Kruna
Kruna
1. KRUNA LINGGA
Sajeroning bahasa Indonesia, kruna lingga puniki kabaos kata dasar, inggih punika krunakruna basa Baline sane durung polih wewehan napi-napi. Kruna lingga puniki kapalih dados limang soroh. 1) Kruna Lingga akecap, upami : tas, jam, bon, ban, yeh, 2) Kruna Lingga kalih wanda, upami : jani, jalan, sirep, tusing, bawak, selem, bani, cenik, lantang, durung.
3) Kruna Lingga tigang kecap, upami : sesapi, sepeda, sesari, sepatu, sajaba, Bhatara, acara, semeton, lengkara, wacana.
4) Kruna Lingga petang wanda, upami : liligundi, pujawali, piodalan, nasional, sajeroning, upakara, 5) Kruna Lingga limang wanda, upami : tambulilingan, katiwawalan, kalisusuan
2. KRUNA TIRON
Kruna tiron inggih punika kruna-kruna basa Baline sane sampun polih wewehan inggian marupa pangater, pangiring, seselan, miwah angkep-angkepannyane. Ring bahasa Indonesia mawasta kata jadian, kata berafiks, utawi kata berimbuhan. 1) Kruna tiron mapangater, upami : majalan, kakawin. Prasida, swabhawa, pakayun, sakadi, susila, kauber, malajah, magending. 2) Kruna tiron mapangiring, upami : ajaka, adine, biune, jemakang, ajakin, dajanan, bajunin, rauhin, dauhan, danginan. 3) Kruna tiron maseselan, upami : telapak, sumaur, sinurat, gerigi, umatur, sinareng, 4) Kruna tiron jangkep, upami : kabudayaan, pakayunan, sinarengan, panyumpenan, kanampekin, malajahang, pajalanan, kasarengin, kasorohang, kalemuhan.
3. KRUNA POLAH
Kruna polah inggih punika kruna-kruna sane kapolahang utawi kruna tetiron sane polih pangater anusuara (nasal => N- : ny, m-, n-, ng,-) 1) Kruna Polah Talawia (sane naganggen ny-) Sane mapangawit c, j, s => nyUpami : cegut => nyegut jemak => nyemak sikut => nyikut sampat => nyampat jaring => nyaring 2) Kruna Polah Ostia (sane nganggen m-) Sane mapangawit p,b => mUpami : pakpak => makpak baang => maang batek => matek papag => mapag pancing => mancing
3) Kruna Polah Dantia (sane nganggen n-) Sane mapangawit d, t => nUpami : dingeh => ningeh tulis => nulis dandan => nandan tegul => negul delik => nelik
4) Kruna Polah Kantia (sane polih ng-) Sane mapangawit g,k => ngSane mapangawit Suara (a, i, u, e, o) => ngSane mapangawit Ardasuara (y, r, l, w) => ngUpami : gasgas, kedeng => ngasgas, ngedeng abut, ilut, uwek => ngabut, ngilut, nguwek egol, ogah, entut => ngegol, ngogah, ngentut yasain, lawar => ngyasain, nglawar wayang, rereh => ngwayang, ngrereh gambar, alih => ngambar, ngalih ejuk, olah, ubuh => ngejuk, ngolah, ngubuh ebet, ibing => ngebet, ngibing
4. Kruna Duilingga
Kruna Duilingga inggih punika kruna-kruna sane linggannyane kapingkalihan. Kruna Duilingga kapalih dados limang soroh inggih punika : 1. Kruna Duisama Lingga
Umpami : kunang-kunang, kupu-kupu, katang-katang, awigawig, pici-pici, omang-omang, becing-becing, toro-toro, biyah-biyah, dawang-dawang.
Kruna Duisamatra Lingga inggih punika kruna-kruna sane kaping kalihang tur polih pauahan suara. Ring bahasa Indonesia kawastanin kata ulang berubah bunyi.
Umpami : kecah-kecuh, kecag-kecog, kipak-kipek, kitakkituk, colak-colek, sledat-sledet, dengak-dengok, briak-briuk, kasa-kisi, rerad-rerod, krasak-krosok.
4. KRUNA DUIPURWA
Kruna Duipurwa inggih punika kruna-kruna sane kecape ring arep kaping kalihang saha masuara e pepet.
Umpami : sestae, sesari, lelima, tetujon, sesai, gegaen, sesantun, dedalu, dedari, tetajen, kekawa, pepindan.
5. KRUNA DUIWESANA
Kruna Duiwesana inggih punika kruna-kruna sane kecape ring ungkur kaping kalihang saha maweweh pangater pa-. Umpami : pacebur-bur, pakeber-ber, pakecret-cret, paketel-tel, pakecog-cog, pakebyar-byar, pakebyahbyah, pakecor-cor, pakenyit-nyit,pakecos-cos.