8

KULIAH 2 : NILAI MUTLAK dan FUNGSI Objektif : Pada akhir kuliah ini, anda boleh 1. Mencari nilai mutlak bagi sesuatu nombor tertentu 2. Menyelesai masalah yang melibatkan nilai mutlak, ketaksamaan dan selang 3. Mempelajari konsep fungsi dan dapat mencari nilai fungsi bagi sebarang pembolehubah

Nilai Mutlak dan Jarak Nilai mutlak suatu nombor nyata x ditanda dengan x dan ditakrifkan oleh x x = x jika x 0 jika x < 0

Oleh itu, x adalah jarak di antara titik x dan asalan di atas garis nyata. Perhatikan bahawa nilai mutlak suatu nombor nyata sentiasa positif. Contoh : Cari nilai mutlak nombor berikut ; (a) 3.25 Penyelesaian : Dari takrif nilai mutlak ; ( a) 3.25 = 3.25 ( b ) 2 = ( 2 ) = 2 (b) -2

Jika x nombor nyata tak negatif, maka punca kuasadua x diberi oleh nombor nyata tak negatif Contoh : x dengan sifat

( x)

= x . Ini diikuti dengan

x2 = x .

( 5) 2 = 25 = 5 = 5

Nilai mutlak boleh digunakan untuk mewakili jarak di antara dua titik x1 dan x 2 yang diberi oleh ; x1 x 2 = x 2 x1

Hubungan antara Nilai Mutlak dan Selang Andaikan p sebarang nombor nyata positif. Jika x sebarang nombor nyata yang memenuhi mana-mana sifat berikut, maka hubungan antara nilai mutlak dan selang yang melibatkan p dan x disenaraikan seperti jadual berikut ;

Tanda nilai mutlak x <p x p x >p x p xr < p xr p xr > p xr p

Tanpa nilai mutlak -p < x < p p x p x > p atau x < - p x p atau x p r-p<x<r+p rpxr+p x > r + p atau x < r - p x r + p atau x r p Rajah 11 : Ketaksamaan

Tatatanda selang ( -p , p ) [ -p , p ] ( , p) ( p, ) ( , p] [ p, ) (r-p,r+p) [r-p,r+p] ( , r p) (r + p, ) ( , r p] [r + p, )

Contoh : Selesaikan ketaksamaan berikut : ( a) x 4 < 3 (b ) 2 x 5 < 2 (c ) 3 x + 2 > 1 2 (d ) 6 2 x 4

Penyelesaian :

10

( a) x 4 < 3 3 < x 4 < 3 1 < x < 7 (b) 2 x 5 < 2 (c ) 3 x + 2 > 2 < 2x 5 < 2 3 < 2x < 7 3 7 <x< 2 2

1 1 1 (3x + 2) > atau (3 x + 2) < 2 2 2 1 1 1 5 3 x > 2 + atau 3 x < 2 x> atau x < 2 2 2 6 (d ) 6 2 x 4 4 6 2 x 4 6 4 2 x 6 + 4 2 2 x 10 1 x 5 [1,5]

Operasi nilai mutlak (1) ab = a . b (2) a a = b b b0

(3) a + b a + b Ketaksamaan (3) dinamakan ketaksamaan segitiga

Bukti bagi (3) Kita guna takrif nilai mutlak x = x 2 . Oleh itu, a + b = ( a + b) = a 2 + 2 ab + b 2 . Kita juga tahu bahawa a a a
2

jadi, a a2 a
2 2

a 2 + 2ab + b 2

a + 2a b + b =
2 2

(a + b )

a+b

a+b a + b

Bahagian 2 : Fungsi dan Graf

11

Takrif : Andaikan X suatu set nombor nyata. Fungsi f dengan domain X adalah satu petua yang menghubungkan setiap nombor x X dengan hanya satu nombor nyata f(x). Nombor f(x) yang dihubungkan dengan x oleh f dinamakan imej atau julat bagi x di bawah f , atau nilai f di x . Kita baca f(x) sebagai f dalam x . Set bagi semua imej dalam X dinamakan renj bagi f .

f
X

f(x)

Renj

Imej/Julat

Rajah 12 : Hubungan antara renj dan julat

Fungsi yang dihuraikan dengan sesuatu rumus Cara yang paling mudah untuk menghuraikan sesuatu fungsi ialah dengan menggunakan suatu rumus . Satu rumus itu menjelaskan secara tak tersirat bagaimana untuk mencari imej bagi nombor tertentu dengan menyelesaikan operasi aritmatik yang diberi. Contoh : Nyatakan dalam perkataan setiap petua yang diberi oleh rumus berikut : ( a) f ( x ) = 2 x + 1 (b) g( x ) = 2 x

Penyelesaian : (a) Fungsi f menghubungkan dua kali nilai x ditambah dengan 1. Untuk mencari imej x, darab x dengan 2 dan tambah 1. (b) Untuk mencari imej x dibawah g , tolak x daripada 2 dan cari punca kuasadua hasil perbezaannya. Contoh :

12

Bagi setiap fungsi berikut, cari f(0), f(-2), f(p) dan f ( p 2 ) (a ) f ( x) = 1 x (b) f ( x) = x

Penyelesaian : (a ) f (0) tidak tertakrif ; (b) f (0) = 0; 1 f (2) = ; 2 f ( p) = f ( p) = 1 ; p p; f ( p2 ) = f ( p2 ) = 1 p2 p2 = p

f (2) tidak tertakrif ;

Contoh : Cari domain fungsi berikut : ( a) f ( x ) = x +1 x2 ( b ) g( x ) = x 2 4 (c ) F ( x ) = 4 x 2

Penyelesaian : (a) Fungsi f wujud bagi semua nilai x kecuali bila x = 2 . Oleh itu domain f diberi oleh ( ,2) (2, ) (b) Fungsi g wujud bagi semua nilai x di dalam R. Jadi domain g ialah R. (c) Fungsi F wujud bagi nilai x sedemikian hingga 4 x 2 0 . Jadi, domain F ialah 4 x2 0 x2 4 x 2 2 x 2 [2,2]

Graf suatu fungsi Takrif : Graf suatu fungsi f adalah semua titik (x , f(x)) di dalam satah koordinat, dengan x di dalam domain f .

13

Oleh itu, jika fungsi f mempunyai domain X, maka Graf f = { (x , y) : y = f(x) dan x X }

y=f(x)

x Rajah 13 : Graf f

Ujian garis mencancang Jika f : A B suatu fungsi yang menghubungkan unsur di dalam A dengan unsur di dalam B, maka f boleh diwakili oleh sebarang lengkung graf. Untuk menguji samada f suatu fungsi atau tidak, kita boleh guna ujian yang dinamakan ujian garis mencancang. Ujian ini dilakukan dengan melukis garis mencancang yang selari dengan paksi - y dan memotong lengkung graf f . Jika garis mencancang ini memotong lengkung hanya sekali pada semua titik x di dalam set A, maka f adalah satu fungsi. Jika terdapat sebarang nilai x di mana garis mencancang ini memotong lebih daripada sekali, maka f bukanlah satu fungsi. Contoh:
fungsi Bukan fungsi

Rajah 14 : Ujian garis mencancang