A LITERATURA NO TEMPO DAS IRMANDADES

A literatura no tempo das Irmandades de Fala. 1º terzo do S.

XX.
4º ESO
Segundo trimestre
Acto
Presentación do tema e esquema.
 A literatura no tempo das Irmandades.
.Esquema Xeral.

1.- Contexto xeral.
1.1.- Contexto político.
1.2.- Contexto socioeconómico.
1.3.- Cambios ou avances políticos, culturais e socioeconómicos.
1.3.1.- Ámbito socioeconómico.
1.3.2.- Ámbito cultural
1.3.3.- Ámbito político.
1.3.4.- Situación da lingua.
1.3.5.- Situación literaria

• 2.- Autores.-
2.1.- Antón Noriega Varela.
•

2.2.- Ramón Cabanillas.

•
 A literatura no tempo das Irmandades.

1.- Contexto xeral.

1.1.- Contexto político. 3 etapas:

Monarquía.- Restauración borbónica (1984 – 19319
II República. Do 14 de abril de 1931 ao golpe de estado militar. Intensa actividade política e cultural:
desenvolvemento do nacionalismo e momento intensa actividade literaria.
Guerra Civil. (1936 - 1939). Silencio e represión. Paralización da vida cultural e política. Retroceso de todos os
avances logrados durante a República (social, cultural, político, educativo…)

1.2.- Contexto socioeconómico.

Galicia é un país rural cun forte atraso económico. As clases altas (Igrexa e fidalguía) acaparan a propiedade das
terras de labor. UN campesiñado totalmente empobrecido por un sistema medieval de foros abusivos, ve na
emigración a única posibilidade de saír da miseria na que vive. É neste comezo do século XX cando a situación
comezará a cambiar para o campesiñado galego (abolición do sistema de foros no ano 1926).
 A literatura no tempo das Irmandades.

1.- Contexto xeral.

1.3.- Cambios ou avances políticos, culturais e socioeconómicos.
1.3.1.- Ámbito socioeconómico.

Os labregos organizaranse en sociedades agrarias e sindicatos agrícolas e toman conciencia da súa forza
como grupo social

A finalidade principal é a abolición do sistema de foros (1926) e acceder á propiedade das terras que
traballan.

Basilio Álvarez, o abade de Beiro, á fronte de Acción Gallega, , fundada no ano 1910, destaca neste labor.

A desaparición do sistema foral provoca a caída da fidalguía, que vivía case en exclusiva do traballo dos
labregos. Perdida esta fonte de ingresos, e sen lograr adaptarse á nova situación, perden o papel
predominante.

Unha nova burguesía ,chegada de fóra, dedicada ao comercio, a banca, á industria da conserva e á
construción naval, substituirá á fidalguía como clase social dominante.

Prodúcese un movemento de poboación do campo ás cidades , deixando a pesca ou agricultura para
dedicarse ao comercio, á industria e ao sector de servizos.
 A literatura no tempo das Irmandades.

1.- Contexto xeral.

1.3.2.- Ámbito cultural


En 1916, Antón Vilar Ponte, funda na Coruña a primeira das Irmandades da Fala, logo van xurdindo outras
en Santiago, Monforte, Lugo, Ourense, Muxía…

O obxectivo principal das Irmandades é cultural: a exaltación e dignificación do idioma galego, e a
normalización do seu uso en todos os ámbitos da vida.
Súmanse ás Irmandades os principais intelectuais (Cabanillas, Otero, Risco…)

 A literatura no tempo das Irmandades.

1.- Contexto xeral.

1.3.3.- Ámbito político.

En 1918, as Irmandades dan un xiro que as converte en organizacións políticas máis que culturais e no seu
seo formularanse as teses do nacionalismo galego. Galicia defínese como nación, é dicir, un país con raza ,
lingua, territorio, historia, institucións e cultura propias.
As principais reivindicacións do nacionalismo galego son:



Autonomía integral para Galicia no camilo dunha federación de pobos libres na península ibérica.

Cooficialidade lingüística do galego e o castelán.

Ingreso na Sociedade de Nacións.

Potenciación da cultura propia d Galicia.
 En 1931, fúndase o Partido Galeguista. Na Declaración de Principios o galego aparece como un dos trazos
diferenciadores máis importantes. Deféndese o dereito de usala e a súa oficialización.
En 1932 elabórase o Estatuto de Autonomía.
En 1936, os galegos aprobamos en plebiscito o Estatuto (o 28 de xuño). A guerra impide a ratificación
polas Cortes Republicanas, pero o esforzo de Castelao, fai que se faga no1938, en plena Guerra Civil. O
inicio da ditadura fascista impide o desenvolvemento do noso Estatuto e do noso país.
 A literatura no tempo das Irmandades.

1.- Contexto xeral.

1.3.4.- Situación da lingua.
Continuación do proceso de recuperación, comezado no século anterior.



As Irmandades asumen o ideario nacionalista e no eido da dignificación da lingua e a súa
normalización, estendendo o seu uso a todos os niveis, promovendo o uso nos ámbitos que lle estaban
negados (ensino, xustiza, prensa, actos públicos, etc)

O Seminario de Estudos Galegos, institución de carácter científico formadas por profesores e
estudantes, únese a este empeño, redactando en galego os primeiros estudos lingüísticos, literarios,
culturais, etc.

No Estatuto de Autonomía, tamén se defende a oficialización e reivindícase a súa presenza no ensino.

Vaise consolidando o proceso de normalización. A poboación é maioritaramente monolingüe pero o
proceso de castelanización avanza no ensino e nos medios de comunicación.

A defensa do idioma require a elaboración dunha lingua estándar. Procúrase unha variedade
supradialectal que unifique a escrita a a fala a nivel culto.

A RAG, creada en 1909, toma o obxectivo de depurar e fixar a lingua.
 A literatura no tempo das Irmandades.

1.- Contexto xeral.

1.3.5.- Situación literaria.

O clima de reivindicación e potenciación lingüística, favorece a produción literaria. Os autores recollen o
herdo do Rexurdimento e incorporan novos temas e formas.

Creación de editoriais (Lar, Céltiga, Nós…) revistas e xornais (A Nosa Terra, Nós, Ronsel, Alfar…) que
apoian a dinamización cultural e posibilitan o incremento da actividade literaria, sobre todo nos xéneros
narrativo e dramático.

Dúas etapas:

Anterior a 1916.- Continuidade das pautas do Rexurdimento. O xénero é a poesía e os temas son
intimistas, costumistas, paisaxísticos, social-patrióticos, … Destaca Antón Noriega

Dende1916 á Guerra Civil.- as Irmandades contribuíron á renovación da literatura galega. Un grande
Incorpóranse novos autores, aumenta considerablemente o cultivo da narrativa, o teatro e o ensaio. A
actividade literaria experimenta desenvolvemento. Destaca Ramón Cabanillas.
 A literatura no tempo das Irmandades.

2.- Autores.
2.1.- Noriega Varela (1869, Mondoñedo- 1847, Viveiro)
Biografía (1).  

Home moi relixioso, estudou no Seminario, onde adquiriu formación clásica.

Comezou a escribir poemas en español, publicados na prensa local.

Ao negarlle Roma a dispensa por ser fillo de solteira, opta por dedicarse ao ensino e,en 1901 comeza a
exercer en Foz, e logo foi trasladado a Calvos de Randín, onde publica poemas de ton agrarista no
xornal ¡Guau...Guau! e contacta co movemento anticaciquil da man de Antón Vilar Ponte.

Axiña abandona a reivindicación agrarista e mesmo renega desta fase (moi conservador ideoloxicamente) e
crítica a poesía galeguista.

O novo traslado a Trasalba sácao da desolación na que vivía nas terras arrariana e permítelle trabar novas
relacións, como Otero Pedrayo, Basilio Álvarez e algúns escritores portugueses

Publica agora o seu primeiro libro (Montañesas, de 1904).

En 1920 publica D'o Ermo e, nas sucesivas edicións (até 1946) foi incluíndo novos poemas.
 A literatura no tempo das Irmandades.

2.- Autores.
2.1.- Noriega Varela (1869, Mondoñedo- 1847, Viveiro)
Biografía (2).

 Con 57 anos obtivo un destino definitivo como mestre con plenos dereitos nas súa terra.

Vive agora entre admiración da xente, coa compaña de Iglesia Alvariño, co trato dos labregos e coas
conversas cos compañeiros na etapa do Seminario. Son anos de recoñecemento. É elixido membro da Real
Academia Galega e recibe numerosas homenaxes.

En 1930 Noriega solicitou o traslado á mariña para fuxir dos rigores do clima. Nas proximidades de Viveiro
discorreu a última etapa da súa vida docente, rodeado de admiradores e amigos.

Coa sublevación militar, posicionouse en contra da República, incrementando a súa produción poética
(agora en español)

Tras a guerra (e de novo instalado na nosa lingua) chegoulle o tempo do retiro e coñeceu, até o seu
pasamento en 1947, un momento de fondo pesimismo.
 A literatura no tempo das Irmandades.

2.- Autores.
2.1.- Noriega Varela (1869, Mondoñedo- 1847, Viveiro)
Obra.
1904, Montañesas.



É un poemario de temática costumista ao estilo do XIX .

Houbo que chamou a esta poesía de Noriega franciscanista, neovirgilianista ou humanista paisaxista,
afirmaindo que mesmo tería imitadores en Díaz Castro, Crecente Vega, Aquilino Iglesia Alvariño e
Uxío Novoneyra.

En 1920 deu ao prelo D'o Ermo,


É unha nova versión do anterior Montañesas

En sucesivas edicións (até 1946) foi incluíndo novos poemas.

Os temas son costumistas (as circunstancias na vida dos labregos) ou o lirismo da natureza
 A literatura no tempo das Irmandades.

2.- Autores.
2.2.- Ramón Cabanillas (1876, Cambados - 1959)
Biografía.

Estudos no Seminario Menor de Santiago.

1910, emigra a La Habana. Contacto coa intelectualidade galeguista e publicación dos primeiros libros de
poesía, No desderro (1913) e Vento Mareiro (1915).

1916, regreso a Galicia. Participa activamente na política e na na vida cultural do seu tempo (Irmandades,
Grupo Nós, e Seminario de Estudos Galegos)

Estreita relación co nacionalismo e co agrarismo xunto con Basilio Álvarez
 A literatura no tempo das Irmandades.

2.- Autores.
2.2.- Ramón Cabanillas (1876, Cambados - 1959)
Biografía.

Estudos no Seminario Menor de Santiago.

1910, emigra a La Habana. Contacto coa intelectualidade galeguista e publicación dos primeiros libros de poesía,
No desderro (1913) e Vento Mareiro (1915).

1916, regreso a Galicia.

De volta á Galicia, traballou en varios concellos do país e coñeceu a loita agrarista. Participa activamente
na política e na na vida cultural do seu tempo (Irmandades, Grupo Nós, e Seminario de Estudos Galegos)

O compromiso co proxecto das Irmandades da Fala levouno a colaborar asiduamente en A Nosa Terra,
converténdose na voz lírica do movemento. Inicialmente próximo a posturas tradicionalistas, axiña
comparate as teses de V. Risco. O seu proxecto estético e cultural influiría decididamente na súa produción
posterior.

Foi aclamado como Poeta da Raza e utilizou os seus poemas ao servicio da construción nacional,
abandonando os ecos intimistas presentes na súa primeira poesía. Así, en Da terra asoballada (1926) e nas
novas edicións dos poemarios publicados na Habana, Cabanillas mantivo unha actitude educadora.
Pretendeu concienciar o pobo e achegalo ao nacionalismo.

Estreita relación co nacionalismo e co agrarismo xunto con Basilio Álvarez. Converterase no poeta do
movemento agrarista coa súa poesía anticaciquil. Isto vaille valer o apelativo de “poeta da raza”

1920, ingreso na RAG. En 1929, ingreso na RAE.

Logo da guerra volve a escribir en galego. O primeiro libro que publica Galaxia logo da súa fundación é Antífona
da Cantiga, 1951.
 A literatura no tempo das Irmandades.
2.- Autores.
2.2.- Ramón Cabanillas (1876, Cambados - 1959)
Obra.
Autor de dunha obra estensa e variada, de rápido recoñecemento popular e académico, Cabanillas conduciu a
nosa poesía cara á modernidade e a súa obra foi considerada desde os primeiros momentos dentro do canon da
literatura galega, a pesar de se presentar tan diversa que fai difícil a adscrición do escritor a unha corrente ou
xeración.
Conxuga a tradición literaria do XIX coas novas correntes anovadoras do seu tempo, como o Modernismo. Serve
de ponte entre a literatura decimonónica e as vangardas literarias galegas.
Poesía.-
Poesía lírica.

Poesía cívica ou social: temática agrarista e anticaciquil, continuadora da liña de Curros, presente
especialmente nos tres primeiros libros (No Desterro 1913; Vento Mareiro, 1915; Da terra
asoballada, 1917).

Poesía intimista: na liña de Rosalía ou Bécquer. O libro máis significativo é A rosa de cen follas,
1927.

Poesía costumista: debuxa tipos, situacións, ambientes com elementos humorísticos e com aspectos
formais de carácter modernista (musicalidade da linguaxe, sensualidade, colorido, ...)
 A literatura no tempo das Irmandades.
2.- Autores.
2.2.- Ramón Cabanillas (1876, Cambados - 1959)
Obra (2)
Poesía narrativa.

Na noite estrelecida.- Temas medievais célticos da materia de Bretaña (lendas da corte do rei Arturo e a
demanda do Santo Grial polos cabaleiros da Táboa Redonda). Son tres sagas que se desenvolven em tres
escenarios galegos: “A espada de Escalibor”, que se atopa na iilla de Sálvora, de onde irá á presenza do
rei; “O cabaleiro do Santo Graal”, na que Galahaz atopa o cáliz da Derradeira Cea no Cebreiro; e “O
sono do rei Artur” que narra a morte do rei e o seu descanso nunha furna á espera de tempos futuros.

A galeguización deste tema entronca coa ideoloxía nacionalista da época, de acordo coas Irmandades e
cos ideais atlantistas de Risco. Así, establece varios paralelismos: os cabaleiros da Táboa Redonda e as
Irmandades da Fala, a procura do Grial coa procura da redención e libertade da terra para os galegos, ...

O bendito San Amaro.- Acontecementos principais da vida deste santo.

Samos.- A historia e a vidas dos monxes dese convento.

Temática:


trazos modernistas. Diferénciase da poesía do XIX e actúa como ponte entre estes e as vangardas.

sensualidade e colorismo.

Preciosismo verbal.

musicalidade
 A literatura no tempo das Irmandades.

2.- Autores.
2.2.- Ramón Cabanillas (1876, Cambados - 1959)
Obra (3)
Teatro.


A man da santiña.- Comedia de tema amoroso com personaxes fidalgos.

O Mariscal.- Drama em verso de intención política. Recupera a figura do Mariscal Pardo de Cela,
executado em 1493 por orde dos Reis Católicos. É un símbolo da resistencia dos galegos ante a
opresión centralista dos reis de Castela. Referencia para o nacionalismo. O pasado serve así á ideoloxía
das Irmandades.

Prosa:


Antífona da cantiga. Antoloxía de cantigas populares, com prólogo do autor no que fai uha gabanza
da poesía popular.