Anda di halaman 1dari 31

Prefacio

SEI\ISE

Apbs a II Guarra PMundial, o uso de dertdados de peiroleo estirnulou o aparecimento de plantas para extraqso. transformaqio e refino de substincias quimicas necessarias para o desenvolvimento tecnologim e indus?rial.
Nos processos industriais. surgiram areas consideradas de risco. devi2o a piesenqa de substincias polencialmente explosivas. que mnfinava a instrumentaqzo B t k n i c a pneurnatica, pois 0s equipamentos eletrbnims baseados na epoca em vilv,ulas eletricas e grandas resistores de potsncia, atraiam o risco de incsndio debido a possibilidade de faiscas eletricas e temperaturas elevadas destes componentes.

Sensores e In5trumentos

Cam o advent0 dos semicondutores (transistores e circuitos integrados 1, possibititou a redu$Bo das potlncias dissipadas e tensdes nos circuitos eletrhicos, viabilisando a aplicago de tecnicas de IjmitaGBo de energia, que deu origem a SeguranGa lntrinseca. que simplificadamente pode ser implantada nos equipamentos de instrumentaqio.

0 objetivo deste trabalho visa explicar os principios da tecnica de proteq6o. baseada no controle de energia, presente nos equipamentos de Seguranva Intrinseca. exclarecendo 0s conceitos de projeto, aplicaqio. instalaqso e manutenqio.
Antes de abordarmos os conceitcs de seguranra in!rinseca Iaremos urn bre,;e resumo da classiticaqbo de areas de risco segundo as Normas Tecnicas Europeias e Americanas. alem dos principios das diversas formas de protego para 0s equipamentos eletricos.

SEGURANCA I NTR INSECA


Principios e Fundamentos

Ssnse

.rpostila de Seguranp lntrinseca

Apostila de Seguranva lntrinsesa

Indice
- ClassificaGiio de Areas , . I - DefiniG6es I. I .I - ktrnosfera Explosiva 1.1.2 - Area Classificada
.
~

3 - Seguranca lntrinseca
1 1 1 1 1 2 2 3
4

. I .3 - Explos50 1 , I .4 - I g n i g o 1.2- C1assifica;io Segundo as Normas Evropeias 1.2.1- CtassificaqSo em Zonas 1.2.2- ClassificaTso em Grupos 1.3 - Classificaqzo Segundo as Normas Americana 1.3.1 - Classificacgo em Divisso 1.3.2 - ClassifkaFio ern Classes 1.3.3- Classificaqgo em Grupos 1.4 - Comparaqzo entre as normas Europeia e Americana
t

4 4
4

1.4.1 Quanto aos materiais 1.4.2 - Quanto a periodicidade 1.5 - Temperatura de Igniqzo Espont2nea 1.5.1 - Temperatura de Superficie
2 Metodo de Protecso

5
5 5 6 6

3.1 - Origem 3.1.1 - Energia de lgniqao 3.1.2 - Principios BAsicos 3.1.3 - Energia Eletrica 3.2 - Limitadores de Energia 3.2.1 - Limite de Corrente 3.2.2 - Limite de Tensso 3.2.3- Calculo da Potgncia 3.2.4 - Armazenadores de Energia 3.2.5 - Elementos Armazenadores Controlados 3.2.6 - A Prova de Falhas 3.2.7 - A Prova de Defeitos

18 19
23

20
21

21 22 22

23
23

3.2.8- Categorias de Proteqso

3.2.8.1- Categoria "ia" 3.2.8.2- Categoria "ib 3.2.9- Aterramento 3.2.10 - Equipotencia!idade dos Terras 3.2.10.1 - Ca[cuIo da Sobretensgo 3.2.11 . Isolaqiio Galvinica
4 Certificacso

24 25 25 25 25 26 27
28 29

2.1 - Possibilidade de Explosio 2.1 .I - IvlGtodos de Prevenqio 2.2 - AProva de Explosgo [Ex d) 2.2.1 - Caracteristicas 2.2.2 - Aplica~Ges 2.3 - Pressurizado (Ex p) 2 4 - Encapsulado (Ex m) 2.5 - lrnerso Em Oleo [Ex 0 ) 2.6 - Enchirnen!o de Areia (Ex q] 2 , 7 - Seguranqa lntrinseca (Exi)

8 8

10 11 12 13
13

4.1 - Process0 de CertificaGio 4.1 ,1 .Certificado de Conformidade 4.2 - hlarcaq%o 4.3 - A Certificaqio da Seguranqa lntrinseca 4.3.1 - Equipamentos Simples

31 32
33

2.8 - Seguranqa Aumentada (Ex e) 2.9 - M i o Ascendivel (Ex n) 2.10 - ProteqSo Especial (Exs) 2 1; - Cornbiiiaqio das proteqoes 2.12 - Aplicaqio dos Fhetodos de Proteqso

13 14 14
15 15 15 16

4.3.2 - Equipamentos lntrinsecamente Seguros 4.3.3 - Equipamentos intrinsecamente Seguros Associados 4.4 - Fararnetrizaqso 4.4.1 - lntrinsecarnente SegGro 4.4.2 - 1n:rinsecarnente Seguro Associado 4.5 - Concei?ode Entidade 4.5.1 - ApticaqSo da Encdade 4.5.2 - Analise das Marmqies 4.6 - Temperatura de Igni@.o Espontsnea

24 34 24 34 35
35

35
36 37

38 38

Sense

Senss

Apostita de Seguranqa [ntrinseca

Apostila de SequranCa lntrinseca

5 - Cablagem de Equiparnentos S1
5.1 - Requisitos de CcnstrufSo 5.2 - Requisitos de InstAa@o 5.2.1 - Canaletas Separadas 5.2.2 - Canaletas MeGlicas 5.2.3 - Cabos Blindados 5.2.4 - Amarra;io dos Cabos 5.2.5 - Separapzo Mecinica 5.3.6 - Multicabos 5.3 - Montagem de Paineis 5.3.1 - Cuidados na Montagem 5.3.2 - Requisitos Gerais 5.3.3- Efeitos de I n d u e 0
6 Aplicaqees Tipicas
6.1 - Barreiras Zener 6.1.I - Contab seco 6.1.2 - Sensor de Proximidade 6-13 - Solenoides e Sinalizadores 6.1.4 - Transmissores de Corrente 6.1.5 - Conversor Eletropneumitico 6.1.6 - Terrnopares 5.1.7 - Termoresistsncias 6.2 - lsoladores Gal;linicos 6.2.1 - Repetidores Dgitais 5.2.2 - Monitor de Velocidade 6.2.3- Crives Digi?ak 6.2.4 - Repetidores Analbgims 6.2.4.1 - Smart Transmiter 6.2.5 - Dr?desAnalogicos E.2.5 - Termoresisthcia 6.2.7 - Termopares 6.2.8 - Outras Aplicaqoes Anexo I - Ternperatura de Igniqso Espontinea Anexo II - Normas Tecnicas

I - CLASSIFICACAO DE AREAS
40

A identitica$So das areas de risco dentro das iiistalap6es industriais. Q normalmente executada por engenheiros de processosou quimicos, altaments sspecializados na area.

40 40
40 41

1.1 DefiniFdes

41
41 41 42

A seguir estso algilns termos utilizados na idenCficaq5o e classificaF5o das areas de risco, potencialmente explosivas:
1.1 . Atmosfera Explosiva I
Em processos industriais, especialrnenie ern petroquimicas e quimicas, onde rnanipulam-se substincias inflarnaveis, podem omrrer ern determinadas Areas a rnistura de gases, vapores ou poeiras inflamaveis COM o ar que, ern proporqfiss adequadas, formam a atmosfera potencialmente explosiva.

43 43 43

1.1.2 Area Classificada


45 45 46 46 47
Pode-se entender wrno urn locat aberto ou fechado, onde existe a possibilidade de formapgo de uma atmosfera explosiva, podendo ser dividido ern m i a s de diferentes riscos, sem que haja nenhurna barreira lisica. 1.1.3 EXPIOSSO
Do ponto de vista da quimica, a oxidapgo, a cornbustgo e a explosio s20 reapGes exotermicas de diferentes velocidades de req5o. sefido iniciadas For uma detonaF5o ou igniF5o.

47 48
48 49 49 50 51

1.1.4 IgniFiio E a charna ocasionada por urna onda de choque. que tem sua origem em uma faisca ou a r w eletrico ou por efeito terrnico.

52 52 53
55

55 56 57 62

Ser.se

Sense

-1

mstila de SeguranGa lntrinseca

Apostila de Seguranca lntrinseca

2 - Classificaq5o Seguitdo as Norums Europeias ( IEC )


ideia de classilicaq5o das areas de risco, visa agrupar as diversas areas que
issL?em grau de risco semelhantes, tomando possivel utilizar equipamentos

4?ricos projetados especialmente para cada area. classificaqso baseia-se no grau de periculosidade da substsncia combustive1 anipulada e na Irequgncia de forma+o da atmosfera potencialrnente explosiva. isando a padronizaGZo dos procedimentos de classificaqio das areas de risco, tda Pais adota as reccmendaFOes de Normas Tecnicas. No Brasil a ABNT issociaqso Brasileira de Normas Tecnicas) utiliza a cclethea de Normas Qcnicas da IEC (International Electrical Commicion), que trata da classificaqio IS areas no volume IEC-79-10.

.2.1 - ClassificaFio em Zonas


classificago em ZONAS baseia-se na fiequenda e dura@o corn que ocorre a tmosfera explosiva. Classificaqso I
emZonas

Figura 1.1 - Exen;plodeC$ssitia@c V r Z o m s

i
~

DescriF.50 atmosfera ex losiva, formada pcr gases ocorre oerrnanenl]ernente ou oor l o n m s Deriodos. Area onde a atmosfera explosiva, formad-a por gases combostiveis. provavelmente ocorra em operaqao normal dos eouioamentos

ZONA1
ZONA 2 ZOhA

Grupos

Descriqio

I
I

Area onde n i o 6 provivel o aparecimento da atmosfera ,explosiva. formada por gases combustiveis, em condiqoes inormais de operapo, e se ocorrer e porcurto periodo de tempo. Area or!ue, a atiiiosfera explos,\a loriiiada por Foe rns comi;-sI . .e.s ocoire peiniane;i!xne!ile O J. por . 3ngos peiiouss. . _ ~ . . . .. . .- .Area onde n i o e provavel o aparecimenb da atmosfga explosjva formads por poeiras combustiveis, e m condipes normais de operaqao. e se ocorrer e porcurto periodo de tempo.
! '

Grupo IA

$lcotre,ern atmosfecas explosivas. onde prsvalece 0s gases a familia do propeno.


jocorre ern atmosferas explosivas, onde premlece 0s gases Ida famiiia do etileno.

,o

Grvpo llB

ZONA 1 I ZONA G

G~~~~

da familia atmosferjis. explosivas, onde pieydeca Owrre,emdo hidrogenio (incluindo-se o acefileno). 0s gases

Area pnde a atmos!+ra explosiva, formada substancias analgesicas ou anticeptxas ern centros cirurgicos, ocorre icermanenkemente ou nor 1on.aos oeriodos.

Area onde n i o 8 provivel 0 , aparecin;eato da atmxfera explosiva, f0rmad.a por subs!ancigs analgesicas cu antic-ep:icas em centrps cirGr icos, e m condiqces normais de operaqao, e se i omrrei e par cu8o periodo de temco.
Tabea ?.l - Class'ficas.; LECsin Z: . . .?zs

jense

-2

Apostila de SequranCa intrinseca

Aposbla de Sequranca tntrinseca

7.3 - Classificas5o Segundo as Normas Arnericanas ( NEC )


A classificaq5o de areas de rism nos EUA e diferente da usada na Europa, pois seguem as narmas t k n i c a s arnericanas National Fire Protection Association NF?A 70 Artigo 500 do Nacional Electrical Cads-.

1.3.1 - Classificaqio e m D i v i s i o

A classiticaqgo ern D l V l S ~ O baseia-se na Ireqvgncia de Iormaqso da atmosfera


Material Metano
T a l e h 1.3 - Clasifica$c NEC em DiviGo

'

IEC Europa Grupo I

NEC Americana

de lgniFQo Energia
~

ngo classiIicado

1.3.2 - Classificatzo e m Classes

HidrogBnio
~~

Classe I - Grupo B

A classificacio das a:mosferas explosii;as em CLASSES, determina o agrupamento dos materiais dependendo da natureza das substcncias.
F

Etiteno Propano Poeiras de C a w s o Poeiras Metslicas

Grupo ItB
Grupo HA

___n__

Classes

Descriqso

Classe I - Gnrpo D Classe I1 - Grupo E


Class9 I GrUpO C

> 6 0 pJouks
180 P J ~ L & S

em e l a b o r a ~ o

Classe 11 - ~ w p F o
Classe 11 - Grupo G

1
I

TBbeia 1 . 4 . Classi!ica@o NEC e m Casssn

Fihras Combustiveis
*

Classe 111

Tabeb 1.6 -Cornpan+ IEC I NEC -Subsl;lnc$s tb8: Pam a verifica@o da squivaEnaa h w - s e remner as lstaaens & oases For faniilia =gun& as duas ramas.

Classe Grupos

Descriqio
Alnoskem degares da farniiia. do Aneblero A h o r f e r n de gases dalamllia do Hidmsnio. klmosfem de Gases da lam$& do E t i k n i .
1

i
Classe I

GrupoA Grupo 6 Grupo C


~

GruDo D

Atno.d-lemdegaszs da falliliado Propa.w.

Classe II

GrupoE Gruoo F

Almoslra de Foeiraa Meaib=s


(EN 4urr,~iiofr!a3lesls, et.2: ktmosfem de P.:sira de zar&o.

FrequEncia
,

Atmosfera Continua

Atmosfera lntermitente

CondiqGes Anormais

I
-5

Sense

-4

Sense

Apostila de Sequranqa lntrinseca

kpostila de Sequranca lntrinseca

1.5 Temperatura de Igniqio Espontinea

2 - Metodo de Proteqio
2.3

A temperatura de igniqiio espongnea de urn gas, e a temperatura em que a rnistura alto detona-se, sem que seja necessario adicionar energia. E s b parametro e muito importante pols limita a maxima temperatura d r superficie qile pode ser desenvolvida por urn equipamento que deve sfr instalado em uma atrnosfera potencialmente explosiva. 0 anexo I traz uma Iista dos principais gases corn suas respectivas temperaturas de igni@o espontinea, classificados segundo as normas da IEC.
1.5.1 - Temperatura de Superficie
Todo equipamento para instalaFio em areas classdicadas, indepente do tip0 de proteeo, deve ser projetado e certificado para urna determinada categoria de temperatura de superficie, analisando-se sob condi@es normals ou n i o de opera+ e n5o deve ser menor que a temperatura de igniqao espsntanea do gas. A tabela abaixo ilustra as categorias de temperatura de superficie: segiundo as normas Europeia e Americana.

- Possibilidade de Explosio
de uma atmosfera existe se acorrer simultaneamente: flamavel, em condiG6es de operago nwmal ou anormal.

0 riscc da g @o in . i

0 A presenqa de urn material in-

0 0 material inflamavel enwntra-se

em urn estado tal e ern ouantidade suficiente para formar u&a atmosfera explosiva.
D Exisle uma fonte de igni@o corn e-

nergia eletrica ou termica suficiente para causar a iani.50 da atmodera explosiva.

- _

- w m % z L

0 Existe a Dossibilidade da atmosfera

alcanqar a fonte de igniqiio.

Figura 2 1 - Tnargulode lgni@o

.1.1 Metodos de Prevenqso


Existem varios metodos de preven@o, que permi:em a instalago de equipamentos efetricos geradores defaisms eletricas e ternperaturas desupedicies capazes de detonar a ahnosfera potencialmente explosiva. Estes rnetodos de protec,So baseiam-se em urn dos principios:
0 Confinamento: este metodo evita a detonagio da atmosfera, confinando a

explosiio e m um compartimento capaz de resistir a pressio desenvoi~da durante uma possivel explosio, n5o permitindo a propagaqio para as Qreas visinhas. (exemplo: equipamentos a p r o w de explos5o).
T z k a 1 B -Categonas de ?empe.alura de Sqerficie

entre a energia de igni@o do gas (grau de pericutosidade) e a temperatura de igniqio espontinea, exemplo disto e o Hidroggnio que necessita de 20 pJoules ou 560nC, enquanto o Acetaldeido requer mais de 180 pJoules mas detona-se espontaneammte com l N C . E evidente qu? um equipamento classificado para uma determinada Categoria de Temperatura de Superficie, pode ser usado na presen;a de qualquer gas (de qualquer Grupo ou Clzsse) desde que tenha a ternperztdra de isniqio esgontinea rnaior aue a cateaoria do instrumento. Sense

E importante notar que n i o existe c re$o o a? i i

0 SegregaGBo: e a tecnica que visa separar fisicamente a atmosfera potencialmente explosiva da fonte de ipnicio. (ex:eqviparnentos pressurizados, irnerssos e encapsulados),

- _

0 Prevenqso: neste metodo controla-se a fnnte de igniqgo de forma a

niir,

possuir energia eletrica e termica suficiente para detonar a atmosfera

-"..,--:.,-

snpl">l"d.

(exemplo: equipamentos intrinsecamente seguros).

-6

Sense

-a

Apostila de Sequranw lntrinseca

Apostila de Sequranca lntrinseca

2.2 - A Prova de ExploGo (Ex d)


Este metodo de proteqio baseia-se totalmente no conceit0 da mnfinarnenta. A fonte de igniGio pode permanecer em contato com a atmosfera explosiva. cnnsequentemenh pode omrrer uma explosio interna ao equipamen1o. U m involucro a prova de explosio d e w suportar a press60 interna desenvolvida durnnte a explosio, impedindo a propagaFSo das chamas, gases quentes ou ternperaturas de superficie. Destaforma o involucro a prova de explosso deve serconstruido corn urn material muito resisthte, normalmente aluminio ou ferro fundido, e deve possuir urn intersticio estreito e longo para que os gases quentes desenvolvidos durante uma possivel explosio, possam ser resfriados, garantindo a integridade da atmasfera ao redor. conforme ilustra a figura abairo.

2.2.1

- Caracteristicas
_ I

0 s involuuos A Prova d e Explos50 nSo sZo permitidos, em zonas de -It- r : x o [Zona 0). pois a integridade do grau de proteqio depende de uma c3:reta instalaqio e manutenq%oo. Ahaixo indicamos alguns desses probletmas:
0 A seguraqa do involucro a prova de explos5o depende da in:egiidadi

rnecGnica, tornando necessario uma inspeqzo de controle perijdica.

c NSo

e possivel ajustar ou substituir componenies corn o equipamento energizado, dificultando 0s processos de manutenGo.

0 Kormalmente tambem encontram-se dificuldades de se remover a tampa

frontal, pois necessita deferramenta especial para retirar ecofocaros virios parafusos, sem contar o risco na integridade da junta (intersticio).
0 A umidade atmosferica e a condensacio podem causar corrosces nos involucros e seus eletrodutos. obrigando em casos especiais a construq5.o

do imolucro e rnetais nobres como o aqo inoxidavel, bronze, elc: tornando ainda rnak car0 0 s invblucros devido ao seu peso.

Eailra 2.2 Clagrarra E s q ~ m i t i c n urn Inv3lum de

6 Pm'Qade . Ex;loGs

0 s cabos eletricos que entram e saem do involucro devem ser conduzidos por eletrodutos mefalico, pois tambem s%o considerados como umafonte de ignicio. Paraevitar a propagacio de uma explosso if&r+a.-atra!&mtradas e saidas de cab0 do involucro, devem ser instalados,Unidades Seladoras', que consistem de urn tub0 roscado para uniio do etetroduto w m olnv61uE6?dndo preenchida com uma massa especial que impede a propagaFio das chamas atrak,es dos cabos.

-__

Sense

-5

Apostila de Sequranva Intiinsea

Apostila ae Sequranca Intrinseca

-~
~

2.2.2

- AplicaG6cs

2.3 - Pressurizado (Ex p)


A tecnica de pressurizaqso e baseada nos conceitos de segregaq5o: m d e o equipamento Q ccnstruido de forma a n2o perrnitir queaatmosfera potencialmente explosiva penelre no equipamento que conlem elernentos faiscantes tiu de superflcies quentes, que poderiarn defonar a atmosfeia. A atrnosfera explosiva e impedida de penetrar no invbjtucro devido ao gas de proteqso (ar ou gas inerte) que e mantido corn unia press50 levernente maior que a da atrnosfera e x t e r m k sobrepressio intema pode ser mantjda corn cu sen- urn flux0 continuo, e n i o requer nenhuma caracteristica adicional d e resistencia do involucro, Eas-re: comenda-se a uti:iza$So de dispositivos de alarme que deiectam alguma anorrrdidade d a pressgo interna do involucro e desenergizam 0s equipamentos irnediatamente ap6s dekctada a falha. M a tscnica pode ser aplicada a paineis eletricos de modo geral e principalmente corno u m a solu@o para salas de controle, que podem ser montadas proximo as areas de r i s w .

Este tip0 de proteG5o 8 hdispensavel nas instalaGdes sletricas em atrnosferas explosivas, principalmente nos equipamentos de potkncia, tais corno: paineis de
controle de motores, luminarias, chaves de comando. etc.

Figura 2.4- Imdlucm A Prova de EspbsAo m m Ekuodutn e Unidade Selad~ra

F:g;:a

2.8 Esqusma 63 Ec.u~;3mlenlo Press~r-iaZo


~

Figwa 2 6 . M i m Switch . APtovade E x p b S o

h p m 2.7-Sirem Eiuica A Pmva de E x p b ~ i o

0 process3 de diil?i+o cmtin2a dfi:e ser e r n p g i j o , quando a sala pressuizada possuir equipamentos q u e produzarn a mistura explosiva: tais corno: salas cirurgicas, analisadores de gases, etc Cesta forrna o 3is inerfe d w e ser mantido em quantidade tal que a zsncfntra75o da mistura rlunca alcance 2% do timile inferior de exp!osibidade do 36s gerado. 0 sisterna de alarme neste c a w de;;e ser basead3 na q1Jan:idade relativa do gas de prate+ n a ztmcsfera. atuando tambem n a desenergizaqao d2 allmenta$go.

Sense

- 11

Sense

- 12

kpostila de Seguranqa lntrinseca

2.4 - Encapsulado (Ex m)


Este tip0 de proteqso, tarnbem e baseado no principio da segregaqgo, prevendo que 0 s componentes eletrims dos equipamentos sejam envolvidos por ulna resina, de tal forma que a atrnosfera explosiva externa niio seja inflamada durante a operaqgo, Norrnalmente esse tipo de proteGio e complernentar em outros metodos, e uisa ebitar o c u t 0 circuit0 acidental. Este metodo pode ser aplicado a reed rele, hotoeiras corn cljpula do contato encapsulado. sensores de proximidada eobrigatoriamente nas barreiras Zener.

2.7 Seguranqa lntrinseca (Ex i)


A Seguranqa fntrinseca e o metodo representativo do conceito de prevenqzo d-3 igniqzo, atraves da limitaF5o da energia eletrica. 0 principio de funcionamerito baseia-se em manipular e estocar baixa eneFgi3 eletrica, que deve ser incapaz de provocar a detonaqio da atmosfera exp:osi.ia, qusr por efeilo termico ou por faiscas eletri~2s. Em g e m pode ser aplicado a varios equipamentos e sistemas de instumsntaF5o. pois a fnergia eletrica s o pode ser controlada a baixos niveis em instrumentcs. tais corno: transrnissores eletrBnicos de corrente. conversores eletropneumaticos, chaves fim-de-curso, sinaleiros luminosos, etc. Este metodo sera amplamente abordado no proximo capiIulo.

2,g . CicCUib E l e ~ n i m EnrapWlam

2.8 SeguranGa Aumentada (Ex e) Este metodo de proteeo e baseado nos coneitos de supressHo da fonte de igniGSo, aplicivel a equipamentos que em condiG6es normais de operaG5o. nZo produza arcos, faiscas ou superficies quentes que podem causar a igniqio da atmosfera explosiva para a qua1 ele foi projetado. SSo tomadas ainda medidas adiuonais durante a construFio, corn elevados Iatores de seguranqa, visando a prcteqso sob condifles de sobrecargas previsiveis. Esta tecnica pode ser aplicada a rnotores de induciio. luminirias. solenaides. bo5es de cgmando, e n a i s e bloc>&conexio kprkcipalrnente'em conjunto corn outros tipos de protecio. A normas tgcnicas p r e w e h grande flexibilidade para 0s equipamentos de Seguranqa Aumentada, pois permitem sua instalaqso ern Zonas 1 e 2. onde td pdos 3% ~ _ _ cabos podem ser conectados aos equipamentos atgves-de~prensa-cabos, ndcl necessitando niais dos eletrodutos metalicos e suas unidades seladoras.
Figwa 2.10. Tmngfonnad3r imersc e m Glao

2.5 Imerso em oleo (EX a)


Tambem neste tlpo de proteqio. o principle baseia-se na segregaFZo, eitando que a atmosfera potencialmente explosiva atinja as partes do equipamento elitrico que possam p r o v o w a detoia$o. A segregaqso 6 obtida emergindo as partes "vivas" (que podem provocar faiscas ou as superficies quentes) em urn involucro com oleo. Normalmente 6 utilizado em grandes transforrnadores. disjuntores e sirnilares com p e p s moveis, amnselhado paia equipamentos que n5o requerem manutenGio frequente. 2.6 - Enchimento de Areia (Ex q) Similar ao anterior sendo que a segregaF2o e obtida corn o preenchimento do involucro corn po, normalmente o p6 de quartz ou areia, evitando destaformainflamar a atmosfera ao redor. quer pela transmissio da chama, quer pela temperatura excessiva das paredes do inv6lucro ou da superficie. Encontrado como forma de proteq50 para Leito de cabos no piso.
Fi.aura 2.1 I - Leito de C a h s tmersoem Arela
. . ".

Fig. 2.13-Scen6i& Segurmp. Auinentaia

Senss

- 13

Sense

- 14

Apostila de Sequranqa lntrinseca

2.9- N5o Ascendivel (Ex n)


Tambem baseado nos conceitos de supressio dafonte de igniqgo, os equipamentos niio ascendivel sZo sirnilares aos de Seguranca Aumentada. 'i Este metodo 0s equipamentos nSo possuL'bhergia suficienIe para provocar a detonaqso da atmosfera explosiva, coin0 0s de Seguranqa lntrinseca. mas nso preveem nenhuma condiqio de falha ou defeito. Sua ulilizaqio estarestrita aZona2, ondeexistepoucaprobabilidade de formaqio da atmosfera potencialmente explosiva, o que pode parecer urn fator limitante, mas se observar que a maior parte dos equipamentos eldrims e&o locatizados nesta zona, pode-se tornar muito interressante. Urn exemplo importante dos equipamentos n5o ascendivel sio 0s multiplex, instalados na Zona 2, que manipulam sinais das Zonas 1 e os transmite para a sala de controle, corn u m a combinaqio perfeita para a Seguranqa Intrinseca, tornando a solu+ mais simples e econ8mica.
I

Apostila de SequranCa lntrinseca

2 . t 2 AplicaGSo dos Metodos de ProteqSo

A aplicaqso dos metodos de proteqzo e s t i prevista nas normas tknicas, e regulamenta as Breas de risco onde os diversos rnetodos de proteqio podem ser utiiizados, pois o fator de risco de cada area foi levado em conta na elaboraqio das respectivas normas.
MPtododeproteGso

I
i

Codigo

Zonas

A Prova d e Explosio
Pressurizado Encapsuledo ImersZo em Oleo

Exd Exp
Exm

'

Principios

7 I

1 j!
'

1e2
le2

Confinamento

'

le2
SegregaFSo

lmerso e m Areia

Ex 9

le2
0,le2

Ex i a
lntrinsecamente Seguro
I

2x2 1

zom 2

1
I

1
t

Exib

1 I

l e 2
supress50

Figura 2.14 Mulliplex N5o Incadiuel

Seuranqa Aumentada

Ex e
Exn
I

le2

2.10

- ProteF5o Especial ( E x s)

Est& metodode prote@o, de origern Alemi, nso esta coberto pornenhuma norma t k n i c a e foi desenvo[vido para permitir a certificaqio de equipamentos que n i o sigam nenhum metodo de protecgo, e possam ser considerados seguros para a instalaq5o em areas classificadas, por meios de testes e analises do projeto. vkando nSo limitar a invenlividade humana.

NBo Ascendivel
Especial

2 1e2
Especial

Ex s

2.11 Combinagio das Proteg6es


0 us0 de mais de urn tipo de prote$So aplicado a u,rn mesrno equipamento Q uma praticacomum.Como exemplo ternos: 0 s rno:ores A ProMde ExplosSo corn mixa de terminais Seguranqa Avrnentada, 0s bot6es de comando corn clipula dos contaIos sepados por invdlucro Encapsulado; os circilitos lntrinsecamente Seguros onde a barreira limitadora de energia e montada em urn painel Pressurizado ou em urn involucro A Prova de Exp[osio.
Sense

Tabea 2.1 Aplica@o dos m 6 b m s d e p m k g o


tj3S:Osequipamsnbs pmietahspama w m 0 podemsetins~hdosnaszonas1 e2.bero wmoos da ZOM f pcdem lambem seiinaahdona rma2.

- 15
Sense

- 16

Apostila de Seguranva lntrinseca

Apostila de Segluranqa lntrinseca

3 - SeguranGa Intrinseca fExi)


3.1 - Origem
A oCigem da seywanGz Int:inseca data do i n i . x do s4cu!c na in;ia:eira, quando uma explosSo em uma mina de carvio mineral prwiccou a perda de muitas vidas. Uma comiss:o foi formada para investiynr as musas do aciden:e, corneGou-se entao a analjsai a possibiiidade da iyniG5o ter sido piovocada pcr uliia Iaisca eletrica, no circuito de baixa tensio que era ublizado na epoca 0 s mineiros acionadam uma campainha avisando 0s trabalhadores da supeticie, que 0 s vagcss estavarn carregados mrn o minerio. A campainha era aciomda For uma ferramenta metabis, qus fecha;la G cicuito atravks de urn par de fios distribuidos pelas gakerias. Como a font& de eneryia era composta por umabateriads seis ceiulas Lec:anche, corn biixa tensso e correnke, o circuito era considerado segurc.

3.1.1 - Eneryia d e lyniqio

Toda mistura expjss2,;a possui Liina ensrgia rrin!nia de isl:182zfi (t.Jt I.i:i,,,:!?. Ignition Energy) que abaixo deste valor e impossivel se provocar a delor,aCiu dr: atmostera potencialmente eitpiosiva. A ligura abaixo cowpara a cljru'a do HidroaGnio corm o Fr9par.o ili!slranrlr i i energia da fonte de 83ni720, que efelivarnente pr3voca a deton+o: err f ! h + da cnncsntra$io da m-stura,ou seja: da quaarntidade de corrhslivei el11 rela+ a quantidade de ar

CDncerbtraq5o em 'i*l,Lrnf

(To)

rl&ia 5.2- E&@* Liz Er*lyia I l e IgI"gmfill FUlYS" d;. iolim,iva.gu

Fiadra 3.1 .S,slenade S ; m l , r a ~ o t q 1 i r a em

0 ponlo que requer rnenorenergia para provocar a detonaqso e chamado da M F ( Minimum Ignition Energie), sendo tambem o p o n : ~ onde a explosio desenvoive maior pressio, ou seja a explosio e maior. Fora do ponto de menorenergia MIE, dmistura necessita de maiores quantidades de energia para provocar a igniqso. ou seja: a energia de ignipio e fun750 da

Uma pesquisa posterior provou que o fator rnais irnpoitante. a fim de considerar

urn circuito seguro e a energia que ele armazena. No caso da mina a energia estava arraazenada no ilidutor da canipaintx e nos longos fios de intsdiga@o. A circulacio da coriente no ponto de chaLreamento. se n i o for devidamente limikada, pode p r a : n;.jeis de energia capzes de prov'ocar urn arc0 eletrico, corn potgncia xficiente para detonar uma rnistura exprosiva. 0 conceilo de Seguranp 1n:rinseca havia naswdo. Desde entzo 0s equipamentos eletricos e seus cirsuitos, tinham de ser projetados deforma a n h produzir arms capazes de detonar as substzocias potancialmente explosivas. Es!ava criado 0 primeiro orgzo de teste e certificaq5o de sistemas de sinalizaqio para minas. 0 s estudos subsequentes e a aplicaG5o de componentes eletrbnicos permitiu a utilizaqSo dos conceitos para as indjstrias de supedcies. Sense

concentraFio da mistura. As concentraq6es abaixodo limite minimade explosiijhdade LEL( Lower ExFlosi,e Limit) n i o ocorre mais a explosio poi, a mistura esta muito pobre O J seja Inuit0 oxigknio para pouco combllstivel Analosamente quando a concentraG5o aurwr'ta rnJiL2, aci!na do lirrite miiximc de explosividade UEL { Upper Explosive Limit 1, tarnbsm n5.o c c x r e rnais c? sxplosiio delldoao excess0 de combustivei, mistura muito r i m . 0 s circujtos de Seguranp lntriiiseca sernpre maniljllam e a r r n z m a m el;arG:as abaixo do limite minima de exp!osididade dos gases representohss de cada familia, wnsiderando assim as concenkaq6es mais periyosas. Destaforma mesmo em c o n d i q k anormais defuncisnamentodos equipaniearos G circuito de Seguranp lntrinseca n50probrocama lgni+ pois n5c possui energia suticiente para isto, tornando a instalafio s e y r a permitindo rnontagsns ate m e m o na Zona 0. Sense
.

- 18

1s

Apostila d4 Sequranca lntrinseca

Apostila de SequranCa lnt:ir.sew 3.2

3.1.1

- Principios

- Limiladorcs d c Eiicrgia

0 prir-cipio Lasico da seguran~ai n t k s e c a e manipuiar e aginarerrar baixa energia, de forma que o circtito iostaladc na area classificada nunca possur enetgia suficiente (manipulada e armaienadaj cagaz de prozocai a isniFio da atmosiera potsncialmente sxplosiva.
Font8 d 1 Energis

Para uma instals+ ser executada c m n a piate$% da Seyuranp lil:tltnaeCa temos q.de interfacear '3 elernento de carnpo corn o instrumen!o de ccntrc:s : sinalizaF23, atravfis d E urn limitadx d i ener@a. Para tornar clam esta idera. imagine a rnon:irjem da fiG;lra abaixo. clriila ieiiivs urn con:ato mec5nico provenien:e de urna chave IiGa-desliga que deie acimar urn rele auxiliar. rnontado no painel de controle fora da area classificada.

Figura 3.5 - Ci:cui;o S e m L:mi:t. de Ere.;=

3.1.2

- Energia Eletrica

Dentro deste principio, a snergia total que


o circuit0 intrinseEmer,te segurs p i l e iiliiter deve ser menor que a minima energia

de igniqao IvllE. Transportando a enersia em potencia eletrica. obtemos a w r v a ao lado. que ilustra as rn&uimasiensCesversus as m a x i m s cotrentes de urn circuit0 hi. Existem t r k curvas, uma para cada grupo, pois quanto maior a periiulosidade da mI5tura menor sera a energia necesskria para a igniqio e menor a p o t h c i a que pode ser seguramenle rnanipulada. desta fgrrna notarnos que um equipamenlo projetado para 0 gNpo pode s e i utilizado no 1 8 1. Analisando a curva podernos notar que a seguranqa intrinseca pode ser aplicada corn suffisso a equiparnentos que cansoinem pouca snergia, tornando-se uma oo pi @ para a instrumentaGio.

3 2 1 Limite de Conente ..
~

No circuit3 da f i p r a ahaixo acresientarnos urn resistor que terc C ~ : T I E .f u r q i o limitar a corrente eletrica. o que ainda nao e suficiente para eliminar a centelha. apesar de reduzir sua energia.

llc

Sense

- 20

Sense

21

Apostila de Sequranca lntrinseca

Apostiia da Seguranqa lntrinseca

3.2.2 - Limite de Tensso


Vkando limitar a pot&r.c:a. chegamos ao cirxlto abaixo que possai urn resistor limitando a corrente. e urn diodo zener para Iirritar a tens50 GO contato de campo. Ossta forma conseguinios eliminar a ljossibilia'ade cia igniqso pela manipulaGo da snergia eletrica em areas classificadas, icgicarnsnte escolhendo 0 s valores do resistor e do diodo zsn6r que mantsnham a corrente e a tens50 no contato de campo, abaixo dos limites estabelecidos na cuwa da figura 3.4, cam os delzdos fatores as seguranGa, que serso discutidos posteriormente.
,

3.2.4 Ai IijazcnsdurzS dc C ~ i cgia i


Com o circuito anterior evitamos a detonaqgo pel0 conirole da eiergia rn?nipy lada, mas nao considerarnos que em vez de urn simples contato pxleriarxc; 2 urn circui!g eletrhnico, como de u n transnisscr da ccrrento. in,.ralidand- c E::L;:!:-J ql;s n5o previa o armazenamento da energia. Este arrnazenarnenk de energia ocorre principalmente nos cicuitos eletrhnicos e no cabo de interligaq%oque em longos cornprimentos passa a ter capacitincia e indutincia distribuida mnsideraveis.

Fonts

Forts
26V

Me
Raura 3.5 - C,rcuiw Armarererhrssde Erergia

3.2.3- Calculo d a PoGncia


Analisando-se o cicuito podemos obsenmr que corn a cham aberta B maxima tensio que chega ao CifCijilo de camp0 e a tensso de cor?edo diodo iener que passaremos a charnar de Uo. A corren:e rnaximaocorre quando a chave est6 techada, sendo seu valor h i t a d o pela resistgncia 8. onde tambem adotaremos a covenq5o de lo que pode ser calculado pala divisio de UO por R. . Quando a tensio e m&*ima Uo acorrente e nula pois achave esta aberta. e quando a mrrente Q maxima lo a tensio 8 nula, pois a cham e s t i fechada, portanto a mixima transferkcia do got&ncia ocorre no ponto medio da curva como ilus!ra a figu:a ao lado.

A energia armazenzda nos capacitores f = C V L ) e liberada quando o ccniato fecha, sobrepondo-se na alirnentario do campo, gerando uma faisca que p ~ ! ? causal a igniGo. J i o sfeito indulivo aparece quandn ahrs-sn n rcnta?n y% 9 energia gerada e proporciooal a variaq5.3 da corrente ( E = L I 1~

!
i ,

3.2.5 - Elenientos Armazenadores Controlados


Como mostram as equa@es anteriores e muito complicado ocalculo das er.ergii?s armazenadas en;rol\ndas pois dependem dos efeitos transitorios, principalrnente se consideramos 0s efeitos em conjunto das capaci5ncias e icdutincias. Corn urna forma pratica as normas tecnicas apresentam a ideia de limitarmos 0s elementos armazenadores d e energia do circuito de campo e do cabo. Para tanto exitem cuwas de capacitincia em fun@o da tens50 e indu!5ncia er" funqio da corrente do circuito (rnedidas em condiqces de defeitos 1; de forma que se respeitadcs es!es ralores o circuito pode conter capacitores e indil:jres tlias a energia total emolvida permaneca abaixo do FMIE

1
I

'

U
c h a w rnu~rm

PO
*a"&,i"t,l

P -'U x I

P o = -uox 2

I 0

2
,

108-2

10

Po
SenS8

Uoxlo
d

!
F,,~um 3 - C u r i a de Tmnslfrilr.ca ce PoSnca 3
I

I 1

I L Re16

- 22

Aposfisa de Sequranca lntrinseca

Apostila ce Seyuranca [r.t:inseca


I ,

3.2.6 - A Prava dc Falhas


Como 0s circuitos de seguranqa intrinseca s60 projetados especialmcnte para operar ern areas de risco, %s normas tecaicas ceterminarn o e s u t i o de falhzs. cue podeni ser causados por erros humanos.

.1

-i !+ova

dc Ccfeitns

A s ncrmas tecnicas tambPm determinam o estxlo de defeitos tios curiipc,:ie;na do circuito. no intuito de se assegurar a integridade e a ccnfiabiliadatie zo: equipamentos Ferante 0s defeitos. A flgura abaixo ilus:ra uma situa+ hipztetica cnd2 ocorre urn defei!n n? is@?+ do transformador,que passa afornecer unla Iensio mais elevada para u I i l i ~ i k c i de energia (deleito).

No exemplo acima o limitador de fnergia que psssu: entrada preblsta para24Vcc.


8 acidentalmente conectaoo ao 220Vca. provocando a igniqio da atmostera potencialmente explosiva. Visando eliminar esfa possibilidade irrcluimos no circuito urn fdsivel, c o n h m a ilustra a figura abaiu.9. cpe tern como funG5o proteger o diodo zener. 0 fusivel se rompe abrindo o circuito. antes que a sobrecorrante danifique o diodo zener, eliminando d e s k forma a possibilidade da tensso ern corrente alternada atingir o contato de campo.

!
i
ngura3.14-clrmib Apmvade %fsims

0 diodo zener 8 urn limitador de tensgo por urn problema de fabricatso (defeito I ) , coriio por anenipiu I I dopagein do riiaierial seiiiut?Jd:c;, 5 i iciily: ,~,I,?L ~ mente a n k s do tempo previsto para aberfura do fusivel (defeito 2). Analisando o circuito verificamos que exisie aioda urn outro diodG; q s G X i X % 2 segurariqa do elemeiito inslalado na aisa clzssificada.
I

3.2.8- Categorias de Proteqzo


0 s equipamentos intrinsecamente s e y r a s sic classifiadss em duas LLkgsrics.
3.2.8.1

- Categoria "ia"

Figun. 3; .:

-Ci:miz COT:Prc.'i+

6s F a ~ i ;

Esta categoria e mais rigorosa e prekr&que o equipamento possa sofrer at6 dois delejtos consecutivos e simultineos mantendo ccrn urn fator de seguranca de 1.5, aplicado sobre as tens6es e correntes, visando a incapacidade de provocar a igni72o. Motivo pelo qua1 se assegura a utiliza$m des1es equipamentos ate nas zonas de riscu prolongado ( Zona 0 ) ,

3.2.8.2 - Categoria "ib"


Cogicamente pretende-se elirninar a maioria das fahas hurnanas, mas n5o significa que o profissional que ira manusear 0s equipamentos seja urn leigo cornpleIo capaz de conectar o elernenfo de campo diretamente a rede de mrrente alternada.

A cztegorta ib 8 mencs rigorosa, pcssibilitand3 a instalqgo dos eqd$?mefitos apenas nas Zonas 1 e 2 devendo assim assegurar a incapacidade de provocar a
detonaG5o da atmosfera quando houver urn defeito no circuito. mantendo tarnbem o fator de seguranqa como 1.5. A aplicaq5o dos fatores de seguranqa sio objeto de estudo aprofundacio para os projetistas dos circuitos intrinsecamente seguros, n5.o sendo urn fator importante para GS usuarios dos instrurnentos, que devem vreocupar-se apenas em utiiiai 0s equiparnentos nas zonas adequadas. Smse
-

Sense

.24

25

3.2.9- Aterramento
L'isando ainda eliminar a possibilidade de igniqzo. o circuito deve estar apIo a Jssviar as sobretsnsks perigosas capazes de prowcar umacentelha eletrica na h a classificada, conforme ilustra a figura abaixo:

Apostila de Seguranca htrinseca


Ill.* <,-i

3.2.10 - Equipotencialidade dos Terras

,-. :, ; ,7>>!
,
i
,-

1.

AI&m do problema de rnantermos o aterramento integro ( 4 R ) , as norma: tecnicas recomendam que o loop intrinsecamente seguro possua apenas d m ponto de conexso ao terra, alem de determinar que a isolaq5o do elemento de camp0 seja superior a 500V.

Urn sktema de aIerramento Dom alta integridade deve serutilizado para a consfio 30 circuito limitador de energia, wrno ljnico recurso cap= de desviar a corrente 2erada por urna sobretens20 em relaqio ao polencial de terra.

Figura 3.17- Exerngb do S,stem de Tema F r o k g e n h a Ihsh'a@5 S1

Fora i s t r a no:n;alizaqZo reguiamenta a equipdencialidade dos terra, ou s?ja a necessjdade de se igualar airnpedinsiadosistema de atenamento, que nao dev'e ser superior a 1Q , medido de dois pontos quaisquer da instalaqso.

As normas tecnicas rscomendarn que o sistema de aterramento integro deve ? o s s u i r e i n c i a menor qu%.lQ2 garantir a eficdcia do circuito. para

--

_ i

0 limitador deenergia da figura acima tambem e conhecidocomo Barreira Zener, y e pode variar ligeiramente dspendendo de fabricante para fabricante e tambem devido ao tipo de sinal, mas fundamentalmente tern a mesma funqio.

Este requisito e solicitado pois afalta de equipotencialidade e muito perigosa, para exemplificar esta afirmaqio vamos supor o circuito da figura 3.18 onde temos urn conversor eletropneumatico ligado a saida de urn controlador, atraves de uma barreira Zener. Vamos calcular qua1 e a sobretensso causada no elernento de campo devido a diferenqa de impedsncia entre o terra da barreira e o terra do campo. Para tanto vamos supor que ocorra. urn defeito na conexso do equipamento de campo que acidentalmente seja conectado ao terra dos equiparnentos eletr6nicos ( tais como: controladores. fcntes de alirnentaqao, conversores, etc ): que geram ruidos elevados, M m o s supor 10A.

Sense

- 26

Sense

- 27

Apostila de SeguranGa lnttinseca


3.2.10.1

Apostila de SequranGa lntrinseca

- Calculo da Sobrctensio

3.2.11 - lsolagjo Galvsnica


i Conlorme ilustra a Iigura abaixo, a barreira zenfr s6 e eficzz se o sisterra cs aterramento for integro, mas sabemos que na pratica e muito dificil de se cmstiuii ? manter urn aterramento cam impedincia menor qve 10.
Od*.,$ I

/ i / / / I / 1/ / /
&am sagurn

Figra 3 . i B -C,rcu.lu c3m &ssequ;lilj:io

7
... :. '.

I / II1 / I

o.rn

Figu:a 3.21 Falhade Alenarnenm n a h r r e i m Zener

L%

k:e-mrr.enb

10

; ;

(f
Rte)
I=ioA

A figura ao lado mostra o circuito eletrkico


realmente afetado pelo ruido eletiico gerado pelos instrumenios eletrbnicos
Coma a resis:Qncia interna do conversor eletropneumatico 6 muito maiar que as resistgncias doterrae do cabo. vamos despresar a corrente desviada atraves de sua bobina.

Visando eliminar este problem desenLrolveu-sea tecnica da isolaqio galvinim que possibifita dispensar-se a conexso do limitador de energia ao sistema de .aierramento seguro. A figura abaixo ilustra um circuito b5sico de isolador gals5nico. onde temos a rede de corrente alternada conectada a um transformador redutor de tensso e a seguir uma fonte de correnfe wntinua.
. l
: ,

15;

',

.<

'

"

,,

?In Figura 3.15 -Cicuib Equru'alente

Calculando a Resistgncia Equivalente:


I-lGC

,L,

,: , .I

,-,~..

i r s

. . --.r

+-

FigL,m 3.22 Acnwdorde Sole.?oideE r n Iso$gm GabdSnizz

A tensso em corrente continua e aplisada ao isolador galvinico, que oscila o sinal sm corrente continua para envia-to a urn transformador isolador, que separa os sinais de entrada e saida da unidade.
Em seguida o sinaf Q reconstituido atraves de um retificador corn filtro, e enviado ao elemento de campo atraves do circuito limitador. Neste cicuito nso existe m a k a possibilidade do potencial perigoso da rede AC atingir o elemento de campo, pois alern dos defeitos previstos pelas normas de seguranqa intrinseca (defeitos 3 e 4) teriamos que ter ainda outros defeitos, para que a tensgo atingisse o circuito limitador. 0 transformador isdador e nsrmalizadc, de forma a garanfir alta isolacso, e confiabilidade total de sua incapacidade de transferir sinais elevados, por efeitos de saturayao. tornando-o um componfnte infalivel. Ssnse

&aura 3.20 -Calcub da ScoreenSo

U = 3 3 , 4 V + 24V- 57,4V

Desta forma podemos verificar que a tensio do instrumento subiu de 24V para 57,4V o que poem em risco a instalaqio que era considerada segura. Sense

- 26

- 23

kpostila de Sequranca lntrinseca

Apostila de Seguranqa lntrinseca

4.1 Certificado de Conformidade

4 - CertificaGSo
4.1 Proccsso de CertificaFZo
Como as ins[ala@es eletricas em atmosferas potencialmente explosivas. @I:volvem risco de vidas humanas e pal~monios, obrigando cada Pais a elahorrrr legisla@es regularnmtando a fabricaqio e utilizaC5.o de equipamentos destinados a esta finalidade.

A figura abaixo ilustra urn certificado de contormidade ernitido pelo Inmetro, ap6s 0s testes e ensiios realizados no laboratbrio Cepel I Labex:

No Brasil o orgio legislador e o Conrnetro (Conselho Nacional de fvletrologia e Norrnalizaqio Industrial), orgio subordinado ao Ministerio da Justiqa. A legislago atual ( Portaria 164 de 16 de julho de 1991 ) deterrninou que todos os equipamentos devem ser cedificados para utilizaqso em areas classificadas, independentemente de serem ou nso fabricados no Pais.
0 processo de certjcaqso e coordenado pelo lnmetro (Instituto Nacional de Metrologia e Normaliza$io Industrial) que utiliza a ABNT ( Associaq5.o Brasileira de Normas Tecnicas 1, para a etabora@.o das normas t6cnlcss para GS dIvers;s tipos de proteq%o,

0 Inmetro tarnbem credencia laboratorios que baseados nas normas tecnicas verificam atraves de ensaios e analises, se 0s equipamentos atendem as normas e reatmente podem ser instalados em atmosferas polencialmente explosivas.
Para a seguranTa intrinseca o unico laboratorio wedenciado ate o rnomento, e o Labex no centro de laboratorios do Cepel no Rio de Janeiro. onde existem instalaqiies e tecnicos especializados para executar 0s diversos procedmeii!os solidtados pelas normas, ate mesmo realizar explosces controladas cornos Gases rspresentativos de cada familia.

0 processo de certificaqio utilizado e conhecido m m o Certificado de Pro:otipo, onde o tabricante encaminha uma amostra do equipamento ao laboratorio. que analisa o projeto, realiza 0 s ensaios e se aprovado. emite um Relatbrio de Inspeqiio e Ensaios com 0s resultados obtidos encaminhando ao lnmetro para a emissgo do certiticado. conforme ihstra a proxima pagina. No rnomento estamos em um processo de transiqio visando certificar a linha de produFio, onde o Certificado teria um prazo de validade e durante este periodo o lnmetro corn o Cepel realizariam uma inspe$so na linha de fabriqio verificando se 0s processos e 0 s componentes utilizados permanecem G S rnesmos do prototipo aprovado, inclusive devem ser recolhidas amos!ras para analise mals detalhadas no IaboraIorio.
Este processo de certificaqio e aplicado a todos 0s tipos de proteqio e hoje se encontra em urnafase transitaria que deve durar ate 1594, onde todos 0s produtos fabricados no Brasil deverio possuir seu Certificado corn inspqso da fabricaT2o.
F i g ~ r a 1 - Cerifi,xds de Cnnlcmidece 6

!I

Sense

- 32

Sense

- 31

Apostila de Sequranca lntrinseca

dpostila de Seguranva lntrinseca

4.2 Marcaqio

4.3 - A Certificaqtio da Seguranqa lntrinseca


4 certificaqgo da seguranqa intrinseca depende do tip0 de equipamento, pois ekes ,e subdividern-se em:

A marcaqiio e a identificaqiio do equipamento, que visaintormaro tipo de proteT%o e as c o n d i e s que deve ser utilizado, apresentado de uma forma simples para
f6clt rnemorizaq?io e identificago dos instrumentos.

4.3.1 Equipamento Simples


Neste grupo est2o enquadrados os equipamentos e componentes simples que ..ianipulam e armazenam energia abaixo de 2OpJoules. ou seja n i o pode exceder enhuma das grandezas: 1.2V, 0 , l A ou 25mW. Como estes equipamentos nZ.0 possuem energia suficientes para pro\rocar a ,yni$io da atmosfera, n5o e necessario a sua certifica@o, como exemplo podeIDS citar os sensores passivos ( termopares, termoresisthcias contatos sems, IotenciBmetros. etc).

T - - T
L I

-7TEMPERATURA ndica a classe de temperatura de sltperficie do instrumento T1 (450C), T2 (30OOC). T3 (20OoC), T4 (135C). T5 (100C). T6 (85%) GRUPO

*.3.2 - Equiparnentos lntrinsecamente Seguros


YZ.0 0s equipamentos que possuem todos 0s circuitos intrinsecamente seguros, ou seja os equipamentos de campo: transmissores de conente. posicionadores. Alvulas solen6ides, sensores de proximidade, etc). Ystes equlpamentos devem ser certiticados para verificar 0s requisitos das qormas. visando confirmar a quantidade mkxima de energia que seguramente se godem manipular. alem de quantificar o armazenamento de energia nos circuitos iternos. o que permite sua instala@.o dentro da atmosfera explcsiva.

CERFIFICACHO
lndica que a certificaqio e Brasileira

PROTEC~~O
tndica o equipamento possui algum tipo de proteqiio para atmosfera poiencialmente explosiva.

e.3.3
&o

- Equipamentos lntrinsecamente Seguros Associados

lndica o grupo para qua1 o equipamento foi construido. GRUPO tlC GRUPO IIB GRUPO IIA

T P O DE PROTEGAO
lndica o Iipo de proteqio que o equipamento possui:

0s circuitos de interfaceamento dos equipamentos SI ( intrinsecamente -.eguros) corn 0s equipamentos comuns f4SI ( niio intrinsecamente seguros 1, ou seja 0s equipamentos que contem o circuit0 limitador de energia, como por ixemplo as barreiras Zener. 0s isoladores galvinicos com entradas e saida 2trinsecamente seguras. No process0 de certificaqio destes equipamentos sgo verificados a wnformidade do projeto corn as normas, \isando determinar a mixima energia enviada para o !quipamento de campo, baseado nas magmas energias que podem ser rnanipulada ern cada grupo, deve ser instalado fora da area classificada.

d - A Prova de E~pIos50 p - Pressurizado m Encapsulado 10 - lmerso em oleo I q I Imerso em Areia e - Seguranqa Aumentada ia - Seguranqa lntrinseca na catecjoria a ib I Seguranp lnlrinseca na categoria b I n - N5o Ascendivel
I
I

Sense

- 33

Sense

- 34

Apostila de Sequranca fntrinseca

Apostila de SeguranGa tntrinseca

4.4

- ParamstrizaFio

4.5 Conceito de Entidade

A paramelriza@o e um sistema de certificarso prbprio para a Seguranp intrinseca, que informa parametros para o equipamento intrinsecamente seguro, elemento de campo, e para 0s equipamentos intrinsecamenie seguros associados, limitador de energia, d e forma a tornar ficil a verilicaqso de compatibilidade entre eles. visando eliminar a certificaqiu conjunta dos equiparnenlos permitindo ao usuario Iivre escolha entre 0s modeios e fabricantes. 4.4.1

0 conmito de entidade 6 quem permite a wnexzo de equipamentos irilrinsecamente seguros m m seus respectivos equipamento?. associados.
D "A tensso (ou oorrrente) que o equipamento intrinsecamente seguro pode rewber e manter-se ainda intrinsecamente seguro deve ser tnaior ou iguat a tensgo (ou corrente) m k i m a forneudo pel0 equipamento associado".
0 "Adicionaimente, a m&ima capacitincia

- lntrinsecamente Seguro

4.4.2

- Inlrinsec. Seguro Associado


(a indutinda) do equipamento intrinsecamente seguro, incluindo-se 0s parsmetros dos cabos de conexso, deve ser maior ou igual a m&ma capaaGnda (e indutincia) que pode ser mnectada com seguranp ao equipamento assodado".

U1- tens20 martima de entrada

Uo tensgo m5x. de clrculto sberto

Lldxima tensgo qve pode ser aplicada Mdxirna tens5.o (Pico ou CC) que aos Ierminais intrinsecamsnte seguros, aparece nos terminais intrinsecamente sem afetar o tipo de prate+. seguros de satda. em circuito aberto,

li - corrente r n k l m a d e entrada

lo corrente maxima de cutto-ctrcuito

Se estes c r i ~ r i o s forem empregados, mtHo a conex$o pode ser implantada com total seguranqa, independenternente do modeto e do fabricante dos equipamentOS.

Idlaxima corrente que pode ser aplicada Maxima corrente (Pico ou CC] que pade aos terminais intrinsecamenk seguros. ser obtida n o s terniinais intrinsesem aletar o tip0 de prfiteqso. carnente seguros de salda, quando em curto-circuito. Pi - p o t i n c i a de entrada Po potcncia msxima de saida

Maxima p o t h c i a de entrada que pode fM6xirna pathcia que pode ser obtida ser seguramente dissipada interna- nos terminais intrinsecamente seguros mente no equipamento intrinsecarnenle de urn equipamenlo eietrico. seguro. Ci - c a p a c i t h c i a interna maxima
Co - capacitsncia externa maxima

Capacitjncia interna maxima vista Maxima capacitincia que pode ser atraves dos terminais intrinsecamente conectado a o s terminais intrinseseguro de entrada. camente seguros. sern afetar o tip0 de proteqio.

Li - indutiincia interna maxima

Lo - indutincia exlerna maxima

Indutincia interna mixima vista atra,-,es Maxima indutincia que pode ser conecd3s lerminais intrinsecamente seguros tada aos terminais intrinsecamente de entrada. seguros, sem afetar o tip0 de prole+

U m - tensso maxima
Maxima tensso EMS ou CC que pode ser apkcada aos Lerminais tGo intrinseramen:e seguros de um equipamento associado, sem afetar o tipo de protech.
-~ -~

Sense

- 35

Sense

- 36

kpcstila de Seguranqa lntrinseca

Apostila de Sequranva lntrinseca

4.5.1 AplicaG5.o da Entidade


Para exemplificar G conceito da entidade, varnos supor o exernplo da figura abaixo. onde ternos urn transmissor de pressso Exi conectado a urn repetidor anal6gico corn entrada Exi. 0 s dados paramgtriws dos equlparnentos forarn retirados dos respectivos certificados de conlormidade do lnmetro I Cepel, e para o cabo o fabricante informou a capacitincia e indutincia por unidade de wmprimento.

4.5.2 Analise das MarcaGks Um limitador ds energia pode ser cedficado para as duas categorjas e p a a 0s
tres grupos de gases. sendo que quanto menor o grau de r i s m maior swam 0 s elemsntos armazenadorss de energia que podgrio ser consctados, confornie

Tabela 4.1 Pa6meuose Enbdades

Equiparnentos de marcaq6es diferentes podem ser seguramente interconectados, desde que a favor da s e g u r a n p ou seja:
0 unr instrumento de campo ia pode ser wnectado corn urn lirniladilr Ja
Figurn 4 . 2 . Exernpb ds lntermnexio

energia ib. desde que a associaqio seja instalada em uma zona 1 ou 2.

Calculo da Interconexio
Br Exia IIC T6 Energia Manipulada

D pods-se utilizar 06 dndos de armezwnamento de s n e r ~ i a urn inslrumerh de para0 grupo tlBe efetuar 0s calculos coin um limiiadorde energia I1C. desda que utilizado apenas nos yrupos ffB e HA.
tambem pode-se u:ilizar 0s dados de urn limitador de energia ib 1IA. para o calculo corn um instrumento de c a m p ia IIC, dede que utilizados apenas ' nas zonas 1 e 2 e no grupo HA.

Ui-38V li=103mA Pi=0,98W UF38V2 l J = 2 8 , 7 V li.iO3mA 2 /0=98rA

4.6 Temperatura de tgniGiio Espontinea


Lembramos que todo equipamento para atmosferas explosivas possui urna classificaGZo segundo a ternperatura de superficie que pode ser devenvo[vida. conforms apresentado no item 1.5.1,

[ Br Ex ib ] I1C
Uo=28,7V lo=98mA Po=703mW Lo=3mH e Co-65nF

Pp703rnW2 P,=SBOmW
Energia Armazenada

1;- L,s,.=

O t 1 mH

s L,=3mH

I
Sense

Calm de Interconexso ccrnprimento 50Cm indutsncia 2mHiKrn

Ci+ C.zh=3OnFtlOoF<C ~ 6 5 n F Como tcdas inequaqses loram satisfeitas, concluimcs que e Ferfeitarnente segura a inierconex5.o dos instrurnentos.

A ctassificaqZo por temperatura 8 independenle da classificaFio por grupos e zonas, como porexemplo o Etilenodo grupo 1 6 que possui temperatwade igniqzo 1 esponthea de 425OC. que e menor que a do Hidroggnio do grupo IIC (mais perigoso) que 8 da ordem de 56OOC.
No anexo ll apressntamos uma lista dos gases mais comuns enwntrados na indktria, classificados por grupo e com suas respectivas temperaturas de ignigo sspontdnea.

Sense

- 37

- 38

Apostila de Sequranqa lntrinseca

5 - Cablagem de Equipamentos SI
4 norma de instalaqjo G o detalha o suficientemente 0 s requisitos de constru;%o e instalaqao dos Iios e cabos em circuitos intrinseamenta seguros. Este topic0 6 enconbado em recornendaq6es e normw de alguns paises, embora existam pequenas diferenqas. Porem podemos citar alguns pontos comuns: 5.1

Apostila de Seguranqa lntrinseca

5.2.3 - Cabos Blindados


Quando a separaqzo dos cabos em canaletas distintas n%o for pratica. pode-se utilizar cabos blindados corn niaiha de terra devidamente aterrada no candutor equipotencial, no rnesmo ponto que o c&cuito SI do qua1 ele faz parte. Caso haja necessidade de aterramento por r a c e s funcionais em outros pontos,

C2M

- Requisitos d e Construqio:
A rigidez dieletrica deve ser maior que 5G0 Uef.

Cabo 51

D 0 condutor deve possuir isolante de espessura maior que 0,2 mm


El Quando houver blindagem esta deve cobrir no rninimo 60% da superficie

5.2 - Requisitos de Instataq5o:


0 principal requisito de instalaGSo dos cabos de Seguranp lntrinseca, que passaremos a chamar apenas de cabos SI, Q a isolaqso em relaqio aos circuitos n i o intrinsecamente seguros, que chamaremos de NS!.

5.2.4

- Amarraqso dos Cabos

0 s cabos SI e NSI podem ser montados


em uma mesma canaleta desde que separados corn uma distkncia superior a 50 mm, e devidamente amarrados. Empregado normalmenIe em paineis corn circuitas SI, onde seu encaminhainenlo atraks de canaletas n i o e pratico. Figb;a 5.4 -Mesma Calialeh, C

A in:ensSo da isolaqso 6 de n i o permitir que em MSOS de falhas o limitador de energia seja eljminado do loop Exi. o que certarnente provocaria a detonqso da
atmosfera explosiva. Visando esclarecer 0s procedimentos praticos apresenlamos as conIiguraq6es mais indicadas para as Iiaq6es intrinsecamente seguras:

~ ~ hD aS r a d o s ~ r

5.2.1 - Canaletas Separadas


cabos N Sf a t r a v ser e c a n a l t a s 0 s cabos S I , podern e s dseparadose dos separadas. Es pecialmente indirado para fiaT5es internas de gabinetes e armarios de barreiras.

->/b -

&@*
/\.-

//-

5.2.5 - Separaqso MecSnica


2

[I-

/-- d +

A separaq5o rnecinica dcs cabos SI dos NSI e uma forma simples e eficaz para a separqzio dos circuitos. Quando utiliza-se canaletas mettlicas, deve-se a!errar junto as estruturas metalicas .
~tgura . 5 . Caraleas PCom SeparaMo 5

CbBJI I,

x-*s

5.2.2- Canaletas Illetalicas


As canaletas metiticas podem ser usadas para separar as fia@es SI da NSI, desde q>e devidamente aterradas no mesmo a!erramento das estrutuias metalicas das areas classificadas (n5o precisa ser o aterramento integro com impedincia menor ql;e 1 Q). I.1ormalmente indicado para as bandejas e leitos de cabas.

F#gura5.1 . Carakas PlAs!i.;lsSepisdas

5.2.6

- Multicabos

(2 @&, g,
i
I

c-31

b31

Cab0 multivias corn varios circui!os SI ni5.0 deve ser usado em zona 0. sem antes um esludo das combinaF6es das possiveis falhas. Cabo rnul!ivias fixo. com protqgo externa adiciona! contra danos meciniws, somente circuitos SI ( < 60Vp )correndo em nucleos adjacentes. pode ser considerado como n i o sujeito a falhas.

npum 5.6 - F?.dliicahs 6.ndado


2Om

Figbra 5.2- Ca,laBms t.leAllcas S e p w d a s

Nota: qrando urn cat0 rr,UltiYbs possul malba tie aerramenh indisitilljl p a x c3da c,rc~liO e SI ,soa@o p x a 503 Vef entre elas, as restriGes ;am c a b 3 9 n ~ l i l v l a sn8o seap ikam inais.

Sense

- 40

Sense

41

a' Apostila de Sejuranqa lntrinseca

lntrinseca

5.3.1

- Cuidados na Montagem

5.3 - Montagem de Paineis

Em instalapes eletricas corn circuitos intrinsecamente seguros. 0s terminais S devem ser efetivamente separados dos terminais NSI, como ilustra as figura abaixo, onde no interior do painel as fiaqEes SI possuem canaleta prapria.

Alem de urn piojeto apropriado cuidados adicior.ais de,iem ser obsei-zadcs t~cls paineis intrinsecarnente seguros, pois como ilustra a figura 5.1 0 onde For fd!a de arnarra@o nos cabos. uma falha pode oconer. J i na f i y r a 5.1 1 a falta da p l a m de separaqso provocou a falha

Cabos 51

Cabas NSI

Figum 5.7- ExemplodeSepta@.o p 0 r C 2 n a k s

A SeparaGio dos circuitos SI e NSI podem tarnbem ser efelivada por placas d c separaqso rnetalicas ou nio, ou por uma dktincia maior que 50rnm. conform,
ilustra as figuras abaixo.

5.3.2 - Requisitos Gerais


C Dwe-se esbdar o metodo de fia$io para evitar que um circuit0 S1 entre em

contato corn o NSi no caso de urn fio ser desconectado.


0 0 s circuitos SI ( invducros, terrninais, cabos, etc ) devem ser identifimdos

claramente, atraves de placas ou 6digos de cores [recomenda-se o azui ).

5.3.3 Efeitos de InduG5o

NOS circuitos intrinsecarnente seguros deve-se evitar oefeitodos carnpos eletricos ou eletromagneticos, oriundos da pro~midadecon1 cabos de alta tensso e correntes. Para tal deve-se utilizar a boa pratira de se e!evar a distincia de esccament3 da fonte de perturba;io; alem de utilizar tecnicas de transpasiqia e blindagern nos cabos dos circuitos SI.

Sense Sense
n

- 43

Apcstila de Seguranqa lntrinseca

Apostila de SequranGa lntrinseca

6 - AplicaToes Tipicas
Pdeste capitulo iremos ilustrar aplicaess tipicas dos equipamentss htinsecamente Seguros tip0 Barreira Zener e lsoladores GalvHnicos, classificando as aplicages de acordo corn a funG2o do elemento do campo.

6.1.2 - Sensor de Prorimidade


Na apljcago corn sensores de proximidade tipo Namur. proprio para instalayar! em areas classificadas, a barreira zener d e w ser instalada entre o sensor e o amplificador para 0s sensores Namur ( DIN-I 9234 ).

6.1 - Barreiras Zener


As barreiras zener podem diferenciar-sequanto a disposiFio dos componentes, adaptando-se ao tipo de sinal manipulado (continuo positive, ou negativo ou ainda alternado 1, mas sua fun@o basica e identica ao descrito anteriormente.

6.1.1 - Contato Seco

A figura abaixo ilustra urn circuito corn urn con!ato seco que atua urn rele auxiliar, p t e g i d o pela barrejra que possui diodo zener de 28V, acima datensio da fonte.
Aguta6.2-Earrelra ZenercomSensorKamur

Recomenda-ss urn teste pratico para confirmar o funcionamento operacional do amplificador Namur corn a introdu6.o da barreira zener.
:

6.1.3 Solenoides e Sinalizadores

'

A aplicaqk de barreiras Zener para acionamentos, nio e muito encontrada na


pratica pois estes elernentos necessitam de po1Cncias mais altas, da ordem de 1W o que se torna inviavel para 0s limitadores de wrrente resislivos.

" . l

F.:~rn 6.1 - Saneia Zemr

c j i

Cr,.,hb

-9co

E importante notar que D circuito acrescenta uma resislGncia "end to e n d de300R ( que considera a resistsncia do Iusivel e do resistor).
Para efeitos operacionais fol introduzido no circdito uma resistencia de "ICOD" de 60012, sem considerar a resistgncia da cablagem, o que pode inlluir no funcionamento. p i s o re[& se n2o for debidamente escolhido. pode n i o operar devido a baixa corrente.

Figura 6.3 - EatreYa Zenermm Solendde

Flgura6.4- Batreira Zener

mm Simlizadcr Luminom

Sense

- 45

sense

- 46

6.1.4 Transmissores d e Corrente


No caso de transmissores de corrente deve-se escolher a barreira zener delorma que a resistencia "end to end". n5o seja sullclente para causar urna queda de tensso cap= de Impedir o funcionamento do transmissor devido a lenszo de alirnenta@.o estar abaixo do rninino. Devs-se analisar ainda a soma das resistgncias do cabo de consxio com a resistGncia "end to end" da barreira, que n i o d e w ser superior a mexima resistgncia de loop do transmissor.

kpcstiia de Seguranca intrinseca 6.1.6 Termopares

Deve-se utiiizar barreiras para sinais alteroados, pois alguns t2rn;opares ~ E I Z ' T , sinais Fosi?ivos e negativos. Deve-se ainda certificar-se que o indimdor ou controiador conectado ao terrnopar n i o ser& afetado peia introduqjo da reis';tkr.c:a "end to en-f" da barreira Zener.

1 7 - 3
A
L

*a-

air Fis'JraE.8 - k n e i r a Zene:cnm Termopares

FiguraBE -BarreLaZenerwmTransmluordaCorrene

Nota: Deve-se ainda assegurar que a barrelra zenerpermite a passagem de slnais digitais nas aptica~es corn transmlssores Inteligentes.
6.1.5 - Conversor Eletropneumatlco
Nas aplicaq6es corn conversores deve-se assegurar que a barreira m i e r n5o ofereqa uma resistencia [ R "end to e n d mais A do cabo ), superior ao permitido pelo instrumenlo de campo.

6.1.7

- Terrnoresisthcias

Idas apiicaq6es corn termoresistgncias deve-se utiiizar barreiras zenei c . m crnfiguraqso propria para termoresisthncias, ou seja: a barreira deve ter urn3 se$ao para fornecer aiimentaqio ao termosensor e outra se+ que permi3 a ieitxa ~ i . resistgncia coin fios de interligaqgo independentes ' k a o d o aumen?ar a precisio do sistema pois e importante que o circuit2 de mediqig da resistgncia seja liyre de correntes de aiirnentaqao para dimil~aira queda de tensso na cabiagem.

Figura 6.7 - Baneia Zener m m C o r w e r s o r E k t o p w m B l I w

Sense

- 47
Sense

- 4e

Apostila de Seguranqa Intrinseca

6.2 lsoladores G a l u h i c o s

Apostila de Sequranqa lntrinseca

0 s isotadores galvsnims si50 maiscomplexos em termos de eletrenica, corn custo mais elevados comparatidamente com as barreiras Zener mas em contra partida
ofsrecem rnais vantagens priticas, tais como:

6.2.2

- Monitor de Velocidade

. rnantem as entradas isoladas e[etrLcamentedas saidas . apresentam rnaior regeicio de ruidos de modo comum
possibilitarn a convarsio de sinais em padr6es de engenharia F u n g e s adicionak de controle e supervisso, como as citadas abaixo, podem ainda ser encontradas em alguns fabricantes especializados no setor:

. nio

necessitam de aterramento integro (

1R )

Unidades especificas podem ser utilizada para msnitorar velocidade em rniqi;ia.ia: giratorias. tais como: agitadores. motores. redutores, ventiladores, csntri fugadores, etc; utilizando-se sensores de proximidade Namur ern cmjunt.2 con rodas dentadas.

possibilIda.de de programaqio do estado normal da saida wnverszo de sinais tipo: PT-100. TP, mV e V para sinal em mrrente 4-20mA indicago de sinais atraves de display digital , sinalizaqio de alimentaqk saida GU entrada e de defeitos monitora@o de dsfeitos no circuit0 de campo corn indicaqio por rele e led programaqio do estado da saida sob defeitos bourn out

6.2.1

- Repetidores Digitais
Fip~m 6.12 Eixomm m j a d e n k d a e s e n a r d e pnximidafe

As barreiras com esta funqso { entrada digital Exi ) repetern sinais onlolf do elemento de carnpo que pode ser urn contato seco de botoeiras. chaves fim-decurso. chaves de niwl, contatos auxiliares. termostatos, pressostatos, botoes de comando ou sensores de proxjrnidade corn configura@o eletrica Namur (DIN 19234).

0 instrumento pode fornecer um alarrne de r o t q i o cu ainda urn sinal analo$ci proporcional a rota750 do equipamento monitorado.

Sense

- 49
Sense

- 5(

Apostila de Seguranqa lntrinseca

6 2 3 - Drives Digitais .. 0 s drives digitais (saidas h i ) G o na realidade fontes de aIimenta@o Exi, ou seja fornscem tens50 e m corrente continua para acionar elementos instalados em
Areas classificadas.

Apostila de SequranCa tntrinseca

6.2.4- Repetidores Analogicos Estas unidades { entrada analegica h i ) s20 prbprias para operar corn tral
i

n
I

sores de conente intrinsecamente seguros. 0 instrumento fornece alimer segura ao transmissor 2 fios e reconhece o sinal de correnia 4-20tra.
precisamente repetido na saida da unidade que 6 totalmente isolada da e do transmissor.

i
i

S5.o ideais para o acionamento de sinaleiros luminosos. sonoros e ate pequenas valvulas solenoides.

Figuta 6.17 . Repetidor AnzEglm Galvinicamena Isshdo para T,ansn.s%-iei de4-201

6.2.4.1 Smart Transmiters


Alguns modelos de repetidores ana[ogicos permitem a programaq5o do tran sor inteligente atraves do programador portatit que pode sei ligado nos fio interligam a unidade cum o respectivo controlador.

hgwa 6 15- Slnaleuo Lurnmoso Ex1

Figuta 6 16 - 5 1 ~ L 3 1 rSOram Ex1 0


Flgura 6 18 - F r o g m m a ~ c ReTTrC'd do Tmnsrr.~sscrIn:ellys;la

Sense

- 51

Sense

Apostila de Seguranqa Inkinseca

Apostila de Sequranca lntrinseca

6.2.5

- Drives Analogiccs

6.2.6 TermoresistPncia

Cs dri,u,es analogims ( saida analogica xi j tern como Iunyio acinnar posicionadores e conversores eletropneumiticos, retransmitindo precisamente o sinal d e corrente 4-20mA recebido do controlador.

A medi.$o

de temperatura atraves de termoresit6ncjas pode ser implementada atraves do Repetidor ds PT-100, que Q urn conversor de resisthcia em correnke eleIrica 4-2OmA. Alguns modelos possuem precisos ajustes de zero e span, que resuftam e m grande p r e c k i o e flexibilidade de determinago das faixas do medicgo.

Fiaura 6.21 - Rea:idor h d g i w Gah&uljcamenb lsolajo praTermsmsis@ncasPT.1CO

6.2.7 Termopares

A c m f i r m a q i o do posicionamento da
viivula pode ser obtida, instalando-se urn potencihetro pdnto a v&lwla de forma que o c x s x seja movimentado ern coniunto cam o embulo.

%--,'

a ,

0 s repetidores de termopares s%o conversores de mV, que podem operar corn virios t i p s de termcpares. sempre coin compensaq2o de junta (ria e poderusos ajustes de zero e span. Corn a IsolaqZo galvsnica 8 possivel utilizar termopares
ntsrrados.

II

rl

A resist6ncia do potencijmetro. desta forma sera proporcionai a abertura da


v&luula, sendo que a mediqso da resislkncia podera ser implementada por urna unidade intrinsecamente segura p a r a pdenci6metrm que ccnverte a ;raria@o de resistkncia em urn sinal de corrente em 4-20mA.

Sense

- 53

Aposiila d e Sequranqa 1n:rinseca


Anexo 1:
~

Aposcla de Sequranca 1n:rinseca

6.2.8

- Outras Aplicasbes

Temperatura de Igniqiio Espontinea

AplicaqGes mais especificas tarnbern pcdeni ser reatizadas corn is::ahte? galvbnicos, como por exempio a mediqso de peso atraves de s ~ l u l a s e ceig::. d conforme ilustra o diagrama abaixo:

+-

A unidade possui urna saida para alimentar a celula de carga, urna entrada Far3 rnedir a efetiva tensso recebida na c & d a que possibilita c3rnpei:sar a qJeda ,de lensgo no cabo.
Existe ainda uma mtra entrada qve permite rnedir a diferenp de tensso r,a cGl:~la, sinal que 4 isolado e precisamente convertido em urn sinal de corrente 4-20mA. 0 instrumento pode ser ajustado para as faixas de rnedi@o desejada, atraves de aiustes de zero ( tara ), span e nurneros de celulas utilizadas.

T2

'

tlA

__
Sense
-

57

Sense

- 55

kpostila de Serjuranqa ,rl't riiiseca '


~

Apostila de Sequranqa lntrinseca

Substsncia
buwl methyl ketcne
but,Jraldehyde carbon disulphide carbon monoxide chlorodimethyl ether chlorobenzene cholrobutane chloroethane chloroethanol chloroethylene chloromethane chloropropane coal tar naohthe coke
e'en

Ternperatura de

lgnlq5o
539C

ry i
Ctasse
~

I
Grupo ( IEC 1

Temperatura de tgnig5o Espontanea


Substencia

(IEC)
TI T3

230% 1 00C

I
I

11A I IA

I
~

I Temperatura de Igniqso
440%

Classe IEC 1 T2

dichlorotxopane diethylamine diathylaminoethanol diathyl ether diathyl oxalate diethyl sulphate dihexvl ether di-isobuwlene dimathvlamine

T5
TI TI TI Tt T2 TI

555OC 310C
170C

'

Grupo IEC 1

IIA

TI

T2

605C

IIB I IA I IA I IA I IA IIA IIA IIA I!A IIAI


1% liA

' i ;
T4'-I T2 j T2

637C 450C
51OoC 425C 740C

I
i
1 I

'

I
!

185OC

1
j -

305'C 400C

IIA 11A HA I15 I IA I IA IIA IIA IIA

625'C 520'C 272C 555C

TI TI

T3
TI
T3

Gas

crenol cyclobutane cyclohexaoe cyclohexanol


cy clohexanone
!

29:c 300C 419C


310C 290C

T2 T2

IiA IIA IIA


I

e!hananofamine ethoxvethanol

IIA
I

cVclohexone c;(cloher;lamiie cycloprcpxe deashydronaphthalene diacetone ilcohol diaminse!kane d i a r y ether


I

T2 T3 T1 73
TIJ

435C 26o-c
640C

I IA IIA 16 1 HA
IIA

ethyl acetate ethvl acrvtate athylbenaene ethvldiaol ethylene ethyllene oxide

235C 4603C 43I3C


425C 440%

T3

llB

T1
T2

I
T2 T2

IIA llB Iln IIA


10 1

3GC 17OZC

T2 T4

IIA IIA

18 1

__-.
Sense

- 56

Sense

Aposlifa de SequranCa tntrinseca

Apostila de Sequranqa lntrinseca

emperatura de Ignitgio Espontinea

Temperatura de tgniG5o Espontsnea


SubstSncia

1 I

Temperatura d e

Sense

- 60

Sense

- 61

Apostiia de SeguranCa intrinseca Apostila de Seguranva lntrinseca


Normas Tecnicas

Referkncias:
NEC Nztl3ral Ekclncal Code 1EC . Internallma! Elecliobalr.La Corr,mi%ion N E Y A - tdationa: Ekclrical Mawfactures Assoclat~a CENELEC Europen ElecimlPct,nica Cornmifie :or Ssnwr&zato,i ABNT -Arsoca@o Erasiieza de Ns:mas Temcas

Laboratorios:
P T 5 c BVS(Akemanha) BdSEEFAe S l W ( Ingberra j LEI e CEFCHAR ( Fmnia) U i e FM 6 USA 1 CSA (Cam& ) CESl (Ihiia ) J A l*la&naga (Espante i F CEfddG ( Diilamarca ) I t G X (Exlgica j SAA ( A * ~ ~ t i l k j MEtrlKO { Norueaa)
RliS ( J a p i o )

Direitos:
Entidades e Associaq6es:
NFPA - tdakna F.re PmLscUon Associallor, ANSI - m e r i w n Aacitiorn Surdard .n$lilule API - American Fekssurn lil5titute BSI . BrPjsh Stardards AssociaDon ISA - .nsl:unentSoclety of he;lca

E s t i proibida qualquer reprodu$So parcial ou total d e s k manual sem previa autorizaga legal, ficando 0s infratores sujeitos as penalidades da lei.
Autor:
Eng. Ricardo Rossite.

Esta obra foi realizada com a finalidade de esciarecer conceitos, sem qualquer mer+o legal. Foi totalmente baseado ern normas tecnicas e na e%periGncia adquirida nos varios anos de &a& no mercado de automaqBo industrial.
Outros Esclarecimentos: Quaisquer duvidas ou exciarecimentos extras poderio ser obtidos em nos= escritorio e m S i o Pauio, onde contarnos corn umaequipe aitamenteespeclaiizada ern projetos de instalaCGes eietricas intrinsecamente seguras. Sense

Cepe1
Centre 03 Pesqums

de Erergia Elevicas Av.Glin& s,;no-Adnadplis. AJ-Tel'[521j767-2!11

Anda mungkin juga menyukai