Lehen Il-Qala - Milied 2011

-Festi awguraw il ollha N alin k -tajba lil Q t
The place for Ur future Shopping at the Best Discount Prices
Triq il-For n, QALA tel: 2156 6748 / 9946 0763
Leen il-Qala - Milied 2011
Il-Kelma tal-Aripriet
Rev. Kan. Dr Joe Zammit
Glorja l Alla
Quddiem katastrofi naturali u orajn li nistgu nsejulhom umani, li bxorti aina qed nassistu galihom fi minijietna u bmod tant frekwenti, nistgu ana nibqgu nemmnu fAlla u iktar u iktar li Alla hu mabba, kif jistqarr bmod konvinenti San wann (1w 4,16) li kien tant qrib qalb il-Verb Inkarnat. Il-Milied huwa proprju r-risposta puntwali gal din id-domanda inkwetanti. U dan galiex l-istess Skrittura tgidilna; Hu li gad li kellu n-natura ta Alla, ma qagadx ifittex tiegu li hu daqs Alla, ida xejjen lilu nnifsu billi a n-natura ta lsir (Fil 2,5) u tkompli fi kliem Kristu Alla hekk abb lid-dinja li ta lil Ibnu l-wadieni (w 3, 16) u wkoll add ma gandu mabba akbar minn din (w 15, 13) u Hu, li kien abb lil tiegu li kienu fid-dinja, abbhom gall-aar (w 13,1). Fil-Misteru tal-Inkarnazzjoni tal-Verb, Alla jieu fuqu l-akbar katastrofi gax libes id-dnub li fih kien waqa l-bniedem u bkonsegwenza l-univers kollu. Kif jistqarr San Pawl Dak li ma kienx jaf xinhu dnub, Alla gamlu dnub galina (2Kor 5,21). U kellu jkun Alla, hu biss u wadu, bala Alla, li seta jinel fid-dagbien tal-waqga, fid-dlamijiet, minn fejn seta jgolli l-kreazjoni kollha gall-ie tad-dinjit oriinali tagha u iktar: Galhekk Alla gollieh sas-smewwiet, u ejnu bl-isem li hu fuq kull isem, biex fl-isem ta es - fis-sema, fl-art u fqieg l-art - il-lejjaq kollha jinlu garkopptejhom, u kull ilsien jistqarr; es Kristu hu l-Mulej gall-glorja ta Alla l-Missier (Fil 2,9-11). U tkompli turina kemm dan hu minnu l-Iskrittura Mqaddsa meta tfakkarna bmod qawwi u oriinali, spejalment quddiem minijiet qalila li gaddejja minnhom id-dinja tagna balissa; Il-olqien kollu gadu sissa jitniehed bl-uig tal-las; u mhux hu biss, imma wkoll ana li gandna l-ewwel frott tal-Ispirtu, ana wkoll nitniehdu fina nfusna waqt li nistennew l-adozzjoni ta wlied, il-fidwa ta isimna (Rum 8, 22-23). Mela l-konklujoni hija wada loika. Kull darba li l-Verb tAlla jitwieled fina permezz tal-grazzja, ana minna nfusna nkunu qed inkantaw il-glorja ta Alla sa ma jasal il-waqt li l-katastrofi l-kbira tad-dnub tintreba minn fuq wi l-art kollha, hi u l-konsegwenzi terribbli tagha u jinbtu sema did u art dida (Ap 21,1). U l-Verb sar bniedem u gammar fostna, u ana rajna l-glorja tiegu (w 1,14)!
Lehen il-Qala
Id-39 Sena No. 110 - Serje E - No. 21 Milied 2011
FDin il-ara
Il-Kelma tal-Aripriet 1 Drawwiet u Tradizzjonijiet dwar il-Milied fGawdex 3 Editorjal 6 L-Gana tal-Milied 7 San uepp Fostna 9 Frak ta Storja 13 To Our English Speaking Residents 14 L-Immakulata Kunizzjoni arsa Biblika 15 Il-Milied fnofs diskussjoni 17 It-Tifsira vera tal-Milied 19 Katekei Luqa 10: Versi 25-37 21 Il-Milied fGajnejn i-gaag 23 Simboli tal-presepju 25 L-esperjenza tal-Kor Magnificat fMessina 27 L-esperjenza tiegi fl-Etjopja 29 Qala fest2 a model to be copied by all parishes 31 L-Oratorju Vokali u Strumentali San uepp 33 Mid-Djarju ta uepp Debono 35 Mons. Mikiel Cefai geluq it-30 sena minn mewtu 39 Pana Adolexxenti u gaag Qalin 41 Pjan Pastorali 2011/12 42 Programm - Kunizzjoni 2011 44 Programm - Milied 2011 46 Tu es sacerdos in aeternum - Dun Krystof Buttigieg 49 Kumitat entrali tal-Festa 57 O mien elu... 59 American Qala Association 61 Australian Qala Association 63 Qala International Folk Festival 65 ita - Pellegrina fi Krakow il-Polonja 67 Persunai Qalin 73 Gozo International Celebration 78 Il-Komunit Kummerjali tal-Qala - 60 sena ilu 79 Il-Preparazzjoni gall-Festa tal-Immakulata Kunizzjoni 86 Kronaka tal-Parroa 91 Radju Leen il-Qala 96 Mill-Uffiju Parrokkjali 97 Ritratt tal-ara 99
B o R D E D I to R JA L I
Ar. Kan. Joe Zammit Chairman Mario Bugeja Pubblikatur tar-Rivista Mary Josette Xerri Joe Grima Qari tal-Provi Lorne Cremona Frank Ion Magro Ritratti Euchar Mizzi Editur Mary Josette Xerri Philip Pisani Doris Cutajar bir tar-Reklami Victor Grech Fr. Charles Buttigieg Membri
Qoxra: Prima Messa ta Fr. Krystof Buttigieg, 31 ta Lulju 2011.

Direzzjoni u Amministrazzjoni: Uffiju Parrokkjali, Pjazza San uepp, Qala, Gawdex. Tel/Fax: 2155 6684 Mobile: 9940 3612 Toro tliet darbiet fis-sena, fix-xhur tApril, Awwissu u Diembru, u titqassam bxejn ida kull offerta tii aettata. Il-fehmiet li jistqarru l-awturi u l-korrispondenti tal-artikli li jiu ppubblikati mhumiex neessarjament dawk tal-Bord Editorjali. Kull korrispondenza gandha tintbagat lill-Bord Editorjali, Leen il-Qala, Dar Parrokkjali, Pjazza San uepp, Qala, Gawdex, jew e-mail: lehenilqala@gmail.com Ritratti tal-qoxra: ajr lil The Foto Grafer. Tel: 21660166 Isettjat: Mario Bugeja. Mob: 9960 3167 Stampat: A&M Printing Ltd. Qala. Tel: 2155 3217
We organise your wedding from start to finish... you have less hassle and more peace of mind
Jothain - Plot 19, Triq il-Mag. Salvu Attard - Qala Tel: 2156 4209 Mob: 9922 8699
Joe Gatt - Wedding Organiser
Drawwiet u tradizzjonijiet Folkloristii dwar il-Milied fGawdex

minn: EUCHAR MIZZI
Il-Milied: Il-kelma Milied ejja mill-verb wiled li tfisser kellu tifel jew tifla. Bl-Ingli ngidulu birthday Jum it-Twelid. Per l-Milied huwa Jum it-Twelid ta es Bambin. add ma jista jgid illum huwa l-milied tiegi, imma ngidu geluq snini, jew bl-Ingli il-birthday tiegi, gax il-kelma Milied hija riervata biss gat-Twelid ta es. Fil-fatt hemm persuna ieor li l-kelma Milied kienet tapplika wkoll galih u dan hu wanni l-Battista. Infatti nsibu l-Milied il-kbir ta es Bambin u l-Milied i-gir ta wanni l-Gammiedi. Il-Milied hija festa kbira u nistgu ngidu Universali. Fil-fatt l-Insara kollha jielebrawha bsollennit kbira madwar id-dinja kollha. L-Ortodossi jielebraw il-Milied fis-6 ta Jannar, festa tal-Epifanija tal-Mulej, meta nfakkru l-mija tas-Slaten Mai fi dan es Bambin meta marru jadurawh u joffrulu r-rigali taghom, ta deheb, inens u mirra. Bosta huma d-drawwiet kulturali u folkloristii li huma marbuta ma din il-festa, uud minnhom drawwiet spejali li jinsabu biss fostna fpajjina. Il-Presepju: Il-Presepju li mhuwa xejn gajr tifkira tal-Grotta ta Betlem, fil-waqt li l-Pasturi huma r-Rgajja (Pastore). Fpajjina l-presepju folkloristiku kien ikun magmul mill-ebel tarrina. afna kienu jmorru fuq l-goljiet fejn isibu dan it-tip
ta ebel. Anke t-triqat tal-presepju kienu jsiru bi trab isfar li joro mill-ebla Maltija. Imbagad din il-grotta kienet tii mejna bis-Sagtar u blejet ix-xi li kienu jdaluha bejn il-ebel innifsu. Bhekk il-presepju kien ikun lest u kull ma jkun fadal li jejnuh bil-pasturi. Kif gedna, dawn huma Rgajja li skont it-tradizzjoni kienu huma l-ewwel nies li ew mgarrfa bit-twelid ta es permezz tal-Anlu kif insibu fil-Vanelu meta qal li dehrilhom Anlu u abbrilhom fer kbir li kien tweldilhom is-Sultan u s-Salvatur tal-Lhud li hu es kejken tarbija. Imbagad naturalment hemm diversi pasturi li oriinarjament kienu xebh ta personai ta mien es. Pereempju, insibu l-Mistageb fnofs il-Presepju jew ilGrotta jistageb bis-sbuija u l-lewwa tat-tarbija Ges. Presepju mingajr dan il-pastur huwa kkunsidrat mhux komplut. Hemm ukoll ir-ragaj rieqed li minkejja l-kant talAnli baqa rieqed. Insibu wkoll ix-xabbatur. Dan il-pastur jidher garkupptejh jew mimdud jixxabbat biex jaqtalkurit u jara t-tarbija li gadha kif twieldet. Pasturi hemm kemm trid u dawn jidiedu u jinbidlu skont il-pajji li jkun. Dari kont issib ew tipi ta Pasturi, dawk imlibbsin ta Lhud skont mien es u orajn imlibbsin bilbies lokali. Dawn it-tnejn kienu jkunu magmula mit-tafal lokali li kienu jibru minn fuq l-goljiet, fosthom dak tal-golja li tinsab qrib l-Gasri magrufa bala tal-Avea. Kienu

jinbiegu l-ewwel tliet abbiet il-wieed imbagad jien niftakarhom sold il-wieed. Wara naturalment komplew jimxu mal-goli tal-ajja. Kienu bosta dawk li kienu jadmu dawn il-Pasturi. Illum pasturi tat-tafal kwai ma ssibx gajr xi wieed l hawn u l hemm. Per grazzi gall-Gaqda bieb tal-Presepju, kemm il-Presepju kif ukoll il-Pasturi qed jergu jiedu l-ajja u jidlu fid-djar kollha tagna. Mhemmx dubju li fil-presepju nsibu dak ir-ragaj bilaruf fuq spallejh sejjer joffrieh lil es. Imma l-qofol tal-Pasturi huma l-Madonna, San uepp, il-Bambin, il-baqra u l-mara. Grotta mingajr dawn, mhi presepju xejn. Naturalment ma jonqsux l-Anli kemm kbar kif ukoll puttini, dawn huma anli gar li jikkonsistu fir-ras u l-wiena biss. jagtuhulna fnumru ta kastelli, per eempju tmien kastelli li jiu tnejn u tletin lewa, e. Konna nilagbu l-logba ta-ippitatu li skont fejn jaqa tirba jew titlef u anke kemm titlef jew tirba. Normalment anke din illogba kienet tkun gal-lew. Logba ora li niftakar jien kienet dik tal-qagaq tal-gasel. Din konna norbtuha ma sira jew ma xi adid tat-tara u bidejna fuq wara u min jigdimha jeodha jikolha. Logob ieor kien dak tal-boi tal-ie li nilagbuhom fl-art fuq it-torba bit-tliet toqbiet quddiem xulxin. Naturalment hemm imbagad il-logob normali tat-tombla li dan jintlagab matul is-sena kollha minabba l-popolarit kbira tagha. Min jirbah kien jingata xi qalb tal-pasti miksija bil-elu kkulurit jew xi elu ieor. Ikel u Xorb tal-Milied: Mal-Milied insibu marbuta wkoll tipi ta Ikel u elu. Iddundjan jibqa l-ikla prinipali ta Jum il-Milied galkemm illum dan il-laam insibuh matul is-sena kollha. Imbagad hemm l-imboljuta. Din hija tisjira ta qastan mgolli filkokkodina bi ftit tal-qxur tal-larin imqatta rqiq gattogma. Imbagad naturalment lejlet u nhar il-Milied xarba kokkodina ma tonqosx. Din konna neduha sew wara l-ikel kif ukoll filgaxija qabel immorru l-Quddiesa ta nofsillejl u qabel norqdu. Il-Qagaq tal-gasel galkemm illum insibuh is-sena kollha, kien ikun id-deerta tal-Milied. Magha nidu wkoll il-qagaq tal-Qastanija. Fi mieni konna nixtru s-sufl tal-Milied mimli saffi differenti ta kuluri ta krema, morbidu u btogma elwa li togob kemm li-gar kif ukoll lill-kbar. Meta konna mmorru t-tombla, bala rigali lir-rebbiea kien ikun hemm hampers mimlija ew, lew, pasti differenti, xorb tal-Vermut u xi flixkun Anietta jew Whisky. Tradizzjoni li gadha ajja sallum hija l-Ikla tal-Milied gall-familja kollha fnofs inhar, inklui kultant anke xi zijiet u saansitra anke n-nanniet L-ganjiet tal-Milied: Ma jistax ikun li festa kbira ball-Milied mgandhiex ukoll ganjiet marbuta magha. Nibda biex insemmi per eempju l-ganja Ninu Ninu tal-Milied, li hija ganja purament tal-Milied. L-ganja Ninni La tibkix Ijed ta Patri Indri Schembri, iwita, hija l-ganja famua ta pajjina, l-ganja li tismagha fkull knisja li tirfes fi mien il-Milied. Inkantawha wkoll fl-iskejjel tagna u waqt attivitajiet tal-Milied li jsiru mal-Pajji kollu. Hemm orajn li dalu minn barra u naturalment inqalbu gallingwa tagna. Ganja famua mondjali hija bla dubju Silent Night O Lejl ta Skiet, liema ganja tkantat fuq il-battaljun tal-gwerra mis-suldati matul il-lejl qaddis u gai tal-Milied, meta l-attakki waqfu kompletament almenu gal lejl wieed. Jesu Redemptor Omnium u Alma Redemptoris huma innijiet bil-latin li jitkantaw matul in-Novena tal-Milied fil-Knejjes Kattolii kollha. It-temp: Il-Milied huwa l-festa tat-temp. Dan galiex hemm afna drawwiet marbuta mat-temp. Nibdew bl-Istilel tal-Maltemp. Dawn huma seba festi tal-Qaddisin Verni
Fil-bogod imbagad jitpoew it-tliet Slaten Mai u dawn jitressqu ftit pulzieri kuljum, dejjem joqorbu lejn il-Grotta sa ma jaslu fit-Tre Re, l-Epifanija. Kurit hi li filpresepju ma tidolx il-moga. Dwar din hemm leenda elwa li nitkellmu fuqha aktar tard. Il-libsa tal-Bambin Din fi mienna kienet xi aa li kwai t-tfal kollha kienu jiedu gost jagmluha, anzi kienu huma stess li jistaqsu lillkonfessur galiha. Xinhi din il-libsa tal-Bambin? Din kienet spei ta sagrifiju gir ta tfal li konna, li kien jagtina l-konfessur fil-bidu tal-Avvent u li ddum tosservaha salMilied. Bhekk dan is-sagrifiju gir kien iservi ta libsa spiritwali li kull tifel u tifla kienu jiedu gost li jagmlu. Dawn is-sagrifiji kienu jikkonsistu per eempju, billi wieed ma jikolx ikkulata jew elu matul dan i-mien tal-Avvent, jew li darba fil-imga tkun trid tmur iur lil xi add marid fid-dar jew fl-isptar. Jew li ma tixrobx soft drinks u l-flus taghom toffrihom gall-karit jew tagtihom lil xi add fil-bonn li tkun tafu. Mal-Milied dan jispia u nergu gan-normal. Logob tal-Milied: Dan i-mien tal-Milied gandu wkoll diversi logob konness miegu. Per eempju nsibu l-logob tal-ellew, jew tal-lew kif forsi l-aktar li nafuh ana. Dan il-logob kien jikkonsisti fil-logba tal-kastelli, tal-ofra, tal-kukklu, e. Fi mieni l-galliema fil-Milied kienu jagtuna bora lew biex ikollna biex nilagbu. Kastell lew kien jikkonsisti ferba lewiet u meta kienu jagtuna dan il-lew kienu

Nisa li huma Santa Roa ta Viterbo, Santa Teresa ta Avila, SantUrsola, Santa eilia, Santa Katerina, Santa Barbara u Santa Luija. Dawn jisseju Stilel tal-Maltemp gax fihom kien jagmel il-Maltemp. Imbagad fit-13 ta Diembru, jibdew l-Irwiegel. Dawn kienu 12-il urnata li jirregolaw il-kalendarju tal-biedja u li jirrappreentaw it-tnax-il xahar tas-sena. Jekk per eempju fit-13 ta Diembru tagmel ixxita, ifisser li Jannar ser tagmel ix-xita. Jekk fl-20 tax-xahar tkun urnata tax-xemx, ifisser li Awwissu ser ikun wieed sun bafna xemx. Imbagad kull siega tal-urnata tirrappreenta kull urnata ta dak ix-xahar partikulari u l-kumplament. Il-Leendi dwar il-Milied: Il-Gawgaw. Xinhu l-gawgaw. Il-gawgaw hija fantama. Skont l-gidut, kull min jitwieled fnofsillejl ta lejlet ilMilied, peress li dan il-in huwa riservat biss gat-twelid ta es Bambin, kull sena fdak il-lejl dan isir gawgaw. Allura r-ru ta dan, kultant anke bil-isem bkollox, toro barra fit-triq bejn nofsillejl u l-Paternoster tierra mat-toroq. Kienu jirrakkontaw li xi nisa li wiehom kienu jsiru gawgaw, kienu jmorru jfittxuhom fis-sodda u ma jsibuhomx. Biex jeilsu minn dan l-inkwiet, dawk li jitwieldu dakinhar, kienu jgaddu minn nofsillejl sal-Paternoster bilqiegda bgarbiel fidejhom jgoddu t-toqob tiegu. Il-Moga u l-Presepju. Din il-leenda tgid li meta l-moga dalet fil-Gar ta Betlem, hija bdiet tgajjat u qajmet lill-Bambin u dan meta qam masud beda janfarha u hija u iera l-Bambin qabdilha denbha u refaghulha l fuq u hekk gadu sal-lum. Barra minn dan, il-leenda tgid li qallha: nofs alibek ikun misut. Filfatt il-alib tal-moga huwa nofsu ilma u mhux tajjeb per eempju gall-bejniet, gax fih ma ssib xejn, per huwa tajjeb biex jinxtorob waqt il-mard gax huwa alib afif. Storja elwa li baqget marbuta mat-twelid ta es Bambin. Is-Sira tat-tin. Il-leenda tas-sira tat-tin tirrakkonta li meta San uepp u l-Madonna kienu sejrin lejn l-Eittu biex jaarbu lil Erodi, jum minnhom semgu li s-suldati ta Erodi kienu ejjin warajhom. Malajr huma raw sira kbira tat-tin u dalu tatha biex jinbew u peress li din kienet golja talbuha biex titbaxxa u tostorhom. Fil-fatt is-sira tbaxxiet u gattiethom bil-weraq tagha. Fl-istess waqt brimba kbira bdiet tagmel l-ganqbut u gamlet ganqbuta kbira. Ftit wara waslu s-suldati u waqfu viin din is-sira gax issuspettaw li jistgu jkunu tatha. Ida l-kap taghom qallhom li ma jistax ikun meta hemm daqshekk ganqbut, li ovvjament kien jieu -mien biex jifforma ruu. Bhekk baqgu sejrin u l-familja kienet salvata. L-Galqa tal-Qam. Leenda ora elwa marbuta ma es Bambin, hija din tal-galqa tal-qam. Jingad li darba waqt li s-Sagra Familja kienet fi triqtha lejn l-Eittu, raw wieed qed jira l-qam. San uepp staqsieh xkien qed jagmel u dan qallu li kien qed jira l-qam. San uepp qallu: gada ejja u asdu. Il-bidwi qallu kif jista jkun? imma ueppi qallu: Agmel kif qed ngidlek. L-gada, il-bidwi bkurit kbira mar l-galqa u bgaeb kbir, ra l-galqa mimlija qam li a kien niexef gall-sad u beda jasdu. Waqt li kien qed jasad, waslu fuqu s-suldati li kienu qed ifittxu lit-tarbija es u staqsewh jekk kienx ra xi koppja bit-tarbija gaddejja minn hemm. Dan wieeb iva u huma staqsewh xin rahom. Il-bidwi aseb ftit u qallu li kien rahom meta kien qed jira dak il-qam. Galhekk is-suldati qalu li allura ser iduru lura gax mindu tira sa ma tasad gadda mien biejjed biex dak li jkun jilaq jasal fejn kellu jasal u ijed minn hekk. Galhekk daru lura u Ges ie salvat. Fl-istess in il-bidwi ma gidibx gax hu kien rahom il-urnata ta qabel meta kien qed jira dak il-qam. Il-alib tal-Bambin. Leenda ora tgid li darba waqt li l-Madonna kienet qed tisqi lill-Bambin ewwa galqa, waqgalha xi alib li ie fuq xi xtieli tax-xewk selva u dan beda jarar minn werqa gall-ora . Dan it-tip ta xewk gadu jeisti sal-lum bin-nofs tal-werqa tiegu kulur abjad bal alib li arar fuqu.
Il-Priedka tat-tifel u l-Purissjoni tal-Bambin: Fi mien il-gwerra numru ta Maltin ew Gawdex bala refujati u maghom abu anke xi drawwiet fosthom abu per eempju, il-Priedka tat-Tifel ta Lejlet il-Milied. Imbagad is-Superjur tal-Muew Mr. Bianco mhux biss daal il-Muew fGawdex imma introdua wkoll gallewwel darba il-Purissjoni tal-Bambin li gadha ssir sallum mis-Sojet tal-Muew. Il-Quddiesa ta nofsillejl kienet u gadha l-mument l-aktar sollenni tal-Milied u ferti parroi l-priedka gadha ssir mit-tifel li aktarx li jkun mgallem mis-Sojet tal-Muew. Gat-tfal ir-rigali talMilied huma xi aa mistennija wisq. Dari l-gajta kienet li r-rigali jibhom lit-tfal il-Bambin u jsibuhom hekk kif iqumu fuq is-sodda fJum il-Milied. Illum aktarx li jsibuhom tat is-sira tal-Milied u ga-gar iibhomlhom Santa Klaus. Niltaqgu sena ora. Il-Milied u s-Sena t-tajba lil Kuladd. Nota: Dan l-artiklu kien mibni fuq intervista li l-awtur kien gamel mas-Sur Anton F. Attard, kittieb magruf l-aktar fis-suett tal-Folklor ta Pajjina. Inroddulu ajr.
L-Editorjal
Il-Milied.. mien ta Hena, Pai u Sliem!!!

Ninsabu fi mien il-Milied. mien ta hena, pai u sliem. mien ta mafra u ta rikoniljazzjoni ma Alla u mal-bnedmin. Meta ngidu mafra nifhmu kemm-il punt li ana gandna nafru lil min hu ati galina, kif ukoll nitolbu mafra lil min ana nqasna jew weajna bi kliemna jew bgemilna, sew jekk dan sar bmod konxju kif ukoll jekk dan sar bmod mhux intenzjonat. Dan hu l-ewwel pass gall-bniedem nisrani li verament jixtieq u jrid li jkollu Milied hieni mimli pai u sliem. Kif tista tgid li kellek Milied sabi meta lejl u nhar ittaqtaq fuq dak u fuq dik u xxandar dawk l-affarijiet li inti tqis bala iena jew ta gajb, biex forsi tipprova tbaxxi, iekken u ttellef ir-reputazzjoni ta dak li jkun? Kif tista jkollok Milied qaddis meta xoglok hu biss li elled u timla lil dak u lil dik, kontra dak jew kontra l-ieor gax tobogdu u allura trid tagmillu d-deni billi toloq il-firda u l-mibegda fil-familja, fil-komunit jew fir-raal tiegek stess? Il-Milied hu mien ta fer. Mela anke ana rridu nagmlu ilitna biex inkunu kemm jista jkun feranin u persuntna trid tipprova tferra lil addieor, lil taddar, lill-bieb tagna, lil tat-triq tagna, lill-komunit li ngixu fiha. Irridu fdan i-mien sabi u qaddis, li niftakru faddieor. Niftakru l-ewwel u qabel kollox filfamiljari tagna, kemm jekk huma qrib kif ukoll dawk talbogod. Niftakru fil-morda li hemm fl-isptarijiet, l-aktar dawk li jafuna. Niftakru anke fdawk li jgixu weidhom, fdarhom, jew fxi Dar tal-Anzjani. Niftakru anke fdawk li baljaw u balissa jinsabu fil-Failit Korrettiva ta Kordin, galiex le, dawn mhumiex utna u niesna wkoll. Irridu niftakru wkoll fl-geie mejtin tagna. Filenituri, utna, qrabatna li llum mgadhomx magna. Dawn ukoll jistennew il-happy Christmas tagna, imma mhux permezz tal-Card, galkemm bukkett fjuri u xemga fuq qabarhom tagmel sabi afna, imma billi nitolbu galihom aktar mis-soltu, billi noffrulhom quddiesa bsuffraju gal ruhom. Dan mgandux isir billi nagtu quddiesa lis-saerdot biex iqaddes gal ruhom, imma li ana nisimgu dik il-quddiesa u noffruha galihom. Dan hu r-rigal tagna li huma tant jistennew bil-erqa minn gandna. Imbagad gandna nibbenefikaw il-massimu li jagtina l-Milied billi nejju runa gat-tifkira kbira u qaddisa tat-twelid ta es. Dan nagmluh billi nersqu gassagramenti mqaddsa u billi nattendu gall-funzjonijiet sbie li l-Knisja tielebra bpompa kbira fdan i-mien spejali tas-sena. Meta nagmlu dan, imbagad a mmorru niddevertu u nipparteipaw mal-familja u mal-bieb fattivitajiet sojali u festivi li dan i-mien iib miegu. Mela le! Gax inkunu gamilna d-dmirijiet ta ittadini nsara veri u jkollna fina l-hena, il-pai u s-sliem li jaf jagti es Bambin. Il-Milied u s-Sena t-Tajba lil Kuladd. Euchar Mizzi. Editur.
Appell: Rivista Leen Il-Qala

Il-Bord Editorjali tar-rivista Leen Il-Qala gandu pjair jikkonferma li qed jagmel kull ma jista sabiex ikompli jikkonsolida l-kwalit a tajba tar-Rivista. Mhux biss, ida qed isir dak kollu possibbli sabiex din ilkwalit tkompli togla u titjieb. Kif wieed jista jifhem dan isir bew modi; binvestiment ta sieb, ippjanar u idma, u dan kollu qed isir fuq bai volontarja, binvestiment finanzjarju kemm fdik li hija kwalit ta stampar kif ukoll kwalit tal-karta u l-preentazzjoni. Dan qed isir ukoll. Galhekk il-Bord jappella lilkom geie qarrejja regolari ta din ir-rivista, sabiex bala apprezzament ta dan kollu, bmod volontarju toffru xi aa gira biex tagmel tajjeb gall-ispejje involuti. Il-eneroit talQalin mhemmx galfejn tistaqsi galiha. Kunu enerui mar-Rivista tagkom. Grazzi. Il-Bord Editorjali.
E-mail: lehenilqala@gmail.com
L-Gana tal-Milied minn: Josette Buttigieg

Il-Milied hu l-festa li aktar minn kwalunkwe festa ora matul is-sena ib magha elebrazzjonijiet u tradizzjonijiet partikulari. Galkemm il-urnata proprja tal-Milied hi l-25 ta Diembru, il-festa tifrex il-fer tagha fuq perijodu afna itwal, u tant hu qawwi l-ispirtu ta festa li donnu li anke -mien li suppost marbut magha mhux twil biejjed. Il-preparazzjoni gall-festa tibda uffijalment fl-ewwel add tal-Avvent u ttul erba imgat; preparazzjoni li thejji lilna l-insara gall-mija ta Kristu u tfakkarna fil-vera tifsira tal-Milied. U malli jibda l-Avvent, id-dinja u mhux inqas pajjina donnhom jisplodu forja ta dwal u tijin li jixhdu l-erqa li biha l-poplu jistenna u jlesti gall-festa li ejja. Per dak li jagti l-aktar ajja lil dan i-mien hu l-gana u d-daqq marbut mal-festa tat-twelid ta Kristu. L-gana tal-Milied fl-Ewropa jaf il-bidu tiegu, eluf ta snin ilu saansitra qabel il-mija ta Kristu fid-dinja. Naturalment ma kinux ganjiet tal-Milied imma ganjiet popolari pagani marbuta mal-jum li fih jibda l-istaun tax-xitwa, il-21 ta Diembru. Dan hu l-iqsar jum tassena u dawn in-nies antiki kienu jqisuh bala l-bidu ta-mien li jwassal gar-rebbiega u t-twelid did tannatura u galhekk kienu jielebrawh bi fin u daqq u kienu jikkomponu gana apposta gal din il-festa. Il-25 ta Diembru, il-jum li fih jii elebrat it-twelid ta Kristu, hu qrib afna lejn din id-data. L-ewwel li nafu li l-Milied ie elebrat fil-25 ta Diembru kien fis-sena 336W.K. fi mien Kostantinu, l-ewwel Imperatur Ruman nisrani. Ftit wara l-Papa ulju I iddikjara li t-twelid ta Kristu jii elebrat fil-25 ta Diembru, u baqa jii elebrat fdin id-data minn dak i-mien. L-ewwel insara allura, bidlu -elebrazzjonijiet marbuta mal-21 ta Diembru fdawk li jielebraw il-Milied. Kienet uanza li kienet dia bdiet snin qabel, li ganjiet btema nisranija jiedu post l-ganjiet pagani. Fis-sena 129W.K. isqof Ruman qal li ganja li kien jisimha L-ganja tal-Anlu imissha titkanta waqt servizz tal-Milied fi knisja fRuma. Ganja ora famua nkitbet fissena 760W.K. minn Comas ta erusalemm gall-Knisja Ortodossa Griega. Wara dan, afna kompoituri bdew jiktbu ganjiet gall-Milied, per dawn l-ganjiet ma tantx ew milquga mill-poplu gar-rauni li kienu miktuba bilLatin, lingwa li l-popolin ma kienx jifhem. Barra minn hekk sa ma waslu -minijiet tan-nofs, madwar is-sena 1200, afna nies kienu tilfu l-interess li jielebraw il-Milied. Dan kollu nbidel minn San Franisk ta Assisi fis-sena 1223 meta beda t-teatrin tal-Milied fl-Italja. L-atturi fdawn itteatrini kienu jirrakkontaw l-istorja tal-Milied bil-kant u galkemm il-korijiet kienu bil-Latin, l-ganjiet kienu billingwa tal-poplu u galhekk in-nies mhux biss talli setgu jifhmu l-istorja imma setgu wkoll jingaqdu mal-atturi fil-kant. Fqasir mien dan il-kant infirex gal pajjii ora,
l-aktar Franza, Spanja u l-ermanja. Il-kant tal-Milied qabad sew u nibtu ganjiet li galkemm imdawra malistorja tal-Milied per kienu stejjer fittizji tant li ma baqgux jitkantaw fil-knejjes, izda kienu jitkantaw fiddjar u fil-pjazez minn gannejja vjaaturi li kienu jmorru minn post gall-ieor, ikantaw u jdoqqu biex jallegraw lillpoplu. Hekk bdew l-ganjiet tal-Milied. afna mill-ewwel ganjiet intilfu, orajn inbidlu, filwaqt li nkitbu orajn odda. L-Gana tal-Milied fMalta Galina l-Maltin l-ganjiet l-aktar popolari huma dawk Inglii, ganjiet li bdew jitkantaw madwar mitejn sena ilu u li kibru u diedu ma-mien. Inobbu nkantawhom fit-test taghom Ingli, imma llum insibu testijiet bilMalti li ew addattati gall-muika ta dawk Inglii. afna minnhom inkantawhom ukoll fil-knejjes waqt ilquddies fi mien il-Milied. Barra minnhekk gandna wkoll ganjiet proprja Maltin li ma-mien qegdin jidiedu. Imma gur li l-aktar wada li hi gall-qalb tal-Maltin u li jkantaw ma Malta kollha bl-akbar emozzjoni hi l-ganja Ninni la tibkix ijed. Dan nistgu ngidu li hu grazzi gallmembri tal-MUSEUM. Inkitbet kwai mitt sena ilu imma sabet il-popolarit tagha fis-snin sittin meta Dun or, illum San or Preca, mal-membri tal-MUSEUM beda jorganizza l-purissjonijiet tal-Bambin mal-irula kollha ta Malta. Dawn il-purissjonijiet gadhom isiru u ajar ngid li saru karatteristika importanti fi-elebrazzjoni talMilied Malti. Sa mill-bidu taghom, membri, tfal u nies li jakkompanjaw fil-purissjoni, kienu u gadhom ikantaw btant ea l-ganja Ninni la tibkix ijed. Tossha

verament iera mill-qalb u mhux wieed u tnejn jidhru bid-dmug ielben ma addejhom bl-emozzjoni. o Lejl tas-Skiet Jekk Ninni La Tibkix Ijed hi l-ganja l-aktar mabuba mill-Maltin, l-ganja l-ora mabuba fMalta u mad-dinja kollha u li tidwi fkull rokna fi mien il-Milied hi O Lejl tas-Skiet. Tismagha bkull lingwa fi knejjes, fpostijiet pubblii, fil-qalba tad-djar, kantata mill-kbar u mi-gar, min-nies gonja u min-nies semplii, minn korijiet u minn solisti, imma kantata dejjem bentujamu, bemozzjoni u fuq kollox, briflessjoni. Din l-ganja tant mabuba gandha l-istorja tagha. Il-kliem tagha nkiteb minn qassis Awstrijak Dun Joseph Mohr, filwaqt li l-abib tiegu, Franz Gruber, galliem, ikkompona l-muika. Dun Mohr talab lil Gruber biex jikteb akkompanjament gall-kitarra u l-ganja kienet se tindaqq fis-servizz tal-Milied fil-knisja ta San Nikola fObendorf, l-Awstrija fl-1818. L-idea kienet li jkantawha t-tfal bala sorpria gall-enituri taghom. Skont l-istorja marbuta mal-ganja jingad li waqt ilprovi l-orgni ratlu l-sara gax kienu gerrmuh il-rieden u ma setax jissewwa. Galhekk it-tfal kellhom ikantaw akkumpanjati bil-kitarra. Imma tant kienu jafuha tajjeb li ma kellhomx bonn ta akkumpanjament. Per ma nsibu l-ebda rekord ta dan il-kor tat-tfal jew li l-orgni nkiser. Fl1818 nafu li Dun Mohr u Franz Gruber kantaw is-sitt strofi tal-ganja filwaqt li l-kor tal-knisja kanta l-aar ew versi ta kull strofa. Sentejn wara Dun Mohr ittraskriva l-muika tal-kitarra u din hi l-ewwel manuskritt li gadu jeisti u li hu mimum fil-Muew Carolino Agusteum fSalzburg. Wara dan Franz Gruber gamel diversi arranamenti tal-muika u l-manuskritti taghom ukoll gadhom mimuma. L-ganja riet gal postijiet orajn fl-Awstrija. Jasbu li wieed organista li xoglu kien isewwi orgnijiet, kien arr miegu din il-muika u daqqha fafna postijiet. MillAwstrija gaddiet gal pajjii orajn, u fl-1839, wieed u goxrin sena biss wara li nkitbet, indaqqet gall-ewwel darba fi New York quddiem il-knisja tat-Trinit. Sa dan imien inbidlet u tranat u l-muika kienet saret kif nafuha llum. Il-kliem oriinali tal-ganja kien bil-ermani, imma malajr iet maqluba fafna lingwi. Sa-mien li l-ganja saret famua Dun Mohr kien miet. aga kurjua kienet li Franz Gruber kiteb lill-awtoritajiet tal-muika fBerlin
jgidilhom li kien hu li kkompona l-muika tal-ganja. Per ma emmnuhx u qalu li nkitbet minn Haydn, Mozart jew Beethoven tliet kompoituri famui Awstrijai. Imma l-verit aret meta nstab il-manuskritt li kien ittraskriva Dun Mohr. Fir-rokna tal-manuskritt Dun Mohr kien kiteb Melodija ta Franz Gruber. O Lejl tas-Skiet hi ganja mill-aktar jekk mhux l-aktar irrekordjata mad-dinja kollha, kantata minn nies ta kull ens u fkull lingwa, u dejjem bl-akbar emozzjoni u nostalija. Forsi fatt li jixhed kemm hi mabuba, hu meta fDiembru 1914, waqt il-waqfien mill-glied gal mien il-Milied fl-ewwel gwerra dinjija, is-suldati fit-trunieri nstemgu ikantaw O Lejl tas-Skiet. Kienu jafuha s-suldati ta-ew naat u gal dak il-mument insew il-gwerra ta bejniethom u kantaw l-ganja flimkien.
SAN UEPP FoStNA

It-tieni Parti:
(Jaqbad mill-ara tal-Festa 2011)
kitba ta VICtoR GALEA
d. It-transtu ta San uepp. L-inkwatri tat-Transtu ta San uepp, jiifieri talagunija u l-mewt tiegu, bdew jidhru fil-Punent fissbatax-il seklu, mien il-barokk, kif ukoll mien li fih id-devozzjoni lejn San uepp kienet ikkargat sewwa. Ruma, insibuh ipittirha lil Franisk Trevisan, Napli hemm xogol ta Annibali Carracci, u Vienna pittruha Karlu Marutta u Luqa Giordani. Malta, nsibuha fil-benniena tal-kult ta San uepp, fil-lunetta tal-fratellanza tiegu Ta ieu, ir-Rabat talImdina. Din saret wara li kienet tlestiet il-kappella fl1670. Ma setax jonqos li din il-fratellanza tkun minn tal-ewwel li tpini t-Transtu ta San uepp, meta tqis li l-fratelli, sa mill-bidu li twaqqfet il-fratellanza, snin qabel ew hawn il-Kavalieri, kienu jiedu sieb jagmlu t-twiebet lill-foqra u, wara li jidfnuhom, kienu jibrulhom gall-quddies. Il-fratelli kienu jimxu wkoll quddiem il-vjatku u jerfgu l-baldakkin. Fi nkwatru qadim ta pittur Sqalli tas-sittaxil seklu, li juri l-familja ta Nazaret fi triqtha gall-Eittu, in-naa tisfel naraw lill-fratelli ta San uepp lebsin il-kunfratija bil-maktur frashom, mexjin quddiem ittebut ta xi add li miet fil-faqar. Duzzina, fl-1575, isemmi li l-fratellanza kienet twassal lill-ikkundannati gall-mewt, mill-abs tal-Imdina salPonta tal-Forok, barra s-swar, u tieu sieb tidfinhom. Fost dawn l-imgallqin insibu lit-Tabib ueppi Callus, li kien gallqu il-Grammastru La Valette, fl-1560. Dan kien wieed minn tal-ewwel li kien jismu ueppi fost il-Maltin, gax qabel kont issibu fost il-Lhud biss.
e. L-ospizju ta San uepp, a-ebbu. Post ieor fejn insibu kif jixraq inkwatru tatTranstu ta San uepp, hu dan l-Ospizju jew Sptar ta San uepp, a-ebbu. Feta gall-konvalexxenti, sewwasew nhar San uepp tal-1788, bissensja tal-Isqof Labini, (1780-1807), fid-djar u l-onna ta Dun ann Patist. Benefatturi ora kienu Patist Debono, Dun uepp Mamo, Dun Filippu Calleja u Dun Anton Saliba. Dan barra l-gajnuna tal-Isqof Labini u x-xogol bxejn taebbuin. Il-kappella, bl-inkwatru tal-Mewt ta San uepp, qiegda ftarf is-sala biex il-morda jkunu jistgu jisimgu l-quddies. Fl-1900 aduh fidejhom is-Sorijiet tal-Qalb ta es u fih jilqgu, barra x-xju u t-tfal iltiema, skola gat-tfal. f. L-Arzella tat-transtu ta San uepp, l-Imsida. Billi l-leenda tal-mewt ta San uepp, Malta, sabet l-aqwa interpretazzjoni tagha fil-kapulavur tal-Pittur Anton Inglott, (1915-1945), ma nistax ma niqafx fit-tul fuqha qabel ma naglaq. Fdin l-arzella mhux biss Anton Inglott laaq il-qofol tal-arti tiegu bala pittur, imma

billi kien jaf li l-polza tiegu kienet tat il-platt, balma naqraw li kienet gal San uepp fil-leenda, gax ilpittur miet biss ftit imgat wara li kien elisha, ma setax fih ma jallix it-testment tiegu, kemm bala pittur u kemm bala Nisrani. Dan gax fl-arzella, barra s-senga tal-pittur fl-aqwa tagha, naraw ukoll kapulavur talispiritwalit profonda tiegu fl-aar ta ajtu. Fl-arzella, isfel, naraw qisu tubru gamla ta tebut bSan uepp mejjet mimdud gal tulu brasu tistrie fuq imadda, bdirgajh u spallejh gerja. Sidru jidher imkebbeb sew ffarda tas-suf. Il-bqija ta ismu mgotti bliar kbir donnu kefen nieel mal-art minn kullimkien. Wieqaf wara San uepp hemm es, li figurtu tieu bia sew mill-arzella, iares il fuq lejn id-dawl qawwi abjad bax-xemx fid-daqqa ta nofsinhar, bdirgajh miftua jitlob l Alla jilqa ru San uepp, li gadha kif aret. es liebes tonka wiesga bla iem. Fuqha gandu mantell kbir li minn wara mifrux u nieel sal-art, imma minn quddiem merfug biejjed biex sata joro dirgajh, qisu qassis liebes pjaneta hu u jqaddes. Liebes hekk, u fdik il-qagda, es ma jistax ma jiux aspett lituriku. Warajh, es gandu qatig anli, libsithom tbajjad fiddija tad-dawl nieel minn fuqhom, ikantaw galenija. es, imbagad, gandu ew anli, wieed kull naa, arira ikbar mill-orajn, bilbies twil u wiesa, safrani. Dawn qegdin juru bsubgajhom lejn is-sema. Skont illeenda dawn mhumiex lief San Mikiel u San Grabiel, donnhom qegdin jgidulu, li lil San uepp se jtellguh maghom il-enna. Garkupptejha, dejn saqajn San uepp, liebsa l-amar dagmieni, bmantell kalieni jgattilha persunitha kollha minn rasha l isfel, hemm il-Madonna, bidejha ma xulxin titlob. Warajha hemm ew nisa ora, garrkupptejhom balha, brashom baxxuta iktar mill-Madonna u milfufa fmantell kbir ikal, bsinjal ta vistu. Fuq in-naa l-ora dejn rasu, San uepp gandu mara aguga, garkupptejha ball-orajn, imma liebsa mantell abjad jgattilha minn spallejha l isfel. Fidha gandha l-atar ta San uepp bil-ilju abjad ukoll, kollha simbli tas-safa ta San uepp, fruu u fismu. dejha hemm mara ora, garkupptejha balha, imma brasha baxxuta mgottija bvelu. Din liebsa safrani baew arkanli, imma skur afna, gax qiegda fid-dell ta dik id-dija qawwija li hemm fil-quata fnofs l-arzella li ddawwal l-anli, lil es u lil San uepp. Jekk l-iskema tal-ilwien hi simbolika, balma hu l-abjad ta lbies il-mara ta dejn ras San uepp, bil-iljuwa bkollox, li qed juru s-safa u l-qdusija ta San uepp, l-isfar tal-arkanli u tal-mara ta dejn ix-xbejba liebsa l-abjad, ifisser, fost wejje ora, il-perseveranza. L-ikal, imbagad, galkemm tal-Madonna hu dak li soltu jlibbsu lid-Duluri, xorta id-daqs tiegu u tan-nisa ta warajha, jista jfisser it-tama qawwija li talbhom jasal.
3. San uepp patrun tal-iltiema. Sa mill-1600, il-pitturi Spanjoli kienu bdew ipinu lil San uepp ma es Bambin jew ma es tifel imfarfar. Il-Pittur Carlier saansitra pina lil es tfajjel iqieged kuruna fuq ras San uepp. Malta, kemm flinkwatri u kemm fil-vari li gandna dejjem juru lil San uepp ma es tarbija jew tfajjel. Galhekk drajna naraw lil San uepp bala l-bniedem li kien rabba lil es u gallmu senegtu. Mhux hekk biss, imma l-grotta li dari iktar mil-lum issib fkull dar nhar il-Milied, darrietna nqisu lill-familja ta Nazaret mal-familji l-foqra. Sqallija, galhekk, hemm id-drawwa li nhar San uepp jagmlu ikla lill-foqra tal-post. Fost il-mistednin ikun hemm tlieta meqjusa bala l-familja ta Nazaret. Barra fid-djar, il-foqra ie li jagtuhom ikla fil-knejjes, u flok il-kap tal-familja, iservuhom il-qassisin. Barra l-Bambin fdirgajh, lil San uepp ana mdorrijin narawh ukoll bil-ilju fidu, billi hu meqjus ukoll xempju tal-kastit. Galhekk insibuh iares lix-xbejbiet imlaqa ga-wie. Dan iwassalna biex naraw l-gamla li a fpajjina l-patroinju tal-iltiema u x-xbejbiet foqra filkonservatorji, spizji u istituti, li llum insibuhom djar galihom, kollha msemmija gal San uepp. a. Il-Konservatorju ta San uepp, Bormla. Bnietu Lawrika Agius, fl-1699, biex fih jilqa x-xbejbiet foqra gall-edukazzjoni taghom. Fl-1708 allietlu l-imgax fuq 4525 skut, li jibu 978. Bnieh mill-did l-Isqof Labini, fl-1790, fuq Santa Margerita, fuq bia
10

art li a minn gand il-Gvern bens ta gaxar abbiet fis-sena, xi 0.008. Benefattur ieor kien l-Aripriet tal-Isla, Dun uepp Bonanno, li kien dam mien jamministrah. Dan are 1104 liri, 2572, biex tah dawra u kabbarlu l-kappella, fl-1919. Fl-1858 kien waqa fidejn is-sorijiet ta San uepp talApparizzjoni. Bi-mien inbidel fi skola primarja gallBormla. Il-kappella gandha nkwatru ta San uepp ta Bastjan Conca. Fuq il-bieb tagha hemm l-armi tal-isqfijiet ta Malta, Labini, (1780-1807), u Mattei, (1808-1829). Ilfaata tagha tares fuq Pjazza Santa Margerita. b. Id-Dar ta San uepp, il-amrun. Meta l-kanonku Dun Franisk Bonnici, (1852-1905), Bormli, kien imexxi l-Missjoni -gira, laqtuh ilafna tfal subien jierrew mat-toroq bla ebda skola. Bil-gajnuna tal-Isqof Anton Buhagiar, Kapuin, xtara dar dejn il-knisja tas-Samra, il-amrun, u semmieha d-Dar ta San uepp. Ma damx wisq ma mlieha bit-tfal u xtaq post akbar. IlGvern tah bens ta disga u disgin sena bia raba fl-inawi tal-Palazz l-Amar. Tinsab fit-Triq Irjala San uepp, bejn l-Istitut Vincenzo Bugeja u d-Dar tal-Iljuni, u llum tagmel ma Santa Vendra. Kabbarha Dun or Bugeja li laaq floku fl-1916. iedha d-Dekan ueppi de Piro, il-fundatur tas-Sojet Missjunarja ta San Pawl, li kellhom jitgabbew bil-pi tat-tmexxija tagha. Il-kappella ta mad-Dar ta San uepp, li kien bena l-fundatur, bnieha mill-did gamla ta salib Dun or Bugeja, u kkonsagraha l-Arisqof Mawru Caruana fl-1916. Fl-1960. it-tfal tad-Dar, kisbu post tal-villeatura gassajf Birebbua, minn gand il-familja Cachia Zammit. . Id-Dar ta San uepp, i-ejtun. Fl-1908, l-iskola l-qadima ta-ejtun kienet waqget fidejn il-Knisja li gaddietha lis-Sorijiet tal-Qalb ta es. Dawn fetu hemm dar gall-iltiema. d. Id-Dar ta San uepp, Gajnsielem. Din id-Dar kienet fetet gas-subien, fl-1925, bit-tabrik tal-kappillani Gawdxin u ta Monsinjur De Piro, fid-dar tal-Balliju Chambrai, li bena l-Belt Xambr biex jistkennu fiha l-Gawdxin, qribha, fit-Triq tax-Xatt. Sal-1937, kienu mexxewha l-qassisin tas-Sojet Missjunarja ta San Pawl, u minn dakinhar il quddiem adha fidejh l-isqof li beda jqabbad il-qassisin Gawdxin jiedu siebha. It-tfal ta San uepp, kif konna nsibuhom, kellhom uniformi kannella, li tgidx kemm kont naraha pulita. Kienu jooru jabbtu bieb bieb u kienu jeduhom ukoll fxi funeral, biex idabbru xi aa. Dawn id-drawwiet ma-mien qatguhom. Jien, l-ikbar abib li kelli meta kont il-Lieo, fis-snin ta wara l-gwerra, kien sewwa sew wieed minnhom. Fl-1949, kienet bdiet tinbena d-dar tal-lum li tlestiet fl-1957, imma t-tfal dejjem baqgu fejn kienu qabel. Imbagad, id-dar il-qadima iduha, fl-1973, u t-tfal
baqgu joqogdu fiha sal-1991. Il-post il-did illum inbidel fdar gan-nies bi bonnijiet spejali, li jniluhom hemm kuljum biex iserru ftit lil nieshom. e. Id-dar ta San uepp, a-abbar. Din id-dar li tilqa l-iltiema bniet, qiegda fi Triq Bajjada, dari kif tidol a-abbar. olomha id-Dumnikan Feli Grech. Beda jibniha fl-1930 u lestiha seba snin wara. Telaqha fidejn is-sorijiet Dumnikani. Il-kappella kien ikkonsagraha l-Arisqof Gonzi fl-1961. Gandha artal wieed binkwatru li pittru ueppi Briffa.
Dawn id-djar u orajn juruna kemm imxiet Malta u Gawdex il-qima lejn San uepp, patrun tat-tfal iltiema (ikompli fil-ara li jmiss tal-Gid il-Kbir 2012)
11
Xerri il-Bukkett
Bar - Restaurant Pizzeria
Zewwieqa Road, Qala - Gozo Tel: 2155 3500 Fax: 2156 5394 Mob: 9949 0679 E-mail: bukkett@maltanet.net
Spoil yourself with our vast selection of dishes starting from our... Soup, Antipasto dishes leading you all the way to our crispy Salad Bowls, enjoying our selection of Pasta Dishes. From the Chafing dishes, Fish, Beef, Pork & Chicken complimented with chefs sauces, vegitables & potatoes. Enjoy your selection of Cheeses served with galetti, Bread Table and our assortments of desserts, Fresh Fruits and Fruit Salad from or Sweet Table
GEORGE ZAMMIT & SONS

d e a l e r & s u p p l i e r o f r e l i g i o u s a r ti c l e s
Opening Hours: Monday to Saturday 09.00 - 13.00 Friday open all day 146, Old Bakery Street, Valletta - Malta Shop: 2123 2933 Mob: 9985 6842 Cera dellErom - Xema Likwida
12
L-Arlo tal-Knisja
Frak ta Storja (3)

minn: Winston L. Zammit B.A.,(Hons.), P.G.C.E., M.A.
Fl-1921, l-irula kollha ta Gawdex, minnbarra dak tal-Qala, ilkoll kellhom arlo imwaal fil-faata tal-knejjes parrokkjali rispettivi taghom. Fis-Seduta tal-Assemblea Leilattiva tas-27 ta Diembru 1921, l-Avukat Luigi Camilleri LL.D., wieed mill-erba deputati Gawdxin, li kien jirrappreenta lil Gawdex, fl-Assemblea Leilattiva, ibed l-attenzjoni tal-Prim Ministru l-Onor. Joseph Howard gal dan il-fatt. Staqsieh jekk kienx il-sieb tal-Prim Ministru li jagti l-ordnijiet metiea biex il-Qala jkollha arlo simili. Fir-risposta tiegu l-Prim Ministru informa lill-Onor. Dr. Luigi Camlleri, li kien il-sieb tal-Gvern li jagti l-ordnijiet metiea, biex il-Qala jkollha arlo, simili gal dak imwaal malfaata ta knejjes ora fGawdex.(1) It-talba tal-Avukat Camilleri ma waqgetx fuq widnejn torox, gax fis-seduta talAssemblea Leilattiva tas16 ta Marzu 1923 tressaq vot Nru. 27, li kien jirrigwarda x-Xoglijiet Pubblii, u dan kien jinkludi somma ta 120 biex isir arlo fGawdex. Il-Ministru tax-Xoglijiet l-Onor. Ninu Dalli spjega lill-kamra, li din is-somma kienet intia biex isir arlo fil-Qala fGawdex. Il-Ministru Dalli, qal li dan kien se jkun it-twettiq ta wegda tal-Gvern, li kienet saret snin ilu ida li kienet ser titwettaq mill-Gvern preenti.(2) Dan il-vot ie approvat mill-Kamra fl-istess seduta.(3) Mir-rapport tas-supretendent tax-Xoglijiet Pubblii gas-sena finanzjarja 1925-1926, li jib id-data tal11 tAwwissu 1926, insibu li l-arlo tal-Qala twaal fpostu fdin is-sena finanzjarja. L-ispia biex twaal l-arlo telget gal 28.(4)
1. 2. 3. 4. D(ebates) of the L(egislative) A(ssembly) Vol. 1 sessioin 27.XII.1921 p.99. Ibid Vol IV, session 16 IIIv- 1923 p.858, 861. Ibid p.866. Report of the superintendent of Public Works for 1925 1926, Malta Govt. Gazzette, Suppliment No.LXIV, 8. X.1926, p.694. 24.IV.2011.
Sliema-Malta.
13

to our English Speaking Residents: Hello my friends This is the third time Im addressing you in my capacity of Editor of our Parish quarterly magazine Leen il Qala. This is the Christmas edition and as such it will be full of messages and articles concerning this most beautiful and blessed time of the year, Christmas. A festive season celebrated throughout the world. The Maltese and Gozitan people love Christmas, and in fact start preparing for it as early as November. Most families build a crib, or as its better known, il-Presepju. Its dominated by the Baby Jesus in the manger surrounded by Mary and Joseph, and kept warm by the cow and the donkey. This will be the centre of attraction in every house during the Yuletide period, and will be enjoyed by both young and old members of our families. By late November our houses will take on that magical look, with Christmas trees and decorations twinkling merrily behind windows and front doors. In the first week of December our Local Councils see to it that the village squares and main streets are all lit up and decorated with Christmas lights and cribs, which gives a wonderful feeling of warmth and hope. Apart from the material preparations, as Catholics we also prepare ourselves in a spiritual way for the feast of the birth of Jesus, which occured in Betlehem 2010 years ago. It is important for us that we attend and participate in full at every church function and social activity during this happy event. This is a time of peace and happiness, something which we all yearn for and do our best to achieve. It is a time when hatred is left behind and family feuds forgotten. Even wars stop for Christmas. In this time we have a tradition of remembering those less fortunate than we are. Those who are old, alone and in hospitals. Many of us make it a point to visit them and give a small gift which is so much appreciated. It is little things that make their Christmas bright. From here we would like to invite all of you to participate in our joyful celebrations. Enjoy your parties, dinners and receptions. Permit me one word of caution. Remember if you are driving dont drink, take care of yourselves and others. May we all have a peaceful and blessed Christmas. Merry Christmas to all. Euchar Mizzi Editor.
14
Rui tfaar il-kobor tal-Mulej, u l-ispirtu tiegi jifra fAlla s-Salvatur tiegi (Luqa 1:46-47).
L-Immakulata Kunizzjoni
arsa biblika
minn: Fr Charles Buttigieg
Storja ta mabba: Fil-persuna tal-Verni Marija naraw l-isba storja ta mabba ta bejn Alla u l-kreaturi tiegu. Xi jfisser li Marija tnisslet bla tebga tad-dnub oriinali? Dan ifisser li iet ippreservata mid-dnub ta Adam u Eva u tnisslet bl-ikbar intimit u gaqda ma Alla. Mhux ta bxejn mela li fMarija naraw il-glorja tAlla, dik li hi mimlija bilgrazzja. Dik li hi l-ewwel frott tar-redenzjoni ta Kristu. Id-dnub hu distakk minn Alla, imma fMarija id-dnub ma gandux postu, galiex hija qiegda tassew fgaqda perfetta ma Alla. Hija iet magula sabiex tkun Omm il-Feddej. Kien hemm bonn li titwieled qaddisa sabiex trawwam lit-tarbija es fl-umanit tagha. Sa mill-Eternit: Din l-istorja ta mabba hija inizjattiva ta Alla. Sa milleternit Alla gael biex tkun Omm Ibnu, wada minn ulied Irael, tfajla Lhudija minn Nazaret tal-alilija, xebba mgarrsa ma rael jismu ueppi, mid-dar ta David. Din ix-xebba kien jisimha Marija. (Lq 1:26-27). Marija tnisslet l-ewwel fil-mo ta Alla. Alla li sa minn qabel lema il-kobor ta din il-mara ta Irael. Potuit, decuit, ergo fecit, gal Alla dan kien possibbli, kien jixraq u galhekk gailha gall-missjoni tiegu. Alla li ried jikkomunika ruu mal-umanit, jagel dan il-mument l-iktar partikulari, l-iktar perfett fil-persuna ta Marija. Fl-Istorja tas-Salvazzjoni: Marija tnisslet fl-istorja tal-poplu ta Irael. Il-missjoni ta Marija tejjiet minn diversi personai fl-Antik Testment spejalment meta narsu lejn xi uud millpersonai nisa. Dan narawh fil-enesi 3:15: U jien, inqajjem mibegda bejnek u bejn il-mara, bejn nislek u nisilha, u hu jisaqlek rasek u int tisaqlu garqubu, fSara li Alla jbierek il-wild tagha, fl-istorja ta Samwel u wanni l-Battista. Marija tnisslet minn familja l-iktar safja u ta mabba, dik ta kif jurina l-ktieb apokrifu ta San akbu, il-Proto evanelju tiegu, fejn Marija tnisslet frott tal-imabba li tant kienu ilhom jistennew il-enituri tagha SantAnna u San wakkin. Dik li kienet fost i-kejknin ta Irael iet magula sabiex tkun Omm il-Feddej, iet mogtija minn Alla doni li jixirqu lill-uffiju goli tagha. Il-amar li kien qed jinema fl-istorja, sar dawl gad-dinja kollha filpersuna ta Marija. Kien galhekk li l-anlu fit-tabbira tiegu, isellem lil Marija mimlija bil-grazzja (Lq 1:28) u tilqa` bil-fer il-missjoni fdata lilha. It-taglim tal-Knisja: Il-Knisja ntebet matul i-minijiet li Marija mimlija bil-grazzja iet mifdija sa mit-tnissil tagha kif tgid id-domma tat-Tnissil bla Tebga tal-Verni Marija filBolla Ineffabilis Deus tal-Papa Beatu Piju IX fl-1854: L-Imqaddsa Verni Marija sa mill-ewwel mument tat-tnissil tagha, bi grazzja u favur singulari ta Alla li jista` kollox, fie il-merti magrufin minn qabel ta es Kristu, is-Salvatur tal-bnedmin kollha, kienet gal kollox ielsa minn kull tebga tad-dnub tan-nisel.
15

Missirijiet il-Knisja tal-Lvant iseju lil Omm Alla Panaghia - dik li hi kollha kemm hi qaddisa; u jqimuha bala dik li kienet ielsa minn kull tebga ta dnub gax qisha maguna mill-Ispirtu s-Santu u magmula olqien did. San Irinew jgid: L-goqda tad-diubbidjenza ta Eva nallet bl-ubbidjenza ta Marija, dak li rabtet Eva bin-nuqqas ta fidi tagha, allitu Marija bil-fidi tagha. Hija s-Santwarju Qaddis tal-Ispirtu s-Santu, kif jgidilna San wann Dammaxxenu. Alla qies minn qabel il-merti tal-istess Iben tiegu sabiex iares lil Ommu minn kull tebga ta dnub. San Anselmu jgidilna li Marija hi verament imlibbsa bil-kwiekeb, hi verament dawl gal olqien, hi barka li jitbierek biha kuladd: Bik mhux biss il-olqien jitbierek mill-allieq ida ukoll il-allieq jitbierek mill-olqien. Alla nissel lil dak li bih sar kollox. Marija welldet lil dak li bih ie salvat kollox. Konkluzjoni: Jaqbel afna li nielebraw is-Solennit talImmakulata Kunizzjoni proprju fil-bidu tal-Avvent li hu preparazzjoni gal Kristu permezz tal-Ispirtu. Hekk gamlet ukoll Marija li mimlija bl-Ispirtu aettat lil Kristu. Din l-istorja ta mabba li rajna fMarija, Alla jagmilha ukoll magna galkemm gur bmod differenti. Ana ukoll inorru o fina storja ta vokazzjoni. Ana li bl-ispirtu aj aettajna lil Kristu u nimxu warajh. Ejjew galhekk nitfgu l-arsa tagna lejn Marija, ejjew nintrabtu mal-ankra soda tagha u t-tama tagna tkun gura fdin l-istorja famua ta imabba.
Biblijografija: Bertetto, D., Maria la serva del Signore, Napoli 1988. OCarroll, M., Theotokos. A Theological Encyclopedia of the Blessed Virgin Mary, Washington Delaware 1982. Passarelli, G., Licona della Madre di Dio, con inno Akathistos, Milano 1992. Stacpoole, A. (ed.), Marys Place in Christian Dialogue, Middlegreen (U.K.) 1982. Zuffi, S., Episodi e personaggi del Vangelo, I Dizionari dellArte 4, Milano 2002.
Salvu Camilleri & Sons Ltd.

(Tan-Najsi)
Suppliers of Ready Mix Concrete, Crane Hire
Ready Mix Plant: 2156 0346 Residence: 2155 1485 Mobile: 9949 5378
16
Gelluxa SupplieS ltd

General Merchant
Store A, N.B. Grunju Street, Qala, Gozo
T: 2155 1555 F: 2155 4273 M: 9982 4300 E: gelluxa@maltanet.net
Camilleri House Belveder Street, QALA
Il-Milied f'nofs diskussjoni

minn: Mons. Salv Grima
Kienu draw lil xulxin sewwa gax tul l-istaun tas-sajf kienu saru bieb kbar u ma naqsux li jiltaqgu flimkien ta spiss. Il-festi u okkajonijiet fejn jielebraw kienu gal qalbhom afna. U ladarba -mien beda dieel, ma setgux ma jaqbduhiex fuq l-eqreb ranet li jmiss fejn mill-did jistgu jqattgu l-isba in ta vaganzi u jippjanaw bejniethom kif jafu huma. Allura qabduha fuq il-Milied. Wieed minnhom dar fuq sabu u asadhom xi ftit gax staqsihom: Giduli ftit, kemm-il Milied hawn?. Kemmkemm ma asbuhx li qed jiajta, jew ej bxi qabda argumenti ejda. Bis-serjet qed ngidilkom, insista bil-entilezza maghom. Sabu kienu jafuh bala bniedem tal-affari tiegu u galhekk malajr fehmu li kellu xi punt importanti xjgidilhom. Mohom beda jhewden dwar xgamla ta Milied kienu jgaddu fl-imgoddi. Il-fer ma kienx jonqos, ir-rigali ma kullimkien, it-tijin dejjem jidied, l-appuntamenti minn jum gall-ieor, postijiet gall-ru u gall-ikel, u xewqat spejali gall-ranet partikulari. Mhux l-istess Milied ikollna? qabe iwieeb wieed minnhom. Ma ninsewx kemm konna mein gan-novena, provi ta kant, xi reita ol-knisja u l-armar gall-okkajoni. U hawn deher li setget tibda xi diskussjoni. U ftit ftit ippruvaw juru xjasbu. Il-Milied propjament ma bdejnihx ana, ida, kikolli ngid, biddilnih kif fettlilna rrimarka ieor minnhom. Ilkoll baqgu jiftakru mien it-tfulija taghom u bejn wieed u ieor fiex kien jikkonsisti dan i-mien. Ana suppost nielebraw festa kbira tal-imabba li Alla wera magna l-bnedmin meta l-Iben twieled fostna bala tarbija u allura nifiru bil-mija tiegu bala s-Salvatur mwieged u li kellna tant bonnu, ied ifiehem l-ewwel wieed. Ma tantx tista tgidu dan il-kliem lil erti nies! qabe ir-raba wieed. L-atmosfera llum hija iktar mixuta
fuq il-kummer, ix-xalar, il-parties, l-ikel, l-awguri, ixxiri u l-qsim tar-rigali, u wejje ora ta lussu. U kompla jispjega bliema mod jintramaw il-wienet, l-istabbilimenti kbar tar-rigali, l-inviti gall-ikel barra, flimkien ma ruxxmata ta karti u riklami li jitqassmu fiddjar biex ikomplu jqajmu l-ispirtu tal-Milied. Propju galhekk staqsejtkom kemm-il Milied hawn. U l-gwaj hu li qed ninsew gal kollox il-vera tifsira tiegu. Sabu qablu miegu, u osservaw li din it-tendenza qed tkompli tikber ladarba dil-rajja kbira ma baqgetx tirrifletti dak i-mien meta seet gall-ewwel darba, fis-skiet u l-abra tal-kampanja, bogod mill-gala, il-gewiija u l-aga tal-ajja mimlija storbju. Illum mhemmx Milied mingajr sejjes, iri u tabit. Issib min jgidlek li minkejja dan kollu lanqas jaf li ej il-veru Milied. Agar u agar meta llum afna qed jiddubbaw bdan kollu biex jifgaw fihom dik l-imiba jew stil ta ajja li xejn ma tixraq lill-bniedem ikkummenta ieor. U din mhix invenzjoni ora ta Milied? Milied pagan, gax gal kollox jaslu. Jippruvaw jagtu dehra falza minn barra li xejn ma tkun taqbel mar-realt tal-ajja taghom. Allura xtifsira gandhom ix-xewqat tal-festi? Jien naraha ftit stramba kif xuud jixtiequ Milied hieni meta ma jkunx qed jirrifletti l-verit. Xi tgidu gal dawk li ma jasbuhiex darbtejn biex minkejja li ma jkunux fi stat xieraq ta ajja xorta wada jippretendu li malprofan u d-diordni jalltu dak li hu qaddis u sagru? Qed nifhem gall-attendenza spontanja u tradizzjonali gallQuddiesa, basta ta nofsillejl. Kompla jikkommenta ieor minnhom. U kemm tista tippretendi profitt xieraq minn dawk li jiffullaw fl-aar mument gallhekk imsejja qrar! Jew dawk li jagmlu bal sabhom bla ma jfittxu l-tiea tal-qrar. Biex ma nsemmux innuqqas ta dekor jew imiba xierqa li titlob elebrazzjoni tant sollenni.
17

Minn sieb gall-ieor il-bieb tagna baqgu gaddejjin gal iktar kummenti. Din mhix festa li tfakkarna fi twelid li se fil-faqar, fis-sempliit, fl-imwarrab, galkemm bmessa importanti gal kuladd? Kellu raun jgid hekk, ida bejn l-istorja ta dakinhar u dak li nielebraw illum hemm qaba kbira. Xi ngidu gall-ela bla raan, infiq anki bla bonn, jew bla sieb ta add? ie li jidiedu l-inidenti tat-traffiku mill-iktar serji fdawn il-ranet ied jgid siebu. Niftakar, kompla dan meta konna gar ie li rrakkontawlna kif kienu jielebraw il-Milied missjunarji fartijiet imbiegda. L-insara taghom lanqas joolmu bdak li gandna ana. Allura, tgid ma kinux iossu fihom xi fer spejali fdawn il-ranet? Naseb li hawn missejna Milied ieor, differenti mill-orajn, u li jgaddi afna lil tagna, gax il-pai taghom ma nafx fejn tista ssibha ajar. asra li dak li nalu ana ma jistax jasal gandhom. Ma dawn ta min iid ukoll dawk li joffru xi in biex jginu xi morda, fi djar tal-anzjani, fistituti tat-tfal jew gand xi familja fil-bonn kompla ieor biex juri kemm hu fwaqtu li wieed jipprattika xi xogol ta volontarjat, fis-sena ddedikata gal dan il-gan. Ma kinitx diskussjoni galxejn. Malajr qablu li gal dis-sena jippjanaw jumejn fid-Dar tal-Providenza. Min jaf jekk gal darbora nagmlux esperjenza missjunarja gal abta tal-Milied? esprima x-xewqa dak li gamlilhom l-ewwel mistoqsija.
in-najsi
Mario Camilleri
For
Camilleri Family 21, Independence Street, Qala, Gozo.
18
9988 5457
Tel: 2155 4941 Mob: 9946 0725
all kind of Concrete Works Crane Hire
It-tifsira vera tal-Milied

minn: Angelo Xuereb
Galina l-Milied gandna nossuha bala festa. Ida nixtieq nistaqsi xtip ta festa qegdin nielebraw jekk hijiex materjali biss jew relijua. L-aspett uman tal-Milied; parties, xi ara, rigali u kartolini, mhumiex xi aa aina anzi fihom afna tajjeb. Ida ma jridx jiri li dawn inessuna s-sens veru tal-Milied. Ir-rakkonti marbuta mat-twelid ta es Biex niskopru xifisser il-Milied galina sewwa li niftu l-Evanelji u naraw l-istejjer li hemm marbuta ma dan i-mien. Naraw lil San uepp u l-Verni Marija jmorru jinkitbu fi-ensiment fBetlem; es jitwieled fgar tal-annimali u l-anli faru lil Alla; ir-rgajja kienu l-ewwel li marru jagtuh qima. Ta tmint ijiem gamlulu -irkonijoni u ngata l-isem ta es. Ta erbgin jum es ie ppreentat fit-tempju. Il-mai jiu mil-Lvant biex jaduraw. Erodi joqtol lit-tfal innoenti u s-Sagra Familja tarab lejn l-Eittu biex teles mill-qilla tiegu. Sensiela ta stejjer li jekk nimmeditaw fuqhom idaluna fl-ispirtu veru tal-Milied. Naraw lil es jitwieled fil-faqar jiifieri fgar tal-annimali. Irrgajja li kienu meqjusa bala emarinati kienu l-ewwel dawk li marru jadurawh. Naraw ukoll li l-mai ew mill-bogod biex jagtuh qima. Filwaqt li r-rgajja kienu meqjusin bla nies ta livell baxx, ilmai kienu gorrief li abulu deheb, inens u mirra. Id-deheb ifisser li huwa sultan, l-inens li huwa Alla u l-mirra li kien ser ibati.
It-tarbija ta Betlem hija l-Iben ta Alla li sar bniedem Forsi wieed jistaqsi: Galiex dan l-interess kollu; it-tarbija ta Betlem kienet l-Iben ta Alla li sar bniedem balna fkollox barra mid-dnub. San wann jesprimi din il-verit bdan il-mod: U l-Kelma (jiifieri es) saret isem u gammret fostna (1, 14). U dan gandu jkun l-istagib tagna fil-Milied. Alla jsir bniedem balna. It-tarbija ta Betlem mhijiex tarbija bal orajn ida hija t-tieni persuna tat-Trinit li adet natura umana u hekk dalet flistorja tal-bniedem biex kull min jemmen fih jikseb il-ajja ta dejjem. Fil-Milied ma nistgux ma niftakrux kemm nies twajba stennew il-Messija. Niftakru wkoll filprofeti li abbru l-mija tiegu filwaqt li ppriedkaw il-konverjoni tal-mo u l-qalb. L-awtur tal-Ittra lil Lhud jgidilna: Wara li bosta drabi u bafna manjieri kellem Alla ilu lil missirijietna bil-profeti, dan l-aar, fdawn il-jiem, kellimna bIbnu, li Hu gamlu werriet ta kollox u li bih ukoll alaq iddinja (1, 1-2). Nistgu ngidu li d-dul ta Kristu fl-istorja taddinja kien l-aqwa avveniment li ara wara l-olqien tad-dinja. Ida fil-pjan ta Alla din il-mija seet fis-skiet u min jilaqha ried fidi kbira. Jekk naraw it-Testment il-Qadim naraw li l-Lhud kienu jmorru erusalemm biex jagtu qima lil Alla. Kienu jqisu li Alla huwa kbir u ta setga kbira.
19

L-attejament lejn es Ida fBetlem din is-setga dehret fes tarbija. U galhekk il-Verni Marija u San uepp kienu ta fidi kbira biex jaettaw dan il-misteru. L-Evanelju ta San Luqa jgidilna: U Marija kienet iomm dan kollu fmoha u taseb fuqu fqalbha (2,19). Naraw il-mai li ew mil-Lvant biex jaduraw lil es. Bkuntrast mal-fidi ta San uepp, tal-Verni Marija, r-rgajja u s-slaten mai naraw il-qilla ta Erodi li wasal biex joqtol lit-tfal innoenti. es sa mill-bidu kien sinjal ta kontradizzjoni kif abbar Xmuni l-profeta waqt il-preentazzjoni fit-tempju: Ara, dan ikun tirif u qawmien gal afna fIsrael, u sinjal li jmeruh (Lq 2, 34). es kien il-veru dawl tad-dinja ida min ried jimxi fid-dlam ma aettahx. Id-dawl jiddi fid-dlam ida d-dlam ma laqgux (w 1, 4). Ta min jinnota li dan l-attejament ta dawn ilpersuni kollha gadu sejjer sa llum. Jekk inarsu lejn l-istorja tal-Knisja nsibu persuni li mxew il quddiem fit-triq tal-virt u bbaaw kollox fuq es. Insibu wkoll dawk li ma tawx kas tat-taglim tiegu u nsibu min oloq afna tfixkil lit-tajbin gax qalbu baqget fid-dlam u ma aettax lil es fajtu. es fajjitna Galhekk dan il-Milied waqt li niftakru fl-istejjer tat-tfulija ta es naraw xtip ta attejament gandna lejn es. Niftakru li t-tarbija ta Betlem hija l-vera dawl kif jgidilna l-Evanelju ta San wann: Kien id-dawl tassew, li jdawwal kull bniedem sa jii fid-dinja (1, 9). Nistaqsu jekk dan id-dawl nifidx il-ajja tagna bmod li naraw kollox ej minn l-idejn setgana ta Alla avolja ma jkunx jogobna u jekk qalbna hijiex miftua biejjed gal es bmod li ajjitna tkun ibbaata fuqu. Niftakru li es jrid jitwieled fqalbna billi nemmnu aktar fih u billi nirevuh ta spiss fl-Ewkaristija. Quddiem es ma nistgux nibqgu indifferenti. Jekk ma jibdlilniex ajjitna jkun ifisser li gadu ma daalx biejjed fajjitna. Biex es jidol fajjitna gandna bonn li nkunu nixbhu lill-Verni Marija, lil San uepp, lir-rgajja u lill-mai. Dawn kollha kellhom spirtu kbir ta umilt u aettazzjoni ta es. L-Evanelju ta San wann isemmilna l-id li jsir lil dawk li laqgu lil Kristu fajjithom: Imma dawk li laqguh tahom is-setga li jsiru wlied Alla, dawk li emmnu fismu, dawk li mhux mid-demm u lanqas mir-rieda talbniedem imma twieldu minn Alla (1, 12-13). Veru li bil-magmudija nsiru wlied Alla ida dan is-sagrament irridu ngixuh kuljum billi naettaw aktar fajjitna lil es u nagtu xhieda tiegu. Niftakru li l-aettazzjoni ta Kristu fajjitna mhijiex xi aa li tiri mil-lum gal gada ida tieu ajjitna kollha.
20
Katekei
LUQA 10: Versi 25-37

minn: Marie Josette Xerri Is-Samaritan it-tajjeb Is-silta tal-kelma ta Alla li gandna llum hija meuda mill-Vanelu ta San Luqa, fejn es bil-parabbola tas-Samaritan it-Tajjeb, abar fil-qosor it-taglim essenzjali tiegu, li kuladd, kull min jagmel it-tajjeb skont il-lii ta Alla, jista jkollu l-ajja ta dejjem. Fdin is-silta li gandna ser nirriflettu fuq dak li San Luqa jirrakkonta fKap. 10, versi minn 25 sa 37. Il-Lhud kienu mkabbrin bil-lii u kienu jasbu li huma biss kienu jistgu jarsuha. Bil-parabbola, es wriehom li min mhuwiex Lhudi jista jarisha wkoll u jasal ukoll gall-ajja ta dejjem u abilhom l-eempju ta rael Samaritan, wieed minn dawk li l-Lhud kienu jqisuhom bala mwarrbin u midinbin. Madankollu, kien is-Samaritan li osserva l-lii u mhux il-qassis u l-Levita taghom. Bdin il-parabbola es kkonferma wkoll it-taglim tiegu dwar l-imabba tal-proxxmu, li gandha tkun universali, li tobb lil kuladd u ma teskludi lil add, lanqas lill-gedewwa. Hekk jgidilna es fSan Luqa, Kapitlu 6, versi 27 sa 36: obbu l-gedewwa tagkom, agmlu l-id lil min jobgodkom, itolbu gal min ieblakom. Agti lil kull min jitolbok u min jeodlok xi aa tiegek titlobhilux lura. Kif tridu li l-bnedmin jagmlu lilkom, hekk ukoll gamlu intom lilhom. Jekk intom tobbu lil min iobbkom, xi las jista jkollkom? Gax il-midinbin ukoll iobbu lil min iobbhom u jagmlu l-id lil min jagmel il-id lilhom. Imma intom obbu l-gedewwa tagkom, agmlu l-id u tkunu ulied Alla l-Goli, li hu tajjeb mal-ingrati u l-iena. ennu bal ma hu anin Missierkom. Hekk jitkellem es fuq l-imabba tal-gedewwa. Kliem ar kemm jista jkun u li jifhmu kuladd. Il-Lhud kienu jasbu li l-proxxmu taghom kienu biss uthom il-Lhud, tan-nazzjon u r-relijon taghom. es wera li l-imabba vera u skont l-ispirtu ta Alla, taddan il-bnedmin kollha. L-garef tal-lii suppost kien jafha l-lii. Galhekk es dawwar gal fuqu l-mistoqsija li kien gamillu. U l-ieor wieeb tajjeb. Wieeb bil-kliem tat-talba Xema, li l-Lhud kienu jgidu fis-sinagogi taghom u li tinsab fil-ktieb tad-dewteronomju kapitlu 6, versi 4 u 5. obb mela lill-Mulej Alla tiegek, bqalbek kollha, bruek kollha u bsatek kollha u ied magha l-vers u lill-proxxmu tiegek balek innifsek meuda mill-ktieb tal-Levitiku kapitlu 19, vers 18. L-gaqda flimkien ta dawn i-ew kmandamenti kienet magrufa fMark, kapitlu 12, versi 29 sa 31, meta es mistoqsi gal darbora minn wieed millkittieba. Liema wieed fost il-kmandamenti kollha huwa l-ewwel? es wiebu hekk, Int gandek tobb lill-Mulej Alla tiegek, bqalbek kollha, bruek kollha, bmook kollu u bil-qawwa tiegek kollha. U t-tieni hu dan, obb lil gajrek balek innifsek. Mhemmx kmandament ieor akbar minn dawn.
21

Kemm San Mark u kemm San Mattew isemmu dan l-episodju tal-Vaneli taghom. Il-Kmandament ilKbir. Fil-kuntest tal-Levitiku, il-proxxmu hu utek, niesek u qrabatek. Imma mhux il-barrani u l-gadu tiegek, kif kien qed jgallem es, Il-proxxmu tiegek min hu? U tah l-okkajoni li joro bdin il-parabbola sabia. It-triq minn erusalemm gal eriko kienet taqsam mid-deert ikrah tal-Lhudija, kienet perikolua, gax fiha kienu jinbew il-allelin biex jagmlu gal xi add li kien ikun gaddej u jisirquh. Il-parabbola tagtina xnifhmu li l-qassis u l-Levita kienu sejrin lura lejn darhom wara li kienu taw qima l Alla fit-Tempju ta erusalemm. Madankollu, meta raw lil dak l-imsejken mixut mal-art, ma tawx kasu u baqgu gaddejjin, il-lii ma arsuhiex. Ir-relijon taghom ma kinitx vera, kienet tat-tempju biss u mhux tal-ajja. Il-figura tas-Samaritan anin turi kuntrast qawwi malqassis u l-Levita, li baqgu indifferenti quddiem iltiea ta dak il-proxxmu u hawn hi l-aktar it-taglima tal-parabbola. Is-Samaritan li, skont il-Lhud ma kienx mill-poplu ta Alla, ieb ruu ta proxxmu u ares il-lii ta Alla, u l-qassis u l-Levita tal-poplu ta Alla lanqas biss garfu li kisru l-lii ta Alla. Lill-garef tal-lii, Lhudi li kien jistmell is-Samaritan, es qallu biex jagmel bas-Samaritan. Hekk jgid ukoll lil kull min irid iares il-lii ta Alla u jkollu l-ajja ta dejjem. Hemm xi add li ana nqisuh bala gadu tagna? Kif inibu runa miegu? Galiex insibuha daqshekk bi tqila biex nafru lill-gedewwa tagna? Xjiifieri tafer tassew? Fhiex gandna niftakru meta niltaqgu ma diffikultajiet kbar biex nafru lil xi add? Gandna nasbu u niftakru li l-imabba lejn l-gedewwa hija bal termometru li jimmarkalna kemm imxejna l quddiem fil-ajja nisranija. Turina jekk aniex insara tassew jew jekk gadniex inibu runa ball-pagani. Gax gan-nisrani, l-imabba tal-gedewwa mhix lussu, mhix xi aa merfuga gal ftit nies qaddisin. Ma tistax tkun nisrani jekk ma tkunx lest biex tobb lil kuladd, ukoll lill-gedewwa tiegek. Gax min mhux lest li jagmel dan, ikun qieged igiddeb lilu nnifsu. Ikun qieged jiad l-imabba ta Alla u l-Ispirtu ta Kristu li fuqu gandu jimxi. l-imnikktin, afer lill-midinbin, tema lil min kien bilu u ta dan il-id kollu minflok bil-grazzi allsuh bissalib. U fuq is-salib es jibqa jagder u jibqa jobb. Bala wlied Alla, ana l-insara mhux biss nafru lill-gedewwa tagna ida naslu wkoll biex nitolbu galihom u nagmlulhom il-id. Ana l-insara nimxu fuq dak li jgidilna San Pawl fl-ittra tiegu lir-Rumani, kapitlu 12, vers 20 fejn jgid hekk. Jekk il-gadu tiegek hu bil-u itimgu, jekk hu bil-gatx isqih. Tallix il-aen jirbek ida irba il-aen bit-tajjeb. Il-qawwa tat-tjieba u tal-imabba hija akbar minn dik tal-mibegda u tal-vendikazzjoni. Mhux aa fali li nobbu lil xi add li ma namlux. Insibuha diffili afna biex nafru. Ma nkunux irridu naqgu gal min jagmlilna xi azzjoni aina. Ida niftakru li quddiem Alla min jafer u jgin mhux jaqa jkun qieged, imma jkun qieged jogla lejn ilquata tal-imabba ta Alla nnifsu. Huwa bis-saa ta din l-imabba bla tarf ta Alla li ana nistgu nafru mill-qalb u nginu wkoll fejn nistgu lillgedewwa tagna gax waedna maniex kapai nobbu. Ana ma nistgux nagtu lil addieor minn dak li mgandniex. Aktar ma nobbu lil Alla u naettawh fajjitna, billi nalluh jgix u jaixxi fina, aktar inkunu kapai nobbu lill-orajn. add ma jista jobb il-bnedmin bla ma jobb lil Alla. Il-mabub u mibki, il-Beatu Papa wanni Pawlu II darba qal li bil-parabbola tas-Samaritan it-Tajjeb, es jbiddel it-termini tal-mistoqsija. Il-mistoqsija mhix min hu l-ar tiegek imma min gamel lilu nnifsu ar tar-rael msejken li waqa vittma talvjolenza tal-allelin. Eempju prattiku biex nifhmu. Jekk naf li hemm persuna, hi min hi, li gandha bonn l-gajnuna per eempju, wara xi operazzjoni u tgix waedha, gandi nkun Samaritan Tajjeb galiha u mmur nara xgandha bonn u nginha, biex bhekk nagmel lili nnifsi ar tagha, bla ma nippretendi xejn lura. Is-Samaritan tal-parabbola mhux talli ma stenna xejn, talli fvers 35 nsibu li, l-gada are bitejn flus, tahom lil tal-lukanda u qallu, u siebu, jekk tonfoq xi aa ijed, inroddhielek jien meta nera ngaddi. Fvers 36, es lil dak l-garef tal-lii staqsieh min minn dawk it-tlieta jidhirlu li ab ruu ta proxxmu u dak wieeb, min enn galih. Fl-aar vers, 37, es qallu. Mur u agmel hekk int ukoll. Inossuh fil-qieg ta qalbna dan il-kmand, dan l-amar ta es, issa, es qed jgid proprju lilna biex, fkull irkostanza li niltaqgu magha, inibu runa ta Samaritani Tajbin ma kuladd.
22
Kristu ma gamilx lief id, fejjaq il-morda, farra
Il-Milied fGajnejn i-gaag

minn: Chelsi Cefai ej il-postman! kont inlissen minn tat lil ommi, bajta eitament, hekk kif il-oss tal-mutur jibda jinstema viin tad-dar tagna. Tista tgid li hekk kont ngaddi kull godwa tal-vaganzi talMilied xi gaxar snin ilu; bsaqajja nkollati wara t-tieqa ta barra, nistenna bil-erqa l-kartolini nelin wada wada ol-kaxxa tal-ittri. U erini mbagad inarrat kull invelopp alli bilri nqabbel liema tkun l-isba li revejt dakinhar jew min gandu l-isba kaligrafija! Illum inares lura bi tbissima u forsi anke bsens ta nostalija ga-mien uniku tat-tfulija. Li kieku dak i-mien kellek tistaqsini xifisser il-Milied galija forsi kont nazzarda nsemmilek dan l-episodju, ir-rigali ta tat is-sira tal-Milied, il-knisja li kull filgaxija tkun mixgula ferm aktar mis-soltu u probabbli anke l-fatt li gal dan l-istaun is-sigla fuq it-televixin tkun ukoll mibdula! Ida jekk tistaqsini llum, naseb li l-istorja gandha tkun kemxejn differenti! Nemmen li fis-sojet tagna gad fadal diversi sterjotipi, anke rigward i-gaag. gur u mhux forsi li huma l-afna li jassojaw i-mien tal-Milied u -gaag max-xalar u l-ru, filwaqt li l-anzjani maelebrazzjonijiet interni. Imma kif qatt tista tpoi lil kuladd fkeffa wada tieneralizza! Minkejja li afna jpittru l-enerazzjoni aguga bala dik vendikattiva u vulnerabbli gall-vizzji, nemmen li jekk tfittex bir-reqqa issib orajn li jikkontradixxu dan it-timbru u li gadhom iaddnu valuri sodi. Per fil-verit nammetti li noss illi kieku kellu jsir vox pop fejn i-gaag jiu mistoqsija xjabat l-ewwel ma mohom meta nsemmu Milied, il-maoranza l-ewwel taenna ga-mien taxxalar imbagad gat-twelid ta es Bambin. Ninsabu fdinja fejn it-tentazzjonijiet li dejjem kienu hemm gall-enerazzjonijiet preidenti qegdin kull ma jmur jikbru. Ilkoll nafu li llum il-medja tal-massa tilgab irwol importanti fid-dawl ta affarijiet li jinfluwenzaw li-gaag. U jekk dak li hu ain jinstema ola minn dak li hu verament tajjeb, fl-et fejn wieed iobb jesperimenta, tal-ewwel se jegleb. Din tista tkun ir-rauni galiex id-divertiment bosta drabi jieu post funzjonijiet relijui li afna gaag imbagad jistmerru jagmlu. Mhux galiex i-gaag tal-lum kollha bla qalb, irrisponsabbli, krudili, immaturi..., kif kemm-il darba nisma adulti jargumentaw. Tal-opinjoni li fgajnejn il-maoranza ta-gaag ilMilied ikun dak li jintrodui l-istaun tad-divertiment li jinkludi pawsa mir-rutina tal-iskola. Galdaqstant ma jonqsux il-festini u l-ammonti akbar ta gaag
li jokkupaw id-diskoteki, il-wienet li jiu frekwentati minnhom aktar mis-soltu u xi ikla mal-bieb ma tonqosx. Fil-frattemp issib orajn li dan i-mien isibuh opportun biex jinqatgu mix-xenarju ta barra u minflok iqattguh mal-familja fil-pai. Galhekk gal dawn, ilMilied gandu sinifikat ta gaqda u mistrie. Galkemm nassumi li l-funzjonijiet relijui mhumiex fost dawk l-attivitajiet immarkati bala prijorit fuq il-kalendarju ta-gaag, issib uud li jattendu bi arhom. Orajn isibu l-vaganzi tal-Milied utli gal ganijiet filantropii. Hu att verament nobbli meta mien bal dan ikun mezz li jqawwi qlub dawk l-aktar batuti fis-sojet meta l-fer enwin iwarrab is-sofferenzi ta dawk l-anzjani solitarji. Meta l-enerija dinamika ta-gaag tissellef gal ftit lil dawk gaag balna li din is-sena se jqattgu l-Milied fl-isptar, jirrekjedu bonnijiet spejali jew jassumu li dan se jkun tal-aar. Is-sigriet gal Milied hieni, fl-opinjoni tiegi, hu li nsibu lok gal kollox - il-bilan. Li naarbu mill-vera sinifikat tal-Milied u li nintilfu fid-divertiment biss jirriulta fMilied bla sens, elebrazzjoni bla skop. Jew xi skop jibqgalha l-Quddiesa ta Nofsillejl jekk ngodduha bala tradizzjoni drawwa jew rutina ta bilfors? It-tifsira vera tal-Milied, it-twelid ta es Bambin, gandha mnejn qiegda tiajpar. U galhekk irridu nadmu biex dawk i-gaag li jaddnu l-valuri relijui ma jitqisux bala devjanti fis-sojet tal-lum. Nistinkaw sabiex il-mod ta kif kienu jarsu lejn din il-festa missirijietna jibqa fissojet tagna fil-qlub aguga. Gandu jkun mien fejn nasbu fgaag ora mferrxin madwar il-globu li jafu li hekk kif jintemmu dawn il-ranet, tissokta l-gwerra fpajjihom u li ma kull jum li jgaddi jittamaw li jkun jum eqreb lejn sbie godwa serena. U forsi gandu jkun mien xieraq li nidlu fina nfusna u nistarru kif nistgu nkunu ana li nibdew insaltnu l-pai u l-gaqda madwarna; mhux biss fi mien il-Milied imma matul is-sena kollha. Jew forsi kif ana stess nistgu nkunu l-istilla l-istilla li fid-dlam tallejl tispikka fuq il-kanvas sewdieni u tqawwi qalb lil dak ilmitluf fi triq imwarrba; tigwida li-agug lejn Dak li jkun jistenna bidejH miftua fil-kesa tal-lejl, abbandunat minn afna, ewwa l-maxtura.
23
Fresh Fish Supplies
FISH MARKET
Marr Road, Gajnsielem, Gozo Tel: 21560 686 - 21555 668 - Fax: 21555 668 - Mobile: 9943 9012
55, St. Joseph Square, Qala - Gozo 2785 5051 - 7905 5051 For top quality fresh meat cuts, marinated pork, beef & chicken for BBQs, a vast selection of superior meat products such as roast pork, beef, or chicken, kebabs, meatballs, bragioli, burgers and lots more...
Peters Butcher Shop
Tal-Kelba
Triq il-Kunizzjoni Qala, Gozo
Building Contractor Crane & Generator Hire

Contact: Raymond Cefai
Tel: 21557847 - 21562532
RayRita, Triq it-Tempju, Qala, Gozo
tel: +356 2156 5626 Antoine mob: 9922 4114 Franco mob: 7953 6874 email: info@divebluewaters.om web: www.divebluewaters.om
Mobile: 9949 3169
24
Simboli tal-presepju
minn: Victor Grech Billi riesaq i-mien tal-presepju tajjeb li nagmlu gadd ta riflessjonijiet spiritwali biex nifhmu ajar xi jfisser il-presepju u l-personai li nsibu fih u li ilna ngou minn kunitna. Ftu: Illum il-Verni tat lid-dinja u l-art tat gar lill-Goli li hu fuq kollox u fuq kuladd. Ifaruh l-anli u r-rgajja, jersqu lejh il-Mai mmexxija minn kewkba, u San uepp iares lejH hieni. L-Gar: L-art laqget lill-Mulej u tatu gar. In-natura laqget lill-Iben tAlla. Kien il-bniedem li ma laqax lil es. San uepp u Marija sabu l-bibien magluqa. Ana ukoll sikwit naglqu l-bibien ta qalbna gax togobna iktar il-ajja kif irriduha ana, inqabblu fejn jaqbel. talba: Mulej iftilna qalbna galik, idol fina, aginna kif trid, sir i-entru ta ajjitna alli kull ma nagmlu, ngidu u nasbu jkun offerta lilek u jagtik glorja. Kewkba: Il-kewkba kienet dawl u kumpass li tat direzzjoni lill-mai. Fid-dlam ngixu kif irridu, ngaffu u nfasslu ajja bla direzzjoni spiritwali. Id-dawl jurina l-kobor ta Alla, ir-rieda tiegu u t-triq li twassalna fis-Saltna Eterna. Meta nilqgu d-dawl ta Alla nsiru dawl ana lkoll, insiru dawl gal orajn bil-kelma, bl-eempju u bl-imabba. talba: Mulej alli d-dawl tiegek idawwalna u jiddi fina quddiem il-bnedmin, ginna alli l-gemejjel tagna jagtu glorja lilek. Kun inti t-tmun ta ajjitna alli twassalna fil-post tas-salvazzjoni. Erodi: Erodi bea minn es. Bea li jeodlu l-poter, il-ajja komda u l-gana. Ana ukoll nibgu li l-kelma ta Alla tedilna l-kumdit falza tal-vizzju u d-dnubiet, is-sigurt falza tal-id materjali. Imma es li ie mfisqi bala tarbija alla l-faxex materjali meta rxoxta. Ma tellax il-fisqija u l-faxex miegu fis-sema. Ana ukoll nallu kollox warajna mal-mewt. Jibqa biss it-tajjeb li nkunu gamilna. Dak biss jissarraf fil-bank etern. talba: Mulej kei minn qalbna l-idoli, ir-rabta ejda malaffarijiet ta din id-dinja. Ginna nibnu u ninvestu fil-kelma tiegek gax dik biss tagtina l-fer u l-passi u tagtina l-premju li ma jintemm qatt. Ir-rgajja: Meta twieled es tfaaw anli kollha dija u qalu lirrgajja li twieled il-Messija u dawn marru jadurawh. Ir-rgajja kienu meqjusa foqra spiritwalment, injoranti u ma kellhomx in jitgallmu u jitolbu fissinagoga minabba l-merliet taghom. Imma es gael li juri lilu nnifsu tarbija lilhom l-ewwel. Gael is-sempliit, is-safa u l-onest tar-rgajja u mhux ilqdusija falza ta min jidhirlu li hu qaddis iktar minn addiehor, jitkaa bl-orajn u jiudika lill-proxxmu. talba: Ginna Mulej inkunu safjin, semplii u onesti. Ginna alli l-Ewkaristija tkun mimlija tifsir galina, alli norru l-fer u l-pai u l-qdusija tal-Ewkaristija kull fejn inkunu, alli nkunu mimlijin niena u mabba dejjem u ma kuladd.
25

Il-Mai: Il-mai kienu slaten gorrief li telqu gall-vja diffili u perikulu alli jfittxu lil es gax fehmu li Hu l-Messija. Sabu lil es u offrewlu r-rigali taghom. es aettahom gax Hu ie biex isalva lil dawk kollha li jemmnu fiH u jimxu fuq il-kelma tiegu. Is-saltna ta Alla hi miftua gal min jgix u jwassal il-Kelma u l-Imabba ta Alla lill-orajn u mhux gall-insara talqoxra li jaduraw lil Alla bil-fomm biss u mhux bil-qalb. In-nisrani veru jgin, jafer u jobb gax jara lil es mobi fil-proxxmu tiegu. talba: Mulej ginna niftu qalbna u mona gall-kelma u l-imabba tiegek, noffru dak kollu li nagmlu gall-glorja tiegek, nerfgu s-salib tagna kuljum u nimxu warajk. Marija: Marija kienet pura qabel it-twelid, fit-twelid u wara t-twelid. Meta ana nkunu nodfa u melusin mill-jasar tad-dnub inkunu puri u sbie minn ewwa u galhekk inossu l-fer u l-pai tal-Mulej fqalbna. Marija kienet ubbidjenti. Meta ana nobdu l-lii ta Alla u nagmlu r-rieda tiegu nkunu qrib ta Alla, iktar siguri u mimlijin grazzja. Marija marret tgin lil Eliabetta bumilt kbira. Meta niekknu fgajnejn addieor nikbru fgajnejn Alla. Marija saret omm es bilqawwa tal-Ispirtu s-Santu u omm tagna lkoll. Fuq issalib es qal lil wanni, Hawn hi ommok. Marija kienet l-ewwel tabernaklu gax arret lil es fufha. Hi weldet lil es balma ana gandna l-obbligu li nwelldu lil es lill-orajn. Hi poiet lil es tarbija fMaxtura minn fejn kienu jieklu l-annimali. Hekk es sar ikel divin galina fl-Ewkaristija. talba: Ginna Mulej alli nibqgu nagrfu r-rigal ta kobor bla qies li Inti tajtna permezz ta Marija. Nitolbuk Marija ommna tat il-mant tiegek, omm gajnejk fuqna u weinna bit-talb tiegek. es: Alla l-Missier wieged lil Adam u lil Eva li gad jibgat il-Messija biex jisaq ras ix-xitan u amm kelmtu. L-iben ta Alla sar bniedem balna fkollox minbarra d-dnub u gael li jitwieled fgar kiesa, geri u skomdu. Meta ppriedka poa fuq ebla mhux fuq tron. es uriena l-kobor tal-umilt, talmafra u tat-tbatija u kollox idur fuq l-imabba infinita Tiegu galina. es gallimna dwar Alla l-Missier u xi jrid minna Alla fil-ajja ta kuljum. es allilna s-sagramenti, gejjun ta grazzja galina. Meta tela s-sema bagtilna l-Ispirtu s-Santu a jagtina l-gerf, l-gaqal, il-qawwa a ngixu kif irid Alla u nagmlu r-rieda tiegu. talba: Twieled mill-did fqalbna es alli eddidna u tginna ningu l-libsa tad-dnub, u nfasslu ajjitna fuq il-Kelma u l-Imabba li Inti tajtna.
26
L-esperjenza tal-Kor Magnificat fMessina

minn: Patricia Buttigieg Din il-mawra kienet possibbli bis-saa ta stedina li l-Kor Magnificat irieva mingand Mons Gulletta, l-Aripriet tal-Katidral famu ta Messina, biex ikanta lejlet il-festa ta Santa Marija, il-jum tal-konsagrazzjoni tal-Katidral li lilha hu ddedikat. Il-preparazzjonijiet bdew minn imgat qabel il-festa tarraal, ovvjament ma stajniex nitilgu hemm mingajr provi, galhekk il-kor kien jiltaqa frekwenti. Waslet il-urnata tat-tluq tal-imga 12 ta Awwissu 2011 fejn grupp ta sitt membri mill-kor flimkien mal-Aripriet tagna, Direttur tal-kor, u xi enituri kellhom jitilgu Sqallija gal din l-esperjenza. Qbadna il-vapur gal xi s-sebga ta filgodu u erejnielha gall-ajruport ta Malta. Wara nofsinhar wasalna fMessina, Collereale, li hi home kbira u sabia tal-anzjani, fejn issetiljajna l-affarijiet u kellna xi ftit in tal-mistrie. Filgaxija stess sibna biex immorru naraw il-Katidral fejn il-kor kellu jkanta. Galavolja ma kienx masub, il-kor gamel prova gira. Ta min jgid li huma gandhom wieed mill-aqwa orgni li jinsab fl-Ewropa, galhekk biex isiru l-provi wieed ried jiftiehem minn qabel gax mhux kuladd huwa permess li jua dan l-orgni. Ngid galija kien kemxejn ta xokk xin rajt il-kobor talKatidral filwaqt li l-orgni kien enormi qisu surround system mal-knisja. Kif konna a ninstemgu? Filgaxija rina gall-ikel u komplejna nduru mal-madwar ta Messina ovvjament xi ajta l hawn u l hemm ma naqsitx minn naa ta kuladd. L-gada filgodu qomna, adna kolazzjon flimkien imbagad kuladd kellu in biex idur u jagmel dak li tixtieq qalbu. Hekk gal nofsinhar kilna l-ikla u kellna xi mumenti ta mistrie qabel ma tlaqna gal general rehearsal malorganista elebri Rosario Mangano fil-Katidral ta Messina. Fil-provi morna tajjeb afna. Ovvjament hu importanti ferm li tossok kunfidenti fl-aar prova biex tkun tista tagti performance tajba quddiem il-pubbliku. Filgaxija gal darbora rina nieklu u wara morna fejn il-port taghom fejn kellhom lejl ta folklor. Il-kor beda bl-ewwel ganja tiegu a cappella Tota Pulchra u kompla bsolo tiegi l-Ave Maria ta Gounod. L-Aripriet kanta l-Ave Maria ta Arcadelt u wara l-kor akkumpanjah fl-Invocazione ta Mro Giuseppe Giardini Vella li l-Bailika ta San or offritilna entilment. Melodiji ora kienu Fil-lewwa ta Mejju u Ismagha l-Ganja. Mhemmx xi tgid, ilpubbliku li kien numeru baqa hemm iares lejna millbidu sal-aar minuta tal-kunert. U fl-aar laqguna bafna apip. Mons. Gulletta wara ta tifkira lillAripriet bala ringrazzjament filwaqt li gamel ew kelmiet verament sbie ta apprezzament.
Il-add 14 ta Awwissu, il-urnata tant mistennija u li tant konna ilna nippreparaw galiha. Filgodu qomna, adna l-kolazzjon flimkien u wara bdew il-preparamenti. Tlaqna xi siega qabel peress li kellna xi ftit bogod u ridna nilbsu l-uniformi. Saru xi warm up tal-vui u fkemm ilni ngidlek kien sar il-in biex nitilgu fuq il-presbiterju biex nagtu bidu gall-kunert li a xi amsa u erbgin minuta. Il-kunert kien iddedikat lill-mibki Fr. Joshua Muscat li tant kien mabub mill-poplu tal-Qala u li kien ar dan ilKatidral flimkien mal-Aripriet tagna meta kien gadu filPreseminarju u wara bala seminarista.
27

Wara l-kunert il-grupp irritorna lura gal ftit mistrie u ikel u wara rea beda jipprepara gall-quddiesa ta filgaxija fejn gal darbora l-kor kellu jsemma lenu waqt il-quddiesa ta lejlet Santa Marija. Did-darba l-organista tal-quddiesa kien Mons. Gulletta nnifsu. Il-kor anima l-quddiesa tajjeb afna. Eegwixxa l-quddiesa ta Mro Carmelo Zammit. Fuq il-arsa ta dawk kollha hemm prezenti iktar u iktar talgrupp kollu stajt issib tbissima ta sodisfazzjon. Il-kor wara ie mistieden mill-Aripriet tal-Katidral gall-elat u gal ftit mumenti flimkien. Wara rina u morna nieklu l-ikla ta filgaxija flimkien. Ilum iktar minn qatt qabel ma setax jonqos fin, kant, daq u ajt bejnietna.
Gal darbora bi preparamenti li saru hemmhekk stess irnexxielna mmorru Catania fil-Casa Madre tas-sorijiet ta San Vinenz de Paul fejn laqguna afna, afna. Malli wasalna aduna gall-kolazzjon u wara krew vann u xufier biex aduna fuq il-Vulkan Etna. Kienet xi aa sabia li tara li s-sorijiet, li dawn kemm kemm qatt rawna, laqguna daqshekk. Wara ma kienx jonqos li mmorru xi ftit sigat induru fit-toroq ta Catania fejn hawnhekk kuladd kien liberu jagmel dak li xtaq. Il-in beda jagmel mielu u lkoll irritornajna lura il-kunvent tas-sorijiet fejn fl-aar siega qgadna nitkellmu maghom u nkantaw xi ganjiet. Kien qed isir il-in biex nitilqu lura lejn l-ajruport alli naqbdu l-ajruplan gall-vja tagna lura lejn Malta. L-gada filgodu bis-saa ta preparamenti impossibbli u ta malajr minabba li kienet festa pubblika, qomna lkoll kmieni biex immorru urnata Taormina. Filgodu dorna mhux ftit fit-toroq dojoq u sbie ta dan il-post. Wasalna fpjazza u fdaqqa wada nisimgu oss ta qanpiena kejkna ddoqq gall-quddiesa. Mingajr sieb il-kor spia janima bla muika u bla noti l-quddiesa. Is-Salejan li l-Aripriet qaddes miegu, wara l-quddiesa adna nieklu xi aa flimkien. Ilkoll bqajna mistagbin kemm laqagna dan il-qassis minkejja li dan sa siega qabel l-anqas biss kien jaf bina. Ovvjament ma setax jonqos li mmorru gal ftit in sal-baar. Wara rritornajna fejn il-kow li kienet qiegda tistenniena biex nirritornaw lura lejn Messina. Filgaxija rina dawra gall-aar darba fMessina u wara tlaqna nippakkjaw il-bagalji biex l-gada stajna mmorru Catania. Xi aa li nibqa niftakar minn din il-mawra, apparti l-esperjenza tal-kant, hija gur kemm konna milqugin galavolja ma kinux jafuna afna. Kienet esperjenza ferm sabia u gur li din se nibqgu niftakruha. Nixtieq minn hawn nirringrazzja lillAripriet Kan. Joe Zammit li gal snin sa kien hemm biex jgallimna u jedukana, kemm gall-ajja imma spejalment fil-qasam tal-muika, li ngid galija mingajr is-sapport tiegu gur li add ma kien ikun jaf bil-iliet muikali tiegi. Jekk hemm xi tfal interessati jingaqdu mal-Kor Magnificat jikkuntattjaw l-Aripriet; il-provi jsiru kull nhar ta Sibt mill-dax sa nofsinhar.
28
L-esperjenza tiegi fl-Etjopja

minn: Loren Buttigieg Gadni ejja lura minn kwai xahar l-Etjopja. Huwa ferm diffili tikteb l-esperjenza tiegek wara xahar bal dak. Diffili afna tispjega xi toss u tara fdan il-pajji! Trid tesperjenzaha int stess biex tifhem xjien ngid. Per xorta a nipprova nispjega alli taraw ftit galfejn min imur fuq xogol ta volontarjat ikun irid jera jmur! taghom. Gamilna ukoll xi bir qabel tlajna biex xin inkunu hemm nginu lill-organizzazzjonijiet li qed nadmu maghom kemm bl-gajnuna tagna kif ukoll finanzjarjament. Organizzajna ukoll attivitajiet bal ikliet, carwashes, car boot sales u BBQ alli jkollna ammont sabi xintellgu magna. barna ukoll id-donazzjonijiet mill-irula Gawdxin fejn millbir waqt il-quddies barna l-ammont ferm sabi ta 2,448 mill-irula ta Sannat, Gajnsielem, Qala u San or (395 minnhom mill-Qala). Inabru ukoll il-flus mill-idejn fejn mill-Qala nabar l-ammont ferm sabi ta 435. Dawn il-flus tqassmu priniparjament o 4 organizzazzjonijiet: l-istitut fejn konna noqogdu Kidane Mehret, l-isptar ta Madre Terea, skola li jiedu siebha s-sorijiet Franiskani u dar gal tfal bi bonnijiet spejali. Sa fl-aar waslet il-urnata tal-31 ta Lulju. Wasalna l-ajruport fis-siega u nofs ta wara nofsinhar biex naqbdu t-titjira tagna lejn il-Kajr fl-erbga per kellna delay ta sagtejn u minflok tlaqna fis-sitta. Kellna titjira ta sagtejn u nofs u mbagad minn hemmhekk kellna nergu naqbdu titjira ora, din id-darba gal Addis Ababa, il-belt kapitali tal-Etjopja. Hemmhekk rea kellna delay ta xi tliet sigat ora, allura wasalna l-Etjopja naqra iktar tard milli kien ippjanat. Xin rina mill-ajruport bqajna miblugin. Xin taseb fl-Afrika bla ma trid taseb fnixfa u sana. Ida sibna kompletament il-kontra. Kull fejn tares kien mimli muntanji u dura. L-Etjopja balissa huwa mien ix-xita allura l-ambjent huwa vera adar. Xin konna fil-vann u konna qed inarsu l barra, bdejna nindunaw li l-esperjenza ser tkun differenti milli konna qed nistennew.
Il-preparazzjonijiet gal dan il-vja inbdew minn afna qabel il-31 ta Lulju, il-urnata li kellna nitilqu gal din l-esperjenza. L-ewwel aa li saret kienet li mlejna l-applikazzjoni. Kienet twila u vera ddettaljata! Tajna l-applikazzjoni u ftit ranet wara li galqu l-applikazzjonijiet irivejt email biex immur gallinterview ftit tal-ranet wara. Dakinhar tal-interview vera kont ma niflax imma xorta mort gax ma ridtx nitlef dik l-opportunit! Ftit ranet wara l-interview irivejt email ora, din id-darba li ejt aettata! Kont vera ferana u eitata li ejt aettata, imma fl-istess in kont xi ftit inkwetata kif ser ngid lil ommi u lil missieri li ser immur xahar l-Etjopja. Jien kont dia tarraftilhom xi aa li ser napplika, imma ma stennewx li daqshekk malajr ser ngidilhom li filfatt ser immur. Huma damu ftit sa xin aettawha li verament sejra, per mbagad xin indunaw li vera rrid nagmilha aettawha u ssapportjawni. Kellna ftit preparazzjonijiet xnagmlu mhux ain qabel morna. L-ewwel aa kienet li kellna niedu l-prekawzjonijiet kollha u galhekk adna t-tilqim kollu li kellna bonn. Qabel morna kellna ukoll xi lezzjonijiet biex jginuna xin inkunu hemm bal fuq kif niedu sieb tagna nfusna, kif tnaddaf xi ferita kif ukoll anke lezzjonijiet fuq il-lingwa u l-kultura
29

fis-swali. Jiena xogli hemmhekk kien iktar affarijiet baii peress li ma gandix sfond ta mediina, bal li nilgab mat-tfal jew ngin fit-tqassim tal-ikel. Xogol li xorta jagtik afna sodisfazzjon li tkun hemm malpazjenti. Parti kbira mill-in kont inqattgu nitkellem mal-pazjenti. Huma jiedu afna gost jaraw li hemm xi add li mhux qed jiddejjaq joqgod fejnhom u jitkellem maghom.
Wada mill-esperjenzi li gur ma nistax ninsa hija dik ta xin wasalna. Morna sa Istitut li konna ser inkunu fih. Huwa ta mara Maltija li tieu sieb wieed u goxrin tifel li kienu fit-triq. Dawn it-tfal aru jilqguna barra waqt li ana konna gadna fil-vann. Avolja ma nilniex mill-vann u ma stajniex inkellmuhom wisq, stajna nossu l-imabba taghom lejna, avolja dawn ma jafuniex. Mument li diffili tispjega xassejt, per kien ta fer kbir. Ana hemmhekk priniparjament konna nadmu mas-sorijiet ta Madre Tereza fl-isptar taghom u mas-sorijiet Franiskani fl-istitut li huma jmexxu. Fl-istitut jien kont ngallem il-Matematika littfal ta bejn l-et ta dax-il sena u sittax-il sena. Xin tkun ma dawn it-tfal gal inijiet twal tibda tara d-differenzi fil-karattri taghom. Tara ukoll li galkemm ma gandhomx afna affarijiet, xorta huma feranin. Jiieldu u jillatikaw bejniethom bal tfal ora, per xorta wara ftit a tera tarahom bit-tbissima fuq fommhom. Esperjenza ora vera qawwija hija meta tkun ma xi add fl-aar mumenti ta ajtu. Tara lil xi add imut mhix esperjenza sabia, imma fl-istess in tgallmek afna. Tgallmek tapprezza l-ajja u tgix ajtek bl-ajar mod possibbli. Hija esperjenza agar meta tara li kieku l-pazjent kien qieged Malta kien ifieq bla problema ta xejn filwaqt li hemmhekk imut gax ma gandhomx il-kura galih. Jiddispjaik afna galihom u tgid kemm ana xortina tajba li noqogdu Malta u li nsibu l-kura kollha li jista jkollna bonn. Xin tii lura tara differenza kbira bejn i-ew pajjii. Tara li hawn Malta gandna iktar milli gandna bonn filwaqt li hemmhekk bilkemm gandhom in-neessitajiet ta kuljum. Per, d-differenza hi li allavolja ana gandna kollox, xorta ngergru gal kull aa ta xejn u ma aniex feranin gax ma gandniex aktar, filwaqt li hemmhekk bilkemm gandhom biex jgixu u bilkemm jafu hux ser ikollhom xjieklu llejla, per xorta ma jgergrux. Qabel tlajt l-Etjopja kont ngid li nitla darba kemm spei naqtal-kurit u daqshekk. Imma xin tmur u tesperjenza dik it-tip ta ajja, ta lanqas galija personali, huwa vera diffili biex ma tkunx trid tera tmur! Titgallem afna fesperjenza bal din. Min gandu x-xewqa li jgix din l-esperjenza neu biex jagmilha, gax barra li tkun mort fpajji ieor u tkun tajt l-gajnuna tiegek, titgallem afna u tagmlek persuna ajar milli tkun mort.
30
Waqt dan ix-xahar konna nadmu ukoll mas-sorijiet ta Madre Terea. Konna nagmlu dak li jkun hemm bonn fl-isptar li huma gandhom fAddis Ababa. Bia mill-grupp qed jistudjaw suetti relatati malmediina allura dawn setgu jagtu aktar gajnuna speifika bal fid-diwi tal-feriti u li jkun hemm bonn
QALA FEStA A MoDEL to BE CoPIED BY ALL PARISHES

from Paul Louis Fenech The small village of Qala celebrates the feast of the patron saint on the first Sunday of August. Those who really want to experience the true sense of the traditional feast as should be celebrated in this day and age, should do their best to learn from this small village with the positive attitude and big heart. There is total coordination and harmony among the religious organisations and the secular ones responsible for the external manifestations. These include the local council, the band club Ite Ad Joseph the fireworks groups, the youths responsible for decorating and organising the support during the band marches. The business community that does its bit to raise funds and provides services. Special mention goes to the media persons in particular to the superb Leen il-Qala Radio station. The church services were extremely well attended with the congregation taking active part throughout the whole week. The music was of very high standard deem for the occasion. There was a huge amount of pastoral activity. A number of guest priests were also present for those who needed spiritual help. The feast simply lacked nothing. Fireworks were let off only in the evenings and always in moderation. Qala is renowned for one of the best street fireworks (ififogu) presented in Malta and Gozo. It is a credit to Vince ir-Rigu and his team. The band marches are an opportunity for getting together and having good decent fun. The Qalas festa supporters give a special dimension to how one should participate and enjoy traditional band marches. They use them as an occasion to sing praises and not to taunt or promote pique. They are a model to many feast organisers where the traditional band marches are not a family event. They do not allow behaviour that does not do credit to the occasion. Ultimately it is an event in honour to the patron saint. The procession is the highlight of the week. The now popular main hymn creates the right feeling when the statue is taken out of the church. A decade back, Qala was an ageing population. Now the feast has become an event where the young show the pride they have in their traditions and the third generations of emigrants who flock to Qala every year, are a marvellous human experience. The festa is beamed into the 21st century thanks to live streaming on the internet. This year the organisers also installed a roving camera and transmitted the events live. Maltese and Gozitans from Australia, Canada, the United States of America, Great Britain, Italy, Belgium, Denmark and others from other countries connect with Leen ilQala during the televised direct transmissions. Tiny Qala brought the people of the world together. The Qala Archpriest has a knack of coordinating all the different groups and organisations. Such is the hallmark of professionalism of Can. Zammit, an archpriest who lives in the future. A master of communication who understands the value of social networking. Together with the Mayor Paul Buttigieg they succeeded in bringing the whole village together and in making sure nobody misses the wood for the trees. They strived to remind one and all that although the festa remains a popular event it is ultimately a tribute to Saint Joseph, the patron saint. Qala feast is a very happy social event. It is modern spiritual annual renewal. Qala is an example of how feasts should be celebrated in this modern day and age. Well done to all those who in one way or another contribute for a week of bliss and joy that only the cynics cannot appreciate.
31
21 55 79 93
32
GAQDA MUIKALI ITE AD JOSEPH QALA - A.D 1996
L-oratorju Vokali u Strumentali San uepp, il-Banda tal-Qala

minn: George Mercieca Nhar l-Erbga, 3 ta Awwissu 2011, abat l-ewwel jum tattridu sollenni bi tejjija gall-festa titulari ta San uepp, titular ta din il-knisja Aripretali tal-Qala. abat ukoll jum l-Oratorju Vokali u Strumentali, imtella mis-Sotto Kumitat elebrazzjonijiet 15-il Sena Banda fkollaborazzjoni malKumitat Eekuttiv tal-Gaqda Muikali Ite ad Joseph Qala, biex ifakkar avvenimenti storii importanti fl-Istorja tal-imsemmija banda u tar-raal tal-Qala: l-40 sena millinkurunazzjoni tal-Kwadru Titulari ta San uepp u 15-ilsena mit-twaqqif tal-banda Qalija. Avveniment partikulari ta dan il-kalibru kien jinvolvi xogol kbir. Galdaqstant, hekk kif intemmet ielebrazzjoni tat-tridu fil-knisja, ilkoll bdejna nippreparaw l-aar irtokki, fil-waqt li l-presbiterju kien di armat gall-banda minn kmieni wara nofsinhar. Bdejna nilqgu lill-mistednin distinti fosthom l-Onor. Giovanna Debono, Ministru gal Gawdex u l-Onor. Dr. Chris Said, Segretarju Parlamentari kif ukoll mistiedna ora, kemm mir-raal, minn Gawdex u saansitra minn Malta. Il-banda kienet qiegda tipprepara l-aar irtokki metiea qabel issib postha fuq il-platea mejjija apposta u gall-abta tad9.15pm, ingata bidu gal dan l-Oratorju hekk kif ilpreentatrii Linda J. Buttigieg flimkien man-narratur Josef Abela, it-tnejn ulied il-Qala, aduna lura lejn l-1996, is-sena tat-twaqqif tal-banda Qalija u regu eddu l-memorji sbie u inqas sbie gax ngiduha kif inhi, biex twaqqaf banda fi-minijiet tagna mhuwa fali xejn. Mal-banda adu sehem is-sopran Ruth Portelli, bint ilQala, it-tenur Joseph Aquilina u l-baxx Noel Galea millBelt Victoria. Is-surmast direttur Antoine Mercieca kellu d-direzzjoni muikali ta dan l-Oratorju. Din kienet l-ewwel inizjattiva muikali ta dan it-tip fGawdex u l-ewwel darba li s-surmast direttur kiteb bia xogol muikali ta dan it-tip. Ta min jgid li l-muika ta dan l-Oratorju nkitbet fperjodu pjuttost qasir, fi tliet xhur. L-Oratorju kellu bosta taqsimiet: tliet movimenti muikali, ir-rokna tal-messai u tal-preentazzjonijiet. Kull moviment muikali kien akkumpanjat mil-letteratura
33

marbuta skont il-moviment partikulari. L-Oratorju kellu lirika ta Dun George Mercieca mill-Belt Victoria u kien milqug tajjeb mill-assemblea preenti fejn kuladd kellu kliem ta tifir lejn il-kompoizzjoni muikali tiegu. ukoll bsinjal ta ringrazzjament tal-lirika impekkabbli tiegu. Ta min jgid li l-lirika tiegu ma iet tiswa l-ebda finanzjament lill-banda. Fir-rokna tal-messai tkellmu l-President tal-Banda Dr. Raymond Xerri, i-ermen tasSotto Kumitat George Mercieca, l-Aripriet tal-Parroa Dr. Joe Zammit, l-Onor. Giovanna Debono u l-Onor. Dr. Chris Said.
L-ewwel moviment kien marbut mal-figura qaddisa ta ueppi fejn l-awtur fakkarna fbosta mumenti mill-ajja ta dan il-qaddis flimkien ma martu Marija u binha es. It-tieni moviment kien marbut mal-Istorja tat-twaqqif talbanda li se fl-1996 mill-W.R. Mons. Carmelo Refalo, dakinhar Aripriet tal-Qala u llum tal-parroa tax-Xagra. Fdin il-parti ssemmew il-presidenti u s-surmastrijiet kollha li kellha l-banda tal-Qala sissa. It-tielet u l-aar moviment kien marbut mal-Istorja tal-Qala fejn fost l-orajn l-istorja aditna fdiversi nawi fosthom ilparroa nnifisha, is-Santwarju Nazzjonali tal-Kunizzjoni
L-Oratorju ntemm fil-kain tal-banda berimonja sinifikattiva il-kxif tal-lapida fl-entratura tal-kain kif ukoll bl-illanjar tas-sit elettroniku fis-sala ewlenija talkain waqt rieviment entilment mogti mill-familji talPresident tal-Banda u tas-Surmast u -ermen. Gal daqstant, nixtieq ngarrafkom li dan l-Oratorju ie rrekordjat fuq dvd u cd. Kull min jixtieq jakkwista kopja minnhom, jista jalli ismu fil-kain jew ikellem lill-President tal-Banda. Mhumiex ser isiru kopji ejda minnhom ida skont l-ordni li jkun hemm. Fl-aar nett, peress li dan hu l-aar intervent tiegi fuq din ir-rivista, nixtieq ngidilkom grazzi tal-paenzja li adtu bija gal in li ddedikajtu biex qrajtu dan l-artiklu marbut mal-Oratorju. Nixtieq nirringrazzja lill-aripriet ta din l-opportunit li tani, lil Dr. Raymond C. Xerri tal-fiduja li dejjem wera fija u lil sabi tas-Sotto Kumitat. Nitlob skua lil kull min seta assu offi bxi aa ida jien ert u determinat li ma kinitx l-intenzjoni tas-Sotto Kumitat li jien mexxejt tul dawn l-aar xhur. L-gan tiegi kien li nwettaq dak li ie fdat lili: li t-twaqqif tal-banda jii mfakkar bavveniment storiku bal dan. Grazzi mill-did u nawguralkom il-Milied it-Tajjeb u Sena tajba mimlija barka u risq.
34
u bosta orajn. Waqt ir-rokna tal-preentazzjonijiet ingataw bosta premjijiet ta rikonoxximent li jsiru ta kull sena fosthom il-bandist/a tas-sena, l-alljiev tas-sena, il-premju ta rikonoxximent li din is-sena ingata lis-Sur Karmnu Mizzi u martu Marija gall-idma li wettqu matul dawn l-aar snin. Ilkoll konna konxji li kien mument fwaqtu li jingata premju ta rikonoxximent lil kull min involut fdin il-kawa usta tat-twaqqif talbanda, ida wieed irid jifhem ukoll li l-in kien kontrina kontinwament u xtaqna li nommu l-in propizju talOratorju. Gal din l-okkajoni biss, introduejna wkoll ilpremju tal-ajar lirika assojata mat-twaqqif tal-banda u fost dawn kien hemm is-sur Euchar Mizzi u Frans Rapa. Dun George Mercieca ingata l-premju ta rikonoxximent
Mid-Djarju ta {u\epp Debono (17)

Mibura u ppreentata minn: Euchar Mizzi
It-tielet Kapitlu - Il-ames Parti
A. Saerdoti mill-Qala li niltaqgu maghom fid-Djarju ta uepp Debono

Mid-diversi pitazzi li jiffurmaw id-Djarju ta uepp Debono u li kelli l-opportunit u l-in li nifli bir-reqqa, sissa jien iltqajt ma numru konsiderevoli ta Saerdoti mill-Parroa tagna tal-Qala u orajn li admu gal xi snin fil-Parroa tal-Qala. Uud minnhom nafuhom waqt li orajn le, galkemm forsi ie li smajna bisimhom. L-okkazjonijiet li laqqguni maghom ma kinux kollha l-istess, anzi dawn kienu diversi, bal: Prima Messa taghom, atra taghom fxi uffiju tal-Knisja, karigi fissojet jew meta mietu. Tajjeb kieku l-qarrejja Qalin li jinzertaw jafu bxi wieed minn dawn is-Saerdoti jew orajn, li l-enerazzjoni aguga tal-lum gur li ma tafx bihom, jinfurmawni u jagtuni xi tagrif dwaru biex jien inid dan it-tagrif dwar dawn it-talin. Bhekk fir-raal jibqgalna memorja kejkna imma denja ta dawn in-nies li bla dubju taw afna gar-raal u gall-poplu tal-Qala. Hekk forsi ma adux garfien fajjithom jeduh wara mewthom. a nibdew insemmuhom fl-ordni li fiha jien iltqajt maghom. 1. L-Eellenza Tiegu Mons. Mikiel Franisk Buttiie - Iben il-Qala u l-Ewwel Isqof tGawdex. Twieled fit-3 ta Novembru 1793, sar Saerdot fil-21 ta Diembru 1816. Inatar Kappillan tax-Xagra fis-16 ta Marzu 1823. Aripriet tal-Katidral fl-14 tAwwissu 1848 u ta San or fl-20 tAwwissu 1848. Il-Papa Piju IX atru Isqof fis-16 ta Marzu 1863 u Isqof tGawdex fit-22 ta Settembru 1864. Huwa miet fit-12 ta Lulju 1866 u ndifen fil-Katidral tGawdex. 2. Dun Manwel Galea - Twieled fis-sena 1824. Kellu d-dar tiegu fi Triq l-Imarr kantuniera ma Pjazza San uepp (Id-Dar taz-Ziju) - Gamel mien jagmilha ta Vii Parroku gall-Qala u kien hu l-ewwel bniedem li a interess li jikteb lill-Gvern Ingli, permezz tal-Gvernatur, sabiex tinfeta skola primarja fil-Qala. Miet fil-25 ta Mejju, 1909, fl-et ta 85 sena. 3. Dun Salv Grima D.D. - l-Ewwel Kappillan tal-Qala - Twieled fl-14 ta Lulju 1840. Dam Kappillan mill-1872 sal-1880 - 8 snin. Miet fil-5 ta Novembru, 1880 u ndifen il-Qala. 4. Dun Indri Portelli miet fil-31 ta Lulju, 1917. 5. Dun Pawl Mizzi - bin il-mejtin Franisku u Grazzja ne Falzon Prokuratur tal-knisja u adem afna gallbini tal-knisja l-dida. Miet fMalta u ie midfun fi-imiterju tal-Addolorata.
Dun Indri Portelli
6. Dun Franisk Buttiie D.D. - tal-Maxxillar (aktarx). Ma sibt xejn aktar fuqu. 7. Dun uepp Diacono - It-Tieni Kappillan tal-Qala. Twielet fis-16 tAwwissu, 1847. Sar Kappillan talQala fit-12 tApril 1881, fejn dam gaxar snin sal1891, meta ttrasferixxa ruu lejn ix-Xagra. Miet fit-22 ta Lulju ,1924. 8. Dun wann Saliba (tal-aruf mir-Rabat) - itTielet Kappillan tal-Qala. Twieled fl-14 ta Frar 1852. Sar Saerdot fl-1877. Sar Kappillan tal-Qala fNovembru 1891 - 1919, 28 sena sa. Miet 23 ta Marzu, 1919, fl-et ta 67 sena. 9. Dun MAng Cauchi - ir-raba Kappillan tal-Qala. Twieled fir-Rabat Gawdex fid-29 ta Settembru 1885. Sar Kappillan tal-Qala u a l-pussess fit-22 ta unju 1919. Huwa alla l-Qala u mar Kappillan ta-ebbu fis-6 ta Novembru 1920. 10. Dun Salvatore Camilleri - miet fit8 ta Marzu, 1929. Ma sibtx aktar informazzjoni.
Dun Salv Camilleri fordinazzjoni ta Dun Karm Camilleri
35

1915. Sar Aripriet Victtoria Katidral fil-23 tApril 1944 - San or fit-30 tApril 1944. Laaq Vigarju enerali fil-15 ta Marzu 1976. Miet Fl-1 ta Diembru 1981. 19. Dun Angelo Camilleri - Jasal minn Marsilja wara 20 sena fit-22 ta Diembru 1946. 20. Dun Karlu Vella Gamel l-Ewwel Quddiesa Sollenni tiegu fSettembru 1927. Prokuratur tal-Knisja tal-Qala. Miet ta 56 sena fl10 tApril, 1957.
Dun Karlu Vella
Il-Qassisin godda mill-Qala, Dun Guzepp Vella (Kapp. Qala), Dun Mikiel Mercieca, Dun Salv Vella u Dun Mikiel Cefai (Tal-Habsi) (lewwel wiehed mix-xellug) - 22/12/1915.
11. Dun uepp Buaiar - miet fis-27 tOttubru 1937. Ma sibtx aktar informazzjoni. 12. Dun uepp Cassar - il-ames Kappillan tal-Qala. Twieled fis-27 tAwwissu 1885. Sar Saerdot fit-12 ta Novembru 1911. Laaq Kappillan talQala fit-12 ta Diembru 1920. Kien trasferit lejn Sannat fid-29 tApril 1926. 13. Dun uepp Cassar - Is-sitt Kappillan tal-Qala wara dak ta qablu li jib l-istess isem. Twieled fis-22 tAwwissu 1890. Sar Saerdot fit-26 ta Diembru 1915 u a l-Pussess ta Kappillan filQala fis-27 ta unju 1926. Huwa kien miet fRuma fit-2 ta Novembru 1950, meta kien iservi ta Kappillan fin-Nadur. 14. Dun uepp Vella (tal-Maa) - Twieled fis-16 ta Mejju 1890. Sar Saerdot fit-22 ta Diembru 1915. Sar is-Seba Kappillan tal-Qala fl-24 tApril 1927. Miet fit-12 tAwwissu, 1955 wara parrokat ta 28 sena. 15. Dun Karm Camilleri (ta Slajf) - Qaddes l-Ewwel Quddiesa Sollenni fis-sena 1921 u miet fl-14 ta Marzu 1965. 16. Dun Mikiel Mercieca - (ta Manweli). Sar Saerdot fit-22 ta Diembru 1915 u miet fit-3 ta Jannar, 1942 fl-et ta 53 sena. 17. Dun Mikiel Bartolo - miet fl-10 ta Lulju 1942. Mgandix aktar informazzjoni.
21. Dun Manwel Xerri (tGassa) - Twieled fit-30 ta Jannar 1895. Qaddes l-Ewwel Quddiesa Solenni fil-16 ta Lulju 1922, sar it-Tmien Kappillan talQala fis-16 ta Ottubru 1955. - miet fit-12 ta Diembru 1964. Qabel il-Qala Dun Manwel kien fil-Missjoni gal 4 snin, kif ukoll Kappillan talGasri u ta Gajnsielem. 22. Mons. Anelo Camilleri (ta Kuxkieri) - miet fMarsilja fit-28 ta Diembru, 1966 fl-et ta 84 sena. 23. Dun uepp Portelli (ta Dun Andri) - miet fSelmun fid-29 tAwwissu, 1968. Din l-informazzjoni li sibt. 24. Kan. Dun Karm Vella - Twieled fis-17 ta Jannar 1915. Ordnat Saerdot fl-1 tAwwissu 1943. ie l-Qala bala d-disa Kappillan fis-7 ta Marzu, 1965 u sar l-Ewwel Aripriet tal-Qala fid-29 tApril 1965. Huwa kien trasferit mill-Gasri gallQala fit-2 ta Marzu 1965 - miet fil-11 ta Marzu, 1969 fl-et ta 54 sena u ndifen fil-Kappella taimiterju tal-Qala. 25. Kan. Dun uepp Borg Attard (mill-Fontana) - itTieni Aripriet tal-Qala. Twieled 21 ta Frar, 1927. Sar Saerdot fil-26 tApril 1953. a l-pussess tAripriet fit- 8 ta unju 1969 fejn dam sas-sena 1983, u wara li spia sar Monsinjur tal-Katidral u Kanellier tal-Kurja Veskovili. Miet fl-4 ta Mejju, 1996. 26. Dun Salv Vella - ta-eja - Sar Saerdot fit-22 ta Diembru, 1915 u miet fis-27 ta Jannar, 1969 flet ta 81 sena. 27. Dun Franisk Camilleri (tal-Bedeq) - Twieled fil-15 ta Novembru 1896. Sar Saerdot fit-3 tAwwissu 1925. Kien galliem fil-Kulle San Alwigi fBKara fMalta gall-25 sena. Fl-1950 sar Rettur tal-Knisja ta Kemmuna fejn dam bosta snin u wara li rtira fil-
36
18. Mons. Mikiel Cefai - Twieled 27 ta Settembru 1899. Kien ordnat Saerdot fit-22 ta Diembru

Qala kien sar Rettur tal-knisja tal-Kunizzjoni. Miet fis-26 ta Frar 1976 fl-gomor ta 68 sena. 28. Dun Angelo amilleri 34. Patri uepp Portelli SJ - Twieled fit-28 ta Mejju 1904. Qaddes fil-21 ta Novembru 1934. Irritorna mill-Indja wara 32 sena. Huwa qaddes quddiesa sollenni fil-Qala nhar il-31 ta Marzu, 1957. Rea lura lejn l-Indja wara sitt xhur ta mistrie. Miet fl-24 tAwwissu 1986 fl-et ta 82 sena. 35. Mons. ueppi Buttigieg - Twieled fl-14 ta Marzu 1933. Qaddes l-Ewwel Patri uepp Portelli SJ Quddiesa Sollenni tiegu fl-20 tApril, 1958. Galliem fis-Seminarju u fil-Lyceum ir-Rabat Gawdex (5/1/62), Direttur tal-Moviment ta Kana fGawdex u Rappreentant tal-Museum gal Gawdex. Inatar Kappillan tal-Q.T. il-Papa bit-Titlu ta Monsinjur fil-28 tApril, 1974. Miet fl-1 ta Settembru 2007. 36. Mons. Lorenzo Xerri - Twieled fis-7 ta unju 1933 Qaddes l-Ewwel Quddiesa Sollenni fis-6 ta Mejju, 1959. Rettur tal-knisja ta Kemmuna, Kappillan tal-Parroa tal-Fontana (27/1/63), Galliem fl-iskola sekondarja tal-Bniet ta Victoria, u Monsinjur tal-Kapitlu Katidrali ta Gawdex (27/5/69). 37. Dun Lawrenz Thewma - Twieled fit-30 tApril 1934. Qaddes il-Quddiesa Sollenni tiegu fl-1 ta Mejju, 1960. Inkarigat mi-HN Qala, Galliem fl-Iskola Sekondarja tas-Subien tarRabat Gawdex. 38. Dun uepp Camilleri (mix-Xewkija imma gadda t-tfulija tiegu fil-Qala maz-zijiet talFurnar) - Twieled fit-13 ta Diembru 1934. Qaddes Quddiesa Sollenni fil-Qala nhar l-10 ta Lulju 1960. Emigra fl-Amerika fejn iwettaq xogol Pastorali fParroa kbira. Illum jinsab fil-missjoni ta Gwatemala. 39. Dun Carmelo Xerri - Twieled fit-2 ta Novembru 1932. Qaddes l-Ewwel Quddiesa tiegu fil-11 ta Mejju 1961. Rettur tal-knisja ta Kemmuna sa mis-sena 1963. 40. Dun Publius Xuereb - Twieled 8 ta Settembru 1942. Qaddes l-Ewwel Quddiesa Sollenni tiegu fit-23 ta Mejju 1968. Mar jadem pastoralment fl-Amerika. 41. Patri Joe Falzon O. Carm. (Karmelitan) - Twieled fl-10 tOttubru 1944, bin enituri mill-Qala u joqgod il-amrun. Sar saerdot fl-20 ta
Dun Franisk Camilleri
(Tal-Furnar) Twieled fid-29 ta Novembru 1901. Qaddes l-Ewwel Q u d d i e s a Sollenni tiegu Dun Ang Camilleri f Settembru 1927. adem ta Surmast fil-Kulle San Alwigi u fl-Isptar fBirkirkara waqt l-Ewwel Gwerra u kien Prokuratur tal-knisja tal-Qala. Miet fit-18 ta Mejju 1985 fl-et ta 84 sena. 29. Dun Franisk Azzopardi (Tal-Patri) Gamel l-Ewwel Quddiesa Sollenni tiegu fSettembru 1927. Gamel mien jadem bala Kappillan fl-Armata Inglia. Miet fit-28 ta Mejju, 1971, 30. Dun Mikiel Buttigieg Twieled fil-5 tApril 1927. Qaddes fl-4 ta Mejju,1952. Gamel mien Rettur Dun Franisk Azzopardi tal-Kunizzjoni - mill-4 ta Mejju 1976 sa ma miet, kif ukoll organista talKnisja Parrokkjali. Huwa miet fl-1 ta Frar 2002. 31. Patri Gabriel Falzon OFM (ta Kajola) - Qaddes l-Ewwel Quddiesa fil-Qala fit-18 ta Settembru, 1952. Dejjem wettaq il-pastorali tiegu filKunventi fMalta. 32. Dun uepp Vella - Twieled fit-28 ta Novembru 1927. Qaddes l-Ewwel Quddiesa fil-1 ta Mejju, 1955. Benefattur kbir tal-knisja billi adem afna xogol fiha. Kien pijunier tal-presepji mekkanii fMalta u Gawdex. Fil-bidu kien gamel mien jadem fid-Dar ta San uepp u fl-istamperija tal-orfni fGajnsielem. Miet fLulju 2006. 33. Dun Angelo Buttigieg - Twieled fl-20 ta unju 1926 Qaddes l-Ewwel Quddiesa fit-8 ta Mejju 1955. Mar Vii Parroku fGajnsielem ftit wara li qaddes. Huwa rritorna l-Qala bala Vii Parroku fit-13 ta Lulju 1965. Miet fl-10 ta Frar 2011.
37

Diembru 1969 u qaddes il-Quddiesa Sollenni tieghu fil-Qala fis-16 ta Frar, 1970 fis-7.30am. Kien Kappillan fSanta Venera u fSan iljan fMalta. 42. Dun Anton Sultana Twieled 12 ta April 1945. Gamel il-Prima Messa tiegu fis-27 ta Lulju 1970. Siefer fuq xogol Pastorali barra minn Malta. Wara xi snin rritorna Malta fejn inatar Direttur Spiritwali tas-Seminarju Mauri. Fl-1 ta Mejju 1983 sar it-tielet Aripriet tal-Qala, kariga li dam jokkupa sas-sena 1991. Wara huwa adem fil-Media Centre tal-Knisja tGawdex gall-15-il sena fejn gadu hemm sal-lum. 44. Patri Joe Portelli (Ta Peppina). Twieled fil6 ta Lulju 1961. Fl-1980 beda Novizzjat malPatrijiet Salejani ewwa Dublin fl-Irlanda. Kien ordnat Djaknu fis-27 ta Marzu 1989 u saerdot fit-23 ta unju 1990. Gamel ilPrima Messa tiegu fl-1 ta Lulju 1990. Illum huwa r-Rettur ta Savio Collage ewwa adDingli fMalta. 45. Kan. Dun Karm Refalo. ir-raba Aripriet talQala. Huwa twieled fix-Xagra 23 ta Lulju 1961. Ordnat Saerdot fit-28 ta unju 1986. Wara huwa mar Ruma fejn wettaq idma Pastorali fParroa fRuma u kompla bl-istudji tiegu. Huwa ie matur Aripriet tal-Qala fis-17 ta Novembru 1991. Mar Aripriet taxXagra, raal twelidu fis-sena 2005. 46. Rev. Dr. Joseph Zammit. - Il-ames Aripriet tal-Qala. Dun Joe twieled fit-2 ta April 1959. Huwa kien ordnat Saerdot mill-Q.T. il-Papa wanni Pawlu II fil-Bailika ta San Pietru ewwa Ruma fil-31 ta Mejju 1984. Wara huwa kompla bl-istudji tiegu ewwa Ruma fejn a d-Dottorat fil-Lii Kanonika u ivili JUD fis-sena 1994. Fl-istess mien huwa wettaq xogol Pastorali fParroa fRuma u idma vokazzjonali fentru Internazjonali ta Formazzjoni. Irritorna Malta fl-1997 fejn kien matur Vigarju fil-Parroa tal-Qala. Huwa kien matur Aripriet tal-Qala fejn a l-Pussess fl-1 ta Mejju 2005. Preentament huwa gadu jservi fdan l-Uffiju ta Aripriet fl-istess Parroa. 47. Dun Charles Buttigieg - Twieled il-Qala fl-1 ta Frar 1974. ie ordnat Saerdot u gamel il-Prima Messa tiegu fit-18 ta Lulju 1999. Wara kompla fl-istudju tiegu ewwa Ruma fejn wettaq ukoll xogol Pastorali fwada mill-Parroi ta dik l-istess Belt. Irritorna lura fil-Qala fis-16 ta Settembru 2004, fejn ie matur Vii-Parroku tal-Aripriet Dun Karm Refalo. Illum huwa gadu jagmel l-istess Pastorali fil-Parroa tal-Qala. 48. Dun Krystof Buttigieg Is-Saerdot Novell li qaddes dan l-aar fil-Parroa tal-Qala u li dwaru hemm supplement fdin ir-Rivista. Fr. Krystof twieled fis-26 ta Lulju 1986 u kien ordnat Saerdot minn Mons. Isqof Mario Grech fit-28 ta Mejju 2011. Huwa gamel ilPrima Messa tiegu fil-Knisja Aripretali ta San uepp nhar il-add 31 ta Lulju 2011. Illum jinsab ewwa Ruma fl-Italja fejn qed ikompli bl-istudji tiegu, u fl-istess in qed ukoll iwettaq idma Pastorali fParroa fRuma. Din hi l-lista kompluta sa Diembru 2011
B. Brothers mill-Qala
1. Bro. Michael Buttigieg S.J. - Twieled fl-1907. Mar missjunarju flIndja fl-1939. Wara 9 imgat vaganza fGawdex irritorna lejn l-Indja fit-12 ta Settembru 1972. Miet fit-3 tApril 1983.
Bro. Michael Buttigieg SJ
2. Bro. Indrija Cassar S.J. - Twieled fis-6 ta Diembru 1917. Beda n-novizzjat fBagheria fi Sqallija fis-7 ta unju 1935. Gadda l-aar 47 sena Residenti fManresa House. Miet fid29 tOttubru 2001. Nota: Guepp Debono miet fil21 ta Diembru 1994 u malmewt waqaf ukoll id-Djarju.
Bro Indrija Cassar SJ
Jien ser inkompli l-lista ta Saerdoti Qalin u orajn li admu gal xi snin fil-Qala, minn wara l-mewt ta uepp Debono lil hawn, biex bhekk ikollna lista kompluta li twassalna sal-aar tal-2011. Inkomplu: 43. Dun Anthony Mifsud. (Tal-Patri). Twieled fSydney l-Awstralja fit-12 ta unju 1956. Irritorna fMalta fl-1971 u daal is-Seminarju tal-Qalb ta es fl-1975. Kien ordnat Saerdot fil-Bailika ta Ruma mill-Q.T. il-Papa wanni Pawlu II fil-31 ta Mejju 1984. Gamel il-Prima Messa fil-Qala fit-12 tAwwissu 1984. Wara huwa emigra, fejn gadu hemm sal-lum jadem bala Kappillan ta Parroa fl-Awstralja.
38
Mons. Mikiel Cefai Vigarju enerali
Geluq it-30 Sena mill-mewt tiegu

Direzzjoni Leen il-Qala
tfulija: Mikiel Cefai iben Salvu u Grazzja ne Grech, enituri milliktar eemplari magrufin mar-raal kollu, twieled il-Qala Gawdex fis-27 ta Settembru 1899 u ie mgammed l-gada fil-knisja parrokkjali tal-istess raal fejn ingata l-ismijiet ta Mikieli, Orazju u ueppi. Ta sitt snin, ikejken Mikiel beda jmur l-iskola primarja fil-Qala. Alla l-imbierek lil Mikiel Cefai ejnu bil-prerogattivi kollha. Persuna sabia, intellienti u ta memorja kbira u fuq kollox bil-virt tas-serjet. Gadu kejken fuq il-bank taliskola, Mons. Cefai beda juri l-ajra li jsir qassis. Meta gadda l-iskola tal-Gvern u dik tal-Lieo fir-Rabat ta Gawdex, fejn dejjem kien minn ta quddiem fost sabu, huwa mbagad gadda gas-Seminarju ta Gawdex biex jibda t-triq gas-Saerdozju. Mikiel Cefai jii ordnat Saerdot: Dun Mikiel Cefai ie ordnat Saerdot flimkien ma tliet Saerdoti ora, ilkoll mill-Qala li huma Dun Salv Vella, Dun Mikiel Mercieca u Dun uepp Vella li wara sar Kappillan tal-istess raal twelidu l-Qala. Fil-Prima Messa ta Dun Mikiel Mercieca, li saret fil-25 ta Diembru 1915, il-Paniirku kien gamilulu l-istess saerdot novell siebu Dun Mikiel Cefai, fil-waqt li fl-Ewwel Quddiesa Sollenni tal-istess Dun Mikiel Cefai li saret fl-1 ta Jannar 1916, ilPaniirku kien sar minn Monsinjur Anton Debono. Dun uepp Vella gamel l-ewwel quddiesa tiegu fis-26 ta Diembru ta dik is-sena u l-paniirku kien gamlu Monsinjur Alfonso M. Hili. Ir-raba saerdot, Dun Salv Vella gamel l-Ewwel quddiesa tiegu fis-6 ta Jannar 1916 u l-paniirku gamlu Monsinjur G. Vella. Dun Mikiel Cefai kien tassew ina tas-Saerdozju. Jingata l-ewwel idma Pastorali: Mis-seminarju Dun Mikiel Cefai are imarre sewwa mhux biss fl-istudju, imma wkoll fdik li hija spiritwalit u -mien wera tassew min kien u xdoni kellu dan il-qassis did. L-ewwel xogol li wettaq fil-parroa tiegu kien dak ta Vii-Parroku, xogol li jitlob sagrifiju fi-minijiet l-imgoddija. Mix-xogol ta Vii-Parroku Dun Mikiel kellu wkoll dak ta Prokuratur ta Esito fil-parroa. Il-ila tiegu ieglet lis-superjuri tiegu jitfgu gajnejhom fuqu. Jingata responsabbiltajiet ekklejastii fid-Djoesi: Dun Mikiel Cefai kien matur Aripriet tal-Parroi tarRabat, Il-Katidral u San or, fis-sena 1944 fejn dam gal aktar minn 32 sena. Barra din il-kariga, Mons. Mikiel Cefai mal-medda tas-snin kien ukoll membru tal-Kapitlu Katidrali ta Gawdex, President tat-Tribunal Ekklejastiku Djoesan u membru tal-Bord tal-Eaminaturi Pro Sinodali. Huwa kien ukoll Membru tal-Bord Djoesan taensura, President tal-Kulle talKappillani Gawdxin u Prelat Domestiku tal-Camera Pontificia. Mons. Mikiel Cefai kien ukoll imejjen bil-karima talpredikazzjoni. Kien imejjen bil-gerf tal-Kotba Mqaddsa. Fuqhom nistgu ngidu li bena s-saerdozju tiegu. Bala predikatur huwa nise l-aqwa paneierki minn fuq il-pulpti ta Malta u Gawdex. Kellu kelma li tqanqal u ssaar u fuq kollox tikkonvini. Imma Mons. Cefai mhux biss kien predikatur imfittex, imma kien ukoll l-imgallem gal dawk illi kienu jejju rwiehom gas-saerdozju. Kien l-Isqof tGawdex Mons. Mikiel Gonzi li sejja lil Mons. Mikiel Cefai u galu mhux biss bala Padre Spirituale fis-seminarju, imma wkoll erielu fidejh it-taglim tal-filosofija u tat-teoloija. Mons. Cefai baqa jissemma mhux biss gat-taglim li ta bala Professur ta dawn i-ew xjenzi imma wkoll gallmod kif mexxa d-direzzjoni spiritwali lil dawk li riedu jsiru qassisin. L-gala ta Direttur Spiritwali tas-Seminarju Mauri kienet saret fis-sena 1924. Mons. Isqof Mikiel Gonzi kien gael ukoll lil Dun Mikiel Cefai bala Kanonku Lettur tal-Knisja Katidrali ta Gawdex. Kien a l-Pussess fit-3 ta Mejju 1927. Wara, l-istess Isqof atar lil Mons. Cefai bala Kanonku Penitenzier tal-istess Kapitlu. Bala moralista Mons. Cefai baqa msemmi kemm kien jinqala biex ioll il-kaijiet talmorali. Lil Mons. Cefai insibuh ukoll eaminatur Sinodali u pro-Sinodali tal-kleru delegat tal-Isqof tad-Djoesi u bosta drabi Locum Tenens. Barra dan ix-xogol, Mons. Cefai kien ukoll konfessur assidwu tal-komunitajiet relijui. Gal bosta snin Mons. Cefai kellu wkoll il-kariga ta Uffijal tat-Tribunal Ekklejastiku tad-Djoesi ta Gawdex. Jinatar Aripriet tal-Parroi tar-Rabat u wara Vigarju enerali: L-ikbar xogol ta pastorali li Mons. Mikiel Cefai wettaq kien dak ta Aripriet tal-Parroi tal-Belt Victoria. Din il-idma kollha kellha medda ta aktar minn 30 sena. L-Aripriet Cefai jibqa msemmi mhux biss gall-priedki li kien jaf jinse bl-ikbar senga imma wkoll gall-ispjega tal-Katekimu fil-Bailika ta San or, li kien jagmel kull nhar ta add wara l-gasar. Fi mienu wkoll il-Bailka ta San or, illum Kolleata, iejnet bl-isba opri artistii tal-pittura mill-Professur ann Battista Conti u l-iramijiet li jiksu l-itan tal-istess Bailika. Fuq kollox l-Aripriet Cefai
39

kien jgasses fuq il-parruani tiegu liema dmir baqa jossu sal-15 ta Marzu 1976, meta Mons. Isqof Nikol Cauchi atru bala Vigarju enerali tiegu. Il-figura tal-Vigarju enerali Mons. Mikiel Cefai gur li ma tintesa qatt u galkemm illum huwa mejjet, l-gemejjel tiegu jibqgu jkellmuna fis-skiet ta qalbna u runa. sena. Il-funeral sar l-gada s-Sibt fejn l-Orazzjoni Funebri saritlu wkoll minn Mons. Mikiel Cefai, Aripriet tar-Rabat u kom-pajan iben l-istess il-Qala. Sabiex titfakkar il-rajja kbira tal-Inkurunazzjoni talKwadru tal-Immakulata Kunizzjoni li se fl-1954, ilParroa tal-Qala, permezz tal-Prokuratur, il-abrieki Dun An Camilleri, waqqfet Monument fil-Pjazza, filpost fejn kienet seet din il-rajja. Dan il-Monument jikkonsisti fPedestall magmul mill-ebel ta-onqor maqtug mill-barriera tal-qawwi li tinsab fl-istess raal u fuqu tpoiet Statwa tal-Iram abjad minn Pietrasanta ta Ruma fl-Italja. U hawn jera jidol Mons. Mikiel Cefai fejn kien gal darba ora il-mistieden li gamel id-diskors tal-okkajoni li sar qabel il-kxif u t-tberik tal-istess statwa li sar mill-Eellenza Tiegu Mons. ueppi Pace, l-Isqof tGawdex fAwwissu tal-1964. Fl-et avanzata afna, Mons. Mikiel Cefai Vigarju enerali fid-Djoesi tGawdex, kien gamel diskors qasir tal-okkajoni fil-quddiesa sollenni li Dun Anelo Camilleri kien organizza fgeluq il-amsin sena mill-Ordinazzjoni Saerdotali tiegu. Din saret fil-Knisja Aripretali tal-Qala fAwwissu tal-1977.
Il-Kapitlu tal-Katidral fil-purissjoni pontifikali, qabel l-Inkurunazzjoni talImmakulata Kunizzjoni. Mons. Mikiel Cefai jidher fin-nofs. - 1/8/1954.
Sehem Mons. Cefai fAttivitajiet Relijui fil-Qala: Fit-22 ta unju 1922, waslu fGawdex il-qniepen talKnisja Parrokkjali tal-Qala. It-tberik ta dawn il-qniepen sar mill-Eellenza Tiegu Mons. ueppi Maria Camilleri, Isqof tGawdex nhar il-add 25 ta unju tal-istess sena. Hawn ukoll Mons. Mikel Cefai, kien il-magul biex jinse id-diskors ta din l-okkajoni hekk kbira u sinifikanti. FAwwissu tas-sena 1954, il-Qala organizzat bsuess kbir l-Inkurunazzjoni tal-Kwadru Titulari tas-Santwarju Nazzjonali tal-Immakulata Kunizzjoni. Din saret fl-Ewwel add tAwwissu fil-Pjazza tal-istess Knisja Parrokkjali tal-Qala. Quddiem folol kbar li onqu kull rokna ta din il-Pjazza, qabel ma Mons. Isqof ueppi Pace poa l-kuruna tad-deheb u djamanti fuq Ras l-Immakulata, mess lil Mons. Mikiel Cefai biex jinse id-diskors studjat u mirqum ta din l-okkajoni unika u spejali. Dan intlaqa bapip kbir ta approvazzjoni minn dawk kollha preenti. Mons. Mikiel Cefai, kien ukoll il-Kelliem mistieden, biex jagmel id-diskors kommemorattiv fl-okkajoni ta kxif ta Lapida kommemorattiva li twalet mal-faata tad-dar li fiha twieled Mons. Mikiel Frangisk Buttiie, l-Ewwel Isqof tGawdex. Din il-funzjoni nammet nhar il-add 6 ta Lulju 1947, fi Triq l-Imarr Nru.30, u bdiet bkorteo mill-Knisja Parrokkjali li fih adu sehem rappreentanti tal-Kapitlu tal-Katidral, kif ukoll tal-Kolleata tax-Xagra, fejn kien Kappillan l-Istess Isqof Buttiie qabel laaq Isqof. Kienu preenti wkoll il-Kummissarju gal Gawdex u diversi Kapijiet tadDipartimenti u l-Kumitat Organizzattiv. Dun uepp Vella li kif a gedna aktar il quddiem kien qaddes flimkien ma Mons. Cefai, kien is-seba Kappillan tal-Qala. Hu kien wieed mill-aktar kappillani abrieka u spiritwali li qatt kellha l-parroa tal-Qala. Miet fit-12 tAwwissu 1955, wara parrokat ta 28 sena, fl-et ta 65
1971 - Festi entinarji u Inkurunazzjoni ta San uepp - 100 Sena Protettur Knisja Universali. Mons. Mikiel Cefai jidher fejn il-Kardinal Govanni Colombo flmkien mal-Aripriet Dun uepp Borg Attard.
Il-Mewt ta Mons. Mikiel Cefai: Nhar it-Tlieta, 1 ta Diembru 1981 Gawdex kollu seba fluttu, meta l-Vigarju enerali Mons. Mikiel Cefai, wara ajja twila ta disgin sena, mimlija idma fl-galqa talMulej gadda gal ajja ora ta bla tmiem. Bil-mewt ta Mons. Cefai l-Knisja Gawdxija tilfet kolonna, wada millikbar kolonni li qatt dehru sal-lum fid-Djoesi ta Gawdex. Mons. Cefai adem biex isebba it-tempju orjan talBailika ta San or bil-pittura tal-magruf artist Taljan ian Battista Conti. Fera meta ra din il-Parroa gaia tiegu tiejjen bit-titlu ta Bailika u wara mgollija gad-dinjit ta Kollejata. Gal dan il-gan, il-Parroa ta San or kitbet bittri tad-deheb fil-pani ta rajjietha l-isem ta Mons. Mikiel Cefai biex dejjem jitfakkar u qatt ma jintesa. Huwa sarlu Funeral Solenni fir-Rabat, fejn il-katavru tiegu ie meqjum kemm fil-Katidral ta Santa Marija, kif ukoll fil-Bailika ta San or Martri. Il-isem tal-mabub u qatt minsi Mons. Mikiel Cefai, jinsab jistrie fqabar li huwa nnifsu kien hejja minn qabel fi-imiterju tal-Kunizzjoni tal-Qala, ir-raal li fih a l-ajja u li lilu kien tant iobb
40
Pana Adolexxenti u gaag Qalin

minn: Gabriel Vella
Kienet esperjenza ferm sabia dik ta bejn il-11 u l-14 ta Settembru 2011 fejn madwar goxrin adolexxenti u gaag attendew bi arhom gall-Live In li sar filflats tal-Kurja fMarsalforn. Minn din l-esperjenza aru afna punti bl-aktar punt importanti minnhom ikun dak li ta kull nhar ta imga nibdew niltaqgu fi-entru parrokkjali fejn ikollna xi laqga u wara naraw xi DVD interessanti. Dan il-Live In ma setax ikun possibbli li kieku ma kienx gall-Aripriet il-Kan. Dr. Joe Zammit u Fr. Krystof Buttiie li galkemm kellhom afna xjagmlu xorta sabu l-in biex dan il-Live In ikun possibbli u suess. Kien il-imga 7 ta Ottubru li gall-ewwel darba ltqajna flimkien grupp ta madwar gaxra li galkemm numru gir, kien ta kura kbir gall-quddiem. F din il-laqga pprogrammajna x-xhur ta Ottubru u Novembru. Ilimga ta wara kellna magna lil Francesco Pio Attard li qasam magna xi esperjenzi ta-goija tiegu u li gal din il-laqga kien hemm attendenza sabia. Il-imgat baqgu gaddejjin fejn fihom saru afna attivitajiet fosthom l-adorazzjoni fil-jiem tal-Kwaranturi, in-Night Hike, i-elebrazzjoni djoesana fl-Oratorju ta Don Bosco u aktar laqgat interessanti. Issa li wasalna fi mien ilMilied gandna diversi attivitajiet imejjijin u li gur ser jinlu gasel mal-adolexxenti u -gaag Qalin. Minn qalbna nixtiequ nirringrazzjaw lill-Aripriet Fr. Joe ammit u lis-Saerdoti kollha ta raalna. F isem l-adolexxenti u -gaag Qalin kollha nixtiequ nagtu lilkom geie qarrejja ta din ir-rivista l-Milied u s-Sena t-Tajba.
41
A. Mixja ta fidi
1. Jekk tibqgu fija u kliemi jibqa fikom, itolbu kull ma tridu u jingatalkom (w 15:7) ottubru 2011 - Ftu tas-Sena Kateketika u Kwaranturi Mqaddsa Dan hu l-kmandament tiegi li tobbu lil xulxin kif abbejtkom jien (w 15:12) Novembru 2011 - Viti lill-familji tal-istudenti talGrima Ibqgu fl-imabba tiegi (w 15:9) Diembru 2011 - Festi tal-Immakulata Kunizzjoni u tal-Milied Kif il-ferga ma tistax tagmel frott minnha nfisha jekk ma tibqax fid-dielja hekk anqas intom jekk ma tibqgux fija (w 15:4b) Jannar 2012 - Missjoni tax-Xirka tal-Isem Imqaddes ta Alla Min jibqa fija u jiena fih, dan jagmel afna frott gax mingajri ma tistgu tagmlu xejn (w 15:5) Frar 2012 - Seminar Jekk wieed ma jibqax fija, jintrema barra bal ferga u jinxef (w 15:6) Marzu 2012 - Mixja penitenzjali tar-Randan add ma gandu mabba akbar minn din li wieed jagti ajtu gal biebu (w 15:13) April 2012 - Tridu Paskwali u t-Tberik tal-Familji Jekk tarsu l-kmandamenti tiegi, intom tibqgu fi mabbti, kif jiena arist il-kmandamenti ta missieri u qieged fimabbtu (w 15:10) Mejju 2012 - Pentekoste Mhux intom gailtu lili, imma jien gailt lilkom u tartkom biex tmorru tagmlu l-frott (w 15:16) unju 2012 - Ordinazzjoni Djakonali
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Gal din is-sena

Din is-sena nixtiequ li nikkonentraw fuq il-Familja. Jekk il-familja tkun bsaitha, il-parroa tkun bsaitha. It-Tieni Sinodu tGawdex, madwar 20 sena ilu, hekk kien stqarr fir-rigward: Fdan id-dokument pastorali, ana ser nirriflettu fuq ittifsira ta-wie, mhux biss bala komunjoni, kuntratt jew gaqda naturali maluqa minn Alla, ida wkoll bala Sagrament, kif Kristu ried li tkun din l-gaqda fl-ordni tal-fidwa. Fdan is-sens, i-wie nisrani jista jwassal lill-miewin gand Kristu u, permezz tiegu, gand Alla. I-wie sagrament jagti tifsir did lil din ilkomunjoni jew gaqda bejn ir-rael u l-mara, ikabbar ilvaluri tagha u jafda lill-miewin missjoni importanti fi dan il-Knisja gax, permezz tat-tnissil u t-trawwim tal-ulied, mhux biss jidied l-gadd tal-bnedmin fiddinja, ida toktor u tissaa ukoll il-komunit ekklejali li hija l-isem Mistiku ta Kristu (n. 255). Biex nginu fdan gandna, fost l-orajn, il-kors talgarajjes fuq sentejn, i-jajjar fil-familji, il-mixja ta fidi gall-familji, spejalment dawk li gadhom irabbu, il-idma mal-adolexxenti u -gaag, it-tisi talministeri eistenti fil-parroa... Dan il-pjan pastorali tal-parroa jirrispondi gasseja li qed tagmel id-djoesi fil-pjan pastorali tagha gal din is-sena bit-tema: Il-Ministerjalit fil-Knisja. 8.
9.
10. Intom biebi, jekk tagmlu dak li jiena nikkmandakom (w 15:14) Lulju 2012 -Tejjija gall-Festa ta San uepp 11. Gidtilkom dan biex il-fer tiegi jkun fikom, u biex il-fer tagkom ikun si (w 15:11) Awwissu 2012 - Live-in adolexxenti 12. Ibqgu fija u jiena nibqa fikom (w 15:4a) Settembru 2012 - Pellegrina
1. 2. 3.
Katekei (ara Programm Taglim nisrani gal kull kategorija) Liturija (ara Programmi ta-elebrazzjonijiet liturii) Djakonija u promozzjoni umana (L-Equipe tal-Professjonisti Qalin Informa)
B. Ministeri
42
C. Strumenti
1. 2. 3. Kunsilli-Kumitati: Pastorali, Presbiterali, tal-Familja, tal-Adolexxenti u -gaag, tal-GIC, Kateketiku, Lituriku, Informa, Finanzjarju, tal-Fundraising, tal-Festa. L-Iskola tas-Sorijiet, Primarja, l-ITS. Media: Bullettin parrokkjali / Radju tal-Komunit / Website tal-parroa / Rivista Leen il-Qala.
D. Riultat
a. b. c. d. e. f. g. Komunit ta kondivijoni u solidarjet - tagti ejjed u toffri l-bonn: kultura tal-goti: in, impenn, talenti. Komunit li tinfeta gal min hu fil-bonn - l-imwarrbin ta kull tip (familji bi problema, is-separati, min mhux miewwe regolari, il-fqar, persuni ta konvinzjoni relijua differenti, i-gaag diorjentati, id-drogati). Komunit li timxi flimkien lejn Alla - i-elebrazzjonijiet fil-knisja. Komunit familja - sieb tal-anzjani u l-morda, mhux l-inqas i-jajjar fl-isptarijiet. Komunit li tieu sieb l-armonija - id-djar tal-Knisja u l-Knisja nnifisha / ir-relazzjonijiet bejn l-gaqdiet. Komunit li tfittex li jkollha mentalit evanelika - katekei bala mixja ta komunjoni u l-gixien u l-qsim ta esperjenzi tal-Kelma ta Alla. Komunit li tieu sieb l-gaqda - taqsam il-ajja u l-abarijiet bil-mezzi ta komunikazzjoni li gandha. L-gerf bena d-dar tiegu, waqqaf is-seba kolonni tagha (Pr 9,1)
taglim Nisrani gal kull Kategorija

DAR PARRoKKJALI
Pre-Kinder u Kinder It-Tnejn 5.00 - 5.45pm Year 1 - Year 3 It-Tnejn Il-amis Il-imga 5.00 - 5.45pm 5.00 - 5.45pm 5.00 - 5.45pm
DAR PARRoKKJALI
Azzjoni Kattolika gar L-Erbga 5.00 - 5.30pm ommijiet It-Tnejn 5.00 - 5.45pm Nisa Adulti It-Tnejn 3.00 - 4.00pm Lejun ta Marija Studenti L-Erbga 6.30 - 7.30pm Nisa 1 It-Tlieta 9.15 - 10.30am Nisa 2 It-Tlieta 4.45 - 5.45pm Iriel Il-amis 6.30 - 7.30pm Familji Garajjes: Il-add fil-11.00am: Ottubru - Mejju
(l-ewwel u t-tielet add tax-xahar)
DAR NAZAREtH
Grupp tal-Vokazzjonijiet Is-Sibt 4.00 - 4.30pm Lectio Divina It-Tlieta 6.45 - 7.45 pm
FIL-KNISJA ARIPREtALI
Abbatini Is-Sibt 10.00 - 11.00am Abbatini odda L-Erbga 5.00 - 5.30pm Grupp ta Patri Piju L-ewwel Tnejn tax-xahar fil-11.00am. Fl-Ewwel imga tax-xahar Nisa: Laqga fil-11.00am u quddiesa. Iriel: Laqga fis-6.30pm wara l-quddiesa. Gal kuladd Il-Komunit Parrokkjali tinabar frilejn es Ewkaristija dritt wara l-quddiesa ta kull nhar ta amis filgaxija.
MUSEUM BNIEt
Year 4 - Form 1 It-Tnejn Il-amis Il-imga 5.00 - 5.45pm 5.00 - 5.45pm 5.00 - 5.45pm
Celebrazzjoni fid-Dar Parrokkjali
Form 2 l fuq It-Tlieta 5.00 - 5.45pm Il-imga 6.30 - 7.00pm
MUSEUM SUBIEN
Year 4 - Year 6 It-Tnejn Il-amis Il-imga Il-add Form 1l fuq It-Tnejn It-Tlieta Il-amis Il-imga Is-Sibt l-add 5.10 - 5.55pm 5.10 - 5.55pm 5.00 - 5.45pm 9.30 - 10.00am 6.45 - 7.15pm 6.45 - 7.15pm 6.45 - 7.15pm 6.45 - 7.15pm 6.45 - 7.15pm 9.30 - 10.00am 3.00 - 6.30pm
Celebrazzjoni fid-Dar Parrokkjali
Miewin: Il-add fil-11.00am

(it-tieni add tax-xahar)
SoRIJIEt FRANISKANI
Il-Kwiekeb tal-Qalb ta es L-ewwel Tlieta ta kull xahar.
ommijiet: It-Tnejn fil-5.00pm

(waqt id-duttrina tat-tfal)
RADJU LEEN IL-QALA

Gall-komunit Parrokkjali kollha Programmi ta formazzjoni fosthom il-programm Nitkellmu malAripriet fejn infissru l-Pjan Pastorali u naraw il-Bullettin tal-imga, kull nhar ta add fid-9.00am.
Komunit Ewkaristika L-Erbga 6.45 - 7.45pm
ENtRU PARRoKKJALI
Adolexxenti u gaag Il-imga 7.30pm
43

Is-Sibt 26 ta Novembru L-Erbatax-il Sibt tal-Madonna 5.45am Quddiesa tas-Sibtijiet mill-Kan. Piju Zerafa. 5.00pm Ruarju Meditat. 5.30pm Quddiesa bl-omelija mmexxija mill-Aripriet Kan. Joe Zammit. Wara ru tal-istatwa ta Marija Mmakulata min-nia. Kuljum, fil-5.30pm ikun hemm Ruarju meditat, Kurunella talImmakulata u Barka Sagramentali. It-tnejn 28 ta Novembru L-Ewwel Jum tan-Novena. MARIJA U L-MINIStERU MAt-tFAL U tAL-KAtEKIStI - Jum it-Tfal u l-Katekisti 5.30pm Ruarju meditat bis-sehem tat-tfal u l-katekisti talparroa u wara Barka Sagramentali. 6.00pm Quddiesa tal-Ewwel Jum tan-Novena bil-priedka minn Dun John Meilak. Fi tmiem il-quddiesa titpoa frilejn il-Madonna il-warda tad-deheb fisem it-tfal kollha tal-parroa. Ikanta l-Kor Parrokkjali Magnificat. It-tlieta 29 ta Novembru - It-tieni Jum tan-Novena. MARIJA U L-MINIStERU tAL-FAMILJA - Jum il-Familja 5.30pm Talb tar-Ruarju Meditat. 6.00pm Quddiesa tat-Tieni Jum tan-Novena bil-priedka minn Dun John Meilak bis-sehem tal-familji tal-parroa. Issir il-Preentazzjoni tat-Trabi lill-Immakulata Kunizzjoni. L-Erbga 30 ta Novembru - It-tielet Jum tan-Novena. MARIJA U L-MINIStERU tAL-BENEFAttURI - Jum il-Benefatturi 5.30pm Talb tar-Ruarju Meditat. 6.00pm Quddiesa tat-Tielet Jum tan-Novena bil-priedka minn Dun John Meilak, li fiha jsir talb partikulari gallbenefatturi ajjin u mejtin tas-Santwarju. Il-amis 1 ta Diembru Ir-Raba Jum tan-Novena. MARIJA U L-MINIStERU EKUMENIKU - Jum il-Gaqda tal-Knejjes Insara 5.30pm Talb tar-Ruarju Meditat. 6.00pm Quddiesa tar-Raba Jum tan-Novena bil-priedka minn Mons. Salv Grima. Isir talb gall-Gaqda fil-Knisja ta Kristu bis-sehem ta utna kattolii barranin li jgixu fostna. Il-imga 2 ta Diembru Il-ames Jum tan-Novena. L-Ewwel imga tax-xahar. MARIJA U L-MINIStERU MAL-ADoLEXXENtI U MA-GAAG - Jum l-Adolexxenti u -gaag 9.00am Quddiesa lit-Tfal tal-Iskola Primarja tal-Qala. 5.30pm Talb tar-Ruarju Meditat. 6.00pm Quddiesa tal-ames Jum tan-Novena bil-priedka minn Mons. Salv Grima bis-sehem tal-adolexxenti, igaag u l-koppji garajjes tal-parroa. Is-Sibt 3 ta Diembru Is-Sitt Jum tan-Novena. L-Ewwel Sibt tax-xahar u l-mistaxil Sibt tal-Madonna. MARIJA U L-MINIStERU SAERDotALI U tAL-AJJA RELIJUA - Jum il-Vokazzjonijiet Saerdotali u Relijui 5.45am Quddiesa tas-Sibtijiet mill-Kan. Piju Zerafa. 5.00pm Adorazzjoni organizzata mix-Xirka tal-Isem Imqaddes ta Alla mmexxija minn Mons. Salv Grima, bit-talb tarRuarju Meditat skont l-intenzjoni tal-vokazzjonijiet saerdotali u relijui fil-parroa. 6.00pm Quddiesa tas-Sitt Jum tan-Novena bil-priedka minn Mons. Salv Grima. Isir talb partikulari gallvokazzjonijiet Saerdotali u gall-ajja Relijua u Kkonsagrata bis-sehem tar-Relijui Gawdxin.
FEStA tItULARI tA
L-IMMAKULAtA KUNIZZJoNI
SANtWARJU NAZZJoNALI IMMAKULAtA KUNIZZJoNI QALA - GAWDEX

mis-26 ta Novembru sat-8 ta Diembru 2011
Motto: MARIJA U L-MINIStERI FIL-KNISJA

Hemm imbagad diversi doni, imma wieed hu l-Ispirtu; hemm diversi ministeri, imma l-istess wieed hu l-Mulej; hemm diversi idmiet, imma l-istess Alla, li jadem kollox fkuladd. (1 Kor 12:4-6)
44

Il-add 4 ta Diembru L-Ewwel Jum tat-tridu. It-tieni add tal-Avvent. MARIJA U L-MINIStERU tALMoRDA - Jum il-Morda 9.00am Quddiesa bis-sehem tal-morda u nies bi bonnijiet spejali. Bala ringrazzjament fil-quddiesa jsir l-Att ta Konsagrazzjoni tal-Morda kollha lill-Qalb bla Tebga ta Marija. Wara l-quddiesa tingata tifkira spejali lil dawk kollha preenti. 5.30pm Talb tar-Ruarju Meditat. 6.00pm Quddiesa kantata bil-priedka tal-Ewwel Jum tatTridu mill-Aripriet Kan. Joe Zammit. Wara Kurunella, Antifona u Barka Sagramentali. Ikanta l-Kor Parrokkjali San uepp. It-tnejn 5 ta Diembru - It-tieni Jum tat-tridu. MARIJA U L-MINIStERU tAL-QRAR - Jum ir-Rikoniljazzjoni 5.30pm Talb tar-Ruarju Meditat. 6.00pm Quddiesa bil-priedka tat-Tieni Jum tat-Tridu millAripriet Kan. Joe Zammit. Wara Kurunella, Antifona u Barka Sagramentali. Ikanta l-Kor Parrokkjali San uepp. It-tlieta 6 ta Diembru - It-tielet Jum tat-tridu. MARIJA U L-MINIStERU StRAoRDINARJU tAt-tQARBIN - Jum l-Ewkaristija 5.30pm Talb tar-Ruarju Meditat. 6.00pm Quddiesa bil-priedka tat-Tielet Jum tat-Tridu millAripriet Kan. Joe Zammit, bis-sehem tal-Ministri Straordinarji tat-Tqarbin. Fi tmiem il-quddiesa jitpoa l-brillant fil-girlanda tal-istatwa tal-Madonna. Wara Kurunella, Antifona u Barka Sagramentali. Ikanta l-Kor Parrokkjali San uepp. L-Erbga 7 ta Diembru - Lejlet il-Festa 6.00am Quddiesa bsuffraju tar-Retturi u l-Benefatturi tasSantwarju. Fl-aar tal-quddiesa jitkanta l-Innu ta Radd il-ajr, Te Deum fgeluq in-Novena u t-Tridu. 1.00pm Pellegrina mill-Parroa tax-Xewkija u quddiesa minn Dun George Mercieca. 5.00pm Mar mill-Banda tal-Qala Ite ad Joseph li jibda minn Triq il-Kunizzjoni (mill-familja Mizzi) u jasal sasSantwarju. 5.30pm Talb tar-Ruarju Meditat. 6.00pm Translazzjoni u Konelebrazzjoni Sollenni mmexxija millW.R. Mons. Pawlu Vella, Uffijal Goli fit-Tribunal talAridjoesi ta Malta, bis-sehem tal-kleru tal-parroa. Wara Kurunella, Antifona u Barka Sagramentali. Il-amis 8 ta Diembru - JUM IS-SoLLENNIt tALIMMAKULAtA KUNIZZJoNI Orarju tal-Quddies: 4.15am, 5.00, 5.45, 6.30, 7.15, 8.00, 9.30, 10.45, 11.30, 12.30pm, 1.15, 3.00. 4.15am Quddiesa mill-Aripriet Kan. Joe Zammit. 5.00am Pellegrina mill-Parroa tan-Nadur. 5.45am Pellegrina mill-Parroa tax-Xagra. 6.30am Quddiesa mill-Kan. Daniel Xerri Rettur tas-Seminarju ta Gawdex. 7.15am Pellegrina mill-Parroa ta San Lawrenz. 8.00am Pellegrina mill-Parroa tGajnsielem. 9.00am Talb tas-Salmi. 9.30am Konelebrazzjoni Pontifikali Sollenni mmexxija millE.T. Mons. Mario Grech, Isqof tGawdex bis-sehem tal-Kleru tal-Parroa. 10.45am Pellegrina mill-Parroa tal-Garb. 11.30am Pellegrina mill-Parroa ta-ebbu. 12.30pm Pellegrina mill-Parroa ta Kerem. 1.15pm Pellegrina mill-Parroa ta Sannat. 1.30pm Tluq tas-57 Edizzjoni tal-Pellegrina Tradizzjonali tal-muturi, roti u karozzi mill-pjazza tas-Santwarju Ta Pinu. Mal-wasla tal-Pellegrina fil-pjazza tasSantwarju tal-Kunizzjoni, isir it-tberik tal-vetturi millW.R. Aripriet Kan. Joe Zammit. Jitqassmu rikordji lissewwieqa. 3.00pm Pellegrina mill-Parroa tal-Fontana. 4.00pm Il-Banda tal-Qala Ite ad Joseph iddoqq mari brijui fittriq prinipali tas-Santwarju. 4.00pm Gasar Sollenni kantat immexxi mill-W.R. Mons. Lawrenz Xerri tal-Kapitlu tal-Katidral flimkien malKleru tal-Parroa. 5.00pm ru tal-Purissjoni Aux Flambeaux bl-Istatwa devota tal-Immakulata Kunizzjoni. Il-Banda Ite ad Joseph iddoqq l-Innu Lill-Verni bla Tebga tal-Qala, muika tas-Surmast Vincenzo Ciappara u versi tal-Poeta Gawdxi or Pisani, bis-sehem tal-Kor Parrokkjali San uepp u wara takkompanja bmari relijui. Imexxi l-Purissjoni Dun Krystof Buttigieg, flimkien mal-Kleru, l-Abbatini u l-Fratellanzi tal-parroa talQala u tal-Madonna tar-Ruarju tal-parroa taejtun. Mad-dul tal-Istatwa titkanta l-Ave Maria, l-Antifona u wara Barka Sagramentali. Lejliet il-Festa jkun hawn konfessuri barranin mill4.00pm sal-5.30pm. Nhar il-Festa jkun hawn konfessuri barranin mill5.00am sal-5.00pm. Matul it-tlett ijiem tat-Tridu jieu sehem il-Kor Parrokkjali San uepp, tat it-tmexxija tad-Direttur u Organista Mario Portelli. Il-muika ta Lejliet u nhar il-Festa tkun tat id-direzzjoni tas-Surmast Frankie Debono. L-Gaqda Muikali tal-Qala Ite ad Joseph tkun tat iddirezzjoni tas-Surmast Antoine Mercieca. Il-Mixegla enerali matul il-jiem tal-Festa issir minn J. Cutajar. Il-Logob tan-Nar ser jinadem minn Virt Fireworks tal-Garb u St Nicholas Fireworks tas-Siiewi. Radju Leen il-Qala (106.3FM Stereo u webcasting: www.radjulehenil-qala.com) ser ixandar ielebrazzjonijiet kollha. Xoglijiet marbuta mas-Santwarju: Tkomplija tar-Restawr tal-ajt minn ewwa talKappella tas-Santwarju. Ittieed ritratt professjonali tal-Kappella tas-Santwarju. Link diitali biex isir ix-xandir mis-Santwarju gal fuq Radju Leen il-Qala. Xogol ta manutenzjoni. Nitolbu li fil-ranet tal-Festa u fil-jiem ta wara, ma jersaq add lejn l-gelieqi tan-nar jekk mhux awtorizzat. Il-motto u temi tan-Novena huma ispirati mill-Pjan Pastorali Djoesan 2009-2012.
Jekk inti devot tal-Immakulata Kunizzjoni, il-Qrara u t-tqarbina huma l-isba devozzjoni
45
Leen il-Qala - Milied 2011 Il-add, 18 ta Diembru. Ir-Raba add tal-Avvent. Ir-Raba Jum tan-Novena Simbolu: Il-Libsa tal-Abbati IN-NGA - IL-MINIStERU tAL-ABBAtI 7.45am Talb tas-Salmi fil-knisja. 10.00am Quddiesa bl-omelija minn Dun Michael J. Galea. Janimaw il-liturija l-abbatini talparroa. 4.00pm Adorazzjoni organizzata mix-Xirka talIsem Imqaddes ta Alla. 6.30pm Fil-Knisja Aripretali, it-Tmintax-il Edizzjoni tal-Avveniment Ekumeniku Gozo International Celebration, edizzjoni talMilied bit-tema Glory be to God. Wara rieviment fi-entru Parrokkjali. It-tnejn, 19 ta Diembru. Il-ames Jum tan-Novena Simbolu: Il-Kewkba IL-KEWKBA - IL-MINIStERU tAL-KAtEKISt 6.00pm Quddiesa bl-omelija minn Dun John Muscat, li fiha ssir il-priedka tal-Milied minn tifla. Kull filgaxija qabel il-Barka Sagramentali jitkanta l-innu: Alma Redemptoris Mater. Fil-ranet tad-Duttrina fi-entri tal-Katekimu, ittfal u l-istudenti jitejjew bkatekei tan-Novena talMilied. Il-amis, 15 ta Diembru. L-Ewwel Jum tan-Novena Simbolu: Il-Lezzjunarju WANNI L-BAttIStA - IL-MINIStERU tAL-LEttUR 6.00pm Quddiesa mmexxija minn Dun Joe Calleja. Isir it-tberik tal-presepju artistiku fil-knisja, madum babilit minn Johnny Theuma u voluntiera Qalin. Il-imga, 16 ta Diembru. It-tieni Jum tan-Novena Simbolu: L-Orgni L-ANLI - IL-MINIStERU tAL-KANtUR 6.00pm Quddiesa bl-omelija minn Dun Charles Sultana. Ikanta l-kor parrokkjali Magnificat. Is-Sibt, 17 ta Diembru. It-tielet Jum tan-Novena Simbolu: Il-Baklu u l-Istola IR-RGAJJA - IL-MINIStERU tAL-ISQoF U tASSAERDot 6.00pm Quddiesa bl-omelija minn Dun Charles Buttigieg. Tieu sehem il-Banda tal-Qala Ite ad Joseph fl-akkompanjament talganjiet tal-Milied. It-tlieta, 20 ta Diembru. Is-Sitt Jum tan-Novena Simbolu: Il-Bibbja IL-MAI - IL-MINIStERU tAL-MISSJUNARJU 6.00pm Quddiesa bl-omelija minn Dun Joe Borg MSSP, gal diversi snin missjunarju filPakistan, fejn nitolbu gall-pai fiddinja. Isir it-tberik tal-bambini li t-tfal igibu mid-dar sabiex jitpoew filpresepji fil-familji taghom. L-Erbga, 21 ta Diembru. Is-Seba Jum tan-Novena Simbolu: Il-Fardal IL-MARA U L-BAQRA - IL-MINIStERU tADDJAKoNIJA 6.00pm Quddiesa bl-omelija minn Dun John Meilak, bis-sehem tal-istudenti li din is-sena ser jirievu s-sagrament talKonfirmazzjoni, fejn isir talb gallvokazzjonijet saerdotali u gall-ajja relijua. Il-amis, 22 ta Diembru. It-tmien Jum tanNovena Simbolu: I-rieket ta-wie MARIJA U UEPPI - IL-MINIStERU tAL-FAMILJA 6.00pm Quddiesa bl-omelija minn Dun Joe Farrugia, Direttur Spiritwali fis-Seminarju Mauri ta Gawdex, bis-sehem tal-garajjes.
46
Leen il-Qala - Milied 2011 Il-imga, 23 ta Diembru. Id-Disa Jum tan-Novena Simbolu: es Bambin ES - IL-MINIStERU tAL-MESSIJA 6.00pm Quddiesa bl-omelija tal-aar jum tannovena mill-Aripriet Dun Joe Zammit. Ittfal iibu rigali gall-karit. 7.00pm Jasal Father Christmas fil-pjazza flaqga ferriija mat-tfal u l-enituri taghom wara li fil-knisja jkunu tkantaw ganjiet tal-Milied fid-dawl tax-xama. Is-Sibt, 24 ta Diembru. Lejliet il-Milied 4.30pm Quddiesa tal-Vili bl-omelija. 6.30pm Purissjoni tradizzjonali tal-Bambin organizzata mis-Sojet tal-Muew tal-Qala bis-sehem tal-Banda Ite ad Ioseph. Wara programm fil-Knisja bil-prietka tat-tifel. 11.30pm Talb tas-Salmi u Quddiesa Sollenni talLejl tal-Milied bil-kant tal-Glorja bissehem tal-Kor Parrokkjali San uepp. Ilkomunit tippreenta lil es Bambin lejn l-artal maur fejn jitpoa fil-maxtura mejjija. Fuq l-artal mejda jintua leiju antik rrestawrat. Il-add, 25 ta Diembru - Nifiru fil-Jum tat-twelid ta Sidna es Kristu Quddies: 5.30am, 6.30, 8.00, 10.00 u fil-5.00pm. 10.00am Konelebrazzjoni Sollenni. Janima l-kant il-grupp tal-adolexxenti u -gaag. Wara, jitqassmu rigali lit-tfal fil-pjazza u lill-morda fid-djar taghom. L-Erbga, 28 ta Diembru Il-Qaddisin Innoenti Martri 6.00pm Quddiesa fejn isir talb favur il-ajja talbniedem. IL-imga, 30 ta Diembru 7.30pm Fil-knisja aripretali Kunert tal-Milied minn The Choral and Orchestral Society Maria Bambina of Mellieha. Is-Sibt, 31 ta Diembru. L-Aar tas-Sena 6.00pm Velja tal-aar tas-sena u Konelebrazzjoni bis-sehem tal-Kor Parrokkjali San uepp. Jitkanta l-Innu ta Radd il-ajr (Te Deum) bringrazzjament lil Alla. 8.30pm Ikla familjari tal-aar tas-Sena organizzata mill-Fund Raising Group fisSala ta-entru Parrokkjali. Il-add, 1 ta Jannar 2012. - Sollennit tal-Imqaddsa Marija omm Alla. Jum il-Pai Quddies: 5.30am, 6.30, 8.00, 10.00 u fil-5.00pm. It-tlieta, 3 ta Jannar - Festa tal-Isem Imqaddes ta es 6.00pm Quddiesa fejn isir talb ta riparazzjoni talIsem Imqaddes ta Alla. Il-add, 8 ta Jannar - L-Epifanija tal-Mulej. Festa tat-tfal gall-Missjoni. tabbira tal-Festi 2012 10.00am Quddiesa bis-sehem tat-tfal u tal-familja. Janimaw il-Liturija l-adolexxenti. Il-programm kollu ta-elebrazzjonijiet tal-Milied ser jixxandar fuq Radju Leen il-Qala 106.3FM u webcasting: www.radjulehenil-qala.com.
Flimkien mal-programm tas-Saerdoti tagna, ser ikollna magna konfessuri barranin gall-qrar.
Il-imga 23 ta Diembru 2011 mit-3.30pm sas-6.00pm Is-Sibt 24 ta Diembru 2011 mit-3.30pm sal-5.30pm
Qegdin inejju runa gall-Festa tal-Milied, li fiha ana nagmlu t-tifkira tal-Ewwel Mija ta es fid-Dinja. gur li tkun tejjija xierqa gall-Festa tal-Milied 2011, jekk ana matul din in-Novena nkabbru t-tajjeb li hemm fina u nwarrbu l-ain alli nkunu qaddejja fid-diversi Ministeri tal-Knisja.
It-Tema ta din in-Novena tal-Milied fil-Parroa tal-Qala hija ispirata mill-Proposti gan-Novena tal-Milied gal din is-sena marbuta mal-Pjan Pastorali tad-Djoesi ta Gawdex 2009-2012.
47
Whether you are mother of the bride/groom or guest we want you to have the perfect dress for your special occasion. We also carry evening dresses and formal wear, shoes, bags and also hiring of hats.
2, St Georges Square, Victoria, Gozo, Malta - Tel: 2155 1287
Left handside of St Georges Basilica
Qala Road - Ghajnsielem Gozo
Hardware
Best Quality Lowest Prices
Plot 24, Qasam Ta Dun Anton, Xagra, Gozo. Tel: 2156 3457 Fax: 2156 4285 Mob: 9945 0523
48
Prima Messa ta Dun Krystof Buttigieg

Messa mill-Aripriet Dun Joe Zammit O veneranda sacerdotum dignitas in quorum manibus Dei Filius veluti in Utero Virginis incarnatur. Hekk Santu Wistin imur ifakkrek, gai Dun Krystof, fid-dinjit saerdotali li biha ejt imejjen fejn fl-idejn ikkonsagrati tiegek isir il-ob tas-sema biex bih titmantna d-dinja. Mihi datum est quod Angelis non est concessum, tkompli tgidlek l-ispiritwalit fitteoloija. U jekk inti llum tilma lilek innifsek iktar ixxurtjat mill-anli, kemm iktar il-Missier iares lejk fil-goa u jsib fik il-gaxqa. Permezz tiegek jienera lil Ibnu fil-qlub tal-bnedmin li fl-Ispirtu Qaddis jingaqdu ffamilja wada, fdak l-innu ta radd il-ajr u ie li l-liturija tganni kull darba li inti toffri s-sagrifiju tal-Iben fl-Ispirtu lill-Missier. Iva, gai Dun Krystof, hekk hu minkejja li galina forsi kollox ikun mobi tat il-velu tal-misteru. Jalla ajtek tibqa fdin id-dinjit mgollija biex tikxef lill-bniedem tallum din l-imabba ta Alla wadanija, Hu li hekk abb lid-dinja li ta lil Ibnu l-wadieni biex kull min jemmen fiH ikollu l-ajja. Kun dispensatur fidil ta l-ajja ta dejjem li d-dinja titniehed galiha bal fl-uig tal-las. U biex dan ise tassew fik ibqa ares lejH li min jaf kemm-il darba tennilek fisskiet Mitis sum et humilis corde, qalb elwa u umilt li lilek dia jagluk fost afna. a tkun din l-okkajoni hekk sollenni, l-isba sinjal ta dak kollu li gexna flimkien matul is-snin tat-tejjija tiegek gas-saerdozju u xhieda gal quddiem li tfakkrek fdik il-kelma magrufa li nilet fqalbek iddinjit tas-saerdozju ta Kristu fik: Tu es sacerdos in aeternum.
Tu es sacerdos in aeternum
49
tU ES SACERDoS IN AEtERNUM!
Is-Saerdot Novell Dun KRYStoF BUttIGIEG

Quddiesa Sollenni ta Radd il-ajr
Nhar il-add 31 ta Lulju 2011, il-add ta qabel il-festa tar-Raal ad Unur ta San uepp, il-Parroa tal-Qala ffesteat bl-akbar sollennit l-Prima Messa ta Dun Krystof Buttigieg Quddiesa Sollenni ta Radd il-ajr lil Alla gad-Don kbir li gobu jagtih meta sejjalu gas-Saerdozju Mqaddes. L-aar darba li fil-Qala kien hemm Ordinazzjoni Saerdotali kien proprju fis-sena 1999 meta agug ieor, ukoll offra ajtu gall-idma fil-galqa tal-Mulej. Dan kien Dun Charles Buttigieg, illum il-Vii Parroku tal-istess Parroa. Mhemm l-ebda dubju li Dun Krystof kien imejji tajjeb gal Jum l-Ordinazzjoni Mqaddsa tiegu spejalment fis-snin li qatta fisSeminarju Mauri tal-Qalb ta es, permezz tat-talb u l-istudju, imma wkoll permezz tal-esperjenzi kollha li kiseb mid-diversi parroi li fihom kien mibgut jaqdi xi servizz. Ida fil-preparazzjoni kollha tiegu, gur li alliet timbru ferm spejali, din l-istess parroa tiegu tal-Qala. Bla dubju hu kien dejjem akkumpanjat bit-talb u s-sostenn tal-Aripriet u s-saerdoti, ta siebu s-seminarista John Paul Cefai, issorijiet Franiskani u l-familji kollha parruani Qalin. Galhekk gur li din i-elebrazzjoni tal-Prima Messa fil-Qala mhux biss kellha tfakkar il-fer u r-radd ta ajr tas-saerdot novell gad-don tal-Ordinazzjoni li rieva, imma wkoll tesprimi l-fer kbir tal-Qalin li bdon minn Alla qed jirievu lura wieed minn uliedhom bala saerdot. Seba il-add 31 ta Lulju 2011, il-Jum mistenni mhux biss minn Dun Krystof, imma bl-istess ea u fervur, mill-familja kollha tiegu, missieru Sammy, ommu Frances u otu Marouska, zijuh ilKan. Dun John Muscat, familjari ora, qraba, bieb u fuq kollox ilkomunit parrokkjali kollha tal-Qala li tagha Krystof huwa membru aj u ferm attiv. Wara nofsinhar il-Parroa kollha bdiet tipprepara gall-festa tal-Prima Messa ta Dun Krystof. Il-knisja kienet armata bil-libsa tal-festa, kollha damask u fided u tijin ieor li normalment naraw fil-Festa Titulari. L-artal maur armat u mejjen qisu nien ifewwa kollu ward u xema waqt li fwiea ta inens kienet tidol fil-pulmun u tpaxxik bl-aroma tagha. Il-Banda Ite Ad Joseph ejjiet ruha quddiem id-dar tal-Familja Buttigieg fi Triq ini u hemm preiament fil-amsa ta filgaxija lissnet l-ewwel noti melodjui tal-mari ferriija magula apposta gall-okkajoni. Diversi nies galu li jitilgu ukoll dejn daru sabiex minn hemm jakkumpanjawh fkorteo lejn il-Knisja Santwarju ta San uepp, filwaqt li orajn laqguh matul it-triq bi-apip quddiem darhom. Dun Krystof fil-korteo kien akkompanjat minn ommu u missieru, otu, iz-zijiet, fosthom il-Kan. Dun John Muscat li kien ta sapport kbir gal Krystof matul is-snin li huwa gadda jistudja fis-Seminarju, u l-familjari l-ora kollha. Hu kien assistit ukoll millAripriet tal-Qala, il-Kan. Dr. Joseph Zammit, li kien jappojah u juri nteress kbir fil-mixja tiegu Saerdotali, u Mons. Carmelo Refalo, Aripriet tax-Xagra li fi mienu bala Aripriet tal-Qala nibtet u xxettlet il-vokazzjoni Saerdotali ta Krystof. Kienu jimxu wkoll ma Dun Krystof is-seminaristi u l-abbatini li fuq quddiem talkorteo ammew il-pjaneta, l-alba u l-kali li kellu jua fil-Quddiesa. Biex il-Qala tkompli turi lill-parroani kollha tagha, kif ukoll talirula bieb u viin tagna, il-qniepen daqqew mota ta nofs siega
li naturalment kienu wkoll akkompanjati minn ruq ta murtali biex hekk il-festa ma kienet nieqsa minn xejn. Hekk kif il-korteo wasal fil-pjazza tal-knisja, infetu l-bibien talknisja u fi ftit minuti din iet imballata bin-nies. Dun Krystof hekk kif daal fil-knisja, bierek l-assemblea bl-ilma mbierek tal-magmudija, gamel mument ta talb qasir quddiem es Sagramentat u mbagad waqaf quddiem l-istatwa gaia ta San uepp biex jitlob u joffrilu bukkett ward bsens ta ringrazzjament gall-protezzjoni li sab dejjem mingandu. Is-saerdoti sadanittant dalu jippreparaw gall-konelebrazzjoni Sollenni, u hawn tajjeb insemmu li s-saerdoti li ew jikkonelebraw ma Dun Krystof ma kinux ftit. Fosthom, apparti l-Kleru tal-Qala, kien hemm ukoll is-saerdoti kollegi li qaddsu ma Dun Krystof, is-superjuri tas-Seminarju Mauri, numru sabi ta kappillani u saerdoti bieb ora. Ingata bidu gall-konelebrazzjoni sollenni bil-parteipazzjoni tal-orkestra mmexxija mill-Mro. Antoine Theuma bid-daqq millisba tal-Quddiesa Ad honorem Santae Annae. Wara l-qari talVanelu, saret l-omelija tal-okkajoni mill-Kan. Dun John Muscat, iz-ziju ta Dun Krystof. Priedka li kienet kemxejn twila per kienet ippreparata tajjeb afna u ommok attent bla ma tallik titlef kelma wada. Rakkont li are minn pinna tajba u minn qalb imfawra btant imabba gan-neputi saerdot novell Krystof, li bla dubju ta xejn tah afna fuq xiex jaseb u jimmedita. Il-Quddiesa kompliet u fi tmiemha Dun Krystof poa bukkett fjuri quddiem il-kwadru mirakolu tal-Madonna ta Salus Infirmorum filwaqt li ndaqq gall-ewwel darba l-innu talba tal-Madonna tas-Saa. Wara dan saru xi diskorsi ta ringrazzjament l-ewwel minn Dun Krystof innifsu, imbagad mill-Aripriet tal-Qala Kan. Joe Zammit u wkoll mis-Sindku tal-Qala s-Sur Paul Buttigieg. Wara d-diskorsi fmument ta sorpia, l-Gaqda briju San uepp fisem i-gaag tal-Qala offriet bala rigal lil Dun Krystof, pjaneta millisba bix-xbihat impittra tal-Kunizzjoni u ta San uepp. I-erimonja liturika iet fi tmiemha bil-kant tal-Antifona ta San uepp kif ukoll bil-bews tal-idejn tas-saerdot midluka bilbalzmu, li jfakkru d-dilka ta-ejt imqaddes tal-ordinazzjoni li saret xahrejn qabel, fil-Katidral. Imbagad il-emga kbira ta mistednin iet milquga mill-did fil-pjazza tal-knisja gal rieviment tal-okkajoni offrut millfamilja ta Dun Krystof. Hemm kuladd seta jibqa jgawdi gal aktar in dawn il-mumenti spejali, filwaqt li jii servut varjet ta ikel, xorb u elu, fatmosfera mixgula bil-kuluri tal-faata talknisja u mewqa bil-muika ferriija tal-kantant Mario Caruana mill-belt Victoria. Il-Familja Buttigieg, apparti minn dak ir-rieviment hekk kbir, xorta gamlet tlett ijiem tilqa n-nies id-dar fejn kuladd seta jieu l-opportunit li jmur u jitkellem ajar fmument aktar kwiet ma Dun Krystof u l-familjari tiegu. Illum Dun Krystof jinsab ewwa l-belt ta Ruma fejn qieged jgix u jagti s-servizz pastorali tiegu fil-parroa ta Santa Chiara, u flistess waqt gadu kemm beda l-istudji Patristii (dwar il-Missirijiet tal-Knisja) fwada mill-Universitajiet kbar tal-istess belt. Lil Fr. Krystof fisem il-Qala kollha nixtiqulu; Ad Multos Annos.
52
53
L-Aripriet flimkien mal-Kleru u l-Kunsill Pastorali tal-Parroa u l-Bord Editorjali jixtiequ lill-Poplu tal-Qala
Il-Milied it-tajjeb u Sena dida mimlija Pai u Fer

54
55
Kumitat entrali tal-Festa Parroa San uepp Qala Gawdex.

Flaqga li saret wara l-festa Titulari tal-Patrun tagna San uepp li din is-sena nammet il-add 7 tAwwissu, fejn fiha saret post mortem tal-andament tal-attivitajiet kollha li seew matul dik il-imga, mill-ewwel deher ar li gall-futur hemm bonn li l-parroa jkollha Kumitat entrali li jikkoordina l-idma kbira u varjata li tkun gaddejja mid-diversi gruppi nvoluti fl-istess festa tar-Raal. L-iskop ta dan il-kumitat huwa proprju l-koordinament tant metie sabiex kollox jimxi kif ippjanat waqt li kull kategorija tkun taf xgandha tagmel, kif, meta, fejn u xin. Bhekk ikun assigurat ippjanar komplet u koordinat bejn il-parteipanti kollha mingajr possibbilt ta konfujoni jew nuqqas ta ftehim bejn l-istess imsieba. Din il-laqga nammet fAwwissu fid-Dar Parrokkjali fis-7.00pm u li galiha kienu mistiedna numru mdaqqas ta nies li bxi mod jew ieor ilkoll kienu nvoluti fix-xogol tal-festa, kemm dik interna kif ukoll dik esterna. Dakinhar ingata -ans lil kuladd jgid dak li joss bmod liberu ta dak kollu li sar u li jidhirlu li jista jsir ajar fil-futur. Id-diskussjoni kienet wada wiesga u miftua li adet aktar minn sagtejn, fejn fiha adu sehem dawk kollha preenti. Il-laqga tmexxiet mis-Sur Mario Portelli (li gal dakinhar gamilha ta ad hoc Chairman) u kien preenti wkoll l-Aripriet Fr. Joe Zammit. Fi tmiem il-laqga ie dei li dan il-kumitat gandu jitwaqqaf bmod formali u jkun kompost minn mhux iktar minn ew membri minn kull gaqda li teisti fil-Qala u li bxi mod jew ieor gandha xi konnessjoni mal-organizzazzjoni tal-festa tar-raal. Fi tmiem il-laqga sar ftehim li gandha ssir laqga ora sabiex tkompli d-diskussjoni li kienet kemmxejn ajja wkoll. Wara saru ew laqgat ora fejn tkompliet id-diskussjoni dwar kif ser jiffunzjona dan il-kumitat u sar ftehim ukoll dwar il-kompoizzjoni ta dan l-istess kumitat. Il-Formazzjoni tal-Kumitat entrali tal-Festa - Parroa Qala, huwa kompost minn: L-Aripriet Fr. Joe Zammit Mario Portelli Joe Gatt Fr. Charles Buttigieg Kunsill Lokali Banda Ite Ad Joseph Rivista Leen il-Qala Radju Leen il-Qala Kumitat tan-Nar Grupp Manutenzjoni tal-Knisja Grupp Armar ta Barra Grupp Armar - Opri odda u tiswija Grupp Armar tal-Knisja Grupp gaag tal-Briju Stallazzjoni tas-Sistema Elettrika Group Fund Raising Grupp tal-Liturija President. Vii President Segretarju Fisem il-Kleru tal-Parroa Is-Sindku u Kunsillier ieor President u membru tal-Kumitat L-Editur u membru tal-Bord. I-Chairman u membru tal-Bord. ew membri ew membri ew membri ew membri ew membri ew membri L-Electrician ew membri ew membri
Il-Kumitat iomm id-dritt li jikkooptja xi persuni orajn jekk tinass il-tiea u jekk jara li tkun ta valur mijud gall-istess kumitat. Kif qed taraw, kull grupp jew gaqda iet allokata ew membri. L-obbligu ta kull gaqda huwa li tkun preenti gal kull laqga li ssir. L-attendenza ta membru wieed tal-grupp hija sodisfaenti. Ir-rauni li kull gaqda gandha ew membri hija primarjament sabiex membru minnhom ikun dejjem preenti gal-laqgat talkumitat. Madankollu, jekk iridu, jistgu jattendu t-tnejn li huma u bhekk wieed jagmel kura bl-ieor. Il-Kumitat gandu jiltaqa possibbilment darba fix-xahar jew aktar spiss jekk tinqala l-tiea. Il-membri gandhom jiu avati gal-laqga permezz ta aenda li gandha tasal gand il-membri mill-anqas tlett
57

ijiem qabel l-istess laqga. Kull grupp gandu jkun infurmat tajjeb bil-idma li tkun gaddejja millgrupp tiegu bi preparazzjoni gall-festa li tkun ejja, biex ikun kapai jirrispondi gal xi domandi dwar il-idma tal-grupp. Meta toqrob il-festa dan il-Kumitat entrali gandu jfassal programm dettaljat u komplet ta dak kollu li jkun ser jiri matul dik il-imga tal-festa, gad-diskussjoni. La darba jsir il-ftehim dwar dak ilprogramm, kull grupp ikun marbut li jimxi strettament ma dak il-programm, sakemm ma tinqalax xi aa mhux mistennija. Fka li dan jiri, gandha tissejja laqga tal-Kumitat burenza, anke fl-istess urnata u mingajr aenda, sabiex jiddiskuti biss dik il-problema partikulari u jingata ruling dwar xgandu jsir bala soluzzjoni. Kull grupp jista jibdel il-membri tiegu wieed jew it-tnejn sempliement billi jibgat nota bilmiktub indirizzata lis-Segretarju ta dan il-Kumitat. Fka li l-President ma jkunx jista jattendi galllaqga, din titmexxa mill-Vii President. Il-kworum tal-Kumitat huwa ta ew terzi tan-numru ta gruppi (u mhux ta rappreentanti tal-gruppi) rappreentati fuq dan il-Kumitat. Fka li tissejja laqga li ma jkollhiex kworum din trid tii aornata gal data ora li ma tistax tkun anqas minn tlett ijiem bogod minn dik il-urnata. Jekk jiri li anke t-tieni darba l-kworum ma jintlaaqx, imbagad dawk preenti gandhom jistennew nofs siega u wara l-laqga tibda bdawk preenti, huma kemm huma. Is-Segretarju gandu jieu nota tal-minuti, li jinkludu dak kollu li jsir fil-laqga, bmod spejali taddeijonijiet li jkunu ttiedu. Dawn gandhom isiru fil-qosor u bil-miktub u jidlu fis-se wara li jinqraw fil-laqga ta wara u jiu approvati u ffirmati mill-President u s-Segretarju. Il-laqga tispia billi tii aornata gal data ora fil-futur. Il-laqga li jmiss ser issir wara l-festi tal-Milied u l-Ewwel tas-Sena. Joe Gatt. Segretarju.
33, Triq l-Wile, Qala, Gozo T: 00356 2156 0750 M: 00356 9988 5482 E: mport@maltanet.net W-S: www.lesolives.com
58
Les Olives Farmhouses
O mien elu...
Is-Sett Kalati tal-Andar ix-Xagri
Rierka, kitba u ritratti minn: Dr. Raymond C. Xerri
Xinhuma jagmlu hemm il-kalati fi blat onqri? Galiex kienu jintuaw? Min gamilhom, ilbniedem, in-natura jew xi intellienza barra minn din id-dinja? Galiex il-kalati ta Andar ixXagri huma unii f Gawdex u f Malta? Xinhuma l-Kalati fi-onqor jew fil-blat? Hemm diversi tipi ta kalati f pajjina u madwar id-dinja. Kalata wada teisti pero mhix komuni f pajjina. Fil-Qala kellna eempju wieed li kien jinsab fil-viinanzi tal-Mitna ta Randu. L-aktar komuni huwa s-sett kalati. Kalati ora li ma tantx huma komuni huma dawk li jiksru bal kantuniera. Finalment, hemm kalati li jibdew fuq l-art afna drabi fuq xi sies jew bajja u jkomplu tat il-baar. Il-kalati jissemmew gall-ewwel darba minn Gian Francesco Abela fl-1647 li jgid li dawn kienu jintuaw sabiex jittrasportaw il-ebel mill-barrieri gal dejn il-baar sabiex jiu esportati lejn il-kontinent Afrikan matul ilakma Garbija f Malta. Fil-Qala nsibu tliet siti li gad baqa fejn hemm il-kalati: (1) fl-inawi ta Andar ix-Xagri; (2) fl-inawi ta Kordina u (3) fl-inawi ta tat Gar id-Dar. Il-fatt li baqa marka ta kalati fi-onqor jew fil-blat jagti xjifhem li l-istess kalati kienu jintuaw afna drabi, tant li baqgu mmarkati hemm gal eluf ta snin. Hemm min ma jemminhiex li kienu jintuaw gal fini ta trasport gal numru ta raunijiet. Rauni prinipali kienet, wara li dawn il-kalati ma baqgux jintuaw galiex ma-mien ma tassrux bal afna affarijiet ora? Galiex bia minnhom jinfirdu minn xulxin? Hemm diversi argumenti favur u kontra. Minn mien Abela nstabu kalati f afna postijiet madwar id-dinja. FAnse de St. Croix, fi Franza kienu jintuaw mir-Rumani sabiex iorru l-ebel. Fil-Bolivia l-kalati kienu jintuaw f erimonji u ritwali. Fil-Baar Mediterran, ilGejjer tagna huma l-aktar famui u gandhom l-akbar konentrazzjoni ta kalati fid-dinja f ona daqstant gira. Il-preenza tal-kalati
jinsabu wkoll fil-Greja, l-Italja l-aktar fi Sqallija u Sardinja, l-ivizzera, Spanja, il-Portugall, l-Aerbaijan u Franza. L-Inawi ta Andar ix-Xagri L-inawi ta Andar ix-Xagri hija medda art imdaqqsa li tinsab fit-Tramuntana tal-Qala. Din l-art fil-passat rienti jiifieri sa qabel it-Tieni Gwerra Dinjija kienet tintua primarjament gall-agrikultura. Fil-fatt, minkejja li l-ftit amrija li nsibu fl-inawi kienet amrija ta kwalita tajba u kienu jitawlu d-dwieli u anke siar tar-rummien. Illum afna mir-raba huwa abbandunat. Ida dan ma kienx dejjem hekk. Fuq mappa tal-Gejjer Maltin tas-Seklu Sittax li kont rajt fil-Muew tal-Vatikan jindika li dawn l-inawi kienu jisseju il-Piccolo Giardino. Filfatt in-nannu tiegi uepp Buttiie li gandu 94 sena hekk jafha. Il-Piccolo Giardino kien nien kbir afna li kien jestendi kwai minn Ras il-Qala sal-bajja ta Dalet Qorrot li flimgoddi kienet tagmel parti mit-territorju tal-Qala. Illum ma fadal xejn minn dan il-nien lief l-Gorfa tal-Mim. Fejn kien nien, illum qieged jittiekel minn ew barrieri tal-qawwi li ftit ftit qegdin jeqirdu l-ambjent tal-post. Il-Kalati ta Andar ix-Xagri huma unii L-ewwel punt importanti li rridu ngidu hu, li fejn jinsabu dawn il-kalati huwa l-gola post firraal tal-Qala u anke ogla minn erti postijiet fin-Nadur gal ogli ta 124.1 metri (407 pied) minn wi il-baar. Dawn il-kalati huma unii filGejjer Maltin gall-fatt li apparti li huma ew kalati biswit xulxin ball-maoranza l-kbira tal-kalati f pajjina, f kalata minnhom hemm differenza importanti li ma tissemma f ebda
59

ktieb li qrajt jien li jikkonerna l-kalati. Din id-differenza tikkonsisti f ew estenzjonijiet f forma ta ew saqajn kull naa. Illum dawn l-estenzjonijiet flimkien ma-ew kalati biswit xulxin bilkemm jidhru galiex huma mirduma fis-sagtar. Dawn il-kalati jestendu mil-Lvant gall-Punent erin mill-kalati tanNofsinhar gal kwai gaxar metri u fondi bejn tletin u amsin entimetru. Minabba li dawn il-kalati huma mirduma sew fis-sagtar, il-fond eatt huwa diffili jii mkejjel mingajr ma jsir sara lis-sagtar. Galxiex setgu jintuaw dawn il-kalati unii? Il-mistoqsijiet jiu weidhom. Dawn il-kalati unii galiex huma differenti? Galiex gandhom il-forma li gandhom? Kif ew imsawra hekk? U l-aktar importanti, galxiex kienu jintuaw? Sfortunatament, add mill-istudjui f dan ilqasam bal Abela, Trump u orajn ma ta kas berta dettall u studjaw dawn l-estenzjonijiet li jagmlu dawn il-kalati differenti. Mill-afna teoriji li jeistu, safejn nista nara jien, ma hemm l-ebda wada li tkopri dawn il-kalati. Possibbilt ora hi li missirijietna kellhom makkinarju jew metodi differenti relatati mal-agrikultura jew ilqtug tal-ebla. Apparti li jinsabu fl-ogla post fil-Qala, l-arkeoloisti Olandii, Dr Adrian van der Blom u Dra. Veronica Veen jindikawlna fuq mappa li allew fil-Muew Parrokkjali li dawn il-kalati huma f ona fejn hemm fdalijiet preistorii, jiifieri huma ta ivilt antika u era ora talumanit. Arkeoloista miniex, per s-sens komun jiddetta li dawn il-kalati huma verament spejali u ta min jistudjahom f aktar dettall. Il-misteru madwar dawn il-kalati ta Andar ixXagri jkompli jikber. Il-mistoqsijiet jidiedu. Kieku nistgu mmorru lura gal meta ew iffurmati dawn il-kalati strambi. O mien elu...Fejn int?
Referenzi: BEZZINA, Joseph (2003), Qala The Village with Valleys and Views, Gaulitana 24, A & M Printing Ltd, Il-Qala, Gawdex. BUTTIGIEG, Anton (1971), Il-Qala, Orphans Press, Gajnsielem, Gawdex. GATT, J.E. (1937), A Guide to Gozo (Illustrated), Progress Press, Valletta, Malta. THEUMA, Lawrenz (2010), Il-Qala matul i-minijiet, A & M Printing, Ltd., Il-Qala, Gawdex. XERRI, Dr Raymond (1996), O mien elu Il-Kalati jew Cart-ruts, Leen il-Qala Diembru 1996, pani 14-15.
60
Joseph Muscat President - American Qala Association. My Dear Friends, As the year is coming to an end, I would like to look back and reflect on what went on within the American Qala Association. Although we experienced a year full of ups and downs, the association remains a committed group for the cause it represents. The American Qala Association is a vibrant group of people who organize activities during the year to bring the Maltese Community in New York together for a good cause. As always, the proceeds made from the activities are donated to the Radio Leen il-Qala. In the past year, we organized the Saint Joseph the Worker feast party in May and had a great turnout. We are currently in the process of organising the annual New Years party, which has turned out to be a great success in the past 4 years. With the help of the dedicated committee members, family and friends, we always manage to put together a big party that is remembered for a long time. As President of the committee, I am extremely proud of our achievements as we continue our tradition of giving back to the Qala community. It gives us great pleasure in being able to donate the proceeds made to Radio Leen il-Qala, who is doing a great job. This past year alone, we were able to donate $10,000. This past summer, I had the pleasure of visiting my hometown Qala. Although I was there for a very short time, I managed to meet the fine group of very devoted members working at the Radio station as well as the Archpriest. I had the opportunity to thank them on behalf of the committee in person for the outstanding job they are doing. The Radio doesnt only help people in Malta but it helps people in New York too. With todays technology, we now can listen to the radio here which enables us to relive our childhood memories of listening to Mass everyday as we did growing up. The activities and other programmes that are played by the radio are very informative to anyone that is interested in learning about the Qala parish and in some cases, Gozo in general. On a final note, we would like to wish everyone a healthy and happy Christmas and a Prosperous and peaceful New Year. With the help of St. Joseph, we will work together to keep the Radio Station going on and keep the tradition alive. Until next summer, so long and take care.
A Whole New Look
Sharmains Styling Salon

1, Triq Ta Kassja Qala Gozo. Tel: 2156 6236 Mob: 726 7490
61
62
AUSTRALIAN QALA ASSOCIATION

L-ASSOJAZZJONI TAL-QALA FL-AWSTRALJA
48 Cowper Avenue, St Albans, Victoria 3021, Australia. Tel: 0061 (03) 93674268
Tagrif mill-Awstralja dwar utna l-Qalin emigranti, minn MIcHAEL BUTTIGIEG, President Australian Qala Association
Abarijiet minn Melbourne gall-Qalin tal-Qala

Qabel nibda nikteb l-artiklu ta din il-ara tal-Milied, irrid nagmel ftit ta ringrazzjamenti sentimentali tiegi. Bal ma tafu intom dan is-sajf li gadda konna qegdin hemm fostkom flimkien mal-familja tiegi, biex ingawdu lill-familji tagna, il-qraba u l-bieb. Hemm ana gawdejna anke l-baar u l-festi li jiena tant inobb, spejalment dik tal-Patrun tagna San uepp. L-ewwel nett irrid nirringrazzja lir-Rev. Kan. Dr. Joe Zammit tal-laqgat sbie li gamilna flimkien bi pranzu, laqgat u stediniet ora, spejalment dik il-Quddiesa sabia tal-Emigranti. Din gadha stampata o qalbi. Grazzi Sur Aripriet. Ringrazzjament ieor imur gal Dr. Raymond Xerri, tal-istedina li kellna miegu u ma gaqdiet ora. Stediniet ora kienu mas-Sindku s-Sur Paul Buttigieg. Grazzi Sur Sindku anke tat-tagrif kollu li tajtni. Laqga ora mal-bieb antiki tiegi, dawk li kont nitkellem maghom fuq il-bank fejn il-knisja u ma enb ilknisja. Nirringrazzja wkoll lid-Direttur tar-Radio s-Sur Ivan Cefai tal-opportunit li tani biex inkun nista nagmel sitt programmi ma Dr. Ray Xerri u ma Euchar Mizzi fdik il-imga tal-festa. Grazzi Sur Cefai, veru li assejtni wieed minnkom. bieb antiki u anke gaag li issa sirt naf afna minnhom. Grazzi ta kollox, grazzi lil kuladd. Per, aa li qatt u qatt mhu ser ninsew hija dik il-Festa sabia li gamel is-Saerdot il-did u agug, Fr. Krystof Buttigieg. Dik il-quddiesa sabia li kont ilni ma nara balha snin kbar, veru li ma xtaqniex li tispia, u dik il-festa kbira barra fil-Pjazza li kienet ippakkjata bin-nies. Veru festa kbira u meraviljua li mhux li tinsiha kif ib u laaq. Fl-istess in sirna nafu wkoll il-enituri ta Fr. Krystof. Prosit tassew. Fr. Krystof hu saerdot abrieki u duli u li jibed afna tfal u gaag gal warajh. Inossni ert li ser jagmel afna id fil-galqa tal-Mulej. Jien ert li San uepp u l-Immakulata Kunizzjoni ser jiedu siebu matul il-mixja tiegu appostolika. Jiena u l-familja, flimkien man-nies Qalin ta Melbourne nixtiqulu minn qalbna; Ad Multos Annos. Grazzi lil Kuladd. Geie Qalin, insellmilkom. Kif intom? Huwa ta pjair u gost galija li nitkellem magkom permezz tal-kitba tiegi. Regu gaddew erba xhur ora mill-aar li tkellimna ftit bejnietna permezz ta din ir-rivista tant popolari fostna l-Qalin. Ftit tax-xhur ilu, ana wkoll konna qegdin fostkom fejn gawdejna kollox u li stajna mal-bieb antiki u xi bieb odda gamilna wkoll. Tiik ftit tan-nostalija ta meta tkun gadek tifel titrabba u tgix fir-raal sabi u pittoresk tal-Qala, u tara lil art twelidek. Bqajt skantat bdik il-bajja sabia u mfittxija minn kuladd dik il-bajja ta ondoq irRummien, fejn fi tfuliti konna nkunu ana tal-Qala biss. Illum saret tant popolari li mhawnx pajji fid-dinja li ma jafx biha. Kif tafu intom, issa erajna bdilna l-istauni, ana sajf, u intom xitwa, u erajna bdejna bir-rutina ta qabel; tfal l-iskola, xogol u affarijiet ora li huma bonn fil-ajja tagna. Fl-istess in intom tistrieu ftit minn dik is-sana kbira li jib miegu s-sajf ta Malta. Is-sajf tagna jagmel sana wkoll per ma jdumx, jifriska u tera tieu r-ru. Jien inbati wisq bis-sana (anzi miniex oxon).
FOttubru li gadda kellna fostna fuq jara Pastorali l-Eellenza Tiegu Mons. Mario Grech u l-familja tiegu. Huwa beda -jara tiegu minn Sydney, fejn dam mistax u wasal fMelbourne fl-14 ta Ottubru fejn dam mistax ora. Kellu afna u afna jarat u laqgat malKomunit Maltija u Gawdxija, fejn in-nies attendiet bi ara. Kull fejn mar kien dejjem ippakkjat bin-nies.
63

Quddiesa sabia fis-Santwarju tal-Madonna Ta Pinu fBacchus March, fejn in-nies kellhom joqogdu barra. Quddiesa tal-festa ta Stella Maris, fil-Parroa ta St. Joseph The Worker, North Reservoir, fejn ukoll il-knisja kienet mimlija daqs bajda. tagrif fuq l-Gaqda tagna l-A.Q.A. Issa li qegdin noqorbu biex jispiaw l-attivitajiet kollha gal din is-sena 2011, kellna biss one day trip to Sorrento fejn gaddejna urnata flimkien mal-bajjiet tan-naa l-ora ta Melbourne, fejn konna 58 ru u anke gamilna B.B.Q. lunch. L-aar trip kien tal-W/End Away gal Cobram u Barooga fil-border ta N.S.W., fejn ukoll kuladd a gost spejalment inkantaw il-Christmas Carols bilMalti u bl-Ingli. Hawn konna wkoll 58 persuna. Issa niedu ftit tal-mistrie u nergu nibdew attivitajiet ora s-sena d-diela 2012. Hux kemm jgaddi jiri -mien. Filli Jannar u filli Diembru u xjana sena ora. Meta konna Malta, kemm jien u kemm marti Rose u anke Mrs. Rita Mizzi, l-gaqda tagna tal-A.Q.A. tajna donazzjoni ta 500 lill-Aripriet gallKnisja, $A300 lill-Banda Ite Ad Joseph, u $A200 lir-Radju Leen il-Qala Irrid nagti prosit kbir tassew lill-Banda Ite Ad Joseph, lis-Surmast Antoine Mercieca u lill-President Dr. Raymond Xerri, ta dak il-kunert kbir u sabi li sar filknisja, nhar l-Erbga 3 tAwwissu 2011. Veru adna gost nisimgu u naraw dawk il-bandisti u tenuri, jagmlu minn kollox biex jooru programm kunert bal dak. Prosit tassew. Nibgat inselli galikom afna u nixtieq lilkom u lill-familji tagkom kollha, Milied sabi, mimli risq, hena, id u pai u Sena Tajba.
Quddiesa ora fil-knisja ta St. Bernardette, North Sunshine, l-qalba tal-Maltin u l-Gawdxin, fejn ukoll ilknisja kienet mimlija. Wara konna mmorru fil-Hall fejn ikun jista jkellem lin-nies. jarat orajn kellu mistax mimlijin daqs bajda. Gamilna Dinner Dance gad Unur l-Isqof Mario Grech fejn kellna aktar minn 400 ru. Jien ert li -jara Pastorali Tiegu fostna alliet il-frott. Jiena u l-familja tiegi stedinnieh minn Malta biex jii jurna fid-dar tagna u qalli Michael nii gur. U veru, sab ftit in u ie mal-familja tiegu kollha, iuruna o darna fejn adna xi aa bejnietna u tkellimna ftit u wara adnieh biex ibierek id-dar dida tat-tifel. adna afna u afna pjair nitkellmu flimkien. Grazzi Eellenza Mons. Isqof Mario Grech. Memorja li qatt ma ana ser ninsew. Grazzi talli ejt iurna u era ejja fil-futur. Jiena u l-familja tiegi nixtiequ lilek u lill-familja tiegek kull id u barka missema.
64
Issa qegdin noqorbu gall-festa tat-twelid ta es Bambin, il-Milied. Hawn il-wienet huma kollha mimlijin tijin u bin-nies jixtru r-rigali ga-gar u l-kbar. Iddjar ukoll huma mejna bil-Christmas Trees u kollox juri li l-ispirtu tal-Milied rea magna. Kos hux, il-Milied tagna jii fis-sajf, per sabi taf, bnazzi, aktar dawl, aktar atmosfera sabia tas-sajf. Per hu xinhu, illum ilMilied aktar sar business milli nafuh ana, almenu hekk nifhimha jien.
Issa rrid nieu din l-opportunit biex flimkien ma marti Rose u l-familja kollha u l-Kumitat tal-Australia Qala Association nibgatilkom l-isba xewqat talMilied u l-Ewwel tas-Sena 2012, mimlija riq, hena, pai u id, lill-WR.Aripriet, lil Fr. Charles Butigieg, lil Fr. Krystof Buttigieg, lis-Saerdoti kollha u lil John Paul Cefai Seminarista. Lis-Sindku s-Sur Paul Buttigieg, lillKunsilliera kollha, lil Dr. Ray. Xerri u lill-familja, lill-Editur Euchar Mizzi u lill-Bord Editorjali kollu, lil Ivan Cefai u sabu tar-Radju Leen il-Qala, lis-Surmast tal-Banda u l-Bandisti kollha tal-Banda Ite Ad Joseph, lis-St. Joseph Football Club - Kumitat, players u membri u lill-gaqdiet kollha tal-Qala u l-familji kollha Qalin. Minn qalbi nixtieq lil kuladd il-Milied it-Tajjeb mimli riq, hena, id u prosperit gas-sena 2012. Saa lil Kuladd.
QALA INtERNAtIoNAL FoLK FEStIVAL Direzzjoni Leen il-Qala

Tmiem l-aar imga ta Settembru, l-Kunsill Lokali tar-Raal tagna tal-Qala Gawdex, tat it-tmexxija tas-Sindku s-Sur Paul Buttigieg, organizza s-sitt Festival Internazzjonali tal-Folk li jib l-isem tal-QALA INtERNAtIoNAL FoLK FEStIVAL. Qed nirreferi gallinizjattiva folkloristika fuq skala Internazzjonali li kienet introdotta fil-kalendarju ta dan il-Kunsill u li tinamm kull sena fi tmiem ix-xahar ta Settembru. Din l-attivit tikkonsisti fparteipazzjoni ta numru ta gruppi Il-Gruppi lokali minbarra l-grupp tal-lokalit tagna talQala li adu sehem ukoll din is-sena huma: ta Seguna Folk Band minn Sannat u Marsaskala Junior Folk Group. Il-Festival inamm bejn il-amis 15 u l-add 18 ta Settembru 2011. Dan feta nhar il-amis, fi Pjazza San uepp il-Qala fit-8.00pm, ferimonja tal-ftu li fiha pparteipat il-Banda tal-Qala Ite Ad Joseph u taw sehemhom il-Menhir Qala Folk Group bil-grupp ta-gar li qed jitrawwem fi dan l-istess Menhir Group, Gruppi Barranin, tal-Irlanda, l-Belarus u Sqallija l-Italja u dak lokali minn Sannat, li jidher aktar l fuq. Mhemmx galfejn ngid li dawn il-gruppi huma kollha akkompanjati minn daqq live folkloristiku tradizzjonali rispettiv taghom. Din is-serata adet madwar sagtejn u nofs. Il-Gimga 16 ta Settembru, l-gruppi barranin flimkien mal-grupp tal-Qala, Il-Menhir Qala Folk Grupp taw wirjiet few postijiet fMalta, fMarsaskala, fl11.30am u fXatt is-Sajjieda fSan iljan, fit-8.00pm. Waqt li fil-Pjazza tal-Qala ttella kunert fit-8.00pm li fih adu sehem David Azzopardi, Enzo Guzman u The Green Fields.
folkloristii lokali u barranin, u hija bbaata fuq erbat ijiem, mill-amis sal-add. Il-venue ta dan il-Festival hija l-Pjazza Prinipali tal-Qala, bil-Knisja Aripretali ta San uepp u biz-zuntier bala palk u bil-faata talknisja sabia bala background li tkun mdawla bmod professjonali. Din l-attivit kulturali u folkloristika rat ilbidu tagha fis-sena 2006 u din is-sena iet organizzata s-sitt Edizzjoni ta dan il-Festival. Festival Internazzjonali. Iva, dan il-festival ikollu fih parteipazzjoni barranija. Dan apparti s-sehem si talgrupp folkloristiku tagna, l-Menhir Qala Folk Group, flimkien ma xi gruppi folkloristii ora Gawdxin u anke Maltin, fih jipparteipaw ukoll gruppi barranin. Il-gruppi folkloristii barranin li adu sehem din is-sena huma dawn: Citt dei templi Folk Band minn Sqallija fl-Italja Brestchanka Folk Group mill-Belarussia u the Inis Ealga School of Irish Dancing millIrlanda.
Is-Sibt 17 ta Settembru mbagad nergu lura gal Qala fejn filgaxija fit-8.30pm, erajna assistejna gallserata ora pjaevoli ta kostumi kkuluriti, daqq u fin mit-tliet Gruppi Barranin, dak tal-Qala kif ukoll dak ta Sannat, Ta Seguna Folk Group. Din is-serata adet madwar sagtejn, bilqiegda gall-frisk fil-Pjazza arjua tal-Qala, fejn assistejna gall-muika li tpaxxi l-widna, kif ukoll naraw kostumi u fin li jsaru l-gajnejn bilkuluri u koreografiji taghom. Ma tmiem is-serata beda Kunert mill-Kantant magruf Freddie Portelli flistess Pjazza li dam sejjer sa wara nofsillejl. Il-Qofol tal-festival kien il-add 18 ta Settembru fl-istess Pjazza fis-7.30pm. Waqt din is-serata finali kellna l-parteipazzjoni tal-Gruppi Barranin u l-Folk Grupp tal-Qala. Membru tal-Menir Qala Folk Group,
65
is-solista/soprano Sinjorina Patricia Buttigieg, kantat diversi ganjiet folkloristii. Fdin is-serata adet sehem ukoll il-Banda tal-Qala Ite Ad Joseph Il-Kumitat organizzattiv aseb biex fl-aar urnata tal-Festival, jera jagmel bas-sena li gaddiet u jtella gall-benefiju ta dawk li jattendu, Wirja tradizzjonali Qalija-Gawdxija, ta xoglijiet ta Artijanat u Crafts. Kien hemm espost xogol konness mal-pittura, skultura, stained glass, bizzilla, suf, ummar, qasab, gan, phyrography, jata, eramika, newl, rakkmu, ganutell, parmina, macram, e. Din il-wirja kienet miftua mill11.00am sa filgaxija. Fiha kien hemm ukoll nies jadmu dan l-istess xogol.
toroq prinipali tal-Qala tat il-Baldakkin. Din hi kultura u folklore mhux tas-soltu u li ta kull sena tibed numru kbir ta viitaturi kemm lokali kif ukoll barranin.
Frokna ora tal-Pjazza ttella stand ta oetti antiki li jinsabu fil-Qala u li ejjin minn gand l-antenati tagna fejn bosta minnhom apparti l-valur antik taghom, gandhom ukoll valur sentimentali. Din ukoll kienet miftua matul in-nofs ta nhar ta filgaxija. Matul il-in ta din l-esebizzjoni kien hemm ukoll daqq folkloristiku minn diversi muiisti tal-istess gruppi, kif ukoll mill-grupp Ta Seguna. Membri tal-Folk Groups kienu hemm bil-kostum tradizzjonali taghom iduru man-nies fejn wieed ikun jista anke jieu xi ritratti maghom. Okkajoni unika u kompletament oriinali ttellget il-add 18, fejn dawk preenti gawdew replika fidila tat-tie Malti / Gawdxi tradizzjonali, li gadda mat-
66

PARRoA ARIPREtALI QALA GAWDEX: Pjan Pastorali Parrokkjali 2010 2011.
ItA PELLEGRINA FI KRAKoW IL-PoLoNJA (4)
KoLLoX BEDA MINN HAWN!

Din hija l-frai li tinsab stampata bittri kbar filKappella ddedikata lill-Beatu wanni Pawlu II, il-Papa Pollakk li ennen lid-dinja gal warajh. Din il-kappella tinsab fuq il-lemin tiegek, int u dieel fil-knisja ta Wadowice, il-post fejn twieled u gex it-tfulija tiegu -kejken Karol Wojtyla li sar Papa bl-isem ta wanni Pawlu II. Din hi l-frai li qal dan il-Papa meta kien qed iur il-Polonja u gamel waqfa fil-belt ta Wadowice, fejn twieled fit-18 ta Mejju 1920. Dakinhar huwa qal lill-folla kbira li ppakkjat il-pjazza tal-knisja din il-frai, kollox beda minn hawn. Fdin il-kappella qed isir afna talb gall-Kanonizzazzjoni ta wanni Pawlu II, mhux biss min-nies tal-lokalit ida anke minn eluf ta pellegrini u viitaturi li ta kull sena juru dan il-post hekk viin tal-Papa. Gar-raba sena, il-Parroa tal-Qala organizzat ita/ pellegrina parrokkjali, fejn din is-sena orna il-Belt ta Krakow fil-Polonja, bl-iskop ewlieni jkun li apparti postijiet ta interess storiku, kulturali u turistii, nuru wkoll dawk il-postijiet li gandhom konnessjoni kbira u qawwija mal-Papa Beatu wanni Pawlu II. Din il-mawra tagna li kienet parti mill-Pjan Pastorali tal-Parroa tagna, saret bejn l-24 u l-31 ta Awwissu 2011. Mal-wasla tagna fl-Ajruport ta Krakow, sibna tistenniena lill-Gwida brava Karolina Kedzierska li hija llawrjata mill-Universit ta Krakow u li litteralment damet magna s-sebat ijiem li gamilna hemmhekk. L-ewwel dawra tagna kienet ovvjament id-dawra talBelt ta Krakow belt ta storja kbira, mimlija kultura u mejna barkitettura u sbuija naturali liema bala. Krakow Krakow hija wada mill-eqdem u l-ikbar bliet talPolonja, bpopolazzjoni ta 780,000 ru (u 1.3 miljun ru fl-area metropolitana). Din il-belt storika, tmur lura sas-seklu erbga. Tinsab fuq ix-Xmara Vistula fil-wied frilejn tal-Carpathian Plateau, bejn l hekk imseja Jurassic rock Upland, u l-muntanji Tatra, 100 kilometru (63 mil) lejn in-nofsinhar. Krakow kienet il-kapitali tal-Polonja sal-1596 kif ukoll il-kapitali ta Krokow Voivodeship mis-seklu 14 sas-sena 1999. Illum hija l-kapitali ta Lesser Poland Voivodeship li jinsab fil-Lesser Poland region. I-entru storiku ta Krakow jinsab frilejn l-Golja Wawel, fejn jinsab il-Kastell Irjali, l-ex-residenza talMonarkija Pollakka. L-inawi li jdawru d-distretti l-aktar antiki ta Krakow jinkludu l-Belt il-Qadima, id-distrett ta Wawel u l-Kazimierz, li oriinarjament kienu maqsuma fi kwartieri Kristjani u Lhud. I-entru storiku tal-belt kien mijud fil-lista ta World Heritage Site mill-UNESCO fl-1978. L-ewwel darba li nafu li eistiet abitazzjoni fuq issit preenti ta Krakow kien fuq il-Golja Wawel u dan ara fis-seklu erbga. Skont il-leenda dan issettlement fdin il-belt huwa atttribwit lill-mexxej mitiku Krakus, li bena l-belt fuq gar li kien okkupat minn Dragun imewwa, Smok Wawelski. L-isem talbelt ta Krakow issemma l-ewwel darba fis-sena 966, meta Abraham Ben Jacob semma lil Krakow bala entru kummerjali notevoli. L-ewwel waqfa tal-coach tagna kienet fid-Distrett tal-Lhud. Hawn rajna xi fdalijiet ta Sinagogi tal-Lhud, waqt li minn sebga fadal tnejn biss weqfin. Wada li llum isservi ta Muew tal-Lhud, waqt li ora gadha tintua gat-talb taghom sal-urnata tal-lum. Fnofs din il-pjazza hemm monument sabi afna mwaqqaf proprja bala mafkar galihom li fil-maoranza kbira taghom kienu spiaw maqtula fil-kampijiet talkonentrament.
67

Wawel Wawel huwa l-isem ta kwalit ta forma ta ebla tal-franka li tinsab fuq ix-xellug tax-xtajta tax-Xmara Vistula fi Krakow, fil-Polonja, fgoli ta 228 metru l fuq mill-livell tal-baar. Dan huwa post simboliku ta sinifikat kbir gall-Poplu Pollakk. Il-Kastell Irjali u l-Katidral jinsabu fuq il-golja. Il-Familja Rjali Pollakka kif ukoll afna nies prominenti u magrufa Pollakki huma midfuna fil-Katidral u l-Inkoronazzjonijiet Irjali seew hawn. Wawel Hill Jeistu fdalijiet Arkeoloii li jindikaw li fir-4 seklu hawn kienu jabitaw in-nies. L-istorja ta Wawel medjevali hija minsua bmod qawwi mal-istorja tal-artijiet Pollakki u mad-Dinastiji Irjali tal-Polonja ta mien il-Medju Evu. It-tensjonijiet politii u taddinastiji li wasslu finalment lil Krakow bala s-sit tat-Tron Irjali, huma komplessi afna, imma gallparti l-kbira tal-Medju Evu u -mien Rinaxximentali, Wawel kien is-sede tal-Gvern Nazzjonali. Hekk kif il-id komuni Pollakk Litwanju ie ffurmat u kiber, Wawel saret is-sit ta wieed mill-Istati l-aktar importanti tal-Ewropa. Dan l-istatus ie mitluf biss meta l-Kapitali mxiet lejn Warsaw fis-seklu 17. Meta l-Polonja tilfet l-Indipendenza politika tagha matul i-mien tal-qasmiet, Wawel saret simbolu tanNazzjon mitluf, fejn dimostrazzjonijiet u meetings ikkumbinaw azzjoni politika kontemporanja btalba gall-garfien ta stat bsatu kif kien darba. Is-Sinifikat ta Wawel Hill iet parti mill-gaqda ta strutturi politii u relijui u funzjonijiet orajn. IlKatidral ta San Stanislaw gandu fih ir-relikwi ta dan il-qaddis u jinsab maenb il-Kastell Irjali. Il-golja, gal mien twil kellha funzjonijiet relijui, ftit millfdalijiet arkitettonii huma tar-Rotunda tal-Verni Marija, li wieed jista jurha llum waqt tour li jieu lill-viitaturi fil-itan u l-pedamenti tal-bini preenti. Wawel Cathedral Il-Katidral ta Wawel huwa s-Santwarju Nazzjonali tal-Polonja. Bi storja ta 1000 sena, dan huwa l-post fejn il-Monarkija kollha tal-Polonja giet inkurunata. L hekk imseja Kappella ta Sigismundo, hija wieed mill-aktar eempji notevoli tal-Arkitettura ta Krakow. Mibnija bala kappella qabar tal-aar Jagiellons, din kienet magrufa minn afna storii tal-arti bala l-isba eempju tar-rinaxximent Toscan, fittramuntana tal-Alpi. Iffinanzjata mir-Re Sigismondo I tal-Polonja l-kappella kienet mibnija bejn 1519 u 1533 minn Bartolomeo Berrecci. Kappella bbai kwadrata bkoppla tad-deheb, tilqa fiha l-oqbra tal-fundatur tagha r-Re Sigismundo, kif ukoll ir-Re Sigismundo Augustus tal-Polonja u Anna Jagiellonka. Id-disinn tal-iskultura ta ewwa, stuccoes u pittura saret minn artisti mill-aktar magrufa ta dak imien, inklui fosthom Santi Gucci, Hermann Vischer, u l-perit innifsu Georg Penez. Wawel Castle Il-Kastell Wawel serva bala risidenza Irjali u s-sit minn fejn il-Polonja tmexxiet mill-Kapijiet tal-Pajji gall-5 sekli mill-1038 sal-1596. Wawel Dragon Smok Wawelski, magruf ukoll bala The Dragon of Wawel Hill jew sempliement The Wawel Dragon, huwa dragun famu fil-folklor Pollakk. Huwa gex fGar tat Wawel Hill fuq ix-xtajta tax-Xmara Vistula, galkemm xi leendi jirreferu galih bala Statwa ta Smok Wawelski u plakka li tikkommemora din ittelfa minn Krakus, prinep Pollakk li skont il-plakka, waqqaf il-belt u l-Palazz tiegu fuq il-moba ta dan id-dragun ta dak i-mien. L-gar tad-dragun tat ilKastell, issa hija waqfa popolari tat-turisti. Verjoni popolari tal-rafa ta Smok Wawelski seet fi Krakow matul ir-renju tar-Re Krok, il-fundatur leendarju tal-belt. Kuljum, id-dragun kattiv jattakka xi passa fil-kampanja, joqtol in-nies ivili, jisraq id-djar u jarbat l-annimali li jsib fid-dar. Fafna mill-verjonijiet tal-istorja d-dragun kien jieu gost jiekol spejalment bniet gar, u jkun sodisfatt biss, jekk in-nies tal-belt ipoulu tifla gira quddiem il-gar darba kull xahar. Ir-Re ertament ried iwaqqaf lil dan id-dragun, imma s-suldati l-aktar kuraui kienu jitilfu saithom minnu.
68

Fil-verjoni ta tfajliet issagrifikati lid-dragun, insibu li t-tfal bniet kollha ew issagrifikati minbarra wada, it-tifla tar-Re, Wanda. Fdisperament, ir-Re wieged li jagti lil bintu ga-wie lil dak ir-rael li jirnexxilu li jirba fuq id-dragun. Gwerrieri mill-qrib u millbogod ittantaw xortihom gal dan il-premju ida lkoll tilfu. Darba wada, apprentista skarpan fqajjar jismu Skuba aetta l-isfida. Huwa mela aruf bis-sulphur u poih quddiem il-gar tad-dragun. Id-dragun kielu u malajr sar mejjet bil-gatx. L-ebda ammont ta xorb ma seta jaqtaglu l-gatx u l-uig li kellu fl-istonku, u wara li xorob nofs ix-Xmara Vistula, sploda l-istonku u miet. L-Apprentist iewwe lit-tifla tar-Re kif kien wieged ir-Re u wara gexu kuntenti u feranin gal dejjem. St. Marys Church Hekk kif inilna mill-gola ta Wawel, qbadna r-rotta lejn il-Pjazza tal-Belt il-Qadima, magrufa bala Old Town Square, jew Old Market Square. Pjazza mmensa ta sbuija arkitettonika mill-aqwa, fejn fnofsha hemm itTown Hall fejn il-parti ta isfel tagha huwa sala bnumru ta stalls li jbigu souvenirs ta kull tip u gamla. Fkantuniera tal-Pjazza nsibu l-Bailika ta Santa Marija hija mibnija bil-brikks fi stil gotiku fis-seklu 14. Din hija famua, partikularment gall-Vintartal talInjam li gandha skulpit minn Veit Stoss. Kull siega ddoqq it-trumbetta Hejnal mill-ogla kampnar tal-knisja. Din id-daqqa tindaqq sabiex tikkommemora t-trumbettier famu tas-seklu 13, li kienu sparawlu bi vlea fi grimejh waqt li kien qed idoqq l-allarm qabel mal-Mongol attakkaw lill-belt. Id-daqqa ta nofsinhar tinstema mill-Polonja kollha u anke barra l-pajji billi tkun imxandra live mir-Radio Nazzjonali tal-Polonja. Il-Bailika ta Santa Marija serviet bala mudell arkitettoniku gall-afna knejjes li nbnew mill-Pollakki mxerrda barra l-pajji partikularment St. Michael u St. John Contius fChicago, li huma ddisinjati fi stil magruf bala Polish Cathedral Style. Il-knisja hija familjari ma afna English Speaking readers millKtieb tal-1929, The Trumpeter of Krakow ta Eric P. Kelly. Wielicka Salt Mine Fit-tieni jum tagna fil-Polonja morna nuru l-famua minjiera tal-mel magrufa bala Wielicka Salt Mine. Din qiegda fil-belt ta Wielicka fil-metropolitan area ta Krakow. Ilha tiffunzjona mis-seklu 13 u gadha tipprodui mel tal-mejda. Hi wada mill-eqdem minjieri tal-mel li gadha tadem, l-eqdem wada qiegda fCochnia, 20 kilometru bogod minn Wielicka. Il-minjiera hi fonda 327 metru u hi twila 300km. Ir-rotta fil-minjiera li minnha jgaddu t-turisti hi twila 3.5km u fiha hemm statwi storii u mitoloii magmulin mill-mel. Anke l-kristalli tal-linef huma magmulin mill-mel. Hemm kmamar imnaqqxin sbie, kappelli u anke lagi tat l-art u wirjiet fuq l-istorja tal-minjieri tal-mel. Din il-minjiera jirreferu galiha bala l-katidral tal-mel ta tat l-art talPolonja. Madwar 800,000 ru iuru l-minjiera kull sena. Fost in-nies li aru din il-minjiera tul i-minijiet kien hemm Nicolous Copernicus, Johann Wolfgang von Goethe, Alexander von Humboldt, Bolasslaw Prus, Robert Baden-Powell, Jacob Bronowski (dan iffilmja biiet mill-film The Ascent of Man fil-minjiera), Karol Wojtyla (li kien Papa), il-President tal-Amerika Bill Clinton u kapijiet ta stati ora. Matul it-tieni gwerra dinjija din is-salt mine kienet uata mill-ermanii biex janu fiha armamenti talgwerra. Fl-1978 Wielicka Salt mine kienet ikkunsidrata millUNESCO bala World Heritage Site. Is-sbuija ta din il-minjiera hi mxebbha mas-sbuija tal-piramidi tal-Eittu. afna nies li aru l-minjiera stagbu blinenwinit tal-godod li ntuaw fdin il-minjiera. Iloss tal-muika fdin il-minjiera hu uniku. Ilha li bdiet tiffunzjona disa mitt sena ilu u kienet wada millakbar industrija fid-dinja li kienet tagmel qlig.
69

Fid-disa mitt sena li damet tiffunzjona l-minjiera Wielicka pproduiet 200 km ta passai u 2,040 gar ta daqsijiet differenti. Ir-rotta tat-turist tibda 64m l isfel u tispia 135m l isfel minn wi l-art fejn hemm l-ikbar muew tal-minjieri li fih hemm esebiti godod antiki li kienu jintuaw gax-xogol fil-minjiera. Illum it-turisti jimxu underground gal ew kilometri fl-eqdem parti tal-minjiera. Tieu madwar tliet sigat din il-mixja. Xi 210 metri aktar l isfel hemm sanatorium gal dawk li jbatu bl-ama u allerija. Xi drabi jagmlu kunerti u xi events ora fl-ikbar kmamar ta din il-minjiera. Fil-minjiera hemm il-kappella ta Saint Kinga. Din hi l-ikbar kappella fdin il-minjiera maffra ol-mel talblat u mejna bfigurini tal-mel. Dan hu x-xogol talawa Jozef u Tomasz Markowski u Antoni Wyrodek (late 19th u 20th century) Fdin il-kappella hemm l-istatwa ta Santa Barbara, il-Patruna ta dawk li jadmu fil-minjieri. Din qiegda fuq l-altar maur, xogol mill-mel ta Jozef Markawski. Wara rritornajna l-Hotel fejn wara kellna l-in kollu gad-dispoizzjoni tagna biex induru l-qalba tal-belt kif ukoll dawra mal-wienet ta Galleria Krakovia, shopping Centre li fih issib aktar minn 300 anut u mas-sbatax-il restaurant u take away outlets. It-tielet jum tagna gamilna jara fCzestochowa. Din hija belt magrufa gall-famu monasteru Pawlin ta Jasna Gora fejn tinsab il-pittura tal-Madonna s-Sewda. Kull sena miljuni ta Pellegrini mid-dinja kollha jiu Czestochowa biex iuruha. Hemm ukoll sit tal-kultura Lusatian u muew fil-belt. Hemm ukoll il-fdalijiet ta kastell medjevali fOlsztyn, xi 15-il kilometru mi-entru tal-belt. Fis-seklu sbatax il-monasteru tbiddel ffortizza biex jirreisti l-forza Svedia fl-1655. Il-Komunit Lhudija fCzestochowa bdiet teisti fl-1700. Wara t-tieni qsim tal-Polonja din kienet magquda ma Prussia. Wara l-1760, Jacob Frank, il-mexxej Lhudi kien mitfug ilabs fil-monasteru mill-Knisja. FAwwissu tal-1772 Frank kien melus mill-eneral Russu Bibikow, li kien okkupa l-belt. Din il-belt tgawdi devozzjoni kbira lejn il-Madonna s-Sewda fejn eluf ta pellegrini jiu fpellegrina iqimu lil Ommna tas-Sema, l-aktar fjum Santa Marija. Ma enb is-Santwarju tal-Madonna ta Jasna Gora li jingad li x-xbieha tal-Madonna tpittret minn San Luqa l-Evanelista fuq wi il-mejda tal-injam fiddar tal-Familja Mqaddsa ewwa Nazareth, inbniet knisja kbira u maestua sabiex fiha tilqa lill-pellegrini li jiu bl-eluf minn taghom. Dakinhar il-grupp talQala semgu quddiesa fwada mill-kappelli ta din il-knisja. Fis-sagristija ta fuq tal-knisja jeisti muew mimli teori tal-arti u ex-voto mogtija lill-Madonna minn Papiet, Rejjiet, Presidenti u kbarat ora minn madwar id-dinja. Muew li l-valur tiegu ma jistax jii kkalkulat daqs kemm hu kbir u prestiju. Auschwitz kamp ta konentrament Auschwitz kien l-akbar kamp ta konentrament tan-Nai fejn qatlu eluf ta nies. Jinsab fin-nofsinhar tal-Polonja. a ismu mill-belt fil-qrib ta Oswiecim (Auschwitz bil-ermani). Jinsab 50 kilometru filpunent ta Krakow u 286 km minn Warsaw. Wara l-okkupazzjoni ermania tal-Polonja fSettembru 1939 Oswiecim kien inkorporat mal-ermanja u sar jismu Auschwitz. Il-kumpless kien jikkonsisti fi tliet kampijiet prinipali: Auschwitz I, i-entru amministrattiv, Auschwitz II (Birkenaw) extermination camp (fejn kienu joqtlu n-nies u Auschwitz III (Monowitz) kamp tax-xogol. L-ewwel ew kampijiet kienu fil-lista tal-World Heritage mis-sena 1979. Kien hemm ukoll madwar 40 kamp tas-satellita, bia minnhom gaxar kilometri l bogod mill-kampijiet prinipali, li fihom kien hemm minn xi ftit tuani sa eluf ta priunieri. Il-kmandant tal-kamp, Rudolf Hess, fil-urijiet ta Nuremberg qal li tliet miljun ru kienu mietu fAuschwitz meta hu kien kmandant. Wara naqqashom gal 1.1 miljun. Is-Sovjetii u maghom qablu afna orajn, qalu li kienu nqatlu 4,000,000 ru. In-numru nkiteb fuq plaques fil-muew tal-istat ta Auschwitz
70

Birkenau. Il-muew rea studja sew il-figuri fl-1991 u kalkulazzjonijiet odda minn Dr. Franciszek Piper ab il-figura ta 1.1 miljun, 90 fil-mija minnhom kienu Lhud kwai minn kull pajji fl-Ewropa. Il-bia l-kbira nqatlu fi kmamar tal-gass fejn uaw Zyklon B. Orajn inqatlu bil-u, xogol sfurzat, nuqqas ta kontroll tal-mard, imwiet individwali u orajn mietu waqt esperimenti medii. Ana kellna l-opportunit li nduru kemm Auschwitz I kif ukoll Auschwitz II (Birkenau). Hawn wieed jara bgajnejh u jmiss bidejh il-krudelt, l-ruxija u l-mod selva li bih kienu jiu ttrattati l-priunieri mill-ermanii. Dan hu post qaddis li minnu gaddew aktar minn miljun martri fosthom il-Qaddis Patri Massimiljanu Kolbe, Patri Franiskan li offra li jieu l-mewt minflok rael ieor, missier ta familja. Fxi wud mis-swali kbar li hemm fAuschwitz I, wieed jista jara affarijiet personali bal bagalji, raben, nualijiet, imwies u pniezel tal-leja, pupi tat-tfal u elf aa ora li kienu jorru maghom il-priunieri meta kienu jeduhom lejn il-kamp tal-konentrament. ojcow National Park Dan huwa l-igar park mill-goxrin wieed li jeistu fil-Polonja, imma li jabbatha mal-aqwa u l-aktar postijiet rikreattivi u attraenti tal-Ewropa. L-area ta dan il-park hi ta 21.5 km kwadru. Minn din l-area 15.28km kwadru hija foresta u 2.51km kwadru hija protetta. Minnu jgaddu ew xmajjar li huma Pradnik u Saspowka. Fih numru kbir ta limestone cliffs u aktar minn 400 gar. L-akbar wieed hu Lokietko Cave, jgidu li fih kien sab kenn ir-Re Wladyslaw Lokietek li hi msemmiha galih. Hu twil 320 metru. Dan il-park iuruh mal-400,000 fis-sena. Il-bia l-kbira jiu bejn April u nofs Novembru. Il-Park fih afna kastelli fosthom il-kastell gotiku mwaqqa u l-ieor preervat ta mien ir-Rinaxximent fi Pieskowa Skala. It-tnejn li huma kienu jagmlu parti mid-difia fi mien medjevali fi lbi tal-Polonja. Xi aa interessanti fdan il-Park hija Kappella ddedikata lil San uepp Haddiem mibnija fl-injam u tinsab fuq erba pilastri tilgin mix-xmara. Dan ara peress li fdawk i-minijiet il-ermanii ma kinux jagtu permess li jinbnew knejjes fuq it-territorju tal-Polonja u galhekk din il-kappella nbniet mhux fuq l-art imma fuq xmara permezz ta pilastri tal-konkrete li tilgin minnha. Pieskowa Skala Castle Dan isejulu l-awhra tar-Rinaxximent Pollakk li jinsab fit-tramuntana mdawwar bforesti fuq golja li tares fuq ix-Xmara Pradnik. Dan il-kastell jgodd min-nofs is-seklu erbatax. Fis-seklu sittax sar rinovament tiegu fuq stil Rinaxximentali Taljan tan-naa ta fuq. Missena 1970 sar muew tal-arti Ewropea. Il-villa ta Ojcow fil-qalba tal-park jiftaar bil-fdalijiet tal-kastell tas-seklu erbatax li huma l-Gothic gate, ittorri ottangolari (8 nub) u l-fdalijiet tal-kappella. Popolari bala destinazzjoni turistika mis-seklu 18, Ojcow sar fashionable health resort fin-nofs tasseklu dsatax u xi binjiet tal-hekk imsejja Ojcow Style gadhom hemm u li huma; ew lukandi li llum inbidlu fMuew tan-Natura u l-ieor fuffiju tal-posta. Zakopane u tatra Mountains Fis-sitt jum tagna ewwa Krakow, irejnielha lejn Zakopane u l-muntanji Tatra. Zakopane hija belt finnofsinhar tal-Polonja u fiha mdwar 28,000 ru. Din il-belt hi magrufa bala l-belt kapitali tal-Polonja tax-xitwa u tinsab tat il-muntanji Tatra. Zakopane tinsab o wied kbir bejn il-muntanji Tatra u Guibalowka Hill. Dan hu l-aktar entru importanti Pollakk gal mountaineering u gall-iskijing u juruh madwar tliet miljun ru fis-sena. L-aktar okkajonijiet importanti gall-iskijing huma Kasprowy Wieich, Nosal u Gubdawka Hill. Illum il-urnata l-industrija ewlenija ta Zakopane hija dik turistika. FZakopane saru -Championships tal-iskiing tas-snin 1929, 1939 u 1962. Marzu tal-1944, rappreentanti tal-NKVD u tal-Gestapo iltaqgu imga fZakopane biex jiddiskutu l-pai u r-reistenza fil-Polonja. Il-belt hemm afna muewijiet, l-aktar importanti u l-aktar antik hu t-Tatra Museum. Hemm ukoll ilMuew tal-istorja Naturali tan-National Park ta
71

Tatra. Hemm ukoll muewijiet ta biografiji ta artisti u kompoituri famui. Il-kultura tal-muntanji hi esibita fit-Tatra Folk Centre. Zakopane sar mekka gallkultura tal-muntanji. Il-kultura folkloristika ta dawk li jixxabbtu l-muntanji tii elebrata fZakopane flAnnual International Festival of Highland Folklore kull Settembru. Hawn tlajna fuq wada mit-Tatra Mountains fgoli ta 1,650m. Minn hemm wieed jara dehra paronamika ta Zakopane kif ukoll tal-madwar. Dawn il-muntanji Tatra li gandhom area ta 750 kilometru kwadru, il-parti l-kbira taghom madwar 600 kilometru kwadru minnhom qegdin fi Slovakkja. It-Tatra Mountains huma l-ogla katina ta muntanji fil-Carpathian Mountains. Galkemm afna igar mill-Alpi, il-landscape taghom tixbah lil tal-Alpi. Billi hemm aess gal dawn il-muntanji, dawn huma popolari mat-turisti u x-xjentisti. Dawn il-muntanji saru jagmlu parti mill-UNESCO Biophere Reserve List. Wadowice L-aar exkursjoni tagna fil-Polonja kienet lejn il-belt ta Wadowice, il-belt li fiha twieled il-Papa wanni Pawlu II. Din hija belt bi storja li tmur lura mis-seklu 13. Fl-1430 nar kbir qered il-belt kollha ta Wadowice. Fl-1772 Wadowice saret tagmel parti mill-Monarkija Awstrijaka. Inbniet triq li kienet tgaqqad lil Vienna ma Lvov. Wadowice malajr saret i-entru tal-amministrazzjoni, xogol, edukazzjoni u kultura. Fl-1866 nbniet skola sabia fejn il-Papa Karol Wojtyla studja. Il-kultura fil-belt iffjorixxiet u afna sojetajiet u organizzazzjonijiet partijottii ew imwaqqfa. Fin-nofs tas-seklu dsatax saret publishing centre. Din il-belt gandha l-knisja parrokkjali biswit iddar tal-Familja Wojtyla, kemm taqsam it-triq, waqt li l-iskola kienet ftit metri biss bogod mill-knisja, fnofs il-pjazza. Fdin il-knisja ie mgammed Karol Wojtyla u ta kull jum kien imur jitlob quddiem ilkwadru tal-Madonna hu u sejjer lejn l-iskola. Illum fil-knisja nsibu bosta tifkiriet li jfakkruna fil-Papa Pollakk. L-ewwel nett il-pittura kollha tas-saqaf hija magmula sabiex tfakkar l-eniklii kollha li are ilPapa wanni Pawlu II. Imbagad hemm il-battisteru li fih huwa kien ie mgammed. Imbagad hekk kif tidol fuq il-lemin hemm kappella ddedikata gal dan il-Papa qaddis. Fil-fatt hemm isir afna talb brisq ilkawa tal-Kanonizzazzjoni tal-istess Papa. Fil-kappella hemm ukoll skultura tal-injam tal-istess papa fuq ittron bkarta fidu li tgid; Kollox beda minn hawn, gax minn hemm a l-ewwel duttrina nisranija li bilmod il-mod wasslitu sabiex tela fuq it-tron ta Pietru, Vigarju ta Kristu fuq din l-art. Minn hemm morna naraw il-knisja rigal li d-djoesi tat lill-Papa wara l-attentat li sar fuqu fi Pjazza San Pietru. Din hi l-knisja ddedikata lil San Pietru, fejn filfaata hemm Monument tal-istess Papa magmul minn skultur famu Taljan. L-aar Monument kbir li orna fil-mawra tagna fil-Polonja kienet il-Knisja Monumentali tal-Kalvarja. Knisja storika li tfakkar il-Passjoni ta Kristu kif ukoll tonora bis-si lill-Madonna. Din hi t-tieni l-aktar knisja meqjusa bala importanti wara is-Santwarju ta Czestachowa. Ma din il-knisja li tinsab fuq golja hemm erbgin kappella li jfakkru l-istazzjonijiet talVia Sagra kif ukoll orajn btema Marjana. Fdin l-aar urnata tagna fil-Polonja, L-Aripriet Fr. Joe Zammit, flimkien ma Mons. Joseph Bezzina u Patri Alfred Sciberras OFM, qaddes gall-grupp fil-Kappella tal-Knisja Bailika ddedikata lill-niena Divina. Hawn orna wkoll il-Kunvent ta Suor Faustina fejn bisna wkoll ir-relikwija tal-istess Soru Qaddisa. Filgaxija rritornajna lura lejn Krakow fejn rina nieklu l-aar ikla tagna fil-Pjazza tal-Belt il-Qadima u wara rritornajna lura lejn il-Hotel biex l-gada fis6.30am tlaqna lejn l-ajruport ta Krakow mnejn tlaqna lura lejn Malta fejn wasalna fnofsinhar. Mawra ora tal-Parroa tal-Qala li ma ninsewha qatt.
72
PERSUNAI QALIN (3)

Sensiela informattiva u edukattiva dwar persunai li gamlu ie lill-Qala
Horace Mercieca B.A., M.A.

Missier - Galliem - Kap ta diversi Skejjel - Assistent Direttur tal-Edukazzjoni Sportiv - Kow ta diversi timijiet tal-futbol Gawdxin u fundatur tal-Qala St. Joseph F.C. - Ko-fundatur u Patrun tal-G.I.C.
minn: Dr. Raymond C. Xerri
It-tfulija ta Horace Mercieca Kien fl-godwa tal-14 ta Diembru 2008 meta ana l-Qalin qomna babar li niktitna bi si meta sirna nafu li kien alliena Horace Mercieca. Kien miet fi sbi dak l-istess jum tal-add. Mewt li asditna gax gur ma konniex nistennewha. Il-jum ta qabel bosta kienu rawh u kellmuh. Donna anqas ridna nemmnu din il-grajja kiebja. Xtaqna lkoll li kienet olma kerha. Gax Horace kien abib ta kuladd u gadu ta add. Jissallab biex jaqdik u dejjem bdik it-tbissima u taptipa fuq l-ispalla biex jagmillek kura. Horace twieled ir-Rabat, Gawdex nhar it-22 ta Marzu 1937 fi Triq Vajrina. Kien ir-raba wild ta ueppi u Sunta Mercieca nee Xuereb. ueppi kien l-ininier inkarigat mill-power house ta Gawdex. Bniedem rispettat afna gax tal-affari tiegu u kien jieu idmietu bimpenn u bserjet. Ma kienx mien sabi i-mien li fih twieled Horace. Id-dinja kienet tinsab fxifer l-irdum. Hitler kien dejjem jipprova jikseb dak li ma kienx tiegu. Ried jagmel il-ermanja dominanti. Il-qawwiet l-ora galu li jissaportu din l-aggressjoni bit-tama li flaar jieqaf. Ida bal ma jgid il-proverbju it-tost jekk tagtih sebgek jeodlok idejk u Hitler baqa jataf u jippatronizza. Sakemm il-qawwiet ma setgux jissaportuh ijed u kellhom kontra qalbhom jiddikjaraw il-bidu tat-tieni gwerra dinjija nhar l-ewwel ta Settembru 1939. Gall-bidu pajjina ma kienx gadu daq il-morr veru tal-gwerra imma meta Mussolini daal lill-Italja fil-gwerra fl-10 ta unju 1940 bdew l-attakki fuq giritna u niesna kellhom ukoll isofru t-tbatija, l-uig, id-dmija u l-mewt. Dawn kienu x-xhur li fihom trabba Horace. Jittella u jitniel fix-xelters li kienu mogdijiet tat l-art umdi, dojoq,
k e s i n , mudlama, nieqsa mill-arja u bintiena li taqsam. Ida biex iktar il-ajja tkun iebsa galih kellu jsofri wkoll tbatija ora personali meta tilef lil ommu. Kien proprju fdan i-mien ta gaw meta flimkien ma ommu u otu Evelyn kienu fxarabank fi triqthom lejn in-Nadur meta ajruplan tal-gadu attakkahom. Ix-xarabank waqfet, in-nies aru minnha u telqu jiru min hawn u min l hemm biex isibu kenn tat il-itan tas-sejjie. Orajn irewlha lura lejn ir-Rabat. Hekk gamlet Sunta, omm Horace li kienet tqila bil-ames wild tagha. Qabdet id binha u telqet lura titlob erqana li lkoll jaslu d-dar bis-sliema. Ida fil-fixla Evelyn ma baqgetx maghom. Omm Horace qabadha bia kbirferneijafer ta enn. alliet lil Horace ma rael li qatt ma kienet rat qabel u telqet tiri biex tara ssibhiex. U sabitha mbikkija ejja fit-triq. Fil-fixla ma kinitx laqet maghom u meta sfat weidha waqfet tibki. Sunta adnitha magha, qabditha minn idha u telqet biex tingaqad ma binha li sabitu fejn allietu ida r-rael li kien ammu geb bla ma kellha in tirringrazzjah. Kien is-Samaritan talparabbola li telaq bla ma biss alla ismu. Din il-rajja alliet il-marki tagha fsaet Sunta. Gexet qatga li farrkitha. Intefget fis-sodda. Weldet it-tarbija ida saitha baqget sejra lura sakemm mietet fl-et gira ta 31 sena nhar it-8 ta unju 1941 u alliet warajha ames ulied. Michael i-gir kien dgajjef afna u fil-fatt miet ta ftit imgat. Bla omm u bi ftit bieb gax mien il-gwerra qered anke l-biberiji li soltu jinbtu fis-snin tat-tfulija. Bilkemm
73

jooru barra gax l-air raids kienu spissi. Anqas skola ma kienu jmorru. Sakemm fl-aar fSettembru tas-sena 1943 l-Italja ediet u hekk l-attakki mill-ajruplani talgadu waqfu u bil-mod il-mod il-ajja bdiet ejja gan normal. L-Edukazzjoni u l-professjoni ta Horace Bat-tfal l-ora Horace beda jmur l-iskola primarja u millewwel l-galliema intebu li kien tfajjel intellienti. Meta qalu lil missieru li kellu tifel bravu ried li jagmel iltu kollha biex jarah jirnexxi fil-ajja u fil-fatt bsagrifiju mhux gir finanzjarju daal lil Horace bala student intern fis-Seminarju tal-Qalb ta es, fir-Rabat, Gawdex biex ikun ert li jkollu l-ajar kura u edukazzjoni akkademika. Gall-bidu Horace ma setax jidra magluq isSeminarju. Kien iobb jimra fil-bera tal-kampanja, jiri ma sabu, jilgab il-ballun fit-triq. Issa magluq bejn il-itan goljin ta dan il-bini antik. Iddejjaq u arab kemm-il darba lejn dar missieru fin-Nadur. Ida ueppi ma kienx iajmu u la riedu jitgallem l-iskola ma kienx ser iedi. Bil-mod il-mod Horace beda jidra gad li l-ajja fdin l-iskola ma kinitx fali. Il-boarders gax hekk kienu jisseju dawk li kienu jorqdu hemm kellhom programm strett ta studju u dixxiplina. Biejjed ngidu li gad li kienu kuljum jooru passiata ida fiha qajl kienu jitallew weidhom. Dejjem tat l-gassa tal-galliema. Anqas meta l-passiata kienet tgaddi minn quddiem bieb darhom ma kienu jitallew jieqfu jkellmu lil nieshom. U tul it-triq setgu biss jitkellmu bl-Ingli jew bit-Taljan ida qatt bil-Malti. U min jinqabad jikser ir-regolament kien ilaqqat kastig imsejjah accipe li tfisser ma tridx toqgod sieket sakemm tisma lil xi add ieor jitkellem bil-Malti u l-kastig tiegek jiedu hu. Illum ma nifhmux dawn id-drawwiet u tattii ida bal dak i-mien din kienet in-norma u kienu jaettawha. Ida fis-Seminarju kien hemm xi aa li gal Horace kienet toffri siega fer li ma kien jibdilha ma xejn. Fis-Seminarju kien hemm tliet grawnds gar u fihom kien isir il-logob tal-ballun. Imma kien isir bmod organizzat, bballun tal-ild mhux tal-ixkejjer kif ie li lagbu bih in-Nadur. U bil-lasti kif suppost. Gax qabel kienu jilagbu fit-triq bew ebliet biex jimmarkaw il-lasti. Illum niskantaw kif kien isir dan il-logob ida rridu niftakru li fis-snin ta wara l-gwerra l-karozzi kienu rari daqs kemm rari huma l-mir u l-merliet tan-nga fit-toroq tagna llum. Il-faxxinu tal-football kien dia qieged fih u nistgu ngidu li baqa miegu tul ajtu kollha. Minkejja l-ajja ta dixxiplina stretta, is-snin tasSeminarju kienu mien li Horace baqa jsemmi bnostalgija. Il-familjari kienu jirrakkontaw il-fatt li meta spia l-kors u gadda mill-eami tal-Oxford, grupp gir ta bandisti kienu ew wara l-bieb tad-dar u daqqew feranin. Gax hekk kienet id-drawwa. Li min jgaddi mill-eami tal-Oxford kienu jmorru jdoqqulu biex jifiru miegu u fl-istess in jirievu xi perkai. Mis-Seminarju Minuri, Horace beda l-kors ta galliem fil-Kulle St Michaels li proprju kellu l-gan speifiku li jarre l-galliema futuri. Kienu sentejn li taw afna sodisfazzjon lil Horace li daal bruu u ismu gal dak kollu li kien joffri l-kulle mhux biss mill-aspett akkademiku ida wkoll dak sportiv u teatrali. Fil-kamp akkademiku kien editur tal-gazzetta tal-kulle bl-isem, The Michaelian. Fil-kamp tat-teatru kien jieu sehem fkull produzzjoni li l-kulle kien jippreenta u fil-fatt kien l-attur prinipali fil-play ta Shakespeare, The Taming of the Shrew. Ida gal Horace s-snin tal-kulle kienu jfakkruh fit-tim talfutbol li galih il-kulle kien imsemmi peress li minn hemm aru afna plejers li kellhom jagmlu unur lil din il-logba. L-iscouts minn diversi timijiet kienu jmorru jarawhom jilagbu biex imbagad iajruhom jingaqdu bmod professjonali ma timijiet tal-Malta Football Association (MFA). Kien hawn li Horace tlaqqam The Flying Gozitan laqam li kien tah Bro Cuthman gax kien jimpressjona ruu bit-titjiriet li Horace kien jagmel biex iwaqqaf il-ballun milli jidol fix-xibka. Frott dawn il-wirjiet Horace gamel mien jilgab Malta ma Balzan Youths u gal xi mien kien ukoll reserve gowler ta wieed mill-ikbar keepers fixxena Maltija ta dak i-mien Freddie Mizzi. Meta are mill-Kulle intbagat jgallem fl-iskola primarja ta al Gaxaq. Hawn sab ambjent li tassew gobu u kien verament mabub mill-istaff u mit-tfal li kien jgallem. Dan jixhdu l-fatt li dawn it-tfal li mamien saru riel u nisa baqgu jibagtulu kartolini filMilied gal bosta u bosta snin. Uud sal-urnata ta mewtu. Kienu anke juruh meta jiu Gawdex biex jaraw is-Sir li tant konna nobbu. Horace l-isportiv Fdawk is-snin l-galliema Gawdxin fMalta kienu jiu biss fi tmiem il-imga. U hawn ukoll Horace kien jiddedika in twil gal logba li tant kien iobbilfutbol. Ingaqad mat-tim tan-Nadur Rangers u wara ngaqad mat-tim tal-Olympians tal-istess raal meta r-Rangers kienu armaw gax afna plejers kienu sifrulhom. U proprju fl-ewwel staun tiegu malklabb genhom bi si biex dawn kisbu l-promozzjoni mit-Tieni Divijoni bla ma qalgu gowl. Kien staun li
74

l-Olympians baqgu jsemmu. U Horace kien jieu ost jirrakkonta xara fl-aar partita tal-kampjonat. Kien fadal ftit minuti u bin-Nadur jamministraw vanta ta ames gowls kollox deher li ser jispia bfesti kbar mhux biss gar-reb tal-kampjonat ida gall-fatt li ma qalgux gowl wieed. Imma proprju fl-aar minuti r-referee ordna li jingata penalty favur Ta Kerem. Deijoni ferm kontestata. Horace ra r-rekord li tant kienu stinkaw u batew galih imdendel bajta. Filgrawd kien hemm sikta kbira gajr xi gajta Ilqgu Horace..ilqgu Horace ma laqgux il-penalty.. gax il-ballun spia ferm barra mil-lasta. Issa l-fer tar-reba kien donnu ikbar gax il-periklu gar-rekord ta staun bla ma qala gowl kien gosfor. Is-safar rea arbat gal kollox lil dan it-tim u fis-sena ta wara, sitta jew seba plejers regolari kienu siefru. L-emigrazzjoni kienet arbtet il-prospettivi tat-timijiet tan-Nadur u ta afna mit-timijiet madwar Gawdex. L-Olympians ma kellhomx gala gajr li jarmaw bal ma kienu gamlu r-Rangers. Ida Horace u sabu riedu li joolqu tim ieor bi plejers odda. U kien hawn li twieldu l-Youngsters. U Horace kien iobb isemmi li fil-fatt kien hu li oloq dan l-isem. Semmieh u sabu atfuh fil-kelma. Hekk twieled ilklabb li llum sar wieed mill-iktar klabbs ta suess fi giritna, in-Nadur Youngsters. Imma dak i-mien l-organizzazjoni kienet gadha fil-bidu tagha. Kienu jiltaqgu fxi anut tax-xorb bis-sid jipprovdi l-gerijiet u forsi -raben. Forsi gax min kien jadem ried jixtri -arbun hu. U l-uniku las li kienu jirievu kien larina fnofs il-logba u drink aktarx t meta jaslu. La kellhom kowis u anqas fejn jitrenjaw. Jilagbu fit-triq. Meta ma kinux jirrapportawhom bal ma ralhom darba ftit ranet qabel il-Milied tas-sena 1958 meta kienu qed jilagbu fil-pjazzetta u ie fuqhom pulizija li a isimhom u tella lil dawk ta fuq it-18-il sena l-Qorti. Horace kien jirrakkonta li fil-fatt dan il-ksur tal-lii kien imniel fil-kondotta tiegu disturbing the public peace by the playing of football Mal-Youngsters Horace kiseb kull unur li joffri l-futbol Gawdxi fosthom kampjonat u l-Footballer of the Year. Horace baqa jilgab gal afna snin u meta sar veteran xtaq ikompli jilgab anke fdivijoni inferjuri mal-Oratorju. Basta jilgab. Toqgod galih dak li kienu jgidu gal Pele Meta ma jkunx jilgab il-futbol ikun qed jitkellem fuq il-futbol u meta ma jkunx jitkellem fuq ilfutbol ikun qed jolom fuq il-futbol.
Horace u l-familja tiegu Horace iewwe lil Salvina ne Grima mill-Qala fil25 ta Ottubru 1959. Gall-ewwel kienu joqogdu fl-istess post fejn kien joqgod il-poeta u president tar-repubblika Anton Buttiie. Minn hemm marru fkirja fpost qrib il-pjazza fit-triq prinipali . Hemm twieldu l-erba uliedu Alex, Sunta, Joyce u Franco. Ida bal kuladd Horace xtaq li jkollu r-residenza tiegu galhekk stinka u tabat biex jibni daru fgalqa mdaqqsa fi Triq it-Telga. Horace u l-logba tal-futbol Meta spia jilgab Horace ried jibqa fil-logba u gamel mien kow ta bosta timijiet. Beda bala kow mal-Qala St Joseph Footbal Club fejn bi prodott purament mir-raal irnexxielu jibni tim tajjeb afna li bih rebu l-kampjonat tat-Tieni Divijoni u bhekk telgu fl-ogla divijoni. Ida l-iktar snin li tawh sodisfazzjon kienu dawk li gamel max-Xagra fejn fl-istaun 198889 kien rebbahom il-ames kompetizzjonijiet li kienet torganizza l-Gozo Fooball Association (GFA).inklu ilkampjonat. Ma nafx jekk dan qattx ie ripetut minn xi tim ieor fGawdex.. Gal mien konsiderevoli kien ukoll kow tat-tim Gawdxi li kien jikkompeti Malta fl-FA Trophy fejn sena minnhom kienu rnexxielhom jaslu sas-semi-finali wara reba mas-St. Georges per mbagad tilfu 1-0 mat-tim qawwi tal-Floriana. Ma kull tim li miegu kien kow Horace irnexxielu joloq relazzjoni sabia u l-plejers li lagbu tatu gadhom isemmuh u jgidu galih. mhux biss kien kow tajjeb imma galija kien qisu missierijieu interess fajti fl-iskola, filkarriera u fil-familja. U galhekk afna u afna minn dawn il-plejers baqgu jirrespettawh tul gomru kollu. U gal dan is-servizz qatt ma tallas entemu. Anqas kien jaetta r-rifujoni tal-ispejje tal-petrol gallvjai li kien jagmel. Horace kien supporter tat-tim Taljan u galhekk fera bi si fis-snin 1982 u 2006 meta l-Italja rebet il-World
75

Cup. Kont tisimgu jitkellem kont tasbu li qieged fuq il-bank ma Bearzot jew Lippi. U fil-kategorija tattimijiet kien jissapportja lil Milan. Anki dawn tawh afna sodisfazzjon bir-reb ta diversi kampjonati u bis-suessi fil-European Cup. Ida l-rajja li sewditlu qalbu immens bala supporter kien meta l-Milan tilfu mal-Liverpoolfinali li fiha kienu tliet gowls minn fuq. Education Officer, assu qed ialli warajh bia minn qalbu gax ra kemm il-enituri kienu jirrispettawh li litteralment bkewh meta saru jafu li ser jitlaq. Lura l-Universit Imbagad ta amsin sena iddeieda li jkompli l-istudju biex jakkwista grad tal-Masters fl-Edukazzjoni. Ma kinitx deizjoni fali. Ta dik l-et afna jaqtguha li ma jridux jistudjaw ijed ida Horace fil-fatt qatt ma warrab l-istudju. Kien iomm ruu aornat fdak kollu li kellu xjaqsam mal-qasam edukattiv. Din id-deijoni kienet tfisser li jqatta afna sahriet flUniversit ida ma qatax qalbu u fl-1991 fera bi si meta kiseb d-Degree li tant kien adem galiha. Erba snin wara inatar Assistant Direttur tal-Edukazzjoni u kien imexxi d-Dipartiment tal-Edukazzjoni tGawdex. Minn hemm irtira ta 61 sena mabub afna millgalliema li kienu jqisuh iktar bala missierhom milli d-direttur taghom gax kien jurihom li hu qieged hemm biex jginhom u jinkoraihom u mhux biex ifittex il-passi taghom. Horace jibqa attiv u jagti kontribut lis-sojet
Baqa ma setax jemmen kif tim bal dak tal-Milan eda vanta hekk kbir fi spazju ta ftit minuti. Ida kien iobb jgid il-futbol tond u kollox jista jiri. Jitla fl-iskala tal-professjoni tiegu Horace ida ma neliex biss fuq il-futbol. Fil-ajja akkademika baqa miexi ukoll skalluna wara skalluna. Meta ie trasferit Gawdex gamel mien jgallem fl-Iskola Primarja tan-Nadur. Minn hemm fl-1966 ie appuntat galliem tal-Ingliz fil-Lieo. Gamel mien jieu sieb il-librerija ta dan il-kumpless. Imbagad tajjar jaqbad it-triq tal-amministrazzjoni u fl-1981 applika gall-post ta Assistent Surmast talIskola Primarja ta-ebbu. ie aettat u minn hemm wara ftit snin ie trasferit gall-Iskola Primarja tal-Qala.
76
Kien feran afna fraalna u kien mabub immens kemm mill-istaff kif ukoll mill-enituri u t-tfal ida meta ngata promozzjoni ta Surmast kellu bilfors jitlaq millQala u tawh fidejh l-ikbar skola primarja ta Gawdex dik tal-Victoria. Anke hawn Horace oloq ambjent laqqieni afna. adem bi si ma sabu l-galliema u meta ie biex jitlaq effett ta promozzjoni ora gall-
Ida anke fis-snin tal-irtirar Horace ma baqax idejh fuq aqqu. Kien qisu workaholicdejjem bxi proett fidejh. Issa jgin xi student universitarju fit-tei tiegu, issa jindirizza lill-genituri fxi jum spejali li torganizza xi skola, issa jikteb xi artiklu fxi urnal jew perjodiku, issa jadem mal-Aripriet fil-bini tal-proett Gozo International Celebration (G.I.C.), issa jistinka ma Dun Fortunato Mizzi fil-olma li dan tal-aar kellu dwar l-anzjani fGawdex u issa jee lill-Aripriet biex jagti bidu gall-kisba ta xi post fil-Qala biex ix-xju tagna li jisfgu weidhom ikollhom dar dienti fejn iqattgu l-lejl. Dejjem sejjer gax kien jgid li galih ix-xogol hu l-mutur li jallih aj. U proprju minabba din il-idma fraalna u barra minnu l-Kunsill Lokali tagna ass li gandu jagtih ie il-Qala, premju li fera bih afna gax ra fih l-apprezzament ta idmietu. Horace kien ukoll Segretarju tal-Gozo Retired Teachers Association fejn kien dejjem jassisti lil sabu fdak kollu li seta u punt ta riferenza importanti gallgalliema gar.

Ida minkejja din il-idma kollha Horace kien isib in gall-attivitajiet ora ta seran il-mo fosthom xi logba tal-futbol jew lawn tennis fuq it-televijoni jew xi passiati fil-kampanja Gawdxija. Kellu afna bieb Maltin li kienu jgaddu galih il-Qala biex jeodhom fxi post sabi ida qajla magruf ta Giritna. U l-pjair tiegu jieqaf fejn xi bidwi u jitkellem ftit miegu. Kien iobb jgid li mingand kuladd titgallem xi aa. Is-safar kien iobbu wkoll u ar bosta postijiet forsi l-iktar li impressjonawh kienu Lourdes u Fatima. Il-karattru ta Horace Mercieca Horace kien bniedem reliju. Mhux reliju li tarah minn ta quddiem fil-festa. Anqas xi wieed li tarah flewwel fillieri fil-knisja. Imma kien nisrani enwin li rari kien jitlef il-quddiesa ta kuljum. U arah wara jmur filknisja tal-Qalb ta Ges u jgaddi xi in wadu quddiem is-Sagrament. Jitkellem mal-Mulej dwar familtu. in li kien jgo afna. Ida barra dan, ir-relijoit tiegu kienet tissarraf fservizz lill-orajn. Huma min huma. Bla distinzjoni. Gax gal Horace kuladd kien gai. Kien iossu komdu jitkellem ma bidwi daqs li kieku qed jitkellem ma Aripriet jew Ministru. afna minn dawn il-kampanjoli kienu jfittxuh biex jimlilhom xi karti relatati mal-biedja, mat-taxxa, mal-pensjoni u l-bqija. U hu kien jaqdihom bil-qalb bla ma qatt a entemu gal idmietu. Kien jgid li bala nisrani jrid jgin gax il-Mulej qalilna li Dak li tagmlu mal-orajn qed tagmluh miegi. U minkejja l-afna xogol tiegu kien isib in iur xi nies morda spejalment xi wud minn sabu jew biebu. Galih kien dmir li jmur u jgidilhom kelma ta kura. Filgaxija r-Ruzarju ma kienx jonqos u kien iomm fil-komodina qrib fejn kien jorqod ktejjeb tat-talb. Nisrani mhux tal-fanfaruni imma nisrani ta veru. Ida Horace kien qabel kollox missier eemplari. Gex ajtu kollha gal familtu. Uliedu kienu l-gee aa li kellu. Qatt ma fittex li jistagna ida kien lest gal kull sagrifiju biex jara lil uliedu jirnexxu fil-ajja. U meta dawn sabu posthom fis-sojet adem u stinka favur uliedhom.in-neputijiet li l-ikbar rigal li kienu jagtuh kien meta jemplulu feranin li kienu jkunu gaddew minn xi eami li galih hu kien ikun genhom u ppreparahom. It-telfa ta Horace Mercieca nasset kullimkien Ma kienx galhekk galxejn li meta tabbret mewtu hekk gal garrieda waqget arja ta niket mhux biss mal-Qala ida ma Malta u Gawdex kollu gax kienu l-eluf li kienu jafuh u li xi darba gawdew minn tjubitu. U l-funeral maestu li kellu kien xhieda ta dan ir-rispett gax il-maqdes tal-parroa tagna rari jekk qatt ra folla bal dik biex tagti l-aar tislima. Anke Mons. Isqof ass li gandu jistieden ruu bidejh u jqaddes ilquddiesa funebri tiegu barra li qatta afna in ukoll ma familtu jagmlilhom ftit kura fdawk il-mumenti diffili. Horace gandu jservi ta eempju galina wkoll. Kien missier eemplari, nisrani enwin, sportiv u skular ida qabel kollox kien entlom par eccellence. Bniedem ta qalbu fidejh li ma jafx jgid le fejn jara l-tiea. Tifkirietu tibqa magna u fqalbna gal dejjem.
Riferenzi: Il-Familja Mercieca bmod partikulari lil martu Salvina u ibnu Franco Mercieca. Mill-Arkivji tal-Qala St. Joseph F.C., Nadur Youngsters F.C. u Xagra United F.C. Ir-Reistri tal-iskejjel tal-Primarja tal-Qala, tan-Nadur, iebbu u tal-Belt Victoria. Il-minuti tal-Gozo Retired Teachers Association.
77
Gozo International Celebration

Dear Father Zammit, d last Christmas. Celebration which Vicki and I attende te my review of the Gozo International Here is y, if published very soon, help promo h it is certainly late for last year, it ma you every I believe that, althoug travel to Gozo this year, but we wish cert. Regrettably we will be unable to this years con rs ahead. good fortune and blessings in the yea Sincerely, Bob and Vicki
CHRIStMAS IS CoMING
Yes, isnt it dreadful! Now we, especially in the Western World have to find the right gifts for everyone on our Christmas lists greeting cards, toys, jewelry, clothes, electronics all sorts of gifts that drain our bank accounts and wallets. All for what? To celebrate Christmas? To prove that we can be as generous as our relatives, friends and neighbors? To emulate the gift-giving binge that the Three Wise Men inadvertently initiated 2000 years ago? As the holiday (meaning of course Holy Day) approaches, I tend to view the entire proceedings with greater alarm each year. And I ask myself, how can I escape the pressures that our advertisers have thrust upon us? Living in Canada, we are of course, inundated with American advertising, and we often succumb to their pleadings and demands that we buy, buy, buy. The end result of course is another load of useless, meaningless trifles things that we want but dont need. Over the past several years, we have learned how to deal with the pressures to indulge everyones wishes. We have tried a number of tactics. The first is to move (temporarily of course) to a remote location, usually an island where the locals, especially the locals, celebrate Christmas in more subtle and humble ways. We have visited Molokai (in the Hawaiian chain), then Flinders Island (south-east of mainland Australia). Last year, we chose Gozo. There we were once again greeted by down-to-earth, friendly and generous people. Another strategy we find useful is to immerse ourselves in conversion situations. We take in a performance of Handels Messiah. We watch A Christmas Carol, usually the version featuring Alistair Sim as Scrooge. Living for three months on Gozo though brought fresh challenges. We couldnt find either A Christmas Carol or a performance of Messiah. But we did find the necessary catalyst in the Gozo International Celebration performed at St Joseph church in Qala. What a magnificent concert! Such glorious surroundings! Singers and musicians featured outstanding soloists and ensembles. Sopranos Patricia Buttigieg, Roxana Xuereb and Ruth Portelli, tenors Joseph Buttigieg and the Arch-Priest, Joseph Zammit thrilled the audience/ congregation with their superb voices. Other soloists included Isabelle Caruana, Michael Attard and Mariosa Pavia. The Fourtissimo Brass trumpet quartet shared their consummate talents with several diverse selections. A string ensemble (Joseph Magro, Frankie Magro, Jesse Zerafa Boffa, Charlo Xuereb, Gilmour Camilleri and Guze Chetcuti) added its charm and artistry to the evening. Several choirs added to already enchanting concert St Annes Choir were accompanied by Frankie Magro on the organ; the Magnificat Choir, a delightful group of children raised their enthusiastic voices in praise of the season And the music was wide-ranging, from Schuberts March Militaire to Adeste Fideles to Joplins Pineapple Rag. Overall, the concert and performance helped renew our beliefs in the true Christmas spirit. A great deal of credit needs to go to the organizers and directors of the concert. Canon Dr. Joseph Zammit deserves our enduring accolades for his work in staging such a magnificent evening. Ive very likely missed a few of the performers, and for any omissions, I apologize, but I can assure readers that if you need a conversion experience or want to enjoy the best in Christmas music, go to Qala and attend the Gozo International Celebration. Our only regret is being unable to attend this years Celebration. Robert C. Scott, Professor of Rhetoric and Technical Communication, University of Calgary (ret.)
78
Il-Komunit Kummerjali tal-Qala Madwar Sittin Sena Ilu.

minn: Karmnu Portelli
Ftit ta-mien ilu ltqajt ma abib tiegi u waqt li konna nitkellmu d-diskors waqa fuq il-pjazza tal-Qala, fissens kemm tkun kummerjua u ajja, spejalment fi tmiem il-gimga. adt spunt minn dan, u ddeidejt li nikteb dak li niftakar meta kont gir fuq il-kummer li kien hawn fir-raal tagna dak i-mien. Pjazza San uepp: Nibda mill-Pjazza. Fdan i-mien li niftakar, fil-pjazza li kienet kif nafuha llum barra mill-balavostri u siar, li minflokhom kien hemm tara fuq in-naa kollha taxxellug tal-knisja, kien hemm gaxar wienet li kienu jbiegu xorb u affarijiet talmera. Ta min isemmihom wieed wieed gax min hu tampari jieu pjair jiftakar fi tfulitu u dawk li huma igar isiru jafu li l-Qala dejjem kien raal kummerju. Hekk kif wieed iares millknisja lejn il-pjazza kien isib fuq in-naa tax-xellug, ilanut tax-xorb proprjet ta anni Buttigieg tal-Mulejja
Coronation Bar
li kien jismu Coronation Bar. Fdan il-post hemm plakka li tfakkar it-twelid talPresident Anton Buttigieg. Dan il-anut kien ibieg inbid u xorb ieor, kif ukoll il-kaf. Iktar lil hemm minnu kien hemm anut ieor ta Bernard Vella. (Dan kien eatt minflok Sharmain ilHairdresser). Dan Bernard
Il-anut ta Bernard Vella
Irrid ngid li l-bar li hemm illum fil-Kantuniera eppis Bar, kien gadu ma nfetax fi mien li rrid infakkar, imma dan infeta fis-sebginijiet minn ija amri u kien sar il-Klabb tal-futbol, li kien iomm fpost igar Teens Bar, li kien bieb ma bieb mal-anut ta Franisk Debono. Dan it-Teens Bar kien fetu missieri fl1964, u kont immexxieh Il-Klabb tal-futbol jien kif spiajt mill-iskola sekondarja. Fdan il-post niftakar li kien hemm anut ieor ta Lonza ta Pawla, li kienet tbieg affarijiet tal-ikel. Din Lonza kellha inident ikrah afna meta darba fost l-orajn waqt li kienet bilqiegda barra dan il-anut, investiha motor cycle. Wara dan l-inident Lonza baqget sejra lura. Inkomplu nduru malPjazza. Fil-post fejn illum
Teens Bar
Friends to All Bar
kien jifta il-anut nhar ta Hadd u kien ibieg il-kaf, li kien iibu lest mid-dar u anke xi pasta. Iktar lil hemm minnu kien hemm anut taxxorb u tal-mera proprjet ta Franisk Debono, InNiksu, bl-isem Friends to All Bar. Fil-preent minflok dan il-anut hemm irrestorant Kaputa.
toqgod Karmena Xerri Ta Peppi kien hemm anut li kien ibieg ukoll xorb u mera. Dan kien proprjet ta ua, omm Karmena. Barra minnhekk, jekk niftakar Popular Bar sew, kien wieed millwienet li kienu jbiegu l-axix frisk fir-raal. Il-anut ta ua kien jismu Popular Bar. Ta min jgid li tat l-isem tal-anut kien ikun mniel dejjem Wines & Spirits. Pass lil hemm minn dan il-anut kien jeisti anut ieor tal-inbid ta ertu anni Buttigieg ilPampli. Dan il-anut kif gedna kien ibieg ukoll xorb ieor u xi lewwiet u xi pasti. Iktar l hemm minnu, Il-anut ta anni Buttigieg il-Pampli
79

fejn illum hemm ir-restorant 22 four, kien hemm anut tal-wejje proprjet ta Mikiel Debono tal-Gaieq. Dan kellu mara Awstraljana Gwen, li kienet ukoll tit l-ilbiesi tan-nisa. Bartolo ta unta li kienet magrufa bala l-Hood. Din kienet tii z-zija ta Loreta Vella. Dan il-anut ftit niftakru, imma kien ukoll anut tax-xorb u tal-mera. Din Marija kellha anut tal-kaf fejn illum hemm Zeppis Bar, imma dan kien fi-mien it-Tieni Gwerra Dinjija, mien li jien ma niftakarx.
Il-anut ta Mikiel Debono tal-Gaieq
Fejn illum hemm il-Kain tal-Banda, kien hemm anut tal-mera ieor ta Karmena Xerri Tal-arti, li kienet ukoll tbieg axix frisk. Wara dan il-anut kien trasferit gad-dar fejn kienet Il-anut ta Karmena Xerri Tal-arti toqgod, illum toqgod bintha MJosette, u iktar tard rea nfeta anut taxxorb Xerris Bar minn Toni Xerri, ir-rael ta Karmena. Iktar l hemm minnu kien hemm il-anut ta Salvu Buttigieg Il-Buames, eatt fejn illum joqgod Karmenu Cutajar. Dan il-anut taxxorb, bal wienet tax-xorb
Il-anut ta Maria Buttigieg Is-Surrana
Fil-kantuniera fejn illum hemm id-D Bar kien hemm anut ta Maria Buttigieg Is-Surrana. Dan ma kienx anut bal dawk li dia semmejna, imma post minn fejn Maria kienet tbieg affarijiet tal-jata u tal-bizzilla, gax Maria kienet tinnegozja l-bizzilla. Sal-aar tassebginijiet tas-seklu l-ieor ix-xogol tal-bizzilla kien popolari afna fil-Qala, u tista tgid fkull dar kien hemm min jadem il-bizzilla. Galhekk Marija isSurrana kienet tagti l-ajt lill-addiema tal-bizzilla u tax-xogol tallashom billi tagtihom xi affarijiet talikel bal-zokkor e u naturalment flus. In-naa tal-pjazza fejn il-Coronation Bar li semmejna iktar l fuq, kien hemm ukoll anut ta barbier ta Karmenu Mercieca ta Pietru. Dan kien fejn illum hemm Peters Butcher. Il-barbier kien jifta il-imga filgaxija u s-Sibt biex jaqta x-xagar u jqaxxar il-leja lill-anzjani li ma kinux jafu jqaxxru l-leja bil-mus. Dak i-mien kienu gadhom ma dalux ix-xfafar kif nafuhom illum, iktar u iktar l-electric shaver. Iktar l fuq lejn in-Nadur, kien hemm il-anut ta Missieri. Dan kien anut tal-mera u anke tax-xorb u kaf, filfatt kienu ew wienet. Missieri, li qatt ma ried iwaal tabella bisem talanut, feta dan in-negozju fl-1951 u baqa miftu sal1985.
Il-anut ta Salvu Buttigieg Il-Buames
l-ora kien ibieg affarijiet tal-ikel ukoll. Fdan il-anut kienu jiltaqgu l-iriel jilagbu l-karti, l-aktar iladd filgodu. Ma enb dan il-anut, kien hemm ieor Central
Central Bar
80
Neutron Store
Bar, proprjet ta ueppi Buttigieg, il-Perill, li barra ikel u xorb kien ibieg ukoll laam frisk. ueppi kien ukoll produttur tal-inbid li kien ibieg fil-anut tiegu. Fdan il-anut ukoll kienu jiltaqgu l-iriel jilagbu l-karti. Kien hemm anut ieor fejn illum hemm in-Neutron Store. Dan kien proprjet ta Maria
Il-anut ta uepp Portelli
triq l-Immakulata Kunizzjoni: Inkomplu bid-dawra tagna mar-raal, u nsemmu Triq l-Immakulata Kunizzjoni. Eatt fil-bidu tagha kien

hemm anut tax-xorb, il-Beauty Bar li kien proprjet ta Pawlu Buttigieg i-ubi. Iktar tard il-post inbieg u l-anut, li baqa l-istess, kien beda jitmexxa minn ui Xerri - uu. Iktar l-isfel, insibu is-St. Joseph Guest House. Fil-perijodu li qed nikteb dawn il-memorji, din kienet St. Joseph Hotel, proprjet ta uepp Grima il-Gau. Meta kont gir din il-lukanda kienet popolari afna mal-Maltin, fost l-orajn mas-Soi tal-Muew li tista tgid kull imga kienu jiu minn Malta biex iuru l-oqsma tGawdex u naturalment tal-Qala. kien hemm in-neputija ta uepp, Grezzja Said, li kienet ukoll ajjata. Fi mien il-Milied fdan il-anut kien ikun hemm ilPasturi tal-Presepju gall-bejg u ana ta tfal li konna, allina mmorru hemm biex noqogdu nitgaxxqu bilpasturi, u jekk ikollna xi tliet soldi (madwar 0.10c) nixtru xi wieed. Mhux il-pasturi kollha kienu jiswew daqshekk, uud minnhom kienu jiswew id-doppju, u orajn anke t-triplu u aktar ukoll. Dawn il-pasturi tat-tafal kienu jkunu kollha maduma bl-idejn, u mibugin kuluri differenti. Iktar l isfel fid-dar li jmiss kien hemm anut ieor ta Marija Buttigieg, is-Surrana li semmejna iktar il fuq. Hawn bdiet bin-negozju Marija, u meta bniet fil-pjazza arret kollox gal hemm. Anke hawn fi mien il-Milied kien ikun hawn il-pasturi gall-bejg, bal ma kien ikun hemm fil-anut tal-pjazza wkoll.
St. Joseph Hotel
Barra li kellu din il-lukanda, uepp Grima kellu wkoll anut tal-mera u tax-xorb iktar l-isfel fit-Triq, Gau Grocery. ueppi kien ukoll minn dawk il-Qalin li kienu jipproduu l-inbid biex ibiguh huma stess filanut taghom. Din ilproduzzjoni tal-inbid, ueppi kien jagmilha fmaen ma enb illukanda, li iktar tard kien sar restorant u li kienet tmexxih iovanna Bartolo, bal ma kienet tmexxi wkoll il-anut tal-mera kif Gau Grocery ukoll il-Guest house. Fatt kurju afna ara fil-bidu tas-sittinijiet. ewt itfal mill-Qala dalu fdan il-maen tal-inbid; naturalment kien bi nhar u l-bieb kien miftu. Dawn riedu jixorbu l-inbid, u sabu tazza, marru fejn il-kaputa (kartell kbir mimli bl-inbid) u fetu l-vit tal-injam biex jimlew ittazza. Kif it-tazza imtliet dawru l-vit biex jaglquh, u xin raw li ma jistgux jaglquh, u l-inbid sa jibqa iere, allew kollox u telqu jiru l barra. L-inbid are fit-triq u baqa nieel l isfel gal quddiem ilanut fejn kien hemm uepp u martu Grezzja. Tgidx xpandemonju nqala sakemm uepp irnexxielu jaglaq il-vit tal-kaputa biex l-inbid ma jibqax iere. Iktar l isfel fl-istess triq, eatt quddiem il-kunvent tas-sorijiet Franiskani kien hemm anut ta uepp Portelli ta Pasku. Dan kien ibieg affarijiet tad-dar bal ebga e; u affarijiet tal-jata peress li hemm
Conception Bar ta Toni Portelli ta ula
Iktar il-ew fl-istess triq qrib il-knisja tal-Kunizzjoni kien hemm il-anut Conception Bar ta Toni Portelli ta ula. Bal wienet li semmejna fil-pjazza, Toni wkoll kien ibieg il-mera u x-xorb. Toni kien ukoll wieed mill-ewwel kummerjanti fil-Qala li kellu vann biex iorr il-merkanzija gall-anut tiegu. Billi dan il-anut kien l-uniku wieed fdawn l-inawi, matul il-festa tat-8 ta Diembru, li dak i-mien kienet festa kmandata, kien ikun miftu biex iservi l-birra u luminati kemm lill-Qalin kif ukoll lill-barranin li kienu jiu gallfesta u li dawn ma kinux ftit. triq Il-Wardija: Fi Triq il-Wardija minn naa tal-Pjazza nsibu l-anut tal-mera u tax-xorb Mikes Bar, proprjet ta Kelinu Portelli ta Pistu. Dan barra ikel u xorb kien ibieg ukoll laam frisk u anke xejjex u frott. Barra minn hekk fi mien il-lampuki kien anke jbieg din il-uta. Il fuq iktar, kien hemm forn li kien jami l-ob kuljum, u anke ftajjar, pastizzi u qassatat skont l-istaun. Dan kien proprjet tal-Familja Camilleri tal-Furnar. Dak i-mien ma kienx hawn magni biex jagnu l-gaina u kollox kien isir bl-idejn. Barra minn hekk kull familja
81

kienet iomm il-ob gallimga sia. Gadni qiesni qed narahom issa, nisa taddar iorru fuq rashom numru ta ob o kannestru kbir skont il-kobor tal-familja fiddar. Naturalment kuladd kellu l-urnata tiegu meta jmur gall-ob, gax kien impossibbli li kuladd jinqeda fl-istess urnata.
Il-forn tal-Familja Camilleri tal-Furnar
fil-pussess tagna, u tgidx kemm-il darba uajniha. In-nannu, barra l-anut kellu wkoll negozju gir tal-bejg tal-wie, gall-bhejjem u tjur li fdawk iminijiet fil-Qala kienu abbundanti. Naseb li ma kienx hawn dar li ma kinietx iomm xi naga jew moga gall-alib u bejniet, kif ukoll tiie gall-bajd u fniek gal-laam. Iktar l-isfel mill-anut tanNannu, eatt fil-kantuniera, kien hemm anut ieor tal-mera u l-inbid, li kien proprjet ta anni Portelli ta ula li kien jii u Toni, li kien armat dejn ilKunizzjoni. Dawn l-awa anni u Toni kienu wkoll jipproduu l-inbid gallwienet taghom. Huma kellhom maen fi Triq ilIl-anut ta anni Portelli ta ula Wardija stess. Faata ta dan il-anut, innaa ta Triq Wardija, kien hemm forn tal-ob ieor, li kien tal-familja ta uepp Xerri, tGassa u mbagad gadda gand uepp Buttigieg tal-Makku li kien miewwe lit-tifla ta uepp Xerri, Mariross. Dan il-forn kien jadem blistess sistema bal dak li dia semmejna tal-Furnar, per dan uepp introdua Il-forn tal-Familja ta uepp Xerri, tGassa l-unika magna li tagmel l-gaina li kien hawn firraal. Dan ukoll kien beda jami bil-pitrolju minflok bil-atab. Meta uepp beda jaddem din il-magna tal-gaina, kien ab furnar minn al Qormi biex iarru. Ka kurju hu li dan il-furnar Qormi kien ab it-tifla miegu, u din it-tifla ltaqget ma uvni mill-Qala. Dawn iewu, rabbew familja, saru nanniet u gadhom joqogdu l-Qala sal-lum. Pjazza Anton Buttigieg: Fdin il-pjazza kien joqgod Manwel Debono ta Pawla, li kien jii hu Mikiel, talGaieq tal-Pjazza. Dan Manwel ma kellux anut talmera, imma kien negozjant tal-bajd u tjur. Il-Qalin kienu jbigulu l-bajd tat-tiie li kien ikollhom ejjed, u hu jiedu Malta u jbiegu hemm. Dan Manwel kien
Anke xi nisa tad-dar kienu jmorru huma wkoll biex jginu fl-gana. Iktar il fuq kien hemm anut ta uepp Camilleri il-Pess, li kien ibieg affarijiet tal-ikel u affarijiet tal-iskola. In-naa tisfel ta Triq ilWardija qrib Triq il-Belvedere Il-anut ta uepp Camilleri il-Pess (li qabel kienet Triq Hondoq ir-Rummien) kien hemm ew wienet ora. Dawn ball-orajn li semmejna, kienu jbiegu ikel u xorb, jiifieri kienu armati bala anut tal-mera, u anke kellhom l-imwejjed biex iservu l-inbid u xorb ieor. Wieed minn dawn ilwienet kien tan-Nannu uepp Buttigieg li kienu jgidulu l-Biillu. Wara dan il-anut Tonys Bar, gadda gand ibnu Toni, li kien uvni u ngalaq fl-1979, meta Toni alliena. Gal dak i-mien, sittin sena u aktar, dan il-anut kien post mill-aktar popolari fil-Qala, fejn anke fil-Karnival kienu Tonys Bar jiltaqgu riel minn irula ora, fosthom mix-Xagra, u joqogdu jdoqqu u jifnu. In-nannu kien produttur tal-inbid. Niftakar qisu issa, fi mien l-gasir tal-geneb, bdiewa mill-Qala u anke minn Nadur iorru l-qratal mimlija bl-geneb fuq ilkarettuni mibuda minn xi mar jew bagal, biex innannu jagmel l-inbid. Il-maen fejn kien jii prodott dan l-inbid gadu armat kif kien dak i-mien. Wara xi snin li miet in-nannu, Kelinu ta Pistu kien gamel mien jipprodui l-inbid fl-istess post gall-anut tiegu. Il-mara ta Kelinu, ueppa, tii z-zija tiegi. ara fmoi wkoll hi x-xena ta meta n-nannu gallabta tal-1952 xtara magna li tagsar l-geneb. Sa dak i-mien l-inbid kien jingasar billi ewt iriel kienu joqogdu jaqbu fuqu. Il-magna li semmejna gadha
82
Il-anut ta Manwel Debono ta Pawla

jagmilha wkoll ta kurrier u mhux l-ewwel darba li kien jaqdi lill-Qalin fil-bonnijiet ta xiri li kien ikollhom minn Malta. Lili ie li abli xi ktieb, li hawn Gawdex ma kontx issibu. triq l-Imgarr: (in-naa tisfel) Hawn insibu negozjant ieor bal dak li dia semmejna, Franisk Xuereb tan-Namra. Dan kien jinnegozja tjur, fniek u bajd, per Franisk kien idur irraal bi-iemel u l-karettun mgobbi bil-kaxxi fuqu u jixtri l-prodotti mid-djar. Wara huwa kien daal vann li a post i-iemel. Kellu qafas kbir fejn ipoi tiie u isjien, u qafas ieor gall-fniek. Il-bajd kien jitpoa fkaxxi kbar tal-injam, gax dak i-mien kien gadu ma bediex jintua l-kartun li llum insibu biex jii ppakkjat il-bajd u ma jinkisirx. Hu kien ibieg ukoll il-wie. Barra minn hekk uepp kien ukoll barbier. Fdan ixxogol kellu lil ibnu Salvu li gadu mimli bil-gomor, jginu spejalment fl-aar tal-imga. uepp Vella kellu wkoll l-uniku telefon li bih fdak imien il-poplu tal-Qala seta jinqeda. Kont tmur gandu u tgidlu ma liema tabib trid taqbad, u hu jdawwar Ironmongery by J.Vella l-apparat u jqabbdek biex tkellmu. Ngiduha kif inhi, dak i-mien mhux il-Qala biss ma kienx hawn telefon imma fGawdex kollu. Ilprofessjonisti u negozjanti kbar kellhom dan il-mezz ta komunikazzjoni. Bint uepp, Marija, kienet ukoll tagmilha ta aent tal-ispijar Joe Bondin, li dak i-mien kien armat irRabat, u wara nofsinhar kien jitla n-Nadur fejn kellu spierija gira. Fi triqtu lejn in-Nadur dan l-ispijar kien jibor ir-rietti tal-mediina li tal-Qala kienu jallu ma Marija u hu u sejjer lura lejn ir-Rabat ialli l-mediini ma Marija u n-nies tiborhom minn gandha. Kien servizz tassew utli meta wieed jiftakar li ftit kienu dawk li kellhom mezz biex imorru jixtru mir-Rabat fejn kienu l-ispieriji, waqt li t-trasport pubbliku kien gadu biss bew vjai filgodu. Ftit aktar l isfel tfaa negozju differenti li dam biss ftit ta snin. Qed nirreferi gall-anut li jbieg il-fajjenza, affarijiet dekorattivi, bal arloi, platti, vauni e u affarijiet tal-elettriku. Dan il-anut ma kellux isem. Dan kien jinsab fl-intrata tad-dar ta anni u ua Mizzi (illum mejtin), li kien qabbadhom dan in-negozju ertu Toni Zammit minn al Qormi, li dak i-mien kien jii gand il-Gau biex jarma d-dawl elettriku tal-knisja u t-toroq tal-Qala fil-festa. Miegu kienu jiu wliedu, fosthom or li mbagad iewwe lil Gerita Bartolo ta unta u llum jgixu fal Qormi, Malta. Dan il-anut dam sal-bidu tassena 1960, meta dik id-dar twaqqet biex tinbena ora aktar adattata u moderna. Iktar l isfel fdin it-triq kien hemm anut tal-inbid ieor. Dan kien ta ueppa Portelli, magrufa bala Peppina ta Gejtan. Il-lum dan il-anut ma gadx baqa jiel tiegu, gax fnofs il-amsinijiet inbidel fdar residenzjali. Per ka li ara fdan il-anut baqa jissemma gal mien twil.
Il-anut ta Franisk Xuereb tan-Namra
Hawn ta min ifakkar li dawn i-ew negozjanti kienu jiedu l-prodotti taghom lejn Malta bid-dgajjes talLatini, li llum spiaw gal kollox. Wieed jista jifhem xi tbatija kienet tkun spejalment fil-maltemp. triq l-Imgarr lejn il-Knisja: (illum Triq it-28 tApril 1688) Quddiem l-gassa l-qadima kien hemm anut Rose & Lilly Wines & Spirits proprjet ta Loreta Buttigieg tal-Bandu. Sa fejn niftakar Loreta kienet tbieg affarijiet tal-ikel u elu u l-anut kellu kamra ora armata bala anut tal-inbid u tax-xorb. Imiss ma dan il-post, kien hemm il-anut Ironmongery by J.Vella, proprjet ta uepp Vella Rose & Lilly Wines & Spirits ta Treja. Balma jixhed l-isem dan kien anut taebga, u affarijiet ora li gandhom xjaqsmu maxxogol tad-dar. Barra minn hekk uepp, li gal xi mien kien ukoll Sagristan tal-Parroa flimkien ma uh Bernard, kien qisu l-handyman tar-raal, u xi sarat fil-kuinieri, spiritieri u lampi tal-pitrolju li kienu jintuaw dak i-mien, kienu jittiedu gandu gattiswija.
Il-anut ta ueppa Portelli, ta Peppina
83

Nismaghom jgidu meta kont gir li fdan il-anut ingatat l-abar tal-garqa tal-luzzu fTa-awl, u li fih tilfu ajjithom xi 23 ru. Jgidu li Karmnu Attard ta-ajjar, u li dak i-mien kien uvni ta xi mistax-il sena, li kien fuq l-istess luzzu li gereq, hekk kif salva mill-garqa, tela jiri mxarrab kif kien, jagti l-abar fdan il-anut. Naturalment il-bqija nallieh gallimmainazzjoni tagkom. triq San uepp: niftakar hu lil Salvu li kien ukoll iorr il-wie u jqassam fid-djar bil-karettun u -iemel. Ta kuljum kont tara lil Salvu wara nofsinhar, tielamill-maen ta Miema mill-Imgarr, bi-iemel mgobbi merkanzija gallanut taghom. In-Naa ta fuq il-Wile: (Triq Biieri) Hawn kien hawn ew wienet tal-inbid. Wieed kien tal-familja mlaqma ta Kejli, li jien kemm kemm niftakar, u l-ieor ta uepp Mifsud ta Jaqla, jew ta-ana. Dawn i-ew kummerjanti t-tnejn kienu produtturi tal-inbid. triq In-Nadur: In-naa ta fuq ta din it-triq kien hemm anut tal-inbid proprjet ta Salvu Cauchi is-Sopla. Dan ukoll kien jipprodui l-inbid tiegu. Fil-kantuniera fejn it-triq tmiss ma Triq it-Telga kien hemm anut tal-mera li kien proprjet ta etta talMulejja.
Il-anut ta Nazzarenu Buttigieg, tal-Lexx
Hawn kien armat, eatt quddiem il-bini tal-muew, Nazzarenu Buttigieg, tal-Lexx. Dan arenu kien fin-negozju tal-bajd u tjur bat-tnejn l-ora li dia semmejna. Per dan aren kellu ukoll trakk biex iorr ilmerkanzija u wie. Kien ukoll jagmilha ta burdnar gal min ikollu bonn, gax kellu wieed mill-ftit trakkijiet li kien hawn fir-raal. Irrid ngid li dan arenu Buttigieg qabel ma mar fid-dar il-dida tiegu faata tal-Muew, huwa kien ukoll armat fid-dar li kien joqgod qabel fi Triq l-Imgarr fejn illum joqogdu Kelinu u Marija (Nanny) Mercieca. triq il-Qala: Hawn kien jinsab anut ieor bal dawk li dia semmejna, u kien tal-Familja Camilleri ta Slajf. Jien li
Il-anut tal-Lexx fi Triq l-Imgarr
Qabel tibda Triq it-Telga, imma fi Triq in-Nadur kien hemm anut tal-mera li kien proprjet ta Salvu Said ir-Rokk. Sa fejn niftakar ma kienx miftu gall-bejg talIl-anut ta Salvu Said ir-Rokk. inbid u xorb filgaxija. Salvu kien ibieg ukoll laam frisk u affarijiet gall-ajja. Iktar l isfel (lejn il-knisja) insibu l-forn tal-Familja Buttigieg tal-Mulejja li gadu jadem sal-lum u mhemmx galfejn ta aktar spjegazzjoni. Forsi ta min ifakkar li dan il-forn hu wieed, jekk mhux l-uniku, li gadu sal-lum jami l-forn tal-ob bil-atab. Kummerjanti ora: Ma rridx inalli barra lil Il-forn tal-Familja Buttigieg tal-Mulejja xi kummerjanti Qalin li galkemm ma kellhomx anut minn fejn ibiegu, xorta taw servizz fir-raal tagna. Qed nirreferi gallbejjiega tal-ut u tal-Pitrolju. Bejjiega tal-ut irrid insemmi lil Toni Abela tal-anina, anni Mizzi l-Lisu, Mikiel Magro t-Tetta, ueppi Falzon tal-Kalar u Manwel Buttigieg Mellu ta Pietra. Dawn kollha admu kemm felu biex biegu l-ut u qdew lill-poplu tar-raal tagna. Mose Camilleri tan-Najsi kien ibieg il-pitrolju, li dak i-mien kien l-uniku mezz biex isir it-tisjir wara li nqata il-kenur bil-atab. La l-gass u inqas u inqas l-elettriku ma kienu gadhom bdew jintuaw.
84
Il-anut ta Familja Camilleri ta Slajf

Persuna ieor li kien ibieg il-pitrolju kien Mellu li semmejna iktar l fuq, li kien ukoll xi mien ibieg ilut. Dan Mellu kellu wkoll metodu ieor ta bejg. FilFesta tal-Kunizzjoni u ta San uepp kien jarma kaxxa mdaqqsa mdendla mgonqu quddiemu u minna kien ibieg is-sigaretti. Gadha fwidnejja l-gajta tiegu waqt li jdur ol-folla, sigaretti, jetti, jetti, sigaretti. Geluq: Fil-kuntest ta dan l-artiklu wieed irid jieu inkonsiderazzjoni l-kundizzjonijiet tal-ajja li kienu jgixu ta qabilna. It-toroq kienu gadhom bla asfalt u kollha trab u ebel, spejalment fis-sajf. Bil-lejl ma kinux imdawlin bal-lum, imma bxi fanal bil-lampa talpitrolju mwaal mal-ajt fxi kantuniera. Galhekk il-iri bil-lejl kien iktar diffili. Imma wieed jistaqsi, mela kif kien hawn dawn il-wienet kollha? Dawk li kienu jooru filgaxija biex jiedu dik il-pinta nbid aktarx li kienu jfittxu l-eqreb anut. Tera, dak i-mien ma kienx hawn televijoni fid-djar fejn wieed jgaddi siega d-dar, galhekk il-uvintur u anke l-iriel miewa kien ikollhom seba mitt sena sa kemm imorru l-anut biex jgidu kelma. Tera gal din il-abta beda jidher xi sett tat-televixin fil-wienet. U galiex wienet tal-inbid? Fdan i-mien kienu gadhom ma dalux l-ammont ta soft drinks li nafu llum. Kull ma kien hawn barra l-inbid, kienet illuminata, li anke kienet tii prodotta fGawdex. Birra kien hawn ukoll, imma billi kienet relattivament golja gal dejn l-inbid, kienet l-iktar li tinxtorob fil-festi. Galhekk dik il-pinta nbid kienet l-iktar xarba popolari. Gal min ma jafx, pinta kienet tazza gira li tesa madwar 130 ml, imbagad kien hemm it-terz, iddoppju tal-pinta, u n-nofs li jabat id-doppju tat-terz. Ma dawn wieed kien isib il-ful inkaljat, il-karawett u -iri biex jieu mal-inbid. Uanza ora kienet, li wieed jieu l-ob miegu filgaxija u jmur il-anut jieklu u wara jieu dik il-belga nbid. Gal dan i-mien li qed insemmu pinta nbid kienet tiswa sold (1d) li fi flus tal-lum hi madwar ew entemi ta ewro (0.02). Fdan l-artiklu semmejt in-nies tal-kummer. Imma filQala kellna wkoll bdiewa u raala, bennejja, kaala, mastrudaxxi, skrapan, tax-xarabanks, tat-taxis e. Jien ammejt dan l-artiklu gal dawk il-kummerjanti li kellhom xjaqsmu mal-ikel u x-xorb u xi affarijiet gar ora. Naglaq billi nirringrazzja lil Pawlu Xerri u Pawlu Vella li fakkruni xkien jisimhom xi wienet tax-xorb u niskua rui ma xi familji li gandhom xjaqsmu ma dak li ktibt gax forsi ma ftakartx kollox, gax li ktibt kollu mill-memorja. Imma mill-banda l-ora nispera li ibt nostalija lil dawk ta mpari u ikbar gal mien tfulithom, waqt li -gar jitgallmu ftit storja reenti tar-raal tagna.
85
Il-Preparazzjoni gall-Festa tal-Immakulata Kunizzjoni

minn: Mario Rapa
Bal kull festa ora, il-festa tal-Kunizzjoni tirrekjedi bosta preparamenti u afna xogol sabiex din tkun tista isse. Mhux persuna jew tnejn ikunu nvoluti li bgan wieed jadmu flimkien sabiex ir-riultat ikun wieed tajjeb. Galhekk fdan l-artiklu qsajjar tiegi ser nagti titwila lejn dak kollu li jsir. Fil-bidu ta Novembru jibda l-asil tal-gandlieri tar-ram li jintuaw matul is-sena fuq l-artal maur kif ukoll dak talKurcifiss. Dan isir minn grupp ta nisa li jiltaqgu kuljum fnofsinhar. Wara li jitlestew il-gandlieri jibda il-asil tallampieri tal-fidda. Isir ukoll il-asil tal-gallerija tal-orgni, tal-konfessjonarju kif ukoll isir it-tfarfir tal-gwarniun talknisja u tal-perspettiva tal-kappella. Wara li jkun lest dan kollu jsir l-ewwel asil tal-art tal-knisja. imga qabel ma toro il-vara minn nia, il-knisja tii armata biddamask. Jiu armati u wkoll il-brazzi u l-linef tal-festa. Jitniel il-kurifiss tal-kartapesta u jii mnaddaf ukoll. Wara li jsir dan kollu l-artal maur jii armat bil-gandlieri ta matul is-sena flimkien ma sett fjuretti tal-karti li ew irrestawrati ftit snin ilu. urnata qabel il-ru tal-istatwa jintrema l-bankun li fuqu tinamm l-istatwa meraviljuza tal-Immakulata. Issa kollox ikun lest sabiex jibdew il-festi fie l-Immakulata. Fl-erbatax-il Sibt toro l-istatwa minn nia. Wara l-ru, l-istatwa flimkien mal-pedestal sabi tagha, tii mfarfra u l-istellarju jii mnaddaf ukoll. In-nia tii mejna berba anli sbie xogol Wistin Camilleri li originarjament kienu jitwalu fuq il-bankun tal-istatwa. Fnofs dawn l-anli insibu bambina taxxegma li hi ex-voto ta ertu nutar. Wara li n-nia tkun armata u l-istatwa tkun imfarfra sew, tinbidel il-girlanda u titpoa wada tal-ganutell li gada kemm saret rienti. Fl-aar ikun jonqos biss li jitpoew sitt gandlieri madwar l-istatwa. Malli l-istatwa tkun lesta minn kollox jii irranat spot light li jagti eatt fuq wi il-Madonna u dan sabiex l-isbuija imprezzablii ta wiha jibed l-attenzjoni ta kuladd. It-tnejn ta wara jingata bidu gan-novena. Matul innovena jinxteglu x-xemgat kollha kemm tal-artal kif ukoll dawk ta madwar il-Madonna. Kollox jibqa armat kif ikun sakemm jasal il-ames jum tan-novena. Wara l-quddiesa jiarma l-artal maur mill-gandlieri u l-fjuretti. Il-fjuretti jinabru fposthom lesti gal sena ora filwaqt li l-gandlieri jintramaw fuq l-artal tal-kurcifiss flimkien ma sett fjuretti tal-ganutell. L-artal maur jii armat bsett gandlieri tal-festa. Wara jiu armati l-eroini tat-Testment il-Qadim u sett fjuretti tal-ganutell. Xin l-artal ikun lest jinbidel it-tapit u jintrama wieed apposta gall-festa. Issa jkun imiss li jinbidlu t-triei. Wara jintramaw sett gandlieri gar li jiu imseja it-tera. Jinaru sett triei bil-pittura kif ukoll sopra tera talbellus gall-artal mejda. Jinbidel ukoll il-kanapew kif ukoll jii armat ventartal pari.
86

ikun lest gall-festa. Fil-jiem tat-tridu jinxteglu ix-xemga tal-prima u tas-sekonda tal-maur kif ukoll dawk ta malistatwa. Fl-aar jum tat-tridu jingata -ejt lix-xemgat kollha galiex zur u mhux forsi ikun wasslu biex jispiaw kif ukoll jera jsir il-asil tal-art tal-knisja.
Jiu ppreparati bosta ornamenti ora bal xemga gallfuq l-artal mejda, leiju gall-ktieb u kalijiet gall-jiem tat-tridu u l-festa. Jiu armati l-istendardi tal-Ewkaristija, tal-Kunizzjoni u ta San uepp. Jinaru ukoll il-pjaneti u il-kapep tal-festa. Titlesta ukoll il-onta gall-barka ta wara l-quddiesa li tkun bil-latin. Isiru ukoll bosta arranamenti tal-fjuri gall-jiem tal-festa. Bhekk kollox Lejliet il-festa tii armata r-relikwija fuq pedestallata fuq l-artal tal-kurcifiss sabiex tkun lesta gat-translazzjoni solenni. Titlesta l-pjaneta fuq stil ruman bin-Nome di Maria rrakmat fuq wara. Jinxteglu x-xemgat kollha talartali u bhekk kollox ikun lest gat-translazzjoni. Wara l-quddies jera jimtegla i-ejt kollu tax-xemga galiex nhar il-festa jagmlu urnata sia mixgula. Il-urnata ta nhar il-festa tibda kmieni afna. Fit-tlieta ta filgodu tinfeta il-knisja fejn jibdew isiru l-preparamenti gallewwel quddiesa. Jinxteglu x-xemgat ta mal-istatwa kif ukoll it-terza. Il-quddies jibda fl-erbga u kwart ta filgodu u jibqa sejjer kull tliet kwarti sat-tmienja. Dawn kollha ikunu pellegrinai minn irula differenti ta Gawdex. Qabel it-talb tas-salmi jinxteglu ix-xemgat kollha gall-pontifikal. Filgaxija jitlestew il-lasti u l-fanali gall-purissjoni. Jinfetu l-boxxla u l-bieb il-kbir sabiex tkun tista toro il-vara. L-gada tal-festa jiarma kollox u l-ewwel sibt ta wara l-festa tiddaal il-vara fin-nia. Bdawn il-kelmtejn tiegi jiena garraftkom bil-proess kollu li jsir sabiex tkun tista ssir il-festa. gur u mhux forsi li dan kollu jirrekjedi afna xogol u in li bdawn il-ftit kliem tiegi gur ma tistax tapprezza. Minn hawnhekk nixtieq nirringrazzja lil kull min bxi mod jew ieor jagti sehmu sabiex din il-festa tkun tista issir realt!
87
Lil Euchar.... u orajn balu.......

Gal xi s-sitta kont nistenna dawk id-dgajjes tal-latini, kont nismaghom minn kenn dari mgobbijin prodotti fini, li taf tagti l-art Gawdxija, jistagnew afna Maltin! bidmet nies qalbiena gall-biedja abbejt dejjem lill-Gawdxin! sa minn meta kelli tmienja u lill-gira otna ort; din il-ibda kotrot fija met(a) gand biebi fil-flat mort:bieb studenti li ew Malta minn qieg Gawdex bl-akbar bonn biex spijara, tobba jsiru avukati kellhom don, jadmu afna, ie gal nieshom u bdil-idma saru nies!, bqajna bieb, gax l-irulija jien fl-Gawdxin sibtha bla qies! ...... ...... Il-muturi tal-latini mgadnix nisma gax spiaw.... nisma spiss l-itturrufnati.... talli arrbu, jilmentaw.... !!! u Cardona. 16 X1 86 6.47 pm.
Lill-Mulej es
Nitasseb jien Mulej kif naseb fik. Ma kienx minn rajk Mulej li tii fostna ma l-ordni kienet tal-Missier Etern. Int baxxejt rasek u dritt ejt gannaqtna. Inti kont taf bdak il-pi li tfajt fuqek ma qgadt tasibha xejn dalt bal aruf. Id-dinja kienet dlam, Int xgelt id-dawl. Fl-imabba, fil-niena siebek mitluf. Fe era l-kewkba, urina t-triq. Urina t-triq tal-ajja Mulej. Ginna ngixuha fil-Pai, fis-Sliem, Matul ajjitna ma kull mien li ej. Grazzi Mulej talli ennejt galina. Nafu fi gur li siebek dejjem fina. Joseph Portelli 9/10/11.
Is-Slaten Mai
Kbira il-grazzja minn Alla mnebba. Intom intbatu dritt, seja smewwija. Il-Missier a siebhom fe il-kewkba u dlonk xiddejtu l-bhejjem, triq dawlija. Mingajr dewmien tlaqtu gal gonq it-triq. siebkom kien biss li taslu fdak il-gar biex toffru d-deheb, inens u dik il-mirra; Xejn ma beagkom minn xita, gargar. Abar ta Pai, Sliem instemget tidwi. Tawwad Erodi bdik l-abar smewwija. Erodi tfixkel, infixel fi siebu. Erodi mtela bkefrija dalmija. Salvana Mulej triqatek urina. Nissel imabbtek tikber dejjem fina. Joseph Portelli 1/10/11.
88
Aripriet tax-Xagra u Aripriet Emeritu tal-Qala
Lil Mons. Karm Refalo

25 SENA SAERDot
Insellmulek Mons. Karm Refalo fdan il-jum ta festa kbira. Kwart ta seklu ilek tqaddes, ta dil-rajja dit-tifkira. Insellmulek Mons. Karm Refalo kwart ta seklu saerdot. Imberkin il-passi tiegek, mnejn gaddejt allejt il-frott. Tal-id kollu lgamilt miegi, xa rrodd lura lill-Mulej; Ngolli l-Kali, Ismu nsejja, u nxandar kliem il-Feddej. Fdan il-jum ningaqdu miegek, ajr inroddu lill-Mulej, ta dak kollu lgamel magna, a jarisna gal li ej. Riedet Alla wettaqt sia ma kull IVA li lissint, biH flemintek ma titarrek gax bis-si int fiH emmint. Rieda ora, l-gaxqa tiegek, dik tal-Isqof int obdejt. Gax il-vot tal-ubbidjenza, osservajt, u int segwejt. Fl-aar nett ida mhux l-inqas, ir-rieda tiegek waadt miegek. Tifra tagti bla tirievi, xejn ma tfittex li hu tiegek. Sewwa sew goxrin sena ilu, ragaj tal-Qala kont ilaqt, u mal-mija tiegek fostna int malajr lil qlubna sraqt. Bmerla tiegek int gailtna, abbejt qabel abbejnik. Feret l-art, fera is-sema, ir-ragaj it-tajjeb sibna fik. Nota Editorjali:
Insellmulek Mons. Karm Refalo, nammiraw fik il-kura, bla ma tiba u taqta qalbek, basta twassal il-messa. Insellmulek Mons. Karm Refalo, imabba gall-Kelma fina rajt, u biex toktor u frott talli, inti dimt, afna stinkajt. Alla bagtu, konna gidna, l-ewwel darba li lilek rajna. Bla ma konna lilek nafu, abib veru fik akkwistajna. Insellmulek Mons. Karm Refalo, galkemm ana mifrudin. Ana nwiegdu fik niftakru, fmona, fqalbna tul is-snin. Insellmulek Mons. Karm Refalo, insellmulek minn qieg qalbna. Inwiegduk lilek inommu, Sew fi siebna, anke ftalbna. Ad Multos Annos nawgurawlek. Nixtiqulek pai u sliem. U biex ajr lilek irroddu, gal fuq fommna ma nsibx kliem. Gad-dell tOmmna l-Bambina, inti afda u omm fis-sod, biex fmixjietek hija tarsek, minn kull deni ommok bogod. Oh ueppi Missier tagna gasses fuqu, infakkruk. Kif a sieb il-Qala tiegek, hekk u siebu nitolbuk. Michael Abela - Awwissu 2011.
Il-Bord Editorjali jieu din l-okkazjoni sabiex jingaqad mal-awtur ta din il-poeija biex jifra lil Mons. Carmelo Refalo Aripriet tal-Parroa tax-Xagra Gawdex, fl-okkajoni tal-ublew tal-Fidda mill-Ordinazzjoni Saerdotali tiegu, li qed ifakkar din is-sena 2011. Huwa pjair tagna ngidu li l-Aripriet tagna, Rev. Dr. Joe Zammit, Chairman ta dan l-istess Bord Editorjali kien mistieden u fil-fatt attenda u pparteipa kemm fil-Quddiesa Sollenni ta tifkira kif ukoll fir-rieviment li sar wara l-funzjoni. Lill-Mons. Carmelo Refalo Aripriet tal-Parroa Bailika tax-Xagra u Ex- Aripriet tagna tal-Qala nawgurawlu minn qalbna u ngidulu AD MULTOS ANNOS. Bord Editorjali Leen il-Qala.
89
Il-Fer ta Betlehem
bieb illum ejjew nifiru Gax twieled il-Messija Dan hu es bin Alla U l-iben ta Marija. Fraal jismu Betlehem o gar u o maxtura Ftit tiben kien is-saqqu Alla sid in-natura. Bdil-rajja tant jifiru In-nies tad-dinja kollha Bueppi u Marija U binhom li salvana. Mis-sema kantaw l-anli Ferana u dakana Pai nisslu galina Lil dan is-sultan tagna. Ejjew ngidulu grazzi Lil dan es bin Alla Nifiru lkoll miegu Gax ana sirna tiegu. Patri ui Mifsud Agostinjan. 2 tAwwissu 2011.
Mill-Gana Malti
Xwi ta Ingli gandu anini, Kemm jixbah lil ta missieru. L-imabba li nobbu jiena, add ma jista jfissirhielu. anini musmar tal-qronfol, Ajma ommi kemm ifu, anini avolja Malti, L-Gawdxin kemm iobbuh. Dawk gajnejk lejja jarsu, Lil qalbi abulha niena. Jekk tinkixef imabbitna Tbati int u nbati jiena. ib idejk sa ewwa jdejja Jew tagtini jew nagtik, Jew tagtini kelma soda Inkella naqbad u nallik. Hemm blata fnofs ta baar Bil-kurrent imqabbad magha. L-ebda xebba mhawn fid-dinja Li mgandhiex il-garus tagha. Dak il-gana li tganni inti Niedu ens niedu bi qbiela anina jekk ma tobbokx ommok, Ejja fejni u niedok jiena! Miskina mart il-bari, Xin tisma l-baar titniehed, Tistenna l-fara joqrob; Kulma jmur iktar jitbieged. Xdawl ta qamar tela l-lejla Il-kwiekeb kemm huma ari, anina nsaqsik kelma Gadek tobbni balma dari? Kieku taf jien kemm inobbok Kieku ommni fuq wi idejk Titmagni bia minn qalbek Tisqini d-dmug tGajnejk. Fejnek? Fejnek xejn ma rajtek Sal-kwiekeb saqsejt galik. Li kienu l-qlub jinqalgu; Lil qalbi naqla u nagtik. Gandek wiek fih iz-zokkor Dawk xofftejk tal-karamelli Jekk lilek ma tantx nara, Ta spiss nibgat galik inselli! Joe Cutajar.
90
Kronaka tal-Parroa
mibura minn Josephine Xuereb
27 ta Lulju Jum il-eneroit Tajna bidu gall-Festi ad unur ta San uepp bKonelebrazzjoni Pontifikali mmexxija minn Mons. Joseph Spiteri Arisqof Titulari ta Serta u Nunzju Appostoliku fis-Sri Lanka. Mistiedna partikulari kienu l-Qalin residenti barra l-parroa. Wara, naret l-istatwa devota ta San uepp min-nia. adet sehem il-Banda tal-Qala Ite ad Joseph fejn esegwiet mar mill-knisja gall-Kain tal-Banda. 28 ta Lulju: L-Ewwel Jum tan-Novena Jum it-tfal u l-istudenti Il-quddiesa kienet immexxija minn Dun Giovanni Curmi, bis-sehem tat-tfal u tal-istudenti. Anima l-kant, il-Kor Parrokkjali Magnificat. Wara ttellget serata ta logob u divertiment gat-tfal u gall-istudenti kollha fil-pjazzetta. 29 ta Lulju: It-tieni Jum tan-Novena Jum l-adolexxenti u -gaag Il-quddiesa tan-Novena tmexxiet minn Dun Giovanni Curmi, bis-sehem tal-adolexxenti u -gaag talparroa. Anima l-kant, il-Grupp tal-adolexxenti u -gaag. 30 ta Lulju: It-tielet Jum tan-Novena Jum il-Vokazzjonijiet It-talba tar-Ruarju bintenzjoni gall-vokazzjonijiet tmexxiet mill-Grupp tal-Vokazzjonijiet u l-Grupp tal-Abbatini tal-parroa. Wara, Dun Giovanni Curmi mexxa l-quddiesa filwaqt li anima l-kant ilGrupp tal-adolexxenti u -gaag. Mistiedna partikulari kienu r-Relijui u l-Laji Kkonsagrati Gawdxin. 31 ta Lulju: Ir-Raba Jum tan-Novena Jum il-Quddiesa ta Radd il-ajr tas-Saerdot Novell Dun Krystof Buttigieg Il-quddiesa ta filgodu tmexxiet mill-Kan. Dun Eddie Zammit. Anima l-kant il-Grupp tal-Adolexxenti u -gaag.
91

3 ta Awwissu: L-Ewwel Jum tat-tridu Jum ir-Residenti Barranin Inbarna lkoll flimkien gall-Kant tal-Gasar u wara adna sehem fil-Konelebrazzjoni, bl-omelija talEwwel Jum tat-Tridu mill-Kan. Dun Noel Saliba. Fl-okkajoni tal-40 sena mill-Inkurunazzjoni tal-
Aktar tard wara nofsinhar, telaq Korteo mir-residenza tal-Familja ta Dun Krystof Buttigieg sal-Knisja Aripretali bis-sehem tas-saerdoti, seminaristi u l-abbatini. Akkumpanjat il-Banda tal-Qala Ite ad Joseph. Wara nbarna lkoll flimkien bala familja wada gall-Konelebrazzjoni Sollenni ta Radd il-ajr tas-Saerdozju ta Dun Krystof Buttigieg bl-omelija mill-Kan. Dun John Muscat. Ad Multos Annos Fr Krystof! 1 ta Awwissu: Il-ames Jum tan-Novena Jum il-Familja Il-Quddiesa tmexxiet mill-Kan. Dun Eddie Zammit u matulha sar talb partikulari gall-koppji miewin li kienu qed jielebraw l-anniversarju ta-wie taghom kif ukoll sar t-tidid tal-wegdiet tawie. Anima l-kant, il-Grupp tal-adolexxenti u -gaag. Mistiedna partikulari kienu l-familji miewin fdawn l-aar gaxar snin. Aktar tard, ittellget Festa Familja, serata divertenti ta talent lokali fl-Iskola Primarja talQala. 2 ta Awwissu: Is-Sitt Jum tan-Novena Jum l-Gaqdiet Sojali Fdin il-quddiesa li tmexxiet mill-Kan. Dun Eddie Zammit, adu sehem l-Gaqdiet Sojali talParroa. Anima l-kant il-Kor Parrokkjali San uepp.
92

Kwadru Titulari ta San uepp, fil-Knisja Aripretali ie esegwit San uepp, il-Banda u l-Qala Oratorju Vokali-Strumentali mtella mill-Gaqda Muikali tagna Ite ad Joseph, fl-okkajoni tal15-il anniversarju mit-twaqqif uffijali tal-banda. Il-Banda kienet tat id-direzzjoni tas-Surmast Antoine Mercieca, surmast direttur u kompoitur tal-istess Oratorju. 4 ta Awwissu: It-tieni Jum tat-tridu Jum l-Emigranti Il-Konelebrazzjoni, bl-omelija tat-Tieni Jum tatTridu tmexxiet mill-Kan. Dun Noel Saliba, bissehem tal-emigranti Qalin li kienu fostna gallfesta. Wara, l-emigranti Qalin kienu mistiedna gal laqga sojali galihom fi-entru Parrokkjali. Aktar tard filgaxija, mar mill-Baned Ite ad Joseph tal-Qala u San Girgor ta Kerem li ntemm bit-tlug tal-istatwa ta San uepp fuq il-pedestall fi Pjazza l-Isqof Mikiel Franisk Buttigieg u bfeature millGaqda Briju San uepp. 5 ta Awwissu: It-tielet Jum tat-tridu Jum l-Ewkaristija Fdin il-Konelebrazzjoni, bl-omelija tat-Tielet Jum tat-Tridu mill-Kan. Dun Noel Saliba, adu sehem il-Ministri Straordinarji tal-Ewkaristija u dawk li jiedu sehem fl-Adorazzjoni ta kuljum matul issena. Id-dimostrazzjoni bl-istatwa ta San uepp, xogol tal-istatwarju Gawdxi Wistin Camilleri, kienet akkompanjata mill-Baned Ite ad Joseph tal-Qala u Santa Margerita V.M. ta Sannat. Waqt it-tlug tal-istatwa fuq il-pedestall fil-pjazza ndaqq l-Innu Popolari Lill-Glorju Patrijarka San uepp Patrun tal-Qala, muika ta Mro Vincenzo Ciappara u versi tal-poeta Gawdxi or Pisani. Wara kuladd seta jitpaxxa bil-logob tan-nar tal-art fil-pjazza. 6 ta Awwissu Jum il-Benefatturi Il-quddiesa, bil-kant tat-Te Deum fgeluq in-Novena tmexxiet minn Mons. Lawrenz Xerri, bis-sehem talmorda, tal-anzjani u tal-persuni bi bonnijiet spejali. Fl-aar ingatat tifkira tal-festa. Filgaxija, it-Translazzjoni Sollenni tar-Relikwija ta San uepp tmexxiet mill-Aripriet Kan. Dr Joe Zammit, mill-Kappella tas-Sorijiet Franiskani gallKnisja Aripretali li fiha adet sehem il-Fratellanza ta San uepp tal-Qala flimkien mal-Arikonfraternit ta San uepp tar-Rabat ta Malta. Wara, beda l-mar popolari mill-Banda Victory taxXagra u mill-Banda San uepp ta Gajnsielem filwaqt li l-Banda La Stella tal-Belt Vittorja tellget Programm Muikali fil-Pjazza. Fnofsillejl kien hawn wirja spettakolari u unika tan-nar tal-art fil-pjazza. 7 ta Awwissu Jum il-Festa
93
Il-Konelebrazzjoni Pontifikali tmexxiet mill-E.T. Mons. Mario Grech, Isqof ta Gawdex li fiha gamel diskors tal-okkajoni.
Il-mar popolari u briju ta din is-sena kien fidejn il-Banda San uepp tal-Kalkara, bis-sehem taladolexxenti u -gaag Qalin.
94

L-Gasar Sollenni tmexxa mill-W.R. Mons. Lawrenz Xerri, tal-Kapitlu tal-Katidral. Il-purissjoni bl-istatwa devota ta San uepp tmexxiet mis-saerdot novell Dun Krystof Buttigieg, flimkien mal-Kleru tal-Parroa u l-Fratellanza ta San uepp tal-Qala u l-Fratellanzi tal-Parroa tal-Isla. Il-Banda Ite ad Joseph talQala esegwiet l-Innu A San Giuseppe ta Mro Indri Borg tat id-direzzjoni tas-Surmast Antoine Mercieca bis-sehem tal-Kor u wara akkompanjat il-purissjoni bmari relijui. Il-Banda Mnarja tan-Nadur tellget programm muikali fil-pjazza. Id-Dul Sollenni tal-istatwa ta San uepp kien akkumpanjat minn spettaklu kbir ta logob tannar. Lura fil-Knisja ndaqqet l-Antifona u ngatat il-Barka Sagramentali. 8 ta Awwissu Geluq l-40 Anniversarju mill-Inkurunazzjoni talKwadru Titulari ta San uepp Il-Konelebrazzjoni ta Radd il-ajr bil-kant tatTe Duem, tmexxiet minn Dun Krystof Buttigieg. Anima l-kant il-Kor Parrokkjali San uepp. 24 31 ta Awwissu ita / Pellegrina tal-Parroa tal-Qala lejn ilBelt ta Krakow fil-Polonja. Dan kien parti mill-Pjan Pastorali Parrokkjali tas-sena 2010-2011. Fdan il-vja fost il-postijiet li orna kien hemm dawk konnessi mal-Papa l-Beatu wanni Pawlu II. 25 ta Settembru Festa tal-Madonna tas-Saa Inbarna lkoll bi arna gall-Konelebrazzjoni Sollenni li kienet immexxija mill-Aripriet Kan. Dr Joe Zammit u wara sar pellegrina devot bilKwadru mirakolu tagha. 2 ta ottubru Festa tal-Madonna tar-Ruarju Konelebrazzjoni Sollenni bis-sehem talFratellanza. Anima l-kant il-kor parrokkjali San uepp. Wara adna sehem fil-purissjoni blistatwa artistika u devota tal-Madonna tarRuarju. 23 30 ta ottubru imga Liturika-Ewkaristika Jiem ta taglim dwar es Ewkaristija u ta adorazzjoni devota ntemmu l-add bKonelebrazzjoni Sollenni mmexxija millAripriet tan-Nadur Mons. Jimmy Xerri, li fiha anima l-Kor Parrokkjali San uepp. IlPurissjoni Ewkaristika Sollenni tassret peress li t-temp ma ppermettiex. Bala geluq tkanta l-Innu ta Tifir lil Alla, it-Te Deum u wara ngatat il-Barka Sagramentali.
27 ta Awwissu Tajna bidu gas-Sibtijiet tal-Kunizzjoni bi preparazzjoni gall-Festa Titulari tal-Immakulata Kunizzjoni fis-Santwarju Nazzjonali. Il-motto gal din is-sena kien meud mill-Vanelu ta San Luqa Kapitlu 1, vers 47 Kull nisel jibda jsejjali hienja. 19 23 ta Settembru Gal darbora s-Sojet tal-Muew tas-Subien organizzat il-imga Muewmina li fiha ngata tant taglim sabi u siewi. Kienet grazzja kbira galina lkoll. 6 ta Novembru Tmexxa pellegrina mill-pjazza ga-imiterju parrokkjali fejn wara tbierku l-oqbra u l-geie tagna mejtin.
95

possibbli. Matul din is-sena l-amministrazzjoni admet sabiex jinxtara l-apparat metie sabiex dan ix-xandir ikun possibli. Fdawn l-aar imgat fis-santwarju iet installata sistema li tgaqqad l-istudjows ta Triq San Franisk mas-Santwarju. Permezz ta link diitali, l-ewwel wieed tat-tip tiegu fGawdex, issa x-xandir missantwarju jsir bi professjonalit u stabbilt sia. Din il-idma kollha ssir permezz ta afna xogol fil-mobi minn afna. Nieu din l-opportunit biex nirringrazzja: Lill-benefatturi kollha ta dan l-istazzjon li permezz taleneroit taghom Radju Leen il-Qala seta jibqa gaddej fdawn il-15-il sena ta xandir kontinwu. Lill-amministrazzjoni ta Radju Leen il-Qala li permezz tal-koordinament taghom, dan l-istazzjon ikun magqud barsa l quddiem. Lill-preentaturi u t-teknii kollha, kemm dawk li jidhru u dawk li ma jidhrux li flimkien jipproduu l-programmi u jwassluhom fid-djarna. Lill-grupp tal-Fund Raising tal-parroa li imga wara imga jadmu bla heda gall-id tal-parroa partikularment li xahar wara ieor jorganizzaw High Teas li permezz tad-dul minnhom ana nkunu nistgu ntaffu xi ftit mill-ispejje li dan l-istazzjon ikollu kontinwament. Grazzi wkoll tmur lil dawk li jattendu gal dawn l-attivitajiet gax bil-kontribut taghom qed jginu lil dan l-istazzjon. Lil dawk kollha li tul is-sena kollha jiedu sieb i-amma tal-istudjows tar-radju partikularment fit-tindif. Grazzi tmur gal dawk il-voluntiera li kontinwament jadmu sabiex kemm il-librerija muikali u kif ukoll il-librerija informattiva tkun dejjem aornata. Lill-assojazzjonijiet tal-Qalin fl-Awstralja u flAmerika li ta kull sena jagtu l-kontribut taghom lir-radju, bl-American Qala Association li tul is-sena kollha jasbu u jorganizzaw attivitajiet li l-qlieg kollu minnhom imur gal dan l-istazzjon. Grazzi wkoll tmur lil dawk li jattendu dawn l-attivitajiet kemm Qalin u orajn u li flimkien ikunu qed jginu lil dan l-istazzjon. Lil dawk kollha li tul is-sena kollha jaglu li jirreklamaw fuq dan l-istazzjon. Grazzi lil dawk l-istabbilimenti li minn mien gal mien jagtuna l-vouchers biex hekk ana nkunu nistgu nrebbuhom lilkom. Fl-aar u mhux l-inqas lill-Aripriet u l-kleru talQala tal-fiduja sia li juru fina fit-tmexxija talistazzjon. Dawn u orajn jagmlu lil dan l-istazzjon bqalb kbira gall-orajn. Fdin is-sena 2011 li gall-Ewropa hija s-sena ddedikata lill-voluntarjat, gur li anke Radju Leen il-Qala huwa pijunier fdan. Minn hawn nixtieq nawgura lil kuladd il-Milied it-Tajjeb u Sena dida mimlija hena u saa.
Messa mill-Koordinatur ta Radju Leen il-Qala

Ivan Cefai
Qed inwasslulkom skeda ora fi djarkom, din id-darba l-iskeda marbuta mal-festa tal-Immakulata Kunizzjoni u l-festi tal-Milied. Skeda ta sitt imgat sa bxandir ta programmi varjati li gandhom jolqtu l-gosti tassemmiega kollha. Din l-iskeda hija possibbli biss gal afna voluntiera li gandhom gal qalbhom dan l-istazzjon komunitarju. Hemm diversi sfidi li wieed iabbat wiu maghom, biex tittella skeda ta din ixxorta fdan i-mien tas-sena, partikularment il-fatt li afna mill-voluntiera, kemm preentaturi u kif ukoll teknii, huma studenti u allura hija ta sfida akbar galihom biex fdan i-mien ilaqu u jibbilanjaw bejn il-idma voluntarja u l-istudju taghom. Dan japplika wkoll gall-ommijiet u l-missirijiet tal-familji li fdan imien tas-sena jlaqu bejn ix-xogol u l-impenn talfamilja u s-servizz taghom lejn l-orajn. Galkemm hemm dawn l-isfidi wieed jinteba li kull min jagti s-sehem tiegu fRadju Leen il-Qala jagmel dan bdedikazzjoni sia u allura l-istess sagrifiju jsir bfer. Wasalna fl-aar xahar ta din is-sena 2011, sena importanti fl-istorja ta Radju Leen il-Qala. Matulha dan l-istazzjon komunitarju, pijunier fil-gira ta Gawdex u fl-istorja tax-xandir fMalta, fakkar il-mistax-il sena mill-ewwel xandira tiegu. Permezz ta diversi attivitajiet li ttellgu tul din is-sena, partikularment is-serata li saret quddiem l-istudjows tagna nhar iladd 24 ta Lulju, immarkaw dawn l-avvenimenti. Dan l-anniversarju kien ukoll immarkat permezz ta tisi fis-servizzi li di kien qed jagti dan l-istazzjon balma huma l-website l-dida. gur ma din insemmu wkoll il-kamera motorizzata li kienet installata fil-pjazza aripretali tal-Qala u li ntlaqget tant tajjeb minnkom issemmiega u issa nistgu ngidu wkoll telespettaturi, partikularment intom l-emigranti. Ma nistgux ninsew ukoll il-launching ta sett jingles odda tal-istazzjon u d-diska relatata ma dan l-anniversarju. Anke fdin l-iskeda tal-Kunizzjoni u Milied 2011, dan l-istazzjon qed ianan apparat did li permezz tiegu qed isir ix-xandir mis-santwarju tal-Kunizzjoni. Sissa dan l-istazzjon dejjem ried jinqeda permezz ta apparat imsellef jew inkella mikri sabiex dan ix-xandir kien ikun
96
Leen il-Qala - Milied 2011 Mill-Uffiju Parrokkjali
Mill-1 ta Diembru 2010 sal-11 ta Novembru 2011

tGAMMDU FIL-FIDI NISRANIJA 28/11/2010 Tyler Pace 05/12/2010 Lindsey Marie Grima 29/01/2011 Nicole Axiak 13/02/2011 James Mulvaney 27/02/2011 Carlos Buttiie 20/04/2011 Marie Clarie Grech 22/05/2011 Shana Vella 22/05/2011 Timothy Muscat 23/10/2011 Nunziella Said
mibura minn Melita Camilleri
INGAQDU FIS-SAGRAMENt tA-WIE FIL-PARRoA Josephine Caruana ma Charles Grech Miriam Xerri ma Mark Adrian Bonello Cathleen Jane Cutajar ma Enrich Joe Cauchi Connie Xuereb ma Dennis Abela Carmen Camilleri ma Simon Galea Johanna Cefai ma Paul Simon Portelli Lorinda Theuma ma Randolph Mamo Margaret Muscat ma Martin Mifsud INGAQDU FIS-SAGRAMENt tA-WIE BARRA L-PARRoA Elsie Mifsud ma Jeremy Joseph Xuereb Franco Xiberras ma Mary Xuereb Alexander Bieni ma Josephine Busuttil Luke Tabone ma Georgianne Grech Edward Mizzi ma Francesca Caruana
MIEtU BIS-SINJAL tAL-FIDI U MIDFUNIN FI-IMItERJU tAL-QALA 05/12/2009 Margherita Magro 80 sena 27/11/2010 Anthony Portelli 88 sena 10/01/2011 Barbara Mary Young 86 sena 19/01/2011 Maria Falzon 88 sena 30/01/2011 Felic Portelli 96 sena 09/02/2011 Carmela Micallef 85 sena 09/02/2011 Rev. Fr. Angelo Buttigieg 81 sena 24/02/2011 Paola Debono 79 sena 17/03/2011 Maria Cefai 90 sena 06/05/2011 Michelina Falzon 79 sena 19/05/2011 Carmela Vella 88 sena 27/06/2011 Stephen Petricco 51 sena 19/08/2011 Pawla Muscat (Nadur) 89 sena 21/08/2011 Gary John Blanchard 71 sena 05/10/2011 Carmela Buttiie 84 sena 22/10/2011 Francesca Xerri 84 sena 01/11/2011 Carmel Attard 88 sena
97
Mario Portelli WoodWorks

5 st Joseph street, Qala, Gozo Tel / Fax: 2156 2985
Manufacturers of High Quality Furniture and Interior Fitments.

We guarantee Excellent Craftsmanship
98
Leen il-Qala - Milied 2011 Ir-Ritratt ta din il-ara: (Nru. 3)
Ritratt tat-tfal Subien tal-iskola tal-Qala meud fis-sena 1916
Dan hu ritratt meud fl-iskola tas-Subien tal-Qala li kienet fi Triq l-Imgarr kantuniera ma Triq il-Wardija. Fil-fatt l-entratura tagha kienet minn Triq il-Wardija, bil-klassijiet kienu fis-sular tisfel kif ukoll fl-ewwel sular ilkoll bittwieqi jagtu lejn il-pjazza. Hawn it-tfal jinsabu fil-bita tal-iskola pronti gar-ritratt flimkien mas-Surmastrijiet taghom inklu il-Headmaster. Meta staqsejna lil xi anzjani dwar min jasbu li huma t-teachers li jidhru fir-ritratt, qalulna li dawn huma s-sinjuri; Mix-xellug gal-lemin: Is-Sur uepp Camilleri ta Lagonn, is-Sur Anthony Thewma tas-Sultan, is-Sur uepp Debono ta Liberatu, is-Sur uepp Grech ta awwiefa, is-Sur Carmel Buttigieg ta Jappa u fuq quddiem ilHeadmaster is-Sur Joseph Schembri li kien Malti. Skrizzjoni li tidher fdan ir-ritratt, turi li dan ie meud fJannar tas-sena 1916. U tgid ukoll The juniors applauding the infants at play. Peress li dak i-mien it-tfal ma kinux jidlu l-iskola ta et anqas minn 5 snin, anzi aktarx li kien ikollhom 6 jew 7 snin, dan ifisser li ma jeisti add fir-ritratt li llum gandu anqas minn 100 sena. Ifisser ukoll li llum dawn add minnhom ma gadu magna ida lkoll qegdin id-dinja l-ora. Nota: Nappellaw lill-qarrejja Qalin ta din ir-Rivista biex jekk gandhom xi ritratt tal-imgoddi dwar il-Qala jekk jogobhom iibuhulna sabiex nipprintjawh fdin il-lista ta ritratti antiki u nergu nagtuhulhom lura mmedjatament. Bhekk tkunu wkoll qed tikkontribwixxu gall-istorja tal-Qala. Ta dan ana nirringrazzjawkom bil-quddiem. L-Editur. (ajr lis-Sur Joe Psaila li gaddilna dan ir-ritratt)
99
100

Lehen Il-Qala - Milied 2011

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Lehen Il-Qala - Milied 2011

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

-Festi awguraw il ollha N alin k -tajba lil Q t

The place for Ur future Shopping at the Best Discount Prices

Triq il-For n, QALA tel: 2156 6748 / 9946 0763

Leen il-Qala - Milied 2011

Leen il-Qala - Milied 2011

Qoxra: Prima Messa ta Fr. Krystof Buttigieg, 31 ta Lulju 2011.

Joe Gatt - Wedding Organiser

Leen il-Qala - Milied 2011

Drawwiet u tradizzjonijiet Folkloristii dwar il-Milied fGawdex

Leen il-Qala - Milied 2011

Leen il-Qala - Milied 2011

Leen il-Qala - Milied 2011

Il-Milied.. mien ta Hena, Pai u Sliem!!!

Appell: Rivista Leen Il-Qala

Leen il-Qala - Milied 2011

L-Gana tal-Milied minn: Josette Buttigieg

Leen il-Qala - Milied 2011

Leen il-Qala - Milied 2011

SAN UEPP FoStNA

Leen il-Qala - Milied 2011

Leen il-Qala - Milied 2011

Leen il-Qala - Milied 2011

GEORGE ZAMMIT & SONS

Leen il-Qala - Milied 2011

Frak ta Storja (3)

Leen il-Qala - Milied 2011

Leen il-Qala - Milied 2011

Leen il-Qala - Milied 2011

Salvu Camilleri & Sons Ltd.

Gelluxa SupplieS ltd

Camilleri House Belveder Street, QALA

Leen il-Qala - Milied 2011

Il-Milied f'nofs diskussjoni

Leen il-Qala - Milied 2011

Camilleri Family 21, Independence Street, Qala, Gozo.

Tel: 2155 4941 Mob: 9946 0725

all kind of Concrete Works Crane Hire

Leen il-Qala - Milied 2011

It-tifsira vera tal-Milied

Leen il-Qala - Milied 2011

Leen il-Qala - Milied 2011

LUQA 10: Versi 25-37

Leen il-Qala - Milied 2011

Kristu ma gamilx lief id, fejjaq il-morda, farra

Leen il-Qala - Milied 2011

Il-Milied fGajnejn i-gaag

Leen il-Qala - Milied 2011

Fresh Fish Supplies

Peters Butcher Shop

Building Contractor Crane & Generator Hire

Mobile: 9949 3169

Leen il-Qala - Milied 2011

Leen il-Qala - Milied 2011

Leen il-Qala - Milied 2011

L-esperjenza tal-Kor Magnificat fMessina

Leen il-Qala - Milied 2011

Leen il-Qala - Milied 2011

L-esperjenza tiegi fl-Etjopja

Leen il-Qala - Milied 2011

Leen il-Qala - Milied 2011

QALA FEStA A MoDEL to BE CoPIED BY ALL PARISHES

Leen il-Qala - Milied 2011

Leen il-Qala - Milied 2011