RRETHI I TROPOJS

POZICIONI GJEOGRAFIK Rrethi i Tropojs shtrihet n Shqiprin verilindore,kryesisht n zonn fizikogjeografike t Alpeve,e z pjesn lindore t tyre. Kufizohet:n veri e verilindje me Republikn e Kosovs,n veriperendim me Malin e Zi,n perendim me rrethin e Shkodrs,n jug me rrethin e Puks dhe n lindje me rrethin e Hasit. HISTORIKU I VENDBANIMEVE Gjetjet dhe germimrt arkeologjike,t bra kryesisht n qytezn ilire t Rosujs,tregojn se kjo trev sht banuar nga popullsi ilire q n mijvjearin e dyt para ers son. Emri i rrethit lidhet me fshatin Tropoj i cili,nga viti 1925 e deri n vitin 1952, ka qen qendra administrative e ktij rrethi. Q nga viti 1952,qendr administrative e rrethit u b qyteti

Bajram Curri,i cili u ndertua n ish fshatin Kolgecaj. Emri m i vjetr dhe m i njohur i ksaj krahine ka qen:Malsia e Gjakovs, e cila historikisht ka patur lidhje t ngushat gjaku, ekonomike e kulturore me Rrafshit t Dukagjinit, veanarisht me qytetin e Gjakovs i cili deri n vitin 1913 ishte qendra m e rendsishme zejtaro-tregtar e saj.Si krahin gjeo-etnografike edhe sot ky rreth ruan emrin Malsia e Gjakovs. Malsia e Gjakovs sht e njohur pr pjesmarrje masive dhe herioizmin e treguar n luftrat pr liri dhe pavarsi. Ktu jan zhvilluar disa beteja kundr ekspeditave ndshkimor osmane si dhe kundr pushtuesve serbo-malazez. Kta t fundit n vitin 1913,pas nj qnderese heroike t malsorve,dogjen gjith malesine e Gjakovs. POPULLSIA DHE ORGANIZIMI ADMINISTARTIV Rrethi i Tropjs ka nj siprfaqe t prgjithshme prej 1043 km.katror dhe nj

popullsi prej 16,260banor (sipas stat, t V.2010).Ka nj bashki:Qyteti B.Curri me rreth 6778 banor,dhe 7 komuna:Tropoj,Margegaj,Llugaj,Bujan,Fierze, Byty dhe Lekbibaj. Bn pjes n Prefekturn e Kuksit. RELIEVI DHE TIPARET KLIMATIKE,LLOJET E TOKAVE,FLORA DHE FAUNA Pjesn m t madhe t siprfaqes e zn malet e larta.Lartsia mesatare e relievit sht 1105 m.mbi nivelin e detit,ndr m t lartat e rretheve t Shqipris. Pika m e lart sht Gryka e Hapt (maja Ismet Sali Bruaj) 2625 m. Alpet e teritorit t Tropojs dallohen si male t larta,t thepisura,t veshura,me kullota alpine,e vende vende me dbor t prjetshme. Ktu bijen n sy fenomenet karstike,veprimi i akujve,i erozionit si dhe kontrastet e theksuara t lartsive,ku krahas maleve e kreshtave t larta (2000-2500 m.) ka dhe qafa t kalueshme e lugina t thella

q prshkohen nga lumenj t vegjl e q banohen deri n thellsi t tyre. M e bukura,m e rendsishmja dhe m e banuar sht lugina e Valbons,e njohur,jo vetm pr bukurit e rradha natyrore po dhe pr historin e saj t lavdishme. Kjo lugine e merr emrin nga lumi Valbona q rrjedh nga latinishtja q do t thot lugin e mir. Tropoja prfshihet n zonn e klims mesdhetare kontinentale,por pjesa m e madhe e teritorit q zn Alpet ka klim malore. N pellgun e Tropojs,q sht m i madhi dhe m i bukuri i Alpeve temperatura mesatare vjetore sht 11.5grad C,ndrsa ajo mesatare e muajve m t ftoht e m t ngroht jan prkatsisht 0.2grad C. dhe 21.6 grad C. .Sasia mesatare vjetore e reshjeve sht 1735.5 mm, q bijen kryesisht n form shiu n muajt tetor nntor,po edhe n form dbore e breshri,veanarisht nga tetori deri n prill. Raste t veanta t rnjes s dbors ka patur edhe n ver,me 19 gusht 1968, pjesa m e madhe e Alpeve t Tropojs u mbulua me nj

shtres debore prej 30 cm.Zona m me lagshti sht ajo e Qeresh-Mulajt,n komunn e Lekbibajt,me nj mesatare vjetore prej 2663.4 mm. Errat lokale jan Veriu i zi q fryn nga verilindja neprmjet Qafs s Morins, Veriu i bardh q fryn nga veriu neprmjet lugins s lumit t Gashit dhe Era q fryn nga jugu gjat lugins s Valbons. Dy t parat sjellin masa ajri t ftohta dhe e fundit t ngrohta e me lagshti.Lumi kryesor sht Valbona (50.6 km),buron n masivin e Jezercs dhe derrdhet n lumin Drin. Prurjet mesatare n Dragobi dhe Gri jan respektivisht 12.2 m.kub/ sek.dhe dhe 33.3 m.kub/sek. Uji i ftoht e i kulluar si kristali,ujvarat dhe kanjonet piktoreske dhe peshku troft q rritet n ujrat e tij e kan br Valbonn nj nga lumenjt m t bukur e m t njohur n t gjith vendin.Lumenjt tjer m t vegjel jan:lumi i Currajt,i Gashit dhe i Tropojs. Tokat bujqsore faqsohen nga t kafenjta (77%),t murrme (22%) e livadhore malore (0.6%) Bimsia natyrale sht relativisht e

pasur. Pyjet e shkurret zn 38% t siprfaqes s prgjithshme t rrethit,pyjet me gjethe 92 % t sip. pyjor dhe shkurret 8 %. Kullotat zn 29 % t siprfaqes bujqsore. Me rndsi t veant sht masivi i madh dhe i bukur i gshtenjave q z nj siprfaqe prej 2620 ha. me rreth 400 mij rrnj. M i madhi n Shqipri dhe n t gjith Ballkanin.Pyjet dhe bjeshkt e Tropojs jan t pasura n bim medicinale. Ktu gjenden rreth 186 lloje bimesh mjeksore prej t cilave m e rendsishmja sht Boronica (Wacininum mirtillus) q rritet n kullotat alpine, 1800-2000 m lartsi. Ka bim t rralla si Hormoqi,Mshtenka, Krleka,Arneni etj. dhe kafsh t rradha si,shqiponja,dhia e egr,kaprolli,gjeli i egr,derri i egr,ariu i murrm etj. EKONOMIA Ne pikepamje ekonomike Tropoja eshte nj rreth bujqsor e blegtoral.Kulturat kryesore bujqsore q kultivohen jan misri dhe gruri q

prbjn drithrat e buks.Kulturat tjera jan patatja qe kultivohet kryesisht n zonn e eremit e t Valbons,perimet,vreshtat dhe drurt futor.Ndr drurt frutor m i prhapuri sht ai i kumbulls.Veanarisht kumbulla e zez tropojane sht e njohur n t gjith vendin pr cilsin e saj mjaft t mir .Ajo prdoret pr prodhimin e rakis, reeli dhe oshafit. Edhe mollat gjylalle q kultivohen kryesisht n rrethet e Gashit jan t nj cilsie mjaft t mir. N blegtori mbizotrojn dhent. E prmendur pr prodhimtari t lart leshi,qymshti dhe mishi sht delja bardhok. Krahas ksaj ktu mbarshtohen dhit,lopt,kuajt,pulat etj. Veanarisht pr mbarshtimin e bagtive luajn rol t rndsishm kullotat alpine. Bjeshkt e larta t Gashit,Krasniqes dhe t Bytyit si,Sylbica,Doberdoli, Koshutica,Markofja,Mullafci,Balina,Gjarpni i Bujanit,Rupat etj.t pasura me kullota alpine presin do ver mijra bjeshktar tropojan q pr m shum se tre muaj kullosin qindra mijra

bagti n kto bjeshk duke siguruar bulmetin e vitit. Bletaria sht nj tjetr zanat i prhapur n Tropoj. sht i njohur mjalti i Zogajve (n krahinn e Bytyit) dhe ai gshtenjs,n Krasniqe, i cili sherben jo vetm si ushqim,po dhe pr kurimin e disa smundjeve. Sektori i industris sht pak i zhvilluar. Vendin m t rndsishm e zn nxjerrja e mineralit t kromit n zonn minerare Rrogam-KamKepenek-Zogaj dhe nxjerrja e kuarcit n fshatin Krnaj. Vetem 17 km larg qytetit B.Curri ,aty ku bashkohet Valbona me Drinin,n vitin 1978 prfundoi s ndrtueri hiderocentrali i Fierzs,q shte njra nga veprat m t mdh energjitike t vendit ton. Nga ndrtimi i tij u formua liqeni artificial i Firzs me nj vllim rreth 2.5 miljard m.kub uji, e nj pellg ujmbledhs rreth 11.829 km.katror. Boshti gjatsor i tij sht rreth 70 km,dhe n pjesn m t madhe t ksaj gjatsie sht i lundrueshm. Ky lidh Fierzn me qytetin e Kuksit. Liqeni i Fierzs sherben edhe si rregullator i furnizimit me uj pr liqenin e Komanit dhe t Vaut t Dejs.

Pr shkak t pozits gjeografike dhe t infrastrukturs t dobt rrugore,rrethi i Tropojs ka qen njri nga m t izoluarit n Shqipri. Lidhja e Qytetit B.Curri me Tirann,deri me ndrtimin e hiderocentrali i Komanit bhej nepmjet nj rruge automobilistike t gjat mbi 270 km. e cila ndiqte itenerarin Tiran La Milot Rrubik Gjegjan Fush Arst Fierz B.Cuurri dhe anasjellatas. Pas prfundimit t hiderocentralit t Komanit udhtimi Tiran B.Curri u b disi me i shkurtr dhe kryhet sipas itenerarit,B.Curri Fierz (udhtim me automobil),Fierz Koman (udhtim me traget) dhe Koman Tiran(udhtim me automobil).Ky udhtim edhe pse i bukur,veanarisht udhtimi me anije nepr liqenin e Komanit,sht mjaft i gjat dhe i lodhshm. lirimi i Kosovs, n vitin 1999, prve t tjerash,pr Tropojn kishte rndsi dhe n pikpamjen e nxjerrjes s ktij rrethi nga izolimi shumvjear. Tani qyteti i B.Currit lidhet me qytetin e Gjakovs, 37 km largsi,neprnjet nj rruge automobilistike t asfaltuar e cila kalon nga B.Curri Tropoj e

vjetr Qaf Morin Gjakov. Nga B.Curri pr n Gjakov dhe anasjelltas udhtojn mesatarisht do dit rreth 20 furgon t mbushur me pasagjer dhe mbi 15 t tjere q dergojn e sjellin mallra t ndryshme. MONUMENTE NATYRORE DHE VLERAT KULTURORE TE RRETHIT TE TROPOJES Bukurit natyrore,veanarisht Alpet ku gjenden dy fshatrat piktoresk,perlat e Alpeve: Valbona (fshat nga buron lumiValbona),i shpallur si monument natyror me vlera kombtare dhe Currajt e Eprm n krahinn e Nikaj Merturit,i japin rrethit t Tropojs vlera t veanta turistike. Rethi i Tropojs sht nj trev me etnografi t pasur. Dallohet pr shumllojshmrin e varianteve, ngjyrave e motiveve t bukura t kostumeve popullore.Elementt m t prhapur t veshjes popullore jan:tirqit e bardh me gajtana t zi dhe kapui i barrdhe n form vezake pr

burra,pshtjellaku i gjan pr gra, ku mbizotron ngjyra e kuqe dhe xhubleta elementi m karkteristik i veshjes s grave t krahins s Nikaj-Merturit. N qndr t qytetit B.Curri ngrihet ndertesa e muzeut historik t rrethit q dallohet pr arkitekturen karakteristike t ngjajshme me at t kullave t Malsis s Gjakovs. Pran muzeut ngrihet dhe shtatorja e Heriot t Popullit Bajram Curri,vepr e skulptorit Fuat Dushku. Tropoja,s bashku me malet prrreth sherbeu brez pas brezi si djepq prkundi e rriti shum trima t malsis s Gjakovs e mbajti n gjirin e vet her pas here lufttart dhe prijsit m n z t Kosovs si,Bajram Currin,Sulejman Vokshin,Isa Boletini, Hasan Prishtinn,Azem dhe Shote Galicn etj.