UNIVERSITETI AAB RIINVEST

HISTORIA E SHTETIT DHE S DREJTS

Mr.sc ARIAN HASANI

Historia e shtetit dhe s drejts si shkenc shoqrore merrt me studimin e shoqris si jan shteti dhe e drejta Lnda e studimit historik e shtetit dhe s drejts ka shtetin dhe t drejtn prej momentit t krijmit t tyre e deri n ditt e sotme. Shteti dhe e drejta prbjn objektin ose lndn e studimit n kuptimin e ngusht t fjals.

Historia e prgjithshme e shtetit dhe e s drejts ka pr objekt studimi shtetin dhe t drejtat m t zhvilluara t bots, m sakt shtetet dhe sistemet juridike m karakteristikat t s cils preiudh t zhvillimit historik ,apo perfaqsusit m karakteristik t s cilit tip t shtetit dhe s drejts. Historia nacionale e shtetit dhe s drejts sht historia e nj t drejts nj populli t caktuar.
3

Shteti dhe e drejta jan kategori shoqrore, klasore dhe historike. Kan lindur n nj shkall t caktuar t zhvillimit t shoqris njerzore. Shoqria u nda n dy klasa themelore- n skllavr dhe skllavropronare, q ishin n kundershtim t pajtushm ndermjet vete. N kt sht etap e zhvillimit t shoqris njerzore u krijua shteti si mekanizm pr ta mbrojtur rendin e sapokrijuar.
4

Qllimi i studimit t historis s shtetit dhe s drejts

N kuadr t Fakulltetit Jurdik dhe diciplinave juridike historia e shtetit dhe s drejts, si dhe e prgjithshme dhe ajo nacionale zn vend t veant.
*Historia e shtetit dhe s drejts, qllimi i studimit t saj sht q juristt t ken njohurii dhe kultur t prgjithshme historiko-juridiko

Relacionet e historis s shtetit dhe s drejts me shkencat tjera

Ashtu si shkencat tjera shoqrore, edhe historia e shtetit dhe s drejts sht e lidhur ngusht edhe me shkencat tjera, si jan: Teoria e shtetit dh e se drejts dhe me degt pozitive t s drejts, me Sociologjin, me Ekonomin politike, me Historin politike dhe me shkencar ndihmse historike, si jan: Kronollogjia, Paleografia, Hartografia, Diplomacia, Heraldika, Numizmatika, Gjenologjia .
6

Zhvillimi i historis s shtetit dhe s drejts si shkenc e veant Nj studim ka ekzistuar edhe n shtetet skllavropronare, e sidomos n shtett antike greke dhe romake. Po ashtu studimi i s drejts sht ber edhe n preiudhn e fedualizmit dhe ka kaluar nepr disa shkalla. Me shfaqjn e Humanizmit dhe Renesances u bn ndryshimet t mdha n botkuptimet filozofike dhe shkencore t mesjets. N ket koh filluan t shfaqen studiues q studimionin historin e drejts dhe historin nacionale, filluan t krijohen institucionet t s drejts civile romake, ku studjoht edhe e drejta romake po ashtu edhe n Francn jugore dominohet e drejta romake ndrsa n Francen veriore aplikohej e drejta e pa shkruar zakonore.
7

Studimi i s drejts n periudhn antike N periudhn antike historia e shtetit dhe s drejts nuk ekzistonte si diciplin e veant shkencore, por nuk do t thot q nuk kishte t bnte fjal pr drejtn dhe historin e shtetit. Po ashtu ka t dhna pr shtetin e Prsis, pr Egjiptin dhe disa poliseve greke. T dhnat m t hershme mbi shtetin i gjejm t Herodoti (vdiq m 429 p.e.s re ), i cili qysh n antik u qujt si baba i historis psh Taukididi (460-399p.e.s re), duke i prshkruar luftrat e poliponezit jep t dhna t rendsishme mbi poliset greke dhe rregullimin e tyre politik. Shnime t tilla i hasim edhe tek Polibi (198-117 p.e.s re), q konsideroht historiani i par pragmatik.
8

Prve historianve t prmendur grek, n kt preiudh vlen t prmendur edhe historiant Egjiptas si Momentom shek (III p.e.s re), i cili shkroi historin e Egjiptit. Po ashtu me shtjen e shtetit dhe t drejts jan marr edhe filozoft antik si Sokrati ( shek IV p.e.s re), i cili merrej edhe me shqyrtime teorike dhe filozofike mbi shtetin dhe politikn, Gjithashtu u muar edhe nxnsi tij Platoni (themeloi shkolln filozofike Akademia) edhe m problemet teorike edhe filozofike t shtetit t politiks. Nj aspekt m lart kishte shkuar Aristoteli (384-322 p.e.s re), i cili dha kontribut t mushm pr gjita shkencar dhe opusi tij ishte karakterit t prgjithshm enciklopetik. Vepra e tij Kushtetuta e Athins paraqet historin e kushtetutshmeris, prkatsisht historin e shtetit t Athins.
9

Gjithashtu edhe n Rom zhvillimi i s drejts arriti shkollim t lart t zhvillimit t s drejts skllavropronare, megjithat juristt Romak nuk dhan ndonj kontribut t rndsishem n studimin e historis s shtetit dhe s drejts. Ngase Roma dha nj kontribut n zhvillimin e mendimit juridik, t terminologjis dhe t tekniks juridike, por nuk merrshin me studimin e zhvillimit historik t shtetit dhe s drejts.
10

N baz t t gjitha ktyre q u than mund t konkludohet se n periudhn antike ( Greqi dhe Rom), e drejta kryesisht sht studjuar n menyr dogmatike dhe ekzegetike, andaj as q kemi t bejm pr ekzistimin e historis dhe t s drejts, si diciplin e veant shkencore n kt periudh.

11

Studimi i s drejts n periudhn e krishtrimit t hershm Prhapja n shekujt e par t krishterimit u zhvillua, si ideologji e t shtypurve dhe t prbuzurve dhe paraqet si erozion pr Perandorin Romake, q e ndiqte me gjitha forcat. Zhvillimi i Krishterimit ishte rrezik m i madh pr Perandorin Romake, ndrsa n gjysmen e shek III e arriti kulminacionin gjat sundimit t perandorit Dioklecionit (284-305).

12

Duke e par kt zhvillim Perandori Konstandini I, kuptoi se krishtrimi si religjion i prgjithshm, jo vetm i nj fisi opo i nj populli si mjet i lidhjs, t gjith atyre popujve q jetojn n teritorin e gjer t P.Romake, popujt q ishin t ndryshm prnga raca, gjuha, kultura, shkalla e zhvillimit shoqror dhe shpirtror, traditat, jeta shtetrore dhe juridike. I motivuar nga kto ide Konstandini -I-ne Ediktin e Milanos t vitit 313 e legalizoi krishtrimin dhe shpalli si religjion t barabart me at shtetror, por kjo zgjati gati tre shekuj, dhe lindn shtetet pr brenda krishtrimit. Gjat sundimit t Justinianit n shek V n Konstandinopoj n 553 kisha e degjushme (ecclesia obocediens) u shndrua n kish sunduse (ecclesia regons), dhe n ket austrokracia perandorake edhe n sferen fetare arriti kulmin.
13

Ku feja u b si mjet i rndomt i sundimit, dhe perandori Justinjani nga ndikimi i ideologjis fetare shihete si prfaqsus m i lart i perandoris n tok. Ndrsa krishterimi nga shek III deri n shek XIII do t zhvillohet n shenj t mendimitarit dhe babait m t madh krishtar t asaj preiudhe Aurelius Augustinus( 354-430), ky mendimtar i vuri themelet e pikpamjeve t m vonshme kristjane mesjetare . N veprn e tij De civitate dei (Mbi shtetin e prandoris) ku paraqet pikpamjet e krishtrimit si historia e bots. Sipas Augustit ekzistojn dy shtete i pari sht shteti laik, ku mbretron e keqja, djalli dhe mekati dhe i dyti sht kisha e krishtere q sht mbretia e hyjnis n tok.

14

Ne periudhn deri n shek XII t gjtha shtetet e Europs, me prjashtim t Bizantit deri n shek VII prfshir edhe shtetet e Frankve ishin nn ndikimin e krishtrimit. Ndrsa ndrmjet shek VIII-XII krijoht kultura klasike islame, kurse prej shek XII npermjet kulturs t zhvilluar arabe -europiane filloi t arrij at shkall t zhvillimit kulturor dhe shkencor sa q mund t merrn modelet antike t kulturs dhe shkolls.

15

Glasatoret dhe Posglosatort Glasatort (shek XI- XIII) Procesi i zhvillimit t qyteteve fillimisht u paraqit n Italin veriore ka fillimi i shek XI e m von u zhvillua edhe n pjest tjera t europs perendimore. Te vetimit njerz t dijshm q dinin shkrim-lexim ishin kleriket, kurse e vtmja gjuh e shkruar dhe gjuh e shkencs ishte Latinishtja. N kodifikimin e Justinianit q njihej si e drejta Romake m von u quajt corpus iuris civilies. Studjusit kjo i mahiti dhe pr kt vepr, poashtu sa edhe koha kur bibla ishin fillimi dhe fundi i dijs, kurse juristt e ksaj kohe Korpus Jurisin e konsideronin nj lloj bible t drejtsis COPPUS JURIS CIVILES
16

Kah fundit i shekllit XI n qytetet e Italis veriore u shtrua nevoja pr ekspert juridik. Kshtu q juristi Irmerius n Bolonja themeloj shkolln juridike n t ciln do t studjohet e drejta Romake . Shkolla t tilla juridike u themeluan n Bolonje si IRNERISIT dhe shkolla tjera si jan : MERITINUS ,BULGARUSM ,JAKOBUS. HUGO e m von AZO Juristet e ktyre shkollave studjonin KORPUSIN (DIGESTAT) njerin nga pjest m t rendsishme t COKPUS( JURIS CIVILE-it) duke shmuar ndrmjet rreshtave (INTER LINEAS) ose n margjinat e tekstit (IN MARGINE). Kto shenime t tyre quhshin GLOSSA andaj kto edhe quheshin GLASATOR (SHKOLLA E GLOSATORVE). Korpusi juerisi nga Glasatort nuk studiohej n trsi por vetm pjes konkrete t tij n menyr fragmentare dhe kazustike prej rastit n rast q mundsohet aplikimi i tij n praktik. Glasatort shnonin Glosat e tyre nga njeri tjetri n shtjen juridike. Dy shebuj ne rradh funkiononin Glosatort n zbatimin e s drejts Romake.
17

POSTGLASATORT (KOMENTATORT )SHEK XIII- XVI

Juristt e mvonshm t quajtur postglosatar ose komentator prej mesit t shek XIII e deri n shek XVI merrn me shqyrtimin e glosove dhe me eleminimin e kundrthenijeve t tyre. Kontributin m t madh n kt drejtim e kan dhn juristt e Perugjias , Padovs dhe Bolonjs. Ndr postaglasatort m t dalluar kan qen: Cimus de Pistoja, Bartolus de Sassoferta , Baldus de Ubaldis . Postglasatogt studionin n drejtn Romake, ndrsa npermjet glosave ju bhej shpjegimi i ndonj eshtje juridike dhe n kt menyr krijohern t ashtuquajturat traktate. Q nga shek XIII paqitet edhe shkollat juridike n Paris, Tulus, Oksaford etj. Dhe m kt krijohet edhe bashksit t reja siq jan: korporacionet e profesorve dhe studimtarve t quajtura Umiversitas.

18

SHKOLLA JURIDIKE E JURISTVE ELEGANT SHEK XVI- XVII

N fillimin e Humanizmit dhe Renesoncs u arritn edhe rrezultate t konsiderushme n shkenca juridike . Ndonse Remesonca kishte filluar n Holandn verior qysh n shek XVI. Ndr t part jurist ishin Alcijat (Alciaticus), Junst Holion edhe juristt francez Kyxha (Cujacius), Dono (Donellus), Boden (Bolduinus) e te tjer . Shkolla e jurispodencs elegonte u krijua dhe u zhvillua n Franc, edhe ajo u qujt shkolla juridike Franceze, kshtu juristt e prdorin metoden historike n studimin e s drejts . Sipas tyre metoda histirike sht kusht themelor i vet shkencs juridike (Sine historike caecomm esse iurisprudentiam pa histori shkenca e juridikut esht e verbr).

19

SHKOLLA E SE DREJTS NATYRALE (SHEK XVII XVIII

Themlues i shkolls t drejts natyrale sht juristi filozofi dhe diplomati i njohur holandez Hugo Grotius (Grocuis 1583-1645), i cili n vitin 1925 botoi librin e tij t njohur: De iure ibelli ac pacis (mbi t drejtat e lufts dhe paqs), q jo vetm mardhnjet ndermjet shteteve, por edhe vet pushteti shtetror t bazuar mbi teorin e s drejts natyrale. Frymzimi i teoris natyrale ishin lufta ndrmjet Spanjs dhe Holandes, ngjarejt e shek XVII n Angli ,(Revulucioni Borgjez Francez).
20

Pervq Grociusit, perfaqsues eminent t ksaj shkolle jan Hobsi, Loku, Ruso, Volteri, Volfi, Monteskje enciklopedist t tjer. E drejta natyrale nnkupton, levizjn, t drejtn e lumturis, t drejtn e zgjedhjs t perofesionit, t drejtn e martess, t e fes dhe ndrgjegjes, pastaj e drejta e barazis paro ligjit. E drejta e prons private, e siguris, kundershtimit t shtypit dhe drejta elementare.
21

SHKOLLA HISTORIKE E S DREJTS

Shkolla historike e s drejts lindi ne Gjermani, si reagim ndaj shkolls s drejts natyrale ndaj Revolucionit Francez dhe ndikimit ndrkombtar t tij . Ideator i themelimit t saj ishte filozofi i njohur gjerman Fihte (FICHE 1807 ) i cili n Universitetin e Berlinit nban ligjeratn e tij t njohur dhe shum t sukseshme me titull : Fjalime kombit gjerman (Reden an die deutsche nation) . Ky jepte leksione ku thekson rolin e kombsis pr shtetin dhe sistemin juridik at q nuk e kuptonte shkolla e t drejts natyrale, dhe ishte kudershtar i madh i Napoleon Bonoparts dhe kodit civil t tij vitit 1804.

22

Nj profesor tjetr gjerman por me origjin franceze ishte edhe Tibo (Thibaut) q nga 1814 shkroi broshurn me titull Mbi nevojn e kodit civil t prgjithshm gjerman. Kritikus m i ashpr i Tibos ishte profesori i s drejts Romake F.K .Savinji (F.K..Savingny 17791861) ,ky shkroi kumtesen me titull Mbi detyren e kohs son n aspektin e nxjerrjs s ligjeve dhe praktiks juridike. Q njiherit e ndan n tri faza . 1. Faza e s drejts zakonore , 2 .Faza e s drejts shkencore., 3.Faza e s drejts s kodifikuar.
23

Periodizmi i historis s shtetit edhe s drejts

Ekzistojn mnyra dhe kritere t ndryshme sipas s cilave bhet periodizmi i historis Kriteret tipologjike dhe kronologjike Periodizmi tipologjik bher sipas formacioneve shoqrore ekonomike. Sipas tipit t shetit dhe s drejts, historia e prgjithshme e shtetit dhe e s drejts periodizoht n katr periudha t mdha t zhvillimit n:
24

1. Periudha e shtetit dhe s drejts Skllavopronve , 2. Periudha e shtetit dhe s drejts Feudale, 3. Periudha e shtetit dhe s drejts liberale dhe bashkokohse 4.Periudha e shtetit dhe s drejts sociale n mezokoh
Ndrsa perodizimi kronologjik sht prodizim kohor ku historia ndahet n periudha t mdha; i tr zhvillimi historik i shoqris njerzore ndaht n :

1. Historin e kohs s vjetr , 2. Historia e kohs s mesme , 3.Historia e kohs s re , 4. Historia e kohs m t re apo bashkkohore.
25

Shteti dhe e drejta Skllavopronare zgjati prej mijvjarit IV deri n shek V-t ers son.
Shteti dhe e drejta Feudale qndron prej V deri n shk XVIII. Ndrsa periudha e shtetit dhe s drejts borgjeze zgjati prej fillimit t shek XVIII Revulucionit borgjez francez vitit 1789 deri n ditt e sotme.

26

Prveq periodizmit kronologjik dhe atij tipologjik ekzistojn edhe periodizime tjera q mund ti konsiderojn t vjetruara. N mesjet historia e bots ndahet n katr periudha t mdha t emrtuar sipas perondorive t mdha :
1. Periudha mehjano persiane 2. Periudha ariso - babilonole 3. Periudha greko magedanose 4. Periudha romake bizantine.

Ky periodizim mbshtetet n Bibl

27

Ndrsa n shek XIX, historiani danez Tomson zhvillimin e shoqris njerzore e ndante n tri periudha t mdha (kurse kto ndahn n faza t ndryshme: 1. Periudha e gurit 2. Periudha e bronzit 3. Periudha e hekurit

28

Burimet dhe monumentet historike juridike

Me burim kutojm t gjitha ato materiale, fakte dhe t dhna q na ofrojn njohuri pr shtje. Kur shtja t ciln e studiojn i takon t kalurs, ather materialet, faktet dhe t dhnat q na ofrojn njohurit i quajm burime historike. Burimet historike ndahn n tri grupe: 1) n monumentt e kulturs materiale 2) n dokumente e shkruara dhe 3) n burimet gojore .
29

Monumentet e kulturs matreiale jan sendet e ndryshme t perdorimit personal dhe kolektiv si jan: veglat e puns, armet, stolit, ent, objektet e banimit dhe godinat e ndryshme, kanalet, varrezat, vizatimet, mbetrinat e ndryshme t prodhimeve ushqimore, kockat e ndryshme e t ngjashme. Dokumentet e shkruara jan burimet m t rndsishme historike, m t besueshmet, m prdorushmet dhe m t shumtat. Dokumentet e shkruara ndahn n burime historike dhe burime historike-juridike.

Burim histotik sht do dokument i shkruar q bn fjal pr kaluarn e shoqris njerzore.

30

Kurse burim historik juridik sht vetm ai dokument q derjtprdrejti apo n mnyre t trthort bn fjal mbi shtetin dhe drejtn prkatsisht pr institucione juridike dhe shtetrore. Burimet historike -juridike quhn edhe monumente juridike. N burim historik juridik hyjn: ligjet dekretligjt, urdhresat dhe aktet tjera t organeve t administrats aktgjykimeve dhe testamentet, vulat dhe kartdhuresat e ndryshme, statutet (t qyteteve dhe t orgabizatave koorporatave ), prmbledhja e ndryshme t sdrejts zakonore e te ngjashme.

31

32