ASSOS

Assos kentinin grkemli kalntlar,anakkale li Ayavack lesine bal Behram Ky ile i iedir. Behram ad ise Bizans egemenlii zamannda o yreyi ynetmi olan Makhram adl bir komutann adndan gelir. Antik kent snm bir volkann denize bakan yamacnda andezit bir kayalk bir tepe zerine kurulmutur.ve 238 m. Yksekliktedir. alandaki, hemen hemen btn yaplarn inasnda volkanik bir ta tr olan andezit tan kullanlmtr M.. 2000 yllarnda Lelegler tarafndan kurulan bu eski kent, M.. 8. Yzylda Midilli Adasndan gelen onlar tarafndan ele geirilmitir. nl filozof Aristo M.. 348 ylnda ilk felsefe okulunun burada kurmutur. Tepede M.. 6. Yzylda kurulan nl Athena tapna kentin en deerli kalntlarndandr. Kenti kuatan surlar antik adan gnmze kadar ok iyi korunmu rneklerdendir. Assosun gnmze ulaan kalntlarndan biri de liman olup, bu kk limann mendirei ve rhtm halen kullanlmaktadr Homeros lyada destannda gney Troasta yaayan Anadolunun yerli halklarndan biri olan Leleglerin denizcilik ve korsanlklarla nl olduklarndan aktarr. Pedasos Troia sava srasnda Pedasos Akhilleus tarafndan yklmtr. Romal corafyac Strabon da Leleglerin Assos civarndaki blgeye sahip olduklarn belirtir. Ancak Pedasosun Assos olup olmad tartmayaaktr. Arkeolojik verilere gre .. 7. yzyldan itibaren Assosa 10 km. uzaktaki Lesbosdan (Midilli) Aiolisli gmenler kente yerlemeye balar. Bu yzyldan itibaren gelimeye balayan Assos halk 20 km douda Gargara kentini kurdular. .. 560ta Lydia kral kontrolne geen Assos Troas Blgesinin en gl ve en nemli ehirlerinden biridir. Lydia krallnn nemli gelir kaynaklar arasnda Assos kontrolndeki Atarneus ve Pergamon arasnda bulunan maden olarak gsterilir. .. 548 ylnda Lydia krall Perslerin tarafndan ykld ve Anadolu topraklarn Pers hakimiyetine geti. Troas blgesi (anakkale li) Hellespontos Phrygias satraplna baland. Salamis, Plateia ve Mykalede Perslerin Yunanlar tarafndan yenilmesinden sonra, Persler, Anadolunun Ege sahil eridindeki topraklarda eski glerini yitirmeye baladlar. Peloponnesos savalar ve sonrasnda da Troas Blgesi tam anlamyla Perslerin eline gemedi. .. 387 ylndaki Altalkidas barndan sonra bir ok kent yeniden Perslere brakld. Persli satrap Ariobarzanesun Pers kralna kar ayaklanmas zerine Assos .. 365 ylnda dier satraplardan Mausolos ve Autophradates tarafndan kuatlm ancak ele kent geirilmemitir. Bu olayn hemen ardndan banker Euboulos, Atarneus ve Assos ehirlerinin yneticisi olarak bamszln ilan etti. Euboulosun lmnden sonra, Euboulosun klesi Hadm Hermias bu ehirler zerinde hakimiyet kurmay baard. Hermias, Bithynial bir kledir ve kendisinin doal yetenekleri, ustas olan Eubulos tarafndan olduka derin bir ekilde etkilenmitir. Bu yzden kendisi niversite eitimi iin Atinaya Platon ve Aristotelesden ders almak iin gnderilmitir. Platonun rencisi Hermeias, dostlar Ksenokratesi ve Aristotelesi Assosa davet etti ve Aristotales Hermiasn kz kardei veya evlatl olan Pythias ile evlendi. Aristoteles Assosta yl (. 347-345) yaad ve dersler verdi. Ancak ..345 ylna Pers generalinin grmeye ard Hermias tutuklanarak Pers lkesinin bakentinde armha gerildi. Persli komutan Hermiasn mhrn kullanarak yazd mektup ile Assosun Perslerin eline gemesini salad. Bu olay yznden Aristoteles Assostan ayrlmak zorunda kalr. Biga yaknndaki Granikos rma kysnda .. 334 ylnda B. skender tarafndan Perslerin yenilmesi ile Pers hakimiyeti son buldu. Ve Assos yeniden zgrlne kavutu. skenderin lmnden sonra, Assos ilk olarak Seleukos Krall daha sonra uzunca bir sre Bergama krall topraklarna dahil olan Assos, .. 133 ylnda 3. Attalosun vasiyeti zerine Roma imparatorluunun egemenlii altna girdi. Romal yazar Plinius Roma dneminde Assosun Apollonia olarak isimlendirildiini ve yerel tatan retilen lahitlerinin ok nl olduundan sz eder. Assosun erken tarihlerde itibaren Hristiyanlamaya balad grlr. Aziz Paulos Aleksandreia Troasdan (Dalyan) Lesbosa (Midilli Adas) doru yaptklar seyahat srasnda ehri ziyaret etmitir. 1080 ylnda Seluklu Sultan Sleyman btn Troas ehirlerini ele geirdi. Daha sonra I. hal seferi srasnda, Hermit Peter komutasndaki askerler blgeden geti. Bu olaylardan kaynaklanan karkl frsat bilen Aleksius tm Troas blgesini ele geirdi (.S.1097). Seluklular da Menderes nehri kylarna kadar geri ekilmek zorunda kaldlar. 1306 Bizansl komutan Machron ynetimindeki Assosu kuatan Trkler baar elde edemezler. Ancak 14. yzyln banda Troas blgesinin tamam Osmanl mparatorluunun eline geer.

18. yzylda bir ok gezgin tarafndan ziyaret edilmitir. Gezgin ve aratrmaclarn ifadelerine gre kentteki bir ok yap onlarn zamannda ok iyi korunmu halde ayakta durmaktayd. Tapnaa ait baz bloklar 1838 ylnda Sultan II. Mahut tarafndan Fransz arkeolog Raoul-Rochette, hediyesi olarak verilir ve Louvre Mzesine gtrlr. Amerikan Arkeoloji Enstits 1881 ylnda Osmanl Devletiinden Assosta kaz yapma iznini ald. J. T. Clarke, F.H. Bacon kaz almalarn 1883 ylna kadar srdrd. Kaz sonunda kan eserlerin 3/2si Osmanl Devletine 3/1i ise Amerikan kazi heyetine verilir. Tam yz yllk bir aradan sonra Assos kaz almalar 1981 ylndan Prof.Dr. . Serdarolu tarafndan balatlarak ve 2005 ylnda lmne kadar devam edilir. 2006 ylnda itibaren arkeolojik kazlar anakkale Onsekiz Mart niversitesi adna Do.Dr. N. Arslan tarafndan yrtlmektedir. Assostaki kalntlar arasnda Akropolisdeki Athena Tapna, Bizans surlar, Hdavendigar Cami, akropolisin eteklerinde Arkaik devirden gnmze kadar iyi korunmu antik yol ve iki kenarndaki mezarlar, ehir sur duvarlar, Gymnasion, Agora, Stoa, Bouleuterion, tiyatro ve kilise saylabilir. Assosun konutlarnn yer ald blmde henz kapsaml bir alma yaplmamtr. Kaz almalar Kltr ve Turizm Bakanlnn maddi destei ile srdrlmektedir. Gnmzde Behramkale- Behramky adn tayan Assos, ilk iskan edildii M.. 2000 li yllardan gnmze kadar birok deiiklik geirerek yaamn kesintisiz srdren bir yerleim yeridir. Assosun ilk sakinlerinin kimler olduu tam olarak bilinmemektedir.Kentin lk Tun andan beri iskan edildii bilinmektedir. En eski adnn Pedasos olduu ve Assos adnn ondan geldii de ileri srlmektedir. Fakat Strabon, bir Leleg kenti olan Pedasosun kendi anda terk edilmi olduunu, artk var olmadn syler. Bu nedenle iskan kesintisiz devam eden Assos ile Pedasos olaslkla ayn yer deildir. nce Thrakil Mysiallarn yerletii Gney Troas, M.. 7. yzylda Lesbos zerinden gelen Aioller tarafndan iskan edildi. M.. 560 tarihinde Lydiallarn eline getii srada, Edremit Krfezi kuzeyindeki en gl ve en nemli kent Assos idi.M.. 546dan sonra Bat Anadoludaki Pers egemenlii dneminde kent, satraplk snrlar iinde kald. Bylece gerek kentin, gerek Troasn tabi olduu g deimitir. M.. 5. yzylda Atina kentinin liderliinin glenmesi ve ardndan deniz birliinin kuruluu, Kuzeybat Anadolu kent devletlerinin ve zellikle ky kentlerinin bu birlie katlmasn salad. Assos kurucu yeler arasndayd. M.. 334 tarihindeki Granikos ay kenarnda yaplan savata B. skenderin Persleri yenilgiye uratmas ile tm blge Pers hakimiyetinden kmtr. M.. 241 ylnda Bergama egemenlik alanna giren Assos, M.. 133te, III. Attalosun vasiyeti ile Bergama krall Romaya geince, bu kaderi paylamtr. Assosun kent olarak asl gelimesi Roma ynetimi dnemidir. Assos en erken Hristiyanl kabul eden Bat Anadolu kentlerinden biridir. Bunda en byk etken St. Paul ve St. Lukasn kenti ziyaretleridir. 1288de I. Osmann Lemnostaki yengisinden sonra, Osmanl basks 1330da kesin bir egemenlie dnt ve blge srekli olarak Trklerin ynetimine girdi. Kent kuzeyde ve gneyde sarp ve kayalk olan koni biiminde bir tepe zerinde ve eteklerinde kurulmutur. Denizden 236 m. ykseklikteki kayalk tepeyi gl surlar evirmektedir. 3200 m. uzunluktaki surlar gneyde denize bakan yarn zerinde zayftr. Douda ise bir vadiyle ayrlan kayalk zerinde gneye iner ve yarlarda sona erer. Kentin batsndaki surlarda biri ana giri olmak zere 6 kap bulunmaktadr. Assos surlarnda kuleler genelde drt kelidir. Assosun bugn ayakta duran surlarnn byk ksm M.. 4. yzylda yaplmtr.

Athena Tapna : Assosun en nemli eseri, akropoln en yksek dzlnde M..530 tarihlerinde ina edilen Athena Tapnadr. Yap mimarlk tarihi asndan olduka nemlidir. nce Anadoludaki ilk ve tek arkaik a Dor mimari rneidir. Bunun yan sra Dor mimari slubuna kabartmal friz ve ssleme elemanlar ile on mimari elerinin katld ilk rnektir. Akropoliste Athena Tapna evresinde yaplan almalarda hem kuzey hem de gney kenarda tapnan stylobatn evreleyen ve onu orta avlu gibi kullanan bir dizi konutun varl ortaya karlmtr. Ms 6.yya ait tek katl bu konutlar kentin kld ve artan korsan saldrlar nedeni ile surlar iine ekilip akropolisi bir i kale gibi savunmaya hazrlad bir evreye aittir. Agora (Pazar yeri,ar ):Agora, gymnasion ve tiyatro tapnan yer ald akropoln gney eteklerindeki teraslar zerine ina edilmitir. Agorann kuzeyinde iki katl, Dor dzeninde bir stoa bulunmaktadr. Agorann resmi yaplar, dou ksmndaki dar alanda toplanmtr. Burada bir bouleterion, hemen onun nnde konumaclar iin bir bema, dier baz yaplar heykeller ve dier kk yaztl antlar yer almaktayd. Agora ile byk bat kaps arasnda gymnasium kalntlar yer alr. Assos gymnasiumu hellenistik dnemde yaplm bir eserdir. Bouleuteiron (Meclis) :Bouleuterion (meclis binas), ehir yaam ile ilgili nemli kararlar veren kent meclisinin topland yap anlamna gelir.Assos Antik Kentinin ehir Mecisi Bouleuteiron Agorann dousunda olup krs, heykeller, ve kk antsal yaplardan oluuyordu Gymnasium :Gymnasium genlerin bedensel ve toplumsal eitim aldklar, ounlukla spor yaplan bina olup bir ehirde agora kadar nemlidir. Asosta gymnasium II yzylda yaplmtr. Agora ile bat kaps arasndadr. Drt yan Dorik sluptaki stunlarla evrili, ta deli bir avlu biimindedir. 32X40 m llerindedir. Giriteki yarm daire eklindeki basamaklar,bir ok tarihi eserde olduu gibi gnmze ne yazkki ulaamamtr. Kuzeydousunda Bizans dneminden kalan bir kilise ile gneybatsnda da bir sarn bulunmaktadr Tiyatro :Agorann bat kapsndan aa inen ta yol nce hamamlara oradan da tiyatroyaulamaktadr. Yzn denize ve lesbos adasna dnm olan tiyatro, Kent merkezinin gneyinde doal bir kaya oyuuna ina edilmitir. Yapm teknii ve plan zellikleri asndan Bir roma a tiyatrosudur. Yapm teknii ve plan zellikleri bakmndan bir Roma a tiyatrosudur. Byk bir olaslkla daha eskisinin yerine yaplmtr. Kaveas iki diazoma ve 26 oturma srasndan olumaktadr. Parados duvarlarnda her iki tarafta da beik tonozlu birer mekan vardr. Bu iki odann bilet ve kitap sat ya da grevliler iin yapld dnlmektedir. Byk olmayan skene zamanla geniletilmitir. 19.14 m genilii vardr ve iki katldr. Sahne yaps odaya blnm;odalar birbirine kaplarla balanmtr.Cephede, klasik tiyatro plan dzeninde ounlukla grld gibi, ortadaki daha geni ve yksek olmak zere toplam kap vardr. Kk kaplardan biri exodos, dieri eisodostur, ortadaki ise saraya giri ve k simgeler.Oyuncularn yer ald platform (proskene) 2.5 m geniliindedir ve bu alan nde 12 adet yarm stun tamaktadr. Koro ve mzisyenlerin bulunduu orkestra yeri 20.5 m apndadr ve bu dzl, oturma yerlerinden ta korkuluk ayrmaktadr. 5000 seyirci kapasiteli Assos tiyatrosu, deprem sonucu kaym ve byk lde harap olmu, sonraki yzyllarda da ta oca olarak kullanlarak talarnn ou sklp gtrlmtr. Stoa :Yamur ve gneten korunmak amacyla yaplan,daha ok agoralarda bulunan stoalar;n stunlu, st rtl galeriler(revak) olup, uzunlamasna yaplms bir duvar buna paralel bir veya birka stun dizisi ve bunlar rten bir atdan oluurlar genelde.Dinsel trenlerde, siyasi ve felsefi toplantlarda, ticari ve kltrel etkinliklerde kullanlrlar.Felsefi Stoa Okulu, duvarlar resimlerle ssl stunlarn oluturduu bir yerde kurulduu iin, Stunlu galeri anlamna gelen Stoa adn almtr.Asosta stoalar;biri Agorann kuzeyinde, br de gneyindedir. Kuzeydekinin III yzyln sonunda ya da II yzyln banda yapld sanlmaktadr.ki katl, Dorik sluptadr. Alt katta, stunlarn aras drtgen panolarla sslenmitir. kinci katn duvarnda, tavan oluturan aa ktklerin yerletii delikler grlebilmektedir.Ayn dnemden olan gney stoa, katl olup;orta katta 13 dkkan bulunuyordu. Alt katta ise sarn ve 13 hamam yer almaktayd. Nekropol :Nekropol;nekro (ller) ve polis (sehir) kelimelerinden tretilmi olup mezarliklar kapsar. Genellikle kent dnda,bazen de ana kapnn hemen yaknnda yer alrlar.Assostada byle olup Assos

Nekropoli Helenistik ve Roma dnemlerindendir. Nekropoln bat ve dou kaplarn balayan yol boyunca, mezar ve antlar sralanmt. Bat kapsnn kuzeyinde, Publius Variusun mezar kalntlar bulunmaktadr. Nekropol tepenin eimi nedeni ile bat kapsna giden yolun st kenarnda teraslara oturacak ekilde dzenlenmitir. Eskian kentlerinde mezarlklar kentin dnda ve genellikle, ana yolun kenarlarnda olurdu. Kente gelenin her biri bir ant olan mezarlar grsn, onlar selamlasn diye. Kent iinde mezarlk grlm deildir. Tek tk rastlanlan mezar antlar da kent meclisinin zel izni ile, kente olaan st katks olmu kiilere verilmi ayrcalkt. Assosta Roma a nekropol mimarisinin kendine zg bir slubu ve zenginlii vardr. evresi duvarl ak aile mezarlar yan sra olduka yksek podium zerinde byk boyutlu lahitlerden ve yanlarnda ta oturma sralarndan oluan kompozisyonlar da vardr. M.S 2. Ve 3. yzyllarda beik tonozlu tek ve ift odal mezar antlar da yaplmtr Assos Roma anda, Marmara denizindeki (Propontis) Marmara Adas (Prokonnessos) ile birlikte lahit imalat ve d satm ile nldr. Ancak Assosun lahitleri yerli andezittendir. O ada Byzantiona da sat yapt stanbulda bulunan ve bugn mzede olan rneklerden anlalmaktadr. Assosun salt lahit satm ile kalmad da sylenebilir. Uzun sre ta ocaklarndan yar ilenmi ta da pazarlanmtr. Bugn Venedikte San Marko meydannda Assostan gitme ki byk stn vardr. M 6. Ve 5. yzyl mezarlarna rastlanmtr Roma a katnn altna inildiinde M 4. yzyldan 1. yzyla kadar tarihlenebilen lahit mezarlara ulalmtr. Bu lahitler Roma andakiler gibi deildir, daha basit yaplmtr ve dz bir kapakla kapatldktan sonra stleri toprakla rtlm, onun zerine de gmlenin kimliini aklayc bir yazt bulunan kare veya dikdrtgen prizma ta blok yerletirilmitir. Bu tabakann altnda bulunan paral tatan yaplma mezarlar ise kentin M 5. yzyl dnemine aittir. Zengin mezar hediyesi veren bu dnem mezarlar say olarak da oktur. Assos-skele veya Antik Liman ve Palamut Depolar :Takriben 1950 ve 60 l ylara kadar;Assosun denizden ieriye doru takriben 50 Km.lik arka blgesinin byk bir blm zel mlkiyet palamut ormanlar ile kapl idi. Daha sonra vinil boya hammadesinin icad ve kullanmnn yaygnlamas s ile palamut ve ili ekonomik deerini yitiridi