg yiginiriken, ama deg yezwal, ama deg
uγawasdeffir n tesgilin [15]. Ubeṣṣeḥ, ayen γef ara nesḥissef ugar, d akk-n Imaziγen s timmad-nsen
ur gin ayen ilaqen i ureṣṣi ed ufesser n tmaziγt deg tmetti tazzayerit. Ur d tisewham ma yekka-d
waya seg Yicawien, Imẓabien, neγ Imuhaγ, imi nutni werğin uzlen yakan γef tmaziγt. Maca, yettett
wul m’ara yili d Iqbaylien ay yunfen γef ubrid n tmaziγt umi Dda Lmulud yerẓa asalu. Iqbaylien-nneγ
ass-a acḥal ḥemmlen ad εelqen Z amaziγ γef yedmaren-nsen ! Acḥal ḥemmlen ad suγen deg
yiberdan ed yinurar “anwi wigi ? D Imaziγen !”. Maca, akken ad ṣerrfen duṛu γef tuγin n udlis amaziγ,
d awezγi ! Ur d aya kan. Tigti n waggagen-nneγ imeqqranen reffden azal n tmaziγt s yemru-nsen
[16], m’akk-n ttarun fell-as s tutlayt yebγun tili; maca sseγḍalen azal-is s yilsawen-nsen, m’akk-n
ttmeslayen s tutlayin niḍen deg waygar-asen, deg yinegrawen, neγ deg yitilifizyunen akked iṛadyuten
imaziγen (am BRTV, TV-4, ar tigra).
Γef wayen akk d-nebder sufella, nezmer ad d-nini d akk-n unnuγ γef tmaziγt yella am yiḍelli am ass-
a. Maca, γurwat ad fehmem belli asafu n ukemmel yettunefk i tsuta tamaynut [17]; deg tilawt, d
tasuta-nni kan taqburt n tmanyinin [18] ay yettkemmilen. Yerna ula d ta ur tessaweḍ ar ass-a ad
tessali tamaziγt γer teεrict n tutlayin tiγelnawin tunṣibin, tid-nni igan d tutlayin timyawaḍin [19] deg
yal asatal [20]. Ihi ma nebγa ad tbeddel tegnit γef tmaziγt, ma nebγa ad teṭṭef tmaziγt amkan-is deg
Lezzayer, neγ xersum deg Tmurt-n-Yeqbaylien, yessefk ad neddem kra n teγtasin [21] ed wad
nbeddel nekkni s timmad-nneγ tamuγli-nneγ ed tikli-nneγ metwal tamaziγt; ha-ten-in dγa kra n
yiweṣṣien ixataren [22]:
a) Aggagen ed yisertanen imaziγen / iqbaylien yessefk ad sqedcen tamaziγt mačči kan deg tira-
nsen, maca deg tmeslayt-nsen daγen. Yessefk ad faṛsen yal tagnit ar’asen-yettunefken, ama
deg yitilifizyunen, neγ iṛadyuten, neγ inejmuεen am wa, akken ad utlayen tamaziγt. S wakk-a,
tisutiwin timaynutin ad ḍefrent srid abrid ay d-asent-yettwanğren.
b) Yessefk γef Yimaziγen ad sqedcen tutlayt-nsen deg twennaḍt, ama i tira n yisemawen n
yiberdan, neγ n yissafen, neγ n tudrin akked temdinin, ama i tira n yiznan idellalen [23] γef
yigalisen n yiberdan ed teplakin n tḥuna, neγ γef ujellel n walzazen [24].
c) Yessefk γef Yimaziγen ad sqedcen tutlayt-nsen γef yizeḍwa imettiyen [25] am Facebook, akked
yifuṛumen n tdiwennit [26] n Internet, akken ad reṣṣin isekkilen-is ed yilugan n tira-s.
d) Yessefk γef Yimaziγen ad ssutren deg Uwanak azzayeri [27] ad yenṣeb tira n tmaziγt s
yisekkilen ilatinien deg utilifizyun amaziγ (TV-4). Ma yugi, yessefk ad t-ḥettmen s tuffγa γer
ubrid ed wallalen n tiẓmi [28] niḍen.
e) Yessefk γef Yimaziγen ad ssutren deg Uwanak azzayeri anṣab n tγuri n tmaziγt deg uγerbaz
azzayeri ed useqdec unṣib n yisekkilen ilatinien deg udlis aγurbiz [29]. Nnig waya, ikayaden [30]
n tmaziγt yessefk ad ilin d uḥtimen γef yinelmaden meṛṛa, ama d Imaziγen, ama d Aεraben.
M’ulac, d tiẓmi n ubrid.
Aytma, yessetma ! Akk-n d-sbegneγ s wayen d-nniγ, tamaziγt tettwet s sin n yifassen; yiwen ufus
nneγ, wayeḍ n ddula-nneγ. Ihi azgen n tifrat a-t-an deg-neγ, iyyaw ad t-id-nefket; ma d azgen niḍen
a-t-an γer ddula, iyyaw ad t-i-d nekkset !
Tanemmirt-nwen meṛṛa
______________________________________
Bibliographie :
1. http://www.wikimazigh.com/wiki/Encyclopedie-Amazighe/Encyclo/CriseDiteBerberisteDe1949
2. http://fr.wikipedia.org/wiki/Printemps_berbère
3. http://fr.wikipedia.org/wiki/Printemps_noir
4. http://www.depechedekabylie.com/evenement/20021-tamazight-ans-apres.html
5. http://www.lematindz.net/news/3278-de-la-graphie-arabe-pour-tamazight-reacuteponse-agrave-lahouari-addi-par-dj.html
6. http://www.ww.kabyle.com/pour-l-usage-des-caracteres-grecolatins-sur-la-tv4-tvtamazight-13211-140810.html
7. http://www.scribd.com/doc/13717937/Lapres-constitutionnalisation-de-tamazight
8. http://www.kabyle.com/archives/Abdenour-Abdesselam-s-adresse-aux.html
9. http://www.scribd.com/doc/30802812/Youcef-Merahi-HCA-parle-de-tamazight
10. http://www.scribd.com/doc/30785495/Avril-1980-Qui-a-donne-l-ordre-d-attaquer-l-universite-de-Tizi-Ouzou