UNIVERSITY FOR BUSINESS AND TECHNOLOGY - Statistical Methods for Business II

1. HYRJE
Interesi sht sasia e t hollave q me an t investimit realizohet pr nj periudh kohore. Gjat ktij kapitulli do t prdorim kt terminologji: P Sasia kryesore (kapitulli) (angl. Principal) paraqet sasin e t hollave q (n fillim) jan investuar ose huazuar. n Numri i periudhave kohore npr t cilat lviz interesi (zakonisht paraqet vitet).

Sn Shuma q merret sasia e t hollave q merret pas n periudhave kohore. r Shkalla e interesit (angl. interest rate).

2. INTERESI I THJESHT
Formula pr t njehsuar interesin e thjesht (angl. simple interest) sht: Sn P(1 r n) (1)

Shembulli 1. Shuma prej 1400 euro sht investuar me interes t thjesht 4.8 % pr vit. Sa do t jet sasia e t hollave q do t merret pas 12 vitesh? Zgjidhja. Vrejm se kemi:
n 12;

0.048

P 1400 euro.

Duhet t caktojm S12 . N baz t formuls (1) kemi:

S12 1400(1 0.048 12) 2206.4

Pra, pas 12 vitesh do t merren 2206.4 euro. Shembulli 2. Dy kompani kan kryer investimet si vijon: Kompania e par ka investuar 12500 euro me interes t thjesht vjetor 4.6 %. Kompania e dyt ka investuar 12200 euro me interes t thjesht vjetor 4.75 %. a) Sa para do t marr kompania e par pas 7 vitesh? Sa para do t marr kompania e dyt pas 9 vitesh? b) Cila kompani m shum para pas 13 vitesh?

UNIVERSITY FOR BUSINESS AND TECHNOLOGY - Statistical Methods for Business II

Zgjidhja. a) Kompania e par n=7 r = 0.046

P 12500 euro

Kompania e dyt n=9 r = 0.0475

P 12200 euro

Ather: S7 12500(1 0.046 7) 16525 b) Kompania e par n = 13 S13 12500(1 0.046 13) 19975 ; ; S9 12200(1 0.0475 9) 17415.5 Kompania e dyt n = 13 S13 12200(1 0.0475 13) 19733.5.

Shembulli 3. Para 8 vitesh u mor huaja me interes t thjesht vjetor prej 5.2 %. Tani duhen kthyer 4956. Sa para u morn hua? Zgjidhja. Vrejm se n=8 r = 0.052 S8 4956

Duhet caktuar P. Duke zbatuar formuln 1 merret S8

4956 4956

P(1 r 8)
P(1 0.052 8) P 1.416, prej nga P
4956 1.416 3500.

Pra, para 8 vitesh jan huazuar 3500 euro. Shembulli 4. Kompania investoi 12000 euro dhe pas 10 vitesh mori 16500 euro. Sa ka qen shkalla e interesit nse dihet se ajo investoi n formn e interesit t thjesht? Zgjidhja. N rastin e shembullit kemi:
P 12000 n 10 S10 r ? 16500

UNIVERSITY FOR BUSINESS AND TECHNOLOGY - Statistical Methods for Business II

N baz t formuls (1) merret S10 P(1 10 r ).

Prkatsisht
16500 12000(1 10r )
1.375 1 10r 0.375 10r r 0.0375.

D.m.th. interesi i thjesht vjetor ka qen 3.75 %. Shembulli 5. Sa vite duhet t kalojn, n mnyr q investimi prej 1600 eurosh, me interes t thjesht vjetor prej 5.625 % t rezultoj me 2500? Zgjidhja. N kt rast duhet t caktohet n, kur dihen:
P 1600 Sn r 2500 5.625% 0.05625.

N baz t formuls (1) merret:

2500 1600(1 0.05625 n)

2500 1 0.05625 n 1600

1.5625 1 0.05625 n

prej nga
n 0.5625 0.05625 10.

Pra, duhet kaluar 10 vite.

Detyra 1. Detyra 2.

Shuma prej 170 euro sht investuar me interes t thjesht 38 % pr vit. Sa do t jet sasia e t hollave q do t merret pas 11vitesh? Dy kompani kan kryer investimet si vijon: Kompania e par ka investuar 11600 euro me interes t thjesht vjetor 2.5 %. Kompania e dyt ka investuar 11800 euro me interes t thjesht vjetor 2.7 %. a) Sa para do t marr kompania e par pas 5 vitesh? Sa para do t marr kompania e dyt pas 7 vitesh? c) Cila kompani m shum para pas 11 vitesh?

Detyra 3. Detyra 4. Detyra 5.

Para 6 vitesh u mor huaja me interes t thjesht vjetor prej 4.2 %. 4000. Sa para u morn hua?

Tani

duhen

kthyer

Kompania investoi 11000 euro dhe pas 11 vitesh mori 11500 euro. Sa ka qen shkalla e interesit nse dihet se ajo investoi n formn e interesit t thjesht? Sa vite duhet t kalojn, n mnyr q investimi prej 1200 eurosh, me interes t thjesht vjetor prej 425 % t rezultoj me 240?

UNIVERSITY FOR BUSINESS AND TECHNOLOGY - Statistical Methods for Business II

3. INTERESI I PRBR
Formula e prgjithshme pr t njehsuar interesin e prbr (angl. compound interest) sht
Sn P (1 r ) n

(2)

Shembulli 6. Shuma prej 1650 euro sht investuar me interes t prbr vjetor prej 4.9 %. Sa t holla do t merren pas 13 vitesh? Zgjidhja. Vrejm se kemi kto t dhna
P 1650 euro n 13 r 0.049.

Duhet t njehsojm S13 . Duke zbatuar formuln (2) merret:

S131650(1 0.049)13

1650(1.049)13

1650 1.86

3073.01.

Pra, pas 13 vitesh do t merren 3073.01 euro. Shembulli 7. Dy kompani kan investuar si vijon: Kompania A ka investuar 1500 euro me interes t prbr vjetor prej 5.2 %. Kompania B ka investuar 1400 euro me interes t prbr vjetor prej 5.4 %. a) Sa para do t marr kompania e par pas 9 vitesh? Sa para do t marr kompania e dyt pas 12 vitesh? b) Cila kompani do t marr m shum t holla pas 15 vitesh? Zgjidhja. a) Kompania A
n r 9 0.052 P 1500 euro

Kompania B
n 12 P 1400 euro r 0.054

S9 Ather,
S9

S12

1500(1 0.052)9

S9

1400(1 0.054)12

1500(1.052)9

1400(1.054)12

2367.1.
b) Kompania A
n 15 n 15

2631.5.
Kompania B

UNIVERSITY FOR BUSINESS AND TECHNOLOGY - Statistical Methods for Business II

S15

1500(1 0.052)15
3208.6.

S15

1400(1 0.054)15
3081.3.

Pas 15 vitesh, kompania A do t merr m shum para. Shembulli 8. Para 9 vitesh u mor huaja me interes t prbr vjetor prej 7.1 %. Tani duhet kthyer 6845. Sa t holla u morn hua? Zgjidhja. T dhnat e detyrs:
n r S9 P 9 0.071 6845 ?

Duke zbatuar formuln (2) merret:

S9
6845 6845 6845
P

P(1 r )9
P(1 0.071)9 P(1.071)9 P 1.85
3700.

6845 1.85

D.m.th. para 9 vitesh jan huazuar 3700 euro. Shembulli 9. Npunsit zyrtar, gjat dhjet viteve i sht rritur paga pr do vit n proporcion me inflacionin. N fillim paga e tij ishte 2700 euro dhe pastaj ishte 4250 euro. Sa ishte shkalla e inflacionit gjat 10 viteve? Zgjidhja. T dhnat:
P 2700 euro

n 10

S10

4250 euro.

N baz t formuls (2) merret:

4250 1.57 1 r
1 r

2700(1 r )10 (1 r )10

10

1.57
4 0.04. D.m.th. shkalla e inflacionit gjat 10 viteve ka qen 4 %.

1.04

Shembulli 10.

Le ti referohemi t dhnave t shembullit paraprak. Nse inflacioni do t ishte 2.1 % pas sa kohsh paga e zyrtarit do t arrinte t njjtin nivel.

UNIVERSITY FOR BUSINESS AND TECHNOLOGY - Statistical Methods for Business II

Zgjidhja.
P 2700 euro

r n

0.021 ?

S10

4250 euro.

D.m.th. merret:

4250 1.57

2700(1 0.021)n (1.021)n | log

log1.57
n

n log1.021
0.19 0.009 21.7.

log1.57 log1.021

Pra, duhen kaluar afro 21 vite. Shembulli 11. Investitori investoi 1250 euro me interes t prbr vjetor prej 3.7 % pr 6 vjet. Pastaj pas ksaj periudhe parat e marra i investoi n nj skem tjetr me interes t prbr 6.2 % n vite pr 7 vite. Sa do t jet shuma e trsishme e t hollave q do t marr investitori? Zgjidhja. T dhnat:
P 1250 euro

r n
S6

0.037 6
?

N baz t formuls (2) kemi:

S6 1250(1 0.037) 6 1250(1.037) 6 1554.47.

Tani shuma e fituar investohet n skemn tjetr, d.m.th.

P 1554.47 euro

r n

0.062 7

S7 Merret:

S7

1554.47(1 0.062)7

2368.39 .

Investitori n fund do t marr 2368.39 euro.

Detyra 6. Shuma prej 1250 euro sht investuar me interes t prbr vjetor prej 3.9 %. Sa t holla do t merren pas 9 vitesh?

UNIVERSITY FOR BUSINESS AND TECHNOLOGY - Statistical Methods for Business II

Detyra 7.

Dy kompani kan investuar si vijon: Kompania A ka investuar 1700 euro me interes t prbr vjetor prej 4.2 %. Kompania B ka investuar 14600 euro me interes t prbr vjetor prej 4.4 %. a) Sa para do t marr kompania e par pas 6 vitesh? Sa para do t marr kompania e dyt pas 8 vitesh? c) Cila kompani do t marr m shum t holla pas 11 vitesh?

Detyra 8. Detyra 9.

Para 12 vitesh u mor huaja me interes t prbr vjetor prej 6.1 %. Tani duhet kthyer 11845. Sa t holla u morn hua? Npunsit zyrtar, gjat dhjet viteve i sht rritur paga pr do vit n proporcion me inflacionin. N fillim paga e tij ishte 2950 euro dhe pastaj ishte5250 euro. Sa ishte shkalla e inflacionit gjat 9 viteve?

Detyra 10. Le ti referohemi t dhnave t shembullit paraprak. Nse inflacioni do t ishte 3.1 % pas sa kohsh paga e zyrtarit do t arrinte t njjtin nivel. Detyra 11. Investitori investoi 11250 euro me interes t prbr vjetor prej 2.7 % pr 7 vjet. Pastaj pas ksaj periudhe parat e marra i investoi n nj skem tjetr me interes t prbr 5.2 % n vite pr 9 vite. Sa do t jet shuma e trsishme e t hollave q do t marr investitori?

4. SHKALLA NOMINALE DHE EFEKTIVE E INTERESIT

Formula pr t njehsuar shkalln efektive vjetore t interesit (angl. Effective annual rate - EAR) sht: EAR (1 r ) m 1 (3)

ku m tregon se sa her brenda vitit sht njehsuar interesi dhe merr vlern 12 nse kemi t bjm me muaj, me 4 nse llogaritjet kan t bjn me tre-mujorshin dhe 52 nse n shprehje jan javt. Le t shohim zbatimin e formuls (3) n shembujt vijues. Shembulli 12. Zgjidhja. T dhnat e detyrs.
r 0.0245 m 12.

Shitorja ofron kredi me shkall t interesit mujor prej 2.45 %. T caktohet shkalla efektive vjetore.

Ather n baz t formuls (3) merret: EAR (1 0.0245)12 1 0.337 33.7 %.

Pra shkalla efektive vjetore sht 33.7 % Shnim. Ndonjher prdoret shkalla nominale. Ajo thjesht paraqet prqindjen mujore (tremujore) javor t shumzuar me numrin e periudhave kohore. N shembullin paraprak, shkolla nominale do t jet 2.45% 12 Shembulli 13. Zgjidhja. T dhnat e detyrs:
29.4%

Nse dihet se EAR sht 38.5 % t caktohet shkalla e kredis mujore.

UNIVERSITY FOR BUSINESS AND TECHNOLOGY - Statistical Methods for Business II

m 12 EAR 38.5% 0.385

Duhet t caktojm r in. N baz t formuls (3) merret.

0.385 1.385 1 r
1 r

(1 r )12 1 (1 r )12
12

1.385;
0.0275 2.75%

1.0275 prej nga merret r

Prfundojm se shkalla e kredis mujore ka qen 2.75%. Shembulli 14. Zgjidhja. Meq shkalla nominale prej 12 % paguhet 4 her n vit kjo d.m.th. se do tre muaj sht 3 %. D.m.th.:
m r 4 0.03

Banka paguan shkalln nominale prej 12 %, ashtu q interesi llogaritet n do tre muaj. T caktohet EAR.

Ather EAR

(1 0.03) 4 1 0.125 12.5%

Pra, shkalla efektive vjetore e interesit sht 12.5 %. Shembulli 15. Shitorja u ofron klientve t saj dy lloje t shrbimeve: I) Klientt mund t prdorin kartelat e shitores me shkall t interesit 2 % n muaj. II) Klientt mund t marrin kredi nga kompania me shkall t interesit tremujor prej 6.5 %. a) Duke supozuar se duhet huazuar 1000 euro gjat vitit, sipas t dy situatave, tregoni se cili opsion sht m i mir pr klientt (supozohet se kemi t bjm me interes t prbr mujor dhe tre mujor, prkatsisht). b) T njehsohet EAR n t dy rastet. Zgjidhja. a) S pari prkujtojm formuln pr njehsimin e interesit t prbr. S P(1 r ) n . II) P 1000
n r 4 0.065

I) P 1000
n 12 r 0.02

1000(1 0.02)12

S 1000(1 0.065) 4

UNIVERSITY FOR BUSINESS AND TECHNOLOGY - Statistical Methods for Business II

1000 1.0212
1268.24.

1000 1.0654
1286.46.

Meq n rastin e I) duhet kthyer m pak para, ather sht e qart se pr klientt rasti I) sht m i volitshm. b) I) r

0.02
(1 0.02)12 1
1.0212 1

II) r
m

0.065
4

m 12

EAR

EAR

(1 0.065) 4 1
1.0654 1

0.2682
26.8%

0.22864
28.6%.

Edhe n kt rast meq EAR ka vler m t vogl n rastin I), prfundojm se pr klientt rasti I) sht m i volitshm.

Detyra 12. Detyra 13. Detyra 14. Detyra 15.

Shitorja ofron kredi me shkall t interesit mujor prej 3.45 %. T caktohet shkalla efektive vjetore. Nse dihet se EAR sht 47.5 % t caktohet shkalla e kredis mujore. Banka paguan shkalln nominale prej 11 %, ashtu q interesi llogaritet n do tre muaj. T caktohet EAR. Shitorja u ofron klientve t saj dy lloje t shrbimeve: I) Klientt mund t prdorin kartelat e shitores me shkall t interesit 2.4 % n muaj. II) Klientt mund t marrin kredi nga kompania me shkall t interesit tremujor prej 6.7 %. a) Duke supozuar se duhet huazuar 1500 euro gjat vitit, sipas t dy situatave, tregoni se cili opsion sht m i mir pr klientt (supozohet se kemi t bjm me interes t prbr mujor dhe tre mujor, prkatsisht). b) T njehsohet EAR n t dy rastet.

5. NJEHSIMI I VLERAVE T TANISHME

Pr t njehsuar vlern e tanishme (angl. present values) t nj shume t caktuar, prdoret formula pr interesin e prbr, por e paraqitur n nj form tjetr. Meq S n ather
P Sn 1 . (1 r ) n

P(1 r ) n

(1)

Pr t shprehur vlern e tanishme (present value) zakonisht n vend t P shnojm PV. Shembulli 1. Nj investim ofron pagesn prej 1200 euro tani, ose 1350 euro pas 4 vitesh. Nse dihet se shkalla e interesit sht 5% tregoni se cili prej opsioneve t msiprme sht m i mir.

UNIVERSITY FOR BUSINESS AND TECHNOLOGY - Statistical Methods for Business II

10

Zgjidhja. S pari caktojm PV pr t dy opsionet: PV pr 1200 euro t ofruara tani sht 1200 euro. Pr t prcaktuar vlern PV pr 1350 euro pas 4 vitesh me shkall t interesit 5% zbatojm formuln (1)
PV Sn 1 (1 r ) n 1350 1 (1 0.05) 4 1350 1111.1 euro. 1 215

D.m.th. 1350 euro pas katr vitesh jan ekuivalente me 1111.1 euro, kshtu q 1200 euro tani, paraqesin opsion m t mir.

Detyra 16.

Nj investim ofron pagesn prej 1150 euro tani, ose 1370 euro pas 6 vitesh. Nse dihet se shkalla e interesit sht 4.2% tregoni se cili prej opsioneve t msiprme sht m i mir.

6. VLERA E TANISHME NETO

Kur kemi t bjm me seri informacionesh mbi rrjedhjen e t hollave vlera e tashme zgjerohet me kuptimin e vlers s tanishme neto (angl. net present value NPV). Nse NPV sht pozitive projekti ose investimi sjell profit neto. Nse NPV sht negative projekti ose investimi sjell humbje. Le t shohim kt n shembullin vijues. Shembulli 2. Investimi sht ofruar si vijon: tani investohen 1200 euro. 850 euro do t paguhen n fund t secilit prej dy viteve t ardhshme. Pastaj do t bhet pagesa tjetr prej 1600 euro. N dy vitet tjera t ardhshme do t kthehen nga 820 euro n vit. Sa sht NPV e investimit nse shkalla e interesit sht 6%? Zgjidhja. Tabela 1.
Fundi i vitit T hyrat T dalurat (Money in) (Money out) 1200 850 Qarkullimi neto i t hollave (in out) 0 1 (1200) 850 1.000 PV faktori 6% PV e qarkullimit

850

1600

(750)

820

820

820

820

Shuma

NPV = 272.29

UNIVERSITY FOR BUSINESS AND TECHNOLOGY - Statistical Methods for Business II

11

D.m.th. NPV pr investimin e cekur sht 272.29 euro.

Shnim. N simbolikn e matematiks financiare shpesh prdoren pr t shnuar vlerat negative. D.m.th. shnim (800) sht i njjt si -800.

7. SHKALLA E BRENDSHME E KTHIMIT

N disa raste, sht e rndsishme t dihet shkalla e interesit ku skema ndrpritet, d.m.th. nuk sjell as fitim e as humbje q do t thot se NPV sht 0. Kjo shkall e interesit quhet Shkalla e Brendshme e Kthimit (angl. Internal Rate of Return IRR). sht e qart se sa m e lart t jet vlera IRR aq m e sigurt sht investimi. Ekzistojn metoda t ndryshme pr t vlersuar IRR. N seciln prej tyre duhet t dihen s paku dy vlera t NPV s (zakonisht njra pozitive dhe nj negative) me shkalln e tyre t interesit. N shembullin vijues do t ilustrojm metodn grafike dhe metodn e cila e zbaton formuln. Shembulli 3. a) far mund t themi pr investimin n shembullin paraprak nse shkalla e interesit do t ishte 20%. b) Duke paraqitur grafikun, ashtu q n boshtin x paraqitet shkalla e interesit dhe n boshtin y paraqitet vlera NPV tregoni sa sht IRR. Zgjidhja. a) Tabela 2.
Fundi i vitit T hyrat (Money in) T dalurat (Money out) 1200 850 Qarkullimi neto i t hollave (in out) 0 1 (1200) 850 1.000 PV faktori 20% PV e qarkullimit

850

1600

(750)

820

820

820

820

Shuma

NPV = -143.25

Pra, investimi do t sjell humbje prej 143.25 euro. b) Le t paraqesim grafikun

UNIVERSITY FOR BUSINESS AND TECHNOLOGY - Statistical Methods for Business II

12

D.m.th. vlera e IRR sht afro 15%. Le t shohim t njjtin shembull duke zbatuar formuln
IRR N1 I 2 N1 N 2T1 N2

N rastin ton: I1 I2 N1 N2 Ather IRR 6% 20% 273.29 143.25

273.29 0.2 ( 143.25) 0.06 273.29 ( 143.25)

0.151.

D.m.th. IRR sht 15.1%.

Detyra 17.

Investimi sht ofruar si vijon: tani investohen 1400 euro. 1050 euro do t paguhen n fund t secilit prej dy viteve t ardhshme. Pastaj do t bhet pagesa tjetr prej 1850 euro. N dy vitet tjera t ardhshme do t kthehen nga 980 euro n vit. Sa sht NPV e investimit nse shkalla e interesit sht 7%? a) far mund t themi pr investimin n shembullin paraprak nse shkalla e interesit do t ishte 17%. b) Duke paraqitur grafikun, ashtu q n boshtin x paraqitet shkalla e interesit dhe n boshtin y paraqitet vlera NPV tregoni sa sht IRR.