14.

Telekomunikacioni forum TELFOR 2006

Srbija, Beograd, novembar 21.-23., 2006.

Analiza performansi WCDMA/UMTS servisa za prenos podataka

Vladimir Den i , Jakov Stojanovi
Sadraj U ovom radu je dat jedan osvrt na performanse WCDMA/UMTS servisa za prenos podataka. Prikazana je arhitektura WCDMA/UMTS sistema i predstavljeni su protokoli. Analiziran je digitalni protok servisa za prenos paketa podataka sa aspekta krajnjeg korisnika ovog servisa. Klju ne re i digitalni protok, prenos paketa podataka, UMTS, WCDMA

I. UVOD OSLEDNJIH godina Internet tehnologija postaje glavna pokreta ka snaga razvoja u oblasti telekomunikacionih mrea. Intenzitet saobra aja koji se bazira na komutaciji paketa se pove ava velikom brzinom i predvi a se da e u bliskoj budu nosti Internet dominirati u naem svakodnevnom ivotu. Stoga, ve ina mrenih operatora prilago ava svoju strategiju razvoja tako to planira migraciju ka IP backbone mreama za prenos podataka. U medjuvremenu i intenzitet saobra aja i broj korisnika u javnim mobilnim telekomunikacionim sistemima se rapidno pove ava, gotovo po eksponencijalnoj raspodeli. Tako e se pove ava i zna aj mobilnih telekomunikacija za krajnjeg korisnika. Najrazvijeniji standard kod druge generacije javnih mobilnih telekomunikacionih sistema je GSM (Global System for Mobile Communications). GSM sistem je od pan-evropskog digitalnog, javnog, mobilnog, telefonskog sistema prerastao u globalni sistem mobilnih telekomunikacija. Kombinacija razvoja Interneta i nesumnjiv uspeh mobilnih telekomunikacionih sistema stvara potrebu za uvo enjem mobilnih servisa za prenos podataka. [1]-[10]. Univerzalni mobilni telekomunikacioni sistemi (Universal Mobile Telecommunication Systems, UMTS) [11] kao sistemi javnih mobilnih telekomunikacija tre e generacije, omogu avaju prenos podataka kako na bazi komutacije kola tako i na bazi komutacije paketa velikog digitalnog protoka (do teorijski 2 Mbit/s za lokalne oblasti - local area; odnosno do teorijski 384 kbit/s za ire oblasti - wide area). Otvorena arhitektura jezgra mree UMTS sistema omogu ava migraciju postoje ih javnih mobilnih telekomunikacionih sistema druge generacije ka sistemima tre e i slede ih generacija.

Tehnologija pristupa na radio-interfejsu, koja omogu ava bei ni pristup Internet/Intranet-u velikog digitalnog protoka kao i brojne multi-medijalne servise i aplikacije, kod UMTS sistema je viestruki pristup sa irokopojasnom kodnom podelom (Wideband Code Division Multiple Access) [12]. U ovom radu je dat jedan osvrt na performanse WCDMA/UMTS servisa za prenos podataka sa aspekta krajnjeg korisnika. U drugom delu rada je prikazana arhitektura sistema i predstavljeni su protokoli. Rezultati analize performansi WCDMA/UMTS servisa za prenos podataka sa aspekta krajnjeg korisnika, su uvedeni u tre em delu rada. U etvrtom delu rada je dat zaklju ak. II WCDMA/UMTS ARHITEKTURA I PROTOKOLI UMTS mrea je bazirana na horizontalnoj arhitekturi (razdvajanje mrenih funkcija na nezavisne slojeve predstavlja osnovu savremenih telekomunikacionih mrea) i deli se na slede a 3 sloja: sloj povezivanja (connectivity layer), kontrolni nivo (control layer) i aplikativni nivo (application layer) slika 1. Jezgro mree WCDMA/UMTS sistema obuhvata kontrolni nivo (control layer) i nivo povezivanja (connectivity layer).

Sl. 1. Horizontalna arhitektura Ova dva sloja su me usobno razdvojena a na njihovom vrhu se nalazi servisna mrea (Service Network) aplikativni nivo (application layer). Svi servisi kao i signalizacija koriste za prenos podataka istu transportnu mreu koja formira sloj povezivanja (connectivity layer). Ovaj sloj se ponekad naziva i korisni ki (user plane). Kontrolni nivo (control layer) obezbe uje kontrolne funkcije za pojedine servise, na primer, kontrolu poziva (call control), upravljanje sesijom (session management) kao i upravljanje/nadgledanje resursa mree. Svi

Vladimir Den i , Telenor d.o.o., Srbija (telefon: 381-63-230667; e-mail: vladimir.dencic@telenor.co.yu). dr Jakov Stojanovi , Telenor d.o.o., Srbija (telefon: 381-63-230605; e-mail: jakov.stojanovic@telenor.co.yu).

210

raspoloivi servisi koriste aplikativni nivo (application layer). Ovakva arhitektura jezgra mree WCDMA/UMTS sistema omogu ava migraciju postoje e infrastrukture javne mobilne telekomunikacione mree zasnovane na GSM standardu. Kontrolna funkcija implementirana u mobilnom komutacionom centru (MSC, Mobile Switching Centre) i u SGSN servisnom voru (Serving GPRS Support Node) se razdvaja i uvode se novi vorovi Server koji pripada kontrolnom nivou (control layer) i Media Gateway (MGW) koji pripada sloju povezivanja (connectivity layer), kao to je i prikazano na slici 1. Za funkcije sloja povezivanja odgovoran je GGSN servisni vor (Gateway GPRS Support Node) i MGW, koji zajedno sa ATM/IP servisnim vorovima formiraju backbone mreu. MGW obezbe uje pristup drugim mreama PLMN, PSTN, ISDN itd. U kombinaciji sa funkcijama GGSN servisnog vora MGW moe da obezbedi pristup spoljnim mreama za prenos podataka. GGSN servisni vor se preuzima iz arhitekture GSM/GPRS sistema i predstavlja gateway izme u eksterne mree za prenos podataka bazirane na IP protokolu ili mree za prenos podataka na bazi komutacije paketa koja koristi X.25 ili X.75 protokol i jezgra mree. U slu aju kada je spoljna mrea za prenos podataka bazirana na IP protokolu, GGSN vor se moe smatrati ordinarnim IP ruterom koji opsluuje mobilne stanice IP adresama. U ovaj vor moe da bude uklju en i firewall kao i mehanizam za filtriranje paketa podataka. Uloga GGSN servisnog vora je i Session i QoS management kao i generisanje tarifnih file-ova za veze za prenos podataka na bazi komutacije paketa. Kona no, zadatak GGSN vora je i da dodeli mobilnoj stanici odgovaraju i servisni SGSN vor u zavisnosti od njene lokacije. Povezan je sa SGSN vorom preko backbone mree. SGSN servisni vor pripada kontrolnom nivou i predstavlja interfejs izme u backbone i radio-mree. Njegova funkcija je komutacija paketa i usmeravanje dolaznih i odlaznih paketa podataka adresiranih ka/od mobilne stanice koja se nalazi u okviru geografskog podru ja za koje je odgovoran posmatrani SGSN servisni vor. Uloga SGSN vora je uvanje podataka o lokaciji korisnika, preduzimanje funkcija zatite, ifrovanje, autentifikacija, kontrola pristupa, session management, mobility management, logical link management i generisanje tarifnih file-ova. SGSN tako e obezbe uje vezu sa bazama podataka u HLR-u (Home Location Register) i u MSC/VLR-u (Mobile Switching Centre/Visitor Location Register). Mobilnost korisnika obezbe uje funkcija Mobility Management. U WCDMA/UMTS sistemu mobilna stanica se moe nalaziti u jednom od slede a tri stanja: Detached mobilna stanica nije prijavljena i sistem ne zna lokaciju mobilne stanice; Connected lokacija mobilne stanice je poznata i sistem ne mora da alje paging poruku da bi pristupio mobilnoj stanici, poto je uspostavljena signalizaciona veza ka mobilnoj stanici preko Iu interfejsa (interfejs izme u SGSN i WCDMA pristupne radio mree slika 2); Idle, onda je lokacija mobilne stanice poznata ali sistem mora da alje paging poruku da bi pristupio mobilnoj stanici jer ne postoji signalizaciona veza izme u

SGSN servisnog vora i WCDMA pristupne radio mree preko Iu interface. Osnovna uloga funkcije Session Management je uspostava i odravanje veze za prenos paketa podataka izme u mobilne stanice i spoljne mree za prenos podataka PDN (Public Data Network). Ova funkcija omogu ava proceduru PDP Context Activation. Da bi se aktivirao PDP (Packet Data Protocol) Context mobilna stanica mora biti prijavljena. Kod WCDMA/UMTS sistema ova procedura obuhvata i uspostavu i raskid RAB (Radio Access Bearer) za prenos korisni kih podataka izme u SGSN servisnog vora i mobilne stanice, tj. UE (User Equipment) preko WCDMA radio mree. RAB je jedna od funkcija radio mree kod WCDMA/UMTS sistema koja omogu ava da jezgro mree sistema podri irok skup razli itih servisa. Razli iti tipovi RAB omogu avaju razli ite servise koji po svojim inherentnim osobinama imaju razli ite sistemske zahteve (na primer kod servisa za prenos podataka razli ite digitalne protoke). Svaki RAB ima svoju identifikaciju (Bearer ID) i sastoji se od RLC (Radio Link Control) konekcije izme u mobilne stanice i WCDMA radio mree i SGSN servisnog vora. Razlikujemo slede e RAB-ove: Conversational RAB for AMR speech 12.2 kbit/s, Conversational RAB for 64 kbit/s multimedia, Interactive RAB, 64/64 kbit/s, UL/DL, Interactive RAB, 64/128 kbit/s, UL/DL, Interactive RAB, 64/384 kbit/s, UL/DL, Streaming RAB for non-transparent Circuit Switched data 57.6 kbit/s, Speech and Packet data RAB combination".

Sl. 2. Arhitektura WCDMA/UMTS sistema Najpopularnije Internet aplikacije koje koriste servis za prenos podataka preko WCDMA sistema su FTP (File Transfer Protocol), HTTP (Hypertext Transfer Protocol), elektronska pota, itd. Ove aplikacije koriste TCP/IP set protokola. Ranija istraivanja pokazuju neto slabije performanse TCP protokola prilikom kori enja bei ne tehnologije. Me utim, to se uglavnom odnosi na WLAN bei ni pristup. WCDMA standard, zahvaljuju i sloenijim protokolima na radio interfejsu, predvi a prevazilaenje ovih problema. Izme u ostalog i zbog toga je interesantno istraivati ponaanje TCP/IP aplikacija u WCDMA okruenju. Na slici 3 prikazana je arhitektura protokola UMTS sistema kada se koriste aplikacije za prenos podataka koje se oslanjaju na TCP/IP.

211

Sl. 3. Arhitektura protokola WCDMA/UMTS sistema Packet Data Convergence Protocol (PDCP) obezbe uje funkcionalnost kompresije hedera, to poboljava spektralnu efikasnost za prenoenje IP paketa preko radio interfejsa. Radio Link Control (RLC) protokol omogu ava pouzdan transfer paketa podataka jer uklju uje retransmisiju pogreno prenetih RLC PDU (Packet Data Unit) u tzv. acknowledged modu. Kori enje unacknowledged moda RLC protokola podrazumeva prenos koji je manje otporan na greke, ali ne unosi dodatno kanjenje. Medium Access Control (MAC) procedure se staraju o logi kim kanalima. Logi ki kanali karakteriu tip podataka koji se prenose, npr. za prenos IP paketa koristi se DTCH (Dedicated Traffic Channel). Sa druge strane, MAC nivo prilago ava i preslikava logi ke kanale na transportne kanale za fizi ki nivo. Fizi ki nivo je zaduen za funkcije poput detekcije i korekcije greke, interliving, irenje spektra, modulaciju i rate matching. III ANALIZA PERFORMANSI Ponaanje TCP/IP aplikacija u WCDMA/UMTS okruenju posebno je interesantno sa stanovita digitalnog protoka kao jednog od najvanijih pokazatelja performansi koje ose a krajnji korisnik.

U ivoj UMTS mrei, kori enjem Ericsson TEMS merne opreme, testiran je FTP servis prenosa podataka. Ruta merenja, data na slici 4, obuhvatila je poslovnostambeni deo Novog Beograda i tokom merenja du cele rute nije prekidana FTP sesija. Datoteka koja je prebacivana nalazila se na lokalnoj mrei ime je minimizovana verovatno a pojave manjeg digitalnog protoka i dodatnog kanjenja usled kompleksnog rutiranja paketa podataka do GGSN vora. Merenje je izvreno u realnom ali neoptere enom WCDMA sistemu, te ne postoji uticaj ostalih korisnika tj. unutarsistemske interferencije, limita u kapacitetu, blokade pristupa, itd. Digitalni protok na downlink-u (smer prenosa ka mobilnoj stanici) se meri na aplikativnom nivou.
THR PDF&CDF
16.00 100.00 90.00 80.00 12.00 70.00 10.00
percent

14.00

60.00 50.00 13.8 13.7 40.00 30.00 20.00 3.3 3.4

8.00

4.00 4.7

2.00 2.3 1.9

4.3

11.0

6.00

2.4

2.3

2.4

2.5

2.5

10.00 0.1 0.00

1.8

1.7

1.7

1.7

1.6

1.5 310

1.3

1.2

1.2

1.2

1.1

1.1

1.1

0.8

0.8

0.8

0.6

1.0

0.6

0.00 20 10 30 40 50 0

140

160

180

200

0.9

1.3

1.3

270

1.3

330

110

130

150

220

240

260

280

1.8 340 350

370

90

100

120

170

190

210

230

250

290

300

320

360

THR(kbps)

THR_PDF

THR_CDF

Sl. 5. Funkcija gustine verovatno e (PDF) i kumulativna funkcija gustine verovatno e (CDF) digitalnog protoka Na slici 5 prikazana je funkcija gustine verovatno e (PDF) i kumulativna funkcija gustine verovatno e (CDF) digitalnog protoka na mernom uzorku. Postoje dve zone nagomilavanja mernih odbiraka: iznad 350 kbit/s i u okolini 30 kbit/s. Ovo je posledica Radio Access Bearer-a koji je kori en (Interactive RAB, 64/384 kbit/s, UL/DL) i nesavrenosti radio interfejsa tj. retransmisija koje neznatno smanjuju teorijski maksimalni digitalni protok na downlink-u od 384 kbit/s. Sa druge strane, u pojedinim zonama dolazi do gubitka dedicated kanala za prenos podataka (DTCH) i prelaska na zajedni ki kanal za prenos podataka. U ovim zonama korisnik ulazi u CELL_FACH stanje sa protokom na nivou aplikacije od 30 kbit/s.
THR=f(RSCP)
350.00

300.00

250.00

THR(kbps)

200.00

150.00

100.00

50.00

0.00 -113 -112 -111 -110 -109 -108 -107 -106 -105 -104 -103 -102 -101 -100 -99 -98 -97 -96 -95 -94 -93 -92 -91 -90 -89 -88 -87 -86 -85 -84 -83 -82 -81 -80 -79 -78 -77 -76 -75 -74 -73 -72 -71 -70 -69 -68 -67 -66 -65 -64 -63 -62 -61 -60 -59 -58 -57 -56 -55 -54 -53 -52 -51

RSCP(dBm)

THR

Poly. (THR)

5 per. Mov. Avg. (THR)

Sl. 4. Ruta merenja sa grafi kim prikazom digitalnog protoka

Sl. 7. Zavisnost digitalnog protoka od RSCP

212

380

60

70

80

Obradom mernih rezultata dobijena je i zavisnost digitalnog protoka od odnosa snaga korisnog signala i uma Ec/No, to je prikazano na slici 6. Ovaj rezultat je posebno zna ajan jer se sli an zaklju ak moe primeniti i na optere enu mreu. Naime, sa ta ke gledita korisnika nebitno je da li interferencija poti e iz spoljnog sveta ili je unutarsistemska. O igledna je gotovo linearna zavisnost digitalnog protoka od veli ine Ec/No. Zavisnost digitalnog protoka od nivoa snage signala na prijemu u mobilnoj stanici (RSCP) nije linearna, to se vidi na slici 7. Aproksimacija polinomijalnom krivom pokazuje zasi enje u zoni visokih nivoa prijemnog signala. IV ZAKLJU
AK

Mobilni telekomunikacioni sistemi tre e generacije zahvaljuju i jezgru i vorovima mree koji su bazirani na Internet protokolu (IP) i WCDMA tehnologiji pristupa na radio-interfejsu, omogu avaju velike digitalne protoke za prenos podataka i nove, multi-medijalne servise i aplikacije. U ovom radu analizirane su performanse servisa za prenos podataka u neoptere enom WCDMA/UMTS sistemu. Predmet daljeg istraivanja u ovoj oblasti je analiza uticaja meke hendover procedure na performanse digitalnog protoka u servisima za prenos podataka, kao i analiza performansi servisa za prenos podataka u uslovima optere ene WCDMA/UMTS mree. LITERATURA GPRS Signalling, Ericsson Radio Systems AB, Stockholm, 2002. SGSN System Description, Ericsson Radio Systems AB, Stockholm, 2003. Milan Gospi , Jakov Stojanovi : Prikaz performansi GPRS sistema za prenos podataka, YU-INFO, Kopaonik, 2002. GPRS Radio Network Performance Workshop, Ericsson Radio Systems AB, Beograd, jun 2003. GPRS Node and Core Network Dimensioning and Performance Workshop, Ericsson Radio Systems AB, Beograd, jun 2003.

Jakov Stojanovi , Slobodan Sekuli : Analiza GPRS servisa za prenos podataka u GSM-u, IX Telekominikacioni forum, Beograd, 2001. [7] Jakov Stojanovi , Milan Gospi : Servisi za prenos podataka nove generacije u GSM sistemu, INFOFEST, 2002. [8] D. Molkdar, W. Featherstone, S. Lambotharan: An overview of EGPRS: the packet data component of EDGE, Electronics & Communication Engineering Journal, February 2002. [9] Jakov Stojanovi , Milan Gospi : Nove mogu nosti bei nog pristupa Internetu u GSM sistemu, INFOFEST, 2003. [10] Jakov Stojanovi : Planning, Monitoring and Optimising the EDGE Network, Informa Telecoms & Media - Optimising EDGE Deployments and Evolution for the Delivery of Low-Cost, High-Speed Networks, 25th - 26th January 2006, Prague, Czech Republic [11] Ericsson WCDMA/UMTS System Overview, Ericsson Radio Systems AB, Stockholm, 2001. [12] WCDMA RAN Configuration, Ericsson Radio Systems AB, Stockholm, 2003. ABSTRACT In this paper a performance survey of WCDMA/UMTS data services is given. An overview of UMTS/WCDMA system and protocol architecture is shown. Subscriber perceived application throughput analysis for data services is given. WCDMA/UMTS DATA SERVICES PERFORMANCE ANALYSIS Vladimir Den i , Jakov Stojanovi PhD

[6]

[1] [2] [3]

[4] [5]

213