ALKAL N TE

Bir suyun alkalinitesi, o suyun asitleri ntralize edebilme kapasitesi olarak tanmlanr. Doal sularn alkalinitesi, zayf asitlerin tuzlarndan ileri gelir. Bunlarn banda yer alan bikarbonatlar, alkalinitenin en nemli eklidir. Bikarbonatlar karbondioksitin topraktaki bazik maddeler zerindeki faaliyeti sonucu sularda oluurlar. Doal sularda ayrca boratlar, silikatlar ve fosfatlar gibi dier zayf asit tuzlar kk miktarlarda bulunabilirler. Baz durumlarda doal sular, nemli miktarda karbonat ve hidroksit alkalinitesi ierebilir. Bu duruma zellikle alglerin redii yzeysel sularda rastlanr. Algler sudaki serbest veya iyonize haldeki karbondioksiti alrlar ve suyun pHn 9 10 a ykseltirler. Kazan sular karbonat ve hidroksit alkalinitesini ierebilir. Birok madde suyun alkalitesine katkda bulunur. Doal sularda alkalitenin en nemli ksm, 3 tr maddeden ileri gelir. Bunlarn pH deerlerinin yksek oluuna gre u ekilde gruplandrabiliriz. 1 ) Hidroksitler 2 ) Karbonatlar 3 ) Bikarbonatlar Sularn alkalinitesi genelde zayf asitlerin tuzlarndan ve kuvvetli bazlardan ileri gelir. Alkalinite, atk su artma uygulamalarnda ok kullanlan bir zelliktir. Alkalinite halk sal ynnden nemli deildir. Yksek alkaliniteli sular, genellikle tatszdr. Alkalinite, iki indikatr (fenolftalein ve metiloranj) ve 0.02 N H2SO4 ile titre edilerek tayin edilebilir. Su, hidroksit veya karbonat ierdii zaman fenolftalein indikatr ile pembe renk verir. Asitle titrasyonda pembeden renksiz hale getii anda pH = 8.2 - 8.3tr. Metiloranj, bu alkaliniteden birinin bulunmas halinde sar renk verir, asit mevcudiyetinde ise krmzya dner; bu anda pH = 4.4 tr. Normal karbonat alkalinitesi, hidroksit veya bikarbonat alkalinitelerinden birisi ile birlikte bulunabilir. Fakat hidroksit ve bikarbonat alkalinitesi ayn numunede birarada bulunmaz. Eer numunede fenolftalein alkalinitesi varsa, hidroksit veya karbonat iyonlarndan biri veya her ikisi de bulunabilir. Eer numunede sadece metiloranj alkalinitesi varsa bu alkaliniteden herhangi biri mevcut olabilir veya hidroksil ve karbonat birlikte veya karbonat ve bikarbonat birlikte bulunabilir. Titrasyonu takip eden hesaplamalarda alkalinitenin trleri, kullanlan indikatrlerle sarfedilen asit miktarnn alkaliniteyi oluturan iyonlara gre dalm yaplarak bulunur.
Erciyes niversitesi evre Mhendislii Blm evre Kimyas-I Laboratuar

Amerikan literatrne gre fenolftalein alkalinitesi (P) ; metiloranj alkalinitesi (M) ; Toplam alkalinite de (T) harfiyle gsterilmektedir.

Doal Sularda CO2, Alkalinite ve pH likileri Doal sulardaki CO2, alkalinite ve pH likileri bantlar ile verilir.
CO2 + H2O HCO 3 + H+
M(HCO 3 )2 M+2 + 2HCO 3

HCO 3 CO 3 2 + H+ CO 3 2 + H2O HCO 3 + OH-

ekil 1 100 mg lt toplam alkalinite ieren bir suda, alkalinitenin ekli ve karbondioksit arasndaki ilikiyi gstermektedir. Bu grafiin hazrlanmas iin yukarda verilen bantlar kullanlmtr. ekil 1deki grafik, sadece belli sertlikteki su iin rnek olarak verilmitir. Toplam alkalinite, scaklk ve bunun gibi faktrlerle ilgili ilikiler farkldr.

ekil 1. eitli pH seviyelerinde alkalinitenin ekli ve karbondioksit arasndaki iliki (deerler 25 C de toplam alkalinitesi 100 mg/lt olan su iin hesaplanmtr. Alkalinite Verisinin Uygulamalar Alkalinite ile ilgili bilgiler, evre mhendislii uygulamalarnda eitli ekillerde kullanlrlar. me ve atk sularn kimyasal phtlatrma ilemlerinde kullanlan kimyasal maddeler, su ile reaksiyona girerek
Erciyes niversitesi evre Mhendislii Blm evre Kimyas-I Laboratuar

znmeyen hidroksit keleklerini olutururlar. Aa kan hidrojen iyonu, suyun alkalinitesi ile tepkimeye girer. Alkalinite, kire ve sodakire yntemleri ile sularn yumuatlmas ilemlerinde gerekli kimyasal madde miktarlarnn hesabnda nemlidir. Alkalinite, korozyon kontrolnde nemli bir parametredir. Alkalinite, lmleri atksularn ve amurlarn tamponlama kapasitelerinin deerlendirilmesinde kullanlr. Karbondioksit, asidik bir gaz olduundan, karbondioksitin uzaklatrlmas ile;
CO2 + H2O H2CO3 HCO 3 + H+

HCO 3 H+ + CO 3 2

CO 3 2 + H2O HCO 3 + OH-

bantsna gre suyun pH ykselir. Numunelerin Korunmas Analiz en ksa srede yaplmaldr. Bekletmek gerekiyorsa, + 4oC soukta, cam kapta 2 gn bekletilebilir. Giriimler ve Giderilmeleri Burada verilen metot, doal su kaynaklar ve ar renkli olmayan atksular iin ok yaygn bir metot olup genellikle giriime maruz deildir. Ancak, ar renkli numunelerde pH metre ile yukarda belirtilen dnm noktalarna kadar kontroll bir titrasyon yaplarak bu tip giriimler minimuma indirilebilir. Reaktifler Metiloranj ndikatr zeltisi: 0.05 g metiloranj 100 ml damtk suda zlr. Fenolftalein ndikatr zeltisi: 1 g fenolftalein 100 ml % 98lik Etil alkolde (C2H5OH) zlr. zerine 100 ml damtk su ilave edilir. 0.02 N NaOH ile hafif pembe renk grnene kadar titre edilir. Standard 0.02 N H2SO4 zeltisi: 56,3 ml d.H2SO4 (d=1.84 g/cm3 ) alnp yaklak 700 ml saf suya yava yava ve bir bagetle kartrlarak ilave edilir. Oda scaklna kadar soutulur. Daha sonra saf suyla 1000 mlye tamamlanr.

Erciyes niversitesi evre Mhendislii Blm evre Kimyas-I Laboratuar

Standard 0.02 N H2SO4 zeltisi: 2 N H2SO4 zeltisinden balonlu bir pipetle 10 ml. alnp yaklak 900 ml saf su zerine ilave edilir. Daha sonra 1000 mlye tamamlanr. (0.02 N ) 0.02 N Na2CO3 Ayar zeltisi: 140oCde etvde kurutulmu Na2CO3tan 1.06 g tartlp, karbondioksitsiz su ile 1000 ml ye tamamlanr. Standard zeltilerin Ayarlar 0.02 N H2SO4 zeltisinin Ayarlanmas 5 10 mg sodyum karbonat tartlp 100 ml damtk suda zlr. 12 damla metiloranj damlatlp, 0.02 N H2SO4 ile dnm noktasna kadar titre edilir. Aadaki formlden asidin faktr hesaplanr.

T 1000 Asidin Faktr, F = mSN F= Slfrik asitin faktr, T= Sodyum karbonat tartm, g. m= Sodyum karbonatn ekivalent tarts (52.997) S= Titrasyonda sarfedilen 0.02 N H2SO4 miktar (ml) N = Slfrik asitin normalitesi, 0.02 Numune Hazrlanmas Numuneden hassas llerek dorudan 100 ml alnarak allr. Alkalinite tayininde n ilem genellikle yaplmaz. Ancak ok renkli sularda pH Metre ile dnm noktalarna kadar titrasyon yaplr.

lem 1. 100 ml numune erlene alnr. 3-4 damla fenolftalein zeltisi konur. Eer renk pembe oluyorsa renk gidinceye kadar 0.02 N H2SO4 ile titre edilir. Asit miktar kaydedilir. (P, Fenolftalein Alkalinitesi) Pempe renk olumam ise, suyun pH 8.3den kktr ve hidraosit+karbonat alkalinitesi sfrdr. 2. Ayn numuneye 34 damla metiloranj damlatlarak tekrar 0.02 N H2SO4 ile soan krmzsna yakn bir renk oluuncaya kadar titrasyona devam edilir ve sarfedilen asit miktar kaydedilir. (M, Metiloranj Alkalinitesi) 3. Toplam Alkalinite hesab iin, T = P + M toplam alnr.
Erciyes niversitesi evre Mhendislii Blm evre Kimyas-I Laboratuar

Hesaplama a. Toplam Alkalinite Hesab: Toplam Alkalinite, mg/l CaCO3 edeeri olarak aadaki formlden hesaplanr: T N 50000 Toplam Alkanite = V T= kinci dnm noktas sonuna (fenolftalein + metiloranj) kadar sarf edilen toplam H2SO4 miktar, ml N= Slfirik asit zeltisinin normalitesi. V= Numune Hacmi, ml mg/l CaCO3

rnek: 100 ml numune iin toplam 1 ml 0.02 N H2SO4 harcandnda,

1 0.02 50000 Top. Alkanite = 100 olur. b. Alkalinitenin yon Trlerine Gre Hesab: Yukarda belirtildii zere, alkaliniteyi oluturan 3 iyon (OH-, CO3=, HCO3- ) herhangi bir numunede 5 deiik durumda mevcut olabilir. 1. Yalnz (OH-): 2 NaOH + H2SO4 -----> Na2SO4 + 2H2O 2. Yalnz (HCO3-): 2 NaHCO3 + H2SO4 -----> Na2SO4 + 2H2CO3 3. Yalnz (CO3=): CO3= + 2H ----> 2HCO32HCO3- + 2H+ ----> H2CO3 4. (OH-) ve (CO3=) : Yukardaki reaksiyonlar 5. (CO3=) ve (HCO3-): Yukardaki reaksiyonlar OH- ve HCO3- iyonlarnn bir arada bulunamayacaklar ve CO3= iyonlarnn ncelikle HCO3- halinde olmak zere iki kademede titre edildii ve bunlarn yarsnn fenolftalein alkalinitesinde dier yarsnn ise metiloranj alkalinitesinde yer alaca dnlerek, alkaliniteyi oluturan iyonlar arasnda bantlar kolaylkla hesaplanabilir.
Erciyes niversitesi evre Mhendislii Blm evre Kimyas-I Laboratuar

= 10 mg/l CaCO3 Edeeri

Alkaliniteye Katkda Bulunan Temel yon Trlerinin Titrasyon Sarfiyatlarndan Hesaplanmas SARF YAT P=0 P < T/ 2 P = T/2 P > T/2 P=T OHALKAL N TES 0 0 0 2P T T 0 2P 2P 2 (T - P) 0 CO3= ALKAL N TES HCO3ALKAL N TES T T - 2P 0 0 0

100 ml numune hacmi ve 0.02 N Slfrik Asitle yaplan titrasyon iin; 1. Eer P=0 ise; Fenolftalein alkalinitesi sfr ise, alkalinitenin hepsi bikarbonattan ileri gelir. Bu bikarbonatn miktar klasik titrasyon forml kullanlarak hesaplanabilir; ENF S Miktar, mg/l = 1000 = [61 0,02 1 (11000/100) ] / 1000 mg/l = 12,2 mg /l yani; HCO3- = T 12,2 mg/l (T ml sarfiyat iin) HCO3- = T [50 12,2 /61] = T10 mg/l (CaCO3 edeeri)

61 mg HCO3- 1 meq olduundan, 1 meq CaCO3a (yani 50 mg) edeerdir, bu sebeple;

2. Eer P< T/2 ise; Numunede tabloya gre karbonat ve bikarbonat iyonlar mevcuttur. Ayn hesap tekniklerini kullanarak ve gerekli meq tartlarn gz nne alarak; CO3= = P 12 mg/l veya 2P 10 mg/l (CaCO3 edeeri) HCO3- = (T- 2P) 12,2 mg/l veya (T -2P) 10 mg/l (CaCO3 edeeri) 3. P= T/2 ise; Numunede sadece CO3= iyonlar mevcuttur. CO3= = T 6 mg/l. veya CO3= = T 10 mg/l. (CaCO3 edeeri)

Erciyes niversitesi evre Mhendislii Blm evre Kimyas-I Laboratuar

4. P> T/2 ise; Numunede sadece OH- ve CO3= iyonlar mevcuttur. OH- = (2P-T) 6,8 mg/l veya (2P-T) 10 mg/l (CaCO3 edeeri) CO3= = (T-P) 12mg/l veya CO3= = 2 (T-P) 10 mg/l ( CaCO3 edeeri )

5. P=T ise; Numunede sadece OH- var demektir. OH- = P 3,4 mg/l veya OH- = P 10 mg/l (CaCO3 edeeri)

Kaynaklar 1. ASK Merkez Laboratuvarlar - Su ve evre Kimyas Analizleri 2. Peker, ., evre mhendislii Kimyas, B RSEN YAYINEV . ISBN, : 9755114955, Kayseri, 2007. 3. Standard Methods, 1987 S.235

Erciyes niversitesi evre Mhendislii Blm evre Kimyas-I Laboratuar