PROGRAM KOMBTAR PR KRKIM DHE ZHVILLIM

AGJENCIA E KRKIMIT, TEKNOLOGJIS DHE INOVACIONIT

SHNDETI

Afati 2010 2012

I - TE DHENA TE PERGJITHSHME

1. Titulli: 2. Institucioni prgjegjs:

Shndeti

Agjencia e Krkimit, Teknologjis dhe Inovacionit 3. Institucionet qndrore q bashkpunojn: Programi eshte i hapur 4. institucionet shkencore / shkollat e larta: Programi sht i hapur 5. fusha e veprimtaris: a) Jan identifikuar 4 fusha prioritare t krkimit shkencor n shndetsi; Parandalimi i smundjeve dhe faktort e riskut Shndetit mendor Smundjet kronike me rndsi t veant Smundjet infektive Vlersimi i cilsis s shrbimeve shndetsore

b)

fushat e veprimtaris ekonomike, shoqrore e kulturore ku zbatohen rezultatet e programit: Aplikimi i metodave bashkkohore me qllim ruajtjen e shndetit t popullats

6.

Afati:

2010 2012

7.

Financimi total (n mij lek):

46 000

Hyrje Krkimi n fushn e shndetsis nnkupton nj proces t gjenerimit t njohurive sistematike dhe t testimit t hipotezave n lmin e mjeksis, t shkencave natyrore dhe t shkencave sociale, prfshir shkencat ekonomike dhe t sjelljes. Informacioni q rezulton nga ky proces mund t prdoret pr t prmirsuar shndetin e individve apo t grupeve. Zhvillimi i shndtesis ka qn gjithmon i varur nga aksesi ndaj informacionit t besueshm i cili mund t sigurohet sidomos nprmjet nxitjes dhe zhvillimit t krkimit, studimeve me cilsi t lart dhe mbshtetjes se orientimit t krkimit shkencor drejt praktiks. Nga Forumi Global pr Krkimin n Shndetsi sht propozuar q vendet n zhvillim duhet t shohin me kujdes dhe t fuqizojn mbshtetjen lidhur me krkimin n shndetsi, n nj mnyr t till q krkimi t plotsoj nevojat kombtare t zhvillimit. sht rekomanduar q qeverit e vendeve n zhvillim t alokojn pr krkimin n shendetsi t paktn 2% t buxhetit t shpenzuar n fushn e shndetsis Krkimi shkencor lidhur n fushn e shndetsis n Shqipri ngelet embrional dhe i varur teresisht nga donatoret e huaj, ka rrezikon mosorientimin e tij ndaj prioriteteve kombetare

1.

Gjendja ekzistuese

1.1 Dokumenta t shumta kan provuar se megjithse mungesat n shrbimin shndetsor mund t luajn nj rol n diferencat n vdekshmri, smundshmri, paaftesi dhe veteperceptim te shendetit, per shumicen e semundjeve dhe demtimeve te tjera t shndetit ky rol ngelet i vogl (mgjithse i rndsishm). sht mjaft e rndsishme t fokusohemi n shkaqet q ojne n shndet t keq. Kta determinant shndetsor jan kushtet e jetess me risk si pabarazit sociale dhe ekonomike, varfria, dhe prjashtimi social, si dhe faktort risk t lidhur me sjelljen si duhanpirja, prdorimi i alkolit dhe narkotikve, inaktiviteti fizik, kequshqyerja dhe sjellja e pasigurt seksuale. Shqipria gjithmon e m tepr pas ndryshimeve t mdha politike t pas 1990 po influencohet nga ndryshime po aq dramatike t mnyrs t jetess dhe t mjedisit ka e ekspozon individin shqiptar gjithmon e m shum ndaj risqeve pr shndetin. Ka t dhna t pjesshme mbi prevalencn e pirjes s duhanit tek mbi 50% e popullats, ndrkoh q indikator po kaq alarmues duhet t ekzistojn edhe prsa i prket ekspozimit ndaj sjellejeve t tjera me risk apo ekspozimit ndaj risqeve mjedisore prfshir cilsin e ushqimeve, t ujit dhe t ajrit. Megjith nj prirje pr tu plakur ngadalsisht popullata shqiptare ngelet nj popullat e re me nj n tre persona nn moshn 15 vje dhe kjo popullat ka shum gjasa t psoj efektet afatgjata t risqeve mbi shndetin.

1.2 Problemet e shndetit mendor jan vlersuar t prbjn nj nga shkaqet kryesore t smundshmris dhe disabilitetit n t gjith botn dhe mendohet se nj n katr familje ka eksperienca me nj shndet mendor t keq, ndrkoh q depresioni madhor unipolar konsiderohet shkaku kryesor i paaftesis n bot. N Shqipri informacioni lidhur me shndetin mendor sht mjaft i copzuar dhe i paplot. Prve t dhnave mbi vetvrasjet t cilat tregojn rritje pr t gjitha grup moshat, plus disa t dhna mbi narkomant q prdorin shrbimet shndetsore, ka shum pak informacion, pa folur pr studime analitike mbi shndetin dhe mirqnien. Ministria e Shndetsis bazuar n rekomandimet e HO ka filluar koht e fundit t zgjeroj konceptin e shndetit mendor n strukturat e shrbimit shndetsor parsor dhe m tej n komunitet. Bazuar n gjendjen e shrbimeve dhe sidomos n t dhnat e vdekshmris, smundshmris dhe shrbimeve, Organizata Botrore e Shndetsis e konsideron gjndjen pothuaj emergjente. 1.3 Ndrkoh q vndet e ndryshme zhvillohen ekonomikisht kan nj prirje t provojn nj tranzicion t mortalitetit si pasoj e ndryshimeve n mjedis, stil jete, burime dhe infrastruktur. Shum vende kan par nj rnie t prgjithshme t smundjeve infektive dhe nj rritje t smundjeve kronike si smundjet e zemrs dhe t enve t gjakut dhe kancereve. Shqipria duket se ndjek nj tranzicion pak m t ndryshm me vndet e tjera t Europs Lindore dhe Qndrore duke qn m e ngjashme me vndet mesdhetare. Bazuar n t dhnat e vdekshmris proporcionale gjat dekads s fundit vihet re qartsisht se semundjet kardiovaskulare dhe kanceret kan psuar nj rritje t qndrueshme. Sot nj n dy shqiptare vdes si pasoj e nj smundjeje kardiovaskulare (prfshir smundjet cerebrovaskulare). Megjithse Shqipria paraqet vdekshmri shum m t lart se vendet perndimore, srish e ka kt me t ult se mjaft vende "n tranzicion" ngelet pr tu zbuluar nse kjo sht nj prirje afatgjat dhe se cilat jan shkaqet e vrteta. Kshtu vdekshmria nga smundjet kardiovaskulare sht 1.5 her m e lart se n Franc por 22% m e ult se n Hungari psh. Analizat shkencore n kt fush jan kufizuar vetm n shfrytzimin e t dhnave bazuar n sistemet rutine t informacionit si regjistri i vdekjeve apo shtrimet n spital, cka e ka br mjaft t vshtire nxjerrjen e konluzioneve t sakta dhe vrtetimin e hipotezave shkencore n kt fush. 1.4 Kontrolli i smundjeve infektive n Shqipri duket t ket dhn rezultate t mira. Ka nj rnie t vdekshmris nga kto smundje n rreth 4 her gjat dhjet viteve t fundit. Ndrkoh disa smundje infektive si poliomielitei, fruthi, rubeola, difteria, tetanozi etj jan zhdukur apo jan br t paprfillshme. Gjithsesi bazuar n infrastrukturen e dobt t vendit, si dhe varfrin apo problemet e lidhura me izolimin apo edukimin e pamjaftueshm, Shqipria ngelet nj vend me risk t lart pr t psuar shprthime epidemike nga smundje infektive, ka sht vrtetuar n 1994 me koleren dhe 1996 me poliomielitin. Futja e vaksins s hepatitit B n kalendarin e detyrueshm t vaksinimit ka br q incidenca e ksaj smundje t ult sidomos n moshat fminore. Mosha shkolllore dhe sidomos ajo e adoleshencs prbn nj faktor risku pr kt infeksion duke marr parasysh dhe sjelljet e riskut q mund t hasen n kto grupmosha. Vlersimi i programit t imunizimit nga njra an dhe studimi i prevalencs s virusit t hepatitit B, n ern post vaksinale prbn nj fush me interes dhe t pahulumtuar deri tani. Ka punime pr incidencen e ktij infeksioni t rnd n moshat e
4

rritura dhe n periudhat prpara aplikimit t vaksins, por nuk ka asnj t dhn n rang nacional pr prevalencn e ktij infeksioni gjat 10-12 vjearit t fundit. Nga ana tjetr vihet re nj rritje e qndrueshme e zoonozave dhe e infeksioneve seksulaisht t transmetueshme, prfshi infeksionin HIV/AIDS, q paraqesin nj rrezikshmri mjaft t lart pr shndetin prfshir edhe nj mundsi t rndsishme pr ta ndryshuar prirjen pozitive t vrejtur deri m tash n vdekshmrin nga smundjet infektive n rang vendi. 1.5 Zhvillimi i cilsis s shrbimeve nnkupton si nj shkall t prsosmris ashtu edhe uljen e pabarazive n prmirsimin e shndetit dhe n ofrim t shrbimeve. Cilsia apo efikasiteti i nj sistemi shndetsor mund t matet duke ekzminuar lidhjen q ekziston midis pasojave apo produkteve prfundimtare t sistemit dhe burimeve q jan dashur pr t prodhuar ato. N Shqipri krkimi mbi shrbimet shendtsore ka qn kufizuar kryesisht n prmirsimin e sistemeve t informimit rutin dhe veem koht e fundit me mbshtetjen e donatorve t huaj jan realizuar disa studime t pjesshme me qllim mbshtetjen e politikbrsve n Ministrin e Shndetsis pr marrjen e vendimeve me terma afatshkurtra.

Motivimi i ndrmarrjes se Programit 2.1 Profilet shndetsore t popullats shqiptare jan duke ndryshuar dhe jemi duke u ekspozuar gjithnj e me shum ndaj faktorve t rinj risk. N mnyr q t bjm t mundur nj zhvillim t qndrueshm t mjeksis dhe arritjen e ndrhyrjeve me efikase sht e nevojshme t studiohen profilet prevalencs s ekspozimit t personave t shndetshm ndaj faktorve risk t akuzuar dhe studimi i lidhjeve midis tyre dhe pasojave n shndet. Nprmjet grumbullimit t nj informacioni t vlefshm dhe t besueshm lidhur me faktort kryesore risk pr shndetin do t bazohen strategjit specifike t parandalimit pr nj sr smundjesh me koeficient t lart parandalimi, t provuar nga ndrhyrje n popullata t tjera. Krkimi shkencor n fushn e faktorve t riskut do t orientoje jo vetm zhvillimin e mjeksis preventive n fusha t reja si psh lidhur me smundjet kronike, por do t bj t mundur edhe zhvillimin e mjeteve dhe kapaciteteve shkencore t cilat do t ndihmojn n zgjerimin e hapsirave t krkimit n t ardhmen. Nprmjet monitorimit t faktorve risk n popullat bhet e mundshme edhe vlersimi i suksesit t strategjive dhe korrigjimet e nevojshme n t ardhmen. Nprmjet ndrtimit t metodologjive t studimit n popullat dhe sigurimit t prsritshmris s aplikimit do t mund t bhet e mundur ndrtimi i prirjeve lidhur me mnyrn e jetess, sjelljet me risk dhe ekspozimeve t tjera, n hapsirn e kohs. 2.2 Krkimi n fushn e shndetit mendor n Shqipri ka pasur mangsi t mdha t lidhura me mundsit financiare, me mungesn e t qenit prioritet prpara viteve 1990 dhe pr problemet e lidhura me mungesn e standarteve bashkkohore n diagnostikim dhe trajtim si pasoj e izolimit dhe e kontakteve t dobta me qndrat e rndsishme t krkimit botror.
5

N politikat afatgjata t Ministris s Shndetsis, shndetit mendor i jepet nj rndsi e vecant edhe n kuadr t reformimit t sistemit t kujdesit shndetsor n kt fush, sidomos n drejtim t projektimit dhe zhvillimit t shrbimeve gjithnj e m pran komunitetit. Si n dokumentin e politiks ashtu edhe n dokumente t tjera pr shndetin mendor kshillohet me forc nxitja e krkimit shkencor sidomos n fushn e prevalencs s problemeve n popullat, studimi i agjentve t lidhur me sjelljen dhe qndrimin e komunitetit. 2.3 Studimet n fushn e smundjeve kronike kan pasur nj karakter spontan dhe prgjithsisht nuk kane operuar me popullata prfaqsuese. Si pasoj e tranzicionit demografik dhe epidemiologjik smundjet kardiovaskulare, kanceret, diabeti, dhe disa smundje t tjera ka shume gjasa q t rriten ndrkoh q n vndet e industralizuara jan n rnie prej dy dekadash. N prgjigje t ksaj rritje n pesh t problemit sht e nevojshme ndrtimi i nj strategjie kombtare t krkimit shkencor lidhur me frekuencn e tyre dhe ndryshimin e saj n koh, analizn e strategjive t prdorura n fushn e diagnozs dhe t trajtimit. Gjithnj e m shum jo vetm menaxheret e shndetsis por edhe klinicistt kan nevoj t informohen mbi peshn e smundjeve kronike n shndetsi dhe efikasitetin e metodave tradicionale t kurimit. Pr arsye t ndryshimeve t mdha n infrastruktur, n mundsi financiare dhe organizim social ndrhyrjet e kryera n vndet m t avancuara ka pak gjasa t transmetojn nj informacion t plot dhe t shfrytzueshm n Shqipri, apo csht m e keqja mund t keqorientojn ndrtimin e strategjive kombtare. Pr kt arsye jan t domosdoshme studimet e bazuara n kushtet e vendit ton n kt leme. 2.4 Lidhur me smundjet infektive ka nj histori t pasur t krkimit shkencor e mbshtetur kjo edhe nga shpeshtsia e problemeve me natyr infektive n shndetsin shqiptare, nga fertiliteti i madh q e ekspozonte shum popullatn pediatrike ndaj rreziqeve t smundjeve infektive dhe nga prioriteti historik q ka pasur kjo fush. Pavarsisht nga arritjet e suksesshme pr paksimin dhe zhdukjen e disa smundjeve infektive, si n Shqipri dhe n bot vihet re nj rishfaqje e infeksioneve t harrura apo dhe atyre t reja n kontekst t kushteve t reja sociale dhe ekonomike, kshtu q aktualiteti i studimit dhe krkimit shkencor n sfern e smundjeve infektive sht i vlefshm jo vetm pr vendin tone por dhe pr shum vnde t tjera . . 2.5 Pas viteve 1990 shrbimet shndetsore n Shqipri i jan nnshtruar nj presioni t madh nga ndryshimet dramatike n shoqri dhe ekonomi. Si pasoj e ktij presioni shrbimet shndetsore kan psuar ndryshime duke pasur nj prirje pr t ulur cilsin e shrbimit e shoqruar kjo edhe nga nj munges e standarteve. Reformat n menaxhimin dhe financimin e shrbimeve shendtsore kan qn t paplota dhe t pambshtetura shpesh her nga studime t thelluara. Nxitja e krkimit shkencor n kt drejtim sidomos me nj orientim t theksuar drejt zbatimit praktik do t ndikonte dukshm n prmirsimin e treguesve t cilsis s shrbimeve shndetsore
6

n vendin ton, prfshir trajnimin e personelit, sigurimin e barazis n aksesibilitet, dhe shfrytzimin eficient t burimeve. Prioritetet e zhvillimit t vendosura n strategjin 10 vjecare t zhvillimit t sistemit shndetsor shqiptar krkojn nj komponente t rndsishme t lidhur me krkimin shkencor me qllim matjen e efekteve dhe prshtatjen ndaj nevojave n t ardhmen.

3.

Drejtimet prparsore t krkimit dhe zhvillimit n fushn e shndetsis do t jen si m posht:

3.1

Pr fushn e par: Parandalimi i smundjeve dhe faktort e riskut

3.1.1 Studime transversale apo ndrseksionale q do t synojn identifikimin dhe matjen e ekspozimit ndaj faktorve t riskut n popullatat shqiptare. 3.1.2 Hulumtimi i lidhjeve midis agjentve mjedisore dhe okupacionale dhe shndetit nprmjet studimeve ekologjike apo analitike. Vlersimi i efikasitetit t strategjive parandaluese n kt fush dhe pilotimi i strategjive t reja

3.2

Pr fushn e dyt Shndeti mendor 3.2.1 Studime te prevalences lidhur me crregullimet e shendetit mendor. Studimit te shendetit mendor tek te moshuarit ne popullaten e shendoshe dhe ne sherbimin paresor do ti jepet prioritet. 3.2.3 Studime n komunitet dhe n popullata me risk t lart me qllim identifikimin dhe matjen e impaktit t fenomenit droga t ligjshme dhe t paligjshme n shndetin mendor. Studimi i diagnozave t dyfishta tek t rinjt. 3.2.4 Standartizimi i metodologjive pr prkufizimin e rastit me qllim kryerjen e analizave krahasuese me popullata t tjera dhe krijimin e t dhnave baz pr krahasime t n ardhmen. 3.2.5 Do ti jepet prioritet gjithashtu edhe krkimeve dhe zhvillimit t kapaciteteve akademike n fushat ndrdisiplinare q synojn t integrojn neuroshkencat, problemet sociale, problemet e t sjellurit, klinikn dhe shrbimet

3.3

Pr fushn e tret Smundjet kronike me rndsi t vecant 3.3.1 Ndrtimi i sistemeve t survejancs s bazuar n kujdesin shndetsor parsor dytsor apo n Spitalin Universitar pr vlersimin e prirjeve t disa smundjeve kryesore kronike me shpeshtsi dhe ashprsi t lart.
7

3.3.2 Vlersimi i prevalencs s ktyre problemeve n popullatn e shndosh nprmjet skicimit t studimeve t prshtatshme epidemiologjike. 3.3.3 Ndrtimi dhe vlersimi i programeve t depistimit pr hipertensionin bazuar n shrbimin shendtsor parsor, si mjet efikas pr kontrollin dhe mjekimin e hershm t tij 3.3.4 Krkimi n fushn e diagnozs dhe trajtimit t smundjeve kronike pr ta orientuar zhvillimin drejt mjeksise s bazuar n fakte (evidence based medicine)

3.4

Pr fushen e katrt Smundjet infektive 3.4.1 Studimi i prevelalencs dhe incidencs s infeksioneve nga virusi i hepatitit B dhe C n grupmoshn e adoleshencs dhe n kontigjentet e popullatss me risk pr t zhvilluar kt infeksion ( T politransfuzionuarit, imunodeficiencat, kontigjentet e popullats me sjellje risku: prdoruesit e drogs, MSM, punonjsit e kujdesit mjeksor) 3.4.2 Profili gjenetik i Virusit t hepatitit B t gjetur dhe krahasimi me t dhnat nga vndet e tjera europiane. Do te jet studimi i par i ktij lloji n vndin ton. 3.4.3 Studime t seroprevalencs pr vlersimin e efikasitetit t programeve t vaksinimit mbeten aktuale n do faz t zhvillimit shkencor n fushn e profilaksis dhe n ruajtjen e shndetit t nns dhe fmijs. 3.4.4. Studime epidemiologjike dhe sero-epidemioplogjike mbi infeksionin HIV/AIDS dhe Infeksionet seksualisht t trasnmetueshme, sidomos n gruppopullatat vulnerabl. 3.4.5. Studime epidemiologjike dhe mikrobiologjike pr t vlersuar shkalln e prhapjes s infeksioneve spitalore dhe modelet e rezistencs ndaj antibiotikve.

3.5

Pr fushn e pest Vlersimi i cilsis s shrbimeve shndetsore. 3.5.1 Analiza t sistemit t shrbimeve n kompleksin e komponentve t tyre n shrbim t reforms s organizimit dhe prmirsimit t cilsis. 3.5.2 Studime t kosto-efektivitetit t shrbimeve spitalore, dhe analiza krahasimore midis modeleve t ndryshm t financimit n kuadr t reforms s financimit t shrbimeve shndetsore n Shqipri. 3.5.3 Vlersime kualitative dhe me pjesmarrje t komunitetit lidhur me shprndarjen e shrbimeve dhe problematikat shndetsore n zonat rurale.

Objektivat e krkimit dhe zhvillimit Objektivat e krkimit shkencor n fushn e shndetsis jan skicuar n nj mnyr t till q t jen t orientuar sa m shum q t jet e mundur drejt praktiks, zbatimit t ndrhyrjeve efikase pr prmirsimin e shndetit me synim edhe t nxitjes s zhvillimit afatgjat sic sht prmendur edhe n seksionin 5. Kshtu ndr objektivat afatgjat bjn pjes: Mbshtetja e politikave shndetsore me informacion t besueshm Prmirsimi i metodologjive dhe standartizimi me metodat bashkkohore Rritja e kapaciteteve shkencore dhe pedagogjike n qndrat mesimdhnse

Me konkretisht pr seciln nga fushat prioritare jan renditur m posht objektivat e zhvillimit: 4.1 Pr fushn e par: Parandalimi i smundjeve dhe faktort e riskut 4.1.1 Nprmjet ndrtimit t metodologjive t studimit n popullat dhe sigurimit t prsritshmris s aplikimit do t mund t bhet e mundur ndrtimi i prirjeve lidhur me mnyrn e jetess, sjelljet me risk dhe ekspozimeve t tjera, n hapsirn e kohs. Theksi do t vihet n popullatn e re e cila sht m e prirur pr t ndryshuar sjelljen dhe ku ndrhyrjet n t ardhmen kan gjasa t japin efektin maksimal n terma shndetsore. 4.1.2 Do t matet prevalenca, prirjet, dhe lidhjet me shndetin e mposhtme: Duhani Kequshqyerja Seksi i pasigurt Alkoli Sedentarizmi risqeve t

4.1.3 Do t vlersohet prmasa e efektit n koh dhe hapsir mbi popullat e agjentve t mposhtm: Cilsia e ujit t pijshm Ndotja e ujit t pijshm Ndotja e ujrave siprfaqsore, Ndotja e ajrit, Zhurmat, Ndotjet industriale, etj. 4.1.4 Do t vlersohet zbatueshmria n drejtim t kosto-efikasitetit dhe impaktit n shndet pr strategji t ardhshme shndetsore si psh shtimi i florit n ujin e pijshm, kontrolli i arsenikut etj. Pr fushn e dyt: Shndeti mendor
9

4.2

4.2.1 Prftimi i peshs shndetsore s neurozave dhe crregullimeve t humorit n kategorit e ndryshme t popullats dhe faktorve q ndikojn n t. 4.2.2 Matja e peshs social ekonomike se problemeve t shndetit mendor n Shqipri. 4.2.3 Llogaritja e humbjeve n vite jet t shndetshme si pasoj e nj shndetit mendor t keq n Shqipri e cila do ti shrbej llogaritjes s nj treguesi t rndsishm q nuk realizohet deri me tash n Shqipri; jetgjatsia pa handikape dhe probleme shndetsore kronike 4.2.4 Grumbullimi i informacionit n popullat, n shrbimin parsor, dytsor dhe tretsor me qllim monitorimin e "filtrave t Goldberg-ut" dhe efikasitetin e strategjis s trajtimit t t smurve me probleme t shndetit mendor n komunitet. 4.2.5 Analiza e peshs s depresionit dhe cregullimeve t tjera me natyr psikiatrike n vetvrasjet n vendin tone 4.3 Pr fushn e tret: Smundje kronike me rndsi t vecant 4.3.1 Matja e ndryshimeve n koh dhe hapsir pr Infarktin e miokardit Koronaropatite Aksidentet cerebrovaskulare Smundjen reumatizmale t zemrs Neoplazit Diabeti, Bronkopatit kronike obstruktive dhe astmen bronkiale 4.3.2 Matja e prevalencs n popullatn adulte n shrbimin parsor apo n popullatn "e shndosh" t Hipertensionit Hiperkolesterolemis Glicemis 4.3.3 Matja e efektit t faktorve t dyshuar si shkaktare dhe smundjeve t prmendura m sipr nprmjet studimeve rast kontroll apo follo-up 4.3.4 Vlersimi dhe kuantifikimi i efektit t disa medikamenteve n ecurin e smundjeve t prmendura m sipr nprmjet provave klinike t randomizuara 4.3.5. Krijimi i regjistrit kombtar t patologjive onkologjike dhe kanceroze 4.4 Pr fushn e katrt Smundjet infektive

10

4.4.1 Depistimi i popullats s fmijve, adoleshentve, pacientve t politransfuzionuar pr gjndjen e bartshmris s HbsAg. 4.4.2 Vlersimi i serokonversionit pas aplikimit t vaksinimit bazal me Vaksinn e Hepatitit B 4.4.3 Vlersimi i imunitetit me kalimin e kohs. Persitenca antikorpale pas kalimit t 10 vjearit t par t aplikimit vaksinal. 4.4.4 Studimi i rasteve subklinike t infeksionit dhe prcaktimi i tendencave drejt kronicizimit , me an t depistimit t markuesve serologjike. ( antiHbcAb dhe Hbe Ag.) 4.4.5 Vlersimi i efikasitetit t programit t zgjeruar t vaksinimit n vazhdimsi nprmjet studimeve t seroprevalencs pr smundjet e prfshira n kt program 4.4.6. Studime sero-epidemiologjike t prevalencs s IST n rastet me infeksion HIV/AIDS dhe anasjelltas. 4.4.7. Aplikimi i studimeve pilot t survejances biologjike t rezistencs antimikrobike t patogjeneve shkatare t IST (si psh gonorreja) me qllim modifikimin e skemave t menaxhimit klinik e sindromik t tyre. 4.4.8. Studime epidemiologjike e mikrobilogjike pr monitorimin e prhapjes s infeksioneve noso-komiale me agjent mikrobike rezistente ndaj antibiotikeve, duke synuar prshtatjen e protokolleve t mjekimit t tyre. 4.5 Pr fushn e pest Vlersimi i cilsis s shrbimeve shndetsore 4.5.1 Hartimi dhe zhvillimi i standarteve t cilsis t kujdesit shndetsor bazuar n principet e Organizats Botrore t Shendetsis dhe prpilimi i treguesve pr matjen e cilsis n vazhdimsi. 4.5.2 matja e efektit t elementeve t lidhur me cilsin si infrastruktur, trajnim i personelit, aksesibilitet, barazi, pasoja afatgjata shendtsore, n perceptimin e cilsise nga ana e prdoruesve t shrbimeve shendtsore.

11

Ndikimi i rezultateve te pritshme ne zhvillimin social-ekonomik Ka nje lidhje te ngushte midis shendetit dhe zhvillimit c'ka sht provuar n dokumentin e Banks Botrore "Investim pr Shndet". Ky dokument q prcakton edhe filozofin se investimi q bhet n fushn e shndetsis nuk prodhon vetm nj shndet m t mir t popullats, por n mnyr t trthort nxit zhvillimin social ekonomik. Kjo realizohet si nprmjet paksimit t barrs ekonomiko- financiare q shkakton shndeti i keq mbi shoqrin, nprmjet rritjes se kapaciteteve njerzore pr pun edukim dhe zhvillim t qndrueshm, ashtu edhe nprmjet uljes s pabarazive sociale, prsa koh q risqet e shndetit jan aleatt e varfris. Nga ana e tij zbatimi i strategjis s krkimit shkencor n shndetsi do t prodhoj efekte pozitive n fushn e shndetsis n disa drejtime kryesore t rnditura me posht: 5.1. S pari informacioni dhe rezultatet e prftuara nga zhvillimi i projekteve krkimore do t ndikoj drejtprsdrejti n prmirsimin e planifikimit n shndetsi; n skicimin e politikave t prshtatshme, te shoqruara me prova t efikasitetit dhe informacion mbi kosto-prfitimin. Nga ana tjetr aplikimi i ktyre strategjive me ojektiva konkrete pr prmirsimin e treguesve shndetsore do t mbshtetet me vlersime shkencore dhe t besueshme, cka do t bj t mundur rimodelime t efektshme t strategjive me kalimin e kohs duke ju prshtatur rezultateve t prftuara. Disa nga strategjit e zhvillimit afatgjat t shndetsis shqiptare dhe t prmirsimit t shndetit q sot jan pothuaj t prfunduara, si strategjia e zhvillimit t sistemit shndetsor, strategjia e promovimit t shndetit dhe e parandalimit t smundjeve, etj do t mbshteten pikrisht n projektet krkimore t propozuara gjat zbatimit t tyre n praktik, dhe suksesi i tyre n arritjen e objektivave sht pa dyshim i varur n nj mas t konsiderueshme nga nxitja dhe zhvillimi i krkimit n shndetsi si komponent i rndsishm i gjith zhvillimit t shndetsis. 5.2. Gjat aplikimit t projekteve t krkimit shkencor do t zhvillohen apo futen n zbatim metodologji dhe teknologji te reja bashkkohore t cilat do t nxisin zhvillimin aktiviteteve shndetsore me natyr: o Diagnostikuese bazuar n shrbimin shndetsor o Trajtuese dhe kuruese o Depistuese n popullat o Dhe ndrhyrjeve me karakter parandalues 5.3. Zhvillimi i krkimit shkencor do t ket n mnyr t padyshimt nj ndikim t drejtprdrejt mbi rritjen e kapaciteteve njerzore t institucioneve zbatuese, nj rritje t aftsive t institucioneve n prgjithsi pr kryer krkime shkencore me cilsi t lart dhe t kapaciteteve t tyre pr t rritur bashkpunimin me komunitetin akademik, shkencor ndrkombetar. Shqipria gjithmon e m shum po integrohet n rrjetet europiane t cilat kan nevoje edhe pr nj partneritet t qndrueshm edhe n fushn e krkimit shkencor n shendetesi, ne kuadr t projekteve rajonale t zhvillimit t shndetit dhe parandalimit t risqeve globale.

12

5.4. Qndrat e krkimit n fushn e shndetsis sic jan Spitalet Universitare apo Instituti i Shndetit Publik, jan edhe qndrat kombtare t edukimit apo trajnimit n shndetsi. Pr zhvillimin e kapaciteteve pedagogjike dhe rritjen e cilsis s msimdhnies nj rol t padiskutushm ka fuqizimi i karakterit krkimor t ktyre qndrave. Projektet e krkimit shkencor t propozuar n kt dokument do t ken edhe nj ndikim t madh n kt drejtim me efekte afatshkurtr prmirsimin e cilsis s burimeve njerzore q do t ofrojn shrbimet e tyre n sistemin shndetsor dhe prmirsimin e nxitjen e nj shndeti m t mir t popullats shqiptare n terma me afatgjat.

13

III. Financimi Tabela prmbledhse e financimit t programit SHNDETSIA Gjithsejt Ndarjet n vite (Lek) Mije (Leke) 2010 2011 2012 46,000 46,000 14,000 14,000 18,000 18,000 14,000 14,000

Emrtimi a) Kosto totale b)Financimi i Siguruar c)Krkesa pr Financim

Shpenzimet pr programimin sipas llojit

N r 1

Lloji Shpenzimeve

Gjithsejt (Leke) 3

Totali Sigu Krkuar 2010 ruar (S) (K) K S 4 5 6 7

Ndare n vite 2011 S 8 K 9 S 1 0

2012 K 11

1. Shpenzime Operative Shpenzime Kapitale 2.

17,000

17,000

5,600

6,800

5,600

23,000

23,000

6,800

8,400

6,800

3. Asistence teknike e huaj 4. Shpenzime Funksionimi SHUMA :

6,000

6,000

1,600

2,800

1,600

46,000

46,000

14.000

18.000

14000

Shenim: Raportet baz t zbrthimin e fondeve sipas zerave: Kosto e shpenzimeve pr administrimin e programit.. 10% Kosto e puns ndaj vleres totale t projektit. 40% Kosto e pajisjeve mesatarisht .. 40% Kosto e mjeteve t konsumit. 10% Shpenzimet pr asistence teknike t huaj do t parashikohen n projektet e veanta duke i prfshire sipas rastit n zrat shpenzime personeli dhe shpenzime kapitale.
14

Detajimi i zrit shpenzime kapitale n nnzra do t bhet sipas projekteve t veanta.

Burimet e financimit Totali Sigur Kerkuar uar (S) (K) 4 5 50,000 6 Ndare ne vite 2011

N r

Emertimi

Gjithsejt Mije (Leke) 3 50,000

2010

2012

1 1

2 Fonde buxhetore

7 8 9 10 18000 18000

11 14000

Fonde jo buxhetore

3. Fonde nga firmat

4. Fonde te huaja

5. Fonde te tjera

SHUMA

50,000

50,000

18000

18000

14000

Shnim: Grshetimi i financimeve nga Programi dhe nga burimet t tjera do t detajohet n projektet e veanta. Prparsi do t ken projektet me financim t kombinuar , veanrisht ato me fonde t huaja.

Pajisje t medha Nr. Emrtimi I pajisjes Qllimi I prdorimit Studimi pse krkohet Vlera n mij lek

Shnim: Pajisjet e do lloji do t paraqiten n dokumentat e projekteve t veanta.

15

IV SKEDA INFORMATIVE E PROGRAMIT "SHNDETI" MINISTRIA E ARSIMIT DHE SHKENCS AFATI 2007 2009 MOTIVIMI I PROGRAMIT Krkimi n fushn e shndetsis nnkupton nj proces t gjenerimit t njohurive sistematike dhe t testimit t hipotezave n lmin e mjeksis, t shkencave natyrore dhe t shkencave sociale, prfshir shkencat ekonomike dhe t sjelljes. Informacioni q rezulton nga ky proces mund t prdoret pr t prmirsuar shndetin e individve apo t grupeve. Zhvillimi i shndetsis ka qn gjithmon i varur nga aksesi ndaj informacionit t besueshm i cili mund t sigurohet sidomos nprmjet nxitjes dhe zhvillimit t krkimit, studimeve me cilsi t lart dhe mbshtetjes s orientimit t krkimit shkencor drejt praktiks. Nga Forumi Global pr Krkimin n Shndetsi sht propozuar q vendet n zhvillim duhet t shohin me kujdes dhe t fuqizojn mbshtetjen lidhur me krkimin n shndetsi, n nj mnyr t till q krkimi t plotsoj nevojat kombtare t zhvillimit. sht rekomanduar q qeverit e vendeve n zhvillim t alokojn pr krkimin n shndetsi t paktn 2% t buxhetit t shpenzuar n fushn e shndetsis. Krkimi shkencor lidhur n fushn e shndetsis n Shqipri mbetet embrional dhe i varur trsisht nga donatort e huaj, ka rrezikon mosorientimin e tij ndaj prioriteteve kombtare. OBJEKTIVAT KRYESORE Objektivat e krkimit shkencor n fushn e shndetsis jan skicuar n nj mnyr t till q t jen t orientuar sa m shum q t jet e mundur drejt praktiks, zbatimit t ndrhyrjeve efikase pr prmirsimin e shndetit me synim edhe t nxitjes s zhvillimit afatgjat si sht prmendur edhe n seksionin 5. Kshtu ndr objektivat afatgjat bjn pjes: Mbshtetja e politikave shndetsore me informacion t besueshm. Prmirsimi i metodologjive dhe standartizimi me metodat bashkkohore. Rritja e kapaciteteve shkencore dhe pedagogjike n qendrat msimdhnse. REZULTATET E PRITSHME DHE NDIKIMI I TYRE Ka nj lidhje t ngusht midis shndetit dhe zhvillimit ka sht provuar n dokumentin e Banks Botrore "Investim pr Shndet". Ky dokument q prcakton edhe filozofin se investimi q bhet n fushn e shndetsis nuk prodhon vetm nj shndet m t mir t popullats, por n mnyr t trthort nxit zhvillimin social ekonomik. Kjo realizohet si nprmjet paksimit t barrs ekonomiko- financiare q shkakton shndeti i keq mbi shoqrin, nprmjet rritjes s kapaciteteve njerzore pr pun, edukim dhe zhvillim t qndrueshm, ashtu edhe nprmjet uljes s pabarazive sociale, prsa koh q risqet e shndetit jan aleatt e varfris.

16

S pari informacioni dhe rezultatet e prftuara nga zhvillimi i projekteve krkimor do t ndikoj drejtprsdrejti n prmirsimin e planifikimit n shndetsi; n skicimin e politikave t prshtatshme, t shoqruara me prova t efikasitetit dhe informacion mbi kosto-prfitimin. Nga ana tjetr aplikimi i ktyre strategjive me ojektiva konkrete pr prmirsimin e treguesve shndetsor do t mbshtetet me vlersime shkencore dhe t besueshme, ka do t bj t mundur rimodelime t efektshme t strategjive me kalimin e kohs duke ju prshtatur rezultateve t prftuara. Disa nga strategjit e zhvillimit afatgjat t shndetsis shqiptare dhe t prmirsimit t shndetit q sot jan pothuaj t prfunduara, si strategjia e zhvillimit t sistemit shndetsor, strategjia e promovimit t shndetit dhe e parandalimit t smundjeve, etj., do t mbshteten pikrisht n projektet krkimore t propozuara gjat zbatimit t tyre n praktik, dhe suksesi i tyre n arritjen e objektivave sht pa dyshim i varur n nj mas t konsiderueshme nga nxitja dhe zhvillimi i krkimit n shndetsi si komponenet i rndsishm i gjith zhvillimit t shndetsis. Gjat aplikimit t projekteve t krkimit shkencor do t zhvillohen apo futen n zbatim metodologji dhe teknologji t reja bashkkohore t cilat do t nxisin zhvillimin aktiviteteve shndetsore me natyr: Diagnostikuese bazuar n shrbimin shndetsor Trajtuese dhe kuruese Depistuese n popullat Dhe ndrhyrjeve me karakter parandalues Zhvillimi i krkimit shkencor do t ket n mnyr t padyshimt nj ndikim t drejtprdrejt mbi rritjen e kapaciteteve njerzore t institucioneve zbatuese, nj rritje t aftsive t institucioneve n prgjithsi pr t kryer krkime shkencore me cilsi t lart dhe t kapaciteteve t tyre pr t rritur bashkpunimin me komunitetin akademik, shkencor ndrkombtar. Shqipria gjithmon e m shum po integrohet n rrjetet europiane t cilat kan nevoj edhe pr nj partneritet t qndrueshm edhe n fushn e krkimit shkencor n shndetsi, n kuadr t projekteve rajonale t zhvillimit t shndetit dhe parandalimit t risqeve globale. Qendrat e krkimit n fushn e shndetsis si jan Spitalet Universitare apo Instituti i Shndetit Publik, jan edhe qendrat kombtare t edukimit apo trajnimit n shndetsi. Pr zhvillimin e kapaciteteve pedagogjike dhe rritjen e cilsis s msimdhnies nj rol t padiskutueshm ka fuqizimi i karakterit krkimor t ktyre qendrave. Projektet e krkimit shkencor t propozuar n kt dokument do t ken edhe nj ndikim t madh n kt drejtim me efekte afatshkurtr prmirsimin e cilsis s burimeve njerzore q do t ofrojn shrbimet e tyre n sistemin shndetsor dhe prmirsimin e nxitjen e nj shndeti m t mir t popullats shqiptare n terma m afatgjat

Emrtimi a) Kosto totale b)Financimi i Siguruar c)Krkesa pr Financim

SHNDETI Gjithsej Mij (Lek) 50,000 50,000

Ndarjet n vite (Mij Lek) 2010 2011 2012 18.000 18.000 18.000 18.000 14000 14000

17