T.C.

SLEYMAN DEMREL NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

AKILLI BNALARDA ENERJ YNETM VE KONTROL

Rza BAYSAL

Danman : Prof.Dr.Mustafa ACAR

YKSEK LSANS TEZ MAKNA MHENDSL ANABLM DALI ISPARTA-2008

Fen Bilimleri Enstits Mdrlne

Bu alma jrimiz tarafndan MAKNA MHENDSL ANABLM DALInda oybirlii/oyokluu ile YKSEK LSANS TEZ olarak kabul edilmitir.

Bakan Kurumu ye Kurumu ye Kurumu ye Kurumu ye Kurumu

: : : : : : : : : :

ONAY

Bu tez / / 200.. tarihinde yaplan tez savunma snav sonucunda yukardaki jri yeleri tarafndan kabul edilmitir.

/ / 2008..

Prof.Dr.Fatma KOYUNCU

NDEKLER Sayfa NDEKLER i ZET... iii ABSTRACT iv NSZ ve TEEKKR. v SMGELER DZN vi EKLLER DZN. vii ZELGELER DZN viii 1.GR........ 1 2.KAYNAK ZETLER 4 3.MATERYAL VE YNTEM 5 3.1.nceleme Safhas............... 5 3.1.1.Otomatik Kontrol ve Bina Otomasyon Sistemleri..... 5 3.1.2.Otomatik Kontrol Vanalar Uygulamalar...... 6 3.1.2.1.Fark Basnl Balantlar in Hidronik Devreler....... 7 3.1.2.2.Fark Basnsz Balantlar in Hidronik Devreler. 10 3.1.2.3.n Pompasz Dk Fark Basnl Balantlar in Hidronik Devreler... 11 3.1.2.4.Otomatik Kontrol Vanalarnn Montaj ve Yerleimi.. 12 3.1.3.Damper Tahrik niteleri.....14 3.1.4.Genel Amal Endstriyel Otomasyon Sistemleri..........14 3.1.4.1.Icm Kontrol Modlleri..... 15 3.1.4.2.Irm Kontrol Modlleri..... 19 3.1.5.Kontrol ve Otomasyon.... 19 3.1.5.1.Aydnlatma Otomasyon Sistemi.. 20 3.1.6.Akll Ev Ynetim Sistemi..25 3.1.6.1.Aydnlatma.. 26 3.1.6.2.klimlendirme.. 28 3.1.6.3.Gvenlik.. 31 3.1.6.4. Haberleme.. 34 3.1.7.Villa Otomasyonu... 38

4.ARATIRMA BULGULARI VE TARTIMA... 45 5.SONU. 48 6.KAYNAKLAR.....50 ZGEM. 51

ii

ZET Yksek Lisans Tezi AKILLI BNALARDA ENERJ YNETM VE KONTROL Rza BAYSAL Sleyman Demirel niversitesi Fen Bilimleri Enstits Makine Mhendislii Anabilim Dal Juri: Prof.Dr. Mustafa ACAR (Danman) Prof.Dr. Mustafa BAYHAN Yrd.D.Dr.Reat elba Bu almada, gnmzde artk bir konfor haline gelen ve akll bina olarak tanmlanan, elektrik ve elektroniin, mekanik sistemlere uygulanmas sonucu ortaya kan yeniliklerden, insanlara salad kolaylklardan, uygulamalar sonucu yatrm ve iletme maliyetlerine etkilerinden bahsedilmitir.

almada yer yer, otomasyona bal sistemlerin analizlerinden bahsedilmitir ve rneklerle detaylandrlmtr.

Aratrma sonucu, ilk yatrm maliyetlerinin artmasna ramen, akll bina tanmnda yaplan binalardaki, iletme kolaylklar ve sistemin kazanlar ortaya karlmtr .

ANAHTAR KELMELER : Akll binalar, mekanik tesisatlarda otomatik kontrol.

2008, 51 sayfa

iii

ABSTRACT M.Sc. Thesis ENERGY MANAGEMENT AND CONTROL IN SMART BUILDINGS Rza BAYSAL Sleyman Demirel University Graduate School of Applied and Natural Sciences Mechanical Engineering Department Thesis Committee: Prof.Dr. Mustafa ACAR (Supervisor) Prof.Dr. Mustafa BAYHAN Asst.Prof.Reat elba In this study, the innovations which have been defined as smart buildings, that have come to existence as a result of application of electric and electronics, the conveniences they provide to people, and their effects on operational costs as a result of the applications have been discussed.

In the study, in several places, analysis of automation dependant systems have been discussed and have been detailed with examples.

In conclusion of the research, despite the increase in the initial investment cost, the operational conveniences of the buildings that are built in accordance with the smart building description, and the gains of the system have been revealed.

KEY WORDS: Smart buildings, automation in mechanical systems 2008, 51 pages

iv

TEEKKR

Bu almada desteklerini ve bilgilerini esirgemeyen, kymetli hocam Sayn Prof.Dr.Mustafa Acara sonsuz Teekkrlerimi sunarm.

SMGELER DZN

DDC VAV PID HVAC T PARASI HMI PLC ABYS KKS

Elektrik kumanda panosu Havalandrma Tesisat Ara Eleman Elektronik Kontrol Sistemi Istma-Soutma-Havalandrma Sistemleri Tesisat Birletirme Eleman nsan-Makine Arabirim zellikleri Programlanabilir Mantksal Kontrol Akll Bina Ynetim Sistemi Kontrol Kumanda Sistemi

vi

EKLLER DZN ekil 3.1.Aydnlatma Ev Grnts........ 27 ekil 3.2.Aydnlatma Oda i Grnt 28 ekil 3.3.klimlendirme Oda i Grnt-a......... 29 ekil 3.4.klimlendirme Oda i Grnt-b. 30 ekil 3.5.Gvenlik Oda i Grnt 31 ekil 3.6.Gvenlik PC Grnm... 32 ekil 3.7.Yangn Dedektr Grnm 33 ekil 3.8.rnek Uygulama ekli-a.. 35 ekil 3.9.rnek Uygulama ekli-b.. 36 ekil 3.10.rnek Uygulama ekli-c 36 ekil 3.11.rnek Uygulama ekli-d 37 ekil 3.12.rnek Uygulama ekli-e........ 38 ekil 3.13.rnek Villa Bilgisayar Grnm. 38 ekil 3.14.Oda Termostat ekli.. 40 ekil 3.15.Istma Sistemi Otomasyon ekli 41 ekil 3.16.Bilgisayar Yazlm. 42 ekil 3.17.Merkezi Kontrol nitesi. 44

vii

ZELGELER DZN

izelge 3.1.cm Kontrol Modl H / M Diyagram. izelge 3.2.Microcontroller Blok Diyagram izelge 3.3.ICM Kontrol Modl S / W Diyagram izelge 3.4.Aydnlatma Otomasyon Topoloji Diyagram. izelge 3.5.ICC Kanal Kontrol Modl H / W Diyagram izelge 3.6.ICC Kanal Kontrol Modl S / W Diyagram

16 17 18 20 23 24

viii

1. GR Akll bina uygulamalar artk kk tip uygulamalardan, byk lekli binalara, alveri merkezlerine, havalimanlarna, residenslara kadar yaplmaktadr. Bizim iin geerli olan yksek yaplardaki uygulamalardr.

Yksek yaplarda yksek statik basn nedeniyle dikey zonlama gereksinimi oluur. nemli kriterlerden olan basn, yapnn kullanmna uygun zonlama ile kontrol altna alnabilir.Yksek yaplarda statik basncn yan sra, rzgar etkisi, baca etkisi, i hava kalitesi, hava tanmas, yangn gvenlii, acil durum prosedrleri, deprem nlemleri, bina ynetim sistemi ve zonlama gereksinimleri gibi konularda dikkate alnmaldr.Yapnn mimari tasarmnda tesisatla ilgili rezervasyonlar zerinde nemle durulmaldr.

Yksek yaplarda her eyin baars mekanik tesisata baldr. Her metre olduka pahal olduundan en kk bir yer kayb bile olmamaldr. Tesisat aftlarnn mimari projedeki yeri, yerleimi, boyutlar ve kullanm ok zel bir dikkat gerektirir. Pencere almad iin mekanik havalandrma hayati nem tar. Yksek yaplarda yangn gvenlii en byk problemdir. Yangn gvenlii konusunda hibir risk alnmaz. Her ilave edilen kat ayn oranda yangn riskini azaltr. Optimizasyon ve riski azaltma abalar her trl yapda olmakla birlikte, yksek yaplarda sonular ok arpcdr. Optimizasyon tesisatn her aamasnda birinci zelliktedir. Optimizasyonun salanmasndaki her kk hata, yksek yaplarda katlarda tekrarlanarak sreceinden, oluabilecek yer kayb, yatrm maliyeti, enerji kayplar, ok byk boyutlara ular. Ham petrol fiyatlarndaki hzl ve ar ykselmenin de etkisi ile enerji tketiminin sistem seim kriterleri iinde ok nemli bir kriter haline geldii unutulmamaldr.

Yksek yaplar genelde ticari binalar olarak yaplmaktadr. Gerek dekorasyon, gerekse dier sistemler iin bedeller deyen firmalar, doal olarak hacimlerinde konforun en st dzeyde olmasn talep etmektedirler. Firmalarn genelde ok dinamik bir yapya sahip olmas, organizasyon emalarnn ve yerleimlerin sk sk

deimesine neden olmaktadr. alanlarn says ve buna paralel olarak aydnlatma ve makine gc deiebilmektedir. Btn bu nedenlerden dolay, yksek yaplarda kullanlabilecek stma ve klima sistemleri ok esnek olmaldr. Yksek iyeri ve konut yaplarnda benzerlikleri yannda, farkl ihtiyalar dikkate alnmaldr.

Mekanik tesisat (stma, soutma, havalandrma, yangn ve shhi tesisat) ve elektrik tesisatnn maliyeti, arsa hari toplam inaat maliyetinin yaklak %35i kadardr ve her zaman %25inden fazladr. Binann kullanm amacna hitap eden mekanik ve elektrik ekipmanlarnn kaplad alanlar ve tesisat aftlar iin de brt bina alannn %7-%10 arasnda yere ihtiya vardr. Ayrca binann d grn ve bina ekirdei de binadaki sistemin seiminden etkilenir. Bu yzden sistem seiminde tm takm (mal sahibi, mimar, proje ve taahht firma yetkilileri ) birlikte grev almaldr.

Ham petrol fiyatlarndaki hzl ve ar ykselmenin de etkisi ile enerji tketimi sistem seim kriterleri iinde ok daha nemli bir kriter haline gelmitir. Dikkat edilecek hususlar listesi alak bir bina iin hazrlandnda da bundan farkl olmamaktadr. Alternatif sistemler yaratmak her zaman mmkn olmakla beraber, yksek binalarda alternatif sistemler, alak binalara gre daha limitlidir. Seilen her sistemle binalar stlr ve soutulabilir. Ancak nemli olan hangi sistemin binann iletme senaryosuna en uygun olacann belirlenmesidir. Merkezi ve bireysel sistemlerden hangisinin daha avantajl olaca mal sahibi ve mimar ile grlmelidir (Anonim, 2001).

Akll bina uygulamalarnda mekanik tesisatta hedeflenmesi gereken maddeler :

Binann soutma ihtiyacnn en aza indirilmesi ; Bina iinde s yayan sistem ve cihazlarn (aydnlatma, fax, bilgisayar, kesintisiz g kaynaklar, buzdolaplar, su soutucular vb.) seiminde enerji tketimleri ve s yayma kapasiteleri olabildii kadar en dk olanlarn tercih edilmesi, Binann ynnn seimi, Gne kesiciler ve yanstc cam yzeylerin kullanlmas, Enerji tama mesafelerinin ksaltlmas,

Enerjiyi tama srasndaki kayplarn (hava kanal ve borulardaki basn kayplar dahil) en aza indirilmesi,

Souk enerjiyi retmek ve tamak iin kullanlan pompa, fan, vb. cihazlar olabildii kadar yksek verimli seilmelidir.

Sirklatrler ve fanlar srekli altklar iin kk motor gcnde olsalar bile yllk enerji tketimleri ok yksek olabilir.

Binann stma ihtiyacnn en aza indirilmesi ; Is yaltmlarnn ideal yaplmas, Istma sezonu daha uzun olan yrelerde yn tayininin stmaya gre yaplmas, Scak enerjinin retilmesinde ve tanmasnda yksek verimli cihazlarn kullanlmas, Gaz yakt kullanlacaksa; mutlaka youmal kazanlar ve oransal brlrler (frekans kontroll) kullanlmas birka rnek olabilir.

Binann havalandrma ihtiyacnn en aza indirilmesi ; Havay kirleten kimyasal ve organik maddelerin bina iindeki yaylmnn en aza indirilmesi hedeflenmelidir. Hal, boya badana, ahap vb. eyalarn seiminde en az kimyasal gaz kartan modeller tercih edilmelidir. Bina iindeki kf oluumuna kesinlikle izin verilmemelidir. Yksek yaplarda yaayanlarn en ok havaszlktan ikayeti olduklar unutulmamaldr. Dolaysyla havalandrma ihtiyacnn en aza indirilmesi Taze hava miktarn azaltmak olarak alnmaldr. Taze hava ihtiyalar belirlenirken, insan says dnda, zellikle bilgisayar says gibi i hava kalitesini etkileyen faktrler de dikkate alnmaldr. Ortama flenen taze havann veya karm havasnn ortam scaklndan her zaman dk olmas (statik stma varsa) havalandrma ihtiyacn olumlu ynde etkileyecektir. Taze hava miktarlar belirlenirken alt limitleri kullanmak yerine, daha yksek miktarn seilmesi nerilir (Anonim, 2005)

2. KAYNAK ZETLER

Demirdkm almalar, Istma Teknii Kitabndan Istma tesisatnn yksek yaplardaki kriterlerinden bahsedilmitir (Anonim, 1998).

Issan almalar, Istma Tesisat El Kitabnda Istma tesisatnda dikkat edilecek hususlardan bahsedilmitir (Anonim, 2001).

Issan almalar, Klima Tesisat El Kitabnda Soutma ve Klima Tesisatlarnda dikkat edilecek hususlardan bahsedilmitir (Anonim, 2001).

deal Teknoloji Uygulamalar Firmasnn teknik kataloglarndan ve hazrlam olduu eitli yaynlardan konuyla ilgili bilgiler alnmtr (Anonim, 2003).

Honeywell Otomasyon Firmasnn villa uygulamasndan resimler ve konuyla ilgili teknik bilgiler alnmtr (Anonim, 2004).

Trk Tesisat Mhendislii Derneinin antiye El Kitab (2005) , TTMD nin yapm olduu almalarda mekanik tesisat otomatik kontrol elemanlarnn alternatif kullanma yntemlerinden bahsedilmitir (Anonim, 2004). Issan almalar, Issan firmasnn yapm olduu yksek binalar adl almada, yksek yaplardaki mekanik tesisat kriterlerinden bahsedilmitir. Yksek yaplardaki mekanik tesisat elemanlar otomatik kontrol uygulamalar ile nasl akll bina haline getirilebileceinden bahsedilmitir (Anonim, 2007).

3. MATERYAL VE YNTEM Bu tez almasnda materyal; akll bina kabul edilebilecek kadar mekanik tesisat elemanlar olan bir binann, mekanik tesisat uygulamalarndan, dizayn kriterlerinden, otomatik kontrol safhalarndan olumaktadr. Yntem olarak ise; otomatik kontrol elemanlarnn ayarlarndan ve kullanm ekli safhalarndan olumaktadr.

3.1. nceleme Safhas 3.1.1. Otomatik Kontrol ve Bina Otomasyon Sistemleri Enerji verimlilii en st dzeyde hedeflenmelidir. hava kalitesi, su tasarrufu, Hidrolik ve havalandrma sistemlerinin doru seilmesi, bina otomasyonu ve kontrol sistemleri kriterleri gz nnde bulundurulmaldr.

Chiller ve kazanlarn otomatik olarak devreye sokulmas, tm pompalarn, soutma kulelerin, havalandrma sisteminin, klima santrallerinin, VAV kutularnn kontrol ve izlenmesi iin mikroilemci bazl bir bina otomasyon sistemi tesis edilmelidir.

Bina otomasyon sistemi ile yangn alarm ve gvenlik sistemi ayn protokol kullanmal ve rahata haberleebilmelidir. Binadaki elektrik ve shhi tesisat sistemleri de bina otomasyon sistemi tarafndan kontrol edilmeli ve izlenebilmelidir. Bina otomasyon sistemi lokal DDC panelleri, sistem saha kontrolrleri, merkezi bilgisayar ve ona bal alt istasyonlar bir adan oluan, dank bir kontrol sistemi (distributed control system) olacaktr. Bina otomasyon sistemi genel olarak unlar salamaldr;

Havalandrma, klima, hava filtreleri, elektrik sistemleri, aydnlatma, VAV kutular ve bu sistemlere bal btn makine ve ekipmanlarn gzlenmesi, otomatik veya elle merkezi bilgisayar zerinden altrp, durdurulmas ve otomatik kontrol,

Sistem entegrasyonu, koordinasyonu ve izlenmesi,

Zon ve mahal scaklklarnn srekli olarak gzlenmesi ve btn deikenler iin en alt ve en st snrlar iin alarm verilmesi,

VAV kutularnn, klima santrallerinin scaklk, statik basn, hava akm gibi deikenlerinin, lokal paneller ile direkt digital kontrol (DDC),

Btn modlasyon kontrol devrelerinin direkt digital PID kontrol, Bina otomasyon sistemine bal tm sistemler iin raporlama, alarm kontrol, tarihe, yazl ve grafik takip kumandas,

Soutma, stma, elektrik, enerji kullanmlarnn takip edilmesi ve sistemlerde enerji optimizasyonu programlaryla enerji kullanmnn minimize edilmesi,

Bakm programlamas, Sistemlerdeki makine ve ekipmanlardaki arzalarn kolayca tesbit edilmesi, Btn sistemlerin otomatik olarak, insan mdahalesi olmadan altrlmas, Enerjinin paylam ve eit ekilde faturalanmas iin gerekli sistemlerin oluturulmas,

Yapnn enerji profilinin karlmas, d hava scaklna gre enerji kullanm ynetiminin yaplmas (Anonim, 1998).

3.1.2. Otomatik Kontrol Vanalar Uygulamalar

Otomatik kontrol sistemlerinin en nemli elemanlar olan kontrol vanalarnn kendilerinden beklenen grevi yerine getirebilmeleri iin, hidronik devre iindeki yerlerinin ve boyutlarnn doru olarak belirlenmi olmas gerekmektedir. Istma ve havalandrma sistemlerinde bulunan stc ve soutucu nitelerin s ihtiyalar, bu nitelerin hizmet ettii mahallerin deien stma ve soutma ihtiyalarna bal olarak srekli deiirler. Bu ise, stc ve soutucu niteden geen suyun (akkann) debisinin veya scaklnn ayn ekilde srekli deitirilmesini gerektirir. Debi veya scaklk deitirme ilemleri, hidronik devre zerinde yer alan iki, veya drt yollu motorlu vanalarla salanr. Aada yer alan tm rneklerde yollu vanalar kartrc vana olarak kullanlmtr. Bilindii gibi yollu kontrol vanalar hem kartrc hem de ayrtrc olarak kullanlabilirler.

 yollu kontrol vanasnn ayrtrc olarak kullanlmas halinde; vana tapasnn (plug) her iki nihai pozisyonuna (tam ak veya tam kapal) yaklamas ile birlikte vanadaki akn yarataca byk basn kayplar, tapa zerinde vuruntular ve anmalar meydana getirmektedir. Bu olaylar engelleyebilmek ve byk fark basn deerlerini kontrol edebilmek iin yksek torklu tahrik niteleri kullanmak zorunludur. yollu kontrol vanalarnn kartrc olarak kullanlmas halinde; vana tapasnn herhangi bir pozisyonda tapa zerine gelen kuvvetler birbirlerini dengeleyecek ve tahrik nitesi sadece vana iin kabul edilmi fark basn dm deerini kapatabilme durumu kalacaktr. Bu zellikten dolay yksek basn fark olan hidronik devrelerde yollu vanalar kartrc olarak kullanlrlar. yollu kontrol vanalar buhar ve gaz dndaki tm akkanlar (scak su, souk su, kzgn su, kzgn ya, vb svlarda) iin kullanlrlar. ki yollu kontrol vanalar, arlkl olarak debi kontrolnn zorunlu olarak yapld buhar ve gaz benzeri akkanlar iin ve gerektiinde ister deiken debili ister sabit debili sirklasyon pompalarnn bulunduu scak, souk, kzgn su vb akkan devreleri ile nemlendirici devrelerinde kullanlr. 3.1.2.1. Fark Basnl Balantlar (Enjeksiyon Devresi) in Hidronik Devreler ki yollu vana ile akkan debisinin ayarlanmas; Ana sistemdeki ve ykteki akkan (su) debisi deiken olup; yk deiimine bal olarak ana sistemden gerekli miktarda debi ekilir. Debi deiimleri ana sistemdeki basn koullarn ve ykteki scaklk koullarn etkiler. Balans vanas vastasyla, ana sisteme bal tm yklerin kaynaa (ana retici) kar basn kayplarnn eitlenmesi salanr. Btn kapasitelerdeki HVAC hava soutucular ve kk kapasitelerde HVAC hava stclar iin uygun olup; dn suyu scaklnn olabildiince dk scaklkta tutulduu devrelerde ve sistemlerde kullanlr.

yollu vana ile akkan debisinin ayarlanmas; Ana sistemdeki akkan (su) debisi kaba olarak sabit olup, ykteki akkan debisi deikendir. Debi deiimleri ana sistemdeki basn koullarn deitirmez fakat, ykteki scaklk koullarn etkiler. Balans vanalar vastasyla, ana siteme bal tm yklerin kaynaa (ana retici) kar basn kayplarnn eitlenmesi salanr. Btn

kapasitelerdeki HVAC hava soutucular ve kk kapasitedeki HVAC hava stclar iin uygun olup; dn suyu scaklnn olabildiince dk scaklkta tutulduu merkezi sistemlerde veya ana sistemin bir s akmlatr ile beslendii sistemlerde kullanlmas tavsiye edilmez.

ki yollu vana ve karm kontrol iin sekonder pompa ile akkan debisinin ayarlanmas; Ana sistemdeki akkan (su) debisi deiken olup, ykteki akkan debisi sabittir. Debi deiimleri ana sistemdeki basn koullarn ve scaklk koullarn etkiler. Ykn kontrol edilebilirlii, sekonder pompa ile etkinletirilmitir. Balans vanalar vastasyla, ana sisteme bal tm yklerin kaynaa (ana rete) kar basn kayplarnn eitlenmesi salanr. Byk kapasitelerdeki HVAC hava stclar ve zellikle n stclar iin uygun olup; n stclarda Donma korumas asndan emniyetlidir. Dn suyu scaklnn olabildiince dk scaklkta tutulduu sistemlerde kullanlmas tavsiye edilir.

yollu vana ve karm kontrol iin sekonder pompa ile akkan debisinin ayarlanmas; Ana sistemdeki akkan (su) debisi ve ykteki akkan debisi sabittir. Ana sistemdeki basn koullar sabit olup; scaklk kontrolnn etkin bir ekilde yaplabilmesi iin en uygun koullar mevcuttur. Ykn kontrol edilebilirlii sekonder pompa ile etkinletirilmitir. Balans vanalar vastasyla, ana sisteme bal tm yklerin kaynaa (ana rete) kar basn kayplarnn eitlenmesi salanr. Byk kapasitelerdeki HVAC hava stclar ve zellikle n stclar iin uygun olup, n stclarda donma korumas asndan emniyetlidir. Dn suyu scaklnn olabildiince dk scaklkta tutulduu merkezi sistemlerde veya ana sistemin bir s akmlatr ile beslendii sistemlerde kullanlmas tavsiye edilmez.

ki yollu vana veya iki konumlu kontrol ile akkan debisi ayarlanmas; Ana sistemdeki ve ykteki akkan (su) debisi deiken olup; yk deiimine bal olarak ana sistemden gerekli miktarda debi ekilir.

Debi deiimleri ana sistemdeki basn koullarn ve ykteki scaklk koullarn etkiler. Balans vanas vastasyla, ana sisteme bal tm yklerin kaynaa (ana rete) kar basn kayplarnn eitlenmesi salanr. Kk kapasiteli kazanlar iin uygundur. Dn suyu scaklnn olabildiince dk scaklkta tutulduu merkezi sistemlerde veya sistemin bir s akmlatr ile beslendii durumlarda iki konumlu kontrol vanasnn kullanlmas uygun deildir.

yollu vana veya iki konumlu kontrol ile akkan debisi ayarlanmas; Ana sistemdeki akkan (su) debisi kaba olarak sabit olup, ykteki akkan debisi deikendir. Debi deiimleri ana sistemdeki basn koullarn deitirmez fakat, ykteki scaklk koullarn etkiler. Balans vanalar vastasyla, ana sisteme bal tm yklerin kaynaa (ana rete) kar basn kayplarnn eitlenmesi salanr. Kk kapasitelerdeki kazanlar iin uygundur. Dn suyu scaklnn olabildiince dk scaklkta tutulduu merkezi sistemlerde veya sistemin bir s akmlatr ile beslendii durumlarda kullanlmas tavsiye edilmez.

Karm kontrol iin iki yollu vana ve pompa uygulamas; Ana sistemdeki akkan (su) debisi deiken olup, ykteki akkan debisi sabittir. Debi deiimleri ana sistemdeki basn koullarn ve scaklk koullarn etkiler. Ykn kontrol edilebilirlii, sekonder pompa ile etkiletirilmitir. Balans vanalar vastasyla, ana sisteme bal tm yklerin kaynaa (ana rete) kar basn kayplarnn eitlenmesi salanr. Istma gruplar iin uygun olup; dn suyu scaklnn olabildiince dk scaklkta tutulduu sistemlerde kullanlmas tavsiye edilir.

Karm kontrol iin yollu vana ve pompa uygulamas; Ana sistemdeki akkan (su) debisi ve ykteki akkan debisi sabittir. Ana sistemdeki basn koullar sabit olup; scaklk kontrolnn etkin bir ekilde yaplabilmesi iin en uygun koullar mevcuttur. Ykn kontrol edilebilirlii sekonder pompa ile etkinletirilmitir. Balans vanalar vastasyla, ana sisteme bal tm yklerin kaynaa (ana rete) kar basn kayplarnn eitlenmesi salanr. Istma gruplar iin uygun olup; dn suyu

scaklnn olabildiince dk scaklkta tutulduu merkezi sistemlerde veya ana sistemin bir s akmlatr ile beslendii sistemlerde kullanlmas tavsiye edilmez. 3.1.2.2. Fark Basnsz Balantlar (Kartrma Devresi) in Hidronik Devreler

yollu vana ve karm kontrol iin sekonder pompa ile akkan debisi ayarlanmas; Ana sistemdeki akkan (su) debisi ve ykteki akkan debisi sabittir. Ana sistemdeki basn koullar sabit olup; scaklk kontrolnn etkin bir ekilde yaplabilmesi iin en uygun koullar mevcuttur. Ykn kontrol edilebilirlii sekonder pompa ile etkinletirilmitir. Balans vanalar vastasyla, ana sisteme bal tm yklerin kaynaa (ana rete) kar basn kayplarnn eitlenmesi salanr. Byk kapasitelerdeki HVAC hava stclar ve zellikle n stclar iin uygun olup; n stclarda donma korumas asndan emniyetlidir. Dn suyu scaklnn olabildiince dk scaklkta tutulduu merkezi sistemlerde veya ana sistemin bir s akmlatr ile beslendii sistemlerde kullanlmas tavsiye edilmez.

Karm kontrol iin yollu vana ve pompa uygulamas; Ana sistemdeki akkan (su) debisi ve ykteki akkan debisi sabittir. Ana sistemdeki basn koullar sabit olup; scaklk kontrolnn etkin bir ekilde yaplabilmesi iin en uygun koullar mevcuttur. Ykn kontrol edilebilirlii sekonder pompa ile etkinletirilmitir. Balans vanalar vastasyla, ana sisteme bal tm yklerin kaynaa (ana rete) kar basn kayplarnn eitlenmesi salanr. Istma gruplar iin uygun olup; dn suyu scaklnn olabildiince dk scaklkta tutulduu merkezi sistemlerde veya ana sistemin bir s akmlatr ile beslendii sistemlerde kullanlmas tavsiye edilmez. 3.1.2.3. n Pompasz Dk Fark Basnl Balantlar in Hidronik Devreler yollu vana ve karm kontrol iin sekonder pompa ile akkan debisinin ayarlanmas; Ana sistemdeki akkan (su) debisi sabit olup, ykteki akkan debisi kabaca sabittir. Debi deiimleri ana sistemdeki basn koullarn ve scaklk koullarn etkiler. Ykn kontrol edilebilirlii, sekonder pompa ile etkinletirilmitir. Balans vanalar

10

vastasyla, ana sisteme bal tm yklerin kaynaa (ana rete) kar basn kayplarnn eitlenmesi salanr. Akmlatrl s pompas uygulamalar gibi olan hava stclar iin uygun olup; n stclarda donma korumas asndan

emniyetlidir. Akmlatr ve vana arasndaki mesafelerin uzun olduu uygulamalarda kullanlamaz.

Karm kontrol iin yollu vana ve pompa uygulamas; Kazan zerinden geen akkan (su) debisi deiken olup, ykteki akkan debisi kabaca sabittir. Konut stma gruplar ve devreleri iin uygundur. veya drt yollu dner tapal kontrol vanalar kullanlan d hava kompanzasyon sistemlerinin yaygn olarak uyguland sistemlerdir.

Karm kontrol iin yollu vana ve pompa uygulamas; Is akmlatr zerinden geen akkan (su) debisi deiken olup, ykteki akkan debisi kabaca sabittir. Akmlatrl s pompas uygulamalar gibi olan stma gruplar iin uygundur. Akmlatr ve vana arasndaki mesafelerin uzun olduu uygulamalarda kullanlmaz.

3.1.2.4. Otomatik Kontrol Vanalarn Montaj ve Yerleimi

Otomatik kontrol vana gvdelerini projesine ve rn teknik zelliklerine uygun ve ak doru kontrol edebilecek ekilde monte etmek gerekir. Montajdan nce rn teknik bilgilerinin uygunluunun kontrol gerekir. Kontrol vanas ile birlikte kullanlacak boru, kesme vanalar, balant elemanlar, flanlar vb. ekipmanlarn basn ve scaklk deerlerinin uygunluundan emin olunmal. Sistem iletme ve hidrostatik testlerinin en dk deerli ekipmanlarna gre yaplmasna dikkat edilmeli. Otomatik kontrol vanalar ba aaya monte edilmez. Montaj etmeden nce, sevk esnasnda kullanlm giri-k azlar plastik kapatma tkalarnn karlp karlmadna bakmak gerekir. Otomatik kontrol vana gvdeleri balant ve montaj ekipmanlarn rn katalouna uygun kullanp, vidalar karlkl dengeli olarak sktrmak gerekir.

11

Otomatik kontrol vanas montaj yapldktan sonra bakm ve onarm faaliyetlerinde kullanlmak iin gerekecek kesme vanalar ve tesisattaki pisliklerin alnmas iin pislik tutucu kullanlr. Sistem devreye alnmadan nce tesisat mutlaka teknie uygun ykanmal.

Kontrol vanalar yerletirilirken; byk ak hatalar ve trblanslar oluturacak balant elemanlar dirsek, T paras gibi fittings elemanlar pompa gibi ekipmanlardan etkilenmemesi iin gerekli nlemler alnmal.

ki veya yollu vanalarn alma performanslarnn (kontrol edilen debi, szdrmazlk, basn kayplar vb) gzlenmesi iin gerekli monometre, debi lm azlar vb ekipmanlarn kullanlmas salanmal.

Boru

sabitleyicileri

arasndaki

mesafenin

tam

ortasna

kontrol

vanasn

yerletirmeyiniz. Uzun boru ve uzak sabitleyiciler vibrasyon problemleri yaratabilir.

Dk ve yksek scaklkl akkan devrelerinde oluacak uzama ve ksalmalarn kontrol vanasna olabilecek etkileri engellenmeli.

Pompa ve kompresr klarnda kontrol vanas kullanm sz konusu ise, vuruntu ve basn darbelerini nleyici ve filtre edici elemanlar kullanlmal.

ki yollu vanalarn buhar uygulamalarnda kirlenme, vuruntu ve korozyon oluumunu nlemek iin; vana k aznda ve vana tapas blmnde kondens suyu birikimini oluturmayacak ekilde boru devresini ve eimini dizayn edin.

Dk ve yksek scaklkl akkan devrelerinde s izolasyonu yaplrken vana gvdelerinin izolasyonunu bakm faaliyetlerine msaade edecek ekilde sklebilir yaplmal.

12

Boru ebekesi ve vana montaj ile sistemin iletmeye alnmas arasnda uzun sreli bekleyi oluacak ise vana gvdelerini monte etmeyin. Sahada montajl iken korozyon ve d etkilerden fiziksel etkileimler sz konusu olabilir.

Vana gvdesi salmastral ve tijinin yalanmas gerektiinde scakla dayankl rn katalounda belirtilmi silikon esansl ya kullanlr.

Montajdan nce rne ait alma voltaj, min./max. alma ortam scakl ve nemi, pskrtme su ve/veya titreime kar koruma deeri gibi teknik bilgilerin doruluunu kontrol edilmeli.

Otomatik kontrol vana gvdesini ve srcsnn yakn duvardan, bakm ve deitirme ilemleri iin yeterli mesafede monte edilmeli. Asma tavan ii gibi kapal mekanlarda yaplacak montajlarda yaplacak, ulam kolay bakm kapaklar kullanlmal.

Vana srcleri ba aa monte edilmemeli. Vana gvdesi ve salmastradan gelebilecek akkan szntlar veya kondenzasyonun srcy etkilememesine dikkat edilmeli.

Kontrol vanas srcs mekanik montaj ve strok ayar sonras, src pozisyonu bozulmamal. Vana srcs ile ak yn arasndaki balant uygunluu kontrol edilmeli (Anonim, 2005).

3.1.3. Damper Tahrik niteleri

Montajdan nce rne ait alma voltaj, min./max. alma ortam scakl ve nemi, pskrtme su ve/veya titreime kar koruma deeri gibi teknik bilgilerin doruluunu kontrol edilmeli.

Damper tahrik nitesinin ba aa monte edilmemeli. Damper tahrik nitesinin monte edilecei damper kanatk milinin uygun llerde olduu kontrol edilmeli.

13

Montajdan sonra tahrik nitesinin damper miline ve kanatklarna uygun ve doru kuvvet aktarmas gerekir. Mekanik skmalardan ve kasmalardan korunmal.

3.1.4. Genel Amal Endstriyel Otomasyon Sistemleri

Rlelerin yerini PLC'lerin, mimik panel ve kaytlarn yerini PC'lerin almasyla yeni bir boyut kazanan Endstriyel Otomasyon Sistemleri, gnmzde endstriyel retimin tm alanlarnda baaryla uygulanmaktadr. Bugn gelinen noktada "otomasyon" endstrinin vazgeilmez bir unsurudur.

Otomasyonun temel elemanlarndan olan PLC (Programmable Logic Controller) sral ilemlerin mantk aileleri ile bir araya getirilerek yapld bir sistemdir. Bu cihazlarda zamanlama, sayma, sralama ve her trl kombinasyon ve ardk mantk ilemler yazlmla gerekletirilir. Bu nedenle karmak otomasyon problemlerini hzl ve gvenli bir ekilde zmek mmkndr.

Balangta, yalnzca insan makina arabirimi (MMI - Man Machine Interface) olarak dnlen SCADA (Supervisory Control And Data Acquisition) yazlmlar; PLC'lerden ald verileri grselletiren, PLC'lere veri gnderen, alarm ve gemie ynelik verileri depolayan ve basit rapor zellikleri olan yazlmlar iken gnmzde ayn zamanda retim ynetim ve bilgi sistemi (MMI - Manufacturing Management Information) haline gelmilerdir. nsan makina arabirimi zellikleri (HMI- Human Machine Interface) gelimi, iletiim ann gereklerine uygun olarak internet hatta mobil telefonlar bile bu arabirimin birer paras olmutur.

3.1.4.1. Icm Kontrol Modlleri

iCM Kontrol Modl, i-NOSS_IC Sisteminin temel yap tadr. Esas olarak, microcontroller zerine gelitirilmi toplam 28 Giri/k _ I/O (Input/Output) noktasnn kontrol edilebildii bir PLC nitesidir: Modlde, mikrocontroller'n yansra denetleyici (RESET-Watchdog-BrownOut Detection) devreler, giri-k arabirim devreleri ve haberleme arabirim devreleri bulunmaktadr. Ayrca ileyi

14

bilgilerinin tutulup, g kayb alglanmas sonucu bunlarn gncellenecei kalc bir bellek de (EEPROM) sistemde yer almaktadr. Analog (0-10V, 0-20mA) ve Saysal olarak iki tip Giri (Input) bulunmaktadr. klar (Output) ise rle ya da open collector olarak salanmaktadr.

Modlde tm giri ve klarn ileyi parametreleri, aralarndaki ilikiler ve sisteme ait dier parametreler, RS 485 zerinde gelitirilmi olan ve 115 200 bps. hznda alan haberleme kanalyla gelen grevler ile ayarlanabilir yapdadr. Bu ekilde modn hem bamsz olarak alabilen bir akll konrol nitesi hem de rnein daha ok sayda I/O gereksinimi karsnda sisteme ilave edilecek yeni iCM modlleri ile entegre alabilen bir yap kazanmaktadr. Bu ekilde tm sisteme ilave edilebilecek iCM modl says, dier rnlerin de kullanlmas ile 63x63 yani toplamda 3969 adede kadar ulaabilmekte ve yine kontrol edilebilen I/O says da 3969x28 yani 111 132 noktaya kadar kabilmektedir. Modler yap ile kazanlan esneklik zellii yan sra, ifreleme ve ifre zme yetkinlikleri kazandrlm haberleme protokol vastasyla gvenirlilik ve doruluk n planda tutulmaktadr.

iCM Donanm ve Yazlm Blok emalar, aadaki ekillerde gsterilmektedir.

15

G AKI NTES

MKROKONTROLC SPERVZR DEVREDC& EVRC

HARC HAFIZA

MCU
IKI ARABRM NOKTASI

ARABRM NOKTASI

HABERLEME ARABRM

izelge 3.1. cm Kontrol Modl H / W Diyagram

16

SSTEM KONTROL

10 BT A/D DNTRC

I/O KAPILARI

GBEK (Z)

8 BT SRE LERLER

DZSEL ARABRM-1

16 BT SRE LERLER

DZSEL ARABRM-2 60 K FLASH HAFIZA 2K YKSEK HIZ RAM'

BEK SRE LER

KESC KONTROL

izelge 3.2. Microcontroller Blok Diyagram

17

DZSEL RX KESC

A/D DNTRC KESCS OKUYUCU ZAMANLAYICI KESC DJTAL LEYC G PROSES

KABUL EDLM VER BELLE

GR DZN

KABUL EDLM LEYC

GR LEYC

GREVLER YRTC

BRAN JENERATR IN/OUT LK KONTROLCS

HAREKETE GERC MESAJ DZSEL KESC

IKI DEERLER

FLASH LEYC HARC SINIR KESC ZAMAN HESAPLAYICISI MUHAFAZA EDC DM YAI HESAPLAYICI

YAZICI

GVENLK ZAMAN KESC

izelge 3.3. iCM Kontrol Modl S / W Diyagram

18

3.1.4.2. Irm Kontrol Modlleri

i-NOSS_IC Sistemi, iRM Rle Modl, iCM Konrol Modl ile entegre almak zere gelitirilmi bir dier k nitesidir. iRM modl zerinde herbiri 16 Amperlik, birbirinden izole, NO ve NC kullanm imkan olan 8 adet Rle bulunmakta ve bu rleler, iRM modlnn bal olduu iCM nitesi tarafndan kumanda edilerek, ilgili rleler tarafnda deiik endstriyel byklklerin kontrol edilmesini salamaktadr. Modln n panelinde herbir kn durumunu belirten LED gsterge ve Kontrol girilerinden bamsz olarak, tm klar ayn anda aan ve kapayan (Force On/Off) anahtar bulunmaktadr. Modl ile ilgili baz dier parametreler aada belirtilmektedir : Uyarma Gerilimi 24VDC

Anahtarlama Gerilimi 250VAC Anahtarlama Gc CosO G Harcama ExBxY 4000VA 1 5W 86x157x57mm

3.1.5. Kontrol ve Otomasyon i-Deal Teknoloji, i-DCS: Datk / Saysal Kontrol Sistemleri (Distributed, Digital Control Systems) konusunda, zgn mhendislik tasarmlar ile temel bir platform zerinde farkl endstriyel kontrol amalarna gre uyarlanm yazlm ve donanm rnleri gelitirmeyi hedeflemektedir. i-NOSS olarak adlandrlan bu platform, sektrel ihtiyalara gre, Uzaktan lme ve Kontrol (Telemetry-Remote Management & SCADA), Elektronik Sistemler aras Kontrol (Machine-to-Machine, M2M), Mobile Kontrol Sistemleri (Mobile Control), nsansz Aralar (Unmanned Vehicles) Denetim ve Ynetim Alt Sistemleri , Akll Binalar (Intelligent Buildings) ve Endstriyel Otomasyon (Industrial Automation) alanlarnda kullanlabilmektedir.

19

3.1.5.1. Aydnlatma Otomasyon Sistemi

i-NOSS, Datk Endstriyel Otomasyon Platformunun en geni haliyle kullanld uygulama, i-NOSS_LM Aydnlatma Otomasyonu Sistemidir. Tmyle datk olan Aydnlatma Otomasyonu Sisteminde kullanlan iCM (Kontrol Modl) ve iRM (Rle Modl) yansra, iCC (Kanal Kontrolr) niteleri, merkezi bir LM_SCADA yazlm tarafndan, RS 485 endstri standard zerinde gelitirilen zel bir

haberleme prokol ile kontrol edilmektedir.

Sistemin genel topolojisi aadaki gibidir:

izelge 3.4.Aydnlatma Otomasyon Topolojisi

Burada 63 x 63 x 28, 110 000'in zerinde I/O' nun kontrol edilebildii bir yap sunulmaktadr. Platformda, iCM nitelerinin girilerine, gn sensrleri

20

(daylight sensor), yaklam dedektrleri (proksimity sensor) ilave edilebilmekte, sistemin klarnda ise ilgili aydnlatma nitelerini (armatr gruplar) ama-kapama veya seviyeli ama (dim zellii) ilemlerini yapacak ekilde, iRM role sistemleri kullanlmaktadr. Kullanc ara yzn salayan, LM_SCADA yazlm ise, bir

Aydnlatma/Bina Otomasyonu SCADA' s olarak gelitirilmi ve deiik senaryolar, kontrol dzenleri kullanm son derece kolay bir grafik ara yz vastasyla tm datk sistemin kontrolnn, yrtlmesi ve deiik kaytlarn, raporlamalarn yaplmasn salayacak ekilde dzenlenmitir.

i-NOSS_LM Aydnlatma Otomasyonu Sistemi ile:

Her trl tesisat sisteminin, merkezi bir kontrol sistemi zerinden kontrol edilebilmesi, htiyalar dorultusunda belirli zamanlarda altrlmas ve kapatlmas, stenildiinde gerekli olmayan aydnlatmalarn ve sistemlerin sndrlerek ya da kslarak (dim)/azaltlarak enerji tasarrufu salanabilmesi, Otomatik programlanabilme zellii, Binadaki dier sistemler ile etkin haberleme imkan, Verimin ve konfor hassasiyetinin en yksek seviyede olmas, Gerekli oranda aydnlatmann, stmann/soutmann salanmas ile verim artna katkda bulunmas, Kullanlan enerjiyi ve bakm, emek gcn optimize etme imkan, Akll ve esnek modler yap sayesinde montaj kolayl, kablo ve iilik tasarrufu, Personel eitimi ve operasyon maliyetlerinde nemli dler elde edilmesi, Enerji tketiminde maksimum ekonomiyi salanabilmesi, Kullanlan tm tesisat sisteminin kullanm srelerinin izlenmesini, Btn tesisat sistemine ait bilgilerin depolanmas ve bu bilgilerin daha sonra ilenebilme ve tasnif edilebilme imknlar elde edilebilmektedir (Anonim, 2004).

iCC Kanal Kontrol Modl, tm i-NOSS Sistemleri iin genel mimarinin genileyebilme zelliini salayan temel yap talarndan birisidir ve iki farkl

birimden olumaktadr. iCC-Master ve iCC-Slave olarak adlandrlan bu iki modl,

21

iki farkl mikrocontroller modldr ve birbirlerine paralel bir veri arabirimi ile balanmaktadr. iCC Modlnn zellikleri; iCC-Slave RS485 veri iletiim yoluyla SCADA'ya baldr ve kanal ile SCADA arasnda saydam bir gei kanal oluturur.

iCC-Master ise kendisine bal kanalda "0" numaral modl olarak bulunur, kendisine bal kontrol modllerini srekli tarar, olmayan modlleri merkeze bildirir. Tm kanaln bilgisi iCC-Master zerindeki tablolarda tutulur. Bu tablolarda oluan deiiklikler merkeze bildirilir. iCC-Master kanal srekli tarayarak modllerin bilgilerinin kanala yansmasn saladndan hem kanaln kendi iinde bir merkezi SCADA'ya bal kalmadan almasn salar, hemde sadece deien bilgileri merkeze gndererek filtreleme ilemini gerekletirmi olur. Kendisi de kanalda bir modl olarak bulunduundan SCADA, iCC-Master'a kanaldaki "0" numaral modl olarak ulap kanal ile ilgili istedii bilgiye ulaabilir.

22

G AKI NTES

MKROKONTROLC SPERVZR DEVREDC& EVRC

PARALEL ARABRM HABERLEME ARABRM 8 BT MCU ANA ELEMAN 8 BT MCU ARA ELAMAN

HARC HAFIZA

HABERLEME ARABRM

izelge 3.5. ICC Kanal Kontrol Modl H/W Diyagram

23

Z A M A N L A Y IC I K E S C B A K IM

ANA MODL

D Z S E L R X K E S C

G N C E LLE T R C

D M B L G M ASASI D Z S E L T X K E S C

DM KONTROL ELEM ANI

PAR ALEL L E Y C

T R A N S T L E Y C DM K O N T R O L

ANA DNG

KANAL BEYAN E D C

M ESAJ A R E T L E Y C

P IO M E S A J G N D E R C

P IO H A B E R C S E R V S

P IO H A B E R A L IC I S E R V S PAR ALEL L E Y C D Z S E L T X K E S C ANA DNG

P IO M E S A J G N D E R C

D Z S E L R X K E S C

ANA MODL

Z A M A N L A Y IC I K E S C B A K IM

izelge 3.6. ICC Kanal Kontrol Modl S/W Diyagram

24

3.1.6. Akll Ev Ynetim Sistemi Bina Otomasyonu uygulamalarnn u noktas olarak AEYS kendi iinde bamsz ekilde bir evin pek ok farkl parametresini izleyen, denetleyen, kayt ve kontrol eden bir otomasyon sistemidir. Sistem deiik amalara ynelik olarak odalarda ve bina iinde/dnda deiik noktalarda giri (input) noktas olarak yerletirilen ok sayda alglayclar (sensr) ile yine deiik fonksiyonlara sahip nitelerin denetlenmesini salayan yarayan k kontrol niteleri (rle srcleri, solenoidpnmatik valfler, termostatlar, vanalar vs) iermektedir.

Tm bu giri ve k elemanlar kendi iinde bamsz alabilen mikrodenetleyici (microcontroller) bazl PLC (Programmable Logic Controller) nitesi tarafndan kontrol edilmektedir. Sistemin kullanc arayz, 15" geniliinde dokunmatik zellikli bir LCD ekran zerindeki son derece kolay kullanml bir yazlm tarafndan salanmaktadr. Son derece basit ama grsel adan zengin olarak hazrlanan bir menu zerinden kullanc izlemek/denetlemek veya kontrol etmek istedii parametreyi (aydnlatma, gvenlik, stma, soutma vs) seebilmekte, buradaki alt menler ile istedii detayda kontrol fonksiyonlarna eriebilmekte (tek tek her bir odann ssn belirlemek gibi) ya da bu denli detaya girmeksizin nceden hazrlanan baz senaryolar seerek pratik ekilde otomasyon dizisini devreye alabilmektedir.

AEYS ayn zamanda, tek tek tm giri ve k birimlerinin bilgilerini ve denetim fonksiyonlarn Kontrol Kumanda Merkezi (KKS) 'ne aktarmaktadr. Temel olarak endstri standard olan 115 kbps hznda RS-485 protoknde yrtlen haberleme iin bakr tel (twisted pair), fiber kablo veya kablosuz ortamlar (GPRS, WiFi, RF) kullanlabilmektedir.

AEYS ayn zamanda Akll Kart (Smart Kart) zmleri ile entegre edilebilmektedir. Bu kartlar o binada/sitede hazrlanabilmektedir. Bu durumda ayn smart kart kimlik, belirli ilevler iin (ev veya garaj kaplar, turnikeler vs.) eriim anahtar, yetkilendirme veya ifre arac, elektronik alveriler iin elektronik czdan (e-wallet), indirim kart, mteri yaayan her erikin iin fotorafl ve isme

25

ilikileri ynetimi (CRM) hizmet arabirimi gibi ayn anda pek ok farkl amaca ynelik olarak kullanlabilmektedir. Bu durumda Abone Bilgi Ynetim Sistemi (ABYS) de SmartKart'lara gore zelletirilmektedir.

AEYS tarafndan binalarda otomasyon altna alnabilecek zmler ok geni bir aralkta deiebilmektedir. Bunlar balklar ile sralamak gerekirse:

1.Aydnlatma Otomasyonu 2.klimlendirme ( Istma, Soutma ) ve Havalandrma 3.Gvenlik (Hrsz Alarmlar, Eriim Gvenlii, Yangn) 4. Haberleme (intercom, video kamera iletiimi) 5.Ynetim (ABYS, merkezi duyuru ekranlar, Alarmlar vs.) 6.Dier (TV, Data, Telefon Datmlar, Kablosuz Eriim-internet Ortamlar- WiFi)

3.1.6.1. Aydnlatma Genel ama ev iinde ve dndaki (d kap, balkonlar, bahe aydnlatmalar vs.) tm aydnlatma armatrlerinin tek bir noktadan kontrol edilebilmesidir. Dardaki gn n ve bina iindeki k seviyesini alglayan sensrler, yaklam-hareket dedektrleri, uzaktan kumanda (lar) ve ayarlanabilir anahtar (dimmer) yardmyla manuel olarak veya sisteme tanmlanacak eitli senaryolar paralelinde tm binann aydnlatmas otomatik olarak kontrol edilebilmektedir.

26

ekil 3.1. Aydnlatma Ev Grnts

Genel ama ev iinde ve dndaki (d kap, balkonlar, bahe aydnlatmalar vs.) tm aydnlatma armatrlerinin tek bir noktadan kontrol edilebilmesidir. Dardaki gn n ve bina iindeki k seviyesini alglayan sensrler, yaklam-hareket dedektrleri, uzaktan kumanda (lar) ve ayarlanabilir anahtar (dimmer) yardmyla manuel olarak veya sisteme tanmlanacak eitli senaryolar paralelinde tm binann aydnlatmas otomatik olarak kontrol edilebilmektedir.

Iklarn odalarn kaplar alnca veya araba eve yaklarken otomatik almas, yatma vaktinde gece lambalar dnda aydnlatmann tek bir dmeyle kapatlmas (gece senaryosu), oturma mekanlarndaki k dzeyinin dardaki gn na gore otomatik ayarlanmas (ekonomi senaryosu), herhangi bir gvenlik (hrsz-yangn vs.) alarm karsnda aydnlatmann belirlendii ekilde dzenlenmesi (alarm senaryosu) , evden ayrlrken dier gvenlik sistemlerini devreye alrken aydnlatmann da minimize edilmesi (evden ayrlma senaryosu) veya bir felaket durumunda gvenli aydnlatma moduna gei gibi pek ok senaryo uygulanabilmektedir.

27

Kullanc tarafndan verilecek bir tablo ile gnn hangi saatlerinde aydnlatmann nasl yrtlecei belirlenerek, gerekli aydnlatma armatrlerinin kontrol

salanabilmektedir.

ekil 3.2. Aydnlatma Oda i Grnt Tm bu zellikler tek bir ev iin olabildii gibi tm bir sitenin genel aydnlatma sistemi iin de aynen uyarlanabilir. Bu durumda genel amal aydnlatma AEYS deil dorudan Kontrol Kumanda Sistemi (KKS) tarafndan kontrol edilmektedir.

Keza ayn ekilde, bir site ierisinde yer alabilecek toplu yaam / alveri merkezleri, spor salonlar, cafe-restoran ya da toplant merkezlerini ieren genel amal binalarda da benzer ekilde aydnlatma otomasyonu uygulanabilmektedir. 3.1.6.2. klimlendirme (Istma&Soutma) AEYS, Istma-Soutma Uygulamalarnda temel giri kontrol nitelerinin banda bina iindeki tm bamsz birimlere yerletirilecek scaklk sensrleri yer alr. Bu sensrler yan sra birka noktadan d ortam ss ve rnein merkezi stmal sistemlerde merkezi stma suyu scakl da llmektedir. Temel k kontrol birimleri ise stma iin bina giriinde yer alan yollu vanalar, tm stma radyatr

28

panellerinin giriindeki solenoid vanalar ile soutma iin merkezi ya da her bamsz birimde bulunan klimann a/kapa kontrolnn yapld role srcleridir.

ekil 3.3. klimlendirme Oda i Grnt-a

Kullanc yine AEYS dokunmatik ekran zerindeki grafik arayz zerinden stmasoutma mensne girip, tek tek tm bamsz birimler (oda veya kat) iin arzu ettii ortam ssn veya s araln belirleyebilmektedir. Bu detayda bir belirleme

yapmak istenmezse bu defa tm ev iin belirli bir scaklk ayar yaplabilmekte ya da nceden girilmi baz stma-soutma senaryolarndan birisi seilebilmektedir. Sistem scaklk alglayclar, selenoid valfler ve role kontaklar ile stma soutma aralarnn otomatik scaklk kontroln optimum ekilde yrtr.

29

ekil 3.4. klimlendirme Oda i Grnt-b

Gece gndz arasndaki scaklk deiimleri sistem tarafndan otomatik olarak kompanze edilir. Ayrca nem ya da edilebilmektedir. Bu durumda toz alglayclar sisteme entegre

tpk stma-soutma iin uyguland gibi,

mekanlarn bamsz olarak veya genel haliyle nemlendirilmesi veya nemden arndrlmas (kurutulmas) yoluyla belirli bir bal nem yzdesinde tutulmas salanabilmektedir.

Temizlik ya da benzeri bir sebeple solunulan havann kalitesi dtnde sistem bunu otomatik olarak alglayabilmekte ve ortam havalandrabilmektedir.

Seilebilecek senaryolar, stma-soutma iin bamsz senaryolar olabilecei gibi, AEYS kapsamndaki tm otomasyon sistemlerini iine alan ortak senaryolar da olabilir. rnein evden ayrlma ya da gece senaryosunda, aydnlatma otomasyonu sistemi daha nce bahsedilen aydnlatma dzenine geerken, stma-soutma

sistemi de tm evin sn belirli / optimum dzeyde tutacak bir konuma geebilir.

30

3.1.6.3. Gvenlik AEYS - Gvenlik Sistemleri birka alt balk altnda incelenmektedir. ncelikle hrsz alarm iin ayr senaryo oluturulmutur. Bunlar tm sistemin devre d olduu (off), sadece manyetik kontaklarn devrede olduu (gece) ve

yaklam/hareket alglayclarn da devreye alnarak tm sistemin aktive edildii (evden ayrlma) konumlardr.

ekil 3.5. Gvenlik Oda i Grnt

Binada tm d kap ve pencerelere manyetik kontaklar yerletirilmitir. Bu ekilde sistem tm bu kap ve pencerelerin konumlarn (ak/kapal) alglayabilmektedir. Dier taraftan bamsz birimlerin ald tm salon / hol / koridor / merdiven gibi birimlere ise hareket alglayan sensrler yerletirilmitir. Baz dikkatli seimler ile hareket alglayclar bina dna da yerletirilebilir (n kap girii gibi).

Gvenlik sisteminin konumuna gre (rnein sadece manyetik kontaklarn devrede olduu gece senaryosunda) istenmeyen bir durum olutuunda (alt kat

pencerelerinden birisinin almas gibi) sistem hemen nceden tanml alarm konuma

31

gemekte, gerekli sesli-sessiz uyarlar oluturulmakta ve durum Kontrol Kumanda Merkezine (KKS) bildirilmektedir. Geerli senaryo "evden ayrlma" iken yani evde kimse yokken oluan bir gvenlik ihlali durumunda oluturulacak alarm fonksiyonlarna belirli bir merkeze telefon yada SMS mesajlarnn iletilmesi de dahil edilmektedir.

ekil 3.6. Gvenlik PC Grnm

Benzer gvenlik sistemi sitenin geneli iin de geerlidir. Sadece bu durumda sitenin d snrlar boyunca hareket alglayclar ve gerekli ise harekete duyarl kameralar ile Kapal Devre Televizyon Sistemi (CCTV) oluturulmutur. Bu kameralarn son 1-7 gnn grntleri ok kanall olarak Kontrol Kumanda Merkezinde VTR' ler zerinde veya digital olarak kaydedilmektedir. Kameralar ayn zamanda sitenin tm giri ve k noktalar ile toplu yaam merkezlerine de yerletirilmektedir.

32

ekil 3.7. Yangn Dedektr Grnm

Dier bir nemli Gvenlik alt sistemi ise Yangn Alarm 'dr. Tm bamsz birimlerde olas bir yangnn alglanmasna ynelik yerletirilmi alglayclar (duman dedektrleri) bulunmaktadr. Tm bu dedektrler "adresleme" zellii buluna bir "Yangn Santrali" alt birimine baldr. Bu alt birim duman dedektrlerinin alglad olas bir yangn durumunu AEYS'e bildirir. Ayn birimde bulunan scaklk alglayc ile teyid edilen bir olas yangn sz konusu ise, hemen alarm konumuna geilerek;

Bina iinde ve merkezde sesli-sessiz yangn alarmlar retilir Gerekli merkezlere telefon ve/veya SMS mesajlar iletilir Alev ve dumann yaylmasn engellemek iin tm klimalar kapatlr. Binann aydnlatma sistemi acil konuma geirilir veya istee gre tm elektrik sistemi devre d braklr.

Yangn durumu iin bunlara ilaveten veya farkl baka senaryolar da n grlebilir. rnein ileri derecede alarm durumuna gemeden, sadece "pheli" durumlar iin ayr bir "dk ncelikli" alarm kontrol dizisi uyarlanabilir.

33

Son olarak Eriim Gvenlii de sistemin bir parasdr ki burada da belirli mekanlara sadece yetkilendirilmi insanlarn eriebilmesini salamak amalanmaktadr. Bu ama iin numerik tu takmlar ile ifre girilmesi veya akll kart ya da uzaktan tanma yapabilecek RFID niteleri kullanlmas yoluyla ilgili kontakl kap, turnike, bariyer ama/kapama ilemleri yrtlmektedir. Bu sistemin uyguland yerler

dairelerin giri kaplar dahi olabilecei gibi daha ok ortak kullanmdaki d giri kaplar, site giri/otopark bariyerleri, spor salonu / yaam merkezleri turnikeleri / kaplar olmaktadr. En ok tercih edilen sistemler ise kiiler iin smart kart, aralar iin uzaktan okuma yaplabilen aktif smart kart (RFID) sistemleri olmaktadr. Aralarda kullanlabilecek RFID' ler ile olduka etkin bir ara/otopark ynetim sistemi kurmak da mmkn olmaktadr.

Sitenin dier ortak mekanlarnn (rnein merkezi trafo binas, jeneratrler akmgerilimleri ve stat bilgileri, merkezi stma su scakl kontrol , genel/ortak doalgaz tketimi parametreleri, data-TV datm a kontrolleri) benzer ekilde Kontrol Kumanda Merkezindeki SCADA ve Abone Bilgi Ynetim Sistemi (ABYS) yazlmlar tarafndan srekli olarak izlenmekte, kayt edilmekte ve tanmlanm kontrol fonksiyonlar icra edilmektedir. 3.1.6.4. Haberleme AEYS etkin bir site i haberleme altyaps ierebilmektedir. Ana balklar ile:

a-) Sesli (telefon) ve grntl (video kameralar ile) dahili haberleme seeneinde kullanclar yaam merkezindeki kafe-restoran-spor merkezi resepsiyonlar ile, site ynetimi-gvenlik-giri kaplar veya bir baka dairedeki kullanc ile sesli-grntl dahili haberleme yapabilmektedir. Site girii veya kendi dairesinin kapsndaki ziyaretilerini yine grntl olarak izleyebilmektedir.

34

b-) Ev ierisinde deiik kablosuz teknolojiler ile istenilen noktaya yerletirilebilecek minyatr video kameralarn iletecei (rnein ocuk odasnn) grntlerinin , ifre veya akll kart ile yetkilendirilmi kiilerin yaam merkezinde veya bir baka evde dostlar ile yemek yerken veya i gezisinde iken internet zerinden herhangi bir yerden izlenmesi mmkn olabilecektir.

c-) AEYS 'nin kullanc arayzn oluturan LCD ekran zerinde, site ynetimi tarafndan deiik amalara ynelik olarak sesli-yazl duyurularn anonslarn yaplmas mmkn olmaktadr. Ayn ekran, site ynetimi tarafndan izin verilen durumlarda site sakinlerinin birbirlerine yapacaklar duyurular yada hava durumu, nemli gncel gelimeler gibi bilgilendirme hizmetleri iin de kullanlabilmektedir.

ekil 3.8. rnek Bir Uygulama-a

35

ekil 3.9. rnek Bir Uygulama-b Ancak eviniz sizden daha nce uyanp banyoyu istediiniz scakla oktan getirmitir. Gvenlik sistemleri geici olarak devreden karlm ve ev ss istenilen blmler iin belirlenen scaklklara getirilmitir. Ailenin dier yelerini de uyandrmak iin yavaa baucundaki "UYANDIR" dmesine basmak yeterli olacaktr.

ekil 3.10. rnek Bir Uygulama-c

36

Bu nceden belirlenen koridor ve odalarn klarnn yanmas iin yeterlidir.

ekil 3.11. rnek Bir Uygulama-d

Artk akll evinizin sizin iin yapamayaca nadir eylerden biri olan kahvaltnz yapabilirsiniz.

Evden karken tek bir tua basmak;

Kahve makinesi ve t gibi elektrikli aletlerle klarn kapanmasna yetecektir. Zaten hep devrede olan yangn alarm sistemine hrsz alarm gvenlik sistemi de tm yetkinlikleri ile dahil edilmitir.Evinizin ss, sizin dn saatinize dek belirlediiniz optimum scaklk seviyesine drlecektir.

37

ekil 3.12. rnek Uygulama ekli-e 3.1.7.Villa Otomasyon Gnmz teknolojisinin geldii noktada bina ynetim sistemleri, yalnzca byk boyutlu binalar, i merkezlerini deil, evleri de akll hale getirebilme olana sunuyor. zellikle villa tipi konutlara uygulanan kk lekli bina ynetim sistemleri hem maliyet hem de konfor asndan kullanclara nemli avantajlar salyor. Bu sayede ncelikle evlerde ideal konfor artlar salanyor, rutin olarak tekrarlanan ilemler kendiliinden gerekletiriliyor, arzalar ve tehlikeler nceden tespit edilebiliyor.

ekil 3.13. rnek Villa Bilgisayar Grnm

38

Villalarda uygulanan otomasyon sistemlerinin salad faydalar u ana balklar altnda toplanyor:

Konfor Enerji tasarrufu Enerji ynetimi Aydnlatma kontrol letme kolayl Ynetim kolayl Bakm kolayl Yangn alglamada maksimum gvenlik Yangn senaryolarnn en gvenilir ekilde gereklemesi evre gvenlii Ev ii gvenlik zel oda gvenlii

rnek bir uygulama ; sterseniz akll hale getirebileceimiz cihaz, sistem ve fonksiyonlar rnek bir ev zerinde inceleyelim ve katl, ok odal, kapal yzme havuzlu, baheli, kapal garaj olan bir villay ele alalm. Bu evde i mekan konforu klima santralleri ile salanrken, odalarda klima santralleri ile filtre edilmi ve bir miktar artlandrlm taze hava, fancoil ve yerden stma sistemleri ile istenilen scakla getiriliyor. stenen koullara uygun havann ve suyun salanmas iin gerekli tm sistemler yannda mekanik ve elektrikli ekipman da bina iinde en fonksiyonel biimde yerletirilmi durumda. Bu sistemlerin kontrol, byk lekli binalarda olduu gibi datlm mimariye sahip (DDC) kontrolrlerle gerekletiriliyor. Bu sayede binada, oda baznda bakldnda;

39

ekil 3.14. Oda Termostat ekli

Yerden stma Fancoil Aydnlatma Perde/Panjur Priz enerjileri Uzaktan kumanda Gvenlik Yangn alglama Su basmas Hava kalitesi (CO2, koku v.s.) sistemleri kontrol edilirken, genel hacimlerde; Klima santralleri evre aydnlatma Bahe sulama Ana stma sistemi Ana soutma sistemi Kullanma scak suyu Pompalar Jeneratr Garaj kaps Garaj CO seviyesi evre gvenlik Su deposu seviyesi

40

 Enerji (stma, soutma) tketimi analizi Su tketimi analizi Elektrik tketimi analizi sistemleri tek merkezden kontrol edilebiliyor.

ekil 3.15. Istma Sistemi Otomasyon ekli

rnek olarak ele aldmz villann odalarnda konfor artlar, klima santralinin filtreledii ve n artlanmay gerekletirdii taze havann fancoil soutmas veya yerden stma sistemiyle istenen scakla getirilmesi sonucunda salanyor. Oda scakln len, likit kristal gstergesinde oda scakln gsteren, ayn zamanda scaklk ayarn, fan hzn ve fancoilin alma modunu deitirme yeteneklerine sahip bir kontrolr, scaklk modlnden gelen bilgilere gre konfor artlarn ve ayn zamanda enerji tasarrufunu gerekletirecek ekilde ortamn ideal artlarda tutulmasn salyor. Bu arada ortamn hava kalitesini len sensrler yardmyla taze hava miktar ayarlanarak ortamda gerekli oksijen temin ediliyor ve rahatsz edici birtakm kokular gideriliyor. Bylece maksimum konfor ve enerji tasarrufu bir arada salanyor.

Konfor kontrolnn yannda aydnlatma kontrol modlyle, ama/kapama ve k iddeti ayarlama fonksiyonlar gerekletirilirken, prizlere elektrik verilip

verilmemesi, panjur/perdelerin otomatik alp kapanmas salanyor. Odaya girildiinde, ieride birisinin olduunu alglayan sensrler, sisteme bu bilgiyi

41

ileterek, herhangi bir butona basmaya gerek brakmadan klar ayor, stma veya soutma sistemini tasarruf modundan konfor moduna geiriyor, perde/panjurlar ayor. Aydnlk seviyesini len sensrler, odadaki k iddetini ve

panjur/perdelerin konumunu ayarlayarak istenilen seviyede tutarken, en dk enerji dzeyiyle grn her zaman net olmasn salyor. Btn bu sistemlerin ve ayarlarn zaman programlar ile altrlmas, ayar deerlerinin zamana gre deitirilmesi de mmkn oluyor. Bu arada tm odalara yerletirilmi sensrler yardmyla alan yangn alglama sistemi, yangn daha ilk aamalarndayken, hatta balamadan uyar mekanizmasn harekete geiriyor ve gerekli otomatik nlemlerin alnmasn salyor.

ekil 3.16. Bilgisayar Yazlm Genel hacimlerin kontrol; rnek villann ana stma sistemi (kazan, pompalar v.b.), stma ihtiyac olduunda otomatik olarak d hava scaklna gre hesaplanan scaklkta devreye giriyor. Ayn ekilde, hava scakl ykseldiinde ve soutma ihtiyac ortaya ktnda ana soutma sistemi devreye giriyor. Klima santralleri ile taze hava filtreden geirilerek temizleniyor ve istenen nem/scaklk dzeyi srekli ve hassas olarak kontrol edilerek ayn dzeyde tutuluyor. Kapal yzme havuzunda da ortamdaki nem oran ve scakl ilgili klima santraliyle salanrken su scakl da sabit bir dzeyde tutuluyor. Benzer bir mekanizmayla evde kullanlan scak suyun srekli olarak istenen derecede kalmas salanyor.

42

Genel hacimlerde alan dier kontrol fonksiyonlar ise yle sralanyor: Su deposu: Su deposundaki seviye, sistem tarafndan srekli llerek azalmas durumunda ikaz mekanizmas harekete geiriliyor ve merkez bilgisayarnda raporlanyor.

Bahe sulama sistemi: Zamana gre otomatik olarak altrlarak, unutkanlk riski ortadan kaldrlyor. Tatildeyken veya evde kimse yokken dahi bitkilerin canl kalmas salanyor.

Aydnlatma: D hava aydnlk seviyesi llerek hava karardnda d ve evre aydnlatmas sistem tarafndan devreye sokuluyor. Aydnlatma elemanlarnn kapatlmas, gerek istenen zamanla, gerekse havann aydnlanmasyla

gerekletirilebiliyor.

Garaj: Ev sahiplerinin aralarnn altna monte edilen zel bir plaka ve yere monte edilmi alglayclarla aralar tannarak garaj kapsnn almas salanyor, eve birinin geldii sistem tarafndan anlaldndan, garajdan yaam alanna gei gzergah aydnlatmalar eer karanlksa alyor ve mekanlar konfor moduna geiriliyor. Garajdaki CO sensr, rahatszl ve hatta zehirlenmeyi nlemek zere, CO seviyesi arttnda ilgili mekanizmay (egzost fan v.b.) harekete geirerek havann temizlenmesini salyor.

evre gvenlii: Hareket alglayan kameralar ve alarm durumunda alarm ynne evrilen hareketli kameralarla grnt ilgili ekranlara ulatrlyor ve ilgili birimler uyarlyor. Ayn zamanda kayt ilemi de gerekletiriliyor.

Elektrik: Enerji kesildiinde ve jeneratr devreye girdiinde, cihazlar ve priz enerjileri kritik olanlardan balayarak jeneratrn salkl olarak alabilecei lde devreye sokuluyor.

43

ekil 3.17. Merkezi Kontrol nitesi Tm bu sistemlerin en nemli zellii ise tek bir merkez bilgisayaryla kolayca kontrol edilebilmesi, izlemesi ve ayarlarnn gerekletirilebilmesi. Kontroln ok basit hale getirilmesinin yannda, btn sistemlerdeki arzalar ve alarmlar da yine ayn bilgisayardan raporlanabiliyor. Sistemdeki cihazlarn alma srelerini izleyen merkez bilgisayar, bakm zaman geldiinde kullanclar uyararak bir arza ve dolaysyla rahatszlk olumadan sistemin almasn salyor.

Merkez bilgisayar, ayn zamanda uzaktan eriim yetenei ile ev sakinlerinin i yerindeki bir bilgisayarla evini tam olarak kontrol etmesini de mmkn hale getiriyor. Tatile kldnda evdeki sistemler konfor modundan tasarruf veya kapanma moduna geirilerek, kritik sistemler dndakiler kapatlyor, evdeki sensrler birini algladnda alarm veriyor, tatilden dnte ise telefon araclyla sistemler ev sahibi eve varmadan konfor moduna geirilebiliyor.

Belirli bir bykln zerinde ve eitli yaam alanlarn barndran evler iin, akll ynetim sistemleri konforu ideal seviyede tutarken ayn zamanda nemli llerde tasarruf gerekletiriyor. Evlerini akll hale getirilmeyen kullanclar ise yaam alanlarn kontrol etmekte hayli zorlanyorlar (Anonim, 2003).

44

4. ARATIRMA BULGULARI VE TARTIMA Bu detaylarn neticesinde konuyu u soru-cevaplarla deerlendirmek mmkn olmaktadr.

Akll bina nasl olur? Akll bina nce iindekileri rahat ettirir.

D giydirme cam cepheli, en az 10-15 katl, giriinde kartl gei turnikeleri bulunan, resepsiyona kimlik brakarak girdiiniz; merkezi klima sistemiyle scakl kontrol edilen, kapsnda son zamanlardaki moda deyimleriyle "i merkezi", "plaza" ya da "center" yazan her bina, yine son zamanlardaki moda deyimle "akll bina" olarak kabul edilebilir mi?

Bunun cevabn vermek iin ncelikle bu binalarda alanlara, yaayanlara, bu binalar ynetenlere baz sorular sormak gerekiyor. rnein pencerelerin almasnn pek de mmkn olmad bu binalarda ar scaktan, havaszlktan ya da ar serinlikten ikayet ediliyor mu? Klima sistemleri gereksiz saatlerde alp gereksiz enerji tketimine yol aarken, gerekli olduu saatlerde duruyor mu? Yazdan ka, ktan yaza geerken dardan bir mdahaleye ihtiya duyuluyor mu? Bu binalar ynetenler her gn nedenini bilmedikleri ikayetleri cevaplamakla, arzalar ve aksaklklar ortaya kartmakla m urayorlar? Yangn ve gvenlik sistemleri tehlike durumlarnda ne gibi nlemler alabiliyor?

te bu tr sorulara verilen yantlar, bir binann "akll" olup olmadn belirliyor. nk ncelikle iinde yaayanlarn konforunu artran, gvenliini salayan ve enerji maliyetlerini nemli lde dren binalar, "akll bina" olarak kabul ediliyor. rnein HVAC (Heating, Vantilating, Air Conditioning) olarak adlandrlan stma, havalandrma, iklimlendirme sistemlerinde binann scakl eitli blgelere yerletirilen klima santralleriyle kontrol ediliyor. Kk binalarda scaklk her klima santralinin zerine takl basit bir termostatla ayarlanrken, byk hacimli binalarda bu klima santrallerinin merkezi bir bilgisayardan kontrol edilmesi gerekiyor. Ancak merkezi kontrol de binann her tarafnn scaklnn eit dzeyde olmasn salayamyor.

45

Scaklk tek noktadan kontrol edilmeye allp; rnein 21 derecede tutulmak istendiinde binann her tarafnn ayn derecede tutulmas mmkn olmuyor. Bir taraf daha fazla gne aldnda, bir katta alan insan says daha fazla olduunda ya da bir blmdeki bilgisayar says farkl olduunda, gnein, insanlarn ve bilgisayarlarn yayd s nedeniyle scaklk ykseliyor. Bu nedenle merkezden kontrol edilen her klimann, ayn zamanda stt ya da souttuu blgenin scaklna gre kendini ayarlamas gerekiyor. Bu ayarlama da her klimann stt blgeye ayr ayr konulan kontrolrlerle salanyor. Eer o blgenin scakl camlardan giren gne nlar, insan, ya da bilgisayar says nedeniyle istenilen dzeye geliyorsa klima santralinin daha az almas, scaklk dk dzeyde kalyorsa daha ok almas gerekiyor. Tabii her klimay scaklk dzeyine gre altrp durduran her kontrol cihaznn da yine merkezi bilgisayara bal olmas gerekiyor. Bylece her noktann scakl tek merkezden izlenebildii gibi her noktann scakl da istenilen dzeye ayarlanabiliyor. Bu sayede rnein ayn katta bir ke 22 derecede, bir baka ke ise 15 derecede tutulabiliyor. Bu sistemlerde elbette yaz-k ayar da yine merkezi bilgisayar tarafndan kontrol diliyor.

Programa girilen verilerle i mekanlar iin yaz ve k scaklklar belirleniyor, d hava scaklna gre, klimalarn stma ya da soutma yapmas salanyor.

Akll binalarda klima santrallerinin alma saatleri de yine merkezi bilgisayar araclyla denetleniyor. rnein binann bir katnda ie sabah 9:00'da balanyorsa, o kattaki klima saat 8:00'de almaya balyor ve insanlar gelene kadar ortamn scakl istenilen dzeye getiriliyor. Akam i k saatine ya da gece alma dzenine gre de her katn hatta her blmn scakl istenilen dzeyde tutuluyor, insanlarn bulunmad saatlerde klimalar devre d braklarak enerjinin boa harcanmas nleniyor. Tabii bu arada stma ya da soutma yaplrken binada iyi bir havalandrma salanabilmesi iin havalandrma kanallarnda dolaan havann belirli oranlarda dardan alnan taze havayla kartrlmas, bu karmn ortamdan alnan toz, sigara duman, koku vb. kirleticilerden arndrlmas iin filtrelerden geirilmesi, son aamada da istenilen scakla getirilip katlara datlmas gerekiyor.

46

Tm bu ilemleri yaparken en yksek konforu ve tasarrufu sunan, buna karlk kontrol edilmesi, ayarlarnn deitirilmesi en kolay olan sistemler "akll sistemler" olarak adlandrlyor.

47

5. SONU Bir binann "akll bina" olarak nitelendirilebilmesi iin yalnzca "stma, havalandrma, iklimlendirme" sisteminin akll olmas yetmiyor. Kartl gei sisteminin, yangn alglama ve alarm sisteminin, gvenlik sisteminin, aydnlatma sisteminin hatta asansrlerinin bile "akll" olmas, ayrca bu sistemlerin tmnn birbiriyle entegre edilerek tek merkezden kontrol edilebilmesi gerekiyor. rnein yangn alglama ve alarm sistemlerinin "adressiz", "adresli" ve "Akll dedektrl" eitleri bulunuyor. Adressiz sistemler yalnzca binada yangn kt alarmnn verip bunun yerini bildirmezken adresli sistemler yangnn balad noktay gvenlik merkezindeki ekranda gsterebiliyor. Akll dedektrl sistemlerde ise detektrn kendisi yangn olduuna karar verip, adresiyle birlikte ok ksa bir zaman dilimi iinde bunu merkezi bilgisayara bildirebiliyor. Bir binann gerekten akll olup olmad, baka bir deyile tm bu kontrol sistemlerinin birbirleriyle entegre olarak alp almad da ite bu noktada ortaya kyor. Entegre kontrol sistemiyle donatlm bir binada bir tehlike annda, rnein yangn alglayclardan yangn sinyali alndnda olayn tam yeri gvenlik merkezine bildirilirken otomatik olarak yangn kan katta anonslar yaplabiliyor, kilitli yangn kaplar kendiliinden alabiliyor, asansrler kendiliinden zemin kata inip iinde kimseyi hapsetmeden durabiliyor, ilgili kattaki elektrikli cihazlarn devre d kalmas salanabiliyor; ksaca tehlike an iin belirlenen senaryolar, merkezi bilgisayar tarafndan yerine getirilerek olas tehlikelerin en az zararla atlatlmas salanyor.

Akll bir binada klima, kartl gei-gvenlik ve yangn sistemleri birbiriyle entegre edilebildii gibi deiik firmalar tarafndan gelitirilen; aydnlatmadan, stmaya kadar birbirinden ayr alan kontrol sistemlerinin birbirleriyle haberlemesi de mmkn olabiliyor. "Echelon Bus" ad verilen ve tm byk reticiler tarafndan desteklenen bir protokol sayesinde deiik reticilerin otomatik kontrol sistemleri ya da otomatik kontrol rnleri birbirleriyle uyumlu olarak alabiliyor. "Ak sistem" ad verilen bu tr uygulamalarn, nmzdeki gnlerde "Akll binalar" daha da "akl" hale getireceine hi kuku yok. Akll bir binay oluturan sistemlerin birbiriyle entegre edilebilmesi ve tek merkezden ynetilebilir bir bina otomasyon sisteminin oluturulabilmesi gnmzde bina sahiplerine sanld kadar

48

byk bir maliyet de getirmiyor. Klima sistemini, yangn sistemini, gvenlik ve kartl gei sistemini, gelitirilen zel yazlmlarla, bir PC stnde, Windows NT iletim sistemiyle ynetmek, istenen sayda terminalden sistemin izlenmesini kontrol edilmesini salamak mmkn. Bu olanaklar sayesinde hem kullanclarn kolayca ynetebilecekleri bina kontrol sistemleri kurulabiliyor, hem de bu sistemlerin salad konfor ve enerji tasarrufu kurulan sistemin ksa srede kendini amorti edebilmesini salyor.

49

6. KAYNAKLAR Anonim, 1998. Havalandrma Tesisat Kitab, Issan almalar, No 102. Anonim, 2001. Klima Sistemleri Kitab. Alarko almalar No 3. Anonim, 2001. Istma Tesisat Kitab, Issan almalar, No 265. Anonim, 2002. Klima Tesisat Kitab, Issan almalar, No 305. Anonim, 2003. Otomatik Kontrol almalar. deal Teknoloji Endstriyel ve Otomasyon Sistemleri. Anonim, 2004. Temel Bilgiler, Tasarm ve Uygulamalar El Kitab Yaynlar, TTMD almalar. Anonim, 2004. Otomatik Kontrol almalar. Honeywell Endstriyel ve Otomasyon Sistemleri. Anonim, 2005. Enerji Ekonomisi Kitab, Issan almalar, No 351. Anonim, 2007. Yksek Yaplarda Mekanik Tesisat Kitab, Issan almalar. Bozbey, S., 2003. Yangn Sndrme Tesisat ve Duman Tahliye, Projeleri Hazrlama Esaslar. MMO Eskiehir. Dasz, A.K., 1998. Scak Su Kalorifer Tesisat. Demirdkm almalar, No 2. Karako, H., 1997. Kalorifer Tesisat Hesab, Demirdkm almalar, No 1.

50

ZGEM

Ad Soyad

: Rza BAYSAL

Doum Yeri ve Yl : Antalya-20/03/1983 Medeni Hali Yabanc Dili : Evli : ngilizce

Eitim Durumu (Kurum ve Yl) Lise Lisans : Antalya Lisesi -1996/1999 : Mustafa Kemal niversitesi Mh.Mim.Fakltesi Makine Mhendislii

alt Kurum/Yl 2008-Kamelya Otel VRV Tesisat leri / Proje Sorumlusu 2007-Antalya Uncal Migros Komple Mekanik ler / antiye eflii-Proje Sorumlusu 2007-Kanyon A.V.M. MAC SPA Center Komple Mekanik ler / antiye efliiProje Sorumlusu 2006/2007-edele Matbaa antiyesi / Komple Mekanik ler / antiye eflii-Proje Sorumlusu 2006-TEB Lara ubesi Klima ve Shhi Tesisat leri / Proje + Uygulama 2005/2006-Akdeniz nv. Fizik ve Rehabilitasyon Merkezi / Komple Mekanik ler / Teknik Ofis 2005-Tuana Otel-2 / Komple Mekanik ler / Teknik Ofis 2005-Ik Deri Showroom / Klima Havalandrma Tesisat / Teknik Ofis 2004/2005-Antalya Havaliman 2.D Hatlar antiyesi / Mekanik ler / Saha eflii

51