Atex Semi̇neri̇ Ki̇tabi

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas
ATEX SEMPOZYUMU Bildiriler Kitab
EMOYAYINLARI

1954
ATEX SEMPOZYUMU Bildiriler Kitab

1.Bask, Ankara-Ocak 2012 ISBN:978-605-01-0216-1 EMO Yayn No: SK/2011/10

Ihlamur Sokak No:10 Kat:2 06640 Kzlay Ankara Tel: (312) 425 32 72 Faks: (312) 417 38 18 http://www.emo.org.tr E-Posta: emo@emo.org.tr
Ktphane Katalog Kart
378.242 ELE 2012 ATEX Sempozyumu bildiriler Kitab; Yayna Hazrlayan: Elektrik Mhendisleri Odas, --1.bs.--Ankara. Elektrik Mhendisleri Odas, 2012 96 s.:29 cm (EMO Yayn No:SK/2011/10; ISBN:978-605-01-0216-1) Parlayc Ortamlar-Gvenlik Patlayc Ortamlar-Gvenlik
Dizgi TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas Bask MATTEK Matbaaclk Adakale Sokak no:32/27 Kzlay - ANKARA Tel : 0 312 433 23 10 Fax : 0 312 434 03 56 E-Posta: info@mattekmatbaa.com
SUNU Petrol, petrol rnleri, kimya, doal gaz, kmr madenleri, hububat silolar. eker fabrikalar, kereste ve mobilya fabrikalar, ekmek frn ve fabrikalar, ila sanayi, gda sanayinin baz kollar, gibi, yanc, parlayc ve patlayc maddeler ile uraan bir ok sanayi sektrnde normal almada, arza veya bakm gibi hallerde (gaz, toz veya yanc sv buhar gibi nedenler ile), patlayc ortam olumaktadr. Bu ortamlar ile ilgili dzenlemelerin genel ad ATEX Direktifleri olarak anlmaktadr. Parlayc ve patlayc ortamlarla ilgili olarak; "ulusal ve uluslararas mevzuat uygulamalar, personel eitimi, i ve ii sal gvenlii, kamusal denetim, rn belgelendirme" konularnn yer ald sempozyum; bu alandaki sektrlerde alanlar, reticileri, rn gelitirenleri, rn kullanclar, denetim srecinde yer alanlar ile mevzuat yapclarn bir araya getirmeyi hedeflemitir. lkemizde ilk defa yaplan "ATEX (Parlayc ve Patlayc Ortamlarda Gvenlik) Sempozyumu" TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas sekretaryasnda; evre Mhendisleri Odas, Jeoloji Mhendisleri Odas, Kimya Mhendisleri Odas, Maden Mhendisleri Odas ile Petrol Mhendisleri Odas`nn katklaryla dzenlenmitir. Sempozyum; Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl`nn desteiyle de 22-23-24 Eyll 2011 tarihlerinde gerekletirilmitir. Sempozyumda birok konuda bildiri sunulmu, tartmalar yaplm ve sektrn her kademesinden katlmclar sempozyumda grlerini paylamlardr. Bu nedenle sempozyum amacna ulamtr. Alannda lkemizde ilk olan ATEX Sempozyumu nitelii ve niceliiyle nemli bir balang olmutur. En az iki yllk periyotlarda, katlmn daha da arttrlarak, 2. Atex Sempozyumu`nun Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl ve Trk Standartlar Enstits katklaryla ilgili meslek odalarnn ortak etkinlii olarak, gerekletirilmesi gerekmektedir. Sempozyumu destekleyen Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlna, TRKAKa, MKEKe, BOTAa ve TSEye, emei geen dzenleme kurulu ve danma kurulu yelerine, maddi destek veren kurulularmza ve sempozyumu dzenleyen odalarmzn alanlarna, bildirileri ile katk koyan katlmclara teekkr ederiz.
Cengiz GLTA TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas 42. Dnem Ynetim Kurulu Bakan Ocak 2012
NSZ TMMOB uzmanlk alanlarnda rgtlenmi Odalaryla mhendislik ve mimarlk mesleklerinin ve meslektalarnn geliimi, alma alanlarnn ve olanaklarnn zenginletirilmesi iin aba gsterirken, uzmanlk alanna ilikin gelimeleri kamu yarar asndan izlemektedir. Oluturduu birikimi, gereksinim duyan yelerine aktarmak ve kamu yararna sunmak iin almakta, bunun iin kitap, dergi vb. yaynlarn yan sra kongre ve sempozyumlar dzenlemektedir. ATEX Sempozyumu bu erevede konunun tm bileenlerinin bir araya getirilmeye alld, Patlayc Ortamlar konusunda srdrlen almalarn, mevzuatn, uygulamalarn ve denetimlerin tantm ve tartlmasna frsat verildii bir platform olmutur. Parlayc ve Patlayc ortamlarla ilgili olarak ulusal ve uluslararas mevzuat uygulamalar, personel eitimi, i ve ii sal gvenlii, kamusal denetim, rn belgelendirme konularnda, sektrde alan, reticiler, rn gelitiren, rn kullanan, denetim srecinde yer alanlar ile mevzuat yapclarn bir araya getirerek nmzdeki dnemde konunun neminin iyice anlalmasn ve ileyiin daha salkl yrtlebilmesi amalanmtr. Sempozyumun baars en az sunulan bildirilerin ve katklarn nitelii kadar, sonularnn konuya ilikin toplumsal bilincin oluumuna katks ve hayatta karlk bulmasyla ll olacaktr. TMMOB bnyesinde ve Ulusal dzeyde ilk kez dzenlenen ATEX Sempozyumu Elektrik, evre, Jeoloji, Kimya, Maden ve Petrol Mhendisleri Odalar`nn ortak etkinlii olarak ve Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl destei ile gerekletirilmitir. Etkinlii ortak dzenlediimiz meslek odalarna bakldnda birok farkl meslek disiplinini ieren bylesine nemli bir konuda bir araya gelmek de bize ayr bir g katmtr. Bu ortak almann rn olan sempozyum sonucunda Parlayc ve Patlayc ortamlar konusunda lke apnda hzl bir gelime olaca aktr. Sempozyumu destekleyen bakanlmza, emei geen dzenleme kurulu ve danma kuruluna, maddi destek veren kurulularmza ve sempozyumu dzenleyen odalarmzn alanlarna ve bildirileri ile katk koyan katlmclara ok teekkr ederiz. Sempozyumun ulusal ve kamusal ihtiyalar karlamasn ve geleneksel olarak srdrlmesini dileriz. MURAT YAPICI Dzenleme Kurulu Bakan
NDEKLER
Al Konumalar Birinci Oturum 94/9/AT ATEX Ynetmelii Onaylanm Kurulu ve rn Belgelendirme Salih Aydn Patlayc Ortamlarda Gvenlik ve Denetim Nurettin Terziolu Patlayc Ortamlarda Kullanlan Kendinden Korumal Cihazlar Grsel Eratak Soru ve Cevaplar kinci Oturum Dnyada Yaanan Byk Endstriyel Kazalar-ATEX Direktiflerine Neden htiya Duyuldu? zlem zkl Tefti Kurulu nceleme ve Raporlarndaki Yayn ve Patlama Kazalar zlem zkl Patlayc Atmosferlerin (ATEX) Patlama Davranlar Abdurrahman nce Patlama Risk Deerlendirmesinde Bulank Mantk Kullanm Merve Ercan Kalkan, Veli Deniz i Sal, Gvenlii ve alma Ortamna likin 155 Sayl Szleme Tevfik Gne Soru ve Cevaplar 9 21
23 29 35 39 47
49 53 57 61 67 79
nc Oturum 87 Meskenlerde Elektrik Tesisatlarndan ya da Elektrikli Cihazlardan Kaynaklanabilecek Yangn Risklerinin Analizi Mehmet Cem engz, Mustafa Merdan 89 lkemiz tfaiye Tekilatlarnda Kiisel Korunma ve Mdahale Anlamnda ATEX Direktiflerinin Uygulanabilirlii ve Kullanm Blent Buldu 95 SAFEX INTERNATIONAL Nedir? Zafer Snmez 101
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas Soru ve Cevaplar Drdnc Oturum Patlayc Ortamlarda Elektrik ebekesi ve Elektrik Tesisat Tasarm ve Kurulumu M. Kemal Sar Patlayc Ortam Bulunan Tesislerde Projelendirme ve Ruhsat lemleri Murat Yapc Endstriyel Tesislerde Patlayc Yanc ve Zehirli Gazlar in Gaz Alglama Sistemleri zkan Karata Patlayc Madde retimi ve Ortamlarnda ATEX Uygulamalarna Bir Yaklam Sleyman Polat Yasal Parametrelerde Uygunsuzluk ve Uyumsuzluk Halil Kutlu Soru ve Cevaplar Panel; Ulusal Mevzuat ve Uygulamalar ATEX Sempozyumu Sonu Bildirgesi 109 119 121 147 151 159 167 173 181 205
BLDRLER KTABI 8
ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU
Al Konumalar
Murat Yapc - ATEX Sempozyumu Dzenleme Kurulu Bakan
Sayn Elektrik Mhendisleri Odas Ynetim Kurulu Bakanm, Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birliine bal meslek odalarmzn ynetim kurulu yeleri, yurtdndan gelen konuk konumaclarmz Uwe Klausmeyer ve Wilfried Grote, niversitelerimizin ve kurumlarmzn deerli temsilcileri ve siz katlmclar; Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl tarafndan da desteklenen, Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii Elektrik Mhendisleri Odas sekreteryasnda, Elektrik, evre, Jeoloji, Kimya, Maden ve Petrol Mhendisleri Odasnn ortak etkinlii olarak Trkiyede ilk defa dzenlenen ATEX Sempozyumuna ho geldiniz. Az nce alta arkadamzn da belirttii gibi, ksaca bir bahsetmek istiyorum. Parlayc ve patlayc ortamlarla ilgili ulusal ve uluslararas mevzuat uygulamalar, personel eitimi, i gvenlii ve ii sal, kamusal denetim, rn belgelendirme konularnda sektrde alan reticiler; rn gelitiren, rn kullanan ve denetim srecinde yer alanlarla birlikte mevzuat yapclarn bir araya getirerek, nmzdeki dnemde konunun neminin iyice anlalmasn ve ileyiinin daha salkl yrtlmesini salamak amacyla Sempozyumumuzu bugn gerekletiriyoruz. Bu amala yrttmz almalar sonucu, mevzuat, denetim, ii sal ve i gvenlii, rn belgelendirme, projelendirme ve ruhsat ilemleri konusunda bu balklar altnda toplam 4 oturumda 18 bildiri sunulacak, Ulusal Mevzuat ve Uygulamalar konulu bir panel de gerekletirilecektir. Etkinlii ortak dzenlediimiz meslek odalarna bakldnda, birok farkl meslek disiplinini ieren bylesine nemli bir konuda bir araya gelmek de bize ayr bir g katm, Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii ierisinde bir arada retme geleneini pekitirmitir. Bu ortak almann rn olan Sempozyum sonucunda, parlayc ve patlayc ortamlar konusunda lke apnda hzl bir gelime olaca aktr. Sempozyumu destekleyen Bakanlmza, emei geen Dzenleme ve Danma Kuruluna, maddi destek veren kurulularmza, Sempozyumu dzenleyen odalarmzn alanlarna ve siz deerli katlmclara, burada olduundan dolay Dzenleme Kurulu adna ok teekkr ederiz. Sempozyumun baarl olmasn ve katlmclar iin yararl bir sre ilemesini dilerim. Teekkr ederim.
BLDRLER KTABI 9
Cengiz Glta-EMO Ynetim Kurulu Bakan

Sayn Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii Ynetim Kurulu Bakanm, Sayn TRKAK Ynetim Kurulu Bakan, Sayn Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl Sanayi Genel Mdrm ve Mdr Yardmcm; Makine Kimya Endstrisinden Sayn temsilcim, TMMOBye bal odalarmzn deerli bakanlar ve ynetim kurulu yeleri, sayn konuklar, deerli meslektalarm; ncelikle ahsm ve Elektrik Mhendisleri Odas Ynetim Kurulu adna sizleri saygyla selamlyorum. Hepiniz ho geldiniz. EMO olarak yllardr kendi meslek alanlarmz ilgilendiren konularda ulusal ve uluslararas dzeyde birok sempozyum ve kongrenin altna imza atyoruz. Tm bu mesleki faaliyetlerimizde temel anlaymz, mhendislik hizmetlerinin gelimesinde ve topluma sunulmasnda bilimin ve tekniin kamu yararna uygulanmas iin aba gstermek olarak zetlenebilir. Bu anlay ile Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii ve meslek rgtmz nclnde, daha nce yeterli dzeyde ele alnmadn dndmz yeni ve nemli bir konu balyla bir aradayz. Evet, nereden aklmza geldi parlayc ve patlayc ortamlarda gvenlik ya da uluslararas ismiyle ATEX Sempozyumu? ncelikle Sempozyum balmz biraz amak gerekirse, petrol, petrol rnleri, kimya, doalgaz, kmr madenleri, hububat silolar, eker fabrikalar, kereste ve mobilya fabrikalar, ekmek frn ve fabrikalar, ila sanayii, gda sanayiinin baz kollar gibi, yanc, parlayc ve patlayc maddelerle uraan birok sanayi sektrnde, normal almada arza ve bakm gibi hallerde, gaz, toz veya yanc sv buhar gibi nedenlerle patlayc ortam olumaktadr. Bu ortamlarla ilgili dzenlemelerin genel ad ATEX direktifleri olarak anlmaktadr. 2003 ylndan bu yana alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn evirilerinde sz edilen ve Avrupadaki adyla ATEX olarak dilimize yerleen bu konuda birka dnemdir komisyon almalarmz, konuya ilikin raporlarmz srmekteydi. Bir yanyla Sanayi ve Ticaret Bakanl, yeni adyla Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl bnyesinde ATEX Komisyonunda Oda olarak katlmaktaydk. 2011 ylnn banda, zellikle bu konuda bir sempozyum ihtiyacnn gerek Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl yetkilileri, gerekse mesleki demokratik kurumlar tarafndan gndeme getirilmesi zerine, TMMOB kapsamnda, sekreteryasn Elektrik Mhendisleri Odas olarak stlendiimiz bu Sempozyumu, Maden, Jeoloji, Kimya, evre ve Petrol Mhendisleri Odasyla birlikte dzenliyoruz. zellikle sanayide, elektrik enerjisinin yan sra, LPG, LNG ve doalgaz kullanmnda da artlar grlmektedir. Bu kadar ok enerji kayna i ie kullanlrken, birok eitlilii ve riskleri olan patlayc ortamlarda daha dikkatli olunmas ve gelimelerin daha dinamik bir ekilde takip edilmesi bir zorunluluk haline gelmitir. Bu noktada, patlayc ortam oluabilecek iletmelerde alan, proje reten, montajn yaptran ve kontrol eden mhendislere k tutacak bu Sempozyumda, sektrn nn amak, daha salkl ve gvenli tesisler kurabilmek iin grevler kacana inanyoruz. Deerli konuklar, sevgili meslektalarm; insanlk, tarih boyunca yaamn srdrmesi iin gerekli olan temel gereksinimlerini ancak alma eylemiyle salayabilmitir. i sal ve i gvenlii konusu tm dnyada nemli bir problem olarak karmza kan, btn alanlar ilgilendiren alma yaamnn en temel unsurlarndan biridir. Meslek hastalklarn ve i kazalarnn nemli bir sorun olarak gndeme gelmesi sanayilemenin geliimiyle younluk kazanmtr. Sorunlarn younluuna ve toplumsal tepkilere bal olarak da zm nerileri retilmesi ve yaama geirilmesine ynelik almalar, ii sal ve i gvenlii konusundaki etkinliklere ivme kazandrmtr; ancak, yaplan tm almalara, alnan onca nleme ramen, dnyada ve lkemizde i kazalar ve meslek hastalklar can almaya, sakat brakmaya devam etmektedir. alan ii saysna gre lm oran, lkelerin gelimilik derecesiyle ters orantl biimde deimektedir. Birlemi Millerler nsan Haklar Evrensel Bildirgesinin 23. Maddesinde, Herkesin kendi zgr seimiyle belirledii bir iyerinde, adil ve elverili alma koullarnda alma hakk vardr. Salkl ve gvenli bir alma ortam salamak, alanlar salk ve gvenlik risklerine kar korumak, retimin
BLDRLER KTABI 10

devamlln salamak ve verimi arttrmak zere hi kimse zarar grmemeli, mal ve eya hasara uramamaldr denilmektedir. Buna karn, dnya genelinde i kazalar ve meslek hastalklarna ne yazk ki kalc bir zm retilememi, ii sal ve i gvenliinin temel amac ve ilkesi yaama geirilememitir. Bu konuda lkemizde yaanan i kazalar ve yaamn yitiren iiler asndan ise durum son derece ktdr. Bugn Trkiye, ILO ve Dnya Salk rgtnn raporlarnda i kazalar ve ii lmleri asndan Avrupada 1., dnyada maalesef 3. sray almaktadr. Byyoruz ve kalknyoruz sylemleri altnda her ne kadar pembe tablolar izilmeye allsa da, son 10 ylda yaanan ve birou istatistiklere bile girmeye deer bulunmayan i cinayetleriyle maalesef kar karya kaldk. Sizlerin de anmsayaca gibi, kimi kazalar kamu vicdann szlatan, hepimizin ortak acs olan toplu lmlere yol at. Bursa, Balkesir ve Zonguldakta meydana gelen maden kazalarnda len yzlerce emeki; Afin Elbistan Termik Santralinde gk altnda braktklarmz; Ankara OSTM ve vedikte nce kablo ve hidrolik ara reten, ardndan tiner ve boya imalat yapan iyerlerinde ard ardna meydana gelen patlamalar sonucu kaybettiimiz canlar; stanbul Davutpaada havai fiek atlyesinde yaanan felaketle yitirdiimiz iiler, pencereleri olmayan bir panelvan minibste malzeme tar gibi iyerlerine gtrlrken stanbulun orta yerinde selden boularak len emeki kadnlar, her gn Tuzlada yaanan i cinayetleri byme istatistiklerinin iinde doal olarak yer almadlar hibiri. Onlarn tmne maden emekilerinin ahsnda, en yetkili azlardan, Bu meslein kaderinde bu var denildi. Bu yrenin insanlar buna alk, meslee girenler bunu biliyor denildi. Mukadderat denildi. Yetmedi, dnemin alma ve Sosyal Gvenlik Bakan, madencilerin gnler sonra cesetlerine ulalmasnn ardndan, iilerin bedenlerinde yank olmadndan bahisle gzel ldklerini bile beyan etti. Aslnda bu sylemleri tekzip edercesine, Sayn Babakann 12 Eyll 2011 tarihinde stanbulda dzenlenen 19. Dnya Sal ve Gvenlii Kongresinde yapt konumada, Bat tarihinde kleliin kaldrld dorudur; ancak, emek zerindeki smrye hl tam olarak son verildiini sylemek mmkn deildir demi olmasn; yine ayn konumada dnyada yaanan krize de deinerek, Bu krizin arka plann incelediimizde, krizin ekonomik nedenleri kadar siyasi ve ahlaki boyutunu da nazar dikkate almamz gerekir. Krizin altyapsnda, sonu gelmeyen bir tketim ve kazanma hrs, israf kltr, devletlerin halklarndan bilgi saklamas gibi gayri ahlaki tutum ve davranlarn olduunu da kabul etmek gerekiyor. Yaanan bu olumsuz gelimelerin kapitalizmin gemiini sorgulamak asndan nemli bir frsat oluturduuna inanyorum eklinde konumas, bu konumann yapld lke olarak, iilerin 19. Yzyl aratmayan smr koullarnda altrld, kr hrsyla ii sal ve gvenlii iin hibir admn atlmad, neredeyse her gn yeni bir ii cinayeti yaanan bir lke Babakan olduklar iin olduka manidar olmutur. Manidardr, nk kapitalizmin gemiini sorgulayarak bu iin iinden klmas, yaananlarn aklanmas sz konusu deildir. Buradan Sayn Babakana hatrlatmak isterim ki, kapitalizm, en vahi haliyle yoluna devam etmeyi srdryor. sizliin glgesinde esnek alma, taeron sistemi daha da yaygnlayor. alma koullar her geen gn daha da arlayor. in sahibi olan firmayla ii yapan ii arasnda artk daha fazla firma giriyor, yani smr devam ediyor. Deerli katlmclar; sonu olarak imdi yaplmas gereken, insan hayatn, kamusal fayday merkezine almayan anlaylardan vazgeilerek, denetimsiz ve kuralsz almakta olan, teknolojik yenilenmelerini yapmayan, sendikalamay engelleyen ve kaza riskine ak iletmelerin etkin denetiminin yaplarak yaptrmlarn uygulanmas, ii sal ve i gvenlii mevzuatnn gnn gerekleri nda yeniden dzenlenmesidir. Bu kapsamda, ncelikle kamu ve zel tm iletmelerde, maliyet unsuru olarak grlp uygulanmayan, ii sal ve i gvenlii nlemleri eksiksiz alnmal; bata kmr ocaklar, tersaneler, parlayc ve patlayc ortamlarda oluan iletmeler olmak zere, i kazalar sonucu yaadmz can kayplar artk nlenmelidir. Bu kapsamda, zelletirmelere, taeronlamalara, hizmetlerin devrine son verilmelidir. gvenlii denetiminden birinci derecede sorumlu olan bata alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl olmak zere tm ilgili kurumlar, yaanan i kazalarnn nlenebilmesi iin grevlerini tam olarak yerine getirmeli, bu konuda kkl nlemler acilen alnmal
BLDRLER KTABI 11

ve dnsz uygulanmaldr. Kazalarn nlenebilmesi iin, bilimsel ve teknik yatrmlarn yan sra, rgtlenmenin ve sendikalamann nndeki engeller kaldrlmaldr. Faaliyet gsteren her iletmede acilen risk deerlendirmesi yaplmal, almas uygun olmayan iletmeler hemen kapatlmaldr. Tabii, bu sylediklerimizden dolay bizler, yani TMMOB bnyesinde sz syleyenler belli evrelerce, meslek alanlarmzn snrlarnda kalmamakla, daha ak bir deyimle siyasal iktidarlardan bamsz eletirel duruumuz nedeniyle hep politika yapmakla sulanmzdr. Aslnda bunu belirtmekteki amacm, toplumsal yarar ve adil bir blm konusunda sylediklerimizin tmnn mesleimizin gerek anlamda bizleri yapmaya zorunlu kld i ve yaam alanlarmzn birebir kendisi olduu gereidir. Bu balamda, enerjiden madenciye, ulamdan kentlemeye, tarmdan sanayilemeye, yani retimin her alannda insan yaamn en temel veri kabul ederek yrmeyi, rahatsz ettiimiz egemenlere gre politika yapmay srdreceiz. Tm alanlarn salkl, gvenli ortamlarda insanca alma ve yaam koullarnn takipisi olmaya devam edeceiz. Bu sempozyumda amacmz, en basit ifadeyle, Kapitalizmin snrsz ve kuralsz kr iin ucuz igc olarak gvencesiz, sigortasz, tehlikeli koullarda, insan haklarna aykr biimde altrlan ve gece yars bir tekstil fabrikasnda kan yangnda zerlerine kilitlenen kap nedeniyle yanarak len gen kzlarmz bir daha olmasn mesajn vermektir. Buradan, 29 Aralk 2005 tarihinde Bursada, tekstil fabrikasnda yanarak can veren 15 yandaki Aye Denizdalan, 18 yandaki Sadife Dd, 21 yandaki Glden ieki, 27 yandaki Necla zvereni ve 32 yandaki Sevgi Sesliyi saygyla anmak istiyorum. Bu Sempozyum, dilerim ki, onlarn sessizce aramzdan ayrlmalarna bir para ses olsun, yaananlara itiraz olsun! Hepinize sayg ve sevgilerimi sunarak, Sempozyuma baarlar diliyor; emek veren, katk koyan her kurum, kurulu ve bireylere teekkrlerimi sunuyorum.
BLDRLER KTABI 12
Mehmet Soanc-TMMOB Ynetim Kurulu Bakan

Sayn TRKAK Bakanm, Sayn Genel Mdr, kamu kurumlarnn ve sektrn ok deerli temsilcileri, rgtmzn deerli yneticileri, sevgili arkadalarm, sevgili meslektalarm, sevgili konuklar; ncelikle hepinizi TMMOB Ynetim Kurulu adna sevgiyle, saygyla, dostlukla selamlyorum. Bugn, Elektrik, evre, Jeoloji, Kimya, Maden ve Petrol Mhendisleri odalarmzn ortak etkinlii olan ve sekreteryasn Elektrik Mhendisleri Odamzn yrtt Parlayc ve Patlayc Ortamlarda Gvenlik Sempozyumunda sizlerle bir arada olmaktan byk bir onur duyduumu ifade etmek istiyorum. Bu Sempozyumun dzenlenmesinde emek veren tm arkadalarma, alanlarmza, yneticilerimize, destek veren kamu kurumlarnn ok deerli temsilcilerine ve burada bizimle grlerini paylaacak olan bilim insanlarna ve uzmanlara rgtm adna ok teekkr ederim. Szlerime balamadan nce, hemen buradan 150 metre tede yaanan ve ayn gn Siirtte yaanan terr eylemleri sonucunda kaybettiimiz canlarmzn ailelerine ve hepimize basal diliyorum. Sevgili arkadalar; aslnda hepimiz biliyor ki, bizim mesleimiz, mhendislik meslei, bilimi ve teknolojiyi insanla buluturan bir meslektir. rgtmz Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii de, odanda, znesinde insann olduu bir meslein uygulayclarnn rgtdr. nsan odakl olmasndan dolay bizim mesleimiz onurlu bir meslektir, ama bir o kadar da sorumluluklar olan bir meslektir. Dolaysyla bu meslein rgtnn, TMMOBnin de sorumluluklar ona gre artmaktadr. Sevgili arkadalar; rgtmz, bir yandan insana ve insanla kar ilenmi sulara kar kar, te yandan da insana ve insanla olan sorumluluklarn bilir ve sorumluluklarnn gereklerini yerine getirmeye alr. Bir yandan da phesiz meslektalarn, yelerin haklarnn elde edilmesine, taleplerinin gereklemesine ynelik abalarda bulunur. Sistemin btn sorunlarnn dnda olarak sylyorum: Mhendisler yanl yapnca, yaplan binalar yklr, kazanlar patlar, trenler devrilir, tarladan rn alnamaz; ormanlarmz, yeralt ve yerst kaynaklarmz yamalanr, yatrmlar boa gider. Mhendisler, yani bizler sfr hatayla almak zorundayz. Bunlar biliniyor. Bu nedenle de rgtmz, meslektalarmzn kendi konusuyla ilgili olarak uzmanlamasna ve belgelendirilmesine ynelik zel aba da sarf etmektedir. te yandan, bizim sorunlarmzn -yani artk lkemizde mhendislerin elit olmad bir ortamdan bahsediyorum- aslnda toplumun ve halkn sorunlarndan ayr tutulmayacan da bilir bu rgt. Skntl, sancl, sorunlu bir lkede yayor olmann tm sonular, mhendis kimliimizle birlikte, yurtta kimliklerimiz dolaysyla yine bizi bulur. Bunun iin de yazdklarmzn sonunda, kamuoyuna duyurularmzn sonunda mutlaka Kurtulu yok tek bana; ya hep, beraber ya hi birimiz der bu rgt. Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii, mesleki, ekonomik, sosyal ve kltrel alanlarda lkemizdeki mhendisleri, mimarlar, ehir planclarn temsil etmektedir. Bugn 23 odada kaytl ye saymz 400 bine ulamtr. Onlarn hak ve karlarn halkmzn karlar temelinde korumak ve gelitirmek; mesleki, sosyal ve kltrel gelimelerini salamak ve mesleki birikimlerini toplum yararna kullanmalarnn zeminini yaratmakla grevlidir Birliimiz. Bu amala, mesleki alanlaryla ilgili gelimelerin ve politikalarn, bugn bu Sempozyumda olduu gibi, sosyal, siyasal, ekonomik, kltrel ve tabii ki bilimsel ve teknik boyutlarn derinlemesine kavramak, yorumlamak, toplumu bilgilendirmek, bu politikalarn toplum yararna dzenlenmesi iin neriler gelitirmek ve bunlarn yaama geirilmesi iin mcadele etmek zorundadr. Birliimiz, bunlarn gerei olarak, en genel anlamda bamsz ve demokratik bir Trkiyenin yaratlmas ynndeki almalarn btnsel bir anlayla, etkinletirerek, bilimin ve tekniin yol gstericiliinde srdrmek kararllndadr. Birliimiz, bu almalarn bilimin ve tekniin nda, bilim insanlarnn ve uzmanlarn yol gstericiliinde ve 50 yl akn gemiinin birikimiyle yrtmeye kararldr. Sevgili arkadalar; Birliimiz ve bal odalar, az nce sevgili Bakkann da ifade ettii zere, lkemizde meslek alanlaryla ilgili gelien ya da geliebilecek her trl konuda gr oluturma, oluan grleri gelitirme ve bunlar kamuoyuyla paylama almalarn eletirel olduu kadar yeni almlar salayacak ekilde srdrmektedir. te bugn de kamu kurumlarnn desteiyle, ama bu anla-
BLDRLER KTABI 13

yla oluturduumuz bu Sempozyumda bu konuyla ilgili arkadalarmz bir araya geldiler. Bugnk konumuz da tmyle insana ve yaama dairdir. Parlayc ve patlayc ortamlarda gvenlik kavram iin, ncelikle de ii sal ve i gvenlii alanna bakmamz gerekir. Bugn lkemizde, birok sanayi sektrnde retim aamasnda parlayc, yanc ve patlayc maddeler kullanlmakta ve ne yazk ki lkemizde i gvenliine yeterli nemin verilmemesi, yasal mevzuatlarn gelitirilmemi olmas nedeniyle ok sayda lml i kazalar, ak ifadesiyle i cinayetleri yaanmaktadr. Avrupada ve dnyada bir lkenin gerekten ilk 3 sray almas, bu konuda emek vermek isteyen, insan ve yaam hayatn ortasna koyan herkes iin anlamldr, nemlidir. Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii bunun iin ii sal ve i gvenliinde gerekli etkinlikleri dzenlemeyi srdrmektedir. Resmi istatistikleri sylyoruz. lkemizde i sal ve gvenliine gereken nemin verilmediini; yasa, ynetmelik ve uygulamalarda ciddi yetersizlikler bulunduunu gstermektedir. veren kesimi ve kamu ivereni durumundaki devlet, neoliberal ekonomik politikalarn da etkisiyle konuya maalesef gereken zeni gstermemektedir. gvencesinin azalmas, alma koullarnn arlamas; zelletirme, sendikaszlatrma ve taeronlatrmann yaygnlamas; sosyal gvenlik ve gvenceden yoksun kayt d iilik, her yl bu lkede 80 bin civarnda seyreden i kazalarnn ve kaytlara giremeyen meslek hastalklarnn nedenleri arasndadr. Bugn lkemizde meslek hastalklarna ilikin zel bir alma maalesef bulunmamaktadr. i sal ve i gvenlii hizmetlerinin kamusal bir hizmet olarak alglanmas salanmas bir devlet politikas olmaldr. i sal ve i gvenlii konusunda alma koullar arasndaki nedensel ilikileri aratrmak ve bilimsel aratrma yapacak kurumlar mutlaka bu lkede oluturulmaldr. Eitim kurumlarmz bu konuda zendirilmelidir. Eitim ve retim mfredat, ortarenimden balanarak, i sal ve gvenlii konusunu da ierecek ekilde dzenlenmelidir. Btn okullarda i sal ve gvenlii eitimi yaplmal. niversitelerimizin ilgili btn fakltelerinde, btn mhendislik alanlarnda i sal ve gvenlii krsleri mutlaka oluturulmaldr. i sal ve i gvenlii eitimine nem verilmeli, eitim almam alana kesinlikle iba yaptrlmamaldr. Eitimler ilgili meslek rgtleri tarafndan verilmeli, bu eitimler zerk olmaldr. i sal ve gvenlii nlemleri, iyeri mekan, teknoloji, retimde kullanlan hammadde, retilen rn, ergonomi ve benzeri konular daha retim tesisinin projelendirme aamasnda planlanmaldr. retim srecinde kullanlan ekipmanlar ve kiisel koruyucular ilgili standart ve mevzuata uygun olarak retilmelidir. Bu konuda gerekten son dnemde TRKAKn yapt giriimleri de Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii ve bal odalar desteklemektedir. Bu konuda zorunlu standartlar oluturulmal; retim, sat ve kullanm srasnda bunlar mutlaka bamsz denetim organlarnda denetlenmelidir. Standart d malzemelerin piyasaya girii ve sunumu engellenmeli, bu konuda bir denetim a oluturulmaldr. Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birliinin sonu bildirgeleri, ii sal ve i gvenlii konusunda yaymlad raporlar ok detayldr. Ben, sadece burada balklarn okudum. Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii ve bal odalar bu nermelerinin arkasndadr. alkan bir rgttr. Kamu kurum ve kurulularnn, Birliimizin ve bal odalarmzn syledikleri szleri dinlemesi gerekir. Sevgili arkadalar; bizce, paylalan bilgi en deerli bilgidir. 3 gn boyunca srecek bu Sempozyumda, ii sal ve i gvenlii alannda zel bir alan olan parlayc ve patlayc ortamlarda gvenlik kavram btn teknik boyutlaryla, btn siyasi boyutlaryla, btn sosyal boyutlaryla, btn kltrel boyutlaryla hem mhendislerce, hem kamunun deerli temsilcilerince dile getirilecektir. Diliyorum, bu Sempozyum sonucunda oluturulacak olan Sonu Bildirgemizdeki bu alana ilikin, insandan, emekten, halktan, adaletten yana duru sergileyenlerin grleri gerek yerel, gerek merkezi idarelerce de deerli bulunur ve devlet ynetim biiminde de buradaki szler bir ekilde yerini bulur. Szlerimi bitirirken, yelerinin sorunlarn toplumsal sorunlardan ayrt etmeyen, emekten ve demokrasiden yana tavrn ifade eden ve glendiren, toplumsal sorumluluu gerei toplumsal muhalefetin iinde phesiz yer alan Birliimiz, bugn de dnyada ve lkemizde yaananlara seyirci kalmayarak, savaa kar bar, eitsizlie kar adaleti, iddete kar kardelii, smrye kar emei savunmaya; baka bir Trkiye, baka bir dnya mcadelesinde onurlu ve dik yryn srdrmeye devam edecektir. Hepinize sevgiler sunuyorum.
BLDRLER KTABI 14
Ahmet Erol Abdullaholu-MKE

Sayn konuklar; hepinizi saygyla selamlyorum. Konumamn daha iyi anlalabilmesi amacyla nce kendimi tantmakla balamak istiyorum szlerime. Atlye mhendisi olarak baladm Makine Kimya Elmada Barut Fabrikasnda 25 yl deiik grevlerde bulundum. Son 12 yldr da Makine Kimya Endstrisi Kurumunda teknik bamfetti olarak grev yapmaktaym. Kurumumuz salonlarnda, snrl da olsa, bu yln ocak aynda, ATEX, Parlayc ve Patlayc Ortamlarda Gvenlik konulu bir alma yaplmtr. Bu tr etkinlikleri canl tutmak, gndemde tutmak nemlidir. Son yllarda yaanan i kazalar bize gstermektedir ki, bugn lkemizde tehlikeli maddelerle gerek yasal prosedrlerin yerine getirilmeden izinsiz olarak alan ve riskleri gz ard edilerek alan iyerlerinin olduu hepimizin malumudur. Birka yl nce Davutpaadaki havai fiek fabrikasndaki patlama, yine bu yln banda OSTMde meydana gelen patlamalarn -ilki jeneratr retim fabrikasnda, ikincisi gaz dolum tesisinde- patlama nedeninin, ayn tplerin oksijen ve doalgaz iin kullanld bilirkii raporlarnda yer almaktadr. Her iki patlamada toplam 20 kiinin ld, 42 kiinin yaraland, bu retim tesislerinin izinsiz olarak altklar ve gvenlik nlemlerini ihmal ettiklerini basnda yaynlanan bilirkii raporlarndan ve geen hafta yaplan mahkeme ifadelerinden renmekteyiz. Yeri gelmiken, arkadamn bandan geen bir olay anlataym. Elmada Barut Fabrikasnda uzun yllar alan ve i gvenlii uzmanl belgesi olan arkadam emekli olduktan sonra zel sektr bir firma, arkadamla i gvenlii konusunda alma isteinde bulunuyor. Arkadam da nce fabrikay gezmek istiyor. Gezi srasnda, birok gvenlik nlemlerinin alnmadn, iletken zeminin olmadn, alanlarn koruyucu giysilerinin olmadn, iletken ayakkablarnn olmadn, exproof malzeme kullanlmadn grmesi zerine fabrika yetkililerini uyaryor. Tabii, arkadam, eer kendileriyle alrsa, bu tr eylerin yerine getirilmesi gerektiini sylyor. Ama firma, Bugne kadar bir ey olmad, herhangi bir patlama yaamadk dedikten sonra, arkadam almayacan ifade edip ayrlyor. Fabrikada iki ay sonra bir patlama meydana geliyor ve iki kiinin hayatna mal oluyor. Kazalarn nedenlerine gre incelendiinde, yzde 88inin gvensiz davrantan -insan hatas- yzde 10unun gvensiz durumdan -mekanik hatalar- yzde 2sinin de doal afetler, ngrlemeyen, sebebi bilinemeyen durumlardan kaynakland belirlenmitir. Kazann ardndan, Dikkatim dald. imdiye kadar hep byle yapyorduk. Byle olacan dnemedim. Bilmiyordum. Acelem vard. Bana bir ey olmaz denilmektedir. Avrupa Birliiyle mevzuat uyum almalar erevesinde yaynlanan direktiflerde, ynetmeliklerde iki husus ne kmaktadr; birincisi eitim, ikincisi risk deerlendirmesi. Kazalar, ilk 5 ylda alanlarn ie alma ve adaptasyon dneminde, daha uzun sreli almalarda ise iletme krlnden ve fazla mesaili youn bir almadan kaynaklanabilmektedir. lk 5 yllk dnemde iba eitimlerine arlk verilmesiyle alma risklerinin retilmesinin gerektii, 5 yllk sre sonunda personelin ie almas ve deneyim kazanm olmas avantaj gibi grnse de, zamanla iletme krl olarak tanmlanan tehlikeleri kanksama, riskleri kmseme, umursamazlk, aldrmazlk gibi, gvenlik asndan tehlikeli, kt alkanlklarn balamas iin yeterli bir zaman olmaktadr. Bunlara kar tekrarlanan eitimler ve sk denetimler yaplmal, eitim ve denetimlerde kararllk gsterilmeli. Sadece denetim elemanlarnn denetlemesiyle kazalarn nne geilememektedir. Bizzat o ite sorumlu kiilerin en stten en alta, raa kadar bilinlenmesiyle ve ilgisiyle kazalarn en aza inecei inancndaym. lkemiz, Avrupa ve dnya i kazalarnda ilk 3 srada yer almaktadr. lmcl kaza sklk oranna
BLDRLER KTABI 15

bakldnda, Trkiye, Avrupa lkeleri arasnda yzde 20.5 rakamyla ilk srada yer alyor. Bize en yakn olan Portekize 3 kat fark atyoruz. Bu yazgy deitirmek elimizdedir. yle sanyorum ki, biz bu konuyu gndemde tuttuka daha iyiye gideceiz. Bu Sempozyuma emei geenlere ve beni dinleyen sizlere ok teekkr ediyorum.
BLDRLER KTABI 16
Mehmet Vehbi Gnan -TRKAK Ynetim Kurulu Bakan

Kymetli arkadalar, kymetli katlmclar, yurtiinden ve yurtdndan bu almaya itirak eden deerli bilim adamlar, deerli brokrat arkadalarmz, Bakanlmzn kymetli Genel Mdr Sfyan bey, odalarmzn kymetli yneticileri, kymetli yeleri; hepinizi Trk Akreditasyon Kurumu adna saygyla selamlyorum. Mimar-mhendis odalarmzn tertip etmi olduu bu gzel alma, lkemiz iin nispeten yeni olan; fakat ok ok nemli olan bu alandaki nemli almadan dolay, bunu organize etmelerinden dolay sizleri tebrik ediyorum. Bu, hem uluslararas alanda, hem de lke ierisinde kurumlarmz arasnda olsun, sanayi-ticaret kurulularmzla kamu kurulular arasnda veya meslek kurulular arasnda bilgi paylamna ok fazla ihtiya olduu hepimizin malumu. O anlamda ok gzel bir organizasyon olduunu sylemeliyim. Bu vesileyle, hem konunun nemi, hem de akreditasyon faaliyetleri, TRKAKn faaliyetleri hakknda ksa bilgiler arz etmek istiyorum. Ekonomik hayatn, ticari, snai hayatn gelimesiyle birlikte; keza uluslararas alanda yatrmlarn, ticaretin gelimesiyle birlikte akreditasyon faaliyetlerinin nemi de artyor. Genel anlamda kalite altyapsnn neminin arttn sylemek lazm tabii. Bu kalite altyapsnn, kalite uygulamalarnn -ki, bunun ierisinde standardizasyon var, akreditasyon var, piyasa gzetim denetimi var- bu sistemin, bu altyapnn iyi almas, lkelerin, ekonomilerin rekabet gcn de arttryor phesiz. Akreditasyon alanndan sz edersek, phesiz ki, genel anlamda kalite altyapsnn veya akreditasyon altyapsnn gelimesiyle birlikte rn ve hizmetlere ilikin olarak dzenlenen belgeler, bir muayene kuruluunun dzenledii belge veya rn belgelendirme kuruluunun dzenledii belge, personel belgeleri, sistem uygunluunu gsteren belgeler, laboratuarlarn sonular, test muayene sonular, btn bunlar uluslararas geerlilie sahip oluyor ve bylece, hem lke ierisinde, hem de uluslararas alanda mal ve hizmet alm satm kolaylayor. Akredite olmu bir uygunluk deerlendirme kuruluundan, bir laboratuardan belgelenmi olan mal ve hizmet, hem ulusal alanda, i piyasada, hem de uluslararas alanda ok daha rahat bir ekilde, rekabet gc yksek ekilde sirkle ediyor, alm satm konusu oluyor. Trk Akreditasyon Kurumu 8 yldan beri akreditasyon faaliyeti yapyor; ancak, Avrupa Akreditasyon Kurumu, Uluslararas Laboratuarlar Birlii, Uluslararas Akreditasyon Forumu gibi mhim kurulularn bu alandaki uluslararas kurulularla tannma anlamalar 2006 ylndan beri. u an itibaryla da sanayi ve ticaret alanndaki 600 civarnda kuruluumuzu akredite etmi durumdayz. Bunlar arlkl olarak sanayi ve ticaret hayatmzda hizmet eden laboratuar. ster makine olsun, ister elektrik-elektronik, otomotiv, kimya, gda, evre, bu alanlardaki laboratuarlar ve muayene kurulular tabii nemli yer arz ediyor. Personel belgelendirme kurulular henz yeni bir alan. Dier taraftan rn belgelendirme gibi konular, ki bunun ierisinde ATEX konusundaki o direktife gre muayene kurulularnn belgelendirilmesi de giriyor. Geldiimiz noktada, yine ATEX konusunu da ilgilendiren CE iaretlemesi ok nem arz ediyor. Trkiyedeki onaylanm kurulu olmak isteyen kurulularmz ilgili bakanlklara mracaat ediyorlar. Avrupa Komisyonunca en son karlan 765 ve 768 sayl tzkler nceki uygulamalara gre bir miktar deiiklik getiriyor. CE iaretlemesi yapmak isteyen kurulularn, onaylanm kurulu olmak isteyen birimlerin, kurulularn ncelikle akredite olmalarn zorunlu hale getiriyor. O anlamda bu ok nemli. Zaman ierisinde, lkemizde bu da zorunlu hale gelmi olacak. Bu konuyla ilgili olarak bakanlklar aras almalar da sryor. ATEX Direktifi lkemizde ynetmelik olarak yaynland. TRKAK olarak iki kuruluumuzu akredite etmi durumdayz halen. Biraz evvel sylediim gibi, bu alan yeni bir alan. Tabii, nemi hibir zaman gz ard edilmeyecek bir alan. Zaman ierisinde, hem muayene kuruluu anlamnda, hem de rn
BLDRLER KTABI 17

belgelendirme kuruluu anlamnda akredite olacak kurulularmz artacak. ATEXle alkal olarak belki detay bir bilgi; ama ayet bir ortamn patlayclnn muayenesi sz konusuysa, bir kurulu bunun belgelendirmesini yapyorsa, ona muayene konusunda akreditasyon vermi oluyoruz ki, o da 17020 Standard ve ATEX Direktifine gre TRKAK tarafndan yaplan inceleme olmu oluyor; ama ayet ngilizcesiyle fireproof denilen bir malzeme retilmekteyse, bir rn retilmekteyse, o zaman da 45011 Standard ve yine ATEX Direktifine gre inceleme yapyor ekiplerimiz. Gerek bu ok nemli alan, ATEX Direktifinin alma alan, gerekse dier alanlarda belgelendirme, muayene hizmetleri ve laboratuarlar -ki, bunlar btn reticilerimize hizmet veriyor- bu alanlara ilikin akreditasyonlar almalarmz TRKAK olarak, gerek Avrupa standartlar, gerekse uluslararas standartlar erevesinde, sayy arttrarak, almamz hzlandrarak devam ediyoruz. Akredite ettiimiz kurulularn bu niteliklerinin devamn da denetimlerimizle gzlemlemi oluyoruz. Yeni akreditasyon alanlar da yine bizim zerinde altmz alanlar. Bu gzel, bu nemli konuyu gndeme getiren Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birliimiz ve bal odalar, buna katk veren odalarmz, bunu destekleyen kamu kurulularmz tebrik ediyorum. Bu vesileyle ok nemli bir bilgi paylam ortam kurulduunu sylemek istiyorum. Tekrar hepinize selam ve sayglarm sunuyorum. yi bir alma, iyi bir ibirlii olmasn temenni ediyorum. Teekkr ediyorum.
BLDRLER KTABI 18
Sfyan Emirolu -Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl Sanayi Genel Mdr

ok deerli Birlik Bakanm, TRKAK Bakanm, deerli bakanlar, ok deerli katlmclar; ben de szlerimin banda tm katlmclar ahsm ve Bakanlm adna saygyla selamlyorum. Bugn gerekten ok nemli bir konuyu, insan iin ok nemli bir konuyu tartmak zere burada bulunuyoruz ve 3 gn boyunca bu konu her ynyle tartlm olacak. Trkiyenin bir hedefi var; hepimizin kilitlendii, odaklandmz bir hedefi var; 2023 ylnda Trkiye, dnyada ilk 10 ekonomi arasna girmek istiyor, 500 milyar dolar ihracat yapmak istiyor. Tabii, bu ihracat sanayileerek yapacak. Bildiiniz gibi, imalat sanayi bizim ihracatta en nemli ihracat kalemimiz. Bu ynyle baktmz zaman, Trkiye ok hzl ilerleyen bir lke ve bu paralelde de ii sal ve i gvenlii de ok nem arz ediyor; fakat biraz nceki konumaclarn da ifade ettii gibi, maalesef, Trkiye bu alanda ok ciddi gerilerde, ok parlak bir durumu yok. Dier istatistiklere baktmzda, Trkiyedeki i kazalarnn yzde 98i nlenebilir nitelikte ve nedenleri de yine biraz nce ok deerli konumaclar tarafndan ifade edildi. Bu konuda Trkiyenin mevzuat olarak bir problemi yok; yani bugn ada dnyada teknik mevzuat olarak ne varsa, Trkiye, bunlarn tamamn uyumlatrm ve Trk mevzuat haline getirmi durumda. Bugn tartlan ATEX konusunda da iki tane belli bal mevzuat var; bunlardan birisi alma Bakanlyla ilgili, biri de bizim Bakanlmzla ilgili 94/6 AT Ynetmelii. Gerekten bu noktada biz gayret sarf ediyoruz. Bu Ynetmeliin gerekten uygulanabilmesi iin, tm kesimlerle ii sal ve i gvenlii ortamnn oluturulabilmesi iin bu alanda yaplan eyler var. lk nce belgelendirme kurulular var. Bu alanda retilen rnlerin belgelendirilmesi gerekiyor. ki tane firma, birincisi IEP, Bakanlmz tarafndan onaylanm kurulu olarak atanm durumda. kinci firmamz da ok yaknda bu alanda onaylanm kurulu olarak atanacak ve Trkiyede bu alandaki belgelendirme problemi byk oranda zlm olacak. Bakanlk olarak biz, baka ne yapyoruz bu alanda, ksaca onlardan bahsetmek istiyorum. Bildiiniz gibi, bizim Makine Teknik Komitemiz var; bunun altnda bir ATEX alma Grubu oluturduk. Hem ilgili zel sektr ve sivil toplum kurulular, hem de kamunun ilgili kesimleriyle bu alandaki skntlar konumak, zm yollar aramak, bu alanda yaplacak mevzuat deiikliklerini ya da dzenlemelerini birlikte hazrlamak ve yaynlamak zere bu alanda almalar yapyoruz. Sizinle paylamak istediim bir dier nemli konu, bu alandaki piyasa gzetim denetim hizmetlerine ciddi nem veriyoruz. Bakanlmz, 81 ilde, il mdrlkleri bnyesinde piyasa gzetim denetim elemanlar bulundurmakta, 510 tane de piyasa gzetim denetim elemanmz var. Bu elemanlarmzla ATEX kapsamndaki rnlerin piyasa gzetim denetimlerini yapyoruz ve bu noktada hassas davranmaya gayret ediyoruz. Birka rakam vermek istiyorum. 2011 ylnn ilk 8 aynda, ATEX kapsamnda 431 iyeri ziyaret edilmi, 431 rn denetlenmi ve bu rnlerden 53nn mevcut mevzuata aykr olduu tespit edilmi. Malumunuz, bu rnlerin bir ksm toplatlyor, bir ksmnn dzeltilmesi isteniyor ve idari para cezalar uygulanyor. Bu noktadaki denetimlerin de arttrlarak srdrlmesi zere youn gayret sarf ediyoruz. Bu alanda Bakanlmz, Sanayi rnleri Gvenlii ve Denetimi diye yeni bir genel mdrlk oluturdu. Bu Genel Mdrln mnhasran ii, piyasadaki sanayi rnlerinin denetimi olacak; standartlara, mevcut teknik dzenlemelere, ynetmeliklere uygun olarak retilip retilmedii hususunun denetlenmesi olacak. Bundan sonra ATEX rnleri konusunda bu Genel Mdrlmz daha etkin ve verimli bir alma yapacak. Bu alanda, ii sal ve i gvenliinin daha st standartlara getirilmesi, Trkiyenin bu kt manzarasnn daha iyi bir noktaya getirilmesi iin aba sarf edeceiz. Sz ok fazla uzatmak istemiyorum. Gerekten ok nemli bir konu. Umuyorum ki, ok nemli ktlar elde edilecek. Bu Sempozyumun tm sektre, tm ilgililere hayrl uurlu olmasn ve baarl gemesini diliyorum. Teekkrler.
BLDRLER KTABI 19
BLDRLER KTABI 22
94/9/AT ATEX Ynetmelii Onaylanm Kurulu ve rn Belgelendirme 94/9/EC ATEX Directive Notified Body and Product Certification
Salih AYDIN Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl
salih.aydin@sanayi.gov.tr. without the necessary marking on it which clarifies the group and category belong to.
zet
Gelien dnyada gelimelere paralel olarak olumsuzluklar da ortaya kmaktadr. Bu olumsuzluklarn bertaraf edilmesine ynelik de baz tedbirler alnarak gvenliin salanmas srdrlmektedir. Dnyada teknolojik faaliyetler srecinde retim esnasnda yangn ve patlamalarn ortaya kma ihtimaline kar alnan nlemler incelendiinde deiik prosedrler uygulanmakla beraber amacn daha iyiyi yakalamak olduu gzkmektedir. Tehlike olarak algladmz, patlama ve yangnlarn ortaya kmamas iin temel unsur olan oksijen, tututurucu ve yanc maddelerin bir araya gelmesinin nne geilmesi gerekmektedir. Gnlk yaantmzda hem alanlarn salklarnn korunmasna hem de alan makine ve tehizatn ortama kvlcm yayacak nitelikte olmamasna ynelik kaide ve kurallar getirilmesi Ynetmelikleri olan 99/92/EC ve 94/9/EC sayl Ynetmelikler AB tarafndan bu hususta alnm olan nlemlerdir. lkemiz de ABye aday lke ve Gmrk Birliinde olmasndan dolay bu nlemleri uygulamak zorundadr. Bunlardan biri olan 94/9/AT sayl Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili Ynetmelik , 31 Aralk 2003 ten itibaren uygulamaya konulmutur. Bu Ynetmelik sayesinde lkemizdeki ekipman reticilerine, ithalatlarna ve datclarna; rnlerin kullanlacaklar ortamlarna gre retilerek iaretlenmeleri yaplm olmak kayd ile piyasaya srlmeleri zorunluluu getirilmitir.
1.Giri
Avrupa Birliinde ATEX (patlayc ortamlar) hususunda 2 ayr ynetmelik mevcuttur. Bunlardan birincisi patlayc ortamlarda alanlarn ve i yerlerinin gvenlii ile ilgili olan 1999/92/EC Ynetmelii, dieri ise, patlayc ortamlarda kullanlmas gereken ekipman, tehizat ve kontrol cihazlarn nasl olmas gerektiini dzenleyen 94/9/EC Ynetmeliidir. lkemizde de bu iki Ynetmelik iki ayr Bakanln sorumluluunda olmakla birlikte i yerleri ve alanlar ilgilendiren ynetmelik 99/92/AT rumuzuyla deil ismiyle anlmaktadr. Avrupa Birliinde 1999/92/EC Ynetmelii 28 Ocak 2000 tarihinde dier 94/9/EC ATEX Ynetmelii ise 01 Temmuz 2003 tarihinden itibaren zorunlu uygulamaya girmitir. lkemizde ise 1999/92/EC sayl Ynetmelik, bu Ynetmeliin uygulanmasndan sorumlu kurum olan alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan, Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik olarak 26.12.2003 tarihli ve 25328 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmi olup; 26.12.2006 tarihine kadar btn iletmelerin kendilerini ynetmelik artlarna uygun hale getirmelerini art komutur. 99/92/AT sayl Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmeliin uygunluk iareti olup; dier 94/9/AT sayl Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili eklinde olup, Ynetmeliin uygunluk iareti ise Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl tarafndan 27.10.2002 tarihli ve 24919 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak 31.12.2003 te uygulamaya girmitir. Daha sonra bir ksm deiikliklere binaen 30.12.2006 da 26392 sayl Resmi Gazetede tekrar yaymlanarak uygulanmasna devam edilmektedir.
Abstract
While technological developments have been improved, lots of unexpected bad situations have been occurred in the world at the same. As, some precaution is taken in order to avoid occurring these bad situations and to ensure the essential security. When the precaution taken against the fire or explosion during the production is inspected upon the technological improvements in the world, it is seen that the same aim is to find the best solution . It is very important that the three factors, which are oxygen, igniting and flammable objects, must not be all together, other wise the explosion and fires can break out. The directives of 99/92/EC and 94/9/EC which ensure the workers health and provide the safety rules against the explosive atmosphere while machine works in the plants are the EUs precaution in these areas. Because of having been a member of Customs Union and EU Candidate Country, Turkey have to apply these precautions. The directive (94/9/EC) of Equipments and protective systems intended for use in potentially explosive atmospheres has been brought in a technical legislation and enforced since 31 th December 2003. Therefore , the producers, importers and distributors have not been allowed to market any product
Bulunduu ortamda patlamaya sebebiyet verme riski tayan ekipmanlar, koruyucu sistemler ve cihazla ilgili olarak; iaretlenmeleri de dahil olmak zere alnacak nlemlerin bir btndr.
BLDRLER KTABI 23
2 . 94/9/AT sayl Ynetmelik:

Bu ynetmeliin amac, ynetmelik kapsamna giren muhtemel patlayc ortamda kullanlan tehizatn ve koruyucu sistemlerin gvenli olarak piyasaya arz iin gerekli emniyet kurallar ile uygunluk deerlendirme prosedrlerine ilikin usul ve esaslar belirlemektir. Kapsam ise yanc gazlarn, buharlarn, dumanlarn ya da tozlarn mevcudiyetiyle ortaya kan muhtemel patlayc ortamda kullanlabilecek ekipman ve koruyucu sistemlerdir. rnek olarak; elektrikli motorlar, kompresrler, dizel motorlar, aydnlatma tesisatlar, kontrol ve iletiim cihazlar, dinleme, izleme ve arama cihazlar ekipman olarak gsterilebilir. Koruyucu sistemler ise; yaylmann balatabilecei bir patlamay veya zarara sebebiyet vermeyi nleyen aygtlardr. Bunlar; yangn sndrcleri, basntan koruma panelleri, sndrme sistemleri, hzl hareket eden kapama valfleri gibi donanmlardr. Kapsam d alanlar: Tbbi cihazlar, Patlama tehlikesinin sadece patlayc maddelerin veya kararsz kimyasal maddelerin bulunmasndan kaynakland tehizat ve koruyucu sistemler, muhtemel patlayc ortamlarn yalnzca kazayla gaz sznts sonucu nadiren oluabilecei ev ortamnda ve ticari olmayan ortamlarda kullanlan tehizatlar, Kiisel Koruyucu Donanm ile lgili Ynetmelik (89/686/AT) kapsamndaki kiisel koruyucu tehizatlar, zerindeki tehizatlarla birlikte ak denizde seyreden gemiler ve kydan uzaktaki seyyar su niteleri, ulam vastalar, silah, mhimmat ve sava malzemeleridir. 2.1 Trkiyede mevcut muhtemel patlayc ortamlar: LPG ve Dier Petrol rnleri retim, Dolum ve Datm Tesisleri, Maden Ocaklar, Un Deirmenleri, Trafo malathaneleri, Elektrikli Cihaz ve Tehizat malathaneleri, Frn veya Elektrostatik Boya Yaplan yerleri, Ham Deri malathaneleri, Ak malathanelerinin Baz Blmleri, Zeytinya ve Dier Ya malathaneleri, Boya ve Tiner malathaneleri, Kimyevi Tahlil Laboratuarlar, rnlerin belgelendirilme ilemlerinde ana unsur, kullanlacaklar yerlere gre ynetmelikte belirlenmi olan prosedrlerin uygulanmasdr. Bu sebeple rn reticileri belgelendirme ilemine nce rnlerinin nerede kullanlmasn amalam iseler o ortama gre risk deerlendirmesi yaparak retime gemek zorundadr. O itibarla nce rnlerin kullanlacaklar ortamlarn tarif edilerek belirlenmesi gerekmektedir. Bu ortamlara bir gz atarak inceleyecek olursak: Elektromanyetik dalgalar yonlatrc radyasyon Scak yzeyler Alevler ve scak gazlar Mekanik olarak ortaya kan kvlcmlar Optik radyasyon Kimyasal alev
3. rn Belgelendirme, rnlerin Snflandrlmas

94/9/AT sayl Ynetmelikte rnlerin kullanlacak olduklar yerlere gre belgelendirilmeleri deiik prosedrlere baldr. Yani ayn bir rn kullanlacak olduu ortama yani grup ve kategoriye gre deiik ilemlerden geerek belgelendirilip iaretlenerek piyasadaki yerini alr. Patlayc ortam olarak kabul edilen ortamlarda kullanlmas amacyla retilmek istenen bir rnn ilk nce Ynetmeliin Ek III.nde belirtilen AT Tip inceleme modlne sahip olmas gerekmektedir. Bu ilemden sonra dier prosedrlerden gerekli olanlardan biri tercih edilebilir. Atex Ynetmelii Modllerine genel bir gz atacak olursak; Ek III AT Tip ncelemesi Modl Ek IV retim Kalite Gvencesi Modl Ek V rn Dorulama Modl Ek VI Tipe Uygunluk Modl Ek VII rn Kalite Gvencesi Modl Ek VIII retim Kontrol Modl Ek IX Birim Dorulama Modl olarak grrz.
3.1.rn Grup ve Kategorileri

I Grup M1 / M2 M1 Kategorisi: Yksek seviyede koruma salayabilecek ekilde tasarlanm ve gerektiinde buna ynelik olarak ilave zel koruma aralar ile tehiz edilmi tehizat kapsar. (Srekli almaya devam etmesi gereken tehizatlar)
2.2 Patlama sebepleri Elektrik kvlcmlar Arklar Ani parlamalar Elektrostatik boalmalar
BLDRLER KTABI 24
M2 Kategorisi: Yalnzca yksek seviyede koruma salayabilecek ekilde tasarlanm tehizat kapsar. (Srekli almayan tehizat tanmlar, patlama annda sistemin enerjisi kesilir.) II Grup 1. Kategori 2 .Kategori 3. Kategori
belirlenmi ise retim Kalite Kontrol veya rn Dorulama yntemi ona gre kontrol ve deerlendirmelerini yaparak sorumlulua ortak olur. Bundan sonra da rnne ait bir AT Uygunluk Beyan dzenleyerek, rnne olmas gereken teknik deerleri yazarak belgelendirmede grev alan onaylanm kuruluun numarasn CE iaretinin nne gelecek ekilde yerletirerek etiketlendirir. I Grup M2 Kategorisi rn iin ise; Tip Onayndan sonra bu defa Ynetmeliin Ek VI veya Ek VII. den birini tercih ederek deerlendirmesini yine bir onaylanm kurulu marifetiyle yaparak, Uygunluk Beyannn ardndan rnne CE aretini ilitirir. Tabi bu sefer ya rn Kalite Kontrol ya da Tipe Uygunluk modllerinden birisini semek zorunluluu vardr. II. Grup rnlerde ise 1. kategori rn iin M1in; 2. kategori rn iin ise M2nin yntemini uygulamak zorundadr. II. Grup 2. kategori elektriksiz ve iten yanmal motorlar haricindeki rnler iin onaylanm kurulularca teknik belgelendirmeye gerek olmayp, sadece onaylanm kurululara retmi olduu rnnn teknik dosyasn gndererek, teknik dosyay teslim ettiine dair bir belge alarak bu belgeyi muhafaza eder ve i retim kontrol dediimiz yntemi uygular. rnne vuraca CE iaretinin nne bu defa onaylanm kuruluun numarasn vurmaz. II. Grup 3. kategori rnlerde ise kendisi deerlendirme yaparak i retim kontrol dediimiz yntemi uygulayarak rnne CE iaretini ilitirir. rnnn teknik dosyasn kendisi muhafaza eder. Ek IX Birin Dorulama Modl ise retici her bir rn iin her bir ortama ait rnlerde bu modul tercih etme hakkna sahiptir.
1.Kategori Zone 0 Patlayc bir ortamn srekli veya ok uzun periyotlarda bulunduu, en yksek riskli alandr. 2. Kategori: Zone 1 Patlayc ortamn ksa periyotlarda grld alanlardr, ama sre olumas durumunda bu tehizatn enerjisinin kesilmesi amalanmaktadr. Bu kategorideki rnler biraz daha fiziki zor artlarda kullanlabilecek ekilde retilirler. 3. Kategori: Zone 2 Yanabilir bir materyalin patlayc younluunun beklenmedii, sadece ok ksa srede rnein yllk 10 saati gemeyen ortamlar olarak tarif edilirler.
4 arteleme
94/9/AT ATEX Ynetmelik kapsam rnn zerine CE iaretinin yanna rnn kalite sisteminde grev alm olan uygunluk iareti, onaylanm kuruluun numaras, rnn hangi ortamda kullanlabileceinin iareti, gazl ortamda m yoksa tozlu ortamda m kullanlabileceinin belirtilmesi, rnn elektrikli olup olmadnn iareti ve ayrca hangi gazlara ve tozlara kar da korumaya sahip olduklarn da belirtilmesi dier bir gerekliliktir.
Tablo: 1 rn gruplar tablosu
3.2. Uygunluk Prosedrleri

Tablo 1de de belirtildii gibi, rn I Grup M1 Kategorisinde ise retici rnn risk deerlendirmesini yaparak, rnde uygulayaca eylemleri ve btn teknik deerleri kaydedecei bir teknik dosya hazrlayacaktr. Bu teknik dosya rn piyasaya sunulduktan sonra bile 10 yl sreyle muhafaza edilmek zorundadr. lgili standard belirleyip rnn retimine geer ve retmi olduu rn tercih edebilecei herhangi bir onaylanm kurulua kontrol ettirerek rn 94/9/AT sayl Ynetmelie gre retmi olduunu belgeletir. Bu belgeyi onaylanm kurulutan alarak saklar ve gerektii yerlerde kullanr. Arkasndan Ynetmeliin Ek IV veya Ek Vinde belirtilmi olan modllerden birisini tercih ederek her hangi bir onaylanm kurulutan bu rnleri belirlenmi olan prosedrler kapsamnda retmekte olduuna dair onaylanm kuruluun belgesini alr. Onaylanm kurulu hangi yntem
CE .
II G D EEx e II T4 olduu gibi.
rnlerin iaretlenmelerinde yine rnn ortam scaklk deerleri ile rnn alr vaziyetteki durumunda msaade edilebilen rn yzey scaklklarnn da belirtilmesi, IP koruma derecelerinin de belirtilmeleri gerekmektedir.
BLDRLER KTABI 25
Aksamlarn zerine CE iareti vurulmas uygulanmamaktadr. Bir aksam Ynetmelik hkmlerine gre imal edilerek iaretlenmeleri de yaplr fakat zerine CE iareti ilitirilmez. nk aksamlar kendi balarna bamsz bir fonksiyona sahip deildirler.
Dier taraftan ynetmelikte belirtilen bamsz koruyucu cihazlar haricindeki koruyucu cihazlar da yine CE iareti ilitirilmeden rnle beraber montaj ilemi yaplr. rnn bir paras olarak addedilmektedir.
Gerekliliklerini yerine getirmi olduunu ispat etmesi gerekmektedir. Dolaysyla rnnn onaylanm kurulua da bu kriterler altnda deerlendirilerek belgelenmesi gerekmektedir.
5. AT Uygunluk Beyan
retici, imal ettii rnnn bu ynetmelie uygun olduunu belgelemek zere bir AT Uygunluk Beyan dzenler. Uygunluk Beyan dzenlenirken rn dier taraftan baka her hangi bir ynetmeliklere da giriyorsa o ynetmelikler de belirtilmeli ve Uygunluk Beyannda imzas olan kiinin kimlii aka tanmlanmaldr. Eer var ise rnn seri imalat numaralar, ve yln beyann zerinde belirtilir. Uygunluk Beyan, orijinal alma talimat ile ayn dilde yazlmaldr. Ayrca rnn kullanlaca lkenin resmi dilinde olan bir evirisi de eklenmelidir. 5.1 Uygunluk Beyan erii AT Uygunluk Beyannda aadaki unsurlar bulunmaldr: - malat veya Trkiyede yerleik yetkili temsilcisinin ad veya tantc iareti ve adresi, - Bu Ynetmeliin 2 nci maddesinin 2 nci fkrasnda belirtilen tehizat, koruyucu sistem veya cihazn aklamas, - Bu Ynetmeliin 2 nci maddesinin 2 nci fkrasnda belirtilen tehizat, koruyucu sistem veya cihazn yerine getirdii ilgili tm hkmler, - Uygun olduunda, Onaylanm Kuruluun ad, tantm numaras ve adresi ile AT Tip inceleme belgesinin numaras, - Uygun olduunda, uyumlatrlm standartlara yaplan atflar, - Uygun olduunda, kullanlan standartlar ve teknik talimatnameler, - Uygun olduunda, uygulanan Avrupa Birlii Direktiflerine dayanan dier Ynetmeliklere yaplan atflar, - malat veya Trkiyede yerleik yetkili temsilcisi adna imzaya yetkili ahsn kimlik bilgileri. - Tarih
World Electrical Standards & Organizations
C EN EL EC
lia ra st Au
USA
Electrical Standards
AS IA
CSA
www.cooperindusturies.com
Tablo:2 Standardizasyon www.cooperindusturies.comdan alnmtr.
tablosu
6.1 rnlerin Genel Koruma Standartlar: 94/9/AT sayl (Atex) Ynetmelii kapsamnda retilmekte olan rnlere ait yaklak 88 adet genel Harmonize Standartlar olmasna karn aada temel adet standardn tarifi yaplabilir. EN 60079 -0 hepsi Elektrikli tehizat (Gaz): e, d, p, i, o, q, m, n_, op_ EN 61241-0 hepsi Elektrikli tehizat (Toz): tD, pD, iD, mD EN 13463-0 hepsi Elektrikli olmayan tehizat: g,c, d, p, b, k, fr
6. Standartlar:
Yeni yaklam ynetmeliklerinde zorunlu olmamakla birlikte standartlar Global Yaklam snfnda deerlendirilip ayn standartlar baka baka rnlerin gerekliliklerinin salanmalarnda kullanlabilmektedirler. Bu dorultuda AB de standartlar CEN (Avrupa Standartlar Komitesi), CENELEC (Avrupa Elektrikli Standartlar Komitesi) ve ETS (Avrupa Telekominikasyon Standartlar Komitesi) tarafndan hazrlanp Komisyonun onayndan getikten sonra ilgili ynetmeliklere harmonize Standard olarak kayt altna alnrlar. Bir teamul vardr ki zorunlu olmamakla birlikte herhangi bir ynetmeliin harmonize standardna uygun retilen bir rn; ynetmelie de uygun retilmi addedilir. Dier taraftan standartlara uyulmas bir zorunluluk olmasa bile reticinin rnlerini hangi esaslara, yani standardn yerine baka neye gre imal ederek Ynetmeliin Ek IIsinde belirtilen Salk ve Gvenlik
7. Onaylanm Kurulular
11.7.2001 Tarih ve 24459 Sayl Resmi Gazetede yaymlanarak 11.01. 2002 tarihinde yrrle girmi olan 4703 sayl, rnlere likin Teknik Mevzuatn Hazrlanmas ve Uygulanmasna Dair Kanuna gre onaylanm kurulu: test, muayene ve/veya belgelendirme kurulular arasndan, bir veya birden fazla teknik dzenleme erevesinde uygunluk deerlendirme faaliyetinde bulunmak zere, Yetkili Kurulu tarafndan belirlenerek, bu Kanunda ve ilgili teknik dzenlemede belirtilen esaslar erevesinde yetkilendirilen zel veya kamu kuruluu olarak tarif edilmektedir. Yetkili Kurulua kar sorumludur. Yetkili Kurulua yetkilendirilen test, muayene ve/veya belgelendirme kuruluunun ad, adresi, uygunluk
BLDRLER KTABI 26
deerlendirmesi yapaca modller ile rnler Komisyona bildirilir. Bu kurulu, bu bilgiler ile Komisyon tarafndan verilecek kimlik kayt numarasnn Resm Gazetede yaymlanmas ile onaylanm kurulu statsn elde eder.
7.2 Onaylanm Kurulularn Sorumluluklar Bamsz ve tarafsz bir ekilde uygunluk deerlendirme hizmeti vermekle ykmldr lgili teknik dzenlemede veya 4703 sayl Kanun usul ve esaslarna veya ynetmeliklerde belirtilen artlar kaybettiinin tespit edilmesi halinde, bu kurulularn ilgili teknik dzenleme kapsamndaki faaliyeti yetkili kurulua geici olarak durdurulur Gerekli artlarn yerine getirilmemesi durumunda onaylanm kuruluun ilgili teknik dzenleme kapsamndaki onaylanm kurulu stats kaldrlr Onaylanm kurulularn faaliyetlerinin geici olarak durdurulmas veya statsnn kaldrlmasna ilikin kararlar Resm Gazetede ilan edilerek, Komisyona bildirilir Uygunluk deerlendirme kurulular ile onaylanm kurulular, faaliyetleri ile ilgili her trl bilgi, kayt ve belgeleri, ilgili teknik dzenlemede belirtilen sre, bu srenin belirtilmemesi halinde yetkili kurulua belirlenecek sre boyunca muhafaza etmek ve talep edilmesi halinde yetkili kurululara ibraz etmekle ykmldrler Faaliyetine son verilen veya kendi istei ile faaliyetine son veren uygunluk deerlendirme kurulular ile onaylanm kurulular, faaliyette bulunduklar dnemde yapm olduklar uygunluk deerlendirme faaliyetleri ile ilgili bilgi, kayt ve belgeleri, ayn konuda faaliyette bulunan uygunluk deerlendirme kuruluu veya onaylanm kurulua devredilmek zere yetkili kurulua teslim eder,
Avrupa Birliinde Onaylanm Kurulularn atanmalarnda EA-2/17: 2009 Mandatory ile temel deiikliklere gidilmi olup atamalarda artk yeterlilik deil dorudan akreditasyona dayal ilemler yaplmaktadr. Buna bal olarak 765/2008/EC Regulasyon ve 768/2008/EC Uygulamalar yaymlanarak baz deiiklikler salanmaktadr. ki yllk bir zaman diliminde ilerinde 94/9/AT sayl (Atex) Ynetmeliimizin de bulunduu 10 adet ynetmeliklerde revizyona gidilecektir. Mesela EC Tip Onay ynetmeliklerde yaplacak olan revizyonlarn ardndan bundan sonra EU Tip onay eklinde uygulanacaktr. Avrupa Birliinde Avrupa ATEX Onaylanm Kurulular Kurumu (EXNBG) oluumu mevcut olup; belgelendirmelerle ilgili uygulamalarda ortaya kan baz karmak problemlerin zmnde aklayc ynde nemli rol oynamaktadrlar. Bu oluum; 1. ATEX Ex NB toplants sonucunda Haziran 1997 de oluturulmu olup; bir Bakan, ve iki Bakan Yardmcs olup, TC 31 ve TC 305 de yelikleri bulunmaktadr. Aadaki adreste onaylanm kurulular tarafndan hazrlanm ve komisyon tarafndan yaymlanan onaylanm kurulu yaynlarna ulalabilinmekte olup bu gne kadar 84 adet aydnlatma bildirimleri yaymlanmtr. http://ec.europa.eu/enterprise/sectors/mechanical/ ocuments/guidance/atex/clarification/ lkemiz de 2284 numaras ile IEP onaylanm kurulu olarak grev yapmaktadr. Bugnlerde akreditasyon ilemleri tamamlanm olan SCA Belgelendirme Kuruluunun da atama almalar srdrlmektedir. Yakn zamanda iki adet onaylanm kuruluumuz olacaktr. 7.1 Onaylanm Kurulu Ynetmelii Uygunluk Deerlendirme Kurulular ile Onaylanm Kurululara Dair Ynetmelik 17.01.2002 tarih ve 24634 sayl resmi gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. Bir teknik dzenleme kapsamnda bulunan ve piyasaya arz edilmesi hedeflenen rnlerin ilgili teknik dzenlemeye uygunluunun test edilmesi, muayene edilmesi ve/veya belgelendirilmesi amacyla faaliyette bulunacak uygunluk deerlendirme kurulular ve onaylanm kurulularn alma usul ve esaslarn, tamas gereken asgari kriterleri ve faaliyetleriyle ilgili olarak uygulanacak meyyideleri belirlemektedir.
7.3 Onaylanm Kurulularn ube ve Temsilcilik Faaliyetleri Onaylanm kurulularn, yurt iinde ve/veya yurt dnda aacaklar ube veya temsilciliklerinin faaliyetleri tarafndan verilecek belgeler onaylanm kurulular tarafndan dzenlenir. Onaylanm kurulular, yetkilendirildikleri uygunluk deerlendirme faaliyetlerinin bir ksmn, szleme yaparak bir yklenici kurulua yaptrabilirler. Ancak, yaplan tm ilemlerden onaylanm kurulu sorumludur ve yklenici kurulularn faaliyetleri sonucunda verilecek belgeler onaylanm kurulular tarafndan dzenlenir.
Sonu olarak; Patlayc ortamlarn 99/92/EC sayl Ynetmeliin, Patlayc ortamlarda kullanlan rnlerin de 94/9/AT sayl Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili Ynetmeliin gerekliliklerini yerine getirdii srece
BLDRLER KTABI 27
gvenlik ierisinde retimlerin srdrlme ans vardr. Aksi takdirde tehlikeler kanlmaz olur. Dier taraftan gvenliinden phe duyulan rnler zerinde; gerek ithalatlarn, gerek satclarn ve gerekse kullanclarn her zaman rnlerinin gvenliini muayene yaptrmak suretiyle kontrol ettirme imkanlar bulunmaktadr. 94/9/AT sayl (Atex) Ynetmelii kapsamndaki bir rnn test edilmesinde esas olmas gereken prosedrn; Ynetmeliin Harmonize standartlarndan akreditasyonu olan, yani bu harmonize standardlar kapsamnda IEC EN 17025 Laboratuvar Akreditasyon Belgesine haiz kurulua muayene ettirilmesidir. Eer bu imkan yoksa 94/9/AT sayl Ynetmelik Kapsamndaki onaylanm kurulular marifetiyle yaplabilir. Bu amala, bu dzenlemelere gerekli zenin gsterilmesi hayati nem arz etmektedir. Kaynaklar: Tablo 2: Standardizasyon Tablosu www.cooperindusturies.comdan alnmtr.
BLDRLER KTABI 28
Patlayc Ortamlarda Gvenlik ve Denetim

Nurettin Terziolu IEP Enerji Petrol Sertifikasyon Ltd.ti. iep.atex@gmail.com ; iep@iep.com.tr zet
Endstriyel retim ve hizmet sektrnde teknolojinin geliimi yan sra mevcut risklerinin artmasn beraberinde getirmektedir. Patlayc Gaz/Toz ortamlarn kapsayan tesislerde risk oranlar daha fazla olup alnacak tedbirlerin ATEX 137 (99/92/AT) direktifine gre alnmas gerekmektedir.Alnan tedbirlerin yeterlilii konusunda bata tesis sahibi olmak zere kamuyu ve baz zel sektr de direkt olarak da ilgilendirmektedir. letmenin yapm aamasnda alnacak tedbirler , sonradan meydana gelebilecek riskleri minimum seviyede tutmu olacaktr.
1. Giri
Patlayc ortamlar iin ncelikle yaplaak iin tanmn , i ak ve yerleim plannn taslak olarak projelendirilmesi gerekmektedir. Akabinde yaplacak projenin izimi ve onay konuya vakf uzmanlar tarafndan yaplmas halinde pratik uygulamada birok problemler zlm olacaktr. Ancak mevcut olan tesislerde sonradan yaplan risk deerlendirmede oldukca problemler gzkmektedir. Mevcut alan bir tesisin patlayc ortamlar konusunda retim veya hizmet deitirmesi halinde , ayn ekilde temelden projelendirilmesi ve ATEX 137 direktifi kapsamnda tm tedbirleri alaak ekilde uygulamann yaplmas gerekmektedir. Bu konuda yapm ve denetim organlarnn ncelikle konuya vakf olmalar gerekir. Aada patlama meydana gelen iyerlerini incelediimiz zaman ATEX 137 birok sektr ilgilendirdiini grebiliriz.
Patlama Gerekleen Tesislere Ait rnekler ;

-Boya Tiner malatlar - Deri malatlar - Plastik Enjeksiyon mal Yerleri - Pamuk-plik Deposu veletme Yerleri - LPG LNG vb Gaz Dolum , Depolama ve Sat Yerleri - Rafinerileri - Akaryakt/LPG /Doalgaz Datm stasyonlar - Ya Rafinerilerinin Baz Blmleri - Etilen Kullanan Elbise Temizleyicileri - Ak malatlarnn Baz Blmleri - Laboratuvarlar - Frn veya Elektrostatik Toz Boya Yaplan Yerler - Kozmetik malatlar - Maden Ocaklar - Sanayi tesislerinde Doalgaz Tesisleri -Kimya sektr -p depolama yerleri -Kmr iletmeleri -Atk svlardan gaz retim tesisleri -Aa ileme endstrisi -Biogaz retim tesisleri -Metal ileme tesisleri -Gda ve yem sektr (Yanc toz maddeleri) -la sektr -Matbaaclar
BLDRLER KTABI 29
2. Risk deerlendirme ;
Risk deerlendirme ; ATEX 137 Patlayc Ortamlardan alanlarn Korunmas ynetmelii referans olarak seilerek yaplr. Ancak risk deerlendirmenin salkl yaplabilmesi iin ATEX 94/9 ynetmeliinin de bilinmesi gerekmektedir.
Genel Riskler ;
-Tehlikeli blgede alan personel harici giri-k kontrolunun salanmas, -Kiisel koruyucu ekipmanlarn uygunluu, -Mekanik ve Elektrikli ekipmanlarn uygunluu, -Tehlikeli Blgelerde girii statik yk boalmas, - retim atklarnn izlenmesi, -Tehlikeli Blgelerde s, nem ,havalandrmann kontrolu , - Tamada kullanlan ekipmanlarn uygunluu, - Bakm,onarm ekipmanlarn uygunluu , - Bakm, onarm ncesi ve sonras alnan tedbirlerin uygunluu , - in durdurulmas (ksmen veya tamamen), - Patlayc maddelerin temizlenmesi, - Yetkili birim amirinden onay alnmas (sorumlu teknik eleman) , - Kritik noktalardaki malzemelerin bulundurulmas uygulamalar , - Olabilecek yangn vb. tehlike iin hazrlk ve personelin eitimleri, - saatleri harici bu gibi yerlerin kilitlenmesi ve 24 saat koruma sisteminin uygunluu, - Aydnlatmann uygunluu , - Gvenlik iaretlerinin uygunluu, - Test gvenlii gaz szdrmazlk vb gvenlik sistemlerinin uygunluu , - Uygulama ilemleri konusunda prosedr , talimatlar vb dkmanlarn uygunluu (Patlamadan koruma dkmanlarnn yeterlilii ) , - lk yardm ve kurtarma eitimleri, - Salk ile ilgili techizat yeterlilii , - Tehlike annda ulalabilecek iletiim bilgileri ve yeterlilii, - Mekanik / Elektronik alarm cihazlarnn kontrol, - Yangn sndrme cihazlar kontrol,Hidrant kontrol,Eitimler, - Yldrma kar korunma tedbirleri
2.1 Patlayc Gaz/Toz larn MSDS lerinin karlmas ve Deerlendirilmesi

in temeli olan tesiste kulanlacak ekipmanlarn seimini yapmak iin patlayc gaz/toz maddelerinin risk deerlendirilmesinin salkl olarak yaplmas gerekmektedir. Bu deerlendirme deki bilgiler ; tehlike blgelerde ekipman seimi ve projelendirmede referans olarak kullanlacaktr. Patlayc ortamlarda MSDS lerin deerlendirmesi iin aada zet ekilde belirtildii zere tablolarn oluturulmas gerekmektedir. Tozun Ad ve younluu (gr/cm3) Partikl lm deeri (Mikron) P Max (Bar) Min Ateleme enerji miktar (mJ) Hacimsel Patlama deerleri (% xx-%yy) Kvlcmlanma scakl ( 0C )
rnek Tablo - Tesis aknda mevcut tozun deerlendirme tablosu
BLDRLER KTABI
Gazn Ad ve younluu gr/cm3
P Max (Bar)
Alt ve st Min Ateleme enerji miktar Buharlama ve Kvlcmlanma Patlama ( mJ ) scakl Deerleri ( 0C ) (% xx-%yy) rnek Tablo - Tesis aknda mevcut Gaz deerlendirme tablosu
30
Tesiste kulanlacak ekipmanlarn seiminde nelikle hazrlanacak olan Tehlikeli blgelere gre risk deerlendirme tablolar ATEX 94/9 direktifi kapsamnda ilgili standartlara gre Exproof ekipman seiminde referans olarak kullanlacaktr.
2.2 Ekipman Seimi

Gaz/Tozlarn deerlendirilmesinden sonra taslak yerleim plan ve projeye gre ekipman seiminde dikkat edilmesi gereken hususlar vardr. - Grup kategorisi -Cihaz Kategorisi -Koruma tipi -Gaz / Toz ortam snf -Scaklk snflar -IP xy
2.2.1 Elektrikli Ekipmanlarda Koruma Tipleri ;

- Alev Szdrma Muhafaza - Arttrlm Emniyet - Kendinden Emniyetli - Yaa Daldrma - Basnla koruma - Toz Doldurma - Szdrmaz Korunma - zel Koruma - Kapsl ine Alma d e I ( Ia , Ib ) o p q n ( nA, nR,NL,nC,nP)
s
m ( ma , mb )
2.2.2 Elektrikli Olmayan Ekipmanlar Koruma Tipleri ;

Ak snrlayc muhafaza -Aleve kar dayankl muhafaza -Kendinden gvenlikli -Yap itibaryla koruma -Ateleme kaynaklarnn denetimi -Basnclandrma yoluyla koruma -Svya batrma yoluyla fr d g c b p k
2.2.3 Toz Ortamlarnda Ekipman Koruma Tipleri ;

- Aleve kar dayankl mahfaza - Basnlandrma yoluyla koruma -Kendinden Emniyetli koruma - Kapsllme yoluyla koruma tD pD iD ( iaD , ibD) mD (m a D , mbD)
Patlayc Gaz veya Toz ortamlar konusunda projelendirme farkl boyutta planlanmaldr.
2.3.1 Yeni Tesisler ;
BLDRLER KTABI 31
2.3 Projelendirme
Temelde yaplacak olan tesisisin projendirmesinde ilgili standartlar gzden geirilmelidir. Patlayc Gaz ortamlar iin EN 60079-10 , Toz ortamlar iin EN 61241-10 standartlar veya u anda revize edilen standardlara gre proje izimlerinde deerlendirme yaplmas gerekmektedir. izilen ve onaylanan projelerde uygulamada olduka problemler yaanmaktadr. Bu konuda bata izen olmak zere onaylayan ve enerji ama , iletme izni iin denetim yapan kurululara konunun hassasiyeti asndan birok grevler dmektedir. -izilen projelerde kullanm amac itibar ile patlayc gaz/toz ortami ise ekipmanlara ait genel bilgilerin asgari olarak ATEX 94/9 direktifi kapsamndaki standartlarn ngrd koruma tiplerinin belirlenmesi ve projelerde gsterilmesi gerekmektedir. -Yerleim plan ve ak emasnn netlemesinden sonra ekleri ile birlikte Tehlikeli Blge Haritasnn izimi ve detaylandrlmas gerekmektedir.
2.3.2 Eski Tesisler ;

Ynetmeliin uygulamaya getii tarihden nce enerjisi ve iletme izinleri olan tesislerde ATEX 137 ye gre salkl olarak deneyimli uzman veya kurulularca risk deerlendirilmesi yaplmas gerekmektedir. Eski tesislerin birounda Tehlikeli Blge Haritas mevcut deildir. Bu konuda yukarda belirtildii zere Kimyasal maddelerin MSDS lerinin deerlendirilmesi sonucu yerleim ve i ak yapsna gre asgari olarak Genel Yerleim ve Yrel Yerleim Tehlikeli Blge izimlerinin yaplmas gerekmektedir.
2.3.4 Genel yerleim Tehlikeli Blge izimi
ekil 1 : Tehlikeli Blge izimi
BLDRLER KTABI 32
2.3.5 Birim Tehlikeli Blge izimi
ekil 2 : Birim Tehlikeli Blge izimi
2.4 Ekipmanlarn seimi ;

Ekipman seimi konusunda Gaz ve Tozlarn MSDS deerlerine gre ve izilen Tehlikeli Blge Haritasna gre ekipman seimi yaplmaldr. Bu tablolar Elektrikli Ekipmanlar , Elektrikli Olmayan Ekipmanlar olmak zere EN 60079 ve EN 13463 serisi standartlarna gre hazrlanmaldr.rnek deerlendirme tablosu aada verilmitir. Ekipman Ad Teknik zellikleri Tesis ii alan tanm Tehlike Blgesi 20;21;22 0,1,2 alma ortam scakl Ex koruma Tipi ve scaklk snf Varsa IP xy Koruma derecesi
rnek Tablo - Hat veya Tesiste kullanlacak Mekanik / Elektrikli ekipman listesi
Gvenlik Sistemleri: Alglayc sistem ekipmanlar , Gvenlik iaretleri , Servis el aletleri , Dkmantasyon Patlayc ortamlarda kulanlacak Servis ve Kiisel Korucu ekipmanlara ait ayn ekilde tablolarn oluturulmas gerekmektedir.
BLDRLER KTABI 33
2.6 Eitim
Ynetmeliin bir maddesi eitim konusunu gndeme getirmektedir. ncelikle tehlikeli blgelerde alanlarn eitimi akabinde ise bu tip sektre hizmet veren ; Servis veya Montaj yapan taaron kurulularn personel eitimi mutlak suretle gereklemelidir. Bu arada en nemlisi Denetimci ve Uygulayclarn ATEX 94/9/AT ve ATEX 137 ynetmelik eitimlerini detayl olarak almalar gerekmektedir.
2.7 Ynetmelikler ve Uygulamalar ;

Ynetmelikleri gzden geirdiimiz zaman birok Kamu ve zel sektr direkt olarak ilgilendiini rahatlkla grebiliriz. - ATEX 94/9 Patlayc Gaz Ortamlar ve Ekipmanlar - ATEX 137 (99/92) Patlayc Gaz Ortamlar ile ilgili Sal ve Gvenlii ( alanlarn Patlayc Ortamlardan Korunmas Ynetmelii ) - Yer alt ve Yer st Maden letmelerinde Salk ve Gvenlik artlar Ynetmelii - Elektrik Tesisleri Ynetmelii ve Elektrik Tesisleri Proje hazrlama ynetmelii - Yap denetim kurulular ynetmelikleri - Tehlikeli Maddelerinin Tanmas hakkndaki ynetmelik - Tersane , Tekne mal ve ekek Yerlerine ait letme zni verilmesine ilikin ynetmelik - Ruhsatlandrma Ynetmelii - Yangn Ynetmelii Mevcut uygulamalarda ise malatc , Pazarlamac ,Montaj/Servis , Proje izimi , Onay ve Denetimdeki yetersizliklerden dolay oldukca problemler yaanmaktadr.
3. Sonu ve Deerlendirme
ATEX 137 ve buna bal yaymlanan direktiflerin uygulamasnda alnmas gereken bir ok tedbirler vardr. -Yaymlanan ynetmeliklere gre Kamu veya zel kurulularda ilgili birimlerin tespiti ve bu birimlerde alan personelin eitimi , -Ynetmeliklerin uygulanmasnda zel veya Kamu kurulularnn arasndaki koordinasyonun aktif hale getirilmesi, - Mevcut eski ynetmeliklerin gzden geirilmesi ve gerekenlerin ail olarak revize edilmesi, - Projelendirme ve Uygulama ve Denetim sisteminin yeniden gzden geirilmesi, Kamu ve zel sektrn ATEX 137 konusunda uygulama sistemini aktif hale getirirse , insan sal , can ve mal gvenlii asndan kayplarn minimum seviyede kalmas salanm olacaktr..
4. Kaynaklar:
1- ATEX 94/9/AT ynetmelii 2-ATEX 137 (99/92) ynetmelii 3-EN 60079 serisi standartlar 4-EN 13463 serisi standartlar 5-EN 61241 serisi standartlar 6-Yukarda Bahsi geen Bakanlk ynetmelikleri
BLDRLER KTABI 34
PATLAYICI ORTAMDA KULLANILAN KENDNDEN KORUMALI CHAZLAR INTRINSICALLY SAFE EQUIPMENTS USED IN HAZARDOUS AREAS
Elektrik ve Elektronik Mhendisi TSE rn Belgelendirme Merkezi Bakanl Elektroteknik Sektr Belgelendirme Mdrl Telefon: 0312 4166480 Faks: 0312 4166730
Grsel ERATAK
e-posta: geratak@tse.org.tr
zet
Endstriyel tesislerde, retim sreleri srasnda oluan gazlar,svlar ve buharlar ile elyaf ve uucu maddeler parlama ve patlama gibi tesislerin ve alanlarn gvenliini tehlikeye sokacak ortamlar oluturabilmektedirler. Bu ortamlarn olumamasn salamak iin tesislerin gvenlii salanm cihazlar ile iletilmesi gerekmektedir. Cihazlarn patlayc iin, (IEC) . ortamlarda Uluslararas elektrikli gvenli olarak kullanlabilmesi ve bu cihaz gruplar ile gvenli sitemlerin oluturulabilmesi Komisyonunca Elektroteknik tasarm 1.1. Patlama Sreci cihazlarn
1. Giri
Patlayc ortamda normal alma srasnda veya belirlenmi hata durumunda, sl veya elektriksel yolla tutumaya yol amamas iin, yayabilecei enerjisi kontrol altna alnm cihazlar kendinden emniyetli cihaz olarak tanmlanmaktadr. Kendinden emniyetli cihazlar, ekonomik fiyatlar, saladklar yksek emniyet ve minimum bakm giderleri ile gnmzde tm dier gvenlik nlemlerinden daha yaygn kullanlmaktadrlar.
amalarn da ieren ve kullanldklar ortam gerei alnmas gereken nlem trn belirleyen standardlar hazrlanmtr. Tesislerin gvenilirliinin srdrlebilmesi amacyla, tasarm aamalarnda yeterli gvenli yapya sahip klnm cihazlar kategori ve gruplarna uygun olarak sahada kullanlrlar.
Patlama tutuma ile balayan, yksek basn ve s ile gelien yanma srecidir. Patlamann oluabilmesi iin 3 ana unsur, yanc madde (uygun hacimde), hava (oksijen) ve kvlcm (tututurucu) bir araya gelmelidir.
TUTUMA
Abstract
In ndustrial sites, during the production processes gases,vapours,liquids, fibres and flying sunstances occur. These substances can create flames and explosions which danger the life of staff and the ndustrial site. In order to prevent these hazardous situations industrial sites should be operated with safe equipments. International Electrotechnical Committee has issued standards which assures safe design and operations of equipments and sysytems installed by these safe equipments.
mmm
HAVA
YANICI MADDE
ekil 1 : Patlama geni
BLDRLER KTABI 35
1.2. Alan (Zone) Snflandrma (99/92 EC)
Tehlikeli alanlar blgeye (zone) ayrlrlar. GAZLAR

Zone0: Patlayc hava/gaz karmnn srekli veya uzun periyotlar ile var olduu alan. Zone1: Patlayc hava/gaz koullarda bulunduu alan. karmnn normal
Tablo 2: Maden iletmeleri dndaki patlayc ortamlar iin, kullanm yeri ve amacna gre cihaz kategorileri ZONE TOZ ZONE 20 ZONE 21 ZONE 22 CHAZ KATEGORS 1 2 3
GAZ ZONE 0 ZONE 1 ZONE 2
Tablo 3: Gaz ve Tozlar iin cihaz kategorileri 1.4. Scaklk Snflar Scaklk Snf T1 T2 T3 T4 T5 T6 Maksimum Yzey Scakl (C) 450 300 200 135 100 85
Zone2: Patlayc hava/gaz karmnn normal koullarda bulunmad veya arza koullarnda ksa sreli bulunduu alan.
TOZLAR
Zone20: Patlayc hava/toz karmnn srekli veya uzun periyotlar ile var olduu alan. Zone21: Patlayc hava/toz koullarda bulunduu alan. karmnn normal
Zone21: Patlayc hava/gaz karmnn normal koullarda bulunmad veya arza koullarnda ksa sreli bulunduu alan. Tanmlanmam alan: Patlama ihtimalinin bulunmad alan. 1.3. Cihaz Kategorileri Grup I: Madenlerin yeralt blmlerinde ve bu madenlerin grizu ve/veya yanc toz tehlikesi altndaki yerst blmlerinde Kategori M1 ok yksek derecede emniyetli Kategori M2 Yksek derecede emniyetli
Tablo 4:Yzeysel scaklk seviyelerine gre snflar 1.5. Patlama nleme Metodlar ekil 1de belirtilen Patlama geni elemanlar kontrol edilerek patlama riski engellenmeye allmaktadr. Patlamay engellemek iin, yaygn olarak metod kullanlmaktadr. Ateleme Elemannn Kontrol:Bu metoda, patlama geninde yer alan elemanlar birlikte barndrlrken ateleme (tututurma) eleman kontrol edilir. Bu ynteme rnek olarak gaz yakan cihazlardaki pilot alev gsterilebilir. Kurulumu pahal ve ayrca yksek bakm giderleri olan bir metoddur. Atmosferin Kontrol:Bu metodda ateleme eleman patlayc ortamdan uzakta bulundurulur veya basn uygulamak gibi yntemlerle kontrol salanr. Kompleks ve pahal bir metoddur. Hatal Atelemeyi Kaldrmak: Bu metodda hata sonucu ortaya kacak atelemeler engellenir. Bunu salamann en temel yolu da ateleme elemannn salayaca enerjiyi patlayc ortamda bulunan gaz,toz,buhar ve sv gibi yanclarn tutuma scaklnn altna ekmektir. Atmosferin ve ateleme elemann kontrol gerekte bir nleme metodu iken ateleme enerjisinin kontrol gerek bir korumadr. Bu koruma ateleme elemann bariyerler vastasyla kontrol edilmesiyle salanr. Bariyerler vastas ile ateleme olasl bulunan elektriksel cihaz veya devrelerin hata annda oluturaca ateleme enerjileri ortamda bulunan yaktlarn tutuma enerjisinin altna ekilir ve bu emniyet tedbiri uygulanm cihaz veya devrelere kendinden emniyetli (Intrinsically safe) cihazlar denir.
Gerekli koruma seviyesi Bu tehizat bir patlayc ortam birbirinden bamsz olarak iki olduu takdirde enerji arza olmas durumunda kesilmesi iindir salanr Tablo 1: Maden iletmeleri iin, kullanm yeri ve amacna gre cihaz kategorileri Grup II: Grup Iden farkl dier patlayc ortamlarda
BLDRLER KTABI
Kategori M1 ok yksek derecede emniyetli Gerekli koruma seviyesi birbirinden bamsz olarak iki arza olmas durumunda salanr
Kategori M2 Yksek derecede emniyetli
Kategori M3 Emniyetli
Gerekli koruma Sk oluan arza ve seviyesini, normal bozulmalarda gerekli alma esnasnda koruma seviyesini salar salar
36
1.5.1.
Kendinden Emniyetli Cihazlar/Devreler
Kendinden Emniyetli Devre uygulamasnda ama ateleme geninde yer alan tututurma kaynann gen dnda braklmasdr. Ana felsefe cihaz ve kablolarn normal operasyon ve hata oluumu srasnda patlamay oluturabilecek enerji seviyesine ulamayan bir enerji yaymalardr. Dier bir deyile aa kacak enerjinin uygulanan yntemlerle snrlandrlmasdr. ekil 3: Kapasitif Devre ekil 3teki anahtar ak olduunda kondansatr V gerilimine kadar yklenir ve devre aadaki ekilde enerjilenir. E=1/2 CV2 Kontaklarn kapanmasna ok az kala bir kvlcm oluur, ancak kontaklar bu aamada birbirine yakn olduklarndan bu kvlcmn deeri ok byk deildir. 1.5.3. Endktif Devrelerde Kontaklarn Almas
Endktrler de depoladklar enerjiyi, devrenin almas srasnda tehlikeli blgeye iletebilirler.
Grafik 1:Grafikte eitli kimyasal zelliklere sahip malzemelerin minimum tutuma akmlar verilmektedir.
ekil 4:Endktif devre
ekil 4teki devredeki indktr aadaki deere kadar enerjilenir. E=1/2 Li2 Anahtar aldnda endktr anahtar almadan nce sahip olduu akm deerini korumaya alacandan V=L(di/dt) gerilimi oluur. Di/dt ifadesi akmn zamana gre deiim miktarn gsterir. Bu deer ok byk olabilir nki akm ilk deerinden sfra doru olduka hzl deiecektir. Bu deiim olduka kuvvetli bir kvlcma yol aabilecektir. 1.5.4. Rezistif Devrelerde Kontaklarn Almas ve Kapanmas
ekil 2: Kendinden Emniyetli Devre 1.5.2. Kapasitif Devrelerde Kontaklarn Kapanmas
Kondansatrler elektrik enerjisini plakalar arasnda tutar. Bu enerjinin kontrol edilememesi ve tehlikeli blgede kondansatrn boalrken ark yaratmas patlama genini tamamlanmas anlamna gelir ve patlama oluur.
BLDRLER KTABI 37
ekil 5:Rezistif devre
Yukardaki rezistif devrede ise Ak devre gerilim deerine bal olarak oluan ksa devre deeri Iad=Vkd/Rye ulaacak ve bu deer patlamay balatabilecektir.
1.6. Kendinden Emniyetli Cihaz Tehlikeli ortamda almas amalanan cihazlarn kendinden emniyetli hale getirilmelerinde en yaygn kullanlan metod zener diyodlar ile oluturulmu enerji bariyerleridir. Kullanlan diyodlar normal alma veya hata esnasnda oluacak ak devre gerilimi ve ksa devre akmlarn enerji bariyeri ile snrlandrr ve Grafik 1de rnek verilen patlama deerinin altnda tutarlar.
bakm ve onarm masraflarnn dier tm emniyet uygulamalarndan dk olmas zener diyod uygulamalarnn iletme sahiplerinin ncelikli tercihi olmalarn salamtr. Kurulum ve bakm masraflarnn dier gvenlik nlemlerinden dk olmasyla birlikte bariyerler hemen her tr devrede kolayca kullanm imkan sunmaktadr. Tehlikeli blgelerde enerjinin dk akm ve gerilim deerleriyle snrlandrlmasn salayan zener bariyerler ZONE 0 ortamnda bile ok rahatlkla kullanm imkan sunmakta olup patlayc ortamlarda kendinden emniyetli cihaz altrmann birinci tercihi olmulardr. 1.8. Kaynaklar
1.
94/9
AT
Muhtemel
Patlayc
Ortamlarda
Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistem le lgili Ynetmelik. 2. 99/92 AT Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Ynetmelik. 3. Guidelines on the Application of Directive 94/9 EC 2009 edition 4. TS EN 60079-11: Patlayc gaz ortamlar-Blm 11 - "i" tipi kendinden korumal cihazlar Standard Korunmalar Hakkndaki
ekil 5: Kendinden emniyetli devre Zener Bariyer patlamaya yol amamak veya aa kan enerjiyi snrlamak iin aada belirtilen kriterleri salamaldr. Tehlikeli ve gvenli alanlardaki Akm ve Gerilim deerleri;
ITOPLAM (Bariyer) IMAKS (Saha Cihaz) VTOPLAM (Bariyer) VMAKS (Saha Cihaz)
5.
TS EN 60079-0: Patlayc ortamlarda kullanlan Blm 0 Tehizat Genel zellikler Standard
Endktif ve kapasitif elemanlar iin deerler;

Kapasitans(saha cihaz) +Kapasitans(saha kablo) Kapasitans(Emniyetli blm) Endktans(saha cihaz) + Endktans(saha kablo) Endktans(Emniyetli blm)
BLDRLER KTABI
1.7. SONU Kendinden emniyetli cihazlar oluturabilmenin en gvenli yollarndan biri olan zener bariyerlerin kurulum,
38
I. OTURUM ATEX RN BELGELENDRME ve TEST LEMLER (SORU-CEVAP KISMI) ___________________________________________
SALH AYDIN- Buyurun. SALONDAN- Sunumunuzda bir rnek vererek, bir zon snrlamas verdiniz. Yukardan, yandan 3 metre filan gibi. Bunun bir standard var m mesafe belirleme asndan? Yoksa, bir hesap yntemi var m, yani sahann evresini hesaplayacak myz? Teekkrler. NURETTN TERZOLU- Tehlikeli blgelerin snrlandrlmas konusunda, gerek patlayc gaz ortamlar veya gerekse patlayc toz ortamlaryla ilgili N61000, N60079-10. -1 gazla ilgili, -2 de tozla ilgilidir. Ancak, standard incelediiniz zaman, ierisindeki materyallere bakarsak, tehlikeli blgelerin snflandrlmas zellikle patlayc gaz veya tozun basn miktar, havadan ar veya hafif olmas, iletmedeki konumu gibi birok kriter veya gaz halindeyse havaya kma esnasndaki yaylma hz ve hacimsel olarak deerlerini bildikten sonra hesap edilerek tehlike blge izimleri yaplr. Bununla ilgili rnekler var standartta; ancak, bilinmeyen konularda hesaplama kurallar var. Muhakkak projede yanstlmas gerekiyor. Standart aktr. Orada diyor ki, Basn miktar, gaz veya tozun younluu, logaritmik hesaplar yaparak, buradaki metraj mesafesini rahatlkla bulabilirsiniz. Buyurun. SALONDAN- Zon sfrn ne kadar bir alan ya da hacmi kapsamas gerektii konusunda bir ey kartamadm. NURETTN TERZOLU- Standard incelediimiz zaman, zellikle zon 1 ve zon 2yle ilgili metrajlar ok rahatlkla bulabilirsiniz; formllerde eer o kriterleri, parametreleri yerine koyarsanz. Zon sfr da zaten devaml gazn bulunduu mahal olduu iin, byle bir ey yapmanza gerek yok. SALH AYDIN- Teekkr ediyoruz Nurettin bey.
Buyurun. SALONDAN- Bakm onarmla ilgili bir standart var; ancak, bakm onarm sonrasnda exproof zelliin devam edip etmedii konusunda herhangi bir kontrol yaplp yaplmadna rastlamadm. Bununla ilgili olarak Nurettin bey, tamircinin belgelendirilmesinden bahsetmiti; ancak bu, Trkiye'de uygulamas olan bir ey mi? Bu exproof ekipmanlarn tamir-bakmn yapan kiilere verilen bir belge mi bu? Bu kontrol ve eylerin ne sklkta yaplmas gerektiine dair herhangi bir dzenleme var m ya da bu exproof ekipmanlarn kullanmnda son kullanma tarihi gibi bir yaklam var m? SALH AYDIN- Teekkr ediyoruz. Sorunuzu ben cevaplayaym. Bu problem btn lkelerin ana problemi aslnda. Mesela madenler iin, demin de bahsettim gibi, 60079-19 uygulanmyor diyor; ama uygulasan da olur. Demin bahsettiim gibi, ayn grupta olan, yani 2. grup 1. kategori cihazlar da ayn artlar salyor. Komisyonda tarttk bu problemi. Normal prosedrler nda bu problemleri bir-iki sene 99/92ye atf yapld filan, ama son durumlarda, retici, rettii rnn Ek 2-1-06da bahsettiimiz ksmnda, rnn nasl bir tamir-bakm uygulanacak, nasl prosedrler uygulanacak veya kendisi mi yapacak, yetkili bir tamir-bakmc atam m, hangi artlarda yaplacak, belirlemek ve bunu da rnne ilitirmek zorunda. Bu talimatlar ksm nemli, yani yle bakacaksn olaya. Her rne gre de deiebilir. En son aldmz karar bu ekilde. Yani retici bu tip bilgileri vermek zorunda. Btn bilgileri deil, ama uygulama babndaki bilgileri reticisine vermek zorunda. Yl, sresi de orada yazacak. Bir de madenlerdeki durum var. Tabii, yle bir durum olabilir ki, tamir takmlar da olabilir; yani onlar da belirtmek zorunda. Bu tip kaytlar da konuluyor. Ynetmeliimizin kayd var biliyorsunuz; 94/9 ATnin kayd var, rehber dokman. Ben, bu tip eyleri belirledim. Onlar sizlere vereceim. Nurettin bey, onun tercmesinde yardmc olacak. Onu da oaltp, cretsiz olarak herkese datmak dncesindeyiz. Orada baz eyler BLDRLER KTABI yazyor. Teekkr ediyorum. Buyurun.
40
SALONDAN- Ayn ortamda bazen yanc, patlayc gaz, bazen toz olmas durumunda kullanlacak elektrikli ekipmann kategorisi nasl olmaldr? SALH AYDIN- Teekkr ediyorum. Ekipman, hem gazn, hem tozun artlarn salayacak standartlar uygulanarak yaplmakta. aretlemenin nemi orada. Yani toz varsa, T ile gsterilen ekilde tozun standartlar; gaz varsa, gaza gre standartlar belirlenerek iaretlemesi yaplyor. Onun standartlar da belirlenmitir. Her ikisini de kapsayacak diyorum. Kk t, byk t gibi grrsen, tozu kapsyor. G gryorsan, yine ayn ekilde gaz kapsyordur. Tabii, daha toz var; ama tozun da hangi korunma tiplerine uygulandna gre deerlendirmeleri var. Standartlarda hepsi belli. Yani 13469 Standard elektriksiz rnlerde, 60641 Standardnn da tozlarn standard olduunu sylemitik. O standartlarda hepsi belirli. aretinden anlalacak diyoruz ya, yani G ve T harflerini greceksin orada. Buyurun. HALL KUTLU (Kimya Mhendisi)- Salih hocama iki sorum var. Biliyorsunuz, LPGden sonra CNG ve LNG piyasaya kt ve youn bir ekilde kullanlyor. Benim sormak istediim u: LNG, devasa tankerlerle LNG tanklarna boaltlyor. Buradaki boaltma srasnda AT tip onaylarmz farkl m? Birinci sorum bu. Ayn soruyu Grsel beye de soruyorum. TSE, bu konuda standartlarn tamamlad m? kinci sorum Salih beye. Sktrlm gaz tplerimiz var; youn ekilde sanayide kullanlyor. Test istasyonu olmadn biliyoruz. Test istasyonu kurulmasyla ilgili almalarnz var m? Test istasyonu kurulmasyla ilgili almalarnz hangi safhada? Salih hocam; son sorum size. oksijen tpleri youn bir ekilde lkemize giriyor. Bunlar neden nlenemiyor? Nurettin hocam, risk analizi metodunu ok gzel sralad. Parlayc ve patlayc ortamda risk analizine balamadan nce zorunluluklar olacak m? Risk analizi BLDRLER KTABI 41 metodu eitleri nedir? Teekkr ederim. SALH AYDIN- Teekkr ediyorum.
CNG, LNG tpleriyle ilgili sorularnz basnl kaplar ilgilendiriyor. Ona burada cevap vermeyeyim imdi. Ama bu sorunuzu yazl olarak sorarsanz, gerekli cevab Bakanlk olarak veririz. Ama TSEdeki arkadalarmz cevap verirlerse bilemiyorum. GRSEL ERATAKBasnl Kaplar Direktifinde de TSE olarak
akreditasyonumuz sz konusu. Ancak, ilgilendiiniz harmonize zel bir standart. Durumu nedir, ne deildir, u anda bilebilmem olas deil; nk yzlerce, binlerce standarttan bahsediyoruz. Gerek reticilerden, gerek sektr iinde yer alan siz uzmanlardan ricamz, bizlerin ayna komitelerimiz var -standartlar hazrlayanlar, reticiler veya o standartlarla iletme altranlar;-o komitelere destek bekliyoruz. Dolaysyla, ayna komitelere ciddi anlamda destek bekliyoruz. Gzel bir yerlere gelmemizin yollarndan biri de budur. Teekkr ederim. SALH AYDIN- Test istasyonundan bahsettiniz. LPG tp dolumlarnn yapld ayrca bir test istasyonu var. Zannedersem, 10 ylda bir tpler tekrar kontrol ediliyor, deil mi? Bu tip test istasyonlarnda da ayn ekilde ATEX Direktifi kapsamnda bir projelendirme yapabilirsiniz. Biz, bununla ilgili birka tane tesisi inceledik. Orada tehlikeli blge haritasnn izimi, kullanlan ekipmanlarn uygunluu hakknda veya prosedrler hakknda, daha dorusu gvenlik konusunda ATEX 137ye gre bir deerlendirme yaptk. HALL KUTLU- Test istasyonlarnda doldurucu firma youn bir ekilde var. Sanayi Bakanlmzn byle bir almas var; ama bu, 2008de kalm. Bu alma srecek, sreceini de biliyorum. Test istasyonlarndaki testlerden biri ana vanalarn taklmas. O vanalarn taklmas bile zel bir ey gerektirir. Yksek basncn sanayide patlamas en basit bir rnektir. Onu vurgulamak istiyorum. Zannedersem, 9 tane metot var. SALH AYDIN- Doru, haklsnz. Aslnda gerek tp dolum tesislerinde ve gerekse test istasyonlarnda kullanlan ekipmanlarn da direktif kapsamna otomatik olarak girdiini biliyoruz. Bu konuyla ilgili Trkiye'de belgelendirilmi bir firma BLDRLER KTABI herhalde yoktur diye biliyorum; ama daha nceden Trk Standartlar Enstits tarafndan belgelendirme yaplm olan kurulular var. Tesiste uygulama tamamyla direktif kapsamna girer.
42
HALL KUTLU- Bir ey daha ilave edeyim. zellikle maden ocaklarnda patlamalarda gaz detektrleri var; bunlar btn standartlara uyuyor, fakat orada bir tane sorunumuz var. Kalibrasyon iin yetki belgesi, onay belgesini kim veriyor? NURETTN TERZOLUHerhalde bana sylediniz, deil mi? Risk
deerlendirmede ok karmza kan problemlerden bir tanesi de bu. zellikle alglayclarn ncelikle uygun ortama gre, gazn veya tozun yapsna gre uygun seilmesi gerekiyor. Periyodik kontrollerde de referans gaz kullanlarak denetiminin yaplmas gerekiyor. Ancak, denetimlerde zellikler referans gaz kullanlmadn, bunun yerine akmak ve benzeri gibi eyler kullanldn grebiliyoruz. Aslnda ok riskli bir itir. zellikle kalibrasyon irketine bir bilgi vermeniz lazm ncelikle; yani bu konuyla ilgili kalibrasyonu yapmas iin, Bizim LEL deerlerimiz, alt ve st limit lm deerlerimiz udur eklinde. kincisi, direktife gre, LEL deerinin yzde 20sinde sinyalizasyon sisteminin almas, ya gerekli olan ekipman durdurmas gibi ifadeler mevcuttur standartta. Dolaysyla, bunu mevcut olan sistemle kontrol edemezsiniz. Referans gaz kullanmanz gerekiyor muhakkak, ama kullanlmyor maalesef. SALH AYDIN- Buyurun. SALONDAN- Test istasyonlarnda, AB ynetmelii yrrle girmedii iin gecikme olmutur. NURETTN TERZOLU- Risk deerlendirmeyle ilgili bir soru sormutunuz galiba. Tabii, risk deerlendirmenin ok eitli metotlar var; AZOP, bunlardan biri. AZOP sisteminde deerlendirilmesi olduka geni bir kavram. Akabinde de, mevcut bu tip byk tesislerde, yazlan programn gvenlik asndan uygun olup olmadnn denetlenmesi yeniden gndeme gelecek diye dnyoruz. Tabii ki, uygulanan bir sr sistemler var. u anda bunu mevcut direktiften, ATEX 137ye gre yazlm olan direktiften, balklarndan incelemeye gidiyoruz. Bu tip bir deerlendirme yapyoruz. BLDRLER KTABI 43 Koordinasyon olayna deiniyoruz; ama maalesef, u anda koordinasyon ok salkl deil. SALH AYDIN- Buyurun.
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas YALIN - saysnn 18-19 binler olduunu bildiimiz ve parlayc ve patlayc ortamlar anlamnda ok ciddi nem arz eden rneklerimiz olan akaryakt datm istasyonlar, sat istasyonlaryla ilgili olarak, Nurettin beyden, konunun ATEX 94/9 ve takip eden sre ierisinde de denetimleri anlamnda deerlendirmesini rica edeceim. Bu konuyla ilgili zafiyetler olduu kanaatindeyim. Kendisinin bu konuda deerlendirmesi nasl olacak? SALH AYDIN- Buyurun Nurettin bey. NURETTN TERZOLU- Grdmz en nemli konulardan bir tanesi de tip incelemesi sonras piyasaya arz edilen rnler. Tabii ki, tip incelemesi esnasnda kullanlan ekipmanlarn onaylanm projesinin veya kullanlan ekipmanlarn onayl bir ekilde belgelendirme ilemi gerekleiyor. Daha sonra sahaya srlen ekipmanlar da reticiden kaynakl problemli olabilir. kincisi, yaplan servis hizmetlerinden kaynaklanan problemler de olabilir. Servis yetkili deilse, bu konuyla ilgili bir szleme yoksa ne yapyor; elinde mevcut ekipman, konuyla uzaktan yakndan ilgisi olmayan, konuya vakf olmayan kiiler gidip servis hizmeti yapyor. Diyelim ki, bir akaryakt pompas iindeki bir selenoid valfi deitiriyorsunuz; selenoid valfin teknik detaylar, koruma tipleri konusunda bilgi sahibi olmanz lazm. kincisi, bu, onayl bir rndr, tip incelemesi yaplm onayl bir rndr. Dolaysyla, farkl bir rne farkl bir para kullandnz zaman, mevcut olan tip sistemini bozuyorsunuz. Buyurun. SALONDAN- nsan sal, can gvenlii ve benzeri konular ok ilgilendiren bir konu. Hepimizin en az gnde bir kere veya iki- gnde bir kere urad bir alandan bahsediyoruz. Gvenlik Sempozyumunda bence ok nemli bir konu olarak deerlendirilmesi gerekir. NURETTN TERZOLU- Salih bey, bir ey daha arz etmek istiyorum. SALH AYDIN- Buyurun. NURETTN TERZOLU- Bu iin zellikle l aletlerindeki belgelendirme BLDRLER KTABI konusu farkl bir olay. Bir tanesi gvenlikle ilgili ATEX Direktifi kapsamnda belgelendirme, ikincisi lmle ilgili belgelendirme. Ancak, lmle ilgili yaplan bu belgelendirme, ATEX Direktifi kapsamnda ieride kullanlan ekipmanlarla tip onayda
44
ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU kullanlan ekipmanlar bazen deitiriliyor. Aslnda koordinasyon ekli ATEXten balamal. Mevcut onaylanm olan ekipmanlarn MIDde devam etmesi gerekiyor. O ekilde belgelendirme ilemi gerekleiyor. Bu konuda da bir aklk gryorum. SALH AYDIN- Teekkr ediyorum. Akaryakt istasyonlarndaki o nceden MID Ynetmeliinde yine aynyd da, o Ynetmelik Yeni Yaklam Ynetmeliklerinde deildi. 99dan itibaren MID ynetmelikleri de artk Notified Body dediimiz onaylanm kurulular araclyla yaplyor. Benim bildiim, istasyonlardaki ana ynetmelik MID Ynetmelii ATEX Ynetmelii olacak. Hem ATEXe uygun olacak, hem de l olayn doru ve salam yapacak. ATEX Ynetmelii, Makine Emniyet Ynetmeliini ve Elektromanyetik Uyumluluk Ynetmeliini kapsayacak, markalandrmasn yapacak. aretlemesinin nasl olacana gelince de, size rnek iaretlemeden de gsterebilirim. ATEXin belgeleri olduktan sonra da MID Ynetmeliini yine bir onaylanm kurulu vastasyla yapacak. Artk TSEden onun eyi yaplmyor. O ekilde belgelendirmesi yaplarak piyasaya kacak. Buyurun. SALONDAN- Fakat daha sonra deiip deimedii, gvenlikle ilgili zafiyetlerin oluup olumadnn denetlenmesiyle ilgili bu. Yani lm doruluu ok sk aralklarla kontrol ediliyor il mdrlklerine bal memurlar marifetiyle, fakat gvenlikle ilgili zafiyet SALH AYDIN- Akaryakt istasyonlarnda 12820 Standard benzinler iin. Tamam, tesis alrken, direkt belgelendirmesi yaplyor bunlarn, yani kontrol edilerek yaplyor; ama ara belgelendirmelerde yine bizim Bakanlmz MID Ynetmelii bakmndan kontrol ediyor. Hatta bizim denetilerimiz ATEX Ynetmelii ynnden de kontrollerini yapyor. Ama baka bir prosedr var m, bilemiyorum. SALONDAN- Periyodik denetimleri Sanayi ve Ticaret Bakanlnn ilgili birimi yapyor. u anda o dairenin ad da deiti. Salih bey biliyor o konuyu. Ama ikinci bir denetimi ller ve Standartlar Genel Mdrl, dier bir adyla Metroloji ve Standartlar Genel Mdrl yapyor. Bu, mhrlemeyle ilgili esnada yaplyor. gereken bir konu diye dnyorum. SALH AYDIN- Bir soru daha alaym. BLDRLER KTABI 45 Bunun iin, bence ayr bir platform dzenlenmeli. Bu, apayr ve uzun tartlmas
Buyurun. KKSAL BAYRAKTARATEXle ilgili olarak bizim kurumumuzdan
bahsedeyim. Yeraltnda kullandmz en ucuz ATEX belgeli cihaz 20 bin ya da 30 bin euro civarnda, kullandm devre kesicisi says 1000-1500 civar. u anda istiyorum; Bakanlk, ATEX belgesi olmasn istedii iin de yurtiinden alamyoruz, yurtdndan almamz gerekiyor. Kurumlarda tm malzemeleri ATEXe dntrmek iin belirli bir sre var m? Birinci sorum bu. kincisi, bakanlklardan bize denetlemeye gelen personeller ya maden mhendisi, ya makine mhendisi. Yaptmz almalarn yaklak yzde 40na yakn elektrik aksamyla yaplan almalar, ama denetlemeye gelen personel elektrik brannda deil. Bu denetleme durumlaryla ilgili Bakanln bir almas var m? Teekkr ederim. SALH AYDIN- Teekkr ediyorum. Sorunuz iletme ynnden olduu iin, denetim olay iletme mevzuatna girdiinden, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn problemi. lk sorunuza gelince, gei dnemi filan bitti. Ynetmeliimiz, biliyorsunuz, 31.12.2003 tarihinde yrrle girdi. alma Bakanlnn ynetmeliinde de yine 30 Haziran 2006ya kadar gei dnemi verilmiti. imdi her ey iletme sahibinde, btn sorumluluk iletme sahibinde. Gerek alma Bakanlnn ynetmeliinde olsun, gerek 99/92de, dier ynetmeliklerin hepsinde iletme sahibine veriliyor; kontrol ve deerlendirmeleri onlar yapacak. Ama sektr de lkemizin sektr. Nasl yardmc olunmas lazm? Sorununuzu dile getirirsiniz, zm bulunabilirse bulunur. zmsz bir ey de zaten yok. Ama siz, gvenli rn kullanmak zorundasnz. Madenlerde denetim bizim Bakanlmzn yetkisinde deil; yani biz, buna zm bulamayz. Bizim denetimlerimiz piyasadaki gmrkten giren veya lkede retilen BLDRLER KTABI rnler zerine oluyor. Teekkr ediyorum.
46
zlem zkl Abdurrahman nce Merve Ercan nce Tevfik Gne

BLDRLER KTABI 47
zlem zkl Abdurrahman nce Merve Ercan nce Tevfik Gne

BLDRLER KTABI 48
Dnyada Yaanan Byk Endstriyel Kazalar ATEX Direktiflerine Neden htiya Duyuldu? Major Industrial Accidents Encountered In the World Why ATEX Directives were Needed?
zlem ZKILI Kimya Yk. Mh. Ba Mfettii Tefti stanbul Grup Bk.Yrd.
ozlem@ozkilic.net
zet
Sanayi devriminden bugne kadar Sal ve Gvenlii konusunda Dnyada ve Trkiyede pek ok alma yaplm ve mevzuat hazrlanmtr. Bu almalar ou zaman yetersiz kalm, etkili olamam ve sonucunda pek ok i kazas ve meslek hastal meydana gelmitir. ATEX Direktifleri olarak bilinen, 99/92/EC sayl Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifi 2002 ylnda, 99/9/EC sayl Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifi ise 2003 ylnda mevzuatmza uyumlatrlmtr. Seveso II Direktifi uyumlatrma almalar 2010 ylnda tamamlanm ve Byk Endstriyel Kazalarn Kontrol Hakknda Ynetmelik lkemizde 18 Austos 2010 tarih ve 27676 sayl Resmi Gazete'de yaynlanmtr. Seveso Direktifi, tehlikeli maddelerle ilgili byk kaza risklerinin kontrol ykmllklerini gerektirmektedir. gili kurulularn gvenlik raporlar ve acil eylem planlarn hazrlamalar gerekmektedir. ATEX Direktiflerinde ise, iyerlerindeki tehlikeli alanlarn belirlenmesi, kontrol nlemlerinin alnmas ve uygun elektriksel ekipmann seimi iverenlere ykmllk olarak verilmektedir. Bu makalede ATEX Direktiflerine neden ihtiya duyulduu ve Byk Endstriyel Kazalar Kontrol Direktifi ile ATEX Direktiflerinin ilikisi irdelenilecektir. Anahtar kelimeler: ATEX Direktifleri, Seveso II, Patlayc Ortamlar
Industrial Accidents was published in the Official Gazette dated August 18, 2010 and Numbered 27676. Seveso Directive has brought about various control obligations regarding the prevention of major industrial accidents involving hazardous substances. The installations of concern are to prepare safety reports and emergency action plans. In ATEX Directives, the determination of workplace hazardous areas, control measures and appropriate selection of electrical equipment are responsibility of employers. In this paper, why ATEX Directives are needed, Control of Major Industrial Accidents Directive and relationships between these two directives will be examined thoroughly. Keywords: ATEX Directives, Seveso II, Explosive Atmospheres
1. Giri
Teknoloji, insann bilimi kullanarak doaya stnlk kurmak iin tasarlad rasyonel bir disiplin olarak tanmlanmaktadr. nl bir eitim teknolou olan James Finn teknolojiyi tanmlarken yle demektedir: "Teknoloji; sistemler, ilemler, ynetim ve kontrol mekanizmalaryla hem insandan hem de eyadan kaynaklanan sorunlara, bu sorunlarn zorluk derecesine, teknik zm olaslklarna, ve ekonomik deerlerine uygun zm retebilmek iin bir bak asdr". Teknolojinin geliim evresine baktmzda 1765te James Wattn yeni bir enerji kayna olan buhar makinesini bulmas, sosyo-politik adan 1789daki Fransz Devrimi ve ardndan sanayi devrimi, teknolojik ve toplumsal adan deiimin kilometre talar olmulardr. kazalar ve meslek hastalklarnn olumasnda teknolojideki hzl geliim, makineleme, iyerlerindeki fiziksel ve kimyasal etmenler ile retimde kullanlan ham ve yardmc maddelerin yannda ekonomik, sosyolojik, psikolojik, fizyolojik ve ergonomik bir ok etken rol oynamaktadr. zellikle sanayi devrimi sonrasnda teknolojik gelimeler sonucunda retimin yaps olduka karmaklam, hzl ve kontrolsz sanayileme sreci ve retimin giderek younlamas i kazalar ve meslek hastalklar ile evre
Abstract
Many studies and legislations have been prepared about the Occupational Health and Safety since the Industrial Revolution. These studies and legislations have been insufficient and ineffective many times and as a result many occupational accidents and illnesses have occurred. Known as the ATEX Directives, Directive 99/92/EC of the European Parliament and the Council in 2002, and the European Parliament and Council Directive 99/9/EC in 2003 is aligned with our legislation. Studies regarding the harmonization with Seveso II Directives completed on 2010. The Regulation on the Control of Major
BLDRLER KTABI 49
kirlilii gibi sorunlarn nemli boyutlara ulamasna neden olmutur.
1973 1974 1976 1978
2. Byk Endstriyel Kazalarn Ortaya kard Avrupa Birlii Mevzuatlar

Kimya endstrisindeki teknolojik gelimeler ile kimyasal rnler, insan sal ve yaam srecini byk lde iyiletirmi, tarmsal retimi arttrm, genel yaam kalitesini imkanlar ve konforu ykseltmitir. 20. yzyln banda ou doal kaynakl olmak zere bir ka bin kimyasal madde kullanlmaktayd. Kimyasal maddelerin kullanm zellikle 1940'lardan sonra hzla artm, 1950 ylnda 7 milyon ton/yl olan dnya kimyasal madde retimi 1985 ylnda 250 milyon ton/yl'a ykselmitir. Bugn bu rakam 400 milyon ton/yl civarna ulamtr. Gerek kimyasal maddelerin her alanda youn olarak kullanlmaya balanmas gerekse kontrolsuz kullanmn yaratt ciddi salk ve evre sorunlar, toplumlarda kimyasal madde kullanmna kar korku ve tepkinin de olumasna neden olmutur. zellikle 20. yzyl balarndan itibaren tehlikeli maddelerin artan retimi, kullanm ve depolanmas yznden byk endstriyel kaza olasl byk oranlarda artmtr. Dolaysyla da tm halkn, alan kesimin ve evrenin korunmas gerei domu, byk endstriyel kazalarn nlenmesi iin sistematik yaklam ihtiyac belirmitir. Kasm, 1989da ILO Ynetim Kurulunun 244. toplantsnda alnan karar uyarnca, Cenevrede 8-17 Ekim 1990 tarihlerinde byk endstriyel tehlikelerin nlenmesine ilikin uygulama kodu hazrlanmas maksadyla bir uzmanlar toplants dzenlenmitir. Bu uzmanlar toplantsnda Bro tarafndan hazrlanan taslaa dayal uygulama kodu gzden geirilmi ve son eklini almtr. Toplantda bu koda Byk Endstriyel Kazalarn nlenmesi ad verilmesi kararlatrlmtr. Ancak hazrlanan bu kod byk endstriyel kazalarn nlenmesi iin tm ilgililere sadece pratik tavsiyeler niteliinde kalmtr. 2.1. Seveso II Direktifinin Kabul Edilii ve Mevzuatmza Uyumlatrlmas talyann Seveso kasabasnda 1976da gerekleen ciddi endstriyel kazay takiben, endstriyel donanmlarda kaza nleme zerine bir Direktif olan Seveso Direktifi (82/501/EEC) kabul edilmitir. Daha sonra Hindistan, Bhopalde 1984 ylnda ve svire, Baselde 1986 ylnda gerekleen iki byk kaza ve Mexico Cityde doal gaz patlamas sonucunun 500 l, 4.000 yaral ile sonulanmas bu direktifin tekrar gzden geirilmesi gereini dourmutur. Seveso Direktifinin yaynlanmasna neden olan endstriyel kazalar Tablo-1de zetlenmitir. Tablo1. 1959-2004 Yllar Arasnda Meydana Gelen Kaza ve Felaketler Yl Yer Olay Hasar 1959 Minamata, Su yollarna cva 400 l, 2,000
Japonya Fort Wayne, A.B.D. Flixborough, ngiltere. Seveso, talya Los Alfaquez, spanya Xilatopec, Meksika Manfredonia, talya Threemile Adas, A.B.D. Novosbirsk, Rusya Mississagua, Kanada
dearj edilmesi Demiryolu kazas ile vinil klorr dklmesi. Patlamada siklohekzan aa kmas Dioksin sznts Ulam kazasnda propilen dklmesi. Karayolu kazasnda gaz tankeri patlamas. Fabrikadan amonyak sznts Nkleer reaktr kazas Kimya fabrikasnda patlama Demiryolu kazas ile klor ve btann evreye yaylmas. Demiryolu kazas ile fosfor triklorr dklmesi Petrol yangn ve patlamas Patlamada kimyasallardan akrolein aa kmas Petrol boru hattnda patlama Gaz tank patlamas Pestisit fabrikasndan sznt siyan gaz Nkleer kazas reaktr
yaral 4500 tahliye 23 l, 104 yaral, 3,000 tahliye 193 yaral, 730 tahliye 216 l, 200 yaral 100 l, 150 yaral 10,000 tahliye 200000 tahliye 300 l 200000 tahliye 300 yaral, pek ok tahliye 145 l, 1,000 tahliye 17,000 tahliye
1979
1980
Summerville, A.B.D Tacoa, Venezella Taft, A.B.D.
1982 1984 Sao Poulo, Brezilya St. J.Ixhuatepec, Meksika Bhopal, Hindistan
508 l 452 l, 4,248 yaral, 300,000 tahliye 72,500 l, binlerce yaral, 200,000 tahliye 725 l, 300 yaral, 90,000 tahliye, Avrupa lkelerine yaylma Ren nehrinde kirlilik Deniz taban kirlilii Deniz kirlilii Deniz kirlilii 21 kii
ernobil, Rusya 1986
Basel, svire Kotka, Finlandiya Krfez Sava, Basra Krfezi Alaska Enschede,
1987 1991 1992 2000
BLDRLER KTABI
Pestisit fabrikasnda yangn Limanda monoklorobenzen dklmesi Petrol dklmesi Petrol dklmesi Havai fiek
50
Hollanda
fabrikasnda patlamada
Baia Mare, Romanya 2000
Toulouse 2001
Yksek konsantrasyonda siyanr ieren atk havuzunun ar yalarla yklmas sonucu artlmam siyanr atk Tuna Nehrine kart. Gbre tesisi patlamas sonucu standart d amonyum nitrat yaylm
hayatn kaybetti. 800 kii yaraland ve1 km2 apl alanda 5300 kii patlamadan ve sonularndan etkilendi. Nehir kirlilii
lkemizde Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik olarak yaynlanmtr. ATEX 137de, Blgelerin (Zone) genel tarifi yaplmakta ve bir tesisdeki tehlikeli alanlarn hangi blgelere girdiinin belirlemesi iverene braklmaktadr. Patlayc ortamlarda kullanlabilecek ekipmanlarla ilgili detaylar ieren ve ATEX 100a olarak bilinen Aralk 1999 tarihli 99/9/EC sayl Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifi ise mevzuatmza Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler le lgili Ynetmelik olarak aktarlmtr. Bu ynetmelie gre ise korumal aletlerin ve iyeri i sal ve gvenlii tedbirlerinin tarifi yaplmaktadr, ancak bu ynetmeliklerdeki tedbirlerin uygulanabilmesi iin de nce ATEX 137de belirtilen patlayc ortam snflamasnn yaplm olmas gerekmektedir.
Geni alanda etkilenme
3. Byk Endstriyel Kazalar Kontrol Ynetmelii ve ATEX Direktifi likisi

Endstriyel faaliyetlerden kaynaklanan byk endstriyel kazalarn nlenmesi, kazalara kar hazrlkl olma ve kazann gereklemesi durumunda mdahale ile ilgili nlemler, 96/82/EC sayl Byk Kaza Risklerinin Kontrolne likin Avrupa Birlii Konsey Direktifinde yer almaktadr. Seveso II Direktifine gre, nemli Kaza terimi; Direktif kapsamndaki herhangi bir yerde almann srd anda kontrol dnda meydana gelen gelimeler sonucunda oluan ve insan hayat ve/veya evre zerinde ani veya sonradan ortaya kan etkilere sahip, tesisin iinde veya dnda ve bir veya birka tehlikeli maddeyi ieren nemli bir sznt, yangn veya patlamay belirtmektedir. Gnmzde zellikle kritik risklere sahip iletmeler iin sadece acil eylem planlar oluturulmasnn yeterli olmad gr hakimdir. zellikle Seveso II Direktifi erevesinde acil eylem planlarnn, felaket senaryolar oluturularak hazrlanmas ve olas felaket durumundan geri dn planlar iermesi gerekmektedir. Seveso IIye gre, bu deerlendirme erevesinde, iyeri veya organizasyon iin mdahale gerektiren en nemli riskler ortaya karlmaldr. ncelikle bu riskler zerine odaklanlmas salanmal, etkileri ve olaslklar deerlendirilmelidir. Bu almalar sonucunda ortaya kacak risk haritas ilgili tm taraflarla da paylalarak bilinlendirme salanmaldr. Kayplarn hangi noktalarda oluabileceinin belirlenmesi en nemli aamadr. Bunun iin iyeri birimleriyle grlmesi, mevcut olanaklarn, srelerin, proses ekipmanlarnn, makina parknn, sistem tasarmlarnn incelenmesi, ak noktalarn ve tehditlerin aratrlmas, simlasyon tekniklerinin kullanlmas gerekmektedir. Felaket senaryolarnda, riskin gerekleme skl, yaanabilecek kaybn nem ve iddeti, toplam kayplarn hesaplanmas ve riskin gerekleme zaman konular zerinde durulmas gerekmektedir. te bu aamada tm bu almalarn bir paras olarak iin ierisine ATEX Direktifleri girmektedir. nk ATEX Direktiflerinde de iyerinde patlayc ortam oluma ihtimali,
Son olarak yeni ve gzden geirilmi II. Direktif (96/82/EEC), 1996 ylnda kabul edilmitir ve 82/501/EEC sayl Direktifin yerini almtr. Enschede ve Toulouse kazalarna tepki olarak AB, amonyum nitratla birlikte, patlayc ve yanc maddelerle ilgili Seveso II ynetmeliindeki kurallar tekrar gzden geirmi ve daha da sertletirmitir. AB, Enschede, Baia Mare ve Toulousedaki kazalardan sonra SEVESO IInin kapsamn geniletmi ve SEVESO IIde grlen baz aksaklklarn da zm iin baz ek almalar yaparak direktifin son hali olan 2003/105/EEC sayl direktifi 16 Aralk 2003 tarihinde yaynlamtr. Seveso II Direktifi adn alan veya dier bir adyla COMAH Direktifi; tehlikeli maddeler ieren byk endstriyel kazalarn nlenmesine ynelik eitli kontrol ykmllkleri getirmitir. 96/82/EC sayl Byk Kaza Risklerinin Kontrolne likin Avrupa Birlii Konsey Direktifinin lkemiz mevzuatna uyumu iin evre ve Orman Bakanlmzca Trkiyede Seveso II Direktifinin Uyumlatrlmas Projesi gerekletirilmitir. Proje kts olarak Byk Endstriyel Kazalarn Kontrol Hakknda Ynetmelik almalar tamamlanm ve Ynetmelik 18 Austos 2010 tarih ve 27676 sayl Resmi Gazete'de yaynlanmtr. 2.2. ATEX Direktiflerinin Kabul Edilii ve Mevzuatmza Uyumlatrlmas Avrupa topluluu konseyi 1976 ylnda ye lkelerin potansiyel patlayc atmosferlerde elektriksel tehizat kullanmna ilikin yasalarnn uyumu zerine ilk ynergeyi (76/11/EEC) imzalayarak Avrupa birlii iinde patlamaya kar korumal elektriksel tehizatlarn serbest ticareti iin yaplmas gereken n hazrlklar oluturmutur. Bu alandaki tam uyum 1994 ylnda yeni bir ynerge ile (94/9/EC) salanmtr. Avrupa parlamentosu daha sonra ATEX 137 olarak adlandrlan 16.12.1999 tarihli ve 99/92/EC sayl Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifini yaynlam ve bu direktif
BLDRLER KTABI 51
bu ortamn kalcl, statik elektrik de dahil tututurucu kaynaklarn bulunma, aktif ve etkili hale gelme ihtimalleri, iyerinde bulunan tesis, kullanlan maddeler, prosesler ile bunlarn muhtemel karlkl etkileimleri, olabilecek patlamann etkisinin bykl, patlama riskinin deerlendirilmesi gerekmektedir. lkemizde 26.11.2003 tarih ve 25328 say ile Resmi Gazetede yaynlanan Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik olarak yrrle girmi olan ATEX 137 gereince, iyerindeki patlayc ortam oluturabilecek yerler aada belirtilen koullara gre snflandrlmak zorundadr. TEHLKEL; zel nlem alnmasn gerektirecek miktarda patlayc karm oluabilecek yerler, TEHLKESZ; zel nlem alnmasn gerektirecek miktarda patlayc karm olumas ihtimali bulunmayan yerler. Tehlikeli yerlerin snflandrlmas ise aadaki ekilde yaplmaldr; Blge 0; Gaz, buhar ve sis halindeki parlayc maddelerin hava ile karmndan oluan patlayc ortamn srekli olarak veya uzun sre ya da sk sk olutuu yerler. Blge 1; Gaz, buhar ve sis halindeki parlayc maddelerin hava ile karmndan oluan patlayc ortamn normal alma koullarnda ara sra meydana gelme ihtimali olan yerler. Blge 2; Gaz, buhar ve sis halindeki parlayc maddelerin hava ile kararak normal alma koullarnda patlayc ortam oluturma ihtimali olmayan yerler ya da byle bir ihtimal olsa bile patlayc ortamn ok ksa bir sre iin kalc olduu yerler. Blge 20; Havada bulut halinde bulunan yanc tozlarn, srekli olarak veya uzun sreli ya da sk sk patlayc ortam oluabilecek yerler. Blge 21; Normal alma koullarnda, havada bulut halinde bulunan yanc tozlarn ara sra patlayc ortam oluturabilecei yerler. Blge 22; Normal alma koullarnda, havada bulut halinde yanc tozlarn patlayc ortam oluturma ihtimali bulunmayan ancak byle bir ihtimal olsa bile bunun yalnzca ok ksa bir sre iin geerli olduu yerler. Patlayc ortam oluabilecek tm yerlerdeki ekipman ve koruyucu sistemler, Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemlerle lgili Ynetmelikte belirtilen kategorilere gre seilmek zorundadr. Buna gre; Blge 0 veya Blge 20 : Kategori 1 ekipman, Blge 1 veya Blge 21 : Kategori 1 veya 2 ekipman, Blge 2 veya Blge 22 : Kategori 1, 2 veya 3 ekipman.
yaplacak almalar ise hem bu politikann hem de Seveso II Direktifi erevesinde yaplacak almalarn bir parasdr. Tm bu deerlendirmeler yapldktan sonra olas tehditler dikkate alnarak, Tehdit gerekleirse iyerindeki kritik sistemlerin kayb ne olur? Bu kayplar ve/veya olayn etkilerini en aza indirgeyebilmek iin nceden ne tr tedbirlerin alnmas gerekir? eklindeki sorularn netletirilmesi gerekmektedir. Son aamada ise alnan nlemler sonucunda kabul edilebilirlik derecelendirmesinin yaplmas arttr.
4. Sonular
Seveso II Direktifine gre; iverenler bir tesis veya proses de meydana gelebilecek hatann nem derecesini belirlemek ve bu nem derecesine gre nlemleri planlamak zorundadr. Kimyasal kullanan veya depolayan bir tesis veya proseteki hatann sonular; Yangn/Patlama Toksisite olabilir. te bu aamada iin ierisine ATEX Direktifleri dahil olmaktadr. Kimyasallarn kullanm ve depolanmas nedeniyle oluabilecek endstriyel kazalar sonucu oluan zarar azaltabilmek iin, iletmelerin yangn, patlama veya toksik yaylm vb. konularla ilgili nlemlerini belirlemesi gerekmektedir. Bu nedenle de kimyasal proses ve depolama alanlarna sahip iyerlerinin Seveso II Direktifi erevesinde yrttkleri almalar ierisinde ATEX Direktiflerinin de gerekliliklerini yerine getirmeleri gerekmektedir.
5.
Kaynaklar
BLDRLER KTABI
Seveso Direktifi byk kazalar nleme politikas iin bir hazrlk gerektirmektedir. Bu politikann, byk kazalarn nlenmesi ile kazalarn kiilere ve evreye olan sonularnn snrlandrlmas ile ilgili tm tedbirlerin alnm olduunu gstermesi gerekmektedir. ATEX Direktifleri erevesinde
[1] ZKILI, ., Byk Endstriyel Kazalar nleme almalarnda Kritik Sistemlerin Tespiti ve Risk Deerlendirme Yaklam ve Yntemleri, 5. Uluslararas Sal Ve Gvenlii Blgesel Konferans, stanbul, Kasm 2008 [2] ZKILI, ., Kritik Sistemler, Gvenilirlik, Gvenlik, Kullanlabilirlik Ve Emniyet Kavramlar Terminoloji, Yeditepe niversitesi Temel Tp Bilimleri Blm Sal Sempozyumu,stanbul, Mays 2008 [3] ZKILI, ., ATEX Direktifleri erevesinde Patlayc Ortam Snflandrma ve Patlayc Ortam Risk Deerlendirmesi, Sempozyum Teblileri Kitab, imento Sektrnde Sal ve Gvenlii Sempozyumu, zmir, Kasm 2008 [4] 27.10.2002 tarih ve 24919 sayl Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Techizat ve Koruyucu Sistemler ile ilgili Ynetmelik [5] 26.12.2003 tarih ve sayl 25328 Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik
52
Tefti Kurulu nceleme ve Raporlarndaki Yangn ve Patlama Kazalar Industrial Injuries within Fire and Explosion Investigations and Reports of Labor Inspection Board
zlem ZKILI Kimya Yk. Mh. Ba Mfettii Tefti stanbul Grup Bk.Yrd.
ozlem@ozkilic.net
zet
Sanayi devrimi ile balayan makineleme gnmzde daha hzl hale gelmi bylece makinelerle birlikte alan ve onlar yneten insanlarn gvenlii daha da nem kazanmtr. Teknolojinin gelimesi alanlarn stndeki yk hafifletmi olsa da maruz kalabilecekleri riskleri arttrmtr. Tehlikeli maddelerin muhafaza edilmesinde ortaya kabilecek zaaflarn ortadan kaldrlmas ou zaman byk kazalarn nlenmesi iin anahtar niteliindedir. Artan bu risklerin nedenlerinin aratrlmas ve nlenmesi insanlk iin nem tamaktadr. Bu makalede Tefti Kurulu Bakanl tarafndan incelenen yangn ve patlama olaylar irdelenilecektir. Anahtar kelimeler: Gvenlii, Kazas, Kaza Maliyeti, ATEX Direktifleri
hastalklarndan alanlar korumak ve daha salkl bir ortamda alsmalarn salamaktr.
2. Yangn ve Patlama Nedir?

Patlama yanabilir bir maddenin oksijenle ani bir biimde kimyasal reaksiyona girmesi sonucu yksek miktarda enerjinin aa kmasdr.Yanabilir maddeler gaz, buhar, duman ve toz halinde bulunabilirler. Gaz ve sv buharlarnn yangn veya patlamaya sebep olabilmesi iin artn gereklemesi zorunludur. 1. Yanabilir madde, 2. Oksijen, 3. Ateleme kayna. Patlayc bir atmosferin olumas iin yanabilir gaz veya sv buharnn belli bir younlukta bulunmas gerekmektedir. Eer karm ok dk younlukta ise (zayf karm) ya da ok yksek younluktaysa (zengin karm) patlama olumaz, sadece yava bir yanma tepkimesi olur ya da hi olumaz. Karm sadece en dk ya da en yksek patlama snrlar arasnda ise atelendii zaman patlama tepkimesi verir. Toz patlamalar genel olarak, kapal bir ortamda bulunan yanc partikllerin ani yanmalar olarak tanmlanmaktadr. Toz patlamasnn olabilmesi iin ise, be elemann birlikte bulunmas gerekmektedir. Bunlar; 1. Yakt-yanc malzeme, 2. Oksijen, 3. Scaklk-tetik kayna, 4. Ortamda asl halde malzeme-toz bulutu, 5. Kapal ortam.
Abstract
The mechanization started with industrial revolution has been faster at present time; thats why the security of people who have been working with and managing the machines, became more important. However, the development of technology that has facilitated the work power, it has raised the risks that the labor could be exposed. Preventing the loss of containment of hazardous substances is often key to preventing major accidents. Searching and preventing the causes of these risks came into prominence. In this paper,fire and explosion incidents investigated by the Directorate of Labor Inspection Board will be examined. Keywords: Job security, Industrial injuries, Cost of injury, ATEX Directives
1. Giri
lkemizde, i kazalar ve meslek hastalklar sonucunda meydana gelen maddi ve manevi kayplar, lke ekonomisi asndan olduka byk boyutlara ulasabilmektedir. Sal ve Gvenlii, gnmz modern toplumlarnda insana verilen deerin ve nemin bir sonucu olarak srekli gelimeye ak bir bilim dal olarak kabul edilebilir. Sal ve Gvenlii almalarnn amac, i kazalar ve meslek
BLDRLER KTABI 53
3. Tefti Kurulu Raporlarndaki Yangn ve Patlama Olaylarnn rdelenmesi

nsanln geliimi, endstriyel geliim ile birlikte olmakta ve endstriyel geliim, daha ok enerji kullanm ve daha ok kimyasal kullanmn gerektirmektedir. Kimyasal hammadde ve rnlerinin iyeri bnyelerine girmesi de iyerleri iin alnmas gerekli gvenlik tedbirlerini zorunlu olarak arttrmaktadr. Hammadde, yar mamul ve mamul madde halinde kimyasal maddelerin stoklarnn kapasiteye paralel olarak bymesi, endstriyel tesislerde byk yangn ve patlama tehlikeleri oluturmakta ve nlem alnma mecburiyetini ortaya koymaktadr. 3.1. verenlerin Ykmllkleri Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik; patlayc ortam, yanc maddelerin gaz, buhar, sis ve tozlarnn atmosferik artlar altnda hava ile oluturduu ve herhangi bir tututurucu kaynakla temasnda tmyle yanabilen karm olarak tanmlamaktadr. Patlamalarn nlenmesi ve bunlardan korunmay salamak amacyla iverenlerin, yangn ve patlamadan korunma temel ilkelerine ve yaplan ilemlerin doasna uygun olan teknik ve organizasyona ynelik nlemleri almalar gerekmektedir, yleki iverenler; Patlayc ortam olumasn nlemek, Yaplan ilemlerin doas gerei patlayc ortam olumasnn nlenmesi mmkn deilse patlayc ortamn tutumasn nlemek, ilerin salk ve gvenliklerini salayacak ekilde patlamann zararl etkilerini azaltacak nlemleri almakla ykml klnmlardr. Bu nlemler, gerektiinde patlamann yaylmasn nleyecek tedbirlerle birlikte alnmaldr. Alnan bu tedbirler dzenli aralklarla ve iyerindeki nemli deiikliklerden sonra yeniden gzden geirilmelidir. verenler, iyerinde risk deerlendirmesi yaparken patlayc ortamdan kaynaklanan zel risklerin deerlendirmesinde u hususlar da dikkate almakla ykmldrler; Patlayc ortam oluma ihtimali ve bu ortamn kalcl, Statik elektrik de dahil tututurucu kaynaklarn bulunma, aktif ve etkili hale gelme ihtimalleri, yerinde bulunan tesis, kullanlan maddeler, prosesler ile bunlarn muhtemel karlkl etkileimleri, Olabilecek patlamann etkisinin bykl. Ayrca iyeri yetkililerinin patlayc ortam olumas ihtimali olan yerleri snflandrmas, snflandrlm olan blgelerde asgari korunma gereklerinin uygulanmasn salamas ve patlayc ortam oluabilecek yerlerin giriine EX iaretlerini koymas gerekmektedir. Tm bu deerlendirmeler yapldktan sonra ise Patlamadan Korunma Dkman ad verilen dkmanlar hazrlamalar gerekmektedir.
Patlamadan Korunma Dokman olarak anlan belgeleri hazrlarken iverenlerin u hususlara dkman ierisinde yer vermeleri gerekmektedir; Patlama riskinin belirlendii ve deerlendirildii, Ynetmelikte belirlenen ykmllklerin getirilmesi iin alnacak nlemler, yerine
yerindeki BLGElere gre snflandrlm yerler, Asgari gereklerin uygulanaca yerler, alma yerleri ile uyar cihazlar da dahil i ekipmannn tasarm, iletilmesi, kontrol ve bakmnn gvenlik kurallarna uygun olarak saland, yerinde kullanlan tm ekipmann " Ekipmanlarnn Kullanmnda Salk ve Gvenlik artlar Ynetmelii" ne uygun olup olmad.
3.2. Yangn ve Patlama Nedenleri lkemizde alanlar, iyerlerini ve evreyi tehdit eden, zarara uratan ve zen bir ok olay ounlukla meydana geliinden hemen sonra nemsenmekte ancak bir sre sonra unutulmakta ve alnmas gereken koruyucu nlemler byk blmyle ihmal edilmektedir. Genellikle umursamadmz fakat bedelini byk maddi ve manevi kayplarla, bazen de can kayb ile dediimiz felaketlerden en nemlileri yangn ve patlama olaylardr. Patlama riskli ortamlarda kullanlacak elektriksel aygtlar zel olarak tasarlanmaktadr. Bu aygtlarda kullanlan koruma yntemleri, ekipmann kullanlaca ortam zelliklerine ve tesisin enerji prensiplerine gre belirlenmektedir. letmelerde patlama riskli ortamlar iin alnan en ncelikli nlem tehlikeli madde kaan engellemek ve tehlikeli ortam olumasna mani olmaktr. Ancak iletme artlar gerei kaan nlenmesi kanlmaz ise, bu durumda ortamdaki ateleme kaynaklarn ortamdan uzaklatrmak gereklidir. alma koullar gereince ateleme kayna tekil edecek bileen riskli ortamdan uzaklatrlamyorsa bu durumda exproof ekipmanlar kullanlmaldr. Ancak lkemizde patlama riskli ortamlarn nemi son gnlerde anlalmaya balanmtr. Ne yazk ki iverenlerimiz benzer bir kaza yaanmadan bu nlemleri almamaktadrlar. Modern teknolojilerle tesis edilmi bir ok iletmede dahi alnan nlemler yeterli grlmekte, en nemlisi bu nlemlerin ilerliini koruyup korumad geen sre iinde kontrol edilmemektedir. Bugn dnyada gelimi bir ok lkede meydana gelen, byk mal ve can kaybna sebep olmu pek ok yangn, her bakmdan en iyi ekilde tehiz edilmi ve her trl tedbir alnm olduu zannedilen tesis ve binalarda meydana gelmitir. Tefti Kurulu raporlarndaki, kimyasallardan kaynaklanan yangnlar veya patlamalar incelendiinde; genellikle kullanlan kimyasallarn zelliklerinin tam olarak bilinmemesi
BLDRLER KTABI 54
ve umursamazln felakete gtren etkenler olarak karmza kt grlmektedir. Yangn ve patlama konusunda alnacak nlemlerin alnmamasnn en nemli etkeninin ekonomik faktr, maliyet unsuru olduu da ortadadr. Ekonomik faktr, eitimsizlik, bilgisizlik ve umursamazlk ile birleince, acsn daima duyduumuz ve ilerde daha ok duyabileceimiz sonular ortaya karmaktadr. Tefti Kurulu Raporlarndaki olaylarndaki nedenleri ksaca zetleyebiliriz; yangn ve aadaki patlama ekilde
mevzuatmz iverenlere ve iletmelerde grev yapan iveren vekillerine kendi iyerlerindeki tehlikeleri belirleme ve bu tehlikelerin meydana gelme ihtimalini kabul edilebilir seviyeye indirme ykmll getirmitir. Bilindii zere kimyasallarla ilgili zararlar nlemenin en etkin yolu kimyasal tanmak, evre ve salk zerindeki etkilerini bilerek kontroll kullanmaktr. Bu balamda iyerinde bulunan, kullanlan veya herhangi bir ekilde ilem gren kimyasal maddelerin tehlikelerinden ve zararl etkilerinden iilerin saln korumak ve gvenli bir alma ortam salamak iin asgari artlar belirlemek iverenin sorumluluundadr. verenler; kimyasal maddelerle almalarda, iilerin bu maddelere maruziyetini nlemek, bunun mmkn olmad hallerde en aza indirmek, yangn, parlama ve patlamalarn nne gemek ve kimyasallarn tehlikelerinden korumak iin gerekli tm nlemleri almakla ykmldrler. ATEX direktifleri olarak anlan direktifler, lkemizde her ne kadar ynetmelik olarak yaynlanm olsa da iyerlerinin bir ounda yanc, parlayc sv, gaz ve toz kimyasal kullanlan alanlardaki prosesler ve ekipmalar bu direktifler yrrle girmeden ok nce yaplmtr ve kullanlan elektriksel ekipmanlar yeni ynetmeliklere gre uygun deildir. Bu tesislerde kullanlan elektriksel ekipmanlarn uygun ekipmanlarla deitirilmesi maaliyet gerektirmektedir. Ancak tehlikenin bykl dnldnde, hem tesisin tamam hem de bu tesisteki tm alanlarn kaybedilebilecei dnldnde sz konusu ekipmanlarn uygun ekipmanlarla deitirilmesinin kk bir maaliyet olarak kalaca aktr.
Kimyasallarn kullanm, tanmas ve depolanmas ile ilgili yeterli bilgiye sahip olunmamas, yerinde kullanlan kimyasaln, malzeme gvenlik bilgi formlar reticiden alnarak kimyasal ve fiziksel zelliklerinin irdelenmemesi, Makineler ve yanc svlarn kullanlmamas veya depolanmamas, uygun ekilde
Birbiri ile reaksiyona girebilecek kimyasallarn ayn alanda depolanmas ya da yanc ve okside edici kimyasallarn ayn alanda depolanmas, Bo ve dolu kimyasal bidon, f, teneke vb. kaplarn bir arada depolanmas, Dier blmelerden yeterince yaltlmam tehlikeli operasyonlar, Yetersiz bakm ve temizlik almalar, Patlayc ortamlarda gerekli risk almalarnn yaplmam olmas, deerlendirme
4. Sonular
Yangn ve patlamalar, sonucu ac olaylara neden olan afetlerdir. Endstride deiik zelliklerde ve deiik retim srelerinde birok kimyasal madde kullanlmaktadr. Her biri birbirinden farkl zelliklere sahip olan bu kimyasal maddeler uygun ekilde kullanlmaz ise karmza yangn ve patlama nedeni olarak kmaktadrlar. Kimyasal maddelerin ana zelliklerini bilmek, tanmak ve bu dorultuda nlemler almak kimyasallar dolaysyla oluacak yangn ve patlamalar nleyecektir. Yangn ve patlamann bir ksm kt etken ve faktrn ayn anda bir araya gelmesi ile oluan bir olay olduu dnlrse, en iyi olduu zannedilen gvenlik tedbirlerinin de yetersiz kalabilecei unutulmamaldr. Yeterli gvenlik tedbirlerinin yannda, insan eitimi ve psikolojisi de yangn ve patlamalar nlemede en byk etkendir. lerlii ve yeterlilii periyodik olarak kontrol edilmeyen bir ok yangn/patlama nlem ve tedbiri ar gven douracandan dolay ounlukla hi olmamasndan daha tehlikelidir. Yangn ve patlama nedeniyle meydana gelen zararn bykl, iyerindeki yneticilerin tehlikeleri belirlememesi ve kontrol edilebilecek riskleri nceden tespit edememesi halinde tamamen ansa kalmtr. lkemizde bir ok blgede kadercilik anlay hakim olduundan, alnan yangn ve patlama nlemleri ok iptidai kalmakta, baz yerlerde formaliteleri yerine getirmekten teye gidememektedir.
Patlayc ortam snflandrmasnn (BLGE veya ZONE) yaplmam olmas, Muhtemel patlayc ortamlarda kullanlmas gereken elektriksel ekipmanlarn ex-proof ekipman olmamas, Patlayc ortama uygun elektriksel ekipmann seilerek kullanlmamas (Blge ile elektriksel ekipmann uyumlu olamamas), Statik elektrikde dahil olmak zere tututurma kaynaklarnn belirlenmemi olmas ve kontrol nlemlerinin alnmam olmas, Personelin eitim ve yetersizlii, Gerekli gaz lm ve yangn kontrol sistemlerinin bulunmamas, Yangn hidrant veya dolaplarnn nnde malzeme depolanmas sonucu mdahalede gecikme, Yangn ve alarm tatbikatlarn, zellikle de sndrme almalarnn periyodik olarak yaplmamas, Yanc ve parlayc kimyasal madde kullanlan alanlarda alma talimat ve prosedrlerinin bulunmamas, Deprem, sel, frtna vb. felaketler iin hazrlkl olunmamas.
BLDRLER KTABI 55
Yangn ve patlama olaylar insan hayatna verdii maddi ve manevi zararlarn yannda, hem alanlara hem de iletmelere ve dolaysyla ulusal ekonomiye nemli lde maddi zarar ve yk getirmektedir. Unutulmamas gereken husus ise; iyerlerinde, patlayc ortamlarla ilgili salk ve gvenliin salanmasnn iveren asndan yarar, sadece yasal zorunluluklarn yerine getirilmesi deil, yangn ve patlama dolaysyla meydana gelecek maliyetlerin ve can kayplarnn ortadan kaldrlmasn salamakdr.
5. Kaynaklar
[1] ZKILI, ., ATEX Direktifleri erevesinde Patlayc Ortam Snflandrma ve Patlayc Ortam Risk Deerlendirmesi, Sempozyum Teblileri Kitab, imento Sektrnde Sal ve Gvenlii Sempozyumu, zmir, Kasm 2008 [2] 27.10.2002 tarih ve 24919 sayl Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Techizat ve Koruyucu Sistemler ile ilgili Ynetmelik [3] 26.12.2003 tarih ve sayl 25328 Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik
BLDRLER KTABI 56
Patlayc Atmosferlerin (ATEX) Patlama Davranlar The Explosion Behaviors of Explosive Atmospheres (ATEX)
Abdurrahman nce1
1
Kimya Mhendisi, SG Uzman, tfaiye APK Amiri BB tfaiye Daire Bakanl

mail@abdurrahmanince.net
zet
Bu makalede, Patlayc Ortamlarn patlama davranlarnn tafsilatl olarak izah edilmesi ile tehlikenin daha iyi anlalmasna ve riskin daha salkl deerlendirilmesine katk salamak hedeflenmitir. Sal ve Gvenliinde Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmasnn nemli yerine karn bu patlamalarn davranlarnn yeterince bilinmemesi tehlike algsnda ve korunma titizliinde eksiklik meydana getirmektedir. ATEX direktiflerinin artk zorunlu olduu gnmzde tehlikenin daha geni izah ile tehlike algs ve risk deerlendirme yetisinde gelime salanmas ve bunun sonucu olarak ta korunma tedbirlerine verilen nemin artmas beklenmektedir. Tm yanc gazlarn, tm yanc sv buhar ve sislerinin ve tm yanc tozlarn bulut hallerinin hava ile belirli bir konsantrasyonda karm oluturduklarnda yanma davranlar bir anda ve tamam yanacak ekilde olmaktadr. Bu da ani hacim art ile patlama basncn oluturmaktadr. Yanmann daha hzl hali olan bu tip patlama ile yaklak 10 atmosferlik bir basn olumaktadr. Yanmann davrannn bilinmesinin patlayc atmosferlerin davranlarnn anlalmasnda ok nemli katks olacaktr. Anahtar kelimeler: ATEX, Gases, Vapors, Mists and Dusts Explosions, UVCE
which is the faster state of combustion, a pressure of approximately 10 atm will come out. Knowing the behaviors of combustion contributes so much to the understanding of the behaviors of explosive atmospheres. Key words; ATEX, Gases, Vapors, Mists and Dusts Explosions, UVCE
1. Giri
Avrupa Birlii Organizasyonlarnn ATEX direktifleri 1 Temmuz 2003 tarihinden itibaren uygulanmaya konulmutur. ATEX, Franszca ATmosphres EXplosives kelimelerinin ilk hecelerinin birleiminden olumu bir kelimedir ve Patlayc Atmosferler anlamna gelmektedir. [1] Biri ekipmanlarn reticileri ve dieri de kullanclar iin olmak zere iki adet ATEX direktifi vardr. Birincisi (ATEX 95) Ekipman Direktifi 94/9/EC olarak; Potansiyel Patlayc Atmosferlerde kullanlmak amacyla retilen Ekipman ve Koruyucu Sistemler Talimatdr. Ksaca ATEX iin gvenli ekipman direktifidir. kincisi (ATEX 137) alma Yeri Direktifi 99/92/EC olarak; Patlayc Atmosferlerden Potansiyel Riskteki alanlarn Gvenliinin ve Salnn yiletirilmesi in Minimum Gereklilikler Talimatdr. Ksaca ATEX iin ii koruma direktifidir. [2] ATEX kurallar 1 Mart 1996 tarihinden beri gnll bir standart olarak uygulanmakta iken 1 Temmuz 2003 tarihinden itibaren patlayc atmosferlerde kullanlmak zere satlan semboln tama btn rnlerde ATEX onayl olma ve mecburiyeti getirilmitir. Bu direktifler gerei lkemizde de ATEX iin birinci ynetmeliimiz olarak Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili Ynetmelik (94/9/AT) 27.10.2002 tarihinde yrrle girmi ve 30.12.2006 tarihinde tamamen yenilenmitir. [3] kinci ynetmeliimiz olarak Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik (99/92/EC) ise 26.12.2003 tarihinden itibaren yrrle girmitir. [4] Bu ynetmeliklerimizde Patlayc ortam: Yanc maddelerin gaz, buhar, sis ve tozlarnn atmosferik artlar altnda hava ile
Abstract
In this article, it is aimed to get a better understanding of hazard and to make a contribution to risk estimation more accurately, by explaining the behaviors of explosion of explosive atmosphere in a detailed way. Although protecting workers from hazards of explosive atmosphere takes an important place in occupational health and safety, the insufficient knowledge of these explosions behaviors causes deficiency in detecting hazards and also in carrying out safety. Nowadays with the directives of ATEX getting more and more obligatory, it is expected that the understanding of hazards and estimating of risk would improve through more widely explanations of hazards and so would the importance given to protection precautions increase. When all the flammable gases, all the flammable liquid vapors and mists and also the cloud states of all the combustible dusts make a mixture in a specific ratio of concentration with air, behaviors of combustion occur in such a way that all of them will burn up suddenly and completely. This results in explosive pressure with a sudden volume increase. With this type of explosion,
BLDRLER KTABI 57
oluturduu ve herhangi bir tututurucu kaynakla temasnda tmyle yanabilen karm ifade eder. [3] eklinde tarif edilmitir. Patlayc Ortam ifadesi ATEX ifadesini tam olarak karlayamamakta, eksik ve yanl anlamaya sebebiyet vermektedir. Bu ifadenin yerine Patlayc Atmosfer veya Patlayc Hava ifadesinin kullanlmas daha salkl olacaktr. Patlayc Atmosfer: Tm yanc gazlarn, tm yanc sv buharlarnn, tm yanc sv sislerinin ve bulut halinde bulunan tm yanc tozlarn havada belirli bir konsantrasyonla oluturduklar patlayc atmosferleri ifade etmektedir. Tehlikeli yerlerin snflandrlmas; patlayc atmosfer oluma skl ve bu ortamn devam etme sresi esas alnarak blgeler eklinde yaplmtr. Ynetmeliklerde blge 0,1 ve 2 iin kullanlan parlayc ifadesi ngilizce flammable kelimesinin karl olarak kolay yanc yerine kullanlmtr ve anlam karklna sebep olmaktadr. Sadece yanc olarak kullanlmas daha salkl olacaktr. Blge 0: Gaz, buhar ve sis halindeki yanc maddelerin hava ile karmndan oluan patlayc ortamn srekli olarak veya uzun sre ya da sk sk olutuu yerler. Blge 1: Gaz, buhar ve sis halindeki yanc maddelerin hava ile karmndan oluan patlayc ortamn normal alma koullarnda ara sra meydana gelme ihtimali olan yerler. Blge 2: Gaz, buhar ve sis halindeki yanc maddelerin hava ile kararak normal alma koullarnda patlayc ortam oluturma ihtimali olmayan yerler ya da byle bir ihtimal olsa bile patlayc ortamn ok ksa bir sre iin kalc olduu yerler Blge 20: Havada bulut halinde bulunan yanc tozlarn, srekli olarak veya uzun sreli ya da sk sk patlayc ortam oluabilecek yerler Blge 21: Normal alma koullarnda, havada bulut halinde bulunan yanc tozlarn ara sra patlayc ortam oluturabilecei yerler. Blge 22: Normal alma koullarnda havada bulut halinde bulunan yanc tozlarn patlayc ortam oluturma ihtimali bulunmayan ancak byle bir ihtimal olsa bile bunun yalnzca ok ksa bir sre iin geerli olduu yerler. [3] Patlayc atmosferlerin olutuu bu blgeler patlama riskinin deerlendirilmesinde ve patlamadan korunmada kullanlan kriterlerdir. ATEX konusunda kullanlan patlama terimi explosion teriminin karl olarak dk basnldr. Patlayc maddelerin patlama davran ise detonasyon teriminin karl olarak ok yksek basnldr, infilak terimi ile ifade edilmelidir ve bu konu ile kartrlmamaldr.
2. Patlamann Mekanizmas
ATEX patlamalarnn davranlarnn ve mekanizmalarnn daha iyi anlalabilmesi iin yanma kimyasnn bilinmesine ihtiya vardr. Patlama yanmann daha hzl halidir. Yanma: Yanc maddenin yakc madde (ounlukla havadaki oksijen) ile en az tutuma scaklnda meydana getirdii kendini idame ettiren ekzotermik kimyasal zincirleme reaksiyondur. Yangn: Kontrol d yanma olaydr. 2.1. Yanmann Genel Kimyas CXHY + (X+Y/4)O2 + ISI = XCO2 + (Y/2)H2O + ISI (1)
Reaksiyon (1) tutuma scaklna kadar endotermik safhadadr, bu noktadan sonra s kayna ekilse bile reaksiyon kendini besler. Yanma olayndaki oksidasyon hzl oksidasyondur. 2.2. Oksidasyon Hzlar Demirin paslanmas ve hcresel solunum gibi normalde hzl oksidasyona dnmeyen olaylar yava oksidasyonlardr. Yukarda tarif edildii ekilde yanma olay hzl oksidasyondur. Makalenin konusu olan gaz, toz, sis, ve buharlarn Patlayc Atmosfer (Ortam) Patlamalar ok hzl oksidasyondur. Patlayc madde patlamalarnda ise infilak ve detonasyon eklinde sper hzl oksidasyon meydana gelmektedir. Forml ayndr fark hzdadr. 2.3. Yangn Snflar ve Patlama Davranna Etkileri TS EN 2 ve TS EN 2/A1e gre lkemizde yangn snflar; A SINIFI: Normal olarak kor eklinde yanan genellikle organik yapdaki kat madde yangnlarn kapsar B SINIFI: Sv veya svlaabilen kat madde yangnlarn kapsar C SINIFI: Gaz yangnlarn kapsar D SINIFI: Metal yangnlarn kapsar F SINIFI: Piirme aletleri iindeki bitkisel ve hayvansal piirme yalarnn yangnlarn kapsar. 2.3.1. A Snf Yangnlarn Yanma, Parlama ve Patlama Davranlar A snf yangnlar normal olarak kor eklinde yanan genellikle organik yapdaki kat madde yangnlardr. (rnek; odun, kmr, kat, ot, kuma vb.) temel zellikleri kor oluturmalardr. Yakc madde havann yaklak % 21ini tekil eden Oksijen olarak gaz faznda olduu iin yanc maddenin de reaksiyona girebilmesi iin ncelikle gaz fazna gemesi gerekir. A snf kat maddelerin yanabilmesi iin tutuma scaklna sndklarnda piroliz sreci ile yanc gazlarn karmakta ve bu gaz yanmaktadr. Bu nedenle kat maddelerin s ile muhatap olabilecekleri ve yanc gazlarn karabilecekleri yzey alanlar ne kadar fazla olursa o kadar kolay yanacaklardr. Bir odun ktne gre ince tahta paralar daha kolay yanacak, rendeden cips eklinde km talalar parlama zellii gsterecek, toz halindeki talalar ise havada uuur
BLDRLER KTABI 58
vaziyette bulunduklarnda toz patlamas meydana getirebileceklerdir. Kat maddelerin yanma davrannda s ile muhatap olup yanc gazn karabilecekleri ve bunu havann oksijeni ile buluturabilecekleri yzey alanlar en nemli etkendir. 2.3.2. B Snf Yangnlarn Yanma, Parlama ve Patlama Davranlar Sv veya svlaabilen kat madde yangnlardr. (rnek; benzin, benzol, mazot, solvent, katran, alkoller, mum vb.). temel zellikleri korsuz ve alevli yanmalardr. B snf sv maddelerin yanabilmesi iin tutuma scaklna sndklarnda yeterli yanc gaz retebilmeleri gerekmektedir. Svnn da kendisi yanmamakta svdan buharlaan gaz yanmaktadr. Bu nedenle yanc svlarn yanma davrannda yzey alan ile beraber uuculuklar etken olmaktadr. Bir yanc sv ne kadar uucu ise o kadar parlama davran gstermektedir. rnek olarak benzin ve tineri verebiliriz. Btn yanc svlarn buharlar yanc gaz olduklarndan yeterli miktarda biriktiklerinde yanma davran tamamen gazlarn yanma davran olarak patlama eklinde olmaktadr. Yanc svlarn ayrca bir parlama noktas flash point vardr ki bu yukarda anlatlan parlama ile ayn ey deildir. Flash noktas bir yanc svnn alev alabilecek ekilde yanc buhar retebilecei en dk scaklk deeridir. Ancak bu durumda s kayna ekildiinde alev sner. Alevin snmeden devam edebilmesi ancak tutuma scakl ve zerindeki scaklklarda olur. rnek olarak; etil alkoln parlama noktas: 12,7 oC, tutuma scakl ise: 362,7 oCtr. Bir yanc svnn flash noktas ne kadar dk olursa, mesela (eksi) -43 oC olan benzin gibi hemen, parlayarak ve kolayca yanacaktr. Flash noktas +52 oC olan mazot ise zor ve yava yanacak, tutuabilmesi iin bir n stmaya ihtiya duyacaktr. Halbuki mazotun tutuma scakl yaklak 250 oC olarak daha dk ve benzinin tutuma scakl yaklak 290 oC olarak daha yksektir. Tm yanc svlarn kk tanecik halinde bulunduklar sis hallerinde de buharlama yzeyi sonsuza gideceinden hzla buharlap s ve oksijen ile buluarak ani yanma ve ATEX patlamas meydana getirme davran gstereceklerdir. 2.3.3. C Snf Yangnlarn Yanma, Parlama ve Patlama Davranlar Yanc gaz madde yangnlarnn temel zellikleri patlamadr (rnek; metan, propan, btan, doalgaz, LPG, asetilen, havagaz, hidrojen vb.). C snf yanc gazlar yanmaya hazr olup en az tutuma scakl ile muhatap olduklarnda derhal (1 mikro saniyede) yanarlar. Kat ve svlardaki gibi bir gazlama srecine ihtiyalar yoktur. Bu ani yanma olay ani hacim genlemesine yani patlamaya sebebiyet verir. Bu sebeple yaklak 10 barlk bir basn oluur. Gazlarn yanabilmesi yani patlayabilmesi iin hava ile karakteristik bir karm orannda bulunmalar gerekir. Buna alt ve st patlama limitleri denir. Baz kaynaklarda ayn deerler alt ve st tutuma limitleri olarak geer. Bu oran patlayc atmosfer olarak veya patlayc ortam olarak tanmlanr.
Gazlarn yanma davran ocaklara kontroll olarak verilerek salanmakta, ok az birikme sonucu parlama davran gstermekte, alt ve st patlama limitleri arasndaki bir birikme ise UVCE patlamasna yani patlayc atmosfer (ortam) patlamasna sebebiyet vermektedir. 2.4. Patlamann Meydana Gelme Mekanizmas Gazlar yanma kimyasnn en iyi anlalaca davran gstermektedirler. nk yanc gazlarn yanc kat ve svlardaki gibi gazlama srelerine, yani gecikmeye ihtiyalar yoktur. Gazlar yanmaya hazr malzeme olduklar iin, tutuma scakln yakaladklarnda (yanma geni tamamlandnda) hepsi birden ve aniden (bir mikro saniyede) yanmaktadrlar. Bunun sonucu olarak, yanma rnleri, entropi kural gerei tepkimeye girenlerden her ne kadar fazla olsalar da bu art ihmal edilecek seviyededir. Asl etki 1 mikro saniyede ortam scaklnn ve dolays ile yanma rn gazlarla birlikte ortamdaki dier gazlarn scaklnn oda scaklndan 1500oCnin zerindeki scaklklara ani olarak ulamas ile hacimlerinin katlarca artmas demektir. Bu ani hacim art, eperlere yaklak 10 atmosferlik ani basn uygulayacak, pencereler ve kaplar veya dier zayf eperler yrtlarak basnc alacaktr. Yeterli yrtlma yzeyi (en az 0,2 m2/m3) mevcut olmadnda binalarn kmesine bile neden olacaktr. te ATEX patlamas budur. Gazlarn kapal hacimlerdeki bu yanma yani patlama davran anlaldnda tm ATEX patlamalar da anlalm olur. Tm yanc gazlarda alt (LEL) ve st (UEL) patlama limitleri nemlidir. Bu snrlar arasndaki konsantrasyon patlayc atmosferdir. Tm yanc svlarn da buharlar yanc gazdr. Onlar iin de ayn ekilde alt ve st patlama limitleri vardr ve patlama davranlar da aynen gazlarnki gibidir. 2.5. Yanc Gazlarda ve Sv Buharlarnda LEL ve UEL Tablo 1de Baz yanc gazlar ve yanc sv buharlar iin alt ve st patlama limitleri hacim %si olarak verilmitir. Tablo 1: Baz maddelerin alt ve st patlama limitleri [5]
Madde smi Acetaldehyde Acetone Acetylene Ammonia Arsine Benzene n-Butane iso-Butane iso-Butene Butylene Carbon Disulfide Carbon Monoxide Cyclohexane Cyclopropane Diethyl Ether LEL 4 2,6 2,5 15 5,1 1,35 1,86 1,8 1,8 1,98 1,3 12 1,3 2,4 1,9 UEL 60 12,8 81 28 78 6,65 8,41 8,44 9 9,65 50 75 8 10,4 36 Madde smi Gasoline Kerosine Methane Methyl Alcohol Methyl Chloride Methyl Ethyl Ketone Naphthalene n-Heptane n-Hexane n-Pentene Neopentane Neohexane n-Octane iso-Octane n-Pentane LEL 1,4 0,7 5 6,7 10,7 1,8 0,9 1 1,25 1,65 1,38 1,19 0,95 0,79 1,4 UEL 7,6 5 15 36 17,4 10 5,9 6 7 7,7 7,22 7,58 3,2 5,94 7,8
BLDRLER KTABI 59

Ethane Ethylene Ethyl Alcohol Ethyl Chloride Fuel Oil No.1 Hydrogen Isobutane Isopropyl Alcohol 3 2,75 3,3 3,8 0,7 4 1,8 2 12,4 28,6 19 15,4 5 75 9,6 12 iso-Pentane Propane Propylene Silane Styrene Toluene Triptane p-Xylene 1,32 2,1 2 1,5 1,1 1,27 1,08 1 9,16 10,1 11,1 98 6,1 6,75 6,69 6
patlamas tepkimesi verecei, ok zayf karmlar ile fazla zengin karmlarda ise hibir tepki vermeyecei aktr. Buna gre yanc atmosferden ve parlayc atmosferden sz edilemez. Bahsi geen mfredatta dersin ad sadece Patlayc Ortamlar olmaldr. Ayrca patlayc maddeler havann oksijenine ihtiya duymadan bnyelerindeki oksitleyici maddeler ile tepkimeye giren maddelerdir ve patlayc ortamlar konusu ile herhangi bir ilgileri bulunmamaktadr. Bu bahis de mfredattan karlmaldr.
2.6. Yanc Sis ve Tozlar Yanc sislerin ve tozlarn havada bulut hallerinin patlama davranlarna bakldnda; parack kkl sebebi ile s ile muhatap olup yanc gazn karabilecekleri ve bunu havann oksijeni ile buluturabilecekleri yzey alanlarnn neredeyse sonsuz bykle ulamas sonucu reaksiyon hz gazlarnkine yaklamaktadr. Patlama davranlar da ayn gazlarnki gibi olmaktadr. Yanc tozlarda patlayc atmosfer oluturabilecek en dk konsantrasyon 50-100 g/m3 civarndadr. Un iin bu deer 50 g/m3 tr. En yksek konsantrasyon ise 2-3 kg/m3 civarnda olmaktadr. [6] 2.7. Yanc Olmayan Maddeler Her madde yanc deildir. Maddelerin nemli bir ksm hi yanmayan maddelerdir. Yanc maddeler ise zor yanc, normal yanc, kolay yanc, kendiliinden yanc gibi snflara ayrlmaktadr. Yancl temelde tutuma scaklnn dkl, yzey alannn bykl, kaynama noktasnn kkl, flash noktasnn dkl, uuculuk ve yanma enerjisinin bykl gibi faktrler etkilemektedir. Yanc olmayan maddelerin gaz, buhar, sis ve tozlar hibir art altnda patlayc atmosfer oluturamaz ve patlamaz. 2.8. Yanc ve Parlayc Atmosfer Olmaz Gvenlii Uzmanl ve yeri Hekimlii Temel Eitimlerinin halen uygulamada olan mfredatnda Yanc, Parlayc ve Patlayc Ortamlar konulu ders bulunmakta ve dersin alt balklarnda patlayc maddeler bahsi gemektedir. Ortam ifadesinin ortamn atmosferi olduu anlaldna gre yakcs ve yancs ile patlayc karm oluturan havann en az ve en fazla konsantrasyonlar aralnda patlayc atmosfer
3. Sonular
Tm yanc gazlar, tm yanc svlarn buhar ve sis halleri ve tm yanc tozlarn bulut halleri havada belirli konsantrasyonlar arasnda patlayc atmosfer olutururlar. Tutuma scakl salayacak en ufak bir kvlcm ile tamam bir anda yanmak suretiyle patlama davran gsterirler. Yanc gazlarn bu oran oluturacak ekilde birikmelerine frsat verilmemeli, szntlar balangta fark edebilmek iin detektrler kullanlmaldr. Yanc svlar kapal tutulmal, bu oran oluturacak ekilde buhar retmelerine frsat verilmemelidir. Yanc svlarn sis halleri ile yanc tozlarn havada uutuklar bulut hallerinin olumasna frsat verilmemelidir. alma artlar gerei bu atmosferlerin olumalar kanlmaz ise bahsi geen iki ynetmelikteki artlara gre hkmler uygulanarak patlamadan korunma salanmaldr.
4. Kaynaklar
[1] ATEX Guidelines, European Commission Enterprise and Industry, 3rd Edition - June 2009 [2] ilingir H. ATEX Talimatlar ve Pnmatik IV. Ulusal Hidrolik Pnmatik Kongresi, 2005, Shf 417-426 [3] Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik Resmi Gazete Tarihi/Says: 26.12.2003 / 25328 [4] Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler le lgili Ynetmelik (94/9/AT) Resmi Gazete Tarihi: 30.12.2006 Resmi Gazete Says: 26392 (4.Mk.) [5] http://www.engineeringtoolbox.com/explosiveconcentration-limits-d_423.html [6] Terziolu, L. Endstriyel Patlamalarn Modellenmesi T, Yksek Lisans Tezi, 1997.
BLDRLER KTABI 60
Patlama Risk Deerlendirmesinde Bulank Mantk Kullanm Fuzzy Logic Approach in Explosion Risk Assessment
Merve Ercan Kalkan, Veli Deniz Kimya Mhendislii Blm Kocaeli niversitesi
merve.ercan@kocaeli.edu.tr, vdeniz@kocaeli.edu.tr
zet
Bu almada literatrdeki parlayc ve patlayc ortamlardaki tehlikeleri nlemek ve en aza indirgemek iin kullanlan risk deerlendirme yntemleri incelenmitir. Risklerin doasndan kaynaklanan belirsizliklerin her alanda olduu gibi parlayc ve patlayc ortamlarda da nemli rol oynad vurgulanm ve szkonusu belirsizliklerin stesinden gelecek bulank mantk temelli bir yaklam nerilmitir. nerilen sistemde patlama riskinin bileenleri olarak patlayc atmosferin varl, tututurma kaynann varl gibi patlama olaynn gereklemesini dorudan etkileyebilecek etkenler ile birlikte, olay gerekletikten sonra iddetini etkileyebilecei dnlen nfus da dikkate alnmtr. Anahtar kelimeler: parlayc ve patlayc ortamlar, risk deerlendirme, bulank mantk
tesislerinden rafinerilere, g istasyonlarndan atk artma tesislerine, madenlerden un deirmenlerine kadar birok alan patlayc ortamlara rnek verilebilir. Patlama, byk basn artyla birlikte gerekleen hzl fiziksel ya da kimyasal bir deiimdir. Yakt ve oksitleyici etmen varlna olduu kadar tepkime hzna da baldr. Tepkime hzl bir ekilde, nemli miktarda s, k ve ses reterek yaylr. Bir yangn veya patlamann gerekleebilmesi iin geleneksel yangn genini oluturan etmenin bir araya gelmesi gerekir. Bunlar; oksitleyici etmeni ieren ve yanmay salayacak bir gaz, alevlenebilir bir etmen ve aktivasyon enerjisi salayacak bir tututurma kaynadr[2]. retim endstrisindeki srelerde(proses) genel olarak grlen olas tututurma kaynaklar; scak yzeyler, alevler ve scak gazlar, mekanik kvlcmlar, elektrikli donanmlar, statik elektrik ve kimyasal tepkime olarak sralanabilir. Dier yandan retim endstrisinde sklkla raslanmamakla birlikte yldrm, elektrik akmnda kaak, elektromanyetik nm, ultrasonik dalgalar, adyabatik skma ve ok dalgalar da tututurucu kaynaklardandr[3,4]. Parlayc ve patlayc ortamlarla ilgili ulusal mevzuatmz ilgili ATEX ynergelerine(direktiflerine) paralel olarak dzenlenmektedir. Bu kapsamda Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler le lgili Ynetmelik(94/9/AT) ile bu koullarda alanlarn gvenliini salamaya ynelik Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik yrrlktedir[1]. Ynetmelikler kapsamnda tehlikeli yerler, patlayc ortam oluma skl ve bu ortamn devam etme sresi esas alnarak, blgeler halinde snflandrlmtr. Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelikte, iyerinde risk deerlendirmesi yaplrken patlayc ortamdan kaynaklanan zel risklerin deerlendirmesinde birtakm hususlarn dikkate alnmas gerektii belirtilmi, ancak kullanlacak risk deerlendirme yntemine deinilmemitir. Bu almada literatrde kullanlan risk deerlendirme yntemlerinin uygunluu deerlendirilmi ve son blmde
Abstract
In this study, risk assessment methods in literature, which were proposed to prevent and mitigate hazards of explosive atmosphere, are reviewed. It is emphasized that uncertainties play an important role on explosion risk like other areas. A novel fuzzy logic approach is proposed to overcome these difficulties. Recommended system not only includes presence of explosive atmosphere and ignition source but also includes population of the area which effects the severity of the explosion. Keywords: flammable and explosive atmospheres, risk assessment, fuzzy logic
1.Giri
Patlayc ortam, yanc maddelerin gaz, buhar, sis ve tozlarnn atmosferik koullar altnda hava ile oluturduu ve herhangi bir tututurucu kaynakla temasnda tmyle yanabilen karm olarak ifade edilmektedir[1]. Gnlk yaammzn bir paras olan hava alanlar ve liman
BLDRLER KTABI 61
bulank mantk temelli yeni bir deerlendirme yaklam nerilmitir.
2. Literatrdeki risk deerlendirme almalarna genel bir bak

Risklerin azaltlmasnda kullanlan yntemler tehlikelerin nitel ve nicel zmlemelerini(analizlerini) ierir. Gvenlik gzden geirmesi, kontrol listesi, olsa olsa(What if) analizi ve HazOp(Tehlikelerin letilebilirlii) gibi ska kullanlan nitel(kalitatif) aralarn genel amac tehlikeleri tanmlamak, gvenlik nlemlerinin yeterliliini irdelemek ve gerektii durumlarda ek gvenlik nlemleri nermektir. Tehlikelerin nicel(kantitatif) analizi ayn zamanda nicel risk analizi olarak da bilinir. Nicel risk deerlendirmesinde kullanlan yntemler genellikle olay aac temelli olanlar ve
Monte Carlo gibi kazalarn temsili olarak modellendii yntemler olmak zere iki ekilde incelenebilir[5]. SAFETI, PHAST, FRED ve SCOPE gibi birok ticari risk deerlendirme yazlm mevcuttur[6]. Bu blmde, literatrde patlayc ortamlarn risk deerlendirmesi iin nerilerilen yntemlere deinilmitir. Marmo ve dierleri(2004), yanc tozlarn hammadde, rn veya ara rn olarak ellelendii tesisler iin bir dizi risk analizi yntemi nermilerdir. almalar yzey bitirme ileminin alminyum tozu ile gerekletirildii tesislerde gerekletirilmitir. Farkl senaryolarda ve risk deerlendirmenin farkl aamalarnda kontrol listesi, olsa olsa, hata r ve etkileri analizi(HTEA), HazOp ve hata aac yntemleri kullanlmtr. Tablo 1.de her bir durumda en iyi sonucu verdii dnlen teknikler zetlenmitir[7].
Tablo 1: Farkl durumlarda en iyi sonucu verdii dnlen teknikler[7]

Balklar 1-Yasal gereklere uygunluk 2- Enstrman ve prosedrlerin uygunluu 3- Ciddi kaza riskleri 4- alanlarn maruz kald riskler
Alanlar
Olsa olsa, CE iaretli makine ve ekipmanlar Dkmantasyon ve prosedrlerin kontrol Olsa olsa, CE iareti bulunmayan makine ve ekipmanlar Kontrol listesi Olsa olsa, Kontrol listesi Kontrol listesi, HTEA Olsa olsa, Kontrol listesi, HTEA Olsa olsa, Kontrol listesi Olsa olsa, HazOp, Hata aac
Olsa olsa, Kontrol listesi, HTEA Olsa olsa, Kontrol listesi, HTEA
Olsa olsa, alma alanlar Kontrol listesi Kontrol listesi, Karmak tesisler Olsa olsa
Olsa olsa, Kontrol listesi
Olsa Olsa, Kontrol listesi,
Olsa olsa, Kontrol listesi
HazOp, Olsa Olsa, Kontrol listesi
BLDRLER KTABI
Salzano ve dierleri(2005), domino etkisinin nicel deerlendirmesi kapsamnda patlama dalgalarna bal olarak sre ekipmanlarnn zarar grme olasln tahmin etmek zere probit modeller tretmilerdir. Farkl kategorilerdeki sre ekipmanlarnn farkl yapsal zelliklerini dikkate alacak farkl modeller ne srlmtr. Modeller, ar basn hesab iin birletirilerek basitletirilmitir. Bylece patlama merkezinden leklendirilmi mesafenin bir fonksiyonu olarak zarar olasl ve basn dalgalarnn neden olduu trmanma blgesine olan gvenli mesafenin tahminine olanak salad ifade edilmitir[8]. Voort ve dierleri(2007), toz patlamas tehlikesi tayan endstriyel tesislerin d gvenliinde nicel risk deerlendirmesi iin bir ara gelitirmitir. ncelikle
endstriyel tesis boyut, ekil ve yapsal zellikleri tanmlanarak gruplara ayrlmtr ve daha sonra ilgili patlama senaryolar gerekleme olaslklar ile birlikte tanmlanmtr. Mevcut modeller kullanlarak bireysel ve toplumsal risk hesaplanmtr[9]. Shebeko ve dierleri(2007), bata Rusya Federasyonu olmak zere birok lkede geni lekli petrol terminalleri tasarlanarak ina edildiini belirtmiler ve yangn gvenlii gibi nemli bir grevin detayl bir risk deerlendirmesi yaplmakszn gerekletirilmesinin g olduunu ifade etmilerdir. almalarnda szkonusu problemin stesinden gelmeyi amalamlar ve olay aac temelli nicel bir yntem ile olas bireysel ve toplumsal riskleri hesaplamlardr. Olas risk, belirli bir alanda yangn ve patlamann tehlike
62
faktrlerinin gerekleme olasl olarak tanmlanmtr. Bireysel risk ise bir kiinin yangn ve patlamann tehlike faktrleri nedeniyle zarar grme olasl olarak tanmlanmtr. Bireysel risk hesabnda kiinin tehlikeli blgede bulunma sresi dikkate alnmtr. Toplumsal risk ise belirli saydaki kiinin yangn ve patlamann tehlike faktrlerince zarar grme olaslna bal olarak ifade edilmitir. Tesiste bulunan ham petrol tanklarnn yarap ve kapasitesi, kullanlan boru hatlar ve pompalar hakknda detayl bilgi bu almada mevcuttur. Tank yangnlar iin farkl senaryolar tanmlanmtr. Terminalin dier blgelerinde yaanabilecek yangn ve patlamalar da dikkate alnm ve terminal blgesi ile komu blgeler iin risk hesaplanmtr[5]. Markowski(2007), patlayc atmosferin olma olasl, alev kaynann bulunma ve etkin olma olasl, koruma ve nleme yntemlerinin hata yapma olasl gibi bir takm etkenleri dikkate alarak patlama iin yar nicel bir Koruma Blgesi Analizi(LOPA) nermilerdir. Analiz, eitli patlama senaryolarna uygulanm ve tehlike blgeleri uzmanlar yardmyla snflandrlmtr. Koruma blgelerinin istenmeyen olaylar nlemede gvenilirlii ve alanlarn korunmas dikkate alnmtr[4]. Berta(2009), endstrideki elektrostatik yangn ve patlama risklerinin hesaplanmasnda esnek hesaplama(soft computing) yntemlerini nermitir. Tehlikelerin kuramsal ve pratik olarak deerlendirilmesi karmak endstriyel sistemlerin ok deikenli giri ve k fonksiyonlarna sahip olmalar nedeniyle genel bir problem olarak ele alnm ve esnek hesaplama ad altnda bulank mantk, yapay sinir alar ve genetik algoritmalar gibi bir dizi yntem nermitir. Kurulacak yeni yaklamlarn alma sistemleri zerinde denetleme amacyla kullanlabilecei gibi tasarm ve planlama aamalarnda da kullanlabilecei belirtilmitir[10]. Moosemillar(2011), Patlama Aratrma Birlii(Explosion Research Cooperative) iin gelitirilen proje kapsamnda eitli tasarm, iletme ve evresel koullardan kaynaklanan patlama sklklarnn tahmini iin algoritmalar gelitirmitir. Algoritmalarn daha ok kimyasal srelere uygulanabilir nitelikte olduu belirtilmitir. almada ayn zamanda senaryo tabanl patlama sklklar, balatc olaylarn meydana gelme skl, ani patlama durumu olasl ve patlama ile sonulanan gecikmi alevlenme olaslklar tahmini iin de yntemler gelitirilmitir. Algoritmalarn kaytl veriler ve uzman grlerine dayanarak oluturulduu belirtilmitir[11]. Markowski ve dierleri(2011), patlama risk deerldirmesinde bulank mantk uygulamas nermiledir. yerinde patlama ile ilgili patlayc atmosferin olma olasl, etkin tututurucu kaynaklarn bulunma olasl, nleme ve azaltma blgelerinin aktiflii ve sonularn ciddiyeti gibi tipik deikenler nitel szel gruplar olarak belirtilmi ve bu deikenler arasndaki ilikiler mhendislik bilgisine dayal uzman grleri ile bir dizi kme halinde ifade edilmitir. Bu yntemle risk yar nicel olarak tahmin edilmitir. Uygulanan yntemin her bir senaryo iin tehlike ve risk olgularnn daha iyi kavranmasn salad ne srlmtr. Bilgisayar destekli bir analiz gerektirdiinden geleneksel basit yntemlere oranla uygulamann glklerine deinilmi, ancak geleneksel yntemler ile bu tr sonular elde edilemeyecei de belirtilmitir[12].
3. nerilen yntem: bulank mantk

Risk, geleneksel olarak basite olaslk ve iddetin bir bileimi olarak ifade edilmektedir. Ancak her bir durum iin olaslk ve iddetinin hesaplanmas olduka zor olduu iin bu iki bileenin tek bana riski tam olarak ifade etmediini ileri sren grler mevcuttur. Bir olayn olma olasln ve sonucunu etkiyecek ve belirsizlikler ieren birok etken(parametre) vardr. Bununla birlikte bu etkenlerin nemli ksm da nicel ifadelerden ok insan bilgi ve deneyimlerine dayanmaktadr. Bulank mantk, insan bilgi ve deneyimlerinden yararlanarak ve bu verileri kural tabanlar halinde ileyip, her bir kural tabannn belirli bir matematik fonksiyona kar getirilerek sonu karlmasdr. Baka bir deyile insan deneyimlerinin szel olarak ifade edilmesi ve bu deneyimlerin aralarna matematik gmlerek birletirilmesidir. Bulank sistemler kural veya bilgi tabanl olarak ifade edilir ve bulank eerise(if-then) kurallarna dayaldr. Bir bulank eer-ise kural, srekli yelik fonksiyonlar tarafndan karakterize edilen baz ifadelerin bulunduu yapy ifade eder. Sistemin oluturulmasnda uzmanlardan veya bilgi bankasndan salanan kural dizisi kullanlr.
ekil1: Geleneksel risk algs
Bu almada, patlama riskinin bileenleri olarak patlayc atmosferin varl, tututurma kaynann varl gibi patlama olaynn gereklemesini dorudan etkileyebilecek etkenler ile birlikte, olay gerekletikten sonra iddetini etkileyebilecei dnlen ortamdaki etkilenen says (poplasyonu) da dikkate alnmtr. Her bir parametre iin MATLAB program bnyesindeki bulank mantk ara kutusu(fuzzy logic toolbox) zerinde yelik fonksiyonlar oluturulmu ve her bir yelik fonksiyonu arasndaki iliki eer-ise kurallar ile tanmlanmtr. yelik fonksiyonlar zerinde her bir etmenin tanmlanan kmeye aitliini ifade eden ve 0 ile 1 arasnda bir deer olan yelik derecelerini belirlemek mmkndr. Patlayc atmosferin srekli var olduu blgeler 0, normal alma koullarnda arasra patlayc ortam olma olasl olan blgeler 1, patlayc ortam oluma olaslnn ok dk olduu veya ksa sreli gerekletii blgeler 2 ile kodlanmtr. Ayn kodlama tututurma kaynann ortamdaki varln deerlendirmede de kullanlmtr.
BLDRLER KTABI 63
Tablo 2: Her bir etkene ait yelik fonksiyonlar Patlayc atmosferin varl
Blge 0 Blege 1 Blge 2 -
4. Sonu
Literatrdeki risk deerlendirme almalar incelendiinde zellikle son yllarda yazlm/bilgisayar destekli yntemler kullanld ve geleneksek risk algsnn dna klarak eitli aralarn gelitirildii grlmtr. Bu almada da keskin snrlar olan klasik Aristo mant yerine bir elemann ayn anda iki aitlik kmesine ait olabilmesine izin veren ve dilsel etiketleri nicelletiren bir yntem nerilmektedir. Bu almada, patlama riskinin bileenleri olarak patlayc atmosferin varl, tututurma kaynann varl gibi patlama olaynn gereklemesini dorudan etkileyebilecek etkenler ile birlikte, olay gerekletikten sonra iddetini etkileyebilecei dnlen ortamn nfusu (poplasyonu) da dikkate alnmtr. Bunun yannda tesis civarndaki endstriyel tesislerin younluu, olaya mdahale edecek personelin deneyimi, kentsel ya da krsal kesimde konumlanmas gibi birok etmen olayn sonularn deerlendirmede etkili olacaktr. Elde edilen kural sistemi zerinde etken/etkenleri deitirerek sonucu grmeyi salayan esnek bir sistem elde edilmitir. Daha fazla etken ieren bir sistem belirsizliklerin stesinden gelmede daha da etkili olacak ancak kural saysnda etken saysna bal olarak bir miktar art da meydana gelecektir. nerilen sistem tekbana kullanlabilecei gibi dier risk deerlendirme yntemleri ile birlikte de kullanlabilir.
Tututurma kaynann varl

Blge 0 Blege 1 Blge 2 -
Etkilenen says (Nfus)

Kalabalk Olaan Issz -
Patlamann etkileri
Olduka etkili Etkili Orta Dereceli Az Olduka Az
Her bir etken arasndaki iliki, oluturulan kural tabanna ilenmitir. er yelik fonksiyonu bulunan deiken iin oluturulan 27 adet kural ekil 3te grlmektedir. Birka rnek vermek gerekirse: EER patlayc atmosferin varl srekli(blge0) VE tututurma kaynann varl srekli(blge0) VE poplasyon kalabalk SE patlama iddeti Olduka etkilidir. EER patlayc atmosferin varl srekli(blge0) VE tututurma kaynann varl geici (blge1) VE poplasyon ssz SE patlama iddeti orta derecelidir. EER patlayc atmosferin normal alma ortamnda yok ise veya ksa sreli bulunuyorsa(blge2) VE tututurma kayna yok ise veya ksa sreli bulunuyorsa(blge2) VE poplasyon ssz SE patlama iddeti olduka azdr.
5. Kaynaklar
[1] Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik, 26.12.2003 tarih ve 25328 Sayl R.G., Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat Ve Koruyucu Sistemler le lgili Ynetmelik 30.12.2006 tarih ve 26392 sayl R.G. [2] Bayley, G. ve Mcindoe, A., Fires And Explosions, Anaesthesia And Intensive Care Medicine 5:11, 2004. [3] TS EN 1127-1, Patlayc Ortamlar- Patlamay nleme ve korunma- Blm1. Temel kavramlar ve metodoloji Direktif:94/9/EC,2006/42/EC/(98/37/EC)), http://www.tse.org.tr [4] Markowski, A., exLOPA for explosion risks assessment, Journal of Hazardous Materials 142, 669 676, 2007. [5] Shebeko, Y. ve dierleri, Fire and explosion risk assessment for large-scale oil export terminal, Journal of Loss Prevention in the Process Industries, 20, 651 658, 2007. [6] Shariff, A. M., Inherent safety tool for explosion consequences study, Journal of Loss Prevention in the Process Industries, 19, 409418, 2006. [7] Marmo, L. ve dierleri, Aluminium dust explosion risk analysis in metal workings, Journal of Loss Prevention in Pthe Process Industries,17, 449465, 2004. [8] Salzano, E., Cozzani, V., The analysis of domino accidents triggered by vapor cloud explosions, Reliability Engineering and System Safety, 90, 271284, 2005. [9] Voort, M. ve dierleri, A quantitative risk assessment tool for the external safety of industrial plants with a dust explosion hazard, Journal of Loss Prevention in the Process Industries, 20, 375386, 2007. [10] Berta, I., Use of soft computing methods in risk assessment of electrostatic fire and explosion hazards in
ekil 2: Oluturulan bulank kural sistemi ekil 2de oluturulan kural sistemi yorumlanacak olunursa balangta szel ifadeler yardm ile oluturulan yelik fonksiyonlarnn nicelletirildii grlr. rnein, 0 ile 1 arasnda deien yelik dereceleri patlayc ortamn varl iin 0,971; tututurma kaynann varl iin 0,508 ve ortam nufusu iin 0,859 iken patlama iddetinin 0,823 olarak okunduu grlr. Bu durumda patlama iddetinin hem etkili hem de ok etkili patlama iddeti fonksiyonlarna ait olduu grlr. yelik fonksiyolarnn deiimi halinde patlama iddetinin nicel deerini tekrar yorumlamak da mmkn olacaktr.
BLDRLER KTABI 64
industries,Journal of Electrostatics, 67, 235241, 2009. [11] Mosemillar, M., Development of algorithms for predicting ignition probabilities and explosion frequencies, Journal of Loss Prevention in the Process Industries, 24, 259-265, 2011. [12] Markowski, A. ve dierleri, Application of fuzzy logic to explosion risk assessment, Journal of Loss Prevention in the Process Industries, xxx, 1-11, 2011.
BLDRLER KTABI 65
BLDRLER KTABI 66
SALII, GVENL VE ALIMA ORTAMINA LKN 155 SAYILI SZLEME Tevfik Gne - DSK
ILO Kabul Tarihi: 3 Haziran 1981 Kanun Tarih ve Says: 07.01.2004 / 5038 Resmi Gazete Yaym Tarihi ve Says: 13.01.2004 / 25345 ULUSAL POLTKA LKELER Madde 4 1-Her ye, ulusal koullar ve uygulamaya gre ve en fazla temsil kabiliyetine sahip ii ve iveren kurulularna danarak i gvenlii, i sal ve alma ortamna ilikin tutarl bir ulusal politika gelitirecek, uygulayacak ve periyodik olarak gzden geirecektir. 2-Bu politikann amac, ile balantl olan veya iin yrtm srasnda ortaya kan kaza ve yaralanmalar, alma ortamnda bulunan tehlike nedenlerini mmkn olduu lde asgariye indirerek nlemek olacaktr. ULUSAL DZEYDE EYLEM Madde 8 Her ye, yasa veya ynetmelik karmak suretiyle veya ulusal artlarna ve uygulamasna uygun dier bir yntemle, ilgili ii ve iverenlerin temsilcisi olan kurululara danarak, Szlemenin 4 nc maddesine etkinlik kazandrmak iin gerekli nlemleri alacaktr. . Madde 9 sal ve gvenlii ve alma ortamna ilikin ilgili mevzuatn uygulanmas uygun ve yeterli bir denetim sistemi ile gvence altna alnacaktr. Yrtme sistemi, mevzuat ihlallerine kar yeterli cezalar ngrecektir. LETME DZEYNDE EYLEM Madde 16 Makul olduu lde, iverenlerden, kontrolleri altndaki iyerleri, makine, tehizat ve usullerin gvenlik ve salk bakmndan riskli olmamasn salamalar istenecektir. Makul olduu lde, iverenlerden, kontrolleri altndaki kimyasal, fiziksel ve biyolojik madde ve etkenlerin, gerekli uygun nlemler alndnda, salk iin risk oluturmamasn salamalar istenecektir. verenlerden, gerektiinde, kaza riskinin veya salk zerindeki ters etkilerin imkanlar lsnde nlenmesi iin, uygun koruyucu elbise ve donanm salamalar istenecektir.
BLDRLER KTABI 67
Madde 19 Aada belirtilen hususlarn salanmas iin iletme dzeyinde dzenlemeler olacaktr. verenlerin stlendikleri ykmllklerini yerine getirmeleri iin, iilerin, ilerini yaparken, iverenle ibirlii yapmalar; letmedeki ii temsilcilerinin, i sal ve gvenlii alannda iverenle ibirlii yapmalar, iletmedeki ii temsilcilerine, i saln ve gvenliini salamak iin yeterli bilgi verilmesi ve ticari srlar aklamamak artyla kendilerini temsil eden kurulularla bu bilgilerin istiare edilmesi; letmedeki ii ve temsilcilerine, i gvenlii ve ii sal konusunda yeterli eitim verilmesi, iletmedeki iilerin veya temsilcilerinin ve bulunmas durumunda, iletmedeki temsilci kurulularn ulusal yasa ve uygulamaya uygun olarak, ileri ile ilgili i sal ve gvenliinin btn safhalarnda incelemelere katlmasnn ve bu konularda iverence onlara danlmasnn salanmas, bu amala karlkl anlama halinde iletme dndan teknik danmanlar getirebilmeleri; bir i, hayat ve sal iin ciddi bir tehlike oluturduuna ve yaknda vaki bulacana hakl gerekelerle inand herhangi bir durumu, derhal bir stne rapor eder; ve iveren bu durumun giderilmesi iin gerekli nlemi alncaya kadar yaam ve salk iin ciddi tehlike oluturmaya devam eden alma alanna iilerin dnmesini isteyemez. SALII HZMETLERNE LKN 161 SAYILI ILO SZLEMES ILO Kabul Tarihi: 7 Haziran 1985 Kanun Tarih ve Says: 07.01.2004 / 5039 Resmi Gazete Yaym Tarihi ve Says: 13.01.2004 / 25345 ULUSAL POLTKANIN PRENSPLER Madde 1 Bu szlemenin amac bakmndan: Sal Hizmetleri terimi esas olarak nleyici ilevlere sahip olan ve iletmedeki iveren, iiler ve onlarn temsilcilerine; ile ilgili en uygun fiziksel ve zihinsel salk koullarn karlayacak dzeyde, gvenli ve salkl bir alma ortam oluturmak ve bunu srdrmek iin gereksinimler, iin, iilerin fiziksel ve zihinsel salk durumlarn dikkate alacak ekilde, onlarn yeteneklerine uygun biimde uyarlanmas, konularnda tavsiyede bulunma sorumluluu olan hizmetlerdir. ilerin iyerindeki temsilcileri terimi, ulusal mevzuat veya uygulamaya gre bu ekilde tanmlanan kiileri ifade eder. Madde 2 Her ye, ulusal artlar ve uygulamalar nda ve bulunmalar durumunda, en fazla temsil yetkisine sahip ii ve iveren kurulularna danmak suretiyle, i sal hizmetleri konusunda uygun bir ulusal politika gelitirecek, uygulayacak ve periyodik olarak gzden geirecektir. GREVLER Madde 5
BLDRLER KTABI 68

Her iverenin istihdam ettii iilerin salk ve gvenlii iin sorumluluu sakl kalmak kaydyla ve iilerin i sal ve gvenlii konusunda katlmnn gereklilii gz nne alnarak, i sal hizmetleri, iletmedeki i risklerine uygun ve yeterli olacak ekilde aadaki grevleri kapsayacaktr. yerlerinde sala zararl risklerin tanmlanmas ve deerlendirilmesi; Salk niteleri, kantinler, yatakhaneler ve iveren tarafndan bu tr hizmetlerin sunulduu yerler dahil olmak zere, iinin saln etkileyebilecek alma ortamnda ve i uygulamalarndaki faktrlerin gzetimi; yerlerinin tasarm, makine ve dier tehizatn durumu, bakm ve seimi ve alma srasnda kullanlan maddeler dahil olmak zere iin planlanmas ve organizasyonu konusunda tavsiyede bulunma, yeni tehizatn salk asndan deerlendirilmesi ve test edilmesi gibi i uygulamalarnn iyiletirilmesine ynelik programlarn gelitirilmesine katlm, i sal, gvenlii, hijyen ve ergonomi, kiisel ve mterek koruyucu donanm konularnda tavsiyede bulunma, ilk yardm ve acil durum tedavi hizmetlerini rgtleme, i kazalar ve meslek hastalklarnn analizine katlma, i ile ilikisi bakmndan, iilerin salnn gzetimi, iin iiye uygunluunun gelitirilmesi, mesleki rehabilitasyon nlemlerine katkda bulunma, i sal, hijyen ve ergonomi alanlarnda bilgi, eitim ve retim salamada ibirlii; RGTLENME Madde 6 sal hizmetlerinin oluturulmas, mevzuat ile; yada, toplu szlemeler veya ilgili iiler ve iverenlerin zerinde anlat baka bir ekilde; veya, yetkili makamn ilgili ii ve iverenlerin temsilcisi olan kurululara danarak belirledii herhangi bir ekilde; yaplacaktr ALIMA KOULLARI Madde 9 Ulusal hukuk ve uygulamalara uygun olarak i sal hizmetleri ok disiplinli olmaldr. Personelin katlm, yerine getirilecek grevlerin niteliine gre belirlenecektir. sal hizmetleri, iletmedeki dier hizmetlerle egdml bir ekilde yrtlecektir. Ulusal hukuk ve uygulamalar erevesinde, i sal hizmetleri ile salk hizmetlerinin salanmasndan sorumlu dier organlar arasnda yeterli ibirlii ve koordinasyonun salanmasna ynelik nlemler alnacaktr Madde 10 sal hizmetlerini sunan personel, 5 inci Madde sralanan grevlere ilikin olarak, iveren, ii ve bulunmalar durumunda bunlarn temsilcilerinden mesleki anlamda tam bir bamszla sahip olarak alacaklardr. Madde 11 Yetkili makam, yerine getirilecek grevlerin niteliine ve ulusal hukuk ve uygulamaya gre, i sal hizmetlerini salamakla grevli personelde aranan nitelikleri belirleyecektir.
ilerin ile ilgili salnn gzetimi, onlarn cretlerinde herhangi bir azalmaya neden olmayacak, cretsiz yaplacak ve mmkn olduu lde alma saatleri ierisinde yerine getirilecektir.
BLDRLER KTABI 69
Madde 12
Madde 13 Btn iiler, yaptklar iin ihtiva ettii salk tehlikeleri hakknda bilgilendirileceklerdir. DE ALIANLARIN SALIK VE GVENLKLERN YLETRMEYE YNELK TEDBRLER ALINMASINA LKN 12 HAZRAN 1989 TARH VE 89/391/EEC SAYILI KONSEY DREKTF Ama Bu Direktifin amac, ite iilerin salk ve gvenliklerinin iyiletirilmesi iin nlemler almaktr. Bu nedenle; mesleki tehlikelerin nlenmesi, salk ve gvenliin korunmas, kaza ve tehlike faktrleri, bilgilendirme, danma, ynetim katlma, ii ve temsilcilerinin eitimi konusunda genel prensipleri ierir. Madde 6verenlerin Genel Ykmllkleri 1-veren, sorumluluklar erevesinde alanlarn saln ve gvenliini korumak, mesleki tehlikeleri nlemek, bilgilendirme, eitim ve kurumsal gereklilikler iin her trl nlemi alacaktr. veren, durumu daha iyiye gtrmek iin deien koullara kendisini uydurmaya hazr olacaktr. 2-veren 1.paragraftaki nlemleri aadaki genel prensiplere uygun olarak alacaktr. (a) Tehlikelerin nne gemek, (b) nne geilemeyen kanlmaz tehlikeleri deerlendirmek, (c) Tehlikelerle kaynanda mcadele etmek, (d) leri kiilere uygun hale getirme, zellikle iyeri tasarmnda, i makinesi, alma ve retim yntemi seimlerinde, retim temposunun sala etkilerini dnmek ve monotonluunu azaltmak. (e) Teknik gelimeleri adapte etmek, (f) Tehlikelerin yerine tehlikesizleri veya daha az tehlikelileri ikame etmek, (g) alma ortamna ilikin tm koullar, teknolojiyi, i organizasyonunu, alma koullarn ve sosyal ilikilerini bir arada deerlendirerek birbirini destekler mahiyette tedbirler politikas gelitirmek, (h) Toplu korunma nlemlerine kiisel korunma nlemlerinden daha ok ncelik vermek,
BLDRLER KTABI
(i) ilere uygun talimatlar vermek. 3-Bu Direktifin dier hkmlerine halel getirmeksizin, iveren iyerindeki veya kuruluundaki faaliyetlerin yapsn gz nnde tutarak:
70
(a) Kullanlan kimyasal maddeler veya terkipler, i makineleri seimi, iyerlerinin uygunluu ynnden ii sal i gvenlii tehlike deerlendirmesi yapacak; Bu deerlendirme sonucunda uygulanan nlemler ve retim metotlar: - sal i gvenlii koruma dzeyini ykseltmelidir, - letmenin tm hiyerarik dzenine entegre olmas gereklidir. (b) Bir iiye salk ve gvenlik ynnden bir grev verilirken onun yetenekleri gz nne alnmaldr. (c) Yeni teknolojinin planlanmas ve kullanmnda, ara gere seiminde, alma ortam ve koullar konusunda iiler ve/veya temsilcileri ile istiarede bulunulmaldr. (d) Ciddi tehlikelerin olduu yerlere sadece yeterli talimat alm iilerin girmesi iin uygun nlemler alnmaldr. Madde 7Koruyucu ve nleyici Hizmetler tanmlyor Madde 8lkyardm, Yangn Sndrme, ilerin Tahliyesi ve Ciddi ve Ani Tehlikeler 1-veren: lkyardm, yangn sndrme ve iilerin tahliyesi iin iletmenin byklne ve yaplan ilerin tmne gre gerekli her trl nlemi alacaktr. D servislerle, zellikle ilk yardm, acil yardm, kurtarma ve yangn sndrme ilerinde gerekli balantlar kuracaktr. 2-Paragraf 1deki ilkyardm, yangn sndrme, iilerin tahliyesi gibi ilerde alacaklar tayin edecektir. ilerin says, eitimi, ara ve gereleri bu i iin yeterli sayda olacaktr. 3-veren: (a) Tehlikeye maruz kalacak iilere hemen haber verecek ve alnan nlemleri aklayacak, (b) Ciddi tehlike karsnda olan iilerin ii durdurmalar, veya iyerini terk etmeleri ve gvenli bir yere gitmeleri konusunda harekete geecek ve talimatlar verecektir. (c) Tehlike devam ettii srece, iilerden ie devam etmelerini istemeyecektir. 4-Tehlike annda ii veya tehlikeli blgeyi terkeden ii, yasalarca korunmu olacak ve dezavantajl duruma dmeyecektir. 5-veren, tm iilerin tehlike annda, kendilerinin ve/veya dier kiilerin gvenli duruma gemelerini salayacak ve annda olaanst sorumluluk yklemeyecektir. Dikkatsizlik ve ihmal olmad srece iiler bu hareketlerinden dolay zarara uramayacaklardr. ALIANLARIN YKMLLKLER Madde 13-
BLDRLER KTABI 71
1-iler aldklar eitim ve iverenin talimat gerei kendi salk ve gvenliklerinden sorumlu olduklar gibi hareketlerinden dier iilerin etkilenmesinden de sorumlu olacaklardr. 2-Bu nedenle, iiler eitimleri ve iverenden aldklar talimata uygun olarak: (a) Makineyi, ara gereci, tehlikeli maddeleri, ekipman tanmasn ve dier retim yntemlerini doru kullanacaklardr. (b) Kendilerine verilen kiisel koruyucular doru kullanacaklar, kullandktan sonra uygun yerlerine koyacaklardr. (c) Gvenlik aralarnn rast gele deitirmek ve karmaktan kanacaklar, makine, ara gere, fabrika ve binalardaki koruyucular doru olarak kullanacaklardr. (d) Korunma nlemlerindeki eksiklikler nedeniyle ciddi ve ani bir tehlike grdklerinde ivereni veya ii sal i gvenlii temsilcisini hemen haberdar edeceklerdir. (e) Yasalara gre, iveren ve/veya ii sal ve gvenlii temsilcisi ile ii sal i gvenlii nlemleri alnmas srasnda ibirlii halinde olacaklar ve verilecek ileri yapacaklardr. (f) verene ve ii sal ve i gvenlii temsilcisine, yasalar erevesinde, gerektiinde alma ortamnn ve alma koullarnn emniyetli olmas iin yardmc olacaklar, kendileri tehlikeli bir duruma meydan vermeyecekler, bu hususlarda ibirlii halinde olacaklardr. 4857 Sayl Kanunu 5. Blm : Sal ve Gvenlii verenlerin ve iilerin ykmllkleri MADDE 77. - verenler iyerlerinde i sal ve gvenliinin salanmas iin gerekli her trl nlemi almak, ara ve gereleri noksansz bulundurmak, iiler de i sal ve gvenlii konusunda alnan her trl nleme uymakla ykmldrler. verenler iyerinde alnan i sal ve gvenlii nlemlerine uyulup uyulmadn denetlemek, iileri kar karya bulunduklar mesleki riskler, alnmas gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumluluklar konusunda bilgilendirmek ve gerekli i sal ve gvenlii eitimini vermek zorundadrlar. Yaplacak eitimin usul ve esaslar alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca karlacak ynetmelikle dzenlenir. verenler iyerlerinde meydana gelen i kazasn ve tespit edilecek meslek hastaln en ge iki i gn iinde yaz ile ilgili blge mdrlne bildirmek zorundadrlar. Bu blmde ve i sal ve gvenliine ilikin tzk ve ynetmeliklerde yer alan hkmler iyerindeki raklara ve stajyerlere de uygulanr.
BLDRLER KTABI
SGBnin 25/02/2005 tarih ve 755 sayl onay ile "Ulusal Sal ve Gvenlii Konseyi" kurulmutur.
72

AMACI: sal ve gvenliiyle ilgili olarak; ihtiya, ncelik, politika ve stratejiler iin neriler gelitirmek, tavsiyelerde bulunmak, taraflarn gr ve dncelerini aklamalarn salayacak bir platform oluturmaktr. * ULUSAL SALII VE GVENL KONSEY ki Temel Dayanak: (1) -8. Be yllk Kalknma Plannda; i sal ve gvenlii nlemlerinin gelitirilerek i sal ve gvenliine ilikin lm, meslek hastalklarnn ortaya kartlmas, iyeri hekimlii, danmanlk, eitim hizmetleri, meslek hastalklar hastaneleri, denetim vb. hizmetlerin yeniden yaplandrlarak gelitirilmesi ama ve politika olarak yer almaktadr. (2) Sal ve Gvenlii ve alma Ortamna likin 155 Sayl ILO Szlemesi * BU erevede; DSKin de iinde yer ald konsey 2005-2006 yllar boyunca Ulusal Sal ve Gvenlii Politika Belgesini kabul etmi ve bu Belge erevesinde 2006- 2008 Ulusal Eylem Plann belirlemitir. Daha sonra 2009-2013 yllarn kapsayacak Politika Belgesi Konseyden Oy okluu ile karlmtr. HER K PLANA GRE; 1- ILO ve AB normlarna uygun SG Yasas karmak 2-Btn iletmelere temel tekil edecek bir RSK DEERLENDRME Belgesi hazrlamak 3- kazalar says %20 orannda azaltmak 4-Meslek Hastalklar Tan Sistemi gelitirmek 5-Kamu eliyle yrtlen SG teknik destek hizmetleri %20 arttrmak hedefi izilmitir. * ULUSAL KONSEY BLEENLER Tefti Kurulu Bakanl Sa.ve Gv. Gn.Md. alma Gn.Md. Sos.Gv. Kur. Bk. MEB KESK HAK- TSK DSK TRK-
BLDRLER KTABI 73
Salk Bakanl Tarm ve Ky .Bak. Sanayi ve Tic. Bak. Enerji ve Tabii Kay. Bak. evre ve Orman Bak. DPT YK
TOBB TESK T.KAMU-SEN MEMUR-SEN TTB TMMOB STK
* SALII VE GVENL YASA TASARISI TASLAI Ynetmeliklerden Yasa Tasars Taslana -yeri Salk Birimleri ve Yeri Hekimlerinin Grevleri le alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik hakknda, iyeri hekimi, iyeri hemiresi ve salk memuru tanmlar ile 18,19,20, 27,28,29 maddeleri ynnden Dantay tarafndan iki kez yrtmeyi durdurma karar vermitir. (10.Daire Karar No:2006/1658 18.10.2005 tarihli karar) - sal ve Gvenlii Ynetmelii (89/391/EEC) Bu ynetmelik 4857 Sayl Kanununun 78. Maddesi gerei salk ve gvenlie ilikin temel ilkelerin bir Tzkle, uygulamann ise bu erevede karlacak ynetmeliklerle dzenlenmesi gerekirken dorudan ynetmelikle dzenlenmesinin anlan Kanun hkmne aykr olduunu tespit ederek Dantay ynetmeliin yrtlmesinin durdurulmasna karar vermitir. (10.Daire Karar No: 2006/3007) Ayrca; Gvenlii le lgili Grevli Mhendis veya Teknik Elemanlarn Grev, Yetki ve Sorumluluklar le alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmeliin 4,5,7,8,9,10,11,12,13,14,15, ve 16. maddeleri Dantay tarafndan iptal edilmitir. (10.Daire Karar No:2006/2159) *SG YASA TASLAI ALIMALARI Yetkili Mercii bu iptallerden sonra ynetmelikten vazgemi ve yasa nerisi getirmitir.
BLDRLER KTABI
USGK Konseyinde iki alt teknik birim oluturulmutur: Yasa Tasla Teknik Komitesi Risk Deerlendirmesi Teknik Komitesi
74
Yasa Tartmalar srerken ,2008 ylnda 5763 sayl Torba Yasayla ile 4857 sayl yasada 81 ve 82 maddelerde deiiklik yaplm 82.madde kaldrlarak 81. Maddede yeniden dzenlenmitir. ( Sal ve Gvenlii Hizmetleri) Bu yasaya dayanlarak 2009 ylnda yeri Salk ve Gvenlik Birimleriyle Ortak Salk ve Gvenlik Birimleri Ynetmelii karlmtr. Bu ynetmelik de TTB ve TMMOB tarafndan yargya tanm ve 2010 yl balarnda iptal ettirilmitir. 2010 sonbahar dneminde Gvenlii Hizmetleri Ynetmelik tasla taraflarn gndemine sunulmutur. Bu taslakta da TTB ve TMMOB piyasann birer sradan aktr konumuna getirilmeye allmtr. Ayrca bu taslakta iyerlerindeki SG Kurullar da(4857- madde 80) kaldrlmaya allmtr. Bu ynetmelik tasla da tepki grm ve ikinci bir tartma yaplmadan geri ekilmi ve fakat bu seferde bu taslak ynetmelik haline getirilerek Kasm 2010 ylnda Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle girmitir. Bu ynetmelik srasyla i gvenlii uzmanlarnn grev ve yetkilerini, iyeri hekimlerinin grev ve yetkilerini ve son olarak i sal ve gvenlii hizmetlerinin kapsamn belirlemeye almaktadr. Bu ynetmeliklerden iyeri hekimleri ile ilgili ynetmelik Temmuz 2011de ksmi olarak iptal edilmi durumdadr. -Sistemin temel 28 gstergesinden 17si fonksiyonsuz durumdadr. (USGK iin Sistem Deerlendirmesi Son Taslak) Bu nedenle lkemiz lml i kazalarnda Avrupada almaktadr. Bu hibir ekilde kabul edilemez bir tablodur. Bu km sistem zerinden ABye uyum ad altnda piyasa mevzuat deiim srecini bize gstermektedir. almaya allan bir SG lmler birinci, dnyada nc srada yer
2005-2009 yllar arasnda mevcut verilere bakldnda i kazalar saylar ve asndan ortalama dzeylerde bir deiim sz konusu deildir. YIL KAZASI SAYISI MESLEK HASTALII 519 574 1208 LM
2005 2006 2007
73.923 79.027 80.602
1.096 1.601 1.044
BLDRLER KTABI 75

2008 2009 72.960 64.316 539 429 866 1.171
Ortalama olarak; -bir ylda 80.000 i kazas -her gn 220 i kazas -bir ylda 1150 lm -her ay 90 ii lyor -her gn 3 iiyi kaybediyoruz. Meslek hastalklar asndan bakldnda ise gerek 2006-2008 ve gerekse de 2009-2013 politika belgelerinde ortaya konulan hedef yaklamlarn yanna bile yaklaamayan bir gereklik sz konusudur. Her iki belgede de meslek hastal tan sisteminin %500 gelitirilmesi hibir gereklii olmayan bir yaklam olmutur. Son 5 yllk gelimeye bakldnda meslek hastal rakamlar lkemizde meslek hastal vakalarnn nerdeyse hi olmadn gstermektedir. Neden nk buna dair bir tan sistemi gerekletirilmemektedir. Yaplan aratrmalara gre her yl alanlarn binde 4 ile binde 12si arasnda meslek hastal vakas beklenmektedir. Gerekte, i kazalarnn %98i ve meslek hastalklarnn tamam engelenebilecek durumdadr. Ulusal Sal ve Gvenlii Konseyinin kurulduu 2005 ylndan bu yana SG yasa tasars tasla hala bir kanun haline gelmemi durumdadr. Ayrca, yasa tasars tasla ve karlm ilgili ynetmelikler olumsuz tablonun ortadan kaldrlmas ve ABye uyum erevesinde dzenlenmi olduu sylense de ierii tamamen i sal ve gvenlii alann piyasa aktrlerine amaya yneliktir. TMMOB ve TTByi etkisizletirmek , dlamak ve piyasann birer aktr haline getirme amacn tamaktadr. Bu byk oranda da baarlm durumdadr. SGBnin SG alannda yapt dzenlemeler ne lkemizdeki kt tablonun ortadan kaldrlmasna ne de alanlarn salkl ve gvenli koullarda retim yapmalarn salamaya dnk bir ierik tamaktadr. Btn bu tercihler sistemli bir ideolojik ve ekonomik yan tamaktadr. verenlerin kresel kapitalist sistemde rekabet edebilmeleri ve birikim salayabilmeleri iin ucuz igc ve dk iletme maliyetleriyle retim yapabilmelerinin nn amaktadr.
BLDRLER KTABI 76

Davutpaa, tuzla, bursa, Balkesir, Zonguldak, Ostim, Elbistan ortaya kan katliam gibi i kazalar ite bu km sistemin sonucudur. Bir yanda piyasaya alan bir SG yaplanmas dier yanda rgtlenmeleri anti-demokratik olarak engellenen sendikalarn elinin kolunun balanmas. Meslek oda ve birliklerinin piyasa aktr haline getirilmeye allmas rnein, Zonguldaktaki metan gaz patlamas srece bakldnda taeronlatrlm bir maden retimi sistemi.. SG yaplanmasnn btnl bozulmu, denetim ortadan kalkm ve sadece retim daha fazla retim anlay egemen klnm. Taeronlama sermayenin bastrmasyla devletin temel bir politikas olmutur. Afin Elbistan da gk olayna bakalm. Yeterli teknik donanm ve bilgiye sahip olmayan taeronlara retim izni verilerek, alnmas gereken en temel teknik nlemlerin alnmamas nasl aklanabilir? Denetim bunun neresinde kalmaktadr? 6 ubatta 2011 de gk meydana gelmi 1 kii lm 10 kii yaralanm, bundan gn sonra yine bir gk ve facia ortaya kyor.. Kimse ne oluyor diye ak ocak sahalarnda teraslama iine bakmyor? Ostim patlamasna bakalm.. OSBlerde i sal ve gvenlii ne durumdadr bilinmiyor?
Gstermelik Ortak Salk ve Gvenlik Birimleri kuruluyor ama bunlarn ne tr etkinlikler yapt bilinmiyor. Orda olmalar yetiyor. Kim hizmet alyor kim eitim veriyor, ne tr eksiklikler var tam bir muamma. Denetleme zaten mmkn grnmyor. rnein, 2009 ylnda karlan Sal ve Gvenlii asndan yeri Kurma zni ve letme Belgesi Alnmas Hakknda Ynetmelik in 6. Maddesi 3. fkrasndalk bavuru tarihinden itibaren ay ierisinde tefti edilmeyen iyerlerinin iletme belgesi kesinleir. ne anlama gelmektedir? Aktr ki, istediiniz retimi yapn , biriktirin, rekabet edin gerisi nemli deildir demeye gelir bu yaklam. SG sistemi btncl politikalar ve merkezi bir mdahaleyi gerektirir. zelletirme ve taeronlamayla bu btnlk paralanm ve etkin mdahale olanaklar ortadan kaldrlmtr. Sonu zerine: Sre sramal , atmal Snf mcadelesi her biimiyle kendini gsteriyor Sendikalar, meslek oda ve birlikleri paral Temel rgtlenme ve mcadele parametresi algs ok zayf
BLDRLER KTABI 77

nmzdeki ksa dnem: stihdam stratejisi balamnda saldrlar
-kdem tazminat -esnek gvence zel istihdam brolar Blgesel asgari cret SONU; Birincisi, Sendikalarn rgtlenmelerinin nndeki yasal engellerin kaldrlmas ve iletme dzeyinde salk ve gvenlik alannda etkin rol stlenmeleri, sendikalarn da bu alan artk temel rgtlenme alan olarak grmeleri kincisi, Taeron retim sisteminin tamamen yasaklanmas, olmuyorsa ok ciddi denetim ve snrlama getirilmesi ncs, Salk , gvenlik ve evreyle ilgili zerk-demokratik bir kurumsal yapnn sendikalar, meslek oda ve birlikleri, niversiteler ile oluturulmasnn hzla nnn almasdr. YOKSA: SERMAYENN ADALET EMEN SEFALETDR (Gamze Ycesan zdemir) VE DAHASI: SERMAYENN ADALET EMEN SEFALET VE LM OLACAKTIR.
BLDRLER KTABI 78
II. OTURUM SALII, GVENL, KAZALARI ve KAZA STATSTKLER Oturum Bakan: Avni HAZNEDAROLU (SORU-CEVAP) ___________________________________________ OTURUM BAKANI- Sevgili katlmclar; soru-cevap blmne geiyoruz. Snrl sayda soru almak durumundayz. Buyurun. SERDAR MER KAYNAK (Maden Mhendisi)- alma Bakanlnn belgelendirdii, Dantayn iptal ettii i gvenlii uzmanl belgesine haizim. tane sorum olacak. ilk sorum zlem hanma. Sunumunda, ok gzel modeller ve rneklere olay anlattlar; ancak, burada o olaylarla ilgili olarak bilirkii raporlar da var. Dolaysyla, o tr olaylarn yarg srecindeyken, burada doruymu gibi bunu vermek ne kadar mantkl? nk rnek verdiler. 2001 ylndaki olay, 10 yl gemi ve hl nedeni bulunmad syleniyor. Bu olay hemen nasl birden zld? Doru mudur bu yaklam, bunu sormak istiyorum. Dier sorum Abdurrahman beye. Abdurrahman bey bir sr yeni noktalar getirdi. Mesela dedi ki, eperler basn uyguluyor patlamadan sonra. Bu patlama, patlayan maddenin cinsiyle de alkal bir i. Benzinin, tinerin patlamasyla bu ayn eyi vermez. kincisi, Yanc atmosfer dediniz, Yanc atmosfer yok olmaz dediniz. Ki, madenlerde grizu patladktan sonra, arkasndan ok yksek miktarda karbon monoksit gaz kar, 10 bin ppm civarnda ve btn canly yok eder. Bu bir yanma olaydr, yanmayla ilgili bir olaydr. Bu konuda aklk getirmesini istiyorum. nc olarak Merve hanma bir soru ynelteceim. Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik maden olayn kapsamyor; ama onun dnda, ATEXle ilgili olarak, patlayc ortamlarda kullanlacak tehizat kapsyor. Bulank mantk olaynn maden ocaklarna uygulanmasyla ilgili bir almanz var m? BLDRLER KTABI 79
Burada simlasyonla ilgili deiik fikirler ortaya atld, ama henz bir ynetmelik kmad ve bir sr olay var. Mesela, ben gittiim yerlerde uyguluyorum. Herkes kafasna gre bir i yapyor. Bununla ilgili bir alma var m? Bir de anlatmnzdaki olay rnekle verirseniz seviniriz, nk ok teorik geildii iin anlayamyoruz olay. Teekkr ederim. OTURUM BAKANI- Teekkr ederiz. Buyurun. SMAL ODABAI (Makine Mhendisi)- Taeronlamann kt olduunu ve i kazalarnda Trkiye'nin Avrupa'da 1., dnyada 3. olduunu belirttii iin, ncelikle Tevfik beye teekkr ediyorum. zlem hanma bir sorum olacak. zlem hanm kazalar anlatt, Batmandaki Trkiye Petrollerinin eyinin LPG olduunu syledi. LPG deil o, LNGdir; yani doalgazn depolanmas, tplere doldurulmas ve tanmas olayyd. LPG deil, LNG. LPG gibi deil, daha yksek basnlarda doldurulan bir gazdr. LPG, yzde 250 sktrlabiliyor; ama LNG, daha yksek basnlarda daha sktrlabiliyor. Fotoraflarda grdnz gibi, tplerin arasnda bir sr eyler var ve onlar dar tam. Uygun olmadn zaten sylediniz. O tpler, bir evde kullandmz LPG tplerinden ok farkl, daha kaln tplerde dolum yaplyor. O borular orada ok yanl denmi. OTURUM BAKANI- Soruyu alabilir miyiz? SMAL ODABAI- LPG deildi, LNGydi. Onun dzeltilmesini istiyorum. ZLEM ZKILI ( Mfettii stanbul Grup Bakan Yardmcs Ba Mfettii - Kimya Mhendisi)- Orada doldurulan doalgaz. Ben de o ekilde syledim. Bir sonrakinde LPGyi anlattm. O tanker patlamas LPGydi. SMAL ODABAI- Burada denetleme acaba ka ylda bir yaplyor? LPG istasyonlar hepimizin bulunduu ortamlarda, binalarn ortasnda kuruluyor. Buna niye BLDRLER KTABI ruhsat veriliyor? Yani herkesin can tehlikede. Bu lke en ok i kazas olan bir lke ve denetleme yok. 15-20 yl nce daha ok denetleme yaplyordu, imdi hi denetleme grlmyor.
80
ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU OTURUM BAKANI- Teekkr ederiz. Buyurun. SALONDAN- Ben de gemi i gvenlii uzmanym. zlem hanma bir sorum olacakt. Bu analizlere biz eriemiyoruz. Bir i gvenlii uzman olarak, 1989de olan bir kazann analizine ben eriemiyorum. O kazadan herkes ders karmak ister; kendi alt yerde analizi okuyarak ders alaca ok ey olabilir belki. u an bile siz anlattnz zaman, tam bilmemi olduum eyi renmi oldum. Normalde buna ulamam imkansz. Yani neden byle, bunu sormak istiyorum. OTURUM BAKANI- Teekkr ederiz. Buyurun. MEHMET (Trkiye Petrolleri)- Hep var olanlar zerinden konumaya baladk. Var olanlara neler getirebiliriz, hi bunun stnde durmadk. Bir arkada, yemekte bir soru sordu, Amerika'daki uak vurdu, Amerika sahip kmad dedi. yle bir cevap verdim: O uak alyorsa ve pilotu tanyorsa uak, nc bir ahs o ua kaldramaz. Bunun yannda, gelecekte var olan OTURUM BAKANI- Sorunuzu alalm ltfen. MEHMET - Diyelim ki, bu tankn yannda bir ate sndrc kpk yerletirsek veya tankn stnde 360 derece dnen bir hortumla ona mdahale edebiliriz ve koordinat blgesinde nerede ate kyorsa, o yerde o atei sndrebiliriz. Bizde ii hayat ok ucuz. Traktr ofr gelip taksicilik yapyor. Teekkr ederim. OTURUM BAKANI- Teekkr ederiz. Arkadalar; iki tane daha soru alacaz. Buyurun. BLDRLER KTABI 81 ZGR CAN KORKMAZ- Merhaba. Kimya mhendisiyim. Benim de zlem hanma bir sorum var. ok fazla i kazasndan bahsettik; ancak, bu i kazalarnn nlenmesine ynelik olarak bir yaptrm var mdr? Bu
yaptrmlar daha ok kimin zerine; yani iverene mi, yoksa ihmali yapan iinin zerine mi yansmaktadr daha ok? Bu konuda bilgi almak istiyorum. OTURUM BAKANI- Teekkr ediyoruz. Buyurun. KKSAL BAYRAKTAR (Elektrik Mhendisi)- Sabah Salih beye ynelttiim soruyu zlem hanma yneltmek istiyorum. alma Bakanlndan gelen denetlemedeki arkadalarn ierisinde, gidilen yerin zelliine gre, her meslekten bir personel olmas gerekiyor teknik anlamda. Trkiye Ta Kmr Kurumuna denetlemeden gelen arkadalar maden mhendisi. Geliyorlar, denetlemelerini yapp gidiyorlar, elektrikle ilgili yorumlar yaplyor. Bununla ilgili olarak alma Bakanlnn ne gibi bir izlenimi var? kinci sorum, denetlemelere gelen arkadalar raporlar dzenleyip gidiyorlar; bir kaza meydana geldiinde, gelen arkadalarn dzenledii raporla bir nceki rapor nedense birbirini tutmuyor. Bir sr noksanlklar, eksiklikler bir kazadan sonra tespit ediliyor. Bu denetlemelerdeki raporlarn gvenilirlii ne kadar? Bu konuda neler dnyorsunuz? Teekkr ederim. OTURUM BAKANI- Evet, sorular tamamladk. Sorular arlkl olarak zlem hanma. Yarn bir panelimiz var; zlem hanm ayn zamanda panelde de panelist. Orada da sorularnz cevaplayabilir. 5 soru zlem hanma, bir soru Abdurrahman beye ve Merve hanma. Buyurun zlem hanm. ZLEM ZKILI- Teekkr ederim. Sorular not almaya altm; ona gre cevap vermeye alacam. ncelikle, bugn burada Tefti Kurulu Bakanlnn grevlendirmesiyle bulunuyorum. Tefti Kurulu Bakanlna Elektrik Mhendisleri Odas, Yaanm kazalarla ilgili bir sunum yaplabilir mi? diye sorduunda, Tefti Kurulu Bakanl da bunu kabul etti ve BLDRLER KTABI bunun zerine ben de o kazalar anlattm. Biraz nce arkadamzn sorduu soru da ayn eyle ilgili. Bizim raporlarmza ulamak pek mmkn deil; nk aklamyor raporlar, bir yerde de yaynlanmyor. Mesela, Amerikan alma Bakanlndan rnek
82
ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU gstereyim. Bu tr patlama ve yangnla ilgili, kazayla ilgili raporlar CBSin Internet sayfasnda en ince detayyla yer alyor. Dikkat ederseniz, kazalar anlatrken, zellikle isimler belli olmayacak ekilde vermeye altm. Bir ey daha sylemek istiyorum. kazas, meslek hastalnda i mfettileri inceleme yaparken, ncelikle iletmeye giderler, iyerinde tespitler yaparlar, daha sonra savcla giderler, savclktaki tespitleri alrlar, bilirkii raporlarn alrlar, oradaki ifadeleri alrlar ve tmn birletirerek bir kanaate varrlar. mfettilerinin yazd rapor bir kanaattir. Yani sonu olarak, oradaki kaza, patlama sonucunda bir kiiye cezai ilem uygulanacaksa, bir kii ceza davasnda ceza alacaksa mesela, bunu verecek yer mahkemelerdir, ceza mahkemeleridir. Bizim grevimiz deildir bu. Biz, kanaat olutururuz. Biz mhendis kkenli mfettileriz. Bize kaza verilir, olay yerine intikal ederiz, olay yerinde incelemeyi yaparz. Ki, kaza yerinde eer yangn, patlama olmusa, genellikle tek mhendislik dalndan mhendis gnderilmez. Mesela, kimya mhendisi, makine mhendisi, elektrik mhendisi arkadalar beraber giderler ki, her mhendislik dalndan arkadan grd bir noksanlk, bir husus olabilir, orada yakalama ansnz olabilir. Tabii ki, bunun sonucunda da bir rapor yazlr. Dikkatinizi ekti mi, bilmiyorum; CBSin mfettileri 10 yl inceleme yapmlar, 10 yl. Bizim byle bir ansmz yok. Bizim aylk verilen bir grevdir. En fazla 3-4 ay, bilemediniz 1 sene onu srncemede brakabilirsiniz; ama raporunuzu yazp teslim etmek zorundasnz. Biz, mmkn olduu kadar incelememizi kanaate ulancaya kadar devam ettirmeye alyoruz ki, kazann sonucunu mmkn olduu kadar net tespit edebilelim diye. Ama tabii ki, bunun bir kanaat olduunu da unutmayalm. Raporlara eriilmeye neden izin verilmiyor? Aslnda haklsnz; raporlardaki isimler, iletme isimleri silinerek yaynlanabilir belki. Bununla ilgili daha nce Tefti Kurulu Bakanlnn byle bir projesi vard, byle bir ey dnlmt; fakat sonradan rafa kaldrld. Onun nedeni de, taraflarn itiraz etmesi; yani Neden yaynladnz? Yaynlamasaydnz gibi itiraz olabilir diye bir endieden kaynakl. Ama dediim gibi, belki sadece olaylar anlatp yaynlanabilir. Bu, tamamen Tefti BLDRLER KTABI 83 Kurulunun takdirinde; ama bildiim kadaryla u anda yle bir proje yok. Akaryakt istasyonlarna neden belge veriliyor? Neden eskiden daha fazla denetime gidiliyordu, u anda gidilmiyor? diye bir sorumuz vard. Biliyorsunuz,
akaryakt istasyonlaryla ilgili veya btn iletmelerle ilgili, sanayiden saylan iletmelerde iletme belgesi incelemesi yapyorduk. Yani iletme kurulduu zaman bavuruyordu bize, biz gidip oray inceliyorduk ve iletme belgesini veriyorduk. Hatta daha nceki mevzuatmzda, iletme kurulmadan nce bize plan ve projelerle kurma izni iin bavuruyordu, plan ve projeleri inceliyorduk ve plan ve proje zerinde kurma izni veriyorduk. Yani yle dnn: Ka tane akaryakt istasyonunda, akaryakt tanknn yerini deitirttim. ok kolay, projede deitirirsiniz. Komuya mesafesi veya oradaki havalandrma menfezlerine mesafesini bir kat zerinden deitirmek mi daha kolaydr; yoksa Mesela anlurfadakini dnn. Bizim i mfettii arkadalarmz gitmi, Bu istasyonun burada olmamas lazm; nk arkasnda kod fark var, tekstil atlyesi var. Burann asla bu ekilde olmamas lazm demiler, hatta iletme belgesi vermemiler daha nceki denetimlerde. Ama biliyorsunuz, kurma izni yrrlkten kaldrld, artk kurma izni inceleyemiyoruz. Daha sonrasnda iletme belgesiyle ilgili ynetmelikte de bir deiiklik oldu ve iletme belgesi de 50 iinin stne alnd. Siz de takdir edersiniz ki, 50nin zerinde alan olan bir akaryakt istasyonu grmedim. Bunun iin de zellikle iletme belgesi talebi kesilince, ne yazk ki akaryakt istasyonlarnda bizim denetimimiz azald. Ama akaryakt istasyonlaryla ilgili bizim daha nceden yapm olduumuz projeler de vard; hem dolum tesisleri, hem akaryakt istasyonlarnda. Belki daha sonra tekrar akaryakt istasyonlaryla ilgili bir denetim projesi gndeme gelebilir. Kaza sonucu caydrc nlem uygulanmakta mdr veya ne yaplmaktadr? eklinde bir soru vard. Aslnda asli olan, o kaza olmadan nce ivereni denetlemek ve ona caydrc nlem almak. Yoksa, kaza olduktan sonra iverene caydrc nlem uygulamm, hibir nemi yok. Zaten Tefti Kurulunun u anki perspektifi de bu ynde. Biz, i kazalarnn incelemesinde, zellii olmayan kaza incelemelerinden ekildik. Dedik ki, Bundan sonra, byk infial uyandran veya ok zellikli olan i kazalarn inceleyeceiz. Hatta kusur da vermiyoruz artk. Sadece nedenini bulup, bir daha olmamas iin ne tr projeler uygulayabiliriz, bununla ilgili almalar; yani daha proaktif nasl alabileceimizin almalarn yapyoruz. Hatta bu pazartesi gn BLDRLER KTABI genelgemiz de deiti. Eskiden, kaza olan iletmelerde derhal giderilmesi babnda tebligat uyguluyorduk ve iletmeyi tekrar kontrole alyorduk. u anki yeni genelgemizde, kaza olduktan sonra iyerine kapatma cezas veya idari para cezas
84
ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU uygulanabiliyor. Ama nemli olan, kaza olmadan, proje denetimleriyle iletmelerde genel kontrol denetimleri ve projelendirilmi denetimler uyguluyoruz. Hatta sunumumda dikkat ettiyseniz, erkezky ve Dilovasndaki risk bazl alan denetim projesinden bahsettim. Risk bazl alan denetim projesinde dedik ki, nce iki alan belirleyelim ve bu alanda bir proje uygulayalm. Hedef belirleyelim, hedef zerine odaklanalm ve sorunu zmek zere denetim yapalm. ki tane hedef belirledik; biri yangn ve patlamay nlemek zere ATEX direktiflerini uygulatmak, br de metal sektrne zg olarak Makine Emniyeti Ynetmeliinin gerekliliklerini uygulatmak. Srf bu iki konunun zerine odaklanm risk bazl alan denetim projesi balattk. u anda bu projeler yeni balatlm projeler. Daha sonra tm Trkiye'ye yaygnlatrlacak. Hatta stanbul'da u anda planlanm 4 tane yeni, hem alan, hem sektr projesi var. Ankara'da ve dier illerde de var. Bu ekilde daha proaktif, yani olay meydana gelmeden nce tespit etmek, nce ivereni uyarmak ve rehberlik etmek ve uygulanmad durumda ok sert tedbirlerle -kapatma olabilir bu, idari para cezas olabilir- iverenden bunlarn yaplmasn istiyoruz u anda. Her meslekten i mfettii var m? diye bir soru vard. Daha sonra da, Kaza tespit edildiinde, raporlar arasnda eliki vard denilmiti. Doru mu anladm? Bir kere, her meslekten mfetti var. u anda sadece tp doktorumuz bir tane. Yani makine, maden, inaat, elektrik-elektronik, endstri, gemi, tersane, kimya mhendisi, btn mhendislik dallarndan alnyor. Hatta eksik olan dal neyse ona zg snav alp, yine mhendis kkenli mfetti alnyor. Sylediiniz konuda da, raporlar konusunda da, anlk gidiyor mfettiler iyerine. Belki tespit edilmi husus o anda mfettiin gzne arpmayabiliyor. Bir rnek anlataym. Bir iletmede, ksa aralkl bir denetimde, benden nce giden mfetti arkada bir noksan grmemi, arkasndan ben gitmiim, grmm ve yazmm. Zaten deiik meslek dallar veya deiik mhendislik dallarnda mfettileri iletmelere gndermenin sebebi de bu; yani bir mfettiin gremedii bir noksanlk varsa, dier mfettiin bunu grmesi isteniyor. Normalde biz, ounlukla her dalda 4 yl boyunca mfetti yardmclarn yetitirmeye alyoruz. ok da sancl bir sreten geerek BLDRLER KTABI 85 mfetti oluyor arkadalar. OTURUM BAKANI- zlem hanma teekkr ediyoruz. Buyurun Abdurrahman bey.
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas ABDURRAHMAN NCE (Kimya Mhendisi - SG Uzman)- Deerli arkadamz, Yaklak 10 bar basn oluur fikrinin doru olmayabileceini ve bu maddelerin niteliine gre basn farknn farkl olabileceini sylediler. Dorudur. Yalnz, yle bir kstmz var: Patlayc atmosferlerin kst, havann iindeki yzde 20lik oksijen. Daha fazla oksijenimiz yok. Dolaysyla, bu yzde 20lik oksijenle yanc gaz, buhar, sis veya toz tepkimeye girmekte. Hediye edilen kitap iin, Sempozyumu tertipleyenlere tekrar teekkr ediyorum. ok gzel bilgiler ieriyor. 10. sayfaya bakacak olursak, tablo 05-Bde, yanc tozlar iin maksimum patlama basnlarn vermi. Orada da en dk deer olarak, aktif kmrn 7.3 bar basn oluturacan; ama alminyumun 11.4 bar basn oluturacan sylemi. Hakikaten hafif metal yangndr. Alminyumu daha da yksek beklerdim. Benim elimde o deer yoktu. Ama grdnz gibi, yaklak 10 bar civarnda. Biz de zaten yaklak ifadesini onun iin kullandk. Yoksa, mesela patlayc maddelerin oluturduu basnlar 10 bin kat fazladr, 10 bin kat fark vardr. 100 bin, 200 bin bar olutururlar. ATEX patlamalar yaklak 10 atmosfer civarndadr. Dier soruya gelince, elbette grizu patlamas sonucu oluan karbon monoksit veya normal zamanda oluan karbon monoksit de sz konusudur madenlerde; ama karbon monoksitte yine alt patlama snr yzde 12, st patlama snr yzde 75 olmak zere, patlayc atmosfer ortam olutururlar, yani o oluan atmosfer de yine patlayc atmosferdir. Yanc, parlayc ifadesi kullanlmamas gerekir; patlayc atmosferdir. Teekkr ederim. OTURUM BAKANI- Teekkr ederiz. Buyuru Merve hanm. MERVE ERCAN KALKAN (Kocaeli niversitesi)- Madenlerle ilgili herhangi bir zel almam yok. Burada amacmz da genel bir yaklam nerisi sunmakt. Blgelerle ilgili snflandrmaya gelince, aslnda Ynetmelikten bamsz; fakat szel ifadeler kullandk. Srekli patlayc ortam olma olasl bulunan blge demek yerine, ayn Ynetmelikte kullanld gibi, Blge sfr dedik. A, B, C olarak da BLDRLER KTABI dnlebilir. Herhangi bir spesifik alandan bamsz, genel bir yaklamd. OTURUM BAKANI- Sizlere ve sunum yapan arkadalara teekkr ediyorum.
86
BLDRLER KTABI 87
BLDRLER KTABI 88
MESKENLERDE ELEKTRK TESSATLARINDAN YA DA ELEKTRKL CHAZLARDAN KAYNAKLANABLECEK YANGIN RSKLERNN ANALZ Risk analysis of fires caused by of the electrical appliances or electrical installations in dwellings
Mehmet Cem ENGZ1, Mustafa MERDAN2,
1
Elektronik Teknolojisi, Teknik Bilimler M. Y. O. Akdeniz niversitesi

csengoz@akdeniz.edu.tr
2
Elektronik Haberleme Mhendislii Sleyman Demirel niversitesi

merdan@mmf.sdu.edu.tr
zet
2005 2010 yllar arasnda Antalyada meydana gelen toplam 3380 ev ve i yeri yangnna ait raporlar incelenmi ve bunlarn 901inin elektrik nedenli yangn olarak raporlandrld grlmtr. Bu verilerden hareketle, ya ortalamas 20 yl ve zeri binalarn arlkl olduuan Altnda ve Yldz Mahallelerinde istatistiksel bir alma yaplm, meskenlerdeki elektrik tesisatlarnn ve elektrikle alan ev aletlerinin yangna sebebiyet verme olaslklar aratrlmtr. Anahtar kelimeler: Elektrik, yangn, elektrik nedenli yangnlar (ENY).
5 ENYlerin meydana geldii i meknlar ve miktarlar, 6 meknlarda en fazla meydana gelen yangn nedenleri, 7 ENYlerin mevsimlerle ilgisi, incelenmitir. Bu incelemeler yaplrken Antalya Bykehir Belediyesi aadaki ekil 1.1.den de grlecei zere 6 blgeye ayrlmtr.
Abstract
Between 2005 and 2010 were examined reports of incidents of fire that occurred in the province of Antalya and 3380 houses and businesses within five years, fires have occurred. Fires of 901 pieces occured due to electricity. A statistical study made in the average age of the building which is over 20 and Altindag and Yldz neighborhoods depending on the results this and others reports. This study investigated the risks of starting fires with electrical installations in dwellings. Keywords: Electricity, fire, fires of caused by electricity 1. Giri
1 5 yllk genel yangn istatistii, 2 ENYlerin en ok meydana geldii blgeler, 3 ENYlerin en ok meydana geldii yerler 4 ENYlerin meydana gelme nedenleri
ekil 1. 1.
BLDRLER KTABI 89
Gnlk yaantlarmz da evlerimizde ve iyerlerimizde kullandmz elektrik enerjisinin yangnlara neden olmas ok uzun zamandr hem lkemizde hem de dnyann eitli lkelerinde srekli olarak gndeme gelen bir konudur [1]. Bu amala 1 Ocak 2005 ve 30 Kasm 2010 yllar arasn kapsayan bir alma yrtlmtr [2]. Bu alma ile Antalya da bu tarihler arasnda meydana gelen yangn raporlar ile
1. 1. 5 yllk srede meydana gelen yangnlar ile ilgili genel istatistiksel grnm izelge 1. 1. Be yllk srede meydana gelen yangn verileri TM YILLARIN VERLER Ev ve Yeri Yangnlar (Adet) OtOrman Yangnlar (Adet) Ara Yangnlar(Adet) Toplam ENY Toplam ENY'lerin Toplam Yangnlara Oran Ev ve yeri Yangnlarnn Toplam Yangnlara Oran ENY'lerin Ev ve Yeri Yangn Toplamna Oran 3380 7485 975 11840 901 % 7,60 % 28,54 % 26,65
1. 4. ENYlerin meydana gelme nedenleri izelge 1. 4. YANGININ DNLEN IKI KODLAMA NEDEN Elektrik Nedenli Olduu Dnlmekte Elek. Tesisatnn D Etkenlerden Hasar Grmesi ile Aa kan letkenlerde oluan Arklar Ar Akma Bal zolasyon Erimeleri ile Oluan Arklar Ar Akmda Oluan zolasyon Eriyiklerinin eitli Malzemeleri Panoda Ar Akma Bal Yangn Priz, Anahtar ve Buatlarda Gevemelerden Kaynaklanan Sigorta Kutusu, Saya Arzas Nedenli Buzdolab Tesisatlarnn Arzalar Banyo ofbeni Elektrikli Istc Elektrikli Battaniye Doal Afetler Neticesinde Ar Akmlar (Yldrm Dmesi, Su Aspiratr Tesisatnn Arklar Yaparak te Biriken Ya ve oklu Priz Hatas Trafo Patlamalar Neticesinde Tesisatlarda Oluan Ar Akmlar Yksek Gerilim Hatlarnn Frtna ya da Sehim Nedeniyle Arklar Hatal Arza Onarmlar Sonrasnda Gevek Braklan Elektriksel Balantlarda Meydana Gelen Arklar TV Yangnlar Bulak Makinesi Tesisat Arzalar amar Makinesi Tesisat Arzalar Kartonpiyere Gml Elektrik Tesisatlarnn Neden Olduu Arklarn Etrafta Bulunan Yanc Maddeleri (Kt, Tekstil ve Ahap Tozlar) Tututurmas Klima Elektrik Tesisatlarnn Arzlarndan Kaynaklanan Yangnlar Elektrikli Sprge Tesisat Arzalar Su, ay ve Kahve Makinelerinin Tesisat Arzalar N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10 N11 N12 N13 N14 N15 N16
ORAN 133 52 39 24 149 43 26 46 64 55 16 4 26 47 34 15
1. 2. ENYlerin en ok meydana geldii blgeler izelge 1. 2. Toplam ENYlerin blgesel dalm BLGE Blge_1 Blge_2 Blge_3 Blge_4 Blge_5 Blge_6 ENY MKTARI 99 260 123 184 120 115
1. 3. ENYlerin en ok meydana geldii yerler

izelge 1. 3. Toplam ENYlerin meydana geldii yerlerin dalmlar ENY MEYDANA GELEN YERLER VE FREKANSLARI A_1 ( mstakil ev) A_2 (gecekondu) A_3 ( apartman dairesi) A_4 (iyeri) A_5 (otel, motel) A_6 (okul) A_7 (kamusal alan) A_8 (sokak direi) 125 137 321 225 27 20 31 15
N17
N18 N19 N20 N21 N22
16 4 23 2 2
N23 N24 N25
49 1 30
BLDRLER KTABI 90
1. 5. ENYlerin meydana geldii i meknlar ve yangn miktarlar izelge 1. 5. meknlardaki yangn istatistikleri YANGININ MEYDANA GELD MEKN M1 ( MUTFAK) M2 (BANYO) M3 (SALON) M4 (YATAK ODASI) M5 (OCUK ODASI) M6 (DEPO,ODUNLUK) M7 (ATI KATI) M8 (ALIMA OFS) M9 (OKUL ALANI) M10 (ORTAK KULLANIM ALANI) M11 (BAHE) M12 (ANTYE) GENEL GRNM 77 93 190 49 12 63 39 139 4 202 27 6
2.
Saha almas
2. 1. Ama Meydana gelen yangnlarn nedenlerine bakldnda [2], [5] meskenlerde yangn risklerinin varl zerine bir aratrma yaplmasnn uygun olaca dnlerek bina ya ortalamasnn 20 ve zerinde olduu Altnda ve Yldz Mahallelerinde de rastgele seilen 322 apartmanda aada izelge 2. 1. le verilen anket almas yaplmtr. Bina ya ortalamasnn 20 ve zerinde alnmasnn nedeni ise 16 Haziran 2004 Tarih ve 25494 sayl resmi gazetede yaynlanarak yrrle giren Elektrik Tesisleri Ynetmeliinin 52. Maddesinin C Blm viii. ksmnda yer alan Balama Aygtlar [3] ile ilgili meskenlerde uygulanmas gereken proje kuralnn bu tarihten nceki binalarda uygulanmam olmasdr. ELEKTRK ABONES izelge 2. 1. Anket sorular CHAZ Evinizde banyo ofbeni var m? Evinizde klima var m? Evinizde elektrikli stc var m? Evinizin elektrik tesisatnda tadilat yaptrdnz m? Klima kullanrken sigortalarnz srekli atar m? Banyo ofbenini kullanrken sigortalarnz srekli atar m? MKTAR
1. 6. meknlarda en fazla meydana gelen yangn nedenleri izelge 1. 6. ile saysal olarak anlaml ounlukta olduu dnlen veriler sunulmutur. izelge 1. 6. meknlardaki yangn nedenleri mekn M1(MUTFAK) M2 (BANYO) M3 (SALON) M4(YATAK ODASI) M8 (ALIMA OFS) M10 (ORTAK KULLANIM ALANI) 1. 7. ENYler ve mevsimsellik izelge 1. 7. Mevsimlere Gre En Yksek Frekansl ENY FREKANSI ENY EN MEVSM MKTARI YKSEK ENY K 295 N5 Bahar 197 N5 Yaz 219 N5 Sonbahar 190 N1 FREKANSI YKSEK ENY'LERN MKTARI 54 26 44 31 Yangn nedeni N8 N9 N1 N11 N1 N5 Yangn miktar 20 59 66 16 18 106 1
Anket almas yrtlrken meskenlerde oturanlar birer abone olarak dnlm kendilerine bu almann neden yapld anlatlm ayrca anket almalarnda kimlik bilgileri ile adres bilgilerine yer verilmemitir. 2. 1. Banyo ve klima kullanmndan dolay ENY riski tayan abonelerin oranlar izelge 2. 2 de Banyo ofbeni ve klima kullanlrken sigortalar srekli atan aboneler potansiyel elektrik nedenli yangn riski tayan abone olarak dnlmtr. izelge 2. 2.
Banyo ofbeninden Dolay ENY Riski Tayan Meskenler Mesken Says Oran 77 % 24 Klima Kullanmndan Dolay ENY Riski Tayan Meskenler 94 % 29
2. 2. Elektrikli stc kullanmndan ve tesisatnda tadilat yaptrmadndan dolay ENY riski tayan abonelerin oranlar
BLDRLER KTABI 91
izelge 2. 3. de ise elektrikli stc kullanrken sigortalar srekli atan aboneler ile elektrik tesisatlarnda tadilat yaptrmayan abonelerden dolay elektrik nedenli yangn riski tayan abonelerin durumu incelenmitir.
izelge 2. 3.
Istclardan Dolay ENY Riski Tayan Meskenler 125 % 39 Elektrik Tesisatlarnn Eski Olmasndan Dolay ENY Riski Tayan Meskenler 141 % 44
2. 3. 4. Altnda Mahallesinde Bina ii Hat verilerinin deerlendirilmesi izelge 2. 7. Altnda mahallesi bina ii ana kolon verilerinin deerlendirilmesi Bina i Ana kolon Karlatrmas Doru Hat Miktar 0 Yanl Hat Miktar 287 Toplam 287 %0 % 100
Mesken Says Oran
2. 3. Yap Balant Hatlarnn Durumu Yldz Mahallesinde 167 ve Altnda mahallesinde ise 287 apartmanda yap balant hatlarnn ve bina ii hatlarnn TEDA Genel Mdrl tarafndan Haziran 2005 ylnda yaynlanan Kablo Bacas ve Enerji Odasnn l ve Detaylar ile Uygulama Alanlarna likin Esaslar ynetmeliine [4] ve Elektrik Tesisleri Ynetmeliine [3] gre uygunluklarn incelemek iinde bir alma yaplmtr. Bu almaya gre; 2. 3. 1. Yldz Mahallesinde Yap Balant Hatlarnn durumu Bina ya ortalamas 23,04 olarak hesaplanmtr. izelge 2.4. Yldz mahallesi yap balant hat verilerinin deerlendirilmesi Binaya Giren Hat Karlatrmas Doru Hat Miktar Yanl Hat Miktar Toplam 37 130 167 % 22 % 78
3.
Sonu ve Tartma
Yaplan bu alma ile Antalya ilinde 5 yllk sre ierisinde meydana gelen 11840 adet yangnn 3380 kadarnn ev ve iyeri yangn olduu grlmtr. Bu yangnlarn ise 901 adetinin elektrik nedenli olduu dnlmtr. Bu yangnlar incelendiinde, elektrik tesisatlarndan ve elektrikli cihazlardan kaynaklanan 25 farkl neden belirlenmitir. izelge 1. 1. ile elde edilen sonulara bakldnda; Priz, Anahtar ve Buatlarda Buzdolab Tesisatlarnn Arzalar Banyo ofbeni Elektrikli Istc Elektrikli Battaniye Aspiratr Tesisatnn Arklar oklu Priz Hatas amar Makinesi Tesisat Klima Elektrik Tesisatlarnn Arzalarndan Kaynaklanan Yangnlar Su, ay ve Kahve Makinelerinin Toplam ENY miktar ve ENY says N6 N8 N9 N10 N11 N13 N14 N20 N23 N25 10 43 46 64 55 16 26 47 23 49 30 399
2. 3. 2. Yldz Mahallesinde Bina ii hat verilerinin deerlendirilmesi izelge 2. 5. Yldz mahallesi bina ii ana kolon verilerinin deerlendirilmesi Bina i Ana Kolon Karlatrmas Doru Hat Miktar Yanl Hat Miktar Toplam 0 167 167 %0 % 100
Evlerimizde srekli olarak kullandmz elektrikli 10 adet cihazdan kaynaklanan 399 adet yangn ile karlatmz grmekteyiz. Bu rakam ise Antalya da her yl yaklak olarak 80 adet elektrikli cihaz nedenli yangn olduunu gstermektedir. izelge 1. 3. den de grlecei zere yangnlarn sras ile en ok 321 adet ile apartman dairelerinde, 225 adet ile iyerlerinde, 137 adet ile de gecekondularda meydana geldii grlmtr. izelge 1. 5 ile de yangnlarn meydan geldii i meknlarda da srasyla 202 adet bina ortak kullanm alanlarnda, 190 adet ile salonlarda ve iyerlerinde de 139 adet alma ofislerinde ENY meydana gelmitir. Bunlarn yan sra i meknlar da 93 adet banyoda, 77 adet mutfakta ve 49 adet yatak odasnda ENY meydana gelmesi ise nemli grlebilecek sonulardr. Bu sonular referans alnarak; Yaam alanlarnda elektrik nedenli yangn risklerinin azaltlmas iin, T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnca, ncelikle ortalama 10 ya ve zeri binalarda elektrik tesisatlarnda tadilata gidilmesi zorunluluu getirilmelidir. Tadilat maliyetlerinin mesken sahiplerine ekonomik adan ar ykmllkler getirmemesi iin bankalarla yaplacak grmeler sayesinde uzun vadeli kredi temini salanabilir.
2. 3. 3. Altnda Mahallesinde Yap Balant Hatlarnn durumu Altnda Mahallesinde bina ya ortalamas 28.89 olarak hesaplanmtr. izelge 2. 6. Altnda mahallesi yap balant hat verilerinin deerlendirilmesi Binaya Gelen Hat Karlatrmas
BLDRLER KTABI
Doru Hat Miktar Yanl Hat Miktar Toplam
35 252 287
% 12 % 88
92
T.C. Mill Eitim Bakanlnca ilkretim ve ortaretim rencilerine bir yaryl sresince konulacak Elektrik Nedenli Yangnlar ve Alnacak nlemler adl bir ders araclyla konu hakknda bilgi verilmesi salanmaldr. Yerel ynetimler araclyla evlerdeki elektrik nedenli yangn tehlikelerinin azaltlmas iin ev kadnlarna ynelik elektrikli cihazlarn kullanmlar ile ilgili bir cretsiz eitim faaliyeti yrtlmelidir. Bu faaliyet iin Amerika Birleik devletlerinde ayn konu erevesinde yaplan almalar referans alnabilir.[7] T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlnca lke genelinde elektrikli cihaz retimi ve sat yapan tm firmalara, sattklar rnlerin elektrikli tesisat ksmlarnn 2 ylda bir cretsiz bakmlarn yapma zorunluluu getirilmelidir. Bunlara ilave olarak ise TS HD 603641 ve benzeri standartlara uyum zorunluluunun da proje hazrlama esaslar ynetmeliine ya da binalarda yangndan korunma ynetmeliine dahil edilmesinde yarar grlmektedir., 4. Kaynaklar
[1] Hall, J.R., Bukowsk, R., Gomberg, A., Analysis of Electrical Fire Investigations in Ten Cities., U.S. Goverment Printed Office., NBSIR 832803. 68p Washington DC ., 1983. [2] engz, M. C., Meskenlerdeki Elektrik Tesisatlarndan Kaynaklanan Yangnlarn ncelenmesi ve Yangn Risk Analizinin Yaplmas. Sleyman Demirel niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, 132 s, Isparta., 2011. [3] Elektrik Tesisleri Ynetmelii. ,TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas.,104s., Ankara., 2005 [4] Kablo Bacas ve Enerji Odasnn l ve Detaylar ile Uygulama Alanlarna likin Esaslar. TEDA Genel Mdrl Yayn. ,7., 12s., Ankara., 2005 [5] Hall, J.R., Bukowsk, R., Gomberg, A., Analysis of Electrical Fire Investigations in Ten Cities., U.S. Goverment Printed Office., NBSIR 832803. 68p Washington DC., 1983. [6] TS HD 603641. Alak Gerilim Elektrik Tesisleri Blm 1: Ana Prensipler, Genel Karakteristiklerin Deerlendirilmesi ve tarifler., Trk Standartlar Enstits., Ankara., 2010. [7] HOME ELECTRICAL Safety Checklist., U.S. Consumer Product Safety Commission., Bethesda., U.S. , 2008.
BLDRLER KTABI 93
BLDRLER KTABI 94
lkemiz tfaiye Tekilatlarnda Kiisel Korunma ve Mdahale Anlamnda ATEX Direktiflerinin Uygulanabilirlii ve Kullanm Usage and Applicability Of ATEX Directives In Terms Of Personal Protection and Interference For Fre Department Of Our Country
tfaiye Eitim Birim Amiri
Blent BULDU
Kocaeli Bykehir Belediyesi tfaiye Eitim Merkezi KOBTEM

bulentbuldu@kocaeli.bel.tr
zet
tfaiyeciler grevleri gerei parlayc ve patlayc ortamlar ile ok sk karlarlar. tfaiye birimlerinin aragere ve malzeme ynnden her trl ortama hazr olmas byk nem tar. tfaiye birimlerinde bulunmas gereken tm donanmlarn, bu hususlar dikkate alnarak temin edilmesi, yeniden dzenlenmesi veya gelitirilmesi gerekir. Blm ierisinde itfaiye birimlerinin karlat acil durumlar/olaylar, stratejiler, eksiklikler, yaplabilecek dzenlemeler ve donanmlardan bahsedilecektir.
1. Giri
Parlama ve patlama olaynn daha iyi anlalabilmesi iin patlayc ortam ksaca tanmlamak gerekir. Birok sanayi kolunda normal alma artlar iinde yada arza ve bakm gibi durumlarda petrol, petrol rnleri, kimya, doalgaz ve kmr madenlerinden kaynaklanan patlayc ortam ile kar karya kalnmaktadr. Bilindii zere parlayc, patlayc ortamn olumas iin Patlayc Madde, Hava (Oksijen) ve Enerji (Ateleyici) gibi unsurun bir araya gelmesi gerekir. Parlayc Patlayc maddeler sv, kat (toz) veya gaz halinde bulunabilirler. 1.1 Gazlar Patlayc gazlar hava ile belirli bir oranlarda karlatklarnda, patlamaya hazr hale gelirler ve herhangi bir s kayna ile aktif hale geebilirler. Ancak sz konusu gazlarn patlamas iin oramda bulunma miktar, yani alt (LEL) ve st (UEL) limitleri de belirleyicidir. rnek vermek gerekirse doalgaz iin bu limitler %5 -%15 aralndadr. 1.2 Svlar Parlayc ve Patlayc Svlar dendiinde akla ilk gelen petrol trevleridir. znde yanc svlar sv halleri ile yanmazlar. Bu svlarn buharlamas durumunda, patlayc ortam oluur. 1.3 Katlar (Tozlar) Patlama riski tekil eden bir dier madde ise eitli tozlardr. Toz Patlamas havadaki toz partikllerinin younluu belirli bir snr atktan sonra bir kvlcmn
Abstract
Fire fifghters may encounter with explosive and inflammable places. It is very important that the all necessary equipments should be ready all the time for Fire Brigade. In this chapter it will be mentioned about urgent situations, strategies, missings and arrangements that can be made.
BLDRLER KTABI 95
tetiklemesi ile dahi toz partiklleri hzl bir ekilde patlar ve younlar. Toz patlamalarnda patlama dinamii gerei reaksiyon hzla ve dalga dalga ilerleyerek hacim ierisindeki tm tozlar (limitler ierisinde olmas kayd ile) reaksiyona dahil eder; dolays ile yanc toz partikllerinin bulunduu ortamlar ok tehlikelidir. Hi phe yok ki parlayc ve patlayc maddeler ile alan i yerlerinin ncelikli almalar gereken nlem, patlayc ortamn olumasn engellemektir. Yani patlama geninde bulunan patlayc madde veya oksijenin yok edilmesidir.
2. ATEX Direktifleri, tfaiye Acil Durumlar ve Stratejiler

letme ve iyerleri iin ATEX direktifleri (ekipman anlamnda ATEX 95, ii koruma anlamnda ATEX 137) baz alnarak risk analizleri yaplmaktadr. Bu analizler nda alma alan ve personel gvenlii yasalar ve direktifler lsnde belirlenir. letme veya iyeri denetim basamaklarnn sona ermesinin ardndan faaliyete geer. Buraya kadar olmas gereken ya da olan durumdan bahsettik. Acil durumlar/olaylar, direktif ve yasalarn tam olarak uygulanmad veya risk hesaplamalarnda n grlemeyen durumlarn olumas nedeniyle ortaya kar. Bu gibi acil durum/olaylara mdahale yine o blgede bulunan ve iletme tarafndan yetkilendirilmi acil durum personelince yaplr. Sonraki aama tfaiye birimlerinin olay yerine arlmasdr. tfaiyeciler mdahale durumunda bir takm riskleri beraberinde tar. Bu risklerin ortadan kaldrlmasnn ilk basama bilgi almdr. Doru bilgi alm ve etkili haberleme bu sknty byk lde ortadan kaldracaktr. kinci basamak ise iletme personeli ile belirli snrlar ierisinde ortak almadr. tfaiyeciler grevleri gerei parlayc ve patlayc ortamlarda almak zorunda kalmaktadrlar. Bu ortamlardan bazlarn ele alrsak; Konut, iyeri, bodrum kat vb. hacimlerde LPG ve Doalgaz gibi yakt amal kullanlan gazlarn istem d varl, Kuyulardan kurtarma ve karma faaliyetlerinde kuru tip kuyularda potansiyel olarak bulunabilecek metan gaznn varl, Trafikte, zellikle tnellerde LPG ve LNG tayan tankerlerde meydana gelebilecek szntlar, Endstriyel tesislerde meydana gelebilecek sznt ve birikimler, Akaryakt ve LPG istasyonlar vb.
Yukarda bahsedilen ortamlara ilaveler yapmak mmkndr. tfaiyeciler asndan nemli olan doru mdahale stratejisidir. Doru ve etkili bir mdahale stratejisinin basamaklarn temel olarak ele alrsak; 1. n Hazrlk: Bu aamada itfaiye birimleri mdahale alanlarna uygun ekipman ve donanmlar belirlemek ve temin etmek durumundadr. Personel, mevcut olan kiisel korunma ve mdahale ekipmanlarnn limitlerini ve kullanm prosedrlerini iyi biliyor olmaldr. 2. Kiisel Korunma: tfaiye personelinin baarsnn arkasnda eitim ve gven gelir. Gvenin salanmas iin personelin zerindeki ekipmann yeterlilii konusunda bilgi sahibi olmas n kouldur. Personel hangi durum ve ortamlarda hangi tip kiisel korunma ekipman kullanmas gerektiini ok iyi bilmelidir. Uygun Malzeme: Amacna uygun malzeme seimi ile zaman ve gvenlik anlamnda byk avantajlar salam olur. Personel ve mdahale sresi anlamnda salanan bu avantajlar sayesinde durum bymeden/olumadan engellenmi olur. Koordinasyon: Olay yerinde alan birimler arasndaki uyum ve koordinasyon byk nem tamaktadr. Kimin, hangi birimin, nerede ve ne ekilde almas/bulunmas gereklilii nceden planlanm olmaldr. Mdahale: Olay yerinde deiken faktrler gz nne alnarak, uygun bir yaklam sergilenmelidir. Sona Erdirme: Olay/Acil Durum sonlandrldktan sonra, ortamda nceki duruma gre riskli bir durum yoksa ve problem giderilmi ise mdahale sona erdirilir. Bu aamada olay/acil durumu oluturan temel faktrler engellenmi durumdadr.
3.
4.
5.
6.
BLDRLER KTABI
3. tfaiye Birimleri Tarafndan Bilinmesi Gereken Faktrler ve Kullanlacak Ekipmanlar

tfaiye birimi mdahale stratejilerini belirlerken bu ortamlar ile karlatnda ne gibi ekipmanlar kullanmasn biliyor olmaldr. tfaiye birimleri tarafndan kullanlan bir ok ekipman elektrik enerjisine ihtiya duyar. Dolays ile itfaiye
96
birimleri tarafndan kullanlan bu tip ekipmanlarda ATEX Direktif uygunluu aranmas doru olacaktr. tfaiye birimleri tarafndan kullanlan kategoriye giren ekipmanlardan bazlar; ve bu
El aletlerinin kvlcm aa karma durumuna kar ne gibi ve hangi zellie sahip ekipmanlarn kullanlmas uygun olacaktr? 3.1. Cep Telefonlar: Gnmzde kullanlan mobil iletiim cihazlar ierisinde cep telefonlarnda ex-proof zellik beklenmez. tfaiyecilerimiz genelde kiisel korunma ekipmanlar ierisinde bulunan ve yangnda meydana gelebilecek baz hasarlarn engellenmesi adna koruyucu palto ve pantolon giyerler. Bu pantolonlarn istasyonda veya ara ierisinde giyilmesi, arlkl olarak pantolon veya eofman zerine giyme eklinde olmaktadr. Gnmzde, hemen herkeste bulunan bu cihazlar doal olarak itfaiye personelinin cebinde veya kemer klf ierisinde bulunmaktadr. Cep telefonlarnn bu tip ortamlarda ortaya kardklar veya balattklar reaksiyon bilimsel olarak bilinmektedir. Bu cihazlarn en azndan grev klarnda ara ierisine braklmas gereklilii, personelin zerinde bulundurulmamas, talimatlar ile desteklenerek kullanm kstlamasna gidilmelidir.
Kiisel hareketsizlik alarm cihaz (PASS), Telsiz, El Feneri, Projektrler ve benzeri aydnlatma ekipmanlar, Tehlikeli maddelere (HAZMAT) mdahale almalarnda kullanlan ekipmanlar, Aspiratrler (Negatif basnl havalandrma aspiratrleri) vb.
Daha nce bahsedildii zere zellikle bu tip ekipmanlarda ATEX Direktifi uygunluu aranmas hayati nem arz etmektedir. Bu zelii bulunmayan bir el fenerinin ortamda devreye alnmas, telsiz ile iletiime geilmesi veya kiisel hareketsizlik alarm cihaznn aktif hale gemesi facia ile sonulanabilecek durumlara neden olur. Tm itfaiye personelinin, asttan ste kadar, bu kriter ve kurallar ok iyi biliyor olmas gereklilii vardr. Burada ncelik personel eitiminin ok iyi olmasndan geer. Bu konuda ilgili meslek odalar, niversiteler ve dier kurumlar ile ibirlii ierisinde bulunulmal, seminer ve eitim programlar ile bilgi gncellemesi salanmaldr. Personelin mevcut olan ekipmann, kullanm limitlerini ve alanlarn ok iyi biliyor olmas gerekir. Bu noktada cevaplanmas gereken bir takm sorular vardr; Mdahale aralarnn olay mahalline yaklam ve mesafesi ne olmaldr? Ortamda parlama-patlama olasl var ise, bu durumu oluturan faktr nedir? Mevcut bulunan ekipmanlar (el feneri, kiisel hareketsizlik alarm cihaz vb.) risk oluturabilir mi? Olay gece meydana gelmi ise, ortam aydnlatmasn salamak zere kullanlacak projektrler risk oluturabilir mi? Kullanabiliyorsak uygun mesafe ne olmaldr? Kullanamyorsak alternatif zmler neler olabilir? Olaya ynelik kullanlacak olan ekipmanlar ortam iin uygun mu? rn. Tehlikeli Maddelere mdahale (HAZMAT) operasyonlar.
4. tfaiyeci Kiisel Korunma Ekipmanlarnn Mevzuattaki Durumu

Resmi Gazete Tarihi: 21.10.2006 Resmi Gazete Says: 26326 Belediye tfaiye Ynetmelii: Kiisel koruyucu tehizat Madde 36 - (1) tfaiye personeline 33 nc maddede belirtilen kyafetlerinin yannda gnn teknolojisine ve Trk Standartlar Enstits (TSE) veya Avrupa Normlar (EN) standartlarna uygun olarak yangn, sel, , nkleer, biyolojik, kimyasal ve benzeri tehlikelere kar zel tehizat ve kyafet de verilir. Bu maddeye dayanarak alm yaplmak istendiinde karmza olduka ilgin sonular kmaktadr. Bilindii zere alm ve temin ilerinde ilgili TS veya EN standartlar ak olarak belirtilmelidir. rnek vermek gerekirse TS EN 469 tfaiyeciler in Koruyucu Giyecekler-Yangnla Mcadelede Kullanlan Koruyucu Giyecekler in Performans Kurallar maddesine atf yapmak mmkndr. lgili bu standardn yaymlanma tarihi Nisan 2007dir. Daha ncesinde sz konusu madde Avrupa normlar ierisinde yer almaktayd. Bu rnekleri oaltmak mmkn olmakla beraber bu konu ile ilgilenen kurumlarn bu deiiklikleri ve gncellemeleri aktif olarak takip ederek mevcut ynetmeliklerde deiiklik yaplmasna altyap oluturabilirler. Bu konudan ayr olarak itfaiye personelinin kiisel korunma donanm her lkede standart olarak belirlenmitir. Ancak yine bu madde bu ihtiyac karlayamamaktadr.
BLDRLER KTABI 97
rnek vermek gerekirse Bir itfaiyeci iin yapsal yangnla mcadele almalarnda kullanlmak zere TS XXX maddesine uygun x adet mifer, TS XXX maddesine uygun x adet alev almaz rme balk, TS XXX maddesine uygun x adet koruyucu palto ve pantolon, TS XXX maddesine uygun x adet eldiven, TS XXX maddesine uygun x adet izme, TS XXX maddesine uygun x adet kiisel alarml hareketsizlik cihaz vb
5. Belediye tfaiye Ynetmeliinde Ara, Tehizat ve Malzeme Temini

Resmi Gazete Tarihi: 21.10.2006 Resmi Gazete Says: 26326 Belediye tfaiye Ynetmelii:
ONBRNC BLM : Ara, Tehizat ve Malzeme Ara Madde 42 - (1) tfaiye tekilatnn asgari ara says, ilgili TSE veya EN standartlarna uygun olarak aadaki kstaslar esas alnarak belirlenir. a) Nfusu 10.000'e kadar olan yerlerde en az 1 adet itfaiye sndrme arac, b) Nfusu 10.000-25.000 olan yerlerde en az 1 adet acil kurtarma arac, 2 adet itfaiye sndrme arac, 1 adet merdivenli ara, c) Nfusu 25.000-50.000 olan yerlerde en az 1 adet acil kurtarma arac, 3 adet itfaiye sndrme arac, 1 adet merdivenli ara, 1 adet ift kabinli pikap, 1 adet hizmet arac,
Roma rakam ile I simgesi maden sektrn, II simgesi ise dier sektr tanmlar. Srekli veya arada bir oluan patlayc ortamda alabilirlii tanmlar (Yksek Koruma). Zone 0 = Kategori 1 Zone 1 = Kategori 2 Zone 2 = Kategori 3 G gazlar, D ise tozlar tanmlar.
) Nfusu 50.000-100.000 olan yerlerde en az 1 adet acil kurtarma arac, 1 adet ambulans, 4 adet itfaiye sndrme arac, 1 adet merdivenli ara, 1 adet ift kabinli pikap, 1 adet hizmet arac, d) Nfusu 100.000-200.000 olan yerlerde; en az 1 adet acil kurtarma arac, 1 adet ok maksatl kurtarma arac, 1 adet ambulans, 6 adet itfaiye sndrme arac, 2 adet merdivenli ara, 2 adet ift kabinli pikap, 1 adet hizmet arac, e) Nfusu 200.000-300.000 olan yerlerde en az 1 adet acil kurtarma arac, 1 adet ok maksatl kurtarma arac, 2 adet ambulans, 8 adet itfaiye sndrme arac, 2 adet merdivenli ara, 3 adet ift kabinli pikap, 1 adet hizmet arac, f) Nfusu 300.000-400.000 olan yerlerde en az 1 adet acil kurtarma arac, 2 adet ok maksatl kurtarma arac, 2 adet ambulans, 10 adet itfaiye sndrme arac, 3 adet merdivenli ara, 3 adet ift kabinli pikap, 2 adet hizmet arac, g) Nfusu 400.000-600.000 olan yerlerde en az 2 adet acil kurtarma arac, 2 adet ok maksatl kurtarma arac, 3 adet ambulans, 14 adet itfaiye sndrme arac, 4 adet merdivenli ara, 4 adet ift kabinli pikap, 2 adet hizmet arac, ) Nfusu 600.000'den fazla olan yerlerde (g) bendinde saylan aralara ilaveten, her 150.000 nfus iin 1 adet itfaiye sndrme arac, her 400.000 nfus iin ise 1 adet merdivenli ara, 1 adet ambulans, 1adet ok maksatl kurtarma arac, her 500.000 nfus iin ise 1 adet acil kurtarma arac, 1 adet ift kabinli pikap, 1 adet hizmet arac. (2) tfaiye aralar cins ve nitelik ynnden, teknolojik gelimelere uygun olarak gelitirilir ve yenilenir.
ekil 1: Bir markaya ait Gaz ler cihaz iin rnek etiket. Sz konusu cihaz Kocaeli tfaiye Dairesi Bakanlnda kullanlmaktadr. lkemizde baz itfaiye tekilatlarmzda henz Temiz Hava Solunum Cihaz bulunmadn varsayarsak durum olduka kritik bir noktadadr. Yukardaki rneklemeler sadece yapsal yangnla mcadele almalarnda kullanlacak baz ekipmanlar kapsamtr. Belediye tfaiye Ynetmeliinde belirtilen, itfaiye birimlerinin dier grevleri iin de ayr ayr dzenleme yaplmas gerekmektedir. Bilinlendirme ve nleme anlamnda itfaiye personeline verilecek ve tekilata alnacak her ara-gere ve malzemenin belirli kural ve kanunlara dayandrlmas, takip, talep ve satn alma ilemlerinin bu normlar erevesinde yaplmas olduka byk yarar salayacaktr.
BLDRLER KTABI
Dier bir rnekle, itfaiye personelince kullanlan el feneri, telsiz, kiisel alarml hareketsizlik cihaz gibi enerji ile alan ara-gere ve malzemelerde, parlayc ve patlayc ortamlarda alma gvenlii ile ilgili, ynetmeliklerde paralel ilave madde ve tedbirler getirilebilir.
98
,
Tehizat ve malzemeler Madde 43 - (1) tfaiye tekilatnda kullanlacak tehizat ve malzemelerin cins, miktar ve nitelikleri hizmet gereklerine gre teknolojik gelimelere uygun olarak tespit edilir. (2) Tehizat ve malzemelerin temininde TSE ve EN standartlarna uyulur. Yukardaki ynetmelik maddeleri incelendiinde, itfaiye birimlerinde kullanlacak aralarn sadece grev niteliklerinden bahsedilmitir. Aralarda bulunmas gereken temel donanm, temel donanm tekil eden ara- gere ve malzemelerin standard ve hangi zelliklere sahip olmalar gerektii, kapasiteler ve adedi bilgileri bulunmamaktadr. lkemizde hemen her itfaiye tekilat farkl ara ve ekipman kullanmaktadr. Bu farkllk en temel korunma ekipmanlar olan kiisel korunma ekipmanlarnda da gzlemlenmektedir. tfaiye tekilatlarmzda mevcut bulunan ara-gere ve malzemelerin temini tamamyla o belediyenin satn alma gc ve belediye bakanlnn itfaiyeye bak as ile doru orantldr. lkemiz itfaiyecilii anlamnda ortak bir dilin konuulmas, ulusal standardizasyonun salanmas iin ilgili ynetmeliklerde deiiklik yaplmas, yaplacak olan bu dzenlemelerde teknik anlamda meslek odalarndan, akademik anlamda da niversitelerden destek alnmaldr. 1. 2.
7. Kaynaklar
21.10.2006 tarih ve 26326 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Belediye tfaiye Ynetmelii Gke L. Makine Mhendisi, MMO Bildirileri Yangn Sndrmede Halon 1301 Gaz Yerine Yeni Bir Gaz: Inergen
6. Yangn Sndrme Cihazlarndaki Statik Elektrik Yk

Tanabilir yangn sndrcler ierisinde en sk tercih edilen sndrme maddesi olan Karbondioksitli sndrclerin kullanm esnasnda baz riskleri vardr. Bu risklerden birisi de statik elektriklenmedir. Tp ierisinde basn altnda svlam halde bulunan Karbondioksit gaz, boaltm srasnda normal atmosfer basncnda gaz haline dnr. Bu boaltm ileminde, srtnme neticesinde zellikle boaltm hortumunda statik elektrik birikimi gzlemlenir. letmelerde, depo tesislerinde ve benzeri hacimlerde bu tip cihazlarn konulandrlmas veya otomatik sisteminin tesis edilmesi durumunda risk analizleri yaplrken bu noktann gz ard edilmemesi byk nem arz eder. Ozon tabakasna verdii zararlar nedeniyle yasaklanm olan Halonlu sndrclerde de bu risk sz konusudur (2). (Levent GKE Makine Mhendisi http://www.mmo.org.tr/resimler/dosya_ekler/7d96d458abdef2 1_ek.pdf?dergi=139)
BLDRLER KTABI 99
100
BLDRLER KTABI
SAFEX INTERNATIONAL NEDR?

Zafer SNMEZ (Mak. Mh) MKE Barutsan Roket ve Patlayc Fabrikas Bakm Onarm Mdr
1-GR Patlayc, parlayc, yanc, yakc madde reticilerinin en temel sorunlarndan bir tanesi retim gvenliidir. retim gvenliini ana balkta snflayabiliriz. 1-alanlarn kurallara uygun hareket etmesi : Patlayc, parlayc, yanc, yakc madde reticilerinde alanlarn retimin gerei tesbit edilmi teknik ve idari kurallara uygun hareket ederek almalar , dier ikollarndan ok daha kat kurallara bal olmak zorundadr. nk bu sektrde i ve retim kazalarnn telafisi mmkn olmayan sonular dourduunu biliyoruz. 2-Prosesin gvenlii. Burada vurgulanmak istenen prosesin doru planlanm olmasdr. Prosesin gvenlii iin nce formlasyonlar doru olmaldr. retim iin girdi malzemelerin gerek birbirleriyle , gerekse retim ortamyla etkileimleri doru planlanmaldr. Aksi durumda parlama, yangn, patlama vb. durumlarn ortaya kabilecei her zaman ihtimal dahilindedir. 3-Proses ortamnn , proses gvenliine uygun malzemelerle oluturulmas: retim prosesi planlanrken kullanlacak makine , tehizat , bina ve malzemelerin retimin gvenliini tehlikeye sokmayacak zelliklerde seilmesi bir zorunluluk olarak karmza kmaktadr. in en nemli noktas buradadr ve Atexi ilgilendiren konu bu noktada balamaktadr. zellikle elektriksel retim ortamnn gvenlii salanmaldr. Tehlikeli bir ortamda kullanlacak malzemelerin hangi durumda tehlike kayna olabilecekleri ile ilgili en kesin ve etkili bilgi daha nce yaanm benzer i ve retim kazalarndan alnan bilgilerdir. Patlayc , parlayc, yanc, yakc ortamlardaki i ve retim kazalarnn ne tr sonular douracann testleri ou kez nceden yaplamaz. nk bu alanlardaki i ve retim kazalar bazen ortamlarda olan i ve retim oluma nedenlerini de yok edebilmektedir. Bu BLDRLER KTABI 101 bu nedenle ok durumda kant bulmak mmkn olamamaktadr. Patlayc, parlayc, yanc , yakc kazalaryla ilgili her trl gerek bilgi deerlidir. Olaylarn kriminal bilgileri bir tarafa braklrsa, teknik her trl tesbit, bilgi daha sonra olumas muhtemel kazalar nlemek asndan ok nem tamaktadr. nk ortada gerek bir durum vardr. Daha sonra oluabilecek gerek durumlar engellemenin en etkin ekipmanlardan balayarak, btn mekanik, kimyasal, hatta inai malzemelerin planlanan ortam ierisindeki davranlar tespit edilerek,
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas yolu benzer gerek durumlarn bilgilerinden yararlanarak olabilir. Hi bir simlasyon ac bir tecrbenin verdii bilgiyi tayamaz. lkemizde bu tr olaylarn ( patlama, yangn vb.) meydana gelmesi ile ilgili teknik bilgileri derleyip , toplayarak ilgili kii ve kurumlara aktarmay salayacak bir kurum mevcut deildir. Mahkeme dosyalarnda ulaabildiklerimiz dnda , bu konuda bir grev kurumu oluturulmad iin, bilgiler ok dank, salkl ve doyurucu deildir. Ayrca, mevcut bilgiler de zamanla yok olmaktadr. En gl nlem, nlemin nasl alnacann bilinmesi ile balar. Gelecek kuaklara neyin yaplp neyin yaplmayaca bilgisinin aktarlmas ok nemlidir. Yangn ve patlamalarn nlenmesi iin lkemizde meydana gelmi btn yangn ve patlama olaylarnn nasl olutuu bilgisine ihtiya vardr. rnein son 50 ylda lkemizde ka patlama olay meydana gelmitir? Bunlarn ka sivil blge ve ilemler srasnda, ka askeri blge ve faaliyetlerde meydana gelmitir? Bu olaylardaki l ve yaral says nedir? Maddi kayplar hangi boyuttadr? lkemizdeki yangn ve patlamalarla ilgili ayrntl istatistik varmdr? Bunlarn ne kadar krsal yangndr? Ne kadar ehirlerde olumaktadr? Bu patlama ve yangnlarda olayn olutuu ortamlarda kullanlan standart d malzemelerin rol ne kadardr? Atex uygulamalarnn hayata geirilmesi sonucunda yangn ve patlama olaylarnda d salanabilirmi? Btn bu sorulara yant verilebilmesi iin lkemizde meydana gelmi olan patlama ve yangn olaylarnn gerek neden ve sonularn uzmanlarndan alarak derleyip kullanclara sunacak ulusal bir Patlama ve Yangn bilgi bankasna ihtiya vardr. Byle bir kurumun oluturulabilmesi iin dnya da benzer kurumlar varm onlara bakmamz gerekiyor. Bu konuda ulusal veya uluslararas dzeyde alma yapan kurulular arasnda bir kurum zellikle dikkati ekmektedir. Bu kurulu Safex nternational dir.
2- SAFEX INTERNATIONAL LE LGL GENEL BLGLER Safex Internatonal, patlayc ve piroteknik malzeme reticilerinin organizasyonun salayan, kar amac gtmeyen bir kurulutur. 1954 ylnda svire de kurulmutur. Safex Internatonal, birinci hedefi patlayclarn tasarm, geliimi, retimi, tanmas, datm, kullanm ile alakal gvenlik, salk ve evre koullarn gelitirmek olan kresel BLDRLER KTABI bir organizasyondur. Safex Internatonal, kazalarn sebepleri hakkndaki bilinmeyenleri ortaya kararak gelecekte meydana gelebilecek benzer olaylardan insanlar korumay amalamaktadr. Bu sebepten dolay Safex Internatonal, patlayc ortamlarda meydana gelen
102
kazalarn nedenlerini ve sonularn edindii tecrbelerle birlikte rapor haline getirerek yesi bulunan tm kurululara gndererek yelerinin bilgi edinmesini salar. Ayrca Safex Internatonal kazalar hakkndaki tm raporlar da veri tabannda saklamaktadr. imdiye kadar bilgi bankasnda 750 kazaya ilikin ayrntl dokman bulunmaktadr. Safex Internatonal her ylda bir yesi bulunan lke ve ehirlerde kongreler dzenlemektedir. Trkiye de Safex Internatonala ye MKEK ile birlikte ayrca NitromakDNX , Orica Nitro Explosive ve Yavacalar firmas bulunmaktadr. Dnya genelinde Safex Internatonala uan 47 lkede 126 patlayc madde reticisi yedir. Ayn zamanda 7 tane de kurumsal orta bulunmaktadr. 3- SAFEX INTERNATIONALIN BRL YAPTII KURULULAR Safex Internatonal aadaki birliklerle de ibirlii ierisindedir. Avrupa Kimyasal Endstri Konseyi (CEFIC)- Avrupa Kanada Patlayc Maddeler Aratrma Laboratuar (CERL)- Kanada Avrupa Birlii (Roket yakt kullanm ve retimdeki gvenlik problemlerinin almas konusunda) (EASSP) Avrupa Avrupa Patlayc Maddeler reticileri Birlii (FEEM) Avrupa Patlayc malatlar Enstits (IME) Amerika Patlayc Mhendislerinin Uluslararas Topluluu (ISEE)- Amerika Aktif Maddeler iin Yeterlilik Merkezi (KCEM)- sve Patlayc Teknolojileri Ulusal Enstits (NIXT)- Gney Afrika Hindistann Patlayc Gvenlii ve Teknolojik Topluluu (VISFOTAK)- Hindistan
4- SAFEX INTERNATIONAL NASIL ALIIR? Safex international alma prensibi aada maddeler halinde belirtilmitir. Safex yesi kuruluta kaza meydana geldiinde kaza hakkndaki genel bilgileri yani;
kim ? ne zaman? nerede ? ne oldu ? etkisi nedir? niin ? BLDRLER KTABI 103
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas gibi sorularn cevaplarn en ksa srede Safex Internatonaln genel sekreterine bildirilir. Genel sekreterlik kaza ile ilgili gelen bilgileri tm yelere datlan kaza ilan blmnde birletirerek bildirir. ye kurulu kaza hakkndaki soruturmay tamamlar tamamlamaz genel sekretere soruturma raporunu gnderir. Bu sre bazen kazadan iki yl sonray bile bulmaktadr.. Son olarak genel sekreterlik tm kazalar snflandrarak veri bankasnda saklar.
5- SAFEX KAZA RAPORLARINA BAZI RNEKLER RNEK OLAY 1: 3 Nisan 2011- Anfo Kamyon Yangn- Suudi Arabistan Hangi malzemeyi ieriyordu? 7500 kg Anfo, 260kg kartulu emlsiyon ve 5km patlatma fitili (12kg) 40 ftlik konteynr iinde Ne oldu? Tr, mteriye teslimat gtrrken tekerleinin tutumasyla yangn tm tra yayld. Niin oldu (Teori) ? Fren balata kontrolnn snmas sonucu balata diskinin skmas yangnn kmasna sebep oldu. Etkisi ne oldu? Sivil savunma ekibi acil arya cevap vererek olay yerine geldi ve konteynrn patlamasna izin vermedi. Src ve ona elik eden polis memuru yaralanmad.
104
BLDRLER KTABI
RNEK OLAY2: 17 Ocak 2011- Atk Patlatc Hazrlama Binasnda Yangn- talya Hangi malzemeyi ieriyordu? Yaklak 500 elektrikli fnye Ne oldu? BLDRLER KTABI 105
Koruma grevlisi, atk hazrlama binasndan duman ykseldiinin farkna vard. Daha sonra birbiri ardna 5-6 kk patlama sesini duydu. Yangn ekibine haber verdi ve tehlike plann aktive etti. Alarm alndktan sonra sahadaki sorumlu personel ilk adm att. Yangn ekibi gvenli uzaklktan yangn sndrme ilemine balad. Niin oldu (Teori) ? Etkilenen bina atk patlatclarn yok edilmeye hazrlanmas amacyla kullanlrd. Bu operasyonda operatr, teli keserek 120-150 patlatcy paketledi. Aslnda normal halinde 500 patlatc paketleniyordu. Daha sonra patlatclar paletin stne konuluyor. Bina ierisinde ne patlayc malzeme ne de patlayc olmayan malzeme bulunuyordu. Tespit edildii kadaryla elektrik kayna ve stc da bulunmamaktayd. Dahas bina kapalyd ve ieride kimse almyordu. Olay yeri incelenmesine ramen yangn sebebi tespit edilemedi Etkisi ne oldu? Mukavva paketler, patlayc teller, paletler ve binann bir ksm yand. Dierleri aranrken patlayclardan bir ka patlad. Duvarlar karard, kap ve pencereler krld. Yaralanan yok.
Son yldaki Safex Internatonala bildirilen kaza raporu says
106
BLDRLER KTABI
KAYNAKLAR 1) Safex nternationalin kaza raporlar. 2) Safex nternational stanbul 2011 Dnya kongresi bildirileri 3) lgili Web kaynaklar.
107
BLDRLER KTABI
108
BLDRLER KTABI
III. OTURUM YANGIN ve YANGINDAN KORUNMA Oturum Bakan: Mehmet TORUN ______________________________________
OTURUM BAKANI- Zaman epey ilerledi, ama sabrlarnza snarak sorular alp oturumu kapatmak istiyorum. Buyurun. SLEYMAN POLAT (Kimya Mhendisi)- ncelikle verdiiniz bilgiler iin ok teekkr ederiz. Bilmediimiz bir konuda aydnlandk. Yangnla ilgili sunum yapan arkadamzdan ok arpc bilgiler edindim. Bana gre bunlardan en nemlisi, Trkiye'de yangn sndrme sisteminin, itfaiye sisteminin bir standardizasyonunun olmadn; sosyal devlet anlay olarak devletin, vatandan canna ve malna sahip kma anlaynn burada bir kenara brakldn grdm. Avrupa Birlii uyum yasalarnn hayata geirilmesi iin bir sr tzk, bir sr kanun maddeleri uygulanrken, yangn gibi nemli bir konuda bir standardizasyonun salanmamas, bu konunun siyasi olarak kullanlabilecek bir eye braklm olmasnn biz Trkiye insanna verilen deerin bir yansmas olduunu grdm ve zldm. Bu Sempozyumun bir sonucu olarak, Bu konuda bir standardizasyonun salanmas ve sosyal devletin konuya sahip kmasnn bir sonu maddesi olarak yaynlanmas faydal olacak mdr? Yoksa yanl m dnyorum? Zafer beye bir soru sormak istiyorum. Sabahtan da sylendi, imdi de sylendi; patlayc ve mhimmat retim tesisleri ATEX kapsam dnda. Bundan unu anlyorum: Demek ki, patlayc ve mhimmat konusunda ATEXin ok ok daha zerinde bir uygulama var ki, ATEX konunun dnda braklyor. Dn, bu konuda bir soru sordum, cevap alamadm aklamada bulunan yabanc yemizden. Daha sonra darda sordum, Bu konuda standartlarmz ok ok mkemmel, onun iin dnda dediler. Trkiye'de de gerekten yle mi, yani Trkiye'de de patlayc madde reten tesislerin standartlar zerinde mi? Sadece motorlarn retiminin dnda, daha fazla dikkat edilmesi gereken kanun ve ynetmelikler var m? BLDRLER KTABI 109
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas Teekkr ederim. OTURUM BAKANI- Ben teekkr ediyorum. Buyurun. AYDIN ZKAYA (Elektrik Mhendisi)- Mehmet beye bir soru ve gr aktarmak istiyorum. Yangn gvenliiyle ilgili olarak izlediimiz almalarda, her zaman gndeme gelen; yani sempozyumlarda, toplantlarda her zaman gndeme gelen eletirilerden bir tanesi, lkemizde istatistikler zerine anlaml bir alma yaplmamasdr. Bu konuda hakikaten almyoruz. Bir istatistik veriye gndermede bulunduumuzda da hep yabanc istatistikleri kullanyoruz. Bunun da ok yanltc olduunu konunun ierisinde olanlar biliyor. Bu birinci kuak sorun haline gelmi oldu sizin sunuunuzdan sonra; nk sizin sunuunuz bir istatistiksel alma ve bundan bir sonu retme, yani nedensellik ilikisini sorgulama almas. Fakat sorun haline geldi diyorum; nk ne yazk ki, grmeyi arzu ettiimiz metodolojik doruluu ve berrakl sizin almanzda gremedim. Sizin bulgularnz, yntemsel yaklamnz ok ciddi sorunlar ieriyor. Ancak, eer almanz bakalarna rnek oluturacak olursa, ikinci kuak sorunla Trkiye kar karya demektir. Evet, elimizde bundan sonra baka istatistiki almalar olacak; ama bunlarn ciddi yntemsel ve sonu ifadelerinin sorgulanmas gerekecek. Bununla ilikili gsterdiiniz konulardan bir tanesini size soru olarak yneltmek istiyorum. Elektriin yol at yangnlar zerindeki genel dnya literatrn inceleyecek olursanz, u tr nedenler snflandrldn greceksiniz: rnein, iletken kesitlerinin yanl seilmesi, sigorta, otomatik sigortalar, tel sargl sigortalar veya baka sigorta teknikleri, topraklama, elektrik kullanan cihazlarn yanc maddeyle etkileimi gibi nedenler sralanr. Bunlarn ierisinde televizyon yangn veya televizyon nedenli yangn, buzdolab nedenli yangn gibi eyler gremezsiniz; nk bunlar kk nedeni ifade etmez. Televizyon yangn dediiniz, tpl televizyonda farklyd, bugn LCDde farkl. kisinin de yaps veya burada kacak bir yangn irdeleyecek olursanz, sizi baka bir kk nedene gtrr. Bu kk nedenlerden Trkiye iin irdelediimiz ok temel bir sorun var; faz ve ntrn Trkiye'de renk BLDRLER KTABI kodunun yaplmamas, prizlerimizin simetrik olmas. Yani bugn Elektrik Mhendisleri Odasnn bir sempozyumu olduu iin, birok arkadamz bunu ok iyi anlayacaktr. ok basit olarak, elektrik cihaznz Trkiye'de prize byle de takabilirsiniz, byle de
110
ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU takabilirsiniz. Bu, ne anlama gelir; cihaznza giren faz, anahtarlanmadan da girebilir. te, bu bir kk nedendir. Bu rnekten hareketle unu soru olarak yneltmek istiyorum: Neden acaba bu kk nedenleri irdeleme gerei duymadnz veya duyduysanz onlar niye gremedik? Bir topraklama, bir paratoner, bir sigorta sorunu, bir faz-ntr iletken sorunu, iletken kesiti hesab sorunu gibi konular neden nedenler arasnda gremiyoruz? Teekkr ediyorum. OTURUM BAKANI- Teekkrler. Buyurun. LKER (Kimya Mhendisi)- Sorum Zafer beye olacak. Makine Kimya SAFEXe ye olduktan sonra sizin proseslerinizde bir deiiklik yapld m? Bir de bu kazalar SAFEXe bildirdiiniz zaman, bir ekip, bir mfetti gelip bu kazay kontrol ediyor mu, sizi nasl ynlendiriyor? OTURUM BAKANI- Buyurun. SALONDAN- Zafer beye bir soru ynelteceim ve katkda bulunmak istiyorum. Ben da alanda uzun yllar alm ve sonra tekrar akademiye dnm bir kiiyim. Akademisyen olmam nedeniyle de bu olaylara tarafsz bakabiliyorum. Gerekten Zafer beyin dedii ulusal dzeyde yaanmlklardan ders karma konusuna ciddi ihtiyacmz var. Ben de her mekanda bunu dile getiriyorum. Sempozyumun Sonu Bildirgesinde mutlaka yer almas lazm. Ancak, bir itirazm var. SAFEX modelinin bizim lkemiz iin uygun bir model olduunu dnmyorum. Nedenini de syleyeceim. nk bizim insan yapmz gerekleri itiraf etmeye pek uygun deil. Alandan gelenler bilirler ki, iverenler kenarlar keleri dzeltirler, kendilerini ok eye sokmayacak bilgileri ey yapyorlar. Biliyoruz ki, iverenlerin kendi raporlaryla CSPnin raporlar arasnda ok fark var. Bir merkez olsun; ama SAFEX modeli yerine, zellikle Amerika'daki kimyasal kazalarla ilgili CSP modeli daha uygun gibi geliyor. Bilenler biliyor, ama ksaca bahsedeyim. CSP, Amerika'da, kr amac olmayan, sadece kimyasal kaza ve byk yangnlar tarafsz olarak inceleyip, buradan karlacak dersleri, irketlerin gizlilikleri, haklar sakl kalmak zere kamuyla paylaan; yasa yapclara, reglasyondan kaynaklanan eksiklikler varsa, yerel ve BLDRLER KTABI 111
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas ulusal dzeyde deiiklikler yaplmasn; standart yapan kurulularn karlan dersleri gelecek standartlara aktarmasn tavsiye eden ve iverenlere tavsiyeler yapan bir kurum. Bu Kurulun bakann Amerika Bakan atyor. Yani ok onurlu bir grev. Kr amac olmayan, ama bu tr kazalarda kendiliinden ve resen harekete geen bir kurul. lkeyi ilgilendiren bir kaza olduu zaman resen harekete geiyor. Yasayla yetkilendirilmi. Buradan karlan dersleri u anda CSPnin sitesinde grebilirsiniz. SAFEX yerine byle bir model daha objektif ve Trkiye iin iyi olabilir. Savunalm, ama byle bir modeli savunalm diye dnyorum. Ben de her zaman sizin yannzdaym. Sonu Bildirgesine mutlaka bunu dahil edelim. OTURUM BAKANI- Teekkrler. Buyurun. AHMET - Ankara Bykehir Belediyesi tfaiye Daire Bakanlnda Yangn nleme Amirliinde grev yapyorum. Bir nceki oturumda da bir arkadamz, Biz, bu bilgilere, bu depolanm bilgilere kesinlikle ulalamyor diye dert yanmt. Yani bu konuda iyeri sahiplerinin veya zel sektrn veya mal sahiplerinin korunmasndan ziyade, bu olan olaylarda olumu skntlar ifa ederek, herkese rnek tekil edecek durumlarn oluturulmas bence daha nemli. Her durum kendi iinde ufak da olsa bilimsel veya az bilimsel istatistiki bilgiler tutuyordur; ama bunlar kesinlikle paylalmaz, arivlerde depolanr, hibir ekilde nlem alnmaz ya da ders alnmaz. Ne olursa olsun, bu bilgilerin toplanp, en azndan gemie bakarak baz eylerden ders karlmas gerektiini dnyorum. Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelie uygunluk ynnden birok iyerini denetliyoruz. Hibir ders alnmad iin, maalesef, sanayi blgelerimizde iyerleri acnacak halde, her trl faciaya neden olacak sebep mevcut. Elimizden geldii kadar nlemler aldrmaya alyoruz; ama nedense, biz onay vermediimiz halde bu iyerleri hl almaya devam ediyor. Zafer beye bir sorum olacak. SAFEXe yelik artlar nelerdir? Nasl bir BLDRLER KTABI cretlendirmeye tabidir, standartlar nelerdir? Kurumsal olarak m, yoksa lke baznda m SAFEXe ye olunuyor?
112
ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU Dr. SUAT - Ben de Zafer beyin bu mesajna katlyorum; ama her ne kadar ATEX Sempozyumu ise de, bunun srf parlayc ve patlayclarla ilgili kazalar iin deil, tm i kazalar iin genellenmesini isterim. Tabii, tehlikeli bir konu; yani irketlerin burada ifa edilmesi de var. Onun iin belki Bakanln her trl bilgiyi aykladktan sonra rnekleme yoluyla -nk 40-50 binlerden bahsediyoruz i kazas olarak- yani iyeri hekimlerine, i gvenlii uzmanlarna yol gstermesi, bu Sempozyumun gzel bir sonucu olacaktr. Teekkr ederim. OTURUM BAKANI- Ben teekkr ediyorum. Baka soru yok galiba. Ben de Blent beye bir soru sormak istiyorum. zellikle itfaiyecilerin kiisel koruma ekipmanlarnda yanmaz malzeme olarak borlu malzemeler kullanlyor mu? Bildiimiz gibi, bor madenlerinin kullanld maddeler yanmaz hale gelebiliyor, kumalar filan. O anlamda, sanayide bunun byle bir kullanm var mdr? Biz de son oturum en azndan avantajl duruma evirelim, ucu ak olduu iin rahat rahat konualm istedim. Cevaplar almaya Zafer beyden balayalm. Buyurun Zafer bey. ZAFER SNMEZ (MKE Barut Fabrikas)- Teekkr ederim Bakan. Baz isimleri alamadm iin kusura bakmayn, ama srayla cevap vereceim. Sleyman beyi tanyorum. Sleyman beyin sorusundan balyorum. Patlayc ve mhimmat retim tesisleri ATEX standartlarnn iine girecek mi? diye sordunuz sanyorum. Bunun iin mcadele ediyoruz. Ben, Trkiye'de patlayc reticilerinin en eski kurumunda alyorum u anda. Benim altm fabrika hem sivil patlayc retimi yapyor, hem de askeri retim yapyor. Askeri patlayc olayn bir tarafa brakalm; yani onun kurallar ayr, onun hukuku ayr, apayr. nk sivil patlayc retiminde zel sektr bu ie girdi. Trkiye'de sivil patlayc retimi yapan kurulularn tekeli yok artk, zel sektrn ciddi bir piyasas var u anda. Bir rakam zikrettim, 500 milyon dolar gibi bir rakam zikrettim. ATEX standartlarnda, hangi ynetmelikte olduunu tam hatrlayamyorum, bir cmle var; Patlayc reticileri bu eyin dndadr diyor. Bu yanl cmle. Bununla mcadele ediyoruz. Yani bu sektrn iindeki insanlar olarak bu Sempozyumda da BLDRLER KTABI 113
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas dile getiriyorum; bu yanl bir cmle. Niye yanl cmle? Diyor ki, Her eyi zon sfr alacaksn, her eyi en st dzeyde alacaksn. 7 milyon metrekare bir fabrikada, 500 tane binadan oluan bir tesiste her eyi en st dzeyden aldm zaman, maliyetler, yatrm maliyetleri 1e 100, 1e 500 artyor. Yazk gnah! Bu lkenin o kadar paras yok. O yzden, u anda en azndan kendi Kurumumuzda bu almay yapyoruz, yapmaya alyoruz. Yani Neresinde ATEXi kullanabiliriz, neresinde ATEX dnda tutabiliriz? diye bir snflama yapmamz lazm. Tabii, bu, sonuta kamusal bir karar. Yani Bakanlk, standartla ilgili kurulular ne karar verecekse, mhimmat retimi yapan ve sivil patlayc retimi yapan kurulular da buna uyacak. Sleyman beyin sorusunu sanyorum byle yantlayabilirim. Bir arkadamz, SAFEXe ye olduktan sonra, bir mfetti gnderiyor muyuz? diye sordu. SAFEX sadece bilgi bankas, yani bir tefti kurumu filan deil. Ben, SAFEXi bu Sempozyumda arpc olsun, bir rnek olsun diye getirdim. Yoksa, SAFEX modelini aynen alalm, uygulayalm filan gibi bir eyim yok kesinlikle. Ama dnyann deneyiminden yararlanmak durumundayz. Biz, SAFEX yesi bir kuruluuz. Ylda 1500 euro para dyor benim Kurumum, yani Makine Kimya Endstrisi Kurumu yelik iin ylda 1500 euro dyor. Dier 4 tane ye var Trkiye'de. Bir ifre veriliyor, o ifreden giriliyor ve bilgi bankasndan 1954 ylndan bu yana gelen kazalarla ilgili btn teknik bilgileri alyor. Tabii, burada u var: Arjantinden SAFEXe gelen bilgi ne lde patronlar kayryor, ne lde emekileri kayryor, ne lde objektif, bilimsel, bilemiyoruz. Batda, biliyorsunuz, her ey kamusal kurulularla yaplmyor. Hangi statye giriyor, bilmiyorum; sivil toplum rgt statsne mi giriyor, akademik eye mi giriyor, bilmiyorum. National Geographic, benim ok yararlandm bir kurulu. Hangi statye giriyor? Kamu kuruluu deil. National Geographic sonuta bir vakf; ama ben, Natinoal Geographicin verdii bilgilerin ok nemli bir ksmna itibar ediyorum. Tabii, bilgileri deerlendirmek gerekiyor. Ben, sadece una dikkat ekmeye altm: Trkiye iin bir model aramamz lazm, bulmamz lazm. Mfetti filan gndermiyor. nk sektrde olaylar aslnda ok eitli deil; BLDRLER KTABI snflandrdnz zaman, olaylarn ou birbirine benzer. Yangnlarda da yle, patlamalarda da yle, parlamalarda da yle, yakclkta da yle; yani 15-20 snfta toplayabilirsiniz. Yangnda, parlamada, patlamada, olay olduktan sonra, yani kriminal aratrmann ok byk bir eyi yok; nk olayn nedenini yok ediyor.
114
ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU mfettii arkadamz leden nceki sunumda, o arpc sunumunda, ngilteredeki bir fabrikadaki -amonyum nitrat fabrikasyd sanyorum- ok byk bir patlamada o krateri gsterdi. O kraterin ayns benim fabrikamda oldu. Kimse bilmez. 95 ylnda dinamit retim tesisinde meydana gelen patlama, her taraf glendirilmi, olaanst glendirilmi bir binay ortada krater aacak ekilde yok etti, 3 tane de iimiz ld. Tabii, bunu kamuoyunun bilmesi lazm. mfettii arkadamz ngilteredeki rnei verdi. Oysa, bu lkede o bilgi bankas olmu olsayd, Trkiye'den rnek vereceinden eminim. SAFEXin mfettilik eyi yok, herhangi bir karar verme durumu yok; sadece bilgileri mmkn olduu kadar bilimsel kriterlerle toparlyor ve sunuyor, o kadar. SALONDAN- Ynlendirme yapmyor mu? ZAFER SNMEZ- Yok, herhangi bir ynlendirme yapmyor, bir akademik kurulu filan deil. Aslnda bir irket, ama vakf gibi bir irket. ok fazla kr amac gttn de zannetmiyorum; nk kresel hizmet veren bir kurulu iin, 1500 euro ok byk bir para deil. nc soru, SAFEX modeli yerine daha uygun bir model olabilir mi? eklinde. Olabilir tabii. Ama bunu tartarak, ilgili kamuoyuyla paylaarak bulmamz lazm. Bir, bunun bir tarafnda alma Bakanl var. alma Bakanln bir tarafa koyarak byle bir modeli yaratamayz. Bunun bir tarafnda yeni adyla Bilim Sanayi Teknoloji Bakanl var, onun da bir birikimi var. Onlarla da gryoruz. Doru, yapalm; ama nasl yapalm, bir mdrlk m kuralm, tamamen devlet eyinde mi olsun? Bir tarafnda sektr var; yani odalar var, Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii var, bununla ilgili sektrel dernekler var. Bunun bir tarafnda akademisyenler var, yani niversiteler var vesaire. Bana gre, byle bir bilgi bankas bir kere bamsz olmal. ki, belli bir akademik dzeyi olmal; yani o bilgiye itibar edilmeli. , ilgili taraflarn tmnn de temsil edildii bir ynetimi olmal. Yani itfaiyeleri bir tarafa brakarak byle bir yap olumaz. Bu lkede ok ciddi birikimi olan itfaiye mdrlkleri var, hayatn ortaya koymu itfaiye mdrlkleri var; ama grevini yapmayan kurumsal itfaiye mdrlklerini de biliyorum. O yzden de ok ciddi felaketlerin BLDRLER KTABI 115 olutuu olaylar da biliyoruz. Bu model en ksa srede karlmal diye dnyorum. nallah, bu sempozyumlar bir beyin frtnas yapar. Byle bir modelin, byle bir yapnn arkasnda
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas bir kurumsal destek olmadan olmaz. Mesela biz, Sadece Makine Kimyada yapalm dedik; ama Makine Kimya sadece kendi alanyla ilgili bilgileri toparlayabilir. Byk yangnlar nasl toparlayacaz, LPG istasyonlarn nasl toparlayacaz? rnekler verildi, LPG istasyonlar bomba gibi duruyor btn sokaklarn banda, btn illerde. Bir model oluturulacak ve tabii, elimizden ne geliyorsa yapacaz. SAFEXe yelik artlarn anlattm. Yalnz, patlayc madde reticisi olmanz gerekiyor; dinamik reticileri vesaire. Havai fiek reticileri var m, bilmiyorum; ama havai fiek reticileri artyor u anda. Bu ve benzeri maddeleri reten kurulular olmas lazm, yani reticilere ynelik bir ey bu. Doktor bey, aslnda benim kafamdakini vurgulad zaten, Bunu ancak Bakanlk gcnde bir yap zebilir dedi. Ben de katlyorum. Yani bu ite mutlaka kamusal destek olacak. Biz, ATEXle ilgili ilk ulusal sempozyumu kendi Kurumumuzda yaparken, aslnda bu tr hedeflerden hareket ederek yaptk. Buras 500 kiilik bir salon. Sempozyuma gelenleri grdnz. Biraz daha ayrntl alsak, bir salon daha doldururuz. Trkiye'de, ilgili 1000 kiiyi salkl bilgilendirecek yapy oluturmamz lazm. Arkadamzn syledii kamuoyunu bilgilendirmek ayr bir ey. Kamuoyunu dzgn, effaf bilgilendirmek ayr bir ey. Ama ilgili insanlar; yani bu iin ierisinde olan, belli dzeylerde grev alm, karar merciinde olan insanlarn bir kere dzgn bilgilenmesi lazm. Ben kendi Kurumumdan rnek veriyorum. yle zannediyorum, Trkiye Kmr letmelerinde, baka yerlerde rnek verebilecek arkadalarmz mutlaka var bu Sempozyuma gelen. Yani kendi kurumunun gemiindeki olaylarn ayrntsn bilemeyen bir sr arkada var burada. Bakanlk, u anda aktif hareket ediyor, yani baz genel mdrlkler oluturmaya alyor filan. Aynen katlyorum; bu Sempozyumun Sonu Bildirgesinde mutlaka bu balk olmal, bu mesaj ilgili yerlere gtrlmelidir diye dnyorum. Teekkr ederim. OTURUM BAKANI- Biz teekkr ediyoruz Sayn Snmeze. BLDRLER KTABI Buyurun Mehmet bey. MEHMET CEM ENGZ (Akdeniz niversitesi)- Yneltilen soruyla alkal olarak aslnda birok ey syleyebilirim, ama Zafer bey bir anlamda yant verdi.
116
ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU nk bilgi bilgidir. Neden? Bugne kadar Trkiye'de, mesela Antalya ilinde 14 tane ayr elektrikli cihazdan toplam 420 tane elektrik nedenli yangn geldiini kimse bilmiyordu, ama biliyor u anda. Bunlar altnda yatan nedenler sorgulandnda -ki, aslnda bunlar da aratrdm- birtakm nedenlerden tr vermemeyi daha uygun buldum. Ama mesela, istatistiksel saha almasnda sorduum sorulardan bir tanesi u: Bulak makinesi ve amar makinesi on-off anahtarlar sklkla arzalanr m? Evet, arzalanyor.Prizleri kullanrken sklkla arklar grr msnz; evet. Elektrikli cihazlarn bakm kontrollerini yaptryor musunuz? Ynelttiimiz birok soru ve bunlardan elde ettiimiz arpc bilgileri burada yantladm kendimce nemli grdm iin. Amerikan tfaiyeciler Birlii, ngiliz tfaiyeciler Birlii, birok dnya lkesinin itfaiyeciler birlii bu konuda ok ciddi almalar yapyorlar; nk milyarlarca dolar, lkemizde de milyarlarca dolar tutan hasarlar var. Bunlarn bir ksm sigortalar tarafndan karlanyor; ama sigorta tarafndan karlanmas yine bir ekilde bizlerin cebinden kan para anlamna geliyor. leriye dnk olarak, en azndan bunlarn yarsn dahi engellemi olsak, meydana gelen can kayplarnn nne geebiliriz. Can kayplar hakikaten rktc. Yani hi kimse elektrikli battaniyeye sarlm ve kavrulmu bir insan hayat etmez herhalde gznn nnde, mmkn deil, sanmyorum. Bu nedenle de satlan cihazlarla alkal olarak bir neri de getirdik. cretli ya da cretsiz, reten firmalar sattklar rnlerin elektrikli ksmlarnn bakmlarn, onarmlarn yapmakla ykml olmallar. Bunun iin de Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl gerekli nlemleri almal. Standardizasyon var. Mesela, Elektrik Tesisleri Ynetmeliimiz,
topraklamada kullanlacak hem kesit, hem renk; ntr hattnn hem kesit, hem renk; faz hattnn hem kesit, hem renk, yke bal olarak nasl olmas gerektiini zaten belirtmi. TEDA, yaynlam olduu kablo bacas enerji odasnn l ve detaylaryla ilgili uygulama alanlarna ilikin esaslarla ilgili nemli ayrntlara girmi. Bunun yan sra bir standart var; sunumumda da belirttiim zere, TSEde 60364-1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 diye gidiyor. Alak gerilim elektrik tesisleri, ana prensipler, genel karakteristiklerin deerlendirilmesi ve tarifler diye devam ediyor. Yani elimizde bilgiler var, yeterli doneler var; ama biz, bugne kadar olan durumlar incelemediimiz gibi, bu ortamdaki var olan ynetmeliklere, standartlara nedense uymamay tercih ediyoruz, doal olarak da zc sonularla karlayoruz. BLDRLER KTABI 117
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas Yapm olduum almann sonuna kadar arkasndaym. Benzeri almalar Amerikallar, ngilizler, dnyann parasn harcayarak, onlarca yllarn harcayarak yapyorlar. Ben, hi mtevaz davranmyorum, sonuna kadar arkasndaym. OTURUM BAKANI- Teekkr ediyoruz. Buyurun Blent bey. BLENT BULDU (KOBTEM)- tfaiyeciler olarak iki tip kiisel korunma ekipmanmz var; birincisi nomeks dediimiz bir elbise. Bunlar eitli kimyasallarla desteklenmi, s bariyerleri ve nem bariyeri olan elbiseler. Bu, her itfaiyecinin her yangnda kullanmas gereken bir malzeme. 1996da, zellikle Tuzlada yaanan tanker faciasndan sonra Trkiye'ye getirildi; ama henz her itfaiyede kullanlmyor, zellikle Anadolu itfaiyelerinde ismi dahi gemiyor. Bu anlamda, Trkiye Belediyeler Birliiyle bir projemiz var; geen sene balattk Kocaeli tfaiye Eitim Merkezi olarak. Trkiye'nin eitli illerinden itfaiyeciler geliyor, bir haftalk temel er eitimlerini gryorlar ve eitim bitiminde de onlara o elbiseyi hediye ediyoruz. Trkiye Belediyeler Birlii karlyor masrafn. Bu malzeme ne kadar koruyucu? Biz henz edinemediimiz iin, bunu tartmyoruz; ama Avrupa'da tartlmaya baland bu. eitli kimyasallarla desteklendii iin, belli bir sdan sonra karbon monoksit gaz kartyor. Yksek sdaki ortamlarda karbon monoksitin de tutuabileceini varsayarsak, mutlaka bize zarar da var bu malzemenin. Dier elbise ise alminize tip dediimiz elbiseler. Bunlar da srekli alma iin deil de, bir ortamda bir vana kapatlmas gerekiyorsa, yksek s barndran bir ortama girmemiz gerekiyorsa, anlk, 10-15 saniyelik srelerde onu kuanp veya o mekanda bir yaral varsa, onu ekip kartmak iin kullandmz bir ekipman. OTURUM BAKANI- Deerli izleyiciler; ncelikle sizlere ok teekkr ediyorum sabrnz iin. Byle bir organizasyon dzenledii iin, Elektrik Mhendisleri Odamza ok ok teekkr ediyorum. Konumaclara da katlm belgesini verip, oturumu kapatmak istiyorum. yi akamlar diliyorum. BLDRLER KTABI 118
119
BLDRLER KTABI
120
BLDRLER KTABI
PATLAYICI ORTAMLARDA ELEKTRK EBEKES ve ELEKTRK TESSATI TASARIM ve KURULUMU
Yazan Elektrik Yk.Mh. M. Kemal SARI E-Posta : kemalsari45@gmail.com veya kemal.sari@emo.org.tr Trkiye Takmr Kurumundan emekli
ZET:
Aadaki yazmzda patlayc ortam elektrik ebekelerinin tasarm esaslar izah edilecek ve bu ebekelerin kurulumda nelere dikkat edilecei cihaz baznda detaylca aklanmaya allacaktr. Ayrca koruma tiplerine gre ilaveten ne gibi nlemler alnmas gerektii ve mekanik aksamlarda da nelere zen gsterilecei belirtilecektir.
1.0. EBEKE TASARIMI 1.1 MADENLER, GRUP I

Patlayc ortamlarda elektrik ebekesinin nasl tasarlanaca ana hatlar ile IEC 60079-14 de yazldr. Bu standart grizulu yer alt madenlerini kapsamaz. Madenler iin geerli bir standardn varl tarafmzdan bilinmemektedir. Dnyada ve Trkiyedeki yaygn ve olmas gereken uygulama usulleri aada izah edilmeye allmtr. Grizulu maden ocaklarnda Dnyada yaygn uygulanan elektrik ebekesi IT ebekedir. Bunun anlam ekil N-01 de grld gibi transformatrlerin ntrnn izole edilmi olmasdr. Bu seimin nedeni ise, her hangi bir toprak kaa annda yksek akm domasn nlemek veya dier bir sz ile toprak kaak akmn snrlamaktr. Her ne kadar arza annda elektrik ksa zamanda kesiliyor ise de yksek akmlarn bu ksa zamanda grizu (metan) gazn patlatabilecei kesindir. Fakat, mili amper seviyesindeki bir kaak akm gaz patlatmaya frsat vermeden kesmek ok daha olasdr. nk IT ebeke faz toprak ksa devresinde mili amper seviyelerinde ok dk akmlar akmaktadr. ok dk akmlarn kendinden emniyetli tabir edilen ve konumuz olmad iin detayna (IEC 60079-11) giremeyeceimiz bir yntem ile gvenli hale getirilmesi mmkndr.
Elektrik ebekesi denince akla bir trafo ve bu trafodan yaylan kollar (elektrik datm) akla gelir. Konunun anlalabilmesi iin Trkiyede elektrik datm kurulularnca (TEDA) uygulanan TT ve TN ebeke uygulamalar resim N-02 ve N-03 de gsterilmitir. Elektrik Mhendislerince TT ebeke yaps bilinen bir gerek olmakla birlikte, yaygn olmayan IT ebekeye, hastane ameliyat haneleri ile grizulu maden ocaklarnda dnda pek rastlanma maktadr. Grizu gaz iermeyen dier madenlerde ise yer st elektrik ebekesinin ayns tatbik edilmektedir.
121
BLDRLER KTABI
TT ebekede transformatrn ntr ve gvdesi ayr ayr noktalarda topraa balanmakta ve arada en az 20 m mesafe braklmas istenmektedir. Burada maksat ntr ile toprak arasnda en az 1 Ohm kadar bir diren olmasn salamaktr. Bylece bir toprak kaa annda akm snrlanmakta ve 400 Volt bir ebekede toprak kaak akm 230 Amperi gememektedir. Bylece kesicilerin kesme gc makul seviyelerde kalmakta ve kaak anlarnda kesiciler paralanmamaktadr.
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas 1.1.1 ZOLE EBEKEDE KORUMA YNTEMLER

Elektrikte bilinen koruma yntemi vardr: an yk, ksa devre ve toprak kaa. Ara yke kar koruma termik rleler ile yaplmaktadr. ou devreler elektronik olduu iin llen akm deeri ayarlanan deeri belli bir sre getiinde elektrik kesilmektedir. Toprak kaa durumunda ise trafonun ntr izoleli olduu iin topraa kar bir akm akmayacaktr. TT ebekede olduu gibi ar akm yntemi ile toprak kaa durumunda kesiciyi atrmak mmkn deildir. nk kesicinin duyargalar bir akm alglamamaktadr ve gerekte de topraa kar akan bir akm yoktur. Bu durum grizuyu patlatmayabilir. Fakat insanlar iin tehlikesizdir denilemez. nsan vcudu ok kk akmlardan etkilenir. Ayrca toprak kaa tesisin almasn durduracandan alglanarak bertaraf edilmelidir. IT ebekede toprak arzas izolasyon lm ile belirlenir. zel izolasyon rleleri ile faz toprak aras diren srekli izlenir. zolasyon direnci belli bir seviyenin altna indiinde tesis durdurulur. Diren 25 kma geldiinde 1.uyar, 15 ka geldiinde ise ikinci uyar verilir. 10 kda kesiciye a komutu gider ve elektrik kesilir. Bu tip tesislerin en byk dezavantaj kk izolasyon zayflamalarnda tesisi durdurmalar ve arza yerinin bulunmasnn kolay olmaydr. Byle bir tesiste arzann yerini bulmak ve arzay gidermek kolay olmaz. Alman kmr madenlerinde ounlukla izolasyon direnci lme metodu kullanlr. ngiliz madenlerinin bir ksm ile Trk maderlerinde topraa akan akm (kaak akm veya artk akm) snrl ebeke uygulanmaktadr. Resim N-01 de grlen plak ntr hattna resim N-04 de grld gibi bir empedans balanmtr. Bu empedans kaak halinde topraa akan akm snrlamaktadr. TTK (Trkiye takmr Kurumu) ve Ankaraayrhan zel sektr madenlerinde uygulanan bu yar izoleli ebekede trafonun ntr plak deildir. zerinde toprak kaa durumunda akm 750mA e snrlayan bir empedans mevcuttur. Bu tip ebekeye ntr direnli TT ebeke de denilebilir. Koruma devreleri 100 mAe ayarlanmtr. Her hangi bir kaak veya izolasyon zayflamas durumunda, 100mA kaakta elektrik kesilmektedir.
TN ebekelerde ntr ile gvde dorudan bitiik olduu iin kaak annda ok yksek akmlar akmaktadr. Bu akmlara dayanabilecek kesicilerin (termik manyetik alter =TM) kesme kapasiteleri yksek dolays ile iri yapl ve pahall olmalar dezavantajlardr. Resim N-03 deki gibi TN-S ebeke kullanlr ise artk akm korumas alacandan kullanm daha elverili hale gelmektedir. TT ebekenin kt taraf ise teorisinde olduu gibi toprak ile ntrn ayr kalmasn salamann zorluudur. Kullancnn ntr ile toprak hattn birletirmesi (sfrlama yapmas) nlenememektedir. Trafo tek bir kullancya ait ise TT ebeke sorunsuz uygulanabilir. Trkiyede izoleli ebeke Devlet iletmelerinde ve Devletten devralnan byk zel sektr madenlerinde grlmektedir. zel kmr madenlerinin hemen tamam alev szmaz elektrik ekipman kullanmad gibi grizulu ortam ebekeleri de emniyetli deildir. ebeke yaps ynetmeliklere aykrdr denilemez. nk herhangi bir ynetmelikte grizulu madenlerdeki elektrik ebekesi izoleli olacaktr gibi bir ibare bulunduu tarafmdan bilinmemektedir. 1473 sayl i yasasna gre, 1984 ylnda yaynlanan maden emniyet nizamnamesi nde bu ynde bir ifade yoktur. Kk madenlerin, isteseler dahi izoleli ebeke uygulamalar pek kolay deildir. nk: 1) Yer st ve yer alt ebekesi ayndr. Yer stnde bulunan bir trafodan tm iletme beslemektedir 2) zoleli ebekenin koruma yntemi farkldr. Yerli piyasada uygun kesici bulma ans yoktur. thal kesicilerin mali ykn kaldracak gte deillerdir. Ayn ekilde alev szmaz ekipman maliyetini de kaldracak gte deillerdir.
1.2. DGER SANAY KOLLARI GRUP II ve GRUP III

Maden dnda patlayc ortam bulunduran petrol ve kimya sanayi gibi dier sanayi kollarnda uyulmas gereken kurallar IEC60079-14 de yazldr. IEC uluslar aras bir kurulu olduu ve yaptrm gc olmad iin bu standart tavsiye niteliindedir. Ulusal kurulular isterler ise bu standarda mecburi
122
BLDRLER KTABI

uyum zorunluluu getirebilirler. Trkiyede ise mecburiyet yoktur. IEC 60079-14 n 3.srm IEC tarafndan 2002 ylnda yaynlanm ve bu srm 2008 ylnda TSE tarafndan TS EN 60079-14 adnda Trke olarak yaynlanmtr. Trkede patlayc ortamlarla ilgili terimler tam oturumadndan yalnz bana tercmesinden faydalanmak okuyucular yanl yola srkleyebilir. Onun iin daima ngilizce orijinal ile birlikte ele alnmaldr. Bu standardn 2007 de yaynlanan 4.srmnde ok eyler deitirilmi ve zellikle tozlar da kapsama alnmtr. Kablolu tesisat uygulamasnn yan sra Kuzey Amerikan borulu uygulamalarn (conduit) kapsayan yeni 5. srm de yoldadr, uzmanlarca grlmektedir. IEC 60079-14 de ebeke ekli nerilmemekte, olma mas gereken sakncal ebekeden sz edilmektedir. Madde 6.2 de TN sistem kullanlyor ise patlayc ortamlardaki blmnn TN-S olmas istemektedir. TN-S ebeke yaps genel anlam ile resim N-03 de grld gibidir. zetle ntr ile toprak iletkeni birbirine bal dier bir tabir ile sfrlanm ebeke TN-C patlayc ortamlarda yasaktr. Trkiyede yaygn olan TT ebekede, ar akm korumasnn yan sra artk akm korumas da (kaak akm) uygulanmaktadr. IEC 60079-14de TT uygulamas halinde toprak direncinin yksek olmamas art koulmakta, fakat yksek toprak direncinin ne anlama geldii belirtmemektedir. Artk akm kullanlan ebekelerde baz uzmanlara gre 1666 (50/30 mA) bile yksek deildir. Artk akm korumas 300 mA ile snrl ise toprak direnci (50/300 mA=) 166 un altnda olabilmektedir. Emniyet faktrleri de dikkate alndnda 500mA artk akmda 50 altndaki bir deer karmza kmaktadr. Bildiimiz kadar ile Federal Alman uygulamalarnda TT ebekede 50 alt aranmaktadr. Yazmz konusuna girmedii iin topraklama tekniinin detaylarna girilmeyecektir. Dnyann dier lkelerine baktmzda 5 altndaki bir toprak direnci yeterli kabul edilmektedir. Ksaca TT ebekede 5 zerindeki toprak direnci yksek saylabilir. Ideal toprak direnci ise 1 ve altdr. TT ebekeden beslenen, tehlike blgesi 1 de (zone 1) bulunan bir elektrik aletinin toprak direnci 1 altnda olmaldr (artk akm ile korunuyor olmasna ramen). Patlayc ortam elektrik tesisi bulunan bir retim tesisinde toprak direnci lerken bu hususa dikkat edilmelidir. zetle ebeke ekli ne olur ise olsun TT uygulamalarnda toprak direnci 1 Ohmun altnda ve TN-S uygulamalarnda ise toprak empedans Z<1 Ohm olmaldr. Normal ebekelerde olduu gibi plak iletken blmlerine msaade edilmemekte ve plak iletken paralarnn patlayc ortam ile temas yasaklanmak tadr. Yalnz bu art kendinden emniyetli sistemlerde aranmamaktadr. Kendinden emniyetli devre ve ebekeler yazmzn ilerleyen blmlerinde ele alnacaktr. zoleli IT ebeke kullanlmas ihtiyaridir. Kullanlyor ise madenlerde olduu gibi izolasyon denetimi yaplmaldr. Toprak sisteminde e potansiyel balama istenmektedir. Tm iletken blmler bir noktada (barada) birletirilmeli cihazlar veya aletler aras potansiyel fark domasna izin verilmemelidir. Normal tesislerin aksine, SELV ve PELV gibi ok dk gerilim blmleri akta olamaz. nsan tehdit etmeyen dk gerilimlerin patlayc ortam tehdit etmeyecei anlam karlamamaldr. Baz kmr madenlerinde 220 Volt yerine 24 Volt aydnlatma kullanlmas gibi uygulamalar ok yanltr. nsan arpmayan dk gerilim patlayc ortam gayet rahat arpabilir. SELV, insan asndan gvenilir dk gerilim anlamna gelir ve 50 Voltun alt topraklanmam ebekelerde SELV saylr. PELV ise SELV ile ayn anlamda olmakla birlikte, PELV de ebeke toprakldr. 50 Voltun altnda topraklanm ebekeler PELV saylr. Bu tip ebekelere kendinden emniyetli devrelerde rastlanmaktadr ve konuya yazmzn ilerleyen blmlerinde girilecektir. Normal ebekelerde ister SELV isterse PELV olsun patlayc ortam asndan bir ayrcalk tannmamaktadr. Tesis kurulumunda tehlikeli blge tanmlamalarna ve yazmz devamnda izah edilecek olan, alet seimi, tehlikeli blge tanmlamalar gibi hususlara dikkat edilmelidir. Ayrca IEC 60079-17 de belirtilen tamir bakm konular da gz nnde bulundurulmal, aletler kolayca mdahale edilebilecek ekilde yerletirilmelidir.
1.3 TOPRAKLAMA ve E POTANSYEL KUAKLAMA

Patlayc ortamlarda topraklama dier ortamlara kyasla daha itinal yaplmak zorundadr. Normal tesis topraklamasnn yan sra e potansiyel kuaklama da tesis edilmek zorundadr. Resim N-05 de rnek bir topraklama ve e potansiyel kuaklama grlmektedir. Topraklamada gaye arza (toprak kaa) annda koruyucu elemanlarn (devre kesicilerin) elektrik devresini aarak tahribatn nlenmesidir. E potansiyel kuaklama da ise gaye, arza annda aletler aras gerilim olumasn nlemek veya minimize etmektir. Patlayc ortamlarda e potansiyel kuaklama merkezi temiz blgede veya zone 2 sahalarda kurulur. Toprak direnci dk tutularak arzann getirecei muhtemel tahribatlar
123
BLDRLER KTABI

nlenmeye allr. Konumuz topraklama olmadndan fazla detaya girilmeyecektir. nlem almadan yldrmn tahribatn Tanrnn gazab olarak alglamak doru bir davran olamaz.
1.4 YILDIRIMA KARI KORUMA

IEC 60079-14 yldrma ve atmosferik elektriklenmelere kar nlem alnmasn ve IEC 62305 e uygun paratoner kurulmasn istemektedir. Yldrm dmesi ile ok byk bir enerji aa kmakta, dorudan tesise isabet etmese de, elektromanyetik etkisi dahi tehlikeli olmaktadr. Patlayc madde depolanan tm tesislerde paratoner konulmas ynetmelikler gerei mecburidir. Patlayc tesislerin yldrmdan korunmalar dier sanayi uygulamalarndan daha itinal yaplmak zorundadr. Bu sorunun zm, bol bol veya kaplama alan geni paratonerler kurmak deildir. Tesisin yksek blmleri, metalik sivri noktalar, yakalama ular ile donatlmal ve gerekiyor ise baz yerlere direkler dikilerek metal teller ile bir birlerine balanmaldr. Bir fikir vermesi iin yazmzda baz yldrmdan korunma tesislerinin resmi verilmi olup, konumuz olmad iin fazla detaya girilmeyecektir (bak resim N-06 ve N-09). Yldrmdan korunmada radyo aktif paratonerler kaldrlm yerine ise benzeri bir uygulama getirilmemitir. Yldrmdan korunmada ana felsefe mmkn olduunca Faraday kafesi oluturulmaya almaktr. nerimiz patlayc ortamlarda yldrm ve atmosferik etkenlerden korunma tesisini konuyu bilen uzman kurululara yaptrlmas ynnde olacaktr. Yldrmdan korunma grnd kadar basit deildir. Tesis harap olduktan sonra pimanlk fayda etmez. Hibir
Paratoner ve yakalama ubuklar dnda, elektrik tesisine atmosferik olaylar (imek akmas) dolays ile yksek gerilim girmemesi iin de tedbir alnr. Kendinden emniyetli devrelerde alak gerilim (AG) yldrmlklar (parafudur) konulmas mecburidir. Resim N-07 de yldrm etki blgeleri (yldrm zonlar) grlmektedir. Bu etki blgelerine gre tesise ani akm darbelerine kar koruma (parafudur, shurge) konulmas gerekmektedir. LPZ1 ve LPZ 2 blgelerden etkilenen elektrik hatlarna konulan transient akm sigortasnn deeri daha dk olabilmektedir. Ksaca yldrm etki blgeleri parafudur (surge) sememize yardmc olmaktadr. Ak havada giden telefon hatlarnn santral kna yllardr konulan yldrm sigortalar bilinen rneklerden biridir. Kendinden emniyetli devrelerde bu gibi korumalar zorunludur. nk KE aletlerin bazlar ok tehlikeli blgelere yerletirilmektedir. Yldrm tehlike blgesi LPZ 0 sahalara koruma teli yerletirilerek yldrmn etkisi azaltlmaya allr. Topraklama blmnde de bahsettiimiz gibi yldrma mar korumann bir aya da topraklamadr. Patlayc ortam bulunduran tesislerde e potansiyel kuaklama arttr. Resim N-07 ve N-08 da rnek e potansiyel kuaklamalar resmedilmitir. Resim N-08 de deiik tip kablolar ile uygulanacak yldrm koruma sigortalar (parafudur, surge) sembolize edilmitir. G, ses ve telefon devrelerinde ayr ayr alak gerilim yldrm sigortalar kullanlr. AG tesiste yldrm koruma uygulamas konumuz olmad iin detaya girilmeyecektir.
124
BLDRLER KTABI
en dorusu IIC hidrojen grubu ortamlarda mmkn olduunda boyasz, galvanizli veya paslanmaz yap malzemeleri kullanlmasdr. Patlayc ortamlarda kullanlan metal olmayan malzemeler anti statik olmak zorundadr. Anti statik malzemelerin ana zellii yzey direncinin 109 altnda olmasdr. Bu direncin lm basit deildir, standartlarn n grd bir yntem ile belirlenir, basit bir avometre ile llemez. zel yzey direnci l aletleri mevcuttur. Statik elektriklenmeye kar iki ekilde nlem alnmaktadr. Birincisi tesiste iyi bir topraklama ve e potansiyel kuaklama yaplmas, ikincisi ise anti statik malzeme ve giysi kullanlmasdr. alanlara antistatik elbise kullandrmak pratikte pek kolay uygulanan bir konu deildir. Suni maddeden yapl elbiselerden kanlmal, pamuklu ve keten oran yksek elbiseler tercih edilmelidir. zellikle suni yn ve suni madde oran yksek olan kazak sveter gibi elbiseler asla kullanlmamaldr. Yzey direnci yksek olmasna ramen yaltkan yzeyler ok geni deil ise ve altlarnda iletken metal veya etrafnda metal ereve var ise biriken elektronlar bu metaller tarafndan ekilerek ntralize edilmektedir. Bu nedenlerle IEC 60079-0 anti statik olmayan plastik maddelerin belli llerde aletlerin d ksmlarda kullanlabilmesine olanak tanmaktadr. Aadaki tabloda IEC 60079-0 da msaade edilen dz ve dairesel yzey alanlar grlmektedir. Buradan kan sonu, suni maddelerin aletlerde ksmen ve paralar halinde kullanlmasnn tehlikeli olmayaca ynndedir. Patlayc ortam tesislerindeki yap malzemelerinin rnein kap ve pencere gibi plastik doramalarn yzeyleri de aadaki tabloya uygun olmaldr. Bu tablodaki yzeyler ok kktr. En byk yzey 10.000 mm2 dir ki, 10x10 cm lik bir kareye edeer gelmektedir. Buna gre patlayc ortam tesislerinde plastik dorama kullanlmas olas deildir.
AZAM AIK YZEY MKTARI IEC 60079-0 Tablo 6 Grup I Grup II tehizatlar Koruma Grup IIA Grup IIB Grup IIC seviyesi mm2 mm2 mm2 EPL Ga 5.000 2.500 400 EPL Gb 10.000 10.000 2.000 EPL Gc 10.000 10.000 2.000 AZAM AP veya KALINLIK Grup I Grup II tehizatlar Koruma Grup IIA seviyesi EPL Ga 3 mm EPL Gb 30 mm EPL Gc 30 mm IEC 60079-0 Tablo 7 Grup IIB 3 mm 30 mm 30 mm Grup IIC 1 mm 20 mm 20 mm
1.5 STATK ELEKTRKLENMEYE KARI ALINACAK TEDBRLER

Patlayc ortam tesislerinde statik elektriklenmelere kar nlem alnmas zorunludur. ATEX 137 madde 6-b de bu konuda iverenin tedbir almas istemektedir. IEC 60079-14 tavsiye niteliinde olmakla birlikte, IEC 60079-0da statik elektriklenme ile ilgili kstlayc maddeler (madde 7.4) mevcuttur. Bu standart ise patlayc ortamlarda kullanlan aletleri kapsamakta, tehlikeli ortamda bulunan dier yap paralarndan sz etmemektedir. Statik elektrik srtnme ve hava akm gibi olaylar sonucu yaltkan maddelerin yzeylerinde serbest elektronlarn toplanmas sonucu oluan bir fenomendir. Her hangi bir ekilde yaltkan yzeylere biriken elektronlar iletilebildii veya toplanmalar nlendii takdirde statik elektrik sonucu ark olay yaanmaz. Bu olaylarda birinci etken havann nemidir. Nemli hava elektronlar ileteceinden yaltkan yzeylerdeki elektron birikmesi olumaz. Kuru hava ise elektriklenme iin bire birdir. Bu konuda kesin bir nemlenme snr yoktur. Genellik ile bal nem %85 in stnde ise statik elektriklenme yaanmaz. Baz hallerde %65 nem elektriklenmeyi nlemeye yetmektedir. Statik elektriklenmeyi zmenin yolu anti statik malzeme kullanmaktan geer. Anti statik malzemelerin ana zellii yzey direnlerinin dk olmasdr. Bu sayede yzeye biriken elektronlar iletilerek birikmeden dalm olur. Belli incelikteki boya tabakalarnn elektron biriktirmesini altlarndaki metal tabaka nlemektedir. Bu maksatla IEC 60079-0 exproof malzemelerin boya kalnlklarna snrlama getirmitir. Metal yzeylere atlan boya kalnlklarnn grup IIA ve IIB aletlerde 2 mm den kaln olmas yasaklanmaktadr. Ayn konu IEC 60079-14 de patlayc ortamda bulunan tm yap paralar iin istenmektedir. Grup IIA ve IIB ekipman bulunduran ortamlardaki yap paralarnn boya kalnlklar 2 mm den fazla olamaz. Grup IIC hidrojen grubu ortamlarda ise ok daha ince boya (0,2 mm) kalnl n grlmektedir. Bu kadar ince boya pek koruyucu da olmayabilir. Bizce
125
BLDRLER KTABI

Msaade edilen azami boya (metal olmayan kaplama) kalnlklar IEC 60079-0 Tablo 8 Grup I Grup II tehizatlar Koruma Grup IIA seviyesi EPL Ga 2 mm EPL Gb 2 mm EPL Gc 2 mm Grup IIB 2 mm 2 mm 2 mm Grup IIC 0,20 mm 0,20 mm 0,20 mm
Borular rahatlkla korunabilir. nk boru ilerinde ve etrafnda zone 0 oluma ihtimali ok zayftr. Tanklarn i ksmlarnda bo kalan alanlar tehlike blgesi 0 oluturmaktadrlar. Bu gibi tanklarda pil yntemi ile aktif madde kullanlan galvanik anotlu katodik koruma yntemine izin verilmektedir.
Grup III tozlar IEC 60079-0daki tablo 6, 7 ve 8e dahil edilmemitir. nk tozlarn iletken olan da bulunmaktadr ve ayrca tozlar kendileri de statik elektrik tamaktadrlar. Yaltkan tozlu ortamlarda (grup IIIB) 500 mm2 den byk plastik yzey arzu edilmemekte ve harici gvde parasnn da 8 mm den kaln olmas halinde anti statik yapda olmas gerekmektedir. IEC 60079-0 da verilen deerler elektrik ve mekanik aletler iin olmakla birlikte ayn verileri patlayc ortamlarda bulunan yap elemanlar iin kullanabiliriz. rnein srekli patlayc ortamda bulunan bir elik kabn veya putrelin boyas 0,2 mm den kaln olamaz. Genellikle silolar ve patlayc madde kaplar boyaszdr. Boya konusunda hata yapan ve patlama yaayan kurulular az deildir. nk, elektrikli aletlerin tehlikeli olaca bilinen bir gerek olmakla birlikte, masum bir boyann tehlikeli olabilecei herkesin aklna gelmeyebilir. Ayrca denetleyiciler de, daha ziyade elektrikli aletlere bakmaktadrlar. rnein, toz halindeki kimyasal maddelerin (ila) paketlendii bir silonun hatal boya sonucu patlad ahit olduum olaylardan biridir. zetle STATK ELEKTRK patlayc ortamlarn GZL ve GRNMEYEN bir DMANI gibidir. Sebepsiz yangn olaylarnda tfaiyenin elektrik konta deyip gemesi gibi, kayna tespit edilemeyen patlamalarn tamam, statik elektriklenme sonucu kar ark olayna balanmaktadr
1.7 GENEL KONULAR 1.7.1 ACL DURDURMA, ELEKTRK KESME, AYIRMA

Patlayc ortamn yani tehlikeli blgenin elektrii temiz blgede bulunan bir anahtar vastas ile kesilebilmelidir. Bu olay benzin ve LPG istasyonlarnda uygulanmaktadr. Havalandrma aspiratr gibi oluan patlayc buhar dar atan, genel anlam ile patlayc ortam olumasn nleyen tesislerde acil ama sistemi uygulanamaz. Bu gibi aletler jeneratr takviyesi ile elektrik kesildiinde dahi alabilmelidir. Eer durdurma anahtar bir alt cihaznn devresine balanyor ise mantar bal acil durdurma anahtar kullanlmaldr. Acil durdurma anahtar insanlarn rahata mdahale edebilecei bir yere konulmaldr. Rafineri ve petrokimya tesisleri gibi ok byk kurulularda, sz edilen acil durdurma tertibatnn anlam yoktur. nk elektriin kesilmesi byk maddi zarar ve ziyana neden olabilir. IEC 60079-14 madde 8.1 de patlayc ortam besleyen elektriin ntr hatt da kesilmelidir denilmektedir. Bu madde beraberinde baz uygulama glkleri getirmektedir. IEC 60079-14n nc (eski) srmnde byle bir koul yoktur. Endstriyel tesislerde kullanlan elektrik ebekesinde ntr hatt kesilmemektedir ve kullanlan sigorta ve kesiciler kutupludur. IEC 60079-14 madde 8.2 deki yeni aklamaya gre patlayc ortamlar besleyen ve patlayc ortam iersinde bulunan otomatik sigorta ve kesicilerin tamam 4 kutuplu olmak zorundadr. Benzin ve LPG istasyonlarndaki acip stop dmesine basldnda elektrik kesilir, fakat notr hatt kesilmez. nk Trkiyede kullanlan elektrik ebekesinde 4 kutuplu sigorta ve alter yoktur ve elektrik ebekesi ile ilgili ynetmelikler ntr hattnn kesilmesini art komamaktadr. IEC 60079-14e konulan sz konusu bu madde teorik olarak doru olmakla birlikte pratik uygulamas zordur. Elektrik devrelerini ve cihazlar tamir ederken kolaylk salamas maksad ile her devreye, gruba veya cihaza ayr ayr sigorta veya alter konulmal, planlama safhasnda bu ynden tasarruflu davranlmamaldr. Ayrca mmkn ise her devreye ayr isimler verilerek ayrc veya kesiciler zerine yazlmadr. IEC 60079-14 de neden bu gibi ikazlar yaplmakta ve detaya girilmektedir, anlalama-
1.6 KATODK KORUMA

Metal paralar paslanmaktan korumak iin kullanlan katodik koruma patlayc ortamlarda tehlikelimidir deimlidir? ok dk gerilimler ile alan bu yntem genel anlam ile tehlikesizdir denilemez. Gerilimin dk olmas insan apmamas, patlama asndan gvenli olduu anlamna gelmez. zellikle d akm kaynakl katodik koruma yntemi akm tayan canl yzeyler oluturduundan ve yerine gre tesise yksek akmlar pompaladndan kesinlikle tehlike tekil etmektedir. Tehlike blgesi 0 olan yerlerde katodik koruma asla uygulanamaz. Hemen akla, yer alt LPG ve akar yakt tanklar ile akaryakt boru hatlar gelmektedir. Bu tank ve boru hatlar katodik koruma yntemi ile korunamaz m?
126
BLDRLER KTABI
maktadr. nk bu standart, normal ortamlar iin geerli olan standartlarn tamamlaycs niteliindedir ve yukardaki istek hemen her tesiste uygulanan bir gerektir. ounlukla l, kumanda ve kontrol devrelerinde kullanlan kendinden emniyetli aletlerin acil durumlarda elektriklerinin kesilmesi istenmeyebilir. ZONE 0 daki KE devrenin temiz havada bulunan mterek cihaz Ex-ia zelliine sahip olmak zorundadr. KE devreyi besleyen cihaz temiz blgede olduu iin sertifikasz da olabilir dncesi ile hata yaplmakta ve sertifikasz alet seilerek, devrenin kendinden emniyetlilii ihlal edilmektedir. Elektrik kesildiinde lmeye devam etmesi gereken devre veya aletler zel batarya ile beslenmeli ve enerjilerinin devamll salanmaldr. IEC60079-14 de vurgulanan nemli noktalardan biri de ZONE 0 dan geen kablolarda ek yaplmasnn yasak olduu ve izolasyonun srekli izlenmesi ynndedir. zolasyon izleme art son srmlerde kaldrlm, ek yaplmas zorunlu ise, bulunulan ortamn koullarna gre ek yaplmaldr denilmektedir.
narak bir yerde dosyalanmaldr. Yeni ynetmelikler bu belgelendirme ve dokmantasyon ilerinin bilgisayar ortamnda da yaplmasn olanak tanmaktadr.
1.7.3 IEC UYUMLULUK GVENCESI, SERTFKA

IEC uyumluluk belgesi, dier bir sz ile exproof veya alev szmazlk sertifikas olmayan hibir alet patlayc ortamlarda kullanlamaz. malatnn deklarasyonu yeterli deildir. IEC standardnn istedii kalite gven sistemi ile Avrupa uygulamas olan ATEX in istedii kalite gvence uygulamas ayn deildir. IEC uluslar aras kurulutur ve fazla bir yaptrm gc yoktur. Bu nedenle ATEX de n grlen deklarasyon yntemi kabul edilmemektedir. malatlarn mekanik ve kategori 3 aletler iin (IEC de EPL-c koruma seviyesi) verdikleri deklarasyon kabul grmemekte, nc bir kurulutan IEC standartlarna uygunluuna dair bir belge istenmektedir. ATEX uygulamasndaki kategori 1 ve 2 aletlere veriler AT-tip testi sertifikasnn ayn ve benzeri bir kalite gvence yntemi n grlmtr. Ksaca, patlayc ortamlarda kullanlan aletler IEC usullerine gre, IEC tarafndan test yapma ve sertifika verme yetkisi olan laboratuarlardan belge alm olmak zorundadrlar. malatnn kendi deklerasyonu hibir zaman yeterli kabul edilmemektedir.
1.7.2 DOKMANTASYON
Tehlikeli ortamlarda kullanlan aletler tehlikesiz ortamlarda kullanlanlarn uymak olduu standart ve ynetmeliklere aynen uymak zorundadrlar. Bir tesisin ncelikle IEC60079-10a gre tehlikeli blgelerinin (zone 0, 1, 2) tanmlanmas gerekir. Elektrikli aletler ncelikle tehlikesiz blgeye konulmaldr. Bu olmuyor ise en tehlikesiz blgeye Zone 2 veya Zone 1 e yerletirilmelidir. IEC 60079-14 madde 4.2 ye gre patlayc ortamlarla ilgili bir dokmantasyon oluturulmas gerekmektedir. Avrupa lkelerinde ve dolays ile Trkiyede geerli ATEX ynetmeliine gre bu dokmantasyonun oluturulmas zorunludur. Patlayc ortamla ilgili dokmantasyon tehlikeli blgelerle ilgili risk analizini iermelidir. Bu analizde zone tanmlar yaplm olacak ve tehlikeli blgelerde kullanlacak aletlerin zellikleri belirtilmi olacaktr. Dokmantasyon iersinde kullanlan aletlerin sertifikalar da bulunmaldr. Sertifikasz veya imalat tarafndan verilen deklarasyonu bulunmayan aletler patlayc ortamlarda kullanlamaz. Yalnzca kendinden emniyetli devrelerde pasif cihaz ad verilen baz aletler sertifikasz olarak kullanlabilmektedir. Bu aletler nelerdir kendinden emniyetli blmnde ele alnacaktr. Bir tesis ilk defa devreye alnrken dokmantasyona nem verilmeli, mmkn olduunca belgeler topla-
1.7.4 KNC EL, KULLANILMI ALETLER

IEC ikinci el aletlerin yeni tesislerde kullanlmasna msaade etmemektedir. Bu konuda standart iersinde baz istisnai aklamalar bulunmakta ise de, konunun uzmanlar bu gibi olaylarda fazla esnek davranmamaktadrlar. Ancak ikinci el olup, IEC standartlarnn son ekline gre sertifika alm, standart asndan demode olmam aletlere msaade edilmektedir. Bu konuda tavsiyemiz 2003 den nce veya en kt halde 1996 dan nce sertifika alm aletlerin asla yeni tesislerde kullanlmamas ynndedir. ATEX 137 bu konuda sk davranmakta ve 2003e kadar kurulu tesislerin elden geirilmesini istemektedir Bu konu zellikle kendinden emniyetli devrelerde sorun yaratmaktadr.
Patlayc ortamlardaki tesislerin kurulmas, iletilmesi ve bakm ancak konuyu bilen yeteri bilgi ve beceriye sahip, konu hakknda eitim alm kiilerce yaplabilir. Bu elemanlar tehlikeli blge
127
BLDRLER KTABI
1.7.5 PERSONEL KALFKASYONU

tanmlamalar, alet koruma seviyeleri (kategorileri), alet koruma tipleri, tesis kurulumu, elektrik ebeke seimi ve saire gibi IEC standartlar hakknda bilgi sahibi olmaldrlar. Bu gibi eitim ve bilgilendirmelerin ne ekilde olaca IEC 60079-14 ek-f de yazl dr. Ayrca kiilerin IEC tarafndan yetkilendirilmi kurululardan exproof tesislerde almaya yetkin olduklarna dair belgeleri (diplomalar) bulunmaldr. IEC 60079-14 yetkili kiinin elektrik mhendisi olmas gerekir eklinde tam ngilizce kelime karln kullanmamakla birlikte Elektrik Mhendislii kalifikasyonunu tarif etmekte ve birinci bendinde general understanding of relevant electrical engineerin tabirini kullanmaktadr. Tam yetkili kiinin elektrik mhendislii formasyonunu alm olmas istenirken dier alt kategorideki elamanlarda yalnzca patlayc ortam ve kullanlan ekipmanlar hakknda bilgili olmalar yeterli kabul edilmektedir. Burada doru olan yetkili kiilerin IEC tarafndan tannm kurulularca eitilip belge verilmesidir. Rast gele kiilerce exproof tesisatn gerei gibi ayakta tutulmas mmkn deildir. IEC usullerinin Dnyada yaylmaya balamasndan sonra bu konu (personel kalifikasyonu) IEC standartlarna son yllarda alnmtr.
Tablo 4: 9 kHz ile 60 GHz aras, srekli veya aralkl radyo frekans yayan cihazlarn elektro manyetik g snr deerleri G snr deeri, Termik etki sresi, Ekipman grubu Watt s Grup I 6W 200 Grup IIA 6W 100 Grup IIB 3,5 W 80 Grup IIC 2W 20 Grup III 6W 200 Tablo 5: Radar ve benzeri ksa sreli darbeli yayn yapan aletlerde manyetik enerji snr deerleri Ekipman grubu Grup I Grup IIA Grup IIB Grup IIC Grup III Manyetik enerji snr deerleri Zth, J 1500 950 250 50 1500
1.7.7 LAZER ve BENZER OPTK IIA KARI KORUMA

Yaygn kullanmlar ve zel nlemleri dolays ile optik aletlerin korumas ayr bir IEC standardnda toplanm olup (IEC 60079-28), patlayc ortamlar da kullanlan ve sabit olarak yerletirilen optik cihazlarn uygunluk sertifikalar bulunmak zorundadr. IEC 60079-14 e gre patlayc ortama dardan girebilen her nevi tehlikeli klara kar tedbir alnmas gerekmektedir. Tehlikeli ortama mercek ile gne yanstldnda patlamaya neden olabilir. Komplike bir tesiste metal paralarn mercek gibi patlayc ortama gnderip gndermediine dikkat edilmelidir. zellikle dairesel ve parabolik yansma ekranlar olan aydnlatma armatrlerine dikkat edilmelidir. Gnmzde sanayide klasik aydnlatmann yan sra yeni kan LED aydnlatma ve data nakli ilerinde de fiber kablolar kullanlmaktadr. Bu aletlerin yaydklar klar da belli artlarda tehlikeli olabilmektedir ve nlem alnmal, mmkn olduunca patlayc ortamdan uzak tutulmaldrlar. Lazer daha ziyade toz tabakalarn tehdit etmektedir. Onun iin aadaki tabloda snr deerler tozlar iin verilmitir.
Lazer ve benzeri srekli dalga yayan ekipmanlarda aada verilen snr deerler almamaldr EKPMAN GRUBU Grup I, Ma ve Mb Grup III, Da ve Db Grup III, Dc Srekli n yayma 20 mW/mm2 veya 150 mW 5 mW/mm2 veya 35 mW 10 mW/mm2 veya 35 mW En az 5 s aralar ile n yayma 0,1 mJ/mm2 0,1 mJ/mm2 0,5 mJ/mm2
1.7.6 ELEKTROMANYETK RADYASYONA KARI TEDBR

IEC 60079-0 madde 6.6 da exproof aletlerin rettikleri manyetik enerji kstlanmakta ve aadaki tabloda verilen deerler ile snrlamaktadr. Patlayc ortam dardan tehdit eden manyetik nma kar ne nlem alnacak, rnein cep telefonu baz istasyonlar gibi? IEC 60079-14 patlayc ortamda tesis kurulmas durumunda aadaki tabloda verilen ayn deerlere uyulmasn istemektedir. Buna gre patlayc ortam iersinde elektro manyetik gc 6 Wat veya 2 Wat aan her hangi bir kaynak (verici) bulundurulamaz ve dardan gelen manyetik enerji seviyeleri de bu deerleri amamaldr. Cep telefonlarnn kendi yaydklar manyetik enerji ise en kt artlarda 1-2 wat gememekte ve bu adan tehlike oluturmamaktadr. Yalnz elektrikli cihaz olmalar dolays ile exproof sertifikal olmalar arttr. Baz istasyonlarnn manyetik k gleri genelde 2530 watt civarndadr. En kt halde byk istasyonlarda 60 wat gememektedir. Buna gre baz istasyonlarnn patlayc ortam tesislerinin tam tepesine kurulmalar doru bir seim deildir. 50100 metre gibi yakn civara yerletirmesi daha uygun olacaktr. Hcresel yayn yapan GSM vericilerinin uzakta bulunmas manyetik enerji radyasyonu asndan mahsurlu olmaktadr. nk mesafe arttka verici glerinin bymesi zorunlu hale gelmektedir.
128
BLDRLER KTABI

Tablo: Srekli veya darbeli (pulsed) k yayan aletlerin snr deerleri En fazla 5 s aralar Tehlike EKPMAN Srekli n ile n yayma blgesi GRUBU yayma durumunda Zone Grup III, 5 mW/mm2 0,1 mJ/mm2 20, 21 Da,Db veya 35 mW 2 10 mW/mm Zona 22 2 Grup III, Dc 0,5 mJ/mm veya 35 mW Snrlama yok, yalnz fan kanat ve kapak gibi arpma ihtimali olan yerler Db gibi Al = Alminyum, Mg = Magnezyum, Ti = Titanyum, Zr = Zirkonyum Dc
1.7.8 ULTRASONK SESE KARI ALINACAK TEDBRLER

IEC 60079-14 e gre tesis kurarken IEC 60079-0 da n grlen ve tm exproof aletleri kapsayan hususlara dikkat edilmeli ve bunlara gre tedbir alnmaldr. Ultrasonik ses dalgas yayan aletler de elektrikli aletlerde olduu gibi, ayn ekilde tehlike yaratmaktadr. Dorudan tehlikeli ortamda bulunan ultrasonik aletlerin uygunluk sertifikalar bulunmak zorundadr. Tehlikeli blgenin dnda bulunup da tehlikeli alana ses yayan aletler de ise dikkatle davranlmal ve bunlarn tehlikeli alana yaydklar enerji seviyeleri aada tabloda verilen deerleri amamaldr.
EKPMAN GRUBU Tm gruplar Ga, Gb, Gc (IIa, IIb, IIc) Da, Db, Dc (IIa, IIIb, IIIc) Srekli dalga yayma 0,1 W/cm2 ve 10 MHz Aralklarla (puls) dalga yayma 0,1 W/cm2 ve 2 mJ/cm2
EPL-a seviyesinde kullanlan hafif metal alam oranlar %10 u aamaz. rnein %5 Al yannda %2 Mg, %2 Zr ve % 2 Ti kullanlamaz. nk toplam %11 yapmaktadr. Patlama koruma seviyesi EPL-c olan Zone 2 tehlike alanlarnda snrlama getirilmemektedir. Alminyum alaml bir ok exproof alet mevcuttur. Bu aletlerin ou zone 2 ortamlar iin imal edilmitir. Madenler ve Zon 0 ve Zon 1 ortamlarda saf alminyumdan mamul alet kullanlmas yasaktr. Ksa ve z olarak hafif metal hi tercih edilmemelidir
1.7.10 HAREKETL ve TAINABLR veya KIISEL ALETLER

Bu konu, tehlikeli ortamlarda alanlarca sorulan sorularn banda gelmekte ve ok sk sorulmaktadr. Kaynak motoru, kaynak trafosu, kompresr, forklift, kaldrma kova veya asansrleri ve saire gibi hareketli makineler, srekli veya belli aralklar ile patlayc ortamda kullanlyorlar ise bu tip makinelerin exproof ve kullanlan ortamn tehlike seviyesine (EPL a.b.c gibi) uygun olmalar gerekir. EPL-c veya ATEX e gre kategori 3 seviyesindeki bir forkliftin EPL-b veya EPL-a alanlarda kullanlmas yasaktr ve risk iermektedir. ATEX e gre kategori 3 seviyesinde exproof alet retmek ve belgelendirmek ok basittir. Kategori 1 veya 2 iin Onanm bir kurulutan sertifika alnmas gerekir ki, bu ilem hem pahall ve hem de zaman alcdr. Kategori 3 alet iin ise reticinin bir yaz (deklerasyon) vermesi yeterli olmaktadr. Forkliftlerde ok rastlanan bu konu kullanclar yanltmaktadr. retici ve satc firmalar i yeri sahiplerinin bilgisizliini kullanmakta ve haksz kazan salamaktadrlar. Kullanc exproof mu exproof diye mal satn almakta ve hangi exproof sorusunu sormamaktadr. Ticari kazan hrs dolays ile bu gibi hatalara ok sk rastlanmaktadr. Hareketli malzemelerin zel nlem ile geici olarak kullanlmas iin exproof olmalarna gerek olmayabilir. Ynetmelik ve usullere uyan byk kurululara geici alma iin i gvenlii tekilatndan yazl msaade alnr ve geici alma belgelendirilir. Gerekiyor ise retim durdurulur. retimi durdurmadan veya i gvenlii tekilatndan msaade almadan belli aralklarla (rutin olarak) yaplan alma ve faaliyetler geici kabul edilmez. rnein, tozlu sahaya girip kan forkliftler, tanan uzatma kablolar (fi-prizler), elektrik tesisatnda yaplan kontroller gibi. Arzalanan bir kabloya izolasyon testi yaplmas, tehlikeli sahada geici kaynak yaplmas ve bu kaynak iin kullanlan
1.7.9 HAFF METALLERN KULLANILMASI

IEC 60079-0 da hafif metallerin exproof aletlerde kullanm ile ilgili kstlayc maddeler bulunmaktadr. Bu veriler patlayc ortamlarda bulunan yap ve yap paralar iin de geerlidir. Patlayc ortamlarda aadaki tabloda verilen deerleri aan hafif metal alamlarnn kullanlmas tehlike yaratmaktadr. nk hafif metaller srtnme ile kolayca kvlcm retebilmektedir.
Tablo: Hafif metal alamlarn snr deerleri (arla gre) %15 %7.5 Ga Grup II Gb Gc Grup III Da Db % 7,5 % 7,5 % 10 % 7,5 % 7.5 den fazla (ktle itibar ile) alminyum + magnezyum + titanyum + zirkonyum veya den fazla magnezyum + titanyum + zirkonyum Al, +Mg, +Ti, +Zr Mg, +Ti, +Zr, Mg, +Ti, +Zr , Al ye snr yok Snrlama yok, yalnz fan kanat ve kapak gibi arpma ihtimali olan yerler Ga gibi Mg, +Ti, +Zr Mg, Ti, Zr
Grup I
129
BLDRLER KTABI

aletlerin exproof olmalarna gerek yoktur. Sk sk tamirat yapan byk kurulular insan faktrn en aza indirmek ve fazla risk almamak iin geici tamirat almalarnda dahi zel imal edilmi exproof tamir bakm malzemeleri kullanmaktadrlar. alanlarn beraberinde tadklar ve exproof sahada sk sk kullandklar el aletlerinin dahi exproof olmas istenmektedir. Genel istek bu yndedir. Fakat baz aletlerin exproof olmalar kullanmlarn gletirmektedir. rnein elektrikli matkap veya bireyizin exproof olann arlk dolays ile elde kullanmak mmkn deildir. Kaynak makinelerinin exproof olmalarnn pek fazla anlam yoktur. nk kaynak olay zaten arkl alma olduu iin zel nlem alnmas gerekir. zolasyon test cihazlarnda exproof olanlar var ise de yksek gerilim vermeden yaltm testi yapmak imkanszdr. Bu gibi durumlarda zel nlem alnmas arttr. Elektrikli multimetrelerin kendinden emniyetli devrelerde kullanlan exproof olabilir. nk kendinden emniyetli aletler elektrikleri kesilmeden tamir edilebilmekte kapaklar alabilmektedir. Ska sorular sorulardan biri de kiilerin zerlerinde tadklar cep telefonu ve kol saatleri zerinedir. Kol saatleri dk gerilim ile almalarna ramen tehlikesiz denilemez. Ancak mekanik saatler tehlikesiz kabul edilmektedir. Tehlikeli ortamlarda alanlar exproof cep telefonu ve exproof kol saati kullanmal veya parlayc ortamlara giri klarnda bu gibi aletlerini yanlarnda tamamaldrlar. zel alma (HOT WORK) msaadesi ve bu gibi durumlarda yaplmas gerekenlerin banda gaz veya buharn srekli llerek takip edilmesi ve tehlike durumunda almann durdurulmas gerekir. EPL: Ekipman koruma seviyesi G= gas, D= Dust. 2010 sonras tozlar Grup III olarak karmza kmaya balamtr ve alt gruba ayrlmaktadr. Grup III A = letken tozlar, Grup III B = Yaltkan tozlar ve Grup III C = liftler Koruma seviyeleri ile alet tipleri arasndaki iliki aadaki tabloda grlmektedir. Bilindii gibi her alet, her istenilen koruma seviyesine gre imal edilememektedir. rnein kategori 1 de veya IEC ye gre EPL-a da ancak kendinden emniyetli Ex-i veya Ex-m tipi korunmu aletler retilebilmektedir. Tozlu ortam var ise toz filmi veya toz bulutunun minimum patlama scaklklar ile ateleme enerjileri. Harici etkiler ve ortam scaklklar
1.8.2 TEHLKEL BLGE, KORUMA SEVYES ve KORUMA TPNE ve ALET GRUBUNA GRE SEM
Tehlikeli blge tanmlamas (zon tarifleri) patlayc ortamlarn en nemli ve en hassas noktasdr. Yaanan patlamalarn byk ounluu insan hatasndan sonra yanl blge tanmlamalarndan kaynaklanmaktadr. Tehlikeli blge tarifi IEC 60079-10a gre ve konuyu ok iyi bilen uzmanlarca yaplmaldr. Yazmz kapsamnda olmad iin konunun detayna girilmeyecektir. Aadaki tabloda hangi tehlike blgelerinde, hangi koruma seviyesindeki aletlerin kullanlaca gtserilmitir. IEC de kategori tabiri bulunmamaktadr. Tabloda hem ATEX ve hem de IEC ye gre zone ve EPL tabirlerine yer verilmitir.
1.8.0 ALET SEM 1.8.1 GEREKL N BLGLER

Patlayc ortamlarda kullanlacak elektrikli aletlerin seimi iin aadaki bilgilerin elde olmas gerekir. zellikle yeni planlanan tesislerde bu bilgiler olmadan tasarm yaplamaz. Tehlikeli blgelerin tanmlanmas, risk analizi ve bu analizin tesis teknik resimlerine ilenmi ve varsa i gvenliince onaylanm kopyas. Kullanlacak aletlerin koruma seviyeleri, kategorileri veya EPL seviyeleri Tehlikeli blgelerin gaz veya toz gruplar, II A, II B, II C veya III A, III B, III C gibi. Tehlikeli blgede msaade edilen en yksek alet d yzey scakl, dier bir sz ile aletlerin s snf, T1- T6 gibi
130
BLDRLER KTABI
1.8.3 GAZ, BUHAR veya TOZUN ATELEME SICAKLII ve ORTAM SICAKLIININ DKKATTE ALINMASI

Risk analizinde belirtilen gaz, buhar veya tozun azami statik patlama scaklna uygun cihaz seilmelidir. Aletlerin etiketindeki T1- T6 gibi s gruplar risk analizinde belirtilen deerlere uygun olmak zorundadr. Cihazlarn bulunduklar ortam scaklklar da nemlidir. Aletlerin etiketinde belirtilmemi ise, o aletin alma ortam scakl -200C - + 400C demektir. Farkl scaklklar etikette belirtilmek zorundadr. Proses veya IR (kzl tesi) nlar dolays ile yzey scaklklarnda artma ihtimali var ise tedbir alnmal veya ikaz levhalar konulmaldr. Kablo rekorlarnda genelde s gruplar belirtme imkan yoktur. Rekorlar normalde -200C - +800C ye dayankl imal edilmektedir. Daha yksek scaklklar iin hem kablo ve hem de balk (rekor) uygun seilmelidir. Patlayc ortamlarda kullanlacak aletlerin s gruplar seiminde aadaki tablodaki verilere dikkat edilmeli ve tabloda gsterildii gibi dk s gruplarnn yksek gruplar kapsad unutulmamaldr.
Tanmlanan scaklk Risk analizinde dolays ile tehlikeli blge tanmlamasnda n grler azami exproof alet d yzey scakl ve scaklk snf (grubu) T1 T2 T3 T4 T5 T6 Patlama scakl Gaz, buhar veya tozun statik patlama scakl > 450 0C > 300 0C > 200 0C > 135 0C > 100 0C > 85 0C Msaade edilen s grubu Kullanlacak exproof aletlerde msaade edilen s gruplar T1 T2, T3, T4, T5,T6 T2, T3, T4, T5,T6 T3, T4, T5,T6 T4, T5,T6 T5,T6 T6
320 0C dir . %25 emniyet faktr ile 240 0C bulunur. 5 mm kmr tabakas oluabilecei var saymna gre bulunan statik patlama scaklk 200 0 C dir. Buradan kan sonu, grizulu maden ocaklarnda kullanlan aletlerin s gruplarnn T3 olmas gerektiidir. Grizu gaznn statik patlama scakl 600 0C dir. %25 emniyet pay ile 450 0C bulunmaktadr ki, T1 s grubu yeterli olmasna ramen kmr tozu dolays ile 200 0C alnmaktadr. Grup I madenler iin IEC60079-0 madde 5.3.2.1 kmr tozu iin 150 0C snrn art komaktadr. IEC 60079-14 madde 5.6.3 de toz kalnlklar ve scaklk belirlenmeleri ile ilgili detayl bilgi ve grafikler verilmektedir. Bu veriler uygulamaya ynelik bir standarttan ziyade akademik bir almay hatrlatmaktadr. Pratikte bu kadar detay bilmek her zaman mmkn olamamaktadr. En kt hale gre hesap yaplr ise, s grubu ok aalara T6 ya (85 0C ye) kadar dmektedir. Bu kadar ince l ve hesaplar her firma yapmamaktadr. Ayrca her sertifika veren laboratuar da bu kadar detay lecek kapasitede deildir ve ou da fazla uramadan sertifika vermektedirler. Bu nedenle kullanlan exproof aletlerin kendi kalitelerinin yan sra hangi kurululardan sertifika aldklar da nem kazanmaktadr. Gvenilir sertifika veren kurulu says bir elin parmak says kadar dahi deildir.
2.0. ELEKTRK TESSNDE ALINACAK KORUMA 2.1 Genel

Yazmzn ilk banda bahsettiimiz ebeke dizayn IEC 60079-14 madde 7 de ele alnmakta olup, burada baz spesifik konulara deinilecektir. Paklayc ortam dnda normal sahalardaki elektrik tesislerinde ne gibi nlemler alnyor ise ayns patlayc ortamlarda da uygulanmaktadr. Elektrik i tesisat ve YG ynetmelikleri bu sahalar iin de geerlidir. Arza durumunda kendiliinden tekrar kapanan tesisattan kanlmaktadr ki, bu tip uygulama YG kesicilerde grlmekte olup, patlayc ortamlarda sz konusu olamaz. Faz kayplarnda motorlarda ar snma ihtimali olduundan, patlayc ortamda alan elektrikli aletlerde faz korumas mecburidir. Faz kaybnda veya fazlar aras gerilim fark %10 zerinde gerilim kaybnda elektrik kesilecek ekilde tasarm yaplmal veya gerilim kaybn nleyecek UPS (kesintisiz g kayna) veya otomatik reglasyon benzeri nlemler alnmaldr.
1.8.4 TOZLAR
Tozlar aletlerin zerini bir film tabakas gibi kapladklarndan retilen scakln dar atlmasna mani olmaktadrlar. Tozlu ortamlarda kullanlan aletlerin dayandklar maksimum statik patlama scaklklar iki farkl metotla belirlenmekte olup, sz konusu bu metotlar IEC 61241-2-1 de (6007931 de) yazldr. Metot A da 5 mm, metot B de ise 12.5 mm kalnlnda toz tabakas ile deney yaplr. Toz tabakasnn scakl ile toz bulutunun patlama scakl ayn deildir. Toz bulutu ortamnda aletin d yzey scakl daha yksek olabilir, nk snn dar atlmasna engel olan bir toz tabakas yoktur. Patlayc ortamlarda kullanlan aletlerin s gruplar toz tabakasna gre belirlenmekle birlikte, belirlenen s grubu (azami d yzey scakl) toz bulutunun patlama scaklnn 2/3 n amamaldr. rnein kmr tozunun statik patlama scakl
2.2 ELEKTRK MOTORLARI

Patlayc ortamlarda kullanlan elektrik motorlar bilinen ekilde korunmas gerekir iken standart
131
BLDRLER KTABI

koyucu koruma yntemini detaylca aklam ve bunun dna klmasn yasaklamtr. Motorlarda ekilde koruma istenmektedir. a) Akma bal alan termikler ile koruma: Bu maksat ile kullanlan termik rleler ayarlanan anma akmnn 1.05 misli ile 1.2 kat arasnda devreyi 2 saat iersinde amaldr. Yani termik karakteristii bu zellikte olmaldr. Termik ayar, hibir zaman 1 i, anma akm deerini amamaldr. Patlayc ortam dndaki kullanmlarda termik ayar, motor akmnn 1.2 misline kadar getirilebilmektedir. Buradan kan sonu: patlayc ortamlarda nominal akmnn stn ayara izin yoktur b) Termistr ile koruma: Motor kurumann ikinci yntemi ise, motor sarglarna yerletirilen termik elemanlar ile scakln llerek ar snma durumlarnda motorun durdurulmasdr. Bizce hem termik ve hem de termistr yntem birlikte kullanlmaldr. Zaten Ex-e tipi korunan motorlarda termik korumann yan sra termokupol veya termistrler ile s lm ve sarg scakl arttnda motorun durdurulmas arttr. Gnmzde kk-byk her motorun stator sarglarna termistr yerletirilmektedir. Kullanc detaydan kand iir ou kez motor klemensindeki termistr ucunu kullanmamaktadr. c) Faz korumas: Motorlar iki faza kaldnda ar snmalara neden olduundan, exproof motorlarda faz korumas tavsiye edilir. Ex-e tipi motorlarda e-tipi korumann yaps icab faz korumas mecburidir. Sanayi kullanmlarnda ihmal edilen termistr ve faz korumasnn exproof alanlarda zorunlu olduu unutulmamaldr. yerletirilmekte ve her hangi bir ar akm durumunda primerdeki YG kesicisine ama sinyali verilmektedir. Ayn yntem TEDA tarafndan da uygulanmaktadr. nk byk trafolarn AG kesicileri trafodan pahalldr. Bu durumda trafonun yanmas dahi gze alnmaktadr.
2.4 DRENL ISITICILAR

Direnli stclar ar akm korumalarna ilaveten toprak arza ve toprak kaa akmlarna kar aadaki ekillerde korunmaldrlar a) TT ve TN-S ebekelerde artk akm anahtar (RCD) kullanlmaldr. Kullanlan anahtarlarn kaak deeri 100 mA den fazla olamaz. Tercihen 30 mA olmaldr. Bu demektir ki, sanayi ve konutlarda kullanlan 300 mAlik RCD kullanlamaz. Kaak akm deeri 30 mA den en fazla 100 mAe karlabilir. b) Ntr izoleli IT ebekelerdi ar akm korumasna ilaveten izolasyon izleme cihaz da kullanlmaldr. zolasyon izleme cihazlar izolasyon deeri 50 /V deerinin altna dtnde elektrii kesilmelidir. Buradan kan anlam, 400 Volt ebekede izolasyon direnci (400x50=20.000) 20 k deerinin altna dtnde elektriin kesilmesi zorunluluudur. Eer stclar pano ve motor gvdeleri gibi su youmasna kar kullanlyor ise izolasyon izleme cihazna gerek grlmemektedir. Direnli stclar ar d yzey ssna kar korunmaldrlar. nk exproof ortamlarda d yzey ss snrldr. Bu ilem: Istc cihazn veya bitiik evresinin scakl evre scakl ve ilaveten cihazn bir veya daha fazla dier parametresi Scaklk dnda cihazn iki veya daha fazla dier parametresi (deikeni) llerek yaplr. Dier parametre denince, seviye, ak, elektrik akm, tketilen g akla gelmektedir. Her stc cihaz bamsz almal ve elektrii ya dorudan veya dolayl olarak kesilebilmelidir. Bu tip cihazlarn elektrii kesildiinde tekrar kendiliinden devreye girmemeli, bir alan tarafndan manuel olarak devreye alnmaldr ki, olay alanlarca grlebilsin.
2.3 TRAFOLAR
G transformatrlerinin maden dndaki sanayi kollarndaki patlayc ortamlarda kullanlmas sz konusu deildir. Baz hallerde kk gl trafolarn kullanm zorunlu olabilir. Bu durumda trafonun kendisi exproof olmak zorundadr. IEC 60079-14 trafolarn sekonder tarafndaki ksa devre akmna kar korunmasn istemektedir ki, bilinen sanayi tip korumalardan fark yoktur. Korumann primerde mi, yoksa sekonderde mi olaca konusunda her hangi bir tavsiye veya art bulunmamaktadr. Madenlerde kullanlan trafolarn ou primerden korunmaktadr. Bunun nedeni kesicilerin byk oluu ve trafonun naklinin imkansz hale gelmesidir. Sekondere akm alglayc rleler
2.5.0 KABLO SSTEMLER 2.5.1 ALMNYUM KABLO ve LETKENLER

Patlayc ortamlarda alminyum iletkenli kablolar kullanlyor ise, balama elemanlar da alminyum
132
BLDRLER KTABI

olmak zorundadr. Alminyum ile bakrn bir birlerine baland yerlerde zel malzeme kullanlmas gerektii unutulmamaldr. Patlayc ortamlarda kullanlan alminyum kablo kesiti 16 mm2 den kk olamaz. Trkiyede geerli elektrik i tesisler ynetmelii konutlarda kullanlan kablolar aydnlatmada 1.5 mm2 priz ve motor devrelerinde 2.5 mm2 ile kstlamakta, alminyumdan sz etmemektedir. Ayn ynetmelik yap balantlarnda yani binalarn dardan elektrikle beslenmelerinde en az 6 mm2 Cu veya 10 mm2 Al iletken veya kablodan sz etmektedir. Piyasada 10 mm2 den kk kesitli alminyum iletkene rastlanmamaktadr. Alminyumun patlayc ortamlarda kullanlmas yasak olmasna ramen kablolarda bir kstlama getirilmemektedir. Kablolarn d yzeylerinin plastik bir klf ile kapl olmalar darbelerde ark karmalarn nlemektedir. Bu nedenle alminyum kablolara msaade edilmi olabilir. Alminyum kablo veya iletkenlerin kendinden emniyetli devrelerde (KE) kullanlmas yasaktr. Bunun nedeni KE devrelerin ak olabilmeleri ve KE cihazlarn zone 0 gibi ok tehlikeli ortamlarda bulunuyor olmalardr. alnmas sz konusu deildir. Ancak ortam scaklklar 60-70 0Cyi aan hallerde zel tedbir alnmas gndeme gelebilir. Trkiye Takmr Kurumunun zel artname ile alev szmaz kablo ad altnda temin ettii kablolar sanki genel geerlilii olan antigiruzu veya exproof kablolar imi gibi alglanmakta ve baz yetkililerce zel madenler de ayn cins kablolar kullanmaya zorlanmaktadr. Unutulmamaldr ki alev szmaz veya exproof kablo ad altnda sertifikal bir kablo Dnyann hibir lkesinde mevcut deildir. Aletlerde olduu gibi rnein exproof motor benzeri ticari piyasada exproof kablo satlmamaktadr. Dier bir sz ile kablolar ATEX kapsamnda deildir ve AT tip testi sertifikasna sahip olmak zorunda deillerdir.
2.6.1 SABT TESSAT KABLOLARI

Patlayc ortamlarda kullanlan sabit tesisat kablolar altklar evre koullarna uygun olmal ve bulunduklar ortamn fiziksel ve kimyasal artlarna dayankl tipten seilmelidir. Bu maksatla, izolasyon maddesi olarak termoplastik, termoset veya elastomer malzeler kullanlr. Kablolar dzgn dairesel kesitli, dolgu ve yatak maddesi haddeden geirilmi (extruded) skk olmal ve nem tutucu (higroskopik) malzeme kullanlmamaldr. Burada bilinen kablo trlerinde kullanlan plastik malzemelerin (elastomer, termoplastik ve termoset) hemen tamam saylm olup, buna gre kullanlan malzeme asndan yasak olan bir kablo cinsi yoktur denilebilir. Yalnzca mineral izoleli kablolarn elik zrhl olmas istenmektedir. Mineral izoleli kablolar denilince bu gn kullanlmayan yal kat izoleli kablolar akla gelmektedir. Patlayc ortamda bulunan cihaz kendi almas veya bulunduu ortam dolays ile geni aralkl bir sl deiime uruyor ise, zaman iersinde kablo damarlar arasndaki klcal boluklardan nem yryerek elektrikli cihazn iersine su olarak girebilmektedir. Bu gibi ortamlar bir nevi pompa gibi almaktadr. Ayrca bu gibi klcal kablo boluklar nemden ziyade patlayc gaz veya buharn elektrikli alet iersindeki kvlcml ortama girmesi ve patlamaya neden olmas olasdr. zellikle temiz blgede bulunan kumanda odas gibi, patlayc ortama onlarca kablo ile bal olan odalar, patlayc ortam haline gelebilmektedir. rnein temiz blgeden ZONE 0 ortamnda bulana sensr dedektr gibi l aletlerine uzanan kablolar uygun seilmez ise, ZONE 0daki patlayc gazn kumanda odasna girmesi ve tehlike yaratmas olasdr.
2.5.2 BAKIR KABLOLAR

Kablolar patlayc ortamlarda alanlar ok ilgilendirmekte ve bu konuda exproof veya alev szmaz kablo olur mu olmaz m gibi sorular fazlaca gndeme gelmektedir. ncelikle IEC 60079-14n madenleri, dolays ile grup I ekipmanlar kapsamad unutulmamaldr. IEC 60079-14, abuk anan tip olarak bilinen dk uzama mukavemetli kablolarn exproof alanda kullanlmasn yasaklamaktadr. Bu tip kablolar boru (condiut) iersinde kullanlmasna msaade edilmektedir. Standart koyucu elik zrhl kablodan sz etmemekte, darbelere ve ortamn fiziksel ve kimyasal artlarna uyum ve dayankllk istemektedir. Kablolarn d yzey scaklklar ile i iletken bakr scaklklar ayn ey deildir ve farkl fiziksel verileri ifade etmektedirler. Bu nedenle kablolarn dayanaca azami scaklk ile d yzey scaklklar bir birine kartrlmamaldr. Standart kablolar 700C scakla dayanacak ekilde imal edilirler ki, bu deer i iletken bakrn hararet seviyesini vermektedir. Bu durumda kablolarn d yzey scaklnn ancak T6 = 85 0Cde sorun olma ihtimali bulunmaktadr ki, T6 s grubu ortamlarda dikkate alnarak durumlar irdelenmelidir. Normal ortam scaklklarnda (40 0C) ii 70 0C ye kadar snan bir kablonun sorun olmas ve zel tedbir
133
BLDRLER KTABI
2.7 KABLO BALIKLARI, REKORLAR

Kablolarn cihazlara balanmasnda istenen en nemli zellik her hangi bir ekilde ekildiklerinde akm ileten canl ksma ekme yknn aktarlmamasdr. Her kablo ve kablo rekoru bu zellie sahip deildir. Her ne kadar d grnleri normal rekorlar ile ayn ise de, exproof aletlerde kullanlan rekorlar farkldr. Kablo balklarnn imalat ve testleri ile ilgili IEC 60079-0 madde 16.3 ve ek-A da 7 sayfay aan izahat bulunmaktadr ve bu izahatlar tavsiye deil zorunlu uyum niteliindedir. Kablolarn yapsna gre farkl rekorlar kullanlmaktadr. Zrhl kablolarda paslanmaz elikten veya pirinten mamul balklar tatbik edilirken, zrhsz kablolarda plastik rekorlar uygulanmaktadr. Metal rekorlar kablonun ekme ykn zrha bindirecek ekilde tasarlanmtr. Zrhsz kablolarda lastik conta, kelepe veya dolgu maddesi gibi deiik yntemler ile ekme yk kablo klfna iletilmeye allmakta ve ekme yk srtnme ile yenilmeye allmaktadr. Bu ekme yknn ne kadar olaca rekor ile kabloyu tutan ksmn ne kadar yke dayanaca ve nasl test edilecei IEC 60079-0 ek-A da yazldr ve aadaki tabloda zetlenmitir.
2.6.2 HAREKETL TESSAT KABLOLARI

Hareketli ve tanabilir elektrikli aletlerin kablolar poliklorofren veya benzeri sentetik elastomer malzemeden olmaldr. Ksaca srtnmeye dayankl kauuk kablolar kullanlmas zorunludur. letkenler ince ok telli esnek yapya sahip olmal ve 1 mm2 kesitten kk olmamaldr. Eer koruyucu olarak bir damar gerekiyor ise bu damar ayr renkte (saryeil) izole edilmeli ve dier faz damarlar ile ayn izolasyon emberi iersinde bulunmaldr. Yani kablonun dnda koruma maksad ile ayrca bir damar ekilmemelidir. Eer kablonun dnda zrh veya metal rg koruyucu var ise bu rg yalnz bana koruyucu iletken olarak kullanlamaz. Topraa kar gerilimi en fazla 250 Volt ve ektii akm da 6 amperi gemeyen seyyar aletlerde kullanlan kablolar: Sradan klorofren veya edeeri sentetik elastomer Sradan lastik (kauuk) kapl veya Edeeri robust dayankl yapda alabilmektedir.
Bu tip kablolara kk seyyar aletlerde msaade ediliyor ise de, el lambas, ayak pedal, varil pompalar gibi yksek ekme mukavemeti gerektiren yelerde kullanlmalar sakncaldr. plak iletkenler haberleme maksad ile de olsalar ve zerlerinde ok kk gerilim tasalar dahi, patlayc ortamdan gei yapmalar sakncaldr. Byle bir gei zorunlu ise iletkenin patlayc ortam blm izoleli olmak zorundadr. Patlayc ortamlarn yanndan veya zerlerinden geen plak hava hatlar bu kapsamda deildir. Alev ilerletme ynnden kablolar IEC 60332-1-2 ye uygun olmak zorundadrlar. Bu standart dikey yangnlarla ilgili deney yntemlerini iermekte ve yangn ilerletmeme asndan ise IEC 60695-4 e atfta bulunmaktadr. Ksaca patlayc ortamlarda kullanlan kablolar ALEV LERLETMEYEN ve yandklarnda snen cinsten olmak zorundadr. zetlersek exproof ortamlarda kullanlan kablolarda istenen darbelere dayankllk ve alevi ilerletmeme artndan ibarettir. Bu art da en iyi karlayan elik tel zrhl halojensiz kablolardr.
KABLO REKORLARI TEST Contal veya kelepeli plastik rekorlara 6 saat ekme deneyi ekme Kablo Ortam Kablo kuvveti. Uzama yaps scakl scakl Newton 20xkablo Yuvarlak 20 0C 75 0C 6 mm ap (mm) 6x kablo Yass 20 0C 75 0C 6 mm ap (mm) Zrhl kablolar iin metal rekorlar Zrhl 80xkablo Sfr, grup I 20 0C 75 0C kablo ap (mm) ekipmanlar Zrhl 20xkablo Sfr, Grup 0 0 20 C 75 C kablo ap (mm) II ve III
134
BLDRLER KTABI
Plastik rekorlar 20 0C ortam scaklnda en az 6 saat sre ile ekme dayanm testine tabi tutulurlar. 6 saatlik deney sonucunda kablo 6 mm den fazla kaym olmamaldr. Kablonun scakl ve baland nite ve dolays ile rekorun kendi scakl 75 0C de olmaldr. 75 0C ortam deil servis yan alma scakldr. Byle bir scaklkta 16 mm apl bir kablonun 6 saat sre ile dayanmas gereken ekme kuvveti yuvarlak kablolarda 320 N (yaklak 32 kg kuvvet) yass kablolarda ise 96 N (yaklak 10 kg kuvvet) kadardr. Yass kablolar kolayca yerinden ekilemedikleri iin standart koyucu avantaj tanm ve 20 kat yerine 6 kat kuvvetle yetinmitir.

Basit contal rekorlarn bu ekme kuvvetine dayanmas mmkn deildir. Kelepe ile tutturularak kaymalar nlenmelidir. malat kataloglarna bakldnda kelepeli ve kelepesiz rekor seenekleri grlecektir Grup I, yani maden ocaklarnda kullanlan elik zrhl kablolara taklan metal rekorlar aplarnn 80 misli bir yk ile ekme deneyine alnrken, Grup II ortamlarda kullanlan metal rekorlar aplarnn 20 misli ykte ekme deneyine tabi tutulmaktadrlar. rnein madenlerde kullanlan 24 mm apl bir sinyal kablosunun 1920 yani yaklak 2 kN (200 kg) yke dayanmas gerekirken, ayn kablonun grup II ortamlarda 480 N yaklak 0.5 kN ( 50 kg) yke dayanmas yeterli kabul edilmektedir. Buradan kan sonu madenlerde kullanlan kablolarn zhlarnn ve balant rekorlarnn daha dayankl olmas zorunluluudur. Ayrca grup I rekorlar ile grup II rekorlarn bu nedenlerle farkl olduklar ve grup II rekorlarn madenlerde kullanlmayaca hususu unutulmamaldr. Plastik rekorlarda olduu gibi metal rekorlar da ekme deneyine tabi tutulacaklar fakat 20 veya 6 misli yk ile 2 saat ekildiklerinde hibir kayma grlmeyecektir. nk elik zrha gemeli olan rekorun zrh uzamad srece kayma ans yoktur. Rekorlarn su ve toza kar IP koruma seviyeleri Grup I ve II iin en az IP 54, tozlar iin de en az IP 63 olmalar gerekmektedir. basnca tabi tutulurken division sisteminde 4 misli basnca dayanm istenmektedir. rnein hidrojenin rettii basn 8 atmosfer kadardr. 1.5 kat 12 atmosfer yaparken 4 kat 32 atmosferi gemektedir. Bu nedenle ABD yapm exproof aletler ok daha iri ve csselidirler.
IEC 60079-14 condiut uygulamasna kar kmamakta, uyguland takdirde uyulmas gereken asgari koullar belirtmektedir. Bu konuda IEC iersinde almalar mevcuttur. IEC 60079-14 borularn dayanaca basnlar hakknda bir snrlama getirmemektedir. nk borularn patlayc ortamlara giri ve k noktalarnda bir komput ile kapatlmasn istemektedir. Ayrca alet giri ve klarna da durdurucu boru elemanlar konularak dkm reine ile doldurulmalar arttir. Bu durumda borular iersinde patlayc gazn yrme ans yoktur ve ayrca patlama durumunda boru iersinde arka arkaya olabilecek patlamalar ile basn artma (pressure pilling) ihtimali de ortadan kalkmaktadr.
2.8 BORULU SSTEMLER, CONDUIT

Kablolu sistem ile ABD de uygulanan klasik borulu sistem arasnda temel dce farkllklar bulunmaktadr. Avrupa anlay exproof zelliini alette bireysel olarak arar iken, klasik ABD uygulamasnda exeproofluk tesisin tamamnda aranmaktadr. Patlayc ortam bulunduran bir tesis bir btn olarak ele alnmakta ve ona gre uygunluk belgesi verilmektedir. Aslnda hi de yanl bir dnce deildir. Uygulama asndan zor ve maliyeti yksek olduu iin Avrupa uygulamas ABD yi bastrm ve kuzey Amerika lkeleri de exproof tesislerindeki aletleri bireysel (mnferit) ele almaya balamlardr. Avrupa uygulamasnda exproof aletin iersine kullancnn mdahale etmesi istenmemektedir. Klasik ABD uygulamasnda ise aletlere kullanc mdahale edebilmektedir. Bunun iindir ki ABD elektrik motorlarnn klemensleri yoktur, motor sarg ular aktadr. Kesicilerinde de terminal kutusu yapmaya gerek duymamaktadrlar. nk boru ile sabit balant yaplmaktadr. Kullanlan burular ise basnca dayankl zel imalat borulardr. Klasik ABD uygulamasnn bir zellii de exproof alet ve conduitlarn statik basn deneylerinde emniyet katsaysn 4 olarak alnmalardr. IEC uygulamasnda Ex-d tipi aletler patlamada meydana gelen basncn 1.5 misli statik
Kablolarn soumas ve kan enerjinin darya atlmas iin borularn tamamen kablo ile doldurulmas kabul edilmemekte ve %40 boluk braklmas istenmektedir. Uzun mesafe borularda su girmesine kar drenaj aklklar istenmektedir. Borular paslanma ihtimali olan bir ortamda ise nlem alnmal veya paslanmaz boru kullanlmaldr. Plastik borular condiut olarak kabul grmektedir. nk kablo kendisi zaten plastikten mamuldr, zerine ikinci bir plastik koruyucu geirmenin bir anlam yoktur. Condiut toprak iletkeni olarak kullanlyor ise iletimin devamllna dikkat edilmeli ve vidal balantlarda gerekli nlemler alnmaldr. Durdurucularn doldurulmas ile ilgili bir fikir vermesi iin ekil N-11 de doldurma ilemi resmedilmi ve ayrca resim N-12 de borudan kablo
135
BLDRLER KTABI

geii ile durdurucularn i yapsn anlamak iin bir kesit resmi verilmitir. Kablo rekorlar ile ilgili bir bilgi vermesi maksad ile ekil N-13a ve N-13b de zrhl ve zrhsz kablolara yerletirilen rekorlarn kesitleri kabaca resmedilmitir.
2.9.1 KABLO EKLER

Patlayc ortamlarda kablolara ek yaplmas arzu edilen bir uygulama deildir. Mecburi durumlarda exproof ek eleman kullanlmas zorunludur. Eer ek yerindeki kablonun mekanik zorlamalara maruz kalmas sz konusu deil ise epoksi reine veya zel bir komput ile kapatlarak eklenmeleri kabul edilebilir. Kullanlan reinenin alevi ilerletmeyen cinsten olmas yeterlidir. Kablolar tehlikeli blgeleri ayran duvarlardan geiyor ise gei iin alan delik uygun bir ekilde har veya benzeri bir madde ile kapatlmaldr. Kablo geileri iin boru, hortum, kanal, ukur ve saire kullanlyor ise patlayc ortamn yaylmasn nlemek iin tedbir alnmal ve borular tkanmal veya ukurlar kum ile doldurulmaldr. Kablo gzergahlar seilirken, zerlerinde toz toplamamasna dikkat edilmeli ve tozsuz araziden ekilmesine zen gsterilmelidir.
2.9 TESSTE DKKAT EDLECEK ZEL NOKTALAR

Boru, kablo ve saire gibi patlayc ortamdan transit geen tesisler getikleri patlayc ortamn kurallarna uyacaklardr. rnein temiz ortamdan gelip patlayc ortamn iersinden geerek baka bir temiz ortama giden kablo exproof zelliine sahip olmak zorundadr. Kablonun o tesise ait olmay muaflk getirmez, ok damarl ince telli kablolar pabu veya yksk ile birletirilerek ince tellerin dalmas nlenmelidir. Yalnzca lehim yntemi ile ince tellerin dalmasn nlemek yeterli kabul edilmemektedir. . Kullanlmayan kablo ular boa sallanmamal, bo ular ya bo terminale skl olarak braklmal veya uygun bir ekilde izole edilmelidir. Elektrikli aletler zerinde kullanlmayan kablo girileri var ise uygun tapalar ile kapatlmaldr. Bu tapalar da rekorlarda olduu gibi zel yapm ve exproof olmak zorundadr. Resim N-14 de grld gibi botaki kablonun ucu rast gele sallanmamaldr. ersinde tehlikeli madde bulunduran depo, tanker ve boru gibi metalik tesislerin yanlarndan geen kablo zrhlar tesadfi de olsa temasa kar korunmaldr. Kablo zrh zerinden akabilecek kaak akmlarn patlayc ortam iin tehlike oluturma ihtimali bulunmaktadr. Bunun iin kablolarn metalik d klflar zerinde plastik koruyucu klf bulunmas yeterli olmaktadr. Tesiste kurulu kablolarn d klflarnn salamlna dikkat edilmelidir.
3.0 KORUMA TPLERNE GRE ALINACAK ZEL NLEMLER 3.1 Ex-d TP KORUNMU ALETLERDE ALINACAK LAVE TEDBRLER
Ex-d tipi aletlerde yaplan en nemli hatalarn banda Ex-d tipi bir parann (komponent) normal Ex-d gvde olarak kullanlmasdr. Exproof paralarn zerinde Ex-d II U iaret bulunmaktadr. U harfi o elemann exproof para olarak retildiini gstermektedir. Exproof paralar bir araya getirerek yeni bir rn elde edilmesi reticiler veya IEC tarafndan yetkilendirilmi servislerce yaplabilmektedir. Paralarn bir araya getirilmesi ile elde edilen rnn ayr bir sertifikas ve AT-tip testi bulunmas zorunludur. Bu hileye exproof malzeme satclar ska bavurmakta ve ucuza aldklar komponentleri bir araya getirerek exproof alet olarak satp haksz kazan salamaktadrlar. zel bir gaz ortam iin imal edilen aletler ancak bu ortamda kullanlabilirler. rnein etiketinde ve sertifikasnda Ex II B + H2 yazan aletler hidrojen
136
BLDRLER KTABI

ortamna IIC aletlerin yerletirilmelidirler. usullerine gre balantlar ve d plastik kapl spiraller ISO 10807 uygun imal edilmi olmaldrlar. IEC 6007914 3.srmnde IEC 6064-2-1 veya IEC 60614-2-5 e gre imal edilen borularn d-tipi mahfazalarda kablo koruyucu olarak kullanlmasn yasaklar iken, son 4.srmnde konuyu Ex-d tipi koruma ile ilgili IEC 60079-1 standardna brakmtr. IEC 600791in son srmnde conduit balantlar da kapsama alnm ve nasl test edilecekleri ad geen standartta detaylandrlmtr.
Ex-d tipi korunmu aletler, duvar, elik yap, direk, boru vesaire gibi tesis paalarndan belli bir mesafede monte edilmeli, dorudan duvara veya elik yapya dayandrlmamaldr. Bu mesafe IIB grubu gazlarda en az 10 mm dier gruplarda ise 40 mm olmaldr. Mesafe brakmann amac, tesis yaplarndan gelebilecek su, ya veya yanc sv gibi akntlara kar exproof aleti korumaktr. Bu madde ise montaj ilerini zorlatrmaktadr. rnein duvara monte edilebilen bir exproof prizin altna nce zel bir ereve yerletirilmesi zorunludur. Exproof malzeme satclar sat listelerinde zel montaj paralarn da sunmalarna ramen ou alc gereksiz grerek temin etmemekte ve sonuta yaplan montaj usulne uygun olmamaktadr. Exproof Aaetleri duvardan 3-4 cm kadar uzaklatran bir ereve gereklidir. Kurulu tesislerde grlen byk hatalardan biri de bu noktadadr. Ex-d tipi aletlerin balant yzeyleri paslanmaya ve korozyona kar imalatnn katalogunda belirttii ekilde korunmaldr. Balant yzeylerinin boyanmas yasaktr. Ancak komple montajdan sonra d yzey boyanabilir. Balant yzeyleri uygun gresler ile yalanmaldr. Contalamak iin silikon, ancak imalat msaade ediyor ve klavuzunda da bu konuda bir aklama ve izahat var ise tatbik edilebilir.
3.1.4 MOTORLAR
Ex-d tipi korunmu motorlar exproof ortama monte ederken ilave bir nlem almaya gerek yoktur. Yalnz konverterli veya yumuak yolverici ile alrken aadaki hususlara dikkat edilmelidir.
3.1.5 FREKANS KONVERTER ve YUMUAK YOLVERC

1.) Motorlar frekans konverteri veya yumuak yolvericileri ile birlikte denenip test edildi ve sertifikalarnda da bu durum belirtiliyor ise, imalatnn klavuzuna gre monte edilip altrlabilir. 2.) Eer konverter veya yumuak yolverici sonradan ilave edilmek isteniyor ise motorun ar snmas bir ekilde kontrol edilmelidir. Bu kontrol ii sarglara gml termo kupollar ile yaplabilecei gibi motor gvdesi zerine konulan bir sensr ile de gerekletirilebilir. Baz hallerde motor milinin d gvdeden daha nce snd unutulmamal ve bu gibi durumlarda snmay milden alglamann yollar aranmaldr. Yaplan bu gibi ilaveler belgelendirilip melie gre tutulan exproof dokmanlar (patlamadan korunma dokmanlar) iersine konulmaldr. 3.) Frekans konverteri kullanlan Ex-d tipi motorun terminal kutusu Ex-e tipi korunmu ise frekans konverterin retecei yksek gerilim darbeleri dolays ile e-tipi kutunun yzeysel kaak mesafelerine (creapage distance) ve ar snma durumuna dikkat edilmelidir. zet ve sonu olarak exproof sahada motorlara yumuak yolverici veya konverter ilave etmeden nce imalatya danlmaldr.
3.1.2 KABLO GRLER

Kablolar Ex-d tipi alete dorudan girmiyor ise, balant terminali Ex-d veya Ex-e tipi imal edilmi olmaldr. Ex-d tipi gvdenin kablo girii Ex-e tipi olabilmektedir. Standart koyucu Ex-d tipi alete kablo ile dorudan girii yasaklamam olmasna ramen kablo giriinin Ex-d yapm artlarna yani IEC 60079-0 ve -1 e uygun imal edilmesini istemekte, dolayl olarak ayr bir terminal blm yapmn zorlamaktadr. Kablo rekorlar bulunulan ortama ve kullanlan kabloya uygun olarak seilmek zorundadr.
3.1.3 CONDUIT
Eer borulu (conduit) balant kullanlacak ise kablo girii buna uygun seilmeli ve ayrca imalatnn kullanma klavuzuna dikkat edilerek imalatnn hangi artlarda borulu balantya msaade ettiine baklmaldr. Borulu balantda alet kna durdurucu elaman konulmas ve zel reine ile doldurulmas unutulmamaldr. Kullanlan borular btn olarak ekilmi veya diki kaynakl yksek mukavemetli elikten yapl ve vida balantl olmak zorundadr. Borular ve boru
3.2 . Ex-e TP ALETLERDE ALINACAK LAVE NLEMLER BLDRLER KTABI 137

Ex-d tipi korunan muhafazalarda olduu gibi para (komponent) U iaretli aletler kullanlamazlar. Kullanlan Ex-e tipi muhafazann komplesi iin sertifikas bulunmas zorunludur.

Ex-e tipi gvdelerin yabanc madde giriine kar koruma seviyeleri (IP) IP 54 den aa olamaz. ersindeki paralar izoleli ise elektrikli ksmlar akta deil ise IP 44 seviyesinde korunmasna msaade edilebilmektedir. bir araya geliyor ise iyice sklandna dikkat edilmelidir. Ex-e tipi koruma normal artlarda ark kmayan veya ark kmayaca kabul edilen yerlerde uygulanabildii iin terminal kutular iersindeki klemenslerin montaj ve kablolarn itinal bir ekilde yerletirilip sklanmas nem arz etmektedir. Onun iin, d grnleri sanayide kullanlanlarn ayn ise de, terminallerin kendileri zeldir. Gevek monte edilen ve gvdesi veya balanan kablolar elle sallandnda ark karan terminal kutular nizami deildir ve exproof asndan tehlike samaktadr.
3.2.1 KABLO GRLER

Ex-e tipi aletlerin gvdelerine imalatnn klavuzunda belirtilmedii ve imalat tarafndan msaade edilmedii takdirde kablo girileri iin ilave delikler alamaz. Kablo giri delikleri IEC 60079-0 a uygun almaldr. Di saysnn 5 den az olamayaca ve cvata ile tutturulan kablo balklarna msaade edilmedii vs gibi hususlara dikkat edilmelidir. Gerekli szdrma seviyesini (IP) salamak iin exproof gvde ile rekor arasna conta konulabilir. Eer delik alan gvde kalnl 6 mm den byk ise contasz balamann sakncas yoktur. Bu gibi hususlar imalatnn klavuzunda belirtilmi olmaldr. Kullanlan kablo balklar IEC 60079-0 a uygun imal edilmi Ex-e veya Ex-d sertifikal olmaldr. Sanayi tipi rekorlarn kullanlamayaca unutulmamaldr. Ex-e tipi kablo girilerinde kullanlan terminaller de sertifikal olmak zorundadr. Terminal kutular kablo balama elemanlar (terminaller) ile birlikte sipari edilmelidir. Elde mevcut terminal kutular kullanlacak ise veya her hangi bir deiiklik yaplacak ise kullanlan terminallerde IEC 60079-0 da belirtilen yzeysel ark ve yzeysel kaak mesafelerine dikkat edilmelidir. letmelerde bu konuda ok hata yaplmakta, rast gele klemensler kullanlmaktadr. Resimde N-15 de grld gibi Ex-e tipi terminal kutusunda kullanlan klemensler ticari piyasada kullanlanlardan farkldr.
3.2.2 SNCAP KAFES ASENKRON MOTORLAR

Ex-e tipi imal edilebilen tam kapal sincap kafes asenkron motorlar yaplar icab normal koullarda ark karmazlar. Ancak ar snmalar tehlikeli olabilir. Bunu nlemek iin motorun ar snmas sarglar iine gml olan termistrler ile kontrol edilmektedir. Motorun ar yklenmesi, ayrca motorun ektii akm da termik rleler ile takip edilmekte ve belli oranlar atnda motoru durdurmaktadr. Ex-e tipi motorlarn T5 ve T6 s grubunda olan yoktur. nk rotor scaklnn bu s seviyelerini (T5=100 0C, T6=85 0C) ama ihtimali yksektir. Sincap kafes asenkron motorun zellii yol alrken fazla akm ekmesi ve bu arada ar snma ihtimalidir. Ex-e motora sertifika verirken tam ykte motor ksa devre edilerek ne kadar srede n grlen s grubuna ulat tespit edilmektedir (tE zaman lm) Standart koyucu bu tE sresinin 5 saniyeden ksa olmasn istememektedir. Yani motor ksa devre olduunda ne kadar uzun surede snr ise o kadar makbuldr. Bu nedenle Ex-e tipi korunan motorlarn etiketlerinde tE zaman yazl olmak zorundadr. Ex-e tipi motorun koruma dzenei (yol vericisi) her hangi bir arza durumunda veya motorun bloke olmas halinde etiketteki tE zaman dolmadan nce motoru durdurarak ar snmaya frsat vermemelidir. Ex-e tipi motorlarn Ex-d tipi motorlardan fark sarglarndaki termistrlerin motorun yol verme tertibatna balanma zorunluluudur. Endstride ska yaplan hatalardan biri de bu noktadadr. Normal kullanmdan farkl olduu iin, elektrikilerce termistr ve balantlar gereksiz ve anlamsz kabul edilmekte devreye alnmalar ihmal edilmektedir. Ayrca termistr iin ilave kablo ekilmesi ve rekorlar ile birlikte dzgn ve nizami bir ekilde balanmalar biraz lzumsuz ve fazla bir klfet olarak alglanmaktadr. verenlerin de ucuz ve
BLDRLER KTABI
Ex-e tipi aletler daha ziyade kablo balantlar iin terminal kutular olarak kullanlmaktadr. Terminal kutular donatlrken scakln dar atlmasna zen gsterilmeli ve kutu iersinde snmaya neden olabilecek miktarda kablo fazlalklar braklmamaldr. Genelde terminal kutusunun apraz kadar (diagonali) kablolara boluk braklr ve Ex-e kutular sl deneye tabi tutulurken diagonal uzunluu kadar kablo fazlasnn retecei s hesaba katlmaktadr. Bir terminal ucuna 6 dan fazla kablo balanmas yasaktr. Fazla kablolarn st ste balanmas tavsiye edilmez ve ayrca farkl kesitteki kablolar
138

dolays ile tecrbe ve bilgisi olmayan eleman altrma ynndeki tercihleri hatalar daha da artrmaktadr. ark meydana gelmekte ve patlayc ortam iin tehlikeli olmaktadrlar. Bu nedenle byk motorlara yalnzca Ex-d tipi koruma eklinde msaade edilmektedir. Yol almas uzun sren ve tE sresini %80 aan ve ayrca bu esnada gerilim kayb %15 geen alma artlarnda kullanlan motorlarn da Ex-d tipi olarak seilmesi tavsiye edilir. Eer Ex-e tipi motor seilecek ise uzun yol alma sreleri gibi ar alma koullarnda tehlikeli olup olmad imalat tarafndan garanti edilmeli ve motor klavuzunda ve zellikle Onanm Kurulutan alnan sertifikasnda bu husus belirtilmi olmaldr.
Normal sanayi kullanmnda motorlarn kontaktr kna yalnzca bir termik balanmas ile yetinilmektedir. Ex-e tipi motorlarda faz kayb ve ar gerilim dm tehlikeli snmalara neden olabileceinden, motorun yol verme tertibatna FAZ KORUMA rlesi balanmas da mecburidir. Ayrca termik yerine, motoru skma ve kaslma gibi hallerde ksa devreye kar koruyan ve piyasada motor kuruma tabir edilen alterler tercih edilmelidir. Bu alterler motorlar hem termik (ar yk) ve hem de manyetik (ksa devre) olarak korumaktadrlar. Basit bir motorun koruma devresi resim N-15 deki gibi olmaldr. Bu durumda motorun kendisi Ex-e korumal olabilirken yol verme nitesi, ya temiz blgede bulunmal veya Ex-d tipi korunmu bir gvde iersine yerletirilmelidir. Ksa aralklara sk sk yol verme olay motorlarn ar snmasna neden olmaktadr. Ex-d tipi motorlarda olduu gibi Ex-e tipi motorlarda da sk sk devreye alabilme zellii motor klavuzunda imalats tarafndan belirtilmi olmaldr. Ksaca bu maksat iin imal edilmeyen motorlarn exproof ortamlarda ksa aralklarla sk sk yol verilmesi tehlikeli olabilmektedir. Fakat i hayatnda bu olay bazen kanlmaz olmaktadr. rnein ar ykl ve etrafa dklen malzemenin yaratt srtnmeler dolays ile kalknmakta zorlanan bant konveyr veya elevatr motorlar gibi. Ar snma sarglarn yanmasna neden olacandan normal ortamlarda da arzu edilmez. Bu gibi ar artlarda alan motorlar zel yapm olmal ve kalknma momenti yksel seilmelidir. rnein maden ocaklarnda kullanlan zincirli konveyrler her zaman kmrler ile skk halde yol aldklarndan, elektrik motorlar da zel yapm ve kalknma momenti yksek tipten motorlardr. Rotor sarglar ve rotor oluk yaplar farkl olduu iin yksek kalknma momentli motorlar her imalat retememektedir. Bu sorun hidrolik kaplin kullanlarak zlse de yksek kalknma momentli motorlar kadar verimli olamamaktadr. Yksek gerilim motorlarnda Ex-e tipi pek tavsiye edilmemektedir. Bu motorlara sk sk yol verilmesi daha da tehlikeli olabilmektedir. Ayrca motorlarn statorlar ile rotorlar arasnda baz hallerde statik
3.2.3 KONVERTER ve YUMUAK YOLVERC

Ex-e tipi motorlarda konverter kullanlyor ise motor ile konverter birlikte denenmi olmaldr. Bu durum motorum sertifikasnda ve imalat klavuzunda teyit edilmi olmal ve exproof dokmanlar iersine de yerletirilmelidir. Yumuak yolvericiler sonradan da ilave edilebilir. Bu durumda motorun snmasn nleyen tedbir alnmaldr..Ex-e tipi motorlarda stator sarglarnda termistr bulunmaktadr. Bu termistrlerin baland rle bir ekilde yolverme nitesine balanarak motor ar snmalara kar korunmaldr. Ex-d tipi motorlarda frekans konverterinin sonradan kullanmna msaade ediliyor ise de Ex-e tipi motorlarda msaade edilmemektedir. Yalnzca yumuak yolvericiler sonradan baz hususlara dikkat edilerek kullanlabilmektedir. Bunun sebebi ise yumuak yol vericilerin yksek gerilim retmemeleri, dk gerilim ile motora yol aldrmalardr. Frekans konverterlerinde deien frekanslar dolays ile gerilimin artma ihtimali bulunmaktadr. Prensip olarak bilinmesi gereken ve tavsiyemiz standart koyucunun baz istisnalarn dahi dikkate almadan tm exproof motorlarda dz mantk uygulanmas ynndedir. Motorlar hangi tipte korunurlar ise korunsunlar (Ex-d, Ex-e veya Ex-n) tm motorlarda
139
BLDRLER KTABI

1) Motor kofrasnda bulunan termistrler zel bir kablo ile yolverici kutusuna kadar uzatlarak zel termistr rlesine balanacak ve ar snma durumunda motorun durmas salanacaktr. 2) Basit termiklerin yerine motor koruma tabir edilen termik manyetik koruyuculu alterler kullanlacaktr. 3) Faz koruma tabir edilen ve gerilim dmn de kontrol eden rleler kullanlacaktr. 4) Frekans konverteri ve yumuak yolverici rast gele kullanlmayacak, ancak exproof motor ile birlikte sertifika alm ise ve imalat klavuzun da belirtiliyor kullanlacaktr. Bu gibi durumlarda imalatya danlmadan hibir tadilat yaplmayacaktr. Piyasada kullanlan exproof motorlarn ounun balants yukarda izah ettiimiz gibi nizami deildir. alan elektrikiler normal sanayiden geldikleri ve exproof ortam almalarnn yan sra ou vakitleri normal ortamda getii iin exproof sahada da ayn alkanlklarn devam ettirmektedirler. Bu gibi hatalarn meydana karlmas denetim (inspektion) yaparken kolay deildir. Tm motorlarn kapaklarn ap termistrlerinin olup olmadklarn ve yolverme alterlerine bal olup olmadklarn kontrol etmek ve hatta alp almadklarn denemek zaman alcdr.
4.0. KENDNDEN EMNYETL KORUMA YNTEMNDE ALINACAK LAVE NLEMLER

Kendinden emniyetlilik dier exproof koruma yntemlerinden ok farkldr. Ana dnce ark karan kaynan ortam patlatma kabiliyetini yani enerjisini snrlama prensibine dayanmaktadr. Dier koruma yntemlerinde olduu gibi ark kaynan izole etme prensibi deildir. Bu nedenle ark karabilen elektrikli yzeyler akta plak da olabilmekte, balant kablolarnda ksa devre olduunda kan arkn enerjisi etrafnda bulunan tehlikeli ortam patlatabilecek kabiliyette olmadndan, akta adi ekleme de yaplabilmektedir. Bu nedenlerle KE cihaz ve devreleri kurarken ve iletirken uyulmas gereken kurallar da dier koruma yntemlerinden ok farkldr.
4.1.0 KORUMA SEVYES b ve c OLAN TEHLKE BLGES 1 ve 2 SAHALAR

Aada patlamaya kar koruma seviyesi (EPL) b ve c olan, ATEX e gre kategori 2 ve 3 aletlerin kurulumunda dikkat edilmesi gereken konular izah edilmeye allacak olup, bu kategorideki aletler ancak tehlike blgesi 1 ve 2 (zone 1 ve zone 2) sahalara monte edilebilmektedir. Kategori 1 aletlerin tehlike blgesi 0 sahalara montajnda alnmas gereken tedbirler daha sk ve farkl olduundan ayr bir balkta ele alnacaktr. Tehlike blgesi 1 ve 2 sahalara monte edilen KE cihazlar IEC 60079-11 e uygun bir sertifikaya sahip olmal ve etiketlerinde Ex-ib veya Ex-ic iaretleri bulunmaldr. Etkisiz veya pasif elemanlarn iaretli ve sertifikal olmalar istenmemekle birlikte bu tip cihazlar da IEC 60079-11 e uygun tesis edilmek zorundadrlar. Ksaca kullanc IEC 60079-11 deki kurallar bilmek ve ona gre davranmak zorundadr.
3.3 AYDINLATMA ARMATRLER

Aydnlatma armatrleri imalatnn kullanma klavuzunda izah ettii ekilde devreye alnarak altrlr. ou armatrde ilave bir nlem almaya gerek yoktur. Yalnz floresan ampul ve elektronik balast kullanlan tm armatrler T5 ve T6 s grubu ortamlar ile ortam scakl 60 0Cyi aan yerlerde kullanlamazlar. Ayrca pimli veya vidal lambalarn balant soketleri yaltkan malzeme zerine iletken bir film kaplanarak retilmi ise bu tip ampuller imalatnn klavuzunda belirtilmedii srece kullanlamazlar.
4.1.1.BRLEK (MTEREK) CHAZLAR

KE devre ile i ie olan mterek veya birleik cihazlar var ise bu cihazlar tercihen temiz blgede bulunmaldr. Eer birleik cihaz da patlayc ortamda ise sz konusu bu cihaz bulunduu ortamn artlarna gre tesis edilmi olmak zorundadr. Birleik devreler etiketteki parantez ile belirtilmektedir. Mterek veya birleik cihaza, sarglar iersine gml termistrlerin devresi KE olan exproof bir motoru veya kumanda devresi KE olan ve temiz havada duran bir kesiciyi rnek verebiliriz. Ayrca kendisi exproof olmayp, temiz blgede duran ve kendinden emniyetlilii salayan besleme
140
BLDRLER KTABI

niteleri de birleik cihaz olarak kabul edilirler ve KE deerlendirmesine IEC 60079-11 e tabidirler. Mterek cihazn exproof olmayan terminaline balanan KE devrenin gerilimi birleik cihazn geriliminden byk olamaz. Yani KE devre sehven dier cihaza balansa bu cihaza zarar vermemelidir. Tersi durumda, birleik cihazn gerilimi KE devreye balanrsa KE devrenin barier tabir edilen korumalar bulunduundan pek zarar grmez. Ayrca KE devreyi besleyen g kaynann ksa devre akm 1.5 kA den byk olmamaldr ki, arza durumunda fazla bir akm kmasn ve mterek cihaza zarar vermesin. nk KE devreler ksa devreye mukavimdirler ve ksa devre olduunda exproof ortam tehlikeye drmezler. Mterek cihazn iletme gerilimi dk ise KE devre ile karma ihtimali yksektir. Standart koyucu IEC 60079-14 n 4.srmnde ilave maddeler getirerek bu durumu nlemeye almtr. Bu maksatla, mterek cihazn etiketindeki gerilim 250 voltun altnda ise KE devreyi monte ederken aadaki yntemlerden birinin kullanlmas istenmektedir. 1) Mterek cihazn gerilimi 50 VAC veya 120 VDCyi amyor ise SELV veya PELV sistem var demektir ki, tesis bu sistem usullerine gre deil KE devre yntemlerine gre monte edilmelidir. 2) IEC61558-2-6ya uygun bir ayrc izolasyon trafosu kullanlarak KE devre korunmaldr 3) Eer mterek cihaz IEC 60950 ve IEC 61010-1 e uygun imal edilmi ise bu tip cihazlarn terminaline dorudan balant kurulabilir. 4) KE devre dorudan pil veya bataryalar ile beslenebilir. KE cihaz veya devre toz ve suya kar en az IP20 seviyesinde korunmu olmaldr. KE cihaz ve devre belli bir renk ile dierlerinden ayrt edilebilmelidir. ou lke renk ayrm olarak ACIK MAV rengi kullanmaktadr. Sanayi tesislerinin aksine KE devrelerde SELV veya PELV devrelere tannan ayrcalklar tannma maktadr. Elektrik devresinin insan asndan gvenli olmas ile patlayc ortam asndan gvenilir olmas ayn deildir. ve konuyu detayl olarak bilmeyenleri artan bir konudur. rnein basit bir anahtar (sivi, botun, dme) mstakil olarak kullanldklarnda exproof asndan ok tehlikelidirler. nk srekli ark karmaktadrlar. Ayn cihaz KE devreye balandnda tehlikeli olmaktan kmaktadr. nk KE devre ksa devre veya ak devre olduunda ortam patlatabilecek gte enerji barndrmamaktadr. Aada ad geen cihazlar da pasif eleman olanak kabul grmektedirler: a) Anahtarlar, terminal kutusu, omik diren, baz yar iletken elemanlar b) ersindeki endktans ve kapasitans deeri bilinen enerji kaynaklar c) Gc 100 mA ve 25 mW (mili watt) amayan kk g kaynaklar. Bu gibi elemanlarn endktans ve kapasitanslar kablolarda olduu gibi KE deerlendirmesinde dikkate alnmak zorundadr. ersindeki kapasitans ve endktans KE devreyi etkilemeyen kk g kaynaklarnn sertifikasz kullanmna msaade edilmesi pek kabul edilebilir bir olay deildir. Muhtemelen kol saati gibi elektronik cihazlarn kullanm iin n grlm olabilir diye dnebiliriz. Fakat kol saatinin elektronik devresi olduundan sertifikasz olarak patlayc ortamlarda kullanlmas yasaktr.
4.1.3 KABLOLAR
KE devrede kullanlan kablolarn izolasyon test gerilimi en az 500 VAC veya 750 VDC olmal ve daha dk izoleli kablolar kullanlmamaldr. Kullanlan kablolarn damar iletken ap en az 0,1 mm olmak zorundadr. Bu ap ok ince telli kablolar iin de geerlidir. KE devrelerde kullanlan kablolarn Cc, Lc, ve Lc/ Rc sembolleri ile gsterilen empedans ve kapasitans gibi elektriki verilerinin bilinmesi gerekir. KE devre tasarmnda gerekli olan bu veriler a) Ya imalat kataloglarndan alnr b) Veya bir para kablo numunesi alnarak lm yntemi ile belirlenir. c) Veyahut bilinen yntemler ile imal edilen 2 veya 3 damarl zrhl veya zrhsz kablolarn datalar 200 pF/m, 1 H/m, 30H/ olarak alnabilir. FISCO veya FNICO sistemi kullanlmas durumun da kablo parametreleri IEC60079-27 ye uygun olmak zorundadr.
4.1.2 HANG CHAZLAR PASF veya ETKSZ ELEMANDIR

Baz cihazlar enerji depolamadklarndan KE asndan basit, etkisiz veya pasif eleman olarak kabul edilirler. Bu tip aletlerin sertifika almalarna ve zerlerinde etiketlerinin bulunmasna gerek yoktur. Exproof olayn anlalmas g hale getiren
141
BLDRLER KTABI
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas 4.1.3.1 LETKEN EKRANIN TOPRAKLANMASI

Aada belirtilen zel durumlar dnda iletken ekranl KE devre kablolarnn ekran mmkn ise tehlikeli olmayan temiz blgede bir tarafndan topraklanmaldr. Ekrann iki tarafl topraklanmas yasaktr. Ekrann deiik noktalarda topraklanmas durumunda, topraktaki potansiyel farkllklar dolays ile kablonun ekran zerinden ortam patlatabilecek gte elektrik akm dolama ihtimali vardr. Eer toprakl bir KE devre, ekranl bir kablonun iersinden geiyor ise sz konusu bu kablonun ekran KE devrenin toprakland noktada topraa balanmaldr. Kablonun dier ucunda ekran topraa balanmayacaktr. Pratikte bu duruma uymak zordur. Elektrikiler alkanlklar dolays ile metal rekor kullanlarak yaplan balantlarda farknda olmadan kablolarn her iki ucunu da topraklamaktadrlar. Aslnda duyarga tarafnda yaplan balantlarda kablonun ekran rekora getirilmemelidir. Bu durumda ise balant mekanik ynden salam olmamaktadr. Bir KE devre veya KE devrenin alt devreleri toprakl ise ve bu devre ekranl bir kablodan geiyor ise, sz konusu kablonun ekran e potansiyel kuaklamaya yine ayn ekilde bir noktadan balanmaldr. Aadaki hallerde kablo ekrannn bir noktada topraklanmasndan taviz verilebilir. a) Eer kablo ekrannn direnci yksek veya endktif enterferans (etkileim) olayna kar zel nlem alnmas isteniyor ise kablo ekran aadaki hususlara dikkat edilerek (tel zrhl kablolar da olduu gibi) birok noktada topraklanabilir. - zoleli toprak iletkeni salamdr ve normalde 4 mm2 olmas gerekirken 16 mm2 veya zeri yapda olup, pabulu balantya msait durumdadr. - zoleli toprak hatt ile toprak aras izolasyon gerilim 500 V zerindedir. - Kablonun bir ucu tehlikesiz blgede topraklanm durumdadr. b) yi bir e potansiyel kuaklama yaplm ve kablonun tehlikeli ve tehlikesiz blgede bulunan ular aras potansiyel oluma ihtimali yok ise kabloya birok noktada topraklama yaplabilir. c) Kk kondansatr kullanlarak (rnein 1nF 1500 V seramik kondansatr gibi) oklu nokta topraklamas yaplabilir. Bu durumda toplam kapasitr miktar 10 F aamamaldr. Kablo ekrannn bir tarafta topraklanmas olay baz meslektalarmza anlamsz gelebilir. Yalnz unutulmamaldr ki, burada sz edilen EKRAN elektrik devresine, ntr hattna balanarak akm iletimine katks bulunan ekrandr. Ekran zrh gibi kullanlyor ve bask devre terminaline balanmyor ise her iki taraftan da topraklanmasnn mahsuru yoktur.
4.1.3.2 ELK ZIRHIN TOPRAKLANMASI

Kullanlan KE devre kablosunun elik zrh var ise bu zrh kablonun her iki ucunda e potansiyel kuaklamaya balanmaldr. Kablo ekrannn aksine kablo dndaki koruyucu zrh her ekilde topraklanmaldr. Yer alt maderlerinde kullanlan elik zrhl kablolarda olduu gibi metal rekorlar ile kablonun her iki ucunda topraklama yaplm olur.
4.1.3.3 KABLO ve LETKENLERN YERLETRLMES 4.1.3.3.1 GENEL

KE devreler dk gerilimli olduklar iin yakn evrelerinde bulunan hava hatt veya tek damarl kablolu iletkenlerin harici elektrik ve manyetik alanlarndan etkilenebilirler. Bu etkileimi nlemek iin KE devre kablolar ya ekranl olmal veya enerji tayan dier kablolardan belli bir mesafeye yerletirilmelidirler. KE devre kablolar dier exproof alet kablolarnda olduu gibi darbelere ve yangna dayankl olduklar gibi bulunduklar ortamn fiziksel ve kimyasal artlarna da uygun olmak zorundadrlar. Bunlarn dnda, KE devre kablolar dier kablolar ile kartrlma mal ve sehven de olsa dier devrelerin elektriklerinin KE devreye girmesini nleyecek tedbirler alnmaldr. Bu maksatla renk ayrm yaplmal ve KE kablolarn d klf rengi ak mavi seilmelidir. IEC 60079-14 kullanlan kablolarn elik zrhl olmas halinde d rengi serbest brakmaktadr. nk UK ve USA gibi saz lkeler renk kotuna uymamaktadrlar. Bizce renk kotu nemlidir. Zrhl veya zrhsz KE devrelerde kullanlan kablolarn tamamnn d rengi ak mavi olmal ve dierlerinden ayrt edilebilmelidir. Ayn zamanda KE devrede kullanlan aletlerin tamamnn d ak mavi renge boyanmal ve PASSF ELEMAN larn zerine yalnzca KE devrelerde kullanlabilecei yazl olarak belirtilmelidir. Bu konu fahi hatlara neden olmakta, KE iin etkisiz eleman olan bir anahtar Ex-d tipi bir alete start butonu olarak balanmaktadr. Renk ayrmna, kontrol kabinleri, alter kutular panel, tablo ve panolarda zelikle ok dikkat edilmeli ve mavi renkli olan ntr hatt ile KE
142
BLDRLER KTABI

devre bir birlerine kartrlmamaldr. KE ve normal devrelerin yan yana olduu panolarda KE devre zel seperatrlerle ayrlmal ve alan elektrikilerin devreleri bir birlerine kartrmamas iin tedbir alnmaldr
4.1.3.3.2 LETKENLER
KE devre iletkenleri dier devre iletkenleri ile ayn kablo iersinde olamaz. oklu bir kablo iersinde hem KE ve hem de KE olmayan devre iletkenleri bulunamaz. KE devre iin ayr bir kablo ekilmesi zorunludur. Ancak KE devre dier devrenin analizi ien kullanlmak zorunda ise (g kablolarndaki kumanda ve pilot devreler gibi) KE devre dier devre ile ayn kablo iersinde bulunabilir. Genel prensip olarak KE devre iletkenleri dier devre iletkenlerinden ayr ekilir ve ayn demet iersinde bulundurulmazlar. Araya ayrc bir seperatr konulmaldr. Ancak KE devre iletkeni ekranl ise birlikte ekilmelerinin, boru veya kanal iersinde birlikte yrtlmelerinin bir mahsuru yoktur. ok damarl bir kablo iersinde birden fazla KE devre bulunmasnn bir mahsuru yoktur. Standart koyucu KE devrelerin bir birlerini etkilemeyeceini kabul etmektedir. Tehlikeli ortam patlama riski asndan doru olabilir. Fakat teknik olarak doru deildir. Ayr KE devreler ayr kablolar ile ekilmeli birbirlerine kartrlmamaldr.
4.1.4 KENDNDEN EMNYETL DEVRENN TERMNALLENMES

Kendinden emniyetli devre ile kendinden emniyetli olmayan devreler ok sk yan yana kullanlmaktadrlar. alan elektrikilerin her iki devreyi bir birine kartrmamas ve dolays ile KE devrenin bozulmamas iin nlem alnmaldr. Bu nlem aada izah edildii gibi iki ekilde alnabilir. a) KE devrenin baland terminaller dierlerinden en az 5 cm aralk braklarak dizilir. (Resim N-19b de grld gibi) b) Araya yaltkan veya toprakl iletken bir levha konularak tedbir alnabilir. Bu durumda kulanlan levha kk olmamal mmkn ise gvdenin kanarna 1.5 mm mesafeye kadar yanaabilecek ekilde iyi bir ayrma yaplmaldr. Terminale balanan canl iletken u ile toprakl metal gvde arasnda en az 3 mm mesafe olmaldr. KE terminalleri seerken bu hususa dikkat edilmelidir. Piyasada mevcut klemensler bu mesafeye uymaktadrlar. Birbirinden farkl iki ayr KE devre var ise bu devrelerin terminalleri aras da en az 6 mm mesafe bulunmaldr. KE devrelerin de birbirlerine kartrlmas arzu edilmez. Fakat bu devrelerin kendi iindeki karklk patlayc ortam tehlikeye atmaz. KE kablolarn baland terminaller dierlerinden ayrt edilebilmeli ve ak mavi renkli terminaller kullanlmaldr.
4.1.3.3.3 OKLU KABLOLARDA KULLANILMAYAN DAMARLAR

oklu kablo iersinde kullanlmayan damarlar var ise bu damarlar kablonun her iki ucunda birbirlerinden ve topraktan ayrlarak izole edilmelidir. Mterek (associated) devrelerde olduu gibi eer ayn kablo iersinde toprakl olan dier bir devre var ise, bu durumda bota duran kablo damarlar KE devrenin toprakland noktada bir ucunda topraa balanmal, dier ucunda ise bir birlerinden ayrlarak izole edilmi ekilde braklmaldr. KE devrelerde kullanlan kablolarn izolasyonu en az 500 Volta dayanmaldr. IEC 60079-14 de izolasyon testinden ve kablolarn dayanaca test geriliminden sz edilirken kablolarn iletme geriliminden bahsedilmemektedir. Bildiimiz kadar ile kablolar iletme gerilimlerinin 2.5 kat bir gerilim ile denenirler. Piyasada iletme gerilimi 300 Voltun altnda kablo olmadna gre, 500V teste ticari piyasada bulunan kablolarn tamam dayanabilmektedir.
143
BLDRLER KTABI
KE devreler iin fi piriz kullanlacak ise dierlerinden farkl olmal ve KE fii dier devre filerine girmemelidir. Buradan kan anlam, KE devrelerde mecbur olmadka fi-priz kullanlmamas ynndedir.
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas 4.1.5 KE DEVRELERN TOPRAKLANMASI

KE devre ya topraktan izoleli olarak tesis edilir veya almas icab topraklanmas gerekiyor yalnzca bir noktada ve e potansiyel kuaklamann baland noktada topraklanr. Devrenin bundan sonraki devamnda TN-S ebekede olduu gibi asla topraa balanmazlar. Aksi halde topraktan dnen akmn hangi yollar takip edecei bilinmez Bu nedenledir ki akm tayc iletken KE kablo ekranlar bir noktada topraklanr. Eer KE devre bir KE trafosu marifeti ile galvanik olarak ayrlm ise birden fazla noktada topraklama yaplabilir. Topraktan izoleli KE devrelerde statik elektriklenme dolays ile dearj tehlikesi olumamasna zen gsterilmeli ve bu maksat ile topraa 0.2 M byk diren ile balant yaplmas mahsurlu deildir. Galvanik ayarm bulunmayan KE emniyet bariyerlerinin (zener) toprak terminali ya 1) E potansiyel kuaklamaya en ksa yoldan balanmal veya 2) letkenlii yksek olan bir noktada topraklanmaldr (TN-S ebekede) Toprak hattnn evrim (loop) direnci 1 altnda olmaldr. farknda olmadan bolca hata yaplan konulardan biri de KE devre tasarm ve kurulumu konusudur. Ticari gaye ile her exproof ekipman satcs KE malzeme satmakta ve kendine gre bir tasarm veya kurgu yaparak satn gerekletirip parasn cebine atmaktadr. Bildiimiz kadar ile Trkeyede faaliyet gsteren hibir satcnn belge verme yetkisi yoktur ve alc da zaten sormamaktadr. Sorumluluk ve risk kullancda kalmaktadr. Kullanc da genellikle satcy konuyu bilen zannederek gvenmekte, tesisini rast gele kurmaktadr. Exproof bir tesisi inceleme esnasnda bu gibi hatalarn tespiti de zordur. nk KE l duyargalar minyatr yapda olduklarndan ben buradaym demezler. Yerlerinin bulunmas zor olduu gibi normal devreler ile kark olabildiklerinden balant devrelerinin dzgn olup olamadklarnn tespiti etmek zaman alcdr. Ayrca KE devreyi koruyan zener bariyerler temiz ortamda bulunduklarndan, yanlzca patlayc ortam dolaan bir inspektrn (denetleyicinin) KE devrenin detaylarn grmesi imkanszdr. KE devre ounlukla l ikaz alarm gibi kk gerilimle cihaz ve devrelerde kullanlmaktadr. Patlayc ortam konusunda her nevi risk dnp dolap kullancda kalmaktadr. malat veya satc bir ekilde mteri byle istedi veya benim nerdiim gibi kullanmam diyerek kendini kenara atabilmektedir. Bizim kullanclara nerimiz imalatdan belge istemeleridir. malatlarn sattklar aletlerin paketinde kullanma klavuzu bulunmakta ve bu klavuzda nasl kullanlaca yazldr. Bir iki elemandan oluan basit devreler iin klavuz yeterli olabilir ve ou firmalar rnekler de vermektedirler. KE devre diinde ve eleman says arttnda olay deimekte ve konuyu bilen uzmanlk gerektirmektedir KE devre elamanlar nasl seilir ve nasl tasarm ve uygulama yaplr yazmzn konusu olmadndan konuya devam edilmeyecektir.Yalnz bir fikir vermesi iin KE devrelerin nasl doruland ekil N-20 de resmedilmitir.
4.1.6 KENDNDEN EMNYETLLN NCELENMES ve DORULANMASI

Kendinden emniyetli devre oluturulmas kolaydr ve gnmzde KE bariyerlerin ucuzlamas dolays ile cazip halede gelmitir. KE devreyi oluturmak kolay olduu gibi patlayc ortam riske atmakta o kadar kolaydr. KE devre tasarm konuyu bilen uzmanlarca yaplmaldr. Eer geni kapsaml bir skada, l veya otomasyon sistemi oluturulacak ise (FISCO) ya tesis byk kurululara yaptrlmal veya exproof konusunda (KE konusunda) akreditite olmu veya onanm bir kurulutan belge istenmelidir. Bu konuda kstlayc veya zorlayc bir ynetmelik yoktur. IEC uzman belgeli kiilerce tasarm ve uygulama istemektedir. Sonuta iveren istedii gibi uygulama yapabilmektedir. Sanayide
4.2 KORUMA SEVYES EPL-a OLAN ALETLERN KURULMASI

Patlama riski yksek olan tehlike blgesi 0 (zone 0) sahalarda kullanlan Ex-ia sertifikal, a koruma seviyesinde (EPL) imal edilmi KE alet ve devreleri kurarken dier tehlike blgesi 1 ve 2 de (EPL-b ve c) uygulanan tedbirlere ilaveten aada izah edeceimiz hususlara da dikkat edilmelidir. EPL-a koruma seviyesinin tarifi biraz kark ve anlalmas zordur. stenen ana zellik koruma seviyesinin yksek olmasdr. Bu maksatla ayn anda iki arza meydana geldiinde exproof koruma
144
BLDRLER KTABI

zelliinin kaybolmamas istenmektedir. rnein Ex-ib seviyesinde korunan bir dedektr Ex-d tipi bir exproof gvde iersine yerletirildiindi EPL-a seviyesinde korunmu saylr. ncelikle tehlike blgesi 0 (zone 0) da kullanlan KE aletler IEC 60069-11 e uygun imal edilmi olmal ve etiketlerinde EPL-a seviyesinde korunduklarn belirten Ex-ia iareti yazl olmaldr. KE devrede kullanlan etkisiz elemanlar, kablolar, devrenin azami kapasitans ve endktans yine ayn standartta n grlen ia artlara uygun seilmelidir. nk ia seviyesinde istenen azami toplam empedans dierlerinden daha dktr. Alnmas gereken emniyet faktr yksektir ve dolays ile akm seviyeleri dktr. IEC 60079-11 de akm seviyeleri tablo halinde verilmektedir. Dolays ile Ex-ia seviyesinde kullanlan bariyerler daha hassas ve daha pahalldrlar. Standart koyucu yakna kadar ia ve ib seviyesi iin galvanik izolasyon istiyor idiyse de son srmlerinde bundan taviz vermitir. Ex-ib seviyesinde korunan KE aletlerde galvanik izolasyona yani trafolu g kaynana gerek kalmamtr. Bylece KE bariyerler ucuzlam ve klerek minyatrlemitir. Ancak yine de ia seviyesinde galvanik izolasyon istenmektedir. Bu izolasyon temiz blgede bulunan bir trafo ile yaplabildii gibi KE g kaynanda veya KE bariyerde de uygulanmaktadr. Genellikle KE g kaynaklar trafoludur. KE devreler dk gerilim ile altklar iin topraktan gelen kk gerilimli dalgalanmalardan etkilenebilmektedirler. Bu nedenlerle bizim kullanclara tavsiyemiz ucuza kamadan KE devrelerde daima galvanik izoleli g kaynaklar kullanmalar dorultusunda olacaktr. ster Ex-ia, isterse Ex-ib olsun tm KE devreler galvanik izoleli ve topraktan ayrlm (izolele edilmi) olmaldr. Ex-ia devrenin zor taraf devrenin kurulumunda deil yukarda izah edilen kendinden emniyetliliin dorulanmas ve tasarlanmasnda ve kullanlan aletlerin seimindedir. Tesisin kuruluu, kablolar, topraklama ve saire yukarda izah edildii gibi ib ve ic seviyeleri ile ayndr. IEC 60079-26 Zone 0 blgedeki bir aleti besleyen kablonun ya conduit iersine alnmasn veya toprak kaana kar korunmasn istemektedir. Bunun sebebi EPL-a tarifinde iki ayr bamsz korumann istenmesidir. ki ayr ve bamsz koruma uygulamas her alette mmkn deildir. Buna birka rnek verelim: 1) Yaklam ve konum anahtarlar gibi endktif vericiler (transmitter) Ex-ib koruma tipinde imal edilip reine iersine gmldklerinde (Ex-ma tipi koruma) ift korumaya sahip olmu olurlar ve aletin tamam EPL-a seviyende kurunmu olur. 2) Ex-ib olarak imal edilen LED lambalar Ex-d gvde iersine yerletirildiklerinde iki bamsz korumaya sahip olmu olurlar ve EPL-a saylrlar 3) Ex-d gvdeye yerletirilen Ex-ib korumal l sensrleri de EPL-a saylr. 4) Ex-ib aletlere kumlu koruma Ex-q tatbik edildiinde EPL-a seviyesine terfi ederler 5) Ex-mb olarak imal edilen elektro vanalar Ex-d tipi gvde iersine alndklarnda ayn ekilde a koruma seviyesine km saylrlar. 6) Ex-e tipi artrlm emniyetli korunan aletler basnlandrlm kap iensine (Ex-px) alndklarnda bir birinden bamsz iki ayr korumaya sahip olmu olurlar.
5.0. BASINLANDIRILMI KAPLAR Ex-p

Ex-p korumal basnlandrlm mahfazalar pek yaygn olmadklar gibi kurulum ve iletilmeleri de zor ve uzmanlk isteyen bir konudur. Bu konuda kurulum ve iletme esnasnda dikkat edilecek ok nokta mevcuttur. Yaygn olmad iin okuyucularmza da bir katks olmayaca dncesi ile bu konu pas geilmitir.
6.0. Ex-n TP KORUNAN ALETLER DE ALINACAK LAVE NLEMLER

Dier aletlerde olduu gibi etiketinde U iareti olan ve o aletin komponent olarak retildiini belirten muhafazalar dzgn sertifikalar ve etiketleri olmadka patlayc ortamlarda kullanlamazlar. Ark karmayan nonsparking aletler piyasada 4 alt grupta bulunmaktadrlar. Bunlar: Ex-nA; Ex-e tipi korumann hafifletilmi eklidir. Ark karmayan ve d yzeyi fazla snmayan aletlerdir. Elektrik motorlar bir rnek olarak verilebilir. Ex-nC: Ex-d tipi korunann hafifletilmi eklidir. Ark karan ksmlarn tam kapal kaba konularak arkn szmas nlenmektedir. Byk gl alter ve kesicilerde deil ufak gl akm 16 amperi ve hacmi 20 cm3 amayan anahtarlarda uygulanmakta ve piyasada hermetik kapal olarak ad adlandrlmaktadr. Ex-nR; Havalanmas snrl olan ve dolays ile patlayc gazn girmesi snrlandrlm olan
145
BLDRLER KTABI

aletlerdir. Aydnlatma armatrlerinde tatbik edilmektedir. Ex-nL: Ex-ib tipi korumann hafifletilmi bir eklidir. Enerjisi snrlanm devrelerdir ve gnmzde kendinden emniyetlilik uygulamasnn c katagorisi olarak IEC 60079-11 de yerini almtr ve Ex-ic ile edeerdir. IEC 60079-15 kapsamndan karlmtr. Ex-nP: Bilinen basnl korumann (Ex-p) basitletirilmi ve uygulama artlar hafifletilmi bir versiyonudur. IEC 60079-2 de Ex-pz ad altnda basnl korumann nc kategorisi olarak bu standart kapsamna alnmtr
MOTORLARIN ALIMA ARALIKLARI

S1 Uzun sreli alma
S2
Ksa sreli alma
S3
Kesikli periyodik alma
MOTORLAR Ex-n tipi nonsparking aletler ancak tehlike blgesi 2 ortamlarda kullanlabilmektedirler. Standart koyucu bu aletleri de IEC 60069-0 de n grlen rutin testlere tabi tuttuundan Ex-n tipi aletler ucuz olmaktan kmlar dier tip aletler ile ayn seviyeye yanamlardr. Bu aletleri ucuz klan yapm zelliklerinden ziyade onanm kurulutan AT-tip testi sertifikas istememeleri, imalatnn kendi aklamasnn (deklerasyon) yeterli olmasdr. Bu durumda kullanc olarak Ex-c seviyesinde korunan alet yerine Ex-b seviyesinde korunan alet almak daha gvenli olmaktadr. Tesisat kurulumunda dier tip aletlerden fark yoktur. Kullanlan kablo rekorlar Ex-n tipi de olabilmekte, ayn topraklama ve contalama usullerine uyulmaktadr. letme gerilimi 1000 Voltu aan Ex-n tipi korunmu elektrik motorlar alma koulu S1 ve S2 dnda rnein S3,S4 olmal ve motorun yol almas esnasnda patlayc ortamn motora sirayet etmemesi gerekir. nk byk ve yksek gerilimle motorlarda kalknma esnasnda statordan rotora statik elektrik ark atlama ihtimali vardr. Frekans konverteri veya yumuak yol verici kullanan Ex-n tipi motorlara bir istisna tannmamtr, Ex-e tipi ile edeer tutulmaktadr. Ex-e tipi korumada olduu gibi konverter veya yumuak yolverici motor ile ayn gvdede olacak, birlikte denenmi ve mterek sertifikal olacaklardr. Bu aletlerin sonradan taklmas durumunda motor sarglarndaki termistrler devreye alnarak motorun ar snmasna kar nlem alnacaktr. Motorlarn alma ekilleri aadaki tabloda zetlenmitir. nelerdir ksaca
S4
Ar kalknmal, kesikli periyodik alma. Aralkl periyodik alma, elektrikli frenlemeli Deiken yk altnda srekli alma Elektrikli frenleme ile srekli alma Periyodik deiken yk ve devir saysnda aralksz alma
S5
S6
S7
Motor sabit yk altnda sl dengeye ulaana kadar almaktadr. Durma aralklar motorun alma ssna ulamas kadar uzundur. Motor sabit ykte almakta fakat sl dengeye varmadan durdurulmaktadr. Durma sresi ise motorun ortam scaklna kadar soumasna yeterli olmaktadr. Pe pee, sabit ykte, ayn aralkta alma ve ayn aralkta durma eklinde periyodik alma durumudur. Motor alma sresince hibir zaman sl dengeye ulalamaz ve kalknma akm motorun snmasn etkileyecek dzeyde deildir. S3 de olduu gibi sabit ykte kesikli periyodik alma ekledir. S3 den fark yol alma sresi uzundur ve kalknma akm snmay etkileyecek boyuttadr. Yol almas uzun ve zor olan motorlardr. Sabit yk altnda periyodik alma durumudur. Motor hem ykl ve hem de bota alma durumundadr. Elektrik frenlemeli olan motor durmakszn alma durumundadr. Ayn aralklarla periyodik olarak sabit yk altnda veya bota hem yol alma ve hem de alma durumunda olan ve almasna hi ara verilmeyen motorlar. Sabit yk altnda periyodik aralklarla yol alma, alma ve elektrikli frenleme uygulanan hi dinlenmeyen motorlar Ara vermeksizin ve durmakszn deiken yk ve devir saylarnda pe pee aralksz alma koulu
S8
IEC nin motor alma periyotlar ile ilgili Amerikan NEMA tarifi farkldr. NEMA ok fazla ayrm yapmamakta, srekli aralkl ve zel alma gibi ksma ayrmaktadr.
146
BLDRLER KTABI
PATLAYICI ORTAM BULUNAN TESSLERDE PROJELENDRME ve RUHSAT LEMLER
Murat YAPICI Elektrik Mhendisi TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas zmir ube
e-posta: murat.yapici@emo.org.tr
ZET
Son yllarda gnlk yaantmzda enerji ihtiyalarmz karlarken kullandmz kaynaklarn eitliliindeki art ve bu kaynaklarn i ie olmas normal almada ve hata esnasnda eitli tehlikelere neden olabilmektedir. statistiklere bakldnda da Elektrik konta(ark) yangn sebeplerinin en banda yer almaktadr. Buna ramen projelendirme, yap kullanm izni ve inat ruhsat alnmas aamalarnda dikkatle incelenmesi gereken patlayc ortam oluan tesislerde Elektrik tesisatlarnn projelendirmesi, uygulanmas ve denetlenmesine ilikin bir mevzuat bulunmamaktadr. ATEX direktiflerinden uyarlanan, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ile Sanayi ve Ticaret Bakanlnn kartt ynetmelikler dnda bu konunun bir paras olan yangndan korunma hakknda, Bakanlar Kurulu tarafndan yaynlanan, Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik ise ksmen Ex-proof tesisattan bahsetmekte ise de bu ynetmelik sanayi tesislerinde iletilememektedir. Bu noktada yaplacak dzenlemelere k tutmak amacyla ilgili ynetmelikler ve standartlar gz nne alnarak gr ve neriler sunulacaktr.
piyasaya arz iin gerekli emniyet kurallar ile uygunluk deerlendirme prosedrlerine ilikin usul ve esaslar belirlemektir[2]. Bu ynetmelikler, tesislerin belli bir standarda ve bilgi birikimine gre yapld kabulyle hazrlandndan mevcut tesislerde uygulanabilirlii mmkn olmayabilir. Gerekli alt yap hazr deilse mevcut ynetmeliklerimizi uygulamak ve istenen gvenlik tedbirlerini salamak imknsz hale gelir. Bundan dolay bu tr tesislerin projelendirme aamasndan enerji msaadesine, inaat ruhsatndan yap kullanm izin belgesine kadar olan srete yaplacak dzenlemeler, mevcut ynetmeliklerin ilerliini daha salkl hale getirecektir. Patlayc ortam oluan tesislerde projelendirme ve ruhsat ilemlerini disiplin altna almak iin yaplacaklar srasyla belirtmek gerekirse; naat ruhsatndan nce tasarm aamasnda muhtemel patlayc ortam bulunan tesislerde Tehlikeli Saha Plannn TS_3491_EN_60079-10 a gre oluturulmas, Elektrik ve mekanik projelerinin, nceden oluturulmu Tehlikeli Saha Plan dikkate alnarak hazrlanmas ve ilgili onaylara Tehlikeli Saha Plan ile birlikte sunulmas, Projelendirme ve yapm aamasnda bu tr tesislerde eitimli personel altrlmas, Tesisin abonelik, yap denetim ve yap kullanm izin belgesi ilemleri aamasnda ilgili meslek odalarndan Tesisat Denetim Raporu alnmas,
GR
Patlayc ortamlarla ilgili alnacak tedbirler konusunda lkemizde yaynlanm mevzuata bakldnda, 26.12.2003 tarih ve 25328 sayl Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda ynetmelik ile 30.12.2006 tarih ve 26392 sayl Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat Ve Koruyucu Sistemler le lgili Ynetmelik bulunmaktadr. Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda ynetmeliin amac, patlayc ortamlarn tehlikelerinden alanlarn salk ve gvenliini korumak iin alnmas gereken nlemlerin belirlenmesidir[1]. Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat Ve Koruyucu Sistemler le lgili ynetmeliin amac ise, patlayc ortamlarda kullanlan tehizatn ve koruyucu sistemlerin gvenli olarak
Tehlikeli Saha Plannn Oluturulmas
Tehlikeli Saha Planlar, tesisin tamamn tasarlayan ve tehlikeli blgelerin neresi olduuna karar veren proje mellifi veya detay mhendislik hizmeti veren kii
147
BLDRLER KTABI
Mevcut tesislerin denetlenmesi ve son durum projelerinin hazrlanmas konularn en bata sralayabiliriz.

tarafndan TS_3491_EN_60079-10 Yanc Gaz ortamlarda Tehlikeli blgelerin snflandrlmas ve TS EN 60079-10-2 Yanc Toz ortamlarnda Tehlikeli blgelerin snflandrlmas standartlarna gre hazrlanmaldr. Bu standartlar tutuma riskinin deerlendirmesinde kullanlabilecek kstaslar belirlemekte ve bu riskin azaltlmas iin kullanlabilecek tasarm ve kontrol parametreleri hakknda klavuzluk bilgilerini vermektedir[3]. Blge snflandrmas, patlayc gaz ortamlarnn meydana gelebilecei yerlerde, cihazlarn bu ortamda emniyetle kullanlabilmesini temin etmek zere, cihazlarn seilmesini ve montajn kolaylatrmak amacyla, gaz gruplarn ve scaklk snflarn dikkate alarak, ortamn analiz edilmesi ve snflandrlmas metodudur[3]. Bu temel deerlendirmeler proses tesislerinin tasarm gelitirmesinin erken safhalarnda incelenmeli ve blge snflandrma almasnda birincil ncelie sahip olmaldr. Gaz Ortamnda Kullanlan Cihazlarn Onarm ve Byk Bakmlar ile TSE EN 60079-14 Tehlikeli Alanlardaki Elektrik Tesisat. Bu iki standart yine iin nasl yaplacan tarif etmekte, iin kim tarafndan yaplacan kapsam dnda tutmaktadr. IECEXin bu konuda almalar arasnda yer alan Patlayc Atmosfer iin hayta Personel Yeterlilikler Sertifikas Programnn geirilmesi ve uygulanmas zerinde allma yrtlmelidir.
Abonelik ve Yap Kullanm zni
Projelendirme
lkemizdeki mevcut ileyite abonelik ilemlerinde yap kullanma izni veya yap ruhsat aranmaktadr. Yap kullanma izni verilirken idare tarafndan yap denetim kuruluu raporu istenmektedir. Yrrlkteki Yap Denetim Kanunu gerei yap denetim kurulular, yap ruhsatnn alnd tarih ile yap kullanma izninin alnd tarih arasndaki dnemde, Bakanlktan ald izin belgesi ile denetim yapmaktadr[5]. Yap denetim kurulular; Yapnn, ruhsat ve ekleri ile mevzuata uygun olarak yaplmasn denetlemek, Yapm ilerinde kullanlan malzemeler ile imalatn proje, teknik artname ve standartlara uygunluunu kontrol etmek ve sonularn belgelendirmek, malzemeler ve imalatla ilgili deneyleri yaptrmak, Yapnn ruhsat eki projelerine uygun olarak ksmen veya tamamen bitirildiine dair ilgili idareye rapor vermekle ykmldr.
Tesisin projelendirme aamasnda ilk bavurulmas gereken klavuz Tehlikeli Saha Plandr. Gerek tesisat tasarmnda gerekse donanm seiminde bu planlarda belirtilen alanlarn koruma snfna gre ilgili tedbirler alnmal, hesaplamalar yaplmal ve donanmlar seilmeli, projeler ve malzeme listeleri buna gre oluturulmaldr. Proje mellifi patlayc ortamlardaki tesisat ve uyulmas gereken kurallarla ilgili olan ATEX direktifleri konusunda eitim alm olmaldr. Proje hazrlama ve donanm seim kstaslar Proje Aklama Raporunda belirtilmeli, inaat ruhsat ve enerji msaadesi amasnda projeler ilgili idarelere onaya sunulurken onay makam tarafndan projeler ile birlikte Tehlikeli Saha Plan da istenmelidir.
Personel
BLDRLER KTABI
Patlayc ortam oluan tesislerin kimler tarafndan tasarlanaca, kimler tarafndan projelendirilecei ve kurulumunun yaplaca gvenlik asndan ok nemlidir. Patlayc ortamlardaki elektrik tesisat farkl olduu ve zel bir bilgi birikimi gerektirdiinden konuya ilikin eitim almam bir personelin inisiyatifine brakmak doru olmayacaktr. Mevcut uygulamalarda, tecrbeye dayal bilgi birikimiyle ve iletmelerde bu tr tesisatlar hakknda bilgisi olan sorumlularn gzetiminde tesisatlar yaplmaktadr. lkemize yurt dndan ve farkl standartlarda gelen projelerle oluan bu bilgi birikimi zaman iinde gncelliini kaybedebilmektedir. Ulusal ve uluslar aras standartlarda zaman iinde ileyii daha salkl yrtebilmek adna deiiklikler yaplp yaynlanmakta, zellikle patlayc ortamlarda lkemizde yaynlanan ynetmelik ve standartlar uluslar aras standartlara dayandrldndan deiiklikler de zaman kaybetmeden idare tarafndan kabul edilmektedir. Dzenli bir eitim almayan personel doal olarak bu gelimelerden haberdar olmayacaktr. Uygulamaclar ise eski bilgi birikimlerine gvenerek yeni iler yapmaya devam edecektir. Eski bilgi birikiminin kullanlmas iletme asndan tehlike arz etmeyebilir fakat gereksiz donanm kullanm maliyetleri arttraca gibi sonrasnda ynetmeliklere uyumsuzluk asndan tesiste sknt oluturabilecektir. Bu tesisatlar projelendirecek ve yapmnda alacak uygulamaclarn ehliyetli olmas veya bu konuya ilikin eitimi alm olmas gerekmektedir. Ne yazk ki, bu konuda da hem lkemizde hem Avrupada boluklar bulunmaktadr. Dorudan ilgili olmasa da bu konuya yakn olan iki standart mevcuttur: TSE IEC 60079-19 Patlayc
Yapm sresi boyunca yap denetim kanununun uygulanmasnda, yap denetim kurulular imar mevzuat uyarnca ngrlen fenn mesuliyeti ilgili idareye kar stlenir[5]. Yapm sresince, zellikle deneti mhendisler, patlayc ortam oluan tesislerde denetim yapabilmek iin patlayc ortamlardaki tesisat ve uyulmas gereken kurallarla ilgili olan ATEX direktifleri konusunda eitim almaldrlar. Yap denetim kurulular ilgili idareye bunu belgelemelidirler. dareler de ruhsat ve yap kullanm izni aamasnda ilgili meslek odalarndan Patlayc Ortamlarda Tesisat denetim raporu istemelidir. Devreye alnan tesislerde, Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik gerei, periyodik denetimler TS EN 60079-17 Patlayc Gaz Ortamlarda Elektrik Tesislerinin Muayenesi ve Bakm standardna gre dzenli aralklarla yaplmaldr[1][4].
Mevcut Tesislerin Denetlenmesi ve Son Durum Projelerinin Hazrlanmas
Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden Korunmas Hakknda Ynetmelie gre,
alanlarn
148
Patlayc ortam oluabilecek ksmlar bulunan ve 30/6/2006 tarihinden sonra alacak iyerleri ise bu

Ynetmelikte kurulacaktr. belirtilen artlara uygun olarak hale getirilmelidir. TMMOB bnyesinde ilgili odalarn temsilcilerinden oluan bir alma grubu oluturulmaldr. Kazalar olduktan sonra deil, olmadan gerekli tedbirlerin alnmas mhendislik yaklamnn bir gerei olduundan, Tesis Denetleme ve Uygulamalar konusunda ilgili bakanlklarla ortak allarak mevzuat oluturulmal, bu tr denetimlerde ve devreye almalarda meslek odalarmz da idare tarafndan aranr hale getirilerek gelecekte iletmelerde daha gvenli alabilme imkan salanmaldr.
Patlayc ortam oluabilecek ksmlar bulunan ve 30/6/2006 tarihinden nce alm olan iyerleri, bu Ynetmeliin yaymland tarihten itibaren en ge yl iinde bu Ynetmelik hkmlerine tam olarak uygun hale getirilecektir. Patlayc ortam oluabilecek ksmlar bulunan iyerlerinde 30/6/2006 tarihinden sonra herhangi bir deiiklik, eklenti veya tadilat yapldnda, iveren bu Ynetmelik hkmlerine tam olarak uyulmasn salayacaktr[1].
KAYNAKLAR
[1.] 26.12.2003 tarihli, Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik [2.] 30.12.2006 tarihli, Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat Ve Koruyucu Sistemler le lgili Ynetmelik (94/9/AT) [3.] TS 3491 EN 60079-10 Tehlikeli Blgelerin Snflandrlmas Standard [4.] TSE IEC 60079-17 Patlayc Gaz Ortamnda Elektrik Tesislerinin Muayenesi ve Bakm Standard [5.] 13.07.2001 tarihli Yap Denetim Kanunu
Bu ynetmelie gre zellikle 2006 ylndan nce alm patlayc ortam oluan iyerlerinin idare tarafndan denetlenmesi byk nem arz etmektedir. 2006 ncesi alan tesisler incelendiinde mevcut ynetmelie uygun olmayan birok blm grlecektir. Bu tesislerin ynetmelie uygun hale getirilmesiyle birlikte son durum projesinin oluturulmas kanlmaz olacaktr. Ynetmelie uyumlu hale getirilen ve son durum projesi yaplan tesisin periyodik denetimleri de daha salkl yaplacaktr. 2006 ncesi alm iyerlerine yeni ruhsat ve yap kullanm izni veriliyormu gibi ilem yaplp ilgili meslek odalarndan Patlayc Ortamlarda Tesisat denetim raporu istenmelidir[4].
SONU
Bu kadar ok eitlilii, gelimeleri ve riskleri olan Patlayc Ortamlarda alrken daha dikkatli olunmas ve gelimelerin daha dinamik bir ekilde takip edilmesi bir zorunluluk olduundan bu konu sadece alma Bakanl ile Sanayi ve Ticaret Bakanln deil devletin dier kanun yapclarn ve denetleyicilerini de ilgilendirir hale gelmitir. Bu nedenle Patlayc Ortam oluabilecek iletmelere ruhsat, onay ve kabul yapan kurumlarn da konu hakknda bilgilenmesi ve bildiride sralanan srelerin uygulanr hale getirilmesi gerekmektedir. Elektrik Mhendisi, Kimya Mhendisi, Maden Mhendisi, Makine Mhendisi veya Petrol Mhendisi bulunmayan kurumlarn bu sreler iin personeline konu hakknda eitimler aldrmas ve ilgili meslek odalarndan yardm almas salanmaldr. Konuya ilikin sorumluluk Patlayc Ortamlarda tesisat standardna uygun yapmakla sona ermemekte, iletmeyi prosedrlere uygun altrmak ve tesisin mr boyunca denetimlerini yapmak gerekmektedir. Bu aamada meslek odalarmzn, ana ynetmeliklerinde de belirtildii gibi, lke, kamu ve meslek karlarnn gzetilmesi adna, ncelikle gvenlik asndan ortak bir alma balatmas yerinde bir karar olacaktr. zellikle Elektrik Mhendisleri Odas projelendirme ve uygulama esaslar konusunda mevzuat almalar yapmal, projenin bir paras olan Tehlikeli Blge Snflandrmasnda konunun uzman Kimya Mhendisinden gerekli bilgileri almaldr. Kimya Mhendisleri Odas, Maden Mhendisleri Odas ve Petrol Mhendisleri Odas gibi meslek odalar Patlayc Ortam oluturabilecek gaz, sv ve tozlarla ilgili yaynlar kartp ilgili meslek odalarn ve idareyi bilgilendirmeli, bu yaynlar nda proje aamasnda gerekli tedbirler alnmaldr. Bu tr tesislerde alan mhendislere, onay ve kabul makamndaki kamu grevlilerine ynelik Meslek i Srekli Eitimler dzenlenmeli ve bu eitimler zorunlu
149
BLDRLER KTABI
150
BLDRLER KTABI
Endstriyel Tesislerde Patlayc, Yanc ve Zehirli Gazlar in Gaz Alglama Sistemleri

zkan KARATA
EMO stanbul ubesi sttek stasyon Teknolojileri Mhendislii Ltd. ti
ozkan.karatas@isttek.com
zet
Endstriyel retim srelerinin gelimesiyle birlikte farkl amalarla sanayi tesislerinde kullanlan yanc, zehirli veya inert gazlar iin sznt ve kaza riski her zaman byk bir tehlike arz etmektedir. Bu szntlar sonucu yaanlan kazalarda byk maddi hasarlarn yan sra can kayplar da ska yaanmaktadr. Muhtemel kaza risklerini engellemek amacyla ilgili kurumlar uluslararas ynetmeliklere uygun olarak yasal zorunluluklar getirmilerdir. Gaz szntlar ve birikmeleri gzle grlemeyecei iin gazn yapsnn ve karakteristik zelliklerinin bilinmesi ve bunlara uygun gaz alarm sistemlerinin seilerek doru olarak yerletirilmesi ile muhtemel kaza riskleri minimum seviyeye indirilebilir.
2. Risk Durumlarna Gre Gaz eitleri

Gazlar potansiyel risk oluturma durumlarna gre temel olarak gruba ayrlrlar. Yanc Gazlar. Zehirli Gazlar. nert(Ntr) Gazlar
2.1. Yanc Gazlar ve Gaz Tespitinde Genel Kavramlar Termal bir reaksiyonun ortaya kmas iin ortamda, oksijen veya hava, ate kayna ve yanc maddenin uygun olarak bulunmas gerekir. Bu bileen ekil 1de grld gibi patlama genini oluturur.
Ate Kayna
1. Giri
Gaz, maddenin halinden biridir. Gaz halindeki maddenin younluu ok az, akkanl son derece fazladr, belirli bir ekli ve hacmi yoktur. Gaz oluturan ok saydaki molekl rastgele(random) ve kaotik(chaos) olarak srekli birbirlerine ve bulunduklar blgenin yzeyine arparlar, bu yzden gaz ad kaos(chaos) kelimesinden gelmitir. Gazlar ok hzl olarak birbirlerine karrlar, ok az bir miktar gaz serbest braklm bile olsa birka saniye iinde bulunduu ortam tamamen kaplar. Bulunduu yerde ayn younlua sahip olma karakteristii gazlarn ve yanc sv buharlarnn genel zelliidir. Btn gazlarn genileme ve skma katsaylar ayndr. Ayn scaklk ve basn altnda belirli hacimdeki herhangi bir gazn molekl says ayndr. te bu yzden gaz miktarlar genellikle hacim olarak llr. lmler yksek konsantrasyonlarda yzdesel olarak hacmen(%Vol), dk konsantrasyonlarda ise milyon adetteki partikl says (ppm V) belirtilerek yaplr. Gazlar farkl younluklarda bile olsa genlemeleri srasnda aralarnda herhangi bir ayrc blm olumaz. Havadan ar olan gazlar yer seviyesine doru, havadan hafif olan gazlar ise tavan seviyesine doru birikirler. Dk konsantrasyonlarda tavan blgesinde ar gazlara ve taban seviyesinde hafif gazlara rastlamak mmkndr.
Hava
Yanc Madde
ekil 1: Patlama geni Yanc btn sv bileiklerin ortam ssna eit veya daha dk derecelerde parlama noktalarna sahip olduu gaz buharlarnn hepsinin alt patlama snrlar olduu dnlmeli bu yzden kullanldklar yerlerde mobil veya sabit tipli gaz detektr sistemleri ile srekli izlenmelidir. Ortamda farkl patlayc/parlayc bileikler varsa izleme sistemi bunlarn tamamna ve oluturabilecekleri muhtemel bileikleri de izlemeye uygun olmaldr. Byle durumlarda kullanlan sensrlerin ortamda bulunan ve en az duyarl olunabilen bileie kalibre edilmesi tavsiye edilir. Bir gazn yanmas iin hava iinde yeterli miktarda olmas gerekir. Yanma iin havada olmas gereken en az gaz miktarna Alt Patlama Snr LEL (Low Explosion Limit) denir.
151
BLDRLER KTABI
Gaz konsantrasyonu havada hacmen belirli bir seviyenin zerine karsa ortamda yeterli miktarda Oksijen olmayaca iin patlama gereklemez buna ise st Patlama Snr, UEL (Upper Explosion Limit) denir. ekil 2de Metan gaz iin alt ve st patlama seviyeleri grlmektedir.
ateleme noktas yada yakt tutuma noktas denir. Tablo 2de baz gazlar iin ateleme nokta deerleri gsterilmitir. Gaz ve hava karmnn atelenmesi iin gerekli olan minimum enerjiye ise minimum ateleme enerjisi M.I.E(minimum ignition energy) denir. Kendinden emniyetli sistemlerin tasarlanmas bu konsepte dayanr. Bir elektronik devrenin alrken kartabilecei enerji M.I.E deerinin altna set edilemezse devrenin kendinden emniyetli olmas mmkn olmayacaktr. Btn kimyasal bileikler iin bir eik deerinin altnda kalmas halinde tutumann gereklemeyecei tutuma karakteristikleri belirlemek mmkndr. ekil 3de Hidrojen iin minimum ateleme enerji grafii grlmektedir. Tablo 2: Baz gazlar iin alt-st patlama snr, parlama noktas ve ateleme noktas deerleri
ekil 2: Alt ve st patlama snrlar Tablo 1: Baz gazlar iin patlama ve parlama noktalar Bileik Asetilen Etanol Btan Benzen LNG LPG Hidrojen Metan Propan Forml C2H2 C2H5OH C4H10 C6H6 H2, CO, CH4, Dier %20-30 Propan %70-80 Btan H2 CH4 CH3CH2CH3 Parlama Noktas C Gaz 12 Gaz <0 Gaz Gaz Gaz Gaz Gaz Yanclk %LEL 2,5 3,5 1,5 1,3 4,5 2 4 5 2,1 Asetilen Aseton Etil Alkol Btan CO Etan Etilen Hidrojen Metan ETO Propan Tolen Patlama Snr Alt st 2,5 2,2 3,3 1,9 12,5 3,0 2,7 4,0 5,0 3,0 2,1 1,2 81 13 19 8,5 74,2 12,5 36 75 15 100 9,5 7,1 Parlama Noktas
C
-20 13
-104
100 465 363 365 605 472 409 400 537 429 450 460
Ateleme Noktas
2.2. Zehirli Gazlar ve Gaz Tespitinde Genel Kavramlar Yenme, yutulma solunma veya deri yoluyla emilmesi halinde basit yaralanmalardan lme varan zararlara neden olabilecek kimyasal gazlara zehirli gazlar veya buharlar denir. Bu tip gazlara pek ok farkl ekilde maruz kalmak mmkndr. Toksik gazlara maruz kalma Zaman Arlkl Ortalama TWA(Time Weighted Average) ilkelerine gre hesaplanmaldr. Buna gre 8 saatlik i gnnde her hangi bir salk sorununa neden olmayacak durum kiinin maruz kalabilecei normal konsantrasyon olarak kabul edilir. Toksik gaz maruz kalma limitleri mesleki kurumlar tarafndan lke standartlarna gre belirlenir. Kurumlar genellikle ACGIH(American Conference of Governmental Industrial Hygienists) tarafndan belirlenmi ksa zamanl maruz kalma limitlerini STEL(Short Time Exposure Limit) referans olarak alr. ngilterede kabul edilen referanslar COSHH(Control of Substances Hazardous to Health) olarak bilinir ve HSE(Health and Safety Executive) tarafndan EH40 klavuzunda belirtilir. Klavuzdaki tanmlar yledir;
Parlayc svlarn hemen yzeyinde veya bulunduklar kaplarn iinde, yeterli buhar karabildikleri ve hava ile tutuabilir en dk scakla parlama noktas(flash point) denir. Parlama noktas dtke maddenin tutumas kolaylar. rnein parlama noktas -400 C olan benzin, parlama noktas 1110 C olan Etilenglikole (Antifriz) gre ok daha parlaycdr. Tablo 1de baz gazlar iin patlama ve parlama noktalar grlmektedir.
BLDRLER KTABI
ekil 3: Minimum ateleme enerji grafii Havayla birlemi bir bileiin herhangi bir ate kaynana gerek olmadan kendiliinden tutuabilecei minimum sya
MEL(Maximum Exposure Level) Maksimum Maruziyet Seviyesi. LTEL(Long Therm Exposure Limit) Uzun dnem maruz kalma deeri. 8 saatlik gnlk alma boyunca.
152
STEL(Short Therm Exposure Limit) Ksa dnem maruz kalma deeri. 15 dakikalk periyodu iinde maruz kalnabilecek kabul edilebilir deerdir. Almanya ve yakn lkelerde kullanlan referans sistemi MAK dr(Maximale Arbeitsplatz Konzentration). Deerler DFG tarafndan yaynlanr. MAK deerleri alanlara zarar vermeden tolere edilebilir maksimum toksik gaz deerlerini gnlk ve haftalk alma srelerine gre belirler. Amerikadaki mesleki kurulular OSHA ve NIOSHdr. USAda maruz kalma limitleri TLV(Threshold Limit Value), STEL(Short Therm Exposure Limit) ve TWA(Time Weighted Average) ile tanmlanr. TLV:alma alanndaki toksik bileiklerin salk sorunlarna yol amayaca seviye. TLV-TWA(MAK Medium): 8 saatlik ign ve 40 saatlik i haftas iin izin verilen normal maruz kalmay. TLV-STEL: 15 dakikaya kadar srekli maruz kalma durumunda izin verilen maksimum konsantrasyon. TLV-C(Ceiling): Tavan konsantrasyon, bir saniye bile maruz kalnmamas gereken deeri gsterir. Baz gazlar iin STEL ve TLV deerleri Tablo3de, maruz kalnabilecek sre ve miktara gre zarar potansiyeli Tablo 4de grlmektedir. Tablo 3: Baz gazlar iin STEL ve TLV-TWA deerleri Bileik Nitrik Asit Amonyak CO2 NO2 SO2 Klorin Florin H2S NO CO STEL 4 35 30000 5 5 1 2 15 TLV-TWA 2 25 5000 3 2 0,5 1 10 25 25 Molekl Arl 17 44 46 64 71 38 34 30 28
2.3. Duraan Gazlar ve Gaz Tespitinde Genel Kavramlar Duraan gazlarn izlenilmesine genellikle gerek duyulmaz; ihtiya sadece gazn Oksijenin yerini alma riski varsa hissedilir. Helyum, Argon ve Nitrojen bulunan laboratuarlarda, hastane NMR odalarnda muhtemel gaz szntsndan dolay ortamdaki Oksijen miktar azalr ve asfeksiye neden olur. Kuru bir ortamda havadaki normal Oksijen konsantrasyonu %20,9 seviyelerindedir. Endstriyel retim srelerinden, korozyon ve benzer reaksiyonlardan dolay ortamdaki Oksijen seviyesi azalabilir. Normal koullar altnda insan vcudu ortamdaki Oksijen seviyesi %19,5a kadar dse bile solunum problemi yaamaz. Oksijen yetersizlii en nemli ani lm nedenlerinden biridir, bu yzden riskli durumlarda ortam seviyesi srekli kontrol altnda tutularak Oksijen seviyesinin %18-19un altna dmesine izin verilmemelidir. Tablo 5de havadaki Oksijen konsantrasyonunun yetersizlii durumunda karlalabilecek potansiyel riskler grlmektedir. Ortamdaki Oksijenin eksiklii kadar fazlal da potansiyel bir tehlikedir. Yksek konsantrasyondaki Oksijen zehirleyici bir gaz haline gelir. Ayrca Oksijenin %24 seviyesine kmas ortamdaki dier maddelerin yancln arttracaktr. Bu durum zellikle lehimleme odalarnda Oksijen gaz tplerinden meydana gelen szntlardan dolay ortaya kabilmektedir. Tablo 5: Oksijen eksiklii ve etkileri % Vol 19,5 15-19 12-15 10-12 8-10 6-8 4-6 Oksijen zin verilen minimum Oksijen seviyesi almada sknt, dolam, kalp ve akcier ile ilgili skntlar. Nefes alma zorluu, kalp atlarnda uyumsuzluk, alg sknt ve bozukluklar. Nefes alma hz ve miktarnda art, dudaklarda mavileme. Beyazlaan yz, uursuzluk hali, mide bulants 8 dakika iinde %100 lm, 6 dakika iinde %50 lm 40 sn sonra koma durumu, nefes alamama, kaslma ve lm
Havadaki toksik gaz konsantrasyonu ppm deeri ile ifade edilir. Avrupadaki alternatif l birimi mg/m3tr. PPMden mg/ m3 dnm 25C ve 1 atmosfer basn altnda TLV(mg/ m3)=TLV(ppm) x molekl arl(g) 24,45 forml ile yaplabilir. Tablo 4: Baz gazlar iin maruz kalnacak sre ve zararlar
Zehirli Gaz Klorin Hidrojen Klorid Hidrojen Slfit Amonyak CO CO2 Petrol lmcl 5-10 dakika mg./l. ppm 0,7 500 4,5 3000 1,2 3,0 6,0 165 120 800 5000 5000 Zehirleyici 10-30 dakika mg./l. ppm 0,07 50 1,5 1000 0,6 1,5 2,4 90 80 400 2500 2000 Geici Zarar 30-60 dakika mg./l. ppm 0,007 5 0,15 100 0,3 0,15 1,2 55 60 200 250 1000
3. Gaz Tespitinde Kullanlan Sensr eitleri

Gelien teknoloji ile birlikte ortamda belli bir seviyenin zerinde bulunmalar halinde tehlike dourabilecek gazlarn tespiti amacyla farkl prensiplerle alan gaz sensrleri retilmitir. Tespit edilecek gaz eitlerine gre kullanlabilecek gaz sensr eitleri Tablo 6da gsterilmitir. deal bir gaz sensrnn sahip olmas gereken zellikler yle sralanabilir; Seicilik Kalibrasyon gereksinmesi Tekrarlanabilirlik Kararllk Geni lm aral Kullanm mr Tayin snr
90000 30000
30000 20000
30000 15000
153
BLDRLER KTABI
Hzl cevap zaman Hzl geriye dnme zaman Basitlik ve ucuzluk Yksek duyarllk
koullar aktif ve referans sensrde ayn etkiyi yaptklar iin wheatstone kprsnn k deeri bozulmaz.
Detektr
Tablo 6: Gazlar iin kullanlabilecek sensr teknolojileri Tespit Edilecek Gaz Sensr Teknolojisi Katalitik Termal letkenli nfrared (IR) Yariletken Elektrokimyasal Alev onizasyonlu (FID) Alev Is Analizli (FTA) Elektrokimyasal Yar letken nfrared (IR) Elektrokimyasal
D.C. G Kayna
Yanc Gazlar
Kompanzatr
ekil 5: Katalitik sensr devre yaps evresel deiiklikleri kompanze etme yetenekleri sayesinde katalitik sensrler kullanmda bir ok avantaj salarlar. Zero ve span gaz deerlerinde linearite, tekrar edilebilirlik (kalibrasyon sonras ayn deerlerin llebilmesi), yeniden retilebilirlik( ayn fabrikadan retilen ayn modelli sensrlerden ayn sonularn alnmas) bunlardan bazlardr. Katalitik sensrler bir ok yanc gazn alt patlama snrlarna(LEL) kadar tespitinde mkemmel sonular verirler. Sensrn gaza cevap verme sresi llen gaza gre deiiklik gsterir, ar (havaya gre) ve byk molekll gazlara kar cevap verme sresi daha uzundur.
Zehirli Gazlar Oksijen
Gaz alglama sistemlerinde sklkla kullanlmalarndan dolay burada Katalitik, nfrared ve Elektrokimyasal gaz sensrleri anlatlacaktr. 3.1. Katalitik Sensrler Katalitik sensrlerin almas yanc gazlarn oksidasyonu prensibine dayanr. Katalitik sensrler ekil 4de grld gibi seramik bir topak ierisine bobin eklinde sarlm Platinyum bir telden oluur. Topan yzeyi zel bir maddeyle kapldr yanc bir gazla karlatnda s veren bir oksidasyona neden olur. Topak yzeyinin almaya balamadan nce bir sre snmas gerekir. Isnma ilemi ieride bulunan tel ile gerekletirilir. Gazn sensre ulamasnn ardndan topak yzeyinde balayan oksidasyon sonucu bir s aa kar. Bu s bobinin elektriksel direncinde deiikliklere neden olur; bu deiiklikler sensrden gelen sinyaller olarak alglanr.
ekil 4: Katalitik sensr yaps
BLDRLER KTABI
Katalitik sensrler evresel faktrlerden oluabilecek yanl sinyalleri engellemek iin ierisinde bir kompanzatr ile birlikte retilirler. ekil 5te sensr ierisinde bulunan kompanzatr grlmektedir. Kompanzatr yzeyi katalizr ile kaplanmad iin gaz tespiti srasnda oksitlenme gereklemez. Is, nem ve basn deiimleri gibi evresel
ekil 6: Katalitik sensr T90 cevap sreleri Katalitik sensrlerin Metan gaz iin T90 sresi ekil 6da gsterilmitir ve genellikle 5-10 saniye olarak llr. Sensrler sinter filtreler ile korunduklar iin bu sreler bir miktar artabilmektedir.
154
kazanlr. En bilinen engelleyiciler; H2S, Klorin, Klorlanm Hidrokarbonlar ve Halojenli bileiklerdir. Zehirleyici bileikler sensrlerin duyarllnda kalc hasarlara yol aarlar, sensrn tamamen kullanlamad durumlarda oluabilmektedir. Silikon bileikleri ve Tetraetil Kurun en bilinen zehirleyicilerdir. Engelleyiciler ve zehirleyiciler gaz tespitindeki en byk problem kaynaklardr. Bu yzden gaz alarm sistemlerinin bu kirleticilere maruz kalmamasna byk zen gsterilmelidir. 3.2. nfrared Sensrler Hidrokarbon grubu gazlarn ve baz zel gazlarn, belli dalga boyundaki sourma zelliinden faydalanarak gaz konsantrasyonu lm yapan sensrlerdir. ekilde 9da baz gazlar iin emilim band gsterilmektedir. Yaplarndan dolay kullanclara bir ok avantaj salarlar. Scaklk deiimleri ve neme kar tamamen gvenilirlerdir. Zehirlenme riskleri yoktur ayn zamanda yksek seicilie sahiplerdir.
ekil 7: Ortamdaki Oksijen miktarna gre katalitik sensr k linearitesi k deerleri byk lde %100 LELe kadar lineer olmasna ramen katalitik sensrlerin bu seviyeye kadar uzun sreli kullanlmalar pek tavsiye edilmez. LEL deeri ykseldiinde ortamdaki Oksijen seviyesinde azalma olabilir. Byle bir durumda yanc gazn katalizasyonu iin yeterli Oksijen olmayabilir ve yanc gaz tam olarak tespit edilemez ve yanl lm yaplma riski ortaya kar. ekil 7de ortamda artan Metan gazna kar sensrn verdii k deeri grlmektedir. Katalitik sensrler birka dakikadan fazla yksek konsantrasyonda gaza maruz kalrsa zarar grebilir ve duyarlln kaybedebilir. Bu yzden dzenli zaman aralklarnda sensrler kontrol edilmeli ve kalibrasyon yaplmaldr.
ekil 9: Baz gazlar iin emilim band Genel olarak nfrared sensrlerin yaps ekil 10daki gibidir. IR k kayna iinde gaz bulunan bir yol boyunca optik alcya bir n gnderir. Gazn hissedilmesiyle birlikte zel dalga boylarnda gaz iinden geen IR n ile referans sinyal arasnda snm fark oluur. Gaz konsantrasyon bilgisi oluan bu snm farkllnn yorumlanmas temeline dayanr.
Sapma (mV)
Zaman (Ay)
ekil 8: Zamana gre k sapma erisi Normal alma koullarnda katalitik sensrlerin alma mrlerinin 5 yldan daha fazla olmas beklenir. Sensrlerin modeline gre her yl hassasiyetlerinden %5-10 arasnda bir azalma olur, bu yzden ve zorunlu direktiflere gre her 3-6 ay arasnda sensrlerin kontrol ve yeniden kalibrasyonu gerekmektedir. ekil 8de rnek bir katalitik sensrn zamana gre k deer sapmas grlmektedir. Katalitik sensrlerin alma performanslarn etkileyen iki unsur vardr, zehirleyiciler ve engelleyiciler. Engelleyiciler geici duyarszlklara neden olurlar. Gaza kar hassasiyet, sensrn bir sre temiz havada tutulmasnn ardndan yeniden
ekil 10: nfrared sensrlerin yaps
155
BLDRLER KTABI
Sensrler modle edilmi sinyale ihtiya duyduklar iin k kayna srekli titreimlidir. Yap iinde bulunan referans sensor tespit edilecek gazdan etkilenmemesi iin IR bant dnda tutulur. Kullanlan sensrler fotovoltaik, fotoconductive veya pyroelektrik olabilirler. Kullanlan k kayna tungsten lamba, led yada IR kayna olabilir. Baz optik elemanlar ekilde de grld gibi korozyondan etkilenmemesi iin optik yolun sonuna yerletirilirler. Ortamdaki basn deiimleri IR sensre ait iaretin Zero deerinde her hangi bir deiime neden olmaz, fakat gaza kar duyarllk basnla doru orantldr. Bu hassasiyetten dolay basn deiimlerinin olduu duruma dikkat edilmelidir. Batan dikkat edilecek uygun bir detektr tasarmyla bu etki rahatlkla minimize edilebilir. IR gaz sensrleri almas iin Oksijene ihtiya duymad iin bir ok yanc gazn(Hidrojen dnda) hacmen %100 seviyesine kadar izlenmesini mmkn klar. Uygun dalga boyu ve optik yol boyu seilerek yaplan iyi bir tasarm sonucu; hidrokarbonlarn toplam lm, bir bileik iinden seilen gazn lm, gazn kk konsantrasyonlu olmasnda ppm lm baaryla yaplabilir. Ayn dalga boyundaki farkl gazlar lm srasnda skntlara yol aabileceinden detektr konumlamalar srasnda bu duruma dikkat edilmelidir. 3.3. Elektrokimyasal Sensrler En eski elektrokimyasal sensrler, 1950 yllarnda Oksijen lmleri iin kullanlmtr. Son yllarda, snrl alan uygulamalarnda yanc gazlar ve zehirli gazlarn kontrollerinde daha seici ve yeni elektrokimyasal sensrler gelitirilmitir. En basit haliyle elektrokimyasal sensrler zayf bir elektrolit kaplamayla ayrlm alglayc ve kart olmak zere iki elektrottan meydana gelir. Bu yap likit, jel ve son zamanlarda kullanlan haliyle kat formda olabilir. ekil 12: Elektrokimyasal sensr devre yaps
Katalitik sensrlerin almas iin kk bir gce ihtiyalar vardr. ekil 12de elektrokimyasal sensrn kullanld gaz alarm devre yaps gsterilmitir. lm sonular lineer, kesin ve ok hassastr. Cevap verme sreleri 30 ila 60 saniye arasndadr. ok kk ppm deerlerinde bile lm byk bir baaryla yaplr. Elektrokimyasal sensrlerin mrleri genellikle 2-3 yl kadardr. Oksijen sensr mr hzl oksidasyon ve elektrolitin daha hzl tkenmesi nedeniyle daha ksadr ve genellikle 1-2 yldr. Sensr mrlerinin llen gaza, gazn konsantrasyonuna ve lm yaplma sklna gre deikenlik gsterebilecei unutulmamaldr. Elektrokimyasal sensrler birka yanc gaz dnda genellikle zehirli gazlarn alglanmalarnda kullanlrlar. Hidrojen ve Karbon monoksit konsantrasyonlarn alt patlama snrlarna kadar ve Oksijeni hacmen %25 seviyesine kadar lmleyebilirler. Scaklk ve nemli ortamlar sensor hassasiyetini drebilmektedir, bu yzden tasarmlarda scakl sabit tutacak dzenekler kullanlmas daha iyi lm sonular iin tavsiye edilir.
4. Gaz Kontrol Panelleri

Yanc ya da zehirli gaz alglama sistemleri sensrlerden ve bu sensrlerin bal olduu kontrol panelleri ile alarm cihazlarndan oluurlar. Sahada bulunan dedektrler, srekli izleme yaparak ortamn gaz konsantrasyonunu takip ederler. Gaz konsantrasyonu tehlikeli seviyelere ktnda, kontrol paneli programlanan alarm senaryosuna uygun tepkileri yrtr. Havalandrma sistemlerinin altrlmas, gaz kaynann ve elektriklerin kesilmesi gibi nlemler kontrol panelleri tarafndan gerekletirilir. Kontrol panelleri ile sahadaki dedektrler arasnda haberleme analog veya dijital haberleme protokolleri ile gerekletirilir. 4-20 mA, 0-20 mA ve 0-10 V balca analog haberleme protokolleridir. Dijital haberleme protokollerine rnek olarak ise HART, LON, Fieldbus, Profibus gsterilebilir. Kullanm
ekil 11: Elektrokimyasal sensr yaps
BLDRLER KTABI
ekil 11de de grld gibi elektrolit gaza kar geirgen bir membran ile d ortamdan izole edilir. Gaz difzyon ile membran geip sensre giri yaparak oksidasyonu balatr ve ortamdaki gaz konsantrasyonuna gre bir akm ortaya kar.
156
ncesinde kontrol paneli ve dedektrlerin ayn protokol kullandna dikkat edilmelidir. Gaz alglama sistemi kontrol panellerinin dier sistemlerden (PLC, SCADA) ayr tutulmasnn en temel sebebi srekliliktir. Proses kontrol ekipmanlarnda meydana gelebilecek bir arzann, gaz alglama sistemini etkilememesi gerekmektedir. letmede bir sorun olduunda gaz alglama sistemlerinin zelikle alr durumda olmas gerekmektedir. Bu durum, kontrol panellerinde dayankllk, yedekli alma, arza emniyeti ve gvenlik snf (SIL) ve performans onaylar gibi kavramlar beraberinde getirmektedir.
ekil 14deki gibi eimli tavanlarn olduu blgelerde dedektrlerin montaj ulalabilir en yksek noktann 30 cm altnda olacak ekilde yaplmaldr.
5. Kullanlmas Gereken Detektr Says ve Montaj Yerlerinin Tespiti

Kullanlacak detektr tipi belirlendikten sonra kullanlmas gereken detektr says yani kritik nokta saysnn belirlenmesi gerekir. Muhtemel btn sznt noktalarna detektr balamak ok pahal bir zm olacaktr. Bu yzden dedektrlerin yeri ve miktar seilirken aadaki koullar gz nne alnmaldr. Blge ak m kapal m? Muhtemel kaan yeri ve yaps ( younluu, basnc, hacmi, s ve uzakl) zlenecek gazn kimyasal ve fiziksel datalar, Uucu svlarn varl (bu durumda detektr bu blgeye ok yakn olmaldr.) Muhtemel hava akmlarnn varl (ieriden yaplan doal havalandrma ve dardan alnan rzgar) Scaklk etkisi ve evresel koullar. Blge iindeki insan says ve bulunduklar yerler. Muhtemel ate kaynaklarnn yerleri.
Kiri
ekil 14: Ar gazlar iin eimli tavanlarda gaz detektr yerleimi Tavanda kiri olmas halinde dedektrn montaj yaplrken tavan yzey alan ve kiri geometrisini dikkate almak gerekir. Dedektr daima kiri ile tavan arasna yerletirilmelidir.
5.1. Havadan hafif gazlar iin sensr montaj Havadan hafif gazlar iin genel detektr kullanm tavandan 30 cm aada olacak ekilde montaj yapmaktr. Ortamda kot fark olan farkl tavanlar varsa montajlar en yukarda olan blgeye yaplmaldr. Baz dedektrler alt kotta bulunan tavana konulabilir. Bu durum ekil 13de gsterilmitir.
Blge
ekil 13: Hafif gazlar iin gaz detektr yerleimi
ekil 15(a): Hafif gazlar iin hava akm durumuna gre gaz detektr yerleimi
157
BLDRLER KTABI
detektr yerletirilmesine gerek yoktur. Havadan ar gazlar iin detektr yerleimi ekil 16da gsterildii ekilde yaplmaldr.
6. Sonular
Gaz alglama sistemlerinde ama muhtemel bir kazaya sebebiyet vermeden nce sznty balad anda tespit edebilmektir. Kurulacak gaz alglama sistemi seimini belirleyecek olan pek ok kriter vardr. ncellikle sistemin hangi gaz veya gazlara kar kullanlaca belirlenmeli, daha sonra bu gazlara uygun sensr seimi yaplmaldr. Dikkat edilecek dier konular ise arazi ve/veya bina yaps, ortam scakl hava akm yn ve detektr saysdr. Gaz dedektrlerinin muhtemel sznt kayna yaknlarna yerletirilmesi uygundur fakat sznt sonras ok hzl yaylan gazlarn farkl blgelerde birikebilecei riski de gz ard edilmemelidir. Son olarak, gaz dedektrlerinde kullanlan sensr teknolojisine gre gerekli olan bakm periyotlar takip edilmeli, mmknse her 3 aylk periyotta gzle fiziksel kontroller, 6 aylk periyotta ise kalibrasyon kontrolleri yaplmaldr.
ekil 15(b): Hafif gazlar iin hava akm durumuna gre gaz detektr yerleimi Istma/havalandrma fanlarndan veya havalandrma aklklarndan kaynaklanan hava ak 0.5 m/sden bykse gaz dedektr yerleimine havalandrma ynne ve blgeye gre dikkat edilmelidir. Byle bir durumla kar karya kalnmas halinde montaj iin havalandrma uzmanndan yardm alnmaldr. Doru montaj iin ekil 15 (a) ve (b)deki konum ve mesafelerde gz nne alnmaldr. 5.2. Havadan ar gazlar iin sensr montaj Havadan ar gazlar iin genel detektr kullanm tavan seviyesinden 30 cm yukarda olacak ekilde montaj yaplmasdr. detektr montaj kolonlara yaplabilir. En az bir detektr muhtemel sznt kaynana yakn ekilde konumlandrlmaldr.
7. Kaynaklar
[1] Capelli, Raffaella Sharing our know how, Sensitron Srl [2] Hazardous gas data, NIOSH publications. [3] Hazardous gas data - Sensor calibration, NIOSH publications. [4] Instrumentation and sensor selection, NIOSH publications. [5] Yldz, Burak. Sensrler, [6] Karabrk M.Alper, Endstriyel kurulularda patlayc, yanc ve boucu gazlar iin sabit tip gaz alglama sistemleri ve kontrol teknikleri
Blge
ukur
BLDRLER KTABI
ekil 16: Ar gazlar iin detektr yerleimi Dedektrler daima en altta bulunan noktadan 30 cm yukarda konumlandrlmaldr, ortamda ukur olan blmler varsa buralara da ayrca detektr yerletirilmelidir. Muhtemel bir gaz sznt ihtimali yoksa hava akmnn olduu yerlere gaz
158
Patlayc madde retimi ve ortamlarnda Atex uygulamalarna bir yaklam;

Sleyman POLAT/Kimya Mhendisi/KMO Ankara b. suleymanpolat2009@gmail.com
zet:
Gnmzde nitro-gliserinli ve sulu-jel tabanl patlayclarn yerine ticari olarak Amonyum nitrat ve Sodyum nitrit tabanl patlayclar retilmeye balanmtr. Emlsiyon olarak adlandrlan bu yeni nesil patlayclar daha gvenli olmas ile tercih edilmektedir. Ancak bu rnlerin retimi srasnda kontrolsz snmas sonucu ortaya kacak tehlikeler gz ard edilmemelidir. Dnya zerinde bu konuda birden fazla lmle sonulanan birok kaza meydana gelmitir. Bu tip kazalarn nlenmesi iin hammaddelerin kontrolsz snmalaryla ilgili tehlikeler saptanmal ve bunlar giderici tedbirler alnmaldr. Ayrca retim ortamnda bu tedbirler alnrken Atex uygulamalar da gz nne alnmaldr. lkemizde Atex tzk ile patlayc madde retim
geitirilerek zorunluluu eksikliktir.
Atex
uygulamalar Bu bir
getirilmemitir.
1.Giri: Patlayc maddeyi, iddetli bir kimyasal reaksiyonla haline paralanarak, ani yksek olarak alanlar scaklkla birlikte byk hacimlerde gaz dnebilen biliriz. maddeler Uygulama tanmlaya
bakmndan tasnif etmeye kalktmzda; 1-tici ve balistik etkisi olan; kara av barutu, dumansz av barutu, ateleme fitili, dinamit maddeler, kapsl, av kapslleri gibi
yerleri ve depolama ile ilgili mevzuatlarda uygulamalar retim fakat zorunluluu depolar yerlerinde bulunmamaktadr.1987 ylnda yaynlanan yerlerive retim dzenlenmi
2-Tahrip gc olan; a-n patlatclar; kurun azotr, kurun flminat gibi maddeler, BLDRLER KTABI 159 tirizinat, kurun pikrat, tetrasen ve civa
alnacak tedbirler yuvarlak tanmlarla
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas b-Asl patlayclar; trinitrotoluen, tetril, dinamit, nitrogliserin, nitroseliloz, amonyum nitrat, sodyum nitrat, emlsiyon gibi maddeler 3-Piroteknik; maytaplar, enlik fiei, kestane fiei, sis bombas, ate emberi, enlik malzemeleri, iinde kara barut bulunan elence malzemeleri, oyuncak tabanca maytab, av malzemeleri, dolu-bo av fiei, sama ve kurunlar gibi maddelerdir. lkemizde devrimler ve Cumhuriyetin uygulamalar kurulu alt yap Gnmzde emlsiyon ve sivil patlayc sektrnde tip patlayc maddeler ve
nitrogliserin bazl dinamitlerin yan sra emlsiyon tip patlayclarn kapsle duyarl yemlemeye duyarl tipleri bulunmaktadr 2.Emlsiyon retimi iin zet bilgi; Emlsiyon tipi patlayclar, nitrogliserin bazl dinamitlerin retim ve kullanmnda yaanan kazalar sonunda daha gvenli patlayc retmek iin yaplan almalar sonunda patlayc faz gelitirilmitir. retimi, Emlsiyon nitrat Amonyum
dneminde yaplan ekonomik ve kltrel faaliyetlerinin gelimesini salamtr. Alt yap geliimi iin yaplan almalarda dalarn patlatlmasna htiyacn ylndan Endstrisi bnyesinde delinmesine, gerek karlanmas sonra Makine iin ve kayalarn duyulmutur. patlayc Kimya (MKEK)
zeltisinin, genellikle parafin ya tabanl iersinde dengeleyici Emlgatr yardmyla kartrlmas prensibini kapsar. Ana girdi olan Amonyum nitratn ucuz olmas, basit retim teknolojisi, az iilik maliyeti nedeni ile nitrogliserin bazl dinamitlere olmaktadr. Emlsiyon retiminde ileme scakl 95 C ve stnde scaklklardr. lk retimde yksek patlayc younlua zellii sahip emlsiyonun iin ilemi kimyasal kazanmas gre olduka ucuza mal
retiminde nceleri farkl isimlerde, 1950 Kurumunun almalar
yaplmtr.1988
ylna kadar MKEK tekelinde devam eden patlayc retiminde, ekonomide yaanan skntlar nedeniyle patlayc sektrndeki gelimelere paralel olarak ylndan yatrm itibaren yaplamamtr.1988
younluunun drlp hassaslatrlmas gerekmektedir. Sodyum nitritin Hassaslatrma kullanld
yabanc yatrmclara lkenin kaplarnn almas ile sivil patlayc retiminde ok BLDRLER KTABI hzl deiimler yaanmaya balanmtr. Bu gelimenin banda Emlsiyon tipi patlayclarn retimi gelmektedir.
gazlama sistemi ile yaplr. Patlaycnn gcn artrmak iin prosese Alminyum eklene bilir. Proses, srekli, kesikli veya her ikisinin kombinasyonu olabilir.
160
ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU Patlayc ambalajl veya yn olarak retilebilir. Nitro-gliserin ve sulu-jel tabanl patlayc retim hatt birbirinden ayr birok binadan ve her binada birden ok personelden olumaktadr. Emlsiyon retim hatt tek bir bina iersinde olmaktadr. 3.Amonyum nitrat-Sodyum nitrit; Amonyum nitrat oksitleyici madde olarak snflandrlmaktadr, ancak hapsedilmi ortamda ve sya maruz kalrsa patlar. Sodyum nitrit, amonyum nitrat gibi oksitleyici madde olarak snflandrlmtr ancak amonyum nitrat ile uyumsuzdur. Reaksiyona girdiinde Amonyum nitrit oluturarak patlayc bileik oluturur bu nedenle hassaslatrma ileminde kullanlr. Hassaslatrma ilemi kontroll yapld taktirde sorunla karlalmaz, ancak kontrol d eklemelerde ortaya kacak lokal snma emlsiyonun bozulmasna ve patlamaya neden olacaktr. Isnma riski hassaslatrmann yapld pompalar ve yksek enerjili kartrclarda meydana gelmektedir. 4.retimde alnacak tedbirler; Emlsiyon retiminde, snn yeterince dalmadan ykseldii, ylma sonucu dar alanda skma ve s birikimi patlamaya neden olur. Patlama, Emlsiyon boru hattndayken, besleme hunisinde, tankta, depoda vb. yerler snrsa meydana
gelebilir. Is, yalnzca makine arzasnn dnda, yangn, fazla snm rulman, kimyasal reaksiyon gibi birok nedenden oluabilir. Patlama sebeplerini en aza indirgemek iin; -Hammaddeler ilenecek miktardan fazla ortamda bulundurulmamal, birbirlerinden ayr tutulmaldrlar. Ayn uygulama atklar ve depolama iinde uygulanmaldr. -retim bandnda ve depolamada en az sayda yeterli eitimden geirilmi personel ile allmaldr. -alanlar olmaldr. -Yakt ve ya tanklar, herhangi yrtlma annda srm tanklarn etkileyecek konumda olmamaldr. Yakt tanklarnn gvenlik emberi olmaldr. -Pompalar besleme ve kartrclarn ve zerine silolar iin patlama annda
kullanlacak ka yollar ak ve etkili
hunileri
yerletirilmemelidir. -retim nitelerinin zerinde, emlsiyon silolar, bekleme tanklar, asmakatlar bulunmamaldr. BLDRLER KTABI 161 -Atklar, kendi muhafazalarnda ve
kartrlmadan saklanmaldr. 5.retimde Atex uygulamalar;
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas Emlsiyonlar srtnmeye, darbeye vb kar nitro-gliserin ve sulu-jele nazaran daha duyarszdr. Fakat retim aamasnda kullanlan salarlar. makinelerin Eer bir enerjilerini dolay emlsiyonlara aktararak hareket etmelerini sebepten emlsiyon hareket etmez yani akmazsa emlsiyon ktlece snmaya balar. Suyunu kaybeden emlsiyon iindeki amonyum nitrat bozulacak, azot oksitler serbest kalacaktr. Ekzotermik reaksiyonun balamas sonucunda hapsedilmi ortamda bulunan emlsiyon patlayacaktr. Srpriz olmayan sonucu engelleyebilmek iin ncelikle retimde kullanlan pompalar ve yksek enerjili kartrclar olmak zere tm makine ve tehizat Atex uygulamalar kapsamnda CE iaretli ve AT uygunluk onay olmaldr. Pompalar; -Tkanma annda almayan, -Akn olmad kuru alma veya sonlu alma diski vb.) Kartrclar; -Akn olmad durumlara kar korumal BLDRLER KTABI olmal, -Mekanik kartrclarda tork snrlayc olmaldr. ortamna kar gvenlik donanmlar olmal (termo sigorta, emniyet 6.Uygulama; a-retim; lkemizde malzemesi kanuni ve patlayc maddeler, av
benzerlerinin
retimi
aamasnda Atex uygulamalar ile ilgili mevzuat bulunmamaktadr. Muhtemel patlayc ortamda kullanlan tehizat ve koruyucu sistemler ile ilgili ynetmelik esaslarnn kullanlmasn yaplmamtr. (94/9/AT patlayc salayacak retim ),Atex direktifi retiminde dzenleme konusunda
yrrlkte olan Tekel d braklan patlayc maddelerle av malzemesi ve benzerlerinin retimi, ithali, tanmas, saklanmas, usul ve depolanmas, esaslarna sivil sat, ilikin amal kullanlmas, yok edilmesi, denetlenmesi tzk(29.09.1987)sadece
patlayc retim tesislerinin iletilmesinde alnacak nlemleri saptamaktadr. Harp silah ve mhimmat yapan sanayi tesisleri tzk kapsam dndadr. Bu tesisler kendi zel ynetmelikleri ile iletilmektedir. Sivil tesislerin yaplrken, denetimi askeri Bu ilgili bakanlklarca tesislerin sonucu ve bilgi amal dzenleme verdii konusunda
denetimi i denetim unsurlar tarafndan yaplmaktadr. tesislerin alanlarn evreye emniyeti zarar
sahibi olunmamaktadr.
162
ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU Tekel d braklan patlayclar, av malzemesi ve benzerlerinin retiminde alnacak tedbirler ilgili tzkte genel tanmlarla yaplmaktadr. Makine ve tezghlar iin, topraklanr, alet ve edevatta kvlcm olumamas iin nlemler alnr, elektrik gereken tesisatnda, cihaz zelliklere retici ve sahip ve satc kurululardan malzemelerin olduklarna ortamda bekletildiklerinde bnyelerindeki hava kabarcklar ksmen veya tamamen ayrlarak yumuar neden atelenme ve olur. zelii tuz nitrat bozulur, kartu iinde bnyesindeki Amonyum
kdnn iersine nfuz ederek bozulmaya scaklk bozunma nedenidir.32 C zerinde scaklkta patlaycnn amonyum nitrat ve bozunarak kartuun imesine
ilikin belge alnr, dosyalarnda saklanr gibi bilim d tanmlarla nlemler alnmak istenmektedir. kapsamnda AB yaplan uyum yasalar dzenlemeler
bozulmasna neden olur. Bu nedenle depolama scakl 32 C yi gememelidir. Depolamada ortamn nemi de nemlidir. Nemli ortamda braklan toz tipi dinamitler bnyesinde bulunan tuz tortulaarak sertlemeye neden olur. Amonyum nitrat neme kar son derece hassas olup nemli ortamda bozularak kekleme meydana gelir. lkemizde malzemesi patlayc ve maddeler, av
insanmz temel alarak hazrlanmad, sorunlara bilimsel zmler retmek amac ile yaplmad iin patlayclarn retim tesislerinde alnmas gereken tedbirler bilimsel verilere dayanmamaktadr. Yrrlkteki tzkte elektrikli cihazlarn Exproof sertifikal olmas nemsenmitir. Atex uygulamalar kapsamnda tm makine, tehizat ve patlayc ortamn tehlike snflar belirlenerek kullanlan malzeme uygunluunun denetlenmesi, ve ekipmann salanmas patlayc Atex ve retim
benzerlerinin
depolanmasnda Atex uygulamalar ile ilgili kanuni mevzuat bulunmamaktadr. 94/9/AT Atex direktifi esaslarnn patlayc depolanmasnda kullanlmasn salayacak dzenleme yaplmamtr. Yrrlkte olan 1987 tarihli tzk sivil amal alnacak patlayclarn depolanmasnda
ortamlarndaki gvenliin salanmas iin zorunlu bir etken olacaktr. b-Depolama; Patlayc maddeler bazen uzun sre depolarda koullar bekledikleri byk esasl nem iin depolama scak tamaktadr.
gvenlik nlemleri saptamaktadr. Harp silah ve mhimmat depolayan birimler ve TSK tzk kapsam dndadr. Bu depolar iletilmektedir. Sivil depolarn denetimi ilgili bakanlklarca yaplrken, askeri BLDRLER KTABI 163 kendi zel ynetmelikleri ile
Nitrogliserin
patlayclar
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas amal depolarn denetimi i denetim unsurlar tarafndan yaplmaktadr. Bu dzenleme sonucu depolarn uygunluu, evreye verdii zarar ve alanlarn emniyeti konusunda bilgi sahibi olunmamaktadr. Tekel d braklan patlayclar, av malzemesi ve benzerlerinin depolanmasnda alnacak tedbirler ilgili tzkte genel tanmlarla yaplmaktadr. rnein aydnlatma tesisat, Yaltlm tipteki armatrlerle yaplr denilmektedir. Depolamada kullanlan makine ve tehizatn Atex uygulamalar kapsamnda CE belgesi ve AT uygunluk onay aranma art bulunmamaktadr. Atex uygulamalar depolama standardna uygulanmamtr. Bu durum nemli bir eksikliktir. Depolama artlarnda, uygulamalar zorlamak ve gvenlik standardn ykseltmek amacyla, depolama ortamnda kullanlacak her trl makine, tehizat ve ekipmann Atexe uygunluunu zorunlu klmann nemli olduu kansndaym. 7.Sonu; Emlsiyon patlayclarn ticari retimde gelitirilmesi, retimin ve depolamann gvenliinde nemli gelime salam, lm BLDRLER KTABI ve yaralanmalarla sonulanan kazalarn azalmasn getirmitir. Bunun nedeni Emlsiyonlarn srtnme, darbe, gibi ateleme unsurlarna kar daha sar Kaynaka; [1] BEGG Andy; Hazards in Emulsiyon Explosives Manufacture and Handling,2008 [2] Madencilik blteni say 57,NisanMays 1999 [3] Nitromak dergisi, say 4,2004 [4] Muhtemel patlayc ortamda kullanlan tehizat ve koruyucu sistemler ile ilgili ynetmelik, (94/9/AT),30.12.2006 olmasdr. Ancak bu rnlerin kontrolsz snma karsndaki riskler konusunda gerekli tedbirlerin alnmas zerinde ayrca durulmaldr. Patlayc retim tesislerinde kullanlan makine, ekipmanlarn ve ortamlarn Atex uygulamalar kapsamnda CE standardna uygunluu ve AT uygunluk onaynn almas istenerek, Atex standartlarna uygun olarak kullanlmalar salanmaldr. Patlayc retim ve depolama tesislerinde alnacak tedbirleri belirleyen tze Atex uygulamalar dikkate alnarak bilimsel verilere dayanan tedbirler eklenmelidir.
164
ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU [5] Patlayc ortamlarn tehlikelerinden alanlarn korunmas hakknda ynetmelik,26.12.2003 [6] Tekel d braklan patlayc maddelerle av malzemesi ve benzerlerinin retimi, ithali, tanmas, saklanmas, depolanmas, sat, kullanlmas, yok edilmesi, denetlenmesi usul ve esaslarna ilikin tzk,29.09.1987
165
BLDRLER KTABI
166
BLDRLER KTABI
Yasal Parametrelerde Uygunsuzluk Ve Uyumsuzluk Noncomformity and Incompatibility in Legal parameters

Halil KUTLU Kimya.Mh.TMMOB/KMO m.y.k.yesi A Snf Gvenlii Uzman halilkutlu@hotmail.com
ZET: yeri Kurma zni Ve letme Belgesi Alnmasna likin Dzenlemeler Kapsamnda yeri Kurma zni Belgesi ptali Ve letme Belgesine Almnda Yeni Dzenleme Esaslar. Sanayi Ve Ticaret Bakanl Tarafndan 30.12.2006 Tarih Ve 26392 Sayl Resmi Gazetede Yaynlanan Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat Ve Koruyucu Sistemler le lgili Ynetmelik (94/9/At) ile alma ve sosyal gvenlik bakanl tarafndan 26.12.2003 tarih ve 25328 sayl resmi gazetede yaynlanan patlayc ortamlarn tehlikelerinden alanlarn korunmas hakknda ynetmelik e zamanl uygulanmasnda mevcut durum. Bunun yan sra 2004 Ylndan Gnmze Gvenlii Uzmanlnda Yaanan Karmaa ABSTRACT: The principles of workplace regulations regarding construction permit and operating license construction permit certificate of business under the new regulatory basis of cancellation and purchase of business administration certificate. Posted on 30.12.2006 by the Ministry of Industry and Trade and published in the Official newspaper No. 26392 Used Equipment and Protective Systems in Potentially Explosive Atmospheres Regulations Related to (94/9/At) with the Ministry of Labor and Social Security, published in the Official newspaper No. 25328 dated on 26.12.2003 by explosive environments, real-time implementation of the regulation on protection of workers from the dangers of the current situation In addition, to expertise the complexity involved in occupational safety from 2004 to Present
I yeri Kurma zni Ve letme Belgesi Alnmasna likin Dzenlemeler Kapsamnda yeri Kurma zni Belgesi ptali Ve letme Belgesine Almnda Yeni Dzenleme Esaslar
alma ve sosyal gvenlik bakanl tarafndan 17 aralk 2004 tarih ve 25673 sayl resmi gazetede yaynlanan iyeri kurma izni ve iletme belgesi alnmas hakknda ynetmelik uygulamalar iptal edilmitir. ptal edilen ynetmeliin uygulamada yetkin olan maddeleri BRNC BLM Ama, Kapsam, Dayanak ve Tanmlar Ama Madde 1 Bu Ynetmelik, iyerlerinin salk ve gvenlik mevzuatna ve kabul edilmi normlara uygun kurulmas ve iletilmesini salamak iin alnmas gerekli iyeri kurma izni ve iletme belgesi ile ilgili usul ve esaslar belirler. Kapsam Madde 2 Bu Ynetmelik;
a) 28/2/2004 tarihli ve 25387 sayl Resm Gazetede yaymlanan Sanayi, Ticaret, Tarm ve Orman lerinden Saylan lere likin Ynetmelikte belirtilen sanayiden saylan ilerde 10 ve daha fazla kiinin alt iyerlerini, b) alan saysna baklmakszn, 26/12/2003 tarihli ve 25328 sayl Resm Gazetede yaymlanan Kimyasal Maddelerle almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmeliin 4 nc maddesinde tanmlanan tehlikeli kimyasal maddelerin retildii, kullanld ve depoland iyerlerini, c) naat ve maden iyerleri ile ta ocaklarnn sabit tesislerini, kapsar. yeri Kurma zni Madde 5 Bu Ynetmelik kapsamnda bulunan tm iyerlerine, kurulmaya balamadan nce kurma izni alnmas zorunludur. letme Belgesi Madde 6 Kurma iznine esas tekil eden belgelere uygun olarak kurulmu olan iyerlerine, iletilmeye balanlmadan nce iletme belgesi alnmas zorunludur. yeri Kurma zni Talebinin ncelenmesi Madde 9 yerine ait kurma izni talebi, i mfettileri tarafndan incelenir. Noksanlklarn tespit edilmemesi durumunda, i mfettilerince hazrlanan rapor sonucuna gre, Blge Mdrl tarafndan dzenlenen kurma izni belgesi ile i mfettileri tarafndan onaylanan kurma iznine ait belgelerin bir nshas iyerinde saklanmak zere iverene gnderilir. kinci nsha ise Blge Mdrlnde bulunan iyeri dosyasnda saklanr. nceleme sonucu noksanlklarn tespit edilmesi durumunda ise; tespit edilen noksanlklar, ekleri ile birlikte Blge Mdrl tarafndan iverene tebli edilir. yeri kurma izni talepleri, en ok 30 gn ierisinde incelenir. yeri kurma izni incelemesinin sresi ierisinde sonulandrlamad veya dzeltilmesi ve deitirilmesi gereken durumlarn bildirilmedii hallerde iveren, kurma iznine esas alnan belgelere gre iyerini kurar. alma ve sosyal gvenlik bakanl tarafndan 04.12. 2009 tarih ve 27422 sayl resmi gazetede yaynlanan iletme belgesi hakknda ynetmelik hkmleri uygulanmaktadr. Uygulamada yetkin olan maddeler. BRNC BLM Ama, Kapsam, Dayanak ve Tanmlar Ama MADDE 1 (1) Bu Ynetmeliin amac, iletme belgesi verilmesinde uygulanacak usul ve esaslar belirlemektir. Kapsam MADDE 2 (1) Bu Ynetmelik, 3/9/2008 tarihli ve 26986 sayl Resm Gazetede yaymlanan Sanayi, Ticaret, Tarm ve Orman lerinden Saylan lere likin Ynetmelik ekinde yer
167
BLDRLER KTABI
168
BLDRLER KTABI
alan sanayiden saylan ilerin yapld, elli veya daha fazla ii istihdam edilen iyerlerini kapsar. (2) Bu Ynetmelik hkmleri; aada saylan ynetmeliklerin kapsamnda yer alan iyerlerine uygulanmaz: a) 23/12/2003 tarihli ve 25325 sayl Resm Gazetede yaymlanan Yap lerinde Salk ve Gvenlik Ynetmelii, b) 21/2/2004 tarihli ve 25380 sayl Resm Gazetede yaymlanan Yeralt ve Yerst Maden letmelerinde Salk ve Gvenlik artlar Ynetmelii, c) 22/2/2004 tarihli ve 25381 sayl Resm Gazetede yaymlanan Sondajla Maden karlan letmelerde Salk ve Gvenlik artlar Ynetmelii. letme belgesi talebi MADDE 5 (1) Bu Ynetmelik kapsamnda bulunan tm iyerlerine yeri Ama ve alma Ruhsat dzenlenmeden nce blge mdrlnden iletme belgesi alnmas zorunludur. (2) letme belgesi almak isteyen iveren veya iveren vekili, EK-1de yer alan bavuru ve beyan formu ile blge mdrlne bizzat, posta yoluyla veya elektronik ortamda mracaat eder. (3) Bavuru ve beyan formu esas alnarak bakaca bir ileme gerek kalmakszn blge mdrl tarafndan EK-2de gsterilen iletme belgesi dzenlenerek ilgiliye ayn gn iinde verilir veya gnderilir. letme belgesi verilen iyerleri, yine ayn gn ilgili i tefti grup bakanlklarna bildirilir. (4) Beyana gre verilen iletme belgesi mktesep hak dourmaz. (5) Aldnda bu Ynetmelik kapsamna girmemekle birlikte, daha sonra Ynetmelik kapsamna giren iyerleri iin iletme belgesi alnmas zorunludur. Bu durumda iveren veya iveren vekili, bu ykmlln balad tarihten itibaren en ok otuz i gn ierisinde EK-1de yer alan bavuru ve beyan formu ile blge mdrlne bizzat, posta yoluyla veya elektronik ortamda mracaat eder. letme belgesinin kesinlemesi MADDE 6 (1) letme belgesi verilen iyerleri, i mfettilerince iletme belgesi talebinden en ge ay ierisinde tefti edilir. yerinde yaplan teftite, i sal ve gvenlii asndan bavuru ve beyan formunda belirtilen hususlar incelenir. (2) Yaplan incelemede, EK-1de yer alan asgari gvenlik nlemlerine ilikin listede belirtilen hususlarn, ilgili olduklar mevzuata aykrlnn tespit edilmemesi hlinde, 5 inci maddenin nc fkrasna gre verilen iletme belgesi kesinleir. Aykrlk tespit edilmesi hlinde, aykrln giderilmesi iin iveren veya iveren vekiline ay gememek zere sre verilir. Verilen sre sonunda aykrlklarn giderilmemesi durumunda iyerinin iletme belgesi iptal edilir. (3) lk bavuru tarihinden itibaren ay ierisinde tefti edilmeyen iyerlerinin iletme belgesi kesinleir. letme belgesinin geersizlii MADDE 7 (1) letme belgesi aadaki hllerde geerliliini kaybeder. a) yerinin tanmas, b) yerinin retim ve faaliyet konusunun deimesi. (2) letme belgesinin geerliliini kaybetmesi durumunda iyerine, 5 inci ve 6 nc maddelere gre yeniden iletme belgesi alnmas zorunludur. Yrrlkten kaldrlan ynetmelik MADDE 9 (1) 17/12/2004 tarihli ve 25673 sayl Resm Gazetede yaymlanan yeri Kurma zni ve letme Belgesi Alnmas Hakknda Ynetmelik yrrlkten kaldrlmtr.
II Sanayi Ve Ticaret Bakanl Tarafndan 30.12.2006 Tarih Ve 26392 Sayl Resmi Gazetede Yaynlanan Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat Ve Koruyucu Sistemler le lgili Ynetmelik (94/9/At) ile alma ve sosyal gvenlik bakanl tarafndan 26.12.2003 tarih ve 25328 sayl resmi gazetede yaynlanan patlayc ortamlarn tehlikelerinden alanlarn korunmas hakknda ynetmelik e zamanl uygulanmaktadr.
Sanayi ve ticaret bakanl tarafndan 30.12.2006 tarih ve 26392 sayl resmi gazetede yaynlanan muhtemel patlayc ortamda kullanlan tehizat ve koruyucu sistemler ile ilgili ynetmelik (94/9/at). Uygulamada yetkin olan maddeler. BRNC BLM Ama, Kapsam, Dayanak ve Tanmlar Ama MADDE 1 (1) Bu Ynetmeliin amac; Ynetmelik kapsamna giren muhtemel patlayc ortamda kullanlan tehizatn ve koruyucu sistemlerin gvenli olarak piyasaya arz iin gerekli emniyet kurallar ile uygunluk deerlendirme prosedrlerine ilikin usul ve esaslar belirlemektir. Kapsam MADDE 2- (1) Bu Ynetmelik, muhtemel patlayc ortamlarda kullanlacak tehizat ve koruyucu sistemleri kapsar. (2) Ayrca, muhtemel patlayc ortamlar dndaki amalar iin kullanlan, ancak patlama tehlikelerine kar tehizatn ve koruyucu sistemlerin emniyetli almas iin gerekli olan veya buna katk salayan emniyet cihazlar, kumanda cihazlar ve ayarlama donanmlar da bu Ynetmelik kapsamndadr. (3) Bu Ynetmelik aadakileri kapsamaz: a) Tbbi bir ortamda kullanlan tbbi cihazlar, b) Patlama tehlikesinin sadece patlayc maddelerin veya kararsz kimyasal maddelerin bulunmasndan kaynakland yerde bulunan tehizat ve koruyucu sistemler, c) Muhtemel patlayc ortamlarn yalnzca kazayla gaz sznts sonucu nadiren oluabilecei ev ortam ve ticari olmayan ortamlarda kullanlan tehizatlar, ) Kiisel Koruyucu Donanm ile lgili Ynetmelik (89/686/AT) kapsamndaki kiisel koruyucu tehizatlar, d) zerindeki tehizatlarla birlikte ak denizde seyreden gemiler ve kydan uzaktaki seyyar niteler, e) Ulam vastalar; yalnzca yolcularn havayolu, karayolu, demiryolu veya su vastas ile tanmasna ynelik tatlar ve bunlarn rmorklar ile mallarn havayolu, karayolu, demiryolu veya su vastas ile tanmas iin tasarlanm olan nakil vastalar. Muhtemel patlayc bir ortamda kullanlacak tatlar, bu Ynetmelik kapsamndan hari tutulmaz. f) Ulusal savunma asndan gerekli olan silah, mhimmat ve sava malzemeleri. Genel Hkmler MADDE 5 (1) Tehizat, emniyet cihazlar, kumanda cihazlar ve ayarlama donanmlar, aksamlar ve koruyucu sistemler aada belirtilen artlar yerine getirir. a) Kullanm amalar gz nnde bulundurularak, bu Ynetmeliin Ek IIsinde belirtilen ve uygulanacak olan temel salk ve emniyet gereklerini karlar. b) Beraberinde Ek Xda belirtilen AT uygunluk beyan bulunan ve 8 inci maddede ngrlen CE uygunluk iaretini tayan
cihazlarn ve beraberinde 7 nci maddenin (c) bendinde belirtilen yazl uygunluk onay bulunan aksamlarn bu Ynetmeliin nc Blmnde yer alan ilgili uygunluk deerlendirme prosedrleri de dahil olmak zere bu Ynetmeliin tm hkmlerine uygun olduu kabul edilir. c) Tehizat ve koruyucu sistemler zellikli bir patlayc ortam iin tasarmlanabilir. Bu durumda, bu tehizat ve koruyucu sistemler buna gre iaretlenmelidir. b) Otomatik proseslerde amalanan alma koullarndan herhangi bir sapma meydana geldiinde, otomatik sistemle balantl ekipmana ve koruyucu sistemlere gvenlii tehlikeye atmamak artyla el ile mdahale yaplabilir olacaktr. Bu mdahaleyi sadece bu ite yektili alanlar yapacaktr. c) Sistemin acil durdurulmas halinde, biriken enerji mmkn olduu kadar abuk ve gvenli bir ekilde boaltlacak veya tehlike oluturmayacak ekilde izole edilecektir. B-Ekipmanlarn ve koruyucu sistemlerin seiminde uyulacak kriterler Risk deerlendirmesine gre hazrlanan patlamadan korunma dkmannda aksi belirtilmemesi halinde, patlayc ortam oluabilecek tm yerlerdeki ekipman ve koruyucu sistemler, 27/10/2002 tarihli ve 24919 sayl Resmi Gazete'de yaymlanarak yrrle giren Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruycu Sistemlerle lgili Ynetmelikte belirtilen kategorilere gre seilecektir. zellikle gazlar, buharlar, sisler ve tozlar iin aada belirtilen blgelerde, karlarnda verilen kategorideki ekipman kullanlacaktr. Blge 0 veya Blge 20 : Kategori 1 ekipman, Blge 1 veya Blge 21 : Kategori 1 veya 2 ekipman, Blge 2 veya Blge 22 : Kategori 1,2 veya 3 ekipman. EK-III Patlayc ortam oluabilecek yerler iin uyar iareti Patlayc ortam oluabilecek yerler iin uyar iareti aada belirtilen ekil ve renklerde olacaktr.
sorumluluklar ile alma usul ve esaslar hakknda ynetmelik iptal edilmitir. Uygulamada yetkin olan maddeler. BRNC BLM Ama, Kapsam, Dayanak ve Tanmlar Ama Madde 1- Bu Ynetmeliin amac; i gvenlii ile grevli mhendis veya teknik elemanlarn nitelikleri says, grev, yetki ve sorumluluklar, eitimleri ve alma artlar ile ilgili usul ve esaslar belirlemektir. Kapsam Madde 2- Bu Ynetmelik, sanayiden saylan, devaml olarak en az elli ii altran ve alt aydan fazla srekli ilerin yapld iyerlerini kapsar. Hukuki Dayanak Madde 3- Bu Ynetmelik, 22/05/2003 tarihli ve 4857 sayl Kanununun 82 nci maddesine dayanlrak hazrlanmtr. Tanmlar Madde 4- Bu Ynetmelikte geen; Bakanlk:alma ve Sosyal Gvenlik Bakanln, Genel Mdrlk: Sal ve Gvenlii Genel Mdrln, Gvenlii Uzman: Bakanlk tarafndan sertifikalandrlm, i gvenlii ile grevli mhendis veya teknik eleman, Mhendis: niversitelerin kimya, makine, maden, jeoloji, metalrji, endstri, elektrik, elektronik, inaat, fizik, jeofizik, bilgisayar, tekstil, petrol, uak, gemi, evre, gda mhendislii ve mimarlk blmleri ile ziraat fakltelerinin tarm makineleri blmnden mezun olanlar, Teknik Eleman: niversitelerin; i sal ve gvenlii blmleri, kimyagerlik, fizik, jeofizik ve jeoloji blmleri ile Teknik Eitim Fakltelerinden mezun olanlar, ifade eder. NC BLM Gvenlii Uzmannn Nitelikleri Gvenlii Uzmannn Nitelikleri Madde 7- Gvenlii uzman olarak grevlendirilecek mhendis veya teknik elemanlarn Bakanlka verilen i gvenlii uzmanlk sertifikasna sahip olmalar gerekir. Sertifika Snflar Madde 8- Gvenlii Uzmanl Sertifika snflar aada belirtilmitir: A Snf Gvenlii Uzmanl Sertifikas: a) sal ve gvenlii alannda en az yl tefti yapm i mfettileri ile Bakanlk Sal ve Gvenlii Merkezi Mdrlnde i sal ve gvenlii alannda en az on yl alm mhendis veya teknik elemanlara istekleri halinde, b)Kamu kurum ve kurulularnda veya zel sektrde i sal ve gvenlii ile ilgili olarak en az sekiz yl grev yaptn belgeleyen ve Bakanlka alacak snavada baarl olan mhendis veya teknik elemenlara, verilir Snavad baarl olamayanlar ikinci kez snava girme hakkna sahiptirler. Ancak, ikinci snavda da baarl olamayanlar nc kez snava girebilmek iin sertifika eitim programna katlmak zorundadrlar. B Snf Gvenlii Uzmanl Sertifikas; Kamu kurum ve kurulularnda veya zel sektirde i gvenlii ile ilgili olarak en az yl grev yaptn belgeleyen ve Bakanlka alacak sertifika eitim proramna katlan ve snavda baarl olmak kayd ile A Snf Gvenlii Uzmanl Sertifikas verilir. C Snf Gvenlii Uzmanl Sertifikas: Bakanlka dzenlenen sertifika eitim programlarna katlan ve eitim sonunda dzenlenecek snavda baarl olan mhendis veya teknik elemanlara verilir.
Uyar iaretinin belirleyici zellikleri: - gen eklinde, - Siyah kenarlar ve sar zimen zerine siyah yaz, - Sar zemin iareti alannn en az % 50'si kadar olacaktr.
alma ve sosyal gvenlik bakanl tarafndan 20.01.2004 tarih ve 25352 sayl resmi gazetede yaynlanan i gvenlii ile grevli mhendis veya teknik elemanlarn grev, yetki ve
169
BLDRLER KTABI
III 2004 Ylndan Gnmze Gvenlii Uzmanlnda Yaanan Karmaa
170
BLDRLER KTABI
C Snf Gvenlii Uzmanl Sertifikas ile en az yl grev yaptklarn belgeleyen ve Bakanlka dzenlenen eitime katlarak yaplacak snavda baarl olanlara B Snf Gvelii Uzmanl Sertifikas verilir. gvenlii uzmanlarnn sertifikalarn aldklar tarihten itibaren, 5 yllk periyotlarla, Bakanlka dzenlenen bilgi yenileme eitimine katlmalar zorunludur. Bu eitime katlmayan i gvenlii uzmanlarnn sertifikalar geersiz saylr. Eitim ve Snav MADDE 2 (1) Bu Ynetmelik, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayl Kanunu kapsamnda yer alan; a) yeri salk ve gvenlik biriminin oluturulmas veya iyeri dnda kurulu ortak salk ve gvenlik birimlerinden hizmet alnmas ile iyeri hekimi ve gereinde dier personelin grevlendirilmesi bakmndan devaml olarak en az 50 ii altrlan iyerlerini, b) gvenlii uzman mhendis veya teknik elemann grevlendirilmesi bakmndan sanayiden saylan ilerin yapld ve devaml olarak en az 50 ii altrlan iyerlerini, kapsar. Dayanak MADDE 3 (1) Bu Ynetmelik, 4857 sayl Kanununun 81 inci maddesi ile 9/1/1985 tarihli ve 3146 sayl alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanunun 2 nci maddesinin (r) bendi ve 12 nci maddesinin (k) ve (l) bentlerine dayanlarak hazrlanmtr. Tanmlar MADDE 4 (1) Bu Ynetmelikte geen: a) Bakanlk: alma ve Sosyal Gvenlik Bakanln, b) Eiticinin eitimi belgesi: Kamu kurum ve kurulular, niversiteler ve kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular ve 5580 sayl zel retim Kurumlar Kanununun yetkilendirdii kurulular tarafndan verilen eiticilerin eitimi belgesini, c) Eitim kurumlar: Kurulu kanunlarnda iyeri hekimlii ve i gvenlii uzmanl eitimlerini verme yetkisi bulunan kurum ve kurulular, niversiteleri ve Genel Mdrlke yetkilendirilen kamu kurum ve kurulularn, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularn ve zel hukuk tzel kiilerini, ) Genel Mdrlk: Sal ve Gvenlii Genel Mdrln, d) gvenlii uzman: sal ve gvenlii konularnda grev yapmak zere Genel Mdrlk tarafndan yetkilendirilen mhendis veya teknik eleman, e) yeri hekimi: sal ve gvenlii konularnda grev yapmak zere Genel Mdrlk tarafndan yetkilendirilen hekimi, f) yeri salk ve gvenlik birimi: yerinde i sal ve gvenlii hizmetlerini yrtmek zere kurulan, gerekli donanm ve personele sahip olan birimi, g) lkyardmc: 22/5/2002 tarihli ve 24762 sayl Resm Gazetede yaymlanan lkyardm Ynetmeliine gre ilkyardmc sertifikas alm kiiyi, ) Ortak salk ve gvenlik birimi: Bir veya birden fazla iyerine i sal ve gvenlii hizmetlerini vermek zere iyeri dnda kurulan, gerekli donanm ve personele sahip olan ve Genel Mdrlk tarafndan yetkilendirilen kamu kurum ve kurulularn ve zel hukuk tzel kiilerini, h) Tehlike snf: yerinin i sal ve gvenlii asndan, yaplan iin zellii, kullanlan veya ortaya kan maddeler, i ekipmanlar, retim yntem ve ekilleri, alma ortam ve
artlar ile ilgili hususlar dikkate alnarak Tehlike Snf Belirleme Komisyonu tarafndan belirlenen tehlike grubunu, ) Teknik eleman: niversitelerin fizik ve kimya blmlerinden lisans dzeyinde mezun olanlar ile teknik retmenler ve i sal ve gvenlii blm mezunlarn ifade eder. gvenlii uzmanl belgesi MADDE 56 (1) gvenlii uzmanl belgesinin snflar aada belirtilmitir: a) (A) snf i gvenlii uzmanl belgesi; Dayanak ra, Sonu olarak yasal parametrelerin uygulamalarndaki resimlerini zetlersek; A.17.12.2004 tarih ve 25673 sayl kurma izni ve iletme izin belgesi ynetmeliiyrrlkten kaldrlnca,50 kii altnda alma yerlerinde SG denetimleri de bertaraf olmutur ve sonular aada maddeler de belirtilmitir. 1.50 kii aasnda i yerlerinde i kazalar %75 dir. 2.Taeronlamay artrmtr.50 kii zerindeki i yerleri,retim alanlarn blerek ve dolaysyla alann saysn drmek zere ii taeronlara devretmektedirler.Taeron uygularnda ise sigortasz,salk raporlar olmakszn ve SG den yoksun gn birlik iiler altrabilmektedir.Bu durum ise ucuz cretli ii altrlarak emekleri smrlmektedir.Sendikalalma haklar yoktur.Taeronlama adeta kleletirmeye dntrlmektedir.Emek smrsnn de tesinde can-kan smrs de balamtr. B.Atex 100a(94/9/EC) ynergesi patlamaya kar korumal tehizat ve koruyucu sistemlerle ilgili temel salk ve gvenlik gereksimlerini salamaktr.Bu yenrge Sanayi bakanl tarafndan muhtemel patlayc ortamlarda kullanlan techizat ve koruma sistemleri ynetmeliiniile yntemleri uygulamaktadr.Atex 137 (1999/92/EC) ynerge de alma bakanlnca patlayc ortamlarn tehlikelerinde alanlarn korunmas hk ynetmelikBurada iki ayr ynetmelik;iki ayr otorite var.Ancak LPG tpne baktmzda bir btn olarak grmekteyiz.
stteki grafik tabloda alt ve st patlama snrlarn izah edersek:yanmakta olan yanc gazlar patlamaz.Ancak kapal alanda ve basnl tplerdeki yanc gazlar alt(LEL) ve st(UEL) Patlama snrlar ierisine geldiinde yani genin bir ayanda yanc gaz (doal gaz,LPG gibi),dier ayanda oksijen(O2) nin bulumasn da,nc ayakta en ufak bir kvlcm,statadik elektrik veya srtnme ss ile basnl patlarlar.te buna kimyasal patlamadenir.Metan olunca grizu patlamas da denebilir.
171
BLDRLER KTABI
Ostim ve vedik patlamalarnda baz uygunsuz grntler ve yukarda izah etmeye altmz yasal parametreler ve Bu resimlerde uygunsuzluklar irdelersek; 1.Her zaman ister alan olsun isterse vatandamzn her an bir patlamada hayatn kaybedebilir veya ar yaralanabilr. 2.vedik patlamasnda eer bitiik tiner imalatnda kullanlacak white spirit tanlar dolu olsayd(yaklak 200-300 ton) felaketin boyutu tarihe geebilirdi. 3.Oksijen tpleri yksek basnca dayanakl tplere CNG(metan arlkl)yksek basn altnda dolum yaplarak ve bu tpler 9,12,15 manifoltlu gruplar halinde sanayide youn bir uygulama alan bulmutur.CNG/LNG iin yasal parametre ve standartlarn yetersiz ve eksik olmasna ramen piyasa da kullanm uygulamasna balamtr. 4.Ostim 1.patlamasnda yerde yatk ve koruma kapa olmayan oksijen ve LPG tplerinin tehlikesinden seyreden vatandalarmz bi-haberdir.
172
BLDRLER KTABI
IV. OTURUM TESSLERDE PROJELENDRME ve RUHSAT LEMLER Oturum Bakan: Belgin Emre TRKAY ______________________________________
OTURUM BAKANI- Buyurun. SALONDAN- Hocamzn anlatt sistemler ok gzel; ancak, Trkiye'de her zaman karlatmz ve hl daha zmlemediimiz bir husustan bahsetmek istiyorum. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii 2000de yrrle girdi. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmeliinin kapsam maddesi, Maden iletmelerinde geersizdir ve tesislerde de uygulanmaz der; ancak, atfta bulunur, Baka ekil olmad mddete bu Ynetmelik geerlidir der. ATEX ierikli sistemlerde 1984 senesinde i salna ilikin uygulanmas gereken elektrikle ilgili mevzuat madde 246dan balar. Bu konularn hibirini iermez. Yeni dizayn edilecek, projesi ve fizibilite almalar hazrlanacak bir maden iletmesi olsun, gerek yeralt almalar olsun, hocamzn da belirttii gibi, 8 MWAlk trafonun, 5 MWAlk trafonun sekonder tarafnn sarm sistemi ne olacak, aklayc bir bilgi yoktur. Her elektrik mhendisi kendi abasna gre, kendi yetitii ekle gre bunu dizayn ediyor Trkiye'de. 33 MWAnn zerinde kurulu gc olan Seyitmer, 40 MWAnn zerinde kurulu gc olan Tunbilek, 25 MWAnn zerinde kurulu g olan Yataann, hepsinin elektrik sistemi farkldr. Hocamn da belirttii gibi, ayrhanda u anda 50 MWAnn stnde yk tketilir yeralt iletmelerinde. Bir sektrn trafo dizaynyla bir sektrn trafo dizayn ayn yerde farkldr. in iine ne kyor; iin iine dzenlemeler kyor. Mevzuat; mevzuat yok. Dayanak; dayanak yok. Benim projemi kontrol edecek yok. Diyor ki tzkte, Projesi onaylanmayan maden iletmeleri iletime alamaz. OTURUM BAKANI- Sorunuz varsa alalm. BLDRLER KTABI 173 SALONDAN- Bunlarn hepsi bir soru efendim. OTURUM BAKANI- Ama leden sonra panel var; bunlar orada grebiliriz.
SALONDAN- 30 senedir bu iin iindeyim, bugn bekliyorum, bu sorular soracak yer bekliyorum. OTURUM BAKANI- Panelde sorarsnz. Teekkr ederiz. Baka soru varsa, bir soru daha alalm. Sonrasnda oturum sonuna brakacaz sorular. Buyurun. AYDIN ZKAYA- Topraklamayla ilgili bir sorum olacak. Eer bir tesiste ok fazla sayda patlayc ortam varsa, elektrik ebekesinin ve tesisatnn batan ve tmden buna uygun ekilde dnlmesi, yaplmas doal; ancak, skntlardan bir tanesi, tesislerin yaygn ekilde patlayc ortama sahip olmayp, sadece bir veya iki odasnn patlayc ortam olmas. Bunun gerei olarak da, rnein kendinden korumal bir koruma benimsendiyse, topraklamann oraya gre olmas gerekmekte. Fakat tesisin genel topraklama biimi, belirtmi olduunuz ebekenin ntr, toprak, yldz, gen balantlar ou zaman bu balantya; yani kendinden gvenlinin toprak balantsna uygun olamamakta. Srf bunun iin de ayr bir toprak dzeni, elektrot aklmas vesaire byk skntlar dourmakta. Bu pratik glk karsnda zm olarak hangi tip ebekeyi ve balant biimini nerirsiniz veya yaklam ne olmal? Kendinden gvenli zellikle zon sfrda zorunlu olduu iin, baka ne tr zmler gndeme gelebilir? M. KEMAL SARI (Elektrik Yksek Mhendisi)- Aydn beyin sorusuna teekkr ederim. Dedii gibi, nemli bir konu. Koskocaman bir tesiste ufak bir yer var, oras bir tehlikeli blge. Koskocaman tesisin her tarafn o seviyeye kadar topraklayacak mym? zellikle kendinden emniyetli devre ok zel, spesifik topraklama istiyor. O zaman, bildiim kadaryla o blgenin zel topraklamas yeterli. Yine de vurguluyorum; benim bildiim kadaryla. Uzmanlarn gr fark olabilir. ok teekkr ederim. OTURUM BAKANI- Biz teekkr ederiz. BLDRLER KTABI Murat beye sorusu olan varsa, ksa ve zl bir ekilde alalm. Buyurun. ZGR CAN KORKMAZ- TBTAK MAMdan geliyorum.
174
ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU Bu zonlar konusunda dnk konumaclara da sormutum. Zon sfr, zon 1, siz bahsettiniz, bunlarn alanlar daralyor. Yani bir tesis kurduumuzda, kullanacamz ekipmann zon girilerini bulmak iin belirli bir standardmz var m, yoksa yurtdndan gelen eylere dayanarak m bu zonlar belirliyoruz? MURAT YAPICI (EMO zmir ube Ynetim Kurulu yesi)- Bir kere, dnk soruda zon sfr iin de vard. Zon sfrn alan yok zaten. Dier alan belirlemek iin de proses parametreleri verilmesi gerekiyor; yani oradaki alan tesisinizdeki basn deerleri, scaklk, ortam koullar, orada yanc ortam salayacak gaz, toz ya da sv buhar, onlarn parametreleri. Diyelim ki, 2 barda bir boru iinde hareket eden bir gazn ya da svnn szmas halinde yaylm. Onlarn hesaplar var. 60079/10 biraz tarif ediyor, ama ben elektrik mhendisi olduum iin net bilemiyorum. O gazn genleme miktar doalgazda farkl olur, LPGde farkl olur ya da benzin buharnda farkl olur. unu ifade edeyim: Tesisi dizayn eden kii size o prosesteki 5 metre civar tehlikeli zon 1 olarak addetti diyelim. Bir hesap yntemi olabilir dayana. veren olarak siz buna 6 metre dersiniz, kimse buna itiraz etmez, Bakanlk da itiraz etmez; ama bu 6 metre iinde, zon 1e uygun deil de, zon 2ye uygun bir rn kullanrsanz, o zaman banza i aarsnz. O, biraz iverenin inisiyatifinde. nk tasarlayanla birlikte hareket edilmesi gereken bir konu. M. KEMAL SARI- Bu konuda bir ey ilave etmek istiyorum. Amerika'y yeniden kefetmemize gerek yok. Zon tanmlamasnda, AEC 60079/10, sfrdan bir ey yapmak iin bir yol gsterici; ama dnyada rnekler var, rahat rahat bulabilirsiniz. Ama maalesef, genellikle Almanca kaynakl bilgiler var bu konuda, ngilizce kaynakl bilgiler az. Neden; nk Almanlar daha ok kuralc. Ksaca, Amerika'y yeniden kefetmeye gerek yok; zon tanmlamalarnda rneklere bakn. Ona gre yapmanz tavsiye ederim. Teekkr ederim. OTURUM BAKANI- Son bir soru alalm. Buyurun. AYDIN ZKAYA- ncelikle Kemal beyin sylemi olduu zme bir eletiri yneltmek istiyorum. Yabanc tesislerden veya yaplm baka yerlerden rnek almak ne yazk ki ok ok yanl. En ok skntmz olan konulardan biri bu. Almanya'da bir BLDRLER KTABI 175
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas tesis geziyorlar, oradaki arka plan nlemleri fark etmiyorlar. Orada basnlandrma olabiliyor, toz toplama olabiliyor, ok farkl arka plan nlemleri oluyor. Arkasndan geliyorlar, Trkiye'de, bunlarn hibirinin olmad kendi birimlerinde, Ama oras zon 1di; biz niye zon sfr yapyoruz? diyorlar. Peki, dierlerine baktnz m; havalandrmasn, enerji denetimlerini, iletme koullarn, insan faktrn deerlendirdiniz mi? Hayr, deerlendirmedik. Sadece cihazlarn zelliklerine baktk. Orada byle deildi diyorlar. Dolaysyla, bir rnek olabilir veya esinlenmek iin, fikir almak iin yararlanlabilir; ama kesinlikle o tesis zelinde mutlak surette bir irdeleme, bir inceleme yaplmas gerektii grndeyiz. Soruma gelince, aslnda sizden yle bir ey de bekliyordum: Elimizdeki teknik altyap, Avrupa Birlii mevzuatnn evrilmesinden ve uyarlanmasndan sonra biraz daha iyi bir konuma geldi. Fakat tmden bir mekanizma olarak; yani bunun ierisindeki denetim kurulular, eitim kurulular, yetkilendirme, btn bu mekanizmay toptan devralmadmz iin veyahut da bunu kurmadmz iin, u anda ok ciddi bir skntyla kar karyayz. Avrupa Birlii eitli direktiflerini, standartlarn yazarken, ciddi bir birikimin stne bunlar ina ediyor ve her eye bu standartlarda yer vermiyor. Mhendislik alanlar var, eitimler var, yetkilendirme mekanizmas var. Bizim burada tartmamz veya zm aramamz gereken iki temel seenek zerinden olmas gerekli diye dnyorum. Bu konudaki grnz soracam. leden sonraki panele de belki bir temel oluturabilir. u anda mevcut geerli bir mekanizmamz var; bu mekanizmann tayc ayaklar ierisinde, beenelim ya da beenmeyelim, yap denetim sistemi var, ruhsatlandrma mekanizmamz var, proje onay ve denetim mekanizmamz var. nsan yetitirme konusunda niversitelerin diplomas var, mhendis odalarnn yelikleri veya uzmanlk belgeleri var. Bunlarn zerine getirip Avrupa Birlii veya uluslararas kurallar ne kadar ina edebiliriz? Bizim elimizdeki mhendis, teknik kii, iletmeci bunlar tayabilir mi? Herhalde tayamayaca konusunda hemfikiriz. O zaman, ya bu sistemi glendireceiz, bunu tayacak hale getireceiz veya yepyeni baka bir mekanizma oluturacaz. nk bu uluslararas ve Avrupa Birliinin kurallarn tayan kiilere, kurumlara, onlarn arasndaki ilikilere, kural koyucuyla olan BLDRLER KTABI ilikilerine baktmzda, bizimkilerle hi rtmyor. Yani ayn yk tayoruz; ama biz bisikletle tayoruz, onlar trla tayorlar. OTURUM BAKANI- Sorunuzu alabilir miyiz acaba?
176
ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU AYDIN ZKAYA- Bu sunula ilgili olarak unu ak hale getirmek istiyorum: Sizce, acaba mevcut mekanizmamz eksikleri gidererek bunu tayacak hale mi getirmeliyiz; yoksa, yap denetimi gibi, mhendis odalar, mevcut mhendis diplomas, bunlar bir kenara koyup, zellikle de ATEXten balayarak, yepyeni, btn boyutlarn dikkate alan bir mekanizmam oluturmalyz? Tabii, varsa nc, drdnc seenekler de deerlendirilebilir? Teekkr ederim. MURAT YAPICI- Teekkr ederim. niversitelerin vermi olduu diplomaya kar hibir ey yapamayz, yle bir yetkimiz ya da dncemiz de yok akas. Standartlar, bildiimiz gibi, neri niteliindedir; ynetmelik haline gelince ya da lkemizde uygulanmas kabul edildikten sonra zorunluluk haline geliyor. Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii olarak, baz teknik konulardaki standartlara itiraz etme abasnda deiliz zaten. Sonuta, bilim ve mhendislik asndan baktnzda, orada bir sknt yok. leyi, burada tek bamza bizim de deitirebileceimiz bir konu deil, idarenin verecei bir karar. Birlikte alma olabilir, mevzuat yenilemeleri olabilir. O, zaman iinde geliebilecek bir ey. Uzun sredir herkes bir yeni sistem kuruyor, ama zor oluyor. u anki sistem daha hzl geliiyor bu dzende. Biz, eitime ncelik verip, meslek birlikteliini savunuyoruz; idareyle birlikte ortak bir at altnda. OTURUM BAKANI- Teekkr ederiz. Buyurun. ANIL ERDN DBEK- Bizim personellerimiz kapal atmosferlerde atmosfer testi yapyorlar. Portatif gaz detektrleriyle bir mahale girip kontrol yapmalar gerekebiliyor. Byle durumlarda onlara unu sylyorum: Eer bir yerde patlayc bir gaz varsa, bir kaynak, homojen dalmayabilir. Zaten zemin seviyesine yakn tutuyorlar portatif gaz detektrlerini. O mekan gezin diyorum. Mesela, burada bir yarm litre benzinimiz olsa, u kede asak onu, bir sre sonra yaylacak bu; ama BLDRLER KTABI 177 yaylmas zaman alacak. O yzden onlara gezin diyorum. Benim sorum u: Eer burada ak bir ey olmazsa, bu, tamamen homojen dalr m?
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas Bir sorum daha var. Bir gaz var; bir kapal hacim aldnda, tm o hacmi kaplar diyoruz hemen. Bir taraftan da diyoruz ki, Gazlarn younluundan dolay baz gazlar ar, baz gazlar hafif. Bu mantkla baktmzda, oraya ar bir gaz verdiimizde, o gaz, o balonun her tarafn kaplar m; yoksa, bir sre sonra, ar olduu iin, o gaz altta, dierleri stte mi olur? Yine bu mantkla dndmzde, mesela u an havada oksijen var, azot var; bunlarn biri dierinden arsa, birinin aada birikmesi, dierinin yukarda birikmesi gibi bir durum olurdu ki, o zaman da yaayamazdk. Yani bu havann ar olmas ve gazlarn kapal hacimlerdeki difzyonu, dalm, hangisi daha kuvvetli. Mesela, azot iin boucu gaz derler, dier gazlar iter derler. Gazlar arasnda byle bir fark var m? Teekkr ederim. ZKAN KARATA (EMO stanbul ube Ynetim Kurulu yesi)- rnein bir LPG, havadan olduka ar bir gaz ve yer seviyesinde birikiyor; ama LPGnin tavan seviyesinde de partikller dzeyinde olduu ya da 1,5 metrelerde de bulunduu grlebiliyor. Eer havadan arsa, yle bir ortam dnn; mesela burada bir kaak olduu vakit, bulabildii en ksa yoldan -ki, birikmeden sonra olacaktr bu- kendisine gre daha aa bir konuma gidecektir ve orada birikecektir. Oradaki birikmesi hacmi doldurduu vakit, daha yksek seviyelerde dalmaya balayacaktr. Ama genel olarak homojen dalmaz. uras iin yine aadan yukarya bir eim olduunu dnn; yukardan bir kaak olma durumunda bile aaya doru bir birikme olacaktr ve aada da ilk birikme anndan sonra en aa seviyede younlaacaktr. Dolaysyla, kontrollerde, zellikle tankn iine girme durumunda, eim yn tam olarak bilinmeyecei iin, her tarafn kontrol edilmesi ok daha mantkl ve salkl bir ey olacaktr. SALONDAN- Arkadamzn anlatt konu kapal alanlarda almaya giriyor. Bu konulara baktmzda, zaten kapal alana girmeden nce, lmleri nasl yapacaz? Minimum noktadan yapacaz; en alt, orta ve en st nokta. Neden derseniz, havadan ar gazlar aada birikecek, havayla younluu hemen hemen eit olanlar ortada birikecek, metan gibi gazlar da en tepede birikecek. Bunun iin, BLDRLER KTABI arkadalarmza tavsiyemiz, noktada lm yapmalar. Yani noktada lm yapmadan, arkadalarn kapal alana girmesini engellememiz gerekiyor. M. KEMAL SARI- Kapal alanlara girmeden nce, kapal alanlarn risk analizi yaplr. Risk analizi yaplmadan kapal alanlara girilmez.
178
179
BLDRLER KTABI
180
BLDRLER KTABI
PANEL ULUSAL MEVZUAT ve UYGULAMALARI Panel Yneticisi: Erdal APAIK ______________________________________________ SUNUCU- Ulusal Mevzuat ve Uygulamalar konulu paneli balatyoruz. Paneli ynetmek zere, EMO Ynetim Kurulu Yazman Sayn Erdal Apak krsye davet ediyorum. PANEL YNETCS- Merhabalar. Sempozyumumuzun bu son blmnde, deerli panelist arkadalarla birlikte, ulusal mevzuat ve uygulamalarn tartacaz. Panelist arkadalarmz krsye davet ediyorum. Sayn Murat Yapc, Elektrik Mhendisleri Odas adna katlyor. Sayn Salih Aydn, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl adna katlyor. Sayn zlem zkl, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Tefti Kurulu Bakanl adna katlyor. Sayn Grsel Eratak, TSE rn Belgelendirme Merkezi adna katlyor. Ho geldiniz diyorum. Dier oturumlar gibi zaman kstmz yok, uzun boylu tartabiliriz. Panelist arkadalar, ilk blmde kendi gr ve dncelerini aklasnlar diyorum. Daha sonra salondan sorularla birlikte bir ikinci tur szleri olacak. Sre konusunda herhangi bir kstmz yok. lk sz, burada yazlan srayla Sayn Murat Yapcya vermek istiyorum. Murat Yapc, stanbul Teknik niversitesi Elektrik Mhendislii mezunu. Otomasyon konularnda alt. 10 yldr exproof elektrik tesisat konusunda almakta. Halen Elektrik Mhendisleri Odas zmir ube Ynetim Kurulu yesi olarak grev yapmakta. Evli ve bir ocuk babas. Buyurun Murat bey. MURAT YAPICI (EMO)- Teekkr ederim Bakanm. Yakn zamanda tekrar grtk, fazla bir zaman girmedi araya. Aslnda ben, bildiri sunumunu yaparken, bu konulara biraz girmeye altm. Erdal bey, ilk sz bana verdi. Teekkr ederim. Tekrara da girmek istemiyorum, ama benzer konular. Sempozyumun alnda -hem Sanayi Genel Mdr olsun, hem TRKAK Ynetim Kurulu Bakan olsun- protokol konumalarnda, mevzuat sorunu olmadn belirtildi. Baz konumalarda da, ii sal ve i gvenlii konusunda skntl bir durumda olduumuz gerek. Tabii, burada mevzuat var, uygulama sorunu var da o yzden aslnda. Kaza raporlarna ya da istatistiklere baktnzda, bunlarn ounun eitimsizlik ve denetimsizlikten ortaya kt gzkyor. Elektrik mhendislii asndan baktmzda -sunumumda da bahsettim- iin doas gerei, elektrik mhendislii meslei olarak bizim iimiz son aamada ve ortam tehlikeye sokmayacak ekilde bir dizayn ve alma yapmamz gerekiyor. Bizim Elektrik Mhendisleri Odas iinde retilen projelere bakldnda, Proje Hazrlama Ynetmeliimiz bu konuda zel maddeler eklenerek dzeltilebilir. Mesleki olarak yaplacak dzenlemeler her meslek odasnn kendi iinde hzl bir ekilde yapabilecei bir faaliyet ve bu, gecikmeye neden vermez. nk uzun sredir yerine oturmu bir ileyi var; projelendirme, bunun onay ksm ve uygulamas eklinde. Bakanlkta bekleyen Elektrik Tesis Ynetmelii var. Ona bu konularla ilgili tekrar bir mdahil olunmas gerekiyor. O Ynetmelikteki zel blmler vard; madde 9, zel yerlerle ilgili blmler. Mesela,
181
BLDRLER KTABI

kaygan ve slak zeminler, havuz gibi yerlerden bahseden zel blmler. Tehlikeli sahalarn ya da patlayc ortamlarn olutuu tesisler eklenebilir oraya ya da mevcut u anda yrrlkte olan standartlara ve ynetmeliklere atfta bulunulabilir. Bu, hzl bir dzeltme ekli. Fakat bata da sylediim gibi, mevzuatmz aa yukar yerinde, yani iki bakanln yaynlad mevzuatlar ve bunlarla ilgili gerekli dokmanlar yeterince dzenliyor gibi. Ama dier meslek disiplinlerini de bir araya getirip, sahada bunun uygulanabilir ve denetlenebilir hale gelmesi biraz daha idarenin basksyla olacak bir ey. Biz, mesleki olarak, teknik olarak yaplmas gerekenleri burada, Sempozyumda da syledik, projelerimizde de yanstabiliyoruz. Dediim gibi, bunu her meslek odas hzl bir ekilde gerekletirir. Mevzuatn uygulanmasyla ilgili denetimi arttrmak ya da denetimin yaplmasn salamakt bir yntem. Peki, kim denetleyecek? Sahada, bu iin doasnda olan enerji kaynaklarnn bir arada kullanlmas, teknolojiyle birlikte kimyann ve dier konularn hzl gelimesi, hi ummadnz sektrlerde karnza patlayc ortam kartyor. Belki ilk defa burada renildi ekerin patlayc toz olduu, ayiei fabrikalarnda patlayc ortam olduu. O yzden, bu sahalarda denetimleri yapacak personelin eitimi sz konusu. Burada, gerek idare, gerek meslek odalar kendi zerine den grevi yapabilirler, bu konuda ortak bir alma da yrtlebilir ve baz mevzuatlarn kendi aralarnda ilikilendirilmesi, bir standarda atfta bulunmas ya da ak ve net tarifler yaplmas. Bizim karmza kan en byk sknt, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn yaynlam olduu ynetmelikte biraz yuvarlak tabirler kullanlyor. verende bir ykmllk var; iveren, bunu nasl yapacan ya da nasl yaptracan bilememekte. Kim yapacak, o da ok net deil, tarifli deil. Gelimi lke dediimiz lkelere bu standartlar Avrupadan geliyor- baktmzda, mesela, Almanyada Kimya Mhendisleri Odasnn yaynlar burada n plana kyor. Nereleri tehlikeli olabilir, nereleri olmaz ya da hangi gaz tehlikeli, hangisi deil, bunu hibir meslektamzn, hibir kamu personelinin ezbere biliyor olmas mmkn deil. Bu yaynlarn ortaklatrlp, idarelere sunulup baucu dokmanlarmz olmas gerekiyor onay srecinde. Trkiyede de benzer bir yap. TMMOBye bal meslek odalar geni bir ye ana sahiptir. lke apnda en hzl ulaabilecek yazmay ve organizasyonu gerekletirebiliyor. Bu konuda, Elektrik Mhendisleri Odasnn sekreteryasnda -Kimya veya Maden, fark etmez- yine bir ortak alma yaplabilir. Buradan, hem meslektalarmz, hem kabul grrse idaredeki personeli bir eitim, bir bilgilendirme srecinden geirebiliriz. Bu, uzun bir sre tabii, ama bunun hzlca yaplmas lazm. Dediim gibi, ynetmeliklere baktmzda, zaten gei sreci tam salkl almamakta 2006dan bu yana. Burada Sanayi Bakanlnn birtakm piyasa gzetimleri sadece rn baznda bir yararl etki gerekletirdi. Denetimlerde, sertifikal rnlerin, yani bir testten gemi ve buna gre akredite bir laboratuardan testten geip sertifikasn alm rnlerin kullanlrlnn artt bir gerek. Bunu gzlyorum sektrde. Fakat bu rn tek bana exproof bir rn. Bunun yan komponentleri var tabii. Armatr taktnz; kabloyu doru mu girdiniz, doru kablo rekoru kullanld m? Oras zon 2ydi, zon 1 mi kulland? Pahalya gelir. Zon 1di, zon 2 kullandysa, tesis tehlike altnda. rn tek bana baarl olamaz bu durumda. O yzden, burada saha denetimlerinin, i mfettilerinin ya da alma Bakanlmzn bir gayreti gerekiyor. Personel ve kadro sknts varsa karmzda, bu tesisleri risk altnda brakmadan nce, balang aamasnda, projelendirme, ruhsat gibi, en azndan tesis kurulmadan herkesin bir bilin sahibi olabilecei ve farknda olaca prosedrleri iletir hale gelip, tesis kurulmadan gvenlik tedbirleri alnp, doru bir tesisat yapldysa, denetlemesi periyodik olarak zaten zaman iinde yaplacaktr. Mesela, belediyelerin bu konuda kadrosu yetersiz olduu iin, asansr periyodik muayeneleri ve ruhsat ilemleri belediyeler tarafndan Makine Mhendisleri Odas ve bizim Odamzn grevlendirilmesiyle yaplmaktadr. Salkl bir sre iliyor. Geri biraz ynetmelikten dolay deiecek 2012de, ama ruhsat aamasnda yine bu birlikte alma devam edecek. Tehlikeli ortamlardaki bu projelerle tesislerin kurulu aamasnda, devreye alnmadan nce, enerjisi verilmeden nce byle bir denetim, bir mekanizma oluturulabilir. Bu, kamu adna da bizim zevkle yapabileceimiz bir grevdir. En azndan tesisler almadan birtakm tedbirler alnm olur. Ondan sonras gerekten iverenin sorumluluunda. veren, sadece alann eitmekle deil, biraz kendisini de eitmekle ykml bence. Grlerim bu kadar. Teekkr ederim.
182
BLDRLER KTABI

PANEL YNETCS- Sayn Murat Yapcya teekkr ediyoruz. Murat Yapc zetle, eitimsizlik ve denetimsizlikten sz etti. Eitimsizlik konusunda, zellikle odalarn ortak alma yaparak, bir bilgilendirme almalar srdrebileceini nerdi. Denetim konusunda da, sadece rnn deil; sahada denetimin nemli olduunu ve proje denetiminden balamak zere bir denetimin srdrlmesi gerektiini ifade etti. Zaten mevzuat konusu imalatlardan uygulayclara kadar, son kullanclara kadar, projecilerden dzenleyici standart konusuna kadar ok kapsaml bir konu. Konumas iin teekkr ediyorum. kinci olarak, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl adna katlm salayan Sayn Salih Aydna sz vereceim. Salih Aydn, Ankara Devlet Mhendislik Mimarlk Akademisinden 1979 ylnda makine mhendisi olarak mezun oldu. Orman Genel Mdrlnde alt. 1985ten 2006ya kadar Ky Hizmetleri Genel Mdrlnde alt. 2006dan itibaren Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl Sanayi Genel Mdrlnde ATEX 94-9 AT Ynetmeliinden sorumlu makine mhendisi olarak grev yapt. Salih Aydn, evli ve iki ocuk babasdr. Buyurun Salih bey. SALH AYDIN (Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl)- Teekkr ediyorum. Saygdeer misafirler, deerli konuklar; gvenliin salanmas hususunda, 94-9 AT Ynetmeliimizin uygulanmasnda iinde bulunduumuz durumun gemiine bakacak olursak, balangcnn 1963 tarihli Ankara Anlamasna dayandn grmekteyiz. Bu Anlamadan sonra, 1995 senesinde alnan kararlar gerei, 1/95 sayl Ortaklk Konseyi Kararna istinaden almalar balatlm. Bu Kararda, Avrupa Birliiyle aramzdaki teknik engellerin kaldrlmas ngrlmekteydi. Daha sonra 2/97 Ortaklk Konseyi Kararyla da, teknik engellerin kaldrlmasndan sonra mevzuatlarn yaknlatrlmas, yani uyumlatrlmas asndan almalara balanmtr. Bakanlmz, bu sre ierisinde, Avrupa Birliindeki mevzuatlarn lkemizde de uygulanmas iin, nce 4703 sayl Kanunda, rnlere ilikin teknik mevzuatn hazrlanmas ve uygulanmasn kartmtr. Bu, Avrupadaki 2001/95 sayl Genel rn Gvenlii Kanununun edeeri saylarak kartlmtr. Buna bal olarak da, rnlere CE iaretinin ilitirilmesi, dier ynetmelikler kartlm ve uygulamaya konulmutur. ATEX ynnden bakacak olursak, ATEX Ynetmelii Temmuz 2003 tarihinde Avrupa Birliinde uygulamaya girmitir. Bizde de 31 Aralk 2003 tarihinden uygulamaya girmi. Yani 2004 tarihinden itibaren Ynetmeliimiz zorunlu uygulamada bulunmaktadr. Bu Ynetmeliin uygulanmasyla, piyasada gvenli rn, yani Ynetmelie uygun rn kullanlmas salanmaktadr. Bu hususta, Ynetmelii uygulayacak, denetimlerini yapacak denetiler yetitirilmeye allmtr. Her sene aa yukar deneti eitimleri ve bilgileri tazeleme ynnde eitimler yapmaya almaktayz. u anda 500 akn denetimiz bulunmaktadr 81 il mdrlnde. Dier taraftan, PGD Genel Mdrl de kurulmutur Bakanlmz tarafndan. Ynetmeliin uygulamasnda, rnlerin gvenli olmas iin belli artlar var. Bildiiniz gibi, ATEX Ynetmelii dier ynetmeliklerden farkl bir ynetmeliktir. ATEX Ynetmeliindeki bir rn, dier birka tane ynetmelii de kapsayabilmektedir. ATEX Ynetmeliine uygunsa, en byk tehlike neredeyse ona gre deerlendirme yapldnda, ATEX Ynetmeliine uygun olan bir rn dier ynetmelie de uygun addedilmektedir. Yani onun sisteminde grev alan onaylanm kurulular da, reticiler de bundan sorumludur. Ynetmeliin uygulamasna ve rn belgelendirmesine ynelik olarak Avrupa Birliinde de baz amaz noktalar grlm ve bunun dzeltilmesi iin, 2/17 2009 Mandatory denilen bir kayt kartlmtr. Bu kayt dorultusunda, biri 765/2008, dieri de bunlarn kararlar olan 768/2008 kartlmtr. Bunlar dorultusunda, ATEX Ynetmelii de dahil olmak zere 10 tane ynetmelikte deiikliklere gidilecektir. Bu deiiklikler 2012 ylnn sonunda tamamlanacak. Bu dzenleme ierisinde, onaylanm kurulu atamalarnda yine deiiklikler vardr; yani akreditasyonu ngrmektedir. Tam ifadeyle Akredite olmu olmas lazm demiyor, ama dolayl yoldan oraya gelmi oluyor; nk baka trl
183
BLDRLER KTABI

yaplma imkan yoktur. ok snrlayc hatlar koymaktadr. Yani akredite olmak zorundadr bir onaylanm kurulu. Ynetmeliin uygulamalarnda, denetilerimiz vastasyla bu denetim uygulamalarn yapmaktayz. Tabii, bunun bir dier aya da alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlmzn uygulamakta olduu, Avrupa Birliinde 99/92 denilen; bizde de direkt adyla telaffuz edilen, patlayc ortamlarda alan iilerin ve ortamn gvenliini salayan ynetmelik vardr. Daha iyi sonu almak iin, bu ikisinin birlikte deerlendirilmesinde fayda grmekteyim. Ynetmeliimizin bir kayd vardr. Bu kaydmz da yine Avrupa Birliinin sayfasndan alnabilir. Harmonize standartlarmz vardr Ynetmeliin dahilinde. Bunlarn uygulanmalaryla gvenliin salanaca varsaylmaktadr. Zaten mevzuatnda da vardr bu. Eer harmonize standartlara uyuluyorsa, Ynetmelie uyulmu kabul edilmektedir. Uyulmas gereken harmonize standartlarmz vardr. Bir de ATEX Ynetmeliinin hangi rnleri kapsad dorultusunda baz phe durumlar ortaya kmaktadr. Border list dediimiz bir listemiz vardr; yani tam olarak ekipman m, alet mi, cihaz m, ne olduunu anlayamadmz rnler de bir border listimiz vardr. Bu listeyi de sizlere gstereceim burada. Dier bir tanesi de, ATEX Ynetmelii baznda grev yapan onaylanm kurulularmzn oluturduu birlik vardr, bir grup vardr. Baz elikiler ortaya kma durumlarnda ne yaplmas gerektii kararlatrlyor, tartmalardan sonra bunlar Avrupa Birliinin sayfasnda Komisyonun kararyla yaynlanyor. Bunlara da notified body shield diyoruz. Byle bildirimlerimiz de var. Sanrm, 84 tane olmas lazm. Bu zamana kadar yaynlanm shieldler de var; sizlere gsterebiliriz. Bir dieri de, Komisyonun kartm olduu yahut toplantlarda karara varlan noktalar. Btn lkeler tarafndan grler bildiriliyor, onaylara sunuluyor, uygun grlen kararlar Komisyonda uygun bulunarak, Komisyonun consideration paper dedii alnm kararlar gibi stnde uzlalm kararlar olarak yaynlanan consideration paperlar vardr. Komisyonun sayfasnda bunlar yaynlanmaktadr, yani bunlara herkes ulaabilir. Bir dier husus da, 99/92nin vardr; uygulayclarmz ondan da faydalanabilirler. Teekkr ediyorum. PANEL YNETCS- Biz teekkr ediyoruz. Sayn Salih Aydn, mevzuat almalar konusunda Bilim Sanayi Teknoloji Bakanlnn almalar hakknda bilgi verdi. Bilim Sanayi Teknoloji Bakanlnn kard mevzuatn yan sra, zellikle alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn mevzuatnn birlikte deerlendirilmesi gerektiini ifade etti. rn denetimleri konusunda, deneti eitimleri hakknda bilgi verdi. Ayrca, 2012 ylna kadar, ATEX mevzuatnn yan sra 10 ayr ynetmelikle ilgili almalarn srdn ifade etti. Standartlara uyum konusunda bilgi verdi, Komisyon almalar hakknda bilgi verdi. Kendisine teekkr ediyoruz. Bu almalarn en nemli ayaklarndan birisi de alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn almalar. nk son kullancy, direkt kullancy ilgilendiren bir alma. Bu konuda bir panelist arkadamz, Sayn zlem zkl bize bilgi verecek. zlem zkl, Gazi niversitesi Kimya Mhendislii Fakltesinden mezun oldu. TBTAKtan Bilim dl sahibi. 18 yldr alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnda ba i mfettii olarak grev yapmaktadr. Son olarak Tefti Grup Bakan Yardmcs olarak grevini yrten zlem zkl evli ve iki ocuk annesidir. Buyurun zlem hanm. ZLEM ZKILI (alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Tefti Kurulu Bakanl)- Teekkr ederim Sayn Bakan.
184
BLDRLER KTABI
Szlerime ncelikle alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnda Tefti Kurulu Bakanln anlatarak balamak istiyorum. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnda, Tefti Kurulu Bakanlnda mfetti olarak iki grup mfetti grev yapmaktadr. Bunlardan birincisi, iin yrtm ynnden denetim yapan mfetti arkadalardr. Bunlar, sosyal ynden, iilik haklar, kdem, ihbar tazminat, fazla alma creti gibi sosyal haklarla ilgili denetim yaparlar. kinci grup ise teknik mfettilerdir.

Teknik mfettiler sadece mhendislik dallarndan mezun olmu mfettilerdir. Bunlar da i sal ve gvenlii ynnden denetim yaparlar. Biraz nce Salih bey, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlnda 500 tane mfetti olduunu syledi. Saylarmz rendim Tefti Kurulundan. Bizim u anda 900 tane i mfettii yardmcs ve mfetti toplam var. Bunlardan sadece 400 mfetti. u anda 600 tane yardmc arkadamz var yetitirdiimiz ve tm Trkiyede bunlardan sadece teknik olarak denetime kan mhendis says 191. stanbuldaki saylar da vermek istiyorum. Ben, stanbul Tefti Grup Bakan Yardmcsym. Biliyorsunuz, stanbulda 30 milyonun zerinde insan yayor. Belki says ok daha fazla. Bizim denetim alanmzdaki alan, stanbul, Tekirda, Krklareli, Lleburgaz, Edirne ve Yalova; yani tm Trakya bize bal. Benim u andaki teknik mfetti saym 28. 28 mfettile bu alanda denetim faaliyetini yrtmeye alyorum. Yardmc saym da, u anda yeni alnan arkadalar 87. Yani u anda, bu 600 olarak ifade ettiim mfettilerin mfetti olabilmesi iin 3 seneye ihtiyacmz var. ILOnun bize syledii bir say var mfetti saysyla ilgili. ILO diyor ki gelimekte olan lkeler iin, 15 bin kiiye 1 mfetti gerekiyormu. Yani bunun saysn Tefti Kurulu olarak hesapladmzda, bizim 2 bin kiilik bir kadroya ihtiyacmz var. Bunun zerine, zellikle OSTMdeki patlamalar ve 2001 ylndaki patlamalardan sonra bize 1800 kiilik kadro alnd diye biliyorum. Evet, 1800 kiilik bir kadro verildi, fakat u andaki saymz 900. Bunu 1800e kartmay hedefliyoruz; ama kartsak dahi bu arkadalarn denetime kmas iin, en aa 3 seneye ihtiyacmz var. Yllar ierisindeki saymz da 500 civarndayd, daha ste kamamtk. Tefti Kurulunun yapm olduu denetimlerle ilgili de bilgi vermek istiyorum. Tefti Kurulu Bakanl, iyerlerinde genel ve kontrol denetimi yaparlar. Genel denetimde tm mevzuat irdelersiniz, kontrol denetiminde de genel denetimde tespit ettiiniz noksanlklarn kontroln yaparsnz. Bir baka denetim eklimiz de inceleme denetimidir. nceleme denetiminde ise, i kazas, ikayet gibi eyleri inceleriz ve bu incelemeler sonucunda da idari yaptrm uygularz. Yllar ierisinde, zellikle i kazas, meslek hastal ve ikayet zerine bize gelen evrak says o kadar fazlalat ki, sonra baktk ki, denetimlerimizin yaklak yzde 54 civarn sadece i kazas, meslek hastal incelemeye ayryoruz; yani gelen kazalarn ve meslek hastal ikayetlerinin incelemesine ayryoruz. Bu da demektir ki, yzde 46 civarnda genel kontrol yapabiliyoruz. Bunun da yars genel olsa, demek ki yzde 20 civarnda elimizdeki mfettile denetim yapmaya alyoruz. Biraz nce Murat bey, 8 ylda bir mfettiler gidebiliyor dedi. Bunun byk bir nedeni bu. Biz kendimiz de bundan ok ikayetiyiz. Mesela stanbuldan ve Marmaradan rnek vereyim kendi grubum olduu iin. erkezky Organize Sanayi Blgesine bir proje yapalm dedik ve Organize Sanayi Blgesindeki byk iletmelere ne kadar srede gitmiiz, ne tr denetimler yapmz, bir istatistik kartalm eski raporlardan dedik. Baktk ki, yzde 70 orannda i kazas ve meslek hastal incelemiiz, oradan gelen evraklar incelemiiz, yzde 30 da genel kontrol yapabilmiiz. Bunun zerine, bu sene Tefti Kurulu Bakanlmz yle bir karar ald: Biz, reaktif uygulamalar yapmayalm, nk reaktifte -olmadan nlem almak yerine, olan olayla urayorsunuz- kalyoruz. O zaman, i kazas incelmelerinden ekilelim, bunu SGKya devredelim. Biz, daha proaktif almann bir yntemini bulalm dedik ve SGKyla Tefti Kurulu, byk abalardan, uralardan sonra, i kazas incelemelerini Sosyal Gvenlik Kurumuna devretti. Tefti Kurulu artk ok zellikli olan yangndr, patlamadr, byk bir i kazasdr- olaylar inceleyecek; ama sadece nedenleriyle ilgili rapor hazrlayacak, kusur dalm gibi olaylara girmeyecek ve ounlukla da risk bazl alan denetim projesi, risk bazl sektr projesi gibi, sektre ve alana girip, o sektr ve alann problemlerini zp kma eklinde yeni bir denetim modeline balad 2011 ylnda. Bunun da ilk iki modelinden birincisi, ok nemsediimiz, zellikle yangn ve patlama konusunda ok byk tehdit oluturduun dndmz Dilovas, Kocaeli. unun iin ikiye ayrdk: Birinci modelde, srf kimya fabrikalarnn fazla olduu bir alan seelim istedik ki, en fazla kimya sektrnn olduu alan Dilovas. kinci alan da, erkezky Dilovasnda eitli iyerleri var, tekstili de var, kimyas da var, cam da var, her trl iletme var; bir de oradan bir model seelim, mevzuat asndan da hedef belirleyelim ve bu hedefleri zp oradan kalm eklinde bir proje hedefledik. Bunun da baarl olmasn hepimiz gnlden istiyoruz ve byk bir abayla da bu proje zerinde alyoruz. Daha sonra tm elimizdeki gc bu ekilde projelendirilmi ve risk bazl, alan ve sektrdeki problemlere
185
BLDRLER KTABI

odakl denetimlere ynlendirmeyi hedefliyoruz Tefti Kurulu olarak. Bu ekilde zm salamay hedefliyoruz. Ama unu da belirtmek istiyorum: Asla ve asla iletmelerdeki i sal gvenlii kurallar sadece denetimle zlemez, buna inanmyorum. Denetim bir parasdr, en nemli parasdr; ama sadece denetimle, yani sadece sopa gstererek bir iyerini dzeltemezsiniz. Oradaki iverenlerin de katk salamas, oradaki iilerin de katk salamas, odalarn, sendikalarn, tm birimlerin de katk salamas gerekir. Eer sadece trafik polislerinin etkisiyle zlseydi trafik sorunu, u anda herhalde hi trafik kazas yaamayacaktk. Biz, elimizden geldii kadar kendimize zeletiri yapp, kendi kendimizi dzeltmeye alyoruz. Saymz ne kadar az olsa da, az elemanla ok efektif denetim yapmann arelerini aryoruz. En azndan unu dnn: 28 tane mfettiimin sadece 8 kiisini erkezky Organize Sanayi Blgesine gnderdim, orada proje yapyorlar. Geri kalan 20 mfettile de stanbul ve Trakya, Yalova dahil olmak zere denetim yapmaya alyorum stanbul Grup Bakan Yardmcs olarak. Baz notlar aldm, onun zerinden devam etmek istiyorum. Patlayc ortam ynetmelikleri, yani ATEX direktifleri olarak, zellikle biz ne yapyoruz ve ne yapmaya alyoruz, onunla ilgili de bilgi aktarmak istiyorum. Patlayc ortamlarla ilgili, biliyorsunuz, ATEX 137 bizim Ynetmeliimiz, biz yaynladk; fakat bu Ynetmelikte baz problemler yayoruz. Ynetmelikte ne yazk ki Tefti Kurulu Bakalnn bir dahli olmuyor, yani ynetmelikleri hazrlayan birim biz deiliz; biz uygulaycyz. Ynetmelikleri ve kanunlar hazrlayan birim, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ierisinde grev yapan Sal ve Gvenlii Genel Mdrldr. Onlarn hazrladklar ynetmelikleri biz uygularz. Bu ynetmeliklerde de bizim en ok skntya dtmz konu, yurtdnda olan, fakat Trkiyede olmayan uygulama rehberleri, teblileri ve ynetmelikleridir. Bunlar yaynlanmad. Bunlar yaynlanmad iin de, biraz nce sanrm Salih bey syledi, Uygulamada problem yaanyor diye. SALH AYDIN- Avrupa Birliinde 99/92nin de gayd var ve ok gzel hazrlanm aslnda. Onu da uygulama rehberi olarak kullanabilirsiniz. ZLEM ZKILI- Kullanabiliriz de, bizim yle bir problemimiz var: Raporlarmz Avrupa Birliinin gaydn referans edemeyiz. Yani mevzuat olarak yaynlanm olmas gerekiyor ki, ona aftta bulunabilelim. Mesela, yle dnn: Ben, idari yaptrm uygulayacam, Avrupa Birliinin u gayd gereince deme ansm yok ki. Mutlaka bunun bir tebli, bir rehber olarak yaynlanmas, bir ynetmelik olarak yaynlanmas lazm ki, ben de onu dayanak gstereyim, gerekiyorsa yaptrm uygulayabileyim. Benim elimde ne var u anda; 4857 sayl Kanunu ve ATEX 137 ynetmelik olarak yaynlanm, bunu uyguluyorum. Bunu uygularken de, zellikle oradaki tabirlerin yuvarlak olmasnda dolay biz de problem yayoruz. Mesela, patlamadan korunma dokman, kim hazrlayacak, hangi kalifiye eleman hazrlayacak, byle bir kalifiye eleman olma zorunluluu var m, oradaki ekipmanlarn sertifikalandrlmas, uygunluu, bunlar deerlendirirken, her birinde uygulamayla ilgili olan rehberlere veya teblilere ihtiyacmz var. Onunla ilgili alma olduunu duydum. Sanrm, onunla ilgili de rehber veya ynetmelik hazrlanyormu, o da hazrlanmak zereymi. Bunlar ayn zamanda kullancya, yani iyerinde bu tr dokmanlar veya bu tr projelendirmeleri hazrlayacak insanlara da rehberlik edecek. Bize uygulamay check ederken lazm olduu gibi, uygulamay yapacak olan mhendis arkadalar iin de bunlar gerekli ki, onlar da bir patlamada korunma dokman nasl hazrlanr, bunu bilebilsinler. Tabii, burada bizim iin en nemli eylerin banda da standartlar geliyor. Burada da TSEnin byk bir yardm dokunabilir, fakat TSEden de yle bir ricam olacak burada: zellikle ATEXle ilgili direktiflerin atfta bulunduu 6079/10 serisiyle 61241 serisinin Trkeye evrilmesi. nk bizde, her ne kadar mhendis arkadalarmzn ounun ngilizcesi olsa da, byk bir ounluunun ngilizcesi yok. Mesela, denetimlerde mhendis arkadalar bana soruyorlar, zlem hanm, biz nereden uygulayalm? diyorlar. Ben de onlara standartlar gsteriyorum, u standartlar uygulayabilirsiniz. Yanmda var, isterseniz vereyim diyorum. Arkadalar Trke mi? diyor, ngilizce diyorum. Trkesi yok mu? diyorlar, Yok diyorum. O adan, zellikle TSE bu standartlarn Trkeye evrilmesinde yardmc olabilirlerse, hem mhendisler asndan, hem de tm uygulayclar asndan iyi olacan dnyorum.
186
BLDRLER KTABI

Son olarak bir de erkezky Organize Sanayi Blgesinde, kendi blgemde ne yapyoruz ATEXle ilgili, onunla ilgili bilgi vermek istiyorum. Organize Sanayi Blgesinde yaptmz projede, ATEX direktifleriyle ilgili, zellikle ATEX 137yi uygulamak zere, iletmelerle ilgili, ayn burada toplanld gibi bir sempozyum dzenledik. ATEX 137yi ilk defa duyuyorlard. Hatta Ynetmeliin ismini duymayan iverenler ve mhendis arkadalar vard. stelik, mhendis arkadalardan bazlarnn i sal ve gvenlii uzmanl eitimine de gitmi, orada dahi duymam olmas beni ok artt akas. ATEX 137yle ilgili ksa bir eitim verdik onlara. Ne istediimizi, nasl yapmalar gerektiini anlattk. Daha sonra iyerlerine geleceimizi syledik ve gelmeden nce, o eitimden sonra sre brakacamz ve alma yapmalarn istedik. Daha sonra iletmelere gittik, denetimde onlara bilfiil yardmc olduk, anlattk, neredeyse retmen gibi anlatmaya altk, Fakat ikinci denetimimizde kesinlikle bu ekilde davranmayacaz. Bunlarn tamamen bitmi olduunu ve bilfiil iki direktife; yani hem ATEX 100Aya, hem ATEX 137ye uygun projelendirilmi sistemler olmasn grmek istiyoruz dedik. lk blm bitirirken, Bilgi asndan bize her zaman danabilirsiniz demitik. Dn de anlattm gibi, ilk bata soru gelmedi, arkasndan, Nasl yapacaz? Biz hibir ey anlamadk diye soru geldi. ATEX konusunda hi bilgimiz de yok, bilgi de bulamyoruz. Ne yapacaz? dediler. Sadece ATEX deil tabii; kimyasallarn snflandrlmas, Makine Emniyet Ynetmelii, bir sr eyde sktrdk iletmeleri. Onun zerine, Biz yapamyoruz dediler. Biz de, Madem yle, o zaman daha da yardmc olalm dedik ve alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn bastrm olduu metal ikollar ve kimyasallarla ilgili ikollaryla ilgili gerekten ok kapsaml iki tane rehberi her iletmeye gnderdik. Art, eitim CDleri var; onlar gnderdik. imdi ikinci aamasna balayacaz. Sonu elde etmeyi hedefliyoruz ve arzuluyoruz. Daha sonra bu ekildeki almamz Trkiyedeki btn iletmelere, organize olsun veya olmasn -nk alan denetimi de yapabiliyoruz; yani bir alan belirleyip, oradaki tm iletmeleri denetleme eklinde projemiz var- bu ekilde, zm odakl, proaktif denetimlerimize devam edeceiz. Umarm, zm de getiririz. Teekkr ederim Bakan. PANEL YNETCS- Sayn zlem zkla teekkr ediyoruz. Konumasnda, zellikle Tefti Kurulu Bakanlnn almalar hakknda bilgi verdi, deneti saysnn saysal yetersizliinin nemli bir konu olduunu belirtti. Genel kontrol denetimlerinden daha fazla, i kazas, meslek hastal gibi inceleme denetimlerinden sz etti. Bunun zerine, kendi almalarndan, sektrde n aacak bir alma yapmak zere grevlendirdiklerinden, bu amala da risk bazl alan sektr analizleri yaptklarndan bahsetti. zelikle erkezkyde yapm olduklar almalarla ilgili bilgi verdi. Ama nemli bir tespiti var ki, ben de altn izeyim. Sadece denimle bu i olmaz; sendikalardan odalara kadar, iilerden bizatihi kullancya kadar herkesin katk koymas gereken bir konu. Uygulama rehberleri konusundaki skntlardan sz etti ve standart evirilerinin nemine vurgu yapt. Teekkr ediyoruz. Trk Standartlar Enstitsnden panelist olarak aramzda bulunan Sayn Grsel Erataka sz vermek istiyorum. Grsel Eratak, ODT Elektrik Elektronik Mhendisliinden mezun oldu. TBTAKta alt. Son 16 yldr Trk Standartlar Enstitsnde almakta. rn belgelendirme uzman olarak almasna devam eden Grsel Eratak evli ve iki ocuk babas. Buyurun Grsel bey. GRSEL ERATAK (TSE rn Belgelendirme Merkezi)- Teekkr ederim Sayn Bakan. ncelikle hepinize ho geldiniz diyorum. Parlayc ve patlayc ortamlar ve bunlarla ilgili uygulamalarla TSEnin balatt faaliyetler 80li yllarda grlmektedir. Tabii, 80li yllarda ATEX, ATEX olarak ortada yok; ancak, Uluslararas Elektroteknik Standardizasyon Komitesinin hazrlad standartlar o zamanda mevcuttu. Bunlardan bir ksm Trkeletirildi ve daha sonra belgelendirme ilemlerine de baland. TSEnin bir dier faaliyeti, biz, standart hazrlyoruz, ayn zamanda belgelendirme faaliyetini de yrtmekteyiz her ikisi birbirinden bamsz olarak. Ancak, yllar iinde teknolojinin ve bilimin gelimesiyle paralel olarak, Avrupa Birliinde direktifler yer
187
BLDRLER KTABI

almaya baladk. Alak Gerilim Direktifi -kendi sektrmden rnek veriyorum izin verirseniz, elektroteknik sektrnden- Elektromanyetik Uygunluk derken, birok meslek grubunu ilgilendiren ATEX devreye girdi. Elbette ynetmelikler ok daha geni bir alan kapsad ve btn disiplinleri bir araya getirdii iin, ynetmeliklerin, sadece standartlarn kullanlarak yapld belgelendirme hizmetlerinden daha gereki, daha gzel bir hizmet verecei tartlmaz. Bununla birlikte, lkemizde de ATEX Direktifi uygulamaya girdikten sonra onayl kurululara iddetle ihtiya olmutur. Biz de deiik alanlarda hizmet verirken onayl kurulu olarak, ATEX konusunda TSE olarak bir gecikmemiz sz konusu. Daha nce hizmet verdiimiz laboratuarmz u aamada bir revizyondan geiyor. Direktifin ruhuna uygun daha gzel bir hizmet vermeyi dnmekle birlikte, zaten var olan sistem belgelendirme, sistem ynetimiyle ilgili almalarmzda bir aksaklk olmayacak. Standartlar konusuna gelince, standartlarn hazrlanmas, standart evirileri bizzat Kurumun kendi elemanlar tarafndan gerekletirilmemekte. Sadece bizim deil, bizi tetkik eden uluslararas kurulularn da istei budur. nk btn dnyada standartlar zellikle ve ncelikle o rn grubu ya da o hizmet grubu iinde yer alan reticiler, hizmet salayanlar tarafndan hazrlanr. rnein, benim altm bir baka alan olan aydnlatma konusundaki standartlar incelerseniz, bunlar sektrn iinden, hepimizin ok iyi bildii -lamba markalarn saymayaym burada- kurulularn elemanlardr. Standartlar byle hazrlanr. Elbette bizim de eksikliklerimiz var, fakat zellikle 6079 serisinde. Trkiyede snrl sayda retici var; fakat uygulama standartlarnn byk bir ksm Trkeletirilmi, evrilmi durumda. Eer hl yetersiz olanlar varsa, rn zaten alacaklar, retmeyecekler o rn, burada ok ey yok. Fakat gelmeden nce de aratrdm, zellikle 61241 ve 6079, bu senenin standart hazrlama program iinde ncelikli yere sahipler. Bundan da bahsetmekten mutlu oluyorum, nk durumun aciliyetini gryorsunuz. Bundan te, daha da fazla syleyeceim bir ey yok. Sorularnz geldike cevap vermeye alacam. Teekkr ederim tekrar. PANEL YNETCS- Biz teekkr ediyoruz. Sayn Grsel Eratak da Trk Standartlar Enstitsnn almalar hakknda bilgi verdi. Bir yanyla standart almalar hakknda, bir yanyla da belgelendirme almalar hakknda bilgi verdi. En azndan ATEX konusunu ilgilendiren iki standardn da programda olduu konusunda bilgi verdi. Kendisine teekkr ediyoruz. kinci blm yle kurguluyoruz: Salondan sorular, katklar alalm, daha sonra bu sorular zerine konumaclara sz hakk vereceim. Buyurun Gken bey. GKEN APKINCI (EMO Ankara ubesi)- yi gnler efendim. Salih beye bir sorum olacak. leden nce Sleyman arkadamzn bir sorusu vard, dinamitlerle ilgili sorusu vard, Bunu kapsyor mu? dedi. Bunu sormak istiyorum. TSEden arkadamza bir soru yneltmek istiyorum. Bu uygulamada rolnz direkt olarak tarif eder misiniz, yani bu uygulamada rolnz ne? zkl hanmefendiye de bir sorum olacak. ok dar bir kadro ierisinde rakam 1800e kacak gibi gzkyor mu? Yakn zamanda bu sorunu zecek misiniz? ok teekkr ediyorum. PANEL YNETCS- Teekkrler. Baka sorusu olan arkadamz var m? Buyurun Nur hanm. NUR GLE (EMO)- TSEdeki grevli arkadamz Grsel beye bir soru sormak istiyorum. ATEXin ilgili olduu standart olan 60079 hakknda bir dzeltme yaplaca, dzeltmenin ncelikli yaplaca gibi bir ifade kulland. lgili sektrden ilgili arkadalarn almalar TSE tarafndan denetlenir ve uygunluuna kanaat getirdikten sonra Trkeye dntrlr. Byle bir alma var m? zellikle ATEX iin soruyorum bunu. nk sektrden buna yardmc olacak ok insan olduunu dnyorum.
188
BLDRLER KTABI

Byle bir alma var m? PANEL YNETCS- Teekkrler. Buyurun. AYDIN ZKAYA- Aslnda basit bir soru soracam. Artk bundan sonra geleceimizi Avrupa Birliinin direktiflerine, standartlarna balam durumdayz. Peki, onda da ne kadar sz hakkmz var, almalar etkileyebiliyor muyuz, bizim gereksinimlerimize uygun ekilde biimlendirilmesini salayabiliyor muyuz, yoksa pasif bir izleyici konumunda myz, hep arkadan m gideceiz? Onlarn tm mekanizmay ele alan, hatta serbest ticaretin egemen hale getirdii bir dnya, standartlarla birde rekabet stnl salamaya alan bir yap ierisinde biz kendimizi nasl konumlandracaz? Pazar m olacaz, bu kurallarn savunucusu mu olacaz, yoksa yaratcs m olacaz? Devletin kurumlar bir aradayken, aranzda bir egdm salanm olarak toplu bir dnceniz var m acaba? Teekkr ederim. PANEL YNETCS- Teekkr ediyoruz. Buyurun. ZAFER SNMEZ- gnlk tartmalarda, konumalarda ortaya bir ey kyor.; ATEX kapsamnda, gerek retilen rnlerin, gerekse baka kontrollerini yapabilmesi iin bir laboratuar sorunu kyor. Benim bildiim, bizim bu kapsamda grev yapan alev szdrmazlkla zmirdeki TSEnin exproof laboratuar var. Bunlar da bu lkenin ihtiyalarn karlamak konusunda ok yeterli deiller, ama nemli ilevleri olduunu da kabul ediyoruz. zellikle alev szdrmazln uzun sredir bu lkeye ciddi hizmet verdiini biliyoruz. Bir ulusal laboratuar oluturulmas hedef gibi grnyor. nk retici maln retecek, sonra ilgili bakanlklara gelecek, Ben bunu piyasaya srmek istiyorum, bunun onayn verin diyecek, bakanlk da bunu bir laboratuara gnderecek. Bu laboratuarn bamsz olmas gerekiyor, tarafsz olmas gerekiyor, effaf olmas gerekiyor, idari ve hukuki yaplarda kabul grm olmas gerekiyor; yani sadece akreditasyon alm olmasn kastetmiyorum. Elbette ki akreditasyon alacak, ama herhangi bir durumda idari ve hukuki mercilerin bu laboratuarn sonularna itibar etmesi gerekiyor. Bir model oluturmak lazm. Yani bu laboratuar hangi bnyede oluturulabilir? Sempozyumda fazla tartlmad; ama mesela alma Bakanl ya da Bilim Sanayi Teknoloji Bakanl bnyesinde mi olabilir, niversite bnyesinde mi olabilir, odalar bnyesinde mi olabilir, TBTAK bnyesinde mi olabilir, nasl bir model oluturulabilir? Bu konuda cevap verebilecek durumda olan btn konumaclara soruyorum bunu? PANEL YNETCS- Teekkrler. Buyurun. SMAL ODABAI (Makine Mhendisi)- Dn, zlem hanm, LPG istasyonlarnda 50den az alan olduu iin, oralarda denetleme yaplmadn belirtmiti yanlmyorsam. Bunun tekrar gndeme alnmas ve bunun sk denetlenmesi gerekiyor; nk btn halk ilgilendiren, herkesi ilgilendiren bir konu. Bunun tekrar denetlenmesi konusunda bir alma yaplacak m? Teekkr ederim. PANEL YNETCS- Teekkrler. Buyurun Necati bey. NECAT PEK (EMO)- Bireysel olarak herhangi bir paneliste deil bu sorun. Bilindii zere, zellikle son yllarda, devlet ve kamu kurumlar zelletirmelere bal olarak ilevsiz bir hale getirildi; hem ilevsiz, hem her alan denetimsizletirildi. Bu arada bakanlklarmz, bilime, sanayiye, teknolojiye, almaya, emee, sosyal gvenlie inanmayan, sayg duymayan kadrolarla dolduruldu. Bylesi bir srete, kamu ve devlet kurumlar bylesine kadrolarla doldurulduunda, btn bu mevzuat almalar, btn bu uygulamalar, btn bu denetimler nasl baarya ulatrlabilir, onu merak ediyorum. Bir de Murat arkadan sylediklerine katlyorum. Gerekten eer iinde bulunduumuz srete kamu kurumlar bu kadar ilevsizletirildiyse, TMMOBye ve odalarmza fazlasyla i dmeye ba-
189
BLDRLER KTABI

lad. nerilerine katlyorum, bu nerilerinden dolay da kendisini tebrik ediyorum. PANEL YNETCS- Teekkr ediyoruz. Konumac arkadalara, hem sorulan sorular nda, hem de ilk turda grlerine ek yapmak isterlerse, bir konuma sresi vereceim; ama bu defa tersten balayacaz. lk sz Sayn Grsel Erataka veriyorum. Buyurun. GRSEL ERATAK- Teekkr ederim. sterseniz, ilk nce standartlarla ilgili almalardan balayaym. Evet, standartlarn hazrlanmasnda ncelikle nasl altmz anlataym. Standartlarn hazrlanmasnda, niversitelerde, kamu kurulularndan, reticilerden, sektrdeki hizmet verenlerden yeler bulunur, standartlar bunlar hazrlar; yani TSEnin elemanlar hazrlamaz. nk dnyadaki uygulamalar da byledir, standardn hazrlanmasndaki etik anlay da byledir. Bir yandan standard hazrlayp, dier yandan belgelendiremezsiniz. Bu aamada, standartlarn hazrlanmasnda yaanlan eksiklikleri nlemenin en gzel yntemlerinden bir tanesi, TSEnin u an direkt Internet zerinden online, aktif olarak katlabileceiniz komiteler var; sektrde bilgi birikimine inanan, bu konuda almak isteyenler bu komitelere direkt dahil olup, standart hazrlama almalarnda grev alabilirler. Bu, hepimiz iin iyi bir gelime, nk bir an nce ihtiya duyduumuz standartlar ortaya koyabiliriz. Dier yandan, TSEnin Avrupa Birlii direktifleri iindeki -aslnda dier direktifleri de ilgilendiriyor bu soru- rol nedir? Bizim iki rolmz var; bir, standartlar hazrlamak. kincisi, ATEX Direktifi konusunda Sanayi Bakanlnn atamasndan sonra, rnein medikal cihazlarda Salk Bakanlnn atamasndan sonra onayl kurulu olabiliriz. Bu, iin zorunlu taraf deil, gnll taraf, belki de kazanl taraf. Buna da bizim Ynetimimiz karar verecektir. Yani ksaca, direktifler iinde, ATEX Direktifi iinde, standart hazrlamak ve onayl kurulu olmak gibi bir grevimiz var. Tanmlar bunlardr. Bu grevler istenilen shhatte ve hzda ilerlemekte midir; hayr. Standart ve direktif hazrlama mekanizmalarn lke adna bahseden bir soru vard. Evet, standart ve direktif hazrlama konularnda, ne yazk ki standartlar hazrlandktan sonra eviren konumdayz veya ynetmelii Avrupadan alp uygulatan konumdayz. Gerek standartlarn, gerek direktiflerin hazrlamasna fiili olarak bir katkmz olamyor. Olmaynn nedenlerinden bir tanesi de u: Teknolojiye ve bilime sahipseniz, standard ve ynetmelii hazrlarsnz. lkemizin koullar ortadadr. Bilime ve teknolojiye ne kadar hakim olabilirsek, standart ve ynetmelik hazrlama almalarnn iinde, gerek Avrupa Birlii snrlar iinde, gerekse daha global anlamda o derecede yer alabiliriz. Standart hazrlama ve ynetmelik faaliyetleriyle ilgili daha fazla bilgi almak isteyen katlmclar Avrupa Birlii Genel Sekreterliine de bavurabilirler, oradan da ilgili konularda bilgi alabilirler. Laboratuar oluturulmas konusuna gelince, laboratuar oluturulmas, gnmz dnyasnda ve gnmz Trkiyesinde artk bir yatrmdr. Bu, ciddi bir maliyet. Mevcut olan laboratuarmz deien ve gelien koullara paralel olarak biz de yenilemek, gelitirmek istemekteyiz. Bu aamada da, en son zmirdeki laboratuara yeni cihazlar alnyor, ihaleye kld. Gelimeler bunlardan ibaret. Bilgi verebildiysem ne mutlu. PANEL YNETCS- Sayn Grsel Erataka teekkr ediyoruz. SALONDAN- Soruma cevap alamadm. GRSEL ERATAK- Sorunuza cevabm u olacak: Ayna komitelerimiz var; Internetten direkt bavurabiliyorsunuz ve ye olarak standart hazrlamasnda faaliyet gsterebiliyorsunuz. Eer Ankarada kalyorsanz, standart hazrlayan gruplar akam 18.00den sonra almaya balarlar, orada da faaliyet gsterebilirsiniz; yani bunun aktif grev alabilirsiniz.
BLDRLER KTABI
SALONDAN- Siz dediniz ki, 60079 Standardyla ilgili alma en ksa zamanda yaplacak. Ben de diyorum ki, bununla ilgili sektrden yardm istediniz mi, bununla ilgili sektr size yardm ediyor mu? Bu standard ne zaman Trke okuyacaz, bunu bilmek istiyorum. GRSEL ERATAK- Sorunuzu bitirdiyseniz cevap veriyorum. Bu standart, i programmzda bir standartlar grubu zaten. 60079, 61241 yer almaktadr ve ncelikli bir sraya sahiptir. Web sayfamzda bu
190

da vardr, oradan da bilgi alabilirsiniz. Sektrden alenen yardm istenmiyor tabii; ama sektrde yer alan ilgili kurululara ayna komitelerde yer almalar ricasyla yazlar gnderildi, defalarca grmeler yapld. PANEL YNETCS- Murat beyin de size bir sorusu varm. MURAT YAPICI- Grsel bey; bu ayna komitelere yelik bir kurum temsiliyeti mi gerektiriyor, yoksa kiisel yelik de sz konusu mu? GRSEL ERATAK- Ferdi olarak da ye olabilmeniz lazm. MURAT YAPICI- nk bu soru Sempozyum srasnda gelmiti bize. GRSEL ERATAK- Ancak, u da var: Tabii ki, sektrn iinden gelen uzmanlk sahibi kiiler ok daha yararl olacak. MURAT YAPICI- Referans GRSEL ERATAK- Bildiim kadaryla yok. nk ayna komitelerde bir cretlendirme sz konusu deil. Dier hizmetlerde, standart hazrlama yeleri cret alyorlar; ancak, burada sz konusu deil. PANEL YNETCS- Buyurun. SALONDAN- Konuyla ilgili sonulandrmak ya da yantn yeterli olup olmadn aktarmak iin sz istedim tekrar. Balayn, yani bu konu yrmyor. Standartlarn, Avrupa standartlarndan TSEN olarak evirisi srasnda, ok acdr, ama harf bile deitiremiyoruz. An bakn; x, q, w kodlamalarn aka grrsnz. Bugn Trkiye Cumhuriyeti, baka bir siyasi konuda Trkeye harf ekletmemesi iin sava veriyor. Biz, teknik alanda ne yapyoruz; x, q, w Yani syleyecek sz bulamyorum. Ayna komite filan almyor. Bundan birka yl nce yine bunlar syleniyordu, Ayna komite alacak, ulusal annex yaynlayacaz vesaire. Btn lkeler ulusal annex yaynlyor, ek yaynlyor, erh koyuyor, sreleri uzatyor ya da ksaltyor, belli bir politikalar var, amalar var, mastr planlar var: Bunu u an uygulayamam diyor veya mulak geilmi, Yeterli miktarda olacak deniliyor. Niye yeterli yazlyor orada, Avrupa Birliinde onun yerine bir fiziksel byklk yazmay bilen kimse yok mu? nk zerinde uzlaamyorlar. 3 yazarsa Alman kazanyor, 5 yazarsa spanyol kazanacak. Bunu hepimiz biliyoruz. Biz, u anda son derece pasif konumdayz; standardn kendinin zerinde bile kendimize zg deiiklikler veya eklemeler, geniletmeler yapamyoruz. Bunu artk bir ekilde gerek olarak kabul edip, ona gre bir zm bulmak lazm. Ate dans yapan insanlar gibiyiz. Ortada bir tane sorun var, evresinde dnp duruyoruz. Bundan 5 yl nce, bundan daha fazla yl nce sylenildi; Yapacaz, edeceiz. ok gzel. Geti bu sreler. u anda Avrupa Birliine girme hevesi de yok. Yani biz, gerek anlamda bir smrge lke konumuna dm durumdayz teknik anlamda. Bundan hi kimse rahatszlk duymuyorsa Bir kere, devlet, kamu kurumlar bundan rahatszlk duymuyor, biz duyuyoruz. PANEL YNETCS- Teekkr ediyoruz. Buyurun. GKEN APKINCI- TSEnin uygulamalar yle. Arkadamn sylediklerine katlyorum. TSE, ngrlen standard tercme ettirmek iin uzman birini aryor veya birilerini aryor. Tercme oluyor tabii bu, bir katk filan olamyor. Daha sonra bu grlerini yaynlar o sahada faaliyet gsteren kurululara ve onlarn grlerini alr, o grleri deerlendirir. Bu, uzun bir sre devam eder. Tabii, burada Avrupa Birliinin standartlarna harfiyen uyuluyor mu? ou zaman -mesela petrol rnlerinde filan rastladm buna- ortaya konulan rakamlar ok spesifik ve ok ileri rakamlardr ve bunlar salamak iin Trkiyenin gc yetimez. Arkadamzn sylediine katlyorum. Burada bir inisiyatif kullanma yoktur, Avrupa Birliinin empozesidir. Burada ihtisas kurulularnn genel olarak bu fikirleri, yani bu gr almak zere yollanan insanlar bu fikirlerini net olarak ortaya koyup; nedenlerini, niinlerini filan da ortaya koyarak yollamalar lazm ve bunun objektif kurulu tarafndan deerlendirilmesi icap eder. Bu haliyle uygulama, bir Avrupa modelinin tercme edilmi eklidir. Teekkr ederim. PANEL YNETCS- Teekkrler.
191
BLDRLER KTABI

Aslnda katklarla zenginleiyor gittike toplantmz. zlem hanma sz vermek istiyorum. Buyurun zlem hanm. ZLEM ZKILI- Teekkr ederim. EMO PANEL DEVAM 1.06.32. Teekkr ederim. PANEL YNETCS- Teekkrler. Aslnda katklarla gittike zenginleiyor toplantmz. imdi, zlem hanma sz vermek istiyorum. Buyurun zlem hanm. ZLEM ZKILI- Teekkr ederim. Not aldm sorular ksaca yantlamaya alaym. Birinci soru, mfettilerin says artacak m; bu sorunu yakn zamanda zebilecek misiniz? diye bir soruydu. Bir de anladm kadaryla, beinci soruda da Denetimler nasl artrlabilir? diye soruldu. kisini birletirerek cevap vermek istiyorum. zellikle bu sene yaanan olaylar sonucunda, biraz nce anlattm gibi, kadromuzu 1800 kiiye karmak zere biz kadro aldk. Bunun zerine, Tefti Kurulu Bakanl olarak, i mfettilii yardmcl snav at Bakanlk. Mthi bir abayla, yaklak 4 veya 5 snav ald ve bu snavlar erevesinde 600 ksur yardmc arkada alnd. Saymz 900e ykseldi u anda. 1800n 900 u anda fiilen alnm durumda. Yeniden bir mfetti yardmcl snav ald, hl ilan duruyor, bavurular bekliyoruz. 150 ksur yardmc arkada daha alnacak. Parti parti bu sayy 1800e karacaz. nmzdeki sene ierisinde byk ihtimalle km olur. Ama tabii, burada denetiminin artrlabilmesi iin bu arkadalarmzn mfetti olmas gerekiyor. Mfetti olabilmesi iin de Belki mfettilik srecini anlatmam gerekiyor alglamak iin. Biz, yardmc arkadalarmz balatyoruz, en aa 3 mfetti yannda alm olmalar gerekiyor ve 70 zerinde puan almalar gerekiyor, her mfettiin yannda 6 ay kmalar gerekiyor. Bu arada tez yazmalar lazm; bir tez yazyorlar ve bundan da 70in zerinde not alyorlar. Tabii, bu arada ban anlatmay unuttum; snava girerken, mfetti yardmcs olabilmeleri iin KPSSden 80 ve zeri bir puan almalar gerekiyor. Bilmiyorum, u an puan dt m? SALONDAN- 75 oldu. ZLEM ZKILI- 75 olmu. Daha nceki snavlarda 80di. KPSSde 75 ve zeri puan almas lazm. Ondan sonra bir snav daha yaplyor; hukuk snav ve teknik, mhendislik snavndan gemeleri lazm. Sonra mlakattan gemeleri lazm. Bu snavlarn hepsinden baarl olduysa, bir mfettiin yanna yardmc olarak veriliyor. 3 mfettiten 70 st not aldysa ayet ve tez yazp, tezi de 70 stnden aldysa, bunlar baardysa, o zaman, ortalamas 70in zerinde olduu iin i mfettii yardmcs olarak yetki veriliyor. Bu sylediim sre yaklak 2 sene sonunda bitiyor. 2 sene sonunda bu arkadamz, eer yetkiyi alabildiyse ayet, o zaman, yetkili yardmc olarak denetime kyor. Bu srete de iki arkada birlikte kyorlar ve bu srete yapt btn ilemler gzlemleniyor, notlanyor. Eer bunu da baardysa 70in stnde, o zaman snava girmeye hak kazanyor. Snava tekrar giriyor. Bu, ok zor bir snav. Hem mhendislik sorular var iinde, hem hukuk sorular var. Ki hukuk snav ok ar oluyor. Yani sadece i sal mevzuat deil, Borlar Kanunundan tutun da Anayasaya kadar btn mevzuat, yani hukuku bilmesi lazm. Dnn ki, biz, bir mhendisten hukuk bilgisinin de mkemmel olmasn bekliyoruz. Bu snav geiyor, ki bu snavdaki puannn da 70in stnde olmas lazm. Sonra mlakata giriyor. Mlakat da tamamlandysa, o da 70in stndeyse, l kararnameyle i mfettii olarak atanyor.
BLDRLER KTABI
Bu srecin tamamlanmas, eer her ey dzgn gittiyse 3 sene, gitmediyse 4 seneyi falan buluyor. u anda yeni aldmz arkadalarmzn nnde en iyi ihtimalle 3 sene, en kt ihtimalle 4 senelik bir sre var. u an fiiliyattaki saymz 191. Demek ki biz, en kt ihtimalle, 191 kiiyle 4 sene daha denetime devam edeceiz. 4 sene sonra say birdenbire 191den 1800e frlayacak. Ben bunu bilgi olsun diye aktaryorum. u anda elimizdeki mevcut sayyla, mmkn olan en iyi ekilde, en perfor-
192

mansl ekilde denetim mekanizmamz yrtmeye alyoruz. Baka bir sorumuz, Avrupa Birlii direktiflerinin yaynlanmas konusunda bizim Avrupa Birliinde sz hakkmz var m? eklindeydi. Aslnda bu soruyu Sal Gvenlii Genel Mdrlnn temsilcisi arkadamza sormak lazm. Ama kendisi katlmad. Ben, bildiim kadaryla cevap vereyim. Avrupa Birlii direktiflerinin yaynlanmasnda bizim byle bir sz hakkmz yok. Biz ne yapyoruz, yani Genel Mdrlk ne yapyor? Biliyorsunuz, Trkiye Cumhuriyeti olarak, ulusal mevzuatta Avrupa Birliine bir taahhdmz var. Biz, Avrupa Birlii uyum almalar ierisinde, mevzuatmz u, u direktiflerle, u standartlarla uyumlatracaz diye taahhtte bulunmuuz ve bu taahht gereince de, mevzuatlar kimler uyumlatracak diye, Trkiye Cumhuriyeti, bir tablo hazrlam. alma Bakanl unlar uyumlatracak, Sanayi Bakanl bunlar uyumlatracak vesaire ve bunlarn da takibi yaplyor. Bizim bu direktiflerin uyumlatrlmas srecinde Avrupa Birliine herhangi bir dahlimiz oluyor. Biz, onlardan alnan mevzuatn veya direktiflerin uyumlatrlmas almasn yapyoruz. Bunu yapan birim de bizde -alma Bakanl iin sylyorum- Sal Gvenlii Genel Mdrl. Genel Mdrlk, bunu uyumlatrdktan, daha dorusu tasla hazrladktan sonra gerekli birimlere gnderiyor, dier bakanlklara gnderiyor. Odalara da gnderiyor diye biliyorum, sanayi kurulularna da gnderiyor ve gr topluyor. Sonra tm bu grler sonucunda da o ynetmelii veya tasla, neyse, yaynlyor. Baka bir soru da, alma Bakanl bnyesinde ATEX laboratuar olabilir mi? eklinde. Bizim alma Bakanl bnyesinde SGM diye bir birimimiz vardr. SGM, laboratuarlar olan birimimizdir. SGMn laboratuarlarnda da teknik olanaklar azd; fakat sonradan epey almalar yapld ve teknolojik olarak cihazlar epey yenilendi, laboratuarlarn koullarn yenilendi. Ama siz de kabul edersiniz ki, ATEX laboratuar ok zellikli bir i ve bilgi ve donanmn ok yksek olmas gereken bir i. SGMdeki laboratuar aletleri ounlukla meslek hastalklar, toz lm, gaz lm, ortamdaki eitli bu tr fiziksel ve kimyasal ajanlarla ilgili lmler yapmak iin kullanlyor. ATEX laboratuar olarak u anda herhangi bir alma olduunu bilmiyorum. SGMe bu iletilebilir; ama bunun ii ayr bir alma gerekiyor diye dnyorum. Bir baka soru, LPG istasyonlarnda denetim daha sklatrlabilir mi? Denetleme konusunda ne tr almalar yaplacak? eklindeydi. Biz, LPG ve btn dolum tesisleriyle ilgili bir alma yaptk. Yaklak 5-6 sene evvel LPG istasyonlaryla ilgili ve akaryakt dolum istasyonlaryla ilgili bir proje yrtmtk ve btn dolum tesisleri ve akaryakt istasyonlarn tek tek denetlemitik. Tabii, aradan zaman geti. Mesela, TPRAa baktk. TPRAa biz en son ne zaman gitmiiz ve genel denetimi yapmz? Baktk ki, 10 sene nce gitmiiz, 10 sene nce denetimi yapmz. Koskoca dolum tesisi ve zmitin ortasnda. Biliyorsunuz, 17 Austosta bamza gelen deprem sonucunda ciddi bir tehlike atlatmt oras. O zaman bir denetim yapmz, ondan sonra 10 senedir denetim grmemi dolum tesisi. Bunun zerine bir proje balattk; dedik ki, nce dolum tesisleri ve rafineriler olmak zere, en yukardaki, en tehlikeliden balayp bir proje yrtelim. Bu dolum tesisleri ve akaryakt istasyonlaryla ilgili u anda bir projemiz var. Hatta bu projenin balangc olarak n hazrl bitmi durumda. nmzdeki ay da dolum tesislerinde bir proje balyor, olduka youn bir proje olacak. Sonra da gbre fabrikalar var gndemimizde. Biliyorsunuz, onlar da zel tehdit oluturan iletmeler. Onlarla ilgili de bir projemiz mevcut. Benim syleyeceklerim bu kadar. Teekkr ediyorum. PANEL YNETCS- Biz teekkr ediyoruz. imdi de sz Sayn Salih Aydna brakyorum. Buyurun. Bana gelen sorular srayla cevaplamaya alaym. Laboratuarlar yeterli mi? Ulusal laboratuar imkanmz var m? diye bir soru geldi. ATEX rnleri, hakikaten zellikli laboratuar isteyen rnler. 2008 yl Mays aynda TSEnin z-
193
BLDRLER KTABI
SALH AYDIN- Teekkr ederim Sayn Bakan.

mirdeki tesisine gittim, ondan bir ay sonra da Zonguldak TTKya gittim. nk olsa olsa imkanlardan nce buralarda faydalanabiliriz diye dndm. Her iki laboratuarda da gezdim, ATEX ynnden onaylanm kurulu olma ihtiyacmz asndan inceledim tabii. TSEnin de eksikliklerini, TTKnn da eksikliklerini grerek, rapor haline getirdim. Ama geen bu zaman zarfnda bu laboratuarlarn akreditasyonlar yaplp, bir sisteme girmedi. u anda laboratuar olarak, ATEX Ynetmeliindeki belirtilen akreditasyonlu laboratuar artlarna haiz deiller. Bizim Bakanlk olarak laboratuar kurma durumumuz da yok. nk bu, zellik arz ediyor. Bu serbest piyasada da yaplabilir. Akreditasyon asndan da laboratuarlarn bamsz olmas daha iyi olur. Ama bunu konumalarmzda da devaml belirtiyoruz; yani ATEX rnlerinde belgelendirme yapabilecek akreditasyonlu laboratuarlarn kurulmas gerekliliini devaml belirtiyoruz. Yani 17025ten akreditasyonlu laboratuara acilen ihtiyacmz var. Bu konuda TSEnin almalar olduunu duydum, epey sevindim. Onaylanm kurulu atamas yapyoruz. Nasl yapyorsunuz? diyeceksiniz. Dn de belirttiim gibi, Ynetmelikte, onaylanm kurulu atamalarnda belli kriterler var. Yani maden ksmndaki rnlerde olsun, maden dndaki rnlerde olsun, kalite belgelerinde ve tip onaylarnda hizmet verebilmeleri iin, orada laboratuar olarak taeron kullanma imkanlarn belgelediklerinde bunlara atama yapyoruz. Ama asl olan, 17025ten akreditasyonlu olmak. Bir de retim kalite belgesi ve rn kalite belgesi zerinden, yani EN45011den de akreditasyonlu olmak gerekmekte. Yani u anda ihtiyacmz aslnda hl devam ediyor. 17025ten akreditasyona, bir de EN45011den akreditasyona ihtiyacmz var. Tabii, btn sektrlerin burada alma yapma hazrlklar olsa iyi olur. kinci soru, standart hazrlama yetkimiz konusundayd. Standart hazrlamada Trkiye uyumlatrma yapyor Avrupa Birlii baznda. Uyumlatrma yapyor, yani hazrlanm olan mevzuatlara uyum konusunda alyor. Hazr standartlar Trkeye eviriyorlar. TSEnin bu blmnde de hizmet yapan mhendis arkadalarmz var, bizim Bakanlmzdan da var. Ayn komitede de grev alabiliyorlar. nc soru, ATEX Ynetmeliinde askeri rnlerle ilgili bir ey var m? eklindeydi. Ynetmeliimizde bu konu zaten ak olarak belirtiliyor. Askeri rnler, Avrupa Birliini kuran Roma Antlamasnn 223/1-B Maddesinde -btn Avrupa lkelerinde byle- sistem d, yani bu Ynetmelik kapsamnda deil. Kiisel koruyucu rnleri de yine bu Ynetmelik kapsamnda deil. Bir ncs var, sivil patlayclar dediimiz, yani kararsz kimyasallar barndran nitrojen gruplar ve dier patlayc retimlerinde hizmet yapan rnler; bu da Ynetmeliimiz kapsam dndadr. Bunlar ne oluyor? diyecek olursanz; askeri tesislerdekiler iin kendi kanunlar var, onu uyguluyorlar sanrm. Siviller iin de yine 1978 ylnda kan bir tzkleri var, onu uyguluyorlar. Ama amzda bunlar yeterli mi; yani bunlar u anda yetiyor mu, yetmiyor mu? Bu da o birimlerin kendi deerlendirmelerine kalm bir ey, ben o hususta bir ey diyemeyeceim. Nasl yapacaklar, nasl edecekleri konusunda bir ey syleyemem, bu konuda yetkimiz yok. Drdnc bir soru vard, ATEX istasyonlarnda denetimler soruldu. Bizim de denetimlerimiz devam ediyor. Akaryakt istasyonlarndaki denetimlerimizde MIT Ynetmelii de yine Bakanlmzn sorumluluunda; Metroloji Ynetmelii Bakanlmzn sorumluluunda, ATEX Ynetmelii de Bakanlmzn sorumluluunda. O hususta denetimlerimiz devam ediyor. Tabii, bu istasyonlarn bir de kurulum aamas var, belgelendirilme aamas var. Kurulum ve belgelendirilme aamalarnda da sanrm Trk Standartlar Enstits ve mlki idareler yetkilidir. Orada sistem nasl gidiyor, onu bilemiyorum; TSEdeki arkadamz herhalde cevabn vermitir. Syleyeceklerim bu kadar. Teekkr ediyorum. PANEL YNETCS- Biz teekkr ediyoruz.
BLDRLER KTABI
Son olarak Sayn Murat Yapcya sz vermek istiyorum. Buyurun. MURAT YAPICI- Teekkr ederim.
194

Direkt bana bir soru gelmedi; fakat genel olarak aldm notlar ve bir-iki grm var, onlar aktarmak istiyorum. Zafer beyin bu ulusal laboratuar dncesi; Bu, odalarla olabilir mi? denildi. Olabilir belki, ama nmzdeki engel akreditasyon ii. Zafer bey muhtemelen bu konuyu biliyordur. Bu akreditasyon konusu TMMOB iinde ayr bir tartma konusu olduu iin, tek bana bu konu gerekletirilmez. Bunu ap, Bakanlk yetki verirse, Byle bir konuda laboratuar kurun diye, bence olabilir. Ama akreditasyon konusunda yle bir sknt var, onu hatrlatmak istedim. Burada Bakanlmz bu onayl kurululara belge veriyor. Biraz nce Salih bey de aklad; sonuta, taeron kullanma mant olduu srece, laboratuar kurmayp, yakn evrede yine akredite olmu bir laboratuar kullanyorsunuz. Keza, yanl hatrlamyorsam, muayene kurulularndaki personelin de, TURKAK da olduu gibi, deneti havuzuyla alma ans var. Doru mu hocam? Yani bir muayene kuruluu, bnyesinde hi mhendis bulundurmasa bile, dardan szlemeyle bu konuda denetim yapabilir. SALH AYDIN- Evet, doru sylyorsunuz. MURAT YAPICI- Bu da ayr bir konu. Yani alt alta, alt alta taeronlamaya gidiyor. Bu Sempozyumun banda i sal ve gvenlii konusunda da dile getirildi, taeronlamann bu tr tehlikelere yol atn biliyoruz. O zaman, burada Aydn beyin, yanl hatrlamyorsam, Aydn zkayann gr ortaya kyor. Yani laboratuar kuramyorsan, o zaman, o teknolojiyi retecek durumun da tartlr aslnda. Bu durumda, kopyalanp retilmi rnn sertifikasyonu gndeme geliyor. nk lke iinde bunu test edecek yetenein ya da yatrmn, bten, paran yoksa, yine dardan bir hizmet almak durumundayz. Yani sadece mevzuata uygunluk asndan bir onayl kurulua ihtiyacmz var; bu, TSEydi, TSE hl olabilir, devam edebilir. Bu laboratuar almalar ok uzun sredir bekliyor. Grsel bey; byle bir bte ayrabilir mi acaba TSE? GRSEL ERATAK- ncelikle, demin sylediiniz u laboratuar ve kopya rnn test edilmesi konusunda ek olarak unu syleyeyim: Evet, demin de syledim, bilim ve teknolojide neredeysek, burada da orada olacaz. Laboratuar kuruluuna bir bte ayrlyor; ama ona daha zaman var. nk takdir edersiniz, ok fazla rn var. Biz, dar kapsaml bir laboratuara girmek istemiyoruz. Dolaysyla biraz zaman alyor. MURAT YAPICI- Evet, Grsel bey hakl. Teknik olarak baktnzda, bu Sempozyum sresince takip ettiyseniz, rn gruplarnn deiik koruma ipleri var. E tipi dendi, IA tipi, N tipi, M tipi; hepsinin ayr bir prosedr var, hepsine ayr bir laboratuar ortam gerekiyor. Doru, bu ciddi bir yatrm. Belki bu paray harcamakla da bu sorunu zemeyebiliriz. O teknolojiyi retecek bilgi birikimi var m? Var; bizim mhendislerimizde, bizim lkemizin insannda var. O teknolojiyi retir hale getirmek iin bunlar bir rgtlemek gerekecek belki. Necati beyin belirttii bu zelletirmeyle ilgili de bir-iki ey syleyeyim. Konu dnda, ama rnek olsun diye sylemek istiyorum. Elektrik datm irketleri zelletirme srecinde, gidiata bakldnda -bir proje onay kurumudur ayn zamanda TEDA ve bu Bakanln grevindedir- bu gidiatla birlikte TEDA Genel Mdrl bir genelge yaynlayp, il veya datm irketleri dzeyinde temsilcilikler oluturup, proje onaynn yine TEDA Genel Mdrlne bal bu temsilciliklerde yaplmas gndeme geldi. Demek ki her eyi zelletirmekle sorun zlmyor; bunun denetim mekanizmas yine de biraz kamunun elinde olmas gerekiyor. Benim bu panel bamda ve bildirimde bahsettiim, her ey ruhsat aamasnda olmas burada da geerli. Yine projelendirme ve ruhsat aamasnda bu tr kontrollerin odalar araclyla yaplabileceini dnyorum, komple zel sektre braklmasn yanl buluyorum.
195
BLDRLER KTABI
Periyodik kontroller olabilir. Orada nne geemedik u anda. Nedenini size syleyeyim: Mevzuat gerei, birok periyodik kontroller zaten A tipi muayene kurulularnn kapsamndadr. Bu, ATEX olsun veyahut da baka bir konu olsun, elektrikte olabilir, basnl kaplarda olabilir. Zaten gidiat oraya doru. Ama hi deilse ruhsat aamasnda kamunun burada bulunmas gerekiyor. Kamunun yardm istedii yerde TMMOB ve bal odalar muhakkak grev alacaktr, onu belirtmek isterim.

Bir de Ayna Komite olaylar var. almyoruz diyoruz da, almasn salayacak kii de gnlller aslnda. Burada tkandmz nokta u arkadalar: TSEnin ilk toplantsna katlmtm. Ben ve Kemal Sar, EMOnun temsilcisiyiz, EMOyu temsil ediyoruz Ayna Komitede. Uluslararas toplantlarda bu standartlarn son metin haline gelip oylanma aamasnda Trkiyenin 3 delegasyonu var diye biliyorum ben. Bu toplantlara gitmek ancak TSEnin gndermesiyle oluyor diye hatrlyorum ben ve biz o toplantlara da hi arlmadk zaten. arlsak bile, sponsor bulmamz gerekiyor. nk TSE de karlamyor oraya gideceklerin masraflarn ve 3 delegasyonun da oy hakk var aslnda. Bu standart metinlerinde lke koullarna gre sapmalar belirleyebiliriz, bunlar o metinlerin iine girebilir. Nasl girecek? Ayna Komite yelerinin yorumlarnn Ayna Komite Bakan tarafndan belirtilmesiyle. O metnin son hali oylandktan sonra lke gr olarak gnderilecek. Tabii, biz bu ileyiin nasl olduundan tam emin deiliz. Sonuta i Ayna Komite Bakannda tkanyor. Bu, her sektr iin de byle. Yani yelerin de almas gerekiyor, ama bir yere kadar; yeler toplantya gidip, orada bir ey yapmak istese delege olarak, bunu maddi olarak nasl karlayacak?! O maddi imkanszlmz var, onu belirtmek isterim. Ama oy hakkmz var. Sonuta, delegasyonsunuz; gidip orada, o standart metnin yaynlanmas srasnda ya da son halinin belirlenmesiyle ilgili oy kullanyorsunuz. imdilik bu kadar syleyeyim. Teekkr ederim. PANEL YNETCS- Biz teekkr ediyoruz. Uzunca bir sre tayin etmitik panelimiz iin; ama ngrdmz sreden daha erken bir srede tamamlanm oldu. Soru deil, ama bu saatten sonra belki bir blm katk iin katlmclardan birkana ksaca sz verebiliriz. ngrdmz sreden erken bitti. Katklar iin, birka kiiye ksaca sz vereceim Ben, bu panel ksm iin panelistlere ve soru ve katklarnz iin de sizlere teekkr ediyorum. imdi, ok ksa olarak, Sonu Bildirgesine esas olmak veya bu gn sren Sempozyuma ynelik de gr ve katklaryla bundan sonra yaynlanacak sonu bildirgeleri ve almalar hakknda gr belirtmek isteyen arkadalarmz iin ok ksa szler vereceim. Buyurun. SALONDAN- Kusura bakmayn; di tedavisi gryorum, baz kelimeleri telaffuz edemiyorum. zr dilerim. Ben, EMO Ankara ubesinden, serbest alan bir elektrik mhendisiyim. Bazen tesisat muayenelerine gidiyorum, topraklama muayenelerine gidiyorum. Gittiim zaman, oradaki iyeri sahiplerine tesisat konusunda nerilerde bulunuyorum. Diyorum ki, Bunlar yanl olmu, yanl yaplm; bunlar dzeltmeniz lazm. yeri sahibi unu sylyor: Sen, denetim elemanndan ok mu biliyorsun; o istemiyor bunu da, sen niye istiyorsun? Sen belgeni ver, git. imdi size soruyorum: Ben o belgeyi vermi olsam, oraya gelen denetim eleman sadece bu belgeye mi bakar, sadece dosyada evrak kontrol m yapar, geri dnm kontrol yapmayacak m? Bu konuda ciddi eksiklikler olduunu dnyorum. PANEL YNETCS- Teekkrler. Buyurun. AHMET HAMZA- Teekkr ederim Sayn Bakan. ncelikle, katlmclara ve Odaya teekkr ederim. Murat hocama bir katk yapmak istiyorum. Standartlar konusunda IEEE genel kurullarna katlm ve tecrbe sahibi biri olarak da syleyeyim. Dorudur, oralarda standartlar konusunda etki yapmamz mmkn deil; orada, dedii gibi, bu konu irketlerin kendi egemenliindedir. Ama yine de lkeye ynelik baz standartlarda etkili olabiliriz. yle ki: Bu, yaanm bir olay. Eltek Projesi vard Telekomun ve orada Trke karakterlerin yazlmas ii ciddi abayla yer almtr, orada standartlarn iine yerletirilmitir. Eer kurumlar kendi alanlaryla ilgili konular takip edip, bu standartlar ciddi takip ederlerse, olmayacak bir ey yoktur diye dnyorum. Teekkr ederim.
196
BLDRLER KTABI

PANEL YNETCS- Teekkrler. Buyurun Gken bey. GKEN APKINCI- Ben de Fevzi arkadamzn syledii eyin devamn soruyorum: TSE, alma Bakanl ve TEDA yetkilisine sormak istiyorum: Bu bizim veya SMMlerin verdii rapor; topraklama, kablolama ve kompanizasyonla ilgili olarak verilen raporlar nasl deerlendiriliyor? Biliyorsunuz, bu rapor onay belgelerini EMO da veriyor, zel teebbs de veriyor. Ama EMO bir kamu kuruluu niteliindedir ve bu konudaki sorumluluunu, almalarn kamu yararn her eyin odana koyarak yapar. Ama doru dzgn hibir deerlendirme, kontrol yapmadan onay belgeleri veren zel teebbs de var. Bu ikisi arasndaki fark ve EMOnun ciddiyetinin ayrdnda msnz? ok teekkr ederim. PANEL YNETCS- Teekkrler. Aydn zkaya; buyurun. AYDIN ZKAYA- Ksa balklar halinde ben de grlerimi aktarmak istiyorum. ncelikle, sadece resmi kurumlar deil, ilgili tm kesimleri iine alan bu patlama gvenlii konusunda lke apnda bir mastr plann olmas gerektiine inanyorum. ok gecikmi bir almadr. Bunu hangi kurum salar, kim neyi yapacak; ama ne, yani biz bunlar niye yapyoruz; dnya istatistikleriyle nereye gelmek istiyoruz; tm bunlar ortaya koyup, hedeflerin, yntemlerin aka tartld, tercihlerin yapld; ksa, orta ve uzun vadeli planlamann yapld, ilgili tm kesimlere grevlerin kartld; para, insan kayna vesaire hepsinin bir arada koordine edildii bir mastr plan zorunludur. u anda lkenin en temel ihtiyalarndan birisi bu. Burada dinleyiciler olarak dinliyoruz; hi kimse ayn bnyeden gelmi insanlar gibi konumuyor. Herkes farkl eyler sylyor, birbirini eletiriyor, kimse kimseye kulak vermiyor, talepler gz ard ediliyor, yazlar yazlyor, okunmuyor Yani tam bir danklk ierisindeyiz. Bunu 5 yl nce sylediimizde, Merak etmeyin, Avrupa Birlii geliyor, her eyi zecek deniliyordu. O trenin i grmedii, onun vagonuna atlasak bile bu ii zemeyeceimiz ortaya kt. Dolaysyla, en ksa zamanda bir mastr plan; ok ciddi, ustalkla hazrlanm bir mastr plann hazrlanmas ve bunun tm kesimlere aktarlmas gerekiyor. Dier bir ey, bu tarz konularn, yangn, patlama gvenlii gibi bizim uzmanlk alanmza giren konularn konuulduu ortamlarda hep u sknty ekiyoruz: Bunlar, insann sahip olduu hemen hemen her trl bilginin bir araya getirilerek ancak zlebilecei konular. Bu ne demektir? Kimya hakknda bir ey mi biliyorsunuz, maddeyi mi almak istiyorsunuz; kimyac, bilgisini ortaya koyacak. nsan faktr m sz konusu olan; psikolog gelecek. Elektrik mi sz konusu; elektrik mhendisi gelecek. Btn disiplinlerin bu konuda sz hakk var ve olmazlarsa eer zmn bulunamayaca ekilde katklar var. Bunlarn tamamnn bir arada bulunabilecei zmlere gitmemiz gerekiyor. O nedenle, ok disiplinli bir alma anlayna gememi gerekiyor. Buradaki nc rol de TMMOBnin stlenmesi gerektiini dnyorum. Evet, Elektrik Mhendisleri Odas bunu yapabilir; ama buna btn mhendislikler, odalar, ilgili tm disiplinlerin gelmesi gerekli. Sempozyum srasnda yle sorular soruldu ki, lise 1 kimya bilgisiyle yantlayabileceimiz konular son derece byk tesislerin yneticileri bilmiyor. Halbuki patlamay, yangn, gvenlii, btn bilgilerimizi bir araya getirmeden mmkn deil zemeyiz. O yzden, ok disiplinli almaya almamz gerekiyor. Bu konuda ok ok gerideyiz. Tm kesimlerin saydam ve iletiime ak olmas gerekli. Bu, Internet sitesi olabilir, paneller olabilir, dergiler olabilir. Herkes birbirinden bir ey saklyor; hi kimse sorulara doru drst yant vermiyor, herkes kaamakl. Kesinlikle saydam ve iletiime ak deiliz. Resmi kurumlar; soru kabul etmiyor, yant vermiyor; isteklerde bulunuyor, biz bir bilgi istediimizde gndermiyor. Dier kesimler, zel irketler; bilgiyi kskanyor. En basit, ufak bir konu bile birinden brne aktarlmaktan ekiniliyor. Bu ekilde ilerleyemeyiz.
197
BLDRLER KTABI
Denetimin anlaynn deimesi gerektiini hepimiz sanyorum gzlyoruz. Denetim nemli, denetim nemli denilip duruluyor. Biliyorsunuz, bir ara da, Eitim nemli, eitim nemli laf dilimize pelesenk olmutu. Bu aralar, son bir yldr falan da denetim kavram n plana kt, Denetim nemli, denetim nemli deyip duruyoruz. Oysa, denetim anlaymzda reform gerekli. Bizde denetim, zellikle resmi kurumlarn denetimi Pop Stara benziyor. Yani birden gelirim, Kat kalemi kar, u sorular

hemen yantla, sana puan vereceim. Hayr; bunlar ak defter, bir bilgi alverii eklinde olmal. zlem hanmn rneini sormak istiyorum. Kendilerinin denetime gittii birok tesis bir sre sonra beziyor. Tefti raporlarnda o kadar ak ve net olmayan maddeler ne kyor ki, anlamak iin ok aba gsteriyorlar. lk kez duyduklar kalemler var. Halbuki, Internet sitesine girmek olabilir, eitli kitapklar olabilir, ak kontrol listelerinin olmas gerekir. Ynetmelikleri cmle cmle aldnzda, farkl sektrler iin, ortak veya zel eitli kontrol listeleri, bunlarn arka plan anlamlarnn ne demek olduu, belli bir terimle neyin kastedildii; btn bunlarn aktarlmas gerek, herkes tarafndan bilinmesi gerek. Denetime gittiinizde veya biz bir bilgi sunmaya kalktmzda, Haydi beni denetle, bakalm ne soracaksn? diye olmamal. Sorulacak, snav edilecek btn konularn herkes tarafndan zaten biliniyor ve ortak bir ekilde, ortak kar iin bunlarn salanyor olmas gerekir. Ayna komiteler deniliyor, eitli mekanizmalar var. Bunlar almyor. ok samimi olarak sylyorum, birka yl nce baka bir panelde Ayna Komiteden sz edildi. Tanmyorduk. Biz gittik, ye olduk. u andaki irketim yaklak 2 yldr Ayna Komitenin yesidir. ok samimi olarak syleyeyim, bu komiteye ye olmak ne ie yaryor biliyor musunuz; standartlarn taslak hallerini ve zgn dildeki, yani ngilizce metinlerini daha nceden takip etmeye yaryor, baka hibir ie yaramyor. Gr sylyorsunuz, Deitirilemez deniliyor veya bir yerlerde taklyor. Sonra beziyorsunuz, yoruluyorsunuz, sadece listede bulunuyorsunuz, iletiime katlyorsunuz. Ayna Komite falan, bunlar almyor. Bunu eletirmek iin sylemiyorum, bir saptama olarak dile getiriyorum; yani buna bel balamamz gerektiini, baka kanallar, baka yollar bulmak gerektiini sylemek istiyorum. htiyacmz olan bir reform, reforma gitmemiz gerekiyor; Ayna Komite veya benzeri kurumlar i grmyor. ATEX; ilk nce bu Xi kaldrmamz ve anlalr klmamz gerekiyor. Bunu herkes dnya terminolojisi sanyor; halbuki bu dnya terminolojisi falan deil. Bu, belli bir kesimin kulland bir terim. Bizim, X harfinin olmad, duyulduunda anlalan bir terminolojiye gememiz gerekiyor; rnein, patlama gvenlii. Biliyorsunuz, patlayc ortama girerken, gen, ii sar, stnde SX yazan iaret kullanma ykmllmz var. Oradaki Xi birok ii anlamyor, arp diye okuyor, 5i neyle arpacaz? diyor. Bilmiyorum rastladnz m? Son derece de hakllar. Bizden daha iyi fikir yrtyorlar; nk grdn okumak istiyor, anlamak istiyor. nk simge bizim simgemiz deil. Yazl kltre ilikin hibir ey brakmyoruz. Bunca yl allan kesimler var, niversiteler var, ok deerli kurumlar var. Peki, ne yayn yaptnz, yazl neyi ortaya koydunuz? unu bir alaym, alaym dediinizde, hibir ey yok. Bu Sempozyumun en az drtte , belki bete drd zaten giri dzeyindeki bilgiler ieriyordu. Bunlarn derli toplu kitaplar, yaynlar, afiler eklinde bulunmas gerekiyor. Halbuki, bunlar bizde birer bildiri konusu hl. ok dndrc bir durum olduunu dnyorum. Bir tane Elektrik Mhendisleri Odasnn, o da hakl olarak, elektrikli ekipmanlar dorultusundan konuya bakt bir yayn var; onun dnda, gvenilir, Trke, aklamal, yararlanlabilir hibir yazl kltrmz yok arkada. Herkes, bir patlamann simgesini bile, bir ak diyagramn bile gidip yabanc kaynaklardan getiriyor. Bu kadar kaynak koyuyoruz, bu kadar aciz olabileceimizi dnmyorum. Bu ulusal yetkilendirme sistemimizde ciddi bir sknt var. Patlama, i gvenlii buna entegre edilmi durumda deil, btnletirmi deiliz. Biliyorsunuz, u anda bir kol dorudan, bu yap denetim sistemi, ruhsatlandrma, bu ekilde ilerliyor. nsan unu anlamakta glk ekiyor. Hatta biliyorsunuz, Ankaradaki patlamalarda falan da ilk aklamalar bu ekildeydi: Kontrol ettik, iki iyeri de ruhsatl. Benim ada bir insan olarak aklm bunu almyor. Ruhsatl bir tesiste nasl olur da gz gre bu tr eyler yaplabiliyor?! Bakn, tesis ruhsatl; ona dolum yapan, tp dolduran tesis ruhsatl, br ruhsatl, tama ruhsatl. Ehliyeti var adamn. Yasal tm mevzuat yerine getirilmi. Eh, burada bir sorun yok mu? Demek ki i grmyor, ilemiyor bu. Dier bir konu, zlem hanm, ok iyi niyetli bir ekilde, eitli projeler gelitirdiklerini syledi; sektrel bazda, eitli blgesel stanbul gibi bir yerde, 70 milyonluk nfusuyla Trkiye gibi bir devlette hl bunlar projelerle mi yapyoruz diye ok ilgimi ekti dorusu. Yani bir denetim sistemi, dzeni, ncelikler, ilan edilmi, yaynlanm, yaps belli bir eyin olmasn bekliyorum ben. Benim kafamdaki devlet ve eki dzen veren, denetleyen mekanizma byle bir ey; ne yaptn son derece iyi bilen, uzun erimli planlar olan, o yolda ilerleyen. ok ilgin bir rnek vereyim.
198
BLDRLER KTABI

TPRA diyorsunuz, TPRA 10 yldr denetlememiiz diyorsunuz. lgin bir ey syleyeyim, ok tesis gezdiiniz iin belki katlmayabilirsiniz: TPRA denetlemeyin, TPRA, kendini devletin onu denetleyebileceinden ok daha iyi denetliyor. Ama onun komusu olan baka tesisler var, baka yerler var; asl onlar denetlemek, onlara yol gstermek, zm anlatmak gerekli. TPRAn zaten uluslararas piyasada retim yapmas iin yle basklar var ki, yle sigorta sistemleri, yle endstriyel retim srelerinin ierisinde bulunmak zorunda ki, bunlar zaten yapmak zorunda kalyor, devlet istemese de zaten yapyor. Btn bu mekanizmay ve lkenin durumunu dikkate alarak yapmak gerekli. rnein, Trkiyenin ierisinde artk Trkiyeler var, yabanc yatrmclarn irketleri var. Bunlar, siz hibir ey istemeseniz de, kendi varlklarn, isimlerini, itibarlarn korumak iin ok ciddi almalar yapyorlar, enfes tesisler kuruyorlar. Belki de Trkiye bu ynden ok ansl; nk yeni yabanc yatrm alyor. Yani belli gelimi okuluslu irketler, Hollandaya, Almanyaya, talyaya ok daha nce, 20 yl, 30 yl nce yatrm yaptlar; Trkiyeye yeni yatrm yapyorlar ve yeni yatrm yaptklarnda, tesislerini gzleri gibi koruyorlar. En ileri teknoloji, en son teknikler; bunlarla geliyorlar ve bunlarn ok gzel iletiim alar var. rnein, sektrel istatistiklerden sz ettiniz. Belli sektrlerde okuluslu irketlerin kendi ilerinde o kadar iyi hazrlanm bilgi ak var ki. Sizler de grmsnzdr; tuvalete gidiyorsunuz, tuvalette, 10 saniyeliine, o ikolunun son 1 haftada geirmi olduu kazalarn analizlerini okuyarak tuvaletinizi yapyorsunuz. PANEL YNETCS- Aydn bey; toparlarsanz seviniriz. AYDIN ZKAYA- Tabii, toparlyorum. Bu yazlarn, bilgilerin altnda da Hollanda yazyor, Endonezya yazyor. ok farkl lkelerden bilgi ak geliyor. Yani Trkiyenin ierisinde bu tr Trkiyeler de var. Bir ksm da, inann, felaket. Merdiven alt falan diyoruz; onlar kime emanet? Hi bilmiyoruz. Yani geldiimiz Trkiyeyi de artk homojen bir lke olarak grmemeliyiz. Aradaki fark gittike ald. Belki 4-5 sene nce byle deildi, ama u anda Trkiyenin iinde Trkiyeler var. Bunlar Trke okumuyor, yabanc standartlara kendilerini balam durumdalar. Siz belki 8 yldr deneti olarak gitmiyorsunuz; ama her 6 ayda bir dardan zel deneti geliyor, her 3 ayda bir kendi i denetimlerini yapyorlar. Btn bunlar, lkenin deitiini, dnyann deitiini, teknik bilginin deitiini ve bizim ok ok geride kaldmz gsteriyor. Biz derken, bu ilerle ilgili teknik kesimleri kastediyorum. Btn bunlar bizim ok ok geride kaldmz gsteriyor. Bunun hukuki bacana, idari bacana, psikolojik bacana hi girmek istemiyorum; orada varlmz bile yok. Biz, srf teknik, mhendislik anlamnda bile son derece geri kalm durumdayz. Tablo bu. ok ktmser. lerlememiz, o bize sylenilen ekonomik gstergelerin falan ok gerisinde. Kltrel birikimimiz, ilerlememiz Mutlak suretle bir ekidzen vermemiz lazm kendimize, bir reform yapmamz gerekiyor. Bu da, klasik yntemleri, allm yollar syleyerek ve tekrarlayarak yaplamaz. Byk bir sorun olduunun farkndayz; siyasi irade gerekli, kaynak gerekli, planlama gerekli. Ya, Trkiye, bunlarn hepsini yapmaya hazr lkelerden biri olarak kendini ortaya koyacak veya bunu bir-iki kez daha konuacaz, sonra eviri sorunlarn konuacaz veya Avrupadan gelen temsilcilere rica edeceiz: u maddeyi de koyun, patlayclar da dahil edin, unu da yapn. Onlar yapacak, biz izleyeceiz. Ortak Pazarla ilgili slogan gibi; Biz pazar, onlar ortak. Bu ekilde devam edeceiz. Sanyorum bir seimin arifesindeyiz, bunu fark etmemiz gerekli. Forum ekline dntrdnz iin bu sz aldm. Teekkr ederim. PANEL YNETCS- Biz teekkr ediyoruz. Aydn beyden zel bir ricam var: Elektrik Mhendisleri Odas olarak bizim bu konudaki almalarmz devam ediyor. Dnem ierisinde de bizim komisyonlarmza katk vermesini rica ediyorum. ZAFER SNMEZ- Sempozyumun sonuna doru geliyoruz gibi anlyorum. Bu noktada Kapan Bildirgesine, Sonu Bildirgesine, Makine Kimya Endstrisi Kurumunun temsilcisi, bu Sempozyumun Dzenleme Kurulu yelerinden birisi olarak, iki maddeyi zellikle vurgulamak istiyorum burada.
199
BLDRLER KTABI
Buyurun Zafer bey.

Birincisi u: Zaten panel konum olan Ulusal Bilgi Bankasnn mutlaka gndemde tutulmas ve bununla ilgili bir modelin Kapan Bildirgesine girmesini talep ediyorum. kincisi, biraz nce de sorumun konusu olan patlayc tesisleriyle ilgili. Sektr dorudan ilgilendiren -ATEX de olabilir ATEXi aan da olabilir- patlayc tesisleriyle ilgili ulusal bir laboratuarn oluturulmasyla ilgili adm atlmasn, bu konuda kamu, zel sektr, akademik kurulularn ibirlii ierisinde oluturulmasnn Sonu Bildirgesinde vurgulanmasn istiyorum. Makine Kimya Endstrisi Kurumu temsilcisi olarak ve patlaycyla ilgili sektr alan olarak, bu iki konuda alma yapacak kamu kurulular, zel kurulular ve akademik kurulular bata olmak kaydyla, alacak kurumlara her trl destei verebileceimizi burada beyan ediyorum. nk bizim tahmin edilemeyecek kadar byk bir altyapmz var, ciddi bir birikimimiz var. Bu birikimi bu konuda emek sarf edecek, sektrdeki dier insanlarn kullanmna sunmak istiyoruz. Yoksa bu birikim kaybolup gidecek. zellikle bunu vurgulamak istiyorum. Emei geen herkese teekkr ederim. PANEL YNETCS- Biz teekkr ederiz. Buyurun. SEVM SERNDA (DAPSAN A.)- Topraklama konusuyla ilgili sorular geldi. DAPSAN A. olarak bizce -reklam yapmak iin sylemiyorum- yanc-patlayc yerlerde yldrm riski ve topraklamayla ilgili deerlerin ok dk tutulmas gerekiyor. Bu konuyla ilgili Elektrik Mhendisleri Odasnn yaynlad, elektrikli tesisatlarla ilgili bir ynetmelik var. O ynetmelii hibir ekilde anlayamyorum. O ynetmeliin gncellenmesiyle ilgili bir alma olursa, biz firma olarak da, firma ierisinde alan elektrik mhendisleri olarak da elimizden gelen katky yapmak istiyoruz. u anda TSEnin yaynlad TS EN 1305 diye, yldrmdan koruma ve topraklama standard var. Sempozyumun ilk ksmnda da konuuldu, standartlar nerilir, ama ynetmelikler zorunlu hale getirir bu standartlar. Bu standartlarn Trkiyede yaygnlamas iin yine elimizden geleni yapmaya talibiz firma olarak. Aslnda biz dier yerlere gre daha fazla uygulama imkan buluyoruz yaptmz almalar. Gvenlik konusunda da yaptmz almalar var. Bu konuyla ilgili en byk talebimiz, Elektrikli Tesisatlarda Kurulum Ynetmeliinin bir an nce tek bir doruya dayanarak yaynlanmas. Bunun iin EMOnun elinden geleni yapmasn talep ediyorum. Aslnda soru deil, bir talebi iletmek istemitim. Teekkr ederim. PANEL YNETCS- Biz teekkr ederiz. Elektrik Tesisatlar Ynetmeliinin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan yaynlanmasn biz de bekliyoruz. Bu konudaki giriimlerimiz de sryor. Buyurun. ERKAN CEYLAN (Makine Mhendisi)- zlem hanma ksa bir sorum olacak. Rafinerilerde, akaryakt dolum tesislerinde yapacanz teftilerle ilgili olarak hangi mevzuat, hangi ynetmelii, hangi standartlar kullanacaksnz? Yaplan teftileri sektrde grev yapan dier kurulularla, uluslararas kurulularla da paylaacak msnz? Teekkr ederim. PANEL YNETCS- Teekkrler. Buyurun. CEM VURALSOY (Polisan Holding)- Merhabalar. smim Cem Vuralsoy; Polisan Holdingten katlyorum. Jeoloji mhendisiyim, i gvenlii uzmanl yapyorum.
200
BLDRLER KTABI
Zafer beyin bahsettii Ulusal Bilgi Bankasna bir ek yapmak ve belki de dn sylenilenlere bir cevap hakk olarak zlem hanma bir adres gstermek istiyorum. Geri Artk yeni bir kararla, reaktif davran deil, proaktif davrana getik kaza aratrmalarnda diyorsunuz. Ama tahminimce, imdiye kadar yaptnz kaza aratrmalarnn raporlar sizde vardr, bunlara ulamn salanmas iin belki sizlerden bir aksiyon isteyebiliriz, belki bu Sempozyumun Sonu Bildirgesinde de yaynlanr. nk

her ne kadar reaktif bir davran olsa da, kazalarn aratrlmas, sebep-sonu ilikisi ve kk neden analiziyle yaynlanacak olursa, ileriki seviyelerde proaktif davran haline getirilebilir diye dnyorum. Teekkrler. PANEL YNETCS- Biz teekkr ederiz. Sanrm salondan katklar bu kadar. imdi yeniden panelist arkadalara dnmek istiyorum. Eer salondan yaplan katklardan sonra kendileri iin bir cevap hakk domusa kendilerine sz vereceim. Ama nce zlem hanma, dn sunumunu izlediimde de aklma taklmt, bir soru sormak istiyorum: Bu kaza raporlarnn yaynlanmas konusunda bir hukuki engel mi var? Buyurun. ZLEM ZKILI- Teekkr ederim. Ben yine be tane soru not almm. En batan balayacam. lk soru, Elektrik tesisat kontrol raporlarn nasl inceliyorsunuz ve kimlerden alnrsa raporlar kabul ediyorsunuz? eklindeydi. Elektrik tesisat raporlarnda, Elektrik Mhendisleri Odasna kayd olan, sicil numaras olan bir elektrik mhendisi eer o raporu imzalamsa, biz onu kabul ediyoruz. Elektrik Mhendisleri Odasnn yapm olmas benim tercihim; ama iverene, lla Elektrik Mhendisleri Odasndan yaptracaksn demiyoruz. Diyoruz ki, Elektrik Mhendisleri Odasna yaptrabilirsin; ama kendi elektrik mhendisin varsa, oda sicil numaras varsa veya baka bir firmann elektrik mhendisi, oda sicil numaras da varsa, onunkini de kabul ediyoruz. Ama raporda bir tutarszlk grrsek ayet, o raporu da kabul etmiyoruz, o firmay da sorguluyoruz. rnek vereyim. Elektrik tesisat raporuyla ilgili deil de, hidrostatik basn testiyle ilgili bir rnek vereceim. erkezky Organize Sanayi Blgesinde, hidrostatik basn testiyle ilgili kazann bir raporu geldi nme. Normalde, biliyorsunuz, bizim tzmz, hidrostatik basn testinin 1.5 katnda yaplmasn syler. Bakyorum, firma bunu 1.1 katnda yapm ve iletme basncnn deil de, belirsiz bir basncn 1.1 katnda yapm. Ben o rapora baktm, hibir ey alglayamadm; yani neye gre hangi basnc alm da, stelik niye 1.1, anlayamadm. Bunu tutarsz buldum ve bu raporu kabul etmedim. Sonra iime sinmedi, iverene dedim ki, u firmay bir ara, konuaym; ne yaptysa mhendis arkada, aklasn, ben de ona gre alglayaym. Firmay aradlar, zel bir firma, telefonu baladlar, mhendis arkada bulduk, konutum. Dedim ki, Tzmzdeki maddeyi biliyorsun Ha, bu arada bir ey daha syleyeyim. O raporun altna da yle demi: Sal Gvenlii Tzndeki kurallara iverenin uymas gerekmektedir. Bu ekilde tzk maddelerini de yazm. Tzk maddelerinin birinde de diyor ki, Hidrostatik basn testleri 1.5 katnda yaplr. Yani kendi raporunda kendi kendisiyle de eliiyor. Ben, standarttaki 1.1i aldm dedi. Peki, hangi standart? Bir kere, mecburi standart yok bu konuda. Yani bunu uygulayacaksan, bir kere, mecburi standart olmas lazm. Byle bir standart da yok. Sonuta bu arkadamz, yapt raporun aklamasn yapamad.Yapamaynca, biz de dedik ki, Bu raporda tutarszlklar var, mevzuatmza uygun deil. Byle deyip, kabul etmedik. Ayn ekilde, yine elektrik tesisat raporlarnda da bizim zellikle en dikkat ettiimiz ey udur: Normalde, genelde iletme topran lerler. Biz, mutlak suretle, mesela makine gvde topraklamas yaplm m diye isteriz. nk makine baznda topraklama isteriz ve liste liste de dkmesini isteriz; panosundan, makine gvdesindeki Makine gvdesindeki kaa da tespit edebilmem lazm. Ama genellikle bizim nmze sadece iletme topraklamas, 4 tane lm yaplm, o getirilir, biz de o raporu kabul etmeyiz. Bununla ilgili bu ekilde bilgi aktaraym. Bir baka soru: Raporda yazlan maddeler ak deil diye serzeni vard zannedersem. Kontrol listelerinin yazlmas gerekli ve mfettilerin sorduu sorularn iletmelere salanmas gerekli gibi bir soru algladm. yle: Biz, mfetti arkadalarmz yetitirirken de onlara liste bile vermeyiz. Deriz ki, Mfetti btn mevzuat bilecek. Mevzuattaki btn maddeleri de iletmeye gittiinde ek edecek. Eer ben mfettiin eline bir check-list verirsem; o, check-list mfettii olur. Oysa ben, onun btn mevzuat
201
BLDRLER KTABI

ek etmesini istiyorum. Eer raporda ak deilse mfettiin yazd, mesela el yazsyla yazmsa, eer bilgisayar ortam yoksa Bazen yle iletmeler oluyor; iletmede bilgisayar yok, printer yok, hibir ey yok. O zaman el yazsyla yazm olabilir mfetti. Belki o ak deildir. Diyelim ki bilgisayar ortamnda yazld, mfettiin yazd kelimeleri mi anlamyorsunuz, mfettiin yazd o noksanlk ak m deil; arkasndan bilahare bir tebligat gelir. Her mfetti o tebligat gndermek zorundadr. O, raporun bir parasdr; alnmas gerekli nlemler hakknda yazlan bir rapordur. O raporda, o verilen tutana en ayrntl ekilde aklar. Bu ne zaman gider iletmeye? Tutanak yazldktan sonra mfetti raporunu yazar, blge mdrlne gnderir; blge mdrl de iyerine tebli eder. Bu, yaklak 2 ay gibi bir sre alabilir. Bu sre ierisinde iletmenin eline ayrntl olarak bir rapor daha geer. Diyelim ki tutana anlamad iveren; o zaman, o aklayc olan raporun iinde zaten onlar grm olmas lazm. Bunu da m anlayamad veya orada yeni bir tutarszlk m var; biliyorsunuz, Bilgi Edinme Kanunumuz var, derhal Tefti Kurulu Bakanlna bavurabilir ve Burada ne demitiniz? diye sorabilir. Bizim asla sorulan sorulara cevap vermeme gibi bir lksmz yok. Ben, ynetici de olduum iin, bana en aa gnde 30 tane, Tutanakta yazlan nedir? diye soru geliyor. Saatlerce aklyorum onlar. Hatta bazen yanma tutanakla geliyorlar, bazen de ekinerek geliyorlar; hemen oturtuyorum, ay sylyorum, Buyurun, oturun diyorum, onlara saatlerce konuuyorum, hatta nasl yaplmas gerektiini bile anlatyorum. Diyelim ki ben yokum; nbeti mfetti arkadam 24 saat orada ak ve maille bile her sorulan soruya cevap verebiliyoruz. Diyelim ki ak deil; her zaman bize soru sorulabilir ve aklamasn da iverenlere veya kurulua veya kimse, ona seve seve yaparz. Tefti Kurulunun sayfasnda, zellikle kaza raporlaryla bilgi bankas ve raporlarn paylalmasyla ilgili bir sorumuz vard. Tefti raporlar u anda ak deil, byle bir bilgi bankamz da mevcut deil. Ama u var: Tefti Kurulunun sayfasna girerseniz ayet, imdiye kadar yaplm olan projelerin btn raporlar mevcut. Bu raporlarda da, mesela akaryakt dolum tesisleriyle ilgili yaplm olan var, ayakkab sektryle ilgili var, inaat sektryle ilgili var, tersanelerle ilgili var. Btn bunun raporlarn grebiliyorsunuz ve PDF formatnda da indirebiliyorsunuz bilgisayarnza. Hatta bir i sal gvenlii uzman arkadamz geldi yanma, zlem hanm, o raporlar ok yararl, ok yararlandm kendi amdan dedi. Fakat herhalde Tefti Kurulunun o sayfasna ok fazla giren olmuyor ve o raporlar bilen ok az. En azndan imdilik onlara ulaabilirsiniz. Dier raporlarn paylalmas konusunu da zaten Tefti Kurulu Bakanl olarak biz de arzu ediyoruz; ama dn de sylediim gibi, baz hukuksal problemler var bu raporlarn aklanmasyla ilgili. ayet bunlar da aabilirsek -kendi aramzda srekli tartyoruz- en azndan iletme isimleri ve dier bilgiler sakl kalmak kaydyla, sadece belki olay aklayacak ekilde bu raporlar paylalabilir. Bir soru daha vard; Denetim programlarnda, mesela,TPRA niye denetime alyorsunuz, yabanc firmalar niye denetime alyorsunuz, ufak firmalar almyorsunuz? diye bir soru. Bir anm anlataym size, belki daha iyi aklayabilirim bunu. ncelediim bir kazay anlatacam. Byk bir kimya fabrikas, yabanc ortakl, devasa bir firma, herhalde yaklak 10-11 ay nce bir yangn ve patlama geirdi, ben de bunu inceliyorum. letmeye gittim ki, daha alal da 2-3 ay filan olmu, ok yeni bir fabrika. Yabanc ortak, dediiniz gibi, standartlar, her eyleri kurmu filan. Baktm, patlayan inko stearat. inko stearat, biliyorsunuz, yanc ve patlayc bir toz. alanlarn ve oradaki iletme mdrlerinin ifadelerini alyorum, kimse inko stearatn yanc ve patlayc olduunu bilmiyor ve diyorlar ki, Bizim iletmemizde yanc, parlayc bir malzeme yoktu; ne patlad, ne yand, bilmiyorum. Hatta sunumumda onun videosu bile vard, ama srem yetmedii iin gsteremedim. Onun iin, Byk firmadr, yabanc firmadr, bunlar denetlemeye gerek yok. Onlarn prosedrleri, standartlar var, her eyi tamamdr demek doru deil. Yabanc firma da olsa, byk lekli firma da olsa, inann, onlarda da hi aklnza gelmeyecek ok ok byk hatalar grebiliyorsunuz.
202
BLDRLER KTABI
Tabii ki KOBlere ok daha arlk vermek lazm. Zaten bu risk bazl alan denetim projesi de KOBler iin zellikle byk bir seenek. Normalde, bir programnz olmas lazm dediniz ya, bizim gerekten yllk ereve programmz var; yani yle kafamza gre, Haydi, bugn bir ayakkabcya gidelim, ertesi gn de uraya gidelim eklinde yapmyoruz. Yln banda bizden bir ereve program isteniyor; bir yl boyunca hangi iletmeleri ele alacaksnz? Biz, ne yapyoruz? Biliyorsunuz, SSKnn istatistikler var; istatistik baznda, en fazla kazann yaand sektrlerin saylar geliyor nmze. Deiken

olabiliyor ve tehlike snflar da deiiyor. Bu tehlike snflarna ve i kazas oranlarna gre yllk bir ereve program hazrlyoruz. Mesela, Ocak aynda metal sektr, deri sektr, gda sektr gibi, sektr sektr planlama yapyoruz, sonrasnda yl iinde de o planladmz ereve programlarmz ierisinde programlar hazrlayp mfetti arkadalarmza gnderiyoruz. Bu risk bazl alan denetim projesi dediim eyi, sizin KOBler dediiniz ksm iin byk bir zm olarak algladk. Neden? nk siz, bu ekilde ereve program yapsanz bile yle bir problem kyor: Diyelim ki, A iyerine mfetti arkadam gnderdim, sonra E iyerine gnderdim, daha sonra F iyerine gnderdim; ama A ile E arasndaki B ve Cye denetim gitmedi. Tamam, Ay dzelttim diyelim, Eyi dzelttim, Gyi de dzelttim, aradakiler ne olacak? Buna zm bulabilmek iin de dedik ki, diyelim ki, Bykekmecedeki bakr ve piriniler sanayi sitesinde ne kadar iyeri varsa, komple oray bitir, gel diyoruz mfettie. te bu yeni. Diyoruz ki, O alanda u u riskler ncelikli. O riskleri z ve gel. Bu yeni. Bunu da proaktif bir bak as ierisinde yapmaya alyoruz. Yani bu programl denetimlerin arasnda bir de bu tr projelendirilmi denetim programlar uygulamaya alyoruz. Rafinerilerde yaplan denetimlerde, yaplacak olan denetimleri hangi standartlara gre yapacaksnz ve raporlar paylaacak msnz? diye sormutu bir arkadamz. Rafinerilerde yaplacak olan denetimleri tabii ki i mevzuat erevesinde planlyoruz. Bir arts daha var. Rafineri haricinde, btn dolum tesisleri, kimyasalla alan iletmelerde, Byk Endstriyel Kazalar nleme ve Kontrol Ynetmelii diye yeni bir ynetmeliimiz var. Bunun denetimi de bize verildi, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlyla evre Bakanlna ortaklaa verildi aslnda. evre Bakanl kendi denetim elemanlaryla, biz de kendi denetim elemanlarmzla bu Ynetmeliin gerekliliklerini yerine getireceiz. zellikle bu erevede TPRAta yaptmz denetimi gerekletirmek istiyoruz. Bir n denetim diyebiliriz. Raporu paylaacak msnz? Dediim gibi, bu raporu da paylap paylamayacamz bilmiyorum, Tefti Kurulu Bakanlmz karar verir. Beni dinlediiniz iin teekkr ederim. PANEL YNETCS- Biz teekkr ediyoruz. Panelist arkadalarmzdan sz almak isteyen var m? Evet arkadalar, bu son blm de tamamlam olduk. Katlmc delegeler iin bir katlm belgesi verme almamz kayt masasnda devam ediyor. 3 gn sren Sempozyumumuz burada sonlanm oldu. Teblileriyle, konumalaryla, izleyenleriyle hepinize tek tek teekkr ediyorum. Sizleri yorduk, ama nemli bilgiler edindik. yi bir platform oldu. Kamu olsun, zel irket olsun, kullanclar olsun, iyi bir platform olduunu dnyorum. Bundan sonra da sonu bildirgeleriyle ve yapacaklarmzla da almalarmz srdreceiz. Katk verdiiniz iin teekkr ediyorum. Sa olun. (Alklar)
203
BLDRLER KTABI
204
BLDRLER KTABI
ATEX (Parlayc ve Patlayc Ortamlarda Gvenlik) Sempozyumu Sonu Bildirgesi 22-23-24 Eyll 2011 Parlayc ve patlayc ortamlarla ilgili olarak; ulusal ve uluslararas mevzuat uygulamalar, personel eitimi, i ve ii sal gvenlii, kamusal denetim, rn belgelendirme konularnn yer ald sempozyum; bu alandaki sektrlerde alanlar, reticileri, rn gelitirenleri, rn kullanclar, denetim srecinde yer alanlar ile mevzuat yapclarn bir araya getirmeyi hedeflemitir. lkemizde ilk defa yaplan ATEX (Parlayc ve Patlayc Ortamlarda Gvenlik) Sempozyumu TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas sekretaryasnda; evre Mhendisleri Odas, Jeoloji Mhendisleri Odas, Kimya Mhendisleri Odas, Maden Mhendisleri Odas ile Petrol Mhendisleri Odasnn katklaryla dzenlenmitir. Sempozyum; Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlnn desteiyle de 22-23-24 Eyll 2011 tarihlerinde gerekletirilmitir. Sempozyuma konunun ilgilisi toplam 378 katlmc katlmtr. Katlmclarn 165i kamu, 126s zel sektr, 19u renci, 67si de ilgili meslek odalarnn yesidir. Dzenlenen 4 oturumda 18 bildiri ve 2 arl konumac sunumu gerekletirilmitir. Oturumlarn sonunda Ulusal Mevzuat ve Uygulamalar ad altnda panel dzenlenmitir. Sempozyumda arl konumac Almanya Ulusal lm Enstitsnden (PTB) Uwe Klausmeyer AB Mevzuat Balamnda Patlamadan Korunmann Temel Noktalar ve Gelecee Bak, Phoenix Contact Electronic Gmbhdan Wilfried Grote levsel Gvenlik Seviyesi (SIL) konulu sunumlarn yapm ve konumalar simltane olarak Trkeye evrilmitir. Sempozyum, parlayc ve patlayc ortamlardaki idari ve teknik uygulama eksikliklerinin belirlenmesine, zm nerileri getirilmesine, mevzuatn uygulanmasnda karlalan glklerin tartlmasna, deneyimlerin paylalmasna, teknik ve bilimsel gelimelerin geni kitlelere aktarlmasna, aratrmaclarn, iletmecilerin, firma temsilcilerinin, sivil toplum rgtlerinin ve ynetici evrelerinin ayn platformda bulumasna, alanlarn toplumun ve evrenin gvenliinin arttrlmasna fayda salayacak bilgilerin sunulmasna olanak vermi ve aadaki sonularda ortaklalmtr. Bu kadar ok eitlilii, gelimeleri ve riskleri olan patlayc ortamlarda alrken daha dikkatli olunmas ve gelimelerin daha dinamik bir ekilde takip edilmesi bir zorunluluktur. Bu konu sadece alma ve Sosyal Gnvenlik Bakanl ile Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanln deil devletin dier kanun yapclarn ve denetleyicilerini de ilgilendirir hale gelmitir. Bu nedenle patlayc ortam oluabilecek iletmelere ruhsat, onay ve kabul yapan kurumlarn da konu hakknda bilgilenmesi gerekmektedir. Elektrik Mhendisi, Kimya Mhendisi, Maden Mhendisi, Makina Mhendisi veya Petrol Mhendisi bulunmayan kurumlarn bu sreler iin personel istihdamna gitmesi, var olan personellere de konu hakknda eitimler aldrmas ve ilgili meslek odalarndan yardm almas salanmaldr. Yangn sebeplerinin en banda elektrik kontandan bahsedilmesine karn, patlayc ortamlardaki elektrik tesisatlarnn projelendirmesi, uygulanmas ve denetlenmesi konusunda skntlar yaanmaktadr. Bu konunun bir paras olan Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik ksmen Ex-proof tesisattan bahsetmekte fakat uygulanabilirlii tartlmaktadr. Bu durumun dzeltilebilmesi iin Elektrik Mhendisleri Odas alma yapmal ve bu almalar denetleme mekanizmalar ile deerlendirilip ynetmelie evrilmelidir.
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas Kimya Mhendisleri Odas, Maden Mhendisleri Odas ve Petrol Mhendisleri Odas gibi meslek odalar patlayc ortam oluturabilecek gaz, sv ve tozlarla ilgili yaynlar kartp ilgili meslek odalarn ve idareyi bilgilendirmelidirler. Bu yaynlar nda proje aamasnda gerekli tedbirler alnmaldr. Bu tr tesislerde alan mhendislere, onay ve kabul makamndaki kamu grevlilerine ynelik Meslek i Srekli Eitimler dzenlenmeli ve bu eitimler zorunlu hale getirilmelidir. TMMOB bnyesinde ilgili odalarn temsilcilerinden oluan bir alma grubu oluturulmaldr. Kazalar olduktan sonra deil, olmadan gerekli tedbirlerin alnmas mhendislik yaklamnn bir gerei olduundan, Tesis Denetleme ve Uygulamalar konusunda ilgili bakanlklarla ortak allarak mevzuat oluturulmaldr. Bu tr denetimlerde ve devreye almalarda meslek odalarmz da idare tarafndan aranan koullar erevesinde etkin konuma getirilmeli; bylece iletmelerde daha gvenli alabilme ortam salanmaldr. nsan hayatn, kamusal fayday merkezine almayan anlaylardan vazgeilerek, denetimsiz ve kuralsz almakta olan, teknolojik yenilenmeleri gerekletirmeyen, sendikalamay engelleyen ve kaza riskine ak iletmelerin etkin denetiminin yaplarak; yaptrmlarn uygulanmas gerekmektedir. i sal ve gvenlii ile ilgili lke genelinde politikalarn oluturulmas ve karar alma srecine TMMOB ve bal odalar, Sendikalar ve TTBnin katlm salanmaldr. i sal ve gvenliine ynelik hizmetler kamusal hizmet olarak alglanmal; ilgili meslek rgtleri, ii, iveren ve hkmet temsilcilerinin katlmyla bir komisyon oluturulmaldr. Bu komisyon mevcut mevzuat tekrar dzenlemelidir. Muhtemel patlayc ortam ihtiva eden iletmelerde patlayc ortamlar ile ilgili deerlendirmelerin yaplmamas, bu alanlarda kullanm iin uygun olmayan elektriksel ekipmanlarn kullanlmas ve kontrol nlemlerinin uygulanmyor olmas sanayimiz ve bu tesislerde alan iilerimiz iin byk tehdit oluturmaktadr. Bu tehditlerin ortadan kaldrlmas iin teftiler daha dikkatli yaplmaldr. Kamu ve zel tm iletmelerde maliyet unsuru olarak grlp uygulanmayan ii sal ve gvenlii nlemleri eksiksiz alnmal; bata kmr ocaklar, tersaneler, parlayc ve patlayc ortamlar oluturan iletmeler olmak zere i kazalar sonucu yaadmz can kayplar artk nlenmelidir. zelletirmelere, taeronlatrmalara, hizmetlerin devrine derhal son verilmelidir. i sal ve i gvenlii denetiminden birinci derecede sorumlu olan bata alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl olmak zere tm ilgili kurumlar yaanan i kazalarnn nlenebilmesi iin grevlerini tam olarak yerine getirmeli, bu konuda kkl nlemler acilen alnmal ve dnsz uygulanmaldr. Kazalarn nlenebilmesi iin bilimsel ve teknik yatrmlarn yan sra rgtlenmenin ve sendikalamann nndeki engeller kaldrlmaldr. Faaliyet gsteren her iletmede acilen risk deerlendirmesi yaplmal, almas uygun olmayan iletmeler hemen kapatlmaldr. AB Direktifinin eki durumunda olan uygulamalar Trkiye koullarna gre deerlendirilmeli, kamu yarar n plana alnarak TSE tarafndan standartlar yaynlanmaldr. Parlayc ve patlayc ortamlarda kullanlmak zere Trkiye de retilen rnlerin iyiletirilmesi ve yerli retime destek olunmas, ayrca yurt dndan ithal edilen rnlerinde denetlenebilecei devlet destekli bamsz laboratuarlarn kurulmas gerekmektedir.
206
BLDRLER KTABI
ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU Trkiyede yaanan kazalarla ilgili istatistiklerin ve kaza raporlarnn dier kurumlarn da yararlanmasna olanak tannacak ekilde bamsz bir kurulu tarafndan dzenli olarak yaynlanmas gerekmektedir. TMMOBye bal odalar bu sistemi kurmak iin gerekli altyapya ve tecrbeye sahiptir. Alannda lkemizde ilk olan ATEX Sempozyumu nitelii ve niceliiyle nemli bir balang olmutur. En az iki yllk periyotlarda, katlmn daha da arttrlarak, 2. Atex Sempozyumunun Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl ve Trk Standartlar Enstits katklaryla ilgili meslek odalarnn ortak etkinlii olarak, gerekletirilmesi gerekmektedir. ATEX Sempozyumu Dzenleme Kurulu 23 Kasm 2011
207
BLDRLER KTABI
NOTLAR

Atex Semi̇neri̇ Ki̇tabi

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Atex Semi̇neri̇ Ki̇tabi

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

ATEX SEMPOZYUMU Bildiriler Kitab

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

ATEX SEMPOZYUMU Bildiriler Kitab

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

Cengiz Glta-EMO Ynetim Kurulu Bakan

ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU

Mehmet Soanc-TMMOB Ynetim Kurulu Bakan

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU

Ahmet Erol Abdullaholu-MKE

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU

Mehmet Vehbi Gnan -TRKAK Ynetim Kurulu Bakan

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU

Sfyan Emirolu -Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl Sanayi Genel Mdr

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU

2 . 94/9/AT sayl Ynetmelik:

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

3. rn Belgelendirme, rnlerin Snflandrlmas

3.1.rn Grup ve Kategorileri

ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU

Tablo: 1 rn gruplar tablosu

3.2. Uygunluk Prosedrleri

II G D EEx e II T4 olduu gibi.

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

Tablo:2 Standardizasyon www.cooperindusturies.comdan alnmtr.

ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU

Patlayc Ortamlarda Gvenlik ve Denetim

Patlama Gerekleen Tesislere Ait rnekler ;

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

2.1 Patlayc Gaz/Toz larn MSDS lerinin karlmas ve Deerlendirilmesi

rnek Tablo - Tesis aknda mevcut tozun deerlendirme tablosu

Gazn Ad ve younluu gr/cm3

ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU

2.2 Ekipman Seimi

2.2.1 Elektrikli Ekipmanlarda Koruma Tipleri ;

2.2.2 Elektrikli Olmayan Ekipmanlar Koruma Tipleri ;

2.2.3 Toz Ortamlarnda Ekipman Koruma Tipleri ;

2.3.1 Yeni Tesisler ;

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

2.3.2 Eski Tesisler ;

2.3.4 Genel yerleim Tehlikeli Blge izimi

ekil 1 : Tehlikeli Blge izimi

ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU

2.3.5 Birim Tehlikeli Blge izimi

ekil 2 : Birim Tehlikeli Blge izimi

2.4 Ekipmanlarn seimi ;

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

2.7 Ynetmelikler ve Uygulamalar ;

ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU

ekil 1 : Patlama geni

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

1.2. Alan (Zone) Snflandrma (99/92 EC)

Tehlikeli alanlar blgeye (zone) ayrlrlar. GAZLAR