Anda di halaman 1dari 262

1

www.ebooksbrasil.org
2

As Idcias Alsoluiisias no Socialisno
Fudolf Foclcr

Traduao
Nicolau Druno

Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil.con

Fonic Digiial
Digiializaao dc cdics cn acl

2002 Fudolf Foclcr
3

NDICE
Dcdicaioria do Ediior. 5
Noia 2a. Ediao. 7
Prcfacio - Maurcio Tragcnlcrg. 8
Fudolf Foclcr. 14
AS IDIAS ADSOLUTISTAS NO SOCIALISMO. 17
Do alsoluiisno da idcia ao da aao. 18
O idcario dc ProudIon. 24
Os idcais condicionados ao ncio. 37
As concccs auioriiarias. 46
Alsoluiisno, onio dc ariida do socialisno
auioriiario. 55
O nodclo do Esiado ioialiiario. 60
Saini-Sinon c as icorias da coca. 67
Fcrnando Lassallc c scu socialisno. 75
As icorias dc Mar c Daluninc. 84
O caninIo das diiaduras. 92
Vida dc Daluninc. 98
Luisa MicIcl. 137
O incraiivo da Iora. 146
Socicdadc c classc. 152
A volia a Dcus. 158
Considcracs solrc o incrialisno inglcs. 169
Mar c o anarquisno. 180
Social-dcnocracia c anarquisno. 199
Don Quioic. 218
O Ioncn scn calca. 233
Ccrninal. 239
4

OrclIa da 1a. cdiao cn oriugucs. 259
5

Dedicatria do Editor

Esia cdiao c dcdicada a Maurcio
Tragicnlcrg, quc nanicvc viva a iradiao
lilcriaria, cn icnos cn quc Ioncns scn
calca" vcncravan vclIos dcuscs nos aliarcs
acadcnicos.
Foi o Maurcio qucn nc arcscniou F.
Foclcr c rcconcndou sua cdiao, cuidando
cssoalncnic da sclcao dos caiulos a scrcn
rccdiiados cla Ediiora Scncnic, cn 1981, quc,
infclizncnic, nao odia arcar con os cusios
cdiiorais dc cola c acl ara una cdiao
inicgral.
Tcnos dcois, nc concniava quc a scgunda
cdiao, alcn dc nao conicr a olra inicgral, cono
a rincira, da Sagiiario, ficara nais clandcsiina"
quc aqucla.
Prollcnas dc disiriluiao" jusiifiquci. E
cra vcrdadc.
Agora, cn icnos dc cDools, osso rcsgaiar
csia dvida. Ca csia a cdiao inicgral do As Idcus
AIsoutstus no Socusno, disiriluda ara iodo
o nundo!
O Maurcio icria adorado csia nodcrnidadc;}
6
Muuco TugcnIcg
(1929-1998}
Para conIccc-lo nclIor, sua irajcioria c scu
cnsancnio, visiic o
Ccniro dc Docuncniaao Maurcio Tragicnlcrg.
www.nolcl.con.lr/-cdni/
Dcariancnio dc Cicncias Sociais
Univcrsidadc Esiadual dc Maringa.
Valc a cna.
7

Nota do Editor
da 2a. edio
Semente, 1981
A rcscnic cdiao dc As Idcus. AIsoutstus
no Socusno, dc Fudolf Foclcr, nuo rcroduz
inicgralncnic a rincira cdiao lrasilcira,
ullicada cn 1946 clas Edics Sagiiario.
Traia-sc nuiio nais dc una sclcao, dc
cnsaios daqucla rincira cdiao, fciia a ariir dc
un criicrio dc aiualidadc.
Assin, sao aqui rcroduzidos os cnsaios nais
criincnics s discusscs quc aiualncnic sao
iravadas cnirc as divcrsas corrcnics socialisias,
coniraondo socialisno c lilcrdadc.
Os cnsaios nais dc cunIo liicrario, quc sc
rcfcrisscn s qucsics da coca ou ncsno
liograficos nao foran rcroduzidos.
So ara consignar a discrcancia cnirc a
rcscnic cdiao c aqucla, dcianos aqui
ncncionados os iiulos dos cnsaios quc consian
daqucla, nas nao dcsia. Saini-Sinon c as
icorias da coca", Vida dc Daluninc", Lusa
MicIcl", O Incraiivo da Iora", A volia dc
Dcus", Considcracs solrc o incrialisno
inglcs", Don Quioic" c Ccrninal".
8


SOCIALISMO OU ESTATISMO?
Muuco TugtcnIcg

A rccdiao da olra dc Fudolf Foclcr, vclIo
niliianic lilcriario alcnao na Euroa c nos
Esiados Unidos, no Drasil, sc consiiiui cn icna
dc rincira inoriancia. F. Foclcr coloca cn
discussao os grandcs icnas do socialisno
nundial. a rclaao Pariido c classc ocraria, as
rclacs do socialisno con o Esiado scja clc
lurgucs" ou rolciario" c a vialilidadc dc un
rojcio socialisia nao lurocraiico c auioriiario.
Mosira clc, sc nao quiscrnos o facisno ncn a
social dcnocracia ncn a lurocracia auioriiaria
sialinisia ou nao, icnos quc nos laicr conira a
dirciia" c ao ncsno icno conira a cloraao
do iralalIo clo caiial, rocurando alicrar as
foras no inicrior da csqucrda" iniroduzindo ali a
luia conira a divisao dc iralalIo, conira a
Iicrarquia c as rclacs auioriiarias. Eis quc os
classicos ariidos dc csqucrda" rcduzcn a
rcvoluao social a fornas consagradas, a
ccrinnias ondc o Pariido iorna-sc scu rorio
fin ossililiiando a cssoas quc gosiarian dc
iransfornar sua vida, c nao odcn fazc-lo,
9
inicriorizar cssa iransfornaao no sinlcs faio dc
cricnccrcn" ao Pariido.
O concciio dc ariido Iisiorico" surgc dcssa
raiica, o ariido crdcu sua narca
rcvolucionaria, iransfornou-sc nuna
insiiiuiao" ondc sua Iisioria foi rcalsorvida. Elc
c una insiiiuiao quc sc dirigc a indivduos
alsiraios c aionizados, cnquanio una vcrdadcira
rais so odc surgir a ariir dc novincnios
colciivos concrcios. Da a ncccssidadc dc
dcscnvolvcr nas cssoas o csriio dc criica a
qualqucr ordcn" c nao o rcsciio dc una
ordcn" rcicnsancnic rcvolucionaria. Para
Foclcr a lilcrdadc ara iodos inlica na sua
roria lilcrdadc, da a Iisioria da classc
ocraria rcvclar ccria conscicncia da lilcrdadc,
ois, sc os Ioncns fosscn scnclIanics a cosus
as luias rcvolucionarias crdcrian qualqucr
scniido. Foclcr cnicndc a rcvoluao cono o
accsso dos Ioncns lilcrdadc, orcn alcn dos
liniics do lilcralisno classico, dcfinc quc sc c
livrc cnirc iguais, a lilcrdadc icn a igualdadc
cono fundancnio.
F. Foclcr faz a criica do lanisno dc
Esiado" iravcsiido dc socialisia" ondc ariidos
Iicrarquicos lurocraiicos c ccniralizados
roduzcn csiruiuras lurocraiicas, Iicrarquicas c
ccniralizadas ianlcn. Pcrciuan a scaraao
cnirc cnsar" c fazcr" nuiios fazcn c oucos
10
cnsan, rcroduzcn a scaraao cnirc
dirigcnics" c dirigidos. No vasio novincnio da
classc ocraria inicrnacional iodos sao
niliianics, isso c quc c fundancnial rcicr.
Esccialncnic significaiivo c o scu caiulo
Socialisno c Esiado" ondc discuic os icnas
cruciais do socialisno lurocraiico" colocado
icoricancnic cn cquc clos socialisias
lilcriarios do scculo assado cono ProudIon c
Dalunin, or narisias cono Cransci no scu
rinciro crodo, or Pcnclocl, icorico dos
consclIos ocrarios", c raiicancnic conicsiado
clo giganicsco novincnio dc iralalIadorcs na
Polnia cn iorno do sindicaio Solidaricdadc".
No caiulo anicriorncnic ciiado, Foclcr
discuic a csinIosa qucsiao do Esiado dc
iransiao", iniciando or una criica ao
socialisno dc Esiado" dc Louis Dlanc c Lassallc
quc rcicndian uiilizar o Esiado lurgucs ara
acclcrar a nudana social, rcicnsao cssa
rcionada clos ariidos social dcnocraiicos da
IIa. Inicrnacional c clo curo conunisno", una
social dcnocracia rccucrada".
Nao dcia ianlcn Foclcr dc criiicar a icsc
do Esiado iransiiorio" ou o concciio dc Diiadura
do Prolciariado" cono fasc iransiioria do
caiialisno ao socialisno. Pois, cn Mar nao sc
olscrva una lincaridadc a rcsciio do icna do
11
dcsaarccincnio do Esiado", ois Ia difcrcnas
dc osiao a rcsciio cn icios cono O
Manifcsio do Pariido Conunisia" c A Cucrra
Civil cn Frana". Enlora nao dcsaarcan iodas
as anliguidadcs, a consianic da analisc dc Mar
rcsidc na noao do dcliliiancnio aulaiino" do
Esiado Ocrario a ariir dc sua consiiiuiao.
nisicr csclarcccr quc o concciio dc diiadura do
rolciariado" c dc Dlanqui c foi dcscnvolvido or
Lcnin nun scniido nais llanquisia quc narisia,
cono noiou Fosa Lucnlourg cn A Fcvoluao
Fussa". Enlora Mar icnIa uiilizado o concciio
diiadura do rolciariado" na Criica ao Prograna
dc CoiIa, o fcz rarancnic dcois. Enirc a
dcfiniao narisia c a lcninisia do concciio Ia
una difcrcna lasica. Mar caracicriza cono
diiadura do rolciariado" una forna dc
soccdudc, cnquanio Lcnin caracicriza-a cono
una forna dc goucno.
A 30 dc naio dc 1871, Mar cn A Cucrra
Civil cn Frana" adoia a icsc dc diiadura do
rolciariado" igual a govcrno conunal
auiogcsiionario quc Engcls, na sua Iniroduao
cdiao alcna dc 1891, aonia a Conuna dc Paris
cono ccnlo iico dc diiadura do
rolciariado". Isso significa una rcvisao ioial das
idcias a rcsciio cosias no Manifcsio do
Pariido Conunisia" cn 1848. Na rcalidadc Mar
oscila cnirc o csiaiisno c o anii-csiaiisno. Isso sc
dcvcu ao faio dc icr sofrido influcncia jacolina no
12
scniido do csiaiisno c dc ProudIon no scniido
anii-csiaiisia, da suas osiuras lilcriarias
rccIaando o socialisno dc Esiado" dc Louis
Dlanc c Lassallc.
Ouiro onio a cnfaiizar na aiiiudc do
socialisno lilcriario cnquanio raiica c icoria
oliica c sua dcfcsa do ocrario nao
csccializado, vcndo no csccializado" o gcrnc
dc una fuiura arisiocracia ocraria", ja criiicada
or Mar no scculo XIX c Lcnin no scculo XX quc
sc consiiiui cn suoric da oliica social-
dcnocraiica c sindical lurocraiica na Euroa.
Por ouiro lado, c saudavcl a aiiiudc criica do
socialisno lilcriario anic a Icgcnonia dos
iniclcciuais nos cIanados ariidos rolciarios",
cis quc, os ncsnos, na sua naioria dc origcn
lurgucsa ou cqucno lurgucsa icndcn a lcvar ao
novincnio ocrario scus vcios dc fornaao
classisia, doninando os Coniics Ccnirais dcsscs
ariidos c ao ionar o odcr dc Esiado lancjan
ara" o rolciariado scn" o rolciariado. A
Icgcnonia da iniclcciualidadc cqucno lurgucsa
na sua naioria auioriiaria, carrcirisia c avida dc
odcr sc rcaliza airavcs dos ariidos auioriiarios
dc csqucrda" con a lcgiiinidadc confcrida cla
icoria da vanguarda" clalorada or Kauisly c
rcionada or Lcnin scgundo a qual clcs cono
oriadorcs da cicncia" lcvan ao rolciariado or
ncdiaao do ariido a conscicncia oliica", ois
13
o ocrario dciado a si ncsno so cIcgaria a un
nvcl dc conscicncia cconnica, arguncnian
Kauisly c Lcnin. Na raiica o quc sc dcu c quc a
canada iniclcciual cnraizada no Pariido nico no
lcsic curocu c na UFSS icndcn a sc iransfornar
nuna lurocracia auioriiaria con rivilcgios c
inunidadcs anic a classc ocraria, cuja
conicsiaao c dada clos iralalIadorcs Iojc na
Polnia. Sua aao cn iorno do sindicaio
Solidaricdadc" sc consiiiui nun saudavcl
ccrccio dc oliica ocraria oosia ao cIanado
socialisno lurocraiico" csiaiisia.
En suna, a olra dc F. Foclcr c fundancnial
na ncdida cn quc nosira a ossililidadc dc una
raiica socialisia quc dcriva das lascs - or
ccnlo, os consclIos dc falrica - quc aiuan nao
so cono conicsiaao ao nodo dc roduao
caiialisia, nas ianlcn cono agcnics dc un
novo nodo dc roduao qualiiaiivancnic disiinio
do caiialisia. A ncgaao dcssa raiica dc
Conisscs dc Falrica" cono clcncnio fundanic
dc una nova csiruiura roduiiva soncnic lcvou
s fornas dc socialisno dc Esiado" ondc
rclacs caiialisias dc roduao rcgidas cla lci
do valor coniinuan sol rouagcn nova. isso
quc calc dcsnisiificar, da a aiualidadc do
rcscnic livro cn loa Iora rccdiiado.
14

Rudolf Rocker

Una das figuras nais salicnics do novincnio
socialisia c, scn, duvida, a dcssc grandc luiador
alcnao. Hudo HocIc. Cidadao do nundo cono
CociIc, cono NicizscIc, cono Hcinc, airavcs dc
scus scicnia c ianios anos, vivcu os noncnios
nais cruciais do novincnio rcvolucionario da
Euroa c da Ancrica, nunca dcsncniindo os
scus idcais, nunca iransigindo con os
uducsuos, incansavcl scnrc, scnrc na
rincira linIa dc conlaic.
Pcrscguido clo icrror ardo Iiilcriano, fugiu
ara os Esiados Unidos ondc sc cnircgou
rcvisao final dc sua grandc olra NACIONALISMO
E CULTUHA, quc conscguiu salvar das naos da
Ccsiao. Ali cscrcvcu inuncros ariigos ara
jornais c rcvisias socialisias c ainda Iojc vivc na
grandc naao ancricana do noric, ondc coniinua,
acsar dc sua avanada idadc, a luiar or scus
idcais dc lilcrdadc c dc dignidadc Iunanas.
Ncsia cdiao quc fazcnos da olra dc Hudo
HocIc inclunos, alcn dc scu fanoso cnsaio
idcias alsoluiisias no socialisno", quc cnrcsia
o nonc ao livro, alguns ouiros iralalIos liicrarios
c douirinarios, cscriios duranic sua longa
15
carrcira dc roagandisia dc una das icndcncias
nais ondcravcis do novincnio socialisia.
Alcn dcssa olra c NACIONALISMO E
CULTUHA un dos livros rogranados cla
Ediiora c Disiriluidora Sagiiario Lida." Dcssc
roino livro dc Foclcr icnos a salicniar, or
ora, acnas duas oinics. A dc Dcrirand Fusscll
c a do rof. Lcwis Munford. Diz Fusscll.
O livro dc Fudolf Foclcr,
NACIONALISMO E CULTUHA, c una
inorianic coniriluiao filosofia
oliica or sua cnciranic c airaiiva
analisc dc nuiios cscriiorcs fanosos c
or sua lrilIanic criica divinizaao do
Esiado, a nais nociva sucrsiiao dc
nosso icno. Escro quc cnconirc anla
difusao cn iodos os ascs nos quais o
cnsancnio dcsinicrcssado nao c ainda
ilcgal".
Agora a vcz dc Munford.
NACIONALISMO E CULTUFA c una
inorianic coniriluiao nossa
rcrcscniaao da socicdadc Iunana. Nao
c soncnic a olra dc un csriio audaz,
lcn cquililrado, nas ianlcn dc una
rofunda crsonalidadc Iunana... O
solido fundancnio Iisiorico dc Foclcr, a
riqucza das fonics, scu Iunanisno
16
rofundancnic organico vao alcn das
qualificacs acadcnicas.
Nuna alavra, NACIONALISMO E
CULTUHA c una olra quc ncrccc figurar
na ncsna linIa quc o Cunddc, dc
Voliairc, Os dctos do Ioncn, dc Painc c
o Aoo Mtuo, dc Krooilin".
Crcnos icr assin dcvidancnic arcscniado
ao ullico lrasilciro una das figuras nais
ciraordinarias do novincnio socialisia na
aiualidadc.
O EDITOH
17

As Idias
Absolutistas
no Socialismo

Rudolf Rocker
18

Do absolutismo da idia ao da ao

NOSSA oiniao solrc as causas rofundas
quc originaran a aiual caiasirofc nundial, nao
scria caia sc sc dciassc dc lado o acl quc o
socialisno conicnoranco c o nodcrno
novincnio ocrario dcscncnIaran na
rcaraao da iragcdia da culiura quc Iojc cn
dia sc roccssa. Ncsic asccio, icn csccial
inoriancia as icndcncias iniclcciuais do
novincnio socialisia na AlcnanIa, ja quc,
duranic scculos, ccrccran una influcncia
considcravcl solrc os ariidos socialisias da
Euroa c da Ancrica.
O socialisno nodcrno c, no fundo, acnas a
coniinuaao naiural das grandcs corrcnics
lilcrais dos scculos XVII c XVIII. Foi o lilcralisno
quc dcsfccIou o rinciro golc norial no sisicna
alsoluiisia dos rncics, alrindo, ao ncsno
icno, novos caninIos ara a vida social. Scus
rcrcscnianics iniclcciuais, quc viran na
naina lilcrdadc cssoal a alavanca dc ioda
rcforna culiural, rcduzindo a aiividadc do Esiado
aos nais csirciios liniics, alriran crscciivas
conlciancnic novas quanio ao dcscnvolvincnio
fuiuro da Iunanidadc. dcscnvolvincnio quc,
forosancnic, icria lcvado sucraao dc ioda
19
icndcncia alsoluiisia, assin cono a una
organizaao racional na adninisiraao dos lcns
sociais, sc suas concccs solrc a ccononia
iivcsscn avanado ao ncsno asso quc o scu
conIccincnio do cano oliico c do social. Mas,
dcsgraadancnic, isso nao sc dcu.
Sol a influcncia, cada vcz nais accniuada,
da nonoolizaao dc iodas as riquczas, ianio das
naiurais cono das criadas clo iralalIo social,
dcscnvolvcu-sc un novo sisicna dc scrvidao
cconnica. Esic sisicna ccrccu un influo cada
vcz nais funcsio solrc iodas as asiracs
riniiivas do lilcralisno c solrc os rincios
auicniicos da dcnocracia oliica c social,
conduzindo, or logica inicrna, ara cssc novo
alsoluiisno quc cnconirou, Iojc, una crcssao
iao crfciia cono vcrgonIosa na csiruiura do
Esiado ioialiiario.
O novincnio socialisia odcria icr oosio un
diquc a cssc dcscnvolvincnio, nas a rcalidadc c
quc a naioria dc scus rcrcscnianics dciou-sc
arrasiar clo iurlilIao dcssc roccsso, cujas
conscqucncias dcsiruiivas sc nanifcsiaran na
caiasirofc gcral da culiura quc Iojc
conicnlanos. O novincnio socialisia odcria
icr-sc convcriido no cccuior icsiancniario do
cnsancnio lilcral ao ofcrcccr a csic una lasc
osiiiva na luia conira o nonoolio cconnico,
no afa dc quc a roduao social cIcgassc a
20
saiisfazcr s ncccssidadcs dc iodos os Ioncns.
Consiiiuindo assin o conlcncnio cconnico
das corrcnics dc idcias, oliicas c sociais do
lilcralisno, icr-sc-ia convcriido nun clcncnio
odcroso na conscicncia dos Ioncns, c cn
vcculo da nova culiura social na vida dos ovos.
Fcalncnic, Ioncns cono Codwin, Owcn,
TIonson, ProudIon, Pi y Margall, Pisacanc,
Daluninc, Cuillaunc, Dc Pac, Fcclus c, nais
iardc, Krooilin, Malaicsia c ouiros, concclcran
o socialisno ncsic scniido. Coniudo, a grandc
naioria dos socialisias, con incrvcl ccgucira,
conlaicran cssas idcias dc lilcrdadc lascadas
na conccao lilcral da socicdadc, considcrando-
as acnas cono dcrivado oliico da cIanada
Escou dc MuncIcstc.
Dcsic nodo sisicnaiicancnic sc rcvivcu c sc
forialcccu a crcna na onioicncia do Esiado,
crcna quc ja iinIa rccclido un golc scnsvcl
con a aariao das idcias lilcrais dos scculos
XVIII c XIX. un faio significaiivo icrcn os
rcrcscnianics do socialisno, na luia conira o
lilcralisno, ionado cnrcsiado suas arnas,
aniudc, do arscnal do alsoluiisno, scn quc a
naioria scqucr crcclcssc o nal dcsic fcnncno.
Muiios, c csccialncnic os rcrcscnianics da
cscola alcna, a qual, nais iardc, vcio a olicr
una influcncia rcdoninanic solrc iodo o
novincnio socialisia, cran disculos dc Hcgcl,
FicIic c ouiros rcrcscnianics da idcia
21
alsoluiisia do Esiado. Ouiros sofrcran una
influcncia iao odcrosa do jacolinisno franccs,
quc so odian concclcr a iransiao ao socialisno
sol a forna dc diiadura. Ouiros, ainda,
acrcdiiaran nuna icocracia social, ou nuna
csccic dc Naolcao socialisia", quc iraria a
salvaao do nundo.
Coniudo, a ior sucrsiiao foi a conccao
da nissao Iisiorica do rolciariado" quc,
scgundo Mar, iinIa dc sc convcricr, faialncnic,
no covciro da lurgucsia". A alavra cussc nao
consiiiui, no nclIor dos casos, scnao un
concciio dc classificaao social; concciio quc odc
nao scr valido cn dcicrninadas circunsiancias,
nas ncn Mar ncn ningucn, foi caaz, aic Iojc,
dc iraar un liniic fio a cssc concciio, dando-
lIc una dcfiniao caia. Succdc con as classcs o
ncsno quc succdc con as raas; nunca sc salc
ondc icrnina una c conca ouira. Eisicn no
cIanado rolciariado ianias gradacs sociais
cono as quc cisicn dcniro da lurgucsia ou
dcniro dc ouira qualqucr canada do ovo. Mas o
naior crro consisic cn airiluir a dcicrninada
cussc ccrias iarcfas Iisioricas c convcric-la cn
rcrcscnianic dc ccrias corrcnics idcologicas. Sc
sc udcssc dcnonsirar quc os Ioncns nascidos c
cducados, sol ccrias condics cconnicas sc
disiinguian csscncialncnic, quanio a scus
cnsancnios c aios, dos ouiros gruos sociais,
cniao ncn scqucr scria ncccssario ocuar-nos
22
disio, ja quc, anic faios cvidcnics, calc-nos
acnas a rcsignaao. Mas a, rccisancnic, nos
cnconiranos con o onio crucial. O cricnccr a
una canada dcicrninada da socicdadc nao
ofcrccc ncn a ncnor garaniia quanio ao
cnsancnio c aiuaao dos Ioncns. O ncro faio
dc quc quasc iodos os grandcs vanguardisias da
idcia socialisia icnIan sado nao do rolciariado
nas das cIanadas classcs doninanics, dcvcria
dar-nos quc cnsar. Enirc clcs sc cnconiran
arisiocraias, cono Saini-Sinon, Daluninc,
Krooilin; oficiais do ccrciio, cono Considcrani,
Pisacanc c Lavroff; concrcianics, cono Fouricr;
falricanics, cono Owcn c Engcls; saccrdoics,
cono Moslicr c Lancnais; Ioncns dc cicncia,
cono Wallacc c DuIring, assin cono iniclcciuais
dc iodos os naiizcs, iais cono Dlanc, Calci,
Codwin, Mar, Lassallc, Carrido, Pi y Margall,
Hcss c ccnicnas dc ouiros.
Quc sc consolcn os adcios da icoria da
nissao Iisiorica do rolciariado" con a idcia dc
quc o fascisno c acnas un novincnio da classc
ncdia! Mas cssa conccao nao alicra o faio dc
icrcn sado do rolciariado os quasc caiorzc
nilIcs dc voianics quc, na AlcnanIa, dcran
scu voio a favor dc Hiilcr. Prccisancnic nun as
cono a AlcnanIa cn quc o cnsino narisia iinIa
cnconirado iania difusao, aquclc faio icn dula
inoriancia. Sc c ccrio quc os rcrcscnianics
iniclcciuais do aniigo alsoluiisno, isio c, os
23
Hollcs, Maquiavcis, os Dossuci, cic.,
cricnccran s canadas sucriorcs, cnquanio os
rcrcscnianics do alsoluiisno nodcrno, ou
scjan os Mussolini, Sialin c Hiilcr, rovcn das
canadas nais laias, cssa circunsiancia nos
dcnonsira rccisancnic quc ncn as idcias
rcvolucionarias ncn as rcacionarias sc acIan
ligadas a un dcicrninado gruo social.
Os ariidarios do dcicrninisno cconnico c
da icoria da nissao Iisiorica do rolciariado"
afirnan, nao Ia duvida, quc, cn scu caso, nao
sc iraia dc una conccao ordinaria, nas da
ncccssidadc inicrna dc un roccsso naiural, quc
sc dcscnvolvc indccndcnicncnic da voliao
Iunana; nas c rccisancnic csic onio quc sc
dcvc rovar rcviancnic. A roria conccao
narisia c acnas una cscculaao, una crcna,
cono qualqucr ouira, cn quc o dcscjo c o ai da
idcia. A crcna nun dcscnvolvincnio nccanico
dc iodo succdcr Iisiorico solrc a lasc dc un
roccsso incviiavcl, quc icn scu fundancnio na
naiurcza das coisas, c o quc nais rcjuzo icn
causado ao socialisno, ois dcsiroi iodas as
rcnissas ciicas, inrcscindvcis ara a idcia
socialisia. O alsoluiisno da idcia conduz, cn
ccrias circunsiancias Iisioricas, a un
alsoluiisno da aao. A Iisioria aiual ilusira csic
faio con os nais inrcssionanics ccnlos.
24

O iderio de Proudhon

ENTFE os grandcs rccursorcs da idcia
socialisia, ProudIon foi un dos Ioncns quc
nclIor conrccndcran a inoriancia Iisiorica
do socialisno. Aic Iojc nao sc dc dcsiruir sua
influcncia iniclcciual solrc o novincnio
socialisia dos ascs laiinos c c una fonic viva
ara lograr novos csinulos c novas
ossililidadcs dc dcscnvolvincnio. ProudIon
rcconIcccu, con grandc clarividcncia, quc a olra
da Fcvoluao Franccsa Iavia sido rcalizada
soncnic cla nciadc; quc a iarcfa da Fcvoluao
do scculo XIX" dcvia scr a coniinuaao dcssa
olra, lcvando-a crfciao, a fin dc conduzir a
novos caninIos o dcscnvolvincnio social da
Euroa, ja quc a irajcioria da Crandc Fcvoluao
sc csgoiara no noncnio cn quc uscra fin
iuicla nonarquica alainando o caninIo ara
quc os ovos udcsscn ionar nas naos o scu
dcsiino social, dcois dc icrcn csiado duranic
scculos a scrvio do alsoluiisno dos rncics
cono un rclanIo scn voniadc, asscgurando a
cisicncia dcsics or ncio dc scu iralalIo.
A rcsidia a grandc iarcfa da coca, iarcfa quc
ProudIon rcconIcccu nais clarancnic quc a
naioria dc scus conicnorancos. vcrdadc quc
25
a Crandc Fcvoluao iinIa clininado a nonarquia
cono insiiiuiao social c oliica, nas nao logrou
clininar, junio con a nonarquia, a idcia
nonarquica", cono dizia ProudIon, a qual foi
dcscriada ara una nova vida dcvido
ccniralizaao oliica do jacolinisno c da
idcologia do Esiado uniiario. Essa Icrana
ncfasia quc nos ficou dc icnos assados,
crcssa-sc Iojc novancnic no cIanado
rincio do caudilIo" do Esiado ioialiiario, o
qual nao assa dc una nova forna da aniiga
idcia nonarquica".
ProudIon advcriiu clarancnic quc o
alsoluiisno, cssc cicrno rincio dc iuicla ara
un fin qucdo o Dcus, fccIado a ioda oljcao
Iunana, cra o quc naiorcs cnccilIos unIa
aos Ioncns cn suas asiracs ara alcanar
fornas nais clcvadas dc cisicncia social. Para
clc, o socialisno nao significava iao-soncnic un
rollcna dc ccononia, nas ianlcn una
qucsiao culiural, quc alarcava iodos os donnios
da aiividadc Iunana. ProudIon salia quc nao
cra ossvcl clininar as iradics auioriiarias da
nonarquia acnas nun icrrcno, conscrvando-as
cn iodos os ouiros, a nao scr quc sc quiscssc
cnircgar a causa da lilcrdadc social a un novo
dcsoiisno. Para clc, a cloraao cconnica, a
orcssao oliica c a scrvidao iniclcciual nao
significan scnao difcrcnics fcnncnos
roduzidos or una ncsna causa. ProudIon via
26
na nonarquia o snlolo da cscravidao Iunana.
Para clc, nao cra acnas una organizaao oliica
nas un csiado social, o quc roduzia
dcicrninadas conscqucncias incviiavcis, ianio
csiriiuais cono sicologicas, quc sc advcriian
igualncnic cn iodos os icrrcnos da vida social.
Ncsic scniido, cIanava o caiialisno a
nonarquia da ccononia", ois convcric o
iralalIo cn iriluiario do caiial, do ncsno
nodo quc a socicdadc rcsia iriluio ao Esiado c
o csriio Igrcja.
O concciio cconnico do caiial diz
ProudIon a idcia oliica do Esiado ou da
auioridadc, assin cono a conccao icologica da
Igrcja, sao acnas rcrcscniacs idcniicas, quc
sc conlcian rccirocancnic, fundindo-sc unas
nas ouiras. Porianio, iorna-sc inossvcl
conlaicr una c nanicr iniacia a ouira. csic
un faio solrc o qual Iojc cn dia csiao dc acordo
iodos os filosofos. O quc o caiial rcaliza a
rcsciio do iralalIo, o ncsno o faz o Esiado cn
rclaao lilcrdadc, c a Igrcja no quc sc rcfcrc ao
csriio. Esia irindadc do alsoluiisno iorna-sc,
na raiica, iao ncfasia cono na filosofia. Para
orinir o ovo cficazncnic c rcciso cncadcar
ianio o coro cono a voniadc c o coraao. Sc o
socialisno icn a inicnao dc sc rcvclar nuna
forna causiiva, univcrsal c livrc dc iodo
nisiicisno, calc-lIc acnas nosirar
27
conscicncia do ovo a inoriancia dcsia
irindadc".
Pariindo dcsics concciios, ProudIon via no
dcscnvolvincnio dos grandcs Esiados nodcrnos c
na influcncia, cada vcz incrcncniada, do
nonoolio cconnico, o naior crigo ara o
orvir da Euroa. Essc crigo qucria conjura-lo
or ncio dc una rcaraao conscicnic, lascada
na ccricncia, criando una fcdcraao dc
conunidadcs livrcs, solrc a lasc da igualdadc
cconnica c iraiados rccrocos. Salia
clarancnic quc cssc csiado dc coisas nao odia
dcscnvolvcr-sc dc un dia ara ouiro, scnao quc
sc iraiava, cn rinciro lugar, dc fazcr Ioncns
aios ara un nclIor conIccincnio, or ncio do
cnsancnio c das aiividadcs consiruiivas. So
assin scria ossvcl dirigir as suas asiracs cn
ccria dircao, a fin dc quc, or rorio inulso,,
udcsscn fazcr frcnic ao crigo quc os ancaava.
Qualqucr icniaiiva dc clininar as icndcncias
alsoluiisias dcniro do organisno social c r
liniics nais csirciios ao nonoolio cconnico,
significava ara ProudIon, un vcrdadciro asso
frcnic no caninIo da lilcriaao social. Tudo
quanio sc ouscssc a cssa grandc finalidadc,
coniriluindo, conscicnicncnic, a forialcccr a
nonarquia csiriiual, cconnica ou oliica
ncdianic novas rcicnscs dc odcrio, nao faria
scnao cicrnizar o crculo vicioso da ccgucira c
28
rcarar o caninIo ara a rcaao social,
inclusivc sc iais csforos sc fazian con o nonc
rcicnsioso da cuouuo.
A naior aric dos socialisias conicnorancos
ncn scqucr sc dao ao iralalIo dc cncirar nas
idcias dc ProudIon, cujas olras sao iao
ignoradas cla naioria dclcs cono c ignorado
clos zulus o icorcna dc Piiagoras ou a icoria da
unidadc do univcrso. A unica coisa quc conIcccn
dc suas olras, c dc nancira sucrficial, c o scu
cnsino solrc o livrc crcdiio" c scu inicnio dc
insiiiuir un lanco oular", inicnio quc nunca
cIcgou a rcalizar-sc dcvido inicrvcnao do
govcrno franccs. E ainda o conIccincnio dcssa
nnina aric da olra dc ProudIon, icn-no
airavcs da inagcn dcfornada quc dcla fizcran
alguns cscriiorcs narisias, a qual da a
inrcssao dc quc ProudIon nao foi nada nais
quc un cIarlaiao ordinario, quc nao icria fciio
ouira coisa cn ioda a sua vida scnao arcgoar,
anic a olrc Iunanidadc, os scus rcncdios
conira ioda classc dc cnfcrnidadcs sociais.
Na rcalidadc, ProudIon foi cnirc iodos os
aniigos socialisias o quc nais dccidida c
insisicnicncnic sc os crcna nuna anaccia
univcrsal quc curassc iodos os vcios sociais.
Salia quc a iarcfa rcscrvada ao socialisno nao
cra dc nodo algun un no gordio quc odia scr
dcsaiado ncdianic un golc dc csada.
29
Prccisancnic or isso nao iinIa confiana
ncnIuna nos cncdos unucsus, ncdianic os
quais, scgundo nuiios cnsavan, odia olicr-sc,
dc un so golc, a iransfornaao gcral dc iodas as
insiiiuics da socicdadc. Sua criica cnciranic
c convinccnic das icndcncias socialisias dc sua
coca nos roorciona una inrcssionanic rova
dcssa alcgaao.
ProudIon cra un Ioncn quc nao iinIa
nctus xus, ois conrccndia crfciiancnic quc
a vcrdadcira naiurcza da socicdadc dcvia luscar-
sc na cicrna nuiaao dc suas fornas, c quc a
scrviranos ianio nclIor quanio rcduzidas
fosscn as larrciras ariificialncnic lcvaniadas c
quanio nais firnc c conscicnic fossc a
ariiciaao quc os Ioncns ionasscn ncssas
nudanas. Ncsic scniido, dissc ProudIon cn
ccria ocasiao, quc a socicdadc sc arccc a un
aarclIo dc rclogio, quc lcva dcniro dc si o
rorio inulso cndular, scn ncccssidadc dc
ncnIuna ajuda alIcia ara crnancccr cn
novincnio. A lilcriaao social significava, ara
clc, un caninIo c nao una ncia, ja quc
conariilIava da oiniao dc Ilscn quc dissc.
Qucn ossui a lilcrdadc dc nodo difcrcnic da
quc asira, ossui-a noria c scn csriio, orquc
o concciio dc lilcrdadc icn rccisancnic a
roricdadc dc ir anlificando-sc consianicncnic
cnquanio nos vanos aodcrando dcla. Porianio,
sc algucn sc dcicn cn ncio da luia, dizcndo
30
'agora c ninIa', dcnonsira or isso ncsno quc
ja a crdcu".
Pariindo dcssc onio dc visia, c rcciso
valorizar ianlcn as icniaiivas raiicas dc
ProudIon. Esics inicnios dcrivavan-sc das
circunsiancias da coca, c so odcn scr
clicados c conrccndidos cn rclaao con a
ncsna. Cono succdc con qualqucr cnsador
cuja aiividadc cricncc ao assado, ianlcn
cisicn na olra dc ProudIon asccios quc foran
sucrados clo icno, ficando, no cnianio,
iniacia a inoriancia criadora dc sua olra. Aic
nos arccc surrccndcnic quanio crnanccc
ainda vivo, alcanando novo significado
rccisancnic cn rclaao aiual siiuaao
nundial.
ProudIon, quc conrccndcu a csscncia do
Esiado nclIor quc a naioria dc scus
conicnorancos socialisias, nao iinIa iluscs
quanio s conscqucncias incviiavcis dc iodas as
icndcncias alsoluiisias, quaisqucr quc fosscn as
fornas quc csias udcsscn arcscniar c
qualqucr quc fossc o gruo quc as csiinulassc.
Porianio, ianlcn conrccndia clarancnic o
caraicr vcrdadciro dc iodos os ariidos oliicos,
c csiava convcncido firncncnic dc quc dclcs nao
odcria sair ncnIun iralalIo criador ara una
auicniica iransfornaao social. Para isso advcriia
aos socialisias, ciraviados no caninIo das
31
icndcncias alsoluiisias, iraiando dc clicar-lIcs
quc, assin quc o socialisno cIcgassc a govcrnar,
icrninaria scu acl c ficaria cnircguc
irrcncdiavclncnic rcaao.
Todos os ariidos oliicos, scn cccao
alguna dizia ProudIon cnquanio asiran
ao odcr ullico, nao assan dc fornas
ariicularcs do alsoluiisno. Nao Iavcra
lilcrdadc ara os cidadaos; nao Iavcra ordcn na
socicdadc, ncn unidadc cnirc os iralalIadorcs,
cnquanio cn nosso caiccisno oliico nao figurc
a rcnuncia alsoluia auioridadc, arcalouo dc
ioda iuicla".
ProudIon foi cnirc os socialisias nais vclIos,
ialvcz o unico quc dcclarou gucrra a iodo sisicna
fccIado, ja quc iinIa advcriido quc as condics
da vida social sao dcnasiado nuliilas c
Icicrogcncas ara scrcn ionadas dcniro dc un
dcicrninado noldc, scn quc sc concia violcncia
conira a socicdadc ao sulsiiiuir una vclIa forna
dc iirania or ouira nova. Porianio, scus aiaqucs
nao sc dirigian iao-soncnic conira os
rcrcscnianics da ordcn social aiual, nas
ianlcn conira nuiios dos cIanados
lilcriadorcs", quc unicancnic qucrian conuiar
scus osios con os ossuidorcs dc cniao,
roncicndo s nassas icsouros na lua ara
odcr nais facilncnic alusar dclas cn lcncfcio
dc sua anliao cssoal. Dc una significaiiva
32
assagcn, ionada dc una caria dc ProudIon a
Karl Mar, quc iranscrcvcnos a scguir, odcnos
dcduzir quao livrcncnic cnsava ProudIon.
Traicnos cn conun, sc vocc qucr, dc
conIcccr as lcis da socicdadc; fiar scu nodo dc
scr c scguir o caninIo quc rcaranos ao
sulncicr-nos a cssc iralalIo. Mas, or Dcus!
nao cnscnos, or nossa aric, cn ccrccr una
iuicla solrc o ovo, dcois dc icr dcsirudo, u
o, todo dognutsno. Nao caianos na
coniradiao dc scu conairioia Mariin Luicro, o
qual, dcois dc icr rcfuiado os dognas da icologia
caiolica, roccdcu, con zclo incrcncniado c
grandc luo dc inicrdiios c juzos condcnaiorios,
a dar vida a una icologia roicsianic. Ha ircs
scculos, csia a AlcnanIa ocuada cn clininar
cssc novo rcvcsiincnio alicado or Luicro ao
vclIo cdifcio. Nao dcvcnos colocar os Ioncns,
ncdianic novas confuscs c o disfarcc dc vclIos
fundancnios, anic una nova iarcfa. Do fundo do
coraao alaudo a sua idcia dc dar crcssao a
iodas as oinics aiuais. Traicnos dc fazc-lo na
forna dc una clicaao anisiosa; dcnos ao
nundo o ccnlo dc una iolcrancia salia c
clarividcnic; c nao iraicnos, clo faio dc acIar-
nos frcnic dc un novincnio, dc convcricr-nos
cn caudilIos dc una nova iniolcrancia. Nao
dcvcnos fazcr-nos assar or aosiolos dc una
nova rcligiao, ncn scqucr da rcligiao da logica c
da razao. Fccclanos c csiinulcnos iodo o
33
roicsio; csiignaiizcnos iodo cclusivisno, iodo
nisiicisno. Nao considcrcnos janais csgoiada
una qucsiao. c, dcois dc icr gasio nosso uliino
arguncnio, concccnos dc novo, sc for
ncccssario, con cloqucncia c ironia. Ncsias
condics adcriria con razcr sua associaao.
Do conirario, nao."
Esias alavras, daiadas dc 17 dc naio dc
1846, sao dulancnic inorianics. En rinciro
lugar, c caracicrsiico ara nosirar a nancira
franca c sinccra dc ProudIon, rcvclando sua
rofunda avcrsao conira iodo dognaiisno c iodo
scciarisno. c c inorianic, adcnais, orquc foi a
causa incdiaia da ruiura quc Iouvc cnirc Mar
c ProudIon.
ProudIon foi un cnsador soliiario, nal
conrccndido, nao so or scus advcrsarios
dcnocraias c socialisias, nas ianlcn, nuiias
vczcs, aic or scus rorios ariidarios
osicriorcs, os quais confundiran ccrias
roosics raiicas dc ProudIon, nascidas no
calor das condics da coca, con a vcrdadcira
olra dc sua vida. Sua corrcsondcncia volunosa
(quc consia dc caiorzc alcniados ionos} conicn
inuncras clicacs dc suas idcias, quc
dcnonsiran o quc foi diio anicriorncnic, c quc
sao indiscnsavcis ara un csiudo conscicncioso
dc suas olras. O olIar dc ProudIon dirigia-sc
rofundancnic ara as rclacs inicrnas dos
34
fcnncnos sociais ara quc udcssc cnconirar
un cco naquclcs ccgos iniiadorcs da iradiao
jacolina, quc cscravan a salvaao soncnic or
ncio dc una diiadura. Foi, cnirc os aniigos
socialisias, un dos oucos quc rcicndcu lcvar a
un fin o cnsancnio oliico do lilcralisno,
dando-lIc un conicudo cconnico.
caracicrsiico quc rccisancnic os
rcrcscnianics da cscola narisia iraiarao,
scnrc, dc rcfuiar o rcicndido uioisno" dc
ProudIon, fazcndo fincac, con grandc alcgria
naliciosa, cn quc o incnso forialccincnio do
odcr ccniral do Esiado c a influcncia
consianicncnic incrcncniada dos nodcrnos
nonoolios cconnicos, rovavan clarancnic o
airaso iniclcciual das idcias c asiracs dc
ProudIon, cono sc o faio dc ial dcscnvolvincnio
alicrassc, or ncnor quc fossc, a roria
rcalidadc. Con o ncsno dirciio sc odcria
susicniar Iojc quc a douirina da cIanada
nissao Iisiorica do rolciariado" nos conduziu
ioialncnic ara o fascisno c ara o advcnio do
Tccco HccI.
ProudIon rcviu clarancnic as
conscqucncias includvcis dc un dcscnvolvincnio
ncssa dircao, c nao ouou csforos ara iornar
os scus conicnorancos conscicnics da
nagniiudc do crigo. Mais quc ningucn uniu
iodas as suas foras a fin dc guiar os Ioncns
35
ara novos caninIos quc rcvcnisscn a
caiasirofc inincnic. E nao foi cula sua quc sc
icnIan dcsrczado as suas advcricncias, c quc
sua alavra sc icnIa crdido no ncio do csirondo
das aics dos ariidos oliicos. Todo o
dcscnvolvincnio cconnico, oliico c social,
solrciudo dcois da gucrra franco-alcna dc
1870-71, nosira-nos, con clarcza aicrradora,
quania razao icvc ProudIon cn scu julgancnio
da siiuaao gcral. Prccisancnic Iojc, quando con
vclas solias nos diriginos ara un novo crodo
do alsoluiisno oliico c social; nun noncnio
cn quc o nodcrno caiialisno ccniralizado
csczinIa, aic naiar, con lruial dcsrczo dc
ioda considcraao Iunana, os uliinos rcsios dc
indccndcncia cconnica, c quando as
rcicnscs diiaioriais sao nais inicnsas, rcvcla-
sc clarancnic ioda a inccia iniclcciual dc nossa
coca; rccisancnic Iojc sc nanifcsia cn ioda a
sua cicnsao, a inoriancia Iisiorica da olra dc
ProudIon.
Solrciudo rcvcla quc a lilcriaao social nao
consiiiui acnas un rollcna cconnico. A
GccIscIutung(1}, o ajusic nais crfciio das
foras cconnicas, nao ofcrccc garaniia alguna
ara a lilcriaao auicniica c ioial da
Iunanidadc. Aic, sol ccrias circunsiancias,
roduz o cfciio dc una cscravizaao nuiio naior
quc a quc icnos conIccido aic Iojc. A fc ccga dc
ianios socialisias cn quc a csiaiizaao da
36
ccononia ossa rcsolvcr a qucsiao social, lascia-
sc nuna conccao ioialncnic crrnca da iarcfa
quc incunlc ao socialisno. Os aconiccincnios
cconnicos nos cIanados Esiados ioialiiarios, c
csccialncnic no ccnlo insiruiivo quc nos da a
diiadura do rolciariado" na Fussia, nosiran-
nos con grandc clarcza quc a csiaiizaao da vida
cconnica caninIa aralclancnic a una ioial
dcncgaao dc iodos os dirciios c lilcrdadcs
cssoais; c assin Ia dc scr faialncnic, ja quc a
csiaiizaao da ccononia ajuda a sulir ao odcr
una Iicrarquia lurocraiica, cuja influcncia,
cnquanio classc doninanic, nao sc iorna ncnos
ncfasia ara o ovo iralalIador quc o acl
dcscncnIado clas classcs ossuidoras nos
Esiados caiialisias, c aic o sucra quanio s
suas conscqucncias csiriiuais, fsicas c norais.
A igualdadc cconnica quc rcina nas riscs ou
nos quaricis nao consiiiui ccriancnic nodclo
adcquado ara a culiura social nais clcvada do
fuiuro. Tanlcn ncsic asccio ProudIon sc
arcscnia cono rofcia, ois rcdissc quc una
uniao do socialisno con o alsoluiisno icria dc
conduzir naior iirania dc iodos os icnos.
37

Os ideais condicionados ao meio

O irao aniililcral quc sc advcric no cano
do socialisno, coniriluiu con una aric nao
cqucna, cnlora inconscicnic c nao
dclilcradancnic, a alainar o caninIo ara a
conccao do Esiado ioialiiario. Na vcrdadc, a
cIanada diiadura do rolciariado" na Fussia
lcvou raiica as rinciras idcias dc un Esiado
ioialiiario, quc nais iardc Iavia dc scrvir cono
nodclo, cn nuiios asccios, a Mussolini c a
Hiilcr. A oosiao dcniro do cano conunisia,
isio c, os ariidarios dc Troizly c ouiros gruos
dissidcnics, adniiiran nais iardc alcriancnic
quc o stunsno foi o rccursor da rcaao fascisia
na Euroa; nas con isso csqucccran algo
csscncial, isio c, quc Lcninc c Troizly foran os
rccursorcs dc Sialin. Nao c a cssoa do diiador
quc dccidc a qucsiao, nas a insiiiuiao da
diiadura cono ial, da qual roccdc iodo o nal c
quc, confornc a sua naiurcza, nunca odc scr
ouira coisa quc a rccursora dc una nova rcaao
social, inclusivc sc o socusno c u Ictuuo do
octuudo lIc scrvcn cono folIa dc arrcira
ara oculiar-lIc o vcrdadciro caraicr.
Foi scn duvida faial ara o dcscnvolvincnio
socialisia quc, ja cn sua rincira fasc, icnIa
38
sofrido foric influcncia das corrcnics dc idcias
auioriiarias da coca, idcias quc sc dcrivavan
das iradics jacolinas da Crandc Fcvoluao
assin cono do largo crodo das gucrras
naolcnicas. Talvcz cssc roccsso icnIa sido
incviiavcl, ja quc ioda coca Iisiorica gcra un
dcicrninado nodo dc cnsar, a cuja influcncia so
alguns sao caazcs dc sulirair-sc, ois os
Ioncns sc acIan dcnasiadancnic vinculados s
condics sociais dc sua coca.
Quando Willian Codwin, cn 1793, lanou ao
nundo scu Potcu! Justcc, os ovos sc acIavan
cniao conlciancnic sol a inrcssao roduzida
clos grandcs aconiccincnios na Frana, c cran
avcssos a qualqucr conccao nova no icrrcno da
vida oliica c social. Foi csia a razao or quc as
idcias lilcrais dc Ficardo Pricc, Josc Pricsilcy c,
solrciudo dc Tonas Painc, ccrccsscn cniao
una influcncia iao cnciranic solrc as canadas
iniclcciualncnic vivas do ovo inglcs; influcncia
cujos cfciios sc olscrvaran cniao duranic algun
icno, quando a rcaao, dcvido gucrra conira a
Fcullica Franccsa, sc csicndcu odcrosancnic,
iraiando dc naiar violcniancnic iodas as
icndcncias lilcrais. O dcscnvolvincnio idcologico
acIava-sc cniao ainda cn linIa asccndcnic, c
nao iinIa crdido scu vo inicrior, cono iria
succdcr, cn anos osicriorcs, dcvido s grandcs
dccccs sofridas cla nuliidao.
39
As circunsiancias ja Iavian nudado
considcravclncnic quando aarcccran Saini-
Sinon, Fouricr c Owcn con scus lanos ara
una iransfornaao da vida social. En Saini-
Sinon, csscs lanos so dcois dc 1817 rccclcn
scu vcrdadciro caraicr social, cnquanio Fouricr
dcscnvolvcu duranic o rinciro Incrio suas
idcias socialisias cn sua olra iniiiulada TIcoc
dcs quutc nouucncnts (1808}. Mas anlos
cnconiraran un nuncro considcravcl dc adcios
soncnic dcois da qucda dc Naolcao, quando ja
sc iinIa csicndido solrc a Euroa a sonlra da
Suntu Aunu. Na ncsna coca, ianlcn Folcri
Owcn dcu luz ullica scus lanos dc rcforna
social. Nas ircs dccadas scguinics aarcccran
nun c nouiro lado do Canal, grandcs ondas dc
novos cnsancnios, solrc as iarcfas sociais da
coca, quc acrcdiiavan odcr rcsolvc-las or
ncio dc una iransfornaao radical das condics
cconnicas.
Mas iodas cssas icndcncias sc nanifcsiaran
iao-so no noncnio cn a Euroa acnas Iavia
icrninado una das cocas nais duras c agiiadas
dc sua Iisioria, coca cujas rccrcusscs
csiriiuais c naicriais crdurarian ainda or
nuiio icno. As icncsiadcs da Crandc
Fcvoluao, quc iinIan sacudido rofundancnic
os aliccrccs da socicdadc curocia, ja iinIan
assado. Dclas soncnic crnancccu a gucrra,
quc fora dcscncadcada cn 1792, convcricndo os
40
ascs nais inorianics do Coniincnic, duranic
vinic c ircs anos, con oucos inicrvalos, cn
vcrdadciros canos dc laialIa. Tanlcn ja sc
dcsvancccra o rcsigio c a onioicncia niliiar do
Incrio, quc dcvorara scis nilIcs dc vidas
Iunanas, dciando aos si ovos conlciancnic
csgoiados. En iodos os ascs rcinava una
niscria icrrvcl, falia dc iralalIo c runa
conlcia da ccononia. Os Ioncns cran rcsa
facil do dcsalcnio quc os iornava incaazcs ara
qualqucr rcsisicncia. O ardcnic cniusiasno quc a
ionada da DasiilIa dcscriara aniigancnic cn
iodos os ascs, dc Ia nuiio sc dcsvancccra.
TinIan sido dcrruladas aic as uliinas
cscranas fundadas na qucda dc Naolcao,
dcvido ao dcscarado crjurio dos rncics,
dando lugar a una nova rcsignaao anic o
incviiavcl. AcIavan-sc os Ioncns iao csgoiados
quc ja nao cran caazcs dc ionar novo inulso.
Aqucla foi una coca dc csgoiancnio fsico c
dcsnoralizaao iniclcciual quc icn nuiio dc
conun con a nossa, c, lascando-nos cn nossas
rorias ccricncias, odcnos julga-la Iojc cn
dia nuiio nclIor do quc ionando or lasc os
livros da Iisioria. Da ncsna forna quc cn nossa
coca a Fcvoluao russa, aclanada clos
iralalIadorcs socialisias do nundo iniciro con
ianio cniusiasno, dcgcncrou sol a diiadura dos
lolcIcvisias, convcricndo-sc nun dcsoiisno
scn csriio quc icria dc alainar o caninIo ara
41
a rcaao fascisia, assin afogou o icrror ccrcido
clos jacolinos, con suas alsurdas naianas cn
nassa, o cco odcroso quc a Fcvoluao, a
rincio, iinIa cnconirado cn ioda a Euroa, c
alriu assin o caninIo diiadura dc Naolcao,
cuja Icrana oliica assou nais iardc ara as
naos da Sania Aliana. E assin cono a gucrra
dc 1914-18 c scus incviiavcis fcnncnos
sccundarios csgoiaran conlciancnic a Euroa,
condcnsando-sc nuna crisc cconnica
crnancnic dc incnsa cnvcrgadura, as
dcsgraadas gucrras, quc sc rcalizaran sol a
Fcullica c nais iardc sol Naolcao, dcsiruran
o cquillrio cconnico dc Euroa; c dcsiruran-
no iao conscicnciosancnic quc duranic nuiio
icno nada dc roscrar, cccio a olrcza das
nassas c una niscria infiniia. En anlos os
casos, a dcccao das nassas c a inscgurana
cconnica conduziran a una rcaao
inicrnacional, quc nao sc liniiava acnas s
aiividadcs dos govcrnos, nas quc sc nanifcsiava
ianlcn cn iodos os ranos da vida social. O
caraicr dcssa rcaao foi difcrcnic, dcsdc logo, cn
anlos os crodos, confornc s difcrcnics
condics da coca, nas suas conscqucncias
csiriiuais roduziran rcsuliados idcniicos.
Sc nao solrcvicssc a gucrra, a nova csiruiura
social da Frana icr-sc-ia, rovavclncnic,
dcscnvolvido ionando un caninIo disiinio, c
nao icria crniiido a diiadura dc un so ariido.
42
Na vcrdadc, a rincio, iodos os ariidos, con
cccao dc una cqucna ninoria, adoiaran una
aiiiudc Iosiil anic a diiadura, ois cada gruo
icnia convcricr-sc cn viina do ouiro, no caso dc
quc o azar dcssc a csic o odcr. Mas a gucrra
conduziu faialncnic a una scric dc ncdidas quc
ajudaran a faciliiar o caninIo diiadura. O
scniincnio dc inscgurana c a dcsconfiana
gcral, quc cn iodas as arics farcjavan ininigos
cscondidos, dcscjosos dc surinir as grandcs
conquisias da Fcvoluao ara rcsialclcccr o
aniigo csiado dc coisas, ianlcn iivcran o scu
acl, dcscriando no ovo a crcna na
ncccssidadc rovisoria da diiadura, a fin dc
acalar con a crisc. Mas una vcz cIcgados a cssc
circno, a sucrioridadc iniclcciual dcia cniao,
dc dccidir; a lruialidadc dos ncios c quc cniao
dccidc, assin cono a asiucia cssoal c as
oinics lilcrias dc iodo cscruulo noral. Mas
cssas qualidadcs cosiunan scguir junias con a
liniiaao idcologica c a ncdiocridadc das
concccs. Ja quc ara os rcrcscnianics da
diiadura a fora lruial significa a rincira c a
uliina alavra dc auioconscrvaao, nunca sc
vccn olrigados a dcfcndcr suas acs lascando-
sc cn considcracs dc ouira csccic. A fanosa
frasc dc Cavour dc quc or ncio do csiado dc
siio qualqucr asno odc govcrnar", odc alicar-
sc nclIor ainda diiadura, ois ioda diiadura
43
nao c ouira coisa quc una naao cn crnancnic
csiado dc siio.
En condics nornais cisicn ccrias
ossililidadcs dc criar novos caninIos dc
dcscnvolvincnio, quc surgcn scnrc cnquanio
nao sc csirangulou conlciancnic, con ncdidas
iiranicas, a lilcrdadc dc discussao solrc as
condics sociais. Aic os rcrcscnianics nais
dccididos do conscrvadorisno oliico nao odcn
sulirair-sc or conlcio, cn iais circunsiancias,
s rccrcusscs norais dc una nanifcsiaao
dcnocraiica. Da ncsna forna quc a Igrcja
ronana icvc dc sc rcsignar, ouco a ouco, con a
cisicncia das difcrcnics icndcncias roicsianics,
assin o conscrvadorisno oliico c social sc vc
olrigado rcsignaao anic ccrios rcsuliados da
conscicncia dcnocraiica do ovo, os quais sao
conscqucncias das rcvolucs conira o
alsoluiisno dos rncics. Una ial rcsignaao
anic os faios Iisioricos sc iorna incviiavcl cn
circunsiancias nornais, ja quc ncn a rcvoluao
ncn a rcaao sao caazcs dc aniquilar
conlciancnic o advcrsario. Para rcsialclcccr
dcois dos grandcs alalos, o cquillrio social, c
iornar ossvcl a coocraao social, sc
dcscnvolvcran aulaiinancnic ccrios rincios
nos quais sc fundan, incrcciivclncnic, o vclIo
c o novo, c quc sc condcnsan, no curso do
icno, aic sc convcricrcn cn dcicrninado
csiado lcgal, quc nao sc odc violar
44
arliirariancnic cn qualqucr noncnio, sc nao sc
qucr quc a socicdadc ncrgulIc crnancnicncnic
cn alcrio csiado dc gucrra.
Esic csiado lcgal, assin criado, varia dc grau,
scgundo ganIc ou crca fora na vida ullica
una ou ouira icndcncia, nas scu fundancnio
noral crnanccc iniacio cnquanio as condics
sociais gcrais nao sc convcrian cn
insusicniavcis or sua roria fora, inclindo
ara una nudana rcvolucionaria do csiado dc
coisas csialclccido. Tanlcn sc a aric nais foric
inicnia iorccr o dirciio vigcnic c inicrrcia-lo a
scu favor, isso succdc, cn icnos iranquilos,
scnrc solrc a lasc dos concciios lcgais cn
vigor, a fin dc cviiar confliios naiorcs quc
ossan r cn crigo o cquillrio social. Aic o
nais cncrdcnido Tory nao cIcgaria a dcfcndcr,
cn circunsiancias nornais, a rcsiauraao do
alsoluiisno nonarquico, nas adaiaria suas
icndcncias ao csiado dc lcgalidadc gcral, a fin dc
odcr fazc-las valcr. Inicniara, cn caso dc lIc
arcccr rocia a ocasiao, liniiar os fciios dc
ccrios dirciios c lilcrdadcs, nas nunca ora cn
duvida csscs ncsnos dirciios c lilcrdadcs, con
os quais icn dc convivcr, ja quc consiiiucn una
aric csscncial da ordcn social cisicnic. csia
a razao ianlcn or quc as rcvolucs nao sc
odcn criar ariificialncnic iodos os dias, nas
quc dccndcn, da ncsna forna quc os crodos
dc rcaao social, dc dcicrninadas condics. So
45
dclaio dcsic onio dc visia odcnos arcciar,
con caiidao, a influcncia quc as corrcnics
oliicas do icno ccrccn solrc o
dcscnvolvincnio Iisiorico do socialisno.
46

As concepes autoritrias

A influcncia das difcrcnics corrcnics oliicas
solrc o dcscnvolvincnio do cnsancnio
socialisia, odc scr dcicrninada clarancnic , cn
qualqucr as, c inrinc una narca csccial quc
sc nanifcsia, solrciudo, na aiiiudc quc assuncn
scus ariidarios anic o Esiado. Nao cisic, con
cfciio, conccao oliica alguna, dcsdc a
icocracia aic a anarquia quc nao icnIa
cnconirado ccria crcssao no novincnio
socialisia. Os grandcs rccursorcs do socialisno
nodcrno iinIan cn conun una coisa. vian na
dcsigualdadc das condics cconnicas a
vcrdadcira causa dc iodos os nalcs sociais, c sc
csforavan cn lcvar cssa convicao conscicncia
dc scus conicnorancos. Saini-Sinon c Fouricr
iinIan rcscnciado as icncsiadcs da Crandc
Fcvoluao, c ianlcn Owcn fora icsicnunIa das
rccrcusscs incdiaias quc icvc aquclc grandc
drana Iisiorico cn rclaao nova csiruiura da
Euroa. A naioria dc scus disculos roccdian
da coca do rinciro Incrio; orianio iinIan
visio dirciancnic os cfciios incdiaios da
Fcvoluao, assin cono o lonaariisno c as
icndcncias conira-rcvolucionarias do crodo da
Fcsiauraao, julgando-o, nuiias vczcs, dc nodo
nuiio difcrcnic dc cono o fizcran as gcracs
47
osicriorcs, quc conIccian iudo aquilo acnas
airavcs das dcscrics dos Iisioriadorcs, ois as
inrcsscs vivas quc rccclcnos dun
aconiccincnio incdiaio cosiunan scr nuiio
difcrcnics das rcrcscniacs quc fornanos
airavcs da crscciiva do icno.
Ao considcrar as idcias c as aiividadcs
daquclcs rinciros oria-vozcs do socialisno cn
rclaao sua coca, conrccndcnos sua
osiao, con iodos os asccios forics ou dclcis,
scn icr quc rccorrcr a cssa classificaao,
arliiraria c insignificanic, dc socialisno uioico"
c socialisno cicnifico". O faio c quc Ioncns
cono Saini-Sinon, Considcrani, Dlanc, Vidal, c
solrciudo, ProudIon, dc nodo algun
considcravan o socialisno cono una rcvclaao
do ccu, nas cono rcsuliado naiural do
dcscnvolvincnio cconnico, cIcgando assin a
concluscs quc nao conscguiran sucrar ncn
ncsno os rcicnsiosos rcrcscnianics do
cIanado socialisno cicnifico".
Con cccao daquclas icndcncias cujas
asiracs roccdian, dc nodo incdiaio, das
iradics oliicas do jacolinisno, da douirina
conunisia dc Dalcuf c dc sua Conjuraao dos
Iguais", quasc iodas as cscolas do socialisno cn
Frana c Inglaicrra iinIan dc conun considcrar
quc a rcalizaao dc scus fins odia lograr-sc
ncdianic una iransfornaao acfica das
48
insiiiuics sociais c cla cducaao das nassas.
Alguns quiscran clicar cssc irao caracicrsiico
cla carcncia cssoal dc icncrancnio
rcvolucionario; ouiros dcsiacan nclc una
csiranIa, ignorancia das lcis dc dcscnvolvincnio
social". Mas anlas as icniaiivas dc clicaao
carcccn dc validcz, clo ncro faio dc quc nao
ionan cn considcraao o fundancnio do
rollcna.
Muiios daquclcs cIanados uioicos"
dcscncnIaran un acl inorianic nas
consiracs das socicdadcs sccrcias conira os
Dourlons. Enirc clcs acIan-sc rccisancnic os
quc, nais iardc, cono rcrcscnianics da nova
douirina, nada cscravan das insurrcics
rcvolucionarias. Dazard, Lcrou, DucIcz, Calci c
nuiios ouiros foran os ncnlros nais aiivos da
Carlonaria franccsa. Alguns dclcs iinIan csiado
filiados socicdadc sccrcia dos Anigos da
Vcrdadc". DucIcz, quc, dcois da fracassada
icniaiiva da sullcvaao dc 1821, fora dciido c
julgado, cscaou noric graas a un so voio. Foi
sua anizadc con Saini-Sinon quc o lcvou a
ouiros caninIos. O rorio Saini-Sinon, cn sua
juvcniudc, iinIa ariiciado da sullcvaao nas
colnias noric-ancricanas conira a Inglaicrra, c
iinIa conlaiido sol as ordcns dc WasIingion.
Porianio, dificilncnic odia afirnar-sc quc as
inclinacs rcvolucionarias foran conlciancnic
alIcias quclcs Ioncns. O faio dc quc, dcois dc
49
ccrincniar un csclarccincnio inicrior or ncio
do socialisno, dciaran dc confiar no ciio doc
novincnios insurrccionais clica-sc icndo-sc
cn conia a nova dircao dc scu cnsancnio,
assin cono clas condics quc rcvalccian cn
scu icno. TinIan rcconIccido quc as razcs do
nal social cran dcnasiadancnic rofundas ara
quc fossc ossvcl clnina-las iao-so ncdianic
ncdidas violcnias; adcnais nao sc odia cscrar,
cniao, aoio algun das nassas csgoiadas clas
longas gucrras c suas conscqucncias.
Assin succdcu quc a cducaao das nassas
sc convcricu, ara a naioria dos aniigos
socialisias, cn cano csscncial dc sua aiividadc.
As ccricncias dolorosas da coca iinIan-lIcs
cnsinado quc una iransfornaao nais radical da
vida sc iornava inossvcl cnquanio a fraao
cnsanic do ovo nao csiivcssc ainda
conquisiada clas novas idcias c nao sc
cnconirassc ainda convcncida da nagniiudc da
iarcfa quc lIc conciia. As uliinas alavras dc
Saini-Sinon, c dirigidas ao scu disculo
rcdilcio Fodrigucz, nao csqucas nunca, ncu
filIo, quc c rcciso icr o coraao cIcio dc
cniusiasno or una idcia ara odcr lcvar a
cfciio grandcs coisas", sao a crcssao nais
rofunda dcssc conIccincnio. Pois as condics
cicrnas dc vida nao sao scnao o solo alincnicio
dc ondc lroian as idcias dos Ioncns; nas sao as
rorias idcias quc iornan os Ioncns aios ara
50
qualqucr nova forna dc cisicncia social c crian
novas condics dc vida.
Porquc ianlcn a fc na onioicncia da
rcvoluao nao c, cn uliina analisc, scnao una
ilusao quc icn rovocado nuiios rcjuzos. As
rcvolucs nao fazcn scnao dcscnvolvcr os
gcrncs quc ja cisiian anicriorncnic c quc
cnciraran rofundancnic na conscicncia dos
Ioncns. Mas clas ncsnas nao odcn criar csscs
gcrncs, fazcndo surgir un nundo novo do nada.
Una rcvoluao c o dcscncadcancnio dc novas
foras quc ja aiuavan dcniro do scio da vclIa
socicdadc; foras quc quando cIcga o noncnio,
fazcn saliar as vclIas ligaduras, assin cono a
criana quc icndo cunrido scu icno dc
cnlriao, arrclcnia a vclIa cnvoliura ara iniciar
sua roria cisicncia. caracicrsiica da
naiurcza da rcvoluao, a circunsiancia dc quc a
rcnovaao das condics sociais dc vida nao
roccda dcsdc cina, nas quc dccnda da
aiividadc incdiaia das anlas nassas do ovo,
scn as quais scria inossvcl una iransfornaao
auicniica. Ncsic asccio, a rcvoluao suc
scnrc a conclusao dc un dcicrninado roccsso
dc dcscnvolvincnio, c ao ncsno icno,
rcrcscnia o caninIo dc una nova csiruiura da
socicdadc.
Mas cssc rcjuvcncscincnio da vida social or
ncio da rcvoluao so c concclvcl, coniudo,
51
quando Iouvcr una cansao cada vcz naior dc
novas idcias c rcrcscniacs dcniro do vclIo
coro social; c ianlcn dccndc do nodo nais ou
ncnos dccisivo dc aiuaao dc scus
rcrcscnianics. Quando sc dcsiacan cada vcz
nais, aic ficarcn dcsidas, as vclIas fornas dc
vida; quando sc dcscnvolvcn novas nornas dc
valor, norais c sociais, rcaliza-sc,
aulaiinancnic, una nova ainosfcra csiriiual,
cuja cansao coninua socava o rcsigio das
vclIas insiiiuics sociais c dc scus
rcrcscnianics, aic quc csias sc dcsnoronan
conlciancnic, incaazcs dc ioda rcsisicncia. O
rinciro inulso ara una iransfornaao
vcrdadcira roccdc scnrc das ninorias
iniclcciuais vivas; nas a rcvoluao so cIcga ao
dcsalrocIar ioial dc suas foras, quando anlas
nassas do ovo sc acIan inludas da
ncccssidadc dc una nudana radical das
condics sociais, dcscnvolvcndo as aiividadcs
ncssa dircao. A rincio, a nuliidao luia
indisiiniancnic, aic quc os inulsos indcfinidos
sc condcnsan, cn grandcs arics do ovo,
convcricndo-sc cn concciios firncs c cn
conviccs niinas.
Scn quc Iaja ial dcscnvolvincnio iniclcciual,
nao c concclvcl una rcvoluao, a rincira
condiao rcvia ara qualqucr nudana social,
quc csiinula o ovo rcsisicncia c lIc da naior
conscicncia dc sua dignidadc Iunana. Quanio
52
nais rofundancnic cncircn as novas idcias
nas nassas, ccrccndo scu influo solrc o
cnsancnio dos Ioncns, ianio nais inaagavcis
sao as cgadas quc dcian na vida da socicdadc.
Mas scria conlciancnic crrnco considcrar a
rcvoluao acnas cono una iransfornaao
violcnia das vclIas fornas sociais dando naina
inoriancia aric dcsiruidora dc sua olra. O
asccio dcsiruidor da rcvoluao nao consiiiui
scnao un fcnncno sccundario, quc dccndc
quasc cclusivancnic do grau dc rcsisicncia quc
ofcrccc o advcrsario. Nao no quc dcsiroi, nas no
novo quc cria, c quc cla ajuda a dar vida, rcvcla-
sc a sua csscncia. Sao as icndcncias criadoras,
quc cla lilcra das icnazcs das vclIas fornas
sociais, as quc dao rcvoluao sua inoriancia
social c Iisiorica.
Una rcvoluao, orianio, significa nuiio
nais quc un ncro noiin dc rua, cujos noiivos
csiao dcicrninados or varios acidcnics, coisa
quc nunca ocorrc iraiando-sc dc una rcvoluao
auicniica, ois csia consiiiui scnrc o uliino clo
da cadcia dc un grandc roccsso dc
dcscnvolvincnio, quc so cIcga ao icrnino final
or ncios violcnios. Ali ondc nao cisian cssas
condics rcvias, una sullcvaao, no nclIor
dos casos, odcria roduzir una nudana
sucrficial das condics oliicas, fazcndo
asccndcr ao odcr novos ariidos; ois o ovo
ainda nao sc acIaria naduro ara un
53
conIccincnio nais rofundo, cscrando orianio
sua salvaao unicancnic dc un novo govcrno,
cono o crcnic na rovidcncia divina.
A violcncia or si ncsna nada cria dc novo.
No nclIor dos casos, odc clininar fornas vclIas
c gasias c alrir os caninIos ara un novo
dcscnvolvincnio, sc as ossililidadcs forcn
favoravcis. Mas nao odc gcrar idcias quc
rinciro Iao dc roscrar c nadurar no ccrclro
dos Ioncns, anics dc sc nanifcsiarcn cn forna
raiica. Ncsic asccio, a violcncia icn sido, cn
naior cnvcrgadura, na Iisioria, una
caracicrsiica iica da rcaao, quc sc scrvia dcla
ara csirangular qualqucr inulso criador c fiar
o cnsancnio dos Ioncns dcniro dc
dcicrninadas fornas, cnquanio a rcvoluao
icndia rccisancnic ara o conirario,
rcarando, so or csic ncio, o caninIo ara
iodas as nuiacs sociais nais rofundas.
A ruiura ncdianic a violcncia, con iodas as
vclIas fornas, norias ja inicrnancnic, consiiiui
quasc scnrc o unico ncio dc alrir caninIo a
novas fornas, nas nada icn dc vcr con o culio
da violcncia", quc sc rcconiza, sisicnaiicancnic,
cla rcaao. Esia c a causa ianlcn dc ioda
rcvoluao, no ncsno insianic quc dcscnloca
nun novo sisicna dc violcncia, ccrcido or
dcicrninado ariido, crdcr o scu vcrdadciro
caraicr c dar lugar conira-rcvoluao.
54
O quc dcsconIccc csic faio or nuiio quc sc
rcsuna dc conucuo cuouconuu, scguc
scndo, no fundo dc scu scr, iao-soncnic un
utduo cuouconuo do goc dc Estudo, o
qual conscicnic ou inconscicnicncnic, sc acIa no
cano da conira-rcvoluao. Mas Nciilau dcu una
crcssao nuiio rofunda a csia conccao.
A idcia lalcufisia c llanquisia, quc
rcconiza a cIcgada violcnia ao odcr
csiaial c diiadura, c acciia, scn rcvio
canc conscicncioso, ianlcn fora
daquclcs crculos conscicnicncnic
auioriiarios. c dcla surgiu a crcna na
onioicncia da rcvoluao. Por nuiio quc
cu a dcscjc, c or nuiio quc rcsciic cssa
crcna, sua origcn, coniudo, c
auioriiaria. c un cnsancnio
naolcnico quc dcsconIccc, o quc nao
icn inoriancia ara os auioriiarios, a
auicniica cnciraao dc cada indivduo
clo csriio, o scniincnio c a
conrccnsao sociais. O faio dc quc csics
auionaiicancnic sc coloqucn nuna
siiuaao nclIorada, c ouira suosiao
algo sunaria, c nao consiiiui una rova
convinccnic dc quc a nivclaao alcanada
clo icrror, scja un arguncnio cn favor
das rcvolucs auioriiarias".
55

Absolutismo, ponto de partida do socialismo autoritrio

A naioria dos rccursorcs do socialisno nao
cscravan nada, cn favor dc sua causa, das
conjuracs c inicnios dc sullcvaao, orquc
nuiios dclcs, or ccricncia roria, iinIan
visio a csicrilidadc dc iais inicnios. Ouiros
ciraan as concluscs dos rcsuliados incdiaios
da Iisioria conicnoranca. Conrccndian quc
cra inossvcl qucrcr, or ncio da violcncia, lcvar
as coisas sua naiuridadc, visio acIarcn-sc na
rincira fasc dc scu dcscnvolvincnio naiural c
quc, no noncnio, so iinIan cnconirado un cco
csiriiual nuna cqucna ninoria. Sua conccao
c ianio nais conrccnsvcl visio quc, cn scu
caso, nao sc iraiava da nudana conun dc
govcrno, nas da iransfornaao dc iodas as
condics sociais dc vida, oljciivo inossvcl dc
lograr scn coniar con a disosiao csiriiual dc
anlas nassas oularcs. Nao cra, ois, ncn
ingcnuidadc cssoal ncn inconsisicncia nas
conviccs o quc dcu lugar a scnclIanics
rcflccs, nas iao-soncnic a ioial inoriancia dc
uns indivduos siiuados nuna coca quc iinIa
crdido iodos os vnculos sociais, c quc conIccia
unicancnic as ordcns dc nando c una
sulnissao scn rcsisicncia.
56
Mas ianouco os grandcs rccursorcs do
socialisno udcran sulirair-sc s influcncias
auioriiarias do icno, or nuiio quc suas idcias
sc iivcsscn adianiado coca. As concccs
lilcrais, quc nouira coca icrian cnconirado
crcssao na Dccuuuo dos Dctos do Honcn c
do Cduduo, iinIan assado ara scgundo lano,
dando lugar ao novo alsoluiisno dc Naolcao,
Icrdciro da Fcvoluao. Os ovos iinIan-sc
novancnic iransfornado cn rclanIos, cujo
dcsiino dcscansava nas naos dc novos Ioncns
sucocs, quc lIc davan forna. O jacolinisno
iinIa rcfrcscado a crcna na onioicncia do
Esiado, crcna quc, dcvido Fcvoluao, iinIa
crdido scu lrilIo duranic algun icno. Mas
Naolcao, or sua roria auioridadc, sc
convcricra cn nccanico quc invcnia a naquina",
cono Fousscau cosiunava cIanar ao lcgislador.
Os incnsos ciios niliiarcs c oliicos do
conquisiador corso, cn iodo o Coniincnic,
dcscncadcaran una vcrdadcira onda dc
adniraao, quc solrcvivcu sua qucda. A crcna
nilagrosa nos grandcs Icrois" da Iisioria,
anoldando, sua voniadc, o dcsiino dos ovos,
cono o adciro quc anassa o ao, cclclrava scus
naiorcs iriunfos c fazia quc sc iurvassc o olIar
dos Ioncns anic qualqucr succsso organico. A fc
na onioicncia da auioridadc convcricu-sc, dc
novo, no conicudo da Iisioria c cnconirou
crcssao nos cscriios dc Hallcr, Hcgcl, Dc
57
Maisirc, Donald c ouiros. O lcna dc Dc Maisirc.
Scn Paa, nao Ia solcrania; scn solcrania, nao
Ia unidadc; scn unidadc, nao Ia auioridadc;
scn auioridadc nao Ia ordcn", convcricu-sc no
ct-notu dcssa nova rcaao quc sc ia csicndcndo
solrc ioda a Euroa.
So ao icr cn conia a coca cn quc o csriio
dc auioridadc cclclrava scus naiorcs iriunfos,
quando nao cisiia ncnIuna coniracorrcnic
oliica caaz dc dcliliiar o scniincnio dc
dccndcncia ioial, odcnos conrccndcr quc
Saini-Sinon, cn 1813, cscrcvcssc sua fanosa
caria a Naolcao a fin dc o csiinular a lcvar a
calo una rcorganizaao da socicdadc curocia;
ou quc Folcri Owcn sc dirigissc a Frcdcrico
Ccniz, cscriior iao csiriiual cono falio dc
caraicr, a soldo da Suntu Aunu, ara roor-lIc
quc arcscniassc anic o Congrcsso dos rinccs
dc Aquisgran (1818} scus lanos ara conlaicr a
niscria social ou quc Fouricr fizcssc una
sugcsiao scnclIanic ao ninisiro dc Jusiia dc
Naolcao, cscrando, nais iardc, duranic dcz
anos, o Ioncn quc Iavia dc r sua disosiao
un nilIao dc francos, sona con a qual
rcicndia fazcr un cnsaio raiico dc grandc
cnvcrgadura, ara a rcalizaao dc suas idcias.
No ano dc 1809 aarcccu cn Paris una olra
cn dois ionos, iniiiulada Lu PIosoIc du
HuuucIoIn, un dos roduios nais cngcnIosos
58
da liicraiura socialisia daqucla coca(2}. A olra
conicn ioda una scric dc rcflccs lrilIanics
solrc as lascs dc una socicdadc socialisia, no
dcialIc das quais nao odcnos cncirar. O
caracicrsiico dcsic livro c quc scu auior inagina
a lilcriaao da socicdadc clo grandc cIcfc
Pocuno, quc, con a ajuda dos grandcs salios do
ovo dos Icanars, inicia c dirigc o grandc
rcnascincnio da Iunanidadc. Da ncsna forna
quc o cnsul ronano Cincinaio, dcois da gucrra
volvcu ao scu arado, assin Polcano rcnuncia
voluniariancnic o scu odcr, ara vivcr cono os
scus concidadaos, gozando con clcs dos fruios da
olra quc iinIa lcvado a calo iao lrilIanicncnic.
Polcano c, logo sc vc, una dcfornaao do nonc
dc Naolcao c o ovo dos Icanars c ouira
dcsignaao ara os dos franccscs (franais}.
Scn duvida, os auiorcs dcssc csiranIo livro
scniiran-sc csiinulados a cscrcvc-lo clos
nuliilos lanos dc Naolcao, ncdianic os quais
csic cscrava roncr a rcsisicncia dos inglcscs c
convcricr a indusiria franccsa na rincira do
nundo. Suas inuncravcis confcrcncias con
Ioncns dc cicncia, iccnicos, indusiriais c
rcrcscnianics do alio caiial, assin cono con
avcniurciros dc ioda laia, inosiorcs dc ioda
classc, cIarlaics, cujo unico oljciivo cra o dc
cncIcr os scus lolsos, so iinIan cn visia cssa
unica ncia. En iais circunsiancias cra
conrccnsvcl quc nossos filosofos alrigasscn a
59
cscrana dc ganIar o Incrador ara scus
rojcios, fazcndo do alsoluiisno o onio dc
ariida do socialisno.
60

O modelo do Estado totalitrio

A cscrana dc ganIar Naolcao ara a
causa dc una iransfornaao socialisia da
socicdadc, nao consiiiua, cn suna, ncnIun
fcnncno scarado. A oljcao dc quc Ioncns
cono Saini-Sinon, Fouricr c os dois auiorcs da
ncncionada olra acrcdiiasscn na ossililidadc
dc una ajuda, rcscnicada or Naolcao,
unicancnic dcvido sua avcrsao niina a iodas
as icniaiivas rcvolucionarias, nao c valida, ois
cnconiranos icndcncias scnclIanics ianlcn
naquclcs crculos quc iinIan crnanccido ficis
s iradics jacolinas, cscrando dc una
diiadura rcvolucionaria a rcalizaao dc scus
lanos socialisias. Tanlcn Migucl Duonarroii,
conanIciro dc Dalcuf, c a qucn Daluninc
classificou cono o naior consirador do scculo,
fundava suas cscranas cn Naolcao, c
acrcdiiava scriancnic quc csic csiava dcsiinado a
scr o insiruncnio dc una rcvoluao, ara acalar
o quc a rincira Iavia dciado inconcluso.
Quando Naolcao, cn viriudc da scnicna
das grandcs oicncias curocias, foi dcsicrrado
ara Ella, scus aniigos canaradas no ccrciio
juniaran-sc ao rcsio dos jacolinos, fornando
con clcs associacs sccrcias dirigidas conira o
61
govcrno dc Lus XVIII quc Iavia sido inosio
Frana.
Naolcao, quc ossua nuiia clarividcncia
quanio logica dos aconiccincnios, salia
crfciiancnic quc nao odia cscrar ajuda
ncnIuna da lurgucsia franccsa, quc o iinIa
rcsoluiancnic alandonado quando da invasao
dos ccrciios aliados. Porianio, via-sc olrigado a
aoiar-sc nas classcs oularcs nais laias,
alincniando-as con grandcs roncssas, a fin dc
-las cn novincnio. Quando rcgrcssou s
TulIcrias, cn 20 dc naro dc 1815, visiiou
arralaldcs c falricas, crniiiu quc os ocrarios
lIc arcscniasscn rclaiorios solrc a siiuaao
cconnica c roncicu-lIcs quc dcdicaria o rcsio
dc sua vida az, ara nosirar ao nundo quc
nao cra soncnic o Incrador dos soldados, nas
ianlcn dos canoncscs c rolciarios". Alguns
vclIos dcnocraias, aniigos ininigos do
Incrador, cniraran no govcrno, ara quc o ovo
rcconIcccssc quc sc ionava a scrio o ronciido
rcino da az c da dcnocracia". Aloliu-sc a
ccnsura c suriniu-sc o conirolc olicial solrc o
concrcio dc livros. Scu advcrsario dc nuiios
anos, Dcnjanin Consiani, quc sc scniava no
ncsno govcrno ao lado dc Carnoi, rccclcu o
cncargo dc clalorar o rojcio da nova
Consiiiuiao. Foi, con cfciio, una coca dc
vcriigcn" cssc crodo dos Ccn Dias", quc iria
cnconirar un fin iao raido c sangrcnio na
62
laialIa dc Waicrloo. Donaariisias c jacolinos
iinIan alandonado, dcsdc o rcgrcsso dos
Dourlons, scu vclIo fcudo, ronunciando-sc
anlos a favor do rcsialclccincnio do Incrio. A
oliica gcra s vczcs csiranIos conanIciros,
nas iais acios, cn rcgra gcral, cosiunan
cclclrar-sc unicancnic quando os aciuanics
icn idcniicas asiracs lasicas. Fizcran-sc
divcrsas conjciuras solrc cono sc icria
dcscnvolvido o fuiuro da Euroa sc Naolcao
iivcssc ooriunidadc dc lcvar avanic as rcfornas
sociais quc roncicra. Mas c difcil suor quc
icria cunrido suas roncssas sc nao iivcssc
sucunlido iao raidancnic anic os advcrsarios
niliiarcs. Un Ioncn do scu caraicr, acosiunado
iao crfciiancnic idcia dc dcscncnIar, na
Euroa, o acl da rovidcncia, considcrando sua
roria voniadc cono lci surcna, dificilncnic
icria sido caaz dc ir or ouiros caninIos. Nao c
inossvcl quc rcalncnic alrigassc a idcia dc
grandcs rcfornas sociais. Scus lanos dcfiniiivos
dc fundir a Euroa nuna grandc unidadc
cconnica sol a Icgcnonia da Frana, assin
cono ouiras idcias, arcccn favorcccr cssa
Iioicsc. Mas cssas rcfornas so icrian sido
adcquadas sua roria naiurcza. un Esiado dc
icrniias solrc a lasc dc una noral dc quaricl,
quc afogaria iodo o indivduo c sulncic-lo-ia ao
riino auinaio dc una naquina, quc rcduz iudo
ao ncsno nvcl.
63
Sc Fouricr c Saini-Sinon acrcdiiaran ganIar
a Naolcao ara a causa dc una grandc rcforna
social foi orquc Naolcao, aos scus olIos,
cncarnava cn si iodas as ossililidadcs quc
odian faciliiar un novo dcscnvolvincnio da vida
social. Escravan, coniudo, quc un inicnio scrio
ncssa dircao iornaria, con o icno, sucrflua
ioda a lasc oliica c niliiar solrc a qual
dcscansava o donnio do Incrador,
sulsiiiuindo-a or novas insiiiuics sociais. Foi
csic un crro sicologico, quc sc clica, coniudo,
icndo cn conia a siiuaao oliica c social da
coca.
Dc nodo difcrcnic dcvcnos julgar, or ouira
aric, a osiao dc Duonarroii c dc scus
ariidarios conunisias osicriorcs nas
socicdadcs sccrcias da Frana. Enirc clcs c
Naolcao cisiia ccrio arcnicsco inicrno, cnlora
nao sc dcsscn conia disso. Duonarroii, quc
anicriorncnic iinIa cricncido ao crculo dos
niinos dc Folcsicrrc, acrcdiiava con o ncsno
fcrvor na onioicncia da diiadura; da ncsna
forna quc Naolcao, nada lIc arccia inossvcl
sc iinIa airas dc si un ccrciio. Tanlcn
Duonarroii coniava con os Ioncns cono sc
fosscn nuncros, c sc Naolcao csiava
firncncnic convcncido dc odcr quclrar ioda
rcsisicncia or ncio da fora, aquclc c scus
ariidarios acrcdiiavan quc cra rcciso forar os
Ioncns a rcalizar sua fclicidadc or ncio do
64
icrror rcvolucionario. No fundo, Naolcao
coniinuou sozinIo, con naior cnvcrgadura, o
quc Folcsicrrc c scus disculos ja iinIan
iniciado, qucr dizcr, a ccniralizaao dc iodos os
ranos da vida social. Porianio, nao cra, na
vcrdadc, o Icrdciro da Fcvoluao quc iinIa
roclanado a Dcclaraao dos Dirciios do
Honcn", nas acnas o rcrcscnianic do
jacolinisno, quc iinIa convcriido csscs dirciios
cn coaao, ilusirando sua inicrrciaao,
ncdianic a guilIoiina.
Muiias vczcs, na vida oliica, os circnos sc
iocan, nas so quando cisicn onios dc airaao
conuns, quc, cn ccrias circunsiancias, sc
oricnian na ncsna dircao. Todas as rcfornas
dc Naolcao foran roduio dc una ainosfcra dc
quaricl. O conunisno igualiiario dc Dalcuf,
Duonarroii c dc ioda a cscola osicrior dc
lalcufisias, olcdccia a idcniicas rcnissas. o
arcnicsco niino do cnsancnio c do
scniincnio quc lcva avanic iais alianas. O acio
cnirc jacolinos c lonaariisias na coca da
Fcsiauraao; a adcsao quc Lassalc luscou cn
Disnarcl, c quc nao cnconirou, orquc nao iinIa
airas dc si ncnIuna oicncia cquivalcnic; a
aliana cnirc Sialin c Hiilcr, quc sc convcricu na
causa incdiaia da gucrra nundial dc Iojc, iudo
isso so sc odc conrccndcr assin. En iodos
csscs casos sc iraia dc dcicrninadas
conscqucncias dc rincios alsoluiisias
65
idcniicos, cnlora sol difcrcnics fornas. Qucn
nao conrccndcr cssas rclacs inicrnas nada
lIc odcra rcvclar a Hisioria.
Toda a cscola lalcufisia do socialisno
cnconirou scus rcrcscnianics cn Ioncns cono
Darlcs, Dlanqui, Tcsic, Voycr d'Argcnson,
Dcrnard, Mcillard, Nciirc, cic., quc ao dcscnvolvcr
sua aiividadc, cn associacs sccrcias, iais cono
a Socicdadc das Fanlias" c a Socicdadc das
Esiacs", nosiran-sc alsoluiancnic auiocraias
cn iodas as suas icndcncias. Scgundo un
infornc sccrcio quc foi arovado cn 1840 or
iodas as sccs das socicdadcs, un dirciorio
conosio dc ircs cssoas iinIa dc organizar a
sullcvaao roina; dcois da viioria, o ncsno
dirciorio scria insiiiudo cn govcrno rovisorio. A
scguir, cssc coro diiaiorial dcvia scr clciio, nao
clo ovo, nas clos rorios consiradorcs. O
govcrno assuniria a dircao da indusiria, assin
cono da agriculiura c da disiriluiao dos
roduios. Para csialclcccr a igualdadc anic o
Esiado, os filIos, a ariir dc cinco anos dc idadc,
scrian afasiados dos ais ara scrcn cducados
cn insiiiuios oficiais. Dcsic nodo, ois, os
socialisias claloraran naqucla coca o nodclo do
Esiado ioialiiario. Tanlcn a idcia dc Lcnin do
rcvolucionario rofissional" c acnas una coia
do csiado naior rcvolucionario" dc Dlanqui. A
idcia nonarquica", qual ProudIon Iavia
dcclarado gucrra, csiava cnraizada nais
66
rofundancnic do quc odian susciiar, c, cono
dcnonsiran os uliinos aconiccincnios, ainda
Iojc cn dia nao crdcu o scu cfciio.
Tanlcn a cscola socialisia dc Esiclan,
Calci, Louis Dlanc, Conianiin Pccqucr c dc
ouiros nais, csia inrcgnada dc cnsancnios
alsoluiisias. So cn Fouricr c scus ariidarios
cnconiranos frcqucnicncnic idcias lilcrais c
icndcncias conscicnicncnic fcdcralisias. O
socialisno inglcs da vclIa cscola, assin cono o
osicrior, nosira un csriio nuiio nais lilcral,
orquc as grandcs corrcnics das idcias lilcrais
ccrccran una influcncia nuiio naior solrc os
scus rcrcscnianics; o ncsno succdc na
EsanIa,, ondc as iradics fcdcralisias csiavan
cnraizadas nais rofundancnic no ovo,
dcscnvolvcndo-sc o socialisno anarquisia c
convcricndo-sc nun novincnio dc nassas.
Igualncnic odcnos dizcr da Iialia, ondc as
douirinas dc Pisacanc c do socialisno lilcriario
consiiiuran un cficaz coniracso s icndcncias
auioriiarias da coca.
67

Saint-Simon e as teorias da poca

Enirc os socialisias da vclIa cscola nao so
cnconiranos nulias vczcs una Iosiilidadc
ronunciada conira iodas as asiracs lilcrais
cono un nanoro nanifcsio con as concccs
do alsoluiisno oliico, cono aic inclinacs
icocraiicas, quc roccdian dirciancnic das
concccs do caiolicisno ronano. Assin sc
olscrva csccialncnic nos disculos dc Saini-
Sinon c nos ariidarios do cIanado conunisno
icosofico. Enirc as douirinas ac Saini-Sinon c os
concciios sociais vcriidos cn sua cscola or scus
disculos cisic una divcrgcncia iao grandc quc
sc iorna inossvcl, or vczcs, a conciliaao. E so
odcranos qualifica-la cono una
dcgcncrcsccncia das idcias originarias do ncsirc.
Enirc os grandcs rccursorcs do socialisno,
Saini-Sinon foi, scn duvida, una das figuras
nais noiavcis, ois, con suas idcias, fccundou
iodas as icndcncias socialisias osicriorcs, dcsdc
as narisias aic as anarquisias. Scus anlos
conIccincnios c a ciraordinaria faculdadc dc
olscrvaao Iisiorica dcran-lIc un lugar junio
aos nais inorianics cnsadorcs dc sua coca,
lugar quc nanicn con indiscuivcl dirciio.
CIanaran-lIc dc naiurcza dc Fausio", c nao
scn razao, ois clc aclou ara nuiias orias
68
oculias. E a fonc cicrna dc conIccincnios cada
vcz nais rofundos, consiiiui o conicudo dc ioda
a sua vida singular, iao rica cla originalidadc c
cnocionanic cla grandcza iragica.
Saini-Sinon nunca csialclcccu una icoria
dcicrninada quanio soluao do rollcna
social, ncn ianouco sc crdcu na lusca dc
rcrcscniacs alsiraias, cono fizcran scus
disculos osicriorcs. Sua incnsa sucrioridadc
iniclcciual fica dcnonsirada clo faio dc quc una
scric dc csriios inorianics dc sua coca nao
udcran sulirair-sc ao cncaniancnio dc scus
cnsancnios. Augusiin TIicrry, o grandc
Iisioriador franccs; o gcologo Lc Play; Augusio
Conic, o fundador da Filosofia do Posiiivisno"; o
jurisia Lcrninicr; H. Carnoi, quc foi nais iardc
ninisiro dc Insiruao Pullica; conosiiorcs cono
Lcon Halcvy c F. David; cngcnIciros cono
Darrauli, Mony c Lcsscs, o consiruior do canal
dc Sucz; ccononisias c financisias cono MicIcl
CIcvalicr, AdolIc Dlanqui, O. Fodrigucz, nilc
Pcrcirc; Ioncns quc nais iardc Iavian dc
dcscncnIar un acl dcsiacado no novincnio,
socialisia, cono or ccnlo A. Dazard, P.
Enfaniin, P. Lcrou, J. Fcynaud, PI. DucIcz c
nuiios ouiros, ainda, iodos clcs saran da cscola
dc Saini-Sinon, ou cniao sofrcran una foric
influcncia dc suas concccs. Tanlcn Enriquc
Hcinc c a novclisia Ccorgc Sand foran
inrcssionados or suas idcias. So un csriio
69
sucrior odcria roduzir un influo iao foric c
duradouro.
A vcrdadcira grandcza dc Saini-Sinon funda-
sc cn sua lrilIanic analisc das novas condics
cconnico-oliicas, rcsulianics da Fcvoluao
Franccsa, assin cono nas rofundas idcias solrc
a inoriancia da indusiria nodcrna, quc
considcrou, con razao, cono un dos faiorcs nais
dccisivos ara o dcscnvolvincnio cconnico c
oliico da socicdadc curocia. Ao ncsno icno,
a indusiria nao significava ara clc iao-soncnic
un fcnncno naicrial nas ianlcn un clcncnio
csiriiual, ois or ncio dcla, o csriio odcria
vcnccr a naicria c criar, or sua vcz, ccrias
nornas ciicas dc vida, dcsconIccidas da vclIa
socicdadc. a valorizaao do iralalIo Iunano.
Saini-Sinon foi un dos rinciros grandcs
filosofos sociais quc iraaran un liniic claro
cnirc a organizaao oliica do Esiado c a
csiruiura naiural da socicdadc, iraiando dc
dcicrninar clarancnic a csfcra dc influcncia dc
anlos. En scu iralalIo Du sstIcnc ndustc
(1821} airilui o cclodir da Crandc Fcvoluao
iuicla ccrcida clo Esiado c rcgulancniaao
da indusiria, concluindo da quc o cso rincial
dc ioda a aiividadc Iunana nao odia lascar-sc
nas fornas oliicas do govcrno, nas nas
condics cconnicas c gcrais da coca.
Enquanio a Iunanidadc nao iinIa ainda
70
uliraassado scu csiado dc infancia, a iuicla
ccrcida clo govcrno cra acnas una funao
naiural, fundada nas ncsnas circunsiancias quc
a iuicla quc ccrccn os ais solrc o filIo. Mas
assin cono o Ioncn adulio rcscindc dcssa
iuicla c cn sua naiuridadc iraa a sua vida
confornc as suas rorias ncccssidadcs c con
sua roria rcsonsalilidadc, assin ianlcn a
Iunanidadc, cono ioialidadc, Ia dc surinir,
ouco a ouco, o govcrno, arcndcndo a scr
indccndcnic. A aric dc govcrnar os Ioncns
dcsaarcccra ara dar lugar a una nova aric. a
aric dc adninisirar as coisas". A coca da
naiuridadc social sc inicia, scgundo Saini-
Sinon, con a criaao da indusiria. E csia nao so
Ia dc lilcriar os Ioncns da naldiao da olrcza,
nas ianlcn da ncccssidadc dc scrcn
govcrnados.
Mas os disculos dc Saini-Sinon nao
soulcran arovciiar as idcias luninosas do
ncsirc, quc ProudIon acolIcu c dcscnvolvcu, c
sc convcricran nao so cn rcrcscnianics dc un
novo caiolicisno, nas ianlcn dc una nova
Iicrarquia, qual cIanaran dc Igrcja saini-
sinoniana". O fin a quc asiravan cra una
icocracia social, na qual os rcrcscnianics da
aric, da cicncia c do iralalIo consiiiuirian a
csiruiura inicrna do Esiado. En oosiao
naioria das icndcncias socialisias, os saini-
sinonianos cran advcrsarios da Fcullica, ois
71
vian na forna rcullicana do Esiado a crcssao
dc una cisao inicrna. A Fcullica dissc
Fodrigucz c inossvcl; nunca sc rcalizara. Aic
o scu nonc dcsaarcccra, c scra sulsiiiudo clo
dc associaao. un crro acrcdiiar quc o saini-
sinonisno c rcullicano."
Enquanio os rcrcscnianics da cscola lilcral
qucrian incdir o aluso do odcr ullico or
ncio dc una divisao dos odcrcs c, solrciudo,
cla scaraao dos odcrcs lcgislaiivo c
cccuiivo, os saini-sinonianos vian ncsia divisao
acnas un fracionancnio das foras sociais, quc
icrian dc conduzir faialncnic a una corruao
da conunidadc. Elcs asiravan uniao dc iodos
os odcrcs oliicos c sociais, conccnirados cn
una unica cssoa. O cIcfc do Esiado c, ao
ncsno icno, lcgislador c juiz. Elc dcicrnina as
linIas dircirizcs da ordcn ullica c dccidc solrc
sua alicaao. Elc c a lci viva, o orgao do qual
roccdc iudo, clogio c ccnsura".
Cono, scgundo a conccao dos saini-
sinonianos, a cisicncia naicrial dos Ioncns
acIa-sc ligada csirciiancnic rcligiao, a nova
Igrcja, cono uniao siniciica c unidadc organica,
clcva-sc solrc iodas as csiruiuracs da vida
cconnica c social. Por isso, ioda a dircao da
socicdadc dcscansa nas naos do saccrdoic, ois
a Igrcja dcia dc scr una insiiiuiao da socicdadc
c convcric-sc na roria socicdadc. Toda a ordcn
72
social sc cdifica solrc a lasc dc ircs grandcs
rincios. anor, cnsancnio c fora",
rcrcscniados or ircs classcs sociais. ariisias,
salios c iralalIadorcs, quc fornan a Iicrarquia
da vida social. En una ial conunidadc nao Ia
lugar ara inicrcsscs individuais c cssoais; iodo
o individual dcsaarccc fundindo-sc no
organisno da socicdadc. O saccrdoic c o
inicrncdiario cn iodas as rclacs sociais. Nao
so dccidc solrc os assunios da vida csiriiual,
nas ianlcn dcsigna o lugar dc cada ncnlro da
conunidadc c cuida do cquillrio social ncdianic
una disiriluiao jusia da roduao gcral c a
divisao adcquada doa roduios do iralalIo.
A Associaao Univcrsal dc TralalIadorcs"
dos saini-sinonianos icn o caraicr dc una
icocracia social, cn cuja calca csia o Paa
indusirial, cujas ordcns cada indivduo icn dc
olcdcccr scn oljcao, ja quc sao igualncnic
olrigaiorias ara iodos. o nodclo do Esiado
ioialiiario quc nanicn iodas as nanifcsiacs da
vida dcniro dc liiolas jusias, cuidando quc cada
un rcccla a aric quc lIc corrcsonda cn
viriudc dc sua osiao c casia social. Traia-sc da
rcrcscniaao dc una Igrcja social cono snlolo
da confraicrnizaao Iunana, Igrcja quc
dcicrnina a cada indivduo o lugar quc Ia dc
ocuar ara fazcr roscrar os inicrcsscs da
conunidadc. Essc cra o idcal oliico dos saini-
sinonianos, os quais, conscicnic ou
73
inconscicnicncnic, sc cnconiran ncsic onio,
con os rcrcscnianics rigorosos do rincio
alsoluiisia da auioridadc. Tanlcn sua
organizaao iinIa a narca icocraiica dc una
nova Igrcja. Esia cra dirigida or un Sacro
Colcgio", a cuja frcnic figuravan cono
saccrdoics surcnos", Dazard c Enfaniin.
Possua conunidadcs, lisados c scdcs
ciscoais cn Paris, Tolosa, Angcrs, Lyon, Mciz,
Dlois, Dordcus, Nanics, Linongcs, Tours, Dijon c
nuna scric dc cidadcs, coniando con
rcrcscnianics aiivos no csirangciro, solrciudo
na Dclgica.
Pariicularncnic dcois da noric dc Dazard,
quando Enfaniin sc convcricu cn calca unica, o
Paa" da nova Igrcja, o fcrvor rcligioso dc scus
adcios assuniu, nuiias vczcs, un caraicr quc
Iojc dificilncnic odcnos clicar. Por ccnlo,
cscrcvcu-lIc una vcz Fcynaud, da Corscga. O
lcijo dc ncu Pai nc dara foras; sua alavra,
cloqucncia. PonIo ioda a ninIa confiana cn
ncu Pai, ois sci quc clc conIccc nclIor a scus
filIos quc csics ncsnos. E, coniudo, or quc nc
onIo a ircncr quando sinio a sua
aroinaao?" E Darrauli, un dos oradorcs nais
lrilIanics, c aosiolo da nova Igrcja, cscrcvcu a
Enfaniin. Pai, iu cs o ncnsagciro dc Dcus na
icrra c o rci dc iodos os ovos! Jcrusalcn viu o
scu Crisio c nao o rcconIcccu. Paris viu icu rosio
74
c ouviu a iua voz. Mas a Frana conIccc acnas
o icu nonc".
Nao Ia duvida dc quc Enfaniin csiinulou
csic vcrgonIoso fcrvor rcligioso ara dar sua
influcncia una lasc csiriiual, conira a qual sc
cIocavan os arguncnios do scnso conun. Sc
con clc conaranos a aiiiudc da Igrcja oliica
do conunisno nodcrno, cujos ccgos ncnlros,
scnrc sc acIan, disosios, or ordcn sucrior,
a caluniar iudo quanio ainda onicn Iavian
cclclrado, iornan-sc conrccnsvcis nuiias
coisas quc nos arccian csiranIas ao csiudar
aqucla coca quc assou.
75

Fernando Lassalle e seu socialismo

A influcncia das corrcnics alsoluiisias no
dcscnvolvincnio das idcias socialisias nos
rinciros crodos dc scu crcscincnio, foi scn
duvida ncfasia, acsar dc as causas nos
arcccrcn conrccnsvcis icndo-sc cn conia as
condics da coca. Mas na Frana nao cisiia
acnas una iradiao jacolina c auioriiaria scnao
quc a roria Crandc Fcvoluao dciara sulcos
rofundos no cnsancnio dos Ioncns; sulcos
incrcccdouros quc ofcrccian onios dc coniacio
ara novas ossililidadcs dc dcscnvolvincnio. E
cnlora scja un faio indiscuivcl quc ccrias
icndcncias do socialisno franccs csiavan
inrcgnadas do alsoluiisno oliico c clcrical,
cssas icndcncias cnconiraran ccriancnic un
cso cficaz nas rcflccs Iisiorico-filosoficas dc
Saini-Sinon; na idcia da associaao fcdcralisia
do fouricrisno c cn sua douirina do iralalIo
airaiivo", assin cono, solrciudo, na influcncia
rcdoninanic da filosofia social-anarquisia dc
ProudIon.
Muiio disiinia, orcn, cra a siiuaao na
AlcnanIa, carcnic dc ioda iradiao
rcvolucionaria; ondc o lilcralisno foi scnrc un
dclil sulsiiiuio do nodclo inglcs, c ondc as
76
idcias da dcnocracia lurgucsa nunca
cnconiraran razcs no ovo. A AlcnanIa
coniinuou scndo, aic o final da rincira gucrra
nundial, un Esiado ncio alsoluiisia, c iodas as
viiorias clciiorais da social-dcnocracia alcna nao
udcran nudar cn nada cssc faio Iisiorico. Os
rinciros rincios do novincnio socialisia na
AlcnanIa foran inoriados da Frana; nas
cono scus nais cnincnics rcrcscnianics
iinIan sado, quasc scn cccao, da cscola dc
Hcgcl c FicIic, suas concccs adoiaran, dcsdc
incio, un caraicr csccial, quc as difcrcnciava
cssscncialncnic dc iodas as icndcncias
socialisias quc rcvalccian na Euroa ocidcnial.
Hcgcl, o filosofo do Esiado russiano", cono sc
lIc cIanou con razao, fizcra do Esiado o Dcus
na icrra", c FicIic, cn scu iralalIo O Esiado
ncrcaniil fccIado", clalorara o rojcio dc una
socicdadc socialisia csiaiizada quc odcria scrvir
dc nodclo a qualqucr csiruiura dc Esiado
ioialiiario. Quando Frcdcrico Engcls dissc cn scu
iralalIo Do socialisno uioico ao socialisno
cicnifico". Nos, os socialisias alcnacs, csianos
orgulIosos dc nao dcsccndcr acnas dc Saini-
Sinon, Fouricr c Owcn, nas ianlcn dc Kani,
FicIic c Hcgcl", nao fcz ouira coisa scnao
consiaiar un faio. Mas ouira qucsiao c salcr sc
cssc faio dcu rcalncnic ao socialisno alcnao a
sucrioridadc iniclcciual quc Engcls lIc airilui.
77
A agiiaao lcvada a calo or Fcrnando
Lassallc rcarou o caninIo ara o nodcrno
novincnio ocrario alcnao. Sua influcncia solrc
csic novincnio vigorou or nuiio icno c voliou
a dcscriar novancnic solrciudo anics da
rincira gucrra nundial c dcois da rcvoluao dc
novcnlro dc 1918. Lassallc foi duranic ioda a
sua vida un ariidario fanaiico da idcia
Icgcliana do Esiado. Scus disculos csiavan iao
convcncidos da nissao lilcriadora do Esiado",
quc sua fc no ncsno adoiava s vczcs fornas
groicscas. No csirangciro acrcdiia-sc conuncnic
quc a AlcnanIa foi scnrc o as nais narisia
do nundo, c a luia larlara dos cIcfcics do
Tcrcciro FcicI conira o narisno" confirnou cn
nuiios cssa oiniao. Na rcalidadc as coisas sao
nuiio disiinias. o nuncro dc auicniicos
narisias cra rclaiivancnic cqucno na
AlcnanIa, ois a osiao oliica da social-
dcnocracia alcna acIava-sc nuiio nais sol a
influcncia dc Lassallc quc sol a dc Mar c
Engcls. Dclc Icrdaran os socialisias alcnacs sua
fc fcrvorosa no Esiado c a naior aric dc suas
icndcncias auioriiarias. Dc Mar ionaran
acnas o dcicrninisno cconnico, a crcna no
odcr invcncvcl das condics cconnicas c a
icrninologia dos concciios.
Lassallc nao cra alsoluiisia soncnic or
suas idcias, nas ianlcn or scu caraicr. Era un
dcsscs auiocraias naios, convcncidos iao
78
rofundancnic dc sua roria infalililidadc quc
qualqucr oljcao lIc arccia un ccado conira o
Esriio Sanio". Plcnancnic conscicnic disso, fcz
quc sc cnraizassc iao rofundancnic, nas
calcas do cqucno nuncro dc scus adcios
fanaiicos, a crcna cn sua nissao Iisiorica",
quc csics o conicnlavan con cniusiasno
caliado, cono a un novo Mcssias quc iinIa cn
suas naos a salvaao da Iunanidadc. Aninado
or ial csriio, O Novo Social-dcnocraia", orgao
da cscola dc Lassallc, cscrcvcu o scguinic.
Por quc sonos iao cniusiasias, iao
cncrgicos? Por quc, nos, os
lassaliananos, csianos ossudos dc un
fanaiisno iao ardcnic? Porquc a douirina
dc Lassallc c una douirina infalvcl, c
orquc os lassalianos, ao roclana-la,
icn dc considcrar a si ncsnos infalvcis
ncssc asccio. A doutnu dc Lussuc c u
ncu ucdudcu; c nuuc c u c ncssu
doutnu odc nouc nontunIus. Scn icr
una fc inalalavcl cn sua douirina, os
rinciros crisiaos nao icrian vcriido o
sanguc or cla; scn a infalililidadc dcssa
rcligiao, nao icria sido conIccida cono
ial. E scn u c cn Lussuc o socialisno
nunca lograra lanar, cnirc os olrciros
alcnacs, as razcs quc un dia farao
florcsccr a arvorc da Iunanidadc fcliz"
79
Conarcnos con cssas cfuscs dc ardcnic
Iidrofolia rcligiosa a rcciida aclaao
ncccssidadc do fanaiisno" nos discursos dc
Hiilcr, c conrccndcrcnos quc os dois sao fciios
da ncsna nassa. Lassallc ossua iodas as
qualidadcs do diiador, so lIc faliavan as
circunsiancias das quais roccdc a diiadura.
Toda a sua organizaao iinIa un caraicr
diiaiorial acsar dos adornos dcnocraiicos. O
Agcncnc DcustscIc AIctc-Vccn
(Associaao Ccral dos Ocrarios Alcnacs} clcgcu
a Lassallc cono scu rcsidcnic, ara cinco anos,
con odcr diiaiorial. Dcscnvolvcu cniao o
cIanado rincio do caudilIo", quc Iojc forna
a cdra angular do Tcrcciro FcicI", c
dcscnvolvcu-o con logica assonlrosa. Assin, cn
scu fanoso discurso dc Fonsdorf, cn naio dc
1864, dissc.
Ainda dcvo ncncionar ouiro
clcncnio sunancnic noiavcl dc nosso
ciio. c csic csriio afciio u nus goosu
undudc c dscnu quc rcina cn nossa
associaao. Tanlcn ncsic asccio, c
solrciudo nclc, nossa associaao cria
una coca c aarccc cono un fcnncno
conlciancnic novo na Hisioria. Esia
grandc associaao, csicndcndo-sc a
quasc iodos os csiados alcnacs, novc-sc
c aiua con una unidadc fccIada dc un
so indivduo. Poucas conunidadcs nc
80
conIcccn cssoalncnic, ois nao udc
visiia-las, c, coniudo, dcsdc o Fcno ao
Mar do Noric, c dcsdc o Ella ao Danulio
nunca nc rcsondcran un 'nao'; a
auioridadc quc nc Iavcis confiado
dcscansa cn vossa consianic c nais alia
lilcrdadc dc clciao. Ondc qucr quc cu
icnIa cIcgado, cn iodas as arics, ouvi,
dos ocrarios, alavras quc sc odian
rcsunir ncsia frasc. Dcvcnos fundir
iodas as nossas voniadcs nun so
nariclo, r csic nariclo nas naos dc
un Ioncn, cn cuja inicligcncia, caraicr,
c voniadc icnIanos a dcvida confiana, a
fin dc quc scja caaz dc asscsiar
ccriciros golcs!"
O concciio lilcral do Esiado, quc a csic so
rcconIccc o dirciio dc roicgcr a lilcrdadc dos
cidadaos c do as conira os agrcssorcs dc dcniro
c dc fora foi classificado or Lassallc dc idcia dc
candiciro". Tanlcn solrc csic onio cnsava
cono un Icgcliano. Sc a lurgucsia fossc
conscqucnic ao ronunciar sua uliina alavra",
dizia Lassallc, cniao icria dc confcssar quc,
confornc cssa sua idcia, o Esiado scria
conlciancnic sucrfluo, sc nao cisiisscn
ladrcs". Lassallc alsoluiancnic nao qucria
salcr dcssas idcias, o quc o difcrcnciava dc Mar.
Para clc o Esiado cra acnas o iodo ciico" dc
81
Hcgcl, quc icn a funao dc conduzir o gcncro
Iunano ara a lilcrdadc".
Foi rccisancnic cssa conccao,
alsoluiancnic falsa sol o onio dc visia
Iisiorico, quc o novcu a luscar una aliana con
Disnarcl. O nanoro dc Lassallc con a
nonarquia social", aoiada no unIo da
csada" ara lcvar a calo a grandc iarcfa, sc
csiivcssc dccidida a crscguir fins
vcrdadcirancnic grandcs, nacionais c oularcs",
foi a causa dc quc a inrcnsa do DcutscIc
Fotscttsutc (Pariido Alcnao Progrcssisia}
lanassc conira Lassallc c scus ariidarios a
acusaao dc quc scrvian os inicrcsscs dc
Disnarcl. Para cssa acusaao, na vcrdadc, nao
sc odc aduzir ncnIuna rova naicrial. A
osiao dc Lassallc rcousava cn scu nodo dc
cnsar. Nao scrvia os inicrcsscs dc Disnarcl,
nas acrcdiiava odcr uiiliza-lo ara quc scrvissc
os scus, c a, rccisancnic, sc cnconirava o
onio crigoso dc scu jogo audaz, ois cra
Disnarcl o quc odia aoiar-sc no unIo da
csada" c nao Lassallc. Scu liografo, Eduardo
Dcrnsicin, qualificou as nanifcsiacs dc
Lassallc, naqucla coca, dc linguagcn roria do
ccsarisno", c con razao, ianio nais quc cIcgou
ao circno dc dizcr quc a Consiiiuiao russiana
vigcnic cra un favor ouiorgado cla rcalcza s
classcs lurgucsas". Nun as cono a AlcnanIa,
82
scnclIanic conccssao, fciia or un cIanado
dcnocraia", iinIa dc iornar-sc dulancnic faial.
Lassallc cra un Ioncn dc grandcs doics c,
cono dissc clc ncsno una vcz, guarnccido con
ioda a arnadura iniclcciual dc scu icno". Mas
dc nuiias nanifcsiacs suas, coniidas cn
discursos c cscriios, c cn algunas dc suas carias
dirigidas a Sofia dc Soluizcw c condcssa dc
Haizfcld, assin cono dc nuiios ouiros dcialIcs,
odc vcrificar-sc quc ncssc Ioncn
ciraordinario, vcncrado or nuiios ocrarios
alcnacs cono un scnidcus, a anliao cssoal
foi o noiivo vcrdadciro dc suas aos. Por csia
razao, ningucn odcria dizcr aondc icria cIcgado
Lassallc sc a lala do arisiocraia Iungaro von
Falowiiza nao iivcssc dado un fin rcnaiuro
sua vida. Essa anliao rcalncnic nalsa
nanifcsia-sc nclc ja na adolcsccncia. Escrcvcu,
or ccnlo, dcois dc assisiir a una
rcrcscniaao icairal dc FcsIo dc ScIillcr, cn
scu diario, csias alavras significaiivas.
Acsar dc rofcssar conviccs
rcvolucionarias dcnocraiico-
rcullicanas, arccc-nc quc, osio no
lugar do condc dc Lavagna, icria
roccdido cono clc, nao nc icria
confornado a scr o rinciro cidadao dc
Ccnova, c icria csicndido ninIa nao
coroa. Disio sc dcduz, ao caninar o caso
83
friancnic, quc sou un cgosia. Sc iivcssc
nascido rncic ou nonarca, dc coro c
alna scria arisiocraia. Mas cono sou un
Iunildc filIo dc lurgucs, scrci
dcnocraia cn scu dcvido icno".
Tanlcn os dolos icn scus lados dc sonlra,
ao canina-los luz do dia. E Lassallc iinIa una
grandc quaniidadc dc sonlras.
84

As teorias de Marx e Bakunine

DE ndolc nuiio difcrcnic foi a influcncia quc
Mar ccrccu solrc o novincnio ocrario
alcnao, Mar nao cra un orador fascinanic cono
Lassallc, quc udcssc ccrccr un influo
incdiaio solrc o audiiorio or ncio da alavra
viva. As idcias dc Mar uliraassan
frcqucnicncnic a faculdadc dc conrccnsao aic
dos ocrarios nais inicligcnics, c so odian
cIcgar a csics or ncio dc clicacs oularcs
dc scgunda nao. Alcn disso, vivcu no csirangciro
a naior aric dc sua vida, cnquanio Lassallc
aiuava na AlcnanIa, c, orianio, odia vcrificar
nclIor as ncccssidadcs incdiaias dc sua
roaganda. Alcn disso Iavia nas douirinas dc
anlos una scric dc difcrcnas csscnciais quc
cnconiravan sua crcssao solrciudo cn sua
osiao quanio ao Esiado. Tanlcn Mar ionava
cono onio dc ariida dcicrninados concciios
alsoluios, cnlora condicionassc o
dcscnvolvincnio da vida social a ncccssidadcs
incriosas, fundadas nas condics dc roduao
quc rcvalcccn nuna dcicrninada coca. O
nodo dc roduao da vida naicrial condiciona o
roccsso viial, social, oliico c csiriiual, cn
gcral", cono sc crcssa cn sua fanosa
iniroduao Criica da Econonia Poliica.
85
Mar csiava firncncnic convcncido dc icr
dcscolcrio as lcis do novincnio da socicdadc
lurgucsa. Porianio, cncnIava-sc cn
fundancniar as rcicnsas lcis da fsica social
cono uras" c alsoluias". No rinciro iono dc
O Cutu, qualifica a cIanada acunulaao dc
caiial dc lci alsoluia c gcral c scgundo a ncsna
a riqucza dc una naao csia cn roorao con
a sua oulaao; c a niscria, cn roorao con
a sua riqucza". Cono disculo dc Hcgcl,
rcrcscniou cssc roccsso dc dcscnvolvincnio
cono una irilogia do aconicccr, roduzida, con
ncccssidadc rigorosa, auionaiicancnic, clas
condics cconnicas dc vida. Assin lcnos no
rinciro iono dc O Cutu.
O nodo dc roduao caiialisia
icndc acunulaao do caiial. Da
consiiiuir a roricdadc rivada
caiialisia a rincira ncgaao da
roricdadc rivada individual, lascada
no rorio iralalIo. Mas, a roduao
caiialisia cngcndra, con a ncccssidadc
dc un roccsso naiural, sua roria
ncgaao. a ncgaao da ncgaao. Esia
nao rcsialclccc a roricdadc rivada,
nas a roricdadc individual a ariir das
conquisias da cra caiialisia. solrc a
lasc da coocraao c a roricdadc
conun do solo c dos ncios dc roduao,
originados clo rorio iralalIo".
86
Essa conccao nccanicisia c faialisia dos
faios Iisioricos, quc sc arcscnia aqui cono
vcrdadc alsoluia, roduziu, ao crcsccr a
influcncia do novincnio alcnao solrc as
icndcncias socialisias dc iodos os ascs, un
cfciio aralisador quanio fornaao da idcia
socialisia, cnlora Mar cscrassc quc, con o
dcscnvolvincnio rogrcssivo dos faios
cconnicos, sc cIcgaria sucraao dc iodos os
odcrcs alsoluiisias do Esiado. Prccisancnic
ncsic asccio, disiinguc-sc csscncialncnic dc
Lassallc, o qual, duranic ioda a sua vida,
crnancccu Icgcliano quanio conccao do
Esiado. No Muncsto Conunstu lc-sc.
No dccorrcr do icno, quando
icnIan dcsaarccido as difcrcnas dc
classc c csicja conccnirada ioda a
roduao cn naos dos indivduos
associados, o odcr ullico crdcra scu
caraicr oliico. A fora oliica c, na
vcrdadc, a fora organizada dc una
classc ara orcssao dc ouira classc. Sc o
rolciariado, cn sua luia conira a
lurgucsia, sc unc ncccssariancnic
fornando una classc, airavcs da
rcvoluao, convcric-sc nuna classc
doninanic, c c fin cla fora s
aniigas condics dc roduao, surinc
conjuniancnic con csias condics dc
roduao a cisicncia da coniradiao dc
87
classcs, as rorias classcs, c, con clas,
scu rorio donnio cono classc... En
lugar da vclIa socicdadc lurgucsa con
suas classcs c coniradics dc classcs,
aarccc una associaao, cn quc o livrc
dcscnvolvincnio dc cada una csia
condicionado clo livrc dcscnvolvincnio
dc iodos".
Aic no anflcio, cIcio dc odio, L`Auncc dc u
Dcnocutc socustc ct `Assocuton
ntcnutonuc dc Tuuucus, rcdaiado or Mar,
junio con Engcls c Lafargc conira Daluninc c a
ala lilcriaria da Inicrnacional, rccicn-sc ouira
vcz as alavras coniidas ja naqucla fanosa
Circular do ConsclIo Ccral, Lcs ctcnducs
scssons duns `Intcnutonuc.
Todos os socialisias cnicndcn or
anarquia isio. una vcz alcanada a ncia
do novincnio rolciario, qucr dizcr, a
surcssao das classcs, dcsaarcccra o
odcr do Esiado, quc scrvc ara nanicr a
grandc naioria roduiora sol o jugo dc
una ninoria cloradora c as funcs dc
govcrno sc convcricrao cn sinlcs
funcs adninisiraiivas".
A ncia oliica quc Mar iinIa cn visia cra,
ois, induliiavclncnic a clininaao do Esiado na
vida da socicdadc. Ncsic asccio, csiava
88
ioialncnic sol a influcncia das idcias dc
ProudIon. So na forna dc alcanar cssa ncia sc
disiinguia csscncialncnic dc Daluninc c das
fcdcracs lilcriarias dcniro da Inicrnacional.
Daluninc c scus anigos dcfcndian o onio dc
visia dc quc una iransfornaao social iinIa dc
surinir o aarclIo oliico do Esiado junio con
as insiiiuics dc cloraao cconnica, a fin dc
iornar ossvcl un livrc dcscnvolvincnio da nova
vida social. Mar, clo conirario, qucria uiilizar o
Esiado, sol a forna dc diiadura do
rolciariado", cono ncio dc lcvar a calo
raiicancnic o socialisno c surinir as
coniradics dc classcs dcniro da socicdadc. So
dcois dc dcsaarcccr as classcs, icria dc scr
dcsirudo o aarclIo oliico do Esiado, ara dar
lugar ncra adninisiraao. A oosiao cnirc
anlas as oinics c a icniaiiva dc Mar c scus
ariidarios, no ConsclIo Ccral, dc inor una
forna dc organizaao ccniralizada s fcdcracs
da Inicrnacional, c nornas fiadas sua oliica,
foran as vcrdadciras causas quc nais iardc
originaran a cisao c dcconosiao inicrna da
grandc associaao ocraria.
A Hisioria conicnoranca dccidiu qucn icvc
razao ncssa conirovcrsia. O ccrincnio do
lolcIcvisno na Fussia dcnonsirou clarancnic
quc or ncio da diiadura odc cIcgar-sc ao
caiialisno dc Esiado, nunca ao socialisno.
Tanlcn una socicdadc scn roricdadc rivada
89
odc cscravizar un ovo. A diiadura odc
surinir una vclIa classc, nas scnrc sc vcra
olrigada a aoiar una casia govcrnanic fornada
or scus rorios ariidarios, ouiorgando-lIcs
rcvilcgios quc nao os ossui o ovo. A diiadura
cono novincnio dc lilcriaao" c inulsionada
cla logica das circunsiancias a scr un
insiruncnio dc orcssao, sulsiiiuindo qualqucr
forna aniiga dc cscravidao or ouira nova.
Tanlcn a cIanada diiadura do rolciariado"
nao c, na rcalidadc, scnao una diiadura solrc o
rolciariado, aic quando c inaginada cono
rovisoria, cono crodo dc iransiao. Porquc
iodo govcrno rovisorio nosira a icndcncia a
convcricr-sc cn crnancnic", cono rcdissc
ProudIon, con sua rofunda conrccnsao dos
fcnncnos. O faio dc csic conIccincnio icr sido
adquirido cusia dc ianio sanguc, ianias
lagrinas c ianias cscranas crdidas, consiiiui,
scn duvida, un dos asccios nais iragicos da
Hisioria.
En 20 dc julIo dc 1870, Mar cscrcvcu a
Engcls csias alavras, iao crcssivas dc scu
caraicr c dc sua crsonalidadc.
Os franccscs ncccssiian dc aoiics.
Sc ganIan os russianos, ianlcn
ganIara a ccniralizaao do ior Esiado,
uiil ara a ccniralizaao da classc
ocraria alcna. O rcdonnio alcnao
90
nudara, alcn disso, o ccniro dc
gravidadc do novincnio ocrario
curocu, da Frana ara a AlcnanIa, c
lasia acnas conarar o novincnio, dc
1866 aic Iojc, cn anlos os ascs, ara
sc vcrificar quc a classc ocraria alcna c
sucrior, cn icoria c organizaao,
franccsa. Scu rcdonnio, no icairo
nundial, solrc a franccsa, significaria, ao
ncsno icno, o rcdonnio dc nossa
icoria solrc a dc ProudIon, cic."
Mar iinIa razao. A viioria da AlcnanIa
solrc a Frana significou, con cfciio, un onio
crucial na Iisioria da Euroa c do novincnio
socialisia inicrnacional. O socialisno lilcriario dc
ProudIon foi osicrgado cla nova siiuaao,
dciando o cano livrc ara as concccs dc
Mar c dc Lassallc, auioriiarias aic a ncdula. A
faculdadc dc dcscnvolvincnio livrc, criador c
iliniiado, do socialisno, foi sulsiiiuda, nos
sulscqucnics cinqucnia anos or un
dognaiisno rgido, quc sc arcscniou anic o
nundo con a rcicnsao dc scr una cicncia, nas
quc, na rcalidadc, so rcousa solrc una
analgana dc argucias icologicas c dc crrncas
concluscs faialisias quc vicran a sculiar ioda a
idcia auicniicancnic socialisia. Essa nania dc
sucrioridadc ionava, s vczcs, fornas
vcrdadcirancnic groicscas. Os alcnacs
considcravan-sc cono guias do socialisno
91
cicnifico" c cono ncsircs do novincnio
ocrario inicrnacional", csqucccndo
conlciancnic quc a AlcnanIa dc Disnarcl cra
un Esiado niliiar c olicaco scnidcsoiico, quc
ainda icria dc conquisiar o quc ouiros ascs da
Euroa Ocidcnial Ia nuiio icno ja iinIan
oliido; conquisias con as quais ncn scqucr sc
ousava sonIar no as das aradas, da
arliiraricdadc olicial c da olcdicncia dc
cadavcr".
O faio dc un rolciariado quc nao iinIa airas
dc si ncn as nninas iradics rcvolucionarias,
quc conIccia a idcia socialisia acnas na forna
do faialisno cconnico dc Mar c airavcs da fc
ccga no Esiado dc Lassallc, icnIa odido
convcricr-sc cn guia do novincnio socialisia
inicrnacional, foi iao ncfasio ara o socialisno
cono o foi a oliica dc Disnarcl ara o dcsiino
da Euroa. Mcu incsquccvcl anigo, o ocia EricI
MuIsan, assassinado clos nazis no cano dc
Oranicnlurg, criou ara cssa icndcncia singular
a alavra lisnarisno", a nclIor c nais
accriada dcfiniao quc sc odcria icr cnconirado.
92

O caminho das ditaduras

A grandc iransfornaao oliica, quc sc
rcalizou dcois da gucrra franco-alcna dc 1870-
71, iinIa dc roduzir cfciios scnclIanics
ianlcn solrc o socialisno. En lugar dc criar
gruos ossudos clos idcais socialisias c dc
lcvaniar organizacs dc conlaic no cano da
ccononia, nas quais as fracs rogrcssivas da
Princira Inicrnacional vian as cclulas da
socicdadc fuiura c os orgaos naiurais ara a
iransfornaao da ccononia nun scniido
socialisia, os nodcrnos ariidos ocrarios,
irasladaran o ccniro dc gravidadc do novincnio
da idcia da conquisia do solo c das cnrcsas
indusiriais ara a conquisia do odcr oliico.
Assin sc foi dcscnvolvcndo no curso dos anos
una idcologia conlciancnic nova. O socialisno
foi crdcndo cada vcz nais o caraicr dc un novo
idcal dc culiura, cuja nissao dcvcria icr sido a dc
rcarar os ovos csiriiualncnic ara a
dcsaariao da civilizaao caiialisia, c caaciia-
los raiicancnic, nao dcicndo-sc, orianio, anic
os csirciios liniics do Esiado nacional.
Na calca dos ldcrcs dcssa nova fasc do
novincnio, sc nisiuravan os inicrcsscs do
Esiado nacional con os do ariido, aic quc,
93
afinal, ja nao foran caazcs dc guardar ccrio
liniic, acosiunando-sc a considcrar o socialisno
airavcs dos cIanados inicrcsscs nacionais". Por
isso icvc dc succdcr faialncnic quc o nodcrno
novincnio ocrario sc incororassc
succssivancnic csiruiura do Esiado,
favorcccndo, conscicnic c inconscicnicncnic, as
icndcncias alsoluiisias dos govcrnos. Scria
crrnco airiluir csia csiranIa conduia iraiao
conciida clos ldcrcs, cono nuiias vczcs sc
dissc. Na vcrdadc iraia-sc acnas dc una
adaiaao aulaiina do nundo dc idcias da vclIa
socicdadc, condicionada cla aiividadc raiica
dos ariidos ocrarios dc Iojc c quc, faialncnic,
iinIa dc icr rccrcusscs solrc a aiiiudc
iniclcciual dc scus rcrcscnianics oliicos. Os
ncsnos ariidos quc foran cducados ara
conquisiar, sol a landcira do socialisno, o odcr
oliico, vian-sc, cla logica inlacavcl das
circunsiancias, cncurralados cada vcz nais aic
ionar una osiao quc os forava a sacrificar un
aos ouiro, iodos scus rincios socialisias
oliica nacional do Esiado. Por ncio dc una
oliica nacional qucrian conquisiar o
socialisno, nas o quc rcalncnic conscguiran foi
quc a oliica nacional conquisiassc scu
socialisno.
Cono fascinados conicnlavan os grandc
ciios clciiorais da social-dcnocracia alcna c
adniravan o odcroso aarclIancnio dc ariido
94
quc iinIan consirudo, nas sc csquccian quc,
acsar daquclcs ciios, nada sc iinIa nudado na
rcalidadc alcna. A ccniralizaao dc fcrro do
ariido c a discilina dc quaricl, coiada,
ionando cono nodclo o Esiado russiano,
afogavan ioda iniciaiiva viva. A organizaao quc
so iinIa dc scr un ncio ara alcanar un fin,
convcricu-sc cn fin, naiando o csriio quc icria
odido dar-lIc un conicudo vivo. Ciicnos un
ccnlo ara dcnonsirar quc o quc dizcnos nao
c dc forna alguna un cagcro. Quando, dcois
da qucda dc Disnarcl, o novo cIancclcr do
FcicI, von Carivi, noncado clo Incrador,
clogiou alcriancnic nuna scssao do FcicIsiag, o
zclo dos soldados social-dcnocraias no ccrciio
alcnao, conicsiou-lIc o ldcr nais rcsiigioso do
ariido, Augusio Dclcl.
Isso nao nc csiranIa nada, c so
dcnonsira quc os scnIorcs da dirciia c
do govcrno icn una oiniao
conlciancnic falsa da caacidadc dos
social-dcnocraias. Crcio aic quc a loa
disosiao con quc rccisancnic os
ncnlros do ncu ariido sc sulncicran
discilina rcgulancniar, c rcalncnic
conscqucncia da discilina quc os
donina. A social-dcnocracia consiiiui,
cn ccrio nodo, una cscola rinaria ara
o niliiarisno.".
95
Anic aiiiudc scnclIanic, odcis acaso
csiranIar quc a Fcvoluao Alcna dc 1918
falIassc iao lancniavclncnic? O Vuuucts
(orgao social-dcnocraia}, ainda nas vcscras do 9
dc novcnlro, rccordou a scus lciiorcs quc o ovo
alcnao ainda nao csiava naduro ara a
Fcullica. Ningucn oljcia social-dcnocracia
alcna o faio dc nao inicniar iniroduzir dcois da
gucrra o odcr oliico ao qual duranic ianio
icno iinIa asirado, inlaniando una
Fcullica solialisia. na rcalidadc, o ovo alcnao,
cn viriudc da cducaao rccclida nao csiava
caaciiado ara ial. Mas, o rinciro govcrno
urancnic socialisia quc ocuou o odcr dcois
da gucrra, odcria icr fciio una coisa. acalar
con o odcr ncfasio do unIcsno russiano na
AlcnanIa, aiacando a grandc roricdadc da
icrra, na qual dcscansava o odcr oliico dos
JunIcs. Os rcvolucionarios lurgucscs da
Fcvoluao franccsa, quc nao iinIan idcias
socialisias, conrccndcran crfciiancnic quc so
odian lilcriar a Frana do rcdonnio oliico
da arisiocracia c do clcro sc croriasscn os
laiifundiarios, dcsojando-os assin do vcrdadciro
odcr c dc sua influcncia oliica. Mas os
socialisias alcnacs nao ionaran ial ncdida, a
unica cla qual a Fcullica icria odido airair os
cqucnos canoncscs, os quais, nais iardc, sc
convcricran cn scus nais cncarniados
ininigos. O rcsuliado foi quc, dcois, dois
96
JunIcs russianos, o filIo dc Hindcnlurgo c
Franz von Pacn, fizcran o jogo dc Hiilcr, fazcndo
o odcr assar ara as suas naos.
O quc nosira a incaacidadc da social-
dcnocracia alcna c quc ncn scqucr sc cnsou
cn iocar na foriuna dos rncics alcnacs.
Enquanio as nassas, ncio norias dc fonc, ian
caindo cada vcz nais na niscria, o Covcrno
rcullicano scguia agando s fanlias do c-
Kaiscr sonas falulosas, cono indcnizacs", c
iinIa irilunais scrvs quc cuidavan zclosancnic
dc quc ncn un ccniavo sc dciassc dc agar
quclcs arasiias. So os HoIcnzollcrn
rcclanavan una indcnizaao dc 200 nilIcs dc
narcos ouro. As cigcncias ioiais dos rncics
alcnacs uliraassavan cn quairo vczcs o
cnrcsiino Dawcs. Sc os ldcrcs do novincnio
ocrario alcnao iivcsscn roccdido dc nancira
nais radical con a foriuna c as rcrrogaiivas dos
JunIcs c rncics, ncdidas cssas radicais
acnas na nciadc cn conaraao s usadas
clos nazisias, quando roularan aos ocrarios
as caias forics dos sindicaios c iodas as suas
roricdadcs quc sonavan un valor dc nilIcs,
a AlcnanIa icria ouado a vcrgonIa do Tcrcciro
FcicI c icria ouado ao nundo a caiasirofc
nais sangrcnia dc iodos os icnos. Por ouira
aric, o Pariido Conunisia alcnao so sc
alincniou das falias c onisscs da social-
dcnocracia, scn quc dcscnvolvcssc or si ncsno
97
una idcia criadora. Nao foi nunca ouira coisa
scnao o orgao sulnisso da oliica cicrior russa,
acciiando scn csiancjar qualqucr ordcn dc
Moscou. Assin insuflava o ariido a fc na
ncccssidadc incviiavcl da diiadura naqucla aric
do rolciariado socialisia quc ja iinIan crdido a
confiana na social-dcnocracia. Solrciudo cnirc
a juvcniudc, o ariido conunisia dcscnvolvcu un
fanaiisno scn rcccdcnics, quc a fazia surda c
ccga a qualqucr arcciaao scnsaia da siiuaao.
Scu ruidoso roicsio conira as ncdidas
rcacionarias do govcrno lcvava, dcsdc o rincio,
a narca da sinulaao c da Iiocrisia, ja quc nao
odia Ionradancnic dcfcndcr a lilcrdadc,
quando asirava a inlaniar a diiadura, quc c a
ncgaao da ncsna. Todo o fin cncarna-sc cn
scus ncios. Ao dcsoiisno do nciodo scnrc
corrcsondc o dcsoiisno da idcia. A diiadura
qual asiravan os conunisias alcnacs Ia ianios
anos, cIcgou cfciivancnic, nas rovcio do lado
oosio, iriiurando-os sol sua cngrcnagcn.
Nao calc duvida ara iodo olscrvador
sinccro da siiuaao aiual c das causas quc a
originaran, quc o nanolrar con concciios
alsoluiisias, no cano socialisia, nao so
quclraniou a fora dc rcsisicncia do novincnio
socialisia cn nuiios ascs, c solrciudo na
AlcnanIa, cono favorcccu, csiriiualncnic, a
rcaao fascisia. Porquc o socialisno scra livrc ou
nao cisiira.
98

Vida de Bakunine

MICUEL ALEXANDFOVICH DAKUNINE
nasccu cn 20 dc naio dc 1814 cn PrynulIino,
cqucna aldcia do govcrno dc Tvcr, Fussia. Sua
fanlia cra una das nais aniigas c arisiocraiicas
dcssc as c scgundo arccc sua osiao nao cra
na. O ai dc Daluninc Iunaniiario c lilcral,
Iavia ariiciado no novincnio dos
dcccnlrisias; nas na vclIicc sc nosirou nuiio
cssinisia cn rclaao s icndcncias lilcrais or
Iavcr crdido a fc cn sua rcalizaao.
A nac dc Daluninc cra una vcrdadcira
arisiocraiica. fria c solcrla con iodo o nundo,
aic con sua roria fanlia. Solrc a infancia dc
Daluninc ouco sc salc. nas consia quc rccclcu
una cducaao cuidadosa.
Ao cunrir vinic anos cnirou ara a Escola
dc AriilIaria dc Pcirogrado, ondc arcndcu con
nuiio ciio a cicncia da gucrra. Aos vinic c un
anos dc idadc foi noncado oficial cn un
rcgincnio dc infaniaria roino fronicira
olaca. Mas a nonoiona vida dc soldado nao
ofcrccia inicrcssc ara o jovcn Daluninc.
Passava os dias rccosiado nun sofa cnircguc a
ncdiiacs. En 1834 alandonou finalncnic o
ccrciio, rcnunciando carrcira niliiar.
99
A filosofia alcna ccrcia ncsia ocasiao una
influcncia nuiio foric na juvcniudc russa c
ianlcn Daluninc sc inicrcssou nuiio clos
concciios alsiraios c as douirinas dc Kani,
FicIic, ScIlcgcl, cic. Craas a viagcns rcalizadas
a Moscou c Pcirogrado cnirou cn coniacio con
alguns crculos csiudaniis, nos quais sc rcunian
os jovcns russos ara csiudar os divcrsos
sisicnas dos filosofos alcnacs c franccscs. En
1835 iravou conIccincnio con SianlcvicI, quc
cra cniao o cIcfc csiriiual dc un crculo
inorianic. Anlos os jovcns uniran-sc cn
csirciia anizadc c Daluninc sc fcz colalorador
aiivo dc scu crculo. Por influcncia dcsic,
conIcccu o filosofo Coiilicl FicIic, cujas olras
csiudou con grandc cniusiasno.
N. Diclinsly, quc adquiriu nais iardc grandc
rcnonc na liicraiura russa, cdiiava naqucla
coca un criodico dc filosofia, O Tclcscoio".
Nclc ullicou Daluninc scu rinciro iralalIo
liicrario, una iraduao ara o russo das
Confcrcncias solrc o dcsiino do salio", dc
FicIic.
Quando SianlcvicI alandonou a Fussia,
Daluninc convcricu-sc no insirador iniclcciual
do crculo. En 1838 conIcccu cla rincira vcz
as icorias do filosofo alcnao Hcgcl, quc ccrcia,
naqucla coca, un influo nagnciico solrc iodos
os csriios. Era iao odcrosa cssa influcncia quc
100
causou una rcvoluao nas oinics dc Daluninc
c scu anigos. A conIccida roosiao dc Hcgcl.
Todo o racional c rcal c iodo o rcal c racional"
rovocou rofundas difcrcnas cnirc as cssoas
inclinadas aos csiudos filosoficos, divcrgcncias
quc dcran origcn a arcialidadcs circnas.
Daluninc, Diclinsly c ouiros jovcns sc
iornaran Icgclianos oriodoos c nao sc
dciivcran anic as conscqucncias rcacionarias dc
Hcgcl.
O alsoluiisno russo cisic; orianio, csia
jusiificado c c naiural".
Esia afirnaao quc arcscniara Diclinsly cra
o onio dc visia do crculo csiudaniil. Por clc
cniao Daluninc ullicou varios ariigos c
iraducs no Moscovsli Nalludaicl" dc un
caraicr francancnic rcacionario.
Mas o icncrancnio aiorncniado do jovcn
Daluninc scniiu logo a csirciicza c a
unilaicralidadc do Icgclianisno rcacionario;
conrccndcu a ouco c ouco quc a vida rcal cra
nais do quc un jogo vao dc alavras.
Scu csriio sao lIc dcu a cnicndcr quc a
fora das idcias dc Hcgcl nao rcsidia no conicudo
csiriiual c noral dc sua filosofia, nas no nciodo
criico quc alicava.
101
Por inicrncdio do conIccido cscriior russo
Ogarcff, quc cdiiou nais iardc, junio con Hcrzcn,
O Sino" (Kololol"}, Daluninc cIcgou a conIcccr
o grandc cnsador c liicraio russo Alcandrc
Hcrzcn. Esic cra un advcrsario dccidido das
concccs conscrvadoras dc Hcgcl, o quc dcu
lugar a un foric confliio cnirc clc c os ncnlros
do crculo dc Daluninc. Esia luia foi
rovavclncnic a rincira razao quc induziu
Daluninc a dcsisiir dc suas icorias rcacionarias
unilaicrais c dc suas cscculacs
conscrvadoras. A vida nonoiona, a falia dc
aiividadc c dc novincnio sc lIc iornou
insuoriavcl c rcsolvcu ir ara Dcrlin a fin dc
csiudar filosofia.
En Dcrlin rclacionou-sc con a icndcncia
nco-Icgcliana quc conrccndia iodos os
clcncnios rcvolucionarios da AlcnanIa. A vida sc
lIc aarcccu cnvolia cn nova luz; alriu-sc anic
clc un anlo icrrcno ara suas aiividadcs c sc
cnircgou con ardorosa aiao corrcnic
idcologica rogrcssisia. ConIcccu ianlcn cn
Dcrlin a Turgucnicv, con qucn assisiia aos
cursos do rofcssor Wcrdcr solrc a filosofia
Icgcliana. Os concciios rcacionarios c nciafsicos
dc ScIclling ofcrcccran ao jovcn Daluninc una
ocasiao ara o aiaquc. Pullicou cn 1842 un
folIcio, ScIclling c a rcvclaao criica da uliina
icniaiiva rcacionaria dc conlaicr a filosofia livrc".
Ncssc cnsaio dcfcndc Daluninc as idcias
102
rcvolucionarias dc Luis FcucrlacI, ai da
filosofia naicrialisia alcna; csic iralalIo
consiiiui a rincira nanifcsiaao do csriio
rclcldc dc Daluninc. En icrnos cloqucnics
rcconiza a luia cla lilcrdadc, c ncsno quando
cssa luia cra ara clc iao-soncnic filosofica sc
rcconIccc ncla, coniudo, o grandc roccsso
cvoluiivo quc sc Iavia rcalizado cn suas idcias.
Dali Daluninc foi ara Drcsdcn; csia cidadc cra
cniao o ccniro iniclcciual dos nco-Icgclianos
rcvolucionarios. Arnold Fugc, o rcrcscnianic
nais significaiivo dcssa icndcncia c cdiior dos
fanosos Anais Alcnacs", acolIcu o jovcn
Daluninc con a naior saiisfaao c anizadc. O
crculo avanado dc Fugc c scus anigos lIc
roduziu nuiio loa inrcssao c graas s
frcqucnics discusscs con csscs Ioncns
culissinos, suas conviccs sc iornaran nais
radicais, nais rcvolucionarias. En 1842 ullicou
nos Anais Alcnacs" un ariigo quc cIanou a
aicnao. Iniiiulava-sc. A rcaao na AlcnanIa,
fragncnio dc un franccs" c csiava assinado con
o scudnino dc Julcs Elyzard. Ncssc iralalIo sc
dcscolrc ja o vcrdadciro Daluninc, o fundador da
filosofia da dcsiruiao, o ininigo norial dc iodo
conronisso c dc iodo rccurso dilonaiico.
Dcfcndc a Fcvoluao cono rincio do
rogrcsso cicrno c conlaic vccncnicncnic a
cIanada filosofia osiiiva. A Fcvoluao c o
csriio cicrno da ncgaao, a fora viva da
103
Iisioria Iunana. Todo rcfornador c un
rcacionario, ois olsiaculiza a grandc finalidadc
do novincnio novo quc icndc dcsiruiao
conlcia do aiual nundo oliico c social. O
noiavcl ariigo icrninava con csias alavras
caracicrsiicas.
O ar c csado c iodos nos scniinos
a aroinaao da grandc iorncnia;
faanos, ois, un cIanado a nossos
irnaos ofuscados. 'Arrccndci-vos,
arrccndci-vos, orquc cIcgou a coca
do Mcssias!'
Aos osiiivisias dizcnos.
Alri vossos olIos csiriiuais. Dciai
quc os norios cnicrrcn os norios;
conrccndci dc una vcz quc o csriio, o
csriio cicrnancnic jovcn c cicrnancnic
rcnovado, nao vivc nas vciusias runas
dcsnoronadas! Conficnos no csriio
Iunano quc cria c dcsiroi, orquc clc c a
fonic cicrna c fccunda da vida. O anclo
dc dcsiruiao c un dcscjo dc criaao!'
Poucos ncscs dcois da ullicaao dcsic
ariigo, Daluninc alandonou Drcsdcn, ois sua
siiuaao sc iornou inscgura. O govcrno russo
cIcgou a salcr quc clc cra o auior do iralalIo A
rcaao na AlcnanIa" c, scgundo arccc, cdiu
quc fossc dcoriado ara Fussia. Daluninc foi
104
ara Sua c dcniro dc ouco icno sc
cnconirava novancnic aiuando cnirc os
clcncnios rcvolucionarios quc dcvido s ncsnas
causas sc Iavian rcunido cn ZuricI.
Na Sua, Daluninc ocuou-sc cla rincira
vcz do rollcna cconnico. As olras dos
socialisias franccscs ccrccran una rofunda
influcncia cn scu csriio rclcldc c, cono scnrc
dcduzia as conscqucncias nais circnas dc una
idcia, convcricu-sc logo cn un dos ariidarios
nais avanados do socialisno. Naqucla coca o
conunisia alcnao CuilIcrnc Wciiling organizava
associacs ocrarias na Sua. O ccniro dcssas
unics cra ZuricI, ondc Wciiling rcgava a cdiao
dc un novo criodico dc roaganda. Mas o
govcrno suo rcndcu-o incscradancnic,
aodcrando-sc dc scus acis c corrcsondcncia.
Enirc as carias Iavia ianlcn algunas quc
conronciian a Daluninc c rcvclavan suas
rclacs sccrcias con os conunisias suos. Por
isso Daluninc icvc dc ariir ara Dcrna ara
cviiar quc o dciivcsscn. A olcia sua cnircgou
ao cnsul russo cn ZuricI os docuncnios
conroncicdorcs c csic cigiu, cn nonc dc scu
govcrno, a dcoriaao dc Daluninc. Esic, orcn,
cra nais agil quc a olcia c alandonou a livrc"
Sua, dirigindo-sc ara Paris.
Ali iravou conIccincnio con os clcncnios
rogrcssisias c rcvolucionarios da caiial
105
franccsa, scndo scus anigos nais niinos o ocia
rcvolucionario alcnao Ccorgc Hcrwcg, ProudIon
c nuiios ouiros. O socialisno dc ProudIon
roduziu-lIc una foric inrcssao, ois csiava
lascado solrc a lilcrdadc do indivduo. O
socialisno ou o conunisno das ouiras
icndcncias, dcvido a scu caraicr auioriiario c
diiaiorial, janais gozaran da sinaiia dc
Daluninc. En Paris sc cnconirou ianlcn con
Karl Mar, Frcdcrico Engcls c ouiros conIccidos
socialisias alcnacs. Escrcvcu ianlcn alguns
lrcvcs ariigos no criodico alcnao Vorwacris",
quc aarccia cniao cn Paris. Mas as discordias
cssoais quc dividian os cnigranics alcnacs
causaran na inrcssao cn Daluninc, razao or
quc frcqucniava nais os crculos russos, olacos
c franccscs.
Paris ianlcn nao foi lugar scguro ara clc.
En 29 dc novcnlro dc 1847 ronunciou un
discurso nuna grandc asscnllcia organizada cn
concnoraao rcvoluao olaca dc 1830. Esic
discurso foi a rincira dcclaraao dc gucrra do
valcnic rcvolucionario ao czarisno russo. En
icrnos fogosos ccnsurou as infanias do
dcsoiisno russo, ao qual roclanou
ullicancnic cono ininigo da lilcrdadc da
Euroa. Essc discurso icvc una cficacia
ircncnda. Os rcvolucionarios saudaran-no con
un cniusiasno dcliranic; nas ara os iiranos
rcssoou cono una scnicna dc noric. O govcrno
106
russo cdiu Frana quc culsassc Daluninc.
O jovcn cancao da lilcrdadc viu-sc olrigado a
dciar a lcla Paris c scguiu ara a Dclgica.
Nao cnsava crnancccr nuiio icno ali
orquc salia crfciiancnic quc nao ofcrccia
scgurana ara a sua cssoa; scu rojcio
consisiia cn irasladar-sc ara a Inglaicrra, unica
naao da Euroa solrc a qual o czarisno russo
nao ccrcia ncnIuna influcncia. Mas anics dc
icrninar os rcaraiivos ara sair da Dclgica,
csialou cn Paris a rcvoluao dc Fcvcrciro dc
1848. Esia noicia infundiu a Daluninc novas
foras. A rcvoluao quc aguardava or ianio
icno Iavia cIcgado finalncnic. E o jovcn
rclcldc saudou-a cono a aurora dc una nova
coca. Voliou incdiaiancnic ara Paris c
cnircgou-sc dc coro c alna s ondas
icncsiuosas da rcvoluao. Dornia nos quaricis
c conia junio con os soldados; rcgava-lIcs sua
icoria da dcsiruiao gcral, o socialisno c a
aloliao das fornas dc govcrno; coriava-os a
susicniar a rcvoluao aic quc fosscn dcrrulados
iodos os fundancnios da vclIa socicdadc.
Daluninc acIava-sc cn iodas as arics. nas
larricadas, nos quaricis, nas raas ullicas;
nuna alavra, suas foras sc dcculicaran. E o
grandc rcvolucionario nao cra acnas o avor dos
rcacionarios; aic os rcullicanos ircnian anic
clc ncrcc dc sua influcncia odcrosa. O oficial dc
107
larricadas Caussidicrc, rcullicano, dizia
falando dc Daluninc.
Quc Ioncn! Quc Ioncn
ciraordinario! O rinciro dia da
rcvoluao c una vcrdadcira joia, nas no
dia scguinic dcvc scr fuzilado".
Flocon, ninisiro duranic a rcvoluao dc
Fcvcrciro, dissc ccria vcz csias alavras
caracicrsiicas.
Sc Iouvcssc na Frana irczcnios
Ioncns cono Migucl Daluninc, iodo
govcrno scria inossvcl".
Logo viu Daluninc quc a rcvoluao franccsa
dc 1848 nao odia ofcrcccr o rcsuliado dcscjado
or clc c scus anigos; ao ncsno icno
conrccndcu quc nao convinIa ianlcn afasiar-
sc, scnao quc cra rcciso arovciiar as
circunsiancias c rcarar rcvolucs cn ioda a
Euroa.
En Alril dc 1848 alandonou Paris; o
ninisiro Flocon cnircgou-lIc nil francos c un
assaoric franccs ara quc sc dirigissc
AlcnanIa c rovocassc ali una rcvoluao. Na
rcalidadc aquclc cra acnas un rccurso ara
dcsfazcr-sc do icnvcl rcvolucionario. Daluninc
conrccndcu ianlcn quc scu lugar ja nao cra
Paris c dcsaarcccu rccniinancnic. rovavcl
108
quc duranic ccrio icno icnIa csiado na Fussia
c nos ouiros ascs cslavos, con o oljciivo dc
rcarar un lcvanic rcvolucionario. A cssc
rcsciio ao ncnos, diz Arnold Fugc cn suas
Mcnorias, quc iinIa ido Fussia ara fazcr ali
olra dc agiiaao". Naqucla coca cniao naniinIa
Daluninc csirciias vinculacs con iodos os
rcvolucionarios da Euroa, csccialncnic con os
dos ascs cslavos.
En 1. dc JulIo dc 1848, Daluninc assisiia
ao congrcsso cslavo inicrnacional cclclrado cn
Praga, orquc cscrava cnconirar ali cano
rocio ara agiiaao cn rol dc scus lanos
rcvolucionarios c da inicrnacionalizaao da
rcvoluao. O congrcsso cslavo rounIa-sc unir
iodos os ovos dcssa raa ara dcfcndcr cn
conun scus inicrcsscs conira as ouiras nacs.
Parccc quc a naior aric dos dclcgados nao
rofcssavan idcias nuiio rogrcssisias. As aias
dc diio congrcsso nao foran nunca ullicadas c
or isso ignoranos sc Daluninc nclc cnconirou
ou nao a ocasiao quc rocurava.
Mas o congrcsso nao iranscorrcu iao
acificancnic cono suunIan alguns. O govcrno
ausiraco, con cfciio, icncndo as dcnonsiracs
rcvolucionarias dos icIccos, roiliu ioda
nanifcsiaao ullica quc icndcssc a dcnonsirar
sua sinaiia clo congrcsso. Esia dccisao causou
vcrdadciro dcsgosio cnirc a oulaao dc Praga c
109
iodas as ruas sc cncIcran dc gcnic; nas os
nuncrosos soldados fizcran sua aariao
rccniinancnic c incdiran a icno ioda
icniaiiva scria da nuliidao.
Dcfronic ao Ioicl A Esircla Azul", ondc sc
alojava Daluninc, congrcgou-sc una incnsa
nuliidao. Os soldados iraiaran da discrsa-la,
nas nao iivcran ciio. Varios disaros foran
fciios solrc os soldados das janclas do Ioicl. Era
o sinal ara una luia sangrcnia cnirc os
niliiarcs c o ovo. Esic lcvaniou larricadas c
Daluninc ionou una ariiciaao aiivssina na
luia. Scu valor c sanguc frio ncrcccran
adniraao dc iodos. Fcfcrc o cscriior icIcco
IrcicIcl quc Daluninc assuniu a dircao niliiar
da rcvolia. No icrcciro dia da luia, o gcncral
WindiscIgrcuiz, conandanic niliiar, alandonou
a cidadc, rciirando-sc ara as forialczas siiuadas
nos arrcdorcs dc Praga. Dali nandou lonlardcar
a cidadc, quc logo foi inccndiada. Dcois da
rcrcssao do lcvaniancnio dc Praga, Daluninc
fugiu da usiria, oculiando-sc cn Dcrlin, KoiIcn
c ouiras cidadcs alcnas.
En KoiIcn ullicou Daluninc scu conIccido
Aclo aos ovos cslavos", no qual os convidava a
rcararcn-sc ara a roina rcvoluao gcral da
Euroa. Scniia a roinidadc dc una nova
rcvoluao c alicava scus csforos no scniido dc
unificar iodos os clcncnios rcvolucionarios nun
110
odcr solido conira a rcaao. Era una coca
icncsiuosa dc luia, dc agiiaao, dc vida; c
Daluninc vivia c luiava nais quc iodos os ouiros.
Nuna caria a scu qucrido anigo Ccorgc Hcrwcg
crcssou os scniincnios quc o aninavan cniao.
Eu nao crcio nuna consiiiuiao ncn
cn lci alguna; ncn a nclIor consiiiuiao
odcria saiisfazcr-nc. Prccisanos agora
dc ouira coisa. rccisanos dc icncsiadc
c vida, dc un novo nundo livrc c or
conscguinic livrc dc lcis".
Esias alavras sao caracicrsiicas, orquc
clas nos inian o vcrdadciro Daluninc, o Ioncn
dc aao, o rclcldc cniusiasia, o aosiolo da
rcvoluao cicrna.
ManiinIa Daluninc naqucla coca coniacio
sccrcio con iodo o nundo rcvolucionario; c
scgundo arccc iralalIava ncsscs noncnios or
un lcvaniancnio dos icIccos c olacos.
En Maio dc 1849 voliou a cnconirar una
ocasiao ara nanifcsiar ullicancnic scu valor c
sua cncrgia inconaravcis. En divcrsos onios
da AlcnanIa Iavian csialado rcvolucs, cono
cn Dadcn c Drcsdcn. Daluninc cnconirava-sc
cniao ncsia cidadc c rcarava-sc ara fazcr una
viagcn a Docnia quando csialou a rcvoluao dc
Maio cn Drcsdcn. Cono c naiural, dcsisiiu dc
sua rojciada viagcn c colocou-sc nas rinciras
111
filas do novincnio. Fcz-sc ncnlro do coniic
rcvolucionario c duranic os ircs dias quc durou a
rcvoluao foi o Ioncn indiscnsavcl da caiial
sania. Un dos scus colaloradorcs foi Ficardo
Wagncr. Anigos c ininigos adniravan a cncrgia
giganicsca dc Daluninc c os rcacionarios o
icnian cono o dialo cn cssoa c nao sc
cansavan dc falar dc scus aios icrrorisias. Un
cscriior rcacionario dizia rcfcrindo-sc a clc.
Scu rincio cra o fogo c aic o
govcrno rcvolucionario ircnia anic sua
cncrgia sclvagcn. Quanio nais roino
sc acIava o noncnio da dccisao,
Daluninc iornava-sc nais circnisia. A
cidadc inicira ircnia anic cssc Ioncn".
As rcsolucs do cIanado govcrno
rcvolucionario nao ccrcian influcncia ncnIuna
solrc Daluninc;, roccdia dc acordo con as
circunsiancias, scn aicr-sc va frascologia dos
oliicos. O scguinic cisodio dcnonsira quao
ouco csiinava aos rcrcscnianics, do novo
govcrno. Daluninc iinIa iniroduzido grandcs
caics dc naicrial cslosivo nos soiaos do
alacio nunicial dc Drcsdcn c cn ouiros
cdifcios ullicos. O consclIciro PffafcnIaucr,
nuiio covardc, corrcu rocura dc Daluninc
ara fazcr-lIc salcr a dcsgraa quc odcria
solrcvir sc clodissc a olvora. Daluninc griiou.
Qucn sc rcocua ccn as coisas dc voccs? Quc
112
vocn clos arcs!" E icndo o lon Ioncn
insisiido, -lo ara fora dc casa.
No dia 9 dc Maio icrninou a luia dcscscrada
cn Drcsdcn; os soldados russianos saran
viioriosos. Daluninc rciirou-sc ara CIcnniiz a
fin dc organizar ali ianlcn un lcvanic. Mas foi
rcso na noiic dc 9 dc Maio, quando ainda csiava
na cana, graas iraiao dos vizinIos. Foi
cnircguc aos soldados russianos; dcsic nodo o
Icroi rcvolucionario caiu nas naos sangrcnias da
rcaao, da qual lcvou dozc anos ara lilcriar-sc.
Quando Daluninc foi rcso, o govcrno russo
anunciava quc rcconcnsaria con dcz nil rullos
a qucn o dciivcssc; c a cidadc dc CIcnniiz, quc
iinIa dciido o grandc rclcldc, nanicvc or algun
icno as gcsics corrcsondcnics ara rccclcr o
dinIciro da iraiao. Mas nao sc salc sc a Fussia
cnircgou o dinIciro.
Da risao dc Drcsdcn, Daluninc foi
iransfcrido ara a dc Kocnigsicin, ondc aguardou
con solcrla calna c sanguc frio a soric quc lIc
ia dcarar o fuiuro. Sua siiuaao cra ior quc a
dos ouiros risionciros, ois ianio dc dia cono dc
noiic csiava carrcgado dc csadas cadcias.
No dia 14 dc Janciro dc 1850 foi condcnado
noric. Digno c valoroso, cscuiou, scn
dcnonsirar a ncnor cnoao, sua scnicna. A
unica olscrvaao quc fcz foi a scguinic. Na
113
Iisioria o unico quc dccidc c o ciio. Sc cu
iivcssc, conscguido rcalizar ncus lanos nc
icrian considcrado un grandc Ioncn; vcncido,
condcnan-nc noric". A aiiiudc dignssina dc
Daluninc anic o consclIo dc gucrra roduziu
una rofunda inrcssao c nuiios jornais
ullicaran scu rciraio aconanIado dc
concniarios favoravcis. Foi roosio quc sc
lcvassc ao rci dc Sania un cdido dc indulio,
nas Daluninc rccusou ial roosia dcclarando
quc rcfcria a noric a rclaiar-sc. Mas, ouco
icno anics dc scr cccuiada a scnicna, o
govcrno ausiraco cdiu quc o cclclrc
rcvolucionario lIc fossc cnircguc dcvido
ariiciaao quc icvc na rcvoluao dc Praga cn
1848. Carrcgado dc csadas cadcias, Daluninc
foi conduzido fronicira ausiraca. Acrcdiiava o
govcrno da usiria quc or inicrncdio dc
Daluninc salcria os scgrcdos do novincnio
rcvolucionario dos ascs cslavos; nas suas
cscranas nao sc rcalizaran. Daluninc ncgou-
sc a fazcr dcclaracs. En 19 dc naio dc 1851
condcnaran-no cla scgunda vcz cna caiial
or icr aiuado na rcvoluao dc Praga. Duranic
scis ncscs crnancccu na forialcza dc Alniiz,
cnccrrado nuna ccla cscura, cncadcado arcdc
cscra da noric. Mas graas a una
circunsiancia rcalncnic ciraordinaria salvou-sc
dc novo.
114
Con cfciio o govcrno russo Iavia cdido sua
ciradiao c algunas scnanas nais iardc o
risionciro foi lcvado ara a Fussia. Dcois dc
una longa viagcn cIcgou a Pcirogrado ondc o
cnccrraran or nuiios anos na forialcza dc Pcdro
c Paulo. A risao na Fussia foi ara Daluninc o
crodo nais duro dc sua vida, ois a solidao c a
irisicza cran ara clc iorcs quc a noric. Nicolau
I cigiu dclc ccrias dcclaracs a rcsciio do
novincnio cslavo, ao qual conicsiou Daluninc
con sua cclclrc caria Ao czar russo". En icrnos
cncrgicos dcfcndcu ali suas conviccs
rcvolucionarias, ncgando-sc a dcnunciar noncs.
As dignas alavras do rclcldc risionciro
causaran rofunda inrcssao ao czar, quc, o
dciou cn az.
Os arcnics dc Daluninc iraiaran varias
vczcs dc conscguir do czar o indulio; nas Nicolau
dcclarou francancnic quc a Fussia nao cra
suficicnicncnic grandc ara quc Ioncns cono
Daluninc udcsscn cisiir sinuliancancnic.
Fcciidas vczcs Daluninc icniou suicidar-sc,
nas nao dc rcalizar scu dcscjo dcvido guarda
rigorosa quc o rodcava. Acina dc iudo o ioriurava
a idcia dc quc a solidao o lcvaria loucura ou
dininuiria sua fora c suas cncrgias. Con o
roosiio dc foriificar scu csriio, Daluninc
dranaiizou a lcnda dc Proncicu, qual sua
faniasia aninou dc cniusiasno; na solidao dc
sua ccla silcnciosa sonIava con a dcsiruiao do
115
vclIo nundo c assin cono Proncicu irouc a luz
ara a Iunanidadc, Daluninc aguardava o dia
da lilcriaao ara odcr lcvar o facIo da
rcvoluao clo nundo cscravizado.
En 1854 Daluninc foi iransfcrido a
ScIlusscllurgo, ondc ficou aic 1857. Esic crodo
foi o nais icrrvcl dc suas riscs, orquc alcn do
scu csiado noral, scu organisno sc rcsscniia dc
cnfcrnidadcs cnosas. Ao norrcr Nicolau I, a
nac dc Daluninc fcz una nova icniaiiva anic
Alcandrc II ara olicr o indulio; nas o novo czar
dcclarou quc, cnquanio clc vivcssc, Daluninc nao
icria lilcrdadc. Alguns ncscs nais iardc cra
dcoriado ara a Silcria.
Ali sua csiadia foi nais suoriavcl quc nos
carccrcs dc Pcirogrado. Craas sua odcrosa
influcncia cssoal conquisiou ccrios rivilcgios dc
quc nao gozavan os ouiros risionciros. Sua
aiuaao cnirc os dcccnlrisias rcsos na Silcria
nao c ara scr dcscriia aqui. En Maro dc 1859,
Daluninc foi iransfcrido ao oricnic da Silcria.
TinIa rcarado duranic nuiio icno cssa
iransfcrcncia, ois dali scr-lIc-ia nais facil fugir
quc dos ouiros lugarcs. Finalncnic, cn 1861,
icndo-sc auscniado o govcrnador da Silcria
oricnial, arovciiou-sc dcssa ocasiao ara fugir.
O nais noiavcl na fuga dc Daluninc c o faio
dc icr-sc valido dc un vaor do govcrno russo
116
ara rcalizar scu lano. As coisas ocorrcran da
scguinic forna. iinIa rcsolvido Daluninc dcsccr
o rio Anur aic o Occano Pacfico, ondc cnsava
cnconirar un vaor ancricano quc o lcvaria ao
Jaao. Ao cIcgar ao Anur, cnconirou-sc con un
navio dc landcira incrial russa. Dccidiu-sc
incdiaiancnic. Daluninc aroinou-sc dc un
loic do navio c arcscniou-sc ao caiiao cono
caiciro-viajanic dc una inorianic firna da
Fussia. O caiiao, quc nao conIccia Daluninc,
scniiu rofunda sinaiia clo concrcianic
dcsconIccido, quc nosirou scr un inicrcssanic c
anavcl Ioncn nundano. Ao nanifcsiar
Daluninc scus dcscjos dc aconanIa-lo, o ouiro
acciiou. Dcois dc algunas Ioras dc viagcn,
Daluninc ja conIccia iodos os scgrcdos do
caiiao, o oljciivo dc sua viagcn, cic. CIcgou a
salcr quc o caiiao Iosiialciro ia rccclcr o
govcrnador da Silcria oricnial, quc vinIa ao scu
cnconiro nun navio dc gucrra.
A siiuaao do fugiiivo cra nuiio criica, ois o
govcrnador o conIccia c sc sc cnconirassc con
clc iodos os scus rojcios cairian or icrra. Mas
Daluninc nao cra Ioncn dc ancdroniar-sc anic
un crigo. Con nuiias rccaucs crguniou ao
caiiao ondc c quando dcvia cnconirar-sc con o
navio dc gucrra. O caiiao, nao susciiando
ncnIun nal, dcu-lIc iodos os inforncs.
Daluninc fcz raidancnic scus rcaraiivos;
roino do lugar ondc Iavia dc cnconirar-sc con
117
o govcrnador, cdiu-lIc quc crniiissc assar-sc
ara un navio ancricano quc sc dirigia ara o
Jaao. O caiiao accdcu, con a naior loa
voniadc, ao dcscjo dc scu Ioscdc dcsconIccido
c ncia Iora nais iardc Daluninc assava
iranquilancnic dianic do navio cn quc ia o
govcrnador, quc nao susciiava acIar-sc
roino, naquclc noncnio, o rcvolucionario nais
icnido da Euroa.
Foi aquclc o uliino crigo; scn naiorcs
dificuldadcs cIcgou a YoloIana. Dali dirigiu-sc
ara Sao Francisco, ondc cnconirou divcrsos
anigos quc lIc roorcionaran os ncios
ncccssarios ara ir a Nova Yorl. En novcnlro dc
1861 Daluninc dciava Nova Yorl, a caninIo dc
Londrcs. Ali foi acolIido con a naior sinaiia
or Alcandcr Hcrzcn, Ogarcff c os ouiros do
crculo quc sc Iavia fornado ao rcdor do O sino",
orgao, dos rcvolucionarios russos. Dcsia nancira
icrninou a viagcn dc Daluninc ao rcdor do
nundo, viagcn, quc rcalizou con as naos
carrcgadas dc cadcias c cono cairiado fugiiivo.
Dcois dc una longa risao, Daluninc via-sc
livrc finalncnic c cnircgou-sc dc novo ao
novincnio rcvolucionario con iodo o scu
icncrancnio icncsiuoso. Hcrzcn nos dciou
una lrcvc dcscriao daqucla aiividadc.
118
Dcois dc un silcncio dc novc anos,
sunido na solidao nais alsoluia,
Daluninc concou a vivcr dc novo.
Discuiia, rcgava, nandava, agiiava,
organizava c crnanccia aiivo iodo o dia,
ioda a noiic duranic as vinic c quairo
Ioras. Nos cscassos noncnios livrcs quc
lIc solravan corria sua ncsa dc
iralalIo c cscrcvia cinco, dcz, vinic
carias a Scnilaiinsl, Arazzo, Dclgrado,
Praga, Consianiinola, Dcssaralia c
Dulgaria".
Daluninc iinIa cscolIido sua volia un
crculo dc cniusiasias adcios c, graas sua
influcncia odcrosa, O Sino" iornava-sc nais
radical dc nuncro a nuncro. Aiacava a Hcrzcn
orquc csic nao cra dcnasiado rcvolucionario c
acciiava ccrios conronissos. Todas as
cscranas colocava-as cniao Daluninc nos
ovos cslavos, ara cujo novincnio dcdicou scus
csforos. Lanou naqucla coca as lascs dc una
organizaao sccrcia na Fussia c nos ouiros ascs
cslavos. Conrccndcu Daluninc quc lIc scria
inossvcl iralalIar junio con Hcrzcn c Ogarcff.
Esics csiavan nuiio ligados s csfcras oficiais da
Fussia c o grandc rcvolucionario qucria roncr
iodos os laos con a Fussia oficial. Os iralalIos
quc ullicou con cssc fiio, cniao, or ccnlo A
iodos os anigos russos, olacos c cslavos" c o
folIcio Fonanoff, PugaicIcf ou Pcsicl?"
119
icsicnunIan as idcias raiicas quc rofcssava
naquclc icno.
Mas graas ao rollcna olaco voliaran a
cnconirar-sc Daluninc c os cdiiorcs do O Sino".
Na Polnia iniciara-sc un vigoroso novincnio dc
rclcldia conira o jugo russo, cIanando a aicnao
dc iodos os rcvolucionarios cslavos. O novincnio
olaco, cncalcado clo ariido arisiocraia, nao
iinIa na rcalidadc nada dc conun con as idcias
dc Daluninc; nas csic qucria arovciia-lo ara
scus fins.
Pouco icno anics do ronincnio da
sullcvaao olaca dc 1863, rcalizou-sc una
inorianic confcrcncia cnirc os cdiiorcs do O
Sino" c os dclcgados do coniic rcvolucionario dc
Varsovia. Foi rcsolvido quc Daluninc conduzissc
Polnia un vaor con arnas c rcvolucionarios
olacos c quc ariiciassc or sua vcz no lcvanic.
Dcsgraadancnic os rcaraiivos nao foran
fciios clo rorio Daluninc c csia foi a razao or
quc fracassou a icniaiiva. En 21 dc fcvcrciro
Ddluninc dciava Londrcs dirigindo-sc ara
CocnIaguc c dali ara a Succia, ondc o
aguardava o navio con a ccdiao olaca. Mas
dcvido inrcvisao con quc foi rcarada a
cnrcsa c a iraiao do caiiao quc conandava o
navio, o rojcio nao dc scr rcalizado. So graas
cncrgia inquclraniavcl c ao valor Icroico dc
Daluninc conscguiu-sc r a salvo a iriulaao c
120
o navio. Daluninc, con cfciio, cIcgou a salcr
quc o caiiao iinIa visiiado cn CocnIaguc o
cnsul russo c icncu quc o iraidor os cnircgassc
a un navio dc gucrra dc scu as. AcIando-sc ja
cn alio nar, nanifcsiou ao caiiao quc nao lIc
iinIa a ncnor confiana c quc sc cIcgassc a
crcclcr algun navio dc gucrra russo, aiaca-lo-ia
incdiaiancnic; c cn caso dc nao conscguir
vcncc-lo, afundaria o vaor cn quc clc viajava. O
caiiao nao quis scguir viagcn c voliou ara
CocnIaguc arcscniando divcrsos rcicios. O
lano fracassou, ois, dcvido aos rcaraiivos
dcficicnics dos olacos. Daluninc ficou or
algun icno na Succia c cnquanio iralalIava ali
ullicancnic, luscou c cnconirou vinculacs
sccrcias con a Fussia ara a difusao rcgular c
sisicnaiica da liicraiura rcvolucionaria naquclc
as. Ao ncsno icno cnialolou rclacs dc
caraicr rcvolucionario con a Finlandia. Scu lano
consisiia cn cruzar clandcsiinancnic a fronicira
russa c ir Polnia airavcs da Liiuania con o
roosiio dc icr una ariiciaao dircia na
rclcliao olaca. Mas os dirigcnics dcssc lcvanic,
cn sua naioria arisiocraias c airioias
dcsrovidos dc qualqucr asiraao
rcvolucionaria, icnian a Daluninc nais quc ao
govcrno russo, ois suas idcias c rojcios cran
cccssivancnic radicais ara clcs. Por isso
dissuadiran-no dc vir, valcndo-sc dc falsos
rcicios. Alcn disso a sullcvaao olaca nao sc
121
rolongou ianio cono o cscravan Daluninc c
scus anigos. Esic alandonou, ois, a Succia c
cncaninIou-sc novancnic ara Londrcs. Mas
cnlora iivcssc fracassado sua icniaiiva, o
govcrno russo sc scniia inquicio anic a cncrgia
vigorosa c o valor dcscscrado dc Daluninc.
Duranic sua csiadia na Succia, o govcrno russo
fiara una rcconcnsa dc irinia nil rullos ara
qucn cnircgassc o icnvcl rcvolucionario, vivo ou
norio.
Daluninc nao crnancccu nuiio icno cn
Londrcs, ois iinIa lancjado una viagcn
Iialia. En janciro dc 1864 cIcgou a Florcna.
Con csia viagcn icrnina sua roaganda
cclusivancnic cslava. dcsdc cniao dcdicou sua
fornidavcl fora dc agiiador ao novincnio
rcvolucionario inicrnacional.
A Iialia ofcrccia un cano rocio ara a
sua aao dc roagandisia. O icncrancnio
rcvolucionario do ovo iialiano c scu grandc
inicrcssc cla roaganda consiradora cran
ccclcnics faiorcs ara os rojcios dc Daluninc.
Nao olsianic csias condics favoravcis, acIou
ianlcn nuiias dificuldadcs c olsiaculos.
Prccisancnic os clcncnios quc rcrcscniavan o
novincnio rcvolucionario na Iialia c con os
quais coniava Daluninc, cran ariidarios dc
Mazzini. Daluninc arrcncicu ois, lriosancnic
conira as icorias c asiracs dcsic c dc scus
122
adcios, conquisiando con sua Ialilidadc una
assinalada influcncia solrc a juvcniudc iialiana.
Nuncrosos csiudanics c ocrarios alandonaran
o cano rcligioso c airioiico dc Mazzini,
adcrindo s idcias aicsias c rcvolucionarias do
grandc rclcldc russo.
Dc Florcna, Daluninc assou ara Naolcs,
ondc crnancccu dois anos. Ali conIcccu a
nuiios sinaiicos conanIciros dc luia, cono
Fanclli, Canluzzi, Mullciii, Farlandina c ouiros,
con os quais consiiiuiu o rinciro gruo
anarquisia daqucla cidadc. Foi cniao quc cs
suas douirinas no Poolo d'Iialia" c cn Lilcria
c Ciusiizia", rinciro criodico anarquisia
daquclc as.
Duranic csic crodo, Daluninc dcdicou ioda
a sua aiividadc criaao dc una socicdadc
inicrnacional sccrcia quc scrvissc dc lasc a un
solido novincnio rcvolucionario na Euroa. Scu
lano consisiia cn conquisiar ara o scu
rograna anarquico-aicu os Ioncns nais
inicligcnics, nais Ionrados c cncrgicos do
novincnio rcvolucionario. Esscs Ioncns
fundarian logo cn iodos os ascs da Euroa
organizacs sccrcias c inrinirian un caraicr
accniuadancnic rcvolucionario ao novincnio.
Assin foi quc nasccu a Socicdadc rcvolucionaria
inicrnacional", nais conIccida sol o nonc dc
Irnaos inicrnacionais". Nuna caria a Alcandcr
123
Hcrzcn fala Daluninc dc scus ciios ncsic
scniido, dizcndo icr cnconirado ariidarios na
Succia, Norucga, Dinanarca, Inglaicrra, Dclgica,
Frana, EsanIa, Iialia, Polnia c Fussia.
Muiios orncnorcs dc sua roaganda
daqucla coca sc crdcran, nas considcrando os
novincnios rcvolucionarios dos ascs laiinos,
csccialncnic dc EsanIa c Iialia, odcnos
arcciar a olra giganicsca dcsic grandc Ioncn.
Para arcciar con jusiia a aiividadc dc
Daluninc naquclc crodo, c nisicr ionar cn
conia as condics sociais c oliicas dc cniao.
Dcois da rcvoluao dc 1848, iniciou-sc na
Euroa un crodo dc rcaao c dc csiancancnio
quc crdurou nais dc dcz anos, condicionando o
surio, na naioria das nacs, dc un anclo
rcvolucionario. A sullcvaao dos olacos, a
roaganda dc Lassallc na AlcnanIa, a aiividadc
dc Mazzini c Carilaldi na Iialia, o crodo
lilcral" na Fussia, cic., cic., cran sinionas dc
una nova coca. O roccsso cvoluiivo dcssc ciclo
rcvolucionario so foi inicrronido cla dcclaraao
dc gucrra franco-alcna dc 1870, a qual afianou
na Euroa o donnio dos grandcs csiados c do
sisicna niliiarisia. O caraicr rcvolucionario
daqucla coca clica, orianio, a aiuaao
sulicrranca dc Daluninc. Havia rcscnciado o
fracasso da rcvoluao dc 1848 c dcdicava cniao
iodos os scus csforos ara cviiar un novo
124
fracasso; or isso iraiou dc unificar os clcncnios
rcvolucionarios dc iodos os ascs.
A aiividadc dc Daluninc cra, ois, gcralncnic
sccrcia. Pariiciava ouco do novincnio ullico;
nao dcscjava acr noiado, a fin dc odcr rcarar
o icrrcno ara a sua aiividadc osicrior. O
noncnio quc lIc ofcrcccu una ccclcnic
ooriunidadc ara dcscnvolvcr anic o nundo
suas idcias anarquisias, cIcgaria anics do quc
clc cscrava.
As rclacs cnirc a AlcnanIa c a Frana sc
iinIan iornado icnsas cn 1867 dcvido qucsiao
do Lucnlurgo, assunio quc arrasiaria a una
gucrra cnirc anlos os ascs. Eniao sc iniciou
un vasio novincnio cn rol da az, no qual
ionaran aric cssoas cricnccnics a iodas as
classcs c ariidos. O rcsuliado dcssc novincnio
foi a fundaao da Liga da Paz c da Lilcrdadc".
Essa uniao iinIa un caraicr inicrnacional c
nuncrosas crsonalidadcs do nundo oliico c
rcvolucionario, cono Carilaldi, Casiclar, JoIan
Jacoli c ouiros, adcriran a cla.
Daluninc conrccndcu logo quc a Liga da
Paz c da Lilcrdadc" ofcrccia un cano rocio
ara a sua roaganda rcvolucionaria.
Ccriancnic nunca cnsou convcricr a Liga ao
anarquisno; so qucria cnconirar novas
vinculacs cn favor dc scus lanos. En
125
scicnlro dc 1867 ariiu da Iialia, dirigindo-sc
ara Ccnclra, ondc sc cclclrava o rinciro
congrcsso da Liga. Daluninc c alguns dc scus
anigos nais niinos cran dclcgados ncssc
congrcsso. TcnIo anic os olIos una dcscriao da
inrcssao roduzida or Daluninc na
asscnllcia.
Dc rccnic aarcccu na iriluna un
Ioncn giganicsco, quc cIanou a
aicnao dos rcscnics or suas
fornidavcis qualidadcs oraiorias. Esic
Ioncn cra Migucl Daluninc. E cn lugar
dc falar da az cn gcral, rcconizou a
rcvoluao social, a gucrra conira a
rcligiao, o Esiado c a roricdadc".
Nos noiavcis discursos quc ronunciou no
congrcsso dcnonsirou quc as causas da gucrra
sao nuiio nais rofundas do quc sucn alguns
c cIcgou conclusao dc quc cssas causas csiao
rcrcscniadas clo Esiado, cla rcligiao c clo
caiial rivado. Dascando-sc ncsic onio dc visia,
cdia Daluninc quc a Liga nao sc liniiassc a
dcfcndcr a az, nas a aiacar as insiiiuics
fundancniais da socicdadc nodcrna, causas
fundancniais das gucrras c das naianas dos
ovos.
A naioria do congrcsso, naiuralncnic, nao
csiava dc acordo con os concciios rcvolucionarios
126
dc Daluninc; nas ianouco foran dc iodo
rccIaados. Daluninc aic foi clciio ncnlro do
coniic dc organizaao da Liga. Foi cniao quc
cs suas idcias nuna olra iniiiulada
Fcdcralisno, Socialisno c Aniiicologisno", quc
foi cdiiada nais iardc, cn 1865, clo douior Ma
Nciilau.
No iranscurso do rinciro ao scgundo
congrcsso da Liga da Paz c da Lilcrdadc" a
organizaao fcz oucos rogrcssos dcvido
divcrgcncia dc oinics quc Iavia cnirc os scus
cononcnics. Por isso Daluninc rcsolvcu dcdicar
iodos os scus csforos cn infundir-lIc un
caraicr nanifcsiancnic socialisia c
rcvolucionario, ou cniao rovocar una cisao
cnirc os clcncnios avanados c conscrvadorcs da
Liga. En 1868 cclclrou-sc o scgundo congrcsso
da Liga, c Daluninc ros quc cla sc fundissc
con a Associaao Inicrnacional dos
TralalIadorcs", fundada alguns anos anics. Alcn
disso cdia quc o congrcsso sc ronunciassc cla
lilcriaao cconnica do rolciariado. O
congrcsso ncgou-sc a acciiar suas roosics,
razao or quc Daluninc c scus anigos sc
rciiraran da Liga. Enirc os ncnlros da ninoria
acIavan-sc Elic c Eliscc Fcclus, Fanclli,
Canlussi, Jasclar c nuiias crsonalidadcs
conIccidas do novincnio rcvolucionario.
127
Con frcqucncia crgunia-sc or quc
Daluninc nao adcriu incdiaiancnic
Associaao Inicrnacional dos TralalIadorcs". A
rcsosia c lcn sinlcs. Duranic os rinciros
anos dc sua cisicncia, a Inicrnacional cra
cclusivancnic rcfornisia c anii-rcvolucionaria.
So nais iardc sc foncniou o csriio socialisia c
rcvolucionario na grandc Associaao. Havia
ianlcn ouiras causas quc incdiran a
Daluninc a incdiaia incororaao ncla; nas cn
viriudc da inoriancia quc ia adquirindo a
Inicrnacional, ros sua fusao con a Liga da
Paz c da Lilcrdadc.
Ao rciirar-sc a ninoria do congrcsso da Paz
cclclrado cn Dcrna, Daluninc ros quc iodos
adcrisscn Inicrnacional, a fin dc rcgar suas
idcias no scio da odcrosa cororaao. Mas aric
dc scus anigos csiavan rcsolvidos a fundar una
nova organizaao quc dcscnvolvcssc a
roaganda rcvolucionaria nos ascs curocus.
Esia associaao cIanou-sc a rincio
Aliana da Dcnocracia Socialisia", c nais iardc
sinlcsncnic Aliana Inicrnacional". A Aliana
organizou gruos c crculos cn iodos os ascs da
Euroa ocidcnial c a cncrgica agiiaao dc scus
ncnlros lanou as lascs do socialisno
rcvolucionario ncsscs ascs. Un anigo dc
Daluninc, o iialiano Fanclli, rccclcu o cncargo dc
roagar a idcia rcvolucionaria na EsanIa. Sua
128
cananIa icvc un ciio assonlroso. En
Darcclona, Madrid, Fcus, Zaragoza c ouiras
cidadcs os ocrarios c os csiudanics adcriran ao
novo novincnio; c dcsic nodo foi iniroduzido
naquclc as o anarquisno rcvolucionario.
Eigiria dcnasiado csao a dcscriao da
aiividadc dcscnvolvida cla Aliana nos divcrsos
ascs, cono Iialia, Frana, Sua, cic. En 1869,
foi dissolvida c scus ncnlros sc incororaran
Associaao Inicrnacional dos TralalIadorcs".
Con a cnirada dos aliancisias na Inicrnacional,
alriu-sc ara Daluninc un novo cano dc
iralalIo. O fornidavcl dcscnvolvincnio da
odcrosa organizaao nos ascs laiinos foi una
conscqucncia dircia dc sua roaganda.
A Associaao Inicrnacional dos
TralalIadorcs" foi fundada cn 1864 cn Londrcs.
Scu roosiio consisiia cn unir os ocrarios dc
iodos os ascs ara conscguir, ncdianic un
csforo conun, o nclIoria da classc rolciaria.
Duranic os dois rinciros anos dc sua cisicncia
o dcscnvolvincnio foi dininuio; nas quanio nais
rcvolucionaria c socialisia sc fazia, ianio naiorcs
cran os ciios. No rinciro congrcsso da
odcrosa associaao, cclclrado cn Ccnclra,
foran adoiados ccrios csiaiuios quc davan a
iodas as icndcncias do novincnio ocrario a
ossililidadc dc adcrircn a cla. O rincio
lasico c iaiico dcsscs csiaiuios cra a utu cu
Ictuuo ccononcu du cussc ocuu.
129
Proclanando iais rincios, a Inicrnacional
agruou iodas as cscolas c ariidos do
novincnio social, or disiinios quc fosscn scus
onios dc visia cn ouiras qucsics. Cada
icndcncia iinIa o dirciio dc roagar suas idcias
c dc alicar scus nciodos dc luia dcsdc quc nao
coniradisscsscn os rincios fundancniais da
Associaao. A iolcrancia c a auiononia alsoluia
das Sccs c Fcdcracs consiiiuan a fora c o
odcr da Inicrnacional; sc iivcssc iido un
rograna dcicrninado c una iaiica fia janais
icria odido rcunir dois nilIcs dc iralalIadorcs
da Euroa c da Ancrica. Conrccndia a
Inicrnacional divcrsas icndcncias.
roudIonianas, narisias, colciivisias,
nuiualisias, anarquisias c ouiras, ois a iodas
clas as unia a luia cla lilcriaao cconnica.
A rincio, cono ficou diio, a icndcncia gcral
da Associaao cra indcfinida c cscassancnic
socialisia; nas graas ao dcscnvolvincnio icorico
das idcias c rincialncnic dcvido s
crscguics dos govcrnos, o clcncnio
rcvolucionario da odcrosa organizaao
auncniou considcravclncnic, solrciudo nos
ascs laiinos. No congrcsso inicrnacional dc
Druclas, vcrificado cn 1868, as idcias
rcvolucionarias conscguiran un rcdonnio. O
socialisia lclga Dc Pacc dcfcndcu nclc o
colciivisno conira as asiracs anii-
130
rcvolucionarias dos roudIonianos franccscs c
conira o conunisno dc Esiado dos narisias.
O crodo dc 1868 c 1870 foi o nais lrilIanic
quc icvc a Inicrnacional.
Na rinavcra dc 1869, Daluninc c nuiios dc
scus anigos adcriran Inicrnacional c a
aiividadc do grandc rcvolucionario iornou-sc una
fora dc inarcciavcl valor ara o
dcscnvolvincnio c a difusao da giganicsca
associaao ocraria. Vivia cniao cn Ccnclra c
graas sua aiividadc incansavcl dcscnvolvcu-sc
un foric novincnio rcvolucionario na Sua
franccsa. Elc cra naqucla coca, o rcdaior-cIcfc
do Egaliic" dc Ccnclra, criodico no qual dcfiniu
suas icorias nuna scric dc lrilIanics ariigos.
Craas s divcrsas viagcns dc roaganda nas
cqucnas rcgics dos Monics do Jura cIcgou a
conIcccr nuiios sinaiizanics quc sc
convcricran cn ficis conanIciros c ccclcnics
roagandisias dc suas idcias. En scicnlro dc
1869, rcalizou-sc cn Dasilcia o quario congrcsso
da Associaao Inicrnacional dos TralalIadorcs,
no qual ariiciou Daluninc cono rcrcscnianic
dos nccanicos dc Naolcs c dos iccclcs dc Lyon.
O dc Dasilcia foi o nais inorianic dc iodos os
congrcssos cclclrados cla Inicrnacional, ois
nclc olicvc viioria o socialisno rcvolucionario
solrc o vclIo roudIonisno c o narisno
auioriiario. Daluninc c scus anigos Varlain,
131
Farga, Pclliccr, Dc Pacc c ouiros rcconizaran
conjuniancnic as idcias do colciivisno
rcvolucionario. En un dos discursos quc
Daluninc ronunciou ncssc congrcsso dissc.
Qucro nao so a roricdadc colciiva
do solo; qucro quc iodas as riquczas
scjan roricdadc colciiva. or isso sou
ariidario da rcvoluao social, or isso
luio cla surcssao do Esiado oliico c
lcgal. O colciivisno c a lasc do indivduo
c a roricdadc rivada nao c ouira coisa
scnao o dcsojo dc roduios criados
ncdianic o iralalIo colciivo".
Daluninc crcssou suas idcias cn ircs
alavras. Aicsno, Colciivisno, Anarquisno".
Esias idcias foran os rincios lasicos do
novincnio ocrario da Dclgica, Holanda c dos
ascs laiinos. A influcncia dc Daluninc na
Inicrnacional crcscia dc dia ara dia c scu nonc
ia adquirindo cco no nundo rcvolucionario.
Pouco icno dcois do congrcsso dc Dasilcia,
Daluninc alandonou Ccnclra c sc dirigiu ara
Lugano. ManiinIa cniao volunosa
corrcsondcncia con quasc iodos os conIccidos
socialisias c rcvolucionarios da Euroa, nas sua
aiividadc roagandisia fcz-sc scniir
csccialncnic na Iialia, Fussia, EsanIa c
Frana. Enirc 1869 c 1870 ullicou cn russo
grandc quaniidadc dc nanifcsios c folIcios, cono
132
Algunas alavras aos ncus jovcns irnaos da
Fussia"; A Cicncia c a asiraao rcvolucionaria
do rcscnic"; Aos oficiais do ccrciio russo" c
ouiros. Ncssa coca iravou conIccincnio con o
rcvolucionario russo NccIaicv. Nao c csic o lugar
ara dcscrcvcr a aiuaao dc NccIaicv c suas
rclacs con Daluninc; nao cra anarquisia, nas
un Ioncn dc aao, c or isso Daluninc
sinaiizava-sc con clc. So nais iardc, ao vcr csic
uliino quc NccIaicv sc valia dc scu nonc ara
ccrccr influcncia solrc a juvcniudc russa cn
favor dc suas rorias idcias c conviccs, c quc
Daluninc sc scarou dclc. Mas quando o
govcrnci russo cdiu ao da Sua a ciradiao dc
NccIaicv, or noiivo do assassnio cn Pcirogrado
do csiudanic Ivanov, a quc NccIaicv considcrava
cono iraidor, Daluninc fcz iodo o ossvcl ara
salva-lo. Quando NccIaicv caiu or iraiao nas
naos da olcia sua, Daluninc ullicou scu
conIccido folIcio. Os ursos cn Dcrna c o urso
cn Pcirogrado", con o qual iraiou dc
inrcssionar a oiniao ullica conira a
ciradiao do rcvolucionario russo. O nonc dc
NccIaicv foi nuiio caluniado; c ccrio quc scus
ncios dc aao ncn scnrc foran os nais
rcconcndavcis, nas c induliiavcl quc cra
rcvolucionario sinccro c o iragico fin quc icvc c
causa suficicnic ara quc sc olIcn, con nais
lcnignidadc, scus dcfciios.
133
O ronincnio da gucrra franco-alcna dc
1870 inulsionou novancnic Daluninc ara o
cano dc laialIa da rcvoluao. Conrccndia quc
a conicnda ia ncccssariancnic forialcccr a rcaao
curocia c sua unica cscrana cifrava-sc nuna
nanifcsiaao rcvolucionaria da Iialia, EsanIa c
Frana, quc conlaicssc o crcsccnic csriio
niliiarisia rovocado cla gucrra. Salia quc o
iriunfo da AlcnanIa significaria a viioria do
niliiarisno, o iriunfo do Esiado ccniralizado; a
viioria dc Naolcao scria a viioria do dcsoiisno c
da corruao. E ara cviiar iais conscqucncias so
Iavia un ncio. a rcvoluao. Daluninc dava-sc
conia dc quc sc nao csialava una rcvoluao, as
asiracs lilcriarias sc vcrian sufocadas or
nuiio icno. Scu rinciro iralalIo consisiiu na
ullicaao dc un folIcio, Carias a un franccs",
no qual cunIa scus rojcios. O folIcio
aarcccu cn 1870 c icvc una vasia difusao. Ao
ncsno icno sc cncaninIou a Lyon, a fin dc
rcarar ali o lcvanic. Aguardava Daluninc una
rcvoluao cn Paris, ara cuja susicniaao Lyon
icria sido un dos onios nais inorianics. En
28 dc scicnlro os rclcldcs dc Lyon roclanaran
o lcvanic c os laluninisias conscguiran ncsno
conscrvar a cidadc cn suas naos duranic algun
icno. Mas a falia dc unidadc cnirc os
rcvolucionarios c a indifcrcna das ouiras cidadcs
rcjudicou o ciio da cnrcsa. Daluninc viu-sc
cnvolvido no crigo c icvc dc alandonar
134
sccrciancnic Lyon. Dali sc dirigiu ara MarsclIa,
ondc coniriluiu grandcncnic na sullcvaao
gcral. Projciava cniao voliar ara Lyon, scnrc
quc os rcvolucionarios fizcsscn os rcaraiivos
ncccssarios ara un novo lcvanic. Finalncnic,
dcois quc iodos os scus rojcios iivcsscn ficado
scn rcsuliado, dcvido indifcrcna das nassas
oularcs, rciornou ara Lugano. Esiava nuiio
dcsconicnic con a siiuaao c scu vigoroso
csriio scniia quc, no noncnio, a rcaao
incraria cn ioda a aric. Ncssc crodo foi quc
dccidiu ullicar suas icorias nuna olra csccial.
A rincira aric aarcccu cn 1871 sol o iiulo
dc O Incrio Knuio gcrnanico c a rcvoluao
social"; a scgunda aric foi ullicada cn 1882,
qucr dizcr, scis anos dcois dc sua noric, con o
nonc dc Dcus c o Esiado"; a icrccira aric,
conclusao dc Dcus c o Esiado", foi cdiiada cn
1895 clo douior Nciilau. Essc iralalIo consiiiui
una lrilIanic criica das idcias dc Dcus c do
Esiado". Ncssc ncsno icno cscrcvia scus
noiavcis iralalIos olcnicos conira Mazzini, os
quais oliivcran un grandc ciio na Iialia.
A roclanaao da Conuna susciiou novo
cniusiasno cn Daluninc; nas salia quc Paris
dcvia cair, ois as rovncias csiavan norias.
Scu unico dcscjo cra quc a qucda dc Paris fossc
Icroica, a fin dc quc scrvissc dc ccnlo ara o
nundo. Concou a cscrcvcr un livro solrc a
Conuna, nas o rologo dcssa olra so sc
135
ullicou cn 1878, sol o iiulo dc A Conuna dc
Paris c o rincio do Esiado".
En scicnlro dc 1871 cclclrou-sc cn
Londrcs una confcrcncia da Inicrnacional, na
qual sc adoiou una rcsoluao quc adniiia a luia
oliica cono condiao iaiica dc iodas as
Fcdcracs quc a inicgravan. Daluninc c sua
icndcncia foran ali foricncnic aiacados. Essa
confcrcncia rovocou o roicsio da naior aric
das Sccs da Inicrnacional conira a aiiiudc
iniolcranic do Coniic Ccral dc Londrcs, o quc
lcvou nais iardc dcsaariao da Associaao
Inicrnacional dos TralalIadorcs".
En 2 dc scicnlro dc 1872 rcalizou-sc o
cclclrc congrcsso dc La Haya. Scgundo sc diz,
cssc congrcsso foi convocado csccialncnic cn
La Haya a fin dc quc Daluninc nao lIc udcssc
assisiir, ois dcvcria cruzar a Frana ou a
AlcnanIa c cn ial caso scria dciido. inossvcl
rclaiar aqui as dclilcracs do Congrcsso dc La
Haya (os dcialIcs os acIara o lciior nas
Mcnorias da Fcdcraao do Jura"}; Daluninc c
Cuillaunc foran culsos da Inicrnacional sol o
rcicio dc quc Iavian fundado una organizaao
cn scu scio. A rova dc quc o iriunfo da
icndcncia narisia solrc a dc Daluninc nao foi
scnao un iriunfo dc uro fornulisno,
dcnonsira-o o faio dc icr roosio Mar a
iransfcrcncia do Coniic Ccral aos Esiados
136
Unidos, o quc significava, cn ouiras alavras, a
dcsaariao da Inicrnacional. A ninoria
rcvolucionaria convocou incdiaiancnic un novo
congrcsso cn Saini-Inicr, Sua, o qual sc
crcssou conira as rcsolucs dc La Haya,
dcclarando ianlcn quc inicrronia suas
rclacs con o Coniic Ccral dc Londrcs. As
scccs iialianas, csanIolas, franccsas, lclgas,
Iolandcsas, russas c as disiinias sccs da Suia
c da Ancrica consiiiuran una nova
Inicrnacional, quc cisiiu nuiios anos dcois da
dissoluao da Inicrnacional narisia.
Dcois do congrcsso dc Saini-Inicr,
Daluninc sc rciirou da aiividadc ullica. A
cnfcrnidadc quc conirara cono conscqucncia dc
sua longa risao na Fussia ia iorando c lIc
incdia ioda aao. En julIo dc 1874 o
novincnio rcvolucionario dc Iialia cra iao
odcroso quc iodos aguardavan o ronincnio da
rcvoluao. Os anigos dc Daluninc a rcararan
c csic sc dirigiu sccrciancnic ara DolonIa. Sua
aiiiudc a rcsciio da sullcvaao dc DolonIa
crnanccc ainda cnvolia cn nisicrio. A cnrcsa
fracassou c Daluninc, gravcncnic cnfcrno, icvc
dc voliar ara a Sua. Piorava cada vcz nais,
razao or quc rcsolvcu iransfcrir-sc ara Dcrna,
ara a casa dc un vclIo anigo, o rofcssor Alfrcd
Vogi, quc cuidaria dclc. Mas cn 1 dc julIo dc
1876 norrcu ali, aos 62 anos dc idadc.
137

Lusa Michel

LUSA MICHEL, a Icrona da Conuna dc
Paris, a luiadora c roagandisia incansavcl da
rcvoluao social, norrcu rccniinancnic,
incscradancnic. A fcrrca nao da Parca dcicvc
dc nancira inrcvisia sua vida rica c agiiada; o
coraao quc anava iao rofunda c sinccrancnic
c quc odiava con iania vccncncia ja nao laic no
ciio frio. E os lalios fclris quc foran caazcs dc
ronunciar ianias alavras cniusiasias c rclcldcs
cnudcccran ara scnrc. Quc vida nagnfica,
alundanic cn orncnorcs dranaiicos, cn faios
naravilIosos c ciraordinarios, foi a cisicncia da
loa Lusa"!
Foi ioda una novcla, nas nao una novcla
vulgar, conun, nas un ronancc cscriio con o
sanguc do coraao dc sua auiora, una novcla
vivida c sofrida or cla.
O novincnio rcvolucionario icn dado origcn
a nuiios iios dc nulIcrcs noiavcis, nulIcrcs
quc ncrcccran o anor c a adniraao das cocas
osicriorcs, nas ainda nao roduziu, c c
duvidoso quc ofcrca no fuiuro, una figura
scnclIanic dc Lusa MicIcl.
138
A loa Lusa" foi scn duvida una das
crsonagcns nais surrccndcnics da coca
nodcrna; alguns dc scus Iisioriadorcs lIc
cIanaran a Joana d'Arc rcvolucionaria, a
nodcrna Virgcn dc Orlcans; csia conaraao c
ccriancnic fcliz orquc sc olscrva ncla o ncsno
cniusiasno ociico c idcalisia, a fc
inquclraniavcl na jusiia dc suas conviccs c o
Icroico valor quc lIc roorcionou foras ara
suoriar iodos os crigos c olsiaculos dc sua
vida dc nariir.
Consiiiui Lusa MicIcl o vcrdadciro iio d a
nariir, nas nao da quc sc vc olrigada a sc-lo cn
viriudc das circunsiancias; Iavia nascido nariir,
o naririo foi ara cla una ncccssidadc naiural c
na saiisfaao dcssa ncccssidadc colocou a
fclicidadc dc sua vida, ioda a sua alcgria.
Julgava a vida con un criicrio difcrcnic do
dc scus conicnorancos; o quc cra ara ouiros
noiivo dc dor foi ara cla un razcr, una
saiisfaao inicrior. Esic irao sicologico dc sua
idiossincrasia foi conrccndido crfciiancnic
clo cdiior dc suas Mcnorias" ao dizcr quc sc
Lusa MicIcl iivcssc vivido nil c novcccnios anos
anics icria sido iraiada cono os rinciros
nariircs do crisiianisno. scu coro dclil scria
dcsiroado clas fcras na arcna incrial; c sc
iivcssc vivido na Idadc Mcdia icria sido noria,
scn duvida, na fogucira da Inquisiao.
139
Essa fc dc nariir foi a vcrdadcira fora
inicrior da loa Lusa", a razao cla qual o coro
docnic nao sc ciinguiu anics, aniquilado clos
sofrincnios indcscriivcis quc cssa nulIcr
adniravcl icvc dc adcccr cn sua vida iao
fccunda cn faios. Lusa MicIcl foi fcliz, fcliz cn
iodo o scniido da alavra orquc sua alna janais
foi invadida clo cciicisno suicida do rcscnic;
scu coraao gcncroso nao sc scniiu ioriurado
nunca or csscs rollcnas olscuros da duvida
quc fazcn iao difcil c insuoriavcl a vida do
Ioncn nodcrno.
Era fcliz aic quando a afligian crucis dorcs,
ois janais crdcu o cquillrio noral dc sua alna
c iodos os scus cnsancnios c acs giraran
scnrc cn iorno do ccniro dc sua cisicncia dc
nariir; a cscrana alsoluia no iriunfo incviiavcl
da rcvoluao social c a fc rofunda c iliniiada cn
un fuiuro nclIor. Essa Iarnonia inicrior a
dcfcndia conira ioda duvida; cra una couraa dc
ao conira ioda idcia cssinisia, una couraa
conira a cIanada dor univcrsal", o incnso nal
da gcraao conicnoranca. A dor univcrsal! A
loa Lusa" nunca soulc o quc cra isso.
Sc os scus aios csiavan dc acordo con suas
oinics or quc Iavia dc icr icdadc do nundo?
A dor univcrsal! Invcnao dc una coca dclil,
alavra laia na qual sc qucr oculiar a covardia
cssoal c a scrvidao da alna. Pcrdcnos a
140
Iarnonia cnirc nossas idcias c nossas acs,
vivcn cn nossos coracs duas crsonagcns
difcrcnics c nosso csriio csia doninado or dois
cnsancnios difcrcnics. Ananos o novo scn icr
a coragcn dc -lo cn raiica; odianos o vclIo,
nas falia-nos a fora dc voniadc ara roncr
con o assado. En una alavra, roccdcnos ao
conirario do quc cnsanos c or isso falanos dc
dor univcrsal"; scniinos conaiao do nundo
quando scria nclIor quc iivcsscnos icdadc dc
nos rorios...
Lusa MicIcl nao conIccia csias fraquczas.
Quando alandonou o casiclo ondc assara sua
nocidadc c cnirou no nundo cono rofcssora dc
cscola csiava inluda dc idcias radicais c
aniiclcricais. Mas cssas idcias nao csiavan dc
acordo con o cnsino das cscolas dc Naolcao III.
Quc inoriava?
Lusa insiruiu as crianas confornc suas
conviccs c nao cono lIc cigc o govcrno
incrial. Diz s crianas quc Naolcao c un
crininoso, un iirano, un iraidor da Fcullica,
cnsina-lIcs canios rcvolucionarios c ouiras
coisas. Os cqucnos nosiran-sc nuiio conicnics
con a singular rofcssora, nas o dircior cIcga
conclusao dc quc cla nao scrvc ara o nagisicrio.
Lusa dirigc-sc cniao a Paris c anic scus
olIos sc dcscoriina un nundo novo. Convivc con
141
os cIcfcs da dcnocracia radical, ao ncsno icno
quc frcqucnia as asscnllcias da Inicrnacional c
os ccniros clandcsiinos dos conunisias. TralalIa
dia c noiic, csqucccndo conlciancnic sua
cisicncia naicrial c soncnic un dcscjo anina
scu coraao. a runa do Scgundo Incrio.
Pariicia cn iodas as icniaiivas rcvolucionarias
conira Naolcao III c quando o irono incrial cai
dcsirudo na voragcn da gucrra franco-alcna, cla
c a rincira a aiacar a cIanada Fcullica dc
Scicnlro, a rcullica da lurgucsia franccsa.
Vcn dcois o 18 dc naro dc 1871; a caiial
sullcvada roclana a Conuna. Lusa MicIcl
adquirc foras giganicscas, c a cncarnaao do
icncrancnio rcvolucionario, a crsonificaao do
cniusiasno rclcldc. incansavcl cn sua
aiividadc.
Fala s nuliidcs c ullica scus ariigos
fragorosos no Lc Cri du Pculc". Dcois vcn a
caiasirofc, o uliino aio da Fcvoluao Franccsa. a
Conuna luia cnirc a vida c a noric conira a
rcaao conlinada do Esiado c do Caiial. Nas
larricadas, vcsiindo o unifornc da Cuarda
Nacional, fuzil na nao, Lusa c fcrida no assalio
dc Pori-Ivry c, anics dc o fcrincnio sc cicairizar
acIa-sc novancnic no cano dc laialIa.
Cuida dos fcridos, lcija os lalios agonizanics
dos irnaos cados na luia das larricadas. A
Conuna cai; no Pcrc LacIaisc c no sangrcnio
142
conlaic dc Sariori norrcn scus uliinos
dcfcnsorcs. Lusa MicIcl cnconirou ncsic
noncnio un rcfugio scguro. Mas cn scguida
iona conIccincnio dc quc a rcaao sc rcara
ara acusar dc scus aios sua qucrida nac.
En vao os anigos csforan-sc cn
dcnonsirar-lIc quc a noicia nao c vcrdadcira.
Lusa nao sc dcia convcnccr c sc cnircga s
naos dos vcrdugos sanguinarios. No dia 16 dc
dczcnlro dc 1871 conarccc anic os juizcs
cdindo ara si a noric. Sua aiiiudc cranic cssc
irilunal c Icroica. ccnsura cn icrnos
aaionados os assassinos da Conuna
cIanando-lIcs cacIorros covardcs c jura quc,
scndo alsolvida, nao dciara dc sullcvar o ovo
conira scus vcrdugos. O consclIo dc gucrra
condcna-a risao cn Nova Calcdnia. Os
arcnics valcn-sc dc iodas as suas influcncias
ara lilcria-la, nas Lusa dcclara quc soncnic
voliara con iodos os ouiros.
Duranic novc anos arrasiou as corrcnics do
rcsdio aic quc finalncnic foi osia cn lilcrdadc
con iodos os conanIciros graas anisiia dc
1880. O rolciariado franccs rccclcu con ruidoso
cniusiasno a loa Lusa". Un ou ouiro dos
conunciros condcnados crdcu a coragcn na
risao, nas Lusa coniinuou a ncsna dc scnrc.
En 1882 foi condcnada a duas scnanas dc
143
risao or ofcnsas olcia c ncssa ncsna coca
adcriu icndcncia anarquica do socialisno.
Quando, cn 1883, sc cclclraran as grandcs
nanifcsiacs dos dcsocuados, Lusa acIava-sc
icsia do novincnio. Via a fonc dc scus filIos,
os rolciarios dc Paris, c salia quc nada odcria
scr rcncdiado con alavras loniias. VcnIan,
filIos, cu vos darci dc concr", dissc nuliidao
faninia. E lcvaniando a landcira ncgra quclrou
as vidraas dc algunas adarias c aougucs con
o oljciivo dc rovcr aos olrcs c niscravcis.
Foi condcnada a scis anos dc risao, nas foi
osia cn lilcrdadc cla anisiia dc 1886. Ncssc
ncsno ano foi novancnic condcnada or ofcnsas
ao govcrno; dcois a olrigaran a alandonar a
Frana, ois as auioridadcs iinIan a inicnao dc
rccolIc-la a un nanicnio. No iranscorrcr dos
nuiios anos quc vivcu na Inglaicrra cscrcvcu
algunas novclas c duas cqucnas colccs dc
vcrsos. Suas novclas A nscu. Os nudtos, A
Iu do ouo", c rincialncnic Os ncIos
Iununos c O nouo nundo" sao dcscrics da
niscria do rolciariado c acusacs vccncnics
conira a socicdadc nodcrna. Nclas sc rcflcic ioda
a riqucza dc scu caraicr ciraordinario, scus
scniincnios rofundos c nolrcs clos Iunildcs c
clorados c ariicularncnic cssas rclacs
nisicriosas, quasc nsiicas, quc cisiian cnirc
cla c as nuliidcs ocrarias dc Paris. Anics dc
144
alandonarXq Frana cdiiou o rinciro volunc dc
suas Mcnus. Scu uliino iralalIo dc caraicr
liicrario foi un ccclcnic livro solrc a Conuna dc
Paris.
Nos uliinos anos dc sua vida fccunda fcz
algunas viagcns dc roaganda or ioda a
Frana; cnconirava-sc cn MarsclIa ara rcgar a
idcia da lilcrdadc gcral or ncio da rcvoluao
social quando a noric inicrroncu lruscancnic
sua aiividadc incansavcl.
En oucas alavras csia c a liografia
naravilIosa dc Lusa MicIcl, Icrona c luiadora.
Todas as suas acs csiivcran scnrc cn
concordancia con suas idcias. Olcdcccu, cn
iodo o noncnio, voz dc scus scniincnios
niinos c cssa voz janais a airaioou.
Foi una figura conlcia c scu coraao
ignorou o dualisno dcscscranado quc iao
foricncnic donina a gcraao aiual.
Lusa icvc una noric lcla. Trcs ncscs anics
dc scu falccincnio, quando iodo o nundo
acrcdiiou quc norrcria irrcnissivclncnic, cla
vcnccu, acsar dc iudo, a crucl cnfcrnidadc. E
aic icvc a rara fclicidadc dc lcr o rorio
nccrologio... Viu as lagrinas ardcnics dos
Iunildcs c clorados do nundo iniciro ara
qucn cla Iavia sido scnrc a loa Lusa".
145
E cssas lagrinas, cssc anor iliniiado c cssa
vcncraao dos orinidos foi a naior rcconcnsa
quc dc rccclcr.
Era dcnasiado loa c or isso a noric lIc
conccdcu un rivilcgio csccial. Mas scu nonc
vivcra cicrnancnic cn iodos os coracs ananics
da lilcrdadc.
146

O imperativo da hora

A ouco c ouco, aic os quc acrcdiiavan
odcr rcfuiar os faios Iisioricos ncdianic icorias
Icrdadas, conrccndcn quc a gucrra quc sc
csicndc a iodos os coniincnics c inunda cono un
diluvio vcrnclIo a Iunanidadc, nao odc scr
ncdida ao conasso dos aniigos confliios
niliiarcs.
O Ialiio dc qualificar iodos os
aconiccincnios Iisioricos soncnic cono una
conscqucncia dc dcicrninadas lcis cconnicas,
quc, cn uliina insiancia icn dc lcvar-nos a una
ciaa sucrior da vida social, c una crigosa
sucrsiiao quc coniriluiu nao ouco ara o
dcscnvolvincnio da siiuaao rcscnic. Podc scr-
sc advcrsario irrcduivcl do aiual sisicna social,
nas a afirnaao dc quc csia gucrra c fciia
sinlcsncnic cn inicrcssc dos gruos
caiialisias, inlica un dcsconIccincnio
conlcio dc iodas as rcalidadcs. Inclusivc
adniiindo quc ccrias canadas do nundo
caiialisia olicn lcncfcios da grandc naiana
dos ovos, nao sc odc ncgar quc a caiasirofc
aiual sc convcric nuna sangrcnia faialidadc ara
o rorio caiialisno, dc ial nodo quc scus
147
rcrcscnianics nao odcn icr ncnIun inicrcssc
ncla.
Un icrrcnoio social dc scnclIanic
nagniiudc c crigoso ara iodo o sisicna social.
Por isso csia caiasirofc nao c un assunio dc
dcicrninadas classcs, nas un rollcna ara a
socicdadc cn gcral.
un cqucno consolo susicniar quc os
iralalIadorcs odcrian incdir a gucrra sc
iivcsscn crcclido nclIor scus inicrcsscs dc
classc". Ningucn ncga quc iinIan ooriunidadc
dc fazc-lo, nas o faio dc quc, acsar dc iudo, nao
o fizcran, c a grandc iragcdia dc nosso icno.
Salcnos Iojc quc grandcs nassas do
rolciariado franccs coniriluran ara a
dcconosiao da rcsisicncia conira as Iordas
Iiilcrisias.
Tcria sido un ncriio, ialvcz, sc os
iralalIadorcs alcnacs iivcsscn fciio o ncsno.
Mas cono nao o fizcran, a dcconosiao inicrna
do as so odia lcvar o rolciariado franccs a
aiirar ara os scus onlros, con a invasao alcna,
un jugo nuiio nais csado c sangrcnio. O
ncsno roccsso sc rcciiu cn cada as da
Euroa. Jusiancnic orquc os ocrarios nao
crcclcran scus cIanados inicrcsscs dc classc"
c ncnosrczaran o crigo quc os ancaava, sc
148
convcricran, c con clcs a socicdadc inicira, cn
viinas da nais csaniosa iirania da Iisioria.
A gucrra aiual nao c soncnic un rollcna
cconnico. cn rincira lana un rollcna dc
odcr cnirc duas icndcncias divcrsas do
dcscnvolvincnio social, una das quais significa
una rccada no alsoluiisno c, cn conscqucncia,
icn dc lcvar cscravidao gcral da Iunanidadc,
cnquanio a ouira rcicndc a clcvaao aulaiina a
una culiura social sucrior c rcrcscnia, or
assin dizcr, a Icrana quc nos dciaran as
rcvolucs do assado. A surcssao do
alsoluiisno dos rncics c da ordcn cconnica
fcudal clas rcvolucs da dcnocracia c do
lilcralisno criou as condics rcvias ara quc
udcsscn dcscnvolvcr-sc o novincnio ocrario
nodcrno c o socialisno. Scn a conquisia dc
dcicrninados dirciios c lilcrdadcs oliicas nao
sc icria odido cnsar scqucr nos novincnios
sociais do rcscnic. Por isso foi alainado o
caninIo ara as novas asiracs sociais.
Mas os dirciios dc quc dcsfruianos Iojc, nos
cIanados ascs dcnocraiicos, nao cIcgaran
aos ovos cono un rcscnic dos govcrnos; foran
o rcsuliado dc duras c sangrcnias luias c iivcran
dc scr oliidos, quasc scnrc, ao rco dos
naiorcs sacrifcios. Por dcfciiuosos quc scjan,
nao sc Ia dc csqucccr nunca quc rcrcscnian
conquisias rcvolucionarias quc nao dcvcn scr
149
alandonadas, sc c quc nao qucrcnos sacrificar
infancncnic as rcivindicacs sociais dc nosso
icno. Qucn nao conccdc inoriancia alguna a
csscs dirciios c qucn iornc sua a naina dc
Lcninc dc quc a lilcrdadc c un rcconcciio
cqucno-lurgucs", csia dcfiniiivancnic crdido
ara a causa da lilcriaao social. Nao sc scrvc a
csia lilcriaao alandonando scn luia os dirciios
conquisiados, nas soncnic quando sc csia
disosio a anliar c a accniuar csscs dirciios
nais foricncnic. O quc nos qucrcnos nao c
rcduzir nossos dirciios c lilcrdadcs, nas
acrcsccniar aquclcs c rocurar ara csias una
coninua anliaao. O quc cnsar dc ouiro
nodo, csia naduro ara as concccs diiaioriais
c ara o Esiado ioialiiario c foncnia conscicnic c
inconscicnicncnic o dcscnvolvincnio da rcaao
social.
Mas sc c vcrdadc quc a dcnocracia c o
lilcralisno iivcran quc rcarar o caninIo ara
o nodcrno novincnio ocrario c ara as
asiracs sociais do rcscnic, ianlcn c
induliiavcl quc a surcssao dcssas conquisias
dcnocraiicas c lilcrais iinIa dc conduzir
forosancnic a una surcssao do novincnio
ocrario c dc iodas as asiracs lilcriarias. Quc
nao fazcnos aqui una afirnaao no ar, rova-o
cloqucnicncnic a Iisioria conicnoranca. O
Esiado ioialiiario convcricu-sc nun lciio dc
Procusio da lilcrdadc. Por nao ic-lo advcriido
150
dcsdc o rincio, icnos dc agar agora con
sanguc. A csaniosa iirania cn iodos os ascs
doninados clo alcnio csifcro da diiadura
ioialiiaria, fala una linguagcn quc nao odc scr
nal inicrrciada.
O aniquilancnio conlcio do novincnio
ocrario indccndcnic c dc ioda asiraao
lilcriaria nos ascs conquisiados, o assassnio
covardc c inicdoso dos cIanados rcfcns, a
cccuao coiidiana dc ocrarios c canoncscs
aniifascisias na Norucga, Holanda, Dclgica,
Frana, TcIcco-Eslovaquia, Funania, Scrvia,
Hungria, cic.; a crscguiao ncdicval conira os
judcus; a icrrvcl condiao dos nilIcs dc scrcs
Iunanos na Euroa, dcclarados liicralncnic
caa livrc; os Iorrorcs dos canos dc
conccniraao; a orcssao larlara dc iodas as
conquisias culiurais, convcricn a cisicncia do
Esiado ioialiiario c a viioria cvcniual dc Hiilcr
nuna caiasirofc ara a civilizaao.
Afirnar quc odc scr-nos indifcrcnic o iriunfo
dc un ou dc ouiro dos lcligcranics ncsia
conicnda Iorrvcl, cquivalc a virar as cosias aos
covardcs assassinos c rcarar o nundo ara as
lcnaos da nova ordcn" Iiilcrisia. A luia conira
a cscravidao ioialiiaria c conira suas
conscqucncias lcsiiais c o rinciro dcvcr do
rcscnic, a condiao rcvia dc un novo
dcscnvolvincnio social con csriio dc lilcrdadc
151
c dc jusiia. Ao considcrar cono rinciro
incraiivo da Iora a luia conira a diiadura c o
canilalisno do Esiado ioialiiario, nao
acrcdiianos ncn or un noncnio scqucr quc a
socicdadc lurgucsa c o nclIor dos nundos; so
acrcdiianos na ossililidadc dc un
dcscnvolvincnio social sucrior sol condics
nclIorcs c nais Iunanas. Quando o nundo
icnIa sido lilcriado da csic da niliiarizaao da
vida social c dc iodas as razcs do Esiado
ioialiiario, alrir-sc-ao novas ossililidadcs ara
o dcscnvolvincnio dc una olra consiruiiva. A
lilcrdadc nao conIccc ncias finais, nas c o
unico ncio quc odc alrir-nos as orias dc un
novo fuiuro.
Sc as canadas laloriosas da socicdadc nao
foran caazcs dc oor un diquc ao diluvio
vcrnclIo da gucrra, ao ncnos a icrrvcl liao da
Iisioria rcccnic lIcs sirva dc noiivo ara r fin,
dc una vcz or iodas, s iais caiasirofcs. O
Esiado dc cscravos dc una suosia raa dc
scnIorcs" nao odc scr oljciivo da Iunanidadc,
nas una fcdcraao dc ovos livrcs, cono a quc
rcviran Saini-Sinon, ProudIon c Daluninc. a
unica lasc quc crniiira o dcscnvolvincnio dc
una nova vida c dara nossa cisicncia valor c
conicudo.
152

Sociedade e classe

O crodo iniciado dcois da assada gucrra
nundial, c quc Iojc conduziu a una nova
caiasirofc dc incalculavcl alcancc, nao soncnic
lanou nargcn una quaniidadc dc insiiiuics
oliicas c sociais, cono dcu ianlcn una nova
dircao ao cnsancnio c lcva Iojc conscicncia
dc nuiios o quc alguns Iavian rcconIccido Ia
nuiio icno. Nao so sc roduziu una
nodificaao no cnsancnio das canadas
lurgucsas da socicdadc; a ncsna nodificaao sc
olscrva ianlcn no cano do socialisno. A
grandc naioria dos socialisias quc acrcdiiaran
con Mar na nissao Iisiorica do rolciariado c
susicniaran con o narisno quc dc iodas as
classcs quc sc cnconiran Iojc anic a lurgucsia,
so o rolciariado c una classc rcalncnic
rcvolucionaria", cnconiran-sc agora anic
fcnncnos quc nao odcn clicar con
arguncnios urancnic cconnicos. Era nuiio
cnodo vcr no rolciariado o Icrdciro da
socicdadc lurgucsa c acrcdiiar quc isso olcdccia
a fcrrcas lcis Iisioricas, iao inflcvcis cono as
lcis quc rcgcn o univcrso.
Esic c o dcfciio incviiavcl dc iodos os
concciios colciivos c das gcncralizacs
153
arliirarias. Mas o cnsancnio c a aao do
Ioncn nao sao acnas un rcsuliado dc sua
incororaao a una classc. Esia sulnciido a
iodas as influcncias sociais inaginavcis c, scn
duvida, ianlcn dccndc, cn aric, dc ccrias
disosics inaias quc cnconiran a crcssao
nais variada sol a aao do anlicnic social
circundanic. Scis filIos cngcndrados clo ncsno
ai rolciario, dados luz cla ncsna nac
rolciaria c crcscidos no ncsno anlicnic
rolciario, scgucn, no dcscnvolvincnio dc sua
vida ulicrior, os caninIos nais divcrgcnics c sao
airados or ioda a soric dc asiracs sociais, ou
sao alIcios a iodo o scniincnio social. Un cIcga
ao cano Iiilcrisia, o ouiro sc iorna conunisia,
socialisia, rcacionario, rcvolucionario, livrc-
cnsador ou scciario rcligioso. Por quc ocorrc
isso? Nao o salcnos, c ianouco os nclIorcs
cnsaios dc clicaao sao caazcs dc dcscolrir-
nos alsoluiancnic o dcscnvolvincnio do
indivduo.
Sc o cnsancnio da cvoluao icn un
scniido, so odc consisiir cn quc iodo fcnncno
lcva cn si as lcis dc sua fornaao gradual, lcis
quc sc ajusian s condics cicrnas do
anlicnic social c naiural. Ja o faio singular dc
quc a fc na nissao Iisiorica do rolciariado", a
idcia roria do socialisno, nao nasccran do
ccrclro dos cIanados rolciarios, nas foran
invcniadas clos dcsccndcnics dc ouiras classcs
154
sociais c foran arcscniadas s classcs
iralalIadoras cono un condincnio ronio ara
o consuno, dcvcria soar algo criiicancnic. Quasc
ncnIun dos grandcs rccursorcs c aninadorcs
do cnsancnio socialisia surgiu do cano do
rolciariado. Con cccao dc J. P. ProudIon, W.
Wciiling, E. Dicizgcn, H. Ccorgc c algun ar dc
ouiros nais, os rcrcscnianics csiriiuais do
socialisno dc iodos os naiizcs surgiran dc
ouiras canadas sociais. CI. Fouricr, H. Saini-
Sinon, A. Dazard, D. Enfaniin, V. Considcrani,
TI. Dczany, E. Calci, C. Pccqucr, Louis Dlanc,
E. Durci, PI. DucIcz, P. Lcrou, Flora Trisian, A.
Dlanqui, J. dc Collins, W. Codwin, Folcri Owcn,
W. M. TIonson, J. Cray, M. Hcss, Karl Crun,
Karl Mar, F. Engcls,. F. Lassallc, K. Fodlcrius,
E. DuIring, M. Daluninc, A. Hcrzcn, N.
CIcrnicIcwsli, P. Lavroff, Pi y Margall, F.
Carrido, C. Pisacanc, Eliscc Fcclus, P. Krooilin,
A. F. Wallacc, M. FlucrscIcin, W. Morris, N.
Hyndnan, F. Doncla NicuwcnIuis, K. Kauisly,
F. Tarrida dcl Marnol, F. McIring, TI. Hcrila, C.
Landaucr, Jcan Jaurcs, Fosa Lucnlurg, H.
Cunow, C. PlclIanov, N. Lcnin c ccnicnas dc
ouiros nao cran ncnlros da classc ocraria.
Nao foran as lcis da fsica cconnica" as
quc lcvaran csscs Ioncns c nulIcrcs ao cano
do socialisno, nas rincialncnic noiivos ciicos,
c ialvcz cn alguns ianlcn icnIan inicrvido
ouiros faiorcs. Scu scniincnio dc jusiia sc
155
rclclou conira as condics sociais dc scu icno
c dcu a scu cnsancnio una oricniaao
dcicrninada.
E or ouira aric, vcnos Ioncns cono
Noslc, Hiilcr, Sialin c Mussolini, quc surgiran
das nais laias canadas sociais, sc clcvarcn
caicgoria dos iorcs ininigos dc un novincnio
ocrario indccndcnic c sc convcricrcn cn
vcculos conscicnics dc una rcaao social cuja
significaao ara o roino fuiuro nao sc odc
calcular ainda.
Sc sc udcssc rovar quc o cricnccr a una
classc dcicrninada influi iao foricncnic no
cnsancnio c no scniincnio do Ioncn quc o
disiinguc, or ioda a sua csscncia, dos ncnlros
das ouiras classcs sociais c o lcva or una
dircao conlciancnic dcicrninada, cniao sc
odcria falar, ialvcz, dc ncccssidadcs" c dc
nisscs Iisioricas". Mas cono nao c assin, or
cssa scnda nao sc cIcga scnao a crigosos
sofisnas quc iransfornan o cnsancnio vivo cn
un dogna norio, incaaz dc ouiro
dcscnvolvincnio. O quc Iojc sc cosiuna
qualificar cono conicudo social" dc una classc,
cono sicologia" dc una raa ou csriio" dc
una naao, c scnrc o rcsuliado dc un iralalIo
ncnial individual quc sc airilui logo,
arliirariancnic, cono suosia lci da vida",
classc, raa ou naao. No nclIor dos casos,
156
nao assa dc una cngcnIosa cscculaao. Mas
na naioria das vczcs ocra cono una faialidadc,
ois nao csiinula nosso cnsancnio, nas
condcna-o a una infccunda aralisia.
A classc c so un concciio sociologico quc icn
ara nos a ncsna significaao quc a divisao da
naiurcza organica, clo Ioncn dc cicncia, cn
divcrsas csccics. un fragncnio da socicdadc
cono a csccic c un fragncnio da naiurcza.
Airiluir-lIc una nissao Iisiorica" c incorrcr
nun jogo cscculaiivo dc nosso cnsancnio c
nao icn naior valor quc sc un naiuralisia
quiscssc falar or ccnlo da nissao dos
crocodilos, dos nacacos ou dos cacs. Nao c a
classc, nas a socicdadc cn quc vivcnos, c da
qual a classc nao c nais quc una aric, quc
influi coniinuancnic aic no nais rofundo dc
nossa cisicncia csiriiual. Toda a nossa culiura,
a aric, a cicncia, a filosofia, a rcligiao cic., c un
fcnncno social, nao un fcnncno dc classc, c sc
inc a cada un dc nos, qualqucr quc scja a
canada social a quc cricnanos.
Nao nos dcu ja a AlcnanIa ncsic asccio un
ccnlo classico? Ha ainda, ncsias Ioras, lolos
quc qucrcn vcr no novincnio Iiilcrisa acnas
una rclcliao da cqucna lurgucsia, afirnaao
alsurda rivada dc iodo fundancnio. Na
insiiiuiao do Tcrcciro FcicI coniriluran os
Ioncns dc iodas as classcs sociais c nao cn
157
uliino icrno as grandcs nassas do rolciariado
alcnao. En 1924 rccclcu Hiilcr nas clcics
l.900.000 voios; dcz anos nais iardc cn 1934
cssa cifra alcanou 13.732.000. O ccrciio ardo
dc Hiilcr nao sc conunIa soncnic dc cqucnos
lurgucscs c dc iniclcciuais, nas, rincialncnic,
dc ocrarios alcnacs quc, acsar dc sua origcn
rolciaria, foran iao suljugados clas idcias do
fascisno cono as ouiras canadas sociais.
Sc sc qucr conlaicr cficazncnic a larlaric
gcral quc ancaa nossa culiura, c rcciso
rcnunciar a nais un dogna norio c aiirar ao
nonic dc cisco nais una vcrdadc alsoluia".
158

A volta a Deus
Hccu u DootI TIonson

MISS DOFOTHY THOMPSON c una nulIcr
ciraordinaria. Alguns dc scus advcrsarios nao o
qucrcn rcconIcccr. Pior ara clcs, nao ara Miss
TIonson. A cssoa quc scrvc a una grandc
causa, rcsciia aos ininigos, orquc rcsciia a si
ncsna. Fcfiro-nc aos advcrsarios Ioncsios, ois
so clcs ncrcccn csscs noncs. Miss TIonson c
una nulIcr valorosa, una cssoa quc cnsa c
quc scnic, da cscola do vclIo lilcralisno noric-
ancricano, quc icvc scus nclIorcs
rcrcscnianics cn Painc, cn Jcffcrson, cn
TIorcau, cn Encrson c cn nuiios ouiros. Miss
TIonson nao c daquclcs lilcrais" quc iornaran
scu o cnsancnio dc quc as inicrrciacs
oliicas c sociais dc Jcffcrson c dc scus
ariidarios nao sao alicavcis coca aiual,
orquc as condics naicriais da vida sc
nodificaran c adquiriran fornas quc nao
odcrian rcvcr os lilcrais da vclIa cscola.
Miss TIonson conrccndc quc o
cnsancnio da lilcrdadc Iunana nao csia ligado
a ncnIuna coca c a ncnIuna condiao
naicrial; quc consiiiui o nais rofundo conicudo
dc nossa vida, do qual cnana ioda culiura, iodo
159
rogrcsso na Iisioria. O anlicnic naicrial cn
quc vivcnos sc nodifica scn ccssar c nos inc
novos cnsaios c nciodos, nas o csriio dc
lilcrdadc c inuiavcl, ois cncarna o valor da
crsonalidadc, a dignidadc do scr Iunano, scn o
qual a vida crdc o conicudo.
DoroiIy TIonson c, ncsic asccio, nais
rcvolucionaria quc nuiios dc nossos radicais quc,
assusiados con as icrrvcis ccricncias do
fascisno vcrnclIo c ardo, sc afcrran ordcn
aiual dc coisas c crdcran ioda caacidadc ara
conicnlar novas crscciivas ara o fuiuro. O
naior ncriio dc Ioncns cono Painc c Jcffcrson
csicvc cn icrcn rcconIccido quc iodo crodo
icn scus rollcnas cscciais, c quc ncnIuna
gcraao icn o dirciio dc rcscrcvcr o nodo dc
vivcr s gcracs fuiuras. Nada cisic ara a
cicrnidadc. O canlio coninuo das coisas c a
grandc lci da vida. A faialidadc dc ioda rcaao
oliica c social foi scnrc quc scus ronoiorcs
invcniaran ligar os Ioncns a una condiao
cisicnic c quiscran incdir iodo
dcscnvolvincnio ulicrior.
Miss TIonson o assinala. Por isso lusca a
salvaao, nao no assado, nas no
dcscnvolvincnio dc un novo csriio quc lroic da
ncccssidadc dc lilcrdadc do scr Iunano c adaic
as condics naicriais da vida a cssa
ncccssidadc. Conrccndcu os crigos do
160
nonoolisno oliico c cconnico c a grandc
cigcncia dc una iransfornaao dc iodos os
valorcs csiriiuais c naicriais. Assinala ianlcn
quc, na grandc luia conira a larlaric do Esiado
ioialiiario, so odc iriunfar a lilcrdadc sc csia
forjar suas rorias arnas c nao iona-las do
arscnal da iirania. Por isso soa ianio nais
singularncnic sua afirnaao dc quc nosso
icrrvcl crodo dcvc scr airiludo ao faio dc icr
ccludo da vida Iunana o concciio dc Dcus c icr
criado, cn sua sulsiiiuiao, un vazio csiriiual
quc rocuran cncIcr Iojc un Hiilcr, ou un
Sialin".
Nao cricno aos quc sc assusian con a
alavra Dcus. Sc cIananos grandc razao
rinaria dc iodas as coisas, Dcus ou Naiurcza,
ncn or isso nos aroinanos nais dcla. Nosso
cnsancnio novc-sc scnrc na sucrfcic dos
concciios criados or nos ncsnos. Podcnos
inicrrciar o nundo c a vida divcrsancnic, nas
ncn or isso dcsccrranos o vcu airas do qual
csia oculio o grandc nisicrio. Ncn a rcligiao ncn
a cicncia odcn infornar-nos solrc csic onio.
As concccs naicrialisias c icsias sc succdcn
cn cada crodo da Iisioria; arccc aic quc
anlas icn sido solidarias. Por sua aariao
alicrnaiiva crian una ccria nivclaao dc nosso
cnsancnio. cono una vara quc sc curvou
ara un lado c quc c rcciso scr curvada ara o
ouiro ara ficar dirciia. Mas c falso, c crigoso c
161
injusio qucrcr carrcgar a rcsonsalilidadc dc
dcicrninados fcnncnos sociais a un ccrio nodo
dc cnsar. Scn duvida, un dcsoia odc
arovciiar ccrias idcias ara scus fins, nas con
isso nao fica rovado quc una idcia cn si c or si
scja dcsoiica. Talvcz os iorcs crincs sc
crciran cn nonc dc Dcus.
Sc sc udcssc dcnonsirar quc os crodos dc
crcdulidadc rcligiosa csiivcran livrcs dc gucrra,
dc odio c dc crscguiao, nao ncccssiiaranos
disuiar accrca dcsic rollcna. Mas jusiancnic
as gucrras rcligiosas foran aic aqui as nais
crucis dc iodas as gucrras, c nao cisiiu un
dcsoia quc nao icnIa jusiificado sua iirania cn
nonc dc Dcus. As cruzadas, as gucrras conira os
alligcnscs, logonilos c Iussiias, a gucrra dos
Trinia Anos c as gucrras dos Iugucnoics na
Frana sao cloqucnics icsicnunIos.
Hiilcr c, scn duvida, un Ioncn rcligioso quc
acrcdiia firncncnic quc c un nstuncnto dc
Dcus na icrra. Essa idcia fanaiica rcaarccc cn
iodos os scus discursos. Mas scu c-anigo Sialin
cnsava con Mar quc a rcligiao c o oio do
ovo". Anlos icn concccs ioialncnic
disiinias solrc a rcligiao c cIcgaran, coniudo, ao
ncsno dcsoiisno. Nao rova isso quc o
vcrdadciro rollcna c nais rofundo?
Torqucnada quc nandava qucinar os coros
ara salvar as alnas, cra un rcrcscnianic
162
nanifcsio do alsoluiisno oliico c rcligioso.
Maquiavcllo c Hollcs, ao conirario, nao
acrcdiian ncn cn Dcus ncn no dialo c cran,
coniudo adcios do alsoluiisno csiaial.
Acusou-sc a Darwin dc scr a sua icoria da
utu cu cxstcncu rcsonsavcl clo cgosno
social dc nosso icno. Mas foi csquccido quc,
scgundo sua roria confissao, rccisancnic
cssa aric dc sua icoria foi influda foricncnic
clas douirinas naliIusianas. MaliIus, quc
susicniava quc a ncsa da vida nao csia scrvida
ara iodos", nao so cra un Ioncn
rofundancnic rcligioso, cono ianlcn cra
saccrdoic. E Krooilin, dcclaradancnic
naicrialisia", quc nao acrcdiiava cn ncnIun
Dcus cssoal, dcscnvolvcu das concluscs dc
Darwin a filosofia do aoio nuiuo, nascida do
nais rofundo anor Iunano.
Nao susicnio quc un scr rcligioso nao ossa
scr una loa cssoa. Un Ioncn odc crcr cn
Dcus c cricnccr s criaiuras nais nolrcs da
icrra. Mas o ncsno cdc ianlcn ocorrcr con
Ioncns quc nao acrcdiian cn ncnIuna
divindadc cssoal c csiao firncncnic convcncidos
dc quc o scr Iunano vcncra cn Dcus soncnic
scu rorio rciraio. Krooilin, Fcclus, Owcn,
Malaicsia c ccn ouiros cricncian, acsar dc
sua incrcdulidadc", aos rcrcscnianics
socialncnic nais scnsvcis da csccic Iunana.
163
Nao c o sinal cicrno ou a ncccssidadc cssoal dc
fc quc fornan os scrcs Iunanos rcais, nas a
conduia anic scus scnclIanics, scu rcsciio anic
a lilcrdadc dos ouiros, sua conaiao anic a dor
do roino, sua rofunda ncccssidadc dc jusiia
ara iodos. A rcligiao c, cn gcral, un concciio
nuiio indcfinido. A alavra laiina cgo significa
a ligaao dos Ioncns a algo sucrior. Ncsic
scniido iodo scr dc disosiao idcalisia c un
rcligioso. O Ioncn odc cIanar divino ao
surcno quc asira. Solrc as alavras nao valc a
cna discuiir. Mas o Dcus quc cria or si ncsno
icn scnrc quc crnancccr scu rorio Dcus.
No noncnio cn quc o inc aos ouiros,
convcric-sc cn cilcio do roino. Isio sc alica a
Dcus, a ioda vcrdadc alsoluia", a ioda idcia.
Pois ara iodos nos icn validadc a frasc dc
CociIc.
Assin cono cs, c icu Dcus. Por isso sc
convcric nuiias vczcs a divindadc cn cscarnio".
II
Nao sao as idcias, qucr lIcs airiluanos una
origcn divina ou una origcn Iunana, quc
causan a nossa infclicidadc, nas a falia dc
idcias, a cirificaao aulaiina das concccs
vivcnics cn dognas norios quc asfiian o
csriio c fazcn crdcr a caacidadc ara a aao.
Idcias quc influcn cn nosso dcscnvolvincnio
csiriiual, surgcn scnrc das circunsiancias da
164
coca c dc ccrias ncccssidadcs da vida cono o
fruio da flor na arvorc. As idcias nao sc novcn
no ar; lroian das condics do anlicnic
naicrial circundanic cn quc vivcnos c
rcacionan solrc clc, ajudando-nos a nodifica-lo.
Surgcn novas idcias scnrc quc o icno
anadurccc ara clas. Unino-las frcqucnicncnic
ao nonc dc alguns indivduos c csqucccnos
nuiio frcqucnicncnic sua fornaao gradual,
anics dc adquirir una forna dcicrninada airavcs
da cncrgia iniclcciual dc un Ioncn dc gcnio.
A idcia da cvoluao nao foi invcniada or
Darwin. Tcvc una grandc quaniidadc dc
rccursorcs cn iodos os ovos dc nosso crculo
culiural, cnirc clcs Didcroi, Trcviranus, Lanciric,
Duffon, CociIc, Lanarcl, cic., anics quc Darwin
c Wallacc rcsunisscn as ccricncias dc scus
rcdcccssorcs c as rorias. O cIanado
narisno, quc nao so icvc influcncia solrc o
novincnio socialisia, nas ianlcn solrc o
cnsancnio cconnico c Iisiorico dc un
dcicrninad crodo, nao nasccu cn iodas as
suas arics inicgranics do ccrclro dc Mar.
Enconiranos os fundancnios da inicrrciaao
naicrialisia da Iisioria", da icoria da lus-valia",
da douirina da conccniraao do caiial", cic.,
nos cscriios dc Saini-Sinon, Dazard,
Considcrani, Vidal, Pccqucr, Louis Dlanc, Willian
TIonson, ProudIon c nuiios ouiros. O ncriio
dc Mar consisic cn icr rcsunido os rudincnios
165
dc scus rcdcccssorcs dc nancira cocsa c
fccunda-los con os rorios. Mas o faio dc ic-los
fornulado cono lci alsoluia, dcicrninanic dc
iodo o dcscnvolvincnio da Iunanidadc, foi sua
faialidadc, ois criou con cssa fc no alsoluio un
dogna quc, cn naos dc scus adcios, incdiu
iodo o dcscnvolvincnio ulicrior.
As idcias sao scnrc loas, cnquanio o
csriio vivc nclas c csiinula os Ioncns a cnsar
or sua roria conia. Pcrdcn sua fccundidadc
naiural quando dcgcncran cn dogna norio c
ccssan rcalncnic assin dc scr idcias. Pclo faio
dc Hiilcr c Sialin icrcn qucrido sulaniar a Dcus,
cono afirna Miss TIonson, nao cIcgaran a scr
aoiics da Iunanidadc nas Ioncns scn idcias
quc inicnian inor ao nundo un dogna norio,
o dogna do Esiado ioialiiario, c qucrcn olrigar
os Ioncns, con ccgo fanaiisno c violcncia
lruial, a rcconIcccr sua loucura. A crcna no
alsoluio c o naior olsiaculo ara iodo
dcscnvolvincnio csiriiual.
Lcssing, o grandc salio, dissc una vcz. Sc
Dcus vicssc a nin, con a vcrdadc alsoluia
nuna das naos c a asiraao vcrdadc na ouira,
c nc disscssc. 'EscolIc ncu filIo', cu lIc
rcsondcria. 'A vcrdadc alsoluia, ScnIor,
conscrva-a ara ii, ois iodo o alsoluio csia fciio
ara os dcuscs. A nin, da-nc a cicrna asiraao
vcrdadc, ois ncla csia a dignidadc Iunana'".
166
Ncsias alavras csia coniido iodo o rograna do
Ioncn quc cnsa c luia cn iodos os icnos c
ascs. Nao Ia crfciao alsoluia; Ia una
asiraao vcrdadc. Ncn a rcligiao ncn a cicncia
ncn a filosofia odcn dar-nos a vcrdadc
alsoluia, nas acnas csclarccincnios quc Iojc
sao caios c ananIa sao rclcgados or novas
inicrrciacs. o csriio soncnic o quc gcra
scnrc nova nuiaao c da nossa cisicncia
finalidadc c conicudo. Mas o csriio so ocra cn
lilcrdadc; or isso odcia o alsoluio c conrccndc
quc as coisas nao ossucn nais quc un valor
rclaiivo.
Tanlcn DoroiIy TIonson conrccndc
isso. Por isso fala dc un novo csriio quc Ia dc
cIcgar aos scrcs Iunanos ara criar os
rudincnios dc un novo nundo dcois do diluvio
vcrnclIo. Conara a aiual caiasirofc con a
dccadcncia dc Fona c rcvc o dcrrulancnio dc
insiiiuics, valorcs, classcs, sisicnas
cconnicos c oliicos". Mas cssa crscciiva nao
a iorna cssinisia. olIa, ao conirario, con naior
cscrana ara o fuiuro. Isio c alcniador ncsia
coca icnclrosa. Tcn razao quando diz. A
icrrvcl c dranaiica coniradiao dc nosso icno c
quc cisic nclc nuiio nal c ouiro ianio lcn; c a
coca da dcscscraao, nas ianlcn a coca da
cscrana". Palavras fornosas c nolrcs, anic as
quais odcn ionificar-sc as alnas cansadas quc
crdcran a fc nun nclIor orvir.
167
Mas o csiriio quc Ia dc vir ara nos, nao
scra o do assado, nas o do fuiuro. Un anciao
odc cnsar cn sua juvcniudc con nuda
nosialgia, nas nao volvcra a cla. Cono vivcu sua
roria vida, assin icn dc norrcr sua roria
noric. Dcois da grandc caiasirofc das gucrras
naolcnicas, crcgrinaran ccnicnas, nilIarcs
dc jovcns ariisias, filosofos c aniigos
rcvolucionarios a Fona ara voliar ao scio da
Igrcja. O quc cnconiraran ali nao foi o Dcus quc
luscavan, nas a Sania Aliana" da rcaao
social, o donnio dc MciicrnicI, quc sulsiiiuiu
Naolcao c fcz da Euroa un ccniicrio
iniclcciual. Soncnic as rcvolucs dc 1848-1849
suriniran cssc olsiaculo c dcran aos ovos
novas cscranas.
Inclusivc a idcia nais fccunda odc icrninar
cn dogna norio, nao soncnic na rcligiao, nas
ianlcn na cicncia, na filosofia, cn iodo o
donnio da vida csiriiual. So o csriio livrc
lilcra, o dogna cscraviza. O csriio suscndc
sua olra, conca a cscravidao voluniaria,
incaaz dc ioda sullcvaao. O dognaiico forja as
rorias cadcias c alivia o iralalIo dos iiranos.
Adaia-sc s coisas dadas c rcnuncia asiraao
da vcrdadc; csquccc sua dignidadc Iunana. O
nundo cndc dclc cono una cdra ao colo, ois
scnic-sc una aric do cicrno novincnio dc iodas
as coisas, quc nao rcconIccc un onio norio.
DoroiIy TIonson icn razao quando fala dc un
168
novo csriio ara dar nossa vida novos valorcs
csiriiuais c naicriais c cncira iodas as nossas
asiracs con o anclo dc una grandc
scnsililidadc ciica. Inoria ouco o nonc quc sc
lIc dc, cnquanio sc conrccnda quc scr Ioncn c
scr conlaicnic ardoroso.
So cria novos valorcs o quc nao sc ciravia no
lalirinio dc concciios do assado c vc na
lilcrdadc o unico valor da vida. Mas o novo dc
quc ncccssiianos csia nossa frcnic, c nao
airas. Do Oricnic sai o sol, no Ocidcnic sc c.
169

Consideraes sobre o imperialismo ingls

O ior iirano c a frasc fciia! un dcsoia
scn csriio; or isso acla nais odcrosancnic
aos scrcs scn alna, quc sc alincnian con
grandc csforo dos dcscrdcios dc cnsancnios
rcais. Os cscriiorcs narisias icn cncIido
lillioiccas iniciras solrc a significaao do
incrialisno cono uliina forna Iisioricancnic
ncccssaria do dcscnvolvincnio caiialisia, quc
nos icn dc conduzir iao incviiavclncnic ao
socialisno con un ircn raido dc una cidadc a
ouira. Un anigo da Succia nc cnviou Ia ouco
un folIcio solrc o incrialisno inglcs cono
causa da gucrra aiual. O auior, naiuralncnic un
sialinisia, quis rovar, con ajuda dc suosios
faios", quc a Inglaicrra rcarou a gucrra Ia
nuiio icno c quc rivou a AlcnanIa dc ioda
ossililidadc dc alincniar sua oulaao
cccssiva. Dasiaria o govcrno inglcs ccdcr
algunas dc suas colnias a Hiilcr c ioda a
caiasirofc icria sido cviiada. a vclIa canao quc
nos cania a inrcnsa conunisia dcsdc a aliana
gcrnano-russa, canao quc nao dciou dc causar
cfciio cnirc os conunisias. Valc a cna, ois,
analisar as coisas nais iniinancnic.
170
Anics dc iudo, c una afirnaao inicirancnic
falsa cssa dc quc o incrialisno c una
conscqucncia logica do dcscnvolvincnio
caiialisia. Eisiian csiados incrialisias
quando nao sc odia falar dc caiialisno no
scniido aiual. Incrios aniigos cono Pcrsia,
Dalilnia c Fona sc afirnavan conlciancnic
solrc a oliica do incrialisno. Un incrio" c
un Esiado quc iraia dc fazcr iriluiarios scus,
or ncio da conquisia, a ouiros ascs, c donina
oliiicancnic c clora ccononicancnic csscs
ascs dcsdc un ccniro dcicrninado ou
nciroolc, scn garaniir-lIcs indccndcncia
alguna. Tanlcn a Inglaicrra foi, cn ouiros
icnos, un Esiado incrialisia dcssa csccic.
Suas colnias cran adninisiradas dc Londrcs c
organizadas ali ccononicancnic ou ccdidas cono
nonoolios. Foi isso quc novcu as colnias
inglcsas noric-ancricanas cn 1775 a rclclarcn-
sc conira a nciroolc, dc ondc surgiran os
Esiados Unidos.
Mas cssa condiao sc nodificou Ia nuiio
icno, nuiio cnlora Iaja ainda scrcs a qucn as
arvorcs nao dcian vcr o losquc. O
dcscnvolvincnio incrialisia da Inglaicrra nao
conduziu ccriancnic ao socialisno, cono dcvcra
aconicccr, dc acordo con a conccao
naicrialisia da Iisioria, nas a una sucraao do
incrialisn cono ial. As aniigas colnias sc
convcricran cn Esiados indccndcnics, con
171
cccao da ndia; nas ianlcn ali concou Ia
nuiio icno cssc dcscnvolvincnio c, scn duvida,
icra o ncsno curso quc cn ouiras colnias. O
incrio inglcs nao c ja un incrio" no scniido
quc icn cssa alavra, nas una fcdcraao dc
Esiados indccndcnics, nuiio nais
indccndcnics cn suas dcciscs quc cada un
dos 48 Esiados da Uniao noric-ancricana.
Canada, Ausiralia, Nova Zclandia, a Uniao Sul-
Africana icn govcrnos rorios, lcgislaao
roria, oliica concrcial roria, sisicna
iriluiario rorio, aic lcis dc inigraao rorias,
scgundo as quais odcn scr culsos dc scus
icrriiorios aic os inglcscs, sc csscs Esiados
julgarcn convcnicnic. A Inglaicrra nao icn
scqucr o dirciio dc olrigar os scus Donnios" a
ariiciar cn suas gucrras. A nclIor rova csia
na Irlanda, quc, cono donnio lriianico,
dcclarou-sc ncuira na gucrra aiual c scguc
nanicndo un rcrcscnianic cn Dcrlin.
O quc nanicn cssa liga dc Esiados
indccndcnics nao c a coaao da nciroolc, nas
os acios livrcs quc sc arcscnian cn cada
arlancnio dos Donnios, acios nos quais a
Cra-DrcianIa ossui os ncsnos dirciios quc
qualqucr ouira aric do incrio inglcs. Eisicn
rincialncnic ircs causas cono lasc dcssa
fcdcraao dos Esiados lriianicos. 1} A culiura
conun c as iradics dcnocraiicas quc ligan as
aniigas colnias nac airia; 2} As vaniagcns
172
cconnicas quc sc ofcrcccn ao Donnio
Fcdcrado, c das quais nao c a Inglaicrra, dc nodo
algun, o unico lcncficiario; 3} A scgurana quc
garanic a cada una das arics. Scn cssa
scgurana, Ausiralia c Nova Zclandia Ia nuiio
quc icrian sido rcsa do Esiado niliiar jaoncs,
c ianouco Iavcria sido firnc a indccndcncia
da Uniao Sul-Africana. Todos os Esiados
incrialisias sucunliran no dccorrcr do icno
orquc nao fizcran conccsscs s suas colnias c
as inulsionaran dcssa nancira rclcliao
alcria conira a nciroolc. A EsanIa, quc foi o
naior as colonial do nundo, crdcu or cssa
causa iodas as suas osscsscs. O ncsno sc
icria dado, scn duvida, con o incrio nundial
lriianico sc nao iivcssc osio un liniic, or
roria dccisao, s suas asiracs incrialisias,
conrccndcndo nuiio lcn quc una fcdcraao dc
Esiados livrcs c nclIor garaniia ara a cisicncia
do incrio quc a csada da conquisia.
O ncsno nao ocorrc con a AlcnanIa. Para
Hiilcr c scus aliados fascisias csia gucrra c una
gucrra incrialisia cn iodo o scniido da alavra.
Scu livro Mcin Kanf" c a alia canao do
incrialisno. Fcz ali o roosiio dc rcariir, con
a AlcnanIa c a Iialia, o donnio solrc a Euroa,
c surinir a Frana cono naao indccndcnic. E
cono nao conscguiu alcanar cssc oljciivo dc
acordo con a Cra-DrcianIa, inicnia rcaliza-lo
conira a Cra-DrcianIa c dcsiruir a conunidadc
173
lriianica dc Esiados. Hiilcr nao dissinulou
nunca cssas asiracs c inicniou, ainda, dar-
lIcs una jusiificaao icorica, dcclarando quc a
raa alcna csia cIanada cla Iisioria a doninar
iodos os ovos. A nova ordcn dcscjada ara a
Euroa c a ordcn da raa dos anos", ara
cncadcar iodos os ouiros ovos ao jugo da
cscravidao ioial c inor-lIcs sua voniadc con a
onia das laioncias.
Ha acnas unas scnanas dcclarou o
ninisiro alcnao dc ccononia, dr. Funcl, o
scguinic. A fuiura ccononia dc az icn dc
garaniir ao Crandc FcicI Alcnao un naino dc
scgurana c ao ovo alcnao un naino dc
roduios dc consuno ara auncniar scu lcn-
csiar. Toda a ccononia curocia icn dc oricniar-
sc scgundo cssc roosiio".
En ouiras alavras. os alcnacs, o ovo
clciio; Dcrlin, o coraao do nundo; c os ouiros
ovos, rclanIos dc gado, lons soncnic ara
scrcn ordcnIados ou dcvorados cla Iosic
organizada dc ladrcs. Magnfico fuiuro,
ccriancnic! A larlaric cono rincio! O carccrc
cono snlolo da scgurana! O laicgo cono cciro
da nova ordcn!
Os gladiadorcs da aniiga Fona ian ao circo
ao griio dc Avc, Ccsar, os quc vao norrcr ic
174
saudan!" Por quc nao Iavcrian dc ir os ovos da
Euroa ao naiadouro ao griio dc Hcil Hiilcr"?
E dc rccnic arcscnia-sc un qualqucr, quc
nao salc o quc c incrialisno, quc nao icn
ncnIuna idcia do quc c ccononia c Iisioria c
anuncia ao nundo quc lasiaria o incrialisno
inglcs ccdcr AlcnanIa algunas dc suas
colnias ara incdir a gucrra. O lon Ioncn
dorniu quasc cinqucnia anos; do conirario
salcria quc a Inglaicrra nao csia cn condics dc
ofcrcccr colnias quc ja nao ossui c s quais nao
odc inor nornas, ncn oliica ncn lcgalncnic.
Nada sucra a salcdoria do oraculo dc Moscou.
II
Nossas considcracs solrc o
dcscnvolvincnio do incrialisno inglcs ara a
qualidadc dc fcdcraao dc Esiados indccndcnics
scrian inconlcias sc dciasscnos nargcn as
rclacs aiuais do govcrno lriianico con a ndia.
Sao rccisancnic cssas rclacs as quc
roorcionan inrcnsa conunisia a nclIor
naicria ara scus aiaqucs conira o incrialisno
lriianico, dando-lIc ocasiao dc conarar a
iirania lriianica" con a ccclcncia da Uniao das
Fcullicas Socialisias dos Sovicics. Tanlcn
ncsic asccio c rcciso disiinguir clarancnic
cnirc os faios Iisioricos do assado c o csiado
aiual dc coisas quc surgiu daquclcs faios
lcniancnic. Podc julgar-sc cono quiscr a Iisioria
175
do donnio inglcs na ndia, nas afirnar quc ali
nao nudou nada dcsdc a coca dc Folcri Clivc, c
un vcrdadciro alsurdo c una incuravcl ccgucira
anic o rogrcsso da Iisioria.
ccrio quc a ndia sc cnconira dcsdc os
uliinos cinqucnia anos no ncsno caninIo dc
dcscnvolvincnio oliico quc conduziu, cn uliina
insiancia, iransfornaao das aniigas colnias
cn ncnlros indccndcnics do incrio lriianico.
Dccndc das circunsiancias disiinias, quc cssc
dcscnvolvincnio da ndia nao sc icnIa rcalizado
con a ncsna cclcridadc quc nas ouiras colnias.
Anics dc iudo nao sc dcvc csqucccr quc os
rinciros colonos do Canada, da Ausiralia, da
Uniao Sul-Africana, cic., cIcgaran da nciroolc
c csiavan ligados a cla clos cosiuncs, rcligiao,
concccs oliicas c Ialiios sociais. Por isso o
dcscnvolvincnio gcral dc rcalizar-sc ali nuiio
nais facil c csoniancancnic. Mas a ndia, un
as con 375 nilIcs dc Ialiianics c 225
idionas, quc sc disiingucn da Inglaicrra nao so
cla raa, cla Iisioria, rcligiao c cosiuncs, nas
quc sc dcconc cn ccnicnas dc irilos c gruos
cinicos, cra inossvcl quc udcssc lcvar a calo
cssa cvoluao no ncsno icno quc as ouiras
colnias inglcsas. Nao so Ia na ndia una
incnsidadc dc ovos disiinios, nas ianlcn ioda
una scric dc civilizacs divcrsas.
176
Quando o inglcs Allan O. Hunc organizou cn
1885 o Congrcsso Nacional da ndia, quc Iojc c a
alna do novincnio dc unificaao nacional Iindu,
acrcdiiava odcr associar iodos os ovos da ndia
nuna so naao, ara quc dcsfruiassc dcniro do
incrio lriianico da ncsna indccndcncia dos
aiuais Donnios. Mas icvc dc rcconIcccr nuiio
ccdo quc sua idcia cra un ncro sonIo. O novo
novincnio nao so sc cindiu logo nuna icndcncia
nodcrada c nuna icndcncia radical, cono foi
nuiio olsiaculizado cn scu dcscnvolvincnio or
ioda una scric dc coniradics rcligiosas c
sociais, quc aic Iojc nao foran sucradas,
cnlora a odcrosa roaganda dc CandIi icnIa
coniriludo nuiio ara una nivclaao. Coniudo,
cisic ainda junio ao grandc novincnio do
Congrcsso Nacional da ndia, a Liga Islanica, quc
rcrcscnia a aric naonciana da oulaao c
asira a un Esiado auinono ara cla. O
rollcna, scgundo ioda rolalilidadc, so odcra
rcsolvcr-sc or una fcdcraao dc ovos da ndia,
rcconIccida cla Inglaicrra cono Donnio
indccndcnic.
Essa nudana da siiuaao c incviiavcl.
Concou ja cn 1917, quando a Inglaicrra, sol a
rcssao do novincnio nacional, rcsolvcu clalorar
ara a ndia una nova Consiiiuiao solrc a lasc
dc un govcrno rcsonsavcl. Dcsdc cniao a
rcforna da ndia nao sc aralisou, c ncn scqucr
os conscrvadorcs inglcscs udcran rcsisiir-lIc;
177
ao conirario, scus inicnios dc rcsisicncia
acclcraran nais o novincnio, ois rovocaran
disiurlios no as, quc o govcrno, nais iardc, nao
dc conicr scnao ncdianic novas conccsscs.
En sua oliica concrcial c cn rclaao con sua
adninisiraao financcira, a ndia c ja
indccndcnic c icn, cono os Donnios
lriianicos, dirciio a iarifas aduanciras rorias.
Poliiicancnic, a ndia nunca icvc
adninisiraao uniiaria. Una aric dc suas
rovncias csicvc dirciancnic sol a
adninisiraao inglcsa; ouira foi govcrnada clos
rncics Iindus, dccndcnics da adninisiraao
ccniral inglcsa. Nas rinciras, qucr dizcr, nas
rovncias cono Assan, Dcngala, Madrasia,
DiIar, Orissa, Sind, Donlain, cic., cisic ja Iojc
una auio-adninisiraao oliica lasianic anla,
c ianlcn nas ouiras sc olscrva cada vcz nais
foricncnic cssc dcscnvolvincnio, csccialncnic
dcois da confcrcncia cIanada da Found Tallc"
cn Londrcs, 1930-31. Ncsic asccio, ianouco a
ndia c ja, no vclIo scniido, una colnia da
coroa", nas un as includivclncnic dcsiinado a
ocuar scu osio cnirc os Donnios lriianicos
nun razo nais ou ncnos curio. A gucrra aiual
inicrroncu cssc roccsso aic ccrio grau, nas so
odcria scr aralisado sc o rorio incrio
lriianico fossc dcrrulado.
178
O aiual novincnio nacional da ndia, quc
qucr a indccndcncia do as, c cujo orgao c o
Congrcsso Nacional da ndia, conc-sc da
icndcncia nodcrada dc CandIi c da icndcncia
radical, rcrcscniada or NcIru. Anlas as
icndcncias asiran a una fcdcraao dcnocraiica
dos ovos Iindus solrc a lasc dc un govcrno
indccndcnic c da igualdadc oliica dc iodas as
casias, raas, rcligics c classcs. Tanio CandIi
cono NcIru sao advcrsarios dcclarados dc ioda
diiadura, c aic NcIru, quc c nuiio nais Iosiil ao
govcrno inglcs quc CandIi, dcclarou Ia ouco cn
scu criodico TIc Naiional Hcrald", quc nao c
ossvcl ncnIuna az cnquanio a naldiao do
Iiilcrisno nao icnIa sido ciirada da facc da
Iunanidadc".
Anlas as icndcncias acusaran
rciicradancnic o govcrno inglcs dc icr rciardado
inicncionalncnic o roccsso dc auio-
adninisiraao; coniudo, csccialncnic CandIi,
cuja influcncia c scnrc a nais foric, csia
firncncnic convcncido dc quc a ndia so odc
alcanar sua lilcrdadc cono Donnio
indccndcnic dcniro do incrio lriianico, sc c
quc o as nao qucr cair viina das asiracs
incrialisias da Fussia, do Jaao ou da
AlcnanIa. Soncnic or cssc caninIo c ossvcl,
scgundo CandIi, un dcscnvolvincnio ulicrior
solrc o caninIo da lilcriaao cconnica c social.
179
En conaraao con a fanosa Uniao das
Fcullicas Soviciicas Fussas, a ndia c inclusivc
nas condics aiuais, un araso dc lilcrdadc c
dc indccndcncia. NcnIuna das rcullicas
russas odcria aircvcr-sc a sulaniar, dcniro dc
suas froniciras, a diiadura dc Sialin or ouiro
rcginc. NcnIuna odcria, junio ao ariido
conunisia, conscniir na cisicncia dc ouiro
ariido. O novincnio Iindu da indccndcncia
icn, ao ncnos, dirciio a nanifcsiar-sc cla
alavra c or cscriio cn rol dc suas asiracs.
Na Fussia ncn scqucr odcria sonIar con
scnclIanic ossililidadc. Nao sc lilcria a scrcs
Iunanos sulncicndo-os, iodos, ncsna
iirania. Scn a lcna lilcrdadc da dccisao roria,
ioda uniao" oliica nao c nais quc lcira noria c
un dcsudorado jogo con falsos faios, quc icn
iao ouco quc vcr con a rcalidadc da vida cono o
coaar dc una ra con a nona sinfonia.
180

Marx e o anarquismo

H alguns anos, ouco dcois da noric dc
Frcdcrico Engcls, o sr. Eduardo Dcrnsicin, un
dos ncnlros nais conscuos da conunidadc
narisia, assonlrou scus conanIciros con
uns dcscolrincnios noiavcis. Dcrnsicin
nanifcsiou ullicancnic suas duvidas a rcsciio
da caiidao da inicrrciaao naicrialisia da
Iisioria, da icoria narisia da lus-valia c da
conccniraao do caiial; aic aiacou o nciodo
dialciico, cIcgando conclusao dc quc nao cra
ossvcl falar dc un socialisno criico. Honcn
rudcnic, Dcrnsicin rcscrvou ara si scus
dcscolrincnios aic quando norrcssc o vclIo
Engcls, c so cniao os iornou ullicos anic o
csanio dos saccrdoics narisias. Mas ncn
scqucr cssa rudcncia dc salva-lo, ois foi
aiacado or iodos os lados. Kauisly cscrcvcu un
livro conira o Icrcgc c o olrc Eduardo viu-sc
olrigado a dcclarar no congrcsso dc Hannovcr
quc cra dclil ccador norial c quc sc sulnciia
dccisao da naioria cicnifica.
Enircianio, Dcrnsicin nao iinIa rcvclado
nada dc novo. As razcs quc cunIa conira os
fundancnios da douirina narisia ja cisiian
quando clc ainda scguia scndo aosiolo ficl da
181
igrcja narisia. Esscs arguncnios iinIan sido
rciirados da liicraiura anarquisia c o unico
inorianic cra o faio dc quc un dos social-
dcnocraias nais conIccidos sc valcssc dclcs cla
rincira vcz. NcnIuna cssoa scnsaia ncgara
quc a criica dc Dcrnsicin dciara dc roduzir
una inrcssao incsquccvcl no cano narisia;
Dcrnsicin iinIa iocado nos aliccrccs nais
inorianics da ccononia nciafsica dc Karl Mar
c nao c csiranIo quc os rcsciiavcis
rcrcscnianics do narisno oriodoo sc iivcsscn
alvoroado.
Nao icria sido iao gravc iudo isso sc nao
inicrvicssc un ouiro inconvcnicnic ior quc o
anicrior. Ha nais dc ncio scculo os narisias
nao dcian dc rcgar quc Mar c Engcls foran os
dcscolridorcs do cIanado socialisno cicnifico.
Invcniou-sc una disiinao ariificial cnirc os
socialisias iniiiulados dc uioicos c o socialisno
cicnifico dos narisias, difcrcna quc cisic iao-
soncnic na inaginaao dcsics uliinos. Nos
ascs gcrnanicos a liicraiura socialisia foi
nonoolizada clas icorias narisias c iodo
social-dcnocraia as considcra cono roduios
uros c alsoluiancnic originais dos
dcscolrincnios cicnificos dc Mar c Engcls.
Mas ianlcn csic sonIo sc dcsvancccu; as
invcsiigacs Iisioricas nodcrnas csialclcccran,
dc una nancira inconicsic, quc o socialisno
182
cicnifico nao c nais quc una rcsulianic dos
aniigos socialisias inglcscs c franccscs c quc
Mar c Engcls conIcccran crfciiancnic a aric
dc sc vcsiircn con cnas alIcias. Dcois das
rcvolucs da 1848, iniciou-sc na Euroa una
rcaao icrrvcl; a Sania Aliana voliou a csicndcr
suas rcdcs cn iodos os ascs con o roosiio dc
afogar o cnsancnio socialisia, quc iao
riqussina liicraiura roduziu na Frana, Dclgica,
Inglaicrra, AlcnanIa, EsanIa c Iialia. Tal
liicraiura foi quasc ioialncnic rclcgada ao
csquccincnio duranic cssa coca dc
olscuraniisno quc concou dcois dc 1848.
Muiias das olras nais inorianics foran
dcsirudas aic rcduzir-sc o scu nuncro a oucos
ccnlarcs quc acIaran alrigo nalgun lugar
iranquilo dc ccrias grandcs lillioiccas ullicas
ou dc algunas ariicularcs. So no csao dos
uliinos vinic c cinco ou irinia anos, cssa
liicraiura foi novancnic dcscolcria c Iojc
causan adniraao as idcias fccundas quc sc
cnconiran nos vclIos cscriios das cscolas
osicriorcs a Fouricr c Saini-Sinon, nas olras dc
Considcrani, Dcsani, Mcy c nuiios ouiros. E
ncssa liicraiura sc acIou ianlcn a origcn do
cIanado socialisno cicnifico. Nosso vclIo anigo
W. TcIcrlcsoff foi o rinciro a ofcrcccr un
conjunio sisicnaiico dc iodos os faios;
dcnonsirou quc Mar c Engcls nao sao os
invcniorcs dcssas icorias quc duranic ianio
183
icno foran considcradas cono scu airinnio
iniclcciual; aic cIcgou a rovar quc alguns dos
nais fanosos iralalIos narisias, cono or
ccnlo o Manifcsio Conunisia, na rcalidadc sao
acnas iraducs livrcs do franccs fciias or
Mar c Engcls. E TcIcrlcsoff olicvc o iriunfo dc
vcr suas afirnacs a rcsciio do Manifcsio
Conunisia rcconIccidas clo Avanii", o orgao
ccniral da social-dcnocracia iialiana, dcois dc
icr iido o auior a ooriunidadc dc conarar o
Manifcsio Conunisia con o Manifcsio da
Dcnocracia dc Vicior Considcrani, quc aarcccu
cinco anos anics quc o ousculo dc Mar c
Engcls.
O Manifcsio Conunisia c considcrado cono
una das rinciras olras do socialisno cicnifico
c o conicudo dcssc iralalIo foi iirado dos cscriios
dc un uioisia", ois o narisno inclui a
Fouricr cnirc os socialisias uioicos. csia una
das ironias nais anargas quc sc ossa inaginar
c nao consiiiui, ccriancnic, una rcconcndaao
favoravcl ara o valor cicnifico do narisno.
Vicior Considcrani foi un dos rinciros
cscriiorcs socialisias quc Mar conIcccu;
ncncionava-o aic na coca cn quc nao cra
socialisia. En 1842, a Allgcncinc Zciiung"
aiacou a FIciniscIc Zciiung", da qual Mar cra
rcdaior-cIcfc, acusando-a dc sinaiizar-sc con o
conunisno. Mar rcsondcu cniao con un
cdiiorial cn quc dcclarava o scguinic.
184
Olras cono as dc Lcrou,
Considcrani c csccialncnic o livro
crsicaz dc ProudIon nao odcn scr
criiicadas con algunas olscrvacs
sucrficiais c c rcciso csiuda-las
dciidancnic anics dc cnirar a criiica-
las".
O socialisno franccs ccrccu a naior
influcncia solrc a dcscnvolvincnio iniclcciual dc
Mar, nas dc iodos os cscriiorcs socialisias da
Frana c P. J. ProudIon qucn nais
odcrosancnic influiu cn scu csriio. Aic c
cvidcnic quc o livro dc ProudIon Quc c a
roricdadc?" induziu a Mar a alraar o
socialisno. As olscrvacs criicas dc ProudIon
solrc a ccononia nacional c as divcrsas
icndcncias socialisias dcsccrraran anic Mar un
nundo novo c foi rincialncnic a icoria da lus-
valia, ial cono foi dcscnvolvida clo gcnial
socialisia franccs, quc naior inrcssao causou
na ncnic dc Mar. A origcn da douirina da lus-
vala, cssc grandioso dcscolrincnio cicnifico" dc
quc ianio sc orgulIan os nossos narisias,
acIano-la nos cscriios dc ProudIon. Craas a
csic, Mar cIcgou a conIcccr cssa icoria, quc
nodificou nais iardc ncdianic o csiudo dos
socialisias inglcscs Dray c TIonson.
Mar rcconIcccu aic ullicancnic a grandc
significaao cicnifica dc ProudIon c nun livro
185
csccial, Iojc conlciancnic dcsaarccido da
vcnda, cIana a olra daquclc Quc c a
roricdadc?" o rinciro nanifcsio cicnifico do
rolciariado franccs". Essa olra nao voliou a scr
cdiiada clos narisias, ncn foi iraduzida cn
ouiro idiona, acsar dc os rcrcscnianics oficiais
do narisno icrcn fciio os naiorcs csforos ara
difundir cn iodas as lnguas os cscriios dc scu
ncsirc. Esic livro foi csquccido, c salc-sc or
quc. sua rcinrcssao dcscolriria ao nundo o
colossal conira-scnso c a insignificancia dc iudo
quanio Mar cscrcvcu nais iardc solrc o
cnincnic icorico do anarquisno.
Mar nao soncnic iinIa sido influcnciado
clas idcias cconnicas dc ProudIon, cono
ianlcn sc scniiu infludo clas icorias
anarquicas do grandc socialisia franccs c cn un
dc scus iralalIos daquclc crodo conlaic o
Esiado na ncsna forna cn quc o fizcra
ProudIon.
II
Todos os quc icnIan csiudado aicniancnic
a cvoluao socialisia dc Mar dcvcrao rcconIcccr
quc a olra dc ProudIon Quc c a roricdadc?"
foi a quc o convcricu ao socialisno. Os quc nao
conIcccn dc crio os orncnorcs dcssa cvoluao
c aquclcs quc nao iivcran ooriunidadc dc lcr os
rinciros iralalIos socialisias dc Mar c Engcls
julgarao csiranIas c invcrossncis cssas
186
afirnacs. Porquc cn scus iralalIos osicriorcs
Mar fala dc ProudIon con sarcasno c dcsrczo
c sao rccisancnic csics cscriios os quc a social-
dcnocracia voliou a ullicar c a rcinrinir
consianicncnic.
Dcsic nodo ionou coro a ouco c ouco a
oiniao dc quc Mar foi dcsdc o rincio o
advcrsario icorico dc ProudIon c quc nunca
cisiiu cnirc anlos, onio dc coniacio algun. E
vcrdadcirancnic, quando sc lc o quc o rinciro
dclcs cscrcvcu a rcsciio do scgundo cn scu
conIccido livro Miscria da Filosofia, no Manifcsio
Conunisia c na nccrologia quc ullicou no
Sozialdcnolrai" dc Dcrlin ouco dcois da
noric dc ProudIon, nao c ossvcl icr ouira
oiniao.
Na Miscria da Filosofia" aiaca a ProudIon da
ior nancira; valcndo-sc dc iodos os rccursos
ara dcnonsirar quc as idcias daquclc carcccn
dc valor c quc nao icn ncnIuna inoriancia
ncn cono socialisia ncn cono criico da
ccononia oliica.
O scnIor ProudIon diz icn a
dcsgraa dc scr conrccndido dc un
nodo csiranIo. na Frana icn o dirciio
dc scr un nau ccononisia, orquc ali c
considcrado un lon filosofo alcnao. Na
AlcnanIa odc scr considcrado un nau
187
filosofo cnlora scja considcrado o nclIor
ccononisia franccs. Na ninIa qualidadc
dc alcnao c ccononisia vcjo-nc olrigado
a roicsiar conira csic dulo crro".
E Mar vai nais longc ainda. acusa a
ProudIon scn ofcrcccr ncnIun rova, dc icr
lagiado suas idcias do ccononisia inglcs Dray.
Escrcvc.
Crcnos icr acIado no livro dc Dray
a cIavc dc iodos os iralalIos assados,
rcscnics c fuiuros do scnIor ProudIon".
inicrcssanic olscrvar cono Mar, quc
ianias vczcs uiilizava dc idcias alIcias c cujo
Manifcsio Conunisia nao c na rcalidadc scnao
una coia do Manifcsio da Dcnocracia dc Vicior
Considcrani, dcnuncia os ouiros cono lagiarios.
Mas rossiganos. No Manifcsio Conunisia,
Mar arcscnia ProudIon cono rcrcscnianic
lurgucs c conscrvador. E na nccrologia quc
cscrcvcu no Sozialdcnolrai" (1865} lcnos as
scguinics alavras.
Nuna Iisioria rigorosancnic
cicnifica da ccononia oliica, cssc livro
(rcfcrc-sc a 'Quc c a roricdadc?'}
acnas ncrcccria scr ncncionado.
Porquc scnclIanics olras scnsacionais
dcscncnIan nas cicncias caiancnic o
188
ncsno acl quc na liicraiura
novclcsca".
E ncssc ncsno ariigo nccrologico, rciicra
Mar sua afirnaao dc quc ProudIon carccc dc
iodo valor cono socialisia c cono ccononisia,
oiniao ja cniiida na Miscria da Filosofia".
Facil c conrccndcr quc scnclIanics
asscrcs, quc Mar lanava conira ProudIon,
iinIan dc divulgar a crcna, nclIor a convicao,
dc quc cnirc clc c o grandc cscriior franccs nao
cisiiu nunca o ncnor arcnicsco. Na AlcnanIa,
ProudIon c quasc ioialncnic dcsconIccido. As
cdics alcnas dc suas olras, fciias nais ou
ncnos cn 1840, csiao csgoiadas. O unico livro
scu quc voliou a scr ullicado cn alcnao c Quc
c a roricdadc?" c ainda csia cdiao foi
difundida acnas nun crculo rcsiriio. Esia
circunsiancia clica o faio dc quc Mar icnIa
conscguido dcsfazcr os iraos dc sua rincira
cvoluao cono socialisia. Quc scu concciio dc
ProudIon cra lcn disiinio, a rincio, ja iivcnos
ooriunidadc dc vcr nais acina c as concluscs
quc scgucn corrolorarao nossa asscriiva.
Scndo rcdaior-cIcfc da FIciniscIc Zciiung",
un dos criodicos rinciais da dcnocracia
alcna, Mar cIcgou a conIcccr os cscriiorcs
socialisias nais inorianics da Frana, cnlora
clc ainda nao fossc socialisia. Ja ncncionanos
189
nuna ciiaao sua quc aludc a Vicior
Considcrani, Picrrc Lcrou c ProudIon c nao
calc duvida quc Considcrani c csccialncnic
ProudIon foran os ncsircs quc o airaran ao
socialisno. Quc c a roricdadc?" ccrccu scn
duvida alguna, a naior influcncia no
dcscnvolvincnio socialisia dc Mar; assin, no
criodico ncncionado, cIana o gcnial ProudIon
o nais conscqucnic c sagaz dos cscriiorcs
socialisias". En 1843 a FIciniscIc Zciiung" foi
surinida cla ccnsura russiana; Mar ariiu
ara o csirangciro c duranic cssc crodo cvolui
ara o socialisno. Tal cvoluao noia-sc nuiio
lcn cn suas carias ao conIccido cscriior Arnold
Fugc c nclIor ainda cn sua olra A Sagrada
Fanlia" ou criica da criica criica", quc
ullicou conjuniancnic con Frcdcrico Engcls. O
livro aarcccu cn 1846 c iinIa or oljcio
olcnizar conira a nova icndcncia do cnsador
alcnao Druno Daucr. Alcn das qucsics
filosoficas, cssa olra sc ocua ianlcn dc
ccononia oliica c dc socialisno c sao
rccisancnic cssas arics as quc nos inicrcssan
aqui.
Dc iodos os iralalIos quc ullicaran Mar c
Engcls c a A Sagrada Fanlia" o unico quc nao
foi iraduzido ara ouiros idionas c do qual os
socialisias alcnacs nao fizcran ouira cdiao.
vcrdadc quc Franz McIring, Icrdciro liicrario dc
Mar c Engcls, ullicou, or cncargo do Pariido
190
socialisia alcnao, a Sagrada Fanlia" junio con
ouiros cscriios corrcsondcnics ao rinciro
crodo dc aiuaao socialisia dos auiorcs, nas
isio sc fcz scsscnia anos dcois dc icr sado a
rincira cdiao, c or ouira aric, a rccdiao
csiava dcsiinada aos csccialisias, ois scu cusio
cra cccssivo ara un iralalIador. Fora disso,
ProudIon c iao cscassancnic conIccido na
AlcnanIa quc nuiio oucos icrao sido os quc sc
icnIan dado conia da rofunda discrcancia quc
Ia cnirc os rinciros concciios quc Mar cniiiu
solrc clc c os quc susicniou nais iardc.
E coniudo csic livro dcnonsira clarancnic o
roccsso cvoluiivo do socialisno dc Mar c o
influo odcroso quc nclc ccrccu ProudIon.
Tudo o quc os narisias airiluran dcois a scu
ncsirc, Mar o rcconIccia, na A Sagrada
Fanlia", cono ncriio dc ProudIon.
Vcjanos o quc diz a csic rcsciio na ag. 36.
Todo dcscnvolvincnio da ccononia
nacional considcra a roricdadc rivada
cono Iioicsc incviiavcl, csia Iioicsc
consiiiui ara cla un faior inconicsiavcl
quc ncn scqucr iraia dc invcsiigar c ao
qual so sc rcfcrc ucdcntuncntc, scgundo
a ingcnua crcssao dc Say. ProudIon
ros-sc analisar, dc un nodo criico,
lasc da ccononia nacional, a
191
roricdadc rivada, c foi a sua rincira
invcsiigaao cncrgica, considcravcl c
cicnifica ao ncsno icno. Nisio consisic
o noiavcl rogrcsso cicnifico quc
rcalizou, rogrcsso quc rcvolucionou a
ccononia nacional, criando a
ossililidadc dc fazcr dcla una
vcrdadcira cicncia, 'Quc c a roricdadc?'
dc ProudIon icn ara a ccononia a
ncsna inoriancia quc a olra dc Say
'Quc c o icrcciro csiado?' icvc ara a
oliica nodcrna".
inicrcssanic conarar csias alavras dc
Mar con as quc cscrcvcu dcois accrca do
grandc icorico anarquisia. Na A Sagrada
Fanlia" diz quc Quc c a roricdadc?" foi a
rincira analisc cicnifica da roricdadc rivada
c quc dcu a ossililidadc dc fazcr da ccononia
nacional una vcrdadcira cicncia; nas cn sua
conIccida nccrologio, ullicada no
Sozialdcnolrai", o ncsno Mar asscgura quc
nuna Iisioria rigorosancnic cicnifica da
ccononia cssa olra acnas ncrccc scr
ncncionada.
Ondc csia a causa dc scnclIanic
coniradiao? Tal crgunia os rcrcscnianics do
cIanado socialisno cicnifico nao csclarcccran
ainda. Na rcalidadc, Ia acnas una rcsosia.
Mar qucria oculiar a fonic dc ondc Iavia lclido.
192
Todos os quc icnIan csiudado a qucsiao c nao
sc sinian arrasiados clo fanaiisno ariidarisia
icrao dc rcconIcccr quc csia clicaao nao c
caricIosa.
Siganos ouvindo o quc nanifcsia Mar solrc
a inoriancia Iisiorica dc ProudIon. Na ag. 52
do ncsno livro, lcnos.
ProudIon nao soncnic cscrcvc cn
favor dos rolciarios, cono clc ncsno c
ianlcn un rolciario, un ocrario; sua
olra c un nanifcsio cicnifico do
rolciariado franccs".
Aqui, cono sc vc, Mar crcssa cn icrnos
rccisos quc ProudIon c un cocnic do
socialisno rolciario c quc sua olra consiiiui un
nanifcsio cicnifico do rolciariado franccs.
Coniudo, no Manifcsio Conunisia, asscgura quc
ProudIon cncarna o socialisno lurgucs c
conscrvador. Calc naior coniradiao? A qucn
Iavcnos dc acrcdiiar, no Mar da A Sagrada
Fanlia" ou no auior do Manifcsio Conunisia? E
a quc sc dcvc cssa divcrgcncia? una crgunia
quc fazcnos novancnic c, cono c naiural, a
rcsosia c ianlcn a ncsna. Mar qucria oculiar
ao nundo iudo o quc dcvia a ProudIon c ara clc
qualqucr ncio cra viavcl. Nao odc Iavcr ouira
clicaao ara csic fcnncno; os ncios quc
Mar cnrcgou nais iardc cn sua luia conira
193
Daluninc cvidcncian quc nao cra nuiio dclicado
na clciao dcsscs ncios.
III
Quanio Mar foi infludo clas idcias dc
ProudIon c aic or suas idcias anarquisias,
dcnonsiran-no scus cscriios daquclc crodo,
or ccnlo o ariigo quc ullicou no Vorwacris"
dc Paris.
O Vorwacris" cra un criodico quc aarccia
na Caiial franccsa duranic 1844-1845, sol a
dircao dc EnricI Dcrnsicin. Sua icndcncia cra, a
rincio, lilcral soncnic. Mais iardc, orcn,
dcois da dcsaariao dos Anais Ccrnano-
Franccscs", Dcrnsicin iravou rclacs con os
aniigos colaloradorcs dcsia uliina ullicaao, os
quais o conquisiaran ara a causa socialisia.
Dcsdc cniao o Vorwacris" convcricu-sc cn
orgao, oficial do socialisno c nuncrosos
colaloradorcs da ciinia ullicaao dc A. Fugc,
cnirc clcs Daluninc, Mar, Engcls, Enriquc
Hcinc, Ccorg Hcrwcg, cic., coniriluran con
scus iralalIos.
No nuncro 63 dcssc criodico (7 dc agosio dc
1844}, Mar ullicou un iralalIo dc olcnica
Anoiacs criicas ao ariigo 'O rci da Prussia c a
rcforna agraria'". Nclc csiuda a naiurcza do
Esiado c dcnonsira a incaacidadc alsoluia dc
un organisno ara ninorar a niscria social c
194
ara surinir o aucrisno. As idcias quc o
auior dcscnvolvc ncssc ariigo sao idcias
urancnic anarquisias c csiao cn crfciia
concordancia con os concciios quc ProudIon,
Daluninc c ouiros icoricos do anarquisno
csialclcccran a cssc rcsciio. Pclo scguinic
ciraio do csiudo dc Mar odcrian julgar os
lciiorcs.
O Esiado c incaaz dc surinir a
niscria social c anular o aucrisno. E
ainda quando sc rcocua con csic
rollcna, sc c quc sc dccidc a fazcr algo,
nao disc dc ouiros rccursos quc a
lcncficcncia ullica c as ncdidas dc
caraicr adninisiraiivo c frcqucnicncnic
ncn scqucr isso.
NcnIun Esiado odc roccdcr dc
ouira forna; orquc ara surinir a
niscria dcvcria surinir-sc a si ncsno,
ois a causa do nal rcsidc, na csscncia,
na naiurcza do Esiado, c nao nuna
forna dcicrninada dclc cono suc
nuiia gcnic radical c rcvolucionaria quc
asira a nodificar cssa forna or ouira
nclIor.
un gravssino crro acrcdiiar quc a
niscria c os icrrvcis nalcs do
aucrisno odcn scr curados ncdianic
195
una forna qualqucr dc Esiado. Sc o
Esiado rcconIccc a cisicncia dc ccrios
nalcs sociais, iraia dc clica-los, qucr
cono lcis naiurais conira as quais nada
dc fazcr o Ioncn, ou cniao cono
rcsuliados da vida rivada, na qual nao
odc iniscuir-sc, ou, ianlcn, cono
dcfciios da adninisiraao ullica. Por
isso, na Inglaicrra, a niscria c
considcrada cono conscqucncia dc una
lci naiural, scgundo a qual os Ioncns
auncnian cn roorao naior quc os
ncios dc vida. Ouiros afirnan quc a na
voniadc dos olrcs c a causa dc sua
olrcza; o rci da Prussia, Frcdcrico
CuilIcrnc I, vc a causa disso nos
coracs ouco crisiaos dos ricos; c a
Convcna, o arlancnio rcvolucionario
franccs, susicnia quc os nalcs sociais
sao a conscqucncia do anico conira-
rcvolucionario quc dcnonsiran os
roriciarios. Por conscguinic, na
Inglaicrra, casiigan-sc os olrcs, o rci da
Prussia rccorda aos ricos scus dcvcrcs
crisiaos c a Convcnao franccsa coria as
calcas dos roriciarios.
Alcn disso, iodos os Esiados luscan
a causa da niscria nos dcfciios foriuiios
ou inicncionais da Adninisiraao c,
orianio, acrcdiian ossvcl rcduzir o
196
nal ncdianic rcfornas adninisiraiivas.
Mas o Esiado nao ossui o odcr dc
salvar a coniradiao cisicnic cnirc a loa
voniadc da adninisiraao c sua
caacidadc rcal; orquc sc assin fossc,
icria quc anular a si ncsno ja quc clc sc
lascia na coniradiao rcinanic cnirc a
vida ullica c rivada, cnirc os
inicrcsscs gcrais c os ariicularcs. Por
isso a Adninisiraao sc acIa liniiada or
una funao cclusivancnic fornal c
ncgaiiva, ois ondc rinciia a vida civil
icrnina o odcr da Adninisiraao. O
Esiado nao odc incdir janais as
conscqucncias quc sc dcscnvolvcn
logicancnic dcvido ao caraicr anii-social
da vida civil, da roricdadc rivada, do
concrcio, da indusiria c do dcsojo
nuiuo dos disiinios gruos sociais. A
vilcza c a cscravidao da socicdadc
lurgucsa consiiiucn o fundancnio
naiural do Esiado nodcrno. A cisicncia
do Esiado c a da cscravidao nao odcn
scr scaradas. Do ncsno nodo quc o
aniigo Esiado c a cscravidao aniiga
coniradics classicas c francas csiao
iniinancnic vinculados cnirc si, assin
ianlcn o Esiado nodcrno c o aiual
nundo dc ncrcadorcs coniradiao
197
crisia c Iiocriia csiao foricncnic
afcrrados un ao ouiro".
Esia inicrrciaao csscncialncnic anarquisia
da naiurcza do Esiado, quc arccc iao csiranIa
sc sc rccordan as douirinas osicriorcs dc Mar,
c una rova cvidcnic da origcn anarquica dc sua
rincira cvoluao socialisia. No ncncionado
ariigo sc rcflcicn os concciios da criica do
Esiado fciia or ProudIon, criica quc icvc sua
rincira crcssao no fanoso livro Quc c a
Proricdadc?". Esia olra inorial ccrccu a
influcncia nais dccisiva na cvoluao do
conunisia alcnao, acsar dc quc clc sc icnIa
csforado or iodos os ncios c nao foran csics
os nais nolrcs cn ncgar as rinciras fascs dc
sua aiuaao cono socialisia. Naiuralncnic, os
narisias aoiarao nisio o scu ncsirc c dcsia
nancira dcscnvolvc-sc a ouco c ouco o falso
concciio Iisiorico accrca do caraicr das rinciras
rclacs cnirc Mar c ProudIon.
Na AlcnanIa rincialncnic, scndo csic
quasc dcsconIccido, udcran circular as nais
csiranIas afirnacs ncsic scniido. Mas quanio
nais sc conIcccn as inorianics olras da vclIa
liicraiura socialisia, ianio nais sc noia iudo
quanio o cIanado socialisno cicnifico dcvc
quclcs uioicos" quc duranic ianio icno
foran csquccidos dcvido roaganda giganicsca
da cscola narisia c dc ouiros faiorcs quc
198
rclcgaran ao csquccincnio a liicraiura socialisia
do rinciro crodo. E un dos ncsircs nais
inorianics dc Mar c quc asscniou as lascs dc
ioda a cvoluao osicrior foi rccisancnic
ProudIon, o anarquisia iao caluniado c nal
conrccndido clos socialisias lcgaliiarios.
199

Social-democracia e anarquismo

A oosiao cnirc a social-dcnocracia c o
anarquisno nao rcsidc iao-soncnic na
divcrsidadc dc scus nciodos iaiicos, nas
rinacialncnic na difcrcna dc rincios. Traia-
sc dc duas concccs disiinias accrca da
osiao do indivduo na socicdadc, dc duas
inicrrciacs difcrcnics do socialisno. Dcsia
difcrcna nas rcnissas icoricas, rcsulia or si
so, a difcrcna na cscolIa dos nciodos iaiicos.
A social-dcnocracia, rincialncnic nos
ascs gcrnanicos c na Fussia, iniiiula-sc, con
rcfcrcncia, dc socialisno cicnifico" c acciia a
douirina narisia quc scrvc dc lasc icorica ao
scu rograna. Scus rcrcscnianics afirnan quc
o dcvir da socicdadc dcvc scr considcrado cono
una scric indcfinida dc ncccssidadcs Iisioricas
cujas causas c rcciso ir lusca-las nas condics
dc roduao dc cada noncnio. Esias
ncccssidadcs acIan sua crcssao raiica na
luia coninua dc classcs divididas cn canos
ininigos or inicrcsscs cconnicos disiinios. As
condics cconnicas, isio c, a forna cn quc os
Ioncns roduzcn c irocan scus roduios,
consiiiucn a lasc fcrrca dc iodas as ouiras
nanifcsiacs sociais ou, ara cnrcgar a frasc
200
dc Mar, a csiruiura cconnica da socicdadc c a
lasc rcal solrc a qual sc lcvania a
sucrcsiruiura jurdica c oliica c a quc
rcsondc una dcicrninada forna da conscicncia
social". As rcrcscniacs rcligiosas, as idcias, os
rincios norais, as nornas jurdicas, as
nanifcsiacs voliiivas, cic., sao ncros
rcsuliados das condics dc roduao dc cada
noncnio, orquc c a forna dc roduao da vida
naicrial, quc dcicrnina cn alsoluio o roccsso
dc vida social, oliica c squica". Nao c a
conscicncia dos Ioncns quc lasna as condics
cn quc vivcn, nas ao conirario, sao as condics
cconnicas quc dcicrninan sua conscicncia.
Assin considcrando, o socialisno nao c a
invcnao dc algunas calcas cngcnIosas, nas
un roduio logico c incviiavcl do
dcscnvolvincnio caiialisia. O caiialisno dcvc
criar rinciro as condics dc roduao
divisao do iralalIo c ccniralizaao indusirial
nas quais unicancnic o socialisno odc rcalizar-
sc.
Sua rcalizaao nao dccndc da voniadc
Iunana, nas acnas dc un dcicrninado grau dc
cvoluao das condics dc roduao.
O caiialisno c a rcnissa ncccssaria c
includvcl quc dcvc conduzir ao socialisno; scu
significado rcvolucionario rcsidc rccisancnic cn
201
lcvar cn si, dcsdc o rincio, o gcrnc dc sua
roria dcsiruiao. A lurgucsia nodcrna, na qual
o caiialisno sc susicnia, icvc dc dar vida, ara
fundar scu odcr, ao rolciariado nodcrno,
criando assin scus rorios covciros. Pois o
dcscnvolvincnio do caiialisno sc cfciua con o
rigor dc una lci naiural cn linIas crfciiancnic
dcicrninadas das quais nao Ia fuga ossvcl.
Pois csia na csscncia dcssc dcscnvolvincnio o
alsorvcr as cnrcsas indusiriais cqucnas c
ncdias, sulsiiiuindo-as or cnrcsas cada vcz
naiorcs dc forna quc as riquczas sociais sc
conccnircn cn nuncro dc naos cada vcz ncnor.
Sinuliancancnic sc rcaliza, dc nodo inossvcl
dc conicr, a rolciarizaao da socicdadc, aic quc,
or fin, cIcga o noncnio cn quc sc cnconiran
frcnic a frcnic una incnsa naioria dc cscravos
assalariados c una cqucnssina ninoria dc
cnrcsarios caiialisias. E assin cono cIcgara o
icno cn quc o caiialisno sc icnIa iornado un
csiorvo ara a roduao, cIcgara
ncccssariancnic a coca da rcvoluao social, o
noncnio cn quc sc ossa lcvar a calo a
croriaao dos croriadorcs".
Para quc o rolciariado csicja cn condics
dc assunir a dircao da icrra c dos ncios dc
roduao dcvc aodcrar-sc rinciro do odcr
oliico, o qual, dcois dc ccria coca dc
iransiao, isio c, dcois da surcssao ioial das
classcs, sc ira ciinguindo aulaiinancnic. A
202
conquisia do odcr oliico c assin a iarcfa
rincial da classc ocraria c ara rcarar a
rcalizaao dcsia olra c ncccssario quc os
iralalIadorcs sc organizcn cn ariido oliico
indccndcnic ara a luia oliica conira a
lurgucsia.
Dcsia nancira a social-dcnocracia convcricu
a aao arlancniar no onio ccniral dc sua
roaganda, sulordinando-lIc ioda ouira forna
dc aao. Sol a influcncia da social-dcnocracia
alcna a naior aric dos ariidos socialisias dos
ouiros ascs adoiaran cn naior ou ncnor grau
o ncsno caraicr. No iranscorrcr dos uliinos
cinqucnia anos conscguiran organizar cn suas
filciras nilIcs dc iralalIadorcs, colocar-sc cn
iodos os coros lcgislaiivos do Esiado nodcrno dc
classcs c cncirar cn nuncrosos casos aic o
rano cccuiivo do govcrno.
Una inrcnsa foricncnic dcscnvolvida c
una roaganda inrcssa rcalizada cn grandc
cscala foran alrindo consianicncnic social-
dcnocracia novos crculos no nundo ocrario c
na classc ncdia. Esia olra c aoiada ainda or
iodo un ccrciio dc agiiadorcs a soldo c
cnrcgados do ariido quc aiuan no inicrcssc dc
suas rcscciivas organizacs.
Pcla cclusao dos anarquisias c dc ouiras
icndcncias quc rcudian a aao arlancniar, a
203
social-dcnocracia alcna conscguiu ainda
clininar sisicnaiicancnic ioda oosiao rcal nos
congrcssos socialisias inicrnacionais.
Dcssc nodo, ondc qucr quc lIc olcdcccsscn
nassas ocrarias considcravcis, csic ariido sc
dcscnvolvcu cono un Esiado dcniro do Esiado c
or nuiios anos icn csiado cn condics dc
csnagar, con dcsconsidcraao sisicnaiica c
incscruulosa, qualqucr ouira icndcncia
socialisia.
Soncnic a caiasiroc icrrvcl dc 1914 rcvclou
o vcrdadciro caraicr da social-dcnocracia,
dcsiruiu scu rcsigio inicrnacional c alriu
lrccIa nun cdifcio quc arccia scr ara scnrc
invulncravcl a qualqucr aiaquc.
O anarquisno, qucr dizcr, aqucla icndcncia
na idcologia do socialisno quc sc cnfrcnia nais
irrcconciliavclncnic con a social-dcnocracia,
aric dc ouiras rcnissas nas suas idcias solrc
as condics sociais c a osiao do indivduo na
cvoluao Iisiorica. Scus ariidarios, dc nancira
alguna, dcsconIcccn a odcrosa influcncia das
condics cconnicas no roccsso gcral da
cvoluao social, nas ianlcn rcclcn a fornula
unilaicral c faialisia quc Mar dcu a csia
conrovaao. Anics dc iudo sao dc oiniao quc
na invcsiigaao c arcciaao dos fcnncnos
sociais, odc-sc roccdcr or nciodos cicnificos,
204
nus quc dc ncnIun nodo c cto consdcu u
Istu c u socoogu cono ccncus. A cicncia
soncnic rcconIccc aquclcs faios ccrios quc
foran irrcfuiavclncnic csialclccidos cla
olscrvaao ou ccrincniaao. Ncsic scniido
soncnic odcn considcrar-sc cicnificas as
cicncias cIanadas caias", cono a fsica, a
qunica, cic.
A fanosa lci da graviiaao dc Isaac Ncwion,
cn quc sc aoian iodos nossos calculos
asironnicos, c una lci naiural, cicnifica,
orquc sc vcrifica cn iodos os casos c nao adniic
janais a cccao da rcgra".
O dcscnvolvincnio das fornas sociais na
Iisioria nao sc cfciua iodavia con a forosa
ncccssidadc das lcis da fsica. Podcnos, na
vcrdadc, fazcr conjciuras solrc a confornaao
social das condics sociais do fuiuro c
csialclccc-las cicniificancnic, cono odc
calcular-sc o crodo dc rcvoluao dc un lancia.
E c conlicada c nuiio dcsconIccidos sao ainda
scus orncnorcs clcncniarcs ara quc ossanos
falar dc una lci naiural fcrrca quc ossa scrvir dc
lasc ara arcciar, scqucr con rclaiiva ccricza,
as foras noirizcs do dcvir Iisiorico nos icnos
assados ou ialvcz ainda ara avcriguar as
fornas sociais do fuiuro. Por csia razao o
socialisno nao c una cicncia, nao odc scr una
cicncia c quando sc fala dc un socialisno
205
cicnifico" c va rcsunao c frvolo
dcsconIccincnio dos vcrdadciros rincios da
cicncia.
Qucn acciia a conccao anarquisia nao
conariilIa da crcna dc quc o dcscnvolvincnio
das condics cconnicas dcva conduzir
indcfcciivclncnic ao socialisno, quc o sisicna
caiialisia lcvc ja cn si, or assin dizcr, o gcrnc
do socialisno c quc soncnic scja rcciso cscrar
sua naiuridadc ara quc rasguc a cnvoliura.
Nao vcra ncsia crcna ouira coisa scnao a
iraduao do faialisno rcligioso no cano da
ccononia, o quc sc iorna igualncnic crigoso,
ois anlas as crcnas aralisan o scniincnio
inulsivo c o insiinio dc aao c cngcndran cn
vcz dc una visao viva cn consianic luia or
anliar suas crscciivas, a ncsna c inflcvcl fc
dognaiica. O anarquisia dc nancira alguna vc
na divisao do iralalIo c na ccniralizaao
indusirial as condics clcncniarcs do sisicna
caiialisia dc cloraao, agudancnic oosias
or sua roria csscncia ao socialisno. Dcn odc
conduzir-nos o dcscnvolvincnio cconnico a
novas fascs da cisicncia social, nas ianlcn
odcra significar o ocaso dc ioda civilizaao. A
Iorrvcl caiasirofc da gucrra nundial fala ncsic
scniido una linguagcn cloqucnic ara iodo
aquclc quc icnIa ouvidos c qucira ouvir. Sc os
ovos da Euroa nao conscgucn con scu csforo
206
fazcr surgir do caos rcscnic fornas novas c
sucriorcs da civilizaao social ncnIun rofcia
scra caaz dc rcvcr a quc alisno nos arrasiara
a faialidadc.
Nao, o socialisno nao vira orquc dcva vir
con a inalicralilidadc dc una lci naiural;
soncnic vira sc os Ioncns sc arnarcn dc firnc
voniadc c foras ncccssarias ara -lo cn
raiica.
Ncn o icno, ncn as condics cconnicas,
soncnic nossa convicao inicrior, nossa voniadc,
odcra csicndcr a onic quc conduza do nundo
da cscravidao assalariada icrra nova do
socialisno.
Tanouco conariilIa o anarquisia da
oiniao dc quc a cvoluao das fornas sociais
caiialisias consiiiucn o ncccssario anicccdcnic
sicologico quc rcara a ncnialidadc do
rolciario. A Inglaicrra, a airia do caiialisno c
da grandc indusiria, nao rovocou, acsar disio,
un novincnio socialisia dc considcraao,
cnquanio ouiros ascs dc ccononia quasc
cclusivancnic agraria, cono a Andalusia c a
Iialia ncridional, conian Ia nuiios anos con
forics organizacs socialisias. O canoncs
russo, quc iralalIa ainda cn condics
riniiivas dc roduao, csia nais roino da
idcologia socialisia orquc csia vinculado con
207
scus vizinIos nuiio nais iniinancnic quc nos. O
conunisno agrario quc o canoncs russo
raiicou or scculos inlica una consianic
colaloraao c solidaricdadc c dcscnvolvcu assin
un insiinio social ial quc dificilncnic sc
cnconirara igual no rolciariado indusirial da
Euroa ocidcnial c ccniral.
Nao olsianic iudo isso os icoricos da social-
dcnocracia russa anunciaran cn nonc da
cicncia quc as insiiiuics conunais aniiquadas
da ovoaao rural russa csiao dcsiinadas a
dcsaarcccr or nao csiarcn cn concordancia
con o dcscnvolvincnio nodcrno c consiiiuir cn
conscqucncia un olsiaculo ara o socialisno.
Para os ariidarios do anarquisno, as fornas
dc Esiado c a lcgislaao nao sao cclusivancnic a
sucrcsiruiura oliica da csiruiura cconnica
da socicdadc; as idcias, os concciios dc jusiia c
ouiras fornas da conscicncia Iunana nao sao
ncros roduios do roccsso roduiivo dc cada
noncnio, nas faiorcs dcicrninanics do csriio
Iunano quc, sc infludos clas condics
cconnicas, rcagcn, orcn, or sua vcz, solrc
cssas ncsnas condics cconnicas da
socicdadc. Dcsia forna sc origina una scric
infiniia dc cfciios rccrocos aic scr
frcqucnicncnic inossvcl conrovar un faior
lasico. Podcn scr considcradas cono naicriais
iodas csias nanifcsiacs c odc suor-sc con
208
ProudIon quc iodo idcal c una flor cujas razcs
sc cnconiran nas condics naicriais da vida.
Mas ncsic caso, as condics cconnicas scrian
soncnic una aric dcssas cIanadas condics
naicriais gcrais. nao consiiiuirian a lasc fcrrca,
dcicrninanic do alsoluio roccsso cvoluiivo dc
iodas as ouiras nanifcsiacs viiais da socicdadc
nas quc csiarian sulnciidas ncsna c nunca
inicrronida inicraao dc iodos os dcnais faiorcs
da vida naicrial. Assin, or ccnlo, o Esiado
scria, scn a ncnor duvida, cn rinciro lugar,
un roduio do nonoolio rivado da icrra,
insiiiuiao nascida con a cisao da socicdadc cn
disiinias classcs con inicrcsscs ianlcn
disiinios. Mas Iavcria ianlcn quc adniiir quc
una vcz cisicnic dcdica iodas as suas foras
crciuaao dcssc nonoolio c nanuicnao
das difcrcnas cnirc as classcs con o oljciivo dc
conscrvar assin a cscravidao cconnica.
Convcricu-sc dcsic nodo o Esiado, no curso dc
sua cvoluao, no nais fornidavcl organisno dc
cloraao da Iunanidadc. Tais cfciios
rccrocos odcn scr conrovados voniadc cn
qualqucr nuncro c cn iodas as fornas
inaginavcis; sao, na vcrdadc, caracicrsiica na
cvoluao Iisiorica da Iunanidadc c sc iornan
iao cvidcnics quc nossos nco-narisias sc vccn
olrigados a fazcr coninuas c novas conccsscs
anic a criica incoravcl quc vai dcsiruindo sua
inicrrciaao da Iisioria.
209
Sc ara a social-dcnocracia a conquisia do
odcr oliico c a iarcfa rincial, rcvia ara a
rcalizaao do socialisno, ara o anarquisno c dc
inoriancia dccisiva a surcssao dc iodo odcr
oliico.
O Esiado nao sc fornou or un aio dc
voniadc social, nas c una insiiiuiao nascida
nuna dcicrninada coca da Iisioria Iunana
cono conscqucncia do nonoolio c da divisao da
socicdadc cn classcs.
O Esiado nao surgiu ara a dcfcsa dos
dirciios da colciividadc, nas cclusivancnic ara
a dcfcsa dos inicrcsscs naicriais dc cqucnas
ninorias rivilcgiadas a ccnsas da grandc
nassa. O Esiado nao c ouira coisa quc o agcnic
oliico das classcs ossuidoras, a fora
organizada quc nanicn cn c o sisicna dc
cloraao cconnica c o govcrno dc classc.
Suas fornas sao variadas no curso da
Iisioria nas sua ndolc csscncial, sua nissao
Iisiorica, c scnrc a ncsna. Para a grandc
nassa do ovo, o Esiado, cn iodo icno c cn
qualqucr dc suas fornas, soncnic consiiiuiu un
insiruncnio lruial dc orcssao; or isio c
inossvcl quc sirva alguna vcz a cssas ncsnas
nassas cono insiruncnio dc lilcriaao. A social-
dcnocracia quc, cn scus difcrcnics naiizcs, csia
ainda cnaada das idcias do jacolinisno, crc
210
quc c inossvcl rcscindir do Esiado orquc
soncnic concclc a rcalizaao do socialisno dc
cnu uu Iuxo or ncio dc dccrcios c ulascs".
O anarquisno, quc asira dcsiruiao do
Esiado, vc soncnic un caninIo ara a
inlaniaao do socialisno c cssc caninIo vai dc
Iuxo uu cnu, cla aiividadc criadora do
rorio ovo c con a ajuda dc suas organizacs
cconnicas. Surgc aqui una qucsiao cn quc
aarccc clarancnic a difcrcna fundancnial
cnirc anlas as icndcncias. a rclaiiva osiao
do indivduo na socicdadc. Para os icoricos do
socialisno, o indivduo isolado c soncnic un
clcncnio insulsiancial na cngrcnagcn gcral da
roduao social, una fora dc iralalIo",
insiruncnio inaninado da cvoluao cconnica,
quc dcicrnina irrcvocavclncnic sua vida ncnial
c suas nanifcsiacs voliiivas.
Esia conccao c o rcsuliado ncccssario dc
ioda sua douirina. Enquanio iraian do
indivduo, considcran-no scnrc cono un
roduio do ncio social ao qual alican, con iodo
o rigor, os concciios gcrais.
Os social-dcnocraias anoldaran-sc a una
dcicrninada visao da rcalidadc vivcnic c sao dc
ccria nancira viinas dc una ilusao oiica quando
confundcn a niragcn dc sua inaginaao con a
roria rcalidadc.
211
Nao vccn na cvoluao Iisiorica scnao as
rodas norias, o nccanisno cicrior c csqucccn
assin nuiio facilncnic quc airas das foras c
condics dc roduao Ia scrcs vivos, Ioncns dc
carnc c osso, con dcscjos, inclinacs c idcias
rorias c or isso as difcrcnas cssoais quc
consiiiucn dcois dc iudo a vcrdadcira riqucza
da vida soncnic lIcs arcccn adiiancnio
sucrfluo c a roria vida, algo conlciancnic
dcscolorido c csqucnaiico.
O anarquisno scguc ianlcn aqui ouiros
caninIos. O onio dc ariida dc suas
cscculacs sociais c o indivduo isolado. nao o
indivduo cono sonlra alsiraia dcsligada dc scu
ncio social, nas cono cnic social vinculado aos
dcnais Ioncns or nil laos naicriais c
csiriiuais.
Para arcciar o lcn-csiar social, a lilcrdadc
c a civilizaao dc un ovo, o anarquisia nao sc
fundancnia na roduao quaniiiaiiva ou na
lilcrdadc" fornal csialclccida cn qualqucr
consiiiuiao ncn no grau culiural dc un
dcicrninado crodo. Traia-sc dc dcicrninar,
clo conirario, a ariiciaao individual quc no
lcn-csiar ioca a cada scr, cn quc ncdida csic sc
cnconira cn condics dc saiisfazcr dcniro do
narco da colciividadc suas inclinacs, dcscjos c
ncccssidadcs dc lilcrdadc.
212
Scgundo csics dados fornulara scu juzo
solrc o caraicr gcral da socicdadc. Para o
anarquisia, a lilcrdadc cssoal nao c una
rcrcscniaao indcfinida c alsiraia nas concclc-
a clo conirario cono a ossililidadc raiica dc
quc cada qual odc dcscnvolvcr suas foras,
ialcnios c aiidcs naiurais. E cono rcconIccc
na conscicncia da crsonalidadc a crcssao
surcna do insiinio dc lilcrdadc rcclc
fundancnialncnic iodo rincio dc auioridadc,
ioda idcologia da fora lruia. A conlcia
lilcrdadc lascada na igualdadc cconnica c
social c ara clc a rcnissa unica dc un fuiuro
digno do Ioncn. Soncnic ncsias condics odc
dar-sc, scgundo sua oiniao, a ossililidadc dc
quc sc dcsdolrc aic sua naina florcsccncia cn
cada Ioncn o scniincnio dc rcsonsalilidadc
cssoal c dc quc sc dcscnvolva nclc a conscicncia
viva da solidaricdadc cn un grau ial quc scus
dcscjos c ncccssidadcs aarcan, or assin
dizcr, cono rcsuliado dc scus scniincnios
sociais. Para o caraicr dos novincnios sociais,
sua forna lilcriaria dc organizaao c dc
inoriancia dccisiva, ois c a quc nclIor
rcsondc sua naiurcza niina; assin c acnas
naiural quc ianlcn ncsic scniido Iaja un
alisno iniransonvcl cnirc a social-dcnocracia c
o anarquisno.
Os ariidarios da social-dcnocracia, quc ja
sc iniiiulan naioriiarios, indccndcnics ou
213
conunisias", sao, or niina convicao,
jacolinos, rcrcscnianics do rincio da
ccniralizaao. Assin cono a dcnocracia c or
sua roria ndolc ccniralisia, dc igual nancira o
fcdcralisno rcsondc nclIor naiurcza niina
do anarquisno.
O fcdcralisno foi scnrc a forna naiural dc
organizaao dc iodas as corrcnics rcalncnic
sociais c das insiiiuics lascadas nos inicrcsscs
colciivos, cono foran, or ccnlo, as fcdcracs
livrcs das irilos nos icnos riniiivos, as
fcdcracs das coocraiivas das fciras nos
concos da Idadc Mcdia, as guildas ou
cororacs dc aricsaos c ariisias nas cidadcs
livrcs c as unics fcdcraiivas das conunas livrcs,
s quais dcvc a Euroa una culiura iao
naravilIosa. Esias cran fornas dc organizaao
vcrdadcirancnic sociais, na accao anla da
alavra; nclas Iarnonizavan a livrc aiividadc
individual c os inicrcsscs gcrais da colciividadc;
cran agruacs Iunanas cngcndradas
csoniancancnic clas ncccssidadcs da vida.
Cada gruo cra scnIor dc scus rorios assunios
c csiava fcdcrado ao ncsno icno a ouiras
cororacs ara a dcfcsa c a roscridadc dc
scus inicrcsscs conuns. O inicrcssc colciivo
consiiiua o cio dc suas asiracs c a
organizaao dc laio ara cina cra a crcssao
nais acalada dcsias asiracs.
214
Soncnic con a fornaao do Esiado nodcrno
conca a cra do ccniralisno.
A Igrcja c o Esiado foran scus rinciros c
nais conscuos rcrcscnianics. Os
dcicrninanics da nova forna dc organizaao nao
foran nais os inicrcsscs da colciividadc, nas os
inicrcsscs das ninorias rivilcgiadas quc
fundavan scu odcr na cloraao c na
cscravidao da grandc nassa.
O fcdcralisno, a organizaao naiural dc laio
ara cina, foi sulsiiiudo clo ccniralisno, a
organizaao ariificial dc cina ara laio.
A lilcrdadc icvc dc ccdcr anic o dcsoiisno,
o vclIo dirciio consuciudinario sc iransfornou na
lci, a varicdadc na unifornidadc c o csqucna, a
cducaao c a fornaao da crsonalidadc no
ancsirancnio iniclcciual, a rcsonsalilidadc
cssoal na olcdicncia ccga, o cidadao livrc no
sudiio.
significaiivo ara o caraicr dcsoiico da
social-dcnocracia, o faio dc quc Iaja coiado sua
forna dc organizaao dos nodclos
roorcionados clo Esiado. A discilina foi
scnrc c coniinua scndo a divisa nais
caracicrsiica dc scus nciodos cducaiivos c con
os ncsnos ncios con quc o Esiado forna
sudiios lcais c lons soldados, a social-dcnocracia
forna conanIciros dc discilina rovada.
215
Uniu nilIcs dc ariidarios sol sua
landcira, nas afogou ianlcn a iniciaiiva
fccunda c a caacidadc dc aao auinona nas
nassas.
Engcndrou cnfin un arido govcrno dc
cnrcgados, una nova Iicrarquia, una csccic
dc rovidcncia oliica anic a qual a livrc
iniciaiiva c a indccndcncia dc cnsancnio
dcvcn anainar as vclas.
Soncnic assin sc clica quc a social-
dcnocracia Iaja odido ciraviar conlciancnic
sua aao no anlicnic csirciio do
arlancniarisno lurgucs, quc a vulgar c
ncsquinIa oliica do dia icnIa odido cIcgar a
consiiiuir o anlicnic csiriiual dc ioda sua
roaganda. Organizou cla scus clciiorcs cono o
Esiado scus ccrciios c crigiu, cono csic, cn
rincio surcno, a inoicncia csiriiual. No
caninIo do odcr oliico cnicrrou iudo o quc
originariarncnic Iavia ncla dc socialisia, dc ial
forna quc soncnic rcsiou un cncolcrio
caiialisno dc Esiado quc sc iniroduz no
ncrcado oliico sol un roiulo falso.
A lurgucsia nao cnconirou ainda scu
rorio covciro", nas nao sc dcvc social-
dcnocracia o faio dc quc aqucla nao icnIa
odido cIcgar a scr aic agora o covciro do
socialisno.
216
O anarquisno c o ininigo indniio do
Esiado. rcclc cn rincio ioda colaloraao nos
coros lcgislaiivos, ioda forna dc aao
arlancniar. Scus ariidarios salcn quc ncn a
nais livrc lci clciioral scra caaz dc aicnuar os
alissais conirasics na socicdadc nodcrna c quc o
sisicna arlancniar nao icn ouiro oljciivo
scnao o dc cnrcsiar aarcncias dc lcgalidadc ao
sisicna da ncniira c das injusiias sociais c
induzir o cscravo a sclar clc ncsno, con o sclo
da lci, sua roria cscravidao. O nciodo iaiico do
anarquisno c a aao dircia conira os dcfcnsorcs
do nonoolio c do Esiado; iraia dc iluninar a
conscicncia das nassas cla alavra falada c
cscriia. Pariicia cn iodas as luias dircias,
cconnicas c oliicas, dos orinidos conira o
sisicna da cscravidao assalariada c a iirania do
Esiado c iraia dc conunicar a csias luias, or
sua colaloraao, un nais rofundo significado
social, iraia cnfin dc foncniar as rorias
iniciaiivas das nassas c dc forialcccr nclas o
scniido dc rcsonsalilidadc. Os anarquisias sao
os gcnunos susicniadorcs da rcvoluao social, os
quc lcvan adianic or iodos os ncios a gucrra
conira o odcr c conira a cloraao do Ioncn
clo Ioncn, os quc icn cono landcira dc
conlaic a lilcriaao social, cconnica c oliica
da Iunanidadc.
217
Consiiiucn as Iosics do socialisno
lilcriario, os arauios da civilizaao social do
fuiuro.
218

Don Quixote
(En concnouuo dc scu tccco ccntcnuo}

DON QUIXOTE, nolrc cavalciro da MancIa,
anigo c roicior dos sofrcdorcs, ananic da
inorial Dulcincia dcl Toloso c dono do ficl
Focinanic. colrc icu rosio con anlas as naos
ara quc nao sc noic sua vcrgonIa anic a ofcnsa
quc acalan dc infligir-ic; orquc nunca ic
ofcndcran ianio cono Iojc, irczcnios anos dcois
daquclc dia incsquccvcl cn quc alandonasic
cla rincira vcz iua casa c icus anigos ara
crcorrcr o nundo cn dcfcsa da jusiia c ara
fazcr rcssusciiar a fana cicrna da cavalaria
andanic.
Muiio adcccsic cn iua vida, grandc
cavalciro da Trisic Figura! Conlaicsic una
laialIa dcscscrada conira giganics, nas afinal
os giganics cran acnas noinIos dc vcnio c
iivcsic dc agar icu crro con a calca quclrada c
alguns ossos ariidos. Fusiicos aldcacs
quclraran icus dcnics cavalIcircscos, asiorcs
dc ovclIas vulgarcs isaran-ic con scus cs,
gcnic ingraia, incaaz dc conrccndcr a
grandcza cavalIcircsca, ic cnccrrou nuna jaula
dc nadcira c ic convcnccu dc quc csiavas
cncaniado; aic corrias o crigo dc quc cn iua
219
csiranIa clausura sc scniissc o nau cIciro, c sc
nao fossc o lon SancIo, a ocsia dc iua cnrcsa
Icroica icria icrninado nun faio dcnasiado
rosaico... Mas suoriasic con acicncia
augusia, orquc icu cscudo csiava lranco c
ncnIuna nancIa sugava iua Ionra dc cavalciro.
Todo o nundo sc ria cniao dc iuas faanIas
inoriais, nas quc inoriava o scu riso? Tu vivias
cn icu nundo rorio, nundo disiinio do dos
ouiros; cada aconiccincnio sc arcscniava anic
ii cn corcs c inagcns ariicularcs c qucn sc
aircvcria a susicniar quc iuas viscs cran iorcs
quc as dos ouiros? Tu vias giganics, cnquanio
SancIo so crcclia noinIos dc vcnio, c
considcrando-sc quc a vcrdadc alsoluia nao
cisic, ja quc aquilo quc dcnoninanos vcrdadc
csia scnrc dcicrninado or nossas condics
suljciivas, or nossa convicao inicrior, iua
oiniao nao foi ior quc a do lon SancIo... Sc
iivcsscs conicnlado o nundo con os ncsnos
olIos quc os ouiros Ioncns, janais icrias sido
Don Quioic; no cnianio, dcvido rccisancnic a
icrcs inicrrciado os fcnncnos do nundo
scgundo iua roria nancira, icu nonc sc iornou
inorial c iua inagcn aarccc cn nossos coracs
iao frcsca c vivida cono Ia ircs scculos. Porianio,
nada dc agravar-ic or icr visio c scniido dc
un nodo disiinio do dc icus conicnorancos.
Elcs zonlaran dc ii, nas iu ncn scqucr os
ouvisics. scu riso nao icvc cco cn icu nundo.
220
Mas Iojc, aI! Iojc o quadro variou
conlciancnic. Hojc ic adniran, valcnic
cavalciro da Trisic Figura. Agora cclclran icu
icrcciro ccnicnario con salios discursos c fcsias
ruidosas. Os ncrcadorcs, Don Quioic, os
iraficanics, os filIos crvcriidos dc icu ficl criado
SancIo, ic adniran. Ouirora cras grandc orquc
os ncrcadorcs, os IoncnzinIos rudcnics c
raiicos zonlaran dc ii, nas Iojc, Iojc cclclran
iua ncnoria oculiando o quadro dc iua grandcza
luninosa con scus vcnircs avuliados c suas
alnas grossciras... Ncn scqucr ic consuliaran sc
csias dc acordo con scus fcsicjos, sc agradan
suas Ioncnagcns... Elcs sao os donos da vida,
grandc cavalciro, clcs, os iraficanics, conraran
a roosiio varias fangas dc avcia ara o nagro
Focinanic, a fin dc quc nao scja iao nagro cn
ncio dc una conanIia iao gorda.
, conrccndo iua dor, cavalciro inorial! Sci
or quc oculias icu rosio con anlas as naos.
ara quc o nundo nao vcja a ofcnsa gravc quc ic
causaran. Acrcdiia-nc, nolrc cavalciro, quc
conIco icus cnsancnios oculios c ariicio
conlciancnic da dor dc iua alna ofcndida. Quc
o nundo sc icnIa rido dc ii, quc inoriava? Mas,
quc os ncrcadorcs fcsicjcn iua ncnoria, quc os
ricos concrcianics dc Madrid csialclcan un
rcnio dc vinic nil cscias ara o quc inic o
nclIor rciraio dc ii, isio sin c doloroso, nais
anargo quc o fcl... Eu nao sci quc classc dc
221
quadro vao fazcr dc ii, nas icno nuiio quc
rcrcscnicn o lon Focinanic cono cavalo dc
ccrvcjciro c quc a ii ncsno ic onIan una
ana... Sin, grandc cavalciro, icno quc o faan,
orquc nos icnos quc corrcn ja nao sc
rcsciian os idcais nagros"; no nundo dos
ncrcadorcs aic o idcalisno cngordou. nao lIcs
nasccran asas, nas cn concnsaao adquiriran
un vcnirc rcsciiavcl... Quc ncccssidadc icn dc
asas? O caninIo ara as csirclas foi csquccido;
Iojc o idcalisno crnanccc iranquilancnic no
solo c rccolIc vcrnczinIos...
, nolrc cavalciro da MancIa! Tu iravasic
una laialIa conira giganics c scrcnics dc fogo;
os giganics norrcran a ouco c ouco, o fogo
ciinguiu c so ficaran as scrcs, scrcs
ncrcadoras, frias, cscorrcgadias quc nao odcn
conicnlar o ccu azul c o sol luninoso orquc sc
arrasian airavcs da vida cono ladrcs. Sc ic
lcvaniasscs agora dc icu iunulo c nao voliasscs a
crcorrcr o nundo ara rcalizar faanIas
Icroicas ccriancnic dcvcrias luiar con os
ncrcadorcs, nais crigosos quc os aniigos
giganics...
Fccordo ainda cono sc fossc a rincira vcz
quc ic conIcci. Eu iinIa cniao uns dozc ou irczc
anos. Era una noiic dc Naial; nos, as crianas,
csiavanos na cozinIa aguardando con
inacicncia quc a nac londosa alrissc a oria;
222
csiavanos inacicnics, ois qucn odcria
adivinIar as surrcsas quc nanac Iavia
rcarado ara nos? E or fin alriu-sc a oria
do araso c iodos corrcnos ao aoscnio con
ianio ncio cono sc Iouvcssc iraiado dc salvar
a vida. As vclas da arvorc dc Naial lrilIavan con
iodas as corcs c ao dcrrcdor dclas csiavan
disiriludas as coisas loas quc nanac Iavia
conrado ara nos c oculiado con ianio zclo
duranic ioda a scnana. A csiava o ncu lugar.
una cqucna csingarda, un qucc, un icairo
infaniil, naas, nozcs c divcrsos doccs, c no ncio
dc ioda cssa riqucza Iavia un livro. A rincio
nao o Iavia visio, ois ncus olIos csiavan
alsorvidos or ouiros oljcios; nais iardc, orcn,
ao dcscolri-lo, ionci-o raidancnic na nao c o
conicnlci con olIarcs curiosos. Trazia na caa
un quadro. duas figuras ciravaganics. Un
Ioncn alio c dclgado quc lcvava una vclIa
arnadura dcnasiado cqucna ara clc c noniava
un vclIo cavalo iao nagro cono o dono; ao lado
do rinciro gincic ia, noniado cn un asno
cinzcnio, un Ioncn cqucno c gordo. O iiulo do
livro cra. Hisioria do cngcnIoso fidalgo Don
Quioic dc la MancIa. Aqucla noiic conicnlci
acnas as figuras do livro cra una cdiao
ilusirada ara crianas nas nao li ncn una
alavra. Na nanIa scguinic nc cnircguci ao ncu
icsouro liicrario. Fazia un frio csanioso cn
casa; nao Iavia lunc orquc ninIa nac dornia
223
ainda. Cuidadosancnic dcsci da cana, cguci o
livro c iornci a ncicr-nc ncla cnirc os frios
lcnois. E conccci a lcr. A rincio a Iisioria nao
nc roduziu grandc inrcssao; logo dcois,
orcn, quando cIcguci s faanIas Icroicas do
nolrc fidalgo, cu nao coniivc o riso. Quc louco!
cnsci Aic un ccgo odcria vcr quc sc iraia
dc noinIos dc vcnio c nao dc giganics.
EsiranIava-nc quc nao sc inoriassc con as
alavras razoavcis do rudcnic SancIo!" E cu
ccrincniava un vcrdadciro razcr quando lIc
quclravan as cosiclas. Mas logo nasccu cn ncu
coraao ouiro scniincnio. a conaiao. Eu
inaginava a figura dc nariir do valcnic cavalciro
c scus lalios cnsangucniados c nc indignci
orquc o iraiavan iao nal. un louco; nao
salc o quc faz! Por quc naliraia-lo ianio?"
Volici a lcr o livro con frcqucncia, aic quc o
crdi un dia no losquc. Scniia-o nuiio, nas as
crianas csqucccn facilncnic c cu ianlcn
csqucci a ouco c ouco a Don Quioic, a SancIo
Pana, a Focinanic, fornosa Dulcincia dcl
Toloso. Passaran-sc os anos. O idcalisno
iorncnioso da juvcniudc nc alraou ianlcn a
nin con ioda a vccncncia dc sua fora. Ncssc
fornoso crodo volici a lcr cla scgunda vcz Don
Quioic. Havia caido or causalidadc cn ninIas
naos c dcsdc cniao ja nao nc scarci dclc.
224
Eu nao odcria afirnar quc nc icnIa scniido
cniusiasnado or clc nos rinciros icnos.
Ainda via nclc un ccgo faniascador, viina
inconscicnic dc una idcia fia; coniudo lia-o con
suno agrado, orquc a cslcndida aric narraiiva
dc Ccrvanics nc roduzia una foic inrcssao.
Eniao conrccndi ianlcn conira qucn Iavia
dirigido sua olra inorial, o grandc csanIol;
algunas coisas soncnic nc cran
inconrccnsvcis. cu nao crcclia ainda o
Focinanic, quc cu ncsno noniava c ainda nao
nc dava conia dc quc cu csiava ianlcn
cnanorado da inorrcdoura Dulcincia dcl Toloso.
Agora sci nuiio lcn quc cada un dc nos cavalga
cn scu rorio Focinanic c csia cnanorado dc
alguna Dulcincia c, ara dizcr a vcrdadc, alcgro-
nc dc quc scja assin... Mas cniao ignorava iudo
isso. Don Quioic cra un dos ncus favoriios,
nas na rcalidadc so cra un Ioscdc ara nin.
E novancnic iranscorrcran ncscs c anos.
Eu alracci a vida c a lcijci con iodo o idcalisno,
con ioda a fora da juvcniudc. En ninIa ncnic
sc rcflciian quadros sullincs, quadros dc
fclicidadc c dc anor, dc un fuiuro grandioso c
lclo. E ncsic crodo nc visiiava aniudc un
Ioscdc csiranIo, dcsconIccido; cIcgava ao
anoiicccr, quando a olscuridadc sc csicndia la
fora, c lcvava scnrc a ncsna caa ncgra solrc
os onlros sccos. Sua visiia nunca cra
rolongada. VinIa, conicnlava-nc con olIos
225
frios c crucis, cn scus lalios finos c alidos
aarccia un sorriso dc dcsrczo c nao
ronunciava una unica alavra. Cada vcz quc nc
visiiava cu scniia una unIalada no coraao.
nao o qucria, nas ianouco o odiava. Eu
cscrava scnrc quc nc falassc; s vczcs aic
novia os lalios cono sc nc quiscssc dizcr
alguna coisa, nas cu nada conrccndia. Logo
dciou dc vir or algun icno. Mas una noiic
voliou dc novo c csia vcz sin, falou-nc. Louco,
ara quc?" isso foi iudo o quc dissc, c logo
ariiu. Louco, ara quc?" Esias alavras ardian
cn ninIa alna cono un fogo infcrnal,
rcssoavan consianicncnic cn ncus ouvidos,
causando-nc nuiios noncnios anargos c
dolorosos. Qual, c o scniido dcssas alavras?
crguniava-nc. E dc rccnic nc aarcccu a cara
conIccida, con os olIos frios c inicdosos, os
lalios finos c alidos c o cicrno sorriso dc
dcsrczo... E crdia o valor dc acIar una
rcsosia ninIa crgunia.
En ccria ocasiao, cra no invcrno, volici ara
casa alias Ioras da noiic. Havia ido vcr Hanlci c
a olra fornidavcl do gcnial inglcs inrcssionou
os scniincnios nais rccndiios dc ninIa alna.
Eu scniia iania anargura cn ncu coraao,
csiava cu iao irisic c nclancolico, quc quasc ia a
roncr cn cIoro. Scniado anic ninIa ncsa,
volvi a ouvir as alavras icrrvcis quc ianio nc
Iavian ioriurado c quc nc cran iao odiosas.
226
Louco, ara quc?" Dcscscrado, ionci do livro.
cra o rinciro iono dc Quioic. Nolrc cavalciro
da MancIa, odcs inaginar quao agradccido ic
fico? A nao scr or ii, ccriancnic nao icria
solrcvivido qucla noiic ircncnda, incsquccvcl.
Passci a noiic lcndo c ncu coraao sc scniiu
aliviado c conicnic; ncus olIos dcrranaran
lagrinas, nao or causa da dor, nas dcvido a
una alcgria inicrior quc nc fazia cIorar. Por fin
dcici o livro dc un lado c nc us a asscar cla
cqucna casa. Ncssa noiic, quc concou iao
irisicncnic, scnii-nc inicirancnic diioso.
Dc rccnic olIci or acaso o csclIo quc
csiava cn cina da cIaninc. Quc c isso, un
sonIo ou un quadro rcal? Ali, no csclIo, divisci
o fidalgo da MancIa. Moniava scu Focinanic c
nc fazia anavclncnic un sinal con a calca.
Mas scu rosio nc cra nuiio conIccido! Movi o
lrao ara a csqucrda c o cavalciro do csclIo fcz
o ncsno. Mcncci a calca; Don Quioic fcz
idcniico novincnio. E logo conrccndi qucn cra
c conIcci ianlcn Focinanic. Mas nao vou
rcvclar-vos o scgrcdo... Louco, ara quc?"
rcssoou novancnic cn ncus, ouvidos; nas csia
vcz ja nao iivc ncdo da crgunia, orquc ja salia
quc rcsondcr. Louco, ara quc?", crgunias,
Ioscdc silcncioso c dcsconIccido dos grandcs
olIos cnignaiicos, ara quc?". Pois agora vou
dizcr-ic. ara noniar un Focinanic c csiar
cnanorado dc una Dulcincia dcl Toloso...
227
Eniao cu nao salia nada dc NicizscIc, nas ja
conrccndia a nagnfica liao dc Zaraiusira.
Diioso c o Ioncn quc odc zonlar dc si ncsno!
Dcsdc aquclc noncnio o nolrc cavalciro da
MancIa ja nao cra ara nin un Ioscdc, nas
un lon anigo. Via-o cn iodos os crodos da
Iisioria Iunana c conccli quc Don Quioic c
Hanlci sao os dois olos ao rcdor dos quais gira a
nossa cisicncia.
Sin, valcnic fidalgo, iu cras grandc, nao or
icus faios, nas cla fora dc iua voniadc
odcrosa. Nao cscrasics quc algun dia criara
un nundo ara nin, iu ncsno criasics un
nundo, icu rorio nundo; odcn os ouiros rir
dclc, iu coniudo cs un criador, cnquanio clcs sao
soncnic scrcs dc ouiro nundo, quc rccclcran
cn Icrana, ois clcs janais scrian caazcs dc
cria-lo. Tu cs inorial orquc o cs iodo ara ii;
nao qucrias scr o cscravo nas o scnIor da vida c
or isso iivcsic scnrc o valor dc roccdcr, ainda
quando a razao raiica dc icus cociancos nao via
ncnIun noiivo ara a aao. , cavalciro da
Trisic Figura, oala iivcsscnos nos un ouco
dcssc valor ara agir, dcssc valor quc nao icnc as
conscqucncias! Quc lcn nos faria ncsia coca
cn quc o csriio dc Hanlci donina as alnas c
os coracs dos oucos Ioncns quc nao ionan
aric no lailc dos ncrcadorcs cn iorno do
lczcrro dc ouro! Todos nos icnos visio, cono
Hanlci, o faniasna dc nosso ai assassinado c
228
conIcccnos o assassino, nas rcnuncianos
aao, aao salvadora c lilcriadora, nolrc
cavalciro. Vivcnos nun nundo dc cicncia
osiiiva c nossos coracs csiao vazios c as alnas
nurcIas.
Aniigancnic os Ioncns ircnian anic a
noric c or isso suoriavan con nais rcsignaao
o jugo da scrvidao c da cscravidao, dcsdc quc
udcsscn salvar a vida. Os Hanlci dc nossa
coca nao icncn a noric, sua covardia adquiriu
un caraicr divcrso. ircncn anic o ridculo,
orquc sc csqucccran dc rir dc si ncsnos. Elcs
vccn a sonlra cnsangucniada do assassinado c
lcn quiscran iirar vingana do Ionicida, nas
Ia una coisa quc os dcicn. nao o ncdo da
noric, nas a idcia dc quc ialvcz os giganics sc
convcrian cn noinIos dc vcnio, quc a iragcdia
ialvcz icrninc cn concdia; c cn ial caso Hanlci
crdcria sua fana dc cnsador rofundo,c a
gcnic diria. Vcdc quc ncscio c, ncn scqucr salc
disiinguir cnirc un giganic c un noinIo dc
vcnio"; c ara Hanlci a lurla das cssoas c ior
quc a noric...
Una aricula dc icu csriio, nolrc
cavalciro, una aricula acnas... Isio c o quc
odcria salvar-nos. A aao foi rclcgada ao
csquccincnio clo conIccincnio. arcndcnos,
graas a Dcus, a difcrcnciar os giganics dos
noinIos dc vcnio, nas sc iu nao rcssusciias nos
229
aodrcccnos no conIccincnio. salcrcnos iudo
nas nao salcrcnos nada... Nossos ccrclros sc
iornarao cada vcz nais crfciios; coniudo a fora
dos nusculos sc ira ciinguindo, nossos lraos
sc iornarao inoicnics...
E nao olsianic, dcvcnos dirigir-nos Iojc iao-
soncnic aos Hanlci; ialvcz nos cnicndan c con
o icno, qucn salc, anlos os olos ialvcz sc
cnconircn no cquador da vida c Don Quioic c
Hanlci sc iorncn anigos. o rinciro arcndcra a
scr o faniasna do ai norio, a rcconIcccr o
assassino vcrdadciro, c Hanlci ira noniado nun
Focinanic c cscrcvcra ocsias dcdicadas inorial
Dulcincia dcl Tloso... Qucn odc salcr o quc
nos ofcrcccra o fuiuro? E a qucn, sc nao aos
Hanlci, ircnos dirigir nossa alavra? Hanlci
nasccu sol o ccu cinzcnio c nas ncvoas cscssas
da Inglaicrra c quando iivcr ocasiao dc conIcccr
a airia dc Don Quioic, o fornoso ccu azul da
MancIa, qucn salc cono nclc influira o clina?
A qucn nos Iavcrcnos dc nos dirigir, nolrc
cavalciro? Aos ncrcadorcs quc cclclran agora
iuas faanIas inoriais? A clcs, don Quioic? A
clcs Iavcnos dc falar? , nolrc cavalciro da
MancIa, vcjo quao vcrnclIo fica o icu rosio ao
rccordar con quania crucldadc ic ofcndcran! Tu
nao odcs conrccndcr cono dcgcncrou a iua
raa. vcrdadc quc SancIo cra un grandc
conilao, sua inicligcncia nao alarcava nais quc
230
as ncccssidadcs dc scu csinago c dc noiic,
quando iu, valcnic fidalgo, sonIavas con grandcs
faanIas c con a fornosa Dulcincia, clc
crnanccia csicndido, roncando ruidosancnic.
Acsar disso, cra un Ioncn lon c alcgrc c
quando nao Iavia nada nclIor ficava saiisfciio
con un cdao dc ao c un ar dc cclolas. Mas
iudo isso ocorria cnquanio iu vivias. Tu cras scu
ano c clc con scu juncnio iinIa dc arrasiar-sc
airas dc ii c dc Focinanic, orquc salia nuiio
lcn quc so iu c nao ouiro lIc roorcionarias a
ilIa ronciida. E foi una dcsgraa quc nao icnIa
norrido anics dc ii, orquc dcois dc icu
falccincnio considcrou-sc scnIor c vivcu dc iua
Ionra. Scus filIos csqucccran logo quc scu ai
Iavia sido un sinlcs cscudciro c lIcs arcccu
quc o vclIo SancIo foi o Icroi vcrdadciro dc iua
Iisioria. Ccriancnic o ai lIcs falou anics dc
norrcr da fornosa Dulcincia c clcs sc
cncnIaran cn cnconira-la. cono gcnic raiica,
quc nunca voa no ar con scus cnsancnios,
dcran logo con cla. Mas adivinIai o quc fizcran.
TcnIo ncdo dc dizc-lo, nas ianlcn nao osso
oculiar, orquc o assunio graviia solrc ninIa
razao cono una cdra.
Violaran-na, os niscravcis, c a divina
Dulcincia foi cngravidada clos filIos dc un
cscudciro... Nolrc cavalciro. os ricos
concrcianics dc Madri quc csialclcccran un
rcnio or icu rciraio auicniico sao os filIos
231
csurios, os ncios dc icu aniigo criado SancIo
Pana...
E csscs lasiardos sao agora os donos da
vida. Elcs rosiiiuran os scniincnios dclicados
da Iunanidadc, fccIaran con orias dc fcrro o
caninIo ara as csirclas c adornaran con
nocdas dc raia o caninIo quc lcva ao lodaal.
Esscs scrvidorcs do lczcrro dc ouro fizcran do
nundo una nancclia, c ai daquclcs quc sc
ncgan a rcconIcccr sua Ioncsiidadc dc
ncrcadorcs! Un dia, un rouinol caniou anic as
suas orias c clcs lIc crguniaran cn scguida.
Qual c icu rco conun? Quanio sc ic dcvc clo
canio?" c o rouinol fugiu ara nunca nais
voliar. E foi lcn fciio. Porquc ali ondc grunIcn
os orcos, nao odc caniar o rouinol. Fclizncnic
os orics do ccu csiao fccIados, scnao os
scnIorcs da vida cnviarian una dclcgaao ao
Criador ara crguniar-lIc o quc lIc dcvcn clo
univcrso quc criou ara clcs.
, nolrc cavalciro da MancIa, dcfcnsor da
jusiia, quc fizcran dc icu nonc Ioncsio cssas
alnas dc ncrcadorcs quc cclclran agora icu
icrcciro ccnicnario? Tcno quc o lon Focinanic
nao odcra suoriar a ignonnia c a vcrgonIa
quc ic causaran. E ara consolar-ic, grandc
cavalciro, ara dininuir un ouco as iuas
aflics, cscrcvi csias alavras, ncdianic as quais
sc rccordarao os soliiarios, os ascciicos c
232
incrcdulos, os sonIadorcs dc coraao sangranic c
dc alna cnfcrna, quc irczcnios anos airas vivia
un cavalciro quc sc scniia fcliz dc cavalgar nun
Focinanic c dc csiar cnanorado da lcla
Dulcincia. E ialvcz lcian iua Iisioria c a alcgria
lIcs suavizc os olrcs coracs...
Esia c a ninIa Ioncnagcn cn icu
anivcrsario; cu nao sci sc vai agradar-ic, nas Ias
dc rccclc-la con o coraao lino... Coniudo,
scniir-nc-ia fcliz sc rcssusciiasscs no nundo dos
ncrcadorcs. Eu ic rccclcria cono un nonarca c
con lagrinas nos olIos ic lcijaria cono o
salvador c rcdcnior da Iunanidadc cscravizada.
E cIanaria a iodos os dcscscranados c
dcscscrados ara quc sc rcconforiasscn con a
iua rcscna c lIcs diria. Tirai os saaios orquc
a icrra cn quc isais agora c icrra sagrada".
233

O homem sem cabea

MINHA avo cra una nulIcr rara. TinIa
nuiias loas qualidadcs, nas cra icrrivclncnic
sucrsiiciosa c salia una quaniidadc dc coisas
ciraordinarias", das quais a nossa salcdoria
cscolar nao odia susciiar nada. En nossa
cidadc Iavia una vclIa rua soliiaria, cIanada
HoIl, na qual aic cn lcno dia rarancnic sc
cnconirava un scr Iunano. Da dcssa rua,
guardada or vclIas arvorcs, una anla cscada
dc cdra conduzia iorrc dc SicIan. Coniava
ninIa avo una vcz quc, or cssa cscada,
asscava un Ioncn, vcsiido dc ncgro, cnirc as
dozc da noiic c una da nadrugada. Por quc Iavia
cscolIido aquclc Ioncn rccisancnic cssa
cscada ara o asscio, cra scu scgrcdo; nuiio
nais singular, orcn, cra a circunsiancia dc cssc
Ioncn nao icr calca.
Scn duvida una Iisioria nuiio rara quc nc
causou nuiias rcocuacs quando criana.
Fcflcii solrc o assunio un dia c ouiro, c cIcguci
conclusao dc quc scn calca nao sc odia ir
asscar. Foi isio, scn duvida, un grandc
dcscolrincnio. Hojc, nao longc dos scicnia,
rcconIcci, coniudo, quc duranic ioda a ninIa
vida nao fui un salio, nas un olrc louco.
234
Talvcz cssc rcconIccincnio nc faa agora
rcalncnic un salio; nas a salcdoria vcio nuiio
iardc. Torna-sc una cssoa inicligcnic quando
na longa viagcn, quc sc cIana a vida, sc
aroina da uliina csiaao.
Nao fui cu salio c filosofo, nas ninIa avo.
Ncccssiici dc scicnia anos ara arcndcr quc sc
odc rcalncnic andar asscando scn calca or
csic fornoso nundo. Para ninIa vcrgonIa icnIo
dc confcssar quc or nin ncsno nao icria cado
nunca ncssa vcrdadc; foi ncu lon anigo da foicc
c do nariclo quc nc auiliou. Mcu anigo cra un
sanio singular; nclc nunca salia a nao csqucrda
o quc fazia a dirciia. Duranic anos nc iinIa
rcgado quc os iralalIadorcs nao dcvian
adquirir ncnIun conronisso con a lurgucsia c
con os cIanados social-fascisias". So a
diiadura do rolciariado" odia irazcr-nos a
soluao. A dcnocracia cra un cngano, a
lilcrdadc un rcconcciio cqucno-lurgucs", a
ciica social un csiinulanic ara os frouos".
Mas un dia o ncu anigo vcio visiiar-nc,
ncicu o nariclo c a foicc nun caioic dc
aniiguidadcs, c griiou. Agora icnos o jusio!
Frcnic unica! Morra o fascisno! Salvcnos a
dcnocracia!" Aclava aos social-fascisias", aos
lilcrais, aos naons, aos caiolicos, ao Paa, aos
cqucno-lurgucscs. O rcsidcnic Fooscvcli, quc
anics cra acnas un rcflco do caiialisno
235
ancricano", convcricu-sc dc rccnic nun gcnio
oliico. O sr. Drowdcr dcfcndcu-o con iodo o
calor dc sua alna fogosa c dcclarou
nodcsiancnic, nun discurso clo radio, quc os
rcacionarios conlaiian Fooscvcli, nas quc na
rcalidadc so sc rcfcrian a clc, Drowdcr. Era una
coca nagnfica aqucla da frcnic unica" conira o
fascisno, da luia da dcnocracia conira Hiilcr, o
aniroofago c cao raivoso da Euroa". Fccordci
ao ncu anigo sua osiao anicrior, nas griiou-
nc na cara. Isso c dialciica social; disso nao
cnicndcs nada".
Logo fcz Sialin scu acio con Hiilcr. Mcu
anigo crdcu or algun icno a voz. Mas cIcgou
a nova ordcn dc Moscou c concou ouira vcz a
iralalIar o lico. Esics vis incrialisias! A
Inglaicrra icn a cula da gucrra! CIurcIill c
Fooscvcli sao os saccrdoics dc Manon or qucn
dcvc sacrificar-sc o rolciariado!" E ncu anigo
nc nosirou un fornoso dcscnIo dc Ncw
Massas", ondc Fooscvcli, vcsiido dc lrua no
infcrno, rcvolvc o fogo dc una caldcira ondc c
cozinIada a soa da gucrra. CIurcIill, con scu
grosso cIaruio na loca, aarccc ali cono un
vaniro c sorri. H. Hillnan, cono vlora,
conicnla os nancjos dc Fooscvcli, cnquanio
Kno c Siinson arrasian a un olrc rolciario
ara scr cozido na caldcira c cncIcr a larriga do
incrialisno. Aic nc irouc ncu anigo un
lolciin Aos judcus", no qual sc diz quc so a
236
oliica dc Sialin odc lilcriar o nundo do anii-
scniiisno. Fccordci-lIc quc Ia nuiios anos, na
Palcsiina, foi cdiiado ianlcn un nanifcsio
dcssa csccic, no qual sc dcfcndia o nacionalisno
aralc conira o crigo judcu. Mas ncu anigo nc
griiou na cara. Isio c dialciica social; iu nao
cnicndcs".
Vcio o aiaquc dc Sialin conira a Finlandia.
Mcncionci ao ncu anigo una frasc dc Lcnin cn
1918. Un socialisia russo quc ncguc a lilcrdadc
da Finlandia c un cIuuunstu". Mas ncu anigo
nc nosirou un ariigo do novclisia Alcis Tolsioi,
no Pravda, ondc sc lc. Sialin salc o quc convcn
nais Finlandia. Elc, nais quc ncnIun ouiro,
salc o quc asscgurara a fclicidadc a iodos os
ovos da Iunanidadc. Elc cnsa cn iudo o quc
odc alcgrar a vida do Ioncn. Nao Ia un so scr
Iunano dc quc clc nao scja anigo c ao qual nao
alra scu coraao. OI! quao nais diiosos scrian
os inglcscs sc Sialin udcssc fundar a fclicidadc
do ovo inglcs!" Mas dcsgraadancnic ja nao
cnicndia nada disso. Era dialciica social.
Mcu anigo airilua aos inglcscs iodos os
ccados; nao falava una alavra dc quc Hiilcr,
colcrio cla aliana dc Sialin, csczinIava os
ovos da Euroa. Os inglcscs cran os naldiios
incrialisias. O faio dc Sialin ancar arics da
Finlandia, ncia Polnia, Dcssaralia a aic a
Ducovina, quc nunca cricnccu Fussia,
237
naiuralncnic nao cra incrialisno", nas acnas
dialciica social.
Vcio logo o fin anargo. Hiilcr fcz narcIar
scus ccrciios conira a Fussia c Sialin aclou
ara a ajuda dos incrialisias", da Inglaicrra c
dos Esiados Unidos. Dcvcis vcr a cara do ncu
anigo. Essc Hiilcr assassino! Ladrao, landido,
quc assalia ascs c ovos c os c cn scus
alforjcs, c quc ncn scqucr conscnic quc CIalin
usc os scus ligodcs!" E ncu anigo sc s a
ajudar a Kno, Siinson a r o rolciariado na
caldcira. CIurcIill, o iraia do nar", convcricu-
sc nun grandc csiadisia c Fooscvcli icvc
rccniinancnic o dcsiino do nundo cn suas
naos.
Fccordci ao ncu anigo o caso dc LindlcrgI c
do scnador Wcclcr, quc na vcscra Iavian sido
qualificados cono rcrcscnianics da iradiao
ancricana c conarados con Jcffcrson c Lincoln.
Ps-sc cnraivccido c rcsnungou quc nao qucria
icr nada quc vcr con gcnic quc iralalIava ara
Hiilcr", Sialin csicvc scnrc conira Hiilcr. So
conccriou a aliana con clc ara rcarar a
gucrra conira clc. Mas foi Hiilcr quc narcIou
solrc Moscou", dissc. Porquc do conirario Sialin
icria narcIado solrc Dcrlin", acrcsccniou o
anigo. Esia c a dialciica social da Iisioria" .
238
OlIci fiancnic o ncu anigo, c dcscolri quc
nao iinIa calca. MinIa avo iinIa ioda razao.
Podc un scr Iunano asscar scn calca. aic
nais cnodo. Mas dcvia icr una calca",
oljciarcis. Sin, nas cra so un rosio con dois
olIos, c csics nao vian. Una calca c una
calca quando scrvc ara cnsar. Solrc os
onlros do ncu anigo odcis r una calaa,
un nalo, un ianlor ou un cdao dc nadcira;
rcsiara os ncsnos scrvios. Cono conunisia,
odc ir a asscio scn calca.
239

Germinal

CEFMINAL! Un griio longnquo da ouira
nargcn ircida clrio dc cscrana airavcs da
gclada noiic dc invcrno. Ccrninal, rcnovador da
vida, ncnsagciro dc un novo dcvir, csriio dc
dcsiruiao, csriio criador, nos ic saudanos.
Pclos alidos crcusculos dc un rcscnic
nalogrado, scniinos o calido alcnio do fuiuro,
nos, os carrcgados con a naldiao dos scculos, a
qucn o dcscjo aiorncnia o coraao cono una
cIana vcrnclIa.
Tcncsiadcs dc invcrno dcvcn rcccdcr a
iua vinda, frgidas icncsiadcs dc invcrno, ara
lilcriar os csriios das iradics cscravizadoras
dos csconlros c do lodo c dos concciios
cirificados quc naian nossa voniadc nas
cadcias c csirangulan a aao salvadora na rcdc
suiil dos csgarcs arisiicos da acrolacia dialciica.
Ensinaran-nos a conrccndcr c a inicrrciar
Iisioricancnic" as divcrsas fascs da cscravidao;
dcsdc cniao arqucjanos sol a carga do vclIo c
adniranos cn silcnciosa vcncraao o cordao
unlclical quc nos rcndc s fornas dc scrvidao
dos nilcnios assados. Craas a Dcus, nao
sonos nais uioisias; arcndcnos a disiinguir
cnirc o ossvcl c o inossvcl, c conIcccnos
240
caiancnic as froniciras ondc o dado
raiicancnic sc crdc no nar ncluloso dos
concciios faniasiicos c das rcrcscniacs
indcfinidas. Tcnos rcncido, ncdido c
dcnarcado cicniificancnic os irajcios
ariicularcs da cscravidao Iunana, c nos
rcgozijanos rcgiancnic dc Iavcr iriunfado iao
lcn no iralalIo. Craas ao ccu uscnos ordcn
cn nossas rclacs con o assado; oala ianlcn
nosso fuiuro sc lascic nclas. A alida invcja nao
nos odc roilir csic rcconIccincnio.
Acnas cn alguns dc nos sonIa ainda, cIcia
dc roncssas c carrcgada dc dcscjos, a canao
disianic dc una ilIa lcndaria cn narcs
dcsconIccidos quc ainda nao divisou ncnIun
larco. Sao os uliinos rclcnios da gcraao do
nolrc cavalciro dc la MancIa, guardiacs do Craal
do idcal, csriios cniusiasias quc crdcran a
icrra firnc sol os cs, c quc rcsiran con scus
scniidos alcn das nuvcns.
Para os novc vczcs salios da sa razao
Iunana" scrao scnrc una aloninaao, ois
dcsrczaran iodas as nornas das iradics
aniigas c ioda ordcn lcgal das coisas.
Lcvan o signo dc Cain da lilcrdadc na
fronic, c cn sua alna sc oculia a ansia ardcnic c
a rclcldia icnaz das icncsiadcs cclcsics. Sua
roias, sc alrc solrc os alisnos c as furnas, ois
241
cviian crcssancnic os caninIos irilIados do
coiidiano. Alguns cacn nas rofundidadcs
olscuras, nas nunca sc considcran viinas c o
olrc inccnso do naririo lIcs arccc insido c
fuiil. Agcn scnrc or inulsos inicriorcs c
dcvcn agir assin orquc nao odcn fazc-lo dc
ouiro nodo.
O csiranIo c o raro lIcs airai c o uioico c,
nclcs, una ncccssidadc viial, ois sua alna csia
scdcnia dc novas fonics c dc oculias naravilIas.
Sao Iioiccarios do fuiuro, oria-landciras
do conIccincnio c afirnadorcs da vida. Scu olIar
c uro, o asso lcvc, orquc o csriio nao csia
carrcgado con as iradics da scrvidao quc nos
rcndcn con fcrrcas corrcnics aos faios lanais
do Iisioricancnic dado".
Salvai vos, os dc vo ligciro, cn cujo csriio
aiuan o inulso da dcsiruiao c a alcgria dos
criadorcs ara dar luz novos nundos.
Tradiao da scrvidao! Esia c a csic invasora
quc quclrania nossa fora, carconc nossa
voniadc, a cicrna carga quc nos csnaga c quc
afoga nosso anclo no lodo da roiina, anics quc
ossa florcsccr. O cso iniciro da Iisioria
Iunana nos alaic; coniudo, nao nos aircvcnos a
arrojar a carga dc nossos onlros or ncdo dc
crdcr o cquillrio c icr dc nos afundarnos
dcniro do nada. Enirc gcnidos c susiros
242
vaganos con nossa lagagcn Iisiorica,
canlalcanics, clas ruas da vida c colrinos ja o
fuiuro con as Iioicscs do assado.
O incnso caos das fornas noriais c dos
concciios crisializados, ondc as uliinas cIisas
da rcalidadc vivcnic Ia nuiio ja sc ciinguiran,
nos orinc c arrasia nosso csriio s
rofundidadcs. Nao Ia duvida dc quc ianlcn
ncssas cnvoliuras norias Ialiiou una vcz a
alna c circulou a aliiaao da vida; nas cssa
coca csia disianic c soncnic dcla nos ficaran
inuicis cscorias, nas quais o cnlaciado lrilIo
das grandczas assadas ccniclIa falsancnic
cono fria nica solrc a rocIa csicril.
Nosso ccrclro c cono una sala dc novidadcs
na qual sc agiian sonlras scn alna. or ioda
aric nunias, vcrdadcs" cnlalsanadas c
rclquias carconidas clas quais nao assa nais
o alcnio dc dcus. O alido rcflco do aconiccido
cIisa faniasnagoricancnic solrc os vclIos
cofrcs c os carconidos aliarcs dos quais sc
dcsrcndc o cIciro a nofo das cocas norias.
Nada nos unc con cssc nundo dc cscciros dc
lrilIo inaninado scnao a iradiao, a scrvidao, o
csanioso rcsciio anic as nascaras irnicas do
assado, airas das quais ja sc nao oculia
ncnIuna vida rcal. Mas cssc nundo dc alidas
sonlras c dc sagrados cnlusics csia cnirc nos c
243
a rcalidadc das coisas c nos nosira iodos os
fcnncnos da vida cn fornas caricaiurais.
A roria cisicncia nos c visvcl soncnic
ncdianic a olscura ainosfcra das iradics
alsiraias, c ali ondc acrcdiianos icr crcclido a
csscncia das coisas, zonla dc nos soncnic a
dana das sonlras do assado, quc rojcia solrc
as coisas da rcalidadc naicrial scu jogo
cnganador.
Vcnos a rcalidadc soncnic nas crscciivas
do assado, ou nclIor ainda nao vcnos as coisas
cono sao, nao vcnos nada nais quc a aarcncia
das coisas. Mas cssa aarcncia das coisas, cssc
rciraio cnganador da rcalidadc cfciiva, nos
aarccc cono a cisicncia conlcia, cono a
rcalidadc sucrior, c a cla sacrificanos
consianicncnic nosso scr ariicular.
Alincnianos os quadros dc sonlras dc
nossas rcrcscniacs alsiraias con o sanguc dc
nosso rorio coraao, c nos convcricnos cn
viinas dc una ilusao oiica quc nos faz aarcccr
a rcalidadc vivcnic cono faniasiica c inaninada.
a sonlra das coisas quc nos lcva inolaao c
nos faz dolrar o joclIo. Pcicr ScIlcniIl, o quc
vcndcu a sonlra ao Ioncn dc casaco cinzcnio,
cai no dcscscro orquc crdcu dcssc nodo o
oljcio dc sua idolairia c dc sua vcncraao
Icrcdiiaria.
244
O Ioncn criou dcus sua inagcn, nas o
fcz inconscicnicncnic, con a ingcnuidadc da
criana a qucn ainda csia vcdado o scniido das
coisas.
OlIou o csclIo nagico da naiurcza
onioicnic, quc rcflciiu anliado o scu rciraio. E
sc curvou cn inida vcncraao anic cssc rcflco
quc cIanou dcus c quc sc convcricu ara clc na
rcalidadc alsoluia, qual sacrificou sua roria
cisicncia. Assin sc iransfornou o criador cn
cscravo dc sua roria criaao, a aarcncia cn
rcalidadc. Quanio naior c nais foric aarccia
dcus ao Ioncn, ianio nais o aicrrou, a clc, o
vcrdadciro criador, o scniincnio dc sua
insignificancia. Disfarou o roduio dc sua fora
dc inaginaao con iodas as qualidadcs
rcciosas, c na aurcola dcssa divindadc lIc
aarcccu iodo o Iunano niscravcl c vao.
Enquanio a crcna dos ovos csiava ainda
rodcada con os rcsigios da ocsia ingcnua da
rincira infancia, acnas cIcgou conscicncia
do Ioncn a grandc iragcdia dc sua qucda. Mais
iardc, orcn, quando a fc infaniil das cocas
assadas sc cirificou nas fornas norias da
dognaiica icologica c a conunidadc dos crcnics
sc iransfornou cn igrcja, a dininuiao do
Ioncn divino, rincio sagrado c cdra angular
dc iodas as rcligics cIanadas, osiiivas, Dcus
foi iudo; o Ioncn, nada.
245
Cono un ncndigo sujo, o filIo da icrra sc
cncolIcu anic scu rorio rciraio c sulicou
roicao c lcnao solrc sua calca ccadora.
Assin sc convcricu a icrra cn valc dc
lagrinas c a vida cn una naldiao. Para salvar a
alna divina", noriificou o coro, o coro dc
inurcza c das colias inscnsaias. Na ncsna
ncdida quc o faniasna dcus crcsccu aic o
giganicsco, cncolIcu-sc o Ioncn aic o nvcl do
liliuiiano niscravcl quc nao sc aircvia a
aroinar-sc da sonlra noria dc scu rorio cu
scnao ncdianic a inicrvcnao dos clciios", c con
sanio rcsciio.
Dcus c iudo, o Ioncn nada.
E os clciios" iransniiian aos crcnics os
nandancnios dc dcus gravados cn cdra c
anarclcnios crganinIos, quc dcvcrian scrvir-
lIcs cono rcgra dc conduia. Assin rccclcran as
sonlras una voniadc, c o Ioncn as carrcgou
solrc scus onlros cono sanio jugo ara ncrcccr
o rcino dos ccus.
Eu sou o scnIor, icu dcus!" rciunla
or nilcnios da Iisioria Iunana c nilIcs c
nilIcs dc olrcs noriais" inclinan rcsciiosos
a calca anic o dolo quc nasccu dc sua roria
fora dc inaginaao c quc rolonga a cisicncia
graas ilusao dc sua fc.
246
As fornas da crcna nudaran no curso dos
icnos; nas suas razcs sao scnrc as ncsnas,
o ncsno, qucr sc iraic do ncsquinIo fciicIc dos
sclvagcns, qucr do dcus alsiraio das rcligics
nonoicsias.
scnrc a ncsna nudana faial dc acis;
a aarcncia sc iransforna cn rcalidadc, a criaao
cn dono c scnIor do criador.
O nuncro dc dcuscs cados c una lcgiao;
nas dcus ncsno nao caiu nunca c nos faz
carcias sol nascaras scnrc novas. Quando o
Ioncn dcrrula un vclIo dolo do cdcsial nais
sagrado, faz scnrc ara arrojar-sc ao solo anic
una nova divindadc, cujo lrilIo ainda nao foi
cnlaciado na nuiaao infiniia dos
aconiccincnios.
En nonc dc dcus o Ioncn suoriou o jugo
dc ioda iirania, cniusiasnou-sc or ioda ilusao
falricada or sua ardcnic faniasia, saniificou
iodo crinc quc lIc foi rcgado clos saccrdoics
cono crcssao da voniadc divina, ofcrcccu-sc clc
rorio consianicncnic cn sacrifcio ara csiar
ccrio da cisicncia dc scu dolo. Nao c or
casualidadc quc quasc iodas as rcligics csiao
fundadas na idcia do sacrifcio, ois dcus sc
alincnia do sanguc dos Ioncns, das sulsiancias
vivas dc sua cisicncia naicrial.
247
En ioda aric ondc un saccrdoic roclana a
alavra dc dcus; ondc os crcnics, ciosos dc
sacrifcio, inclinan a calca cn sanio anor anic
a alia voniadc, a Ia un Colgoia cn quc sc
crucifica o Ioncn.
ProudIon crcclcra a raiz nisicriosa da
iragcdia da Iunanidadc quando gravou csias
alavras.
Dcus c a csiuidcz c a covardia;
dcus c a Iiocrisia c a ncniira; dcus c a
iirania c a niscria; dcus c o nal"!
Mas dcus nao csia soncnic na casa, nas
igrcjas dos crcnics c nos livros sanios dos
icologos. lcva sua csscncia a iodos os donnios
da vida Iunana, c Ialiia cn cada oculia dolra
dc nosso ccrclro.
A forna dc iodo Esiado c soncnic una
iraduao do rincio divino dc auioridadc c o
quc cIananos sinlcsncnic oliica" c acnas
a icologia do Esiado. Nao c cn vao quc sc
noncian os rcis cla graa dc dcus", ois o
odcr da rcalcza c do Esiado cn gcral nascc da
ncsna fonic quc alincnia a onioicncia dc dcus.
Por csias razcs susiinIa Dc Maisirc, o grandc
aosiolo da rcaao, con jusia razao, quc ioda
forna dc govcrno cra icocraiica or sua naiurcza
c quc ioda consiiiuiao vinIa dc dcus.
248
Todo odcr dc acordo con sua csscncia
niina c dc origcn divina, ois cn uliina
conscqucncia c, nao a violcncia lruial quc
nanicn un sisicna oliico, nas a fc sagrada na
ncccssidadc dcssc sisicna, a iradiao da
scrvidao, quc olriga nais c nais os Ioncns a
ofcrcccrcn a rcalidadc vivcnic do cisiir rcal a
un quadro inaninado dc sonlras, c cono iodo
odcr scgundo sua csscncia c divino, c scnrc
alsoluio, ianlcn quando iraia dc oculiar
nodcsiancnic sua nudcz sol o ourocl do dirciio
arlancniar. Ja sc iraia aqui da forna fciicIisia
do Esiado, cn quc o rincio do odcr acIou
sua crcssao dircia na cssoa do nonarca
alsoluio, ou dc una alsiraia rcullica una c
indivisvcl" dos jacolinos ou nclIor ainda, da
fanosa diiadura do rolciariado" dc Lcnin c
Troizly, isio c dc una inoriancia sccundaria.
Esias sao soncnic difcrcnas na forna, quc nao
odcn nudar nada na naiurcza da roria coisa.
Donald, o scco c o incuravcl cdanic c o
dcfcnsor invariavcl do rincio dc auioridadc,
conrccndcu lcn o gcrnc da coisa, quando
cscrcvcu as icrrvcis alavras.
Dcus c o odcr solcrano solrc iodos
os scrcs; o filIo dc Dcus c o odcr solrc
ioda a Iunanidadc; a calca surcna do
Esiado c o odcr solrc iodos scus
sudiios; a calca da fanlia c o odcr cn
249
sua casa. Cono iodo o odcr c criado
inagcn dc Dcus c nascc dc Dcus, iodo
odcr c alsoluio".
Soncnic una coisa nao conrccndcu
Donald, c nao odcria conrccndcr.
Conrccndcu a divindadc dc iodo odcr, nas
nao conrccndcu a origcn da divindadc quc,
scgundo clc, foi dada cla cicrnidadc. A grandc
iragcdia do Ioncn nao cIcgou nunca a scu
conIccincnio, ois foi un scduior c un scduzido
ao ncsno icno.
Cono dcus so rolonga sua nclulosa
cisicncia na fora dc rcrcscniaao dos Ioncns
c soncnic c scnsvcl ara csics o odcr divino
cla aiividadc consagrada dc scus saccrdoics c
clciios, assin ianlcn o concciio do Esiado cn si
c or si c unicancnic una fornaao alsiraia quc
iao-soncnic cIcga conscicncia dos lcais sudiios
cla alia cficacia dc scus rcrcscnianics c dc sua
Iicrarquia lurocraiica. O crcnic cscra a
salvaao dc dcus, orquc sua roria fora lIc
aarccc niscravcl. Pclas ncsnas razcs o sudiio
crcnic cscra a salvaao do Esiado, quc sc
convcricu ara clc na rovidcncia icrrcsirc.
Nao conrccndc quc o Esiado na nclIor das
conjuniuras soncnic odc dcvolvcr-lIc o quc lIc
iirou anics cn forna dc inosios c dc iriluios, c
conrccndc ncnos ainda quc a incnsa naioria
250
das ofcrcndas quc faz ao Esiado diariancnic nao
scrvcn a scus rorios inicrcsscs, nas aos
inicrcsscs do Esiado, c dc scus dignaiarios,
scjan csics osios or dcus" ou clciios clo
ovo, o quc no fundo c o ncsno, orquc scgundo
a afirnaao da icndcncia nais avanada da
nodcrna icologia oliica a voz do ovo c a voz
dc dcus". Cono na rcligiao dcus c iudo c o
Ioncn c nada, assin na oliica o Esiado c iudo
c o cidadao nada.
Anlas as nainas da auioridadc icrrcsirc c
cclcsic, o Eu sou o scnIor, icu dcus" c a Scdc
sulnissos anic a auioridadc!", crcsccran junias
dcsdc as origcns nais rcnoias, cono irnas
gcncas.
Enquanio o Ioncn vcncrou cn dcus o
concciio da crfciao alsoluia, sc convcricu clc
rorio, o criador dc dcus, cn niscravcl vcrnc
da icrra", na cncarnaao viva dc ioda fraqucza c
insignificancia icrrcsirc, c os icologos c os
cscrilas nao sc cansaran dc convcncc-lo dc quc
cra un ccador dc nascincnio", quc soncnic
odcria scr salvo do alisno infcrnal cla
dcclaraao c cunrincnio dos sanios
nandancnios dc dcus.
E cnquanio o cidadao doiava o Esiado dc
iodos os airiluios da crfciao icrrcsirc,
dcgradava-sc clc rorio aic caricaiura da
251
inoicncia csiriiual c dc ncnor idadc a qucn os
cscrilas do dirciio c os icologos do Esiado
nariclaran nais c nais a convicao dc quc, dc
faio, a sua naiurcza csia carrcgada con os
olscuros insiinios do crininoso naio c dc quc
soncnic ncdianic as lcis do Esiado icn quc scr
dirigido clo caninIo da viriudc oficialncnic
rcconIccida. O divino Tu dcvcs" c o csiaisiico
Tu icns dc..." conlcian-sc rccirocancnic dc
un nodo naravilIoso. Mandancnio c lci sao
soncnic fornas disiinias dc crcssao do ncsno
rincio dc auioridadc.
Cono a figura dc dcus c a crcna cn dcus
dos Ioncns acciiaran divcrsas fornas c figuras
no curso dos icnos, assin ianlcn a forna
cicrna do Esiado c a crcna no govcrno dos
valorosos sudiios csiao sulnciidas s nuiacs
da Hisioria. Mas a naiurcza da coisa ficou
invariavcl c sc iraiou scnrc dc novas cnvoliuras
do ncsno rincio dc odcr.
Da ncsna nancira quc o rollcna da
nclIor rcligiao cra anics o conirolc das
rivalidadcs cnirc as disiinias cscolas icologicas,
assin girou o ccrclro dos oliicos scnrc ao
rcdor do rollcna dc nclIor govcrno".
E da ncsna nancira quc no donnio da
rcligiao Ia judcus, islaniias, caiolicos,
roicsianics, nornons, sc cnconiran no donnio
252
da oliica, nonarquisias, consiiiucionalisias,
rcullicanos, dcnocraias ou lolcIcviqucs, quc
sc aiacan rccirocancnic, nas, no cnianio
conscicnic ou inconscicnicncnic crscgucn o
ncsno oljciivo.
Todos os ariidos nao sao na rcalidadc nada
nais quc igrcjas oliicas quc scrvcn sua
nancira o Esiado, c o ncsno quc cada igrcja dos
sisicnas difcrcnics dc rcligiao scgundo scu
rorio riio, roclana a gloria dc scu dcus.
En iodas as arics vcnos o ncsno ardor dc
sacrifcio dos crcnics do icrno ncdio c a ncsna
codcia do odcr nos clciios", quc arrasian a
vida ao lugar do Iolocausio ara alandona-la a
una sonlra alsiraia.
Mas aic nun donnio iao concrcio cono a
vida cconnica do Ioncn agiia o cscciro divino
scu jogo ciraordinario c cigc, or inicrncdio
dos saccrdoics, scu iriluio Iunano.
Nao scra o cIanado dirciio dc roricdadc"
dc nossos ccononisias scnao una rojcao da
idcia dc dcus no donnio do cconnico? En
gcral, nao icn sido ioda a ccononia nacional
lurgucsa scnao a icologia da roricdadc?
Os cscrilas do dirciio dc roricdadc
roccdcran do ncsno nodo quc os icologos da
igrcja c do Esiado. Assin cono csics viran sua
253
iarcfa nais ilusirc cn insirar no rclanIo dos
crcnics ou na cIusna dos sudiios a conscicncia
dc sua alsoluia insignificancia, assin sc
csforaran aquclcs con iodo zclo or sugcrir
nassa dos roduiorcs c dos iralalIadorcs o
scniincnio dc sua ncccssaria dccndcncia ara
odcr rcndcr-lIcs, con nais firncza, s
corrcnics dc scus dolos. E da ncsna nancira
quc a icologia oliica c cclcsiasiica dc iodas as
cscolas c icndcncias rocura oculiar a origcn c a
csscncia dc scu dcus nas rcgics da ncvoa c do
nisicrio, assin ianlcn scus rcrcscnianics no
donnio da vida cconnica nao dciaran
ncnIun ncio scn rova ara sinular a origcn c
a naiurcza da roricdadc con o cscsso vcu dc
una nciafsica csiranIa.
Pois ianlcn a roricdadc c divina, c iodo o
divino c nisicrio.
Ncsic scniido iodas as consiiiuics oliicas
dos Ioncns cnlora sc iraic dos rccciios
icocraiicos dc Dalai-Lana do Tilcic ou da fanosa
lcgislaao dcnocraiica dc 1793 rodcaran a
roricdadc con una aurcola dc gloria c lIc
dcdicaran o lugar nais disiinio cn scus
docuncnios lcgais.
Ccriancnic a roricdadc c sagrada, nas c
una das nuncrosas ncianorfoscs da idcia dc
dcus quc surgiu do sonlrio inulso inaginaiivo
254
do Ioncn, c soncnic odc vivcr sua vida
crcuscular nas rcgics faniasnagoricas da nais
iurva faniasia. E ianlcn aqui o arcccr sc
convcric cn scr, dcsaarccc a rcalidadc vivcnic
nuna ilusao.
Cono o fciicIc quc aarccc ao sclvagcn cono
a norada sania dc algun cscciro, inaginanos
nos quc Ialiia cn cada oljcio, quc nossos olIos
vccn c nossas naos iocan, un faniasna.
Airas das coisas scnsvcis da cisicncia rcal
sc rcfugia a roricdadc c aic o roduio do
iralalIo dc nossas naos sc convcric cn fciicIc
ondc un dcnnio cnconirou sua noradia. Ai!
Vivcnos ainda na idadc do fciicIisno acsar dc
ioda a insiruao, acsar dc ioda a cicncia.
E nao soncnic dcnos a aric dc lcao dc
nosso iralalIo a cssas iluscs. ofcrcccno-lIcs
ianlcn cono cngodo coros vivos c nos
cnlriaganos no scniincnio dc nossa
Ioncsiidadc cvica.
A concuisccncia viial dos lravos sudiios c
odcrosancnic cciiada quando assan anic a
cosiao sugcsiiva dos arnazcns c dcosiios da
grandc cidadc con o csinago vazio, nas nao sc
aircvcn a csicndcr sua nao ara iodas cssas
nagnificcncias, or nuiio quc a fonc roa scu
csinago sc nao csia cn siiuaao dc saiisfazcr o
iriluio dc sacrifcio roricdadc. MilIcs dc
255
criaiuras Iunanas csiao alandonadas duranic
ioda a vida nais Iorrorosa niscria, cn ncio dc
una alundancia crininosa, quc coiidianancnic
zonla anic scus olIos vorazcs dc nancira
osicnsiva, c coniudo guardan ficis os
nandancnios do cIanado dirciio dc
roricdadc, cono un crcnic guardaria os
nandancnios dc scus dcus.
Ilusao, ilusao cn ioda aric! Dana dc
cscciros ao rcdor do Colgoia c da vida
alianic solra os aliarcs funcganics do
sacrifcio.
En consianic conunicaao con o nundo dc
cscciros dos dcuscs nos convcricnos nos
ncsnos quasc cn cscciros. Pcsa cn iodos nos
algo Iorroroso, csado, quc carrcga nosso
csriio c o airai aos lugarcs nisicriosos do
sacrifcio. A iradiao dc scrvidao incrusia-sc cn
nosso sanguc cono un vcncno oculio, nuirc-sc
consianicncnic dc nossa fora viial c nos faz vcr
o nundo cono nuna caoiica cnlriagucz dc oio.
Ilscn rcconIcccu o onio fragil dc nosso
iniclccio quando s na loca da scnIora Alving
csias alavras.
Nao soncnic nos rodcia o quc
Icrdanos dc ai c dc nac. Tanlcn
iodos os concciios vclIos c norios
inaginavcis c ioda csccic dc crcnas
256
norias c assin succssivancnic. Nao vivc
cn nos, nas acsar dc iudo csia cn
nosso sanguc c nao odcnos ficar livrcs.
Sc scguro un jornal c o lcio, assa-sc
alguna coisa assin cono sc vissc
cscciros dcslizar cnirc as linIas. En
iorno do as dcvcn vivcr cscciros.
Dcvcn scr iao nuncrosos, crcio, cono a
arcia do nar. E alcn disso iodos sonos
iao nscros norccgos, ianio uns cono
ouiros...!"
Ai! o cscciro cn nos nos faz norccgos c
covardcs. Trcncnos anic nossas rorias
sonlras, c nosso csriio inagina os sisicnas
nais naravilIosos ara jusiificar nossas
fraquczas c dar-lIcs una aarcncia Icroica.
Assin sc nudou a scrvidao cn viriudc, a
sulnissao cn rincio. Toda nossa vida csia
dificuliada or fcrrcas ncccssidadcs quc nos
ncsnos dcscolrinos c auncnianos aic quc sc
nos icnIan iransfornado cn una faialidadc.
Pcrscgucn-nos dcsdc o lcro aic ao iunulo c
orincn iodos nossos aios no noldc das
sagradas lcis c dos concciios iradicionais.
Tudo isio sc nos convcric cn olrigaao, cn
irrcvocalilidadc c ainda dcois dc roncr cn
cdaos un vclIo jugo cscranos anclanics
257
novas rcligics s quais ossanos ofcrcccr nossa
rcvcrcncia.
Soncnic no rinciro dia dc nossas
rcvolucs zuncn nossa volia os rclanagos do
crcusculo dos dcuscs; nas no scgundo dia nos
ajoclIanos novancnic anic novos aliarcs.
E sc algucn da gcraao dos rcdcsiinados
vcn a nos ara convcrccr-nos con o scniincnio
dc scu Iunaniiarisno, lcvano-lo guilIoiina ou
o vcsiinos con os airiluios da saniidadc. Os
fariscus fazcn norrcr un Ioncn na cruz, nas
ircs dias dcois dc sua noric fazcn surgir do
iunulo a ilusao dos crcnics nun dcus. Quando
cIcgara finalncnic a scia-fcira sania do dcus
quc iraga a rcssurrciao do Ioncn?
* * *
Ouvis o griio longnquo da ouira nargcn?
SonIo cIcio dc cscrana c radianic dc vida cla
gclada noiic dc invcrno cono un ncnsagciro do
orvir. A rigidcz sc dissolvc. Un grandc anclo vai
clo nundo, cono un soro dc rinavcra. Sao os
rcssagios do grandc crcusculo dos dcuscs quc
nos anuncia a fcsia da rcssurrciao.
Ccrninal! Ouvis rciunlar o griio dc ncia-
noiic? Ccrninal, rcnovador da vida, nuncio dc
un novo dcvir, csriio dc dcsiruiao, csriio
criador, nos ic saudanos.
258
Ccrninal! Ccrninal!
259

RUDOLF ROCKER
"As Idias Absolutistas no Socialismo"

Fudolf Foclcr c un nonc inicrnacional. Sua
acidcniada fuga da iirania Iiilcrisia, alcn dc sua
olra dc rcvolucionario, vcio iorna-lo una das
figuras dc rincira lana do novincnio socialisia
lilcriario da aiualidadc. Ininigo dc ioda iirania,
ananic incansavcl da lilcrdadc, luiador
incricrriio conira iodo o dogna, crcnic na
caacidadc Iunana dc criar, dcfcnsor dos
orinidos, iudo coniriluiu ara iorna-lo una das
figuras nais cnolganics dos uliinos icnos. A
olra quc ora arcscnianos c conosia dc un
dos scus uliinos iralalIos rcalizados dcois da
gucrra c dc cnsaios quc cscrcvcu duranic os dias
cn quc a Iunanidadc csicvc cnircguc nais
icrrvcl dc iodas as ancaas quc cndcran solrc
a lilcrdadc c a dignidadc, Iunanas.
Livro dc olcnica, cscriio, orcn, con un
csiilo lrilIanic, claro, iniuiiivo, c una das nais
vigorosas coniriluics do socialisno lilcriario
cn coniraosiao s icndcncias auioriiarias no
socialisno. Foi clc ncnlro do ConsclIo Fcdcral
da Frcin Arlciicr-Union DcuiscIlands", dircior
do inorianic orgao rolciario Dcr Syndicalisi" c
colalorou ianlcn no Dcr Frcic Arlciicr".
260
Aiualncnic Foclcr, ja cn idadc avanada, vivc
nos Esiados Unidos ondc dcu ullicidadc scus
livros cnirc os quais csic quc ora ullicanos c
scu fanoso iralalIo Nacionalisno c Culiura",
ianlcn rogranado or csia cdiiora, c quc
ncrcccu dc Dcrirand Fusscll, dc Lcwis Munford,
Louis Adanic, TIonas Mann, CIarlcs A. Dcard,
Fucri HugIcs, Hcrlcri Fcad c nuiios ouiros os
nais cniusiasiicos alausos.
Os rollcnas fundancniais do socialisno
sao caninados ncsic livro c, alcn disso, Foclcr
csiinula iodos os csiudiosos da qucsiao social a
invcsiigar os novos icrrcnos quc sc ofcrcccn c
quc iania luz odcn irazcr a iodos aquclcs quc
luian or idcal cn rol da Iunanidadc
sofrcdora.
EDIO DA
Ediiora c Disiriluidora Sagiiario Lida.
Avcnida Sao Joao, 487
Caia Posial, 500
SO PAULO
261

notus
(1} A fcia alavra GccIscIutnug
|cqualizar,nivclar - N.E.|, iao cnrcgada na
linguagcn nazi, aarccia ja anics do advcnio do
Tcrcciro FcicI, na loca dos ldcrcs sindicalisias c
socialisias na AlcnanIa. En scnclIanics
alavras cn voga sc rcflcic, nuiias vczcs, iodo
un nodo dc cnsar.
(2} Os auiorcs, scgundo sc vcrificou nais
iardc, cran Nicolas Duguci c Picrrc-Ignacc
Janncz-Sonvillc.

262

Proilido iodo c qualqucr uso concrcial.
Sc vocc agou or cssc livro
VOCE FOI FOUDADO!
Vocc icn csic c nuiios ouiros iiulos CFTIS
dircio na fonic.
cDoolsDrasil.org
2002 Fudolf Foclcr
Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil.con

__________________
JulIo 2002
Edics cn iSilo, df c cDoolLilris
cDoolsDrasil.org
__________________
Fcvcrciro 2006

Anda mungkin juga menyukai