Lexion Nr 2 Kapitulli 2 Burimet e se Drejtes Nderkombetare Private

Burimi I se Drejtes Nderkometare Private eshte teresia e marredhenieve economiko shoqerore qe existojne ne shtete te ndryshme ne nje kohe te caktuar te zhvillimit te shoqerise Normat e te Drejtes Nderkombetare Private jan konstantisht ne evoluim paralelisht me zhvillimin ekonomiko-shoqeror te shoqerise njerezore Normat e ndryshme te te drejtes nderkombetare private jane te grupuara ne, Konventa, Traktate, dhe marreveshje per tu aplikuar ne rastet e marredhenieve juridike me element te huaj Norma te brendshme Normat e lindura nga nje rend juridik shteteror ose burimet nacionale te se drejtes ndryshe quajtur e drejte nderkombetare e pergjithshme- p.sh. Ligji Nr 3920 mbi te drejtat civile te shtetasve te huaj ne shqiperi. Norma te jashteme Normat qe rrjedhin nga executimi marreveshjet nderkombetare konventat dhe traktatet eshte e drejte e vecante qe ka perparesi mbi te pergjithshmen sic eshte e shprehur edhe ne kushtetuten e RSH Neni 122/2 Nje marreveshje nderkombetare e ratifikuar me ligj ka prioritet mbi ligjet e vendit qe nuk pajtohen me te

Raporti I se Drejtes nderkombetare private me kushtetuten e RSH- Dikton se keto norma pra marreveshjet nderkombetare, traktatet dhe konventat kane prioritet mbi ligjet e zakonshme te pergjithshme- por jo mbi vete normat kushtetuese-Normat e qe kane burim nderkombetar renditen me lart ne hierarkine e ligjeve sic eshte shprehur ne kushtetute. Normalisht nuk ka perplasje midis tyre dhe kushtetutes1. Vellimi shpreh fakte te ndryshme juridike ose marredhenie qe do te rregullohet nga norma ne fjale (marredhenie kontraktore ose ato te trashegimise) nuk paraqet pika kontradiktore me kushtetuten 2. Elementi Lidhes- psh, Shtetesia, Vendndodhja e sendit vullneti I paleve- perseri nuk perben burim perplasjesh midis normave te konfliktit dhe dispozitat kushtetuese te shteteve.Diskuto rastin e perparesise qe mund ti jap nje shtet shtetesise se burrit nga ajo e gruas- perngjajshmeria konstitucionale.

E Drejta Zakonore si Burim I se DNP- E Drejte e pashkruar (customary Law) Dallimi midis jurisprudences dhe te drejtes zakonore Jurisprudena konstante ne con ne formimin e nje te drejte zakonore Dallimi midis Jurisprudences (praktikes gjyqesore) dhe se drejtes zakonore I veshtire per t,u bere ne shtet e common law- sepse DNP eshte formuar kryesisht nga norma te se drejtes zakonore dhe jurisprudenciale ose vendimet gjyqesore Rendesia krijuese e Jurisprudences eshte me e theksuar ne common law countries ku existon forca e precedentit gjyqesor gje qe ndikon dukshem ne formmin e te drejtes zakonore Gjyktat e vendeve te ndryshme kur interpretojne ligje te ndryshme ne lidhje me marredheniet me element te huaj kane tendencen te shkojne edhe drejt harmonisimit te ketyre normave p.sh. rregulla sipas se ciles menyra e executimit te detyrimeve I nenshtrohet ligjit te vendit ku ato detyrime krijohen Ose rregullimi I te drejtave mbi mallrat ne transit (res in Transit) rregullimi I se ciles behet ne baze te (Lex Loci actus)- Ligjit te vendit te blerjes (deshmuar nepermjet dhenies se (Bill of Lading)- e unifikuar si resultat I saj being good law or good custom concluduar si resultat i efficiencies se saj ardhur nga perseritja e vazhdueshme e doctrines Bill of lading eshte document nderkometar I pedorur ne tregetine nderkombetare nje nga funksionet e Bill of Lading eshte demonstrimi I zotesise se mallrave cka tregon shitja ose nderrimi I duarve te ketij dokumenti demonstron nderrimin e pronesise se mallit ne transit pra shteti ku behet shitja e mallit evidentuar nga bill of lading eshte Vendi I blerjes dhe ligji qe do te rregulloj te drejtat e mallrave ne transit. Opinionet e Akademeve Studimi I te DNP te krahasuar ndihmon ne krijimin e te drejtes zakonore ne DNP Nje opinion I tille behet I domosdoshem nga vete fakti I expertizes qe ato paraqesin gje qe adoptohet nga gjykatesit dhe zhvillohet pastaj net e drejte zakonore ose edhe ne konventa ne disa raste (Giuliano and Legarde Report ndikuan kontribuan ne adoptimin e Konventes se Romes) ( Referimi I shpeshte I bere nga gjykatsit anglez tek mendimet akademike kosoliduar ne Dicey and Morris)

Mendimet e specialisteve te DNP I perdorin dhe I fuqizone edhe perdorimi I Gjykatesve ne ceshtjet qe paraqiten para tyre- si resultat I komplexitetit te marredhenieve juridike civile nderkombetare mbi te cilat jo shume gjyqtare kane njohuri te thella. E mira e se DNP te krahasuar bazohet ne faktin se nje njohje me e mire nga ana e gjyqtarit te se drejtes se huaj I sherben per zgjidje sa me te pranueshme te ceshtjes nga pikpamja nderkombetare dhe per tu dhen fuqi vendimeve te ndermarra ne shtete te tjera.- Kjo eshte dhe arsyeja qe Kodi I procedures civile e shqiperise ka

bere rregullim te nenit 219/220 ku parashikon ndihma juridike nga gjykatat e shteteve te huaja dhe zbatimi I ligjit te huaj nga ana e gjyqtarit shqipetar DNP e krahasuar sherben ne uniformizimin e te drejtes nga ku pastaj lindin zakonet dhe konventat Nje nder parimet e pergjithshme te DNP eshte ajo e harmonizimit nderkombetar te zgjedhjes se ligjit te applikueshem nga ku qellimohet qe zgjedhja e ligjit te applikueshem mund te kryhet ne ate menyre qe ne shtete te ndryshme te arrihet net e njejten zgjidhje per marredhenie ligjore analoge.

Konventat Nderkombetare Ne burimet e jashteme te se drejtes nderkombetare private perfshihen normat qe rrjedhin nga marreveshjet nderkombetare qe kane te bejne me rregullimin ne rang nderkombetar te marredhenieve ligjore midis subjekteve te ndryshme te se drejtesNe keto marreveshje nderkmbetare nenkuptojme vetem ato qe jane te lidhura excluzivisht me rregullimin e marredhenieve juridike me element te huaj. Marredheniet juridike mund te jene dypaleshe ose shumepaleshe dhe pergjithesisht pjesemarreset e tyre jane shtetet e rajonit Marreveshjet Nderkombetare, Traktatet dhe konventat jane qe te treja marreveshje nderkombetare ndermjet shteteve per tu dhene zgjidhje problemeve te dala nga zbatimi reciprok I ligjeve te brendsheme Dallimi midis tyre behet vetem nga volumi I zgjidhjeve ligjore qe ofron marreveshja ne raport me traktatin dhe per me teper me Konventen-

Konventa sherben si nje burim me I plote I se drejtes nderkombetare private me karakter referues se dy te tjerat Nenshkrimi anetaresimi dhe ratifikimi I konventes rezulton ne miratimin ipso jure I effektivitetit te normave te saj kundrejt cdo lloj akti te brendshem juridikillustruar shprehimisht nga kushtetuta e shqiperise 122/2 I kushtetutes

Nder Konventat me te rendesishme per qellimet kesaj fushe ligjore jane ato te Hages qe rregullojne nje sere marredheniesh me karakter civil- duke filluar qe nga ajo e 1902 , e krijuar per zgjidhjen e problemeve martesore apo te drejtes familjare konventa te tjera te nenshkruara p one Hage qe merren me marredhenie ligjore me karakter civil si biresimet, detyrimin per ushqim, trashegimine testamentare. Konventa e Brukselit 1968- krijuar per EU adoptuar nga shtete te tjera gjithashtutrajton gjendjen juridike te personave Fizike, Zotesine juridike, Regjimin e Pasurise bashkeshortore, testamentin net e drejten trashegimore, falimentimet e peronave juridike etj.

Konventa e Romes 1980 per Ligjin e applikuar detyrimeve dhe te drejtave kontraktuale dhe harmonizimin e procedurave gjyqesore ne fushen e Ligjeve Civilendermjet shteteve te Bashkimit Evropian Miratimi mundeson aplikimin e normave nderkombetare Brenda nje shteti- shteti I trajton keto norma sit e brendshme pavaresisht burimit te tyre nderkombetar

Burimet e Brendshme

Normat ligjore me karakter civil nderkmbetar qe formojne bazen e sistemit juridik te se drejtes nderkombetare private te nje shteti sic jane , Kushtetuta , Ligjet dhe actet e ndryshme nenligjore me karakter nderkombetar civil

Kushtetuta Nje kriter I detyrueshem per aplikimin e marreveshjeve nderkometare eshte konstitucionaliteti I tyre Harmonia me ligjet e kushtetutes (Ardian Kalia) Rast hipotetik perplasjeje Interpretimi literal I nenit 122/3 te kushtetutes se RSH u jep perparesi normave te nxjerra nga organizata nderkombetare Anetaresimi ne nje organizate nderkombetare per RSH nenkupton kalimin e nje pjese te sovranitetit te saj tek kjo organizate-

Kunderargument is kesaj eshte fakti I renditjes se ligjeve nderkombetare mbi dispositat e tjera ligjore pervec atyre te kushtetutes - nese do te renditeshin edhe permbi kushtetute atetehere do te konkludonim ne kalimin e ploe te sovranitetit shqiptar tek nje organizate nderkombetare sepse Dispositat Kushtetutuese reflektojne bazen e themelit te sovranitetit shteteror Vendet e tjera evropjane nuk tolerojne nje interpretim te tille te marreveshjeve nderkombetare.

ECJ (European Court of Justice)( Gjykata e Drejtesise Evropiane) ka mundesuar dhe kerkuar qe ligjet e EU (te cilat nga permbajtja dhe qellimi I tyre kane nje influence shume me te madhe ne shtetet anetare sesa ligjet e tjera nderkometare) te interpretohen ne harmoni me dispozitat kushtetuese te vendit anetar Ngjajshmeria Konstitucionale e vendeve ne rajon ndihmon ne shmangjen e perplasjeve

Mundesia e derogimit nga ato dispozita qe mund te krijojne perplasje me kushtetuten Si rrjedhoje e arsyeve te lartpermendura mundesia e perplasjes se Normave kushtetuese me ato nderkombetare mbetet thjesht nje mundesi Ligjet E tjera te Brendshme Ligjet e nje shteti te cilat sherbejne per rregullimin e marredhenieve ligjore te karakterit civil me element te huaj -Psh Ligji 3920 1964 per percaktimin e te drejtave civile nga te qytetaret e huaj ne shqiperi- e bazuar ne parimet themelore te konventave te deriatehershme te te DNP. Aktet Normative te karakterit nenligjor adresuar specifikisht rregullimit te marredhenieve ligjore nderkombetare private Vendimet Qeverritare, urdheresat, udhezimet, dekretet presidenciale- p.sh ato q kane te bejne me lehtesimin e investitoreve te huaj ne shqiperi , aktet te lidhura me qarkullimin e lire te mallrave dhe transportin e lire te kapitaleve. Actet nenligjore qe rregullojne poziten juridike te personave te huaj juridike ne shqiperi.