1

A. GR
Aln kaynak kalitesi, aln kaynaknn kabiliyeti, kullanlan ekipman ve standartlarn

uygulanmasn salayan gzlemciye dorudan baldr. Aln kaynak prosesi bandan sonuna kadar titizlikle gzlemlenmelidir. Bunun salanabilmesi iin aln kaynak mahallinde bir supervisor bulundurulmaldr. Ayrca, aln kaynak esnasnda aln kaynak datalar ekte verilen fylere kaydedilmelidir. Aln kaynak ilemine balamadan nce test kayna yaplarak aln kaynak parametrelerinin doruluu tespit edilmelidir. Her bir aln kaynak gerekli eitimlerden geirilmi ve sertifikalandrlm olmaldr.

B. ALIN KAYNAI
B1- Aln kaynak ilemine balamadan nce dikkat edilmesi gereken hususlar
Aln kaynak yaplan ortamn scakl +5 Cnin zerinde olmaldr. Yal ve souk havalarda st kapal bir yer seilmelidir. Aln kaynak esnasnda vantilasyon nedeniyle hzl soumann olmamas iin boru ular kapatlmaldr. Kangal halindeki borularda aln kaynak yaplmadan nce, kangallama esnasnda olumu olan ovalliklerinin alnm olmas gerekir. Aln kaynak blgesi temiz ve hasarsz olmaldr.

B2- Aln kaynak metodunun tarifi

Aln kayna, ayn ap ve et kalnlndaki boru ve fitinglerin basn ve scaklk yardmyla aln alna birletirilmesi suretiyle gerekletirilen bir balant metodudur. Aln kaynak yaplacak paralarn az ksmlar, dzgnce tralanarak erime scaklna kadar stlr (200-220 C). Daha sonra da belirli bir basnla birbirine aln alna yaptrlr. Aln kaynak basnc, scaklk ve zaman malzemenin kendi kimyasal ve fiziksel zelliklerini bozmayacak ekilde ayarlanr. Aln kayna metodunda aln kaynak blgeleri stc zerine belirli bir basnla bastrlr (yanatrma), aln kaynak scaklnda hemen hemen sfr basnta beklenir (basnsz stma) ve basn altnda birletirilir (birletirme). 2

Kaliteli bir aln kaynanda balant en az orijinal borunun sahip olduu dayanma sahiptir. Kaliteli bir aln kayna elde edebilmek iin aln kaynak basnc, scaklk ve zaman parametreleri titizlikle ayarlanmaldr.

ekil 1:. Aln Kayna yaplacak borular

B3- Aln kaynak hazrl

Aln kaynak ilemine balamadan hemen nce aln kaynak makinas zerinde grlen set scaklnn kontrol edilmesi gerekir. Bu ilem infrared termometre ile yaplmaldr. Set scaklna ulaldktan en az 10 dak. sonra aln kaynak ilemine balanmaldr. Aln kaynak kalitesinin iyi olabilmesi iin stc yzeylerinin her aln kaynaktan nce temzilenmesi gerekir. Temizleme andrc olmayan yumuak malzemelerle, alkol vs. yardmyla yaplabilir. Istc yzeyleri izik veya hasarl olmamaldr. Birletirme kuvvetleri ve birletirme basnlar kullanlan makinann speklerinde gsterildii gibi olmaldr. Bunlar aln kaynak makinasn reten firmann verdii bilgilere, hesaplamalara veya lm deerlerine gre belirlenmelidir. Hareket basnc, kaynatlacak paralarn makinada montajl iken hafife hareket ettirilmesi ile cihazn basn gstergesinde grlen deerdir. Bu deer belirlenen birletirme basncnn zerine eklenmelidir. Hareket basnc makinadan makinaya deitii gibi, kaynatlacak borunun apna ve boyuna gre de deiir. Bu nedenle her bir aln kaynak ileminden nce hareket basnc okunarak birletirme basncna eklenmelidir. Birletirilecek blgeler aln kaynak yaplmadan nce tralanmaldr (ekil 2). Bu ekilde borular tam olarak aln alna yerletirilebilir ve yzeylerdeki kirli blgeler atlm olur. Tralanan iki yzey birbiri zerine rttrlnce evre boyunca oluan boluun izin verilen maksimum genilik deeri Tablo 1de verilmitir. 3

Tablo 1: zinverilen maksimum boluk genilikleri

Boru d ap D mm 355 400 ... < 630 630 ... < 800 800 ... 1000 > 1000

Boluk genilii mm 0.5 1.0 1.3 1.5 2.0

Boluk genilii ve hatal merkezleme (kaklk) olup olmad kontrol edilmelidir. Kaklk mmkn olduu kadar sfrlanmaldr. En kt durumda birletirme blgelerinin kakl 0,1*Cidar kalnln gememelidir. Tralanan aln kaynak blgeleri kirletilmemeli, el ile dokunulmamaldr. Aksi taktirde tekrar tralama yapmak arttr. Aln kaynak blgesinde tralama sonucunda ortaya kan apaklar birleme yzeylerinden el demeden temizlenmelidir.

Tralayc

apak

ekil 2:. Boru azlarnn tralanmas

B4- Aln kaynak prosedr

Aln kayna prosesinde aln kaynak blgeleri bir stc yardmyla aln kaynak scaklna kadar stlr ve stc karldktan sonra basn altnda birletirme ilemi yaplr. Istc scakl 200-220 C arasnda olmaldr. Yksek scaklk daha ince et kalnl iin geerli iken dk scaklk byk et kalnlklar iin geerli olur (Grafik 1).

225 Istc Scakl (C) 220 215 210 205 200 195 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 Cidar Kalnl (mm)

Grafik 1: Cidar Kalnlna Gre Istc Scakl Deerleri

Basn Birletirme ilemi P1 P3

Istcnn karlmas

Yanatrma ilemi

Basnsz stma

Hareket basnc PH T1

P2

Soutma ilemi

Zaman T2 T3 T4 T5

Grafik 2: Aln Aln kaynak leminin Grafikle Gsterimi

Yanatrma: Kaynatlacak borular birleme yzeyleri stcya paralel olacak ekilde stcya yanatrlr. Paralelliin tam olarak salanp salanmad oluan dudak yksekliinin tipine bal olarak belirlenebilir. Eer tam paralellik salanamamsa ap boyunca homojen dudak ykseklii olumayacaktr. Yanatrma ilemi P1 basnc altnda T1 sresi boyunca yaplr (Grafik 2). T1 sresi oluan dudak yksekliine gre belirlenir. Olmas gereken minimum dudak ykseklikleri Tablo 2de 2. kolonda gsterilmitir. Istcnn yerletirilmesi ve dudak oluumu ilemleri ekil 3 ve ekil 4ten grlebilir. P1 ara yzey basnc 0,15 N/mm2 dir. Ancak bu basn aln kaynak cihaznn manometresinde okunan basn deildir. Kullanc ara yzeyde bu basnc salamak iin

aln kaynak makinasn hangi deere ayarlyacan aln kaynak makinas reticisini verdii bilgilere gre belirlemelidir. Istc

ekil 3:. Istcnn yerletirilmesi

Dudak

Dudak

ekil 4:. Basnl stma (yanatrma) srasnda (sol) ve sonrasnda boru azlarnn yapt dudak

Basnsz stma: Bu ilem iin yanatrma basncndan ok ksa bir sre ierisinde aln kaynak yzeylerini stcdan ayrmadan basn drlr. Bu aamada birleme blgeleri stc ile hemen hemen sfr basnta (ara yzey basnc) temastadr (P2 0,02 N/mm2). Bu esnada s boru ekseni dorultusunda ilerler. Istma sresi T2 Tablo 2de 3. kolonda verilmitir. Bu srenin gerekenden ksa tutulmas halinde, erimi plastik ksmn derinlii aln kaynak iin gerekli olan derinlikten daha ksa olur. Istma sresinin gerekenden uzun tutulmas halinde de aln kaynak blgesi ar eriyecek veya bozunacaktr.

Istcnn karlmas: Basnsz stma ileminden sonra birleme blgeleri stcdan ayrlr. Istc karlrken birleme blgelerine zarar verilmemeli ve/veya pislik bulatrlmamaldr. Istc karldktan sonra ok abuk bir ekilde birletirme ilemi gerekletirilmelidir. Eer gecikilirse souma ve oksitlenme nedeniyle aln kaynak kalitesi bozulur. Bu aama iin maksimum sre T3 Tablo 2de 4. kolonda verilmitir. Birletirme: Istc karldktan sonra borular birbirine yanatrlr. Yanatrma kesinlikle stlm yzeylerin birbirine arpmas eklinde olmamaldr. stenilen P3 basn deerine (ara yzey basnc) lineer bir ekilde klmaldr (Grafik 2). Gerekli sre T4 Tablo 2de 5. kolonda verilmitir. Birletirme basnc P3 0,150,01 N/mm2 olmaldr.

ekil 5:. Basnl stma sonrasnda stcnn ekilip, borularn az aza getirilmesi (sol) ve basn altnda birletirilmesi (sa)

Soutma: Soutma esnasnda birletirme basnc P3 (ara yzey basnc) sabit tutulmaldr. Birletirme ileminden sonra dzgn ikili dudak olumaldr. Dudak boyutlar ve ekli kaynan dzgnln gsterir. Birletirilen borularn melt-flowuna bal olarak farkl dudak ekilleri oluabilir. ekil 6da gsterilen K deeri her zaman sfrdan byk olmaldr. Bu aama iin gerekli minumum sre T5 Tablo 2de 5. kolonda verilmitir.

ekil 6:Dudak detay

Tablo 2: Aln kayna prosesinde nerilen aln kaynak parametreleri

1 2 Yanatrma Istc zerinde Cidar kalnl gzlenen borunun dudak ykseklii mm 4,5 4,5 7 12 19 26 37 50 ... ... ... ... ... ... ... 7 12 19 26 37 50 70 mm (minimum ) 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 45 45 70 120 190 260 370 500 3 Basnsz stma Istma sresi = 10xCidar kalnl s ... ... ... ... ... ... ... 70 120 190 260 370 500 700 s (maksimum) 5 5 6 8 10 12 16 20 ... ... ... ... ... ... ... 6 8 10 12 16 20 25 5 5 6 8 11 14 19 25 4 Istcnn karlmas 5 Birletirme Birletirme sresi s ... ... ... ... ... ... ... 6 8 11 14 19 25 35

Soutma sresi

min (minimum) 6 6 10 16 24 32 45 60 ... ... ... ... ... ... ... 10 16 24 32 45 60 80

Not: Tabloda verilen aln kaynak parametrelerinden herhangi birinin dna kldnda veya anlatlan prosedrlerden birine uyulmad zaman tm aln kaynak ilemi tekrar yaplmaldr.

B4- Adm adm aln kaynak ilemi

1. 2. 3. Gerekli aln kaynak koullarn sala, r. aln kaynak mahallinin stnn kapatlmas. Aln kaynak makinasn jeneratre veya elektrik hattna balayarak alp almadn kontrol et. Aln kaynak yaplacak borular makinaya yerletir ve borularn aksiyel ynde kolay hareket edebilmesini sala. 8

4. 5. 6. 7. 8. 9.

Birleme blgelerini trala. Tralama aparatn makinadan kar. Aln kaynak blgesinden apaklar temizle (fra veya kat havlu) Hava sirklasyonuna kar boru ularn kapat. Birleme yzeylerinin birbirine paralelliini yzeyleri birbirine dedirerek kontrol et (en kt durumdaki boluk genilii Tablo 1deki deerleri gememeli). Kaklklar kontrol et (en kt durumda maksimum 0,1xCidar kalnl).

10. Istc yzey scakln kontrol et (Grafik 1). 11. Istc yzeylerini andrc olmayan ve ty brakmayan bez veya kat havluyla temizle. 12. Hareket basncn aln kaynak makinasnn manometresinden oku ve bu deeri ekte verilen aln kaynak fyne yaz. 13. Aln kaynak makinas reticisinin verdii hesaplamalara veya tablolara gre yanatrma, basnsz stma ve birletirme basnlarn belirle. 14. Tablo 2deki deerleri aln kaynak makinas zerinde uygula. 15. Istcy aln kaynak pozisyonuna getir. 16. Birleme blgelerini stcya abuk bir ekilde yanatr ve yanatrma basncnda Tablo 2de 2. kolonda verilen minimum dudak yksekliklerinin olumasn bekle. 17. Basnc P2 basncna dr. Bu basn sfra yakndr 0,02 N/mm2. P2 basncnda Tablo 2de 3. kolonda verilen sre kadar bekle. 18. Borular birleme blgelerine zarar vermeden stcdan ayr ve stcy al. 19. Birleme yzeylerini Tablo 2de 4. kolonda verilen sre ierisinde hemen hemen deecek kadar birbirine yanatr. Daha sonra %100 temas yaklak sfr hzda gerekletir ve hemen sonra Tablo 2de 5. kolonda verilen sre ierisinde birletirme basnc P3e lineer bir ekilde k. 20. 0,15 N/mm2lik birletirme basncndan sonra dudak olumu olmaldr. ekil 6ya gre K deeri her kesitte sfrdan byk olmaldr. 21. Birletirme basnc altnda Tablo 2de 5. kolonda verilen sre boyunca souma iin bekle. 22. Souma sonunda kaynatlm paralar makinadan demonte et. 23. Ekte verilen aln kaynak fyn tamamla.

EKLER EK1- Aln Kayna aln kaynak kalitesiyle ilgili dikkat edilecek hususlar
Baarl bir aln kaynak elde edebilmek iin yukarda belirtilen parametrelerin dnda; Aln kaynak yaplacak malzemelerin birbiriyle eklen uyumlu olmasna dikkat edilmelidir. Nem, rzgar veya dk scaklktaki ortamlarda , aln kaynak parametrelerinin etkilenmemesi iin makine alma alan bu etkilerden korunmaldr. iii) Aln kaynak yaplacak borularn alnlarnn stma sresi sonunda ayn scaklkta olmasn garanti edebilmek iin aln kaynak blgesi direkt gn vb. etkilerden korunmaldr. iv) Aln kaynak ilemi ncesinde kaynatlacak borularn alnlar toz, apak.vs olmamas iin temizlenmelidir. v) Borular, aln kaynak ilemine balanmadan nce kafalara salam olarak balanmaldr. Bu hem paralarn tam olarak merkezlenip doru bir aln kaynak elde edilebilmesi iin gereklidir, hem de paralarn tralama srasnda kafadan kurtulup, operatre zarar vermesini nlemek asndan nemlidir. vi) Aln kaynak ilemi srasnda (souma sresi dahil) aln kaynak yaplan paralar hibir ekilde mekanik bir kuvvete ve zorlamaya maruz braklmamaldr. Aln kaynak yaplan borunun dier ksm, kolay hareket edebilecei kayc bir zemin zerinde bulunmaldr. Bu, aln kaynak blgesine kuvvet uygulanmadan ileri-geri beslemenin salanabilmesi asndan gereklidir. vii) Tralayc bann gerekli keskinlikte olduundan emin olunmaldr. Belirli zaman aralklarnda bak bilenmeli yada deitirilmelidir. viii) Istcnn teflon kaplamasnda derin izik, entik.vb. olmamaldr. Bunun iin belirli aralklarla stc yzeyi kontrol edilmelidir.

i) ii)

10

EK2- Aln Kayna aln kaynak problemleri ve muhtemel nedenleri

Fazla dudak genilii Dudak orta ksmnda oluan boluk ykseklii ok fazla Dudak st ksm dz Boru etrafnda niform olmayan dudak Dudaklar ok kk Dudaklar boru d yzeyi zerine dnmemi (overlap) Dudaklar ok byk Dudak d kenar kare eklinde Przl dudak yzeyi Ar stma; fazla birletirme kuvveti Fazla birletirme kuvveti; Yetersiz stma; Istma esnasnda basn Fazla birletirme kuvveti; Ar stma Hatal yerletirme (merkezleme); Arzal stma aparat; Yaln ekipman; Yetersiz tralama Yetersiz stma; Yetersiz birletirme kuvveti Dudak orta ksmnda oluan boluk az: Yetersiz stma ve yetersiz birletirme basnc Dudak orta ksmnda oluan boluk ok: Yetersiz stma ve fazla birletirme kuvveti Fazla stma sresi Istma esnasnda basn uygulanm Aln kaynak blgesine aln kaynak esnasnda hidrokarbon bulam

EK3- Aln Kayna aln kaynak kalitesinin kontrol edilmesi

i) rnek bir birletirme hazrlanr.
Min 15s Min 15s

ii) Grsel olarak birletirme blgesi incelenerek aada verilen kabul edilen birletirme resimleriyle kyaslanr. iii) rnek birletirmenin tamamen soumasna izin verilir. iv) rnek zerinden ekilde belirtildii gibi 8 adet para kesilir.

11

Min 15s

Min 15s

s1.5s

v) Kesilen parann birletirme blgesi grsel olarak aada verilen kabul edilen birletirme resimleriyle karlatrlr. Herhangi bir boluk, hatal yanama, kaynamam blge olmamal. vi) Numune para u ksmlar birbirine deecek ekilde bklr. Resim var vii) Aln kaynak blgesinde deformasyon gzlemlenmemeli. Sonu, kabul edilmeyen (aadaki ekillerde gsterilen) balant resimleriyle kyaslanr. Eer bir sorun varsa yeni numune hazrlanarak ayn ilemler tekrar edilir.

12

Boru ve Boru Elemanlarnn Aln Kayna Protokol Fy

Mteri Sipari ad Sipari no. Yrtc firma Kaynaknn ad No Kaynak Makinas Ad Tipi Supervisorun ad ve irket bilgisi Makina no mal yl Kaynak Tarih no Boru lleri dxs mm Kontrol edilen Hareket stc basnc scakl1) C min/maks bar
2) Birletirme Set deerleri basnc (retici Basnsz Birlletirme firmann datas) stma basnc

Yerin stnde Yerin altnda

Malzeme

Sayfa

Hava artlar 1 = gneli 2 = kuru 3 = yamurlu veya karl 4 = rzgarl (r: 34 = yamurlu ve rzgarl) Istcnn Souma Ortam karlmas sresi3) scakl sresi s s C

Alnan nlemler 1 = hi bir ey 2 = emsiye 3 = tente 4 = stma

: : : : Basnsz stma sresi3) s Birletirme sresi3) s

Brden fazla durum s konusu olunca numaralar srala Kod-no Alnan nlemler Notlar

Hava

bar

bar

bar

Kaynaknn mzas:
1) 2)

Tarih ve supervisor imzas:

nfrared termometre ile llmeli Kaynak makinasnn reticisinin vermi olduu tablolara veya hesaplara gre belirlenmelidir. Bu deere hareket basnc da eklenir. 3) Kaynak esnasnda gerekleen deerleri gir.

13