li kbr

AMNEZYA esxatoloji perspektivd avtoritarizm anatomiyas

Saparmurad Trkmnba v Yelena aueskunun ziz xatirlrin ithaf olunur.

z qapann dizayn: Orxan Hseynov Arxa qapaq fotosu: Trkan Hseynova Arxa qapaq fotosundak mkan: Bak katolik kilssi (Fondak sa Msih heykli Bak katolik kilssin Azrbaycan Gmrk Komitsi trfindn hdiyy edilib)

"...lbtt, hakimiyyt kiik, imtiyazl bir zmry aid olduu halda bel, lk srvtlrinin brabr, daltli blgs aparla, insanlara zl mlkiyyt v komfortlu hyat haqq tanna bilr. Lakin bel bir cmiyyt uzunmrl olmayacaq. nki hr ks srvtlrdn pay ds, insanlarn ylncy vaxt qalsa ktl savadlanacaq, mstqil dnmy balayacaq, nticd is imtiyazl fqt he bir funksiyas olmayan kiik hakim zmrni devirck. Bu sbbdn iyerarxik cmiyyt yalnz yoxsulluq v chalt zrind brqrar olmaldr... ...Partiyan datmaq qdrtind olan narazlar, lknin 85 faizini tkil edir... Bu narazlar z gclrinin, imkanlarnn frqin varsalar, evrili etmk n lbir olmalarna da ehtiyaclar qalmaz. Bunun n, onlarn ayaa qalxaraq, at kimi stlrindki milklri silklmsi kifaytdir. Partiyan mhv etmk onlarn istklrin baldr v ox asandr. Gec-tez buna allar atacaq. Amma!.. George Orwell 1984

...Respublika Prezidentinin adn anmaq, milltin mqdds maraqlarna ml kimi iq tutmaq demkdir! O millt ki, ulu ndrin mdrik rhbrliyi altnda btn sahlrd inkiafa nail olub v olmaqda davam edir! z taleyi, dolayl olaraq da Vtnin taleyi n narahat olan, lyaqtli v anarxiya dmni azad vtndalar olaraq bildiririk ki, lkmizin iklnmsi yalnz v yalnz bizim ulu prezidentimizin yenidn bu posta seilmsil mmkndr! N n dvlt gmisinin idarsini baqasna verrk risk getmliyik? Ax bizim lkni hal-hazrda srimizin n grkmli dvlt xadimi idar edir! Tarix onu dahilrin dahisi, mdriklrin mdriki, azadlq mcahidi, mtfkkir v demokrat kimi ucaldb artq! Prezident postunda onun yerin hanssa baqa adam tsvvr edn ks, drhal milltin, yni bizim hammzn maraqlarna xyant edn xain kimi damalanmaldr! Bel bir fikri alna gtirnlr, kimliyindn asl olmayaraq cmiyyt n thlkli ruhi xstlr kimi tcrid olunmal, gr ruhi xst deyillrs, onda qanunlarmza mvafiq olaraq Vtn xyant maddsi il ittiham olunaraq hbsxanaya gndrilmlidirlr!.. Migel Anxel Asturias Sinyor prezident

HR EY BEL BALADI (Trivial reminissensiya)

Hr ey, srsri bir bombann partlamas il balad. Yox, mharib oxdan bitmidi, bomba da gydn dmmidi. He ks - o cmldn 3 yal slamn II Dnya mharibsinin veteran olan qhrman atas da - yerin dibindn bombann xacan tsvvr ed bilmzdi. Talb Qulamov 1950-ci ild ali mktbi bitirn kimi, Odessa hrindki Manqayrma zavoduna tyinat almd. Odessann cnub-qrbind, almanlarn bombalayaraq yerl bir etdiyi yaay mntqlri kndlr v qsblr artq brpa olunmu, hyat normal axarna dmd. Brpa olunan rayonlardan biri d, Artsiz rayonu idi. Talbgilin ailsin d bu rayondak Nadejdovka qsbsind, el qsbnin adna uyun, ailnin mid yeri olan bir mnzil verilmidi. Talbn ilycyi Manqayrma zavodu da, evinin yarm kilometrliyind yerlirdi. Yeni ina edilmi, gzoxayan mrtbli stalinkann birinci mrtbsind, iki otaql mnzil hl d boya, lak, aseton qoxuyurdu. Talbn arvad Ceyrann ilk ii, btn pncr altlarn v balkonu dibklrl bzmk olmudu. Nadejdovka qsbsinin mrkzind tikiln drd bloklu stalinka kvadrat formada ina edildiyi n, hytd geni bir meydan bo qalmd. Sakinlr mnzillr kndn sonra, qsb soveti onlara hytyan sah il bal gstri vermidi. Mharib yenic bitib, hl hkumtimiz zn glmyib, tinliklr var. Bu hyti d siz abra salmalsnz. Uaqlara meydana qurun, znz n aaclar kin. Mrkz yazmq. Skamyalar, bir-iki dn d karusel sz veriblr. n lazm olan btn altlr verilck... Yeni mnzillrdn son drc raz qalan, xobxt sovet vtndalar, byk hvsl i giridilr. SSR mharibd qalib glmidi v bu insanlar, hl d zfr eyforiyasndan xmamdlar. Hr ks byk mmnuniyytl dvltl l-l, qol-qola olmaa, gec-gndz ilmy, yolda Stalin kmk etmy hazr idi. Hytd park salmaq, uaqlarna oyun meydanas hdiyy etmk istyn sakinlr hamlqla qollarn rmayb, qadnl-kiili torpaqda elnirdilr. slamn anas Ceyran da qonu qadnlarla bir yerd yer bellyir, aac kir, hamdan daha zmli v inadkar olma il rini qrurlandrrd. Tibb bacs olan Ceyrann hycann baa dmk tin deyildi - canndan ziz olu, uza bir hft sonra bu hytd o ba-bu baa qaacaqd. Ceyran linin trsi il alnnn trini silib, bel nvbti df, var gc il torpaa sancd. Bu ndi bel? - belin tiysi srt bir cism dirnmidi. Da plitlrin dndiyi hissd ilyn Talb, Ceyrann sslmsi il arvadna yaxnlad. Onun lindn beli alb bir ne df srt cism vurdu. Cisim daa oxamrd. Qrib kt ss xarrd. Talbn yhudi, grc, kalmk qonular karxdn grb ona yaxnladlar. - Lopatka il olmur Talb dedi. Glin lomla vuraq. Talb, grc Aftandilin lindn lingi alb, birinci zrbni z vurdu. Sonra yen, yen, yen vurdu. Trldi. Aftandil lingi gtrb bir ne df z vurdu. Ceyran da bir yandan belin ucu il torpa elmkl kiilr kmk edirdi. Yhudi David qonularnn ziyyt kdiyini grb: - kilin qraa. Bu df mn snaym. Davidin zrbsi sonuncu oldu. Hr ey bir gz qrpmnda ba verdi. nc Reyxin Luftwaffesindn qalma yadigar mrminin partlamas il, bayaqdan srt cismin trafnda toplab ona zrblr endirn, htta tamaa ednlrin hams para-para oldu. yal slam is, o vaxt Zoya Kosmodemyanskaya adna 2 sayl uaq baasnda ml-ml yatrd.

***

Facinin xbri SSR-y yaylmad. mumiyytl SSR-d ninki pis, bzn yax xbrlr d yaylmrd. Total tcrid sistemi mkmml ilyirdi bu dvltd. El d olmalyd. min addmlarla kommunizm doru irlilyn vtndalar ruhdan sala bilck, onlar bdbinldirck xbrlrin qars alnmalyd. Hr ey el ustalqla rt-basdr edildi ki, bir ay sonra stalinkalara kn yeni sakinlr, onlardan vvl bu hytd nlrin ba verdiyindn bixbr idilr. Bs 3 yal slamn taleyi nec oldu? Azrbaycann glck birinci katibinin, daha sonra is prezidentinin rsmi trcmeyi-halnda valideynlrinin facivi surtd ldy, slamn is uaq evind bydy yazlmaqdadr. Bu mlumatlarn stndn tri keils v uaql il yeniyetmliyi bard baqa he n bilinms d, onun tlblik dvr, xsusn d Leninqrad Politexnik nstitutunda oxuduu illr haqqnda kifayt qdr mlumat var.

slam Qulamovun atas v anas Odessada bir partlayda hlak olublar. Bunu da sonradan, sksninci illrin sonunda yrndim. Onu yax tanyan adam kimi dey bilrm ki, o he vaxt z uaqlndan danmazd. El bil hyat Leninqradla balayrd, ondan vvl is mumiyytl yaamamd. 80-ci illrin vvllrindn Qulamovla Mrkzi Komitd ilmi, sonradan Azrbaycann Rusiyada sfiri olmu, hazrda is Avropa lklrinin birind mhacirtd yaayan Hsn Hsnov bunlar z xatirlrind yazr. Amma Hsnovun bilmdiyini biln adam da tapld. Shbt, 1954-c ild bacs Msm il birlikd Bak hrindki 2 sayl uaq evinin himaysin veriln Xan Quliyevdn gedir. Xan kii hal-hazrda Moskvada yaayr. O, ailsi il hl sksninci illrin sonlarnda Rusiyaya kb. Yax yadmdadr. 54-c ilin oktyabrnda atam lndn v bacmla mn yetim qalandan sonra, bizi 2 sayl uaq evin verdilr. Yetimxanada qzl-olanl o qdr uaq vard ki, ikimrtbli binada onlara arpay atdrmaq olmurdu. Xan kiinin szlrin gr, hmin vaxt lkd hl qtlq hkm srs d, uaqlara yax yemk verirdilr. Hr gn orba, syq v bir para ovdar ryi. Uaqlarn oxu z ryini ehtiyat n yastqlarnn altnda gizldrdilr. Azrbaycann glck prezidenti, 7 yal slam is, Xan kii bel xatrlayr: Hytd futbol oynayardq. slamn is idmana mara yox idi. Bir df onu qap qoyduq. Buraxd birinci qoldan sonra yataqxanaya qad. ncimidi. Vzify glndn sonra, onun qapsna qol vuran adam ldrtdrd. zi-tozu qalmad yazn. Bel kinliydi. Onun he oxumaa da hvsi yox idi. Uaqlardan da gen gzirdi. Biz bir yer yb, laqqrt vuranda, crbcr oyunlar fikirlnd, slam hmi tk qalrd. Ns mn el glirdi ki, o, bizim yanmzda darxr. Hm d kdrli olurdu. O vaxtdan yarm sr tb, amma balaca slam hl d gzmn qabandadr: hmiki kimi tk, qaradinmz, qalarnn altndan orun-orun baxan uaq Bzi qoaqlar yetimxanadan qamaa chd edirdilr. Hndr, krpic hasarn hndvrind dolaan itin adi vaxt uaqlarla ii olmurdu, amma qamaq istynlrin stn cumurdu. Xan da qaanlar arasnda olub. slama dedim ki, qaaq mniml. Amma o raz olmad. Mn el glir, itdn qorxurdu. Blk d qorxmurdu. Bir sual, indiy qdr mn dinclik vermir - uaq evin snan, orada byyn adam, nec oldu ki, z xalqna qar bel amansz, qddar oldu? slam Qulamov yetim olduunu tez-tez vurulama sevirdi. lbtt, o atasz-anasz bymd. Amma ox az adam bilir ki, onun yetimliyi o qdr d uzun srmyib - bu szlr is Azrbaycan Mrkzi Banknn sabiq rhbri, ba nazirin kemi mavini Xanmir Heybtova mxsusdur. O da indi xaricd yaayr. Azrbaycanda onun haqqnda qondarma cinayt ii aldndan, Heybtov vtn qaydarsa, mrlk hbs czasna mhkum edilck. nann, mn n dandm ox yax bilirm. slamn amaxda yaayan misi var idi. Azrbaycann n qabaqcl kolxozlarndan birin sdrlik edirdi. Bilirsiniz, bu n demkdir? Minlrl ba qoyun, bol-bol mhsul, meyv-trvz... Bir szl, onun misi, o vaxtlarn rtlrin gr, imkanl adam idi. Mn dqiq bilirm ki, o qarda olunu bir il sonra z yanna, amaxya apard. Onun n lindn glni sirgmirdi, he ndn korluq kmy qoymurdu. z oxutdurdu onu, boya-baa atdrd. 1970-ci ild slam Qulamovun Leninqrad Politexnik nstitutunu bitirdiyini hammz bilirik. Bs slam Qulamovun bu ali mktb daxil olana qdr, Moskvada ali thsil almaa chd eldiyini biln varm? Qulamov orta mktbi qurtarandan sonra, qibt olunas inadkarlqla hmkarlar ittifaqlarnn, mxtlif tkilatlarn kandarn yar elmidi. Yer znd birc doma adamnn olmamasndan ikaytlnir, yalvarrd ki, onu Moskvaya oxumaa gndrsinlr. Gndrdilr d Sn dem Azrbaycann glck prezidenti Moskva Su Tsrrfat nstitutunda bir il oxuyandan sonra, onu ali mktbdn xaric ediblr yax oxumadna gr. O da, suyu szl-szl, misinin amaxdak evin qaydb. nanlmaz olsa da, bir mddt sonra Qulamov yen hmin ittifaqlara mracit elmy balayb. Yen d ona rhm edib, kmk lini uzadblar. Bu df Leninqrad Politexnik nstitutuna gndrmkl. Heybtovun szlrin gr, slam Qulamovun gnclik illrindn gizldilsi ox ey var. El bu sbbdn, Qulamov onu gncliyindn tanyan hr ksin ban kib kimisini hbs atb, kimisini lkdn qovub, kimisini d ldrtdrb. Htta, onu bydn, oxutduran misin, onun ailsin v misinin amaxdak qonularna da mrhmt etmyib. Mn onunla eyni vaxtda oxuyan bzi azrbaycanllarla shbt elmim. misi ona paltar, yemk, pul gndrirdi. stlik, yetim olduuna gr tlb uaqlar da olan-qalanlarn onunla blrdlr. Ali mktbi bitirndn sonra, Qulamovun hyatnda nvbti mrhl balayr - QRES-dki ii. Heybtov danr ki, Qulamov n mhndis kimi mhndis, n d adam kimi adam olmayb. ntellekti d sfrn altnda olub. Amma yaltaqlda prgar idi. Bir df Azrbaycan KPMK-nin birinci katibi Glmmmd Qafarov QRES- glir. Qulamov yksk inli qonaqdan tr ldn-ayaqdan gedibmi. Gah ay szr, gah meyv qabn ona trf kir. Qafarov soruur: Bu cavan olan kimdir?. Ona deyirlr ki, gnc mtxssisdir, yetim olandr, ata-anasz byyb. Birinci katib d Neynk, beldirs, mn ona kmk elyrm deyir. Bir ay, iki ay, ay keir. Bu shbtin stndn yarm il tr. Qulamov Qafarovun vd etdiyi kmyi sbirl gzlyir. Sonda, gzlmkdn yorulan gnc kadr, qrara glir ki, z Respublika basnn qbuluna db, vdini ona xatrlatsn. Qafarov yetim olana rhm elyib, onu zn yaxnladrr. Artq Qulamov Qafarovun kabinetindn xmaz olmudu. Htta Birinci katibin evind d tez-tez olurdu. Bamaqlarn ctlyir, antasn dayr, evin bazarln elyir, qapsn ard. Yeri glmikn, yksk vzifli adamlara qap amaq Qulamovun adti idi. Heybtov gl-gl yada salr: Yax yadmdad, o vaxt hl MK-da ilyirdi. El ki, grrd, rhbrlikdn kims x qapsna trf gedir, gll kimi ora gtrlrd. Glmsyrk, ban aa salb, qapn ard. Sonralar is... Heybtov kksn trr. Gndzlr, i vaxt o, ox sad adam idi. Zngin hyata meyli, zn he nd biruz vermirdi. Zvqsz, ucuz paltarlar geyinirdi, ancaq xidmti manda gzirdi, sad mnzild yaayrd. Amma

gec ki, dd, onu tanmaq olmurdu! Htta Azrbaycan kompartiyasnn MK-nin birinci katibi olandan sonra bel, eyirti, qumar trgit bilmirdi. Qulamovun Azrbaycan SSR KP-nn Birinci Katibi seilmsi d mmmal olmudu. Qafarovun qfildn infarkt keirrk lmsi, lmdn vvl is bir ne mclisd, n sas is Moskvada, zndn sonra n layiqli namizd kimi slam Qulamovu grdyn dil gtirmsi, sonuncunun lyaqtsiz xsiyytin bld olan adamlarda istr-istmz bh doururdu. Lakin, btn bhlr baxmayaraq olan olmu v slam Qulamov 1985-ci ild Birinci Katib seilmidi. SSR dvrnn mahir yalta olan slam Qulamov, yaltaqlanmaqda o qdr qabaa getmidi ki, respublika vtndalar n i vaxtn da Moskvaya uyunladrmd. Ona qdr i vaxt shr 9-da balayb, axam saat 18.00-da qurtarrd. slind, el Moskvada da eyni sistem idi. Amma Spass qllsindki saat 18.00- vuranda, Azrbaycanda bir saat frql 19.00 olurdu. Qulamov is mr elmidi ki, i gn Moskvada i bitnd sona yetmlidir. Yni Azrbaycanda 19.00 olanda. Yeri glmikn, SSR xalq deputatlarnn 89-cu qurultaynda, Sovet Konstitusiyasndak Kommunist Partiyasnn aparc rolu bardki 6-c maddnin dyidirilmsinin leyhin birinci ss vern d Qulamov olmudu. KP MK-nin Siyasi Brosunun kemi zv Aleksandr Yakovlev yazr ki, Biz Qulamovla Siyasi Bronun qurultaylarnda v iclaslarnda grrdk. Onda he bir diqqtlayiq cht grmmim. Demokratik islahatlar vaxt onun zn aparmana glinc n bilim, mn el glir ki, onun he vecin d deyildi. gr Perestroyka balamasayd, o he d myus olmayacaqd. Amma bir eyi danmaq olmaz ki, onda rqlilr mxsus nzakt, hrmtcillik vard. KP MK-nin Siyasi Brosunun bir baqa kemi zv Yeqor Liqaov is yazr: Adi, ortabab adam idi! El d parlaq intellekti-filan yox idi. Ns bir tbbskarl da hminin. Taktikas da bel idi ham nec, o da el. Buna gr d, alrd ktlvi xlar elmsin. Bel baxanda alqan, qulluqprgar adam kimi yadmda qalb. slind, o vaxtlar el ham bel idi. Yadma glir, bir df xahi eldi ki, respublikada imli su tchizat mslsind ona kmk elyim. Mn d etdim. Sonra mn danrdlar ki, Azrbaycanda o, tez-tez mnim salma badlr qaldrrm. Demli, minntdarlq hissindn mhrum deyildi. SSR dalandan sonra Qulamov uzun mddt bilmdi zn nec aparsn. Birdn hr ey tzdn vvlki vziyyt qaytd, onda nec? Amma he n qaytmad. SSR adl lk artq squta uram, geriy dn olmayan yola qdm qoyulmudu. Mstqilliyin ilk gnlrind Azrbaycanda liberal dyrlri mnimsmi demokratik qvvlr formalamaa balasa da, onlar repressiya aparatnn vahid idarisi, cza mexanizminin yegan nzartisi, geni inzibati resurslara malik Qulamovun qarsnda duru gtir bilmyck qdr zif idilr. Sonda, tiraniyadan qurtulma arzulayan xalqn qorxduu oldu v Qulamov 98 faiz ss oxluu il Azrbaycan Respublikasnn prezidenti seildi. Avropa uras is, Azrbaycan Rusiyann orbitindn xarmaq n, tez-tlsik ald qrarla bu lkni sralarna qbul edrk, tarixindki n byk shvi ilmi oldu. Avropallar bir az da gzlmi olsaydlar, slam Qulamovun Avropa dyrlrin v demokratiyaya hans mnasibtd olduunu zlri grckdilr. Avropa uras birinci oku SSR-nin dald ilk gnlrd Demokratik slahatlar Partiyasn quran v qsa mddtd lkd kifayt qdr populyarlaaraq xalqn rbtini qazanan Qrbynml liberal Niyazi Salayevin glnc ittihamla hbs olunmas il keirdi. Onu AB-a ilmkd gnahlandraraq hbs etdirn Qulamovun sonrak hakimiyyt illri, Niyazi Salayev 90 faizdn artq ss vermi xalqdan (sekilrin real nticlrindn ox yax xbrdar olan Qulamov, mrnn sonuna qdr Azrbaycan xalqna bunu balamayacaqd) intiqam almaq strategiyas zrind qurulmudu. Avropa verdiyi tlsik qrardan tr peman olmudu, amma artq ox gec idi. Olan olmudu. 1993-c ild, dnyann nfuzlu neft irktlri il Azrbaycan nefti v qaznn satlmas zr mqavillr imzalayan slam Qulamov, ilk neft-qaz glirlri lin kemy balayan kimi, zn iqamtgahlar, saraylar tikdirmy balad. Respublikann drd bir yannda ucalan nhng v zvqsz tikililrd yalnz qzldan v mrmrdn istifad olunurdu. Qulamovun oxsayl oyuncaqlar arasnda tyyarlrini, son model avtomobillrini, saat kolleksiyasn, mhur rssamlarn tablolarn, Dubayda ald villalar, htta sni adalar da sadalamaq olar. 1994-c ild, Rusiya Federasiyasna etdiyi uursuz sfrdn qaydan Qulamov, gzlnilmdn z soyadndan imtina etdiyini v bundan sonra Milli soyadndan istifad edcyini aqlamd. Mn milliym, soyadm da Milli olmaldr deyn Qulamov, maraqldr ki, bu soyadn istifad hququnu yalnz z v ail zvlri il mhdudladrm, yerd qalan Azrbaycan vtndalarna Milli soyadn qbul etmyi qadaan etmidi. Mn hr zaman milli-mnvi-dini dyrlrimiz bal adam olmuam. Hl SSR dvrnd dinimiz, milli dyrlrimiz urunda vurumuam. Kompartiyaya nifrt etmim, Qorbaova da azmdan xan demim. Adm tsadfn slam qoymayblar. Bu ad mn, ar mr yolumda ox kmk olub. Soyadm Milli etmkl, mn btn dyrlrimizi tcssm etdirn lider kimi adm v soyadm da xsiyytiml tamamlayaraq - slam Milliy evrilirm v mrmn qalan hisssini d xalqma balayram!. Bir baxma, bu hrkti il milli v dini dyrlrin sl mahiyytini aan slam Milli, frqind olmadan Azrbaycann inkiaf yolunun yalnz v yalnz Qrbin liberal dyrlrind olduunu gstrmi v milli-mnvi dyrlr istinad edn azsayl mxalif fikirli ziyallar da, Qrbdn baqa alternativin olmadna min etmidi. Bli, n qdr paradoksal sslns d, n az buna gr, yeni soyadndan lav Milltin atas, Parlaq gn v Dnyan heyran qoyan adam kimi titul v adlara sahib olan slam Milliy, drin tkkr dr.

***

slam Milli Azrbaycanda postsovet diktaturas qurmaq plann hyata keirrkn yalnz onun yardm v mslhtlrin arxalanr, onun tvsiylrini kompartiyada toplad tcrbdn v heyvani instinktlrindn stn tuturdu. lbtt, shbt pul v iqtidar hrisliyind srhd tanmayan sadiq kmkisi, hyat yolda Qnirdn gedir. slam, btn uurlarn borclu olduu Qnir Dostliyeva il 1980-ci ild evlnmi, bu izdivacdan olu Elnur v Azrbaycan xalq zrind onilliklrl davam edck olan hakimiyyti doulmudu. Hqiqtn d, mqsdynl Qnir olmasayd, blk d slam hakimiyyt zirvlrini bel asanlqla fth ed bilmz, ierarxiya pilllrinin birind aya bdryr, zmi tknrdi. Qnir olmasayd, slam blk d qeyrt glib, inadkarlqla Moskvaya yaltaqlanmaqdan bez bilrdi. Qnir olmasayd, blk d vicdannn ssini dinlyib, zn opponent bildiyi xalqna divan tutmaqdan vaz ke bilrdi. Coco Chanel lqbli dabaz Qnir olmasayd, slam Milli Avropallar z proqressivliyin, masirliyin v islahatlara aq olmana inandra bilmzdi. Avropa modasnn n son tmayllrin, z xalqnn gzranndan daha yaxndan bld olan Qnirnin, Qrblilri bel heyran qoyan geyimi-keimi olmasayd, slam Milli Avropa siyasi evrlrini hans anturajla hipnozlayacaqd? Ola bilsin bunlar sadlvh ehtimallardr, istisna etmk olmaz. Lakin hqiqt hqiqtliyind qalr - dorudan da qadn byk qvvdir. Qnir 1955-ci ild Qubada, kasb kndli ailsind dnyaya gz ab. Mktbi hvssiz oxuyan Qnir yalnz mk, nm v bdn trbiysi drslrindn yax qiymtlr alrd. On drd yana atanda o, Bakya, daysnn evin kr. Burada orta thsilini gc-bla il baa vuraraq, zn bir muliyyt axtarr. He vaxt savad sardan kasad olduuna gr kompleks keirmyn Qnir, intellektinin aa olmas ucbatndan girdiyi btn ilrdn (aptek satcs, atelyed drzi kmkisi, htta mnzil-istismar sahsind katib) qsa mddt sonra xarlrd. Amma myus olmurdu, zmi v iradsi qrlmrd. 19 ya tamam olanda Qnir Kommunist Partiyasna zv olmaa qrar verdi v qrib d olsa, buna nail oldu. SSR kimi nhng imperiyann partiya sralarna hans alnn, savadnn, istedad v bacarnn saysind daxil olduunu zndn baqa biln yoxdur. Gnc v perspektivli kommunist slam Qulamovu da el partiya tkilatnn iclaslarndan birind grb, bir knldn min knl vurulmudu. lk baxdan sonra ilk p v pn ardndan Azrbaycan xalqnn taleyin yazlm facilr silsilsinin tml dann qoyulmas. 1980-ci ild Qnirnin hl Azrbaycan xalqnn anas, Azrbaycann parlaq mli, Qhrman qadn, Elm v mdniyyt i, Ziyalln meyar, smt v namus abidsi kimi titullar yox idi. ki eyin arpasn blmkd aciz, ortastatistik kndli qz Qnir, 1980-ci ild hyatn slamla birldirnd, ox yox, bec il sonra hakimi-mtlq evrilcyini he xyal da etmirdi. Blk d edirdi. 1985-ci ild birinci katib seilndn drhal sonra, slam Qulamovun arvadna tqdim etdiyi birinci hdiyysi kimya diplomu oldu. N n mhz kimya? Bu da, indiy qdr cavab taplmayan suallardan biridir. Lakin, msl bununla da bitmdi. Mstqillikdn sonra, alimlik ambisiyalar iltihablanan Qnir, kimya elmlri doktoru olmaq eqin dd. Adn yazmaqda tinlik kn savadsz bir qadnn kimya elmlri doktoru olmas, qarqlq v xaosun hkm srdy o illrd ox diqqt clb etmdiyindn, frst bu frst deyn birinci ledi, Milli Elmlr Akademiyasnn akademiki nvann da ld etdi. Dostliyeva soyadndan imtina edrk Milli soyadn alan Qnir, btn xarici sfrlrd rini mayit edir, slam v Qnir Millilr Pakistana rsmi sfr etmilr kimi xbrlrdn mst olur, on il cavanlard. 93-c ild, Milli ctlk Londona sfr hazrlaanda, Qnir prezident sarayna ard Xarici lr nazirin: Sfri el qurun ki, yolst Paris, ordan da Romaya dyk. Tz paltarlara baxmaq istyirm dey, taprq vermidi. Heyrtdn dili tutulan xarici ilr naziri, vvl bilmmidi n desin. Qnirnin bo v qddar gzlri, nazirdn ba st cavabn gzlyrk nifrtl baxrd. Handan-hana zn gln nazir, bu iin o qdr d asan olmadn, mvafiq proseduralara ehtiyac duyulduunu deynd, Qnir: Bura bax qodux! Sn anadan nazir doulmusan? Ndi!? Biz sni qanadmzn altna alana qdr iylnmi qoyunlarn otarman yadndan xb? Sn bilirsn mn kimm? Bilirsn!? deyrk barmaa v masan yumruqlamaa balamd. Azrbaycan respublikasnn sahibsi, rinin boyhaboy portretlrini v yaltaq airlrin ona yazdqlar misralar lknin drd bir yanna asdrmd. Mdhiyylr Qnir n d yazlrd. Msln mhur bir mdhiyyd deyilirdi: Dahi rhbrin yolunu iqlandran, Azrbaycan qlby aparan parlaq ulduz - Qnir Milli!. Telekanallar Qnirnin prezident aparatndak kabinetini tez-tez gstrirdilr. Muzeyi xatrladan kabinetin divarlar badan-baa mxtlif diplomlar, sertifikatlar, elmi v pedoqoji faliyytindki uurlarna gr ald tkkrnamlr il dolu idi. Qnirnin btn bu kolleksiyan, xsusil d xarici lklrd ona veriln diplomlar nec ld etmsi, illr boyu hr ksi maraqlandran sual olmudur. ox az adam bilir ki, Avropa v Amerikada, nc dnya lklrinin liderlri v oliqarxlar n diplomlar, titullar, fxri adlar hazrlayan institut v tkilatlar var. Azrbaycan Dvlt Thlksizlik Nazirliyind (DTN) is, dnyann drd bir yannda Qnir Milli n diplom v fxri ad axtaran xsusi bir b faliyyt gstrir. Mhz bu gizli b, Milli ctlyn btn xarici sfrlrind, Qnirnin nvbti df fxri elmi ad v ya hanssa universitetin fxri mllimi titulunu almasn tmin etmkl mul olurdu. Hrdn Qnir elmi konfranslarda da x etmli olurdu. Fors-major xarakterli bel zrurtlr yarananda, Qnir z nitqini istisnasz olaraq siyasi-ictimai msllr stnd qurur, bilmdiyi mvzuda danb biabr olmaqdan yamanca qorxurdu.

Qnirnin dnya hrtli alim v xanm olmaq ambisiyas lbtt ki, birc diplomla, ya da titulla tmin oluna bilmzdi. Qnir hm d ya xstsi idi. Xarici lklrin rsmilri, yaxud da tannmlar ona mtlq hdiyy tqdim etmliydilr. Bel hdiyylr verilmynd, Qnir DTN nazirin zng vuraraq thqir edir, bzn d onu Prezident sarayna araraq, hamnn gz qabanda alaldrd. Buna gr d, DTN-nin xsusi gizli bsi, hdiyylrl d mul olurdu v hr xarici sfrd, o lknin siyasilri v tannmlar Qniry gzlnilmdn bahal hdiyylr brilyantlar, qdim ini qablar, xalalar, zint yalar v s. tqdim edirdilr. lbtt, TV-lr d bu kadrlar gnd on be df gstrir, xalqn uruna Qnir Milliy dnyada byk hrmt var tsvvr yeridirdilr. Milli ctlk Fars Krfzind olanda, ordaniya kral Hseyn azrbaycanl dostlarn dniz gzintisin dvt elmidi. Heyt gminin gyrtsin qalxan kimi Qnir, slam Millinin qolundan dartb demidi: Mn d bel bir gmi istyirm! Drhal!. slamla gz-gz gln Hseyn, Azrbaycanl qonan zndki ifaddn hr eyi baa dm v shri gn z nmayndsini slam Millinin yanna gndrmidi. Tssf ki, kral bu gmini siz hdiyy ed bilmyck. Allah z bu gmiy xeyir-dua verib. Amma Nyu-Yorkda bu gminin eynisini dzltdirib siz gndrck. Buna sz verir. Bir il sonra prezident Hseyndn xbr gldi ki, gmi artq hazrdr. Gmini vaxt itirmdn Qara Dniz zrindn Azov dnizin, oradan da Xzr zdrdlr. Bakda, gizli bir limanda lvbrini saldlar v Qnir, birc df olsun, ninki bu gmiy minmdi, he ona glib baxmad da. slam Millinin 2000-ci ilin avqust aynda qfildn v bhli kild ryinin dayanmasndan sonra, onun qurduu klan rejiminin qondarma parlamentinin sdri Zahid sdov prezident slahiyytlrini icra etmy balad v 2000-ci ilin oktyabr aynda keiriln prezident sekilrind mxaliftin vahid lideri Niyazi Salayev qalib gldiyi halda, Qnir Milli xalq qrna verrk, prezident kreslosuna yldi.

I FSL

POST REVOLUTON - 1

nsan, z hyatn btn rng v alarlarla znginldirmli, lakin xrda eylrl beynini doldurmamaldr. Detallar hmi banaldr. Oscar Wilde

10

Koma

lmdn qaydanlar, o dnyan grb glnlr bir qayda olaraq tuneldn; upuzun, dar v qaranlq bir dhlizin sonundak iqdan danr. Hr ksin xatirsi, empirikas eynidir iq mni zn doru kirdi, iq topasnn iindn mlahtli bir ss mni auuna arrd, mn ia doru qamaa baladm, sonra... oyandm. Oyanandan sonra da mliyyat otanda, ya da palatada olduqlarn grrlr. Balarnn stnd d mtlq kims dayanb onlar sslyir, ya da silklyir. lmdn dnnlrin klie hekaytlrini n inkar etmk olur, n d tsdiq. Bu bhli tcrb, tanrnn varl il yoxluu kimi bir eydir - inanan inanr, inanmayan is az bzr. Lakin etiraf edk ki, bu gedi-qaydn PR- ox uurlu qurulub - inananlar daha oxdur. Mnd is grnr ns atmr, nki hr ksin grdyn grmmi, eitdiyini eitmmidim. Aylandan sonra danlas, ynlsi hekaymin, insanlar tcblndirsi tunel hvalatmn olmamas mni myus ets d, ia doru yyrmdiyim, umadm n xobxtm hm d. Demli onlar kimi lmn bir addmlnda dayanmamam sadc yatmam. Yax, razyam, ox yatmam. Oyanmam is mn biln ardan oldu. Adama lm arzuladan iddtli, dzlmz ardan. Yox, shbt vcudumun arsndan da getmir. Daha ziyad ruhum aryrd. lbtt, fiziki ar duymurdum dey bilmrm - btn bdnim qvranrd. Amma bu arlar da, ruhumun iztirabnn mntiqi davam idi el bil. n azndan mn bel glirdi. Sanki drimi dkz kimi ialatmla birg trs zn evirib, yaxca rpb tzdn bdnimin iin doldurmudular. z d bdn vvlki mn yox, yeni bir mn doldurulmudu. Ns atmrd bu yeni mnd. El bil doma, yaxn, ziz bir paramdan mhrum edilmidim. zabm artran is mhz nyin atmad sualna cavab tapa bilmmyim idi. Cavabsz suallara qalsa, onlar he saymaqla bitmz - kimm, niym, hardayam, ne vaxtdr burdayam... Grn n oxdur. urumun srhdlrind is suallarma cavab vermkdn ox, suallarn sayn artran bulanq, qeyri-dqiq xatirlr gziir. N qdr gcnsm d baa d, myyn ed bilmdiyim yuxu kimi, hallsinasiya kimi uaqlq illrim dair yri-yr epizodlar. N bilmk olar, blk d valideynlrimi grrdm. Bilmirm, min deyilm. Birc o yadmda qalb ki, bu grntlr d qsa mrl oldu. Nyi v kimi grdym zm n aydnladrmaa macal tapmam, kvrk bulud kimi riyib getdi bu irin, eyni zamanda zabl ilm. Getdi v bir daha qaytmad. Xatirlr buxarlanb gets d, arlarm qalmaqda davam edirdi. Hr eyi hat edn, bryn arlarm. Vcudumun hr bir hceyrsind, hr bir zamda, sinirimd, htta salarmn uclarnda da ar vard. Bir-iki iztirabl oyandan sonra nhayt yqin etdim ki, bu arlardan qurtulman birc yolu tzdn yuxuya getmkdir. Bunun n xsusi sy gstrmy d ehtiyac qalmrd - istdim istmdim yuxu sryb aparrd mni. Nvbti df zm anlaql hiss ednd, vcudumun arlar bir az azalmd, birc bam vvlki iddtd aryrd. Gz qapaqlarm aralamaa chd ednd is beynimd imklr axd. Yen d arya mqavimt gstrib gzlrimi amaa aldm. Amma yaryacan aralaya bildiyim gzlrimi bir nqty zillmk istsm d, bacarmadm. traf bulanq idi, konkret he n grmrdm dey, gzlrimi aq saxlayb bamn arsn daha da artrman mnas qalmrd. Ona gr d tzdn yumdum gzlrimi. Birc onu anladm ki, olduum yer n qaranlqdr, n d aydnlq boz, yeknsq bir mkandayam. Blk d mrmd birinci df he n bard fikirlmirdim, nki alma he n glmirdi. Sanki qafatasmn iini beyindn tmizlyib, vzin pambq doldurmudular. Bam yana evirmk chdim is, mnim n ox pis nticlndi. Boynumdan el bir ar qopdu ki, yaral kz kimi byrmk istdim. Amma alnmad - ssim, boazma nzarti d itirmidim. Huumu itirmyim, oyanmam kimi qfil oldu. Sonra sslr mni narahat elmy balad. Bu sslr mn yatmaa, arlarm unutmaa mane olurdu. Uultu klind qarmaqarq, anlalmayan hay-kydn ibart sslr szlr evrilmirdi ki, ns baa dm. Deysn bamn stnd iki nfr shbt edirdi amma n dediklri atmrd mn. Ssimi idar etmirdim dey onlardan susma, rdd olub getmyi d tlb ed bilmirdim. Deysn bir df ns demy chd etdim, onda da boazmdan civiltiy bnzr ss xd. Bundan sonra bir ne saniylik sslri ksildi, susdular, amma sonra daha da canlanaraq, hycanla donquldanmaa baladlar. Ssimin szm qulaq asmamas, mni barmam trptmy vadar etdi. Trpnn barmaq gzlrindn yaynmad bu df daha ucadan qqrmaa baladlar. Mn hyat lamtlri nmayi etdirdikc bamn stnd dayananlarn qudurduunu baa db yatmaa qrar verdim. Qrar vermsydim d yatacaqdm. Yatacaqdm ki, uaqlma dair xatirlr yen canlansn urumda. Dnizknar parkda atamn mn ald, dmir qabn iindki Sovet illrinin ucuz amma lzztli dondurmas; artq qr dn lind tutduu yaylqla dodaqlarm silmsi, birlikd mindiyimiz karusel. Bu, baqa uaa, baqa bir ataya aid grntlr d ola bilrdi, amma mn el glirdi ki, uaq da mnm, ata da mnim atamdr. Yalnz mnim atam bel mehriban, glrz ola bilr. Yalnz mnim atam mni bu qdr sev bilr. N ns alayrdm bel yuxular grnd. Yanamdan axan yalar da qulaqlarmn iin dolub narahat edirdi mni. irin, rngbrng yuxu grdym nvbti geclrin birind yen ayldm. Gec olduunu, hr trfi brm zil qaranlqdan baa ddm. Adtn sa trfdn hmi gur iq glrdi (sonradan bildim ki, arpaymn sanda iri pncr var). Gzlrimi bu df tam aa bildim. Bam arsa da onlar inadla aq saxlayrdm. Tavana ne dqiq, ya da ne saat baxaraq ayq qaldm dey bilmrm. Manlarn tavanda gzin bulanq iqlarna baxmaq maraqlyd. qlar palataya ds d, kdn man sslri glmirdi. Ya da mn eitmirdim. Mni bu mtlq sssizlik narahat etmirdi, yox. El olsayd rahat-rahat yuxuya gedrdim. Mni uyuyan nhng binann skutu vahimy salrd. Ken

11

sfrki uursuz tcrbni yada salaraq, bam astaca pncry trf evirdim. Bu df bdnim szm qulaq asd, arlarm da vvlki kimi kskin olmad. Drin nfs alb pncry baxdm. Gy znd hrin iqlar il aydnlanan buludlar zrd. Buludlara v ulduzlara sonsuzlua qdr baxa bilrm. Onda yuxuya getmk d asan olur. Shr oyananda, arxasn mn evirib pncrnin qabanda dayanm bir qz grdm. Bu qz, ilma oxamrd. Ona ns demk istdim, alnmad. Xrltl, bouq bir ss xd boazmdan. Qz diksindi. ldrm srtil zn mn evirdi, stm cumdu: - Murad! Murad, zizim! Oyandn?! Gicgahlarm zoqquldayr, gzlrim dumanlanr, yen huumu itirmy hazrlardm. zn dz-mlli gr bilmdiyim bu qadna minntdarlq etmliym, halbuki onun zhltkn qaykeliyi mni hvsldn xarr. Ka ki, bir az sussa, danmasa, ax ssi bama dr. N dndym sanki hiss etdi, yilib alnmdan, yanaqlarmdan pmy balad. Alaq ssl: - Ne gndr zn glirsn amma tzdn snb gedirsn. Bu dqiq hkimi arram deyib divara yaxnlad, dymy basd. Heyran-heyran ona tamaa edirdim. ox gzl idi. Glib sakitc yanmda dayanmasn, bayaqk kimi mni pmsini, qucaqlamasn istdim. Uzun olmayan abald salarn arxadan at quyruu ymd. Tbssml z, yanaqlarnda irin kkliklr ml gtirn qmzlri mn btn diskomfortumu unutdururdu. Gldi yanma, limin stn sallamaa balad. Azm, boazm qrib, anlalmayan sslr xarmaqdan baqa bir i yarayramm grsn? O danr, baa ddym szlr deyir mn hkim, armaq, Murad... mn is susuram. Murad... lbtt, mn Muradam. Bs o? Btn gcm toplayb danmalydm. Mn dana bilirm, bunu bacarram. Hmi danmam, bundan sonra da danacam. Bamn arsn azaltmaq n gzlrimi yumdum v: - Siz kimsiniz? sorudum. Demli dorudan da dana bilirmmi. - Yorma zn qurban olum. Hkim bu saat glir. - Siz... ox gzlsiniz. Mntiqli cml qurub qadna kompliment dey bilirms, demli bam ilyir, zm d yaayram. Qz gld, bir az da qzard. Bu ifad onu daha da gzlldirirdi. - Gcn qoru sn allah. Birdn yen yatarsan. Mniml ox smimi danrd. Hkim arrsa demli z hkim deyil. Blk tibb bacsd? Tibb bacs... Bli, mn biln hkimdn baqa tibb bacs da olur. Bura da yz faiz xstxanadr. Demli mn xstxanadayam. - Yax dedim. Amma siz dann. Ndns gzlri doldu, dodaqlar titrdi. - mrsn?! deysn bu sual el-bel, ns demk xtrin vermidi. - Yox dedim v n ns sorudum - bayr soyuqdu? Mnim n ar olsa, szlr tinlikl cmllr evrils d, danmaq istyirdim. N haqda danman frqi yox idi, tki danm, bu vrdii yenidn qaytarm. - H, ox soyuqdu. Deysn qar yaacaq. sn deyrsn, stn bir dn d dyal ataram. Qap ald. Tlala palataya girn eynkli, dazba hkimin qrx-qrx be ya olard. - Sevil xanm, xstmiz zn glib? Qz limi sallama dayandrb, ayaa qalxd. Hycanla: - H, bir az var dedi v birdn hnkrt il alamaa balad. O alayrd, mni is glmk tutmudu. Ba arsn saymasam, zm yax hiss edirdim. Ona gr d, qzn n n zn hlak etdiyini baa dmrdm. Hkim lini onun iynin qoyub sakitldirmy ald: - Sevil xanm, sakit olun. Xahi edirm sakit olun. Hr ey qaydasndad. Gedin l-znz yuyun, sonra glrsiniz. iyinlri titryn qz zif ssl yax deyib palatadan xandan sonra, hkim yanma yaxnlaaraq divardak cihazlar qurdalamaa balad, qoluma taxlm sistemi yoxlad. - Adm Zhrabdr. Zhrab Nsibov. Sizin hkiminizm. znz nec hiss edirsiniz? soruub nbzimi tutdu, ardndan da fnri yandrb iti an gz bbklrim tulad. Cavab vermdiyimi grb, sorudu: - Dana bilirsiniz? - H halsz dillndim. Gzm iq salmas bamn arsn iddtlndirs d, ona bir sz demdim.

12

- znz nec hiss edirsiniz? - ntensiv terapiyada adam zn nec hiss ed bilr? Zhrab qmd. Zarafatm xouna glmidi. - ntensiv terapiyada olduunuzu hardan baa ddnz? soruaraq stula yldi. - Nec yni hardan? siftimi turudub grmrm bym hardayam? dedim. - Demli grrsnz v baa drsnz... Zhrab yen qmd. ox gzl. Amma mn maraqldr, bunu ndn bildiniz? Blk burdak aparatlar tanyrsnz? arpaynn sol trfindki tumbokaya gzml iar eldim: Adrenalin hidroxlorid, Aneksat. Bunlar ndir bs? - Demli bu preparatlar tanyrsnz? Zhrab baa d bilmirdim. Mni dolayr, ndi? pris nasosu, aspirator, n bilim defibrillyatorun olduu palatann n palatas olduunu bilmy n var? - Siz hkimsiniz Murad? ciddi-ciddi zm baxb sorudu. - Nec yni? glmk tutdu mni. Hkimm? - znz hkim hiss edirsiniz? - Yox. - Niy? Preparatlar tanyrsnz, avadanlqdan da yqin banz xr. Maraql sualdr. Amma cavab vermkd tinlik kirm. Gzlrimi yumdum. Yuman kimi d yanamda lini hiss etdim. - Murad! Murad! znz glin! Gzlrimi aralayb ayaq st dayanm, hycandan sifti yilmi hkim tccbl baxdm. - N olub? Niy qqrrsnz? Doktor rkdn off deyib tzdn yerin oturdu. - Dedim blk yen znzdn getmisiniz. Bilirsiniz son on gnd ne df aylb yatmsnz? - Dorudan? Zhrabn dediklri alasmaz idi. Onu baa dmkd tinlik kirdim. H, dflrl oyanmam, oyanb tzdn yatmam da yadmdadr. Tay on gn ndir? - Xahi edirm dedim. Baa saln. Niy burdayam? zndki ciddi ifadni dyimdn dedi: - Siz Mrkzi klinik xstxanann intensiv terapiya bsindsiniz. - Mn n olub? - Yadnza he n dmr? Gzlrimi tavana dikib bir mddt dndm v: - Yooox dedim. Qapn trdddl aralayan bayaqk qz iri boylanb: - Glmk olar? sorudu. Zhrab oturduu yerd bir az ona trf nb: - Glin Sevil xanm, glin dedi, tzdn mn dnd. - Aha. Demli he n yadnzda deyil. Qz glib arpaynn ayaq trfind dayand. Gzlri alamaqdan qpqrmz olmudu. Mndn tr bu qdr alayrsa demli ox qiymtliym onun n. Hkim getsin, ondan xahi edcm alamasn. zm dorudan da yax hiss edirm. Birc bu zhrimar ba ars olmasa. - Murad, siz qza keirmisiniz. Doktorun bu szlrini eidnd, gzlrimi qzdan ayrb Zhraba baxdm: - N qzas qalarm atb sorudum. - Avtomobil qzas. Qribdir, bs bu bard n n he n bilmirm?

13

- H?! Qza nec ba verib? - Rayon yolunda, yksk srtl getdiyiniz yerd. Gzlrimi brldib heyrtl ona baxdm grn Zhrab, ba il qza iar eldi. - Sevil xanm tanyrsnz? Diqqtl Sevil xanmn zn baxdm. N bilim. Sifti mn tan, htta doma glir. Sanki illr uzunu onu tanmam, yannda olmuam. Amma yanla da bilrm. Ola bilsin bu gnk, yarm saat vvlki tanlmzn tsirindym hl d. - Yox, - dedim. Tanmram. Hkim kdr v tssf dolu gzlrl qza baxd. Sevil is zn saxlaya bilmyib yen alamaa balad. Bu df sssiz, amma yanql alayrd. Onu alatdm n xcalt kirdim. - Xanm, n n alayrsnz? zm ox yax hiss edirm. Becid addmlarla qapya trf qad, dhliz xd. - Ona n olub? - sorudum. Vziyytim o qdr pisdir bym? Zhrab qaln eynklrinin altndan diqqtl baxa-baxa ban bulad: - El demyin. Qza ar olub. Glmsyib: - He olmasa sa-salamatam? sorudum. ndi vziyytim necdi? - Xstxanaya glnd drd qabranz snmd. Hr iki ayanzda da snqlar, atlar var idi. Banzdan da ar travma almdnz. Sa qalmanz mczdir. - Ayaqlarm indi gipsddi? soruub, ayaq barmaqlarm trptmy aldm. tin olsa da, onlar bir az hrkt etdir bildim. Gipsd olsaydm, ayaqlarm dyaln altndan bel nazik, arq grnmzdi. - Yox, gipsd deyilsiniz. Amma sa ayanzda indi d titan tift var. sas ona alrdq ki, beyin lm olmasn. kr ki, znz gldiniz. On gndr aylb yatrsnz. Xeyli midlnmidik. Gzlrimi yumub xrlt il dedim: - Demli bam ona gr aryr. - Bli. Travmanz ar olub. Yaddanz da ona gr itirmisiniz. - Yaddam itirmim?! gzlrimi aaraq, mnim vziyytimd olan bir adamn xarmaa qadir olduu n yksk ssl sorudum. Zhrab is zn brat qazandrrm kimi, sulu da il: - Narahat olmayn, malic il yava-yava znz glcksiniz dedi. - Bir hkim kimi, siz d bilmlisiniz ki, travmatik amneziya mvqqti olur. Banza xeyli tiki qoyulmudu. Onlar da skmk. Amma siftinizd problem yoxdu, narahat olmayn. llrimi qaldrmaq, hrkt etdirmk istdim, alnmad. Sol qoluma sistem qoulmudu, sa qolum is sadc olaraq trpnmirdi. - Qollarm dey zardm. Trpd bilmirm. - Eybi yox Zhrab dedi. Tz-tz bel olur. Siz hl gc toplamalsnz. Zarafat deyil, gr ne vaxtdr komadasnz. bh il Zhraba baxb: - N qdr qalmam bym? sorudum. Yni bel oxdur? Zhrab kks trd. Ayaa qalxb llrini ciblrin sald: - Dz yarm ildir ki, komadasnz. Sizc azdr?

14

znqayd

Nec, n vaxt yuxuya getdiyimi xatrlamram. Zhrab xb getmidi, yoxsa yanmda oturmudu - bilmirm. Palatada olduu halda yatmamsa, he yax i grmmim. z d ona versi xeyli sualm qalmd. Aylanda, soyuq yanvar klyi dli kimi yen lr hcum kirdi. Bilmirm beyninin qurdu trpnmidi nydis, qyha kib cour, pncrdn grnn kknarlar ikiqat yir, bilmrr sngiyib dinclmirdi. Bayrdak soyuq-saza bsbtn zalarmda, canmda-qanmda hiss etmy balayanda kmk istmk n palatada gzlriml adam gzdim. Sevil, llrini sinsind arpazlayb divanda oturmudu. Pncrdn ln kly baxrd. - yrm yazq-yazq zardm. Cld ayaa qalxb bu dqiq dedi v kafdan ikinci dyal xartd. Gtirib stm srdi. - Su istyirm istklrim bitmirdi. Tumbokann stndki qrafindn stkana yarya qdr su szd. li il bam qaldrb suyu mn iirtdi. Mn tvil baxmasndan hiss etdim ki, gicgahmdak damar tez-tez qeyri-mntzm vurur, zm d trlmy balayram. Yaylqla alnm sildi, sonra mehribanca alnmdan pd. - Yaxsanm? - Bel d. ox yatmam? - Yox, iki saat olar. - Shr aylb sizi yanmda grnd el bildim lmm, siz d mlksiniz. Uunub getdi, yen qmzlri oyand. Komplimentim xouna glmidi. - Mn Sevil de. Siz ndi? gl-gl sorudu. - Oldu Sevil mn d glmsmy aldm amma minm ki, siftim o anda mumulaya oxayrd. - Hkim bu saat glck deyib stula oturdu. - Vaxtd. - Glsin dedim. Amma xahi edirm yen alayb bayra xma. - Oldu kdrl glmsnd. xmaram. Arn zadn yoxdu? - Yox, sn deyn yoxdu. Bir az bam aryr. Trpnnd zllrimd d ar olur. - Aylardr hrktsiz uzanmsan, bel olacaq da. - Hm d sxlram. Yataa bal qalmaq, trpn bilmmk ldrr mni. Dorudan da fiksasiya kmrlri, vcuduma qoulmu lanqlar hrktlrimi mhdudladr, ryim darxrd. Sevil mhbbtl, fqtl baxrd mn. Baxlarnda el bir domalq varyd ki, onu barma basmaq istdim. - Snd gzg var? sorudum. - zm baxmaq istyirm. vvl ns fikirldi, sonra is zndn min halda ayaa qalxb divann stndki antasndan yumru gzgn xarb gtirdi. Onu ehtiyatla zm tutdu. Gzgdn mn baxan gzlr, el bil zmn mumi quruluu il trs mtnasib idi. Seyrk salarmn altndan, bamn sa trfind, az qala qulama qdr uzanan ap grdm. Burnum, iri alnm he xouma glmdi. Bs bdnim? Bir qolumda sistem varyd, ikinci qolmu is ardan trpd bilmirdim. Grk Sevildn kmk istyim. - Zhmt olmasa dyal qaldr. Bdnim baxmaq istyirm. Sevil duruxdu. Sonra mlayim nzr sald zm. - Bs yrdn? - ndi qzdm. - Amma ltsn ha! Xbrin olsun. Glmsyrk: - Yax dedim. Sn dyal k, zn d baxma. vvl yast bir az qaldr. Sevil glmsyn dodaqlarn bzb yast bir balaca qaldrd. Boynumun ardndan kt ar qopsa da, ssimi xarmadm ki, rkmsin. Bu vziyytd bdnimi rahat gr bilrdim. Sevil reaksiyam grmk n baxlarn zmdn ayrmadan, dyallar yava-yava qaldrd. Gzlrimin qarsnda alan mnzr, ryimi szldatd. Sinmdn

15

kardio-cihaza qdr uzanan kabellr yen dzmk olard, amma bzb dym boyda qalm penisim keiriln v hardasa yatan altnda gzdn itn uzun katetoru grnd, qasq nahiymd mni nyin narahat etdiyini nhayt baa ddm v drhal bu lanqdan azad olmaq bard planlar qurmaa baladm. Hkim gln kimi deycm xardb rdd elsin onu. Sevil ox sa ol dedim v minntdarlq lamti olaraq ona glmsdim. Sevil dyallar stm rtdy snada, mdmdn eybcr bir quruldama eidildi. - Deysn acam sulu-sulu dedim. Sevindi, el bil dnyalar baladlar ona. - Zhrab demidi ki, acsa sulu yemk ver bilrsiniz. Toyuq supu var. Deyim qzdrb gtirsinlr? - Olar dedim. Bir azdan gtirrsn, gzlrimi yumub boynumun arsn hzm etmy aldm. - Demli yarm ildir he n yemirm? - H, yemirsn. Damarlarndan qidalanrdn irin-irin glb alnm oxamaa balad. - Bala, sn axmaq sual vercm. Mnim ne yam var? Sevil bir az tutulsa da, tez zn glib dedi: - Otuz iki. - Bs snin? - Otuz. - Cavan grnrsn. - Sa ol deyib yanamdan pd. - Bs mni hardan tanyrsan? Bir saniy vvl qupquru olan gzlr yen suland. Gz qapaqlarn qrpsayd damclar yanaqlarndan szlckdi. Alamasn istmirm, sbilirm. - Sevil xahi edirm, alama! Xoum glmir. styirsn sorumaym. Drindn kks trb gz yalarn geri qaytarmaq n vvl tavana, sonra da mn baxd: - Mn snin hyat yoldanam.

***

Doktor Zhrab o qdr ox dand ki, beynim idi. vvl gvzliyini optimizmin balamaa hazr idim. Sonra is z hr eyi korlad. Sevilin ri olduum xbrinin okundan aylmam, palataya gln kimi n hrktlri, mzli shbtlri il mn toxtaqlq vermy ald, sonra da amneziyamn n vaxta qdr davam edcyini dqiq bilmdiyini demkl qanm qaraltd. - Adtn bel yaddaszlq n qdr kir? sorudum. - tin ki, aydan ox ksin, amma bilmk olmur. Sonra yemkl bal dand. Dedi ki, qidalar mn az-az verilck ki, aylarla bo qalan mdm tdricn yrsin. Katetoru xarmaa is drhal razlq verdi, nki zm sidiy ged bilrmmi. Qribsi d o idi ki, mniml dananda istifad etdiyi btn terminlri baa drdm, Sevil is hr df ondan ns dqiqldirirdi. Hkim olduumu deyn Zhraba inanmamaq n artq he bir sasm yoxdur. z d indiki vziyytimd hans penin yiysi olmam mni bir o qdr maraqlandrmr. Hkim d ola bilrdim, kosmonavt da. Yarcanl, natamam bir insan kimi, mni birc sual maraqlandrrd - n vaxt saalb vvlki hyatma qaydacaam? Zhrab is dqiq he n demir. Dey bilmir. xb getmmidn vvl, dilrimi qcyb zarmam vecin almayan Zhrab katetoru dartb xartd v: - arpaynn altnda sidik qab var dedi. - Bayra getmk istsniz ya sanitar arn, ya da xanmnzdan kmk istyin. Sevil boynunu bkb dayanmd. Zhrab son cmlsind ona iar ednd lbtt, lbtt dedi v mn glmsdi. Mn d qarlnda Sevil glmsyib n yax ki, ncis mslsind bxtim gtirib, barsaqlarm bombodur dndm. mid edirm ki, az-az qidalandma gr, bir hft bayra getmrm. O vaxta qdr d yqin ki, zm ayaa qalxa bilrm. Zhrab qapya yaxnlaan yerd, qfildn yadna ns dbm kimi Sevil: - Sevil xanm, yeri glmikn, sanitarlar gec-gndz ilyirlr dedi. - stsniz gedib evd rahat yata bilrsiniz. Uaqdan da ayr qalmsnz ne gndr. Sevil kingnlikl divan gstrib:

16

- Narahat olmayn. dedi. Burda yerim rahatdr. Uaa da nnsi baxr. Zhrab zn bilrsn mnasnda iyinlrini kib palatadan xan kimi, beynimi gmirn sual verdim: - Snin uan var? Deysn alamamaqla bal ona verdiyim taprq tsir elmidi. Gzlri dolmaa hazr olsa da, Sevil buna csart etmdi. Ban yralad: - H. Bizim uamz var. Olumuz. - Ad ndir. - zgr. - zgr? dncli halda dedim v pncry baxdm. Mni dnyaya, hyata balayan sirr kimi drd yadma ns. Klk sngimidi dey, kknar da artq qamtini ymirdi. Bs niy gtirmirsn bura? - Nec gtirim? N sn hazrsan buna, n d o. Alt ay rzind iki df glib grb sni. Glnd d alayr ki, atam niy oyanmr? Bu df Sevill birlikd alamaa hazr idim. Hiss etdim ki, burnumun ii szldayr. zm gcl saxlayb: - Baa drm dedim. Ne ya var? - Skkiz. kinci sinf gedir. Gldm. - N tez evlnmim. - Tez evlnmisn - dedi v gzlrindki ya prdsinin arxasndan tbssm etdi. Tez evlnmiik. Budur, iki damla szlr yanandan. Mvzunu dyimk vaxtdr. Sa limi qaldrmaq istdim. Bilyimi trpd bildim ancaq. Sevil bu chdimi grb limi tutdu. - ryin ns istyir? Blk tualet... - Yox, narahat olma. Bir yerd uzanb qalmaqdan bezmim. Sevil... limi bir az da mhkm sxd. - Can. - Zhrab demidi ki, mn hkimm. - Dz deyir. Stomatoloqsan. Yni di hkimi irin-irin glmsyib alnmda puurlanm tri sildi. - N maraql dncli gzlrl Sevilin bann stndn qapya baxdm. Sevil gzlrimin yol kdiyini grb n haqda dn bilcyimi txmin etdi. - styirsn sn xst diimi gstrim? Ayaa qalxb zm yildi, azn ad. stdki altnc byk kk diin barma il iar eldi. Di minas mlli-bal zdlnmidi. Ar karies. - Altnc diin tcili malic olunmaldr - dedim. - Bax, grrsn gzlri sevincdn parldad. Sonra kks trb vaxt tapb hkim ged bilmirm dedi. Gzlycm sn zn glib malicml mul olasan. - Qribdir gzlrimi yumub dedim. - Qrib zad deyil. Pekar hkim kimi, intuisiyanla hr eyi zn baa ddn. Dzlndn sonra z iin qaydacaqsan dedi v sorudu - Yuxun glir? Yatmaq istyirsns, yat. - Yox i, n qdr yatmaq olar? gzlrimi adm. - Bilirsn n fikirlirm? Deyirsn biz bir ailyik, olumuz da var, z d ikinci sinif gedir. Amma mn... zm ata kimi, n bilim, ailli adam kimi hiss elmirm. Sevil szl adama oxayrd, amma trddd edirdi. Gzlrini d qartd mndn. - Mn ns demk istyirsn? - Murad biz... biz bir ne ildi ki, boanmq. Gic glmk tutdu mni. tinlik ksm d, uunub getdim. Glnd sinm aryrd. Grnr snm qabralarmdandr. - Nc yni boanmq? Mn snin kimi gzl bir qadn niy boamalyam ax? Sevil ciddi nzrlrl baxd zm. - Sn mndn yox, mn sndn boanmam.

17

Qap ald, Zhrab palataya girdi. ynind xlt yerin palto var idi. Gzucu ona baxb, zm tzdn Sevil evirdim. Onun dediklrini thlil etmy, anlamaa alrdm. N qdr zorlasam da beynimi, yadma he n dmrd. He n! Bu vziyyt mn ox ar v arl glirdi. El bil nfsim ksilirdi, boulurdum. Nec yni? Ax nec ola bilr ki, he n yadma dmr? Bli, bamda anaya, ataya, vlada dair xatirlr dolar. Lakin bu xatirlr axar su irisind grnn, formasz halda diyirlnn da kimi tutqun v ardr. Klglr grnr v yox olur, lakin tam bir sima, bir surt yarada bilmirlr. Duyularmda da n is bir iz var, amma dqiq xatrlaya bilmirm. Zhrab yanmza yaxnlab cihazlara baxa-baxa: - la! Sabahdan fizioterapiya kurslar balayr - dedi. - Arada uzanan yerd l-ayanz hrkt etdirin ki, alasnz bir az. - Bs ev haan ged bilrm? Zhrab aqqanaq kib gld. - Aa! Maallah! Sevil xanm, grrsnz d, gzlrini an kimi qamaq istyir. Yox zizim, olmaz! Hl az on gn burdasnz. Bel tezlikl hara gedirsiniz? - Bdnimi trpdirm amma arlarm var. ox narahatam. - Bu gndn siz yngl ar ksicilr vurulacaq, narahat olmayn. Mn indi gedirm, nvbm qurtarb. Bir d sabah grcyik. Amma ns lazm olsa doktor Rafael dey bilrsiniz. Sevil xanm tanyr onu. Sevil ban yib bli, tanyram dedi. - Onda sabaha qdr Zhrab n ssl dedi v xd. Hkim gedndn sonra, shbtin n haqda gedcyini baa dn Sevilin mvzunu dyimk chdi ba tutmad: - Acmsansa yemyi qzdrm dedi. - Mndn n n boanmsan? sorudum. Cavab vermk yerin yilib dodaqlarmdan pd. Mn is hrktsiz uzanmdm, gzlrimi d qrpmadm. Soyuqluumu grb: - Olar bu haqda sonra danaq? ndi yeri deyil dedi. - Yax. Onda he olmasa de grm, n vaxt barmq? - slind aramzda barq olmayb. - Biz boanandan sonra, hyatnda baqa kii olub? - Murad, xahi edirm! sbilmidim. Ayaa qalxb ota darmadan etmk, barb-armaq istyirdim. Bilmirm, blk d Sevil l qaldrardm. Grsn hmi bel sbi olmuam? - Yax. Qalsn sonraya - ar-ar nfs alaraq dedim. Sn deyn olsun.

18

zgr

Gnlr yeknsq, darxdrc kes d - arksici iynlr, tualet proseduralar, ilq orbalar, sistemlr - kemiiml bu gnm arasnda yegan krp, yaddamn brpasnda tk kmkim, tn gnlrim syahtlrimd bldim olan Sevil hr gn, hr an yanmda idi dey, yaddasz hyatmn boz xstxana shifsin rng qata bilirdim. Yuxuya gednd d, gzlrimi aanda da Sevili grrdm. Beynim yax ilyirdi - hr eyi aydn, slis baa dr, thlil edirdim. Lakin hafizm... Hafizm inadla geri qaytmaq istmirdi. Xilas edilmk n sahibi trfindn tez-tez sulanan, drmanlar pskrdln, lqrz xsusi qay il hat olunan solun dibk bitkisi hiss edirdim zm. Hr gn fizioterapiya hkimi Esmira xanmn nzartind, Sevilin lindn tutub bir saat dhlizd gzirdim. Bel gzintilr zaman ayaqlarmda yngl szldama hiss etsm d, gzmkdn zvq alrdm. El bil gzmk n, yerimk n darxmdm. Mn el glirdi ki, dhlizdki pncrlrdn xstxanann hytin, glib-gedn manlara, gzin xstlr, xst yaxnlarna saatlarla baxsam da doymaram. K n, insanlar n darxmdm. Ayaa qalxdm ikinci gnn axam nhayt tualet d getdim. Barsaqlarmn ehtimal etdiyimdn d dolu olmas xeyli tccblndirmidi mni. Oradan xandan sonra bdnimd hiss etdiyim yngllyn dnyann n gzl duyusu olduunu Sevil deynd, dhlizd aqqanaq kmmk n zn gcl saxlad. Axamlar xstxanann sslri susandan sonra, Sevill palataya qapanb shbt etmyin lzzti bambaqa olurdu. Psixikamn qaysna lazmndan artq qalan, ifrat hssaslq gstrn Sevili soru-suala tutmurdum artq z nyi lazm bils, o haqda danrd. Anasndan, iindn, rfiqlrindn shbt ard v n deyirs desin, drin maraqla, acgzlkl qulaq asrdm ona. nki dand hr ey yeni idi mnim n. Tez-tez mn tslli vermyi d unutmurdu - hr ey dzlck, yax olacaq, ev gedcyik, yaddan brpa olunacaq... Sevil dandqca onun dodaqlarna, z cizgilrin, mimikalarna diqqtl baxr; tanmaa, yaddamn qaranlq, dolaq labirintlrind itirdiyim qadnma yenidn qovumaa alrdm. Dqiq yada salmasam da, vvllr onu hardasa grdymdn min idim, baa drdm ki, yaxn olmuuq, bir-birimiz aid olmuuq. Amma harda, nec, n zaman? Hr gn bir az daha ox tanyrdm onu. Tanyr v sevirdim. Palatada gzm ab onu qarmda grdym andan etibarn bu mlayim, mehriban bax z zrimd hiss edndn bri qrlmaz tellrl, mrlk onu balanmdm. ndi anlayram ki, bu siraytedici, cazibdar, adam sir edn v bununla da onu lpaqlandran anadanglm sehrli baxlar mni kemiimd d feyzyab edib. Ayaa qalxb gzmy baladm nc gnn axam orbam iib, bir dn d kotlet yemi, Sevili artan itahamla sevindirmidim. Bir saata yaxn dhlizd gziib palataya qaydandan sonra is qapn balayb divana oturmuduq. N qdr pdymz xatrlamram, amma beldn aa he n hiss etmmyim, oyanmamam tlaa salmd mni. Qan-tr iind qalm, acizlikdn alamaq hddin atmdm. nstinktiv olaraq baa drdm ki, zm idar ed bilmirms, yaaman da mnas yoxdur. ziyyt kdiyimi, zldym grn Sevil is, mni sakitldirir, lini ehtiyatla qasmn stn qoyaraq qulama tslli szlri pldayr, mni pmy davam edirdi. nanrdm ona. Bilirdim ki, ayaa qalxma bacardm, yava-yava hr eyi yada salmaa baladm kimi, kiilik funksiyalarm da qaytara bilcym. Bu, yalnz zaman mslsidir. Shr Zhrab palataya glnd, artq oyanm, Sevilin dand ltiflr qulaq asrdm. ndi mn aydn olur ki, o gn bzi ltiflrin kontekstini anlamadm n gl bilmirdim, gzlniln reaksiyan gstrmirdim dey, Sevil prt olurdu. Zhrab kefimin kk olduunu grb glmsdi. zm nec hiss etdiyimi, aryb-armadm sorudu v Sevil: - Yava-yava Murada kemii haqda danmaa balayn dedi. - Bir ara ua da gtirin. Amma qabaqcadan onun haqqnda atasna mlumat verin ki, uaq sonra prt olmasn, psixikas zdlnmsin deyib mn baxd. Blk znz hiss elmirsiniz, amma mn grrm ki, xeyli irlilyi var. Bel gets, ox demirm, uza bir aya, ay yarma tam dzlcksiniz. Mnim alm is Sevild qalmd. Zhrabn tvsiysindn sonra, qalsn sonraya bhansi nhayt lindn xacaq v hr eyi bir-bir mn danacaqd. Yen d ehtiyatl olacan, mn pis tsir ed bilck ar xbrlri birdn-bir atdrmayacan da bilirdim. Olsun. El qdrind dansa da qnimtdir. Zhrab gedn yaxn palataya gln tibb bacs Qmr, nvbti ar ksicini vurub, yanma da kdi. Komadan xdm gndn, nifrt etmy baladm birinci adam bu qadn olmudu. Ufuldaya-ufuldaya yanm ovudurub qurtarandan sonra, pamb tumbokann stn atdm v palatadan xan Qmri burnumun dibind syb, zm Sevil evirdim. Pncrnin qabanda dayanm, ky baxrd. Bam yasta atb drindn kks trdm. Gzlyirdim z balasn danmaa. Hardan balayacan da z daha yax bilir. Diqqtl ona baxdm hiss edib zn mn dndrdi: - Sndn ona gr boanmdm ki, ailn vaxt ayrmrdn n mn, n d uaa. styirm bunu bilsn. - N danrsan!? - heyrtim gzlnilmz v glmli alnd dey, Sevil ban bulaya-bulaya gld. Mns gl bilmirdim. styirdim bu bard daha mfssl dansn. Dand da. Evliliyimizin ilk gnlrind ideal bir r olduumu, onu ox sevdiyimi, htta biz evlnnd artq zgr hamil olduunu yrndim. Aylar, illr kedikc ev, aily qar soyuyur; dostlarmla daha ox vaxt keirirmim. Klinikada ilmy balayandan sonra is mumiyytl Sevildn uzaqlamam. Tez-tez dostlarmla grr, geclr ev gec saatlarda, ksr hallarda da ikili glirmim. Ayldm gndn bri, hr df tz bir ey eidnd beynimi zorlayr, ns

19

xatrlamaa alram. Bu df d bel oldu. Amma yadma he n dmrd ki, dmrd. Sadc olaraq rahatlamdm bir az. Demli baqa qadn, xyant mslsi deyilmi. - Sni aldadrdm? Sevil trdddl: - lbtt - dedi. - Btn kiilr kimi, snin d ayan srrd hrdn. Bunu hiss etsm d, limd sbut olmurdu dey, iimd kmy mcbur olurdum. Sevilin dediklri mn olduqca mnasz, htta glmli grnd. Nec yni hiss edirdim amma sbutum yox idi? Demli dqiq bilmdiyi halda, ona xyant etdiyimi ehtimal edirdi. Grsn btn qadnlar beldir? H, mn bilni, daha dorusu mn xatrlayan, hams bir bezin qradr. Amma bunlar Sevil dey, ssli dn bilmzdim. - Bs uaq? Onu n vaxt gr bilrm? sorudum. - styirdim sn srpriz olsun, amma Zhrabn szlrindn sonra demliym glmsnd. Shr anama zng elmidim. Bu axam gtirck onu. zgrl el grmlisn ki, el bil unudub elmmisn. Blk dorudan da grn kimi yadna dck? Bilmk olmaz kdrli ifad il deyib yanma gldi, stula oturdu. - ryin ns istyir? - He n - dedim. Shbt elmk istyirm. eydi... ns soruacaqdm ax sndn. H, mn harda ilyirdim? - Asiadent adl klinikada. - Asiadent... Saalandan sonra neynycm bs? Sevil iyinlrini dartd. - N bilim. i ora olmasn, baqa yer olsun. Snin kimi yax hkim isiz qalmaz dedi v limi qaldrb pd. Dnndn mni girinc edn sual dd yadma: - Qza haqqnda dana bilrsn? Diksinib zm baxd, sonra gzlrini qartd. Ar bir xbr eidibmi kimi ovqat tlx oldu. - Deyirm blk bir az da... - Mn qzadan dan! - N danm? aq-akar grnrd ki, lav vaxt qazanb, mn cavab hazrlamaq n vermidi bu sual. - Nec yni n danm? Qza nec ba verib, harda ba verib? Bunun cavab baqa n cr ola bilr? Kks trb boynunu bkd, danmaa balad: - Dostunun mannda yksk srtl gedirdiniz. Rayon yolunda srm olub grmmisiniz, uurumdan dmsnz. - Hans uurumdan? - amax yolundak. ox hndrdn dmmidiniz, amma srt yksk olduuna gr... - amax, amax... - Bel bir hr var. Tavana baxb dndm: - H, bilirm. Bilirm ki, bel bir hr var. Bs dostum kim idi? Sevil tssfl dodaqlarn bzb znt il mn baxrd. - Klinikada bir yerd ilyirdiniz. Man da o gn o srrd. - Ad ndir? - Torul. Torul, Torul... Duman prdsi ardndan bulanq, ox bulanq bir z, ifad, szlr... Bilmirm, blk d o deyil. Blk d tamam baqa bir adama aid qeyri-myyn xatirdir, grntdr? Yadma he n dmr. He n! Acizliyimdn yumruqlarm dilmk, alamaq istyirm. - Bs ona n oldu? pis xbr eitmy hazr olsam da, yen d ehtiyatla sorudum. Gzlrimin iin baxrd. N o, n d mn gzlrimizi bir-birimizdn qartmrdq. Sevilin dalam z sonda dil gldi: - ld. Demzdim ox pis oldum, ya da ryim ard. Sadc lm faktnn z kdrlndirmidi mni. Demli Torul adnda dostum varm, onunla yola xmmq, o da qzada lbm. Mn is sa qalmam. - Yaxn dost olmuuq? Sevil h mnasnda ban bulad.

20

- Demli yaxn gzlrimi yumub fikr daldm. Nec yaxn? N qdr yaxn? Mn ax niy yoruram zm? Arvadn, uan xatrlamayan adam, dostunu nec yada salacaq? - Onun da ailsi varyd? - Anas, atas sadr. z evlnmmidi. Bir qzla grrd. Yeri glmikn, sraagn sn yatanda polisdn glmidilr. Zhrab iri buraxmad. Dedi hl tezdir, xstdn ifad almaq olmaz. Amma gec-tez glib dindircklr sni. - N demliym onlara? - N dey bilrsn ki, zizim? Glmk tutdu mni. mumiyytl aylandan bri tez-tez glmk, ya da qzbl qqrmaq keir knlmdn. Yni qarq emosiyalar iindym. lbtt, dz deyir Sevil - polislrl n danacam, nec danacam? - Bs snin yadna he n dmr? rkkc sorudu. zm ona evirib ciddi nzrl baxdm. - Dqiq dey bilmirm Bir mddt susub dndm. Sevil sbirl gzlyirdi. - i, ona qalsa sni d hardansa yadma salram dedim. - El bil oxdan, n vaxtsa grdym, amma harda, n vaxt grdym yada sala bilmdiyim adam kimi. zn, yanaqlarn, glmsmn yad glmir mn. - Bs anan, atan? - Anam? - zabla dndm. H, amma yadma yax eylr glmir. zab kirm onu dnnd. Deysn sevmirdim anam, h? - Sizi atb gednd sn hl uaq idin. ki il sonra da z ld. kidn. Sevil, sn ox qddarsan dndm. - Haqlsan. Yadma dr deysn dedim. Dz deyirsn, atmd bizi. - Atan nec? Sevil sorudu, ardndan da glmsdi. Deysn lap psixiatrlar kimi danram. - El sn mnim psixiatrmsan da, bilmirdin? deyib lini tutdum. Atam da yadmdadr. Yadmdadr ki, ox istyirdim onu. Amma o da lb son cmlni taleyi il barm adamlar kimi, arsizc dedim. Sevil mn sar yildi. Ehtirasla pmy baladq. Danmaq istyirdim amma pmkdn d doymurdum. Blk oyanaram, nhayt onunla sevi bilrm dey midlnmidim yen. Amma olmad. Demli, yaddamn tftiin qaytmaq lazmdr. Sevil ban qaldrb salarn qulaqlarnn arxasna yd, yen limi tutdu. - Deyirsn Torulla ox yaxn olmuuq? sorudum. - Hddn artq yaxndnz. Dizlrin dirsklnib zn zm yaxnladrd Bilirsn zizim... mnc tlsmmlisn yadna salmaa. Vaxt var. Yava-yava o da yadna dck. Yadna dnd d sn zab verck. kdrli tbssm ona nec d yarar. - Ondansa he xatrlamamaq yaxdr. - Baa drm dedim. - zab verck. lbtt. Eidnd ki, dostun-tann lb, yadn lb, fikirlirsn ki, demli sn d l bilrsn. Yadmdad, mn uaq olanda... Nec d qrib sslnir, h? - N? Sevil baa dmdi. - Yadmdadr demyim. Sevil yanama sal kib: - Qrib niy olur? Sn hr eyi, hr ksi yada salacaqsan dedi. - Hr ey hl qabaqdadr. - N is. Yadmdadr ki, mn uaq olanda sarsnt keirmidim. Bir uaq lmd. Yadm. - Mktb illrindn danrsan. - Dorudan? Sn d bilirsn bunu? fqtl baxd zm. - Danmsan mn. Beinci sinifd oxuyanda, sinif yoldan man vurmudu. Bu da sni ox sarstmd. Grrsn, hr ey yava-yava dr yadna. Yava-yava. Ndns hafizmin brpas uaqlmdan balayb. vvl anam-atam, sonra da sinif yoldam. Yadma dr bir-bir. Mann altnda qalan olan. Ad n idi grsn? lk df onda fikirlmidim ki, mn d l bilrm. Amma mni qorxudan lmn z deyildi. Mni byklrin zndki kdr, iztirab qorxudurdu. Onlar alamasaydlar, mn d alamazdm. tkinin n olduunu baa dmyck yada idim dey, lm gstrdiyim reaksiya, yalnz byklri tqliddn ibart olurdu. - Mn olumdan dan Sevil.

21

***

zgr nadinc, hiperaktiv uaq olsa da, drslrini yax oxuyan, trbiyli agird imi. Nadinclikl trbiyli olma uzladra biln olumla artq fxr edirdim. Sevilin szlrin gr, mni dnyalar qdr istyirmi, pizzan da ox sevirmi. n byk ylncsi luna-parkda karusellr minmk v rsm kmkmi. Sevil deyir ki, skkiz yal bir ua xarakteriz etmk n, bu qdr mlumat kifaytdir. sas odur ki, bir ail kimi yaadmz illrd v ayrlandan sonra, onunla nec vaxt keirdiyimizi, ona hans hdiyylri aldm bilim. nki bu bard shbt alsa, uaq nyis yadna salsa mndn bunun tsdiqini gzlyck. Bu mqamda da yaddam mn dnk xsa, zgr prt ola bilr. Ona gr d, ortaq xatirlrimiz bard mlumatl olmalyam. - Hams yadnda qalacaq? Sevil gl-gl sorudu. - alaram yadmda saxlaym aqn halda dedim. Snd kili var? - lbtt. Sevil antasndan xartd mobil telefonunda bir az qurdalanb kli tapd v telefonu mn verdi. llrim s-s cihaz gtrb displey baxdm. kildn zm yaraql, zrif z cizgilrin malik, iri gzlri olan, salar az qala iyinlrin atan bir olan ua glmsyirdi. Dncli, all gzlri olan bu ua nec tanmaym? lbtt bu z, burun, dodaqlar domadr, zizidir mn. Onlar nec unutmaq olar? Gzlrimin yalanmasndan, dodaqlarmn titrmsindn utandm. Sevil is xobxt grnrd. Hycanla sorudu: - Deysn tandn? - H, tandm. Sevil... - Ay can. - Mn yax ata olmuam? - Olmusan ndir? Sn indi d ox gzl atasan. zmdn asl olmadan gzlrim yumulur, btn arl il stm kn yuxuya mqavimt gstr bilmirdim. Yqin iynlrin, drmanlarn tsiridir. Sevil yastm, dyalm dzld-dzld Yat, bir az yuxunu al deyir mn. He zm d aydn olmayan, baa dmdiyim szlr mzldanb yuxuya gedirm. Axam bed oyananda bam ynglc aryrd. Blk d hycandandr. Hmiki kimi Sevill gzintiy xb, dhlizd bir saata yaxn avaralandq. Onu da deyim ki, bir az sonra olumu grcym dey ox nsiyytil olmudum. Bu gnlr rzind tan olduum bir-iki xst il ayaqst shbt elyib, htta biri il Qmrin qeybtini qrmdm. zbz palatada yatan lli yal Oqtay day eyvanda siqaret kmyi tklif ednd is, gzlrimi qeyri-ixtiyari olaraq Sevil zilldim. Bu baxlar, siqaret mnasibtim bard ona nvanlanm sssiz sual idi. Sevil sn d kn olmusan cavab il mni xeyli tccblndirdi. Demli kn olmuam. Ola bilsin kmim, amma lli yal xst il soyuq eyvana xb, ciyrlrim tst doldurmaq ns clbedici grnmr mn. Kiiy el bel d dedim. Eynil mnim kimi avtomobil qzas keirn amma yaddan itirmyn Oqtay deysn ikimizdn d inciyib biz acql-acql baxd v eyvana tk xd. Sevil gl-gl qoluma girib: - Ndi? Qzadan sonra siqareti d atmsan? dedi. - H, deysn el olub. He dad da yadmda deyil, inanrsan. - ladr ki. - Bilmirm trdddl dedim. - Blk n vaxtsa yen kmy balayaram. Sevil ayaq saxlayb gzlrini sz-sz zm baxd: - Sn allah lazm deyil. Guya frli eydi.

***

Hr gn olduu kimi, bu gn d saat altdan sonra dhliz canland, sslr sslr qard - xst yaxnlarn iri buraxmaa balamdlar. O snada arpayda yar uzanm vziyytd oturmudum, tumbokann stn sahmana salan Sevill shbt edirdim. Mn iindn, kollektivdn, mdirindn, ald maadan dand, sonra da yanmda qala bilmkdn tr gtrdy mzuniyytin bir hft sonra bitdiyini dedi. - Sn d o vaxta qdr xacaqsan burdan. Narahat olma. Sevil n danr? sla narahat deyildim. Mnim n harda olman bir o qdr frqi yoxdur tki Sevil hr zaman yanmda qalsn, mn dayaq olsun. Sevirmmi onu? Bu qeyri-adi duyunun, Sevili hr grdymd, ona hr toxunduumda sinmd hiss etdiyim irin sancnn sevgidn baqa ad varm? Ninki onun qdr, htta ondan vvl

22

kimis sevdiyim, bu qdr balandma, aiq olduuma inanmram, inana bilmirm. Hyatmda Sevildn baqa bir qadnn olmas ehtimal ox glnc grnr mn. Ola bilsin yanlram, hyatmda baqa qadnlar da olub. Lakin indi... indi Sevil mnim hr eyimdir sevgilim, anam-atam, dostum, sirdam. Dorudan da, ondan baqa kimim var ax? He kimim. Bel xr ki, yalqz, kimssiz adamam. Valideynlrimin olmamasn baa ddm bs dostum, yoldam? Bunlardan da yoxsunam? Olsun. Onsuzda Sevil mn bs elyir. Hyatmda ondan qeyrisini tsvvr ed bilmirm. Amma yen d... istrdim ki, Sevildn baqas da bu qapn asn.

***

Qap vvl dyld, sonra ehtiyatla araland. zgr nnsi il aral qapdan iri boylananda, ryim sanki yerindn qopub dabanlarma endi. kisi d mni grb duruxdular. Ndns mn el gldi ki, qaynanamn mndn ac glir. Ya da qorxur. Qnamram onu - yaddasz adamlar hqiqtn d qorxulu olurlar. Dnn dandn, deyib-gldyn adam ertsi gn sni tanmrsa, bunun ox sarsdc, eyni zamanda adam vahimy salan bir hadis olduunu tsvvr etmk tin deyil. Olum is elc donub qalmd qapnn aznda bilmirdi yaxnlasn yanma, yoxsa mnim ona doru glmyimi gzlsin. Ayaqlarm yer basb arpayda otura bildim ancaq. Durmaa, addm atmaa taqtim yox idi, arlarm balamd yen. Sevilin telefonundak kild grb tandm uaq idi qarmda dayanan. ndi daha yax ilyirdi beynim, daha aydn idi urum. Mn bu all gzlri, min gzn iindn serdim. Mn bu msum, utancaq z, abald salar, ifadli burnu, al dodaqlar alt ay yox, alt il komada qalsaydm da xatrlayardm. Bilirm ki, onu barma basmaq n qapya cummal, zgrm qucaqlamal, pmliydim. Canmdan, qanmdan bir paran grrdm uzun ayrlqdan sonra. Hycanm cilovlamaa alsam da, bu mnd pis alnrd titryn dodaqlarm, szldayan burnum iradsizliyimin bariz gstricisiydi. Oturduum yerd da olmudum, hrkt ed bilmirdim. Sevil palataya kn skutu pozmaq n zgr: - Gl d atann yanna, orda niy durmusan dedi. Sanki bayaqdan anasndan bu szlri gzlyirmi kimi, vvl rkk, sonra is min addmlarla yanma yaxnlab brkdn sarld mn. Onu qucaqladqdan sonra anladm ki, bu duyu da mn tandr, bu qoxu da. lbtt bu, mnim balamn qoxusudur. zm saxlaya bilmzdim daha - zgr mhkmc sinm basb sssizc alamaa baladm. Artq n Sevili grrd gzlrim, n d qaynanam. Sevill anas is hycan v tvil baxrdlar mn. Deysn bel bir duyu selin qaplacam, hisslrim tslim olacam gzlmirdilr. zgr yanaqlarndan ehmalca tutub zmdn azca araladm. Gz yalarm tez-tlsik silib, grgin havan yumaltmaqdan tr: - Maallah, n byk olan olmusan dedim. Orun-orun baxr mn, gzlrini qardr. Onu dandrmalyam ki, alsn. - Necsn olum? - Yaxyam ata dedi. Gz-gz gldik yen. - Sn n ox yatdn. - H olum, bir az ox oldu. Darxmdn mnim n? Gl otur yanma. Onu arpayya oturdub llrini llrim gtrdm. Sonsuza qdr bax bel oturmaa, oluma qulaq asmaa, ssini dinlmy hazr idim. - ox darxmdm. Ana deyirdi ki, ata yuxudan duracaq. Amma Rasim deyirdi ki, atan lr. aqn halda Sevil baxdm. Dodaqlarn bzb tssfl ban bulad. Baa ddm ki, uaa sual vermmliym. - Yox olum, grrsn ki, ana deyn dz xd. salarna sal kdim. - Drslrini nec oxuyursan? - Yax. - Mn bilni kil d kirsn, h? Sevincdn gzlri parldad. - H, ata. O gn zooparka getmidik, orda qonur ay var e, onun kilini kdim. Mktbd n yax rsm mnim aym oldu. Sevil glmsnb: - zgr mktbin n yax rssamdr dedi. - Dorudan!? Tbrik edirm sni deyib bir daha ona sarldm. Boynundan pdm. - Ata, sn burdan haan xrsan? - Grk d. Az qalb. -drd gn xaram. - Biz bir yerd yaayacaq? gzlrini dy-dy sorudu. Yen Sevildn mdd umarcasna zn baxdm. Ban ynglc endirib qaldrmasndan anladm ki, uaa msbt cavab ver bilrm.

23

- lbtt olum. Bundan sonra hammz bir yerd yaayacaq. - Ata, mn ad gnm saat istyirm. Ana deyir ki, sn hl balacasan. Amma mn saat bilirm ax. Martn onu zgrn ad gndr. Yni bir aydan az vaxt qalb. Sevil bunu da demidi mn. - Mn anayla danaram, sn saat alarq. ryin baqa n istyir? - He n. Saat istyirm. Mn bu uan krpliyini d xatrlayram. H, xatrlayram. l boyda, sifti qr-qr, gzlri yumulu ua ilk df qucama gtrnd iddtli hisslr keirmidim hl bir gn, bir saat vvl mn tan olmayan atalq duyusu birdn-bir brmd btn varlm. ynind mavi rngd qql kostyum, stnd d dovan kli. Bu hmin uaqdr, bizim zgrmzdr. ki saatlq nsiyyt vladm yenidn hyatmn bir parasna evirmy kifayt edrmi? Doymurdum ondan, ayrlmaq istmirdim. Amma qaynanam frqli dnr onlar hl ev atmaldrlar, uaq drslrini oxumaldr, sonra yatmaldr ki, shr tezdn oyanb mktb ged bilsin. zgrn siftindn grnr ki, getmk istmir, mmnuniyytl gecni burda, xstxanada keirrdi. Amma mktb, drs mslsind nnsi il hmry olmaa borcluyam. zndn ciddilik v iztirab yaan, mniml nzaktl, amma soyuq trzd saollaan qaynanam zgr aparandan sonra Sevilin d onlar trmy xmasn frst bilib, doyunca yastma aladm.

***

Polislr ertsi gn, axam saat yeddid gldilr. Gln iki nfrdn biri dhlizd qald, ikincisi is palataya girib nzaktl salam verndn sonra, Sevilin stuluna oturmaq n icaz istdi. Buyurun, ylin dedim v pncrnin qabanda dayanb, biz qulaq asmaa hazrlaan Sevil baxdm. Ba il hr ey qaydasndad mnasnda iar eldi mn. Bundan sonra hr eyin dorudan da qaydasnda olacana inanmamaq n sasm qalmrd. zn mayor Dadaov kimi tqdim edn hndrboy, qumral, hddn ziyad intellekt saan gzlr malik polis mkda: - znz nec hiss edirsiniz Murad by? sorudu. - Sa olun, pis deyilm. - Balayn sizi narahat edirik, amma hkim dedi ki, sizinl shbt etmk olar. - ... - Mn siz qza bard bir ne sual vermk istyirm. Ssindki mlaht, nzaktli davranlar, yara, boy-buxunu mnd qeyri-adi, izahn tapmaqda tinlik kdiyim hisslr oyadrd. Htta, glmli d olsa, mayor Dadaov dandqca, polisin bel trbiyli olmaa haqqnn atmadn dnrdm. - Buyurun. Eidirm sizi. - vvlki quruluda aparlm istintaqlar, yumaq desk bh dourduundan, biz ilrin hamsna olmasa da, bir qismin tzdn qaydrq. Hminin sizin iiniz d glmsyib qovluu ad, iindn kazlar xartd. - Qzann olduu gn, mrhum Torul sdovla hara getdiyinizi, hardan gldiyinizi xatrlayrsnzm? - N bilim dedim v aciz-aciz mayorun zn baxdm. Yadmda deyil. - mumiyytl he n yadnzda deyil? Msln amax rayonu. - Y... yox. Dorudan yadmda deyil. Beynimi zorlayram, grirm zm, yada salmaa alram amma poxa qalm hafizm qaytmr ki, qaytmr! - Komadan xandan sonra, olub ki, nyis yada salmsnz? - lbtt. Uaqlq illrim aid bzi epizodlar yadma dr. Valideynlrim d yadmdad el bil. Bu gn d z olumu tandm deyib tbssm etdim. Mayor da glmsnd. Gzlri is... gzlrindki bu qrib ifadni, qlcm bilmdim hara, ny yozum. - Bs eyla adl qadn yadnzdadr? Bayaqdan zn pncry evirib bayra baxan Sevil, mayorun nvbti sualn eidnd diksinn kimi oldu, tez mn baxd. Bu hrkti, mayorun da gzlrindn yaynmad. eyla adn eidn Sevilin n n bel sbi reaksiya gstrdiyini baa dmdim. Gzlrimi ondan ayrb mayorla gz-gz gldim. - eyla? Yox, yadmda deyil. eyla kimdir? Mayor Dadaov fit almaa hazrlarm kimi dodaqlarn bzb ban tez-tez yralad:

24

- Aydndr. Demli gzlmli olacaq. Yoldanzda mnim kartm var. Yaddanz tam brpa olunan kimi, xahi edirm mniml laq saxlayn. Cinayt ii hl d aq qalb kazlar tzdn qovlua ya-ya dedi. Ancaq sizin kmyinizl bu ii balaya bilrik. - Cnab mayor qfildn dedim. Bu gn he bir sualna cavab ala bilmycyini anlayan mayor, artq getmy hazrlad yerd ona ns demk istdiyimi grb sevindi, bir az da grginldi. Gzlrini maraqla zm dikib hycanla: - Buyurun dedi. - He dedim. Yox, he n glmsmy aldm. Sonra danarq. zm glim, mtlq danarq. Mayor myus olsa da z vurmad v bann hrkti il razln bildirib Sevil baxd. - Balayn xanm, sizi d narahat etdik. Ayaa qalxan Sevil: - Yox, yox xodur. He bir narahatlq yoxdur zn mlayim ifad qatb dedi. - Murad by siz d tez saaln. midvaram tezlikl sizinl yen grcyik. Mayor Dadaov getdi. Mn is hl d onun ardndan balanan qapya baxrdm. Yox, bu polisin davranlar, dan, zndki intellekti bir mnal olaraq qribdir, qeyri-adidir. Dqiq bilirm ki, polis bel olmamaldr.

***

nny uyun olaraq idiyim toyuq orbasndan sonra Qmr glib iynmi vurdu. Zalm qz hl palatadan xmam, gzlrim yumulmaa balad. Bu claf ar ksici, hm d yuxu gtirir. Yanmda oturub limi sallayan Sevildn: - Rasim kimdir? - sorudum. - zgrn atal. lav ns demy, dqiqldirmy halm olmasa da, birthr sorudum: - Dorudan? ndi onunla yaayrsan? - Yox. vvl yaamq. - Sevil... Mayor vvlki quruludan zaddan dand. vvlki qurulu ndir? - Uzun shbtdi. Sabah sn hr eyi danaram.

25

Nvbdnknar inqilab

zgrl dnn grsm d, onun n artq burnumu ucu gynyir. Dz baa dmms, Sevilin anas onu hr gn bura gtirmk istmir. Deyir uaq drslrini oxumaldr. Bilmirm drs bhandir ya yox, amma Sevilin tzdn mn qaytmas, deysn arvad amr. El bilir normal insan deyilm, natamamam, mrlk ikst qalacam. Hm d ola bilsin qznn tez-tez r dyimsindn xolanmr, reputasiyasnn bdnam olacandan ehtiyat edir. Tbiidir, anadr, alna min cr fikir gl bilr. Mnims bunlar dnmy n halm var, n hvsim. Birc onu bilirm ki, zgrl keirdiyim iki saat mni yenildi, enerji il doldurdu, zm daha gmrah hiss etmy baladm, hyatdan brk-brk yapmaq, yaamaq vqm yarand. Qucamda mavi kostyumlu, krp ua xatrladm eidn Sevil is ox sevindi. Dedi ki, doum evindn xanda zgrn ynind paltar olmasa da, dovan killi mavi blk varyd. Bax bel! Demli dzlirm, qaynanam nahaq yer narahat olur. Bu gn klk smir, hava da mlayimdir. Mni rldib ldrmy hesablanm iyrnc fizioterapiya seanslarndan sonra Sevildn xahi eldim ki, hyt xaq. O da Zhrabla mslhtlib onun razln alandan sonra, ynimi isti geyindirib mniml hyt dd. Xstxanann ba lahidd gzllikddir. lpaq amma mrur paldlara qonuluq edn, yall il gzoxayan hndr kknar aaclarnn travti il tirlnn tmiz havan acgzlkl ciyrlrim doldurdum. Bam gicllns d, zm ox yax hiss edirdim. Yanmda mn arxa duran, mni sevn qadnm var, evd is olum. Dndm ki, komadan aylb yanmda he ksi grmsydim nec olard? Mni tanyan, sevn, dyr vern adamlar olmasayd hyatmda, yaddamn brpasna kim kmk edckdi? Sevil deyir n yaxn dostumu, Torulu itirmim. Onu itirdiyim gr zab kmdiyim n ox utanram. Halbuki vaxt glck, dost itkisinin iddtli yansn duymaa balayb iztirabdan qovurulacaam. ndi is... ndi is Sevill birlikd fq, Xzrin bitdiyi yer tamaa edirik. Onun yardm olmadan da gz bilrm, amma istyirm bax belc qol-qola dayanaq, onunla tmasm olsun. Sevil d el bil n dndym hiss etdi, bir az da mn qsld: - Sni ox sevirm. - Mn d sni dedim. - Hava da gzldir, yox? Mvzunu nec d rahat dyiir. - H - dedim. - ladr. Sevil, istyirm sninl shbt edk. - H, edk. Mn hazr. - Komada olduum dvrd n ba verdi, n dyidi? Hiss edirm, baa drm ki, ox ey dyiib. Bu dniz, bu aaclar, sn, mn hr ey, hr ks eyni qalb, h? Amma ns dyiib ax! Dz demirm? Sevil kks trb zm baxd: - Xstxanada ola-ola bunu hiss etmisns, daha mnim szm yoxdur. - Zarafat elmirm. Dorudan bunu hiss edirm. Msln dnn polis vvlki quruludan danrd. Baa dmdim n demk istyirdi. mumiyytl, el bil polis d polis kimi danmrd. zn baqa cr aparrd. - slind, sn komada olan vaxt, ox istdiyin bir ey ba verdi. Qoca paldn gvdsin yaslanb, Sevili llrindn tutdum: - O ndir ki, el? - nqilab. - nqilab?! - H, inqilab. Xalq ayaa qalxd, evrili oldu, hakimiyytdkilrdn qaan qad, qaa bilmynlr d trmlrddi. lkni d indi yeni hkumt idar edir. Gec-gndz bunu arzulayrdnz ki! Yadna dmr? Demokratiya, azad seki, korrupsiya, avtoritarizm... Bu szlr dilindn dmrd Sevil glmsyib dedi. Ona dht v tccbl qulaq asdm grb: - slam Milli, Qnir Milli. Bu adlar da sn tan glmir? sorudu. Duruxdum. Gzlrimi Sevilin zndn ayrb yen dniz sar evirdim. Sanki bu sualn cavabn fqd axtarrmam kimi, saniylrc slam Milli, Qnir Milli adlarn tkrarladm. Yad deyil. Yox, yad deyil bu adlar mn. Uzaqlardan, ox uzaqlardan ns duyuram. Sevmdiyim, nifrt etdiyim siftlr, sslr, szlr... Hllik yadma dn bunlardr. Daha konkret is, he n. - slam Milli, sonra da arvad Qnir Milli uzun illr lkni idar etdilr. Hr ks kimi sn d bu hakimiyytdn naraz idin, rejimin dyimsini istyirdim. Uzun illr mbariz apardnz.

26

- Apardq? - Mxalifti dostlarnla birg. - ... - Bs Niyazi Salayev? Bu ad yadndadr? Yorun hiss edirdim zm. Fiziki yorunluq yox, dqiqbdqiq mruz qaldm yeni xbrlrin, mlumatlarn ykn qaldra bilmirdim artq. Skamyalar soyuq olmasayd oturardm. Yorulduumu Sevil d sezdi. - styirsn qaydaq palataya. - H, yava-yava gedk deyib kryimi kknarn rtubtli gvdsindn araladm. - Torul da mxalifti idi? - Yox, o bu ilr ox qarmazd Sevil kdrli halda dedi. Snin bir yaxn dostun da varyd, Snan adnda. Bir baqas da varyd, Araz. Yadna glir? Snan Liberal qzetind yazrd. - Snan, Snan... Ola bilr, h. - Bs Rna? - Rna kimdi? - O da sizin dstdn idi. Hm d... onunla sevgiliydiniz bunu deyib reaksiyam yoxlamaqdan tr gzucu mn baxd. Mni is glmk tutdu. - Sevgilim? N sevgili? - Ciddi deyirm. Sevirdiniz bir-birinizi. - Qsqanrdn mni? he zm d gzlmdiyim halda sorudum. - Hrdn qsqanrdm. Sevilin hrdn szn vuru edrk, qtiyytli intonasiya v srtl verdiyi cavab mni daha da adrd. - Gnm bax d. Mni kim qsqandn he zm bilmirm. Bs nec oldu ayrldq? soruub Sevilin zn baxdm. - Siz ayrlmadnz. Sizi inqilab ayrd.

***

Sevilin bu szlrindn sonra bayaqk optimizmimdn sr-lamt qalmad. Tzdn bdbinliy yuvarlanb, dndm ki, gnlrdir zm gldiyim halda, valideynlrimdn v zgrn krpliyindn savay he n xatrlaya bilmmyin verdiyi iztiraba dzmkdns, tzdn komaya dmk yaxdr. Sevili zmmk n bunlar ona demsm d, z iimd kirm. Ondan eitdiklrimi - Qnir Millini, slam Millini, Rnan, Snan, Araz, htta mniml qzaya dn Torulu indi, bu gn yada sala bilmirms, bs n vaxt yada salacam? Blk d valideynlrimi yada saldm kimi, yaxud mktb illrind keirdiyim sarsntn xatrladm kimi, xatirmin mtlq uaqlq illrin gedib xan uzun bir tarixsi olmaldr? Ya da vlada dair olmaldr zgrd olduu kimi. Yen d sa olsun Sevil - onun saysind qiyabi olsa da, btn dostlarm bir-bir tandm. Yox, faci orasndadr ki, hisslrim d ktlib. Xstxanann hytind Sevil qulaq asarkn siftimin, gzlrimin he n ifad etmdiyindn minm. Rna da, Snan da meydanda polisin, prezident qvardiyasnn glllrin tu glibmilr. zlrini lknin azadl urunda qurban veribmilr. Mn is he n hiss etmirm. Sevil sizi inqilab ayrd deynd, Rnann lm xbrini mn deynd alamalydm ya yox? Aalamalydmsa niy alamadm? He olmasa ryimdn kiicik d olsa bir sanc qopmal deyildimi? O da olmad. Sadc tssf hissi keirdim bu qdr. stniln adamn lm xbrini eitdiyim zaman keircyim tssf hissindn n az, n ox. Demli mn hl d bitkiym, natamam insanam, qaynanam da haqldr. Hava tutuldu birdn, dniz al rng boyand. Acgz dniz sanki gnin batmasn gzlyir, onu bu saat udmaq n dilrini qcyrd. Gn is mqavimt gstrir, alar il fqd iliib qalmaq n apalayr, lakin gc tdricn tknir dey, suya qrq olub yava-yava snrd. Gzldir gnin lmn seyr etmk, sabah onun bir daha doacan bil-bil. Suda boulan son alarn yox olub getmsin tamaa etmk he n il mqayis olunmayan hzzdir. Palataya qaydandan sonra, Sevil mni narahat edn sual verdim: - Rnan ox sevirdim? - Hardan bilim ay Murad? mn gdkcmi xarmaa kmk ed-ed dedi. - Biz son df grnd demidin ki, o qdr d sevmirsn. - Nec yni son df grnd? - Sn qzaya dmmidn iki gn vvl grmdk.

27

- Sninl Rna haqqnda da danrdm? - H, danmdn. - N mnasibtl? glb sorudum. - Demirm bs grmdk sninl? Snin evind. Ayrlandan sonra birinci df glmidim o ev. Shbt elmidik, htta... sevimidik. Sevil ehtiyatla mni arpayya oturtdu. Qzarmd. Bilmdim z etirafndan utanb, yoxsa soyuqdan istiy ddy n qzarb. - rim ola-ola sevimidim sninl - deyib laqeyd trzd zm baxd. zm nasaz hiss edirdim, canma tm dmd. Demli orqanizmim hl zifdir. Bs nec? Alt aylq komadan sonra insanda mqavimtmi qalar? Hl bu qdr gz bilirms byk eydir. - N olub sn? - Ns ryim qalxd zm turudub dedim. - Blk qatq aldrm? - Yox, lazm deyil. Uzanb bam yasta atdm, gzlrimi yumdum. H, bel vziyytd zm glirm deysn. - Sni baa d bilmirm acql-acql dedim. Sevil stula ylib nvazil limi tutdu, sallamaa balad. - Fizoterapiya kursun sabah qurtarr. Zhrab dedi ki, evd yava-yava yaddan yerin glck, dzlcksn. Bir-iki gn xrsan buradan. Tlsm, evd hr eyi baa dcksn. - Nec baa dcm? gz qapaqlarm aralayb Sevil baxmaq istdim amma gzlrimi ancaq yaryacan aa bildim. Bama yen sanclar saplanrd Nec? Mn el glir mr boyu el bel d qalacam. Yaddasz. Ot kimi. - Axmaq-axmaq danma! Hkim deyib ki, mvqqtidi. Sninl oxlu shbt edcyik, killr baxacaqsan, el z yazdqlarn da oxuyacaqsan. Bunlar hams sn kmk edck d. Dik atldm. Bamdan gic bir ar qopsa da sorudum: - N yazmam ki? Sevil tlaland. Yqin nyis dz, ya da vaxtnda demdiyini fikirldi. Trdddl: - He. Gndlik tutmudun. Onu deyirdim. Trs-trs baxdm ona: - Gndlik tutmuam? Mn? - H, burda n var ki? - Yoxsa sn d oxumsan onu? Gzlrini mndn qardb: - Yooox. El bel vrqlmidim dedi. Verdiyim sualdan tr peman oldum. Mnim vziyytimd olan bir adam da gndlik drdi kr? Oxuyur oxusun da. lindn dartb zm sar kdim onu. - cb elmisn. He tsvvr elmirm, orda n yazmam, n yaza bilrm. Sevil ruhland: - Oxuyarsan grrsn. ox marqld. gr oxuma da yaddan xarmamsansa. Sinmd arlq hiss etsm d qhqhyl gldm. Dodaqlarn pmzdn vvl: - Bs deyirdin el-bel vrqlmisn? gz vurub sorudum. Qapn balasan pis olmaz.

***

Bilmirm nec oldu - bu gn beynimd, ya da fiziologiyamda n dyidi, hans klapanlar i dd ki, sevimy bel hvsli oldum? Sevilin bir toxunuu bs eldi ki, altim maqma pskrmy hazr vulkana evrilsin. Arzularm aq v blatli idi - n istdiyimi, nyi nec edcyimi dqiq bilirdim. Dmir llriml brk-brk sarldm ona, barma basdm. Qn trini aldm, tamn duyduum dodaqlarn dqiqlr boyu, doymadan lnca pm. pdkc, llrim bdnind gziir, vcudunun hans nqtlrin tmasmdan hzz aldn intuitiv anlamaa alrdm. Dumanlanm

28

gzlrindn, dartnm bdnindn, srtlmi d gillrindn onun da artq hazr olduunu baa dnd, yalvaran gzlrl baxdm ona gzlmy taqtim qalmamd artq. Yadda pozulmu bir kii, alt aylq uzun fasildn sonra seksi yenidn kf ednd hans hisslr keirir? He bilmirm bunu tsvir etmy qadir qlm taplarm dnyada? Birc onu dey bilrm ki, bu srarngiz ayinin itiraks olmaq duyularn n gzli, ox az adama qismt olan lahidd hadisdir. Szmn can - alt ay gzlmy dyrdi.

29

Evd

Xstxanadan xdmz gn ya yard. Ev gedirik dey, sevincindn zn yer tapa bilmyn Sevil, gah koridora qab sanitardan ns soruur, gah palataya qaydb dolabn iind elnir, mn mnasz suallar verir, rabitsiz szlr danrd. Hycann baa dsm d, blmrdm. Ax mn burdan xb hara getdiyimi d dz-mlli bilmirm! Xstxanadan xmaq, bu divarlarn arxasndak dnyan tanmaq, kemiimi xatrlamaa almaq, yeknsqlikdn qurtulmaq istyirm istmyin, bs sonra? Gedcyimiz evi yadma sala bilmirms, Sevilin ev dn hycann nec bl bilrm? Sevil qamtini dzldib Mn hazr, ged bilrik deynd, Zhrab iri girdi. Boalm palataya glmsyrk gz atb divana oturdu, yerini rahlad. Baa ddm ki, uzun-uzad ns danacaq, biz moiz oxuyacaq. Yanlmamdm evd kecyim malic kursu, fizioterapiya seanslar, qida qbulu bard on dqiqy yaxn tlimatlar verdi. Sonda da lav etdi ki, bir problem yaransa, psixoloji yardma ehtiyacm olsa lixan adl psixiatrla laq saxlaya bilrm. Problem deynd ki, yaddam uzun mddt brpa olunmasa, psixiatrn kmyi lazm ola bilrmi. Sevil lixann nmrsini telefonuna qeyd edib Zhraba tkkr ets d, Murada psixiatr zad lazm olmayacaq, z dzlck demyi d unutmad. - Tki siz deyn olsun. Amma reseptd yazdm drmanlar mtlq aln. Ba arlarnz sizi narahat elmsin, get-ged azalacaq. Grk daim hrktd olasnz, tmiz havada ox qalsnz. Yemyiniz d fikir verin. nanram ki, Sevil xanm siz yax baxacaq deyib Sevilin zn mlayim nzr sald. Zhrab dana-dana ynim gdkc geyindirn Sevil, hkim minntdarlqla baxb lbtt dedi v boynuma rfi dolayb, iri antan yerdn gtrd: - Bax bel. Doktor, biz hazrq. lini iynim qoyan Zhrab, lift qdr bizi mayit etdi. - sas odur ki, qorxmayasnz, hycanlanmayasnz. Mtlq dzlcksiniz, z d beyniniz vvlkindn d yax ilyck. Sadc sbrli olun. Sevil liftin dymsini basb hkimin lini sxd. - ox sa olun doktor. Hr ey n sa olun. Mn d vvl ona limi uzatdm, amma kiik trddddn sonra qucaqladm. ki df kryim yavaca vurub ata mhrmliyi il: - znzdn muayat olun dedi. Bir d buralara yolunuz dmsin. Hmi bel mhkm qaln. - Sa olun doktor. Hr ey n siz tkkr edirm. Doktor Zhrab, birmnal olaraq yadmda pekar hkim v cana yaxn insan kimi qalacaqd.

***

Ky xar xmaz, pki yaan ya iddtl zmz rpld. Xstxanann qarsnda gzlyn oxsayl taksilrdn qapya n yaxn olanna zmz atb yola qoyulduq. lk df xstxana razisindn knara xdm n hr ey maraql grnrd mn. Parlament prospekti il irlilmy baladmzda yol boyu dzlm plakatlarda yazlan arlar oxumaa baladm. Onlarn oxu, Avropa Birliyinin bayraqlar il bznmi dirklrin stn vurulmu drdknc lvhlr yazlmd: Azadlq, Demokratiya, nsan hquqlar, Korrupsiyaya yox deyk!, Tk yolumuz demokratiya!, ah qanun deyil, qanun ahdr, Dvlt insann xidmtind, qtidar xalqn xidmtisidir, Avropann liberal dyrlrini mnimsyk!, Dini fanatizm v ekstremizm yox!... Sevil lvhlri maraqla oxuduumu grb: - vvllr bel yazlar n gzirdi dedi. Bunlarn hams yeni quruluun faliyytidir. Xalq maariflndirm proqramn i salblar gld. Xalq is deyir ki, tz iqtidar iimizdki qulu ldrr. Susuram - n rh ver, n bir sz dey bilmirm. Bulanq yaddamda aydn olmayan, yri-yr grntlr peyda olub tzdn yoxa xr. Bu arlarn yeni olduunu, vvlki hyatmda dirklrdn bel yazlarn aslmadn mn d xatrlayan kimi oluram. Yazlar hmi olub, lakin mahiyyt v mzmun etibaril indikilr tamam ayr ovqatdan, mramdan xbr verir. - zgr hardad indi? - Anamgild. zm dedim ki, sabah gtirsin. Bu gn evd birinci gnnd - bir az rahatla, dincl sabah olunla doyunca shbt elyrsiz.

30

Blk d haqldr. Hl z evim yrmli, Sevill bolluca shbt etmli, bir ox msly aydnlq gtirmliym. He olmasa qzadan vvlki son iki- ilim bard mlumatl olmalyam. Sevill nec, n st boandmz, onun kim v n n r getdiyini, biz boandqdan sonra tan olduum qadnlar, Rnan... Bs Torulla nec olub qzaya dmm? Bu da aydn deyil mn. Sevil Rasimdn d boandn deyir. Niy, n st boanblar? Bs biz bundan sonra nec, harda yaayacaq bir evd, yoxsa? Olumuzun taleyi nec olacaq, drslri nec oxuyur? n ox da lkd nlrin dyidiyini, evriliin nec ba verdiyini bilmk istyirm. Bli, indi zm d grrm ki, ox ey dyiib, amma bunlar anlamaqdan tr zehnimi xeyli yormal, beynimin qaranlq dhlizlrin iq salmalyam. Sevil d bu id yegan kmkim, dostumdur. Ax ondan v olumdan savay kimim qalb bu hyatda? n yaxn dostlarm, htta sevgilim d bu dnyadan kblr. Bel baxsan el mn d kmm. Yaddam brpa olunmayacaqsa, bu cr ot kimi yaaman n mnas? Zhrab da, Sevil d deyirlr dzlcym, hr ey yax, htta vvlkindn d yax olacaq. Onlara inanmaqdan baqa lacm yoxdur, inanmaa mhkumam. Amma dzlmycyms, ln qdr bel yarmq yaamaqdansa, indidn lmk yaxdr. lm. Mn onun astanasndaydm, saalmam sl mczdir. lmdn baqa x yolu qalmayanlar indi nec d baa drm. Nec d yaxndan duyuram bu qorxunc qrar verrkn, lm gedrkn onlarn hans hisslr keirdiyini. Kim, al banda hans adam bo yer zn qyar, mrn son qoyar? Dzdr, hr birimizin zaman-zaman lm bard fikirldiyimiz, htta lm arzuladmz anlar olur. Lakin onun soyuq nfsini zmzd hiss etdiyimizd, nec d brk-brk sarlrq hyata! Hl grlck ilrimizin, deyilck szlrimizin, yaanlacaq duyularmzn qaldn xatrlayrq. O anda hams bir-bir yadmza dr, gzmzn qabandan keir. Htta uzaq kemid qalan, oxdan unutduumuz shnlr d canlanr urumuzda. Hl ki, bu k, bu bina, bu blok mn he n demirlr, bununla da slind mhv edirlr mni, dli edirlr. Bs bu lift? Xstxanadak kimi geni, iql, gzgl v tmiz deyil. Darsqal kabin, sxlan ruhum, yer ya da tavana baxmaq zrurti, divarlardak yazlar. lbtt, zhlm gedir bu darlqdan, dzmk olmur ona. Tandr bu duyu mn, ox tandr. Mnzilin qaps is daha ox dr yadma. ri addm atan kimi yaddamda bir qlcm axr mn bu evi tanyram! Valideynlrimi d xatrlayram. H, bu evin iind atama, sonra da anama dair xatirlr qrq-qrq da olsa kil alr yaddamda. Soyunmaqda mn kmk edn Sevil bir yandan diqqtl mni izlyir. rfdn, gdkcdn, ayaqqablardan bir-bir azad oluram. Evi gzmk, grmk n tlsirm. Sevil d deyirm bunu. rkdn glr: - Guya evlr n boydad ki? vvl vanna otann qapsn aralayb iri boylandm, sonra ardcllqla mtbx, yataq otana kedim. Xatirlr hafizmd bulanq canlanr, mn zab verir, istyirm bam brkdn divara vurum blk kmyi oldu, beynim ilmy balad, yada saldm hr eyi. Yox, bunun mn n faydas? i olsun, hllik bu da bsimdir. O vaxt faci olard ki, bu ev qar tam laqeyd qalardm. Qonaq otana girnd vvl pncrni v boz tl prdni grdm. H, mn bu pncrnin qarsnda dayanb ky baxram. Tez-tez dayanb baxram. Sanki knardan zm grrm indi, zm tamaa edirm. Mdhi hissdir, qorxuludur. Bs bu divan? Keib ylirm v... bu crlt nec d tandr, domadr! Bu masa, bu servant. Servantdak kitablar - dnya v rus klassikas, masir dbiyyat. rivd kil. Ayaa qalxb cumdum kil doru, lim gtrdm. lbtt, drhal tandm atam. Sevil qapnn rivsin syknib mn baxrd. - Yaxsan? - H, narahat olma. - Acsansa yemk var, mama toyuqlu a piirib. Qzdrm? - Yox, ox sa ol. ay varsa irm rivni yerin qaytarb dedim. - Suyu el indic qoydum qaynamaa. Bilmirm, mn n oldusa, zm halszca divana buraxb mzldandm: - Gl otur yanmda, qurban olum. - Can, mn sn qurban olum. cld glib yanma oturdu, lini yanama qoydu. Dorudan yaxsan, arn zadn yoxdu? - Yaxyam, dorudan yaxyam otaa diqqtl nzr yetirrib dedim. Birc yada sala bilsm. - O da dzlck, narahat olma. Aa, qfdan qaynayr. Sn televizora bax, mn sn ay dmlyim televizorun pultunu mn verib yanamdan pd, mtbx qad. Sevil bax deyirs, baxaram. Televizoru yandrdm. Yadma dr ki, vvlki hyatmda televizor hvskar olmamam. Ndns bu xatir gldrd mni. daltsizliy bax - xatrlamal o qdr vacib ey qala-qala, mn kemi hyatmda televizora olan mnasibtimi yada salram. Kanallarn birind Azrbaycan dilin dublyaj olunmu xarici film gstrirdilr. Baqa bir kanalda is cizgi filmi. nc kanalda debat gedirdi studiyadak yuvarlaq, qara masann arxasnda iki nfr qonaq v yngl-mzac qadnlara xas srtq tbssm olan aparc qz ylmidi. Debatn mvzusunu ekrann sol alt kncndn oxudum Demokratiyann srhdlri. Qonaqlardan biri - dazba, dananda xfifc pltklyn, lli yalarnda kii - yumruqlarn birldirib stolun stn qoymudu v monoton ssl danrd: - Biz bundan sonra, demokratiyan rivy salmaq yox, onun srhdlrini daha da genilndirmk bard dnmliyik. llr boyu Milli rejimi xalqn tml hquq v azadlqlarn bodu. Xalqmz demokratiyann n olduunu

31

hardan bilsin ax? Azad sekinin n olduunu hardan bilsin? Ona gr d siz, lvst by, demokratiyann srhdlrindn dananda mn el glir ki, onu mhdudladrma nzrd tutursunuz. lvst by deyiln orta yal adamn nazik b, iri v ucuiti qulaqlar vard, gzlri d qzbl parldayrd. l-qolunu lrk opponentin etiraz etmy balayanda, bayaq danan qonaq daha da qzd. - Ndi, blk dz demirm!? Aparc qz, sblr toxunan, nazik, cyltl ssi il: - Arif by, lvst byin d bu bard fikrini eitsk pis olmaz. Siz ittiham sslndirdiniz, onun is cavab vermk hququ var dedi. Arif mcburiyyt qarsnda lbtt, buyursun deyndn sonra, lvst boazn artlayb: - Arif by, siz mni dzgn baa dmdiniz. Mn mhdudladrmaqdan danmram. Sadc olaraq sizin tklif etdiyiniz hdudsuz azadln sonu el seksual inqilabdr pafosla dedi. - Bizim lkd is bunun n sas yoxdur. Hl bu misallardan ancaq biridi, baqa arqumentlr d gtir bilrm. - Seksual inqilaba sas yoxdursa, niy narahat olursunuz? Seksual inqilab sni ola bilmz ax. gr cmiyyt buna hazr deyils, o bard he danmaa dymz. Amma hazr olandan sonra he birimiz bunun qarsn ala bilmrik n siz, n mn. Odur ki, bu kontekstd islama, milli dyrlr istinad etmk yersizdir. Onsuzda Milli rejimi din v milli mnvi dyrlr iyirmi ildn artq apelyasiya etdi. Biz d bunun axrn grdk d. - Xahi edirm, dqiq ba Milli rejimi-Milli rejimi demkl, shbtin istiqamtini sapdrmayn. Bu gn Milli rejimi yoxdur ki?! Devirmisiniz, cb elmisiniz, amma xahi edirm drst olun. Sizin drdiniz Avropa dyrlri, demokratiya deyil. Siz hamnz, sizin hkumtiniz Avropal missionerlri bura yb xalqmzn xlaqn pozmaq istyirsiniz. Glin xalqa hesabat verin deyin grm, Avropadan aldnz qrantlar hara srf olunur, ny srf olunur? O gn d sizin nazirliyin mkda deyirdi ki, kims Azrbaycanda ilk pekar porno film kmk ists, biz bunu yalnz alqlaya bilrik. Arif sbi halda qmb, llri il bu n deyir? mnasnda jest eldi: - Baxn, biz despotik, avtoritar iqtidar devirib, onun qalqlar zrind demokratik sistem tsis etmy alrq. Missionerin, porno filmin buna n dxli, siz n danrsnz? Bu mqamda zn all gstrmk istyn aparc mdaxil edib Arif z sual verdi: - lvst byin syldiklrind hemi haql mqamlar yoxdur? vvlki rejim gr, indi biz btn milli-mnvi dyrlrimizdn vazm kemliyik? Razyam, Milli rejimi bu dyrlri gzdn salmd, itini xarmd, amma bundan sonra bizim iimiz bunlar doru istiqamtd inkiaf etdirmk olmamaldrm? xsn mn zm mslman sayram v dnrm ki, biz seksual inqilab lazm deyil. Porno film d hminin. Arif aparcnn szn ksdi: - Seksual inqilabdan bizim opponentlrimiz danr, biz yox. Qz tslim olmaq niyytind deyildi: - Bs siz azad seksdn dananda, opponentlriniz n demlidir? Arif yen qmb, mn hara dmm, bunlar n qanmaz adamlardr trzind lini bulad: - Siz n danrsnz ay xanm? Azad seks ndir? Seksin qeyri-azad da olur? H? Aparc gzlrini dyrk: - N nec olur? - sorudu. - Azad olmayan seks nec olur? Onu soruuram. - ... - Azad olmayan seks, partnyorlardan birinin, ya da ikisinin iradsinin xaricind ba vern, onlardan birinin, ya da ikisinin istmdiyi seksdir. Msln, zorlama - azad olmayan seksdir. Yoxsa, normal seks lbtt ki, azad olmaldr. Siz mumiyytl n dandnz bilirsiniz? Mslmansnzsa z dininiz uyun yaayn, siz kim mane olur? Amma bizim dvltimiz sekulyar dvltdir, Azrbaycanda din dvltdn ayrdr. Ona gr d mnim geni anlamda baa ddym insan hquq v azadlqlarn, sizin seksual inqilaba, seks, beldn aa mvzulara endirmyiniz mni ox tssflndirir... Sevil, bulanan iki fincanla otaa girib yanma yaxnlad. - Bunlara baxrsan? Bezdiriblr ee. Fincanm onun lindn gtrb: - H, maraql gldi ns. Gic-gic danrlar. Kimdir ki, bunlar? - sorudum. - Bu Arif Mvsmovdur, mdniyyt nazirdi, inqilab ednlrdn biridir. Niyazi Salayevin yaxn dostudur. blfz Quliyev is mxalift partiyasnn deputatdr. evrilidn sonra parlament sekilri keirildi, bu oban da deputat seildi. - N mxalift partiyas?

32

- Tz yaranb, inqilabdan sonra. ndiki hakimiyytdn narazlar Rifaha Qayd adl partiya qurub sekilr getdilr. lkd n qdr kloun, tlxk, avara var, yd bu partiyaya. nqilabdan sonra prezident sekilri il parlament sekilrinin eyni gnd keirilmsin qrar verildi. RQP-nin d 125 nfrlik parlamentd 6 deputat var. Tccbl ona baxdm grb: - Sn komaya dndn sonra siyastl maraqlanmaa baladm fxrl dedi. Gldm. Sonra ciddilib sorudum: - nqilab dqiq n vaxt oldu? - Ay yarm olar. Deyirm n ox arzuladn hadisni d gr bilmdin. ox tssf dedi v limdn pultu alb televizoru sndrd ndi sn imcksn, sonra da snin yaddan dzldcyik. aydan bir qurtum iib alnm qrdrdm: - Nec edcyik bunu? - Hmm. Msln sn suallar vercm, sn d cavab vercksn. Qorxma, kmk elycm sn. - Gndliklrim han bs? Gzlrini qyb mn baxd. - El indi oxumaq istyirsn? Qaa-qadr? Ayaa qalxb stola yaxnladm, azma bir okolad atdm. Bu dad n d darxmamm. - Rasimdn niy ayrldnz? Divann belin yaslanb fincan iki ovucu il tutdu, gzlrini tavana dikdi. - Bizimki alnmad. Alnmayanda insanlar boanr. - nsanlarn hans hallarda boandn txmini baa drm glrk dedim. Mn sbbini soruuram. Kks trb qabaa yildi, qamtini dzltdi. - nki sndn sonra onunla qala bilmzdim. Komada yatrdn, hr an l bilrdin. Mn hr gn snin yannda olmalydm, sninl olmalydm. ki ay reanimasiyada yatdn, sonra intensiv terapiyaya krdlr. Ondan sonra yanna buraxldm. zgr d bir-iki df gtirdim yanna. Rasim bunlar qbul ed bilmirdi. Onu da qnamram, arvad gecgndz xstxanada itib batrd. Vicdanm szldad: - Mn gr n qdr ziyyt kmisn dedim. - Bo-bo danma. O n szdr? - Bs nec oldu? Birdn-bir ona dedin ki, ayrlram sndn? - Bir gn dava dd evd. Alamamn stnd. Qaydb mn dedi ki, o adam canl deyil, bitkidir, bu gn sabahlqd. Sonra mlum oldu ki, mn evd olmayanda uaa da hmin szlri deyib, onu aladb. zgr mlli-bal depressiyaya dmd. Drslrini buraxrd, oxumurdu. Anam da ona gr indi db onun drslrinin stn ki, uaq sinifd dala qalmasn. Divana qaydb yanna oturdum, yaryacan boalm fincan lindn aldm. pmy baladq. llrimi dlrind srdrdym grb zn mndn aralad: - Buna hl vaxtmz olacaq dedi v ayaa qalxd. Yataq otana keib oradan noutbukla qaytd. - Bu da snin kompterin. Yaxd parol qoymamsan, indi yz faiz yadna dmzdi. Brkdn glb, lindn noutbuku aldm, stn salladm: - Parol qoymamam, sn d lbtt qurdalamsan, h? - Yox i, nyim lazmdr? gzlrini bic-bic szb dedi. - Yax, yax mn glm d. Bs gndliklrim han? Sevil saxta hiddtl noutbuku limdn dartb ald, masann stn qoydu: - Kolonka qzb, mar hamama! Xstxanann iyi glir sndn. - Sn cann, sonra imrm d. - El ey yoxdu! El bu saat imirsn. Xstxana iyi ver-ver gzm evd. imndn sonra da yemk yeycyik. Ondan sonra istyirsn gndliklrini oxu, televizora bax, neynirsn el. - Sn hmi bel qddar olmusan?

33

- Mar! Sevil mni vanna otana trf itlyir, mn is zli kimi yapdm dodaqlarndan qopmaq istmirdim.

***

Qara bloknotumdan lav, Sevil evin knc-bucanda ylb qalm son bir ayn ona yaxn qzetini d verdi mn: Bunlar da oxu, faydal olar. Qzetlr sevindim, amma vvl bloknotdaklar oxumaq - zml, fikir dnyamla tan olmaq n tlsirdim. ndi mni yalnz gndliklrin dndrdyn, gecni onlar oxumaqla keirmk istdiyimi baa dn Sevil, saat on ikiy qalm yanamdan pb mn Gecn xeyr dedi v yatmaa getdi. Evd ayaq sslri susandan, qonaq otann i snndn sonra zm kofe szb mtbx stolunun arxasna kedim, bloknotu adm v bir zamanlar yazdm, bu gn is xatrlamadm qeydlrimi oxumaa baladm. Nhayt kemiim syaht edib, zml zlckdim.

34

II FSL GNDLKLR1

O... mr boyu yalan v cinaytlrl qidalana-qidalana, qddarlq, rfsizlik zrind ucalm v anlamd ki, hakimiyyt tamah yalnz iddtli hakimiyyt yansn dourur, lakin, baa dmmidi ki, hakimiyytdn, tkc bizim dnyann yox, he o biri dnyalarn da axrnacan doymaq mmkn deyil... Gabriel Garsia Markes Patriarxn payz

Gndliklr Muradn z trfindn lavlr edilrk bdiildirilib. Apard qeydlrin tarixlrini is z silib. Qhv szndn ac gldiyi n, roman boyu kofe szndn istifad edib (Sevil).

35

rkbulanma

Bir, iki, , drd... iyirmi, iyirmi bir, iyirmi iki... qrx alt, qrx yeddi... Bam su il dolu sarmtl vannadan xarb trlmi gzgd bulanq, solun ksiml gz-gz glirm. ksim drin bir nfs alr. Hftlrdir yuyulmayan dsmalla gzgdki tri sildim, salarm quruladm. Vanna otann qhv rngli divarlarna eybcr damc lklri kb. Onlardan birini barmamla silmk istdim, alnmad. Lk divarn canna hopmudu. tin ki, bundan sonra kims bu lklri sil. Btn mnzilim kimi, vanna ota da qadnszln ar nticlri il zlib. Qadna aid he bir iz damayan bu darxdrc mkanda - n ona aid ampun, n sa balzam, n du geli, n makiyaj siln salfetlr - he biri qalmayb. Vanna ota erotizmini itirib sanki. Ctn itirmi di fram is, boynunu bkb arq pastaya syknib. ncam qlmasam, ninki vanna ota, btn varlm pas tutacaq. Glmsmy gcm d var hl. Tnha olmaqla, tk olmaq arasnda uurum boyda frq varm. Halbuki, drinliyin varmasan, sinonim kimi grnr bu szlr. Aralarndak frqi anlamaqdan tr dostlarmn tn hft ayxanada etdiyi shbt bir kncd oturub, qlyan smr-smr qulaq asmalyamm. Bir airdn shbt dmd. ndi he ad da yadmda deyil. Dedilr Tkm adl bir eir yazb, z d uurlu alnb. vvl qulama fraqmentlrl atan shbt diqqt ksilib qulaq asmaa baladm. Snan rkdn glm, sonra is ciddi grkm alb, ban bulamd. - Gr vziyyti nec ardr. Tnha da deyil ey bu hyatda! Tkdir, tk! Yni Allah kimi. He kim azm aacam gzlmirdi. Yen d: - Grsn bu iddias tkbbrdn irli glir? sorudum. - Yoxsa tkliyini elan etmsi midsizliyin, arsizliyin gtirdiyi hayqrtdr? Cavab glmdi. Birthr baxdlar mn, araya sz qatb, shbtin mvzusunu dyidilr. Tk airin poetikas birc dqiq bel mzakir olunmaa layiq deyilmi. ndi zm-zm verirm bu sual: tnhayam, yoxsa tkm? Bu, sz oyunu deyils v ikisi arasnda dorudan da uurum boyda frq varsa, hans birini mn aid etmk olar? Hans biri mnim ruhi bhranm, psixiloji vziyytimi daha dqiq, daha dolun ks etdirir? Xeyr, hatmd kifayt qdr insan var. Dost v sevgili adlandra bilcklrimdn baqa da, daim nsiyytd olduum, bzn is nsiyytd olmaa mcbur qaldm adamlar. Bu mnada zm tnha adlandra bilmrm. Bs tklik ndir? Tkbbr qalas? Allahlq iddias? Tklik mnlik deyil, msuliyyti ardr. Bs tnhalq? rtksz, yerbyerindn iplri szlm nimda Riqa divanna srilib gzlrimi yumdum. Yen burnuma khnliyin v on illr vvl qurumu nmliyin qoxusu dydi. Blk d atam bu nimda divanda kmidi mni, o snada yalnz z hzzini dnrk, nticni alna gtirmyrk, trlyrk, yorularaq. Anam da maye halnda mni btnin briyytin n zrif saxlanc yerin qbul etdiyind, tri atamn trin qarb bihu olanda, zaryanda v inildynd bir zabn, bir tnhaln v bir arsizliyin bnvrsini qoyduunu dnmmidi. Ax onlarn he biri, mnim indi cavab axtardm suallarn ar yk altnda zilmmidilr. Uaq yalarmda, byklr bam aryr deynd, bu arnn n cr ar olduunu, di, yaxud da qarn arsndan n il frqlndiyini dnrdm. Ba arsn dadmaq istyirdim, byklri baa dmkdn tr. Siftindn zhrimar yaan, yal, qrmz gll xltli anam, banda arxadan mhkmc dynlnmi klaay il xatrlayram. Bu ona aid hafizmdki yegan obrazdr. yal uan yaddana rsm edilmi, anas il bal ilk v son obraz. Sonradan ba ars kn qadnlarmzn sasn bu sula l atdqlarn, balarn sx evrlyn ski-sklrl arlarn azaltmaa aldqlarn grdm. ndi bir ildir ba ars mnim d arlmam, xb getmk istmyn qonamdr. Vcudum btn ar ksicilr yrib dey, hblr d kmk etmir. Uaq olanda hkimlrin xstlnmdiyini, mllimlrin yatmadn, yemk yemdiyini dnrdm. Budur, ba arlarndan ziyyt kn bir hkim kimi, zm lac tapa bilmirm indi. Mn tnhayam, ya tkm deysn mnim n frqi d yoxdur. Lap tutaq ki, yalnzam. Bunun ad n olursa olsun zabna dz bilmirm artq. Sevmirm bu hissi, nifrt edirm. Drddn, kdrdn mazoxistik hzz duyanlara is paxllm tutur. zabn mnbyini qurutmaq bir yana, o mnbni sevmy, ona daha ox balanmaa, iind daha ox batmaa can atrlar v bunu bacarrlar. Nec? N n? Bax bu aydn deyil mn. Mn aydn deyil bu sxntdan nec narahat olmamaq; qfs qapadlm ryin gah zif, gah srtli rpnlarn nec sevmk olar? Asosial adamlar grn gzm yoxdur. Drdin qapanm, bdbinliyi kultivasiya edn enerji vampirlrindn uzaq gzirm, nki onlarla nsiyyt zaman hyata, ia, sadt, xobxtliy inamm daha da azalr, bzn is yoxolma hddin atr. Sonra zm glmk n uzun, upuzun bir zamana ehtiyac duyuram.

36

ryim buland. Khn Riqa divannn grgin yaylarn crlt il boaldb cld ayaa qalxdm. Vanna otana qaydb unitaza yildim. Qusa bilmdim. Gzlrim sulanmd, ryim tez-tez dynrd. Bir mddt nfsimi drib, zm su vurdum, otaa qaytdm. Burada n sevdiyim yer olan pncr knarna yaxnladm. Oktyabr ay bu il yal, klkli glmidi. Qmgin, eyni zamanda coqun ya yard. ri damclar son bahar mar alaraq iddtl asfalt dyclyirdilr. Boz sma, soyuq klyin hcumlarndan siftini turutmudu. Kd tk-tk adam gz dyirdi. nsann n istdiyini bilmmyindn daha igncli he n tsvvr etmirm. Oxumaa kitablarm, zng vurmaa dostlarm, sevgilim, hmkarlarm var - bs nyi gzlyirm? Niy oxuma gzlyn kitablardan birini lim gtrmrm? Niy he kim zng vurmuram, grb sxntlarmdan bir az olsun azad olmaq istmirm? z ovqatmla insanlarn qann qaraltmaq istmirm blk? Yox, bu bel deyil. Ax mn hisslrimi ustalqla gizltmyi, biruz vermmyi bacarram. mumiyytl zahirn ox sakit, tmkinli adamam. stniln hissi, ya da emosiyan oynamaa da hazram, tki trafmdak insanlar myyn situasiyada istdiyim reaksiyan gstrsinlr. slind bu, ox vaxt onlarn da xeyrin olur. Dzdr hisslrimi sevsm d, emosiyalar hrdn zm ziyan vurur. Hiss mnim nys qar urlu mnasibtimdirs, emosiyalarm tamam frqlidir - gcl, dyikn v sbatszdr. Bir an n hanssa hadis zaman z xan qeyriadekvat v drk edilmmi reflekslrimdir. Xeyr, mn demirm ki, hisslrl yaamaq daha asandr. stniln hiss zamanla z travtini, drk edilm iddtini, htta cazibdarln da itirir. ox gman ki, romantik duyularn zamanla ziflmsi da bundandr. Emosiylar is narkotik kimidir mnim n. Onlar daha maraql v kskindir. Ola bilsin anlq glib, tez d snrlr, amma emosiyalarla yaamaq daha maraqldr. Mnim kimi adamlar hr yerd v hr zaman frqind olmadan emosiya axtarnda olurlar. Odur ki, tlb-tklif qanununa uyun olaraq emosiyalarn tacirlri v istehlaklar var. Pncrmdn alan mnzrni sevirm. Bir istiqamtli avtomobil yolu, marketlr, dayanacaq, man yalama mrkzi, qadn salonu insanlarn gndlik yaantsn, tlbatlarnn dnm v pul qazanma prosesini mahid etmyim imkan verir mn pncrm. Klyin qaldrd paltarnn balaqlarn aa endirmy alan orta yal bir qadn, sola baxa-baxa yolu keib yaadm doqquzmrtbli binann altnda gzdn itdi. rkbulanmam hllik kemidi. Pncrdn bayra baxmaq, grdklrim bard dnmk deysn kmk edirdi mn. ndi d gnc sevgili ya da evli ctlk yolu keir. Onlar da manlardan ehtiyatl olmaa alrlar. Ekstrasensor hadislrin burulannda yaayan, metafizik inanlar rasional al stlyn, fvqlbr inanan bu adamlarn arasnda insan zn ox clz, lazmsz hiss edir. Dflrl olub ki, dostlarla oturub bu insanlar mzakir ednd, birc cml il shbti yekunladrmq onlar bizdn xobxtdirlr. Xobxtdirlr, nki ayda bir df veriln bayram, iki gnlk ttil, bayram axam dnizknar parkda atlan finglr v pulsuz, ktlvi konsertlr - bunlarn xobxt olmasna kifayt edir. zabl ifad nax kimi hkk olunsa da boz siftlrin, xobxt olduqlarn deyib, kr iind yaayrlar. Allah bundan pisini gstrmsin. Buna da min kr szlri il tslli taprlar. Mn el glir btn briyyt keib bundan. kr zaman-zaman, btn insanln yrtc kimi, acgzlkl udduu xrda amma doydurucu qida olub. Mnim lkmin insanlar haralardasa uzaqlarda, onlardan daha pis yaayan, daha ox ziln xalqlarn olduunu bilib, kr edirlr. Telekanallar lkdki problemlri bir knara qoyub, qonu lklrd, uzaq rqd, Avropada, Amerika qitsind ba vern facilri, sfalti, tbii flaktlri, acl, yoxsulluu, bhranlar qabardb hamya bir azdan biz min kr dedirdir. Qocalar vladlarnn, yaxnlarnn hdliyinddir, ona gr d mavintlrinin az olmas onlar narahat elmir. Mmurlar rvt piramidasnda hr z yerind brqrar olub, ona gr d maalarnn azl onlar n drd deyil. Bir szl sistem mkmml qurulub. Mkmml sznn bu situasiyada ildilmsi n qdr dorudur, bilmirm, amma baqa vzedici ifad tapmaqda da tinlik kirm. Daha n yazb, n danasan? Qlm hli olan dostlarmdan da tez-tez soruuram bunu. Razlarlar mniml: Dzdr, tkrarla yol veririk. Amma deyilmmi he n qalmasa da, biz yazmaqdan v danmaqdan baqa he n bacarmrq... Onsuzda he nyin dzlmycyin dair inanc kk salb rklrind. Siyasi hakimiyyt lkd el bir vziyyt yaradb ki, llrini aa salb, sssiz-smirsiz, dhtl ba vernlr tamaa etmkdn baqa lac qalmayb. Bu unikal sistemin eybcrliyi hm d ondadr ki, hr eyin, o cmldn mbariznin v midin d mnaszlna inandrb halini. Bu telefon zngi mni zabl yalnzlqdan qurtarmaa hesablanb grsn? Ola da bilr, olmaya da. Displey baxram. Zng vuran Rnadr. - Nhayt, ahzadm mni yad eldi ss tonumu el bacarqla dyidim ki, el bil bayaqdan kefim saz, damam adr. Rnann ssi is kal gldi: - Dem-dem. ndic oyanmam. Shr be qdr kinoya baxdq xttin o bandan sndiyini duydum. - Kiminl baxmsan? - Lman gec bizd qalmd. kiy qdr oturduq yemk yedik, bir az idik. Sonra da dedim daha gecdir, bizd qal, shr gedrsn. Lman Rnann n yaxn rfiqsidir. Bir dizayn irktind art-direktor ilyir. Bu sualn cavab mnim n bir o qdr hmiyytli olmasa da: - xb gedib, yoxsa yanndad? sorudum.

37

- Yox, burdad. Mtbxd qurdalanr Rna bir d sndi. Snin plann ndi? styirsn gl bir yerd nahar edk. - Yox i, sa ol. Siz nu olsun. Rna ssimdki qtiyytsizliyi sezdi. - Naz elm - dedi azn y-y. Glirsn gl d. Bu df daha qti idim: - Yox, yox zarafatsz. stmirm. Siz nu olsun. Lmana da salam deyrsn. hr xas olsan xbr ver, grk. - tin ki, bu gn vaxtm olsun. Kalan grm var. - Bazar gn n gr? tccbl sorudum. Rna neft v inaat irktlri n avadanlq satan firmada sat mdiri ilyir. Gnd bir ne mtri il grmk, onlara yeni kataloqlar gstrmk, tkliflr vermk onun vzifsidir. Mndn 3 qat artq pul qazanr v bu fakt n onu, n d mni hllik narahat etmir. slind ed d bilmz, nki biz he vtnda nikahnda da deyilik v bir-birimizin qarsnda hdlik gtrmmiik. - gr deyil. Xalam qz mni sevdiyi olanla tan elmk istyir. Kafey gedcyik. Sonra da idki bir qzn ad gndr, ora ba kmliym. stsn sn d gl bilrsn. Tanmadm bir qzn ad gn mrasimin getmk hvsind deyildim. mumiyytl ss-kyl mclis dmk, halm daha da pisldir bilrdi. - Yox, ox sa ol. Amma ad gnndn tez xsan, zng el grk. hrd olacam. Yar. sti geyinrsn. - Yax canm, oldu. Lman da arr, mn gedim. prm sni. zn yax bax. - Mn d sni. Telefonu sndrmdn nc, gzlnilmz suallar vermk adtidir. - Ssin ns birthr glir. Yaxsan? Rnann ssind dorudan da smimiyyt notlarn sezdim. Bu mni sevindirdi. - Narahat olma. Bir az bam aryr. - Yax, oldu dedi. Ssind bh qrntlar vard. - Grrik canm, sa ol. Bax bel. Boanm kiinin gylrdn gndrilmi tsllisi - Rna. N zaman ehtiyac duysam, hr an tlbatlarm dmy hazr, z glcyinin konturlar mnimkilr qdr bulanq v qeyri-myyn olan fdakar sevgilim. Yen d mndn frqli olaraq ail qurmam, dnyaya vlad gtirmmi gnc qadn.

38

Rna

Rna Torulun 29-cu ad gnn onun bacs il glmidi v gln kimi yanmdak bo stula ylmidi. vvl ba il salam vermidi, mn d salamn almdm. On dqiq sonra is artq lli illik dostlar kimi nys q edib glrdk. Bu qrib idi - azrbaycanl qzlara xas olmayan rahatl, sakitliyi mni adrmd. zn sxmrd, n sas is vulqar v srtq deyildi. Mn dayanmadan idiyim gr, o gn n dandmz xatrlamram. Rna mndn az is d, z dediyin gr onun da yadnda he n qalmayb. Grnr he birimizin mqsdi danmaq deyildi o gn - biz bir-birimizi tanmaqla mulduq. Torul, sevgilisi Zmrd rqs dvt ednd, ba il mnim d Rnan rqs qaldrmama iar vurmudu. Deysn buna ehtiyac da yox idi. Byk hvsl, cld ayaa srayb, arl Aznavurun lirik mahns fonunda rqs etmidik. Bir-birimiz baxb glmsyirdik. zndki cizgilr, glmsyn gzlrin baxr, tirli salarn qoxulayrdm. ryim tez-tez dynr, iim qzrd. Qlbimin hrarti nfsimi ksirdi. Qollarmda bir qadn vard v mn baqa he kim lazm deyildi. Bu n idi bel? Mhbbt? Yen mhbbt? ryim qfildn sancd. Biruz vermdim. Bu qorxu lamti idi. Mhbbtin n olduunu yax bilirm mn. Ar, ancaq ar. Blk d bilmmim, dadmamam mn sl sevgini? Blk mnimki yalnz tri hvs olub, ya da asllq. Yerimiz oturub nvbti araq qdhlrini boaldandan sonra, masann altnda yumaq lini tutmudum nvazil. Torul siyastdn danmadma gr xobxt grnrd. Tkc Torul yox, bu mclisd oturan hr ks yen nnvi shbti aacamdan qorxurdular el bil. Onsuzda dediklrini bilirik d, daha qanmz niy qaraldrsan? H, bu hakimiyyt pisdir, biz minlikl diktaturaya doru addmlayrq. lk uuruma gedir. Amma imkan ver bu gn rahat oturaq, bunlar fikirlmyk. llrdir ham mndn bunu dnmmyi tlb edir. He olmasa bir gn danmama, susma. Onsuzda danman xeyri yoxdur. Ban sal aa, iini gr - eitdiyim yalnz bunlardr. Yni, o axam Torula da srf edirdi Rnaya maraq gstrmyim hm susub, bo-bo danmadma, hm d ki, qadnszlq dvrm son qoyacaq bir yaxnlamann ilk addmlar atldna gr. Dnrd ki, bu yaxnlama ba verrs, onun yaxn dostu depressiyadan xacaq v bu zmind yaanan mbahislrimiz, daimi narahatlma son qoyulacaqd. Torul bel hesab edirdi. Mn is bir yandan balandqca balanr, bir yandan da dala-dala stm gln bu gizilddici duyudan dht qaplrdm. Sonrak gnlr qorxularm daha da artrd. Dorudan da bu drdsiz-qmsiz, daim glmsr qza mbtla olurdum. Tk yaad iki otaql mnzilinin qona olurdum v o, he sorumurdu n n onu z tnha, qadnsz v sliqsiz evim dvt etmirm. slind bu sualn cavabn, sualn znd axtarmalyd. Dvt etmirdim, nki evim tnha, qadnsz v sliqsiz idi. Sevil xb getdiyi gndn bu yana, he ny toxunulmamd o evd. He ny. Rnann yataq otandan sonra, mnzilind n sevdiyimiz mkan mtbx idi. Sevindn sonra o mn trk sulu kofe dmlyir, mn is soyuducuya hcum kib, lim ken pendir, kolbasa, badmcan krsndn eklektik buterbrodlar hazrlayrdm. Dizlrin qdr uzanan mavi gecliyind Rna olduundan daha qsa boylu grnrd v bu grkmi adam kimi kofe imyim, buterbrod yemyim mane olurdu. Tez-tez onu mhkmc qucaqlayb boynundan pr, inc, vanilli yanaqlarndan kiik dilmlr alrdm. Sonra da dz bilmyib dlrin srdrnd dilimi: mkan ver ryimizi yeyk d deyib q edirdi.

***

- O gn sni grnd, baa ddm ki, vurulmuam. Qribdir. Rna ban sinmdn qaldrb: - Niy? - sorudu. Azacq yilib alnndan pdm. - Bel tez vurulan adam deyilm. Glmsnd. Tzdn ban sinm qoydu. Mn onun ipk, abald salarn sallayrdm. arpaynn byaz rty yaryacan yer szlmd. - O qdr tnha grnrdn ki, o axam. dedi. - zmdn asl olmadan sn snmaq istdim. A mn zm d vurulmaqdan qorxuram. ox thlklidir. Hyat hr ey, htta duyularma da nzarti yrdib mn. Amma hrdn zm dalalara tslim etmk istyirm. styirm zrim gln sevgi selin qaplm, he n dnmyim. Deysn bel d etmim. Daha Rnaya demirm ki, Sevildn sonra bu hisslri yenidn yaamaq, bu zab tzdn dadmaq qorxusu var iimd. zmdn arxayn deyilm. z lnlqlarmdan, ehtirasmdan qorxuram. Halbuki hr ikimiz d gecikdiyimizi bilirik i

39

idn keib. Onun gerkdn hans hisslri keirdiyini bil bilmrm, ancaq mndn shbt gedirs - qlbimin mhrm gusind Sevili hl d yaadaraq sevirm Rnan. Rnada n ox byndiyim keyfiyytlrdn biri d, siyasi mvzulara maraq duymasdr. Bu, bizim qzlara xas olmayan chtdir. Mn dananda diqqtl qulaq asmaq bir yana, z szn demyi, thlil yrtmyi d bacarr. oxsayl stomatoloq hmkarlarmla yalnz id grsm v demk olar ki, Torul istisna olmaqla, onlarn he biri il yaxn dostluq mnasibtim olmasa da, evrmd bir qayda olaraq Rnann da ox sevdiyi, hrmt bsldiyi mxalif fikirli yaz, jurnalistlr olur. Khn hyat yoldam Sevildn frqli olaraq, Rna onlarn btn shbtlrin diqqtl qulaq asma bacarr, kitablarn, yazlarn mntzm oxuyur. Sanki illrdn bri axtard, yaxn olmaq istdiyi mhiti nhayt tapd n mn dflrl minntdarlq etmsin cavab olaraq, Onda mn d Torula tkkr borcluyam, nki sni, onun saysind ld etmim deyirm. Uaqlar is hr frstd Rnaya giley edirlr: Murada n qdr deyirik sn d yaz, yazmr. sts roman da yazar. Yz faiz yazar! Mn d tvazkarlma salb, bam bulayram: Mndn n yaz? Di qurdalamaqdan baqa limdn he n glmir. He onu da frli bacarmram. Rna onlar tez-tez heyrtlndirir. Dast parkda ydmz nnvi ay mclislrindn birind, Rnann lknin tannm publisistlrindn, Liberal qzetinin mkda Snan Qurbanovla mbahisy girimsi, mnim n gzlnilmz olmudu. Shbt xalqn laqeydliyindn dnd: - Az-aza verib xalq syrsnz ne ildir demidi. - Xalqn tnzzlnd hakimiyytin oynad rolu grmyck, danacaq qdr gzlriniz kordur? Xalqn btn blalarnn baiskar onlardr. Alaldlm, zlil gn qoyulmu insandan n gzlmk olar? Evli olduum dvrd tez-tez evimiz toplaan reaksionist dostlarmn shbtlrin Sevilin sadc qulaq asmaqla kifaytlnmsin, he bir reaksiya bildirmmsin Snan da, Cavid d, Araz da yrmidilr. Sevil n evimizd n sevimli qonaq, mclislrd is n ziz masa yolda siyastdn uzaq Torul v bizim amorf hkim hmkarlarmz idi. ndi is yanmda oturan qadn, cmiyyt n thlkli, qorxulu mvzulara toxunur, stlik mbahis d edirdi. Sz yarmq qalan Snan vvl gzlrini brldib Rnaya baxm, sonra da zn glrk, n sevdiyi idman nv olan mbahisy girimidi. - i xalq bs niy qalxmr ayaa? Niy qorxur? Neftdn gln milyonlarla pulu mnasz bayramlara, ktlvi tdbirlr, camaat sr kimi meydanlara toplayb onlar n axmaq, n zvqsz aktyorlarla ylndirmy srf edirlr. Gnn gnorta a lkd insanlar qtl yetirilir, qatillri he vaxt taplmayacaq cinaytlr ilnilir. Rvt ba alb gedir. Thsil, shiyy kb. Bs xalq niy susur? Baqa vaxt olsayd Snanla razlaardm, amma bu gn Rnam mdafi etmliydim. - Mnc d xalq bu qdr thqir etmk dzgn deyil. Baa dn sizin bu xalqa qoyun, axmaq, bivec demyiniz hakimiyyt d srf edir. O gn d televizorda biri xb danrd ki, azadl hakimiyyt yox, Azrbaycan xalqnn mdniyyti, dnyagr mhdudladrr. Xalqn mdniyytin v mentalitetin qar ox hssas olan Qnir Milli is, xalqn sifarii il onun azadln rivy salr. Yni demk istyir ki, bu xalqa azadlq lazm deyil. Bel adamlar sizin kimilrin yazlarndan ruhlanr da! Siz xalq sydkc, btn blalarmzn sbblrini xalqn znd grdkc, onu qabiliyytsiz, frastsiz adlandrdqca hm xalq ruhdan salrsnz, hm d bu cinaytkar hakimiyyt brat qazandrrsnz. znz d frqind olmadan. Snana nyis sbut etmk mmkn deyil. Hmiki kimi, z dmir arqumentlrini i salr: - Xalq apriori pis olduuna gr yox, sadc olaraq z zlil vziyyti il razlab, barb dizlri st kdyn gr layiqdir nifrt. Biz buna gr syrk xalq. Ban iynim yaslayb Snan dinlyn Rna etiraz etmidi: - Qrx il Musa, z xalqnn iindki klni bomaqdan tr yhudilri llrd srndrmd. Bununla bel, byk uur ld ed bilmmidi. Amma bizd tam trsi olub, z d ikiqat - yetmi il bu xalqa kllik alanb. Yetmi il blk d tarix n hmiyytsizdir, amma frdin, milltin hyatnda ox ciddi rqmdir. Hl mn 37-d repressiyaya uram ziyallarmz demirm. Sevgiliml fxr edirdim. Glmsyib profilin baxdm. Csur, szn kinmdn dey biln bir qadnm var. Xobxtlik n bundan artq n lazmdr kiiy? Frst tapanda pasientlriml demokratiyadan, insan haqlarndan, azadlqdan dananda hr df szlrim beton divara rplr: Onsuzda he n dzln deyil, ban sal aa, iini gr. Toruldan da bunu eidirm. Sevildn d bunu eidirdim. Dzdr, zizdir mn hr ikisi d, amma btn fikirlrimi mniml bln, hr msld mniml hmry olan bir qadnla tan olmam, mnim n lahidd bir hadisdir. Torulun ad gnnd, Toruldan tamam frqli dnya duyumuna mnsub bir qzla tan olmaq ehtimal n qdr zif olsa da, o gn bu tanlq ba verdi. Demli dnyamz mczlrdn xali deyil. Bir yetmi boyunda, abald salar, gzl, dmdz burnu, kiicik qulaqlar, iri aln v badam gzlri olan gzl bir qadnla rqs qalxanda, mnasibtlrimizin vurtut be-alt cmllik kemii vard. Hardan bilydim ki, qsa mddt rzind ryimi fth edck bir insanla ilk rqsimi edirm? Ya artq ksmidi. Qruba hazrlaan gy znd yer-yer, sliqsiz lklr bnzr maviliklr grnrd. Bir az sonra onlar da itck v birc ulduzu olmayan sma, daha da bozaracaq. lind kulyoklarla marketdn xan ana, bir lindn

40

tutduu krp olu il, qaa-qaa yolu keirdi. Tez-tez ayaqlar yerdn qopan balaca is, grnr maazadan istdiyi irniyyat, ya da oyunca almayan anasna etiraz olaraq gzlrini yumub, dodaqlarn drdbucaq formaya salb brkdn alayrd. nsanlar baa dmk tin deyil. Xeyr, brat qazandrmalyq demirm, sadc baa dmkdn danram. slind mn d gcszm, acizm bu qeyri-insani sistemin hdudsuz imkanlar qarsnda. Repressiv aparata tulaya bilcyimiz hans silahmz var ax? Odur ki, bu qddar rejimdn qorxanlar qnamal da deyil. Hr ksdn zn qurban vermsini, fda etmsini gzlynlr, htta bunu tlb ednlr var. Halbuki buna haqqmz yoxdur. Bu sistem ondan naraz olanlar, etiraz ssini yksldnlri qardan, ldrn, ignc vern, ailsin, uana qar zoraklq trdn, maln-mlkn talan elyn, evini yandran, partladan, sbh tezdn ya da alaqaranlqda evinin qarsnda alnndan gll il vuran, cibin narkotik madd atb hbs edn bir sistemdir. N qdr dansam da, susma zm ar bilsm d - mn d bu sistemdn qorxuram. Snanla raz olduum mqamlar var - xalqn mentaliteti bizi tslimiliy, boyun ymy, susmaa sslyir. Bu dyrlr toplusu da sistemi qane etdiyin gr, aparat onu maksimum kultivasiya edir. Mentalitet cilalanr, ona parlaqlq qatlr, inkiaf etdirilir v mmkn olan btn kanallar vasitsil ktl arasnda tbli olunur. Tslim olan, boyun yn xalq sevmk tindir, bilirm, bs bizlri bu ar, dzlmz rftara mruz qoyanlarn hemi gnah yoxdur? ndi Rna z evind Lmanla nahar edir. Mn is ora getmk istmirm. Rna tk olsayd da getmzdim ovqatm l vermir. Bu gn i d getmycm. Demli vrdi etdiyim, artq iyrnmkdn yorulduum az boluu, tprck, qan, irin d grmycm. Pasientlrim be ildir di hkimi pesin yovua bilmyn, iindn zvq almayan, xstlrindn zhlsi gedn bir stomatoloqun kreslosuna yldiklrini bilsydilr, grsn reaksiyalar n olard? Mn nifrtlrini qusardlar, yoxsa pesini sevms d, iini yksk sviyyd grn stomatoloqa valeh olardlar? Hr bir insann uaqlq arzusu olur - z d bir yox, bir ne. Onlardan bzilri uzaq, geri dn olmayan kemid iliib qalsa, zamann dhlizlrind yox olub gets, aktualln itirs d - qlbimizd, yaddamzda yaatdmz v mxtlif sbblrdn n tam, n d qismn realladra bilmdiyimiz arzularmz da var. Bu arzularla bal xatirlr dalanda, yngl bir hzn saplanr ryimiz v biz, bu mtmadi kdrl, pemanlq hissi il yaamaa mhkum olduumuz n, zmz balaya bilmirik. Mn, atamn tlqinlri il di hkimi oldum. ndiy qdr d bu pemi, pul qazanman baqa sullar mn mlum olmad n icra edirm. Ola bilsin yaz, publisistlrl nsiyytim d, iimdki realiz olunmam arzularn dourduu kompleksdn irli glir. Atam tez-tez olmasa da, mni anasz bytdyn, hyatm ona borclu olduumu vaxtar yadma salard. Konstruktorlara, suvenir avtomobillr maramdan tutmu, mktbdki ilk mhbbtim qdr - hyatdak btn chdlrim onun lgc kimi ksici ironiyas il toqquurdu. Uaq olanda mn n ziz, n doma insan idi atam. Zaman kedikc anladm ki, qan qohumluu sn dem he n ifad etmirmi bu hyatda, nki bu qohumluq, bu ba - mnim seimim deyil. Tibb Universitetin qbul olunmam - btn balanclarm reymdc boan atamn qarsndak son tslimiliyim oldu. Gzlrimi yumub alnm ovudurmaa baladm. Rna yanmda olsayd yarm saat, htta bir saat alnm, gicgahlarm zrif barmaqlar il yorulmadan masaj edrdi. Ola bilsin bamn ars he kemzdi d, amma mn bunu ona bildirmzdim. iddtli ba arlarmn, mdhi qorxularmn, gn-gndn byyn narahatlmn, ndilrimin mni bir gn dli edcyini dnb, bu ehtimaldan vahimy qaplram. Hr eyini itirmi prian, pjmrd mcnun obraznda gr bilmirm zm. Psixiatriya kitablarnda zab kn insanlarn rpnlarna v sonradan xobxtliyi tapdqlarna dair pafoslu hekaylr rast glmk olur. nsanlar, biz stomatoloqlara pul dyib vzind salam dilr ld edirlr, son dvrlr db minn psixiatrlara dnyann pulunu xrclynlr is bir qayda olaraq: Problem snin znddir, drdinin drman z iinddir, ancaq zn-zn kmk ola bilrsn kimi sfeh-sfeh mslhtlr eidirlr. Btn psixiatrlar buna oxar diaqnozlar qoyub, bir-iki sb sakitldirici, hrdn d psixotrop drmanlar yazrlar. Yenic formalamaa balayan milli, feodal burjuaziyamz dniz sahilind milyonluq villalarla, super car avtomobillrl yana, psixiatrlara da meyl salb. Bu sbbdn, lkd hmi gey vlad mnasibti grn bu sah, indilrd uurla inkiaf edir. Blk d bel olmas daha yaxdr. Grsn mn dli olsam, n cr dli olacaam mlayim, hlim tbitli yoxsa aqressiv? Tlblik illrind, sahmiz aidiyyti olmasa da, srf maraq xtrin psixiatriya kafedrasnda oxuyan yoldalarmzla ruhi dispanser, praktikaya getmidik. Orada mn, dlilrimizin bir qayda olaraq qzbli, hiylgr, namrd xisltli olduunu, ambisiya v iddialarnda srhd tanmadqlarn akarladm. Kinolardan, sndli filmlrdn grdym Qrb lklrinin dlilri is mn hmi sxavtli, mlayim, irindil grnb. Demli dlilr xalqn gzgs, i z, onun keyfiyytinin gstricisidir. Ola bilsin yanlram, amma bu mnim mahidlrimdir. Birc ona tssf edirm ki, Rna il tan olandan sonra mnd hyata aid ar, iztirabl midsizlik hissindn, ruhi boluqdan he sr d qalmayacana inandm halda, bu bel olmad. Rnagil getmsm d, he olmasa ky xm. Blk tmiz havada bir az zm glrm? Tnk gdkcmi hara tullamam grsn?

41

Rus park

Binamzn pillkn meydanalarndak hyt baxan pncrlrin hams ya tamam snb, ya da at verib. Bunlarn n vaxt, nec, kimlr trfindn sndrld mn mlum deyil. Daha dorusu zm drk edndn, bu lrin yerind olmadn, onlarla he kimin n bina sakinlrinin, n d laqdar tkilatlarn - maraqlanmadn, dyidirmy yanamadn grmm. Meydanada rqs edn yel, nazik gdkcmin yaxalarndan szb bdnimi titrtdi. Teztlsik qapn balayb lift yaxnladm. Dymni basdm. Xfif ba gicllnmdn, kryimi divara yaslayb lifti gzlynd, kabinnin aalarda gurultulu ssl yeddinci mrtby yaxnladn duyuram. Bu ssi d zm drk edndn - iyirmi ildn oxdur ki, eidirm. Budur, metafizik varlq qaplarn ss-kyl, taybatay ab mni udur. Qribdir, hr df bu dar mkana daxil olanda, sanki btn xsi areallarm sxlr; frdi, razi imperativlrim inkar olunur. Gzlrim avtomatik ya tavana, ya da yer dikilir. Bu darlqda qaplar da qapanandan sonra, insan kemiindn tcrid olunur. Lift modernizmin v srrealizmin gizli silah kimi grnr mn. Dnya bu dar rivnin knarnda z axar il yaayr, dyiikliklr mruz qalr. Liftdkilr is bunun he bir aidiyyti yoxdur onlar z dnyalar, bdbin dnclri v divardak yazlarla ba-baadrlar. Hyt xb ayaq saxlayr, dnnki gnd qovurulub qzarm yarpaqlarn ar-ar, plt il nm asfalta srilmsini dinlmkdn zvq alram. slaq sth yapan yarpaqlardan yaranan qzl-boz kompozisiyan, iddtli payz tri tamamlayr. Bu tri ciyrlrim doldurub qrarl addmlarla saa buruluram. Ruhum sxlanda, n istdiyimi zm d bilmynd bura glirm mhkm binasnn qarsndak, hndr kknar, am, inar v pald aaclar il zngin, 30-cu illrin yadigar v Bayl sakinlrinin qrur mnbyi olan parka. Uaqlmda bu parkda dinclnlrin, krplrini tmiz havada gzdirnlrin ksriyyti rus, yhudi, grc v rusdilli azrbaycanllar olard. Qad-tutdu, gizlnqa oynayan vladlarna nzart edn analar v nnlr tum rtlaya-rtlaya Qorbaovdan, Perestroykadan v Kl zaura serialndan danardlar. Atamla skamyada oturub onlarn shbtlrini dinlmk mni ox ylndirirdi. Bu dnyada Bubble Gum saqqzlarndan, Bruce Leenin filmlrindn daha nmli he nyin olmadn dnr, qadnlarn is bo-bo dandn anlayacaq qdr all sanrdm zm. Parkda gzin tk-tk adamlar yadan islanan skamyalara oturmaa csart etmirlr. Birc bu ctlk istisnadr - hr parkda olduu kimi, bu parkda da saatlarla vaxt keirmyi sevn aiqlr, buradak n hndr, qollu-budaql inar aacnn altndak skamyada yliblr. Olann ynind qrmz zolaql yal sviter, qzn ynind is qhvyi dri gdkc var. Ban olann iynin yaslayan qzn dodaqlarnda inc bir glmsm donub qalb. Olan ns danr, danr, qarasal qz is hey glmsyir v arada bir ban trpdib mmnunluunu ifad edir. Hl oxmu susacaq grsn? Olan is narahat etmir onun susqunluu - sanki zn d el bu lazmdr. Qarasal qzn ona qulaq asman istyir. Eitmkdn ox, eidilmy ehtiyac var. Mn is ox zaman eitmk istyirm. Sevdiyim insann drdini-srini, problemlrini, sxntlarn zrim gtrmk, onun ykn ynglldirmk kimi tbii tlbatm var. Dzdr, qarla ehtiyac duyduum anlar da olur, amma bu el nadir ba verir ki, bu bard xsusi danmaa dymz. Mni qarlqsz sevmy, dlicsin vurulmaa, zn fda etmy hazr insanlardan aral gzib, sevgimi v dostluumu baqalarna qarlqsz rman etmk kimi ziyanl, anlalmaz tmayln qurbanyam. Sevgid v dostluqda dominanta evrilmk qorxutmur mni - ksin, sevdiyim nisbtd sevilmmyimin irin zabndan hzz duyuram. Birc evlilik hyatm istisna tkil edir blk d btn varlmla sevmli, dyr vermli olduum Sevil onsuzda mnimldir, onsuzda mnimdir dncsi il hr mnada, hr addmda xyant etmim. Qz bir anlq ban olann iynindn qaldrb zn ona evirdi, szgn baxlarla baxd, sonra tzdn iynin yasland. Grnr hanssa sz, cmlni n qdr smimi deyib demdiyini anlamaqdan tr, gzlrinin iin baxmaa ehtiyac duymudu. Mn is bir vd, ya da sevgi etiraf eidnd, msahibimin gzlrindn syldiklrinin ksini oxuma ehtimalndan qorxduum n, baxlarm hr df qardram. Sevil dananda is hmi gzlrinin iin baxardm smimiyytsizliyini yaxalamaq, bunu zn vurmaq arzusu il. Lakin o, hr zaman smimi olurdu. Nadrst olan is mn idim. Stendaldan oxumudum ki, Mhbbt - iki insan arasnda keiriln kim daha ox sevir adl yarmadr. Sevirsns, hr eyini - ryini, maraqlarn, sevincini, biliyini, zarafatlarn, kdrini htta bzn qrurunu bel fda etmyi, qurban vermyi bacarmalsan deyirdi mn Sevil. Bli, hr ks pay drd mnim fdakarlq potensialmdan - birc Sevildn baqa. Sonda Sevil d anlad bunu. Anlad v getdi. Mn is onsuzda dnyagrmzd ziddiyytlr vard deyib, zm tslli vermk qald. Xeyr, sevgi hissinin bdiyyn davam ed bilcyin inanacaq qdr sadlvh deyilm. Bilirm ki, bu hiss d zamanla anmaya mruz qalr, vaxt glir iki insann birlikdliyi aludiliy evrilir. Ninki mn, zaman gldiyind hr ks bu ac hqiqtl zlmkddir. Sevilin yoxluunun mn kdirdiyi d ola bilsin cavabsz sevgi zab yox, mhz vrdidn doan kdrdir. llr tck, n gllri il park bana gtrm bu msum v mqdds krplrin zndki sevinc d yox olub gedck. nki byklrin qurduu bu murdar v binamus dnyaya qdm qoymaq, bu irkabn iind rimk onlarn

42

da aln yazsdr. Analar il parka gln bac-qarda llrind aac budaqlar il srlri qovalayr. Ola bilsin zgr d indi anas il gzmy xb. slind bu gn ua mn gzdirmli idim, amma kefsizm. Bu il birinci sinf balayan olum, tsvvr etdiyimdn d all, mdrik uaqdr. Bir hft vvl gzmy aparmaq n onu anasndan gtrdymd, boynuma sarlb mni brk-brk qucaqlamd, mn d salarndan anasnn trini duymudum. Fast-food-lardan birind ox xolad kolbasal pizzan yey-yey mnim bitib-tknmyn suallarma cavab vermli olmudu. Mniml mktb, sinif yoldalar bard ilk tssratlarn blndn sonra, ondan byynd kim olmaq istdiyini sorumudum. Mn bymk istmirm ax demidi mn gzlrini dy-dy. Valideynlrinin boanmasna, atasnn onlar trk etmsin ahid olmu balam da bilir ki, ald bu zrb ilk v son deyil. Blk d altnc hissi il hyatn pusquda dayandn v byycyi tqdird ona daha ar zrblr endircyini baa dr. Hmin gnn axam zgr mdrik uaqdr demidim Rnaya, o da mniml razlab xobxt atasan demidi. Daha sorumadm ondan, olunu hftd bir df grn ata nec xobxt ola bilr? Bir il vvl Sevill yollarmz ayrlanda, ondan tr bu qdr xifft kcyim alma glmzdi. sla ayrlmaq istmirdim yoldamdan, olumu itirmk istmirdim, amma yeni, mstqil v azad hyatn cazibsi mni thrik etmirdi desm, a yalan olar. ndi is hr ikisi n darxram, z d ox. zml ba-baa qalanda daha da gclnir sxntm. Etiraf edim ki, bu ayrlq labd olmudu. Bir evd yaayan bir-birin yad iki insana evrilmidik v gn-gndn kskinln mnasibtlrimiz krp zgr d ahid olur, psixikas zd alrd. rlik vziflrin bir yana, tutaq ki, onlar mn he grk d deyil. Bs hr gn ev gec yarsndan tez glmyn, uan grmyn atadan ata olarm? Sevilin bu sual qarsnda ya susur, ya da ssimi bama atrdm bunlarn he biri d, onun haql suallarna cavab olmurdu. Dz bir il mbahislrl, dava-dalala, qqrqlarla kedi v bu vziyyt artq qatlalmaz hdd atanda, Sevil hammz n ar olan boanma qrarn verdi. Gy z get-ged qatlar, qaranlq hr yeri bryrd. Hiss edirm ki, youn bir boruya dolan iddtli klyin uultusuna bnzr qulamdak mnyi namlum ln sslr bagicllnmmi daha da artrr. Qafatasmn iind sanki oxminlik izdihamn xard rabitsiz, ahngsiz ss-ky var. Torula zng vurummu grsn? ovucumda tutduum telefona baxb dndm. Bodursa, ii yoxdursa mtlq glr. Hrnd ki, bazar gnlri d pasient qbul edir. - Torul salam. - Salam, salam. Necsn? Hardasan? Hardasan sualn vermk adtidir, bu da mnim ox xouma glir. z zng edib harda olduumu sorusa baa dmk olar, amma mn zng ednd d bu sual eidirm. - Baylda, evin yannda. - Parkdasan? - Aha. - Plann ndi? Glim yanna? Be ay vvl atasnn ona hdiyy etdiyi Honda CR-V iimizi xeyli asanladrb. n azndan taksilr pul tkmrk. - Bu gn xstn olmayb? - Shr qbul edib yola salmam. O df gln kk arvad vard ha, mktb direktoru. - H. - ki kanaln tmizldim. Birind d kistas var, hl xeyli llcm. Bilmirm bu arvad mndn qabaq stomatoloqda malic alb, yoxsa baytarda. Yni indi boam, gl bilrm Torul siqnala basaraq kimins nvanna yal sy gndrdi Sr d ay ora! Snin var-yoxunu... zm saxlaya bilmyib gldm: - Bu man snin axrna xacaq. sb xstsi olmusan. - zm lm dz deyirsn. Bir-iki ay da bel gets dlixanalq olacam. H, ndi? Glim harasa gedk? - Gl d, gl. Grk neynirik. - Bir az da veylln parkda, on be dqiqy ordayam.

43

Torul

Bizimki birtrfli, qarl olmayan sirdalqdr desm, mnasibtlrimiz n dqiq xarakteristikan vermi olaram. O, yalnz qulaq asma bacarr. Eldir, grk mn danm, o qulaq assn. Yegan adamdr ki, mnim kimi danmaqdan ziyad dinlmy stnlk vern adam saatlarla dandra bilir. z is... ox zaman, suallarma hvssiz cavab vercyini bildiyimdn, sorumaq istdiyimi d sorumuram, sonraya saxlayram. Sonrann glmycyini bil-bil. z drdini z n o qdr sakralladrb, stn mvhumatlarla o qdr qaplayb ki, hr an, hr yerd arxadan ona hcum kmy, xyant etmy hazr insanlarn olduuna inanmaa balayb. Frst dnd d dostluun mnaszlndan, grksizliyindn danr. Sanki zn buna inandrmaq istyirmi kimi - dostlua hans mnalar ykldiyini dqiqldirmdn - dostluun bo shbt olduunu v n mhrm sirrini yalnz z il bl bildiyini deyir. Yen d, btn msuliyytim v smimiyytiml dey bilrm ki, Torul n yaxn dostumdur. Sbbini bilmirm. Daha dorusu hans mziyytlrin gr hyatmda bu qdr yksk mvqey sahib olduunu, n n ona bu qdr balandm demkd tinlik kirm. slin qalsa zvqlrimiz, dnyagrmz, mumiyytl hyata mnasibtimiz bir-birindn kskin olmasa da, xeyli drcd frqlnir. Yni ilk baxda bir-birin tamamil zidd, uzlamaz insanlarq. Bundan lav, mnim nzrimd Torul badan ayaa mnfi keyfiyytlrl tchiz olunub. Bu halda, bizi bu qdr yaxn edn hans ortaq dyrdir grsn? Mn hl d bu sual zrind dnmkdym. Torul is... Dediyin gr bu suala cavab axtarman mnas yoxdur, nki bu sualn rasional, mntiqli cavab tbitd mvcud deyil. N mtbuat hli olan dostlarm, n d hmkarlarm Torul qdr zm yaxn bilmirm. Halbuki birincilrl ortaq dyrlri blr, mitdn siyast qdr hr ey haqda danr, mzakir edirik. kincilrl is universitetdn balayan v Toruldan lav iki stomatoloqla da, indiki i yerimiz olan Asiadent klinikasnda davam edn yaxn mnasibtimiz var. Bs Toruldak hans cvhr atmr bu insanlarda? Azbtvlk? Dinlm qabiliyyti? Sdaqt? Yersiz v lazmsz mslhtlr vermm bacar? Susmaq lazm glnd susmaq istedad? zn all, oxbilmi gstrmmsi? nanmad, anlay olmad mvzularda naqqallq etmmsi? Hans biri? Mn yaxn insanlarn hans birind bu keyfiyytlrin olub-olmadn yoxlam, snaqdan keirmim? Hans birin mn Torul qdr yaxn olmaq ans tanmam? He birin. Demli, Torul haqldr - bizim dostluumuzun sbblrinin rasional, mntiqli izah mvcud deyil tbitd. Adamn szn ksmdn sona qdr qulaq asmas v deycyi bir sz yoxdursa, bunu aq etiraf etmsi mni hr zaman heyran edib. Etiraf da el smimi, el rkdn edir ki, bunun z bel n tsirli yardm, n faydal mslht evrilir. Torulun mhartl imitasiya etdiyi daxili sakitliyin v n tin anlarmda bel, mni ynglldirn, sxntlarm unutduran ironiyasna tez-tez ehtiyac duyuram. Bu gn olduu kimi. Mni narahat edn mnfi keyfiyytlrinin banda is, Torulun mstqil insan olmamas, bir ox amildn - yana v istedadna yaramayan asll glir. Gzn aandan isti ail oca grmsi, ana nvazii v ata qays il hat olunmas nticsind, hyatda brk-boa dmmsi lbtt onun gnah deyil. Lakin potensial v imkanlar olduu halda, bu gn qdr znn he n ld ed bilmmsi, htta ld etmy yanamamas - mni ox karxdrr. hr mrkzind atasnn ona hdiyy etdiyi iki otaql mnzild srgrdan hyat yaamas, geclr dost-tann atasnn ald mana doldurub, pullarn barlarda, diskolarda splmsi, zaman-zaman skan arxasna ikili oturmas knardan onun haqqnda yanl tsvvrlrin yaranmasna - babo, infantil adam imicinin formalamasna gtirib xarr. Halbuki, bir mn bilirm onun ryindki tlatm, beynindki frtnan, daxili diskomfortunu, sonu grnmyn iztirablarn. llri d qzldr Torulun - bunu klinikadak hr ks tsdiqlyir. Mkmml hkimdir, pekardr. Di gl ki, qazandndan on qat artq qazana bilcyi, pasientlrinin sayn gnd birdn-ikidn, drd-be xara bilcyi halda, hr eyi bo verib, btn fikrini, enerjisini ona srf edir ilahm dediyi Zmrd. Torulun ailsindn blk d iki yz df var-dvltli ailnin qz olan Zmrd n bahal restoranlara dvt etmy, ona qiymtli hdiyylr almaa pul atdrmayanda da atasna, anasna z tutur. Xroniki pulsuzluqdan ziyyt kn Torulun tez-tez atasndan pul qoparmas onu zrrc narahat etmir. Rvtxorun pullarn xrclyirm d! Bunda pis n var? Rvtxor dediyi, Gmrk Komitsind mftti ilyn, dorudan da korrupsiya piramidasnda salam mvqey v nfuza malik atas, postsosialist-avtoritar sistemin on minlrl sadiq qulluqusundan biridir. Torul mxalif ritorikadan uzaq olsa da, atasndan shbt dnd, sanki zn tmiz xarmaq, atasnn gnahlarn blmk istmdiyini sbut etmk n, onun nvanna murdar korrupsioner, bdc orusu, yaltaq mmur kimi ifadlr ildir. Szn dz, bir-iki df atas il nec v hans tonda dandna da ahid olmuam - sbi, soyuq v kifayt qdr nzaktsiz. Aild bir bacnn bir rkyn qarda olan Torula hdsiz mhbbt bslyn valideynlri, ona hr eyi, htta zlrinin dediyi kimi gz gr-gr oullarn uuruma aparan, glinliy bir nmrli namizd Zmrd d balamaa hazrdrlar. Tki Torulun knl xo olsun. Onlarn tanl, biz Tibb Universitetinin nc kursunda oxuyarkn balad. Torulgilin qonuluunda yaayan rqqas Nadir, mhlldn iki dostu il birg Torulu da Bakda keiriln MDB lklrinin Latn Amerika rqslri zr

44

msabiqsinin finalna dvt etmidi. O axam qonular, Nadirin drd ay vvl rqs etmy balad tz trf mqabili Zmrd ilk df shnd grckdilr. Grdlr d. Qeyri-adilikdn uzaq, standart bdn quruluuna malik, uzun qara sal, qartal burunlu, kifayt qdr eybcr, lakin mhartli rqqas idi Zmrd. n azndan yuxardan, arxa sralardan bel grnrd. Belorus, Grc, Moldovan, Qazax ctlklrinin ardndan meydanaya atlan Nadir v Zmrdn x hqiqtn d uurlu alnmd. Birinciliyi Moldova qazansa da, bizimkilr ikinci yeri vermidilr. Msabiqdn sonra ev qaytmaq n l oyunlar saraynn qarsnda dayanan taksilrdn birin minmy hazrlaan Torulu, Nadir qolundan tutub saxlamd: - Hara bel? - Ooo Nadir, zizim, tbrik edirm. Torul Nadiri qucaqlayb hr iki yanandan pd. Yannda dayanm sevgilisi Aft bayla salam verdi. Bu smimi tbrik, Nadirl sevgilisinin gzlrindki sual dolu ifadni yox etmk vzin, daha da artrd. - Tbrik ndi al? Hara gedirsn? Torul iyinlrini dartd. Zorak glmsdi. - Hara gedcm. lbtt ev. Nadir, sanki bu gicbsr n danr? demk istrcsin sevgilisin baxd. Aft d qalarn atb ban bulayr, olduundan ciddi, bir az da nigaran grnmy alrd. - Ev ndi al? Nadir, latn-amerika rqslrinin pekar ifasna yaramayacaq drcd, Baknn avara-kriminal lhcsind danrd. - El ey yoxdu, biziml glirsn. Ham Bh-Bh Kluba gedir! - Mnim orda n iim var ax ay Nadir? Siz gedin yeyin-iin d. - Gijdm. lqarnan Mnsur da glirlr. it zarafatlar il hamn boaza yan, adndak hrfindn utand n xsiyyt vsiqsind rvt verib adn Mansur yazdran v hr ksdn, onu mhz bu adla armasn tlb edn srtq Mnsurla, alkoqolik lqar mhlld onsuzda hr gn grn Torul n, Nadirin szlri arqumentdn ox ks-arqument oxayrd. Azn ab drslrimi oxumalyam qbilindn bir bhan uydurmaa hazrlard ki, sarayn xidmti qapsndan xaraq znn Lexus avtomobilin sar gedn Zmrd satad gzlri. Duruxdu. Rqqas is on be metr aralda dayanm trf mqabilini grb ayaq saxlad, ar-ar onlara yaxnlad. Salamsz klamsz: - Nadir, glmirsn? sorudu. Qzn Aftl Torulu grmmzlikdn glmsi onlarn diqqtindn yaynmad. Nadir vvl tutuldu. Bir sevgilisinin yiln siftin, qlcm saan gzlrin, bir d Torula baxd. Qrarsz dillndi: - Zuma sn get. Biz taksi il glrik, yolundan qalma. Torulu dil tuturam. deyib li il qonusunu gstrdi. Bayaqdan Torula trf baxmayan Zmrd, tilsimlnmi gncl birinci df gz-gz gldi. Badan ayaa onu szb, tzdn zn Nadir evirdi. - Glin bir yerd gedk. N frqi var? Dostun da glsin. Torul udqundu. Ona daha vvl tan olmayan qeyri-adi gizilti brmd vcudunu. Zmrd rqs edrkn ona yuxar sralardan, uzaqdan tamaa ednd, qza qar zrrcn maraq oyanmamd onda. ndi is, sanki ovsuna qaplmd. - Gedk, gedk. Bsdi naz eldiniz. Nadir, manna trf getmy hazrlaan Zmrd: - Bs valideynlrin? Onlar glmirlr? Zmrd zrif barmaqlarn ynglc alnna toxundurub sbi halda: - Onlarn tusovkada n ii var? Mana gr deyirsns, papa z man il glmidi. Getdilr ev. H? Gedirik ya yox? Bayaqdan ev getmk, dinclmk, blk bir az kitab vrqlmk istyn Torulun soyuqluq ifad edn z, brnc heykl oxayrd. Zmrdn arxasnca, qz hara des, ora getmy hazr idi. Zmrd ban bulad. Rsmi tbssml, dvtkar da il Torula baxd. Gncin buz ksilmi sifti ifadsiz olsa da, gzlri heyranlq v itat sard. Zmrdn eytani tbssm ilk qlcm olmudu. Torula illr uzunu da kck alovun ilk qlcm.

45

Zmrd

Bu hadisdn txminn iki ay sonra, Torul mni, daha dorusu bizi, Zmrd tqdim etdi. Glck hyat yoldamla yenic grmy baladmz gnlrdi. Tumurcuqlu, noullu, smnili Novruz bayramnda tan olduum Sevill, hmin ilin crhacrl yaynda Zaqatalaya z tutmuduq. Sevilin oxuduu Slavyan Universitetindn on be yaxn tlb siftlrini turudub, aralarna dm yad elementi, yni mni trs-trs szmkd olsunlar, bizim gzlrimiz he nyi, he ksi grmrd. Rus dili v dbiyyat fakltsinin qsqanc olanlarnn, azndan semika iyi gln paxl qzlarnn iynli ifadlri, strtl mzmmtlri bizim eid, duya bilmycyimiz qdr aa desibellrd efir gedirdi. Onsuz qala bilmycyimi Zaqatala dalarnda anladm. Dodaqlarndan dmyn tbssmn, yanaqlarnda irin kkliklr ml gtirn qmzlri tamamlayrd. Ona satamaqdan d hzz alrdm: - Sni sevirm Sevil demk ox uzun alnr, icaz ver bir dflik S deyim qurtarsn getsin. Mn S deynd, sn n demk istdiyimi baa d. O da sbilir: - Mn S demk lazm deyil! Bidb sslnir. Ondansa he n dem. Bildin?! deyir, sonra da z qhqh il glrd. Sevgiliml fxr edirdim. Qaqabaql olmad, el hey gldy n xobxt idim. Salarn qsa ksdirirdi, mn d hr df ona uzunsal qzlar daha ox byndiyimi deyib iliirdim. - Salarn uzatsan, blk sn evlnmyi tklif edrm. - Evliliyimiz bu rt baldsa, onda ox gzlyrsn. Evlilik shbtlrinin yersiz olduunu ikimiz d bilirdik. Ail planlar qurmaq n hl ox tez idi. kimiz d nc kursda oxuyurduq. Sevil atasn, mns anam erkn yalarda itirmidik. O da ailnin birc vlad idi, mn d. Odur ki, ikimizin d valideynlri vladlarnn izdivacn arzulayrdlar. Dzdr, Sevilin anas hl ox gnc olduundan, qznn mzun olmasn gzly d bilrdi. Mnim atam is hm yal, hm d kr xstsiydi. Dayanmadan nvdn, glindn danb, mni sbildirmk n sevimli muliyyti olmudu. Atam ox istyirdim, amma universitet daxil olandan sonra, artq z bildiyim kimi yaayacama, onun gstrilri il oturub durmayacama qrar vermidim. zm verdiyim sz atamla da blmdm. Kii hmiki kimi, mn trs-trs baxb zn televizora evirmidi. Bu is, o demk idi ki, sonra shbt edrik, indi is mnim dnmk, z lehim arqumentlr fikirlmk n zamana ehtiyacm var. Mn d ac-ac glb, qapn rpb xmdm evdn. ki hft olard Zaqataladan isti, boanaql, ss-kyl, tor-tozlu Bakya qaytmdq. Fvvarlr meydannda, zmz srin kafelrin birin yenic vermidik ki, Torul zng vurub bizi Anadolu restoranna am yemyin dvt etmk istdiyini bildirdi. - Sni Zmrdl tan edcm. Qzlar da bir-birini tansnlar. - la fikirdi, - dedim. Telefonu qraa tutub Sevil: - Torul bizi restorana dvt edir. Zmrdl tan etmk istyir. Sevil glmsnb razlq bildirdi. - Axam ned? sorudum. Xttin obiri banda Torul iki- saniy trddd edib dillndi: - Yeddid. Problem yoxdu ki? - Yox, yox. Biz uyun vaxtd. Axam grrik. - Oldu. Sevil salam de. Axama qdr vaxt ldrmliydik. Azrbaycan kinoteatrnda gndz seanslarnn birin bilet aldq. Film bizi maraqlandrmrd. Gnclik nnsin sadiq qalaraq arxa sralarn birind ylib film boyu pmdk. Htta o gn ilk df ndazni ab Sevilin dlrin toxunmudum. Mqavimt gstrmmyi mni ruhlandrmd. yilib mm gilsini pmdm. Vulqarlqla srhdln bir xi-xi qopmudu dodaqlarndan. Tez geri kilib qabaqda oturan -be adamn biz trf baxb baxmadn yoxlamdm. He ksin biziml ii yox idi. - Niy gldn? sorudum plt il. - Qdm gldi. - yrsn yax olar. - Dorudan? qalarn atb baxmd mn iv il. - Yz faiz. - Yax. Amma an xartma. Zaqatalada mni rkk-rkk prdn. Sevimyimiz kinoteatra qalb?

46

- Orda btn gzlr stmzdydi ax. - He vecim d deyildi. Birinci addm sndn gzlyirdim. Sn is... Dodaqlarna yapb szn yarda ksdim. Onun vanil taml dili damamda gzidikc, huumu itirmkdn qorxurdum. O anda, Sevili kiilik altiml tan etmk, lini qaldrb qabaran qasma qoymaq kedi almdan. Amma hl tezdir dnb, bu fikirdn danmdm. Kinodan xb bulvarda veyllnmy qrar vermidik. Dondurma yemi, qaaylara bublik qrntlar atmdq. Nhayt, saatlar yeddini gstrnd, Malakan bann yanndak Anadolu restoranna tlsmidik. Torulla sevgilisi artq bizi gzlyirdilr. Qzn qabandak bo fincan v yarya qdr yeyilmi keks, onlarn bizdn xeyli vvl bura glmlrindn xbr verirdi. Szn dz, Torul mn bir qzla tan olduunu deynd, onun da Torul qdr sakit, mlayim, glrz olduunu dnm, beynimd Skandinav msumluu olan, hlim tbitli gnc bir qz obraz canlandrmdm. Ndns mnim tsvvrmdki Zmrd dananda qzarmalyd. Ola bilsin mhz bu rtlnmilik, onu grdym anda, zehnimd qurduum btn konstruksiyalarn darmadan olmasna gtirib xarmd. Yekxana, zndn mtbeh adamlara xas kinayli, istehzal nzrlrl biz baxan, stlik fiziki chtdn eybcr bu varl grnd sarslmdm. - Axamnz xeyir, - tinlik dillndim. - Axamn xeyir! Xo gldin. Torul ayaa qalxd. Qucaqladq. Tan olun Zmrd, - dey o, biz sevgilisini tqdim etdi. Stula yayxanm Zmrd tnblc salam deyib, oturduu yerdn limi, sonra da Sevilin lini sxd. He yadmdan xmaz, vvl iki dqiqy yaxn davam edn skut kmd masaya. Sonra Sevil kinoteatrda baxdmz filmdn shbt amaq istmidi, amma kinonu dz-mlli xatrlamadna gr, mvzunu dyimli olmu, bulvarda yeni quradrlan karusellrdn danmd. Siftindn, onun da okda olduu anlalrd. Yava-yava baa drdm hr eyi - Torulun son gnlrd keirdiyi metamorfozun, danan zaman fikrinin haralardasa uzaqlarda dolamasnn, htta qiymtlrinin aa dmsinin sbblri indi aydn olurdu mn. Glndn danna qdr, hr eyi il saxta olan bu qz, onu caynaqlarna keirmidi. Bunu anlamaqdan tr, Torulun gzlrin baxmaq kifayt edirdi. Zmrdn gzlri is drin, inthasz mnadan xbr verirdi. Bu drinlik tqdir edilsi, sahibin rf gtirn bir drinlik deyildi. Bu mmandan d drin gzlr - srlrin srarn znd gizldn qap-qara enerji yuvas; bu corafiyada, htta uzaq Misird yaanm qorxulu hvalatlarn, qaranlq cinaytlrin, qddarlqlarn, qann v hrisliyin; kpgirn qarlarn n iddtli, almas nammkn cadularnn mlumat mrkzi idi. Bu srmli, Tutanxamon gzlrdn namrdlik, rfsizlik fqrrd v sanki bu qara magiya, lli-yz metr radiusdak hr ksi ruhdan salr, sstldirirdi. yriburun, sin smy nsin atacaq qdr qabaran bu qanca, enerji vampirin r qvvlrin rman etdiyi butann tsir gc mnim d, Sevilin d hyat eqimizi, sabaha olan midlrimizi param-para edirdi. Azn hr adnda trafa funt ilyn, Fyyum portretlrindki tsvirlr bnzr bu ifrit, deysn Sevill mnim keirdiyimiz diskomfortu da sezmi v zrimizd ald qlby sevinmidi. Torul is... O, he nyin frqind deyildi. Gylrd uurdu, daha dorusu quyunun dibind apalayrd. Onu valeh edn gzlrd msumluun, qadna xas ltaqlq iartlarnn atmadn grmyck qdr kor olmudu. ksin, Torul bu gzlrd, rqqaslr xas saxta tbssmd mna grrd, iq grrd. Nkr kimi oturmudu onun qarsnda. Zmrdn n alasmaz tlb v arzularn yerin yetirmy, alalmaa, diz st srnmy hr an hazr bir da il baxrd onun ilan gzlrin. - Zaqatala nec kedi? Torul, yaranm susqunluu pozmaq n sorudu. ndi biz onun bu mnasz sualna n cavab verk? Sevil zm baxd. O andaca Zaqatalann srinliyi yadma dd, fikirldim ki, mmnuniyytl qaardm bu tozlu, zhrli Bakdan. Xoruz banlar il bir anlq pozulan skunti, sonra da kndin kn sakitliyi xatrladm. Sbh-tezdn hyt-bacasnda elnmy balayan kndlilr, bu iyrnc Zmrddn min df maraql, mnal adamlardr. - i nec keck? dedim. Biz z almimizdydik. Sevilin tlb yoldalar o qdr maraqszdrlar ki... Sevil glb, nifrtl bizi szn Zmrd baxd v dedi: - H, olanlar ancaq kabab fikirlirdilr, qzlar da Muradla mnim qeybtimi qrrdlar. - Bir yandan onlar da qnamal deyil. Olanlar deyirm. Baqa n haqda fikirlsinlr? dedim. - Azrbaycanllar istiraht gednd gzmk, tbitin gzlliyin tamaa etmk n getmirlr ki. Beyinlrind ancaq kababd, araqd. Zmrd dlrini sdirrk kks trd, darxdn nmayi etdirircsin nsini ovcuna qoyub Torula baxd. - Murad, snin szn qvvt, o gn professor Hsn Quliyevin kitabn oxuyurdum, el txminn snin dediyin mvzuya aid bir hiss varyd orda. Sevil dedi v gzlnilmdn Zmrd baxb, - Siz professor Hsn Quliyevi oxumusunuz? sorudu. Zmrd bir daha dlrini silklyib kks trd, gzlrini szrk zn Sevil evirdi. Kirpiklrini saniyd sksn, blk d yz df titrd bilirdi. Boazndan yox, hardasa qarnndan, ya da gbyindn yksln bouq tembrl: - Yox! Oxumamam! stl dedi. Adtn bel ss tonu il, kasb tlbnin, ya da mzuniyyt xm sgrin sevimk tklifin qtiyytl etiraz edn, htta bel bir tklifl z-z qalma zlrin thqir biln bahal qhblr danrlar.

47

- A, dorudan!? Nahaq yer. Professor yazr ki, normal insan tbitin qoynunda bir anlq da olsa romantiklmlidir, tamam ayr eylr bard fikirlmlidir, yni ba istiraht qarmaldr. Amma azrbaycanl tbit dn kimi, hmin andaca beynind arxetipik istiraht obraz canlanr, zn kababa hazrlayr, tbit is el-bel... istirahtin anturajna, n bilim, fonuna evrilir. Torul alt dodan eyny-eyny gah mn, gah Sevil baxrd. Hqiqtn d anlalmaz situasiya yaranmd bizi sevgilisi il tan etmk n bura dvt edn Torula tbitin qoynunda zn nec aparmal mvzusunda leksiya oxumaa balamdq. Daha dorusu Torula yox, Zmrd. Dzdr, Sevill mnim bu tip qzlardan acmz glirdi, onlar tez-tez laa qoyub glrdk, amma bu gn Sevil gzldiyimdn d aqressiv aparrd zn. O, professordan sitat gtirmy davam etdi: - Hsn Quliyev onu da yazr ki, masir azrbaycanllar biz mlum olmayan sbbdn tbit qar tamamil laqeyddirlr, bigandirlr. Dz deyir d, yox? Azrbaycanllarn nnvi hyat trzind hanssa mutasiya ba verib, nticd d mentalln tbitl mnvi simbiozu pozulub, yaay mhitin qar cazib hissi onlarda lb... Tanlq mrasimi alnmam, mclis poxa dnmd.

***

Anadolu restorannda grmyimizin stndn yarm il yaxn vaxt trd. Torulla artq dz-mlli gr d bilmirdik. Drslrdn sonra ATU-nun qarsnda saxlayan 10 ZM 555 nmr nianl, Lexus markal qara sedan, qaplarn ab Torulu udur v yksk srtl oradan uzaqlard. Bir zamanlarn n, hyat eqi il dolu, dost mclislrinin vzolunmaz sevimlisi Torulun trafnda, indi birc adam da qalmamd. O gnlrd Sevill grlrimiz intensivldiyi v atamn xstliyi iddtlndiyi n, Torulla aramzda yaranan msaf bir o qdr d gzm grnmrd. Yen d ona zng vurmaq n arada vaxt tapr; kemi gnlrd olduu kimi piv imy, bilyard oynamaa dvt edirdim. Bu dvtlrimin onda doqquzuna verdiyi yox cavablar aramzda myyn soyuqluq yaratsa da, illrdir davam edn dostluumuzu bitirmy tlsmirdim. Hamdan frqli olaraq yaranm vziyytin mvqqti olduunu dnr, Torulun bir gn mtlq bsirtinin alacana mid bslyirdim. Zmrd birc df grnlrin is onun enerji vampirliyindn, eybcrliyindn danmaa balamas, Torul v sevgilisi trafnda dedi-qodularn oxalmas mn pis edirdi. Dostumun tssbn kdiyimdn, universitetd ediln qeybtlr, phaplara etiraz bildirib, bir-iki nfrl az qalsn lbyaxaya xmdm. Amma Torulun valideynlri il dava ed bilmzdim. Anasnn zngi mni qfil yaxalamd. O snada Sevill seviirdik. - Olum, siz yaxn dostsunuz. Al qoy onun bana. Bu uaq lap zn itirib ax. Gecsi gndz qalmayb. Qapanr otana, xmr ordan. Saatlarla telefonla danr, qqrr, alayr. O qz kimdi ax ay bala? Tanyrsan? Eitmim rqqasdi. -... - Torul elsin vurulan olan deyil ax. Grdm o gn ciyri yanm. Glmidi mhly. Hyasz kpk qz. Torulun dalnca manla glmidi. Tsvvr edirsn? Biz grmk kii qz dalnca manla glr. Bunun he abr, hyas yoxdu? - ... - Siftindn zhrimar yar. Ny oxayr o ay Murad? - Zvqlr mxtlifdir xala. N etmk olar? Mntiqim deyir ki, rnglr v zvqlr mbahis predmeti ola bilmz. ryim is... shbt hqiqtn d zvqdn gedirs, lbtt beldir. Razlamamaq mmkn deyil. Amma mn, bu prinsipi Torula n qdr aid etmk istsm, bir o qdr xlmazla drm. Ax bu situasiyada zvqdn yox, yalnz korluqdan shbt ged bilr. Bli, bu zvqszlk d deyil korluqdur. Bizim mumi tanlarmz arasnda Zmrd bynn birc nfrin olmamas, onu Torula yaradrmamas - mni tin vziyyt salrd, nki problemin mnd olduunu, qza qar qrz bsldiyimi istisna edirdi. Szn dz, hr ksin nifrt etdiyini sevmyi, hamnn baa ddyn baa dmmyi bacarmaq da qhrmanlqdr bir nv. Lap Daniel De Fonun dediyi kimi Hr ks yanlr, bir mn hqiqti bilirm demk ox tindir. Bs bu dorudan da beldirs, o zaman n etmli? Torul n byk mnada he ks v he n mvcud deyildi artq. Hr ey qar laqeyd, htta kinayli olmudu. Hr ksdn aralanm, zn qapanmd. Mniml dostluunun davam etmsinin sbbi is, srf onu olduu kimi qbul etmyim, Zmrd bard sz dnd is susmam idi. Ona btn ltaqlqlarn, yerli-yersiz coman, n adi szm, tklifim, xahiim qar sbi reaksiya gstrmsini balamaa hazr idim - tki bu rkbulandrc, zavall grkmli Torul getsin, yenidn vvlki smimi, cana yaxn dostum qaytsn. Ayaqst, be-onun dqiqlik shbtlrimizin mvzusu ya birbaa, ya da dolayl olaraq Zmrd olurdu. Gzlri ildayaraq glck qaynatasndan, qaynanasndan, htta baldzndan bel danrd. Qaynanamn ad gnn n alm grsn? Qaynatam Range Rover alb. Ona aarlq hdiyy etmk istyirm. Yax, bahal aarlqlar harda satlr?

48

Baldzm skripka drsin gedir. Blk skripka balaym ona? Dnn Zmrdl 1033-2 getmidik. Zlfiyy Xanbabayeva da glmidi. N yalan deyim - bel anlarda Torulu tpiyimin altna salmaq, zidirmk, bomaq istyirdim. Sonra gn gldi daladlar, uzun mddt grmdilr. Hadisnin nec ba verdiyini z danmd mn. Hft sonu z ba evin dvt edib ryini amd. - Xahi eldim ki, rqsi atsn. vvl he olmasa Nadirl rqs edirdi. Nadiri tanyram dey bir sz demirdim. Soyuducudan xard qarpz, pendiri masann stn qoyub ban qaldrd. Gz-gz gldik. - ndi d bir rusla rqs etmy balayb. Xoum glmdi gddn. Dedim rqs etmyini istmirm. Zmrd d Zmrd deyrlr. Torulun ultimativ tlbini eidn kimi qzn beyni nb, zndn xb. Azna glni deyib ona. Sonra da Lexus-un qazna basb gzdn itib. vvl bilmdim n deyim. Nitqim tutulmudu. slind oxdandr bu an gzlyirdim. Torulun bir gn mtlq ikaytlncyini bilirdim. Mn d Zmrd bard n dnrms deyckdim, onu ayltmaa alacaqdm. Di gl ki, o an yetind, zm itirdim. Sayqlamaa baladm. - i fikir verm. Dzlr. sbi olub. lahi, bu axmaq szlri mnmi danram? He tsllinin yeridirmi? Hqiqti demk vaxt glib atmaybm? Yoxsa xeyirxah dost obraz yaratmaa alram? Torul qarpz dilimly-dilimly qulaq asr, bh il, gzucu baxrd mn. - Dorudan bel dnrsn? Zmrddn zhln getdiyini bilirm. Hamnn ondan zhlsi gedir. Snin d, anamn da, atamn da. El ona gr gtirmir d, bizimki. ttiham o qdr glnc idi ki, bam bulamaqla kifaytlndim. - Gl bu shbti bitirk Torul. Sfehlyirsn. Dostumun gzlrini amaq n lim dn frst, belc balq kimi srb getmidi limdn. Boz gnlr balamd Torulun hyatnda. Depressiyal gnlr. Hr shr zn maska taxb universitet glir, khn dost-tan il mnasibtlrini brpa etmy alrd. Zmrdn siri olduunu z d bilirdi artq. Bilir v bu sartdn qurtarman yollarn axtarrd. Zmrdn hqartli tbssmn grmk, davtli ssini, cansxc mzmmtlrini eitmk onu prian edirdi. Geyim trzini, sa dzmn dyimk d gldi alna bir ara. Salarm boyatmaq istyirm. Sra taxsam mn yaraar? zn bilrsn demidim. Amma csart etmdi buna. Baa dlmmkdn, qnaq obyekti olmaqdan qorxdu. Cilddn cild girrk bu hyatda yerini, mvqeyini tapmaa can atrd. Bir gn n, bir gn melanxolik, bir gn qzbli, bir gn fdakar olurdu. zn olduundan da laqeyd, qaysz, htta qddar gstrmk chdlri mni sbildirs d, ona tzyiq etmk istmirdim. Hr shr gzgd he n ifad etmyn, bombo gzlr grmy artq vrdi etmidi. Dostlarla pivxanaya yanda rkdn gldy d olurdu, halbuki qanl gz yalarnn barndan fqrmaa hazr olduunu yax bilirdim. Rahatln, xobxtliyin, sevginin olmad bir dnya qurmudu z n. Damdar dnya. Bu dnyada he Zmrd d yer yox idi slind. Bu dnyada yalnz Torulun z v beynini dolduran qmli dnclr vard. Bir df dostluun, sevginin lazmszlndan sz salmd. Hr ey bodur. Dostluq ndi? Sevgi ndi? Tnhalqdan gzl he n yoxdur. Haqlsan demidim ona. Mbahis etmy hvsim yox idi o gn. Sonrak gnlrd d hvsim olmad. Bir gn mtlq gzlri alacaq dey, mcz gzlyirdim. Torulun gzlri is almrd. ksin, Zmrdl mnasibtlrind bir addm gerid olduuna gr mndn, tlb yoldalarndan, ailsindn bir addm nd olmaq, zn tsdiq etmk istyi ba qaldrmd onda. Bilmdiyi, ba xmad mvzularda tez-tez mbahis edir, mn bada olmaqla, hr ksin qann qaraldrd. Ham da mnim qdr tolerant ola bilmirdi tssf ki. Onun ltaqlqlarna, yekbalna dzmyib srt cavab vern yoldalarmzla yumruq, tpik hddin atan mbahislri bitirmk, araya girib trflri sakitldirmk d mn drd. Mdrikliy iddial olmudu. Mni szn yarsndan anlamas il fxr edir, bu istedad il bir addm nd olduuna inanrd. Bel anlarda xobxt, rahatlam grnrd. Murad, sn danmasan da olar. Onsuzda bilirm n deycksn. mumiyytl hr ey maraqsz olub ee. nsanlar n qdr clz, mnaszdrlar. Zmrdl yen grmy balamdlar. Mesaj dalnca mesaj, zng dalnca zng v hr mesajdan, zngdn sonra zhr tuluuna evriln Torula dzmk zrurti. Qribdir - mhariblr edn, qaydasz dylr xan, zllrini

Bakda diskoteka ad.

49

iirdib qulaqlar, dillri, htta xayalar il manlar yerindn trpdn bazburtlu kiilrin, phlvanlarn qadn qarsnda diz kmlri, srnmlri tbitin n byk daltsizliyi deyilmi? Olmaya tbitdki tarazlq buna deyirlr? Tlb yoldamz fqann ad gnnd, Zmrd nmayikaran ayaa srayb, Torula olmazn hqartlr yadrb mclisi trk ednd, biz n ba verdiyini, onun n sbb bu cr dbsizlik etdiyini baa dmsk d, bu hrktdn sonra Torulun sbrinin daacana, onunla birdflik zlcyin inanmdq. Torulu depressiyadan xarmaq n bir ay dridn qabqdan xdm. Baqalar n gl obyektin evrilmidi dostum. Ona yaz glnlr d vard. Amma he ksin ryi mnim qdr yanmrd ona. lbtt anasndan baqa. Murad, olum, bu ifrit yen neynyib uaa? Bu n drddi dmk ay bala! Tz-tz Torulun zndn dmyn arl, acl ifaddn sr qalmamd artq. Boluq hissi, ar hissin qalib glmidi. Hyata kskn dostum qlbindki, zndki boluu mhartl gizltdiyini sanrd. Onunla bir df drdlmy chd etsm d, Mni he ks baa d bilmz demidi. O cmldn sn. ncimmidim bu szndn. Htta niyytinin bil-bil xtrim dymk, mni zmk olduunu bilsm d incimmidim. Bir gn d, qrib etiraf il mat qoymudu mni. - Mn ox qorxaq adamam Murad. - Blk iradsizsn? Bulu gzlrindki arn grmy ryim tab gtirmirdi. Ban aa salb: - Eyni ey deyilmi? sorudu. - Konkret ns demk tindir. Amma dqiq bilirm ki, hr ey snin linddir v hl ki, gec deyil... - Yax. Bsdir. Mvqqti ayrlq gnlri balad n, Torul tez-tez biziml vaxt keirirdi. Sevill mn dandmz glmli hvalatlarla, mzli shbtlrl onu gldrmy, fikrini datmaa alrdq. Halbuki sabah onunla aras dzlnd, yen bir-birimiz n yad olacamz Sevil d, mn d dqiq bilirdik. O hikk, o xlt ki, Zmrdd var, sla mnasibtlrimiz, dostluumuza raz olmayacaqd. Sevimli mkanmz olan Yal kafed oturmuuq. Torul qalxb tualet gedn kimi, Sevil ay qan yer qoyub ban bulad: - O qzn ondan n istdiyini baa dmrm. N n bel zlm edir? Deysn he z d bilmir. - Nec yni bilmir. ox yax bilir. - z d fikir ver. Hr ks ona nifrt els d, Torul bundan bir qram da narahat olmur. Bir nfr qrzli olar, iki nfr qrzli olar, ana qrzli olar, ata qrzli olar. Ham da qrzli ola bilmz ax! - Az qalb. Geci-tezi var. Baa dck hr eyi. Baa dckmi? Onun indi birc drdi var man. Zmrdn altndak Lexus Torulu dli edir, qsqandrr. Dediyin gr atasn divara diryib ki, mn tcili man al. Zavall - el bilir ki, man olsa Zmrdl eyni sosial statusa ykslib, onunla brabr hquqlu olacaq.

***

llr keib artq. Zarafat deyil dz yeddi il. Biz Sevill ail qurduq. Atam dfn etdik. Oul sahibi olduq. Boandq. Sonra Rnan daxil etdim mrm. Olum mktb getdi. Torul is hl d Zmrdn dalnca srnr. ndiy qdr lli df ayrlb, lli df barblar. Btn ayrlqlarn v barmalarn tbbskar da lbtt ki, odur Zmrd. Torul is onunla arasndak problemlrin kkn baqa yerlrd axtarr: - Mane olurlar biz, ona gr he n alnmr. Problemi znd, bu qeyri-salam mnasibtd yox, baqalarnda axtarmaa balamas, dostumun ox thlkli fazaya kediyindn xbr verir. Yeddi ild birc df bel yataa girmdiklrini mn etiraf ednd is, gzlrim brldi, hdqsindn xd. - N danrsan? ndiy qdr seks olmayb aranzda? - Yox, olmayb. Blk evlnmyimiz alnmad. N n lklyim qz? Gnah snd deyil, amcnn yerini itirmi o kpgirnddir demk istsm d, zm zorla saxladm. Demli gic rqqasy he seks d lazm deyilmi. Yeddi ild birc df sevdiyi kii il yatmayan, bkartini ehtimal ediln zifaf gecsi n qoruyan qadn, birmnal olaraq ruhi xstdir. Vcudunu yox, ruhunu sikdirn mnvi qhbdir.

50

Bel qadnlarn ynindki lifik d bronjilet kimi olur v onu amaq n, Qordi dynn qlnc il aan sgndr Zlqrneyndn ibrt gtrmk lazmdr. Hndr topuqlu ayaqqablar il Torulun ryinin banda cvlan edn bdi bakir Zmrd, z eytani rqslri n dorudan da lkemz meydana tapmd.

51

F-Club

- N gndsn? Sa-saqqal basb sni. - zn nm skamyaya buraxb, ayan aya stn artd. - H? Noolub yen? Gmilrin batb? - Gln kimi adam sancma deyib, yorun halda zn baxdm. Siqareti smrb gzlrini qyd: - He xouma glmirsn. Depressiyadasan? - Sn allah, tim rpir bu sz eidnd. Kimi dindirirsn depressiyadan danr zm turudub dedim. - Vallah dz deyirsn. Yax, onda bel deyim snd ruh dknly var, Torul bunu deyib gld. H, necdi? Azrbaycan dilind yax danram? z aramzda sasn rus dilind dandmzdan (bunun sbbi Torulun rusdilli olmasdr) Torul nadir d olsa uurlu, dzgn cml quranda, bunu xsusi qeyd edir. Trif eitmk istyir. - la danrsan hvssiz mzldandm. Torulun sifti birdn ciddildi. Siqaretdn son qullab alb yer atd, ayaqqabsnn daban il zdi. Parkn sas giri qaps trf baxb: - El burda oturacaq? Blk qalxaq? dedi. - Qalxa bilrik. - Hara gedk? - zli v bdi sual hara gedk! Hara desn, ora. - ki imk istyirsn bu gn? - Ola bilr trdddl dillndim. Amma musiqili yer olmasn, bam aryr. Ban yralad, gzlrini qyd v tez-tez dedi: - N olub ax sn? Sni bel lvay grnd sbilirm. Grsn Torula desm ki, hr bir insann bana gln v ancaq zamanla keib gedn bir bilinmzlik, qrarszlq, istksizlik dvr keirirm - n demk istdiyimi baa drmi? Msln indi mn el glir ki, kitab oxumaq, ilmk, pul qazanmaq istyirm. slind is bunlarn he birini istmirm. Hr ey hvssizm. Btn gn marixuana kmk, iki imk, zmdn getmk, all-all shbtlr etmk, tinlikl baa dln cmllr qurmaq arzusu var ryimd. n nhayt Torula demk istyirm ki, yeddi ildir sn zab kirsn, bir-iki il d mn zab ksm n olar? z d sni yandran yeddi ildir qovua bilmdiyin qadn, mn da kn is dalan ailmdir. Bam evirib halszca dedim: - Bsdi d. Mni danlamaa glmisn? Glmsdi, sifti yumald: - Yax, bala. z d dur gedk. Yax yer tanyram. Sraagn uaqlarla tapmq oran. Gnclikddi, F-Club adlanr. tatkarlqla ayaa qalxsam da, d qabama demyim, mr kimi sslndi. Park boyunca addmlayb yola xdq. Torul mann sa byrn skinin stn drmadrmd. - Ss-kyl yer deyil ki? mana oturub qapn balayanda sorudum. - Narahat olma. Musiqisiz, balaca zal var. Yen n olub? tvil yerimd qurdalandm grb sorudu. - Qaz sndrmm grsn? Torul brkdn glb man i sald: - Paranoyalarn snin axrna xacaq. Birincisi yz faiz sndrmsn. kincisi d ki, guya sndrmsn, ev mtlq partlayacaq? Gzmn ucu il profildn mni szdyn frq etdim. - Drnaqlarn uzanb, saqqal zn basb. Allah bilir mtbxd da boyda yuyulmam qab-qacaq ylb. - Bsdir! - N bsdir? Sn yarar bu gn dmk? Mni danlayrdn ki, pintiym, zm baxmram, ev baxmram, bomj hyat srrm. Bs zn n gndsn? Rna il axrnc df n vaxt grmsn?

52

Sonuncu sual, stm yadrd mzmmtlrin cavabn almamaqdan, zn sortalamaqdan tr verdiyini anladm. Taktikan dzgn semidi Rnann adn eidn kimi, Torulun deyinmsini unudub, bu suala kklndim. - ki gn vvl bir yerdydik. Nec bym? - Niy dvt etmirsn evin? Glsin bir yr-y elsin. Pncrni aa salb siqaret yandrdm: - Lazm deyil. zm ydraram. Yarya qdr endirdiyim ni, Torul yanndak dymy basb sona qdr aa sald. - k, qurtar balayarq. Salondan iy glir sonra. - Pah atonnan. N yaman man qdri biln olmusan. - Kii hrdn oturur, orasna-burasna baxr. Siqaret iyi glnd msmrn sallayr. H, deyirsn zn ydracaqsan evi? - H, zm ydracam. - N vaxt? Dvnin quyruu yer dynd? Tccb v heyranlqla zm ona evirdim. ltdiyi zrbi-msl gr xeyli qrurlu grnr, bic-bic glrd. - Necdi? Babamdan eitmim dnn. ndi d yerin dd. - Maallah. Sn babanla tez-tez gr, blk dilini yrndin. ylc basb qrmz iqda saxlad. - N sikirm e bu dili? dedi z-gzn bzdrrk. Toruldan bu trz tfavtsz, vecsiz szlr eidnd bana bir qapaz ilidirmk keir ryimdn. Doma dil mnasibt haqda onunla bir ne df yorucu mbahislrimiz olub. Torulun da mnsub olduu rusdilli subkulturann lkd hkm srn eybcr, qeyri-insani sistemin dourduu n thlkli zmr olduunu ona dflrl izah etmy almam. Torul da rusdillilrin bu rejimin intiars, korrupsiya mexanizminin n vacib vinti olduqlarn anlayacaq qdr drrakli, urlu adamdr. Amma yen d mslni bytdym, z nifrtimd ifrata vardm, rusdillilr qiymt verrkn mbali etdiyimi deyib, hr frstd giley edir. Halbuki mn ifrata yuvarlandm dnmrm. Xalqn drdlrindn, problemlrindn, gzlntilrindn uzaq olan rusdillilr - cmiyytd polifoniyan, frqli dncni imitasiya etdiklri; mtaliy, intellekt, erudisiyaya iddial olduqlar v rusdilli olmayanlar buna inandraraq, onlarda kompleks yarada bildiklri n iyrncdirlr. lkd tyan edn cinaytlr sssiz-smirsiz tamaa etmk yolunu sediklri n idbardrlar. Rusdillilrin konformizmi mn siyast girimirm, siyast murdardr tipli ycam bir bhannin rivsin sacaq qdr clzdr. Bu bhanni llrind bayraq etmkl, onlar sl simalarn gizltdiklrini; bu arqumentl silahlanmaqla savadlarnn, intellektlrinin onlara ykldiyi msuliyytdn qurtulduqlarn sanrlar. Passionar reaksiyaya potensiallar atd halda, nyis dyimy yanamayaraq, zlrini iblis tslim ediblr. Loyallq, konstruktiv mxalift, sentrizm... Bu rkbulandrc szlri d leksikonumuza onlar, rusdillilr daxil ediblr. Bunlarn da cm halnda birc mnas var ddklik v tslimilik. Ayan aya stn arm, rusdilli olmayana yuxardan aa baxan, saitlri uzada-uzada Mn siyastdn uzaam deyn bu blhlrin slind nzrd tutduu budur Mn klym. Mn qorxaam. Vziyyt mni qane edir. Tki mn salamat olum. Onlar da ox gzl baa drlr ki, vtnda mvqeyi olmayan, status-kvoya tslim olan, hakim dairlrin hndvrind frlanan adam, istrs yz df intellektual olsun belsinin sivil, demokratik cmiyytlrd zrr qdr dyri yoxdur. Rejimin ziddin getmk bir yana, bizim rusdillilr nifrt etdiklri, az bzdklri Azrbaycan mentalln zlri n xilasedici jilet bilib, ham bir nfr kimi Padaha qeydsiz rtsiz itat dsturuna ml edirlr. Politologiya terminologiyasnn arxasna snaraq all cmllr qurmaqla, ktllri hr eyin yax olduuna, hakimiyytin alternativsizliyin inandrmaa alan rusdillilrin nzrind, sistem mxalif olan, meydanlara xan, syan edn azrbaycandilli gnclik ukadr, htta lahzrt kralian bynmdiyin gr - xaindir. - Siz rusdillilri Sddamn turusunda yandrmaq lazmdr. Adam olan deyilsiniz dedim. Klsiniz ki, kl! Torul nr-nr edrk, ban yralad: - Etiraz! syan! Azadlq! Bsdir sn allah. - Anlamadm, xouna glmyn ndi? - Azrbaycanda ictimai fikirdn danmaq absurddur, baa drsn? - Absurddur. Haqlsan. - ctimai rydir, vtnda mvqeyidir - bunlar kapitalist cmiyytlr xas olan, bizim kimi natural tsrrfatla idar olunan feodal beyinli mxluqlarda grlmyn hadisdir. Odur ki, Azrbaycanda sistemdn d, sistem mxaliftdn d danmaq yersizdir. Xalqn, milltin olmad yerd is, onun dilindn shbt ged bilmz. Siqaretin ktyn sbl pncrdn vyldadb:

53

- Dz deyirsn. Bu dil, dorudan da snin nyin lazmdr? dedim v kresloya yaslanb gzlrimi yola dikdim.

***

Dzdr, rusdillilr arasndan - mumi qaydalar pozmayan istisnalar da xr arada-bir. Msln, Elmar Hseynov kimi istisnalar. Qnir Millini Mariya Antuanettaya oxatd n qtl yetiriln Monitor jurnalnn ba redaktoru. O mum gecni bu gn yaanm kimi xatrlayram. 2 il vvl, mart aynn 2-si, yaad binann pillknlrind killer 8 gll sxmd onun bdnin. Bu, Masir Mariya Antuanetta adl mqaly gr v baqalarna grk olsun dey jurnalist veriln, Azrbaycanla birlikd dnyan da silklyn amansz cza idi. Ertsi gn insan seli yola salrd onu son istirahtgahna. Elmarn tabutu, iyinlrd Yasamal qbiristanlna zrd. Qbiristanlqda ba vernlri anlamaa, drk etmy alsam da, prostrasiya vziyytind olduumdan, urum yalnz bulanq qbir dalarna iliir, tanmadm insanlarn adlarn v lm tarixlrini oxuyurdum. Sonra grdm ki, mzarla glnlrin zlri grnmr, ham ban aa endirib, bzb qalb. Daha bilmdim drddn, yoxsa sazaqdan yiliblr. Bahar qn qalqlarna yenic ncam qlrd dey, hl soyuq v klkli idi hava. Bu qdr adam bir yerd oxdand grmrdm. Elmar bu insanlarn ksriyytini tanmrd he. Amma ham onu tanyrd. Snan o gn demidi ki, Elmarn lm d hyat kimi performansl oldu. Dorudan da, n gzl lmd onun lm! lind, iki yal oluna ald meyvli yourtla pillknlri qalxan v stn gll seli tkln ata, qana bulad yourtu brk-brk tutub, arya mqavimt gstrrk pillknlri qalxmaa davam edir. Divarlar al qana boyayaraq mnzilin atb qapn dyr v yxlr sevdiklrinin qollarna, Buyurun, mn glmim dey. Maraqldr, grsn onun qatili, Elmarn lindki yourtu, cannn paras olan vladna ald bu quruluq sovqat grmdm? ki ildir ki, yoxdur biziml Elmar. Onu ldrmkl, etiraz etmyin sonu budur mesajn vern rejimin acna, hl d xobxt glcyin v al fqlrin srxoedici midlri il yaayan insanlar var bu lkd. Ka ki, lmn bdi hyatn balancm yoxsa hr eyin sonumu olduunu dqiq bilsydik. N qdr csur olsaq da, bdi yoxolma qorxudur bizi. lm adlanan tragik sonu beynimiz qbul etmk istmir. Fiziki yoxolma il bara bilmirik. Halbuki vcudun srhdlrini amaq, hyat adlanan dar v snk geometriyann fvqn ykslmk, sonsuzlua prvazlanmaq, srf lm grmk, onunla tmas etmk, onu kf etmk n byk bir mchula doru yola xmaq deyilmi sl qhrmanlq, sl ehtiras? - atmq. Eidirsn?! Heey! Diksinib zm Torula evirdim. - Ndi? N qqrrsan? - Deyirm atmq Torul ba il doqquz mrtbli binann altndak gy rngli, neon lvhy iar elyib, - Burad dedi v man hndr inar aacnn altnda saxlayb motoru sndrd.

54

Rnann yataq ota

Ndir sevgi? Lzztini nd, nec duymaq olar? Sevn insan mstsnaln, vhdtini inkar edib, z il bahm, sevdiyini d hyatn mrkzin qoyursa, demli bunun n ciddi sbblri olmaldr, el deyilmi? zmz sevmyn qdr, bunu baa dmrk. Mhbbt mvzulu gzya bol kinolara, irin romanlara indilrd trivial deyib dodaq bzmk, istehza etmk dbd olsa da, hr birimiz bu trivialln siri olmamq bym? Byr st uzanm Rna, gicgahn sa linin ovcuna qoyub dirsklndi. Sevindn sonra bu pozan alb, mn yuxardan tamaa etmkdn xou glir. Mn is tavana baxr, arada bir zm ona evirib danram. Olur ki, ox tsirli bir sz deynd yilib burnumdan pr. - oxdandr bu qdr immidin. - H. - Srxo olanda sevimyindn yoxdu. - Dorudan? Srxo olanda he zm bilirm ki, neynirm? Qfildn sol li il xayalarm ynglc sxd: - Demli he zn d bilmirsn nec seviirsn? H?! - Aaah. Bir az da sxsan, mumiyytl sevim qabiliyytimi itircm. Rna bllur ssi il glb dodaqlarn dodaqlarma qondurdu. - Onda bu geclik bsindir. Sn cza verirm. - Mnim ahzadm nec d mrhmtsizdir. Qarnma apalaq vurub nazlana-nazlana: - Sn lsn! dedi. Mndn mrhmtlisini hardan tapacaqsan? Evin yen it kknddi, h? Drin of kib gzlrimi yumdum: - Sn d Torul oldun mnim n? l kin d mndn. Sizin iiniz gcnz yoxdu? Eviml n iiniz var? Rna barmaqlar il sol gzmn qapan aralad. - Yqin siovullar evini basb. - cb elyiblr dedim. Onsuzda yemy he n yoxdu evd. He kil d qalmayb. oxmrtbli binamzda siovullar zirzmidn ta sonuncu mrtby qdr manesiz qalxb dr, frst tapanda mnzillr yr, tapmayanda is kvrk beton divarlar gmirib evlr girirlr. tn yay Snanla v Azadlq radiosunun mxbiri Cavidl Batumiy bir hftlik dinclmy getmidik. Bakya qaydanda siovul, ya da siovullarn mnzilimin mlli-bal altn stn gtirdiklrin ahid olmudum. Gmiricilr bir ne yerindn televizorun kabelini, ap-apmn sol taynn burnunu, mtbxdki ii bo rk qabnn qran, htta komodun stndki atamn kilinin olduu rivni didik-didik elmidilr. Atamn taxta rivli fotosunun siovullarn qzbin tu glmsi, indiy qdr dostlarm arasnda n mrt mvzudur. Ayda az bir df rhmtliyin siovullara yem olmu fotosundan danb, hallar pislndk glrlr. Bel baxanda, gnah onlarda deyil. Dilimi dinc saxlasaydm bu shbtdn he kimin xbri olmayacaqd. ndi is hadisni zm yada salmdm. Rna qeyri-ixtiyari gld v birdn ciddilib dedi: - Bsdi! Gic-gic danma. Salarn sallayb zn zm yaxnladrdm. st dodan ynglc dildim. - i, kii yqin o dnyada kef elyir. kilinin siovullarn yemsi, dnyada ne adama qismt olub e? - Bsdi dedim sn! Aaaa! N allahsz adamsan! - Hm allahsz, hm peymbrsiz, hm imansz - snyib azm marldatdm. Rna dodaqlarn bir-birin sxb, gzlri glrk baxrd mn. - Torul he bir saat da oturmad deyirsn? Bam yraladm: - Yox. Hrmiz iki tekila imidik ki, zng gldi. vvl bayra xb on be dqiq dand. Sonra da qaydb dedi ki, getmliym. ox prt olmudu. Mni kluba z dvt elmidi dey xcalt kirdi. Mn d aca ddm. Ondan sonra saat yarm da oturub, be tekilan tk idim.

55

O an xatrladm yen - telefonuna gln zngi, displeyd onun adn grn kimi sndrb nmrni tzdn ymasn, tlm-tlsik bayra qamasn. Sevgililri il telefonla danan adamlar iki kateqoriyaya blnr shbtin mzmununu gizltmy ehtiyac duymadan, sevdiyi insana canm, zizim, hyatm, dovanm tipli nvazili szlrl mracit etmkdn kinmynlr v baqalarnn yannda qadnla, qzla danma ayb sayaraq, llrind telefon, uzaqlara qaanlar. - O, gedirm deynd, sn n dedin? - N deycm? Dedim olan eydir, get, narahat olma. Rna gzlrini qyb sbi halda bamn zrindn pncry baxd. - Axrna xacaq bu qz onun sonra tzdn gz-gz gldik, - Bs sn ona he n demirsn? - Bilmirsn ki, bu adamla danmaq mmkn deyil? Natavan sn demyib? Torulun bacs Natavan, Rnann yaxn rfiqsidir. - Ola bilsin bacs, htta ninki bacs - atas, anas il d danmaq istmir. Bs sn? Yaxn dost deyilsiz? Drdlmirsiz? - z danmaq istynd qulaq asram, amma blmk istmirs, mcbur etmycm ki! Onsuzda zab kir. - zab kirs blsn d. - Deyir ki, he ks onu baa dmr, d d bilmz. - Sn d? - H, mn d. Rna ovcuna yaslad ban bulad: - Dht. Sni he tanmrm. - slind yax tanyr. Zarafat deyil, on il yaxndr dostluq edirik. Bu on ilin yeddi ilini Zmrdldi. Daha danlas, deyilsi bir sz qalmayb, baa drsn? - Qribdir. Anamzdan, atamzdan, vladlarmzdan frqli olaraq dostlarmz, sevgililrimizi zmz seirik. He ks zorla biz demir ki, filanksl dost ol, filanksi sev. Amma dostluq da, mhbbt d birtrfli olanda, insana nec d ar glir. Dz demirm? - Yen baladn filosoflua? Rna glb ban yasta atd. Gzlrini mnim kimi tavana dikdi. - Sn demirdin ki, filosofluq shbtini bu qdr ucuzladrmaq olmaz? - Deyirdim. - Hqiqi dostluq ancaq kiilr arasnda olur deyn d sn idin. - lbtt. - Bs n oldu? Qalxb oturdum. Kryimi divara yaslayb bir siqaret yandrdm. - ndi Torul drdlmyi xolamr, qapaldr dey dost saylmrq? - N bilim. Rna dodaqlarn bzd. Bs biz? Sual anlamadm. Tstn yana flyib Rnaya baxdm: - N biz? - Biz bir-birimizi baa drk? - Eeeh. Sn allah ar shbtlr elm. kinin tsiri tmiz qad. Rna qfildn yataqdan db penuarn ynin atd. - ncidin mndn? yazq sift alb sorudum. - Yox i. Kofe hazrlamaa gedirm. rsn? - Hl soruursan? Niy imirm. Salarna tumar k-k yataq otandan xmasna tamaa edrkn xobxt olduumu, ndilrimin yersiz olduunu dndm. Nyim atmr ax? im, brbad vziyytd olsa da zm aid evim, mktb gedn olum, sevgilim, dostlarm var. ryimi sxan, mni bu qdr ruhdan salan ndir bs? Bilirm ndir. Gn-gndn aznlaan avtoritar rejimin lkd yaratd xof atmosferi, azacq vicdan olan hr ksi narahat edir. Etmlidir. Siqareti klqabnda zib sndrdm. Hl d anlaya bilmirm - bir qadn nec bu qdr zalm,

56

qddar ola bilr! Halbuki Qnir prezident seilnd ham onun aparaca islahatlardan, korrupsiyaya son qoyulacandan, qadn fqtinin v analq instinktlrinin dvlt idarsin yalnz msbt tsir edcyindn danrd. N oldu bs? Qnir on il yaxndr ki, prezidentdir. lk is srtl uuruma yuvarlanr - korrupsiya iklnir, polis rejimi gclnir, lknin tbii srvtlri mnimsnilir, respublikaln dayaqlar sarsdlaraq monarxiya sul-idarsi qurulur. Hr ey v hr ks Qnir Millinin xidmtind ar, artq aq-akar kild insanlarn beynin yeridilir, televiziya kanallarndan mhz bu postulat tlqin olunur. Btn bunlardan sonra, normal adam bu lkd rahat, qaysz yaaya bilrmi? Zmrdl eyni xisltddir Qnir. lk basn baa dmkdn tr, Zmrd tanmaq kifaytdir. Onda bel xr ki, Zmrd Qnirdirs, Torul da xalqdr. Gl-gl bam yraladm. Mesaj gldi. Torul yazrd. Adn an, qulan bur. Bu gn tez getdiyi n zr istyir, sabah artqlamas il oturub irik deyirdi. Cavab yazmadan telefonu knara qoydum. zr istmyin ehtiyac yox idi. Mn onu baa drm. Rna haqldr Torul onun hisslrin, kdiyi zablarna nfuz etmk iqtidarnda olmadm dnmkl yanlr. Mn onu ox gzl baa drm. Baa dlmycyin inanan hr ks, slind onu baa d bilck bir insann, bir dostun hsrtinddir. Bzn bel bir insan, o andaca yannda oturub: Ax mn onu baa drm. ox yax baa drm dnr. Amma o adam da susmaqdadr. nki, onun n baa dmk, baa ddyn sbut v izah etmkdn daha rahatdr. nki, o, duyularn ifad edck klmlri tapmaqda acizdir. nki, o, zab kir. Szsz v sbutsuz baa ddy n zab kir. Hr ey yax olacaq, hr ey hl qabaqdadr, narahat olma, fikir verm demkdn, yni yola vermkdn asan n var? O an n n lazml, n tsirli sz se bilmkdir sl mhart. Lazm olan szlrin seimi, insann zamanla qazand istedaddr deyirlr. - Neynirsn burda? Gl mtbx d. Kofe hazrd. Rna qapnn rivsin syknib, maraqla mn baxrd. - Sayqlayram. Deysn poxmel balayr. - Baa dmdim. - Deyirm sayqlayrdm. Snin o szn varyd e, baa dmk filan. O bard dnrdm. - N qrara gldin? - O qrara gldim ki, biz zmz baa drk ki, baqasn da baa dk? Ya da baqas bizi baa dsn? Rna dodaqlarn bzb bir az fikirldi. - Niy el deyirsn? Hrdn olur ki, biz zmz baa dmdiyimiz halda, bizi baa dn taplr. Ac-ac glb yataqdan qalxdm. Rnann, barmaqlarmn ucunda iliib qalan pilrini geyindim. - Bu n biabrlqd e? Mnim ayama ap-ap almaq lazmdr. Gzlrini szd: - Cann xsn al gtir. Ayda, ild bir df, kefin dnd bu ev glirsn. Blk evd hr eyi ctldirim, el r-arvad kimi yaayaq? Rnan belindn tutub mhkmc barma basdm. - Sus, namrd qadn! Kiinin sz qanundu! - Sn lsn. Qapnn rivsin syknib, ehtirasla pmy baladmzda, dan yeri sklrd.

57

eyla

- Bir-iki saat iind xstn olacaq? Qapdan iri boylanan Azr, nadir hallarda hkimlrin otaqlarna ba kir. Direktor kabinetindki yumaq, hndr kreslosundan ancaq tualet getmk v arada-bir gimnastik hrktlr etmk n qalxr. Deyiln gr, xoaglmz bir mnzr il zlmkdn, z nvanna pis sz eitmkdn qorxduu n otaqlar gzmir. Ya da hkimlrl arasndak msafni amaq istmir. rk, hm d qorxaq olsa da, ona smimi, istiqanl adam demk olar. Qnir Millinin divardan asd iri portreti azym kimi, masasnn stn d, Qnirni olu Elnurla birlikd ksetdirn 10x15 lsnd qzl rivli fotosunu qoyub. rq dnyasnn diktator uaqlarnn sevimli hri olan Londonda oxuyan Elnur, yanan boynundan qucaqlad anasnn yanana yapdrb, debil glmsm il obyektiv baxr. Balasn qoynunda zizlyn Qnirnin gzlri is ndns buzlu, tbssm saxta, siftindki ifad is ndilidir. Bu fotonu masann stnd grdymd gzlrimi brldib Azr baxm, o da hr ehtimala qar lazmdr demidi. Bir yandan onu da qnamal deyil. Vergilrdn, fvqlad hallardan, shiyydn, sanitariya v epidemiologiya stansiyasndan, polisdn, sosial inkiaf nazirliyindn, dvlt thlksizliyindn yoxlamaya gln mfttilr z loyalln isbatlamaq n, prezident v ailsinin fotolar vacib atribut hesab olunur. Otaa girib-girmmkd trddd edn Azrin bic-bic gln gzlrindn szl adam olduunu hiss etdim. Bayaqdan sahmana salmaq n qurdalandm siyirtmni balayb: - ki saat sonra bir xstm glmlidi. Nec bym? sorudum. zil-zil otaa kedi. Saa sola baxd. El bil mrnd birinci df stomatoloq kabineti grdyndn, hr ey ona maraql glirdi. Aq yal rngli kresloya yaxnlab dri zly sal kdi. - Bayaq, prezident aparatnda ilyn tanm zng elmidi bunu dedi v barma il tavana iar eldi. Prezident aparatndak tanm hr eyi artqlamas il aqladndan, tavana tulanm barmaa ehtiyac yox idi. Bu mslnin mn n dxli? sual oxunan gzlrl ona baxdm grb, bormann idar pultunu saa-sola evirdi v tez-tlsik dedi: Syavu Oruc qzn bizim klinikaya gndrmk istyir. Tanm xahi eldi ki, ona yax hkim mslht grm. Prezident aparatnn Milli maraqlar bsinin bas, xalq arasnda milli Ghebbels kimi ad xarm Syavu Orucun qznn dilrini qurdalaman, hkim praktikamda zl bilcyim n byk daltsizlik v bxtsizlik olduunu dndm. Qanm qarald. Ovqatmdak dyiikliyi Azr d sezdi. - Sn allah problem xarma! - Baqa hkim tapa bilmdin? - Bu klinikada sndn yaxs var? - Niy yoxdu? Torul, Samir. Azr sbi trzd lini sdirdi: - Dayan grm e. Torulun fikri-zikri zn bilirsn d hardad. Samir d ox danr. Bu qz da el pasientdir ki, ehtiyatl olmaq lazmdr. Gic-gic danmaq olmaz. Kresloma oturub ayaqlarm uzatdm. - Bel adamlarn z ail hkimlri olur. Xeyir ola bizim klinikaya glir? - Dzd, olur. Amma onlarn ail hkimi btn normal insanlar kimi Avropaya qab, orda yaayb ilyir. z d ki, n olub bizim klinikaya? Bel avadanlq kimd var? deyib, gzlri il bormana iar eldi. Asiadent klinikasnda ilyn doqquz stomatoloqun he biri, Azrin tn il Almaniyadan gtirtdiyi yarm milyon dollar dyrind avadanln hans pulla alndn bilms v dyirmann suyu hardan glir sualna cavab tapmasa da, Azr z avadanl il fxr etmy, htta yas v toy mclislrind d frst tapb, klinikadak texnoloji mczsi, analoqu olmayan aparatlarn tblii il mul olmaa davam edir. llrimi sinmd arpaz birldirib hvssiz maraqlandm: - N problemi var? - Dou sonrasd deysn. Paradontit zadd yqin. Mn bel baa ddm. - Aha. Azr bic-bic gld. Aral qalan qapn balayb mn yaxnlad. - Mn biln rindn boanb. Daha dorusu, eitmim ki, he r d getmyib. Sevdiyi olan olub. Sonra ayrlblar, o da tk doub.

58

- Bunlarn mn n dxli? trs-trs Azr baxb sorudum. Qz haqqnda verdiyi bu mlumat, dorudan da mni zrr qdr maraqlandrmrd. - Nec yni? Sn subay, o subay. Blk byndiniz bir-birinizi? Bunlar deyib burnu il glmy balad. Azr hmi az bal glr. Burun prlrinin alb-balanmas nisbtind, ona qar nifrtim artrd. - Aparatda ilyn tann, qzn xsi hyat haqqnda lazmndan artq danr. Sn el glmir? Szm ox kimi hdf sanclmd. Azrin yiln siftini grb, lzzt aldm. El bil shbtin ndn v kimdn getdiyini indi drk etmidi. - Yarm saata burda olar soyuq trzd dedi. Srsm hrktlri il hycanl olduunu biruz verirdi. Ona yazm gldi. - Narahat olma dedim. limdn glni elycm. Azr nigaran gzlrl mn baxd v n ns ba yib kabinetdn xd.

***

Balli ayaqqablar v Birkin antas, onun hans tbqy mnsub olduunu aq akar nmayi etdirirdi. Firuz rngli ipk kynyi il, ifadli baldrlarn qabardan byaz alvar is ahng yaradrd. Onu grn kimi, vhic sevimk n ideal qadn olduunu anladm. Bir yetmi be boyunda, salarn sarya boyatm, uzun kirpikli bu qadna gzl demk olard, gr dodaqlarnn dolunluu siftin snilik qatmasayd. Gzldiyimin ksin, olduqca mehriban v glrz idi. Dlri xrda olduundan, yenic domu qadna bnzmirdi. Otaa gz gzdirib: - Gzl kabinetiniz var dedi. Kresloya oturmalyam? z-zm yox, bana oturmalsan desm d, qza rasional cavab verdim: - lbtt. Buyurun ylin. Ali tbqnin qz, kresloda yerini rahlamaa balayanda, mn irmann arxasna kerk llrimi yudum. N n ona qar bu qdr qrzliym? Kimliyindn asl olmayaraq, o, pasientdir. Dzdr, onun gldiyi yerd bel dnmrlr. Onlar kimliyindn asl olmayaraq, etiraz ssini ucaldan hr ksi mhv edirlr. Amma mnim z prinsiplrim var. n azndan Hippokrat and imim. Dodaqlarmn ynglc qamas, mn toxtaqlq verdi. Gl bilirms, demli hr ey qaydasndadr. Kreslonun yanna qaydb lcklri taxa-taxa: - Glin vvl ikaytlriniz qulaq asaq dedim. - Bilirsiniz doktor. Balayn, adnz nec oldu? Ban azacq yana yib, sa dmn stndki kartdan adm oxudu. - Murad. Mnim d adm eyladr. - ox adam. Deysn, bir-birimizin adlarn yrnmyimiz, eylan bir balaca rahatlatmd. - slind problemlr hamilliyin yeddinci aynda balad. N soyuq i bilirdim, n isti. Axrnc bir hftdir dilrim qanayr. Gzgn lim alb ona trf yildim. zn yaxnladqca, grndy qdr gnc olmadn frq etdim. Ya otuzu kemi olmalyd. - An aznz zhmt olmasa. Projektordan szln tutqun iq, eylann zn drk, siftindki ltaq v istehzal ifadni yumaldr, dodaqlar trafndak xrda qrqlar daha artq nzr arpdrrd. eyla gecikmidi. Qabaq st v alt dilri brbad vziyytd idi. Diti qzarb, yer-yer imidi. Az qoxusunun bu qdr iddtli olacan bilsydim, bayaqdan boazmda sallanan maskan taxardm. ndi taxsam, baa db inciy bilr. Gzgn qabn iin atb kresloya oturdum. ki- saniy eylann dolun dodaqlarnda, xrda amma ifadli dlrind, abald gzlrind gzidi baxlarm. Gzlrinin gzl olduunu etiraf etmliym. - Kompleks malic tlb olunur eyla xanm. - N olub ax mn? hycanla sorudu. - Daha n olacaq? Diti mlli-bal iltihablanb. Bs znz hiss elmirsiniz ki, diinizl damanz arasnda boluqlar, ciblr ml glib? Bu ciblr d mikrob yuvasdr da. N n vaxtnda getmmisiniz hkim?

59

- Ginekoloqum icaz vermirdi. Deyirdi doudan sonra gedrsn. - Bu n savadl ginekoloqdur bel? eylann gzlrind qzb qlcmlarn grb, szlrim peman oldum. Demli ilk quu buraxmdm. Amma eylann nvbti szlri qzbin mn ynlmdiyini bildirirdi. - Eybi yox. Onunla danaram. ndi is ginekoloqun taleyindn narahat olmudum. Bellri, gzlrini qrpmadan adamn karyerasna xtt kmk iqtidarndadrlar. Birc bu atmrd ki, mn gr kims ziyan dysin. - Onu da baa dmk olar. Uan thlksizliyini fikirlib. Bel baxanda, dz elyib doudan sonraya saxlayb. nthas, grk kalsiumlu qidalar qbul etmyinizi mslht grydi. N is. eyla bir saniy bel dnmdn: - Xeyr! He onu da elmmidi hirsl ban bulad. - Malic ox arl olacaq? iyinlrimi kdim. - Mtlq iyn vurulmaldr. Vitaminlr filan. Antibiotik malicsi d olacaq. Di ciblrin gel doldurmalyq. Siz narahat olmayn, drinlik kritik hdd atmayb. Amma bzi dilrd xrdaca laxlama var. Uaq sd yeyir? Sanki uaq mizdirmk hara, mn hara demk istrcsin srsm-srsm baxd mn. Bilmk olmurdu - uan sd yemmyindn tssf edir, yoxsa mnim trbiysiz sualmdan myus olub. Ban yralad: - Yoox, yemir. Dlrindn mlum olur dndm. - Bu o qdr vacibdir? udqunub sorudu. - N vacibdir? baa dmdim. - Uan sd yemyi. - Demk istyirm ki, malicmizd nglimiz olmayacaq. Bir trfdn yemmyi uaq baxmndan pisdir glmsdim. - Amma malic vaxt zmz mhdudladrmayacaq. Ayaa qalxb siyirtmy yaxnladm. - ndi damanza yerdn iyn vuracam. ox artmayacaq. yn nazikdir. Siyirtmdn prisi v ampulu xartmaq n qurdalanmaa balayandan, yanna yaxnlab azn ama xahi edn qdr, birc klm danmad. Hycanl olduu, iyndn qorxduu aq-akar grnrd. ynni batracam nqtlr ledokain pskrdb prisi azna yaxnladranda gzlrini yumub, ban kreslonun arxasna dirdi. Kirpiklri titryir, zndki sinirlr hamar yanaqlarn qrdrrd. N qdr vrdi etsm d, az qoxusunu gzl qadnlara yaradra bilmirm. Azndan pis iy gln qadn, ictimai yerd gyirn, ya da qaz buraxan qadndan frqsizdir. N sfeh fikirdir dndm. Sanki kiinin ictimai yerd gyirmsi, ya da qaz buraxmas normal haldr. - eyla xanm, znz bu qdr grmyin. ynni sonuncu df batrb, prisi tumbokann stn qoydum: - ox artd? eyla gzlrini ad. li il yanan ovxalamaa balad. - Yox, liniz ox yngld. Amma ard armad, iyn grnd panikaya drm. gr bundan sonrak iynlrin d bel arsz olacana sz verirsinizs, onda problem olmayacaq. Gln gzlrini qyb projektora baxd. - H, balayn deyib, projektoru sndrdm. Narahat olmayn, artmaz. Amma siz yazacam otlar mtlq alb, vaxt-vaxtnda qarqara elmlisiniz. Yax? - lbtt. - Hr gn klinikaya gl bilcksiniz? ynlri gecikdirmk olmaz. lini yanandan kmyn eyla, bir az dnb dedi: - lbtt, problem deyil. Sabah da glmliym? - Glmlisiniz, bli. - Saat d olar? Masaya yaxnladm, aq bloknotumda sabahk qrafikim baxb dedim: - Olar. d glsniz, on-on be dqiqy proseduran bitirrik. - Malic ne gn kck?

60

- Dnrm ki, on gn biz gen-bol bsdi. eyla ayaa qalxmaq n hml etdi. tinlik kdiyini grb ona limi uzatdm. vli gzlrindn yardm tklifim razlq oxunurdu. Nazlana-nazlana limi tutub ayaa qalxd. - Sa olun. - Buyurun. - Siz bir sz deyim? Mn n deycyini bilirm. Triflyck. - Bu kabinetd zm o qdr yngl, thlksiz hiss edirm ki, el bil stomatoloq yanna yox, gzllik salonuna glmim. Birinci dfdir stomatoloqun yanndan qab getmk n tlsmirm. - Bizi bir tapan sevinir, bir d itirn. Vrdi elmiik. Gld v gzlnilmdn kabinetdki ikinci kresloya oturdu. Ayan aya stn ardaraq antasn ad, dodaq boyasn xartd. - Yox, el deyil. Siz frqlisiniz. Dz szmdr. Dodaqlarn boyadqdan sonra, onlar bir-birin srtb boyan yayd. Rahat hrktlri mni sbildirs d, bir trfdn bu rahatl il mnd rbt oyadrd. - Bir sz sorusam incimzsiniz? - Buyurun dedim. - Siz mnim kim olduumu bilirsiniz? - N mnada? Mni bic-bic szb: - Yax daa, - dedi. Siz demyiblr ki, kim glir yannza? Ola bilmz ax. llrimi yanlara aralayaraq: - Dzdr, Azr vzifli bir xsin qz glck demidi. Amma bunun n hmiyyti var? Btn xstlr mnim n birdir. eyla tccbl sorudu: - Dorudan? Mn d tccbl: - lbtt, - dedim. Bunda inandrc olmayan n var? - Yni siz demk istyirsiniz ki, Syavu Orucun qznn adi bir xstdn frqi yoxdur? ox provokativ, htta alaq sual idi. - lbtt yoxdur. Niy d olmaldr? Baqalarna qar laqeyd, siz qar daha msuliyytli olmalyam? Hrktsiz oturub, diqqtl mn qulaq asan eylann cavab bel oldu: - Buna inanmaq istyrdim. El bil quluncumun altna i soxdular. Qzbimdn dilrimi sxdm. - Nec?! Hddini adn baa db glmsdi: - Yox, yox. Bunu sz glii dedim. Yoxsa lbtt ki, siz inanram. Hrktlrinizdn, dannzdan hiss olunur ki, yaltaqlq siz yaddr. - Haqlsnz, yaltaq adamlardan zhlm gedir. Bu cmlni el tez-tlsik dedim ki, zm d mat qaldm. Cavabmn srtindn v itiliyindn diksinn eyla, iri alm gzlrini preparat v altlrin olduu li dolaba evirdi. Sonra tzdn mn baxd. - Htta deyrdim yaltaqlara nifrt edirsiniz. z d tk onlara yox. - ... - Yaltaq vzif sahiblrin nifrtiniz daha bykdr. Etiraf edim ki, eylan grnd, geri zkal adam tssrat oyatmamd mnd. Amma son szlrindn sonra, hm d kifayt qdr all olduunu dndm. Qribdir. Adtn bel adamlar, bu drcd drin olmurlar. Olmamaldrlar.

61

- Hardan bilirsiniz? - Bunu bilmy n var? Mn qar soyuq, laqeyd olduunuzu hiss etdim. Bam saa-sola bulayb: - Dorudan bel dnrsnz? tssfl sorudum. - Xeyr! Mni dz baa dn. Hkim kimi ox diqqtlisiniz, msuliyytlisiniz. Amma bir insan kimi... - Anlamadm. - Siz allah bsdirin. Ax siz, grnmk istdiyinizdn daha allsnz. - Sa olun - qrarsz dedim. Bunu kompliment kimi qbul etmliym? Dorusu, artq narahat olmaa balayrdm. yndn sonra n n xb getmdiyini, n dey mnim simpatiya v antipatiyalarm mzakiry adn baa dmrdm. Vtnda mvqeyimin, siyasi baxlarmn, kimi sevib, kim nifrt etmyimin iim n dxli var? - Kompliment deyil, faktdr. Sizin kimi adamla shbt etmk oxdank arzumdur. Bilirsiniz niy? nki ham zm glr, yaltaqlanr. Siz is kim olduumu bil-bil... Susdu. Ac-ac glmsdi. - Kim olduumu bil-bil mniml adi bir pasient kimi rftar etdiniz. Blk d adi pasientinizl daha mehriban, daha smimisiniz. Mniml is msafli olmaa alrdnz. Ayaa qalxd. - H, yadmdan xmam, kartnz ala bilrm? - lbtt - cins alvarmn arxa cibindki portmonenin iindn bir kart xarb ona uzatdm. Kart alb stnd yazlanlar diqqtl oxudu, sonra antasna atd. Qadnlar hmi bel edir, llrin n kedi atrlar antalarnn iin, sonra da tapmaq n iki saat qurdalanrlar. Kiilr sliqsiz demy zlri d var hl. - Yax, vaxtnz almaym. Sabah grcyik onsuzda. Saat d burda olacam. eyla gedndn sonra, otaqda aznn qoxusu yox, zrif trinin leyfi qald. Gzl tirdir dndm. Htta gzl qadndr. Amma murdar rejimi tmsil edir. Demli z d murdardr. Qapnn aznda onu gzlyn son model S-Class-a minrkn, nb klinikann binasna baxd. Deysn pncrmi myyn etmk istyirdi. Jalz azca aralamdm dey, mni grmrd. Dodanda tbssm, gzlri oynaya-oynaya mindi mana. Pncrlrin birindn ona baxdma zrr qdr bh etmirdi. Mni yandran da bu idi mhz onu gddym bilmsi. Mercedes gzdn itn qdr mann dalnca baxdm. Etiraf edim ki, sabah onu bir daha grmk n sbirsizlnirm.

62

Ruslan v Ldmila

...Tsvvr edin - Baknn mrkzind Ruslan v Ldmila adl nhng kitab maazas, altnda is Mozart dbiyyat kafesi. lmz Pukinin unudulmaz srinin adndan ilham alaraq, bu kitab mbdin Ruslan v Ldmila adn qoyan is, kitab vurunu, dbiyyat aiqi, gnc i adam Roman Bakinskidir. Onu da qeyd etmk yerin dr ki, bu maaza Rusiya Federasiyasnn Mdniyyt Nazirliyinin dstyi il alb v maazann alnda hr iki lknin mdniyyt nazirlri itirak ediblr. Mxbirimiz Svetlana Kotokina Azrbaycann paytaxt Bakda Roman Bakinski il grrk dbiyyat, kitab v Rus mdniyyti haqqnda shbtlib.

- Roman, kitab maazas v dbiyyat kafesi amaq fikri sizd nec yarand? V n n mhz Ruslan v Ldmila? - Mn mxsus kitab maazalarmn olmas, shrdn axama qdr kitablarn hatsind olmaq mnim oxdank arzum olub. Bilirsinizmi, mn uaq yalarmdan kitab vurunuyam. Olanlar hytd top oynayanda, mn Leninin kitablarn oxuyurdum. Vallah dz szmdr. Valideynlrim d kitabsevr olublar v biz, SSR dvrnd aillikc kitabsevrlr klubunun zv olmuuq. Onu da deyim ki, mn qdim kklri olan, nfuzlu bir nslin nmayndsiym. Bakinskilr Azrbaycan mdniyyti v elmin byk thflr veriblr. Ulu babamdan mnim atama v milrim qdr nslimizdki btn kiilr alim v yazlar olublar. Mn d bu zncirin son halqas kimi, xalqmza kitab maazas v dbiyyat kafesi bx etdim. Ruslan v Ldmila adna gldikd is, mn hl uaq vaxt bu sri oxuyanda, onun kinosuna tamaa ednd Ruslan qdr yaraql v gcl olma xyal etmim (glr). - Demli btn layihlrinizin reallamasnda, uaqlq arzularnzn byk rolu olub. - Bli, bli. Bilirsinizmi Bak, Aleksandr Pukinin xatirsinin, irsinin ox ziz tutulduu hrdir. Bak halisi hr zaman rus dilin, rus dbiyyatna, rus mdniyytin vurun olub, Rusiya dyrlrini btn dyrlrdn stn tutub. Tsadfi deyil ki, Bak halisinin yarsndan oxu z dilind dana bilmdiyi halda, rus dilind slis danr. - Dorudan da ox sevindirici haldr... - lbtt! Rusiya v rus xalq bilmlidir ki, Azrbaycan onun n yaxn mttfiqi, n yaxn dostudur. Bizim hr eyimiz dnnimiz, bu gnmz v glcyimiz Rusiya il baldr. Mhz Rusiya Federasiyas Avropa Birliyinin Azrbaycan zrindki ekspansiyasnn qarsn almaqdadr. lbtt ki, lk rhbrliyind, rus dilini sevn yksk inli mmurlarmzn xidmtlrini d danmaq olmaz. Onlara da ayrca tkkr dr. - Bs Azrbaycan dili nec? Msln siz z doma dilinizi bilirsiniz? - Xeyr, bilmirm. Daha dorusu mit sviyysind bilirm. Hesab edirm ki, bu qdr bilmk kifaytdir. Birlmi Milltlrin proqnozuna gr, 2050-ci il qdr dnyada 50 funksional dil qalacaq. Onlarn arasnda Azrbaycan dili yoxdur. Odur ki, Azrbaycan dili kimi xrda v hmiyytsiz dillri yaatmaq n milyon dollarlar xrclmk yerin, dnyann aparc 3-5 dilindn birin ya da bir nesin yiylnmk daha mqbuldur. Biz tarixn Rus dilinin arealnda yaamq. Odur ki, bu dili bu gn d yaatmaq v inkiaf etdirmk bizim borcumuzdur. Rusiya da biz bu id dstk olmaldr. - Maazanzda Azrbaycan dilind kitablar satrsnz? - Xeyr, satmrq. Bizim mtrilrimiz Azrbaycan dilind olan kitablara maraq gstrmirlr. - Bs dvltin rsmi dilind kitablarn satlmamas etirazla qarlanmr ki? - lbtt qarlanr. Mtbuat yazr, bzi qeyri-hkumt tkilatlar etiraz edir. Amma hrd 10 dn kitab maazas var. Hams da Azrbaycan dilind kitab satr. N n hamnn gz el bizim maazamzdadr ax? Bu n demkdir?! stmirm satmram. Zorla deyil ki! Bu mqamda, kafed qonu masada oturmu gnc bir qz shbt qoulur. - Mdaxil etdiyim gr zr istyirm. Biz dorudan da bu kafe il, bu kitab maazas il v Romanla fxr edirik. Bura bizim n sevimli yerimizdir. Siz bilirsiniz ki, hrd normal bir yer qalmayb? Dorudan eldir! Hr yeri Azrbaycan dilind dananlar zbt ediblr. - Siz bundan narahat olursunuz? Roman mdaxil edir. - Lyamoka (Lman-red.) bizim daimi mtrilrimizdndir. Ola bilsin o, z fikrini dzgn ifad ed bilmdi. Bilirsinizmi, tarixn bel olub ki, azrbaycandillilr yalti, yalt tfkkrn rusdillilr is urbanistik mdniyyti tmsil ediblr. Sovetlr dalandan sonra rusdilli hr olan Bak, yaltdn glnlrin istilasna mruz qald. Bu da haql olaraq bizlri, yerli halini qcqlandrr. Biz demirik ki, Azrbaycan dili pisdir, lazmszdr. Bir relikviya, tarixi abid, raritet kimi z dilimiz dyr veririk. Amma dilimiz masir dvrmzn tlblrin cavab vermirs, bu dild dbiyyat yaratmaq mmkn deyils, ondan yapman, ona investisiya qoyman n mnas var? Azrbaycan dilinin lazmszln tk mn yox, mhur yazmz Samit Osmanl da qeyd edirlr.

63

- Samit Osmanlnn kitablarna maazada rast glmidim. - Aha. O bizim gnc v perspektivli yazarlarmzdandr. Azrbaycan dilind nsr yaratman mmkn olmadn, bu dilin dbiyyata yatmadn o da etiraf edir. znn d rus dilind yazmas el bu amillrdn irli glir. Szn dz, Samit vvllr bel dnmrd azrbaycandillilrl oturub-dururdu. Amma bizim kafey glib-getmy balayandan, rusdilli elitar klubun zv olandan, bir az da qlamurlaandan sonra, hqiqti drk etdi (glr). Btn rusdilli yazlarn, tlblrin v Bak elitasnn mbdidir bizim kafe...

Snan zng edib, saat yeddidn sonra Mozart kafesind grmyi tklif ednd, gn vvl oxuduum 3 msahibdn bu hiss yadma dd . Paytaxtn mrkzind, Pukinin mhur poemasnn adn dayan kitab maazas v Mozart dbiyyat kafesinin sahibi, son bir ild nairlik faliyyti il d ad xarm i adam Roman Bakinskinin, Rusiyann mhur jurnalnda drc olunmu bu msahibsini internetdn oxuyanda, lkdki rusdilli-azrbaycandilli qardurmasnn artq yeni bir mrhly, htta thlkli fazaya kemkd olduunu anlamdm. Bakinski aq-akar Azrbaycan dili v bu dilin dayclar il mzlnmkd olsun, mxalif mtbuat is onu vtnini, lksini, milltini sevmmkd ittiham edrk, n n Roman, maazaya ad serkn, bizim milli mhbbt fsanlrimiz olan sli v Krm, Leyli v Mcnuna, Frhad v irin, yax, bunlar da istmirs he olmasa Bahadr v Sonaya yox, mhz Pukinin Ruslan v Ldmilasna mracit edib? sual il, ona milli mhbbt fsanlrimiz xyant edn adam nvann yaradrrd. Roman is onun haqqnda yazlanlara mhl qoymayaraq, yerli v xarici mtbuata msahiblr vermy, kitab maazas v dbiyyat kafesi il yana, frst bu frst zn d reklam etmy davam edirdi. Onun msahib v fotosessiyalar Cool, Doxsan birlr, Crazy, ntellektual libido kimi qlamur jurnallarda xmaqla yana Mingevir iqlar, , Sdrk qzetlri; Tibb almi, Azrbaycan dnyas, Tbriz-Bak, El qz v Taz by jurnallar kimi, bhli reputasiyas olan mtbu orqanlarda da yer alrd. Mxtlif pozalarda kdirdiyi fotolar v msahiblrinin drc olunduu qzet, jurnal v saytlarn hesabn itirn Roman Bakinski, btn msahiblrind dostcanl adam olduunu vurulayaraq, idn vaxt tapanda, dostlarla Mafiya oynayrq, balqla aram yoxdu, amma piv il noxud la gedir, sa dzmm Trk ustas Erola etibar edirm tipli aqlamalar verir. Hr gn bir televiziya kanalnda x edn, hr df bir qiyafd tamaalarn qarsna xan bu adam qrib, blk he znn d baa dmdiyi Azrbaycan dilind dbiyyatdan, mdniyytdn v kitaba sevgidn danr. Sonuncu pasienti skkiz be dqiq ilmi yola salandan sonra Rnaya zng eldim. - Bir azdan xram. Gr bilcyik? Rnadan yox cavab eitmk qeyri-mmkndr. - Yarm saat sonra hara desn glrm. - Mozart necdi? vvl sssizlik oldu. Sonra sevgilim ss tonunu dyiib sorudu: - Orda oturaq deyirsn? z d cavab gzlmdn - Yax glrm, - dedi. - Yarm saat sonra ordayam aqnlq hiss olunmurdu ss tonunda. Amma mn verilsi suallar vard yqin. - Operann qabanda olacam. Otan qapsn balayb klinikadan xdm. Havaya boucu ksaft kdrn boz buludlar insann ovqatn tlx edir, el bil ev qapanma, klrd gzmmyi mr edirdi. Siqaret yandrb, saa-sola baxaraq taksi axtardm. Yz metr aralda sar Renault mtri gzlyirdi. Ar-ar mana doru irlildim. eyla xmrd almdan. S-Class-a minib gzdn itdiyi andan, onu unuda bilmdiyimi zm etiraf etdikc sarslrdm. N olub mn? Onun mnsub olduu klana, qurulua nifrt edirms, demli ona da nifrt etmliym, el deyil? Edirmmi? Yoxsa o qadn maraql grnd mn? Onu bir daha grmk n sabah ipl kirmmi? Tbii ki, ryimd eyla adl bir qadn yoxdur, ola da bilmz. Bs niy xmr almdan? Zehnimi niy mul edir? Taksinin arxa qapsn ab oturdum. - Dram teatrnn yanna. eyla gzldirmi? Torul demikn , 4. Rnadan gzldirmi? sla. Rna ox gzldir. Rna zldir. Bs Rna Sevildn gzldirmi? Xeyr. Bu mmkn deyil. Rna he vaxt Sevildn gzl ola bilmz. Yax, bs Sevilin gzlliyindn mn n? eylann gzlliyindn mn n? Hr ikisi d mn eyni msafd dayanmayblarm? Yeri gls, bir vaxtlar evimin qadn olan Sevil eyladan daha latmaz deyilmi mnim n? dn xan adamlar skilrd, manlarsa yollarda txaclar yaradr. Ham tlsir. Ham hvslsizdir. El bil hamnn planetar miqyasda vacib, txirsalnmaz ilri var. Bura Londondur, yoxsa Tokio? Ax bu insanlar tlsknliklrind d, hvslsizliklrind d saxtadrlar. Btn srclr llrini siqnaln stnd hazr saxlayblar ki, yeri gldi-glmdi ssky yaratsnlar. El bizim taksi oferi kimi. Sabah eyla yen glck. Grsn yen mndn danacaq? Tanmadm bir pasient ilk dfdir ki, haqqmda fikir bildirir, mn is buna icaz verirm, etiraz etmirm. Demli mn d bu shbtd maraqlyam. Diqqtini clb etmk mn xodur. xsiyytiml maraqlanmas eqomu oxayr.
3 4

Murad, gndliklri roman janrdnda ilyrkn, msahibdn bu hissni olduu kimi romana daxil edib (Sevil). Baln olmad yerd, xrng d balq grnr (Murad).

64

- Burda saxlayn zhmt olmasa. Pulu dyib slam Milli ksi il, Talb Qulamov ksinin ksimsind, Qnir Milli adna kitabxanann arxasnda db yolu kedim. Dram teatrnn qarsndak meydana skeytboru uaqlarn ialna mruz qalb. Qzl-olanl skeytbord srn yeniyetmlrin cvlts qrib kild sblrimi sakitldirir. Onlarn saysind urbanistik mahiyyt brnn bu meydan, indi azadlq adasn xatrladr. Tkrlrini az qala divarlara drmadran balaca virtuozlarn n, qaysz gllrind domalq duyuram sanki. Bir yandan uaqlara tamaa edir, bir yandan da gzucu afialara nzr yetirirm Kral Lir, Romeo v Culyetta. N maraql tamaalardr! Avropallar bunlar grslr, el bilrlr Azrbaycan normal lkdir; xalq ktllri teatra, operaya, balet d bilmk n upuzun nvblr dzlr. Halbuki teatr da, opera da, balet d, filarmoniyadak konsertlr d qeyri-legitim hakimiyytin z cinaytlrini maskalamaqdan tr qurduu; azadln yox, avtoritarizmin mhkmlnmsin xidmt edn anturajlardr. hrd tikiln gydlnlr v krplr kimi. Alan bahal butiklr v restoranlar kimi. Gn-gndn saylar oxalan be ulduzlu otellr kimi. Yenic siqaret yandrmdm ki, Rnann mn doru yaxnladn grdm. Qoynuma soxulub brkdn qucaqlad mni. Dodaqlarndan pdm. eyndiyi iylk saqqznn tri dydi burnuma. - Necsn? sorudum. - Pis deyilm. Snd tz xbrlr var deysn. -? - Bura xeyrola? - H, onu deyirsn. He. Snan zng elmidi. Gedk. Teatr binasna trf tlsmdn addmlamaa baladq. Rna antasna yelld-yelld: - Deyirm ax. Sn bura gln deyilsn. Demli o dvt elyib. - slin qalsa, he o da buralara gln deyil dedim. Rna lini belim dolad. - Dorudan e. Kafe, restoran qhtdi bym? - Yqin bu gn vurmaq istmir. ayla yola verck bizi. Dram teatrnn sa byrnd, zirzmid yerln Mozart kafesinin qapsn ab iri girdik. On masadan yeddisinin bo olduu kafed hzin, instrumental musiqi alnrd. Shv etmirms qor Krutoy olmaldr.

***

Kafenin imal divar boyu dmdn tavana qdr uzanan rflrd yzlrl kitab var. Kitablardan hansnsa bynib almaq istyn, burma pillknl ikinci mrtbd yerln, kafedn iki df byk sahsi olan maazaya qalxmaldr. Roman msahiblrinin birind: Baknn n all, n savadl adamlar glir bu kafey. Vaxtn ldrmk, zn gstrmk istyn gnclrin burda yeri yoxdur. Ziyartilr kitaba toxunmaq, onu hiss etmk, yeni kitablarla tan olmaq istyn tbqdir demidi. Demli biz, Rna il hal-hazrda bu ali tbqnin arasndayq. Roman haqldr Mozart-da, insan zn baqa bir fzada hiss edir. Bu fzada, yni kitabla tmas etmk istyn tbqnin hatsind olmaq, kitaba nifrt yaratmasa da, n azndan insanda kitaba qar qeyri-ciddi mnasibt formaladra bilr, nki buradak kitablar n yax halda fon rolunu oynayr. zlrini elitar tbq, kbar cmiyyt adlandran, ambisiyalar imkanlarndan v qabiliyytlrindn qat-qat yksk olan, mtalidn ziyad kafenin Wi-Fi xidmtindn yararlanmaq n bura yan kafenin daimi mtrilri, el bil kitablardan hrdklri divarlarn arxasnda gizlniblr. ntellektualizm, drinlik v mdniyytin yalnz onlara mxsus olduuna ciddi-ciddi inanrlar. Kitabdan hrln bu divarlarn arxasndak cmiyyt v onun problemlri is, onlar qtiyyn maraqlandrmr. Daha dorusu onlar btn bunlardan xbrsizdirlr. Azrbaycan reallndan uzaq, mikro dnyalarnda yaayan bu insanlar lkd nlrin ba verdiyini bilmdiklri kimi, kemi v glck haqda da ninki dnmr, htta bu bard beyin yorma axmaqlq sayrlar. Bu kafed Azrbaycan dilind danmaq ayb saylr. 25 yal ofisiant Yelena, rus dilind danmayanlara el sift gstrir ki, yediyini idiyini d qaytarb qamaq istyirsn. Htta bir ne ay vvl qdr, giridki sa divardan aslm a lvhy flomasterl yazlm: Ev heyvanlarnn v azrbaycandillilrin kafey girmsi qadaandr xbrdarln oxumaq da mmkn idi. Glmsyn smayliklrl bzdilrk, guya zarafat kimi tqdim olunan bu xbrdarlq, kafey tsadfn gln Xz rayonunun qadn milltvkili Natavan Hbibinin diqqtini clb edrk, onu qzblndiribmi. Kafed mlli-bal dava salan, Romana azndan xan deyn Natavan, lvhni z llri il divardan skb ky vyldadbm. O gndn sonra deputat xanm Mozart a ayaq basmasa da, kafenin zarafatl mtrilri azrbaycandillilr satamaa csart etmirlr. A lvhy is indilrd gnn menyusu, yeni salatlar v ikilr haqqnda mlumatlar yazlr.

65

Mozartn rusdilli, elitar mtrilrini frqlndirn chtlrdn biri d, dnya hrtli konyunktura adam Paolo Koelhonun yaradcl zr mtxssis olmalar v ham bir nfr kimi lkimyagri oxumalardr. Aralarndan bzilri Viktor Pelevinin d bir ne srini oxuyub ki, intellektualizmd bir pill onlardan yuxarda dayananlarla ayaqlaa bilsinlr. Rna demikn, btn dnyada Paolo Koelho mnasz adamlarn, qlamur vurunlarnn, psevdointellektual v latent pederastlarn kumiridir. Bu da bir daha Mozartda z tsdiqini tapr. Koelho bura yanlarn hamsn dli elyrk, z mstsnalna, drinliyin v kosmosu qavrama istedadna inandrb. Snan, metro qarsnda limon satan qarann intellekti n qdrdirs, bu rusdillilrin d intellekti o qdrdir deyir. Mn is dnrm ki, Madonna n sevdiyi yaznn Koelho olduunu bildirmsydi, blk d onun bel byk oxucu ordusu olmazd. Yen d bu kafey toplaanlarn mzli shbtlrini eitmk ox ylnclidir. Stulun belin yaslanb salarn arxadan yan Rna mn gz vurdu: - la shbt gedir. Fikir ver. Hrkl salarna sar-qrmz muncuqlar dzm fndq burunlu qz - qsa sal, boynundak zncird oxatan brcnn rmzi sallanan rfiqsin: - nfiniti . ? sorudu. - , . . - . - . - ? - ! - , . Tam qarmzdak masada is iki cavan olan arasnda qzn mbahis gedir. - , ! - , , ! - , . . - -? - . Olanlardan sarn olann tandm. ? ? ? oyunlarnn aktiv itiraksdr. Shbt d grnr komandann kapitan Rvn Zabitolundan v oyuna clb etmk istdiklri, Slava adl adamdan gedir. Qfil, ikisi d zlrini biz trf evirdilr. Rna menyunu vrqlyirdi dey, onlarla gz-gz glmk mnim payma dd. Baxlarm zlrindn ayrmadan, siqareti klqabna srtc basb sndrdm. Tanmadqlar adamlarn kafey glmlri onlar narahat edir, ona gr bel sbidirlr. Mnim d onlara trs-trs baxdm v gzm kmk niyytind olmadm grb, son df Rnan szdlr v zlrini evirdilr. Sarn olan qrmz rabdan bir qurtum iib: - , - dedi. - . , . - , ! , , , . Rna ban qaldrb tccbl onlara, sonra da mn baxd: - Bunlar n gicdyir? - i fikir verm, dedim. Onlara ba qoann al yoxdu. - Azrbaycan dilind dandq dey sbildilr? - H d. Bilmirsn bunlarn qarn arsn? Rna gld v ban bulad: - Tay demirlr ki, rus dilindn drs kerm onlara. - slind problem onlarn rus dilind danmaqlar deyil, rus dilind dnmlridir. - Yax yadma dd. Rusdilli qzlarn azrbaycandilli qzlardan yax sevidiyini sn demirdin? - Dz deyil bym? sakit trzd sorudum. Rusdillilrin nyi d olmasa, qzlarnn sevimsindn yoxdur. Bu ii la bacarrlar. Texnikan bilirlr. Ehtirasldrlar. - Yax da! Sn n rusdilli, n qeyri rusdilli? orgzn yeksisn. Snan iri girib oyan bu yana baxd. Bizi grb glmsdi. Yanmza yaxnlad. - Axamnz xeyir. N yax Rna da glib! Snan sevgilimin lini sxd. Son vaxtlar az-az grrk. Gnah Muraddad. Rna yanndak stulu Snan n kib: - Buyur yl dedi. Muradn siftini he mn dz-mlli grmrm.

66

- Bsdirin dedim. - Glin sifarilri verk. Acndan lrm limi qaldrb Yelenaya biz yaxnlamas n iar eldim. - Qzetd n var n yox? Rna maraqland. Snan menyunun ikilr olan hisssini ad. - Qzetin vziyytini hr gn shiflrind grmk olur. Sizd n var n yox e? Sn ondan dan. Qa-qaba yer sprn Yelena masamza yaxnlab sbi da il: - Eidirm, - dedi v bloknotunu ab yazmaa hazr vziyytd dayand. Rna il mn toyuq salat, klub-sendvi v Kola sifari verdik. Snan is be-alt saniylik trddddn sonra yal ay istdi. Yelena sifarilri yazb gzdn itn kimi, Snan sorudu: - N olub buna? - Quduzlab dedim. Fikir verm. O gn Grcstan reportajn oxudum. la yazmdn. Snan siqaret yandrb ban yralad. - nanrsan, mlli-bal Avropa qurublar grclr. He demzsn ki, bir-ne il vvl bu lk Qafqazn n gerid qalm lksi; korrupsiya, adam ourluunda lider olub. nan ki, Tiflisd mn ancaq utanmaqla mul idim. Ay kii, bu Azrbaycana gr n qdr utanmaq olar ax? Portretlr gr utan, rvt gr utan, gmry gr utan, vergiy gr utan, polis gr utan, bu debil rusdillilr gr utan. Utanmaqdan yorulmuam vallah! Bayaqdan shbtlrini bitirib jurnal vrqlyn olanlar, nb biz trf baxdlar. Bu saat ns deycklrini, dava salacaqlarn dndm. Amma nifrt dolu olsa da gzlri, etiraz etmy csartlri atmad. Snan da onlarn yiln siftlrini grb zndn raz halda: - Bax bel - dedi. Bir nfr d grc grmdim ki, z dilind danmaqdan utansn. Mvzunu dyimk v yaranan grgin havan yumaltmaq n dedim: - Mnim d yanma bu gn kim gls yaxd? Rna da, Snan da maraqla mn baxdlar. Htta mn el gldi ki, rusdillilr d qulaqlarn kldilr. - Kim? Snan sorudu. - Syavu Orucun qz. Bizd malic olunacaq. Rna: - Ooo. Kefdsn ki dedi v gzlrini qyd. Qsqananda hmi bel istehzal danr v gzlrini qyr. - N mnada? - Yax pul verr yqin. - i, tprm ona da, puluna da. z d bellri xsis olur. Yelena Snann ayn, bizim d salatlarmzla kolan gtirdi, tez-tlsik xb getdi. Rna koladan bir qurtum idi: - Niy el deyirsn. Pasient pasientdir. zm yorun ifad qatb siftimi turutdum: - Amma bu xst ox danr e. - N deyir ki? Snan gzlrini brldib maraqland. - Mn deyir ki, siz frqlisiniz, mn yaltaqlanmrsnz filan. Guya onun da bundan xou glibmi. Rna Snana baxb, ondan szlrin tsdiq gzlyirmi kimi: - Ola bilr d. Burda n var ax? Dz demirm? sorudu. Snan trddd etmdn Rnayla razlad: - H d. Niy d olmasn. mr boyu evrsind yaltaqlar grb, indi d snin kimisin rast glib ab. - Yax da! z dediklriniz inanrsnz? Salatdan balaca bir tik gtrb azma qoydum. Rna il Snan israrla Syavu Orucun qz haqqnda danmam tlb edirdilr. Mndn l kmycklrini baa db, hvalat vvldn sona qdr onlara nql etdim. eylann ynindki paltardan, aznn qoxusunacan. Dilrindki problemdn, mniml etdiyi shbtlrcn. Dodaqlarn boyamasndan, S-Class-a minib getmsincn. Snan ay fincann iki ovucu il tutub gzlrini uzaq bir nqty zillmidi. - H, maraql tipajdr. Grk sabah n olacaq. Danarsan biz.

67

Rna onunla razlad: - H, h mtlq. Bir az atas haqqnda dandr onu. Grk n deyir. Mn maraqldr, Syavu kimi mnasz, bo adam, evd nec rdir, atadr. Glmsnb bam buladm: - lrsnz d qeybt n. Snan: - Qeybt niy olur? ctimai fiqurlar haqqnda danmaq qeybt saylmr etiraz etdi v Rnaya gz vurdu, - Nthr qzd? Gzldi? - H, gzl demk olar istifimi pozmadan dedim, - Amma maraqszdr. - Niy? Snan sorudu. - zndn ox raz, ox arxayndr. Amma bunlar n sas grmrm. - Yni primitivdir? - Sthidir desk daha doru olar. i varl, ltaq qzlar nec olur? Bax el. Onlarn arasndan birc nfr normal xb ki? Snan ayn bitirib bir siqaret yandrd. - ox kirsn Rna sni qaykelikl dedi. - Olsun da. Onsuzda ham gec-tez lck. N is i. Syavu Oruc z ndir ki, qz da n olsun. Torul neyniyir? Grb elyirsiz? - Grrk arada bir dedim. - Son vaxtlar ba qarqd. - Evlnmir bs? Rna il baxdq. - tin msldir dedim. Snan ns fikirlib, tssfl ban endirib-qaldrd. - Blk bu yaxnlarda oturaq? oxdandr grmrm onu. Maraql olandr. Oturmaq bizim leksikonumuzda kafelrdn birin doluub kabab yemk, araq imkdir. - Razyam - dedim. Hkim kimi d gzl hkimdir. - Amma iliib qalb da. Rna dedi v z d bir siqaret yandrd. Torulun kim v nec ilimsi bard mlumatl olan Snan: - Hl d o qzn dalnca srnr? sorudu. - Tssf dedim. - N is. Bu gnlrd oturaq qngc vuraq. Htta rayonlardan birin d ged bilrik. Rna gzlrini qyb siqaretin kln rpd: - Yen pyaniskliy balayrsnz? Snan qalarn atd: - Biz pyanisk deyilik. Pyanisk ara duzlu xiyarla vuran adama deyirlr. Biz is ekcn yeyirik. Araq he tsir elmir biz. Rna brkdn gld: - Onda onu imyin mnas ndi? - He dedim. El bel. Mqsd shbt elmkdi. z d sn ind, bizdn pis imirsn. Tklifini byndim Snana baxb dedim. Hara ged bilrik? - kiy getmk olar. El Torulun man il. Dan onunla, razdrsa bir gn tyin edib xaq. Rna bir Snana baxd, bir mn: - H mn tklif elmirlr e, bunlara bax. lini ovcuma gtrb dodaqlarma yaxnladrdm: - zn dedin ki, pyaniskliy gedirsiniz. Snin srxo kiilrin patriarxal mclisind n iin var? Rna lini dartb kdi, siqaretdn bir qullab ald. - Torul Zmrdsz he yana addm atan deyil. Zmrd glsi olsa, mn d glcm!

68

Shbtimizi maraqla dinlyn Snana baxdm. Ondan reaksiya gzldiyimi grb dillndi: - Dandq. Amma Zmrd tin ki, biziml yola xsn. Szlrinizdn bel mlum olur ki, ifritnin biridi. Amma idi-ayt glsi olsa, hammz qatarla gedrik. Hardansa peyda olan Yelena klub sendvilri masann stn qoyub, bir gz qrpmnda buxarland. Aydndr - bizim yanmzda ox dayanmaq istmir. Halbuki, bayaqdan fikir verirm, obiri mtrilrin yanna yaxnlaanda glmsyir, htta onlarla shbt d edir. Snan da bu ayrsekiliyi frq etmidi. - Bunun dasna, forsuna bax. Qancq! Rna glb siqaretini sndrd. Sendvidn dilm alb, eyny-eyny: - sbilm - dedi. lkd bu qzdan daha ciddi problemlr var. - Haqlsan. Hr ey kkndn dyimlidi. Bayaq qul bazarnn yanndan keirdim. ryim ard, inanrsz? Bu arvad hara baxr, n il muldur, niy bu qdr zlm elyir camaata? Bu suallara cavab tapa bilmirm. - Qnirnin he xbri var ki, lkd n ba verir? dedim. z kefinddi. - Latn Amerikas diktatorlarndan biri haqqnda n vaxtsa oxumudum ki, o, hr df saraydan xanda yanlarna sad camaat yolun stndn ydrma taprrm. Kasb cildind insan, dilni grnd onu qanma tuturmu. z d el ki, bu diktator ky xrm, trafda bir ins-cinsin olmamas azm kimi, stlik, gzlrini d mhkm-mhkm yumurmu. Sbbini soruanda da deyirmi ki, Ay axmaqlar, ikiqat ehtiyatl olman nyi pisdir? Rna fikirli-fikirli: - Hrdn z qadnlmdan utanram dedi. - Qnirnin yerin mn utanram! El snin dediyin tipli diktatordur da bu arvad. Xalq yolun stndn ydrrsan, hqiqt gzlrini yumursan, belc, lkd hr ey ox gzl olur. nsanlar xobxtdir! Sanki, sn demikn n qul bazarlar var klrd, n dilni ordusu. N siln, limon satan uaqlar, n d vladna toy etmk n pul tapa bilmyib intihar edn atalar. Bu Qnir zn el aparr ki, el bil hamnn zndn sevinc yar, rklr d ona qar sevgi hissi il dynr. Rusdilli olanlar bizim n v kim haqda dandmz baa db, drhal hesab istdilr. Yan masada oturan salar muncuqlu qz da onlar kimi edib, Yelenaya li il hesab gtir iarsini verdi. Yelena, mtrilrin bizim zmzdn bel tez xb getmk istdiyini baa db, nifrtl biz baxd v hesab gtirmk n mtbx kedi. Snan is kafed yaranan grginliyi vecin almadan davam etdi: - Btn diktatorlar z almind bel bir xobxt lky rhbrlik edirlr d! Bir gn d xalq hquqsuzluqdan, daltsizlikdn cana doyub saraylara hcum knd onlarn hqiqt qar yumulmu gzlri dhtdn brl qalr. Hr ey o qdr anidn ba verir ki, dnb trafdaklardan bu ac, qzbli insanlar hardan xd? sorumaa macal tapmrlar. Bu xalq da bir gn bel ayaa qalxacaq. Hesab dyib qaan rusdilli mtrilrdn sonra, biziml kafed tk qalan Yelena mtbx girib qapn rpd. - Bu da bunlarn rusdilliliyi - deyn Rna qhqh il glmy balad. - ndi baa drsnz - eyla, Zmrd kimilr niy nifrt edirm? sorudum. - Potensial Qnir Milli olduqlarna gr. Rna masann stndki limi nvazil balaca ovcunun iin alb sxd.

69

Gec

Rnan ox sevirm. Son zamanlar, bunu tez-tez ryimd tkrarlamamn sbbi Rnann mnim n adil bilcyindn qorxmamdr. Ya da aiq olduumu bir daha, bir daha zm etirafmdr. Bilmirm. Rnann mnim n adilmsi, maraqszlamas - mnasibtlrimizin sonunu gtir bilr. Mns ondan ayrlmaq istmirm. Onun yannda zm geni, isti bir qanadn altndak krp qu kimi hiss edirm. Bu da tbiidir. Btn kiilrin, o cmldn mnim d ehtiyacmz qadn nfsi, qadn qaysdr. Hftnin yalnz iki- gnn Rnann evind keirib, daha artndan kinmyim bu sbbdndir yqin. Evin dadanmaqdan, ondan bezmkdn qorxuram. Mnim eq n yararsz, midsiz, bdbin v pinti evim birc df ayaq basmayb Rna. Onu evim dvt etmmkl oxmu xtrin dyirm grsn? Mn olsaydm inciyrdim. Demli o da inciyir. Bir gn ryimd Sevildn baqa qadnn olmadn baa dck, mndn bezck dey qorxuram. Olacaa ar yoxdur. Mozartda ox oturmadq. Txminn yarm saat sonra Snan gzimyi tklif etdi. sbindn donuz kimi prtm Yelenaya hesab dyib, gl-gl kafeni trk edn son mtrilr olduq. Saat on bir ilyirdi. Klrdn yan manlarn tsts kilir, hrin tozana aram-aram boz asfalta yatrd. Azacq da olsa, nfs almaq yngllmidi. Bu df siyastdn danmadq. Mvzumuz axrnc Hollywood filmlri, yeni kitablar, htta qadn tirlri idi. lindn tutduum sevgilimin glmsyn, all zn arada bir nzr salaraq, bir saat boyunca Nizami ksini o ba-bu ba arnladq. Snann misi olu Nurddin zng vurub Sahil metrosunun qabanda onu gzldiyini xbr vernd, saat on ikiy qalrd. Snanla metroya qdr glib, misi olu il grdk. Nurddin lknin tannm sorta irktlrindn birind avtomobil sortas zr mtxssis ilyir. Tz Toyota Camry-sindn db biziml hal-hval tutandan sonra: - Glin sizi d aparm dedi. Bilirdim ki, Rna bel tez ayrlmamz istmz. Htta gecni bir yerd keircyimizi dnr blk d. Mn is ox yorun olduumdan, tcili yataa girib snmk haqda fikirlirdim. Xcaltimdn Rnann zn baxmadan Nurddin: - Sizin n zhmt olacaq dedim. Nurddin qollarn aralayb incimi halda: - Siz n danrsnz! Buyurun, ylin. dedi. - Onda vvl xanm drdk. - Problem deyil, buyurun. Rna il arxa oturacaa oturub, yol boyu susduq. Rna mndn aral otursa da, sa limin barmaqlar il oynayrd. Snanla Nurddin is bizi unudub, evlnmy hazrlaan qohumlar haqda danmaa baladlar. Cehiz, mnzil, mebel, tmir, toy, qancq qaynana kimi rabitsiz szlr qrq-qrq atrd qulama. naatlar metrosunun yanndak doqquz mrtbli binalara yaxnlaanda, Rna: - Burdan saa zhmt olmasa dedi v qulama, - Blk glsn? pldad. - Yox, ox sa ol. Ev getsm yaxdr. Yorunam. Rna qrurludur, bilirm. Tklifini bir daha tkrarlamayacaq, israr etmyck. El d oldu. Sadc iyinlrini dartb glmsdi. Dvtini qbul etmdiyim n incidiyi hiss olunurdu. zm nifrt etdim. Onu brkdn qucaqlayb pdm v qulana: Sabah glcm. Bu gns sn incimyi qadaan edirm dedim. Pltm onu qdqlad n yavaca glb boynunu mndn qartd v qabaqda oturanlarla vidalad. - Dostlar sa olun. Grrik. Rna bloka sar gedir, mns arxadan onun heyran qaldm yeriin tamaa edirm. Bu ifadli, aristokrat yerii onu nec d frqlndirir, cazibli edir. Snan zn arxaya evirib: - Sn d ev gedirsn? sorudu. Gzlrimi pncrdn ayrb bir Snana, bir Nurddin baxa-baxa: - Nurddin ziyyt olmaz ki? sorudum. Nurddin tez-tez ban bulad. - ziyyti zad yoxdur. O n szd! Hara gedirik? Snan mnim vzim: - Bayla sr deyib tzdn mn baxd, - Yaxsan?

70

Bir az tccbl: - H - dedim. - Ndir ki? - He, el bel sorudum. Son vaxtlar ox grginsn el bil. - Yox i. deyib, gzlrimi yumub-adm. Snan tzdn zn qabaa evirdi. - Yayda mitinqlr balayr. Bu il son ansmzd ni ab siqaret yandrd. El bil, bu szlri demk n, bayaqdan Rnann mandan dmsini gzlyirdi. Halbuki, Rna bu shbtlr n sino gedir. He bh etmirm ki, mitinqlr balasa, n crglrd polisl toqquanlardan biri d Rna olacaq. lin sonunda, noyabr aynda keirilck prezident sekilrinin tbliat kampaniyas yayda balamal olsa da, mxalift indidn aktiv hazrlqlar grr. slind, ham sekilrin formal xarakterli olduunu, iqtidarn 20 il yaxndr etdiyi kimi, bu sekilri d saxtaladracan yax bilir. Odur ki, mxaliftin hazrlqlar tbliata yox, hakimiyytin silahl dstlrin mqavimt ynlib. 2005-c ild olduu kimi, bu il d hamnn midi Demokratik slahatlar Partiyas v lider Niyazi Salayevdir. llrdir televiziya efirindn mhrum ediln Niyazi Salayevin z elektorat il nsiyyt qurmaqda yegan vasitsi - iki- mxalif qzetdir. Salayev d son bir aydr, bu qzetlr vasitsil midlrinin byk olduunu, xalqn qlb alacan v iqtidarn mtlq devrilcyini vd edir. Snann da dyiikliy midi var. Dorusu, mnim d. Srf midsiz yaamaq ar olduuna gr, rejimin kcyin mid bslyirm. Bam oturacaqla qap arasndak knc diryib qaranlq ky baxa-baxa: - Birc eydn qorxuram dedim. - Bu il d son ansmz dey-dey zmz ox midlndirsk, sonra yen alnmasa, be il vvlkindn bebetr sna bilrik. Biz birinci ansmz, 2005-c ilin prezident sekilrind itirdik. Niyazi Salayevin sekilrd aq-akar ss oxluu il qalib glmsin baxmayaraq, Qnir Millinin prezidentliyind v rejimin davamllnda maraql olan hakimiyytdaxili qvvlr, mafioz klanlar onu ln rinin kreslosuna oturtmaq namin, n qddar sullarla mitinqlrin qarsn aldlar. kinci meydan hrkat adn alan hadislr ifrat yoxsulluq, hquqsuzluq v daltsizlik hddin atdrlm xalqn uzun illr gzlniln hayqrts idi. llrind Niyazi Salayev prezident!, Rdd olsun Milli! Yaasn Niyazi! plakatlar il meydana xan; korrupsiyadan, avtoritarizmdn, qsbdn v zoraklqdan bezmi insanlarn stn daxili qounlar, polis v dazba idmanlar hcum etmidi. Xalqn Azadlq meydanndan ymadn grn iqtidar, bu df insanlarn stn texnikan srd. Gecnin bir yarsnda silahl xsusi tyinatllar, BTR-lr, htta tanklar meydana girrk xalq gll-baran etdi. Xbrdarlqsz at ald v... nticd 131 nfr qtl yetirildi. Bunlardan on alts yeniyetm, sksn bei kii, qalanlar is qadnlar idi. lnlr lm, yerd qalan dirilr is divan tutulmudu. Hbs olunan 1136 nfr mitinq itiraksndan yzlrlsinin drnaqlar qopardlm, gzlri oyulmu, qabralar sndrlm, arvadlar v qzlar gzlrinin qabanda zorlanmd. O saatlarda is btn telekanallarda Qnir Milli danrd. Milli, ... Bunlar terrorudur, silahlar var. Hams xaricdn, Qrbdn maliyylir! Bunlar islam ekstremistlridir! kimi cfng, tzadl byanatlar verir, zn dnyaya gldrrd. Gz qana doymayan Qnir, ikinci meydan hrkatnn arxasnda vhhabilrin, ilrin, l-Qaidnin, Soros Fondunun v son dvrlrdki siyasi ritorikasnn ruhuna uyun olaraq AB Dvlt Departamentinin dayandn iddia edir v sbut kimi, meydanda ldrln insanlarn yannda, guya onlara mxsus silahlar v L ilh illllah, Muhammdun rsulullah yazlm yal bayraqlar tapldn deyirdi. Rejimin etiraz edn ktly qanl cavabndan sonra, BBC mxbirinin Azadlq meydanndan tapd is baqa ey olmudu. Qana bulam, grnr oturaq aksiya vaxt tez-tlsik yazlm bir mktub. Meydana xan ata, mktbli oluna bunlar yazrd: Mnim balam, biz azad olmaq urunda bu meydana glmiik. Biz, azad yaamaq, rfl yaamaq n buradayq. Snin, anann, sinif yoldalarnn azadl urunda meydandayq. Biz istyirik ki, sn byynd yax thsil ala bilsn, salam olan olasan, xobxt olasan. Atan istyir ki, lkmizd korrupsiya olmasn, insanlar nahaq hbs olunmasn, evlrini hanssa oliqarxlar skmsin, onlar ky atmasn. Biz qoyun deyilik olum, biz insanq! gr biz bir yerd olsaq, he ks biz he n ed bilmz. Biz xalqq. Bu hakimiyyt rdd olub getmlidir! gr ev qaytmasam, eitsn ki, atan lb, bil ki, sn ox qeyrtli bir kiinin olusan. Sn atanla fxr ed bilrsn. Bu meydana xan hr bir ksin vlad, valideyni il fxr ed bilr... Baqa bir atann, alnndan vurularaq ldrln Elnur Gyznli adl nmayiinin sxlm ovcunda is, krp qzna nvanlanm, rk dalayan bu mktub taplmd: Ceylancm, sn indi istsn bel, bu yazn oxuya bilmycksn. Amma illr sonra artq A-dan Z-y btn hrflri tandnda bu yazn mtlq, hm d mtlq oxuman istyirm. Ceylancm, bax, bir atann vlad n buraxa bilcyi n byk, n dyrli miras hrr bir lkdir. daltin v azadln qalib gldiyi bir lkdir. nsanlarn yalanla v yaltaqlqla deyil, bilyinin v alnn gc il yaayaca bir lkdir. V allah ahiddir ki, mn snin el bir lkd bymni, yalanman n qdr istrdim. Kimsy yilmdn, alalmadan hyatda btn arzuladqlarn ld etmni n qdr istrdim. Amma bunlar yalnz istmkl olmaz ki, qzm! Hm d savamaqla olar. rpnmaqla, abalamaqla olar. Hqiqtin gcn gc qatmaqla olar. Bax, el ona gr d indi sndn, snin qaylarndan ox mbark bir sava dnmk mcburiyytindym. Bu, hm d snin urunda savad, gzl qzm, snin kimi yz minlrc ocuq urunda savad. Snin v snin kimi yzminlrc ocuun glcyini ourlamaq istyn daltsiz v xlaqsz bir sistemi yxmaq, skmk, onun yerind dzlyn, drstlyn, lyaqtin, vicdann hakim olduu bir rejim qurmaq, yaratmaq urunda savad. El bir sava ki, bunun

71

zvqn, bunun gzlliyini ruhunu r, eytana satmlar he vaxt anlamayacaq. Amma snin anlayacana inanram, ayzlm, ox inanram! ndi mni hyatda sevindirn tk ey var, o da snsn, Ceylancm! Ancaq indi mni hyatda kdrlndirn tk ey varsa, o da snsn. Bilirsnmi, niy? nki mnviyyatszln, clafln, riyakarln hyat normasna evrildiyi bir lkd dnyaya ocuq gtirmkdn, o msum ocuu bu bitib-tknmz mnviyyatszlqlarn, claflqlarn, riyakarlqlarn qurbanna evirmkdn byk cinayt yoxdur. Amma gr o cinayt qol qoyduqsa, bunun bdlini d dycyik. Bu lkdn hr cr yalann, yaltaqln, simaszln, rfsizliyin kkn qazyacaq. n az bunun n dycyik, arpacaq, rpnacaq. Snin v snin kimi yzminlrc gnahsz ocua azad v abad, daltli v xlaql bir lk buraxmaq n qollarmz svayacaq, yorulmadan, usanmadan savamaa davam edcyik. Bu yolun artq geriy dn yoxdur, gzl qzm, gr ortada ocuqlarn glcyi mslsi varsa, he bir yolun geriy dn olmamaldr! Bax, Ceylancm, mn indi sn azad v xobxt yaayacan lk buraxa bilcyim yzdyz sz vermirm. Amma el bir lk urunda sonadk savaacama yzdyz sz verirm. Bir d buna yzdyz sz verirm: sn he vaxt saxtakar, rvtxor, yaltaq, riyakar, simasz, rfsiz bir atann qz olmayacaqsan. Bir atann vladna buraxa bilcyi ikinci n byk, n dyrli miras da el budur, qzm! Gzlrindn prm. - Bu il d hmin hadislr tkrar oluna bilmz. Olunsa da artq Bak yox, btn rayon v hrlr ayaa qalxacaq Snan siqareti pncrdn tullayb zn mn evirdi. - Artq sbri qalmayb xalqn. Bu murdar rejim getmlidir. Xalq Qnir Millini auesku ctlynn gnn salacaq. Nurik, burdan sola dn, qabaqdak zibil qutularnn yannda saxla. qtidarn bu df xalqa gll sxmayacana inanma ox istrdim. Amma tinlik kirm. llr boyu slam Milli hakimiyytinin, indi is hakimiyytd qalmaq namin hr vasity l atmaa hazr Qnir Millinin xalqla birc danq dili var - silah! ldrmk, glllmk, divan tutmaq, beiyind bomaq bu Milli hkumtinin slubudur. nki bu rejimin opponentlri yoxdur, ancaq dmnlri var. Bu dmnlr konkret ad olan siyastilr, partiyalar deyil. Dmn - btn xalqdr. Nurddin Snann gstrdiyi yerd man saxlad. - Buyurun Murad by. - Sonra da trdddl dedi, - Siz bir iim db. Klinikanza gl bilrm? - lbtt - dedim. - Bu n szdr. Snandan nmrmi gtrn, istdiyiniz vaxt zng edin. Bir gn tyin edk, grk. Ns ba verib? - Yox, el-bel. Bir-iki diimd rm var. - Karies varsa, bu el-bel deyil. Mtlq glmlisiniz. Znginizi gzlycm. Nurddin minntdarlqla glmsdi: - ox sa olun Murad by. - Dymz qarda. Sn sa ol. Snan, salamat qal. Snan yz sksn drc evrilib lini mn uzatd: - Oldu qarda, grrik. zn yax bax. namn da itirm. - Ba st - deyib, mandan ddm. N qdr taqtsiz olduumu indi daha aydn hiss edirdim. El bil bir saat qam, ya da futbol oynamdm. Ayaqlarm szm qulaq asmrd, zllrim aryrd. Grk idmana gedim, siqareti d azaldm. Lift minib mrtbm qalxana qdr nfsim darald. Qapn ab zm hvlnak atdm mnzil. Cld soyunub qadm vanna otana. zm su vurdum. Niy inad edirm? N n mniml olmasna icaz vermirm? Bu qdr eqoist olmamalyam ax. Rna hr gn, hr an mniml olmaq istyir, mn is onu ancaq sevimk istynd axtarb tapram. Bunu baa drm grsn? lbtt baa dr. Amma yen d mnimldir. N tapb mnd? Otaa qaydb pncry yaxnladm, siqaret yandrdm. Yol boyu dzlm fnrlrin, zlmt kni iqlandrmaa gc atmrd. Geclr buralar thlkli, narahat olur. tlrin ulamas fahilrin rtsna, avaralarn barmas polislrin sirenalarna qarr. Normal adam vahim basmaldr bu evd. Amma mn yrmim. Htta o qdr yrmim ki, ox vaxt gecnin kcyi, tnha evim qapanacam an sbirsizlikl gzlyirm. Gzlyirm ki, gn z qovurucu alar il yer zn yandrma dayandrsn, tbitin qrubla fsldamas balasn, bizi iqdan qoruyan klglr, ayn v ulduzlarn yumaq sayrmasnda z valehedici rqslrin balasn. Mn d bax belc pncrmin qarsnda dayanb, gecnin simfoniyasn eidim. Yalnz bu sdalar mni xaosun kt uultusundan qorumaa qadirdir. Hm d qaranla deyiln pltlar mn cavab olaraq qaydr. Duyuram bu cavablar. Eidirm.

***

Gndzlr ham eynidir hr z proqramna uyun rolunu icra edir - glmsyir, deyib-glr, savar, seviir. Geclr is maskalar dr siftlrdn. Mnim d rollarm var. Sevdiyim v sevmdiyim rollarm. Bu bard dnmk n n mnbit zamandr gec. Hyat drk etmy, bilinmyni bilmy, hat olunmayan hat etmy alanlarn

72

zamandr. Dnyann btn gzlliklri tamamil yeni, ox frqli bir qiyafd qarmzda durur. Gec - vrdi etdiyimiz obrazlar dadr, onlara yeni alarlar qatr. Bs n n gec lm rmzidir grsn? Mnim n ksin gerklmsi mmkn olmayan ideya v arzularn rmzdir. Yaradclq v dadclq zamandr. Yaradclq haqda ox dnrm, amma he n yaratmamam hl. zgr, olumu yaratmam birc, o da yanmda deyil. Bax bel. H, h. Alama sevirm. Gndzlr, sentimental olana la etmk lazmdr bunu proqram tlb edir. Geclr is, zm ola bilrm. Alaya bilrm, kdrln bilrm, qhrln bilrm. Hr ey - vladmn yanmda olmamasna, Qnir Millinin iyrnc rejimin, dilrini malic etmy mcbur olduum qhb eylann nazl gln dzmliym. Dzrm. nki, midlrim bal olan intizar, bu mvqqti varolmann dhtin dzmy kmk edir. zgr. Ad kimi zgr olmasn istyirm olumun. Onun n glck qurmalyam, lk qurmalyam. Hm valideyn instinktim, hm d alm, urum tlb edir bunu. Ah Sevil. Snsiz nec mnaszdr hr ey. Adamn ailsi yannda olar, vlad yannda olar. Olumu hftd bir df grmli deyilm. Mn atayam! ndi dd yadna? deyrdi mn Sevil burda olsayd. Deyydi, amma yanmda olayd ka. Onunla birlikd qurduumuz dnyan yerl bir edib getdi. Mn yalnz aiq deyildim ona, hm d yaxn dost bilirdim. Hr msld mslhtlirdim onunla, birlikd glck bard planlar qururduq. Alamaqdan da qorxmurdum onun yannda. Bilirdim ki, alayanda yanmda olacaq, gz yalarm silck. ndi is, btn zif nqtlrimi biln bir insann mndn uzaqda, baqas il olmasn hzm ed bilmirm. Yox, lbtt bu bard ona danmayacaq, sirlrimi amayacaq. El qadn deyil. Harda nyi danacan yax bilir. Amma yen d narahatam. Axmaq fikirlr girir beynim. El bilirm n mhrm sirlrimin daycs, baqa bir kiinin qoynunda, mnim sevimli seksual pozalarm onunla blr. Mn yataqda dahi, sehrbaz deyildim. Sadc, byndiyim bzi eylr varyd ki, o da bynirdi. Grsn eyni eylri o claf kiidn d grrm? Sevil dair hr xatir yandrr mni. O gn marketd onun n sevdiyi okolada l atdm, almaq istdim. Evd olmadn yada salanda tutulub qaldm. Onun biirdiyi xrklr n, sevdiyi mahnlar n darxmam. Sevil gedndn sonra, el bil xyallarm da itirmim. Gzl evimizin planlarn kiminl quracaam indi? Atamdan qalan iki otaql mnzilin darsqall shbtlri d aktualln itirib artq. Bu ev indi hddn artq genidir mnim n. Romanlarda, kinolarda ayrlan sevgililrin bir-birlrin xobxtlik arzulamasndan ttkn he n yoxdur. Yalandr! A yalandr! Ayrld sevgilisin baqas il sadt arzulayan adam ya saxtakardr, ya da debil. slind ikisi d eyni poxdur. O, indi baqasnn qoynundadr v mn bunu bilirm. Yumruqlarm sxb, zrldamaqdan baqa lacm qalmayb. Qrurum v trbiym onun seimin mdaxil etmy icaz vermir. Amma istyirm zab ksin, nec ki, mn kirm. styirm bdbxt olsun! Boanm, z d uaql bir qadn alan rin n deyim bs? Qhrmandr, yoxsa nec? yoldaydlar. Sonra boandn eidib, evlnmk tklif eldi Sevil. Demli onu hmi arzulayb, istyib. Sevil d boanm qadn statusuna ancaq yarm il dz bildi. Niy bel tez r getdi? Mn acq vermk n? Yoxsa Rasimi sevirdi? Nec sev bilr? Blk d csartin heyran qalb, razlq verib. Dorusu, mn onun kimi csur addm ata bilmzdim. Boanm, uaql qadnla evln bilmzdim. Blk d evlnrdim. Rasim bu mnada hrmt edirm, amma nifrtim daha bykdr. Bs olum? Anasn balayacaqm? Oluma anana nifrt et deyck qdr xlaqsz deyilm, amma zgrn onu balamasn istmzdim. stmzdim ki, atalna da ata desin. Xeyr, zgr he vaxt ona ata demyck. Rasim nifrt etmsini, onunla yola getmmsini, hr gn aclamasn istyirm. styirm o da bir gn oluma l qaldrsn ki, ora dymy, siftin yumruq vurmaa, azn-burnunu zmy bhanm olsun. Amma Rasim ox sakitdir. Olumu da ox istyir. Aiq olduu qadnn vladn z vlad kimi sevir. ox nzaktli v tmkinli adamdr. Dava etmy imkan vermir mn. Bli, onu dymk n mn frst vermir dey, Rasim daha ox nifrt edirm. N vaxt baxsan srtq kimi glr. Yumaq xasiyyti var. Mnim kimi zhmli deyil. Qaqabam yerl gedn, Sevili acladm gnlr olurdu. O da mn t dnrsn bu ev ayaq basanda. Mni grnd el bil ilan grrsn. Bir gn mni itirnd qdrimi bilcksn deyirdi. El bilirdim uzaq, ox uzaq perspektiv olan, fqd grnmyn lm eyham vurur. Hardan bilydim ki, xb ged bilr? O is getdi. ndi onun yoxluu buz kimi soyuqdur. Onun lindn, ssindn, qzbindn baqas yalandr. O, mnim n vrdi evrilmidi. Vrdi sevgidn daha iddtlidir. xb getdi. Hr eyi darmadan etdi. ndi mnim evim, evdn baqa hr ey oxayr. Mtbxd, i-i qoyulmu stkanlarn tinlikl bir-birlrindn qopmasndan blli olur ki, bu ev oxdand qonaq glmir. Bel d olmalyd. Ax qadnlar xb gednd, arxada n qdr adam v yan yetim qoyub gedirlr. Mtbx kaf, prdlr, dmir qabn iindki khn dymlr, kncd duran sprg, ifonerin dibindki ski-sklr, komodun stndki daraq da tnha qalb. Sbhn qaranlnda mtbxdn gln taqqrtlar da susub, boqablar yetim qalb. Bir qadn gednd, saxsdak iklrin suyu da unudulur, evi toz basr, hrmklr gnd bir tor qurur. Balkon artq sssiz-smirsiz, dhliz kimssizdir. Bir qadn gednd n ox adam gedir slind. N ox adam itiririk. Bir fhlni, xadimni, dayni, fahini, mhasibi. Bir ana gedir. Bir dost. Bir sevgili. Sevgili... Bax bu dqiq telefonu gtrb sn zng vursam, sni btn hceyrlriml, selikli giam v zllriml sevirm dey hayqrsam inanarsan? Qaydarsan? Mn ax dorudan da sevirm sni. nan ki, sn yanmda olmayanda, el bil btn dnya hnkr-hnkr alayr. Ona gr ki, btn dnya lvan rnglr boyanmaq, mahn oxumaq v rqs etmk n sn mhtacdr.

73

Bax, indi ota arnlayram zm bir muliyyt tapmaq, azacq fikrimi datmaq n. Gzirm, amma yer tapa bilmirm zm. Hr ey srb gedir limdn v fikirlrimi yalnz sn ial edirsn. Fikirlr o qdr qorxunc, dhtlidir ki, dnyann n uzaq nqtsin qab arsizliyimdn zarmaq istyirm. Bilmyini istyirm ki, mn snin ssindn, snin ssincn yaayram. Sn qaytsan, sz verirm ki, snin pndn, snin pncn yaayacam. Sn n qdr mhtac olduumu soru, mn d deyim ki, jalsind yuyunmaq v gecnin ayaznda qzmaq n yaz sbhnd fqi gzlyn mnlr tk mhtacam sn. Sn d bu lirik etirafa doyunca gl. Dzdr, indi qadnsz deyilm - Rna var yanmda. Amma Rnann mn heyran olmasnda snin d xidmtlrin var. Ax sn mn rnglrin v hisslrin yeni dnyasn amdn Sevil. Sn mn sevmyi yrtmidin. Sn mniml evlnmdn qabaq mniml yataa girmidin. Qorxmamdn bundan, narahat olmamdn. Sn sevirdin v sevgin arxayn idin. Bilirdin ki, sn xyant etmycm, sni atmayacam. Toyumuzda artq hftlik hamil idin. Biz qeyri-adi ctlkdk. Bizi qsqanrdlar, paxllq edirdilr. nki biz nnvi ail deyildik. Srf uaq domaq xtrin evlnmmidik. Htta bir-birimiz olan sevgimiz, zgr olan sevgimizdn d artq olub hmi. z d, n deyirsn de, mn fdakar r olmuam sn qar. Htta baqa qadnlarn yanndan qaytdm geclrd, mndn bhlnmysn dey, taqtim, gcm olmad halda daha ehtirasl, daha ln sevimim sninl. Bu da mnim verdiyim qurban idi. Bu szlr hyaszlqdr? Sn el glir. Mniml yatmaq istyn qadnlar geri evir bilmzdim. Sadc olaraq bilmlisn ki, mn he vaxt sn qlbiml, ruhumla xyant etmmim, aldatmamam. Yalnz bdniml. Bilirm, kflnmi bhandir, inandrclqdan yoxsundur. Amma bu mnim bhanmdir. Bu bhanmi, sn ar da olsa, qbul elmlisn. N is. Mn n snin nmrni yanam, n d sn bu szlri deyn. Saat da iki olub. Yatmaq vaxtd.

***

imk axd. Sma, iri damclarla alamaa balad. Bal pncrm hcum krk, riv aralarndan ev szmaq istyn klk, vahimli uultu il payz simfoniyasn ifa edirdi. lpaq aaclarn olan-qalan yarpaqlar da qopub, vhi klyin qanadlarnda mchula srklnirdi. Nazik, parlaq oraql ay, qapqara buludlar yarb, snk nzrlrini hr evirdi. Bak can verirdi.

74

Ehtiras

eyla astaca qapn dyb iri girnd, llrimi tzc yuyub qurulamdm. Dsmal asb qapya ndm. Bu gn glcyi tamam xmd yadmdan. Pis bir i stnd qfil yaxalanan nadinc uaqlar kimi, bir ne saniy sulu-sulu onun glmsyn zn baxdm. Bu gn ynind buz mavisi dar cins v hray kynk vard. Skut uzandqca, gliindn naraz olduumu fikirl bilrdi. Gzlrimi zndn ayrb, liml borman gstrdim: - Buyurun eyla xanm. Qapn balad. kinrk: - Yen hmin sual vercm. dedi. - Birbaa kresloya oturum? Grsn n cavab verim? - znz bilrsiniz. styirsinizs bir az gzlyk, sonra balayarq. Dodaqlarn bzb, tbssm etdi. Ban bulad: - Yox, yox. Vaxt itirmyin mnas ndir? antasn stolun stn qoydu v kresloya oturub, bic-bic gln gzlrini zm dikdi. - znz nec hiss edirsiniz? yanna yaxnlab sorudum. Bugnk tri tamam baqayd, sanki geyimin uyun seilmidi xfif, irin v bahar travtli. - Yaxyam, sa olun. Dnn, arlarm bir az azalmd el bil. Amma tmizlynd yen d ardr. - lbtt ardacaq. Biz hl n elmiik ki? - lcklri taxa-taxa dedim v projektoru yandrb zn evirdim. - Balayn Murad, dnnki szlrimdn incimdiniz? Sonra fikirldim, blk xtriniz dyn ns demim. N ns tzdn projektoru sndrb kresloya oturdum. eyla bu ani hrktimdn xeyli tccblnmi grnrd. El bil onu vercyim cavabdan ox, n n oturub yerimi rahlamam dndrmd. - eyla xanm dedim. Mn inciyn adam deyilm. Sadc olaraq dnn sizi baa dmdim. eyndiyi saqqz qaba tprd. - Niy? gzlri parldad. Onunla dialoqa girmyim xouna glmidi. - nki, yaltaqlq shbtini aacanz gzlmirdim. - Burda qeyri-adi he n yoxdur. Yaltaqlqdan v yaltaqlardan dorudan da xoum glmir. Azrbaycanda is hr ks yaltaqdr. - Maraqldr dedim. - Bu xalq yaltaq edn, el sizin hakimiyytiniz olmaybm? eylann cavabn gzlmdn qalxb siyirtmy yaxnladm. Metrogil Denta gelini, ampulu v prisi xartdm. Son szlrim mtlq reaksiya gstrcyini bilirdim. Amma eyla susurdu. Otaqdak skut narahatedici hdd atanda: - Mniml raz deyilsiniz? sorudum v ampulann iindki mayeni pris krk ona yaxnladm. O is, cavab vermk yerin azn ab gzlrini yumdu. Gl-gl projektoru yandrdm, azna doru yildim. Az qoxusu dnnkin nisbtn azalmd. ynni vurandan sonra, geli gtirib qat mayeni di aralarna doldurmaa baladm. pateli di tin basdqca, eyla ynglc zaryrd. Proseduran bitirib projektoru sndrdm. - Bu gnlk iimiz bitdi. Bir az oturub gzlmlisiniz. tinlikl dillndi: - Da.. dansmaq ola? - Bir az gzlyin sonra danarsnz. Mn he yer tlsmirm. Keib masann arxasndak yerim oturdum, fincandak soyumu aydan bir qurtum idim. eyla mni grmrd dey deysn diskomfort keirirdi. Mns arxadan znn sol trfini, arada bir ban evirnd is burnunun ucunu grrdm. O bir qadndr. Syavu Orucun qz olmaqdan savay he bir gnah, qbahti olmayan qadn. Syavuun qz olmaq qbahtdirmi? lbtt. z d byk qbahtdir. Bel bir adamn qz olmaq, xcalt kmk n kifaytdir. Blk d daxiln xcalt kir. ks tqdird mniml bu shbtlri niy aparsn? Syavu Oruc bu lknin Ghebbelsidir. nc reyxin Almaniyasnda bir yhudi hkimi Ghebbelsin qznn dilrini malic etsydi hans hisslri keirrdis, mn d indi hmin hisslri keirirm. Gzl qadndr eyla. Amma intellektualizm ox byk iddiasnn olduu hiss olunur. Maraqldr, n n tiranlar, diktatorlar, htta onlarn

75

qulluqular pullarna, var-dvltlrin baxmayaraq elm, akademizm, incsnt v mdniyyt iddial olurlar, bu sahlrd d adlarnn xmasna can atrlar? N n mallar, mlklri, hakimiyytlri il kifaytlnmirlr? N n? Ayaa qalxb ona yaxnladm. - Buyurun eyla xanm. Tpr bilrsiniz. Ban yrk tkkr etdi v ona uzatdm salfeti gtrb, qaba tprd. Dodaqlarn sildikdn sonra ayaa qalxd, dnn oturduu kresloya kedi. - Heyf ki, burda siqaret kmk olmaz, - saa-sola baxb dedi. - Olmaz, bli. Amma direktorumuz sizin kmyiniz tin ki, bir sz desin - qmaraq dedim. eyla ban azca yana yib gzlri glmsyrk: - Mni sancmaqdan hzz alrsnz? sorudu. - Mn?! Sizi sancram?! - Bsdirin Murad. Hr ey aydndr d. N is kks trd. Deyirsiniz xalq bu gn qoyan hakimiyytdir? Dorudan buna inanrsnz? - lbtt dedim, keib yerim oturdum. Masann stndki kaz qaysn gtrb oynatmaa baladm. - Bu xalq haqqnda yksk fikirdsiniz. Halbuki, hr xalq z idarilrin layiqdir. - Kflnmi bhandir dedim. Klielrl danrsnz. iyinlrini dartd: Siz d callq edirsiniz. Klie olsun olmasn dediyim hqiqtdir, ya yox? sas buna baxmaq lazmdr. - Yax dedim. Hr xalq z hakimiyytin layiqdir. Amma bir rtl - gr hmin hakimiyyti z seib, i bana gtiribs. kincisi d, tutaq ki, bu xalq dorudan da siz mqavimt gstr, sizi devir bilmir. Srf bu sbb, xalqa bu qdr zlm elmk lazmdr? - Sizi?! Baa dmdim siz kimdi? - Siz, bu hakimiyytin nmayndsi deyilsiniz? - Bu hakimiyytin nmayndsi mnim atamdr. Mn is Sorbonnada thsil alm bir Azrbaycan qadnyam. Avropa dyrlrinin, demokratiyann, azadln da n olduunu yax bilirm. rqi d, qrbi d tanyram. - ox gzl. Sorbonnada thsil almaq siz n verib ki? Tfkkrnzd hans dyiikliy sbb olub? hirsimdn yava-yava grginlir, partlama hddin atmaqdan qorxurdum. eyla is olduqca rahat v zndn arxayn grnrd. Mni sbildirn d el bu rahatl idi. antasndan xartd siqareti yandrd, tstn burnundan buraxb, da il: - Siz Bodriyar oxumusunuz Murad? sorudu. Oppa! ndi d mn Bodriyardan drs keck deysn. Deyirm d, intellektual grnmkdn tr lrlr. - Bzi fikirlri il tanam. Nec bym? - Ktl haqqndak fikirlri il d tansnz? VIP qonaqlar n nzrd tutulmu klqabn masann altndak rfdn gtrb qabana qoydum. - ox sa olun deyib, kl rpd. Cavab vermdiniz. Ktl haqqndak fikirlri il tan olub-olmadnz sorumudum. - eyla xanm, mni dz baa dn - mn imtahan vern tlb, siz is mllim deyilsiniz. Bel dialoq olmaz. Sznz varsa deyin. Ax bu n demkdir? - Filan eyi oxumusunuz? Fmkan eyi bilirsiniz? Bu slub, z alndan bhsi olan, tkbbrl adamlarn slubudur. Ciddi deyil. eyla rng verib rng ald. Szm hdf atmd. Bayaqk arxaynlndan sr d qalmamd. Nazik Slim siqaretini ehtiyatla smrb mn baxd. - Balayn Murad. Deysn mni dz baa dmdiniz. Xtriniz dymk istmirdim. Sakitldirdim onu: - Narahat olmayn. Bodriyardan danrdnz. Yarya qdr kdiyi siqareti zib sndrd. - Bodriyar yazrd ki, ktl ictimai v siyasi olan hr eyin enerjisini udur, neytralladrr. - H, noolsun? - O olsun ki, ktl, xalq n siyasti yax tr bilmir, n d mnan. Yni ki, ktllr sslnmk, ktllrdn ns ummaq mnasz idir, nki ktldn cavab glmir he vaxt.

76

Dodaqalt iriib: - Yen d deyirm - h, noolsun? Tutaq ki, mn Bodriyarla raz deyilm. Bel bir haqqm var? Yoxsa?.. - Niy razlamrsnz? - nki srf elmir. Qalarn qaldrb: - Maraqldr dedi. - lbtt maraqldr. Nzr alsaq ki, siz d Bodriyarn bu szlrini, siz srf etdiyi n linizd bayraq edirsiniz, onda ikiqat maraqldr. - N n bel dnrsnz? Qalxb pncry yaxnladm, nfsliyi araladm. - Bodriyarn baqa hans fikri il tansnz? Xeyr, qzblnmdi. Sadc olaraq yalan akara xan bir yeniyetmnin tssf, bir az da xcalti oxunurdu gzlrind. Qadn olduu n, vziyytdn xa bilrdi. xd da. Gl-gl sorudu: - Cmiyytd atama Ghebbels deyirlr. Dzdr? Keib yerim oturdum. - Dzdr. Amma bunu geni xalq ktllri bilmir. -be intellektualn tapntsdr. Qalar atld. - Sizc intellektuallar n sbb bu ad atama yaradrblar? - Atanz bizim propaqanda nazirimiz deyil? - Bizd el nazirlik var? - rt deyil ki, ad propoqanda olsun. Milli msllr bsi bs elyir. Amma mnim fikrim siz maraqldrsa, atanzn Ghebbels oxadlmas, Ghebbelsin ruhuna thqirdir. eylaya qar iimdki nifrt qar topu kimi, dqiqbdqiq byyrd. Amma o, bu df d comad. - Niy? sakitc sorudu. Hitlerin propaqanda naziri qatilin, clladn yeksi idi. Yni mnim atam ondan da pis adamdr? - Ghebbels qatil, cani olsa da, myyn ideologiyaya xidmt edirdi. z axmaq ideyalarna smimi inanrd. Sizin atanz 5 6 is antiqrb, antiatlantimz, antiliberalizm kimi mvzularn hamsn Dugindn , Surkovdan ourlayb burada tirajlayr. eyla gzlrini qyb: - Baa dmdim dedi. nandm ona. Dorudan da baa dmmidi. - Bu hakimiyyt sizin atanzn dili il biz n deyir? Deyir ki, bizim z yolumuz var. N yoldu o el? Rvt yolu, talan yolu, yalan yolu. Azrbaycann sivilizasyon seimi kimi iibo ifadlrl xalqn ban aldadrlar. nkiafn bir deyil, mxtlif yollarnn olduunu deyirlr. Yni, Qrb demokratiyas bizlik deyilmi, buna xalq da hazr deyilmi, guya bizim byk milli-mnvi dyrlrimiz varm. Milli-mnvi dyrlri ndir bunlarn? Rvt, aa-nkr mnasibti, yaltaqlq. eyla szm ksdi: - Bu msllrin Dugin, Surkova n dxli? - nki bu rejimin v atanzn ideoloji nzriyylrinin mllimlri Rusiyal strateqlrdir. Btn terminlri ruslardan ourlayblar. Lap el Surkovun suveren demokratiyasn gtrk. Mentalitet d ki, siz srf edir, ona gr frladrsnz bu shbti. O cmldn din mvzusunu da. Mn dandqca eylann mn diqqtl qulaq asmasndan, bu fikirlri ilk df eitdiyi v eitdiklrinin onda maraq dourduu aydn hiss olunurdu. eyla sanki maariflnir, maariflndikc d etirazlar v ks-arqumentlri get-ged ziflyirdi. rkkc sorudu: - Sizc bu xalqa birdn-bir demokratiya vermk olar? - Atanz siz deyib ki, olmaz? Ona gr 131 nfri gllbaran edn Qnirnin yannda oturub?
Aleksandr Gelyevi Dugin Rus filosofu, neoavrasiyalq cryannn qurucusu, politoloq, sosioloq, masir Rusya siyasi sisteminin sas stnlarndan biri. 6 Vladislav Yuryevi Surkov Rusiya dvlt xadimi, Rusya Prezidenti Adminstrasiyasnn rhbri, Kremlin sas ideoloqu v siyasi texnoloqu. Qnir Millini ilhamlandran suveren demokratiya doktrininin banisi.
5

77

- Bunun msly n dxli? Mn siz sual verdim. Bir d ki... trdddl dedi. Vaxtnz almram? Blk xstniz var? - Yox, narahat olmayn. Bilirsinizmi eyla, bu rejim demokratik prinsiplr onu narahat etmy balayanda mentalitet istinad etms, problem olmaz. n azndan smimi grnrdi. Amma xalq demokratiyaya, insan haqlarna, azadla layiq deyil demk ox byk xlaqszlqdr! Azrbaycan xalqna azad seki keirmyi etibar etmk olmaz, bu xalqa demokratiya vermk olmaz demk, Azrbaycan qadnlarna, el sizin znz da thqirdir. Yni siz znz d thqir etmi olursunuz. Hakim elitada olmaq sizi bundan sortalamr. Amma mn deyirm ki, Azrbaycan xalq n proqressiv mslman xalqdr. stedad baxmndan da, savad baxmndan da kimdn ksiyik? Birc xlaq problemimiz var, o da sizin gnahnzdr. n parlaq zkalarmz qab gediblr xaric. lkd normal rejim qurulsa, biz mlli-bal Avropa lksin evrilrik. Qnir Milli rejimi is bunda maraql deyil. - Siz dorudan dediklriniz inanrsnz? Yni azrbaycanllar Avropal ola bilrlr? - lbtt inanram. eyla istehza il glb: - Palaza brn elnn srn deyn xalq Avropal ola bilr? dedi. Siz n danrsnz? - Siz n n bunu komformizm kimi baa drsnz? Baqa cr d yoza bilrik. Msln, dey bilrik ki, bu zrbimsl sfrbrliy aiddir. Sfrbrlik zaman, ham bir nfr kimi ayaa qalxr, palaza brnr, elnn srnr. Ola bilmz? kinci cahan mharibsind ngiltr kralias palaza brnb, elnn srnb yaral sgrlrin sars il mul olmurdu? Bli, razyam, biz mslman rqin aid xalqq. ox tssf. Amma daxiln d demokratiyaya aq. - Murad, ax bu xalq ox mhllidir, ox gerid qalmdr. Milli-mnvi dyrlr la edirsiniz, amma azrbaycanl n bu dyrlr hr eydn, o cmldn azadlqdan, demokratiyadan da stndr. lkni kimin, nec idar etmsi onu maraqlandrmr. Bu xalqa toy, bakirlik, n bilim yeng-zad maraqldr. - Bu xalqn klliyinin qarant olan btn milli-mnvi v dini dyrlrinin bir televiziyalq can var. Birc hft btn telekanallar Avropa dyrlrindn, demokratiyadan, liberalizmdn dansa, xalq da tutuquu kimi bunlar tkrarlayb, ml edck. Amma siz bunu etmirsiniz. Bunda maraql deyilsiniz. nki bu xalqn milli v dini dyrlri siz srf edir. Qnir Milli, atanz v bu rejimin btn sgrlri shrdn axama qdr mentalitetdn, dindn danmrlarm? Bu dyrlrin lkni idar etmd onlara kmk etdiyini etiraf etmirlrmi? Ban azca yana evirdi, nsini lin qoyub dirsklndi. Fikr dald. Sonra is dedi: - Demokratiyadan, liberal dyrlrdn danrsnz. Amma znz bu iqtidara qar ox amanszsnz. Han bs sizin obyektivliyiniz, tolerantlnz? Btn yax eylri tikiln krplri, tz binalar, parklar, fvvarlri d inkar edirsiniz, ox radikalsnz. Bel demokratiya olar? - eyla xanm tolerantlq, obyektivlik bilirsiniz n vaxt tlb oluna bilr? Btn trflr n brabr rtlr yaradlarsa! Azrbaycan kimi maariflnmmi monarxiyann hakimiyytd olduu, total nzartin tyan etdiyi, mxalif fikirin yaylmamas n btn informasiya kanallarnn blokadaya alnd rejimlrd, azad dncli insanlardan obyektivlik, tolerantlq tlb etmk glmlidir. Bu bilirsiniz ny oxayr? Osventsimd Zyklon B qaz il boulan yhudilrdn, Alman faistlrini baa dmlrini v mmkn qdr obyektiv olmalarn istmy. Glmli deyil? Obyektivlik anlay bu qdr thrif edilir, lkd lotuluq, drbylik hkm srr, siz is obyektivlikdn danrsnz. - N deyirsiniz deyin, amma bynmdiyiniz rvt d, korrupsiya da, yaltaqlq da, qorxaqlq da, el avtoritarizm d hams bu xalqn qanndadr... eylann szn ksdim: - Bir dqiq! Mn d bir hkim kimi, btn msuliyytiml siz dey bilrm ki, n azrbaycanllarn, n d dnyadak he bir xalqn, qvmn, tayfann qannda rvt, yaltaqlq, qorxaqlq, avtoritarizm yoxdur. Qann trkibind zlal var, hormon var, eritrositlr var, leykositlr var, n bilim trombositlr var. Qanda rvt, yaltaqlq haqda tibb elmin he n mlum deyil. eyla qalarn atb, ban bulaya-bulaya ayaa qalxd. - stehzanz knara qoysaq maraql, inandrc danrsnz. Sizi baa dmk istyirm Murad. nann ki, ox smimiym. Sizi baa dmk istyirm. Dorudanm mni baa dmy alr? Blk yaltaqlanr? Ax mn niy yaltaqlansn? Mn d onu baa dmk istyirm dorusu. Burada n gzir? N n mniml az-aza verib mbahis edir? lknin n varl adamlarndan birinin qz, adi bir di hkimi il n n bu shbtlri edir? zn tsdiq problemi, ciddi komplekslri, azad v mstqil grnmk istyi var blk? - Bs bu rejimi dstklyn istedadl, savadl, sviyyli insanlara n deyirsiniz? Dzdr, hakimiyytd aqrar elementlr d oxdur, amma masir, rusdilli kadrlarmz da var ax. - Ha ha! Hakimiyytd all, sviyyli insanlar var!? N gzl! istehza il dedim. - z d rusdillilrdn he danmayn, nki onlarn bu xalqa aidiyyti yoxdur. Rusdilli olmayan, ksin Avropada thsil alm, yeni nsil azrbaycandillilr tbqsin mnsub olan eyla, gzlrini dy-dy mn baxrd. Grnr, bu gn mruz qald informasiya axn qarsnda srsmlmidi. Mns fikrimi tamamladm.

78

- Neft glirlri hesabna mvcud olan korrupsion rejimlrd, xalqn potensialndan yararlanma msal ox dk olur eyla xanm. Hakimiyytd tmsil olunan birc nfr intellektual gstrin mn. Yoxdur! trafnzdaklarn hams yaltaq, orudur. Hqiqi ziyal, intellektual is yaltaqlq etmz. Xalq siz nifrt edir, baa drsnz? Nifrt edir! deyib, emosional xm bitirdim. zndn tssf v arsizlik oxunurdu. Stolun yanna yaxnlad. - Nifrt edirs syan etsin, meydanlara tklsn, Millini devirsin. Polisin dynyindn qorxmasn. Evd, mtbxd donquldanmaa n var? Sanki eyla yox, AzTV danrd. yrndim ondan. Yox, o hqiqtn ox iyrnc qadndr dndm. Bel hyaszlq, bel inad he qadnla da smaz. - O gn d glck eyla xanm dedim. - Tezlikl glck. Yerin oturub bir siqaret daha yandrd. Birdn, gzlrimin iin dimdik baxb dedi: - Glmyck! z d bilirsiniz n var? Tarix boyu bel olub hakimiyyt hmi gcllrin lind olub. Bu gn is gc puldadr. Pul da ki, bu rejimddir. - Ola bilr. Amma sizin pulunuz siz ss qazandrrm? Azrbaycan xalq siz n zamansa ss veribmi? He vaxt! Siz bu lkni zbt elmisiniz v hl d xalqdan smimi sevgi, hrmt tlb edirsiniz. Sizin ciddi sevgi probleminiz var eyla xanm. Soymaq, talamaq, qtl yetirmk v eyni zamanda sevilmk istyirsiniz. Bunun ad sinizmdir. Xalq da bilir bunu. Bilir v siz nifrt edir. Dorudur, siz d ona nifrt edirsiniz v bu nifrt qarlqldr. Qfildn, masann zrindn lini uzadb, soyuq v nazik barmaqlarn limin stn qoydu. - caz verirsiniz bir-birimiz sn dey mracit edk? limin stndki lin tccbl baxb, dnmdn: - lbtt, dedim. Etirazm yoxdur. Nvbti sual, lim toxunmandan daha gzlnilmz idi. - Sn mn d nifrt edirsn Murad? Hl d okda olsam da, glmsmy gc tapdm: - Bu sual vermk n mtlq limi tutmalsan? zndki grgin ifadni dyimdn, bouq ssl dedi: - Sualma cavab vermdin. - Snin kim olduunu bilmsydim, nifrt etmzdim. Amma bildiyim n bli, nifrt edirm. limin stn sallayaraq: - Amma mnim sndn xoum glir. - Siz... sn n danrsan? - ayaa srayb aqn halda ona baxdm. Bu zarafatd? - Yox, zarafat niy olur? Yavaca ayaa qalxb qapya yaxnlad, srtgl cftni kib qapn balad. Heyrt dolu baxlarmn mayiti altnda keib pncrnin jalzlrini d endirdi. Sonra mn yaxnlad. Siqareti sndrd, lini yanama qoydu. Ttn v drman qoxuyan azn siftim yaxnladrd. - Nifrtin mni thrik edir. Ba vernlr mn somnambula kimi grnrd. lini yanamdan kmk n gcm d qalmamd. Zaryaraq: - Lazm deyil dedim. z ssim zm yaban gldi. O is, mni ehtizaza gtirn plt il: - Sn arzularmn kiisisn - dedi. Barmaqlarn yaxasnda srdr-srdr bir gz qrpmnda kynyinin dymlrini ad. Mm gillri dma, zrif lifiyinin altnda qabarmd, azadla xmaq n sbirsizlnirdi. Sonra alvarnn dymsini amaa balad. Bir anlq zm glib: - Neynirsn? sorusam da, szlr tinlikl boazmdan xrd. Ninki eyla, he zm d n dediyimi eitmdim.

***

urun, aln, ali duyularn tslim olduu, qarsnda diz kdy blk d yegan substansiyadr hvt. z d, bzilrinin dndy kimi bunda xcalt ksi he n yoxdur. Briyytin mvcudluunun qarant olan hvti digr

79

hisslrdn ayrman - onu stn ya da aa tutman da yeri yoxdur. hvt hvtdir. Onu iimizd boas, yox edsi d deyilik. hvt tbitin el bir rmandr ki, onu db anlay rivsin sdrman z dbsizlikdir. Seksin zamann v mkann kim tyin ed bilr? Srhdlrinin harada balayb, harada bitdiyini kim dey bilr? Seksd yegan prinsip trf mqabilini hzzin zirvsin atdrmaqla bundan hzz almaq deyilmi? He sdaqt anlaynn z indiy qdr obyektiv trifini tapmaybsa, xyantdn danman mnas varm? Kim v ny xyantdn shbt gedir? Kii qadnla yatanda n bard dnr, ya da dnmlidir? Bs qadn n dnr? gr qadnla yatanda baqasn xyal edirsns, bu xyantdirmi? Bs insan z beynin nec mdaxil etsin, fantaziyalarnn qarsna nec sdd ksin? mumiyytl, bu qaydalar kim qoyur? Bu qaydalara kim riayt edir? V n n edir? Xaos olmasn dey? O zaman bu qaydalarn tmin etdiyi, yaratd nizam gstrsinlr mn. Haradadr bu nizam? Nizam olsayd, dnyada xrci-mrclik hkm srmzdi. Beynim doluan fikirlr bax. Bunlar dnmkl deysn z mllrim brat qazandrram. Murad, be gnlk dnyad, gzlrini yum, hzz almaa al, kefini k... Alm mn bunlar tlqin edir. ryimd is kdrin dzlmz arl var.

80

Gnc ixtira

vvl Snan zng vurdu. Ondan eitdiyim xbrin okundan aylmam, Torul kabinet girib, Snann dediklrindn qat-qat dhtli eylr dand. Bd xbri birnfs atdrandan sonra da, qab getdi Azrin otana. Ardnca baxdm. Dhlizin sonundak direktor kabinetind alt-yeddi a xltli televizorun bana toplamd. Rna zng elynd is: - Xbrim var dedim. - Kimdn eitdin?! - Snan zng elmidi. Sonra da Torul dedi. - zm yer tapa bilmirm, inanrsan?! Bdnim sir. - El mnim d - deyib, zm kresloya buraxdm. Dli olmuam. - in oxdu hl? - Yox. stsm indi d xa bilrm. Dstyin obanda sssizlik. Ardndan da gzldiyim sual: - Syavuun qz glmidi? Trddd etmdn cavab vermliym. - H. Hl d glmidi. i sn mn qrndan dan. - Mn d id, internetdn oxudum. Sonra znglr gldi. N is. Blk grb bir yerd ora gedk? Ayaa qalxb stolun yanna yaxnladm, n ns siyirtmni ab baladm. - H, gedk. Mtlq. - Onda Cfr Cabbarl heyklinin yannda grk. Ne dqiqy glrsn? - On be dqiqy ola bilrm. Rna kdr dolu, yorun ssl: - Oldu. On be dqiqy ordayam. Grrik deyib telefonu sndrd. Dhliz xb qapn baladm. Direktor otann qaps aralyd. Televizordan qulama qrq-qrq cmllr atrd: lkin mlumatlara gr 13 nfr lb... mliyyat sona yetib.... Qatilin xsiyyti myynldirilir... Gn rzind ikinci ok. eyladan sonra Rnann gzlrinin iin baxa bilcm? Niy d baxmaym? Pis bir i tutmuam bym? eyla z mni thrik edib. Bir gnd ba vernlr bax. vvl eyla, indi d bu... Mn n sfeh adamam! Gr nlri mqayis edirm. Aybdr. Hycanla televizora baxan, hr sz, hr cmlni acgzlkl udan hkimlrin arasnda Torulu grb, gz-qa eldim. Dhliz xd. - Bosansa gedk d - dedim. - Rna Cabbarlnn qabanda gzlyir. - Gedk, gedk. Be dqiq gzl, glirm. Kabineti balaym. Ky xb siqaret yandrdm. K z normal axarndayd meyv satan tal qadn, taksi oferlri, iki tin qabaqdak litseyin it agirdlri. Demli he kimin, he ndn xbri yoxdur. Olsa da knin mnzrsi dyin deyildi. Torul qaa-qaa bayra xd. CR-V-y minib 28 aprel metrosuna trf srtl gtrldk. - Snin bu mann olmasayd neynyrdik? deyib siqareti dn bayra atdm. - Eeee. Bsdi d. Taksiyl gedckdik. Sn mn de grm, bu n msldir? Biz yrmiik ki, bel eylr Amerikada, n bilim, Almaniyada olur. - Dz deyirsn. Hl d inana bilmirm ki, bizd bel bir hadis olub... Torul Fzuli ksin burulub srti artrd. - Snan ns dedi sn?

81

- Yox. Zng vurdu ki, bs bel bel, gedirm ora. 28 aprel metrosuna atmdq. Torul man saxlamaq n, saa-sola boylanmaa balad. Rna il svdldiyim vaxtda heyklin qabanadaydm. Torul ADNA7-nn qarsna toplaan izdihama baxr, mnim gzlrim is Rnan gzirdi. Uzaqdan onu grb l eldim. Addmlarn srtlndirdi. Yanmza atanda tngnfs olmudu. - Salam. Yaxna gedk? sorudu. - Gedk d. Amma tin olacaq dedim. - Grmrsn ne crg polis var? Ora he ksi buraxmrlar deysn. Ambulanslar bir-birinin ardnca hadis yerin glirdi. Btn telekanallarn manlar da binann cnub divar boyunca yb, canl efir qoulmudular. Dz qabamzda dayanm lli yalarnda lyapal kii qsa sal, bstboy qadna ucadan dedi: - Deyirlr manyakn biridi. Girib iri, qabana kim xb glllyib. Qadn irlid nlrin ba verdiyini gr bilmk n barmaq uclarna qalxmaa alr, boynunu qabaa uzadr, amma he n gr bilmirdi dey sbilirdi. zn lyapal kiiy evirib: - H - dedi. - z d deyirlr kimdis, mhur adamd. Kii ban bulad: - Dzdr, mn d eitmim. Aktyordu, mnnidi ndi... Rna il baxdq. kimizin d alndan eyni sual kedi: Bu mhur adam kim ola bilr? Torul siqaret yandrb tstn gy fldi. - Sizi bilmirm, mn bir az qabaa gedcm. ryim partlayr. - Blk yaxnlab polislrdn soruaq? Rnann bu rkk tklifini bynmdim. Halbuki, zm d ADNA-da n ba verdiyini, qatilin ya da qatillrin kim olduunu yrnmkdn tr, prinsiplrimi unudub polislrdn sz sorua bilrdim. Torul is dediyini etdi v biz grrik deyib, izdihamn iind ridi.

***

imizi gmirn suallarn cavab bir saat sonra gldi. Snan da glib xandan sonra Torula zng vurduq. Universitet binasndan iki yz metr aralda, 28 aprel ksi il Suverenlik prospektinin ksimsind olduunu dedi. - Be dqiqy heyklin yanndayam. Gzlyin. Gzldik. Gln kimi sorudu: - Hara gedk? Bu df, nnvi sual bizd gl dourmad. Rna, zn hkk olunmu dncli, qmgin ifadni dyimdn, Kubinkadak Karamel kafesin getmyi tklif etdi. Razlab mana doluduq. Yol boyu, ham susurdu. Eitdiklrimizdn, grdklrimizdn sonra azmz szn sl mnasnda aq qalmd. Qatil n mnniydi, n d aktyor. slin qalsa, onun haqqnda mhur ifadsini iltmk d doru olmazd (lbtt ki, cinaytdn sonra ninki lk, htta dnya miqyasnda mhurlamd). Lakin mnnilr, ya da meyxana deynlr qdr geni xalq ktllrin ad tan olmayan Rvn Zabitolunun qorxunc terror aktn trtmsi onu tanyanlar, xsusil d rusdillilr n dhtlidn dhtli xbr olmudu. ? ? ? intellektual oyunlar zr respublika klubunun rhbri Rvn Zabitolunun adn eidnd, boazmdan nrilti qopmudu - N!!! Bu xbr, ADNA-nn evrsin toplaan izdihama dala-dala yaylaraq bizim qulaqlarmza atanda, artq bir saat olard ki, universitet 100 metr msafd dayanm, he olmasa kiicik bir mlumat ld ed bilmk n syyar TV trclrin, polislr trf acgzlkl baxrdq. Bel bir cinayt adnn qarmas alasmaz idi. Dzdr, istniln tannm xs haqqnda ondan he gzlmzdim demk mmkndr. Amma bel xr ki, gzlmk lazmdr. Kim olursa olsun, gzlmk lazmdr. Demli hr ksin daxilind cinayt potensial v bu potensial z xarmaa qadir bir qrlma nqtsi var. Hminin, Rvn Zabitolunun.

Azrbaycan Dvlt Neft Akademiyas.

82

Cmiyytd lyaqtli, rfli v vicdanl bir insan kimi tannmasa da, Rvnin z haqqnda formaladrd intellektual imici danlmazdr. Mn d onun konformizmini, yaltaqln alna, savadna balayanlardan biri olmuam. Hl uzun illr vvl, ilk df onu ekranda grnd, zkasna v srhd tanmayan hyaszlna mat qalmdm. AzTV-d efir gedn mhur, yksk reytinqli Gnc ixtira adl verilid 14-dn 30 yaa qdr istniln xs z ixtirasn nmayi etdir v mnsiflr heytinin secyi birinciliy iddia ed bilrdi. 19 yal Rvn bu msabiqd ikinci yeri qazananda, mn universitet tz qbul olunmudum. Onu da deyim ki, Rvnin provokativ ixtiras tamaalarda istehzaya, bzilrind is htta hiddt sbb olmasayd, mnsiflrdn blk d birinci yeri alard. Shbt, barsaq qaznn ssini boan, cmiyytd osturaq aparat adn alan cihazdan gedir. Rusdilli Rvnin Permol8 adn verdiyi plastik aypara formasndak cihaz, suya davaml ss dinamiklri olan v iri trfdn unitazn evrsin brkidiln, Rvnin z dili il desk analoqu olmayan bir quruydu. Rvn, z ixtirasnn ox effektli olduunu v cihaza 5 il zmant verdiyini fxrl deyirdi. Canl efir vaxt, Rvn cihazn i yaradn sbut etmkdn tr, studiyadan bir nfr knllnn shnd quradrlan syyar unitaza oturaraq qaz buraxmasn xahi ets d, ictimai yerd osturmaa raz olan knll taplmamd. He ksin unitaza yaxn durmadn grn v mnsiflr trfindn layiqli qiymt almamaqdan ehtiyat edn Rvn, sonda mcbur qalb ssin eidilmycyin amma qoxunun yaylacana dair xbrdarlq edrk, z unitaza oturmudu. Gcnmy balayan Rvnin alnnda puurlanan tr damclarn, qzaran siftini kameralar xsusi canfanlqla kir, iri planda tamaalara gstrirdi. Otuz-qrx saniy sonra, shny yaxn oturan tamaalar yngl qoxu hiss etmy baladlar. Amma buraxlan qazn ssini eidn olmamd. Bzi skeptiklr, Rvnin unitaza oturub qazn sssiz buraxdn des d, gnc ixtirann nvbti df onda buyurun siz oturun v brkdn qaz buraxn tklifi il razlaan olmam, htta iki- nfr Rvni sy-sy studiyan trk etmidi. O gn, ekranlar qarsnda oturan tamaalar arasnda ona inananlar, ixtirasn bynnlr d oldu, syb lntlynlr d. Msln atam ban bulayb: - Gr n gnlr qalmq demidi. Abrmz, hyamz gedib. Snin kii boyuvu yer soxum! Mn is atam qdr hiddtlnmmidim. Ninki hiddtlnmk, gnc ixtirann lnlna glmdm d. N ns Rvnin bu hrkti mnd rbt oyatm, ona qar simpatiyam yaranmd. Xalq l saldn, doladn dnrdm, nki mnim nzrimd Permol, adi bir susturucudan ziyad, xalqn siftin vurulan apalaq idi. Yeri glmikn onu da deyim ki, o illrd xalqa nifrtim srhd tanmrd. Sonrak gnlrd, Gnc ixtira msabiqsinin ikinci yer laureat Rvn Zabitolunun, cihazn patentini kims satd xbrlri yayld. Htta deyilirdi ki, qtisadi nkiaf nazirliyi Ham yerli mal alsn, xeyir vtn qalsn kampaniyas rivsind, Permolun ktlvi istehsaln maliyyldirck. Lakin yarm il yaxn vaxt ts d, Rvn Permolu istehsal etmy razlq vern bir irkt, qurum tapa bilmdi. Bel bir ayi d gzirdi ki, bzi oliqarxlar frdi qaydada zlri n bu qurulardan dzltdirib evlrind, balarnda ildirmilr. O cmldn brokratlar arasndan da Permola rbt gstrnlr olubmu. Dorudan da, qsa mddt sonra Rvnin bzi yksk vzifli mmurlarla yaxnlamas, bu iddiaya inanmaa sas vermidi. Di gl ki, Rvnin sevinci uzun srmdi. Gnlrin bir gn Permolun susduruculuq funksiyasn yerin yetirmdiyi, Rvnin frldaq olduu shbtlri yayld. Dedi-qodulara gr, nazirlrdn biri bu cihaz evind quradrm v evd qonaqlar olan vaxt, arxaynca tualet girib doyunca qaz buraxbm. Otaa qaydanda is vladlar v hyat yolda il yana, btn qonaqlarn qpqrmz olduunu, gzlrini ondan qartdqlarn grnd, hr eyi baa db prt olubmu. Onu biabr edn Permola, n ox da qurunun ixtiras Rvn nazirin qzbi tutub v deyilnlr gr nazir onu czalandrbm. Nazirin onu nec czalandrd haqda dqiq he n bilinms d, bu hadisdn sonra Rvn dz iki il yaxn gz grnmdi, adam arasna xmad. Onun ldyn, xaric srgn edildiyini, DTN-nin zirzmisind yatdn, htta nazirin xsn z trfindn zorlandn deynlr olsa da, mnim bu versiyalardan birin, ya da bir nesin inanmaq n he bir sasm olmadndan, Rvnin bir gn znn ictimaiyyt qarsna xb hr eyi aqlayaca an gzlyirdim. El d oldu. Qeyb kilmsi kimi, zhuru da qfil oldu. z d N? Harada? N vaxt? oyunlarnn Respublika klubunun bas qismind ortaya xb, qsa mddtd rusdilli gncliyin parlaq simalarndan birin evrildi. Yen d, hr fsanlrin inanas olsaq, onu bu vzify Bakl qaqalar KVN komandasnn kapitan Anar Abyev gtirmidi. Dmdmki adam olan, Qnir Milliy yaxnl il lovalanan, intellektualizm, frqliliy iddia edn v iqtidardak azrbaycandillilrdn stn olduuna inanan Anar Abyev hm d Milli Mclisin zvyd. Zaman bzn amansz, qddar olur. Rvnl yaxnlq Anara dmdi, ilri dolaa dd, illr boyu pill-pill yksldiyi karyera zirvsindn applt il z aa, yer rpld. Gnc ixtiran z himaysin gtrdkdn il sonra keiriln nvbti parlament sekilrind, Anar iqtidara yaxn molla biznesmen, drd yanacaq doldurma mntqsinin sahibi Hac flatuna uduzmudu. Bu is o demk idi ki, Anar gzlmdiyi yerdn, dostum dediyi prezident administrasiyasnn rhbri Hsn Abdullazaddn zrb almd. z d bu zrb, ondan ald birinci zrb deyildi.

Permol Yava ostur.

83

Hl be il vvl KVN, mtbuat v mhll uaqlar arasndan zn yaxn sayd 15 rusdilliy deputatlq vd edn Anar, onlarn parlament seilmsinin prezident administrasiyasnda razladrldn demi, 15 rusdilli gnci midlndirmidi. Amma rusdillilrin btn midlri v borc-xrcl tapdqlar seki pullar pu olmu, he biri parlament seilmmidi. Bu biabr mlubiyytdn sonra onlarn yannda gz klgli olan Anar, yen siyafurluuna salb Qnir xanm rusdillidir, bizim arxamzdadr! Siz mtlq parlament dcksiniz, arxayn olun! deyrk, rusdilli gnclri be il sonras n hvslndirmidi. Hr ksin hsrtl gzldiyi nvbti deputat sekilrind is hakimiyyt Anara da, onun 15 rusdilli dostuna da n qddar srprizi tqdim etdi. Baknn Nizami rayonunun seki nticlri aqlananda, znn yox, Hac flatunun qalib gldiyini eidn Anar, sbindn iki gn srasr on iki butulka viskini boaltm, ar vziyytd xstxanaya atdrlmd. gn komada qalan Anar hyata qaytarmaq n dridn-qabqdan xan hkimlr, nhayt byk tinlikl onu dirild bilmidilr. ki hft sonra xstxanadan artq baqa bir Anar xmd qara ciyri iflas etmi, ikiy dilinin ucu il bel toxunmas qti qadaan edilmi, yar l, yar canl Anar. Bu hadisdn sonra, hakimiyytin z yaltaqlarna, nkrlrin qar daha amansz olduunu, mxalif fikirlilr duyduu nifrtdn daha artq nifrt etdiyini hr ks baa dd. lkd el bir avtoritar rejim hkm srrd ki, z adamlarn, yaltaq qulbelrini daha ar czalandrrd. ldrln, thqir olunan, sndrlan hr iqtidar yaltann ibrtamiz aqibti mxalifti sevindirs d, Qnir Millinin bu davranlarnn arxasnda hans sbblrin dayandn, Qnirnin hans dyrlrin daycs olduunu baa dmdiyin gr, mxalift hm d narahatlq keirirdi. Anardan sonra, administrasiyann qzbin Rvn tu gldi. Hl bir ne il vvl gnc intellektual kimi ona bulvarda tikiln binada otaql mnzil vd olunsa da, evin thvil verilmsi mxtlif bhanlrl gecikdirilirdi. Binann tikintisi oxdan tamamlanm, sakinlrin oxu mnzillrin kmd. Amma Rvnl maraqlanan, onu saya salan olmamd. Bir df Qnir Milli QK-nn Bakda keiriln MDB finalna qonaq olmudu. O gn ona yaxnlab mnzili il maraqlanmaq frsti tapmayan Rvn, prezidenti bir daha grmk n bir il yarm gzldi. Sonda Prezident aparatna yolunu salb, rus dilind dana bilmyn, bununla da z mramn rusdilli Rvn atdrmaqda tinlik kn prezident administrasiyasnn humanitar bsinin mdiri Novella Sadtdinovadan kobud cavab alan Rvnin beyni nd. vvl mxalift qzetlrin, Azadlq radiosuna z tutdu. Amma n qzetlr, n d Azadlq radiosu, bir vaxtlar hakimiyyt yaltaqlanmaq zr empionluq drcsi ld etmi bu adam qapdan iri buraxmadlar. Axrnc df, bir hft vvl ATV kanalnda canl efir gedn Milli ou biznes veriliin zng vurub ryini boaltmaq istyn Rvnin bu chdi da smrsiz olmu, szn yarmq ksib, telefonu zn sndrmdlr. Demli illr uzunu sndrlan, alaldlan bir adam axrda bezib lin silah ala bilrmi. 13 msum insan qtl yetir, 12 tlbni d yaralaya bilrmi. Bli, qan gln evriln ADNA-nn dhlizlri, tamarz bir gncin rusdilli ryinin syanndan baqa bir ey deyildi. Bel olan halda, ona manyak, qatil demk n qdr dorudur? Blk umduu evini ala bilmyn Rvn, avtoritar rejimin qurban demk daha daltli olar? Hadisnin detallarn Karamel kafesindki yek televizordan izldik. Azrbaycan Dvlt Neft Akademiyasnn Qaz Neft Mdn v Neft Mexanikas fakltlrinin yerldiyi ikinci korpusuna daxil olan Rvn, inzibati binann birinci mrtbsindn nc mrtbsindk qarsna xan hr bir ks Makarov tipli tapanadan at abm. Birinci mrtbd iki nfri, ikinci mrtbd alt nfri, nc mrtbd is be nfri qtl yetiribmi. On be dqiq sonra is, polis trfindn zrrsizldirilcyini grb, zn ldrbm. AzTV-nin diktoru, hycanla deyirdi: - ...Xalqn dvlt, dvltiliy, min-amanln dnmzliyin olan inamn zifltmk n kemid d oxsayl insan lm il nticlnn cinaytlr trdilib, amma he bir ntic vermyib. Niyazi Salayev bada olmaqla, yaramaz mxalift yen frstdn istifad etmkd, hakimiyytimiz, prezidentimiz dil uzatmaqdadr. Facili hadislrdn istifad etmyi zlrin ar bilmynlr bu gn d cmiyytin daim matm iind yaamasna, vtndalarn glcy midini itirmsin alrlar... Snan kanal dyidirdi. ctimai Televiziyann mxbiri, sol lind mikrofon, sa li il sinfin qapsn gstrrk, nfsi ksil-ksil danrd. - ... Daha sonra Rvn Zabitolu, bax... bu grdynz Faydal qaznt yataqlarnn ilnmsi fakltsinin 3-c kursunun drs kediyi auditoriyaya daxil olub. Glin birlikd iri kek... Hadisnin ba verdiyi auditoriyada olan tlblrdn biri, yaxnlaan mxbiri grb hycanla, kkly-kkly hadisni dand: - Drsd otur...muduq, kims qapn tpik...lmy balad. Qfildn bir nfr iri girdi, lindki si...lahla birinci srada oturanlara at ad. Uaqlar auditoriyadan qa...maa baladlar. Sonra mn dhliz xanda yerd oxlu sayda ya...ral grdm. At aan deysn tanmdm... Amma d...qiq bilmdim kimdi... ANS kanal is, Rvnin nc mrtbd divara pskrtmli boya il yazd yazn nmayi etdirdi: ! ! ! ! ! , ! ! Some blood for oil! Fuck! Fuck! Fuck! Karameld yumaq divanlarda, oxsayl mtkklr arasnda oturmuduq. Rna mn qslb qorxu dolu gzlrl ekrana baxrd. Nec yorun, stressli olduumu indi-indi hiss etmy balayrdm. Ayaqqablarm xartdm, boynumu aqqldatdm. limi Rnann belin dolayb onu zm sar kdim. kimiz d mtkklr yaslandq. Diqqtl xbrlr baxan Torula zng gldi. Displey baxb cld ayaa qalxd, bayra qad. Kimin zng etdiyini txmin etmk tin deyil. Rna zm baxd, ban bulad, sonra tzdn ekrana dnd. Bu anda eyla dd yadma.

84

Qorxdum ki, zng vurar, ADNA-da ba vernlrdn danar, ns soruar. Ondan zng gls, bunu Rnaya nec izah edcm? Torul iri qaydb, prian ssl: - Tsvvr edirsiniz, ln tlblrdn biri Zmrdn qonusuymu dedi. Hammz bamz qaldrb ayaq st dayanan Torula baxdq. Qarmzda sanki heykl durmudu - az aral, salar danq, gzlri kdr dolu brnc heykl. - Otur grk dedim. Otur. Oturub telefonu stolun stn atd. aydan bir udum idi. - ln kimdi? Qzd, oland? sorudum. - Olandr. Ad Ceyhun. Orta mktbd Zmrdl bir sinifd oxuyublar. Rhmtlik aspiranturan bu il bitirmliymi. Snan dizlrin dirsklnib, llri il ban tutdu: - Byk drddi. Rna siqaret yandrd. vvl mn baxd, sonra ekrana gzn dikn Torula: - Gedcksn ora? Torul diksinn kimi oldu. Gzlrini televizordan ayrb: - Hara? sorudu. - Zmrdgilin mhlsin. Yas orda vermycklr? Alt dodan eyny-eyny fikr dald. - Yqin verrlr dedi. H, mn d gedrm. Amma molla ssi eitmk istmirm d. ryim bulanacaq yen. Snan ban qaldrd: - Mollasz n yas? Grk dzsn. Biz d Muradla glrik, tk qoymarq sni deyib zm baxd. - lbtt - iyinlrimi dartb dedim. Gedrik. Mtlq.

85

Hac Mvsm

Bayaqdan qonu masada tk oturub ay i-i televizora baxan saqqall, kkly meylli, barmanda gm zk olan olan biz trf nb: - Balayn qarda dedi. - Deysn ln uaqlardan biri yaxnnzd. Allah rhmt elsin. Hammz bamzla sa ol demkl kifaytlndik. Birc Rna amin dedi. Mn d trs-trs baxdm ona. Baxlarm yaxalayb gld. - Blk yeri deyil, amma bayaq mollalar haqqnda qardan dediyi sz mn ox pis tsir eldi. Bir mslman kimi, shv grrms, onu mtlq dzltmliym. Allah haqq v tala biz bunu frz qlb. slam haqqnda yanl tsvvrlriniz var qardalar. Onun dolun, gur, aydn, ahngdar ssi vard. Qribdir ki, bu ahngdarlq onun danna xsusi bir mlaht verirdi. El bil bizi hipnoz etmy alrd. Torul gzlrini szb bu hardan xd? mnasnda mn baxd. Stkanlara ay szn Snan is, aydan masaya qoyub zn olana evirdi. - Demk istyirsiniz ki, bu qdr adamn sizin dzlilriniz ehtiyac var? Yni biz bilmirik n danrq? Olan glmsnd. Mehribanl imitasiya etmk istyirdi, amma daxiln ox qzbli idi. mkan olsayd, blk d hammz rcm edrdi. - Yox qarda, mni dz baa dmdiniz. Sizin xtriniz dymk istmirdim, stafirullah! Hqiqtn ayxanalar maraql mkanlardr. Azrbaycanllar ayxanalara hanssa daxili bir arla glirlr. Burada sakitlik tapr, iyinlrindki ar ykdn azad olub evlrin qaydrlar. ayxanada demk olar ki, darxmrlar, yorulmurlar; ksin, qay v problemlrindn qurtulurlar, xudbinlik enerjisi il dolurlar. Saqqall olann bizim shbtimiz mdaxil etmsi mni tccblndirmdi. ayxanann iqlimi tarix boyu intensiv dialoqa, nsiyyt kklnib: bura danmaq, hmdm olmaq, yeni mnasibtlr, tmas moduslar yaratmaq n glir insanlar. Amma Snana da Snan deyrlr. - zr istmli bir ey yoxdur qarda. Sadc olaraq biz inanrq ki, lkmizin, xalqmzn geri qalmlnn sbblrindn biri d islamdr. Ona gr biri d deyirm ki, balca sbb kimi indiki hakimiyyti grrm. Amma islamn da rolu bykdr. Olan bir daha glmsdi. Az qulaqlarna qad, a dilri parldad. Yqin misvaq aac il srtr dilrini. - Bilirsinizmi qarda, islam dininin mollalara, mollalarn da islama dxli yoxdur. Htta razyam ki, onlar dinimizin adn batrrlar. Amma onlarn cahilliyin gr gzl dinimiz n n msuliyyt damaldr? Snan doxsan drc evrilib olann dz gzlrinin iin baxd. - Balayn, adnz nec oldu? - Adm Mvsmdr. Hac Mvsm. - ox ad oldum Hac. Mnim da adm Snandr. Mollalara glinc... - Sizi tanyram Snan qarda. Liberal qzetind yazrsnz. Snan bu szlr tmkinli reaksiya gstrdi. - Tanyrsnzsa, lap yax. Bilirsiniz necdir? Mslmanlarn khn adtidir mollann islama dxli yoxdur, terrorun islama dxli yoxdur, ba ksmyin islama dxli yoxdur, chaltin islama dxli yoxdur, balaca qz uaqlarn arvad elmyin islama dxli yoxdur. Ax biz bu shbtlr maraql deyil! gr islamn daxilind, mslmanlar arasnda bu qdr ziddiyyt varsa, bu sizin probleminizdir, bizim yox. Btn islam dnyas it gnnddir. Bu faktdr. Siz is deyirsiniz ki, problem islamda deyil, mslmanlardadr. Guya onlar haqqn yolunda olsalar, bu gnd olmazlar. Mn is deyirm ki, problem mslmanlarda deyil, mhz el islamn znddir. Fikrim siz aydn oldu? Hac Mvsm ban yib-qaldrr, diqqtl qulaq asrd. Snan cmlsini bitirn kimi dedi: - Baa drm. Amma biz neynyk ki, Avropa, Qrb dnyas mslmanlar bel zlil gn qoyub? Mslmanlar dinlrindn uzaqlablar. Bli! Hqiqi islamda terror yoxdur, chalt yoxdur, molla yoxdur. Quran oxusanz znz d bunu grrsiniz. Dzmyib shbt qouldum: - Siz hardan bilirsiniz ki, oxumamq Quran? Hac Mvsm gzlrini brltdi:

86

- Oxumusunuz? - lbtt oxumuam. - Orada pis bir ey rast glmisiniz? - lbtt rast glmim. - Msln Quranda pis olan ndir? - Bu bard danman mnas yoxdur. nki, mnim gtircyim istniln ay haqqnda deycksiniz ki, yox bu bel deyil, bunun mnas baqadr, grk mtlq tfsir oxuyasnz, sonra shbti frladb hdislr gtircksiniz, alim adlar kcksiniz, peymbrin hyatndan danacaqsnz. Blk dz demirm? Ax siz mslmanlarn mumiyytl polemika mdniyytiniz yoxdur. Sizin btn ks-arqumentlriniz Sn o ayni, hdisi, alimin szn dz baa dmrsn demkdn ibartdir. Deyirsiniz ay bs elmz, hdislr d var. Hdisdn dananda deyirsiniz onu da alim baa salmaldr, mnas drindir. Alimlrinizdn misal kirik, deyirsiniz ki, yox bu alimi baa dmk n lli il oxumaq lazmdr, ya da mn bu alimi qbul etmirm, baqa alimi qbul edirm. Yni sizi baa dmk mumiyytl mmkn deyil. slam bel tin baa dln hadisdirs, bu dinl mnim n iim ola bilr? Qurannz, hdisinizi, aliminizi baa dmk bu qdr tindirs, Snan demikn, bu sizin probleminizdir, bizim yox. z d bir dflik qrar verin dininiz rahat baa dln, Quranda yazld kimi asanlq olsun dey gndriln dindir, yoxsa cild-cild kitab oxumaqla qavranlan dindir? Hiss olunurdu ki, bizim kimi adamlara rast glmsi, Mvsm he amamd. Adtn dindn uzaq olan azrbaycanllar, dindarlar qarsnda kompleks qaplb, namaz qlmram, amma ryim tmizdir, sas odur ki, allahdan qorxuram, allah mnim ryimddir, n vaxtsa mtlq namaza balayacam tipli bhanlrini i salrlar. Bellri il danmaq dindarlar n ox asandr. nki zn mslman sayan, amma ibadt etmyn insana Qurandan, hdisdn danb tsir etmk, utandrmaq, htta din gtirmk olur. Amma indi Mvsm prinsipial ateistlr, urlu surtd dindn uzaq olan insanlara rast glmidi. z d bunlar n dandqlarn yax biln, mvzudan xbri olan, oxumu adamlardlar. - Mn sizinl qtiyyn raz deyilm dedi. Siz qrzli danrsnz. slam lklri pis gnd ola bilr. Mn deyirm ki, bunda mslmanlar gnahkardr, nki Quran he kim demir ki, gerid qalm ol, oxuma, n bilim terroristlik el. Amma siz deyirsiniz ki, yox, islam, Quran z problemlidir. Mn sizdn sbut istynd is, onsuzda filan eyi deycksn, bel arqument gtircksn deyirsiniz, mnim yerim qrar verirsiniz. Msln Quranda yazlb ki Oxu! Bu savadlanman, thsilin vacibliyinin sbutu deyilmi? Mn bym siz deyirm ki, gedin bu aynin tfsirin baxn? Aq-aydn deyilir ki, oxu! Bunu baa dmy n var? Snan kinay il glmsnb ban yralad: - Siz hl d bizim kim olduumuzu, biziml ablonlarla danman, bizi br-bzkli szlrl, irin nallarla aldatman mmkn olmadn baa dmmisiniz deysn. O aydki oxu, sizin dediyiniz kimi oxumaq, savadlanmaq mnasnda ildilmyib. Bu aydki oxu, tkrar et mnasndadr. Cbrayl glib Mhmmd deyir ki, qra. Bismi rabbikllzi xalq. Yni sni yaradan rbbinin ad il tkrar et. znz deyirsiniz ki, Mhmmd savadsz olub. Nec oxuya bilrdi? z d ki, Cbrayl ona hanssa kitab, jurnal gstrirdi ki, ordan nyis oxumasn xahi elsin? O ayni mnim ardmca tkrar el klind baa dmk lazmdr. Odur ki, biz nal danmayn Hac. Quranda oxumaq, savadlanmaq bard birc sz deyilmyib. - Nec yni?! Siz n danrsnz?! Bs Bilmirsinizs bilnlrdn soruun aysini nec yozursunuz? - ox asan. Msln ayba, n bilim dstmaz, xurma, dv, oxarvadllq, ba ksmk, cariy saxlamaq kimi msllrd sualnz yaranarsa, bilnlr mracit edin yni llamlr, eyxlr zada z tutun. Bu aynin mnas budur. Yoxsa siz dnrsnz ki, bu ay kompterini formatlamaq istyn deyir ki, get kompter ustasnn yanna? Mvsm indi daha da prt olmudu. Baa d bilmirdi, bu n insanlardr ki, bel drin mvzulardan ba xarrlar. O hardan bilydi ki, Snan Trkiyd dini tmayll mam-Hatib liseyind thsil alb? Hardan bilydi ki, mn slam mvzusunda qrb orientalistlrinin v el mslmanlarn zlrinin yazdqlar, Mvsmn z arlnda dbiyyat oxumuam? Torulla Rna is susur, diqqtl biz qulaq asrdlar. Mvsm boazn artlayb, onsuzda hamar olan saqqaln tumarlad, ox diqqtl hazrlad nitqin balad. - Azrbaycanda da, btn islam almind d mslmanlarn n vacib mslsi islam dzgn tmsil ed bilmm mslsidir. Bunu bacara bilmynd, cahanmul din olan islam bax bel baa dlr, dinimizin xalqa atdrlmasnda problemlr yaranr. Buna gr d mslman olduunu iddia ednlr elmlriyl, mdniyytlriyl, hyat trzlriyl, hrktlriyl islam dzgn tmsil etmlidirlr. ks halda dinimiz zrb vururlar. ndi bunu daha aq-akar grrm. Shbt bayaq mollalqdan balad. Mn d siz dedim ki, dinimizd mollalq yoxdur. Siz is mniml mbahis edirsiniz. Xristianlqda vaxtlarn ancaq kilsd keirn, r getmyn, evlnmyn rahib v rahiblr var. Bunlar dnyvi he bir i qarmazlar. Dinimizd is hazrda olduu kimi n mollalar sinfi, n d dnyadan l kmk mslsi var. Peymbrimizin d bildirdiyi kimi, dnya axirtin tarlasdr. Xalq bzi eylri adt halna gtirib. ndi d bu adtlri din bilib yaadrq. zizlrim, bunlar din yox, xraflrdir. Snan qarda, siz savadl adamsnz. Glin sizin kimi insanlarla l-l verib bu xraflrdn, bu bidtlrdn azad olaq. Snan heyrtl Mvsm baxrd. Sanki shrdn bir Quran sz danmam, bunun moizsin bax demk istyirdi. Bu gn ba vern hadislr n qdr ar olsa da, ham znd Snann szlrin gll cavab vermk gcn tapd. Mvsm dorudan da kim ilidiyini hl d anlamamd. - Hac, siz deysn mni baa dmdiniz. Bizim islam dinini reabilitasiya etmk, islah etmk kimi niyytimiz yoxdur. Biz sizin dininizi kkndn rdd edirik, baa drsnz? Biz sizin xraflriniz maraql deyil. sl islam el Pakistanda,

87

fqanstanda, randa, n bilim, Sudiyyd olan islamdr. sl islam el Budda heykllrinin partladlmasdr, ba ksmkdir, qadnlar dalamaqdr. z d ki, biziml l-l verib islam xilas etmk fikri sizin alnza hardan gldi, baa dmdim! Mvsm alnndak tr damclarn salfetl sildi. Hammzn zn bir-bir baxd. - Yni sizin n mqdds he n yoxdur? Bel xr? Siz hr eyi inkar edirsiniz? - N n yoxdur? dedim. lbtt var. Sevdiklrimiz, azadlmz, insansevrliyimiz, tbit vurunluumuz, vladlarmz... Bunlar bizim n ox mqdds dyrlrdir. Amma sizin inandnz eylri inkar edirik, bli. z d inkardan bu qdr qorxmayn. nkar tzlnmkdir, tmizlnmkdir. Ouznamd yazld kimi inkar mbarkdir. - Mn daha siz n deyim qardalarm?! Allah siz hidayt versin. drin kks trn Mvsm dedi. - Sizin n ancaq hidayt dily bilrm. Mn, islam xrafatdan tmizlyk deynd, sizin bir demokrat kimi, bu id biz kmk ed bilcyinizi nzrd tuturdum. Biz d sizin qdr bu rejim nifrt edirik. Son cmlni ehtiyatla, saa-sola nzr yetirdikdn sonra dedi. Snan gld. - Hac, znz biz tay tutursunuz? Siz sekulyar, dnyvi dvltin leyhinsiniz. Ona gr d sizinl demokratiyadan danmaa dymz. Sizin rejim nifrt etmyinizl, bizim nifrt etmyimizin sbblri frqlidir. Mvsm Snann szn ksdi: - Mnim, mslmanlarn n drcd demokrat olmamza siz qrar vercksiniz Snan qarda? Demokratiyan sizdn yrnmliyik? - Xeyr, mndn yrnmk lazm deyil. Sadc olaraq islam v demokratiya anlaylarnn bir-biri il barmaz olduunu deyirm. Chaltin, zlmn, daltsizliyin, qaranln hkm srdy islam lklrin baxn. N n bu lklr Qrbdki sosial daltl idar olunan, inkiaf etmi lklr kimi ola bilmirlr? N n 100 minlrl, milyonlarla ziyal, ya da azad yaamaq istyn adam mslman lklrindn Qrb qar? El qalsnlar z vtnlrind d. Mvsm hycanla qabaa atld. - Dz deyirsiniz qarda. Mn bym dedim ki, bel deyil? slam lklrind sosial sistemi brqrar etmk lazmdr. Dinimiz d bunu buyurur. slam lklrind vziyyt acnacaqldr. Bilirm. - Nyi bilirsiniz Hac? Snan gzlrini qyb sorudu. Nyi bilirsiniz? slam lklrinin problemi Mercedes istehsal ed bilmmlri deyil. Mn bunu demk istmirm. slam lklrind, daha dorusu sizin dininizd baqa cr dnmk olmaz, baqa cr yaamaq olmaz, hrkt etmk olmaz! Dnyann bel srtli trqqisi qarsnda islam dnyas z chaltind, z qaranlnda qalmaqda davam edir. Siz d deyirsiniz ki, problem mslmanlardadr. Problem sizin dininizddir. Ona gr d siz demokrat ola bilmzsiniz Hac. He vaxt! Hac Rnaya, sonra mn baxb dedi: - Ninki bizim dinimiz, mumiyytl btn dinlr dyrlr stnd qurulub. Demokratiya is metodlar zrind dayanb. Yni demokratiya bir dyr deyil. Dyrlrin ttbiq edilmsi n metoddur. Dz demirm? Snan zndn arxayn da il: - Dz deyirsiniz. Amma siz mslmanlar demokratiyadan istifad edib iqtidara gldiyinizd, metod adlandrdnz hmin bu demokratiyann mzmun dyrini dinl doldurursunuz. Hr cr plralizm qaplar balayrsnz. Modern dnyann dyrlri is liberalizm, dnc azadldr. Demokratiya yolu il bu dyrlr zn gerkldirir. Ona gr Qrbin siyasi flsfsind liberalizm v demokratiya bir yerd ildilir. slam almi is liberalizm szndn qorxur, ancaq demokratiya szndn brk yapr, yni siz demikn metoddan danr. Mvsm cibindn siqaret qutusunu xarb, bir siqaret yandrd. Onun kmsi mn tccbl grnd. Ndns, kn olmadn fikirlmidim. Ondan csartlnib mn d birini yandrdm. Mvsm tstn burnundan v azndan buraxb, kmy tzc balayan yeniyetmlr kimi ynglc skrd. - Snan qarda, mslmanlarn z dinlri, z dyrlri var sulanm gzlri il Snana baxaraq dedi. Liberalizm ideologiyadr. Bizims islamdan baqa ideologiyamz ola bilmz. Snan ban qayaraq glmsnd. - Smimi szlriniz n sa olun. z d islam dinind reform qtiyyn mmkn deyil. Siz islah olunmazsnz. Liberal dyrlrin xristian dnyasnda yaylmas, insanlara azadlq gtirmsi xristianln kilsy hbsi il mmkn oldu. Sizin dininizi is mscid hbs etmk mmkn deyil. - Razyam Mvsm dedi. - slam dini xristianlqdan xeyli frqlnir. Xristianlqda vhy yalnz iman msllri il baldr. slam is hm d siyasi bir sistem gtirib. Peymbrimiz dvlt qurub. Snan dodaqlarn bzb, heyranlqla Mvsm baxa-baxa ban yralad. - Ay sa ol Hac! Bs mn d bunu deyirm d shrdn. slam dyrlri pluralizm qapaldr, slam zn mtlq haqq bilir. Ona gr d islam demokratiyas, slind dini diktatorluun metodudur. Nec ki, bu gn randa mclis var, sekilr var ancaq azadlq yoxdur. N n yoxdur? nki azadlq demokratiyann mvzusu deyil. Azadlq liberalizmin mvzusudur. nki dinlr Allah mrkzlidir, liberalizm is insan mrkzlidir.

88

- Amma rit dvlti min df bu murdar rejimdn yaxdr. - Hac, randa da bel dnrdlr rit ahn rejimindn yaxdr. Axr n oldu? Mvsm inadla: - N oldu? Dorudan da ahlqdan yax deyil? - Siz mqayis olunmaz eylri mqayis edirsiniz. Adam yastqla boub ldrslr yaxdr, yoxsa suda batrsalar yaxdr? Mvsm, mbahisd uduzmaqda olduunu baa dn, z mlubiyyti il baran, amma inadkarlndan mlubiyytini etiraf ed bilmyn adamn laqeyd das il hvssiz dillndi: - Bs sizin demokratlnz, liberallnz hara qdrdir Snan qarda? - N mnada? - O mnada ki, sabah Azrbaycanda mslmanlar gclnslr, oxalsalar v demokratik sulla hakimiyyt glslr, bununla razlaarsnzm? Snan he trddd etmdn: - Yox! dedi. nki demokratiya, onu mhv etmk istyn qvvlrin ondan yararlanaraq iqtidara glmlrinin qaban almaq, zn qorumaq haqqna malikdir. randa grdk d, sizinkilr iqtidara glndn sonra z mttfiqlrinin, msln solularn bana n oyun adlar. Msly aidiyyti olmasa da Mvsm: - Siz solusunuz? sorudu v bir-bir hammzn zn baxd. Mni glmk tutdu. Rna da dodaqlarnda donub qalm tbssml, ban mtkky atb gzlrini yumdu. - Xeyr Snan dedi. Solu deyilik. El bel insanq. - Bs islam haqqnda bu qdr eyi hardan bilirsiniz? - He dxli var? Mn Trkiyd thsil almam. Ali thsildn qabaq, mam-Hatibd oxumuam. Snan dedi v mni gstrdi. Murad da kitab oxuyan adamdr. Bir ara meyl salmd din mvzusuna. slam haqqnda xeyli dbiyyat, mqal oxudu. z d bizim dahi Axundovumuza n glib? Kii hr eyi yazb qoyub da. Mvsm: - Aydndr dedi v susdu. Siqaretini sndrd. - Hac, blk bizim stola kesiniz? tklif etdim. Misvaqlanm dilrini gstrib: - ox sa olun qarda dedi. Onsuzda bir azdan gedirm. Snan da biz baxb: - El mn d qalxmalyam dedi v birdn Mvsm nb sorudu, - Etiraz etmirsinizs bir yerd xaq? Mvsm Snandan bel bir tklif gzlmirdi. Ruhland. - lbtt Snan qarda, ad olaram. Siz hans trf gedirsiniz? - Memar cmi metrosuna. Mvsm sevinck olub: - Tsadf bax! dedi. - El mn d o trf gedirm. - ox gzl. Onda metroyla gedrik. - H. Bu dqiq glirm. Hac Mvsm ayaa qalxb kassaya trf getdi. Bayaqdan ssi xmayan, maraqla shbt qulaq asan Torul, siftini turudub: - Hara gedirsn? sorudu. z d onunla. Bir az otur, sni manla apararam da. Snan gl-gl lini Torulun iynin qoydu. - Redaksiyaya getmliym. Sabaha mqalni yazb bitirmliym. Hcini d ki, grdnz d. Bir az shbt eldik, tsir eldi ona. Bir az yol yolda olsaq, beynini tmiz dyidircm. Nec deyrlr virus salacam ona. Rna nr-nr edib ban bulad: - N qorxulu adamsan sn! Mvsmn yaxnladn grb, hammz susduq. - Snan qarda mn xram. Glirsiniz?

89

Snan cld ayaa qalxd. - H, gedk. ayn pulunu dmk n lini cibin saldn grnd, lazm deyil, bizlikdir demk istyirdim ki, Mvsm onun lindn tutdu. - Hesab atb.

***

Mslmanlarla ateistlrin, inananlarla inanmayanlarn mbahislri mn hmi mnasz, grksiz bir muliyyt kimi grnb. nki, irrasional olanla rasionaln toqqumas he zaman ntic vermyib, vermyck d. Allaha inanmaq iman mslsidir - ya inanrsan, ya inanmrsan. Din d hminin - ya qbul edirsn, ya etmirsn. Snanla Mvsm molla mvzusunda balatdqlar mbahisni demokratiya, liberalizm, dvltilik plastna gtirmsydilr, onlara bu qdr dz bilmzdim. Uza on dqiq sonra artq bu shbtdn bezckdim. llr vvl zm sz vermim ki, allahn varlyoxluu mbahislrindn uzaq olum. Salamat el budur. Mvsmkimilri baa dmk d tin deyil insanlar alternativsiz bir cmiyytd yaayrlar; rvtl, zlml, soyunla, repressiyalarla hat olunublar. Mvcud vziyytdn naraz olsalar da, oxunun bu iyrnc rejim mqavimt gstrck csartlri, htta urlar yoxdur. arni din snmaqda, Allaha mid balamaqda taprlar. Xilas - briyytin z qdr qdim ideyadr. Ham xilas olmaq, cnnt dmk, tanrya yaxn olmaq, gnahlarn fv etdirmk istyir. nsanlarn lindn bu inanc almaq, onlar midsiz qoymaq demkdir. Millt ola bilmyn, XXI srd hl d mmt olaraq qalan; dyrlr sistemi, mentaliteti islamla yourulan azrbaycanllarn dini milli olmasa da, milliliyi dinidir. Xalq uuruma aparan, onu debilldirn mentalitetin d; lkd hakimiyyti zbt etmi avtoritar Milli rejiminin d kknd azrbaycanllarn bhy, trddd qapal olmas, inkarlq damarnn yoxluu yatr. Avropadan, Avropa dyrlrindn danrq az dolusu. Danrq, amma baa dmrk ki, inkar olmadan Avropaya yaxnlamaq da mmkn olmayacaq. Bli, hr ey kkndn inkar olunmaldr. Mn buna inanram. Di gl ki, Azrbaycan kimi gerid qalm mslman lklrind inkar gnah saylr, xyant saylr. Bizim kimi xalqlarn yaradclnda inkar yoxdur, nny sdaqt var, kemi ballq var, btn iyrncliklr brat qazandrmaq adti var. n yax halda tnqid yol veririk. He nyi dyidirmy qadir olmayan tnqid. Halbuki tnqid olunas, islaha glsi he n qalmayb lkd. Bizimkilr inkar intihar kimi qavrayrlar n ns. Son illrd is lap glmli olublar inkarlar nihilist adlandrmaa balayblar. Mnasn bildilr, bilmdilr tutuquu kimi qzetlrdn, TV-lrdn tkrarlayb tirajlayrlar bu sz. zlri n nihilizm fantomu yaradb bu fantoma inanmaa, ondan qorxmaa balayblar. N is. Tanrya inanmasam da boynuma almalyam ki, Tanr bzi azrbaycanllara Avropa tfkkr vermkl onlar bdi zlm dar edir. Snanla Mvsm bu gndn sonra dostlaacaqlar. Bundan he bhm yoxdur. Snan kimis nsinin altnda sald, vssalam. Bir-birlrin nmrlrini verck, arada znglib grcklr. Tutduu yolun shv olduunu Mvsm sbut etmdn, ondan l kn deyil Snan. Bs birdn trsin oldu? dndm v bu ehtimala ryimd gldm. El bu mqamda Torula zng gldi. Bir dqiq deyib ky qad. Vitrinin qabanda var-gl ed-ed, l-qolunu l-l onunla danrd. Qoluma syknib ban iynim yaslayan Rna yorunluqdan gzlrini yummudu. Gzlrini amadan glmsdi. Mn d glmsdim. Torul is gah coub, gah sakitlib ona ns baa salmaa alrd. Yadma dd ki, Torul bir df olsun bizim yanmzda Zmrdl telefonla danmayb. Birc df d! str qan qara olanda, istr sevincindn uanda Zmrdl mtlq knarda danmal, btn qulaqlardan uzaq olmaldr. Onlarn n haqda dandn eitmk tabudur. Ona gr d mn hr df Rna il onun yannda kinmdn telefonla dananda, Torul narahat olur. Mn d bundan hzz alram. imiz bax! Sevginin nsini, lzztini biruz vermk d ayb saylr. Eqin kdrini, acsn blmk, ayrlq haqda danmaq, eirlr yazmaq, mahnlar oxumaq olar. Amma eqin sevincini paylamaq sla! slind bizim lkd sevn adamn sevinci d, kdri d mhbbtinin erotikasndan yox, onun platonik kultundan irli glir. Xalqn mentall eqin coqusunu tcrid edir, nalayiq bir davran kimi pislyir, sevginin hvt komponentini istisna edir. Azrbaycan insannn hyatnda mhbbt, zn srf r-arvadlq borcu - tbii, fizioloji akt kimi, ailnin dnyaya uaq gtirm vasitsi kimi gstrir. Burada da kiilrimiz zlrini el aparr ki, guya z halalca arvadlar il seksl mul olmurlar. Uaqlar havadan, sudan, uzaqba msum pdn ml glir. Ona gr d, n vaxtsa Torul arvadndan dananda zr istyirm, hyat yoldam filanks kimi ora-ora ifadlr ilts, tccblnmrm. Deysn mn mhakim edirm ax. N borcuma, bel baxanda? Kimm mn? Kii hmryliyi il izah olunacaq qdr asandrm hr ey? Ax bel olmamaldr. Kiilr mxtlif olduu kimi, tlblri d mxtlifdir. Bir qismi gcl qadnn sorandadr, bir qismi zif, tabe olan qadn axtarr. Amma yen d lr, hyasz qadna dzmk, belsini sevmk normal hal deyil. Mn bununla he vaxt bara bilmrm. Qadn, qadn olmaldr, kiinin qann qaynatmaldr, ryini fth ed bilmlidir hyaszl il yox zrifliyi il, qadnl il. ADNA-dak terror hadissi, Hac Mvsmn gic-gic shbtlri, indi d Torulun mni svq etdiyi gender dnclri, bir ne saat vvl klinikada bama glnlri mn unutdurmaa hesablanb el bil. eyla il aramzda olanlar isti-isti baa dmmidim. ndi is... yaadm qeyri-adi hadis btn dhti il, yava-yava atr mn. Mn bu cr tsadfi laqlr yrncli adam deyilm. Bir qadnla yatmaq, kiinin iyinlrin msuliyyt yklyir. Xsusil d Azrbaycan kimi lklrd. Bs bu gn yaananlar? Bu hadisni eylann ltaql il izah etmliym, yoxsa nec? vvla, n n

90

mn? Ona kii qhtdir? N n el ehtirasl, yanl seviirdi? O he sevim d deyildi - aylardr kii zn hsrt qalan, vhiln bir diinin erky hcumu idi. iynim syknib mrglyn Rnadan utanram indi. Rna il mnasibtlrimin he bir hquqi mstvisi yoxdur. Uza mnvi msuliyytdn danmaq olar. yrns d, bils d problem deyil. Yen d istmrm bilsin. Biruz verms d inciyck. Syavu Orucun qz il sevimyimi baqa cr yoza da bilr. El bilr eylaya, onun ailsin, imkanlarna yaxn olmaq istyirm, merkantil mqsdlr gdrm. Nticd mn n Brad Pittm, n d George Clooney. Qadnlarn hr addmba bizi qayr! dey stn d yaraql metroseksual tiplrdn deyilm. Amma bu df faktiki bel oldu - ilk df idi ki, bir qadn mni zorlamd. Mqavimt gstr bilrdim? Blk d. Amma qorxdum. O anda, mn tan olmayan hisslrin burulanndaydm. Bilmirm bel situasiyalarda kiilr zlrini nec aparmal, n etmlidirlr? Qrar verdim - bu gec Rnagildym. Hr ikimizin d zrimizdki stressi atmaa ehtiyacmz var. Torul is hl d danr. Daha dorusu dqiqlrdir aaca syknib Zmrd qulaq asr. Gzg effektli pncrdn mni grmr. Mn is onu grrm.

91

Qnir ana

Sevindn sonra tir-tap yataa srilib ar-ar nfs alanda, trlyib susayanda tin bir iin hdsindn glmi, fvqlad missiyan yerin yetirmi qhrman kimi hiss edirm zm. Htta hasil olan nticdn qrur duyuram desm yeridir. Glmlidir bilirm, amma qadn hzzin zirvsin atdrmaq, mn gr sl qhrmanlqdr. Orqazma atan qadnlarn znd yaranan bic, ltaq, eyni zamanda msum ifady heyranam. ndi d Rna piik balas kimi mn qslb, ban sinm qoyub. Mn onun, o da mnim rk dyntlrimizi dinlyirik. Mahnlarda qlblrin bir vurmasndan oxunsa da, indiy qdr Rna il mnim rklrimiz eyni ritmd, sinxron dynmyib. Seksdn sonra dqiqlr boyu srn skutu hmi Rna pozur ya kofe imyi tklif edir, ya da onun n siqaret yandrmam istyir. Danmasa, bax belc sinmd uzanb qalsa blk d saatlarla susaram. N bilim. Snamamam. Ax sevindn sonra n haqda danmaq olar? Uzaqba, ikinci df thrik olmaq n llrimi, ya da dilimi i sala bilrm. N n qadnlar, kiilrin sevindn sonra zlrini evirib yatmalarna gileylnir? N yalan deyim, mnd d olur hrdn ox yorun olanda, stlik ln bir eq gecsi yaayanda, qadnn atli yuvasndan azad olan kimi, gz qapaqlarm zlyndn qapanr. Bu gec is tlsmirm yatmaa. Baxmayaraq ki, stressli, yorucu bir gn keirmim yuxum glmir. N n glmdiyini d bilirm - nki eylan dnrm. Rnaya bu bard he n demycm, danmayacam, blmycm onunla. Buna ehtiyac duymuram. Bs zm-zm hesabat vermliym ya yox? Bu gn n etdiyimi, niy etdiyimi, bu vicdan zab v qorxu hissi il daha n qdr yaayacam dnmmmi? Bli, qorxu hissi il, nki eyla kimi bir qadnla yatman msuliyyti ardr. Gec-tez bunun czasn dycyimi bilirm. Sabah saat d nvbti prosedura n klinikaya glmlidir. N edim grsn? Blk baqa hkim hval edim onu? Yox - bununla n z, n d Azr razlamayacaq. Maraqldr, grsn sabah n haqda danacaq mniml? Bir-birimizin zn nec baxacaq? Bir qadnla tsadfn seviib, shrisi hr eyi unutmaq, bu hadisni bir daha xatrlamamaq mmkndrm? Bir suala da cavab vermli, zml drst olmalyam bunun davam etmsini istyirmmi? Cavabm dnndn hazrdr - yox, istmirm. Qeyri-adi he n tapmadm onun sevim trzind n nfsi, n dlri, n d pmyi yaddaqalan olmad. Blk d zm bel spontan laqy hazrlamamdm dey, eyla il seks olduqca snk, mexaniki grnd mn. Yuxuya da el bu dnclrl qrq oldum.

***

Filmlrd shr obadan dodaq-dodaa pn ctlklri grnd ryim bulanr guya yuxudan oyananda bunlarn azndan iy glmir, nfslri gl qoxuyur. Shr Rna iynim toxunub, sonra da yilib yanamdan pnd, alma gln fikir bu oldu. Yuxu srsmi olan adamlarda qrib assosiasiyalar yaranr. - Mn getdim i. xanda qapn rparsan. Mtbxd hr ey hazrd. - Sa ol dedim. Sn yax yol. Qapnn rtldyn eidib saata baxdm - doqquza qalrd. Yuxum qamd. Ayaa qalxb telefonumu adm, su proseduralarn bitirib mtbx kedim. Qaynadlm sosiskann, yumurtann st salfetl rtlmd. Vam ocaqda psdn fit ala-ala aynik loqquldayrd. Nescafe hazrlayb oturdum, sosiskadan bir dilm aldm. Zng gldi. Displeyd istniln adamn adn grmy hazr idim, birc Sevilin adndan baqa. Amma zng edn oydu. Shr-shr xeyrola? ryim tez-tez dynd: - Sabahn xeyir ssi rsmilikdn uzaq, smimi idi. - Sabahn xeyir. - Narahat elmdim? kinrk sorudu. - Yox, n danrsan. Oyanmdm. - Bu gn mktb ged bilrsn? Hycanla: - Ns olub? sorudum. - Shrdn zng vururam sn, telefonun baldr. Mllim bayaq dedi ki, mdir sizi grmk istyir. Sorudum bs n olub, dedi zgr zn pis aparr, drslrini oxumur, n bilim, mbahis edir. Mn d i getmliym, iclas var bu gn. Dedim atas glr bir azdan. Sn ged bilrsn? zm saxlaya bilmyib, acqla:

92

- Bs Rasim hardad? - Rasim?! Uan atas snsn, yoxsa Rasim? Sn maraql deyil olunun mktbd hans problemlri var?! tmkinl danrd amma sadalad arqumentlr gll kimi deib keirdi beynimi. - Ax hmi mktb Rasim gedirdi. Sn d raz olurdun. Ona gr sorudum. - Yersiz szlrimdn tr peman olmudum. Sevili sancmaq n mnasib zaman deyildi. N axmaq adamam. - lbtt gedrm, problem yoxdur. Saat ned olmalyam orda? - N qdr tez getsn, o qdr yaxdr. - Yax, narahat olma. Bir azdan xram. Znglrik. Mktb atanda, saat ona on be dqiq qalrd. zgrn sinfinin olduu ikinci mrtby yyrrk qalxdm. Qapya yaxnlaanda, sinif rhbri Ramil Qurbanovnann ssini eitdim. Rus dili drsi keilirdi. Ramil Qurbanovna, hanssa airin Bak haqqnda eirini oxuyur, uaqlar da onun ardnca tkrarlayrdlar: , , ! Mni glmk tutsa da siftim ciddilik qatb aral qapn taqqldatdm. Mllim mni grb tlaland: - H, sizsiniz? Bu dqiq. Uaqlar, sakit oturun indi glirm! Ssiniz xmasn! Btn agirdlr kimi, zgr d kimin gldiyini grmk n zn qapya evirdi. Gz-gz gldik. Lakin gliim sevinmk yerin, el bil mni grb narahat oldu. znd nigaran ifad sezdim. Onu bel snxm grmk ryimi szlatd. Grsn n ba verib? dndm. Ramil Qurbanovna dhliz xd. - Salam. Zhmt olmasa mdirin otana kek. Mdirin otana qdr dinmdn ardnca getdim. Ban aa salb becid-becid addmlayr, arada yanndan tdymz siniflrin aral qaplarndan iri gz atma da unutmurdu. Kabinet yaxnlaanda, qapn dymdn ad, mni iri dvt etdi: - Buyurun. iman mktb mdiri Sara xanm, bizi grn kimi qabandak qaln jurnal balad, eynyini xartd: - Kein iri, kein. Ssi soyuq v kobud idi, siftindn d zhrimar yard. Msldn agah deyildim dey, zgrn ns ciddi bir uluqluq etdiyini, kiminls daladn, ya da mktbd ns sndrdn dndm. Sara biz oturma tklif etmdn mtlb kedi. Ramil Qurbanovnaya: - Dann. Dann, atas da eitsin dedi v el bil mllimnin n danacan z d bilmdiyindn, drin maraq ifad edn da il kresloda yerini rahlayb, Ramil Qurbanovnaya qulaq asmaa hazrlad. Bu df mlli bal qorxdum. Yqin, balanmaz bir gnah ilyib. Atasz byyn uaq bel olar da! Ramil Qurbanovna alaq ssl, kinrk danmaa balad: - Bilirsinizmi, demzdim zgr nadinc, drslrini pis oxuyan agirddir. Amma son vaxtlar biziml tez-tez mbahis edir, sz qulaq asmr, taprqlar yerin yetirmir. z davranlar il baqa uaqlara tsir etmsydi drd yar. Amma zgr onlara da pis nmun olur. Qollarm aralayb: - Birinci dfdir eidirm ki, zgr zn pis aparr tccbl dedim. - Anas hmi mn deyir ki, uaq ladr, yax oxuyur. Dzdr, hiperaktivliyi var, amma bu, he vaxt problem olmayb ax. zm d gndliyin tez-tez baxram. Sara gzlrini zm zillyib, hvssiz mrldand: - Siz hyat yoldanzdan boanmsnz? - Bli. Amma uan trbiysi il mul oluram. Bunun bizim boanmamza dxli yoxdur. Sara pis-pis qmb: - O siz el glir ki, yoxdur. Ramil xanm, davam edin dedi v zn tzdn mllimy evirdi. Ramil Qurbanovna zil-zil danmaa davam eldi: - O gn btn sinf ev tapr vermidim. Qnir ana eirini. zgr sabahs gn drs hazrlqsz gldi. Sorudum ki, zgr sndn n cb, dedi ki, mnim Qnir adl anam yoxdur, ona gr zbrlmdim. Vallah adm qaldm. Mn onun anasn da, atasn... zr istyirm, ataln da tanyram, ox mdni adamlardr. tin ki, evd ona bel trbiy versinlr. Sara hirsl gzlrini brldib, nifrtl zm baxd:

93

- Niy glrsnz, baa dmdim?! Bu n demkdir? yksk ssl dedi. - Biz burada ciddi msl mzakir edirik, sizs glrsnz! Olunuz mktbin nizam-intizamn pozur, sinifd mllim il mbahis edir. Qnir ana eiri thsil nazirliyi trfindn tsdiqlnmi, drsliklr salnm, mcburi qaydada zbrlnmli olan eirdir. - Bir dqiq - dedim. Birincisi yava dann, qqrmaq lazm deyil xanm. kincisi d ki, zgr siz lazm olan cavab artq verib onun Qnir adl anas yoxdur. Mn d el bildim ns ciddi bir hadis ba verib. Bir dn mnasz eirin stnd armsnz mni bura? Sara bir mllimy baxd, bir mn. - Demli uaa bel eylri siz yrdirsiniz?! - Bli, bu mnim trbiymdir. vulkan kimi partlamaa, Sarann nhng masasn, kabinetdki btn mnasz portret, kitab v suvenirlri qrb-yxmaa hazr olsam da, tmkinl, hm d fxrl dedim. - Mnim olumun Qnir adl anas yoxdur. He bir lideri, xalq v millt anas yoxdur. Mn z vladm bu hakimiyyt, thsil sisteminiz v mumiyytl Qnir Milliy dmn ruhda bydrm. Buna sznz var? Sara rng verib rng ald. Boulan kimi oldu. - Siz, siz n danrsnz? Nec yni... - Bax elc - dedim v Ramil Qurbanovnann yana qam nsin baxdm. Mnim olum sizin gicbsr eirlrinizi zbrlmyck! gr tzyiq etsniz, qiymtlrini kssniz, hay-ky salaram. Xbr btn lky, dnyaya yaylar, biabr olarsnz. Sara qorxdu! Qorxdu, nki lkd birc nfr bel naraznn olduu bilinmmli, akara xmamaldr. eir zbrlmk istmyn agird mktbin divarlar arasnda dzmk olar, amma eir zbrlmyn agirdin v atasnn thsil sistemi il mbarizsinin ktlvilmsi, bu nv syanlara presedent yaradaca n rejim srf edn hadis deyil. Qnir ana eirini zbrlmkdn imtina etmi agird gr rejim, gzn qrpmadan mktb mdirini yerindn ed bilr. Sara ban endirdi. Ramil is qalarnn altndan gah ona, gah da mn orun-orun baxrd. Mdir qrar vermliydi. El bir qrar ki, n mnim, n d mllimin yannda biabr olmasn, alalmasn. Mnim hdmdn qorxub geri kils, xbr hmin andaca mktb yaylacaq, Sara mllim heyti v agirdlr qarsnda ba aa olacaqd. Nhayt dillndi: - Biz l gtrcyik! Siz mni antaj ed bilmzsiniz! bunlar deyib, iri dl sinsini stl qabaa verdi. Qorxduu aq-aydn hiss olunsa da, tkm grnmy mcbur idi. Bizim mktbimizd, dvltiliyimizin leyhin olan xslrin vladlar thsil ala bilmzlr! Yaranm tragikomik vziyyt, artq mni sxmaa balayrd. - znz bilrsiniz - dedim. Mn gedirm. Siz is szlrimi unutmayn v oluma gic-gic eirlr zbrltmyin. Qapn srt rpb kabinetdn xdm. zgrn sinfin yaxnladqca, ordan gln uultu hr addmda byyrd. Yadma dd ki, mllim sinifdn xanda biz d bel edirdik, he vaxt sakit oturmurduq. Oturmamalydq da. Aral qapdan bam iri salb ar yuvasn xatrladan sinifd olumu axtardm. zgr iki qzn qabanda dayanb hrartl, l-qolunu l-l onlara ns danr, qzlar da maraqla ona qulaq asrdlar. - zgr! Mni grb qaa-qaa yanma gldi. Dhliz xdq. - Necsn olum? - Yaxyam ata. - ban aa sald. - Sarayla dandm. Bundan sonra he ks sn he n demyck. Qnir ana eirini zbrlmk lazm deyil. Amma drslrini yax oxumalsan. - Bs mn iki qoyacaq ax. - Qoymayacaq. Danmam Ramil Qurbanovayla. - Bs Rasim? zmdki mlayim cizgilr, qzbli mimikayla vz olundu. - N Rasim? O n istyir? - Mni mcbur edir ki, bel eirlri zbrlyim. Deyir Qnir bizim prezidentimizdir, onu ox istmliyik. O, milltimizin anasdr. - Rasim bel deyir? yumruqlarm sxdm. - H. - Bs anan n deyir? maraqlandm.

94

- Mnim yanmda ona he n demir. Amma dnn gec dava eldilr. Otaqdan sslri glirdi. Sonra da Rasim xb getdi. - Olsun dedim. Sn git sinf, hftnin axr grrik. Yax? Boynuma sarlb pd mni. Olumdan ayr qalacaq qdr ek adamam dndm. Yad bir kiinin uama atalq etmsin nec raz oluram?! Nec?! Pillknlri tez-tez db ky xdm. Mktbin hndr, ar qaps ardmdan rplb qapanan kimi, llrim s-s Rasimin nmrsini ydm. - Eidirm. - Snin eidn qulan sikim, gt olu gt! Bir d xbr tutsam ki, uaa eir zbrldirsn, sni dorayaram! Bildin?! - Danuva fikir ver... - Ks ssini qodu! Mn szm dedim uan atas mnm! Trbiysi il mn mul oluram! Bhan axtarram ki, ua alm linizdn! Gtvrn! Qhb olu qhb! Hardasan indi? Telefonu sndrd. Nmrsini tzdn ydm, gtrmdi. kinci chdim d boa xd. Sonda bezib, lakonik mesaj yazdm: GT! ndi mn Rasimi harda tapm salm tpiyimin altna?! Sevilin i yerin ged bilrm, amma bilmirm Rasim orda olacaq ya yox. Burada, mktbin qabanda da gzlmk olar. Dorudan da! Blk bu gn ua Rasim gtrck? Grk zgrdn soruaydm. Mktb glcks, onu burdaca gzlyib zidir bilrm. Amma uan yannda olmaz. mumiyytl uan ataln dyb ev yola salmaq, uaa nec tsir edr grsn? lbtt pis. ox pis. Mktbdn yz metr aralanmdm ki, Sevil zng eldi. - Utanmrsan? Budur snin qanacan, trbiyn? Oraa bax, zng vurub arvadna ikayt elyib. - Ndi? Mndn sn sukalq elyib? - Murad! Onunla sn yox, mn danmalyam! Snin ona ns demy ixtiyarn yoxdur! Qqrmaa baladm: - Shbt mnim olumdan gedir Sevil! Olumdan! Rasim harann poxudur ki, uaa mn deynin trsini deyir?! H?! Yoldan ken quca krpli qadn nifrtl mn baxb addmlarn srtlndirdi. Ssimi bir az alaltdm gr mn oluma kims nifrt el, kimis sev deyirms, ora rin grk dilini gtn soxub sakit otursun. Szmn qabana sz qoymasn. Mhv elyrm onu! - Sakit ol. Sevil z d bunu ox sakit, tmkinli tonda dedi. Sakit ol. Mslni ox bydrsn. Axam grb shbt edrik. Sakitldim. Sevill grmk perspektivi, mni zm gtirmy bs elmidi. - Harda grk? - dn ned xrsan? - Hmiki kimi, altndan sonra xa bilrm. Mni zn hsrt qoyan qadnla grmk ehtimalnn hzzi bam gicllndirdi. - Yeddid evd ola bilrsn? el bil harasa tlsirdi dey, sualna tez cavab eitmk istyirdi. - H, ola bilrm. Nec bym? Grsn bunu niy soruur? - Axam glrm siz, shbt edrik. Nfsim ksildi, nitqimi itirdim. Nec yni? Sevil mnim evim glck?! Bel ey olar? Boandqdan sonra ilk df! Htta xb gednd, yalarn z yox, anas glib aparmd evdn. ndi is Sevil ev glmk istyir. - lbtt gl bilrsn. Amma... - Ns olub? stmirsn baqa yerd grk. - Yox, yox. Grk yr-y elyim. - Ehtiyac yoxdu. N is, grrik. ndi tlsirm. H! Mktbin qabanda pusqu qurma. Rasim glib ua gtrck. Problem istmirm! Axam shbt edrik. - Narahat olma, burda dayanmaq fikrim yoxdur. getmliym.

95

- Lap yax dedi. zn yax bax.

***

Torul kabinetimdki Tefal markal elektrikli aydandan iri fincana su szb, bir qaq kofe v kri iind qardrd, glib qarma dikildi. sti kofedn ehtiyatla bir qurtum iib zm baxd. - N olub yen? - He. El bel glmsdim. - Ba amaq olmur kefin kkd, yoxsa qann qarad. Baxlarn zmdn ayrmadan kresloya yldi. eylann kreslosuna. - Bu axam Sevill grcm dedim. Torul baa dmdi. Fincan masann stn qoyub tccbl mn baxd: - N olsun ki? Tez-tez grmrsnz bym? - Adi grdn danmram dedim. Evim glck. - N danrsan? Torul da el bil hycanland. zn bir az qabaa verib Aha, dan grm dedi. - N danm e? Getmidim bu gn mktb, direktorla grdm. zgr Qnir ana eirini zbrlmyib... Btn hvalat olduu kimi ona dandm. - H d. Lap yax dedi. - Glsin shbt elyin. Sonra da gzlnilmdn Bs eyla glck bu gn? - H, indilrd glmlidir. - Bir sz soruum. Aranzda ns olub? Sual el qfil verilmidi ki, a-ba qaldm. Torul hmi bel edir. Qorxuram axrda bu parlaq zkas zn zrr versin. - N mnada? vaxt qazanmaq n sorudum. - Hr mnada. Gl-gl bam buladm. - Sn n adamsan! - Yni ns olub? gzlri parldad. Toruldan gizltmyin n mnas var? - Aha. Dnn zorlayb mni. - ??? - H d - dedim. El o msl. - Harda?! gzlrini brldib kofedn bir qurtum idi. - El burda. - N danrsan?! Zarafat elyirsn? - Yox, dz szmd. i sonra danarq dedim. - Dayan grm e! dedi, ayaa qalxd. Nec yni otaqda. N vaxt oldu bu? - Gndz. Prosedura glnd. - mlli bad sikidiniz, yoxsa pm filan? - N pm? Deyirm zorlayb mni. - Aha. Baa ddm pncry yaxnlab ky baxd. Dnn mn otaa girib sn terror shbtini dananda, prtb qalmdn el bil. - Hissiyatna sz ola bilmz gldm. - Niy bel i tutdun? Bilmirsn axr pis ola bilr? - Eee bsdir! He zm d bilmdim nec oldu. Birinci axrnc dfdir. Bir azdan z d glck kks trb dedim. Grm zn nec aparr. - Dnndn he zng elmyib? Torul maraqlanb tzdn yerin oturdu.

96

- Yox, elmyib. - Qribdir. - N is. Snin ilrin nec gedir? Gzlrini azacq qyb: - Btn tz xbrlr snddir. Mnd khn hamam, khn tas. - Ayrlmsnz yen? Arl tbssml: - Snin d intuisiyana sz ola bilmz dedi. - H, ayrlmq. ki gn vvl telefonu zm sndrd, indi d cavab vermir. N is. Dzlr. Aha! Dzlck, gzl. Zavall Torul, istmzdim sn yazm glsin. Yazq adam olmaa layiq deyilsn nki. Amma neylyim, zml bacara bilmirm mnim gzmd sn hiylgr, mkrli bir qadnn knll ayaqaltsndan baqa he n deyilsn. Bu zdn sn yazm glir. Qap dyld.

97

Dilemma

- Salaaam. Olduqca xobxt grnn eylann, salam da sanki musiqili alnmd. Torul tlala: - Yax, grrik deyib mn gz vurdu. Otaqdan xd. zndki it, yersiz tbssm il insan hvsldn xaran eyla qapn rtb: - Vaxtsz glmdim ki? Blk ns shbtiniz vard? - Yox dedim. Problem deyil. antasn masamn stn qoyub gzgy yaxnlad, el barmann drna il kirpiklrini hamarlad, dodaqlarn bir-birin srtd. Sonra ltaqlq saan gzlrini dy-dy mn baxb sorudu: - Problem deyil. Poblem yoxdu. Azrbaycanllar bu szlri tez-tez ildirlr, dz demirm? - N bilim. Yqin ki. - H. Amma problemlr qurtarmr ki, qurtarmr. Tlsmdn qapya ynldi, cftni vurub mn yaxnlad. Bu yerd onu saxlamaq, gedib qapn amaq, ona hddini bildirmk lazm gldiyini dndm, amma yerimdn trpnmy gc, csart tapmadm zmd. Dayandm yerd quruyub qalmdm; onun rahat, srbst hrktlrin heyrtl tamaa edirdim. zn el aparrd ki, el bil yz ilin tanlaryq. Sonda, zm toplayb: - Neynirsn? sorudum. Cavab vermk yerin, bir gz qrpmnda dodaqlarma p qondurdu. Ax mnim d bir mnliyim var dndm v onu qabaca zmdn uzaqladrb geri kildim. - Xahi edirm, lazm deyil! zm turutdum. tatkarlqla keib kresloya oturdu, antasndan siqaret xartd v dxlisiz sual verdi: - ADNA-da olanlar haqqnda n fikirlirsn? N hrktlrind, n szlrind mntiq yox idi. Gcl tsir malik psixotrop madd qbul etmi, prostrasiya vziyytin dm adama oxayrd. Bilmirdim ona qzblnim, yoxsa glm. Qarq hisslr keirirdim. - ADNA-da olanlar? N bilim. Ev istyib, vermyiblr, o da intiqam alb. Bundan artq n dey bilrm? z d ki... siqareti yandrmaa tlsm. Gl proseduran bitirk, sonra krsn. - Ba st - deyib, n ns sevincl ayaa qalxd. Hvssizc iynni vuranda, ardndan da damaqlarna gel srtnd az qoxusunun ilk gnk qdr iddtli olduunu hiss etdim, dm azma gldi. Bayaq dodamdan pnd d narahat olmudum. Salfeti ona uzadb, dodaqlarn silmsin gzucu tamaa edrk pncrnin qabana kedim. Qancq tez rdd olub getsydi, la olard. Kd gzlyn S-Class Mercedes-in srcs dala-qabaa var-gl edir, yanyla siqaret kirdi. Ailsin rk pulu qazanmaq n min zlm qatlaan, blk d hr gn alalan orta yal bu kiiy ryim ard. O, eylann btn ltaqlqlarna vrdi edib artq. Bs mn? Buna mcburamm? Bu qadndan n asllm var? O kimdir ax? zm qtiyytl ona evirnd, artq ayaa qalxmd. Krana yaxnlab dodaqlarna ynglc su vurdu, salfetl qurulayb zibilqabna atd. - Mn bir azdan xmalyam dedim v ssimin titrdiyini hiss etdim. gr o da hiss edibs, ox pis. Kresloya yldi, ayan aya st artd. - Xstn olmayacaq bu gn? - Yox. lrim var, xmalyam tkrarladm. Szlrimin inandrclqdan uzaq olduunu zm d bilirdim. Demli bel lazmsz yalanlar danma yax bacarmram. Bayaq kmyin icaz vermdiyim siqareti indi yandrd. - lrini n vaxta qurtararsan? - Bu gn bo vaxtm olmayacaq. Hyat yoldamla grmliym - bunu el qrurla dedim ki, el bil hyat yoldamn olmas fxr edilsi, lahidd hadisdir.

98

Glmsdi. - Evlisn? ndi n cavab verim? - Yox. Boanmam. Amma bu gn grmliyik. Olumuzun bzi problemlrini hll etmk lazmdr. - Olun olduunu bilmirdim. Guya sn n bilirsn ki, ay qancq? dndm. Ayaa qalxb masann altndak siyirtmdn klqabn z gtrd. Dncli halda kresloya qaydb, ar-ar oturdu. - H, var. z d birinci sinf gedir dedim. - Birinci sinf gedn uan problemlri var? N problemi ola bilr ax? sbi halda: - Snc n ola bilr? sorudum. Bu iyrnc rejimdn baqa, kiikli bykl btn vtndalarn n problemi ola bilr? Siftini bzdrd: - Yen baladn? Sndn uan problemi ndir soruuram, sns mxaliftilik edirsn. - Bs desm ki, bundan sn n var? Siqareti tutduu sa li il havada jest edib: - Onda sndn inciyrm dedi. Yox, zarafatsz soruuram. Kks trb yerim oturdum, masaya dirsklndim. - Mktbd mcbur edirlr ki, Qnir Milliy hsr olunmu eiri zbrlsin. Uaq da zbrlmk istmir. - Niy? - Nec yni niy? eylann gzlrindki smimi ifaddn mlum olurdu ki, niysini dorudan da baa d bilmir. - nki onun mnim kimi atas var. caz vermirm! - Bs mktbd n ba verib? ki alb? Sara yadmda dd. sbimdn dilrimi qcdm: - ki ndir? Direktor ua mktbdn qovmaqla hdlyir! Bir eirin stnd! Dodaqlarn bzb bir mddt susaraq zm baxd. Sonda dillndi: - ndidn niy ikst edirsn ua? Sn bir bunun hyaszlna bax! dndm. - ikst?! Ua ikst edn mn yox, sizin sistemdir! Siqareti sndrb ayaa durdu, yanma gldi. Masann kncnd oturub llrini dizlrin qoydu. - Bu bard sninl dandq o gn. Mnim fikrimc indiki rejim Azrbaycana n srf edn rejimdir. Bundan yaxs qurula bilmz. Sus! mkan ver szm bitirim. Bilirsn necdir? Mn sninl yaxn olmaq istyirm. Bunun n ilk addm zm atdm. Amma sn mndn qarsan el bil. Dost olmaq istmirsn. N dostluu? N yaxnl? Bu n danr? Axmaqdr ndir? - eyla, biz iki- gndr ki, tanq. z d mnim sevgilim var. Barman dodaqlarma qoydu: - Hl sevgilin ola-ola dnn o cr ehtirasl sevidin mniml? Gr olmasayd neynyrdin, dadardn ki mni! Deyirm ax, dnnkinin czasn mtlq kcym. Bunun ad poxa dmkdir! Bezgin halda il dedim: - Dnnki hadis, snin tbbsn idi, mnim yox. Olan oldu, ken kedi. Bu shbt qaytman mnas yoxdur. Unudaq getsin. - Nec yni unudaq? Sn n danrsan? masann stndn yer atlb llrini cins alvarnn ciblrin sald, qarma dikilib qzbl qarq kinayli gzlrini zm zilldi. - Biz hl tz balayrq, sns deyirsn unudaq. Mn sndn ox ey istmirm. Arada bir grk, shbt elyk... sevik. - Sn n danrsan? N grmyi? Zarafat edirsn? Sn kim, mn kim? - Ooo. Ndi? zn mn yaradrmrsan, yoxsa mni zn?

99

- Shbt bundan getmir dedim. Szlr boazmda txanb qalmd. N deycyimi bilmirdim. Dorudan da mn tan olan situasiya deyildi dey, zm nec aparmaq bard he bir tsvvrm yox idi. Biz baqa dnyalarn adamlaryq. Dnn sn birinci baladn. Baa drsn, sn qar he n hiss etmirm. Sndn qadn kimi xoum glmir. Q etdi: - Ha ha! Xoun glmir? Ona gr dnn vhi kimi qayrrdn mni bu stolun stnd?! deyib li il masaya mhkmc vurdu. Ona Sus! Dhlizd ssin eidil bilr demliydim amma he n demdim. Psixi xst kimi aparrd zn, mn d mat kemi vziyytd ona tamaa edirdim. Hiddt saan gzlri qorxuluydu. Birc onu dndm ki, bu bla hardan ilidi mn? - Bir d bel ey olmayacaq! He vaxt! Ban yralayaraq, gzlrini qyd: - Olacaq zizim. Olacaq. Mtlq olacaq! Baa ddm ki, mndn l kmk niyytind deyil v olacaq deyirs, demli dorudan da olacaq. - Mni hdlyirsn? - lbtt. Bel d yoza bilrsn. Mn qadn ola-ola sn grmyi, sevimyi tklif edirm, sn is naz edirsn. Bilmirsn ki, rdd ediln qadnlarn intiqam yaman olur? Mn yuxu grrm, yoxsa bunlar dorudan mnim bama glir? Yox, yox! Bu bla da deyil, bu msibtdir. Hr istdiyini ld etmy yrmi, tutduunu qopardan ltaq qadna rast glmim. Grsn hans gnahlarma gr bel czalandrlram? - Raz olmasam neynycksn? sbl irirk sorudum. llrini aralayb, gzlrini yaryacan yumdu, kirpiklrini titrtdi. - Ninki bu klinikada, he yerd i tapa bilmycksn. lmk, yaamaq istyirsns tklifim yox demmlisn. Nfsim ksildi. Fincann dibind qalan kofedn iki qurtum idim. limi cibim atb siqaret xartdm. Yandrdm. O hardasa bamn stnd dayanb v dqiq bilirm ki, mn baxr. Ondan iyrnirm. ox iyrnirm. Birdn yen ssi gldi, diksindim. - Uaq ne nmrli mktbd oxuyur? - 20-d avtomatik dedim v z ssimi tanmadm. eyla antasndan telefonu xartd. - Ad ndir? Mn n n ona cavab vermliym? N elmk istyir? Birdn ua da zibil salar. Amma cavab verdim: - zgr. zgr Frcov. - O`key nmrni yb bir az gzldi. - Alo, Kmal necsn? Sa ol cigr, ox sa ol... H, dem-dem.. Ha-ha-ha... Kmi, 20 nmrli mktbl laq saxla... H, h 20 nmrli. Bir agirdi taprmaq lazmdr. Ad zgr Frcov. Ns xrda problem yaranb direktorla, danb mslni yoluna qoymaq lazmdr. Oldu? H d, yaddan xarsnlar shbti, qurtarsn-getsin... H, cigr... Oldu... H, nticni mn deyrsn a sonra. pdm. Telefonu tzdn antasna atb, Bax bel - dedi. - Kim zng elmidin? yorun halda bam ar-ar qaldrb sorudum. Taqtim qalmamd, ox yorulmudum. - Atamn kmkisin. ki dqiqy hll edck hr eyi. diqqtl zm baxd. Mn nifrt edirsn? - O gn dedim ax - edirm. z d ox. Dodaqlarn bzb, ban endirib-qaldrd. - Lap yax laqeyd da il dedi. zn bilrsn. Mn snin sevgin yox, bdnin lazmdr. Diqqtl zn baxdm. Gzlrimd nifrt yox, sadc boluq vard, zm d bunu hiss edirdim. Deysn o da. - Narahat olma, gedirm. lrim var. Hm d sn eks-arvadnla grmlisn ax. Sabah sninl maraql bir yer gedcyik. Xbrin olsun. Yni sabaha plan qurma. - Nec yni gedcyik? Bu n tondur? Mn mr edirsn? tzdn qzdm, ssimi yksltdim. - Coma canm, coma. Sn mr elyn yoxdur. Sadc, deyirm ki, sabah rahat shbt elyk. Kabinetd alnmr. N is, znglrik. Sa ol dedi v antasn gtrb xd. O gedndn sonra nmi yumruuma dayayb klqabdak pomadal siqaret ktyn zilldim gzlrimi. Zahirn sakit grnsm d, iimd sanki vulkan qaynayrd. Ns fikirlmk lazmdr. z d tcili. Bu, bel davam ed bilmz. Torul el bil bayaqdan eylann getmyini gzlyirdi. ki dqiq kemmi otaa girib qapn rtd.

100

- N deyir? Gzlrimi ar-ar qaldrb Torula baxdm. ndi onu daha yax baa drdm. Bana gln bamaq olar. Dzdr, situasiyalarmz mahiyyt etibaril oxar olsa da, tfrratlarda xeyli frqlnir - Zmrd Torulun zifliyindn istifad edrk onu barmana dolayr. z d onunla yatmr. eyla is mnim gcl ya da zif xarakterli olmamla maraqlanmr. O, z rtlrini diqt edir. mkanlarna, gcn arxalanaraq mn tzyiq gstrir. ltaq, eyni zamanda biriki kitab oxumaqla, zn dahi sanan aldan km qadn - bu lap byk facidir. Ax onun Avropada thsil almas da, db xtrin atlm addmdr. Grnr ki, trbiysizdir. Uaqlqdan yox sz eitmyib. ndi is diqqt ehtiyac var. Blk d... Grsn bunun vvlki kiisi kim olub? ox varl, imkanl, z evrsinin adam olub yqin. Demli eyla mniml yataraq ondan intiqam alr. Qnir Millinin hans xlaqn sahibi olduunu, lkni nec idar etdiyini eylann davranlarn mahid edrk baa dmk olar. Eyni xlaqdadrlar Zmrd, eyla, Qnir Milli. eylann malik olduu imkanlar Zmrdd d olsayd, blk Torul indi ya dlixanaya dmd, ya da mumiyytl yaamrd. - He n. N deyck. dedim. Shbt eldik el-bel. - H. ryimi km! - Dedim bundan sonra aramzda he n ola bilmz. - O n dedi? - Dedi ki, olacaq. Torul zn kresloya buraxd. Dirsklrini dizlrin qoyub llrini birldirdi, qabaa yildi. - N danrsan?! Bs indi nec olacaq? - Bilmirm, sn d stm glm - sbi halda qqrb ayaa sradm. Qhb l kmir mndn. Telefon zngi il diksindim. O idi zng edn. Torula baxdm: - Cavab ver d. Gr n deyir. Telefonu lacsz adm. - Alo. - Eidirm dedim. - Msl hll olundu. Uan mktbd he bir problemi olmayacaq. Qnir Millini symsin, eirlri zbrlms d olar aqqanaq kdi. Eitdin? N is, sabahk plan unutma. Telefonu xltimin cibin atdm. - N deyir? Torul hycanla sorudu. - Deyir msl hll olunub. Gzlrini qyb dala kildi, kresloya sykndi: - N msl? - zgrn mslsi. - O hardan bilir? - Mn dandm ona. Amma kmk istmk n yox, rejimi symk n yax frst dmd, dandm. O da atasnn aparatndan mktb zng vurdurtdurub, taprtdrb ua. Zng elmidi bunu xbr versin. ndi minntliym onun yannda. i n is. Yqin zgr n buna dyr.

101

Qovuma

lbtt, zgr n, olum n buna dyr. Seim qarsnda qalsam, vlad snandan xa bilmycyimdn zrr qdr bhm yoxdur. Trzinin bir gzn zgr, obiri gzn qrurumu qoysalar, he dnmdn oluma doru yyrcym. nki zgrmn birc damla gz yana tab gtir bilmrm. Edcyim bu seimdn tr utanmadm, xcalt kmdiyim kimi, zm lyaqtsiz, birf d saymram. sl lyaqtsiz, birf olan opponentlrini vlad snana kn bu eybcr sistemdir, mn yox. ndi n edk ki, acla, ignclr, thqirlr dz bilnlr, aillrinin alaldlmasna dz bilmirlr? Kitablarda, byk amallar uuruna gzn qrpmadan ailsindn ken ideya adamlarndan, qhrmanlardan, inqilablardan bhs edilir. Bu ibtidailik atmr mn. Nenci srd yaayrq bym? Dnyann bu vaxtnda vlad, ailni, salaml fda etmy mcbur qalmaq olarm? Kims dey bilr ki, el rejimin uzunmrl olmasnn sbblrindn biri d ailmiz, vladmza olan ballmzdr; onlarn thlksizliyinin bizim n hr eyin fvqnd dayanmasdr. Raz olmana razyam, amma insann z yaxnna bunca bal olmasnda he bir faci, anormallq da grmrm. Bilmirm, blk d grmliym. Blk d bu gn, mhz buna hazr olmalyq. slam Millinin ldy, o mid dolu, bol illziyal gnlr, sanki dnn yaanbm kimi yadmdadr. nsan yandran odur ki, hakimi-mtlqin lmndn sonra, onun yerin arvadnn taxta kecyini, kralia olacan deyn -be adama da la edirdik ki, bu mmkn deyil. Masir dnya, Qrb buna icaz vermz deyirdik. Htta xalq icaz vermz. Bizim zmanmizd monarxiya qurmaq mmkn deyil. N oldu bs? Bu gnn pncrsindn dnn boylanb baxanda, hr ey nec d glmli grnr. Kralia taxta oturan kimi ritorikamz da dyidi: Qrb nefti demokratiyadan stn tutdu, Azrbaycanda demokratiyann qurulmasna imkan vermyn Rusiya il randr, Amerika bizi satd... Yni tsllini, zmzdn baqa hr ksi gnahlandrmaqda taprdq. H, xalqdan da incimidik ax. ox nahaq. Adolf Hitler almanlar qadna oxadrd: Alman xalq da, alman qadn kimi gc qarsnda ba yir. Demli, xalq el hr yerd xalq imi. Baqa trfdn, meydanlara tkln, 131 nfr qurban vern, ignclr mruz qalan da bu xalq olmadm? Evind otur Qnir! arlar il meydanlara axan izdiham, Qnirnin bel bir mqavimt qarsnda snacana, dorudan da evin qapanacana sadlvhcsin inanrd. Dnrd ki, rindn qalan milyardlarla srvt malik olan bu qadna prezidentlik krss he lazm da deyil. Milyardlar olan Qnir is ninki getmdi, xalqn zrin gll yadrd. Bel bir rejim bundan artq nec mqavimt gstril bilrdi? Mmkn olan hr ey edilmdimi? Ola bilsin edilmdi. Ola bilsin hardasa ciddi, balanmaz shvlr buraxld. Etiraf edk ki, bzilrimiz, uzun illr lkd nyin pis, nyin yax olduuna tkbana qrar vern slam Millinin lmndn sonra yeni erann balayacana inanmaq kimi qflt dmdk! Qnirnin prezident krssn zbt etmsi biz zif ehtimal kimi grndyndn, buna hazr deyildik. Htta, Qnir dvlt bas postunu ial edndn sonra da, bo xyallara qaplb quruluun liberallaacana mid bslynlrimiz oldu. Bu gn is Qnir el bir rejim qurub ki, rin rhmt oxutdurur. lk mqsdynl kild uuruma srklnir. Dzdr, srklnm prosesi vvl-vvl neft bulaaraq getdiyi n, bir oxumuz bunun arsn gec duyurduq. Son iki ild is gerilm, tnzzl, xsiyyt prsti lap kulminasiyaya atdndan, lknin uurumun astanasnda dayandn grmyn, bilmyn, baa dmyn qalmayb. Bir yandansa Milli avtoritarizminin quduzlamasnn, xalqn ks-reaksiyasna sbb olacana dair midlrimizi yenidn ccrtmkddir. Snan da midlidir, Araz da, Rna da. El mn d. Ax son ln middir, nec midlnmyk? Bizi yaadan, doyuzduran, nfs aldran midlrimiz deyilmi? 20 ildir Azrbaycann zrindn kilmyn zil qara buludu datmaq midimiz var v biz, bu midimizi sevirik. Bu, el bir buluddur ki, iimiz nfuz edrk, mnimizin n drin, n ucqar klrin sirayt edib; bel alqan, istedadl, bacarql bir millti zlil gn qoyub, xlaqszladrb; rvtdn, xyantdn, yaltaqlqdan, rfsizlikdn baqa ona he bir seim haqq tanmayb, alternativ gstrmyib; sndrb, zib, alaldb, z kimi acgz, doyumsuz, xain edib; reqressi aln yazsna evirib, taleyinin arxn trsin dndrib, lindn hr eyini, o cmldn sabaha olan inamn da alb. Elmar Hseynov qtl yetirilmmidn vvl Masir Mariya Antuanetta mqalsind yazmd ki, Tunelin sonunda iq grnmr, lk zlmt iind apalayr. Bu yol aydnla yox, alatorandan zlmt aparr. ldrdlr onu. Azrbaycandan qat-qat iql, komfortlu, rahat v thlksiz yer - torpan altna gndrdilr. Dedilr get, oradak tunelin sonunda iq taparsan. Onun itkisi il barmaq tin olsa da, Elmarn z in tapdn qbul etmliym. nki Elmar midini bsbtn itirmidi. Hammz vaxtar midimizi itirmirikmi? Ona gr itiririk ki, mbarizy labd, uzunmddtli bir proses kimi baxa bilmirik, nticni daha ox arzulayrq. Mbariz nticy hesablanmamaldr demirm. ksin, nticni grmk hvsi, prosesin sas tkanverici qvvsidir. Amma prosesin z mnim n daha vacibdir. zn hrmt qoyan, lyaqti olan hr bir ks bu proses qoulmaldr. Onsuzda nticsi olmayacaq demmlidir. Bel biqeyrt bhanni dil gtirmkdns, susmaq yaxdr.

102

Tunelin sonunda iyn ucu boyda iq grmk intizar il illr uzunu yaamaq tindir, bilirm. Hr adamn ii deyil - yorur, tkdir, hvsdn salr. Lakin intizar yalnz o zaman sl intizara evrilir ki, nticnin hasil olacana zrr qdr bh qalmr. Onsuzda hyatmz badan ayaa kiikli-bykl intizarlarla dolu deyilmi? Hmi nyis gzlmirikmi? Gzlyirik, nki intizar mvcudluun n radikal modusudur - hr zaman gzlm mvqeyindyik, varlmzn vektoru hmi hrktddir, daim irliy ynlikdir, indiki zamanda qrar qla bilmir. Bu, bizi otdan, bitkidn, gblkdn frqi olmayan; sistem mlub olmu, sstlmi oxluqdan frqlndirn balca chtdir. Bli, onsuzda he n dzlmyck deynlr otdur, bitkidir, gblkdir. nki duyusuzdurlar, rksizdirlr. Dn, duya, hiss ed v n sas zn hesabat ver bilmynlr intizar yaddr, uzaqdr. nki mid etmk yaxud etmmk, inanmaq yaxud inanmamaq, bilmk yaxud bilmmk, sevmk yaxud nifrt etmk, sevinmk yaxud qmlnmk, zab kmk yaxud zvq almaq kimi btn instinktlr mtlq intizar orbitlidir. Mhz bu sbbdn biz gblklri baa drk, onlar is bizi yox. ndiki rejimdn daha pisini tsvvr etmk dorudan da xlaqszlqdr. Milli rejimindn sonra iqtidara kim glck mni bir o qdr maraqlandrmr. Mnim indiki rejiml obyektiv sbblr syknn, onurama ilmi, btn varlm brm xsi-qrzliyim var. Onun sadc olaraq rdd olub getmsini istyirm. Mnim bu iqtidara nifrtimin, iqtidarn neft sevgisindn, pul hrisliyindn v gz qanl zalmlndan daha iddtli olduuna inanram. Bir df Sevil sorumudu mndn: Tutaq ki, rdd olub getdi. Bs sonras? Sonras... Onsuzda bizim kimi adamlar he vaxt ntic il kifaytlnmir, ondan raz qalmrlar. Hdf atmaq intizarn mahiyytini drk etmilr n son demkdir, mhv olmaq demkdir. nki hyat, aramsz olaraq hdf doru qadr. ld olunmu ntic real deyil, real olan yalnz v yalnz intizardr. Yadmdadr, siyastdn uzaq olan atamn da (ona qorxaq demk daha daltli olard) midlri varyd. Birc df mniml respublika, azadlq v iqtidar haqqnda danmd, o da qbul imtahanlarna hazrladm gnlrd. O da cmi yarm saat. slam Millinin TV ekranlarndan dmyn sifti, illr boyu onun dilindn eitdiyim mnasz sfstlri mni artq bezdirmy balayr, iimd yeniyetmlik dvrn vida etmy hazrlaan gnc xas lnlq ba qaldrr, hr ey, n sas is sistem syan etmk vq yaranrd. Bir gn dzmyib, zmdn asl olmayaraq N murdar adamdr bu dedim. Atam da birthr mn baxb Amma biz baqa ey gzlyirdik, bilirsn? demidi. Sovet dald, fikirldik ki, tay bundan sonra hr ey yax olacaq. Sovetdn qalan btn pis eylr xb gedck. Amma olmad. Rus getdi, zmznk gldi. O, rusdan da betr, rusdan da qddar oldu. Sorudum ki, Bs niy bel oldu? O da bildiyi kimi cavablandrd bu sadlvh sualm. Analitik beyni yox idi kiinin, sad adamyd. i acgzn biridi d demidi. Axr ki, Moskvadan can qurtard, indi ondan ns tlb edn, soruan yoxdu. O da meydan sulayr. Camaatn ban aldadr ki, suverenlikdi, demokratiyad, azadlqd. Cavansan hl olum, sn drslrinl mul ol, zn gn ala. Bu lk dzln deyil. zm gn aladmm bilmirm, amma atamn arzulad tipd adam olmadm. ksin, ildn-il rejim olan nifrtim qar topas kimi byyrd. kinci kursda oxuyanda, siyast varlmn ayrlmaz parasna evrilmidi artq. nki atamn, qarsnda aciz qald suallarn cavabn zm taprdm. Anladm ki, Azrbaycan mstqillik qazanandan sonra cmiyytimiz, Sovet dvrnd yatb yuxusunda gr bilmycyi dyiikliklrin gzlntisin qaplmd. Hr ey siyast, mdniyyt, mnviyyat tzlnmliydi, yeni grkm almalyd. Arzularn evrsi genilndikc genilnir, insanlar hl bir il vvl latmaz kimi grnn xyallarn gerklmsini istyirdilr. Dyiikliklr byk ehtiyac vard v bu midlri doruldacaq, arzu olunan hyat modellrinin geni spektrini cmiyyt tklif edck siyasi lider ehtiyac yaranmd. Bu siyasi lider mstqilliyin ilk gnlrindn Qrb inteqrasiyadan, demokratik dyrlrdn, liberal iqtisadiyyatdan danan Niyazi Salayev yox, Kommunizm dvrnd xrda ourluqlarla kifaytlnn indi is lin btn lkni talan etmk kimi bir frst dn slam (Qulamov) Milli oldu. Sovet imperiyas illrind vahid konstitusiyaya, Moskvann direktivlrin riayt etmy mcbur olan slam Milli, mstqillikdn sonra islamn v millinin arxasna snaraq xalqa divan tutdu. Allahn v milli-mnvi dyrlrin kmyi il illr uzunu qsb etdi, soydu, datd. Xalq da lbbeyk dedi, kr dedi, slam Millini - islam v millini pnah yeri, mid yeri bildi. Bu gn olduu kimi, Milli rejiminin ilk gnlrind d sistemin n byk daya milli-mnvi dyrlr, mentalitet, asaqqallq institutu v din oldu. Mentallqla yourulmu demokratiya qsa mddt sonra cmiyyti glck qarsnda qorxu il kemi duyulan xifft arasnda mngny sald. Allahn yer zndki klgsi olduunu aq-akar dil gtirn slam Milli mentalitetl mhtkirlik edrk daxild, demokratiya il mhtkirlik edrk is Qrbd znn suveren demokrat obrazn yaradrd. Gndzlr demokrat qiyafsind xalqn qarsna xan Milli, geclr z opponentlrin mental duzaqlar qururdu. Bir yandan radikal yox, nnvi islam dediyi dinin, rqiliyin arxasna snr, digr trfdn is Qrb dairlrin sbut etmy alrd ki, Azrbaycanda mxalift iqtidara gls, Qrbin buradak maraqlarna thlk yaranacaq, htta rit dvlti qurulacaq. slam Milli, hakimiyytinin ilk gnlrindn mxaliftin Demokratiya, azadlq, liberal dyrlr arlar sslndirrk gc-bla il keirmy nail olduu mitinqlri lklmk n min bir fnd ildir, nmayilrin keirildiyi meydan v klrdn hr df L ilh illllah, Muhammdun rsulullah yazlm yal bayraqlar, rbc aylr v dualarn hkk olunduu vrqlr taplrd. ndi is, sekilr yaxnladqca yen nzrlrimiz Qrb evrilib Avropadan, okeann otayndan mdd umuruq. N vaxtsa azad v daltli sekilrin keirilcyi ehtimal, sla ehtimaldan o trf kemycyi n, siyasi mrnn yarsn ev dustaqlnda, hbsxana v DTN-nin zindanlarnda keirn Niyazi Salayevin Qrbin dstyi il hakimiyyt gtirilcyin, bizd d Grcstansaya mxmri inqilabn ba tutacana inananlarmz az deyil. Bu gnlrd kiicik dedi-qodular, hmiyytsiz xbrlr, n alasmaz ayilr bel azsayl mxalif qzetlr v Azadlq radiosu n

103

sistemin bu yaxnda kcyini mjdlyn lamtlr evrilir. Bu lamtlrl bir mddt ovunub rejimin iflasn gzlyir v hr df baa drk ki, qapldmz illziyalar suda batmamaq n saman pndn yapan cmiyytimizin xst txyylndn baqa bir ey deyil. Reallqdan yox, inanmaq istdiklrimizdn danrq hammz. Qribdir - proseslr z bana buraxld, lkd drbyilik hkm srdy halda, bu sistemi datmaq n n bel tindir? sualna da he cr cavab tapa bilmirik. Atamn mn biz baqa ey gzlyirdik dediyi o gnn stndn illr tb. Bu zaman rzind azadlmza n qdr yaxnlaa bildik? sual trafnda dnmy, thlil yrtmy balayanda, Elmar Hseynovun tunelin sonundak zlmtl bal etdiyi apokaliptik khant daha ox inanmaa balayrsan. Hara doru, ny doru getdiyimiz mchuldur. llrdir imitasiya v saxtakarlq bataqlnda apalayrq. Bir yandan, hakimiyyt Avropa qarsnda gtrdy hdliklrin yerin yetirilmsindn, demokratik normalara, hquq v azadlqlara sadiq olmasndan dm vurur, digr trfdn is, rqiblrin qar repressiyan gclndirir, sekilri saxtaladrr, vtndalarn hquq v azadlqlarn kobud kild pozur. Aq-aydn grnr ki, Qnir Milli siyasi ks-tsirin olmamasndan, znn czaszlndan lzzt alr. Bli, bu be ild lk, Qnir adlanan snaqdan xa bilmdi. xa bilmdiyi n d bu sistemi btn iyrncliklri, dhtlri, ekzistensial problemlri il birlikd hzm edrk, mcburiyyt qarsnda idbar rin dzn, htta ninki dzn, onu sevmy balayan bir qadna oxad. Atam deyrdi ki, hyat he vaxt bizim qarmzda cavabsz suallar qoymur, yni hr eyin bir izah, cavab mvcuddur. ndi is baa drm ki, hyatn bizim qarmzda qaldrd msllri tnbllik ya da qorxaqlq ucbatndan hll etmy tlsmynd, onlar daha da mrkkblib hlli imkansz problemlr evrilir. Tcrbmiz artdqca, znginldikc problemlr d arlar. Lap mktbdki kimi saddn mrkkb doru. Mn maraqldr - bu gn atam sa olsayd mn n deyrdi? Olu il fxr edrdimi? Yoxsa ban sal aa iini gr trzind mslhti il mni mtiliy, ktldn biri olmaam svq edrdi? Sonuncu ehtimal daha realdr mxaliftiliyiml razlamazd, bilirm. Snann atas is oluna hr id, hr addmda dayaqdr. Olunun mxalifliyi, yazd yazlar il fxr edir, Liberal qzetini dosta-tana, qonulara nmayi etdirib Baxn, bunu olum yazb deyir. ksr atalardan frqli olaraq hr ks nec, sn d el demir ona. Hyat z axarnda yaamaq, qismtin qane olmaq vrdii alamr. Mnim atam is qismtdn artq yemk olmaz dsturu il yaayrd. zn bu gnn lzztini yaamaa, sabah dnmmy hsr etmidi. Odur ki, olunun mitinqlr xdn bilsydi, minm ki, xstlik tapard. Qnamram atam. O da mni, mn zgr sevdiyim qdr sevirdi. N az, n ox. Amma mn atamdan frqli olaraq oluma kllik, tslimilik alamram. Onsuzda cmiyytimiz bunu mnim yerim artqlamas il edck. urlarmzda kk salm qismt arxetipi mbariznin lazmsz, grksiz olduunu krp alarmzdan mzara qdr qulamza fsldamrm? Bu gn mktb, sabah ali mktb, birign i yerindki rhbrlik, qonularmz, qohumlarmz... Qismt - total kild hammz bu gn qaplmaya istiqamtlndirir: mentalitet qismti zruri olan btn arxetipik komponentlrl bzyrk, biz azrbaycanllara da qismt rivsindn knara xma qadaan edir. Han bu xalq, niy ssi xmr? sualnn cavab da qismtd, krd, dzmd gizlnib.

***

Aylar sonra ilk df mtbxd oturmuam. Bu daracq mkann funti, prian hal mni narahat etmir, nki pncrmin zil qaranlq boluuna gzlrimi zillyib he n dnmmy alram. Alnr desm yalan olar son gnlrd yaananlar dnmmk, ya da tamam baqa eylr haqda fikirlmk n grk ruhsuz olasan. Demli mnim ruhum var. Ruhum varsa, tanr da var. nsan ox mrkkb konstruksiyadr. Klqabnda yeddi dd siqaret kty, qabamda yaryacan iilmi kofe, qara bloknot, qlm. Torul burda olsayd glrdi mn. Bir gn klinikada, qaln bloknotuma ns yazdm grb sorumudu: Neynirsn? He... El bel. Qeydlr aparram N qeydlri? N bilim e? Ordan-burdan yazram da. H. Axr ki, Snann dediyi oldu, yazmaa baladn. Ona deyib elmysn a! zm n d... el bel yazram. Ciddi deyil. Noutbukda niy yazmrsan? Bel daha rahatdr. ox ibtidai adamsan. Sikdir. nternetd gzimk, musiqiy qulaq asmaq, ya da killr baxmaqdan baqa kompter n i yarayr? Yazlarm ll yazmalyam, yazdm hiss etmliym. Ola bilsin Torul dz deyir - ibtidai adamam. Mtbxim dorudan da Homo Erectusun maarasna oxayr. Ev l gzdirmk lazmdr, amma bilmirm hardan, ndn balaym. Bu gn idn xanda niyytim buydu - evi silib-sprmk, pncrlri ab otaqlar havalandrmaq, qablar yumaq. Yataq, qonaq otaqlarnn divarlarna, aylardr yuyulmayan prdlr siqaret qoxusu hopub. He olmasa prdlri yumaq lazmdr. Hara baxsan irkli paltarlar, corablar, kaz-kuaz. Pinti olduumu tk yaamaa balayandan sonra drk etdim. Bunun o yan-

104

bu yan yoxdur n stress, n depressiya, n flsf? Pintiym qurtard getdi. Pintilik yax ey deyil, ona gr d bu gndn evlri tmiz saxlayacaam. Ev glnd, yolda bel dnrdm. Amma mnzilin qapsndan iri addm atan kimi anladm ki, tmizliy qadir deyilm - n taqtim var, n hvsim. Qribdir - indiy qdr nec olub evi tarakanlar, bcklr basmayb? Saat skkiz ilyir. ryimd, air demikn, dnyann z boyda, nhng bir drd var. Arlq, narahatlq, nigaranlq. llr sonra Sevil ilk df evim glck. Glib n deyck grsn? N haqda danacaq? Mvzu yalnz olumuzmu olacaq? Yerimdn tinlikl qalxb z fincanm yudum, ardnca da ikinci irkli fincan, sonra bir stkan, ikinci stkan, boqab... l-l, hvssiz yuyurdum. Sevilin glcyini bil-bil hvssizms, demli ona dair he bir mid yoxdur iimd. Blk d n haqda danacamz, shbtin istiqamtini bilmirm dey hvssizm. Bilsm ki, Sevil ayaq st yox, oturub bir-iki saat mniml shbt edck, bir yerd ay icyik, htta ay da z dmlyck. Bilsm ki, o bura hm d mni grmk, mniml tkbtk qalmaq n glir. Bilsm ki, mn hyatmn son ansn, frstini vermy, balamaa, barmaa, qaytmaa hazrdr. Yox! Mn n danram? Onun gndmind zgrdn baqa he n, he kim ola bilmz. Dflrl ua gtrmk n kd, mktbd onunla z-z glmiik. Birc df d eyham vurmayb mniml grmk istyin. Adtn sblrim toxunan, indi is ryim ya kimi yaylan zng alnd. Kpkl llrimi tez yaxalayb, n ns bloknotu pncrnin qrana qoydum v qapya cumdum. Glnin kim olduuna dlikdn baxmadan adm. lbtt, oydu. Sanki hr gn bax belc bu qapdan iri girirmi kimi, ona ke dedim. Ssim xrltl xd dey, boazm artladm. Hycandandr. Quru, lakin smimi salam verib qrarsz addmlarla daxil oldu evim. Duruxdu. iynimi iynin srtrk qapn baladm: - Xo glmisn. Grsn onu p, ya da qucaqlaya bilrm? Buna haqqm var? Birdn mni shv baa dd? Ax boanandan sonra he lini d sxmamam. ryim qopub dabanlarma dck el bil. Bdnim d boalb. Xalasz-palazsz, tozlu qonaq otana boylandn grb llrimi tez-tez sdirdim: - Ayaqqablarn xartma. Evlr it kknddi. - H - deyib glmsdi Grrm. Otaa kedi, antasn divann stn atd, pencyini xarb sliqyl stulun belin asd v qsaqollu, boz paltarda qarmda dayand. Onun hrktlrini nfsimi tutub izlyirdim. Bu gzl qadn, slind bu evin qadndr, bu ev aiddir. Ban qaldrb gzlrini tavanda, divarlarda, pncrd, prdlrd gzidirdi: - H, gr ne vaxtdr. Csartimi toplayb: - Darxmdn? sorudum v z axmaq sualmdan utandm. Gzldiyimin ksin sbilmdi. Dodaqlarn bzb televizora yaxnlad, iki barman onun sthin srtb: - Darxmaq? barmaqlarnn ucundak tozu tmizlyib sorudu. nsanlar he vaxt drd divar n darxmrlar. nsanlar, drd divar bldklri adamlar n darxrlar. - Demli mnim n darxmdn? srtq-srtq qmdm. stifini pozmad: - Mn el bu evd olanda da snin n darxrdm. zn dz-mlli grrdm bym? - Bu boyda fasildn sonra ev glirsn, onda da mni aclayrsan yazq adamlar kimi mzldandm. - Yax, bala dedi v tzdn otaa gz gzdirib Evlr niy bu gnddi? sorudu. z yaadm mnzili birinci dfdir grrmm kimi saa-sola baxb: - Tmizlmk istdim. Ns lim yatmad. - lin yatmad. deyrk dncli halda pncry yaxnlab prdlri aralad, nfsliyi ad. Ev dolan srin klk bdnim tm salsa da bir sz demdim. Otan ar havas hiss edilck drcd sovrulub nfslikdn l xrd. - Yadndad, mn Rasiml evlnnd, zgr mndn almaq istyirdin ki, qoymaram uaq yad kiinin yannda bysn zn mn evirdi, gz-gz gldik, - Bu raitd bydckdin onu? llri il otaqdak sliqsizliy, tr-tknty iar edrk sorudu. - Sevil! Yalvarram bsdi. - N is. Fikir verm. N ns bu gn sni danlamaq istyirm. Halbuki... buna haqqm yoxdur ac-ac glmsyib, ardndan da ciddildi - H, mktb getdin, direktorla grdn. Dan grk n oldu, nec oldu? divana oturub sorudu. Ayaq st qalmayb oturmas, n ns midlndirdi mni. Demli hl burdadr, xb getmk n tlsmir. Toxtadm v mktbdki hvalat vvldn sona qdr ona dandm.

105

- Sn grydin zgr nec doluxsunub qalmd. Ua bu qdr sxma-bomaya salmaq olar?! Ora mktbdi, yoxsa trm? Sevil zgrn doluxsunduunu eidnd grginldi, ana instinkti il siftind qzb qrlar ml gldi. Bu halyla da gzldir Sevil. - Bunlar baa ddm dedi. - Bs Rasim zng vurub thqir elmyin nydi? - Sual verib llrini sinsind arpaz birldirdi, ban yib dimdik zm baxd. Mndn haql olaraq cavab gzlyir, rini n n thqir etdiyimi bilmk istyirdi. - Olumu yaltaq, ktldn biri elmk istyn adamla baqa n cr dana bilrdim? dedim. Qnir bizim prezidentimizdir, ona hrmt elmliyik n demkdi? Bel ora thqir elmyim, neynyim? Sevili yax tanyram, qrurlu qadndr. Baqa vaxt olsayd etiraz edrdi mn, dalaard, Rasimin mdafisin qalxard. Amma indi dinmirdi, el hey zm baxrd. Saniylr saniylri qovaladqca da mn narahat olurdum. - Aydnd. Rasimi symk n yax bhan kemidi lin. El deyil? Dzdr, Rasimi thqir etmk, htta dymk n hmi frst gzmim, amma bu gn dorudan da hiddtlnmidim. Shbt olumdan, onun xsiyyt kimi, vtnda kimi formalamasndan v bunlarn qarsndak Rasim adl manedn gedirs, mn btn davtimi, kinimi, xsi intriqa v kaprizlrimi unudub onunla qsqanc sabiq r kimi yox, olunun glcyini, taleyini dnn bir ata kimi danmalyam. Sevil bu qdrmi pis tanyr mni? - Shvin var deyib stula oturdum. Direktorun, mllimin dediklrini eitsydin, sn d dli olardn. Beynim mlli bal nmd. zgr d deynd ki, Rasim ona eiri zbrltmk istyib, lap zmdn xdm. Yeri glmikn... dedi ki, dava elmisiniz Rasiml. N msldi? Sevil tinlikl d olsa glmsdi: - N claf uaqd bu. N var, n yox hamsn atdrr sn. - Atasyam da dedim. Ssimdki qrur notlar Sevilin diqqtindn yaynmad. - lbtt atassan. Bundan kimin bhsi var? - N stnd dava elmidiniz? - El sn n stnd ona zng elmidins, mn d onun stnd. Yox, mn slind xobxt adamam - zgrn anas sardan bxti ox gtirib. - Qnir ana?! - Hm d Qnir ana. sas da, snin ziddin getdiyin gr. caz vermrm ki, uaq atasndan bir ey, atalndan is baqa ey eidib a-ba qalsn. Eitdiklrim mni o qdr sevindirdi ki, qalxb ona sarlmaq, pmk istdim. zm gcl saxladm. - Bunlar uaqlar ikst edirlr dedim. Zombildirirlr. Sn mni baa dmlisn. - Baa drm szm ksdi. - Rasiml d el buna gr savadq. Amma sn yen d onu thqir ed bilmzsn! Buna haqqn yoxdur. zn el aparrsan ki, guya mn uan qaysna snin qdr qala bilmirm, bu vzif d db snin iyinlrin. Bir dqiq! Szm ksm. Mn Rasimin harda shv buraxdn sndn yax bilirm, bunun qarsn da lazm olanda alram. O bdbxt, he snin adn da kmir qorxusundan. zgr d, mn d buna icaz vermirik. zgr tez-tez fxrl snin olun olduunu deyir. Gnd atam n darxmam deyib, onu sbildirir. Shrdn axamacan sninl gzdiyi kafelrdn, mindiyi karusellrdn, getdiyi parklardan, grdynz dostlarndan danr. Onsuzda Rasimin evd gn qaradr. nki, sn hl d bizim hyatmzdasan Murad, baa drsn? - Dorudan? udqunaraq sorudum. Sevil yegan insandr ki, onun qarsnda aciz grkm almaqdan kinmirm. Htta bundan xoum glir. - mrsn? sorudu. - Yox, yox dedim. Yaxd. Tmiz havad da. Bilirsn bu pncr axrnc df n vaxt alb? Sevil szlrimi qulaq ardna vurub sorudu: - ndi msl n yerddir? Bu gn Rasim mktbd he n demyiblr. Mn d nigaran qalmam. Bilmirm ua xardacaqlar mktbdn, yoxsa yox. Gzlrimi ondan qardb: - Msl yoluna qoyulub dedim. - zgr gldn ar sz deyn olmayacaq. Bu xo xbri ox hvssiz, mzldayaraq atdrmam Sevilin diqqtindn yaynmad. Ona nec baa salm ki, bu id eyla adl bir qancn barma var? Mn ba ucal gtirmyn bu hadisni ona nec danm? - Nec yni yoluna qoyulub? bh il sorudu. - Hll olunub deyirm d. Yuxardan direktora zng elyib zgr taprblar gc-bla il glmsdim ki, bu zngin mn zab verdiyini baa dmsin. - Direktora bel bir zngi kim ed bilr? Ax shbt Qnirdn gedir! Olmaya prezidentin z zng vurub?

106

- Sevil, yalvarram bu qdr sual verm d. Problem hll olunub, ya yox? Hll olunub! Bu bs deyil sn? iyinlrini dartb gzlrini divardak bir nqty zilldi: - Olsun. Hll olunubsa lap yax. N deyirm ki? - ncidin mndn? ehtiyatla sorudum. - Yoox, niy inciyirm dedi v susdu. - H? Grrm ki, ns demk istyirsn. De, glsin. Ndir ax sni bu qdr narahat edn? Qayl gzlrl zm baxb tez-tez dedi: - Deyirm blk kims az amsan, kimins qabanda alalmsan?! - Eeee! Sn d ki! Alna gln ey bax! Alalb elmmim. Tamam ayr shbtdir. Amma yen d ox sa ol. - Ny gr? - n azndan kimins qabanda alalmam istmdiyini bilmi oldum. Amma onu da bil ki, zgr n lazm glsydi alalardm da. Tzdn zm, ondan qartmaa aldm gzlrim bh il baxd. Yarm dqiqy yaxn susduq ikimiz d. Artq bir sz demyin yeri d yox idi. nadla gzlyirdim ki, susqunluu vvl Sevil pozsun. O is, eitdiklrindn lav mndn bir sz xmayacan anlayb ayaa qalxd. ryim dd yoxsa getmy hazrlar, ndi? Qapnn azndak stulda oturduum, yolu qismn baladm halda mn toxunmadan yanmdan szlb mtbx kedi. Mn d yerimdn durub onun ardndan otaqdan xdm. Mtbxin qapsnda dayanmd. Pncr knarndak dibkd solmu bitkini, qazmaq balam tavalar, qazanlar, bir yn boqab, yerd v stolun stndki rk qrntlarn, kolbasasosiska paralarn grb iki liyl azn tutdu: - Bu ndi?! hayqrd. Dhlizin divarna syknib, grginlikdn dartnm zrif iyinlrin tamaa edirdim. Sakitc dedim: - Bu, snin yoxluundu Sevil. Tlsmdn zn mn evirdi. Cavabmdan raz qaldn, szlrimdn tsirlndiyini gzlrindn oxudum. Ona olan mhtaclmn etiraf idi bu szlr. Daracq dhlizd qabaq-qnr dayanmdq dey nfsini zmd hiss edir, zms nfs almaa qorxurdum. Titryn limi ona doru uzatdm, iynindn yumaqca tutub ehmalca zm sar kdim. Mqavimt gstrmmkl mni ruhlandrr, doru yolda olduuma, beynimdn v knlmdn n keirs kinmdn, qorxmadan etmkd srbst buraxldma iar verirdi. ryimd ona minntdarlq edrk dodaqlarndan pdm. pdm v qarlnda daha iddtli pldm. Qadnlar bel yanql pmkl, kiinin daha da irli ged bilcyinin siqnaln verirlr. Mn onu dz baa dmdm. Bundan sonra hr bir kii n etmlidirs, mn d onu edckdim. Hyatmn n qiymtli ykn qucama qaldrb, dar koridorda ayaqlarn v ban divara vurmamaa etina gstrrk, yataq otana apardm. Nec ziyyt kdiyimi grb gld. Mns onun gln yarda ksib tzdn dodaqlarna yildim. Onu yataa uzandrb, pmni dayandrmadan zm d yanna uzandm. Bir yandan prdm, bir yandan is barmaqlarm boynundan, boazndan aa srdrb dlrinin arasndak dznliy yetidim. Bir anlq zn baxdm. Hr toxunuumdan ehtizaza gln Sevilin gzlri yumulmudu, kirpiklri titryirdi. Vaxtmzn ox olmadn bil-bil tlsmirdim. limi baldrna qoyub, paltarnn balan yuxar kdim. Nazik kapron corablar baxml, tirli drisinin incliyini, mxmriliyini gizltdiyindn, fsunedici ayaqlar il llrimin arasndak inc maneni paralamaq istdim. ryim hr an sinmi yrtb bayra atlmaa hazr idi. Baqa cr ola da bilmzdi uzun ayrlqdan sonra ilk df onunla sevick, Sevil sahib olacaqdm. O mndn qamayacaq, yox demyck. Bu yuxu da deyil, xeyr! Capcanl uzanb yanmda, tslim edib zn mn. Paltarn cld hrktl, gz qrpmnda z xarb yer atd. Ardndan da lifiyini ad. Qonaq otandan iri szln tutqun iqda vcudu sdf byazlna boyanmd. Dalam mm gillrini nvb il pdm vvl, sonra is dlrini bir-birin sxb iki gilni birdn azma aldm. Vhilmidim, zm itirmidim, ondan doyman mmkn olmadn bil-bil, el bil doymaq istyirdim. Mlk saflndak bdninin hr bir qarn p-p aa enir, bir yandan da d gillrini sallayrdm. Tumann dilriml aa kmy alsam da, tinlik kdiyimi grb llri il mn kmk eldi. Dizlrin qdr enn tumann, ardndan da kapron corablarn hvslsizc xartdm. Hdf atmdm artq. Sulanm lalsinin lklrini barmaqlarmla aralayb dilimin ucunu hray ik yatana qdr daldrdm. Zif ssl zaryaraq stlcm adamlar kimi zilib bzld. Bir, iki, , drd, be... Getdikc srti artrr, onu hzzin zirvsin atdrmaq, bihu etmk n rpnrdm. Mn yalvaraca, Gl artq! deycyi ana qdr onu qcqlandrmal, crnatmalydm. Barmaqlarm d gillrind iltmy davam edrk, dilimi lklrinin qvrmlarnda gzidirirdim. Gbyinin alt artq nzartdn xmd, alovlanmd, hrart sard. lahi manti dil glib srtlik, qabalq, htta qddarlq tlb edirdi sanki. Ayaqlarndan v belindn ynglc itlyrk Sevili z st evirdim. Kryindn belin qdr hr bir qar pdm. Pambq tplrin atanda is onlar aralayb dizlrini azacq qatladm. Qarmda alan mnzr, mni huumu itirmk hddin atdrmd v... o anda Gl d! Gl! Sni istyirm! mrini eitdim. Ayaqlarnn arasna keib dizlriml baldrlarn araladm. Srtl iin daldm. Hzzdn nfsim ksildi, boazmdan xan kut zarltlar, vhi qqrqlar vzldi. Sevil d ban lnlar kimi saa-sola frladr, llrini qaldrb baldrlarm crmaqlayrd. Bu pozadan ikimizin d doyduunu hiss edn kimi, iindn xb onu arxas st evirdim. zn, gzlrinin ifadsini, mmnunluunu grmk istyirdim hm d. Parldayan salar dalalanaraq yanlara dalanda, aappaq aln ald. Gicgahndan axmaa balayan tr damcs, nazik xtl qulaq mmsin atb, boynunun ardnda

107

gzdn itdi. ri, ala gzlri ehtirasdan, arzudan tutqunlam, iki nhng dryaya evrilmidi. Bu dryalar mni zn dartrd. Bu gzlrin ovsununa tslim olmamaq, cazibsin qaplmamaq mmkn deyildi. Bu gzlrd batmaq, batmaq, bir daha xmamaq istdim. Bir qolumu bann altna keirib zn zm yaxnladraraq dirsklndim, obiri limi is yumruq edib yataa diryrk stn uzandm. Zarlts iddtlndikc, mnim d bu zrif vcuda boalmaq anmn yaxnladn duyurdum. Hzzin zirvsin birlikd, eyni anda atmalydq. kimiz d tngnfs olmuduq, dalalarn sahil vurduu balqlar kimi havan acgzlkl udurduq. Sevilin altmda qvrlmaa baladn, konvulsiv rpnlarnn artdn hiss etdim. Artq yaxnlard. Mn d glirdim. Bax bu dqiq, indi qovumalydq. Az qalb. Az qalb. atmq. kimiz d son df titryib sinxron boaldq. Sstlib nm mlflr srilmi Sevilin farforlu vcudunda iri tr damclar parldayrd. Yanna uzanb lini tutdum. Barmaq uclarndan nbzini duyurdum. - zgr hardad? Sevil boazn tmizlyib: - Rasiml bulvara getmliydilr dedi. Yqin gzirlr indi. Gic glmk tutdu mni. Sevil sinmin qalxb-endiyini grb zm baxd. - N olub? sorudu v cavabm gzlmdn z d glmy balad. Sn cann, dorudan n olub? - Biz sninl burda nyl muluq, olumuz da atal il bulvarda gzir. la! - la deyil. Bu hyatdr. Kim deyrdi ki, n vaxtsa bel bir ey ola bilr? Sevil glmyi dayandrb kks trd. - Sevil. - H. - Sndn bir sz sorumaq istyirm. Sz sorumaq n tbii haqqm olduu halda, ondan icaz almama tccblnibmi kimi baxd mn: - Soru da. - Rasim yax seviir, yoxsa mn? - Off. Siz kiilr dzln deyilsiniz. Onu da, sni d birc ey maraqlandrr hansnz daha yax seviirsiniz. Amma baa dmrsnz ki, qadn n bu suala cavab vermk ox tindir. Htta bu bard danmaq alaldcdr. ntim sirlri niy amalyam ax? Piik kimi qoynuma soxulub ban sinm qoydu. Kemi arvadmn salarna sal k-k, bu lkd ne adama bel bir hyatn qismt ola bilcyini dndm. Olum atal il bulvarda gzir, mn is, yni uan hqiqi atas, z kemi arvadmla yataqdayam. Sevil indi rin xyantmi etdi? Glmlidir n xyanti? Kim v kiminl xyant? z ri il, yax bel deyk, uann atas il sevimsi xyantdirmi? - Bs sndn uaq istmir? sorudum. Yoxsa bu sual da ayb saylr? - Yox, ayb saylmr. styir. lbtt istyir. - styir. - H, istyir dedi v bir mddt susdu, Amma mn istmirm. - Niy? - Bilmirm. - Boan ondan yalvarram. Qayt mn! son szlrim zm n d gzlnilmz oldu. Dirsyi st qalxb stm uzand. Amma gzldiyimin ksin stmd ox qalmad, sol trf srb yataqdan dd. Corablarn, tumann, lifik v paltarn gtrb yeyin addmlarla qonaq otana kedi. Yoxsa xtrinmi dydim? Ayaa qalxb dalyca xdm. Tumann geyinmidi artq, indi d lifiyini taxrd. Mni grb ban qaldrd. - H? N deyirsn? sorudum. Boanarsan? Divana oturdu. Corablarn ayaqlarna keir-keir ltaq glmsm il tpdn drnaa qdr szd mni. - Qabamda lt kii dayanb, mndn rimdn boanmam tlb edir. sl kino epizodudur. - Yalvarram bsdi. Zarafat elmirm. Corabnn ikinci tayn da ayanda tarma kib ayaa qalxd. Bandan paltarn keirmy alaraq: - zn gl. He baa drsn n danrsan? Oyun oynayrq biz? Yanna yaxnlab paltar geyinmsin kmk eldim, danq salarn salladm v boynunun ardndan tutub zn zm yaxnladraraq dodaqlarndan pdm. Geyimli bir qadnn yannda lpaq dayanmaq, knardan dorudan da qrib grn bilr. Amma mn, yenidn oyanmdm dey, ns etmliydim. Daha dorusu etmliydik. Mnim Sevilim beldir hr eyi z baa dd.

108

prk glib divann knarnda dayandq. Dodaqlarmdan qopub mni sinmdn xfifc itldi. Yar uzanm vziyytd divana srildim. O qdr srtlmidim ki, el bilirdim bir toxunula boala bilrm. Qabamda diz kd, dizlrimi aralad. Bir lini sinm dayad, obiri li il altimi sxb ilq azna gtrd. Pncrdn sn srin yelin tdy vcudumun yalnz kiik bir paras mhafizd idi indi. Mlayim tm il ilq az qeyri-adi kontrast yaradrd. Sevil tez-tez gedib glirdi. Zardm eidn kimi azndan xartd v li il ilmy davam edrk xayalarm bir-bir mmy balad. Bdnimin titrdiyini hiss edn kimi d, linin srtini artrd. Boazmda xan ahhh nalsi il iddtl gbyimin stn boaldm. Son df aadan st doru krk, ucunda qalm damcn lin srtb qalxd. Vanna otana keib, oradan irkli tumanlarmn biri il qaytd. - Ver, zm silrm dedim. Bir yandan silinir, obiri yandan dhlizdki gzgnn qarsnda dayanb makiyajn tzlmsin tamaa edirdim. Silindikdn sonra yataq otana keib alt paltarlarm, kynyimi geyinib otaa qaytdm. Sevil salarn darayrd. Dhliz glib arxasnda dayandm. - Bilirsn dedim. - Sn gedndn sonra bu ev qadn aya dymyib. - nanram deyib, gzgdn mn baxd. - Dorudan inanram. Bilirm ki, sn hl d mni sevirsn. - Bs niy getdin? N n atdn mni? Sevil zm el baxd ki, el bil kd ondan 8-ci mikrorayona hans avtobusun getdiyini soruan adama marrutu baa salmaa hazrlar: - Bir yerd yaamamz mmkn deyildi artq. ndi d bu addm dzgn atdm dnrm. Peman zad deyilm. lgc kimi ksicidir szlri, nki hqiqtdir. Dz deyir, mn zrr qdr dyimmim ki, peman olsun. O indi qaytsa da yanma, hr ey vvlki qaydasnda davam edck. Blk tz-tz zm ydrb Sevil, oluma daha ox vaxt ayracam. Msln Rasim kimi. Sonra yava-yava onlara olan maram, qaym, diqqtim sngiyck. Dostlarmla daha ox vaxt keirib, iki sfrlrind inqilabdan, evrilidn, rejimdn danb ev gec saatlarda glcm. Bunu ikimiz d bilirik dey acm tutur Sevil. Amma bir sz dey bilmirm. Demy ixtiyarm da yoxdur. Onun ri mn deyilm, Rasimdir. Olsun. Amma mn ona daha yaxn olmalyam, nki olumuz var. H, deysn sl rqlilr kimi dnrm. Bli, mn rqliym, ox dzmszm. Onun rd olmasna thmml ed bilmirm. Bacarmram zml. Azrbaycan kiisiym. Bs Rasim kimdir? Azrbaycan kiisi deyilmi? O da mnim kimi paternalist cmiyytin yetidirdiyi - oul, ail kultuna bal, patriarxal tfkkrl adam deyilmi? Bilmirm. Boanm, z d uaql bir qadnla evlnck qdr masir dncli adamdrsa, demli mnim kimi deyil. Mn, kiilik kodeksi-nin diqt etdiyi mnfur namus-qeyrt paradiqmasnn, bu mummilli refleksiyann siriym. Cmiyytin mnim iyinlrim, mndn icazsiz ykldiyi rolu, vziflri icra etmy mhkumam. zmdn iyrnirm. yrnirm! - Ayda ne df tmizlyirsn evi? ssi mtbxdn gldi. Gr n gnddir buralar! Bel vziyytd nec yaayrsan?! Daldm qmli dnclrdn aylb ayaqlarm mtbx srtldim: - ki- aydan bir tmizlsm byk eydir bu bard he danmaq istmirdim, amma Sevil deyinmyi qadaan ed bilmzdim. Onun mniml yataa girck qdr byk ryi varsa, istdiyini mn dey bilr. Lap danlayar, syr, thqir edr. mrmn sonuna qdr ona minntdar olacaam. Nm skini gtrb stolun stn silmy balad. - Bu gn glcyimi bil-bil d tmizlmdin. - Dz deyirsn. Eym d. Gzlrini szb baxd mn: - N cb tumanaq deyilsn? - ... - z d ek niy olursan? - skini yaxalayb plitnin tutacandan asd, qablar yumaa qoyuldu, - Evlri ona gr tmizlmdin ki, glib evini tmiz grsm, normal hyat yaadn, hr eyin qaydasnda olduunu fikirl bilrm. Sns bel dnmyimi istmzdin, yox? styirdin ki, evlri bu vziyytd grb ryim arsn. Dinmirdim. Elc susub ona qulaq asrdm. Sevil hm dz deyirdi, hm d yox. Ola bilsin onun dediyi mkrli plan uraltmda qurmuam. Amma mn... Yox, mn bu drcd rola gir bilmrm. i olsun! z dncsind, inancnda qalsn. He mn zm d onun shv fikird olub olmadndan min deyilm. Blk dorudan da onun dediyi kimidir? Qablar yuyub qurtarandan sonra pncr knarna yaxnlad ki, oradak bo siqaret qutularn zibil qabna atsn. Gzlri bloknotuma satad. Onu amaa hazrladn grb, pncry doru hml etdim. - Bs bu ndir? sorudu. Kobudca dartb dftri lindn aldm: - Baxma. - ??? - ncim qurban olum.

109

- ncimyim?! heyrtl mn baxb iyinlrini dartd. Bloknot limd, gnahkar adamlar kimi bam aa salb dayanmdm, zn baxmaa csart etmirdim. Ona incim demk dorudan glmli idi. Ona qar kobudluq etmidim v Sevil, haql olaraq bu davranm anlaya bilmirdi. Sonda bam qaldrb nm gzlrin baxdm. Sevil dolub qalmd. - Qurban olum incim. Mn... gndlik tuturam. zndki ifad dyimdi. N olsun? Mn n yazdn gr bilmrm bym? sual oxunurdu gzlrindn. - Mni dz baa d. Utanram. Yanma glib belimdn qucaqlad mni, ban sinm qoydu. Bloknotu limdn buraxmadan mn d brkdn qucaqladm onu. - Hisslrini gstrmkdn kinirsn. dedi. Mndn niy utanmalsan ki? - Sndn shbt getmir. mumiyytl he ks gstr bilmirm. Dorudan utanram. zm n yazram. - Olsun dedi, gzlrini qaldrb zm baxd. Yazb qurtarandan sonra verrsn oxuyaram. - Mtlq deyib salarndan pdm. - Sn ox sa ol demk istyirm. Bu gnkn gr. - Buna ehtiyac yoxdur dedi. z d bu bard danmaq istmirm. - Olsun, amma bilirsn alma n gldi? - N? - nsanlar da kompterlr kimi arada bir resetlnmlidir, yenilnmlidir ki, daha srtli, daha yax ilsinlr. Sevil cingiltili ssl rkdn glb qaynamaa balayan qfdann altn sndrd. - ndi baa ddm niy gndlik tutursan - gcl fantaziyan var. z d mndn ayrlandan sonra, daha da inkiaf elmisn. Blk roman yazasan? Taburet oturub masaya dirsklndim. - Rna da el deyir. Soyuducunun qapsn sil-sil, laqeydc: - Rna kimdi? sorudu. - Grdym qadn. - Grdyn qadn. Onu ox sevirsn? - Sn Rasimi n qdr sevirsns, o qdr sevirm. - Callq elm. - Callq niy olur? - Mn Rasimi sevmirm. - Mn is bilmirm Rnan sevirm ya yox. Sni unuda bilmdiyim gr, demli sevmirm. Amma Rna ox yax insandr. - Ne ya var? Qsqanrm grsn? - Sndn ya balacad. - Bu evd d he vaxt olmayb. - Yox. Gzlrim dik baxb: - N is - dedi. - Sn ke otaa, televizora bax. Mn mane olursan. - Blk qalsn dedim. Qalann da zm ydraram. - Dedim ki, ke get otaa. Glirm indi. Qonaq otana glib bloknotu kafn stn qoydum, televizoru adm. Xbrlrd Rvn Zabitolunun N? Harada? N zaman? oyunundan fraqmentlr, ADNA-da yerd yatan csdlr gstrilir; ailsi, dostlar dalam, kdrdn km siftlril mikrofona ns deyirdilr. Kanal evirdim. Burada da eyni kadrlar, eyni mvzu vard. Mtbxd sslr susdu, suyun ssi ksildi. Sevil qapdan boylanb: - Tozsoran hardad? sorudu.

110

Yataq otandan, arpaynn altndan toz basm tozsoran xardb dhliz gtirdim. Sevil z-gzn turudub onun stn nm bezl sildi, vvl mtbxi, sonra dhlizi tozsoranlad. Ardndan yataq otana keib arpayn srdi, irkli paltarlar bir yer toplad, tmizlri is sliq il ifoner yd. Oran da tozsoranladqdan sonra qonaq otana qaytd. Dizlrimi qatlayb divanda oturmu, bayrlq paltarda evlri tmizlyn Sevil baxrdm. Bu mnzr kemi gnlr qaytard mni. Sadc olaraq vvllr Sevil ev paltarnda, xltd i grrdi, indi is bayrlndadr. nki o, bu ev aid deyil. Qonaq ota il d iini bitirib, btn irkli paltarlar paltaryuyana atb i sald. Ardndan da mtbxin, dhlizin, otaqlarn dmlrini sildi. Evimi tanya bilmirdim. Qadna qovuduundan, bayram edn evimi. Masir qadnlar indilrd cmiyytdki nnvi rollarndan, evdar qadn statuslarndan naraz olsalar da; azadlqdan, z haqlarndan dansalar da, sliq-sahman, tmizliyi onlardan yax yarada biln yoxdur. zlri d bilirlr bunu. Bilirlr nec mhtacq onlara. - Getmliym dedi. - Bel tez? Haras tezdi? Saat ondur. Rasim mesaj yazd ki, ev gliblr. Cld ayaa qalxb dhliz xdm. - Gzl geyinim, yola salm sni. - Lazm deyil. Taksiy minib gedcm. - Nec yni? Gzl mn d... lini azma qoyub sss eldi. - Dedim ki, ehtiyac yoxdur. Qucaqladq. - Yen glcksn? rkkc qulana pldadm. - Bilmirm. Znglrik. - Yen d hr ey gr ox sa ol dedim v geri kilrk gzlrin baxdm. - Dymz. Sn d zgrn iini hll eldiyin gr ox sa ol. Bam buladm: - Sn n danrsan? Shbt mnim olumdan gedir. Ehtirasla pdk. Getmk istmdiyini, lac olsa yanmda qalmaa hazr olduunu hiss edirm. O da sevir mni. ox sevir. - Salamat qal deyrk, kilidi ad. - Sn d zn yax bax. zgr prsn. Liftin qaplar alana, Sevil gzdn itn qdr baxdq bir-birimiz. On be-iyirmi saniylik baxmamz, bir sr brabr shbt kimiydi. O mn, mn d ona bu gecy gr minntdarlq edirdik. Qapn balayb mtbx gldim. Bu df trtmiz mtbx. Burann hmi bel tmiz, sliqli qalmas Sevilsiz mmkn deyil. Taburet oturdum. Sevilin aq qoyduu nfslikdn mtbx dolan srin meh, uaqlarn hytd yandrd tonqaln qoxusunu da z il iri gtirirdi. eyla xmrd yadmdan. xa da bilmzdi sabaha gr tyin edib mn. Harasa gedcyik onunla. Getmliyikmi? Frqli dnyalarn adamlaryq ikimiz d. Bs mndn n istyir? Hardan ilidim mn bu mxluqa? Bu n idir ddm? ADNA-da ba vermi hadis, ona olan nifrtimi daha da artrrd. Dolayl da olsa, Rvnin trtdiyi cinaytd bu rejimin d barma vard. mrn bundan sonra da uzatmaq, xalqa divan tutmaq, cinaytlrin davam etmk niyytind olan rejimin. Cmi 5 ay qalb prezident sekilrin. Son gnlrd daha da aqressivlib, quduzlab Qnir. Mxalif ynl elektoratn sralarnn gnbgn genilnmsi yuxusunu r kib, gecsini gndzn qardrb. eyla da bir yandan zli kimi yapb, qopmaq istmir. Sabah onu yen grcyimi dnnd, istr-istmz sbdn dilrimi qcyram. Mn bilirm n etmk lazmdr - Torulla danmal, onunla mslhtlmliym. Mtlq. Nmrsini yb xeyli gzldim. - Salam. - Salam. Neynirsn, hardasan? - Evdym. Sn ehtiyacm var. Gl bilrsn?

111

III FSL

POST REVOLUTON - 2 Cinaytin yalnz bhany ehtiyac var. Aristotel

syan klnin catidir. Friedrich Nietzsche

112

tirdiklrim

Gndliklri bitirdim. Kim olduunu 32 yanda drk etmy balayan insan hans hisslri keir bilr? Bunu mndn soruun. Qara bloknotun birinci shifsini aan kimi tnhalmn, yalqzlmn mfssl tsvirlri il qarladm. Oxuduqca zm yazm glirdi. Qrib hissdir zn knardan baxa bilmk. Grnr bunu yax bacarmaq n, hafiz tamam silinmlidir. Gndlik tutmaa balamamn sbbi d sad imi - Sevill ayrlandan sonra ddym depressiya, txminn il yarm sonra bu qara bloknotda qeydlr aparmamla nticlnib. Maraqldr, bs niy il yarm gzlmim? Evimin tsvirlri, tr-tknt, pncr nnd dayanb yoldan kenlr baxaraq fikr dalmam, Rus parknda gzimyim haqqnda oxuduqlarm mn o qdr doma, ziz gldi ki, el bil bu stirlri bir il vvl yox, dnn yazmam. Xsusil d parka aid hissni oxuyarkn hycanlanm, xyalmda uaqlq alarm canlanmd. Torul bard yazdqlarmdan, Sevilin n qdr haql olduu z xr hqiqtn d, n tin anlarmda grb drdldiyim tk sirdam mhz Torul olub. Dostluqla bal fikirlrimizin frqli olduu, onun bu mfhuma bir o qdr d etibar etmdiyi mlum olsa da, mnasibtlrimiz dostluqdan baqa ad qoymaq da olmur. z d ox mhkm dostluq. Gmrk komitsind ilyn atasndan asl olan, amma arada-bir onun ziddin getmyi d bacaran Torulun, siyasi mvzulardan zindeyi-zhlsi getdiyini baa drm. Gndliklrin onunla bal hisslrini, n ox da aramzda yaanan mbahislri oxuyarkn zmd qeyri-ixtiyari kdrli bir tbssm yaranr. ryimd is sliqsiz, kl-ktr xtl yaratdm bu canayaxn, smimi dost obraznn mnim n el kaz stnd qalacan, onunla bir daha he vaxt grmycyimi, shbt ed bilmycyimi drk etmyin sancs var. Rna sevib-sevildiyim qadn. Onunla Torulun ad gnnd tan olmu, tan olan kimi d aramzda mtlq nlrins yaanacan, tanlmzn bu ad gn mrasimi il mhdudlamayacan baa dmm. Vurulmaqdan, aiq olmaqdan qorxduunu demidi mn. Mn d n az onun qdr yenidn sevmkdn qorxduumu ona etiraf etmidim. Lakin qorxularmz gn-gndn iddtl alovlanan sevgimiz mlub olmudu. Htta gn glmi, mnasibtlrimiz az qala vtnda nikah mstvisin kemidi. Sevim shnlrimizi d yazmam. Sevil onlar oxuyubsa (oxuduundan bhm yoxdur) xcaltimdn shr zn nec baxacam? Yox, el deyil, Sevilin yeri baqadr ryimd. Yazdqlarmdan da blli olur ki, Rnaya v Sevil qar keirdiyim hisslr, hr ikisinin hyatmdak yeri tamam frqli olub. Sevil olan sevgiml, Rnaya ballm he mqayisy glmir. Bli, Sevil mnim n qat-qat dyrli, doma insan olub. Yen d qadndr, bu stirlri oxuyarkn mtlq qsqanmdr, baqa cr ola da bilmz. Xsusil d Rnaya yaradrdm iltifatlar oxuyanda. N bilim, blk d haqq yoxdur qsqanmaa. vvla z d r getmidi biz boanandan sonra. Bel olan halda, mrmn sonuna qdr onun xatirsin sadiq qalb, qadn z grmmy and imli deyildim ki! Hm d, Rna yoxdur artq. Bir qhrman kimi zn fda edib. Bundan sonra n qsqancl? Rnann xatirsin hrmtsizlik kimi xmasn, artq Sevill mnim aramda rqib d qalmayb. Jalsind yuyunmaq v gecnin ayaznda qzmaq n yaz sbhnd fqi gzlyn mnlr tk mhtacam sn. Bu cmlni oxuyanda glmk tutdu mni. Grsn bu szlr zm aiddir, yoxsa hanssa kitabdan rpdrmam? Sevili hm d olumu dnyaya gtirn qadn olduuna, mn vlad baladna gr sevmim. Birc bu sbb yetr ki, ryim ondan baqa he bir qadn daxil ola, yerini tuta bilmsin. Gndliklri oxuduqca baa drm ki, zgrl nfs alr, onun n yaayrmam. Boandqdan sonra da drd albm mni - uaq kiminl byyck, nec trbiy alacaq, kim daha meylli olacaq? Atalnn shny xmasndan sonra is narahatlm daha da artbm. Htta Sevili hdlmim ki, ua alacaam sndn. Yax ki, bu axmaq i girimmim. lbtt, girimzdim d. Atal il yaasa da, zgr gldn artq sz deycyi tqdird onun gzlrini oymaa hazr anas varyd yannda, dayaq idi oluma. Narahat olmaa dymzdi. Amma yen d r getmsini uzun mddt hzm ed bilmmi, bunu ona balamamam. zgr. Azad v lyaqtli lkd yaama n ox onun n arzulam, sistemin dyimsi urunda bacardm qdr, etiraz bildirmk sviyysind d olsa, kiik mbarizmi aparmam. Mktbd yaanan problemlr, Qnir ana eiri stnd dn mbahis d gstrir ki, Milli rejiminin dyimsi hyatmn yegan amalna evrilmidi. Olumun he bir sardan korluq kmmsi n, qazandm pulun n az yarsn hr ay, mntzm olaraq Sevilin bank hesabna krrdm. Klinikada ilmkdn iyrnsm d, pem nifrt etsm d, hr gn Rna, ya da Snangill grmk, ya da evim qapanb zml tkbtk qalmaq n i saatnn bitmsini sbrsizlikl gzlsm d, ilmy mcbur idim. Yax ki, Torul daima yanmdayd. Torul. Tlblik illrindn balayan dostluumuz Asiadentd ildiyimiz illrd d davam etmi, klinikada daha da mhkmlnmidi. mrn frtna kimi daxil olub Torulun qlbind gzllik, saflq adna n varsa darmadan edn, hyata inamn gy sovuran Zmrd adl qza bsldiyim kin v nifrt is indi zm qorxulu grnr. Mn bir insana, z d qadna bu drcd nifrt edck adamam?! Grnr dorudan da pis, sevimsiz insan olub ki, nifrtimi qazanb. Oxuduqca grrm ki, mqsdi Torulu alaltmaq, xsiyytini tapdalamaq olub. Grsn indi, Torul lndn sonra neynyir, n i grr? Grk sabah soruum Sevildn. Gndliklrimd, idbarlqda Zmrddn geri qalmayan bir baqa qadn tipi d var mayor Dadaovun mn haqqnda sual verdiyi eyla. Prezident aparatnn Milli maraqlar bsinin bas, xalq arasnda milli Ghebbels ad il tannan Syavu Oruc adl adamn qzym. Onun dilrini malic etmim. Yazmam ki, onun dilrini qurdalamaq, hkim praktikamda zl bilcyim n byk daltsizlik v bxtsizlikdir. Kabinetimd siqaret k-k mniml siyastdn

113

danb, rejimi mdafi edib, shv yolda olduumu mn sbut elmy alb. Ona da nifrt edirmim. Nifrt etdiyim halda da... sevimim. N alaq adamam! eyla. Ndir bu adda mni bu qdr narahat edn, ryimi sxan? Rnan baa dmk olar sevirdim onu. Bs eylan? Yazdm qdr ikrah dourubsa mnd, onunla bu biabr laqy nec, n n girmim? tin ki, bu stirlr xst txyylmn mhsulu olsun. Yox, ola bilmz! Dorudan da sevimiik. Demli Sevil bunlar da oxuyub. Haqqmda n dnb grsn? Qadn grnd aznn suyunu axdan orgz olduumu fikirlib yqin. Dorudanm mn bel adamam? Sabah Sevill btn bunlar bard trafl danmalyq. Onsuzda danacaq. Qnir Milli, slam Milli, avtoritar rejim haqda d danmalyq. Daha ox yrnmliym, daha ox ey bilmliym. Bloknota yazdqlarmla Sevilin mn verdiyi qzetlrd oxuduqlarm arasndak uurum aq-aydn grnr. Qzet shiflrini qardrdqca, mnzr tdricn killnir beynimd. Baa dmy balayram lknin hardan hara gldiyini. Azrbaycan iki dvr bl bilrm artq komadan vvlki v komadan sonrak Azrbaycana. ox yox, iki- ay vvlin Azrbaycan haqda qzetlrdn oxuduqlarm kifayt edir ki, lkd polis rejiminin hkm srdyn, korrupsiyann cmiyytin btn sahlrini hat etdiyini, vicdan daxil olmaqla hr eyin alnb satldn baa dm. Milli ctlynn lkd formaladrd hakimiyyt komandasnn ideologiyas btnlkl rvt-korrupsiya ideologiyas olduundan, Azrbaycanda korrupsiya dvltin rsmi siyastin evrilmidi. Buna gr d hakimiyytin banda duranlar bir zncirin halqalar kimi bir-birin balanm, ham bir cinaytin rvt-korrupsiyann mhkumuna evrilmidi. Mhz bu sbbdn rejim demokratiyaya, qanuna qnim ksilmi, hquqa dmn olmudu. Uzun illr lknin tbii srvtlrini talayaraq, glckd milyonlara insann flaktini, facisini hazrlayan rejim sabah dnmdn soymaa, qsb etmy davam etmidi. Oxuduqca grrm ki, narazlarn inqilaba, dyiikliy midlri mhkm olsa da, Qrbin dstyin, kmyin dair bdbinliyi d varm. Qrbi ancaq neft dndrr, Hlledici mqamda hakimiyytl razlab yen demokratiyan satacaqlar. Az qala folklora evrilmi bu gileylr Azrbaycanda hm siyastilrin, hm d sad xalqn dilindn tez-tez sslndirilib, insanlar arasnda midsizlik sindromu yaradb. Sevilin mn verdiyi qzetlr arasnda, bir vaxtlar Snann da ildiyi Liberal qzetinin iki hft vvlki saynda maraql bir mqaly rast gldim. Krim Ridolu adl jurnalist yazrd: nqilabdan vvl Qrb qar giley-gzarl olan; AB-n, Avropann xainliyindn danan vtndalarmza cavab olaraq deyirdik ki, xalq yalnz z gcn arxalanmal, inqilabn resurslarn z daxilind axtarmaldr. Deyirdik ki, Hr ey Qrbin n zaman v nec dstk verib-vermmyindn yox, Azrbaycan xalqnn ortaya qalibiyyt ansl demokratiya mbarizsi qoymasndan asldr. Zaman, bizim n qdr haql olduumuzu gstrdi. O ki, qald Qrb, mn dnn olduu kimi, bu gn d Qrbin ikizllyndn danman, Qrbi demokratiya maraqlandrmr demyin trfdar deyilm. Bu, haqsz iraddr. Ndir demokratiya? Xalqn z hkumtini tkil edib onu idar etmsin saslanan effektiv idarilik sulu. Bu gn dnyann btn inkiaf etmi lklri demokratiyann brqrar olduu lklrdn ibartdir. Artq bunun z inkiaf etmk istyn hr bir xalqa bir iar olmaldr. Lakin hmin demokratik lklr yalnz z xalqlarnn qarsnda msuliyyt dayrlar v fqanstan, raq, Azrbaycan qarsnda zrilrin he bir hdlik gtrmyiblr. Zaman-zaman demokratik dvltlr raq, fqanstan, lap el kemid Azrbaycan kimi avtoritar rejimlr il svdlmy gedib, z maraqlarn tmin ediblr v edcklr. Ancaq btn bunlarn demokratiyaya n dxli? gr AB fqanstan bombalayrsa, raqa qoun yeridirs, yaxud kemid olduu kimi Azrbaycandan n mxtlif sahlrd gztlr qoparrsa, btn bunlar Azrbaycanda seki saxtakarlna, mmur zbanalna, akar avtoritarizm nec haqq qazandra bilr? Amma btn bunlar gerid qald - xalq nhayt ayaa qalxd v qalib gldi. Xalqn hakimiyyt gtirdiyi Niyazi Salayev indn bel ists d slflrinin yolunu ged, diktatora evril bilmz. Onu bir kr ora gtirn xalq, zrurt yaranarsa endir d bilr... Milli rejimi. Ordusu, polisi, kfiyyat, qou dstlri olan, sarslmaz kimi grnn bu rejimin balarnn eyni zamanda n qdr zvqsz olduunu da yazmam gndliyim. Aristokratiyaya, intelelktualizm iddial olan Qnirnin slind aqrar tfkkrl, zvqsz bir arvad olduunu, rinin qurduu v znn davam etdirdiyi avtoritar sul-idary btn dnyann gldyn d yazmam. Hr eylri il saxta olan bu adamlar kbar grnmy, Qrb dyrlrin aq olduqlarn nmayi etdirmy aldqca batr, biabr olurdular. Onlara n klassik musiqiy qulaq asmalar, n d ki, Cartier ya da Dolce Gabbana-dan shopping etmlri kmk etmirdi. Xsusil Qnir - uka damas il mrlk damalanmd. Sevilin mn verdiyi qzetlr bs eldi ki, lkd nlrin ba verdiyini, illr boyu nec yaadmz, Azrbaycanda hans quruluun hkm srdyn yrnmi olum. Lakin hamnn hsrtl gzldiyi azadln nec ld olunduunu gr bilmmyimi, xalqn mbarizsind n sralarda olmamam zm balaya bilmirm. Hyatn mnim n yarm illik mddt dayanmas mnim gnahm olmasa da, vicdan zab kirm indi. O qzaya dmsydim, mn d o gnlri grck, sevinc dolu zfr anlarn yaayacaqdm. Mtlq yaayacaqdm. Yeri glmikn, qara bloknotu oxuyub qurtarandan sonra yksk yaz qabiliyytin malik olduumun da frqin vardm. Yazdqlarm zm d tccblndirmidi. Htta Snan da mnd yazlq istedadnn olduunu dflrl deyib, mni yazmaa tviq edibmi. Bel xr ki, mn d gizlinc yazr, yazdqlarm hr ksdn, htta Toruldan, Rnadan, el Snann zndn d gizltmim. Qzaya dmsydim yazmaa davam edcyim bu gndliklrd kll-mayallaq xsi hyatm, lkdki ar siyasi vziyytl bal depressiv qeydlrimdn baqa, iql mqamlar da oxdur. Dyr verdiyim, sevdiyim insanlar haqqnda tssratlarm, onlara qar hiss etdiklrimi oxuduqca, normal hyatmda kifayt qdr sosial, istiqanl insan olduumu grdm. Ateist olduum da aydn oldu mn. lbtt, indi d tanr, yaradl haqda fikirlnd fvql qvvy inanmadm, bunlarsz daha rahat olduumu hiss edirm. mumiyytl gndliklr ac, irin, mzli, kdrli shnlri il qald yadmda. Roman Bakinskinin Mozart kafesi, rusdillillilr, atamn siovullarn hcumuna mruz qalan kli haqqnda yazdqlarm mni gldrs d, ADNA-da ba vern qrna, Elmar Hseynovun lmn, Zmrd v eyla adl qadnlara dair qeydlrim mni drindn sarstmd. Bu siyahda ad xsusi seiln eyla, hl xstxana gnlrimdn mni rahat buraxmr. Hr df onun ad yadma dnd qorxu, hycan keirirm. Niy?

114

Sevil arzulayram, amma oyatmayacaam. irin yuxudadr.

***

Shr on bir ilmi, mtbxdn gln qab-qacaq, axan su sslrin oyandm. Qaz plitsinin qabanda qurdalanan Sevil arxadan yaxnlab qarnn qucaqladm, boynundan pdm. Cingilti il glb: - Acsan? sorudu. - El d yox. Kofe irm. - Mama zng elmidi, zgr mktb aparb. Axam mn gedib gtirmliym ev. Glrsn mniml? - lbtt glrm sevindim. Hm d grm uaq harda oxuyur. Sevil qaynayan aydan knara kib, mn kofe hazrlamaa balad. - Gndliklri axra qdr oxudun? - H, oxudum taburet oturub dedim. Qzetlri d oxudum, gndliklri d. - Nec oldu? - N nec oldu? - Ns dd yadna? - Sn deyn ox ey yox. Birc bu eylan baa d bilmirm. Nec olub ki, bel bir adamla yaxnlq qurmuam dedim v xcaltimdn gzlrimi Sevildn qartdm. - Polis d bu qadn haqda sual vermidi. Sn d el bil birthr olmudun mayor mniml dananda. Sevil bulanan fincan qabama qoyub, mniml zbz yldi. - Gndliklrd yazmsan ki, klinikada snd malic olunub. vvl aranzda mbahislr olub, sonra is... kabinetd sevimisiniz. Hamsn oxumuam kinrk dedi. - Blk d el ey olmayb, zndn uydurmusan Sevil z d bilir ki, bu, bel deyil. Sn xstxanaya dndn txminn iki hft sonra polislr glib mniml grdlr. eyla adl qadnla maraqlanmaa baladlar. O vaxt hl bu ev glmmidim dey gndliklri grmmidim, oxumamdm, bilmirdim kimdn shbt gedir. Sonra, xstxanada snin cibindn xan eylri verdilr mn - xsiyyt vsiqni, 230 manat pulu, evin aarn. Glib evd yr-y elynd bloknotu tapdm. Sninl qzadan bir gn vvl grnd bu bloknotu mtbxd grmdm. Mn demidin ki, gndlik tuturam. Oxumaa baladm. eylann adna orda rast glnd hr ey aydn oldu mn. Sevilin szn ksdim: - Polislr sndn n sorumudular ki? - Dedilr eyla adl qadn sizin kemi rinizin yannda malic olunub, indi d itkin db, tapa bilmirik. Axrnc df d Murada zng vurub, onunla danb. Bilmk istyirdilr mn o qadn haqqnda ns bilirm, ya yox. Sonra evd gndliklri oxuyanda, baa ddm ki, bloknotu gizltmk lazmdr, nki orda eylaya olan nifrtini, qzbini yazmsan, polisin lin kesydi onlar n bhan ola bilrdi. Bloknotu gtrb apardm anamgil, orda gizltdim. Bir d inqilabdan sonra gtirdim ev. N mn, n polislr o vaxt hl bilmirdik sn saalacaqsan ya yox. Bir gn d iki mlki geyimli xs gldi xstxanaya. Hkiml dandlar ki, nyin bahasna olur olsun sni saaltmaldrlar, nki ox byk adamn qz yoxa xb, sn is bu bard ns bil bilrsn. Sonra birdn-bir polislrin d, mlkilrin d aya ksildi. ndi yen dadanblar. nqilabdan sonra mayor Dadaov bir-iki df glib-getmidi. Sn komadan xandan sonra o, yen glnd, el bildim qzann sa qalan ahidi kimi sni dindirmk istyir. Amma o da eyla il maraqlanmaa balayanda, adn knd diksindim. Kofedn bir qurtum iib, dncli baxlarm soyuducunun stndki maqnitli heyvan fiqurlarnda saxladm. - Snc o qzn yoxa xmasnn mn bir dxli var? Bel bir sual gzlmyn Sevil gzlrini brltdi. - Sn n dxli ola bilr?! Bunu n n soruursan? Ndns bhlnirsn? - Yox, el bel sorudum. Blk deyirm mndn bhlnmk n saslar var? - Bo danrsan. Sndn niy bhlnsinlr? - Onda sn niy gndliklri gizltmk ehtiyac hiss etdin? Orda mnim ziyanma ilyn n var ki? Sevil ad, saa-sola baxd, li il masann stn bir ne df sildi. - N bilim. Birdn alma gldi ki, ordak seks shnsi onlar qzblndir bilr. Baxma da, balaca adamn qz deyil. - Sn d ona gr gizltdin? - Yox. Dedim ax, orda hm d symsn onu, azna glni yazmsan. Nifrt edirm, murdardr, idbardr, n bilim iyrncdir. Bunlar bs deyil? Hm d sni hdldiyini, antaj etdiyini yazmsan. sas msl budur.

115

- N olsun ki, hdlyib? - Polislr n bu sas ola bilr. - Demli sas var. - Xeyr, mnim sndn bhlnmyim n sas yoxdur. Amma polislr n ola bilr deyirm. Onlar tanmrsan? n xrda eyin ucundan tutub ucuzlua gedirlr. Sevil dz deyir. Mn eylann hara yoxa xdn, qeyb kilmyinin mniml n laqsi olduunu dorudan bilmirm, baa dmrm. Lakin ryim kn qrib bir arlq var - ns hiss edirm sanki, xatrlayan kimi oluram, amma konkret he n canlanmr urumda. Bu da zab verir mn. - gr qza iki- gn gec ba versydi, eyla il grmyiniz haqqnda da yazacaqdn. Gndliklrdki son yaz, mnim ev glmyim barddir. Axrda da yazmsan ki, sabah eyla il grmlisn. - Bilirm, oxumuam. Blk deyirm ona ns... - Sus! Bsdir! - Sevil qtiyyt v sbl dedi. Biz n bilk qz hara chnnm olub? Bundan sn n? Haqldr Sevil mn n onun yoxa xmasndan? Polis mniml bir d bu bard dansa, aq deycm ki, birincisi eylan xatrlamram, ikincisi d ki, itkin dbs bunu mndn niy soruursunuz? Demyin deycym lakin mni narahat edn, anbaan tqib edn bu qeyri-myyn duyudan xilas ola bilcymmi? Ndir ryimi bu qdr sxan? Ndir? - i beynini bel eylrl yorma, hr ey dzlck. Onsuzda qurulu dyiib, Syavu Oruc da qab gedib xaric, he maln-mlkn d apara bilmyib. Onun zn cinayt ii ablar. Kimdi eylan itirib-axtaran? - Qurulu dyiib dedim, Sevill gz-gz gldim. Oxudum hamsn. Demli illr boyu biz bel bir raitd yaamq. Mn is arzuladm dyiikliyi gzlriml grmdim, dostlarm meydanda lrkn, drin yuxuda idim. - Dz yetmi iki nfr. Yetmi iki gnc insan, hyatnn baharnda meydanda can verdi Sevil kdrl dillndi. Blk meydanda olsaydn, sn d ns olard. - N demk istyirsn? Yax olub ki, komaya dmm? - El demk istmdim Sevil trdddl dedi. Qismt bel imi. - Bsdir sn cann. Qismt ndir? Sevil gld: - Dz deyirsn, gndliklrd qismt bard yazdqlarndan sonra bu sz dilim gtirmmliym. Sn bir sz deyim, amma glm. - Glmli eydirs nec glmyim? - Xbrin var ki, sn mlli-bal yazsan? - N danrsan? tccbl sorudum. N yazs? - Dz szmdr, gndliklrini oxuyanda el bil hycanl, maraql roman oxuyurdum. stsn orasn-burasn dzldib, yaxca redakt etdirib roman kimi ap etdir d bilrsn. Sevil zarafat etmirdi, ciddi danrd. Susub heyrtl ona baxdm, demy sz tapmadm grb daha da rklndi. - Xahi edirm, bunu el. Snd alnacaq, yz faiz bilirm. stmdiyin yerlri ixtisara sala bilrsn, hanssa yerlrin lavlr edrsn. N bilim... zn daha yax bilirsn neynmk lazmdr. - Bsdir d. Kim lazmd mnim gndliklrim? Ssimdki qtiyytsiziliyi frq edn Sevil bir az da ruhland: - Naz elm! Deyirm sn gtr yaz. Onsuzda hl bir ay i xan deyilsn, evd oturub malic alacaqsan. Xeyli bo vaxtn olacaq. Baa drsn ki, snin bu gndliklrin tarixi snddir? z d mn qalsa onun ikinci hisssini d yaza bilrsn, bel daha maraql olar. Qzadan vvl v qzadan sonra. Komadan yaddasz vziyytd aylandan sonra nlr hiss elmisn, lkdki dyiiklik sn n cr tsir elyib, adamlar nec tanmaa balamsan. Grrsn n qdr mvzu var? A, Sevilin sslndirdiyi bu fikir dnn gec gndliklri oxuyarkn mnim d alma glmidi. Xeyr, qeydlrimi roman klind kitab maazalarnn rflrind grmrdm, amma onlarn yazld dil, slub mn olduqca maraql grnm, htta bunlar hqiqtnmi zmn yazb-yazmadma bhm yaranmd. Sevil is mni dil tutmaa davam edirdi: - Snan da hmi deyrdi ki, Murad ists yaz ola bilr. Bunu gndliyind d yazmsan. Rhmtlik snin sr yazman ox istyrdi, inanrd sn. Sn d yazsan, rhmtliyin ruhu ad olar. Qadn ki, qadn. Snann haralardasa gylrd ruhunun yaadna, kitab yazsam sevincyin inanr. z d n deyirsn de, bu inancna sona qdr sadiq qalacaq. Daha ona baa salmaq olmayacaq ki, Snann bdni oxdan rmy balayb, ti d smklrindn aralanb, ruhu is mumiyytl yoxdur, he vaxt da olmayb. Deysn Sevil, zn mhur bir yaznn arvad hiss edirdi artq. El hey danrd:

116

- ...Tsvvr el ki, roman bizim ayrlmamzla balayr, ya da xstxanada aylmanla. N bilim, sn daha yax bilrsn. Blk kitab Millilrin hakimiyyt glii il balasn? Mnc gndliklrdki ardcllq nec var, el d qalsn. Mn el baxma, sninl ciddi danram. ox maraql roman alnacaq, inan mn. Sevgi, siyast, dostluq, mit hr ey olacaq orda. Sonra da amneziyaya dar olmu qhrmann komadan aylandan sonrak hyat. Bu, ikinci hiss olsun. Glrsn, mni d sbildirirsn! Gndliklri oxuyanda, dorudan bdii sr kimi oxumudum. zm d sz vermidim ki, sn saalandan sonra sn mtlq roman yazdracam. Sevilin mn olan inamndan, saalacama dair minliyindn tsirlndim: - Demli inanrdn ki, saalacam, htta roman da yazacam? - Bs nec? Oxuyanda gah glrdm, gah alayrdm, inanrsan? z-zm demidim ki, saalsn, mtlq onu dil tutacam. - Dedin d, eldin d. - Ndi, bym pis tklifdi? - Yox sevgi v minntdarlqla Sevil baxb dedim. la tklifdi. Gzlri parldad, qabaa yilib hrartl sorudu: - Demli yazacaqsan? - Ola bilr. Fikirlmliym. ndi he n dey bilmrm. Yazmaq n grk bir az yadma ns dsn ax. Dnn oxuyanda el bil zaman-zaman beynimd qlcmlar parldayb snrd. Solun, bulanq siftlr, hadislr xatrlayrdm, sonra tzdn hamsn unudurdum. ox ardr. Sevdiyim insandan he biri bu gn hyatda yoxdur. Tsvvr edirsn? N Torul, n Snan, n Rna. He biri qalmayb. Ham trk edib gedib bizi dedim v baa ddm ki, dediklrim onun qruruna toxuna bilr. - Yni n d dost kimi nzrd tuturam. Rnan da. - Murad bsdir! Bu shbtin he yeri yoxdur. Sni qsqanram bym? Biz boanmdq, istdiyin qadn sev bilrdin, buna haqqn atrd. Htta... indi d haqqn var. - Sn n danrsan? - Yni biz hl d evli deyilik. Sni baa drm, Rna haqqnda mniml danmaq sni incidir, bs mn neynyim? El bilirsn mnim n asandr? Rasiml evlndiyim gr zm balaya bilmirm, bu hrktimdn ox utanram. - Sevil. - H, utanram. Amma olan olub, ken keib. Biz indi glcy baxmalyq. gr sn d bir yerd yaamamza etiraz elmirsns. - Bu n szlrdir danrsan?! taburetimi yanna kdim, limi iynin qoydum. Dlisn? Mn snsiz yaaya bilrm? Dodaqlarndan, yanaqlarndan, gzlrindn pmy baladm. Eldir. Bundan sonrak hyatm onsuz tsvvr ed bilmirm. Gzm admda grdym ilk insan olub Sevil - aylar boyu bamn stndn ayrlmayan, mn z inam il gc alayan, ryimi sevgi v irad il dolduran; yenidn v daha iddtli sevmy baladm qadn. - l-zn yumam prsn? glrk dedi. zn yazmsan ki, shr obadan pnlrdn zhln gedir. - Hmm. N olsun ki. Kofe imim, azmdan iy glmir. Ndi? Niy el baxrsan mn? - Mn nec d snin qdrini bilmmim. - El mn d. Bir-birimizin qdrimizi bilmmiik. Bel desk daha dzgn olar. Sn he demdin, Rasimdn nec ayrldn. ndi hardadr, neynyir? Sevil hvssiz dedi: - Sn xstxanaya dndn iki ay sonra boanma rizsini yazdm. He bir ay kmdi. Bu byk qlbli qadnn csartin, mrdliyin heyranam. - S. Gl-gl yanam oxad. - Mn d sni sevirm dedi. Bundan sonra sndn ayr yaaya bilmrm. Bunu xstxanada baa ddm. Razyam sninl - hr ksi, btn yaxn dostlarn itirmk insan n ox ardr. Deyirm d, yaddan yerin qaydanda daha ox zab kcksn. Mn n ox o gndn qorxuram. - Yax yadma dd. Onlarn killri var evd? Sevil alnna ynglc apalaq vurdu: - Vay vay vay! Mn sndn d bebtr yaddaszam ki! Gzl glirm. ti addmlarla mtbxdn xb qonaq otana getdi, yarm dqiq kemmi lind noutbukla geri qaytd. - Burda istmdiyin qdr kil var.

117

Kompterin alb i dmsini n ox gzlmk lazmm! Ekranda donub qalan Windows yazs mni hvsldn xartsa da, sakitc oturub gzlyirdim. Nhayt ald. Sevil qovluqlarda bir ne saniy qurdalanb killr olan qovluu ad. Bir yandan Sevilin diqqtl monitora dikilmi zn, bir yandan da ekranda grdym kiik fotolara baxrdm. Sevil onlardan birini bydb mn gstrdi: - Bax, bu Rnadr. kilin bymsi il ryim tez-tez dynmy balad. Dnn gndliklrd Rna il bal hisslri oxuyanda beynimd hans qadn obraz canlanmdsa, monitordan da o obraz grrdm. Bu qdr tsadf olmaz. Yox, tsadf ndir? Bu szn he yeri yoxdur. ksin oxuduqca tanyrdm, tandqca cizgilri myynlir, simas killnirdi urumda. Bu da nticsi. Demli dzlirm, yaddam qaydr zm. kild Rna zn zm yapdrmd, azn iri ab glrd. Mnims bamda kloun papa varyd. Bu papan bamda olmasndan deysn mmnun deyildim dey siftimi turutmudum. Rna is ksin, olduqca xobxt grnrd. Sevil yanmda oturduundan hycanm, duyularm gizltmliym. Comamalyam. Kiilr qadnlarn hans mqamlarda qsqandqlarn altnc hisslri il duyurlar. Sevil min df d yox, qsqanmram des, Rna artq oxdan lm olsa da, fotoya baxarkn ifrat emosionallq nmayi etdirsm, mtlq qsqanacaq. Bilmirm, blk d yanlram. Yen d hr ehtimala qar hisslrimi iimd boub, laqeydc: - Baqa kil yoxdur? sorudum. Baqa killr d varyd. Rnann bir-birindn gzl, iyirmiy yaxn fotosu bir-bir glib keirdi monitordan. Grnr ikimiz d kil kdirmk hvskar olmuuq. Hr kildn sonra bir az da tanyr, bir az da ryim yanrd. Onun itkisinin iddtini, acsn hiss etmy balayrdm. Artq dz bilmirdim, boazmdak qhr dyn nfs almam tinldirirdi. N yax ki, fotolar bitdi. - Bu da Torul Sevil dedi. Monitordan, ltaq gzlri il obyektiv gln yaraql olan baxrd. Yox, Rnann obrazn txmin etdiyim kimi Torulu hiss etmmidim, amma yen d bu zn mn tan gldiyini minlikl dey bilrm. Bli, tanmdm onu. Harda, n vaxt grdymz bard he n bilmirm, amma tanyram. Budur, mn v Torul hanssa dada, lalnin fonunda dayanmq, bu kild is dniz sahilindyik, burda at aprq, Torul skan arxasndadr, Torul dizlrin qdr girdiyi dayaz ayda tutduu bal sevincl nmayi etdirir, Torul, mn v Sevil hanssa kafed oturmuuq. Bu, lap khn kil oxayr. Sevil: - Snann el d ox kili yoxdur - dedi v mn iki kil gstrdi. Birind Snan redaksiyada, monitor arxasnda oturmudu, obirind is dostlar il ayxanada. Fotolardan ilk nzr arpan onun kdr dolu gzlri, hr eydn bezmi insann midsiz baxlar olsa da, mumiyytl msbt enerjili adam tssrat balad mn. ayxanada kilmi kil diqqtl baxdm. Snandan baqa masann trafnda ylmi nfrdn he birini tbii ki, tanmadm. - Torul harda basdrlb? qfil sorudum. Ani sualmdan tccblnn Sevil gzlrini monitordan ayrb kks trd: - Yasamal qbiristanlnda. - Apararsan mni ora? - lbtt. O n szdr. - Bs Snangil? - Onlar da Fxri xiyabanda. Yetmi iki nfrin hams eyni qbiristanlqdadr. - ndi xa bilrik? - rk yemycksn? - Yox, ac deyilm. - Onda xaq. Sn get geyin, mn d buralar tmizlyim glirm.

118

Mzarlar

lm mnasibtimi sorusaydlar ona nifrt edirm deyrdim. H, nifrt edirm. lml ilk tanlm uaqlq illrim tsadf edir. Maraqldr ki, amneziya kimi ar bir xstlik bel, bu sarsntn, sinif yoldamn mann altnda qalaraq can vermsini mn unutdura bilmyib. Hyatn hr an yarda ksil bilcyini, lmn ya hddinin olmadn ilk df o gn anlamdm. Xstlrin v qocalarn gzlniln lm olduu kimi, he ksin gzlmdiyi, qfil gln lmlr d varm. Qfil lmlr adama od qoyur, da kir, sndrr. Uaqlq v yeniyetmlik illrimd lmdn qorxsam da, indi ona nifrt edirm. He vaxt siftini grmdiyim, lakin klgsini hr zaman yanmda hiss etdiyim lmdn daha byk dmnim yoxdur. Dz alt ay bamn stnd dayand, l kmdi mndn. Sonda is - mvqqti d olsa - qalib gldim ona. lm hm d ona gr nifrt edirm ki, onun n yumor hissi var, n d tssflnmyi bacarmr. Ad ox, mahiyyti is birdir. Dorudan e, niy qorxur insanlar lmdn? lm boluqdursa, onun olduu yerd he n yoxdursa, ondan qorxmaq ny lazm? Hr ksdn zn qar ehtiram, qorxu tlb edn lm hakim ola bilr, amma he vaxt qanunun z olmayacaq. Mn bel bir qanun tanmram, ona gr d qorxmuram. Hrgah, biz zmz gr qorxmuruq ki, zizlrimizdn tr qorxuruq. O da bilir bunu - bizi zmzl yox, sevdiklrimizl snaa kir. Mnim d n yaxn dostumu alb limdn. n yaxn dostumu. Nifrt edirm ona! lml mbariz aparan deyilm. Bilirm ki, mnas yoxdur, ona qalib gl bilmycm, geci-tezi var, mni d aparacaq. Olsun, o gn d hazram. Amma lmdn birc xahiim var, artq dayansn! Mndn sonra n istyirs etsin, kimi istyirs alsn yanna, amma mn hyatda ikn zizlriml iin olmasn, toxunmasn onlara. Onsuzda kimim qalb ki, hyatda? Demk olar ki, hams gedib. Biri el burada, qarmda uzanb. Soyuq torpan altnda, da plitlrin arasnda, dnyann n darsqal, n daltsiz mkannda uyuyur. ziz dostum, mn sni bir o qdr d xatrlamram, daha dorusu he xatrlamram. Sadc intuisiyamla ryimdki yerinin n qdr byk olduunu, sni n qdr sevdiyimi, dyr verdiyimi hiss edirm. He yaramr sn bu soyuq, qara mrmr. Qara mrmrin stn bir hkm kimi hkk olunmu adn, soyadn, atann ad, doum v lm tarixin he yaramr sn. lm tarixin. O gn mn d sninlydim, sninl lmliydim, amma sn ldn, mn sa qaldm. Bilirm ki, eitmirsn mni, nki yoxsan artq, oxdan torpaa qarmsan. zn getmisn, bar xatirn qalsn. Amma o da yoxdur. Gndliklrd n varsa odur, ondan baqa he n bilmirm, xatrlamram. Hkimlr deyir mvqqtidir, dzlcym. Ola da bilr, olmaya da. Hllik gndliklr bes elyir mn. Sn n qdr bal olduumu z llriml yazmam. Snin tkrarsz, zn xas yumor hissini, qzbini, sevgini yazmam. Yaddam geri qaytsa, snin n daha ox darxmaa balayacaam, bilirm ki, xifftini hl ox kcym, yoxluunun acsn hl ox duyacaam. N axmaq hyatm var. mrmn stndn sanki vba glib keib. Ham trk edib mni atam, dostlarm, sevgilim, htta yaddam. Yox, nankor ola bilmrm he olmasa hyatn kvrk budaqlarndan brk-brk yapb mn ayrlan mr payn yaamaq n Sevil adl, zgr adl sbblrim qalb. Amma yen d snin lmnl barmaq, razlamaq tindir. Sni bir daha gr bilmmkdn, ssini eitmmkdn daha byk drd ola bilrmi? Sn mn, sni xatrlamaqda, ikinci df tanmaqda kmk ed bilmycksn. Qadnlar, snin ox sevdiyin, mnim is ba amadm manlar, atan, sevgilini, mnim ail problemlrimi, mumiyytl lkmizi mzakir ed bilmycyik. nki snin n hr ey bitib artq. Hr ey bitib. Biz niy adq o uurumdan? N ba verdi ax? Nec oldu? Gzlrimi, yanaqlarm limin trsi il silib on metr aralda dayanb tlala mn baxan Sevil dndm: - Demli amaxdan qaydrdq. - H, amaxdan quru trzd, titrk ssl dedi. - Orda n iimiz vard? - Bilmirm. Sizin ikinizdn baqa bunu biln yoxdur. Deysn gndz gedib gec, shr yaxn qaytmsnz. amax yolunun stnd axamtrfi srm olub, siz d bilmmisiniz. Yol idarsi d iar qoymayb, srm zonasn hasara almayb. Bakya qaydanda mannz uurumdan ab. - Aydnd. slind he n aydn deyildi. amaxda n iimiz vard, ora n n getmidik, uuruma nec yuvarlanmq? He n yadma dmrd. - Gndliklrdki son szlrin d Torul haqqndadr. - Yadmdad. Htta oxuduqlarmn hams zbrimddir. Beynim el bil trtmiz, a shifdir - n eitsm, n oxusam, n grsm drhal ora hkk olunur. Sn gedndn sonra Torula zng vurmuam, bilirm. Amma sonras yadmda deyil. Hnkr-hnkr alamaq istyirm. Nyin ba verdiyini bilnlrdn biri yerin dibind qurd-qua yem olub, obiri is ot kimi mr srr ba bo, yaddasz, aciz. Tprsn bel hyata. - Sn komada olanda Rna da, Snan da glib-gedirdilr xstxanaya. Qzan eidn kimi Rna nmrmi tapb mn zng vurmudu Sevil boynunu bkd. ki qadn gec-gndz sevdiklri kiinin lm-qalm mbarizsinin n il qurtaracan gzlyirdi. Snin yaralanman, iki zli rqibi dostladrmd. - N danrsan? arxaya nb Sevill gz-gz gldim.

119

- H, dostlamdq Rna il. Baqa cr ola da bilmzdi. Sekilr yaxnladqca tez-tez grrdk. Gah mn Rnagil gedirdim, gah o mnim yanma glirdi. Hr gn d mtlq xstxanaya ba kirdik. Snan da biziml olurdu. Sekilrdn sonra meydan hrkat balayanda mn d mitinqlr getmk istyirdim. Amma onlar imkan vermdilr. Dedilr sn Murada lazmsan, yannda olmalsan. - Bs Torulun sevgilisi nec oldu? - Zmrd? - H. Sevil iyinlrini dartd. - Qzadan sonra onu grmmim. Torulun valideynlri il birinci v axrnc df polis idarsind grmdm. ox pis dmdlr, Natavan gcl atasn ayaqda saxlayrd. Onda Natavandan sorudum ki, bs Zmrd han. Dedi bilmirm hans chnnmddir. Birc df Torulun n gldi, on dqiq oturub zrldad getdi. Ondan sonra bir d grmmiik onu Sevil susdu, sonra sorudu. - Sn bir sz deyim? - De. - O gndn sonra Natavan da grmdim. Mn el glir ki, valideynlri d, bacs da Torulun lmnd sni gnahkar sayrlar. Ham el dnrd ki, lcksn, ayaa qalxan deyilsn. Mndn baqa he ks snin yaayacana inanmrd. - Mni niy gnahkar sayrlar? - Polisd eitdiyim gr, Torulu amaxya sn aparmsan, z ora gedn deyildi. Bunu da valideynlri deyiblr mstntiq. Alaq ssl dedim: - Niy mn? Mnim amaxda n iim var? Sevil trddd iind idi, hiss olunurdu ki, bilmir n desin, nec desin. - Bilmirm. amaxnn kndind sizin i yoldanz Samirin evi vard. Bir ne df ora yeyib-imy getmidiniz. Daha dey bilmrm o gn d orda olmusunuz, ya yox. Torul hmin gn Samirdn evin aarlarn almd. Polis d amaxdak qonularla danb. Onlardan biri deyib ki, o gn Samirin evin glnlr olmudu, amma dqiq yadnda deyil gln kim olub, hans manla glib. Sslr eidib dey yadnda qalb. Polis d ehtimal edir ki, o ev gln siz olmusunuz, qaydanba da qzaya dmsnz. - gr olmuuqsa, neynirdik orda? ki imiik? - Yox, he biriniz o gn ikili olmamsnz, bu dqiqdir. Blk qann qara olub, Torul da bir gnlk istyib sni hrdn xartsn? Sonra grnr gec, ya da shr yaxn qaytmaa qrar vermisiniz. Mzar dana baxa-baxa, bir daha olanlar yada salmaq n chd edirm, beynimi ziyyt salram. Yox, alnmr, iynnin ucu boyda bel iq grmrm. Ora beyin! Bel anlarda zm nifrt edirm. n yaxs bu bard dnmmk, hr eyi tbii axarna buraxmaqdr. - Gedk. Sevil gzlrini yaylqla silib ehtiyatla sorudu: - Hara? - Snann, Rnann yanna. - El indi? Blk sabaha qalsn? - Yox! ndi. Onlar da bu gn grmliym. Sevil antasndan nm salfet xarb mn verdi, sonra da qoluma girdi. Qbiristanln qapsna trf ar-ar yeridik.

***

Fxri xiyabanda yan-yana dzlm, eyni ll 72 qara mrmr domino dalarn xatrladr. Snanla Rnann mzarlar arasnda iki tanmadm adamn qbri var Salamov Vqar v Novruzov li. Burada uyuyanlarn hams meydana xarkn Milli rejiminin ordusu, silah il qarlaacaqlarn; Qnirnin btv bir xalq amanszcasna qtl yetirmy hazr bir qanin, cllad olduunu ehtimal edirdilr. Onlarn mntiqi d aydndr mn - tunelin sonunda iq grnmrs gr, zab krk yaaman n mnas? Yox, gr tunelin sonunda iq grnrs, onda o i yaxnladrb hr trfi nura qrq etmk n zn qurban vermy dyr. Yni hr iki halda lm sasl olur. Hr iki halda baa dlndir. Dostlarmn lm kimi. - Bunlar sekiqaba mitinqlr keirmy icaz vermirdilr, sekilrdn sonra icaz verckdilr? Sekilrin nticlri aqlananda, mlum olanda ki, Qnir Milli 99,8 faizl nc mddt prezident seilib...

120

- N?! 99,8 faiz?! bel hyaszl htta mn gzlmirdim. Dnn oxudum ki, slam 90-92 faizl sedirirdi zn. 99,8 faiz ndi? - El ona gr d btn lk ayaa qalxd. slind nticlr n olursa olsun qalxacaqdlar, amma 99,8 faiz, meydana xmaq niyyti olmayanlar da qzblndirib klr tkd. Rayonlarda da mitinqlr balamd. Htta Hacqabuldan olan millt vkili Brilliant Xanlarova z rayonundak syanlarn ayaqlar altna klaay atmd ki, Bu mnim namusumdur, basb ke bilmzsiniz! Qaydn evlriniz! Qnir Millinin qdrini bilin. Cammat da neyns yaxdr? Kiilr baladlar klaaynn stn imy. Brilliant d it kimi rpb, mitilini yolun qrana atdlar. ki gn sonra xstxanada beynin qan szmadan ld. Sidiy bulaan klaay hvalatn baqa vaxt eitsydim rkdn glrdim. ndi is... - Sn Bakdan dan. Burda n oldu, nec oldu? - Bakda Niyazi Salayev btn vtndalar Azadlq meydanna ard. Meydana gednlr bilirdilr ki, polisin, daxili qounlarn srt mqavimti olacaq, mitinqi dadacaqlar. Yeri gls gll d atacaqlar. El d oldu Sevil kks trb dedi. qtidar meydana yz lli mindn artq adamn yacan gzlmirdi. - Yz lli min?! - Blk d ox. nsanlar drd-be istiqamtdn meydana axb arlar sslndirmy balayanda, silah sslri eidildi... Sevil, sanki hadislrin bilavasit itiraks olubmu kimi, hr eyi tfsilat il dand. lk ln be nfrin arasnda Snan da vard. ldrlnlrin olduunu grn izdiham, qorxub qamaq yerin polisin stn hcum eldi. Gzlnilmdn minlrl polis silahlarn atb qamaa balad. Mitinqilr silahlar gtrb Azadlq meydanndan Neftilr prospekti il yr baladlar. El n oldusa, izdiham Azneft meydanna doru gednd oldu. Qnirnin qvardiyasnn qara maskal sgrlri Qz Qalasnn yanndak binalarn damlarndan xalqn stn at adlar. ox deyildilr, txminn on be-iyirmi nfr olardlar, amma mvqelri lverili idi dey, altmdan ox adam bir ne dqiq rzind ldr bildilr. Rna da lnlrin arasnda idi. Yzlrl adam binalara hcum kdi. Aadaklar da bir yandan damlara aramsz cavab ati ard. Txminn be dqiq sonra damdaklarn silahlar susdu aadan atlan glllrdn lnlr o qdr ox deyildi, amma dama xan mitinqilr qvardiyalarn hamsn glllmidilr. Htta bir nesinin meyitini damdan aa da atdlar. zdiham Azneft meydanna atanda milli ordunun minlrl sgri il qarlad. Mcz d el o vaxt ba verdi - sgrlr silahlarn yer qoyub izdihama qouldular. Bu hadis bir anda yetmi iki nfrin lmn unutdurdu insanlara, xalq daha da ruhlandrd. Mitinqilr d, sgrlr d Azadlq! stefa! Rdd olsun slam! Rdd olsun Milli! qqra-qqra prezident aparatna hcuma kedilr. Ora ata-atda mlum oldu ki Daxili lr v Mdafi Nazirliklrinin otuza yaxn general mxaliftin sralarna keib. Rayonlarda da kazarmalarn oxu syan edib, mxalift qoulduqlarn elan elmidilr. Sonrak gnlrd hbslr balad, htta bir ne lm hadissi d oldu. Qarqlq idi dey iki naziri ldrdlr, mxtlif rayonlarda da skkiz icra bas ldrld. Hkumt nmayndlrindn, oliqarxlardan qaan qad, qaa bilmyn d hbs olundu. ki hfty yaxn lky general Mdt Qasmov balq eldi. Prezident kreslosuna oturan kimi parlament v prezident sekilrinin eyni gnd keirilmsin qrar verdi. Txminn iki hft sonra keiriln sekilrd Niyazi Salayev 83 faiz ss yb qalib gldi. ndi parlamentd d oxluq Demokratik slahatlar Partiyasnndr. Snanla Rnann sad, qara mrmr dal mzarlarndan gzlrimi ayra bilmirdim. Baxdqca da onlarn csarti, mrdliyi, inam haqda dnrdm. Grsn bu qdr qurbana dydimi? Dyckmi? Havam atmrd el bil, ar-ar nfs alb sorudum: - Qnir indi hardad? - Rusiyadan snacaq alb, Moskvada yaayr. Hkumt indi xarici banklarla danqlar aparr ki, Milli ailsinin btn bank hesablarna hbs qoyulsun. - mumiyytl vziyyt necdir lkd? Bu qdr qurban vermy dyrdi snc? Sevil azca ban qabaa yib diqqtl zm baxd. Gzlrimin ucu il onun mn baxdm grsm d, mrmr sin dalarnn stn oxumaa davam edirdim. - N mnada? - Yni indiki vziyyt hamn qane edir? iyinlrini dartb dncli trzd: - Yqin ki, edir. Baxr qane etmk deynd nyi nzrd tutursan dedi. - Hr eyi. Btn hr Avropa urasnn bayraqlar aslb, bunu grmm. Bundan savay indiki hakimiyytin vvlkindn frqi ndir? - Frqi ndir? Sevil heyrtl sorudu. Frqi oxdur. Tsvvr el ki, rvt bir hft rzind ydrld, btn siyasi mhbuslar azadla buraxld, mtbuata, biznes tam azadlq verildi. He iki ay deyil hakimiyyt dyiib, amma yz il qabaa gedib lk. Mn demirm ki, yz faiz Avropa qurulub, amma he olmasa yaxnlamq. z d ox yaxnlamq. Htta deyrdim ki, Grcstan da kemiik. - Grcstan? - Onlarda inqilab bizdn be il vvl oldu. Dzdr, bizdn frqli olaraq orda qan axmad, kemi prezident rakli Berulava sakitc istefa verdi, yerin Qrbd thsil alm, AB-n dstkldiyi namizd David ixladze prezident seildi. O da gln kimi lkd islahatlara balad. Hardasa bir-iki ay rzind rvtd, adam ourluunda, banditizmd ad xarm

121

Grcstan mlli-bal Avropa lksin evrildi. Bizd is proseslr Grcstandan da srtli gedir. Niyazi Salayev o gn... Rna mnim n ideal qadn idi. Ola bilsin Sevilin yoxluunu axracan unutdura bilmmidi mn, amma bunu ondan gzlmirdim, tlb etmirdim d. Sevirdim onu, nki tmnnasz olmudu mn qar. Mni dlicsin sevdiyi halda, mndn eyni iddtd sevgi tlb etmirdi. Qsqanmrd, incitmirdi, ziyyt vermirdi. stdiyim vaxt evin glirdim, istdiyim vaxt gedirdim. He n sorumazd, qbul edirdi mni v yalnz mn aid idi, birc df olsun xyant etmdi, etsydi d, bu xyant saylmazd. Mrur idi, ryi sevgi il doluydu. El bu fdakarl oldu onu meydana aparan yaama yox, lm sedirn. ndi torpan altndadr, hr ey n ona tkkr etmk istsm d eidn, duyan deyil. Bu n drddir, n zlmdr? Hr ks haqqmda lck, yaayan deyil dediyi halda, mn alt ay sonra lm-qalm mbarizsindn qalib xb gzlrimi amam. Di gl ki, sevdiklrimi qucaqlaya, onlara ryimi aa, adic ox sa ol dey bilmirm. Bu n haqszlq, n daltsizlikdir! Balayn mni ikiniz d. Balayn ki, n msuliyytli, n lazml anda yannzda olmadm, ola bilmdim. zm hazra nazir adamlar kimi hiss edirm, bu da qruruma toxunur, incidir mni. Balayn yalvarram. Sevil mn qslb qolunu belim dolad. Sanki dnclrimi oxumudu: - Burda vicdan zab kck he n yoxdur, zn zlm elm. Onlar snin saaldn bilsydilr ox sevinrdilr. Saatlarla glib dayanrdlar xstxanann hytind, hkimdn, mndn bir xbr gzlyirdilr. Deyirdim ki, gedin ev, yormayn znz, burda dayanman mnas yoxdur. Amma qalrdlar, getmirdilr. Sarslmdlar, uaq kimi alayrdlar. Hac Mvsm yadndad? Gzlrimi mzarlardan ayrb: - Gndliklrdki Hac Mvsm? sorudum. - H, oxudum dnn. - ndi ri hrdki Cm mscidinin axundu olub. Birinci xtbsind meydanda ln 72 nfri demokratiya hidi adlandrmd. Onlarla mam Hseynin Krbla hidlrini eynildirmidi. ran mollalar da drhal fitva verdilr. Aytullahlardan biri Mvsm kafir elan eldi. Glmk tutdu mni. - Mni gldrmk n dandn bunu? Yanamdan pb bir az da brkdn qucaqlad mni. - Neynyim? Dedim eynin alsn. - ox sa ol, bu yaxln unutmayacam. - Dymz. - Mvsm demikn, gndliklrd yazmam ki, Snanla dostlamd. Dorudan yaxn olmudular? - H, z d nec. Tez-tez grrdlr. Amma xeyri olmad - n Snan Mvsm ateist dndr bildi, n d Mvsm Snan din gtirdi. El hey mbahis edirdilr. Snan hr df xstxanaya glnd Mvsmdn danrd ki, yax, tmiz adamd amma bezdirib mni, gic-gic shbtlrl yorur. Yeri glmikn, n Mvsm n d baqa dindarlar meydana xmadlar. Amma indi azadln, demokratiyann nemtlrindn faydalanrlar. Roman Bakinski, kafey toplaan rusdilli dostlar da demokrat olublar. Milli rejimin trif deyn, yaltaqlanan adamlar indi vziflr darablar. Kemi quruluda Qniry scd qlanlar, birdn-bir azadlq fdaisi oldular. Yapon teatr NO-da olduu kimi maskalarn evirib dyidilr birdn. z d utanmadan deyirlr ki, biz d zmz gr mbariz aparmq, rejim nifrt etmiik. mumiyytl indilrd biz d rejimi sevmirdik, Millilr nifrt edirdik demk db olub. Kimi dindirirsn Milli rejimini syr. i deyib ban tez-tez bulad onsuzda hmi bel olub. nqilab ednlr qalb bir knarda, yaltaqlar ona sahib xb, z adlarna yazblar. N is. Bir az gzik? Fxri xiyabanda khn v yen mzarlara tamaa ed-ed, tlsmdn addmlamaa baladq. Ucu-buca grnmyn xiyabann tn ortasnda, bir vaxtlar slam Millinin nhng mzarnn v on kvadrat metrlik sin dann ucald yerd iki k iti uzanb, gnin zif alarndan qznmaa alrlar. Mn d Sevil baxb, dnclrinin istiqamtini tutmaa alram. O yanmda ola-ola tnhalq hissi bryb mni. Yaddaszln zabverici arln ryimd, arsn iliklrimd duyuram.

122

Mayor Dadaov

- Andersenin btn mhur nallar bu kitabda var. Burda bel yazlb. Amma Klg nal yoxdur. Dqiq yadndadr ki, naln ad Klgydi? - H, yadmdad. O gn mllim oxudu biz, ox maraqlyd. Andersenin qaln zl, nfis trtibatl nal kitabnda otuzdan artq nal var, amma Klg yoxdur. Demli mhur nal deyil. zgr deyir ki, bu kitab ona mn almam, Sevil d mn gz-qa elyib uan dediyini tsdiqlmyimi istdi. ndi zm el aparram ki, guya kitab nec, n vaxt almam ox yax yadmdadr. Bilmirm daha n qdr ua aldatmal olacaq? Sevili baa dmrm uaa atann yadda pozulub deyils, qiyamtmi qopar? Bayaq zgrdn xahi eldim ki, zdn oxusun, mn d qulaq asm. Hans nal oxumasnn he bir frqi yoxdur mnim n. Amma zgr n var dirnib ki, mktbd eitdiyi Klgni oxumaldr. Mn d bir sz demirm, uaqdr, ltaqlq etmk haqqdr. Kitabdak otuzdan artq naldan birini oxumamaq n min bir sula l atan, bhanlr uyduran balam bir az da mhkm qucaqladm, salarn iyldim. Doymurdum ondan. - Bs o nal n haqdadr? Dana bilrsn? zgr alnn qrdrd, dodaqlarn bzd, laqeydc dedi: - sti bir lk olur, ora bir alim glir. O qdr istidi ki, alim klg tapa bilmir, xstlnir. Ancaq geclr ky xa bilir. - El bu? - Eeee, n bilim. Uzun nald. - Bs deyirdin xouna glib? Sevil lind mandarinlrl otaa girdi: - Snin qdr trs uaq yer znd yoxdur. N yapmsan ay bala Klgdn? Oxu da ataya kitabdan. zgr mandarinlri grck kitab divann stn vyldatd. Qabn iindn mandarin gtrb soymaa balad: - Ata, sn saalmsan? - H saalmam, nec bym? - Bundan sonra bir yerd yaayacaq? - lbtt. zgr mandarin dilimini azna atd, ns fikirldi v sorudu: - Bs Rasim nec oldu? Bu, mnim cavab ver bilmycyim sualdr. Sevilin zn baxdm. Qalarn atd, barman silkly-silkly uaa yaxnlab uca ssl, hiddtl dedi: - Sn demmim ki, Rasimin adn bir d km?! He vaxt, he yerd! Eitdin mni? Bunu bel etmzlr ay Sevil! Uan gnah ndir? Byklr axmaq-axmaq ilr grr, min bir oyundan xr, byklrin all olduunu, hr eyi bildiyini fikirln uaqlar is onlarn hrktlrini normal, dzgn hrkt hesab edirlr. Onlar hardan bilsin ki, byklr all zad deyillr, he uaq alnda da deyillr onlar axmaqdrlar. Axmaq! Uaq uzun mddt bir yerd yaad Rasim adl atal haqqnda ns soruursa, ona bu cr srt reaksiya gstrmk daltlidirmi? Sevil ona tuladm qeyzli baxlarm grb tez otaqdan xd. Mn d zgr pb ona gz vurdum. Gld. Anasnn mkirmsini oxdan unutmudu. - Mandarinini ye, indi glirm. Sninl baqa nal oxuyacaq. Sevil mtbxd pncrnin qabanda dayanm, tl prdnin ucunu dartdrrd. - N olub sn? sorudum. Nmli gzlrini zm evirdi. - Bu hl n qdr davam elyck, h? Rasim, Rasim, Rasim... Mn d bezirm ax, sblrim dzmr. Neynyim? - Yax, sakitl. Uan n gnah var? Ona yox, zmz sbilmliyik. - i n sbilmyi! zmdn zhlm gedir! ndiki alm olsayd o addm atardm? Ailmi datdm, bu da azym kimi tanmadm adama r getdim. El bilirsn bu shvlrl yaamaq asandr?

123

- Dedim ki, sakitl! Bsdir! Uan stn bir d qqrma. Xahi edirm. Otur dan onunla, baa sal, de ki, Rasimdn ayrlmam, bir d onunla grmycyik, bundan sonra sn, mn v ata mz yaayacaq. Sbrl, tmkinl izah el uaa. Bel tindir? - Dz deyirsn gzlrinin ucunu silrk dillndi. zmdn asl deyil, ox tez zmdn xram. - Normaldr. Alt ay el mnim bamn stnd dayanmsan. Rasim bir yandan, mn bir yandan, uaq, i, ev... Gr n qdr problemin olub. Tkbana bu qdr iin hdsindn glmisn, byk eydir. Grk sblrini malic edsn. Zhrab sn psixiatrn nmrsini vermidi, yadndad? styirsn el onunla dan, qbuluna get. Sevil alt dodan dilyib glmsnd: - Sn n adamsan. O psixiatrn nmrsini sn gr vermidi. zn getmirsn, mni gndrirsn? - Onda gl bir yerd gedk dedim. r-arvad, aillikc gedk bamz malic etdirk. kimiz d qhqh il glmy baladq. Bax bel. Evdn gl sslri eidilmlidir. Uan psixikasna bel gllr msbt tsir edir. Sevilin telefonu ald. Glmy davam edrk soyuducunun bandan telefonu gtrb displey baxd. Birdn glmyi ksib, ciddildi, qalar atld. - Kimdir? sorudum. Telefonu mn uzatd: - Mayor Dadaov. - Ver bura. zm danaram. ***

Bak hr Ba Polis darsinin v dmir konstruksiyadan ina edilmi tamamil ffaf, iind nlrin ba verdiyi ldn asanca grln 7 mrtbli binasnn drdnc mrtbsin liftl qalxb mayor Dadaovun kabinetini sorudum. slind bu nhng zalda kabinet axtarman mnas yox idi, nki btn polis mkdalar ffaf ara ksmlrdn ibart seksiyalarda oturmu, el ordaca vtndalar qbul edirdilr. Kmk istdiyim gnc serjant, mn mayorun masasn gstrdi v tkkrm tbssml cavab verib seksiyalar arasnda gzdn itdi. Mayor Dadaov ban aa yib qabandak qalaq-qalaq qovluun, sndin iind elnirdi. Ona sakitc salam verdim. Dncli trzd ban qaldrb mni grnd glmsdi. El bil gliim ox sevinmidi. - Murad by salam, salam. Buyurun kein. Buyurun. Ayaa qalxb kitab v qovluqlarla dolu olan dolabn yanndak stulu mn trf kdi. Canfanl, ifrat nzakti mn bir qdr sni grndyndn, zm narahat hiss edirdim. - ziyyt kmyin dedim. zm gtrrm. - Yox, yox, he bir ziyyti yoxdur. Buyurun ylin. - ox sa olun. Ola bilsin yanlram, nzaktind smimidir. N bilim, bir azdan grcyik. Mayor yerin oturub qarsndak kazlar li il knara, monitorun yanna itldi. - Necsiniz? - Tkkr edirm, yaxyam deyib stulun belin yaslandm. - Siz allah balayn. Ailnizdn, istirahtinizdn sizi ayrdm. imiz beldir, bzn buna mcbur oluruq. Nec tapdnz buran? tin olmad ki? - Yox, rahat gldim. Yoldam taksi tutub baa sald. Man da indi kd mni gzlyir bunu bil-bil dedim ki, vaxtmn az olduunu baa dsn. Baa dd d. - Eybi yox, iimiz uzun kmz. Malicniz nec gedir? Yaddanz dzlirmi? - Yava-yava nlrs yadma dr, amma hl istdiyim sviyyd deyil. Grk d. midimi itirmirm. - ox gzl. lbtt, midi itirmk olmaz. Mnc d hr ey yax olacaq. Blk ns imk istyirsiniz? Siz ay tklif ed bilrm. - Tkkr edirm, lazm deyil. - N oldu? Niy gldnz? - He... qribdir.

124

- Qrib olan ndir? - Bu idar, sizin bu... kabinetiniz, ay. El bil hams qondarmadr, doruu deyil. - H, sizi baa drm. Amma burada qrib he n yoxdur. Qondarma da deyil. slahatlardan sonra polis orqanlar mhz bu qaydada ilyir. Siz komada olarkn lkd ba vern dyiikliklrdn yqin ki, xbriniz var? - Var, var. Qzetlri oxumuam. Televizorda da maraql eylr gstrirlr. - Bax bel. Odur ki, qrib he n yoxdur Dadaov fxrl dedi. - Sualma gr balayn, sizi dz baa ddms indi ailnizl bir yerd yaayrsnz? - Bli, bir yerd yaayrq. - la Dadaov qmb dedi. Hmi evd-eikd, ailnizl bir yerd. - ox sa olun. - Malicnizi evd davam etdirirsiniz? - Siz deyn ciddi malic d yoxdur. Bir-iki drman var, onlar qbul edirm. Yaddamn tam dzlmsi n zamana ehtiyac var. - Baa drm mayor kks trd. Vaxtnz ox almaq istmirm, ona gr d suallara kecym. Ayaa qalxb kafdan boz rngli bir qovluq gtrd. Yerin oturub qovluu ad, kazlar vrqlmy balad. - Murad by gzlrini sndlrdn ayrmadan dedi. - Bli. - Torul Rstmovla amaxdan Bakya qaydarkn qza keirmisiniz. Bu hadisni az da olsa xatrlayrsnz? Tssfl bam buladm. - Yox, xatrlamram. Mayor diqqtl zm baxb tzdn ban aa endirdi, qovluqdan bir kaz xartd. - Yadnza drs, xstxanada siz eyla Oruc adl xanmla bal sual vermidim. - Bli, yadmdadr. - Bu xanm da sizin yadnza dmyib? - O boyda ar qza yadma dmrs, eyla adl qadn nec yadma dsn? mumiyytl bu eyla kimdir ki? Ban qfltn qaldrb, gzlrini qyd. - eylann kim olduunu bilmirsiniz? Mayorun birdn-bir dyimsi, ciddilmsi, mn ittihamedici nzrlrl baxmas qanm qaraltd. Hycanlanmamaa alaraq, soyuqqanllqla dedim: - Onu tanmramsa, kim olduunu nec bil bilrm? - Baa drm. Mayor baa drm des d, bunu szglii dediyi, slind mni baa dmk istmdiyi bariz grnrd. - vvlki istintaq, bu qadnn Asiadent klinikasnda malic olunduunu, konkret desk sizin pasientiniz olduunu akarlayb. - Ola bilr iyinlrimi dartaraq dedim. Yqin ki, mnim yzlrl xstm olub, el deyil? N n mhz bu xanmla maraqlanrsnz, baa dmrm. Mayor sualm qulaq ardna vuraraq, davam etdi: - Burada hkimlrin d ifadlri var. Bildirilir ki, eyla sizin kabinetinizd lazmndan ox qalrd, htta aranzda ns bhli bir laq varyd. Grsn hans laqdn shbt gedir? - Mn d ox maraqldr dedim. Mnim pasientl n laqm ola bilr? Mayor Dadaov glmsyib kreslosuna yayxand. Ban yralad. - N bilim. Mn d sizin kimi. Elin az torba deyil, bzmk olmur dedi v bir az qabaa yilib, mhrm trzd pldad, - el bilirsiniz qeybt qrmaq ancaq qadnlarn iidir? Yooox. ndi qadnlar yalan olub, kiilr dedi-qouyla muldur qmd. - Ola bilr. - Bli, ola bilr Dadaov dedi v cld hrktl qovluqdak kazlarn arasndan ns xardb mn trf uzatd. Blk bu siz kmk eldi? Mayorun lindki kil idi. Qadn kli.

125

- Buyurun, eyla Oruc bu xanmdr. Tanyrsnz? Yax baxn. Fotonu mayorun lindn almadan obyektiv glmsyn qadna diqqtl baxdm. Demli gndliklrd tsvir etdiyim eyla budur. Amma yox, xatrlamram. Yax ki, xatrlamram. Xatrlasaydm gzlrimin ifadsindn, mimikamdan zm ifa ed bilrdim. Dadaov da diqqtl zm baxr; zmd, gzlrimd dyiikliyin olub-olmayacan, zm bhli aparb-aparmayacam grmk istyir. Lakin gzldiyi olmad soyuqqanllm bu df d qoruya bildim. - Yox cnab Dadaov. Birinci dfdir grrm. Mayor zndki ciddi ifadni dyimdn: - Xeyr, birinci df gr bilmzsiniz. Onun dilrini malic etmisiniz. Yqin yadma dmr demk istyirdiniz? Artq sbilirdim. - Siz deyn olsun - yadma dmr. - Murad by, apardmz istintaqdan mlum olur ki, dostunuz Torul, Samir Hsnzad adl i yoldanzdan onun amaxdak evinin aarlarn gtrb. Siz qzaya dmmidn txminn 18 saat vvl. Sonra siz amaxdan Bakya qaydanda qza keirmisiniz. Bel xr ki, bu 18 saat rzind siz amaxya gedib qaytmsnz. Lakin amaxdak ev gldiyinizi qonular grmyib. Bam qarmaqarq olmudu. eyla, amax, Torul, Samirin evi. Mayor Dadaovun n demk istdiyini, shbtin istiqamtini tuta bilmirdim. vvl xstxanaya glib eyla il maraqlanmd. ndi d amaxdan qaydanda ddymz qzadan danr. z d el danr ki, el bil qzann z bir o qdr vacib deyil, sas msl amaxda kimin evind qaldmz, ora n n getdiyimizdir. Frqi ndir amaxya niy getmidik, orda harda qalmdq? - amaxnn eyla Oruca n dxli? sorudum. Mayor istehza il glmsnb, qabandak qovluu tlsmdn balad, qollarn masann stn qoyaraq qamtini dzltdi. - Gldik sas msly. amaxnn n n bu qdr vacib olduunu soruursunuz. Yax, siz cavab ver bilrm. Bam yralayb, eyni kinayli tonla: - Zhmt olmasa - dedim. - Siz qzaya uradnz gn, eyla yaxn bir rfiqsin z stomatoloqu il grcyini deyib. ran Sleymanova adl rfiqsi bunu vvlki istintaqa bildirib. - Olsun da. Bayaq znz dediniz ki, klinikaya glib-gedib, mnd malic olunub. - lbtt, lbtt - mayor yalan canfanlqla mni tsdiqldi. Amma klinikaya glsydi! O gn eyla Oruc klinikaya glmyib. He siz d o gn i xmamsnz. Yni siz mrhum eyla Orucla baqa bir yerd grmsnz. - Harda? - eyla rfiqsi il bunu da blb. Deyibmi ki, stomatoloqdan xou glir, onunla yaxndan tan olmaq istyir. Ona gr d stomatoloqu Gnclikdki evin dvt etmk istyir. - Gnclikdki evin? hr n qdr yaddam itirsm d, gndliklrd oxuduqlarmdan sonra eyla il harasa ged bilcyim ehtimal ver bilmirm. Onun Gnclikdki evind n iim var? - Bli, Gnclikd, millionerlr prospekti adlanan razid atasnn onun n tikdirdiyi mrtbli villa. eyla orda yaamrd, arada-bir dostlar il orda partylr tkil edirdi. - eyla deyib ki, stomatoloqla grcym? Lap yax. Bs mnim o evd olduuma dair istintaqn lind sbut var? - ran Sleymanova bu mlumat istintaqa ox gec verib, nki eyla Orucla telefonla danandan iki gn sonra on gnlyn Romaya uub. Orda bu hadisdn xbr tuta bilmzdi, nki o vaxt mtbuata bu haqda he n deyilmmidi, mumiyytl eylann yox xmas sirr olaraq saxlanlrd. Mslni yalnz istintaq orqanlar v Syavu Orucun yaxnlar bilirdi. lbtt Qnir Milli d. Bu sbbdn, nar Sleymanova Bakya qaydana qdr, istintaq yanl istiqamtd aparlb. Sleymanovann verdiyi ifadlrindn sonra is, mstntiqlr Asiadent klinikas il maraqlanb, sizin adnz yrnib, xstxanada yatdnz biliblr. eylann son gnlr mobil telefonundan etdiyi v ona gln znglr d aradrlb. Mlum olub ki, siz qzaya dn gn, shr saat doqquz radlrind eyla siz bir df zng edib. Bu zngdn sonra onun telefonuna he bir zng daxil olmayb. eylann Gnclikdki evind aparlan thqiqat zaman orada sizin barmaqlarnzn izi akarlanmayb. Bli, bli tccblnmyin. Siz xstxanada olarkn sizin barmaq izlrinizi d gtrblr. Trslikdn o vaxt, yenic tikilmi villann kamera sistemi hl quradrlmamd. mid qalrd yan-yrdk kameralara, amma eylann evi qonuluqdak iki villann kameralarnn hat dairsin d dmrd. Ona gr d villaya knar man, ya da adam gldiyini myynldir bilmyiblr. Villann hytind eylaya mxsus, az-az srdy Volkswagen Tiguan avtomobili varyd. Birdn-bir mruz qaldm bu informasiya axnndan sonra, mayoru baa dmyim daha da tinlmidi. - Cnab Dadaov bir dqiq, bir dqiq. Demli mn o evd olmamam, dzdr? Mayor kks trb ban yelldi: - Eldir, bel grnr ki, olmamsnz. Amma o evd aparlan ikinci, hm d daha diqqtli thqiqatdan sonra qonaq v vanna otaqlarnda mikroskopik qan izlrin rast glinib. Kims qan lklrini yaxca silmy chd edib. Bu qan

126

izlrindn sonra khn istintaq siz aylana qdr gzlmy qrar verdi. Tsvvr edirsiniz, gzldilr d! Dz iki ay! Amma siz aylmrdnz ki, aylmrdnz. Sonra da sekilr yaxnlad, ara qard, mzhb itdi. Mtbuata o ana qdr eyla Orucun yoxa xmas il bal mlumat verilmmidi, shbt hl d gizlin saxlanlrd. Amma znz d bilirsiniz ki, balaca lkdir, ayilr tez yaylr. Mxalift qzetlri Syavu Orucun qznn harada olmas il maraqlanmaa baladlar. mumiyytl Syavu Orucun qz il mnasibtlrinin o qdr d yax olmad, onun qeyri-nikah laqsindn uaq domasn qzna balaya bilmdiyi artq hamya mlum idi. Dzdr, atadr, vladnn itmsindn pis olmudu amma o qdr d can yandrmrd. Qznn ltaqlqlarndan, hr gn kii dyidirmsindn, yngl xlaql qadn kimi ad xarmasndan bezmidi. evrilidn sonra da ki, Syavu lkni trk etdi. Khn istintaq ii balaya bilmmidi dey, onu biz davam etdirmli olduq. Amma onlardan frqli bir yol sedik. Tzdn sizin i yeriniz getdik, hmkarlarnzla shbt etdik. Mlum oldu ki, hmin gn Torul Samirdn aarlar gtrb. Bu detala vvlki istintaq fikir vermmidi. Amma biz amaxdak ev ciddi yanadq, ora getdik, evin iind v sotluq hytd aradrma apardq. Mayor bunlar dedi v gzlrini bic-bic szb mn baxd. Kinayli v oxbilmi nzrlrl mayit olunan fasil mni narahat edirdi. styirdim mayor sznn davamn gtirsin. Sonda, fasilnin mnim zrimd lazm olan tsiri buraxdna qane olan mayor yen danmaa balad. - O evd d sizin barmaq izlriniz, qonuluqda sizi grn bir allah bndsin rast glmdik. Hm d ki, o vaxtdan sonra Samir Mikaylov v ail zvlri vaxtar olaraq o ev gedib glirmilr. Samirin z biz dedi ki, Torul ondan aarlar alandan sonra, o evd he ny toxunulmayb, ev axrnc df hans vziyytd olubsa, el o vziyytd d qalb. Samirdn evin aarlarn alb orda zmz, Samirin itirak olmadan aradrmalarmza davam etdik v... nhayt axtardmz tapdq. - N tapdnz? hycanm gizltmy alaraq sorudum. Mayorun davam etmsini istyirdim, nki eylann yoxa xmas, Gnclikdki evind qan izlrinin taplmas il amaxdak ev arasndak laq mni ox maraqlandrrd. Nticnin mnim n yax olmayacan hiss etsm d, bu istintaq hvalatnn n il qurtardn bilmk istyirdim. Dadaov is son zrbni bel vurdu: - Evin hytind aparlan axtarlardan sonra, ban imal trfind, divarn altnda, iri selofan torbaya bklb basdrlm qadn csdi akarland. Bu mlumat da mxfidir, istintaq bunu ictimaiyyt aqlamayb. He Samirin z d onun hytindn n tapdmz bilmir. Hr ehtimala qar onu da nzartd saxlayrq. Halbuki onun bu cinayti trtm ehtimal sfra yaxndr. Dhtdn brln gzlrimi, sn llrimi mayor aq-aydn grrd. Bunlar gizld bilmzdim artq. Udqundum v boazmdan birc klm xd: - N?! - Murad by, yaddanz itirdiyinizi bilirm. Amma istintaq, eyla Orucun qtlind sizinl Torul Rstmovun linizin olduu qnatinddir. Bellikl siz ox qsa, konkret sual vercym - eyla Orucu siz ldrmsnz?

127

IV FSL

LAPSUS MEMORIAE

Msl orasndadr ki, nyins hqiqtn d bamza gldiyin, nyis dorudan da yaadmza dair he birimizin lind dlil-sbut yoxdur. Msln oturmusan z evind tualetd, amma dorudan da tualetd oturub-oturmadn zn d bilmirsn. Maks Fray Sad sehrli eylr A, hallsinasiyalar ox iyrncdir. Lakin myyn zaman sonra bel eylr yrmy balayrsan. Bir d grrsn aznda baq tutmu rhmtlik nnn, ayann stnd srnr. Hunter Thompson Las Vegas-da qorxu v nifrt

128

Dlixana qeydlri - 1 (Kabus grmm, yata bilmirm)

Deysn zamann armxna grilmi, bu dnyaya aid olmayan varla evrilmim. Bam zaman adl mngnd sxlb, ayaqlarm is mhkmc yer basr. Qollarm is... qollarm saysz-hesabsz paralel almlr arasnda uu etmk n yaranm qanadlardr. Bilmirm hl d n n burdayam niy sonsuzluqda riyib, milyonlarla paralel almd yoxa xmram? Nhng olsam da, ox clzam hm d. Yox, lbtt mn insanam, azadla can atan insan. Baqa dnyalarda, cazib qvvsi olan yad planetlrd, ulduzlar arasnda ken hyatma dair grntlr axr yaddamdan. Sanki klglr sltntindn qab, klglrin olmad bir alm snmam. Kainatn tn ortasnda, lap mrkzind lpaq dayanmam. Fvqlbr evrilmim malik olduum gc mni tanrnn da fvqnd dayanan bir qvvy transformasiya edib. Bu, mnim yeni mvcudluq formamdr. Olduum yerd zlmtl aydnlq vhdt iind mvcuddurlar. Ykslirm. Yksldikc d zm daha yarmq, daha yarmq hiss edirm. Bu zaman istyirm yer, qaranlq bolua rplm, orda riyim, onun qat enerjisin qarm, nki ks halda bu iq yandracaq mni, klm qalacaq, yox he o da qalmayacaq. Enerjinin oxluundan, qatlndan, sxlndan bdnim yrtlr, qvranr. Bir nqty fokuslanmaq istrkn, nqtlr bir anda nhng substansiyann kiik paralarna evrilirlr. z nvbsind bu substansiya da urumun hdudlarn aan latmaz, anlalmaz qalaktikada riyir. Syahtim davam edir. nformasiyann oxluundan v srtin itiliyindn urum bunlar qbul ed bilmir artq. Beynim nv silah kimi partlamaa hazrdr. Zlmt byk bir srardr, orda urumun cvhri gizlnib, tapmalyam onu. Bu zlmt qucaqlayb mni, btn varlm bryb, insana xas kodlar trr beynim hrt, qorxu, nifrt, paxllq, ehtiras. Nvbti df ykslirm. Aha, indi daha aydn grrm, daha dqiq bilirm ki, yuxarya yol yoxdur. Reallqdan realla srrm, bu reallqlar bir-birin oxamr. Blk z mkanm, msknimi taparam midi il minlrl dnyalardan keirm. z tnhalm drk edib titryirm, kdr dalalar keir zrimdn, urumun lap dibindn lazmszlm dartb xardr, mn gstrir, titrk xatirlrim mni aladr. Yazm glir zm, sonra birdn-bir zm vuruluram. Bs kim vurulum? Ax mndn baqa he ks yoxdur bu ucsuz-bucaqsz, srarngiz kainatda. Yenidn xo glmim hyata.

129

Polkovnik Vahabov

Bak hr Ba Polis darsin nc gliimd, mayor Dadaovla birlikd altnc mrtby qalxdq. dar risi v mavinlrinin kabinetlrindn baqa, burada bizi qbul etmy hazrlaan Cinayt axtar bsinin risi polkovnik Vahabovun da ota yerlir. Polkovnikin li kabinetind jalzlr sona qdr endirilib dey, irini grmk olmur. Dadaov qapn taqqldadb icaz alandan sonra, geni v iql otaa daxil olduq.

*** Be gn vvl

Mayorla birinci grmzn stndn iki aya yaxn vaxt trd. Bu mddt rzind bir daha mni narahat etmyn Dadaovun nvbti zngin bais, mni xstxanaya arb ifa edn doktor Zhrab oldu. Mniml xeyli shbt edndn sonra, doktor sorudu: - Yaddanz dzlibmi? - Dey bilmrm ki, hr ey yadma dr. Amma irlilyi var. - Murad, zizim! Mniml aq dann, smimi olun. - Doktor, mn sizinl aq danram. - Xeyr, el deyil. Sizin xtrinizi ox istsm d, mn yalan danmanz balaya bilmrm. Unutmayn ki, ikimiz d hkimik. Mnim sizin kimi yzlrl xstm olub. Biz o da mlumdur ki, bzi amneziyal xstlr yaddalar brpa olunandan sonra da zlrini yaddaszla vururlar, hafizsini itirmi adam rolunu oynamaa davam edirlr. Xsusn d gizldck nlris olan xstlr. Xahi edirm, bel etmyin. Bunun sonu yoxdur. Mn sizin tamamil salam olduunuzu grrm v anamneziniz bunu yazmaa borcluyam. aqn halda zn baxr, n deycyimi bilmirdim. - Siz saaldnz hyat yoldanzdan da gizltmisiniz? - Doktor. - Murad by, xahi edirm! Bu rola yrmisinizs, drhal trgitin! Siz uuruma gedirsiniz! Bel olmaz. - Doktor, ax mn bu gnlrd baa ddm ki, hr ey yadma dr. stndn az vaxt keib. - N is. Mn hkimm, bzi laqdar orqanlar mndn sizin vziyytinizl bal ns soruanda, hqiqti demliym. Odur ki, mndn incimyin. zm hvlnak xstxanadan bayra atb, taksiy mindim. sbimdn yumruqlarm dyn edib dizlrim dirmidim, alt dodam dilyirdim, Zhraba da, yaddama nifrt edirdim. Htta srcnn stn d mkirdim brk srsn dey. Ev atmam, mayor Dadaovun zng vurmasndan baa ddm ki, doktor Zhrab mniml grnn nticlri bard hara lazmdrsa operativ mlumat trb. - Eitmim saalmsnz Murad by. Tbrik edirm. Bax bel. Ba ars, tla, sb v grginliklrl dolu msibtli gnlrim balayrd. Mayorla ikinci df grmk n ertsi gn polis idarsin yollanmal oldum. O gn bam mhkm aryrd, ayaqlarm-llrim d keyimidi. Mayorla budfki grmz hr ikimizin d aqressiv xlar, qarlql ittihamlar il yadda qald. Hr zaman mlayim v nzaktli olan glrzl mayorun budfki hiddt v hikksindn baa ddm ki, ona taprlan cinayt iinin bu qdr uzanmas, yarm ildn artq mddtdir xtm olunmamas onun ban xeyli ardb. Mayorun mniml aq danmas da el bu sbbdn idi. - Birinci df siz sual verdim ki, eylan siz ldrmsnz, bunu inkar etdiniz, htta mni ikayt etmkl hdldiniz. Halbuki bu cinayti sizin trtdiyinizdn minm. O vaxt siz bir sz demdim, yaddanz dzln qdr gzlmy qrar verdim. Amma artq bsdir! Dnn hkiminizl dandm, dedi ki, yaxsnz, dzlmisiniz. Hr ey yadnzdadr. Glin bu mslni ox uzatmayaq. eylan ldrdynz etiraf etmyiniz sizin xeyrinizdir, iinizi ynglldirmi olarsnz. Siz gn mhlt verirm. Evd is Sevilin soru-sual gzlyirdi mni. Mayorla iki ay vvlki grmz, eylann lm trafnda gedn szshbtlri indiy qdr unutmayan Sevil mndn bhlnmy balamd. Bunu hiss edirdim. bhlnmsydi, hr eyimizi satb xaric getmyi tklif etmzdi mn. Demli hbs olunmamdan qorxur. - N oldu? Yen n istyirdi sndn? Niy susursan? - Dnn sn demdim. - Nyi?

130

- Zhrabn yanna getmidim. Dedi ki, tam saalmam. Dedim siz deyn qdr deyil, amma o inanmad, mniml mbahis eldi. Mn xstxanadan xan kimi d, xbri Dadaova atdrb. Ona gr armd mni. - Bir dqiq, baa dmdim. Sn bym tam saalmsan? Bs dnn niy demdin mn? Bu bard he n bilmmyin tccblnn Sevil, incimi gzlrl zm baxrd. - H, demk olar ki, saalmam. Dnn demdim, nki zm yax hiss elmirdim. - ndi hr ey yadndadr? - H, hr ey yadmdadr. okdan sstln Sevil, zn halszca divana atd: - Bunu mndn nec gizltmisn? Utanmrsan? - -drd gndr balayb yadma dmy. Sevil, qurban olum el baxma mn. Deyckdim. - Haan!? - Bu gn sabah deyckdim. Fikirldim ki, gzlyim grm ne gn bel davam edck. Xahi edirm. - Bs Dadaov n istyir? Yanna oturub lini tutdum. lini kmmyi sevindirdi mni. - Deyir cinayti etiraf el. zabdan, kdrdn usanm, hr eydn bezmi adamlar kimi: - Qurban olum mn dzn de! dedi. - eylann lmnd snin lin var ya yox? Ne aydr bh il yaayram, zm yer tapa bilmirm. Msl snin qatil olub-olmamanda deyil, mn sndn hqiqti eitmk istyirm. Baa drsn? lbtt baa drdm Sevili. N vaxta qdr yaddaszln arxasna gizlncm? He olmasa Sevil etiraf etmliym hr eyi. Ondan yaxn adamm, ondan artq can yandranmm var? Bir ay vvl gec vaxt sinm krk mni bomaa balayan, qan-tr iind oyadan o kabusu vvldn sona qdr danmalyam ona. Kabusu yox, kabus ndir?! Yaanm o qorxunc hadisnin gecnin qaranln al qana boyayb yaddama hcum edrk, dnyam darmadan edrk mni zml zldirmsini danmalyam. Hycandan dilim dolaa-dolaa dandqlarm, Sevil donmu sifti, ifadsiz gzlri il dinlyirdi. Azmdan xan hr bir sz ona zab vers, ryini dalasa da mrur idi, hqiqti byk bir mtantl qbul eldi. Lakin bilirdim ki, dnyasn yxram bu dqiqlrd. rinin dilindn mn qatilm etirafn eidn hr sevn qadnn dnyas nec yxlarsa, onunki da elc yxlrd. rinin saalaca, yenidn xobxt ail kimi yaayacamz xobxt, iql gnlrin intizarnda olan Sevilin btn xyallar gy sovrulurdu. Gzlrini dmy dikib nfsi ksil-ksil, ldrc bir kdrl dillndi: - Yen bir yerd yaayacaqdq, ail olacaqdq. Mnim midlrim bax. Demli sn qatilsn, h? Niy ldrdn ax onu?! Niy?! ndi d hbs gedcksn, h? ban qaldrb dimdik zm baxd. O baxa bilirdi zm, mns yox. ndi ona n cavab verim, dnyann z boyda arsn, kdrini nec azaldm? Hans tslli szlri soyuda bilr ryini? Alamaa balad. Gzlyirdim onsuzda. N vaxta qdr dzckdi? lbtt alamalyd. - Qulaq as mn. Apar gndliklri ver polis. Eidirsn? - Niy? heyrtl sorudum. Gzlrini sils d, yalar bir ucdan axmaa davam edirdi. - Nec niy? Oxusunlar grsnlr ki, eyla nec adam olub, sni nec bezdirib, nec hdlyib. Ver oxusunlar, hr eyi baa dsnlr. - O gndlikr mnim n mhrmdir, nec verim onlar polis?! Sn n danrsan? Orda sninl sevimyimizi yazmam. Bir d ki, bunun n xeyri var mn? Mayor gn mhlt verib, baa drsn? - Xeyri var! Grcksn ki, sn mnasibtlri dyick. Baa dcklr ki, Milli rejimi il mbariz aparmsan, Niyazi Salayevin iqtidara glmsi urunda almsan, eylaya da srf rejimin adam olduuna gr nifrt etmisn. Bunu mtlq qiymtlndircklr. Oxuyub grcklr ki, eyla sni hdlyib, yaamaa imkan vermyib, thqir edib. - Mn adam ldrmm, anla bunu! Gndliklrin mn n kmyi dy bilr? Srf mni hdlyib dey onu deikdeik etmliydim. Son szlrimi eitmmk n llri il qulaqlarn tutdu, gzlrini yumdu. - Bsdir! Danma! Sn mnim dediyimi el, apar ver gndliklri Dadaova. Xahi edirm.

***

131

Mayorla dniz knar parkda grdk. zgrl gzintiy xm, qara bloknotu da stmd gtrmdm. Zng vuran kimi gldi. Hycanlyd, onu bura dvt etmyim ox tccblnmidi. Yanmda zgr grnd birdn znn ifadsi dyidi, uaqla ll grd, ban sallad, adn sorudu, drslri il maraqland. Uan yannda mni prt etmmk n he n demdi, sorumad. Mayor mnim danmam, ns demyimi gzlyirdi. Susmaa davam edrk, titryn llriml bloknotu ona uzatdm. aqn gzlrl vvl zm, sonra bloknota baxd. - Bu ndir? - Gtrn. Oxuyarsnz. Bloknot mnim limdn onun lin ken kimi, arxam evirib Kukla teatrna sar ar-ar yeridim. Yanmda addmlayan zgr is, arada zn evirib lind bloknot, hl d heyrtl arxamzca baxan mayora l yellyirdi.

*** 5 gn sonra - Mnim n bu haqda danmaq ox tindir kks trb dedim. O qadn tanyrdm, pasientim olub. Ken df mayor Dadaov onun ldrldyn deynd, ox pis oldum. Dhtli hadisdir. Lakin sizi dz baa ddms, linizd cinayti mnim trtdiyim dair he bir sbut yoxdur. Hr ey mnim etirafma baldr. Sliqli, zvql dizayn edilmi xudmani kabinetin proporsiyalar il uyunlamayan nhng, komfortlu kreslosuna yayxanm polkovnik Vahabov: - Siz hardan bilirsiniz ki, sbut yoxdur? sorudu. - Bu minlik sizd hardandr? - N barmaq izlrim taplb, n d mni grn olub. Yoxsa dz demirm? Mayor Dadaov: - Dzdr, n barmaq izlriniz taplb, n d sizi grn ahidlr var ciddi, monoton ssl dedi. - Bel baxanda tmizsiniz. Amma siz d bilirsiniz, biz d bilirik ki, bu cinayti siz trtmisiniz. z d dostunuzla birlikd. vvl Gnclikdki evd olmusunuz, yqin ki, cinayti orda ilmisiniz, sonra da Torulun mannda csdi aparb amaxda basdrmsnz. - Maraql danrsnz cnab mayor, amma bunu hl sbut etmk lazmdr. Ya da mn etiraf etmliym. - Biz d el onu gzlyirik polkovnik dedi. - Nyi? - Etirafnz. - Etiraf etmsm nec? Polkovnikl mayor baxdlar. Dadaov llrini sinsind arpaz birldirib stulun belin sykndi. - Bs gndliklri biz n n verdiniz? Mqsdiniz n idi? - Verdim ki, oxuyasnz. eyla haqqnda n fikirlirms orda yazmam. Hr halda onu ldrmk planm olsayd, onu da yazardm. - Dzdr, ldrmk niyytinizin olduunu yazmamsnz. Amma ona acql olduunuz, nifrt etdiyiniz kifayt qdr aq yazlb. amaxya getmyiniz d dqiqdir, nki Bakya qaydanda qzaya dmsnz. amaxdak hytdn is eylann csdi taplb. - Baa drm, amma bunlar hl sbut deyil. Qzaya dn qdrki son bir ild hyatmda ba vermi btn vacib, yaddaqalan hadislri o bloknota yazmam. eyla il nec tan olduumu, onunla aramzdak mbahislri, onun haqqnda n dndym tfsilat il yazmam. Orda eylan ldrmk istdiyim bard ns var? Mayor Dadaov ban yralad: - lbtt, oxumuuq, bilirik. Htta onunla sevidiyinizi d yazmsnz. Biz bilmirik yalandr, gerkdir amma yazmsnz. Bs bunu ny, hara yozaq? Nifrt etmisiniz, hm d cinsi laqd olmusunuz. Maraqldr, yox? Sonra da ldrmsnz. - Xahi edirm! ucadan dedim. - Boynuma qoymayn. Mn hl onu ldrdym etiraf etmmim. Bir d ki, bizdn 72 nfr ldy halda, bir dlr eylann tssbn niy kirsiniz? Baa dmrm. Bayaqdan susan Vahabov dillndi: - Bilirm Snan Qurbanovun, Rna Mahmudovann dostu olmusunuz. Bilirm ki, mxalifti olmusunuz, Milli iqtidarna nifrt etmisiniz, mktbd eir stnd dava salmsnz. Amma btn bunlar, siz cinayt trtm haqq tanmr. Burda baa dlmyck n var? eyla Orucun qatillrini tapmaq bizim pe borcumuzdur. - Borcunuzdursa tapn. Deyirsiniz ki, linizd sbut yoxdur, yalnz frziyy var. Onu mnim ldrdym gman edirsiniz. Dadaov dzltdi: - Gman etmirik, bundan minik.

132

- Lap yax, amma hr ey mnim etiraf etmyimdn asldrsa, minliyinizin n qiymti qalr? Yoxsa qatil olduumu zorla mn etiraf etdircksiniz? - Zorla niy? znz d grrsnz ki, kemid olduu kimi indi polislr dy-dy adamn boynuna cinayt qoymur, he bir tzyiq gstrmir. Hamyla, n qddar cinaytkarla da nzaktliyik, hr ksin hquqlarn tanyrq. Bs siz neynirsiniz? Bundan sui-istifad edirsiniz mayor Dadaov sbi trzd dedi. - Hans nzaktdn danrsnz bylr? Siz bu dqiq mnim hquqlarm pozursunuz. z d n ali hququmu! - Hans hququnuzu pozuruq? Dadaov maraqland. - Nec yni hans hququmu? Tqsirsizlik prezumpsiyasndan xbriniz yoxdur? Dadaov aqn halda polkovnik baxd, sonra tez zn mn evirdi: - lbtt, bu sizin tml hququnuzdur. Biz d onu tanyrq. Burada el-bel shbt edirik. - Xeyr! Mn psixoloji tzyiq gstrirsiniz. - Yanlrsnz. Siz tzyiq edn yoxdur. Sadc xahi edirik ki, cinayti etiraf edsiniz. Dnmdn, tez-tlsik dedim: - Yax, tutaq ki, mn bu cinayti boynuma aldm. Bunun czas n olacaq? Dadaov bir az fikirldikdn sonra dedi: - Dqiq bir sz dey bilmrm, amma txmini iki- il i verrlr. Nzr alsaq ki, ynglldirici faktorlar oxdur, cinayti d znz etiraf etmisiniz. H, iki- ildn ox olmaz. Hiss olunurdu ki, sualma verdiyi cavabdan ox midlidir Dadaov. Blk d hbsd az qalacam nzr alaraq cinayti etiraf edcyimi gzlyir. - Demli, mrmn iki- ilini hanssa qanca gr hbsd rtmliym? Siz bunu demk istyirsiniz? Vahabov qfltn qabaa yildi. Yumruqlarn masann stn qoyub tmkinl, lakin srt trzd danmaa balad: - Gndliklrinizi oxudum Murad. Biz aid olmayan intim hisslri d. Bu cinayt ii, birbaa Daxili lr nazirinin nzartinddir. Nazir bu mslni daim diqqtind saxlayr. Murad by, bizi baa dn, bu ox ar cinaytdir. Deyirsiniz ki, avtoritar rejim qar mbariz aparmsnz. ox yax! Bunu hammz tqdir edirik. Bs sorumaq ayb olmasn, mbarizni ny gr aparrdnz? Hquqi dvlt qurmaq, haqq-dalti brpa etmk, korrupsiyann kkn qurutmaq n. Yoxsa yanlram? Susursunuz, amma mn bilirm ki, niyytiniz bu olub. n az gndliklrdn bel mlum olur. Sizi baa drm eylan ldrmsnz, ldrndn drhal sonra da yaddanz itirmisiniz. Siz bu vziyytd ikn rejim d dyiib. A btn bu hadislr sizin xeyriniz ilyib he ks o qarmaqarq dvrd bu cinaytl mul olmayacaqd, sonra da hr ey unudulub gedckdi. Amma grrsnz ki, unudulmad. Unudulmayacaq da. ndi yaddanz da yerin glib v yqin ki, vicdannzla ba-baa qalmsnz. N deyir siz vicdannz? Mn ox maraqldr. ox dnmdn dedim: - Vicdanm mn deyir ki, ldrmsns d cb elmisn. Qatil olmaq, cinaytkar olmaq pisdir, bilirm. Amma eylan mn ldrmms, bundan tr peman deyilm. znz d oxumusunuz mni hdlyirdi, thqir edirdi. Deyirdi ki, mniml grmsn, klinikadan atdraram sni, baqa yerd d i tapa bilmzsn. Bunlar azdr? Mn hl bunlara demirm, dey bilmirm ki, Gnclikdki villasnda eyladan eitdiyim thqirlr gr onu bu gnn znd d mzarndan xarb bir daha, bir daha, bir daha ldrmy hazram. z thrik etmidi mni. Onu ldrmkdn baqa arm qalmamd. Vahabov ban bulad: - Ola bilr. Amma bunlar adam ldrmk n sbb deyil. slind biz d baa d bilmirik Vahabov bir qdr susdu, fikr dald. eylann n n bel etdiyini anlamrq. Ax o, bel adam olmamalyd Vahabov mayor Dadaovla gz-gz gldilr. Mayor da haqlsnz mnasnda ban yralad. Sinmdn sanc qopdu, boynumun ardna ar sapland. Polkovnikin son szlri mni szn sl mnasnda oka salmd. Nec yni O bel adam olmamalyd. Kim? eyla?! - Polkovnik, siz n danrsnz!? Bu n demkdir? Vahabov bo gzlrl zm baxb, ban yana yrk: - Murad by, siz eylann kim olduunu bilmirsiniz dedi. - Nec bilmirm? N mnada? Mayor Dadaov: - O mnada ki, eyla sizin fikirldiyiniz kimi rejimin adam deyildi dedi. - lbtt, o Syavu Orucun qzyd, formal olaraq sistemin iind idi. Amma hr ey grndy kimi sad deyil. Udqunaraq sorudum: - Bs kimiydi eyla?

133

- Qnir Milliy, rejim nifrt edn, Demokratik slahatlar Partiyasnn iqtidara glmsi urunda alan, prezident aparatnda gedn btn shbtlri, hazrlanan planlar biz atdran bir mxalifti. Ordu il, polisl mxalift arasnda laqlrin qurulmasnda xidmtlri olan adam. eyla hl xaricd thsil ald dvrd Azrbaycan mxalifti il yaxn laqlr qurmudu. Gndliklrd onun uann olduunu da yazmsnz. Bilirsiniz uan atas kimdir? ndiki Daxili lr naziri Slhddin Muxtarlnn olu. Onunla Avropada tan olmu, bir-birlrini sevmidilr. Amma znz d baa drsnz ki, mxaliftin n parlaq simalarndan olan Slhddinin glini olma eylaya he ks balamazd. Syavu Oruc qznn kimdn uaq doduunu bilirdi. Bilir v ox qorxurdu. gr uan atasnn kimliyi yuxarlara mlum olsayd Qnir Syavuu mhv edrdi. Bir baxma qznn lm ona srf edirdi. Htta inqilabdan sonra bizim istintaq bu cinayti Syavuun trtdiyi versiyas zrind dayanmd. Amma sonra btn yollar siz gtirib xard. - Nec? Ax... - Tccbnz baa dlndir. polkovnik ar-ar dedi. Yerinizd kim olsayd, oka drdi. eyla sizi tanmrd, kim olduunuzu bilmirdi. Yqin klinikadak shbtlrinizdn sonra siz simpatiyas yaranb. Grb ki, qorxmaz mxaliftisiniz, onunla mbahis edirsiniz, dndklrinizi aq-akar, kinmdn bildirirsiniz. Grnr sizinl yaxndan tan olmaq istyib. Siz d onu shv baa dmsnz. lbtt, sizi hdlmsi biz d qrib grnd, n n bel etdiyini mn d baa dmrm. N is. Artq hr eyi bilirsiniz. Mnc biz kifayt qdr smimi idik. ndi nvb sizindir. Onu ldrdynz etiraf edcksiniz?

134

Dlixana qeydlri - 2 (Shrdn qarnm aryr. Gecdir. Saat on bir olar)

Azrbaycanllarn tualet mnasibti mni dht salr. Bel biabrlq olmaz. Bilmirm, inzibati sullarla bu mnasibti dyidirmk, azrbaycanllarn tualet haqqndak tsvvrlrini mdnildirmk olar ya yox, amma ns etmyin vacibliyini, htta zruriliyini drk edirm. Bir fikir verin azrbaycanlnn maddi vziyyti n olur olsun, onun tualeti mtlq miskin grkmd, irkli v narahat olmaldr. ctimai tualetlrdn mumiyytl danmram. Byk drddir. z d bizim he birimizi tualetlrimizin zlil vziyyti narahat etmir, nki bizim lkmizd tualetin tmiz olmas qeyri-tbii saylr. Tualetd oturan adam, bu mkann atmosferindn dolay istr-istmz flsfi, ya da metafizik dnclr qrq olur. Grnr biz sanda, bu son drc tbii, zruri v ox zaman biz hzz vern proses txyylmz, yaddamza tsir gstrir. lbtt, lazmsz laklardan azad olaraq ynglln orqanizm yksk materiya haqqnda daha rahat dn, flsfy kkln bilir. Bdnimizin fizioloji metamorfozlar spesifik qli grginlik yaradr v urumuzu drin dnm vektoruna istiqamtlndirir. Lakin bizim tualetlrimizd btn bunlar mmkn deyil. Azrbaycan tualetlrind zehin, sasn bu tualetin n n bel irkli, narahat, funtli olmas bard suallarla muldur. Bli, tualetlrimiz yeniliklr qar immunitetlidir, sivil dyiikliklr uyunlamaq istmir. Bizim tualetlrin irkli mahiyytini qavramaq, baa dmk mmkn deyil. He ksd bunun cavab yoxdur. He ksd. N n bizim xalqmz iql glcy irkli tualet cr il gedir, h? Bu iyrnclikl kemiin hans irsini, dyrini qorumaa alr? Gl indi bu suallara cavab tap, grm nec taprsan. Azrbaycanl tualet demokrat yaxud liberal, islam yaxud solu kimi girs d, ordan xanda mental chtdn maariflnmi xb, nnnin auuna atlr. Tualet biz sbut edir ki, btn bu izmlr mental birliyimizi, btnlymz paralamaq qdrtind deyil: hammz eyni tualetlrd grrk, yollarmz orada ksiir. Bu tualetlr bizim tarix muzeyimiz, hyat trzimizdir. Bu tualetlr bizim znmxsusluumuzun nmayiidir. Hammz, arxaik kemiimizdn biz miras qalm z tualetlrimizd xobxtik. El bu xstxanann tualeti d istisna deyil. Bilirsinizmi, smamaq da olmur ax! Yen d palatadak l-z yuyann iin birthr imk olur, amma smaq n mtlq koridorun sonundak, iyi bura qdr glib xan tualet getmlisn. Deyirm d, byk drddir. H, ox zr istyirm, zm tqdim etmdn, bel ar, rkbulandran mvzuya daldm. Siz allah balayn. Adm Muraddr. Stomatoloqam. Deyilnlr gr yax hkimm. Di gl ki, yax hkim olmaq, adam cinaytdn sortalamr. Bli, mn ar cinayt trtmim, adam ldrmm. Mn qatilm. Amma oxlarnn fikirldiyi kimi gicdlla deyilm. Yni qli problemlrim yoxdur. Ruhi dispanserd malic olunduuma baxmayn - insanlarn taleyini llrind saxlayan pis adamlar, mni hbsxana yerin, dlixanaya salblar. Hesab edirlr ki, dliym. ndiy qdr dliliyimin nd tzahr etdiyini mn adam balas kimi baa salan olmayb. Adama dli demk, bhtan atmaq asandr. Mn d siz dli dey bilrm. Xounuza glr? Mnim d xouma glmir. Amma arm yoxdur. Mqavimt gstrnd daha pis olur - llrimi balayrlar, ar iynlr vururlar. Bir df chd elmim, ondan bilirm.

135

Psixo

- Murad! Qalx, i gecikirsn! Gzlrimi tinlikl araladm. Azmda iyrnc tam varyd, susuzluqdan da yanrdm. Bamn stnd dayanb mni iynimdn silklyn qadnn siluetini grdm. Salar zn dalmd, yenic stn spdiyi irin tri burnumu qdqlayrd. - H! N olub e?! - Dur da, i gecikirsn ax! - Sn kimsn? smimi tccbl sorudum. - lmdim bu gn d grdm! Qalx ayaa, saat ona ilyir. Ssi il tri mn tan gln qadnn zn aydn grmk n, miyoplar kimi gzlrimi qydm. Bulanq z nigaran grnrd. Kims oxadrdm onu. Yox! Ola bilmz! Bunu he dnmk istmirm, nki vahimln, dli ola bilrm. - Sn kimsn ax? Zarafatsz. Mn hardayam?! kal ssl sorudum. Drindn ah kib, ban bulad: - Bu qdr imk olar? Deyirm d, bir azdan ninki mni, he zn d tanmayacaqsan. Dur bir gzgd zn bax, gr ny oxayrsan! Artq sbilirdim: - Eee! H, indi durub baxaram! Sn kim olduunu deycksn ya yox?! - Mzlnirsn mniml? Rnayam da! ndi d xb i gedirm. Yatb qalsan, sonra da Azrdn sz eitsn mnlik deyil! Bildin?! Nfsim ksildi, tez-tez saa-sola baxmaa baladm, havalanm adamlar kimi atlb yerimd oturdum. Otaq tan glirdi mn. El bu qadn da. Bu n demkdir? Nec yni Rna? Yqin yuxu grrm. H, yuxu grrm. z d yuxunu gr-gr yuxu grdym baa drm. Tcili oyanmalyam! Amma nec? Nec oyanm? Ayaa sradm: - Rna!? Hans Rna? Sn bym sasan? Qorxu v tlala zm baxb: - N olub sn?! Dli olmusan?! hayqrd. Gzlrimi yumub udqundum. Azmdak zabverici dad, bamdak kt ar ryimi bulandrrd. Drindn nfs alb: - Bilmirm dedim. Sn ax sa deyilsn. Mn d yuxu grrm, h? ndi oyanacam. Gzlrimi adm. Yen qarmda dayanmd. - Eeehh dedi. Yox, hl lmmim. Amma bel gets rldib ldrcksn mni. El zn d. Yox! Lap bu qdr d olmaz. Bu n doruu yuxudur bel? Yoxsa mniml zarafat edirlr? Blk Sevil oyun qurub mn? Ya da mayor Dadaov? Oyanmasam dqiq havalanacam. arpaynn knarna oturub llriml bam tutdum. ndi gzlrimi ab grcm ki, z evimdym, Sevil d yanmdadr. N vaxt, nec zarmaa baladm zm eitms d, Rna olduunu iddia edn qadn xardm dhtli qrtlaq ssindn mlli-bal qorxdu. - N oldu? titryn lini iynim qoydu. Hkim arm? Yox, zm l almalyam! zm l almasam, bu dhtli yuxunun axnna qaplsam alm itir bilrm. Ehtiyatla bam qaldrb Rnann qorxudan brlmi, yala dolmu hycanl gzlri il qarladm. Ndns ona yazm gldi. zm d bilmdim n n sorudum: - Deyirsn dnn ox imim? - Grmrsn?! Qurban olum dzn de, zn yax hiss edirsn? - lini alnma qoydu, fikr dald. Qzdrman yoxdur. Trs-trs zn baxb, dodaqlarm yaladm. Su n yanrdm. Oyanb su ism, blk d bu kabus yoxa xar, realla qaydaram. - Oyanmaq istyirm dedim gzlrin baxaraq. Sn d Rna deyilsn. Rna oxdan lb. llri il ban tutub zm baxa-baxa:

136

- Mni qorxudursan ax! Nec yni lmm?! N danrsan?! qqrd. Qqrrsa demli hiddtlnir, szlrim ona tsir edir. lmn qbul ed, bununla bara bilmir. Ns demliym, danmalyam onunla. - Y.. yox. Szdr d deyirm, fikir verm zn baxdm. Bu szlrdn sonra deysn bir az sakitldi. - Dnn kiminl idiyim yadma glmir. - Kiminl i bilrsn? lbtt Torulla. Yen Zmrddn ayrlb. Bundan sonra iimiz var d, Zmrdl barana qdr, gnd iirdck sni. Sonra yen yadndan xacaqsan. Sn ona Zmrddn ayrlanda lazm olursan. Hal-hazrda, bu irreal yataq otanda tamaa oynanlr. Yuxu deyils, demli tamaadr. Ba rollar is Rnann fantomu v mn ifa edirik. - H, dorudan? zm d hiss edirm ki, aln itirmi adamlar kimi danram. Onun is sifti yen yildi, zm bh il baxd. xb getmy tlsmirdi. - Blk evdn bir yerd xaq? - Yox, sn get, mn zm xaram. - Nigaran qalacam sndn. - Qalma. Hr ey yaxdr. - Birinci dfdi grrm ki, iki adam bu hala salr zntl gzlrini zmd gzidirib dedi. - Olanda olur dedim v toxtam kimi baxdm ona. Sn get, narahat olma. H, grk bu getsin ki, mn d n ba verdiyini anlaym. Kims zng vurum, danm. Msln Sevil. - Onda sn d dur geyin, i gecikirsn. Dnn demidin ki, shr onun yarsnda xstn olacaq. N is, mn xram. l-zn yu, atdra bilsn mtbxd yemk d var, yeyrsn. Mn qadm. Mni yanamdan pb, son df bh il zm baxd v getdi. ndiy qdr he bir yuxu bel uzun kmmidi. Bunun yuxu olmadn is dnmk bel istmirm. Yuxu deyils ndir bs? Bunun bir ad olmaldr ya yox? Qonaq otana kedim. Bli, bura Rnann evidir. Bu evi yax tanyram servant, kitab rflrini, televizor altln, divardak saat. Rna lmyibmi? O lmyibs, demli Torul da lmyib. Deyir dnn Torulla imim. Nec imim, harda imim? Yataq otandan telefonumu gtrb Sevil zng vurdum. siqnaldan sonra telefonu sndrd. - Sevil sndrm! Qurban olum sndrm! qqrdm. Nmrsini ikinci df ymaa hazrlaanda mesaj gldi. Qorxa-qorxa ab oxudum. Sevil yazrd ki, indi grddir, bir saata boalar. Mktbdki iclas da yadmdan xmasn, Rasimin ilri xb, ged bilmyck. - Rasim?! Bu n demkdir? Cavab yazdm: N Rasim, n mktb? Sevil, n ba verir? N oldu yen? Mn Rnann evind oyanmam. Tcili grmliyik. Mtbx girib vrdi etdiyim mnzr il zldim masann stnd ya-pendir qab, qaynadlm sosiska, yumurta, bankada bal. El mtbxdc zm yuyub, krantdan axan sudan doyunca idim. Yemy toxunmadan qab ynimi geyindim. Tez klinikaya getmliym. Grm mni gzlyn xst kimdir? zm l almalyam, panikaya qaplmamalyam. Hr ey yax olacaq. Sonra Sevill laq saxlayaram, o mn hr eyi baa salar.

***

Pillknlri tlm-tlsik db ky xdm. Bu binan da, Rnann yaad mhllni d tanmdm. Grdklrimin yuxu yox reallq olduuna bhm qalmamd daha. Skinin qranda be-alt taksi dayanmd. Yeyin addmlarla onlardan birin yaxnlab oturdum, nfsim ksil-ksil Asiadentin yerldiyi nvan dedim: - Muamat ksin. Muamat 17 bu nvan yax yadmdadr. N n baqa yer yox, mhz klinikaya? Sevil znglrim, mesajma cavab vermir, qalr Torulla grmk. Birdn yadma dd ki, Torula da zng vura bilrm. Telefonu cibimdn xarb nmrsini ydm. Birinci siqnal, ikinci siqnal, nc, drdnc... onuncu. Gtrmr. Tfu! Bir yandan limdki telefonu qurdalayr, nmrlr siyahsnda zng vurmaa adam axtarram, bir yandan da pncrdn yollara baxram. Klrd, prospektlrd hr addmda slam Milli, Qnir Millinin portretlri var. Budur, hr gn yolumun stnd grb sbildiyim arlar da yerinddir: Biz milli-mnvi dyrlrimiz bal milltik!, Xalqmzn adtnnlri bdidir!, Asaqqallarmza, abirklrimiz hrmtl yanaaq!, Dinimiz n son v n gzl dindir!, Gyd Allah, yerd dvlt bas!. Btn arlarn altnda da Qnir Milli imzas. Demli dyimyib? dndm.

137

- Day, indi nenci ildir? ofer gzgdn mn el baxd ki, el bil arxada adam yox jdaha oturub, azndan da od pskrr. kinrk dedi: - ki min onuncu. - Bs lkd inqilab olmayb? - N inqilab ay oul? N danrsan? - ndi prezident kimdir? - Olum sn n olub, xstsn? - Day xahi edirm! ndi prezident kimdir? - Nec yni kimdir? Milltimizin anas Qnir Milli. Bilmirsn? Klinikaya atmdq. - Burda saxlayn. limi cibim atdm, portmaneni xartdm. indi xeyli pulun olmasna mttl qaldm. - Borcum ndir? - N bilim olum, n verirsn ver d. Qqrdm: - Day borcum ndir? - Be manat kii qorxa-qorxa dedi. Be manatlq skinaz qabaq oturacaa atb mandan ddm, qaa-qaa klinikaya girdim. Qeydiyyatda oturan qz da tanyram ad Mlahtdir. Mlaht mni grn kimi gzlrini dyrk nazlana-nazlana: - Doktor, xstniz bayaqdan gzlyir e dedi. ti addmlarla koridoru keib z otamn qapsna gldim. Qapnn azndak stulda lli-lli be yal qadn oturmudu. Mni grn kimi, azm amaa macal vermdn naraz halda dillndi: - Salam doktor. yirmi dqiqdi sizi gzlyirm. Bel olmaz ax. Qadnn szlrini qulaq ardna vurdum. Kabinetimin yanndan tb, Torulun qapsnn qabanda dayandm. - Xanm bu gn vaxtm yoxdur, sabah glrsiniz. Qadnn gzlri nlbki boyda ald: - Doktor, mni l salmsnz? Dnn znz demdiniz ki, shr onun yarsnda glim? Aaa. Qadn ssini bana atb qqrrd. Bel d biabrlq olar? - Hyaszlq etmyin xanm! Rdd olun! Yal bir insan, z d qadn bel rahat thqir ed bilmyim zm d tccblndim. li il azn tutub, mat-qutu qurumu halda zm baxd. Sonra lrliy balad - siftini apalaqlad, rb-bard. Mn is isteriyasna mhl qoymadan Torulun qapsn gurultuyla ab otaa girdim. Torul, znd respirator, cavan bir olann diini yonturdu. Tlala otaa girdiyimi grb diksindi. Borman sndrb, maskan sinsin endirdi v koridordan gln qqr nzrd tutaraq: - N olub?! el bunu dey bildi. - Bunu sn mn baa salmalsan. aqn halda llrini aralayb, mn trf yeridi. - Mn baa salmalyam? Nyi? Qap ald, Azrin qzbli ssi eidildi: - Torul! Bu n demkdir? N ba verir? Dnb baxdm. Azr qapda dayanmd, sifti qpqrmzyd. Hyasz arvad da onun iyninin stndn iri boylanr, qqrmaa davam edirdi. limi rdd olun mnasnda sdirib, qapn zlrin rpdm. Torulun gnc pasienti kresloda hycanla qurdalanr, qorxu dolu gzlrl mn baxrd. Hiss olunurdu ki, diinin malicsini yarmq qoyub burdan qab getmk istyir. Kreslodan qalxmaa chd ednd, Torul li il onu saxlad: - Narahat olmayn, problem yoxdur. Lakin Torul qbul etmk istms d, problem varyd. z d ox byk problem. Tvil sorudu: - N olub sn?

138

- nqilab olmayb! Eidirsn!? Sn d lmmisn! Sonrasn xatrlamram.

Birinci dfdir parkda yuxuya gedirm. Birinci dfdir parkda yuxuya gedib bel axmaq yuxu grrm. Ss-kyl, n krplrin oynadqlar top diyirlnib ayama dynd oyandm. Yal topu uaqlara trf itlyib, grdym dhtli kabusun srsmliyindn aylmaq n gzlrimi ovudurub, boynumu aqqldatdm. Grsn n qdr yatmam? Deyiln gr adama uzun grnn yuxu, iki- saniy d k bilr. Yuxuda mkan rivsi olmad kimi, zaman mfhumu da yoxdur. Sevilin nmrsini ydm. - Salam. - Salam zizim, necsn? sorudu. - Sa ol, sn necsn? -Yaxyam, mamagildym. Bir-iki saata glirm ev. Neynirsn? - He, parkda oturmuam. - N cb? - Evd ryim darxd. - Mayor zng elmmidi? - Yox. Sevil bir anlq susdu, sonra nigaran ssl sorudu: - N olub sn? Ssin xouma glmir. - Parkda yatb qalmam. Gic bir yuxu grdm. - N yuxusu? - Grdm ki, Rnann evindym. Rna mni yuxudan oyadr ki, qalx i getmlisn. Mlum olur ki, ham sadr, inqilab da olmayb, qzaya da dmmim. Sonra da gedib Torulu grdm klinikada. nanrsan, el bil grdym yuxu deyildi, hr ey ral hyatda ba verirdi. Hl d zm gl bilmirm. - Olan eydir. styirsn bu saat xm glim? - Yox i, iind ol. Onsuzda Asiadent gedcm. Sevil tccbl: - Niy? N iin var orda? sorudu. - vvl-axr getmliym d. Gedim grm n var n yox. vvlki hkimlrdn kim qalb. - H d, dz deyirsn, getsn yax olar. xandan sonra mn zng el.

***

Eynil yuxuda etdiyim kimi taksiy minib hmin nvan dedim: - Muamat ksin. Glmsyrk dndm ki, inqilabdan sonra bir ox knin ad dyidiyi halda, n n Muamat ksi vvlki adnda qalr? Blk d bu knin ad he vaxt dyimyck. Qorxunc kabusda kediyim klrdn, prospektlrdn trk yen d. Amma bu df Qnir Millinin aforizmlrin rast glmirm hr yanda Avropa Birliyinin bayraqlar; Demokratiya, Liberalizm, Azadlq arlar var. Klinikaya atanda taksini saxlatdrb qiymtl maraqlandm. Src tnbl da il: - manat dedi. Pulu dyib mandan ddm. hvalm dzlmidi. Hyatn davam etdiyini, hr eyin yax olduunu, htta daha da yax olacan dndm. eyla mslsi d hll olunacaq, llrind he bir sbut yoxdur. Onun mxalift ilmsi, nazirin olundan uaq domas fakt da bu hqiqti dyidir bilmz - mni tutmaq, mni hbs atmaq mmkn deyil.

139

Razyam hyatda byk shvlrim olub. n byy is, tez-tez shvlr yol vermyimdir. Bu df d bel oldu. Onunla yaxnlq qurmamalydm, istsydim vziyyt bu yer glib xmazd. Bilmirm, blk d xard. Bildiyim odur ki, mni bu dnlmmi, pis mli trtmy vadar edn iimdki dzlmz ar olmudu. Ruhum bir ne paraya blnmd, hisslr bir-birin nzart etmirdilr. Ola bilsin ildiyim cinayt brat qazandrmaqla zm n byk pisliyi edirm amma bundan sonra mrmn n mhsuldar, n gzl illrini hbsxanalarda rtmk fikrindn uzaam. Klinikann qapsndan iri addm atanda, diqqtimi clb edn burann interyerind ba vermi dyiikliklr oldu. Akvariuma bnzr qeydiyyat otanda oturan qz tanmrdm. Mnim divarlara, tavana diqqtl tamaa etdiyimi grb, mlayim ssl: - Buyurun, eidirm sizi dedi. - Salam dedim. Adm Muraddr. vvllr bu klinikada stomatoloq ilmim. Azr by yerinddir? Qzn az qulaqlarna atd, mirvari kimi sliq il dzlm, dma dilrini nmayi etdirdi. lbtt - stomatoloji klinikada aparlan malicnin sviyysini, qeydiyyatda oturan xanmn dilrindn grmk, bununla da hkimlrin pekarlndan min olmaq lazmdr. Deysn Azr adam kimi ilmyi yrnib. - ox mmnun oldum. Amma Azr daha burda ilmir. ndi klinikann direktoru baqa adamdr. - Elmi? Bunu bilmirdim. Tz direktorun kimdir? - ahin Smd. - Onunla grmk olar? - lbtt. Bir dqiq, soruum grm vaxt varm? Qz dstyi gtrb direktorun nmrsini yd v bir ne saniy sonra gzl tlffzl dedi: - ahin by, vvl bizim klinikada ilmi hkim glib. Ad Muraddr, sizinl grmk istyir. Aha... Yax, bu saat. Dstyi yerin qoyub: - Buyurun, kein. Koridorla gedib sola... Qzn szn ksdim: - H, bilirm. Tanyram glrk dedim. Qz da kim yol gstrdiyini baa db gld: - Oy, ox zr istyirm. - Hr ey qaydasndadr bamla ona tkkr edib dhliz boyu addmlamaa baladm. Divarlarn mavi rngi aq yal rngl vzlns d, dhliz eyni dhlizdir. Htta divarlardak ucuz v zvqsz peyzaj tablolar da dyimyib. Qaplarn stndki lvhlrd yazlan adlar tanmram - deysn vvlki kollektivdn burada he kim qalmayb. Dhlizin sol trfind, direktor kabinetini grnd Azr yadma dd ehtiyatl, yaltaq, qorxaq, eyni zamanda da z yaltaqlndan, qorxaqlndan xcalt kn Azr. ndi is lvhd ahin Smd Mdir yazlb. Aral qapn bir az da aralayb iri boylandm. ahin mni grb ayaa qalxd: - Buyurun Murad by. Xo glmisiniz. Qrx qrx iki yal, salarna tzc dn dm, qara rivli eynyinin siftin olduundan artq all ifad qatdnn frqind olan glrz direktorun mn uzanan lini sxdm. - Salam. Mn kreslonu gstrdi: - Salam, salam. Buyurun ylin. Tklif etdiyi yer oturub, kabinet sahibin tkkr etdim v sorudum: - Narahat etmdim ki? Blk iiniz varyd? - Yox doktor, n danrsnz. Sizi grmyim adam. Haqqnzda ox ey eitmim deyib yerin oturdu. - mid edirm yax eylr eitmisiniz gl-gl dedim. ahin d gld. - lbtt Murad by yalnz msbt eylr. Ayr cr ola da bilmz. Necsiniz, neynirsiniz? Tam saalmsnzm? - Demli xstliyimdn d xbriniz var. - Var. Hammz sizdn tr narahat idik. Azr by klinikadan getmmidn vvl haqqnzda danmd mn. - Dorudan? el bel, ns demk xtrin sorudum. Azr indi hardadr, neynyir? - ki ay vvl Asiadenti biz thvil verib getdi.

140

Biz deynd kimi nzrd tutduunu sorumaq istsm d zm saxladm. - Gednd demidi ki, Gncd kabinet aacaq. Ondan sonra grmmiik, el-bel bir-iki df znglmiik. Mn biln ilri qaydasndadr. - Bs nec oldu ki, buradan xb getdi? Klinikada pay varyd ax. - Dzdr, varyd. Otuz faizlik pay varyd, onu da ona ddik. - Aydnd dncli halda dedim. ndi ilriniz nec gedir? - Yaxdr, pis deyil maraqla mni sz-sz dedi. Eee, mn biln qzada dostunuzu itirmisiniz. Allah rhmt elsin. - Sa olun smimi kdrl dedim. - Onun da gzl hkim olduunu eitmim. N vaxtdr sizinl tan olmaq istyirdim, amma bilmirdim saalmsnz ya yox. Eitmidim ki, uzun mddt komada qalmsnz. Sonra da amneziya dvrnz olub. - Eldir, qsa mddtlik travmatik amneziya keirmim bam yraladm. - Kemi olsun dodaqlarn bzb dedi. ndi znz nec hiss edirsiniz? - Yaxyam, sa olun. - Eee... Vallah bilmirm nec deyim kinrk zm baxd, sonra gzlrini qartd. - Buyurun, nec varsa el d deyin ona toxtaqlq verdim. Bir az csartlndi: - Burda sz-shbt gzirdi ki, Syavu Orucun qznn da sizin qzaya dmyinizl hanssa laqsi var. Gzlrimi brldib, eitdiklrimdn ox tccblnmi v myus olmu kimi: - Camaatn dorudan da ii-gc yoxdur dedim. A, mn d bu bard ns eitmidim. Bo shbtlrdir i, inanmayn. - Haqlsnz qmd. Bizim millt beldir d - yemsin, imsin qeybt qrsn dedi v birdn ciddilib, - Deyirsiniz yaddanz tamam dzlib, h? ehtiyatla sorudu. iyinlrimi dartb gldm: - Eldir. n az yaddamla bal problem yaamram. - Bs i mslsi nec? Hardasa ilyirsiniz? zn bir balaca qabaa verib sorudu. - Yox dedim v aqn halda zn baxdm. Hl tz glmim zm, qaa-qa deyil ki. - Aydnd geriy kilib dedi. Yqin ki, haansa iiniz qaytmaq istyrsiniz, h? - lbtt dedim. Amma hal-hazrda zm hazr hiss elmirm. - Szn dz, klinikann pekar stomatoloqlara ehtiyac var. Siz d burada uzun mddt ilmisiniz. Deyirm, gr i balamaq istsniz, qaplarmz znz hr zaman aqdr mlayim trzd dedi. ahinin mn isti, smimi mnasibtindn, zndn dmyn tbssmdn ona qanm qaynamd. Mn i qaytma tklif etmsi is, ona qar rbtimi bir az da artrd. Sevindim ki, mni nyin gzldiyini bilmdn, trdddl gldiyim klinikada ahin kimi mdni, pekar bir insanla tan oldum. Bayaqdan tsirind olduum yuxu unudulub getmi, pis ovqatmdan sr-lamt qalmamd. Buradan xan kimi Sevil zng vurub i tklifi aldm ona deycm. - Tkkr edirm utancaqlqla dedim. He gzlmirdim dorusu. - Siz allah bsdirin - lini bulayb dedi. Mn z klinikam fikirlirm, sizi yox gld. Sizin kimi pekar hkimin tzdn bura qaytmasndan ancaq klinikamz udacaq. H, shbt el irin gedir ki, siz ns tklif elmk yadmdan xd. ay irsiniz?

Olum domino dalarn qardrb, onlar nvbti df paylamaa hazrlaanda, Sevil iki fincan ayla otaa girib mlayim, lakin tlbkar tonla: - zgr, gecdir, yatmaq vaxtdr. Atan da yorulub. Sabah oynayarsnz dedi. zgr naraz sift alb imdad dilyn gzlrini zm dikdi. llrimi araladm ki, bs mnlik deyil. ncidi. Dalar teztlsik qaba yb, yanamdan quruca pd, anasnn is zn baxmadan yataq otana qad. slin qalsa mn d Sevill shbt elmk n bayaqdan uan yatmasn gzlyirdim. Amma bel olsun, knl snsn istmzdim. - Bir az oturayd da! plt il dedim. - Lazm deyil. Shr oyana bilmir, gedib mktbd yatr. Sn bunun forsuna bir bax! He tualet d getmdi.

141

Yanma oturub ay fincanm mn verdi. - Bayaq dz-mlli shbt ely bilmdik. Dan grm n olub sn? - He n i, n olacaq. Evd ryim darxd, dedim gedim parka, tmiz hava alm. Orda da yuxuya getmim. - Bilirsn mn zng vuranda ssin nec glirdi? alnma sal kib glmsdi. El bil xortdan grmdn. - Xortdan ondan yaxdr. Deyirm sn yuxu deyildi, real hyatdaydm el bil. Tsvvr el ki, Rna mni oyadb deyir i getmlisn. Sonra onun evindn xb poliklinikaya gedirm, orda dava salram. ndi d yadma dnd tklrim bizbiz durur. Sevil mehribanca glb ban bulad: - i, o qdr bel yuxu grmm ki. Adam ayrd ely bilmir yuxudur, yoxsa gerklik. H, yax yadma dd, o gn hanssa saytda mqal oxudum ki, bzi adamlar iki, htta daha ox paralel hyat yaayrlar. Msln indi oturmusan z evind, amma ikinci variantda baqa bir yerdsn. - xsiyyt ikilmsini deyirsn? - Yox, xsiyyt ikilmsi deyil. Baqa bir ad varyd dncli sift alb dedi. - N is, taparam oxuyarsan. - Deyirsn mnim paralel hyatlarm var? - Yox e, el-bel yadma dd. Sninki adi yuxudur, bytmk lazm deyil. eydir, ns soruacaqdm ax Sevil alnn qrdrb dnd. H, Dadaov zng elmmidi bu gn? - Shr sorumudun ax. Dedim ki, yox. - Sorumuam? N bilim e? El bilirsn mnd yadda qalb? Bs n cb ss-smir yoxdur onlardan? - Bilmirm. Yqin bu gnlrd zng elyrlr. Grk bir az da qurdalasnlar ax, torbam yax tiksinlr. He gndliklrin d faydas olmad, bo yer verdim oxudular. - Sn el glir ki, faydas olmayb. Lap yax olub. Bizim mqsdimiz oydu ki, eyla il arandak mnasibti kinmdn onlara aasan, smimi olasan. nsann z n yazd, sn demikn mhrm yazlardan daha smimi n ola bilr? - Grk d. Tki sn deyn olsun. Onlarla axrnc shbtdn el baa ddm ki, iimi mhkmy yollamayana qdr rklri soyuyan deyil. El bil xsi qrzliklri var mniml. - Vahabovla grndn sonra sni bir d idary arblar, zng vurublar? Yox! Sn d bilirsn ki, llrind sbut yoxdur. - Onlarn lind yoxdur, dz deyirsn. Bs mn? Mn ki, cinayti zmn trtdiyimi bilirm. - Yen baladn? Sevil qalxb yataq otana boyland. Qapn rtb yanma qaytd. Mn el bilirdim bu shbti bir dflik balamq. Bir d bu mvzuya qaydan deyilik. - N tklif edirsn? Unudum o hvalat? Tmiz unudum? Nec? Maul yaddam itirmidim, he n yadma dmrd. ndi is hr eyi, htta lazm olmayan eylri d xatrlayram. lbtt, btn pis hadislr yaddamdan silinsydi, ox yax olard. Heyf ki, bel olmur Sevil, zm dikilmi kdrli gzlri il, canyananlqla qulaq asrd mn. - Qatill yaamaq tin deyil ki? qfil sorudum. - zab kmirsn? z birdn-bir ciddildi: - Sn qatil deyilsn! kskin trzd etiraz etdi. - Mn buna inanmram! - Amma onu mn ldrmm acyla glmsdim. - Hr ey yadmdadr. Onu mn ldrmm. - Sus, bu bard he n eitmk istmirm! Kemid n olubsa olub. Bu gn sn baqa, frqli adamsan. - zn aldadrsan. Mn dyiib zad elmmim, el hmin adamam. Razyam, yaddam itirmidim dey, lim yax bhan dmd. He n yadmda deyil deyib, msuliyyti iyinlrimdn ata bilrdim. Amma yaddam yerin qaytd, saaldm. n xrda detalna qdr d hr ey yadmdadr. Htta mn lazm olmayan xrdalqlar da! Szmn can - mn frqli adam deyilm, hmin Muradam. - Ola bilsin sn hiss elmirsn, grmrsn. Mn is dqiq grrm ki, sn ox dyimisn. vvlki adam deyilsn. Bir r kimi, ata kimi baqalamsan. Yaddan dzlib, lap yax, bunu mn d istyirdim. Amma qzadan sonra n qdr dyidiyini mndn soru. Fincann dibind qalm ilq ay bama kdim: - stsn d, istmsn d mn qatilm. eylan ldrmm. Yox! Szm ksm. Baa dmrm, niy qulaq asmaq istmirsn? Niy? N n bilmk istmirsn Gnclikdki villada nlr oldu? Onun thqirlrin dzmyib, ba boazna nec sancdm niy eitmk istmirsn? - Sus! H, istmirm, dz deyirsn, he vaxt da istmycm gzlri qzb sard. - Bunlar mn maraql deyil. Axr ki, ailmiz bir yerddir, rahat yaayrq, n bilim, lkd d vziyyt dzlir. Sn is hr eyi datmaq istyirsn. Qatil olduunu gnd lli df tkrarla - ny nail olacaqsan? stintaqn lind dlil-sbut yoxdur, bu cinayti snin boynuna qoya bilmzlr. Sn is hr eyi unutmaq vzin, bu shbti ab evd qan-qaralq salrsan.

142

- Sn el bilirsn mnim bu shbtlrdn xoum glir? Kim hbsxanaya dmk istyr? lbtt he ks. Mn d istmirm. Amma unuda da bilmirm! Demzdim vicdan zab kirm, amma bilnd ki, Torul da mnim zmdn lb, ryim paralanr, dli oluram. - Snin he bir gnahn yoxdur! Eidirsn?! Gzlrimi Sevildn qardb, bam endirdim: - El canl, el real idi ki. - Kim? - Torul. Yanmdayd, onu grrdm, danrdm. Ondan zr istmk, mni bala demk vzin, stn qqrdm, qorxutdum onu. Sevil bir az da mn yaxnlab tvil: - Qurban olum el danma, qorxuram dedi v lini dizim qoydu. - Yuxunu niy bu qdr bydrsn? - Dz deyirsn, bytmk olmaz. Amma yadmdan da xmr ax. Gzlrimi indi d yummaa qorxuram, birdn yen kemiim qaydaram, birdn yen kemiimdn kimis grrm. - Blk yadda pozunluu hl d qalr? - Yadda pozunluu olan adam kemiin aid doruu yuxular grr? Bel yadda pozulmas olar? - Onda bel yuxular tkrar olunsa hkim gedrik, h? Sevil tox ssl deyib limdn tutdu. Niy el baxrsan? Bir sz de. - Deyirsn tkrar oluna bilr? - i lap yz df tkrarlansn. Bir yuxu sni niy bu qdr sndrr ax? Qrib adamsan e. Dzlmisn, hl bundan da yax olacaqsan. Normal hyata qaydacaqsan. zn zng elyib demdin ki, Asiadentin tz mdiri sn i tklif edib? Grrsn, hr eyin vaxt var. Boynundan tutub zn zm yaxnladrdm, dodaqlarn pdm. - Sn n gzl insansan Sevil. N byk ryin var. ltaq tbssml mn gz vurub, boalan fincan limdn ald: - Az dan yanamdan pb ayaa qalxd, - Yen iirsn? Szm? - H, zhmt olmasa. ynin bir qdr byk olan hray gecliyind, salarn arxadan toplam Sevil nhng, amma irin dovana oxayr. Ona tamaa etmkdn doymuram. Bli, mn ox xobxtm. Son drc xobxt olduuma inanram. Biz bir ailyik. Ail zvlri prn-prn dmmli, ayrlamamal, paralanmamaldr. Biz bir-birimiz aidik. z d grk ikinci uaq bard fikirlk. zgr bac lazmdr. lbtt, qarda da ola bilr, amma bac olsa lap yax. Grnib bam divann belin sykdim, gzlrimi yumdum.

***

- Deysn zn glir! Gzlrimi araladm. Torulla Azr bamn stnd dayanmdlar. Dostumun ndili siftin hkk olunmu hycan, tvi ifadsi yava-yava kilir, mlayim bir sakitlikl vz olunurdu. Ehtiyatla zm toxunub: - Yaxsan? sorudu. - N olub mn? boynumu saa yib, bamn altna qoyulmu balaca, dri zl yasta gzucu baxdm. Azr qamtini dzldib drindn of kdi, kresloya oturdu. - N olacaq? Birdn-bir ryin getdi. Tcili yardm armal olduq. Hr ey bir-bir yadma drd: Rnagildn qaa-qaa xmam, taksi il klinikaya glmyim, kabinetimin qapsnda yal qadn aclamam, Torulun otana girib qqr-bar salmam. Bu, xatrladm son shndirs, bel xr ki, el o anda huumu itirmim. Amma yadma dn baqa shn d var! Mn indic evimd oturub Sevill shbt etmirdimmi? Tzdn shr parkda grdym yuxuyam qaytdm? Gzlrimi Azrdn ayrb tlala Torula baxdm. - Lazm deyil. Xahi edirm lazm deyil. Baa dmdi: - N lazm deyil? - Tcili yardm lazm deyil. Qurban olum, zng elyin, glmsinlr. Mn yaxyam deyib qalxmaa chd etdim. Torulun z yen ciddildi:

143

- Nec lazm deyil? Grmrsn n vziyytdsn? Azr onu tsdiqldi: - Yoxlanlsan yax olar. Bel olmaz ax naraz halda dedi. Hkimlrin, xstlrin qabanda konsert verib, sonra zndn gedirsns, demli psixi problemlrin var. Torul zn cld ona evirib, qeyzl dedi: - Azr bsdir! Sn x, zm onunla shbt elyrm. Tcili yardm da dala gndr. Azr siftini turudub ns demk ists d, tavana baxa-baxa ban bulamaqla kifaytlndi, sonra da lini znz bilrsiniz mnasnda trpdib otaqdan xd. Dhlizdn ssini eitdim: N ymsnz bura! Xahi edirm koridoru boaldn! Hr ey qaydasndadr! Xahi edirm! Torul, tvil mn baxrd. - Ayaa durmaq istyirsn? - H, pis olmazd drindn nfs alb dedim. Torulun mn uzanan lini tutub asanca yerdn qalxdm v bayaq Azrin oturduu kresloya yldim. - N olub sn? N ba verir? - Torul yerdn yast gtrd, drman dolabnn stn qoydu. Laqeyd nzrlrl otaa gz gzdirib sorudum. - Xstn han? - i n xst? Yeridir? dedi amma cavabdan qane olmadm grb lav eldi, - plombunu qoymaq lazm idi, gndrdim Samirin yanna. Snin xstni d Azr birthr dil tutub yola sald. Arvad klinikadan ikayt elms yaxdr. Deysn hanssa mmurun qaynanasdr. Tssfl bam bulaya-bulaya qulaq asrdm ona. - Blk Azr dz deyir dedim. Torul baa dmdi: - Nyi dz deyir? - Blk dorudan da psixoloji problemlrim var. Torul susur, qrarsz grnrd. Hiss olunurdu ki, ziyyt kir. Shbt onun n yaxn dostundan getdiyi n, bilmir narahatlm blsn, yoxsa ksin - mn rk-dirk verib, hr eyin yax olduuna inandrsn. Nhayt dillndi: - Blk danasan n olub? Dnn ox imdik ki? - Demk istyirsn ox idik dey bu gn dmm? Torul kingnlikl iyinlrini dartb, llrini aralad. - N bilim e, blk deyirm... - Sn cann bsdir, gicdm! Bilmk istyirsns, sninl imyim he yadmda deyil! Yorulmuam artq! ox yorulmuam! Bilmirm n ba verir, mn n olub. Sn and i bilrm ki, bayaq evdydim, bax be dqiq vvl evdydim, Sevil d yanmda oturmudu, olum da getmidi yatmaa. Shr parkda yatb qalmdm. Yuxu grmdm. Bura glib dava salmam, snin otana girib qqrmam el bilirdim hams yuxudur. Sonra parkda oyanb Sevil zng eldim. Qalxb bir d qaytdm klinikaya bu df real hyatda qaytdm. Azr gedndn sonra bura gln tz direktorla tan oldum. Sonra ev getdim. Ailmin yanna. Sevill ay iirdik, zgr tz yatmd. Birdn yen burda ayldm, grdm ki, bamn stndsiniz. Torul, mn el baxma! Qurban olum el baxma, qorxuram. H, snin bu baxlarndan qorxuram. Biz bir yerd, snin mannda qzaya dmdk. Sn ldn, mn is sa qaldm. Alt ay xstxanada, komada yatdm. Mn komada olarkn lkd inqilab olub, Snan da, Rna da meydanda lblr. nqilabdan vvls mn eylan ldrdm, sn d onu amaxda basdrmaqda mn kmk eldin. Bakya qaydanda, man uuruma dd. Torul! Niy el baxrsan mn?! Ayaa qalxb ona doru iki addm atdm. Kresloya bir az da mhkm qslb, brk-brk kreslonun qollarndan tutdu. Grgin idi, gzlri dht sard, titrmirdi, amma daxilindki tlatmn, beynindki frtnan tsvvr etmk tin deyildi. Peman olmudum. Torul, grdym yuxunun personaj olsa da, ona hr eyi birdn danmaq dzgn deyildi. Grk mnasib bir zaman, mkan gzlyydim, onu hazrladraydm. Yox! Yuxuda n zaman, n mkan? Nvbti df n vaxt gzlrimi ab evd, ya da baqa yerd oyanacam, inqilabdan vvlmi, inqilabdan sonrayam dcyimi da bilmirm ax. - Torul, xahi edirm - limi ona uzadb uzatmamaqda qrarsz idim. gr uzatsam, o da diksinib bir az da geriy kils, ya da ondan da betri qqrsa, mhv olaram. Bu dqiq, onun n n qdr qorxulu olduumu bilirm. Gzlrini tez-tez qrpmaa balad. Blk o da yuxu grdyn dnr. Glmli vziyytdir. Qnamram onu. Grdklrindn, eitdiklrindn vahimlnib. ox haqldr. Yerind kim olsa hycan keirr. ndi d diqqt v tvil mn baxr. Ns demk istyir. - Murad udqunub dedi. Xahi edirm otur.

144

- lbtt - tez keib kresloya oturdum. El bilirsn dli olmuam? El bilirsn dandqlarm uydurmadr? - He zm d bilmirm n fikirlim arsiz adamlar kimi mzldanb, llri il zn rtd, Bilmirm n deyim. - Ns de, qurban olum. Sndn baqa mni he ks baa d bilmz. - Yax! birdn toxtayb, zndn min halda dedi. Gl bir-bir yada salaq. Deyirsn ki... Yox, alnmr. Bayaq dediklrindn, rabitsiz szlrindn he n baa dmdim. Xahi edirm, tzdn balama! Yadmdadr - park, eyla, qza, Sevil, inqilab, amax. Amma mn he n baa dmdim! Birc onu bilirm ki, indi real hyatda olmadn dnrsn. Dzdr? Deyirsn ki, real hyat bu deyil. El bilirsn yuxu grrsn. - Yox, el deyil. Mn deyirm ki, real hyatn hans olduunu bilmirm, ipin ucunu itirmim. Yuxu il real hyatn srhdlri silinib mnim n. Bilmirm inqilab ba verib, ya yox. Ax nec ola bilr ki, komadan xmam, Sevill tzdn ail qurmam, o boyda hadislrin hams yuxu olsun?! ndi bilmirm reallq hardadr burda, snin yannda, yoxsa inqilabdan sonrak hyatmda. - Birc dqiq. Mn qzada lmm deyirsn? kinaysiz, istehzasz sorudu. Hiss olunur ki, dorudan da mni anlamaa alr, baqa mqsdi yoxdur, szlrimi d bh altna almaq istmir. Hqiqi dostdan da ancaq bunu gzlmk olar. - Uzun shbtdir. Dz deyirsn, bayaq dediklrimdn ns anlamaq mmkn deyil. tindir, baa drm. Bilmirm hardan, ndn balaym. ab qalmam. Gzlrim doldu, alamamaq n zm gcl saxlayrdm. Ddym vziyyti Torul da grr v hiss edirm ki, can yanr, mn smimi olaraq yardm etmk istyir. - Deyirsn Rna da , Snan da lblr? sorudu. - H, inqilabda lblr. Diqqtl, gzlrini qrpmadan qulaq asrd. - Demli lkd inqilab olub? - H, iki min onuncu ilin sekilrindn sonra. - Sekilr hl be ay qalb qtiyytl, gzlrini gzlrimdn ayrmadan dedi. - Xahi edirm, el baxma mn. Onsuzda bu dqiq zmdn qorxuram, zm tanya bilmirm. - Bs nec baxm sn? Sni baa dmy alram, baqa niyytim yoxdur. styirm dediklrini anlaym, hiss etdiklrini mn d hiss edim. Di gl ki, alnmr. Rna da, Snan da sadrlar, baa drsn?! Grrsn ki, mn d saam. nqilab filan da olmayb, nki dediyim kimi, sekilr hl xeyli vaxt var. kincisi d ki, bu lkd he vaxt inqilab olan deyil. Azr d z yerind ilyir, on dqiq vvl onu zn grdn. Sn d Sevill bir yerd deyilsn, nki dnn biz sninl ind, mn sn Zmrddn dananda, sn d Sevili ox sevdiyini, onu qaytarmaq istdiyini deyirdin. Htta mn d dedim ki, Zmrdl mnim shbtim yalan olub, sizinki doru. Yadndadr? Dnn bir yerdydik sninl, nec ola bilr ki, yadndan xb? He stndn iyirmi drd saat da kemyib! styirsn Snana zng vuraq. H? Onunla da dan, gr n deyir. - Zng vurub neynyk? N eidcm ondan? el yazq sift aldm ki, Torul rk ars il mn baxb: - Nec yni n eidcksn? Onunla da gr, otur shbt el. Hammz bir yerd oturaq. Rna da glsin. H? - styirsn onlar da oka salm? Onsuzda shr Rnann evind oyanb qz tanmamam. zn d dedim ki, mn burda n gzirm, sn bym sasan? - Dnn biz indn sonra, sn Rnagil getdin. cyik dey, man evd qoymudum. Sni taksiy mindirib yola saldm. - Bax grrsn? Dediklrin zrr qdr d yadmda deyil. ndi onunla grb daha da qorxutmaq istmirm. Kim inanar mn? Sn dediklrimi onlara da desm, el bilrlr bama hava glib. - Shbt inanb inanmamaqdan getmir. Razla ki, sn inanmaq o qdr d asan msl deyil. Amma onlar da sni sevn, sn qiymt vern adamlardr. Gl bir yerd oturub bu mslni hll etmy alaq. Bir x yolu tapaq. N bilim, blk hkim gedsn? son cmlni trdddl deyib, ehtiyatla mn baxd. - Hkim? Ola bilr, niy d yox. tircyim ns var bym? Sn demikn, blk kmyi oldu. Torul sevindi, aq-aydn hiss olunurdu ki, cavabmdan raz qalb. - lbtt. Yax psixiatr tanyram, zng vuraram lap gedib bu gn grrik. Bir mddt zm diqqtl baxb susdu. Bilirsn n fikirlirm? Bu gn ba vernlrdn sonra, Azr ls iki hftlik icaz verr sn. Dinclib zn glrsn. H, nec fikirdir? Mzuniyyt gtr, get bir az istiraht el. El Rna il bir yerd harasa gedin. Msln Zaqatalaya, ya da Qaxa. - N Zaqatala, n Qax? Sn n danrsan? Deyirm ki, istniln an tzdn obiri hyatmda oyana bilrm. He bilmirm bir dqiq sonra n ba verck. - Yax, onda bel danaq. Bayaq huunu itirnd n oldu? N hiss eldin?

145

- Parkda oyanb, drhal Sevil zng vurdum. Sonra da klinikaya gldim, burann ahin adl tz direktoru il tan oldum. Axam da ev qaytdm - Sevil d, zgr d evdydilr. Sevil mn ay szmk n otaqdan xanda sndm. Snb, tzdn burda ayldm. - Blk burda baylandan sonra yuxu grmsn? - Bs shr Sevili i yola salandan sonra, evdn xb parka getmyim n deyirsn? Ax o da dqiq yadmdadr. Parkda oturub yuxuya getmim. Gzlrimi ab grmm ki, Rnann evindym. Grdklrimin, yaadqlarmn hans yuxudur, hans reallq? Grrsn, qaydrq yen sas suala. Sevil d deyir yuxu grmsn, sn d deyirsn yuxu grmsn. ndi hansnza inanm? - lbtt, mn gr reallq snin indi burada, mnim qarmda oturmandr. Mn sndn frqli olaraq gedib-glmirm, paralel dnyalarda yaamram. Dnn mniml bir yerd olmusan, sraagn d mniml olmusan sn, mn, Rna bir yerd Pizza yemiik. Hvslsizlik edib szn ksdim: - Bs gndliklr nec olsun? - Hans gndliklr? trs-trs baxb sorudu. d bloknota yazdqlarn deyirsn? - H, Sevill ayrlandan sonra gndlik tutmaa balamdm. Komadan xandan sonra Sevil onlar mn verdi. Baa drsn, komadan sonra btn yaddam silinmidi. Yaddam brpa etmkd bu gndliklrin mn ox kmyi oldu. - ndi gndliklr hardadr? - Harda olacaq, evd. Fikr getdi. Saa-sola baxb n deycyini, reaksiyasn myynldirmy alrd v sonda, qorxduum sz dedi. - Onlara oxumaq olar? caz verrsn? - Yox dnmdn cavab verdim. Olmaz. - Aydndr. Sbbini d sorumayacam. - ox sa ol. nanram ki, mndn incimdin. - Yox, yox - llrini bulayb dedi. ncimk ndi? He olmasa de grm, eylan ldrdyn d yazmsan orda? - Gndliklr, sn zng vurmamla qurtarr. Yadndadr, biz Sevill boanandan sonra o, birinci df bizim ev glmidi? Mn d o gedndn sonra, gec sn zng vurmudum? - Yadmdadr. Bu shbt txminn iki hft vvl olub. Gec gldim siz, bir az evd oturduq, sonra da getdik viski imy. Tlala qabaa yilib sorudum: - N haqda dandq? Torul iyinlrini dartd. - N bilim, ordan-burdan dandq da. Sevil haqqnda filan... Boazn artlayb, sxlaraq dedi. Demidin ki, sevimisiniz. Amma inanmrsan ki, bir d sn qaytsn. ox pis olmudun. - Bs eyla bard shbt olmamd? - Olmudu. eyla sn zng vurub harasa dvt elmidi. Shr grmliydin onunla. - Grdm?! - H, grdn. Shrisi onunla grdn, axam da zn mn zng vurub hara getdiyinizi dandn. Yadnda deyil? - N dandm? ssimi ucaldaraq, hycandan dodaqlarm s-s sorudum. Torul bayaqk kimi tutuldu. Gzlrimi ab ona inqilabdan, hr ksin lmyindn dandm dqiqlrd keirdiyi qorxu, hycan hissinin eynisini keirirdi indi. - N cavab verdin? Dedin ki, gedib bahal talyan restorannda yemk yemisiniz, rab imisiniz. Nec bym? - Yalan danrsan! ayaa srayb qqrdm. Yalan danrsan! O gn mn onu ldrdm. Onun evind, Gnclikdki villasnda ldrdm. Baqla ah damarn ksdim, sonra da ba ryin soxdum. Sn d mn csdi basdrmaa kmk eldin. Onun meyitini amaxya aparb Samirin hytind basdrdq. Torul, ban tssfl bulaya-bulaya mn qulaq asrd. Birc bunu dey bildi: - Sn... sn n danrsan?! Telefonumun zngi ald. Diksindim. Cihaz cibimdn xarb displeyd eylann adn oxuyanda ryim azma gldi. Saralan siftimi Torul da grd. Udqundu v ndns plt il sorudu: - Kimdi? - eyla.

146

- Bax, grrsn? bir daha udqundu. - Cavab ver, cavab ver! ldrdyn qadn sn zng vurur. Dan, eit ssini. Blk d el bilir bam xarab olub. Olsun. Onun yerind istniln adam mnim haqqmda bu cr, blk d daha pisini fikirlrdi. Qnamram onu. Dzdr, grk sbilmyydim, stn qqrmayaydm. ndi is eyla zng elyir. Torul dz deyir, cavab vermliym. Grk bu oyun hara qdr davam edck? z llriml ldrdym adamn mn zng vurmasndan daha qorxunc, daha dhtli n ola bilr? - Alo. - Salam. N var, n yox? - Sa ol. Yaxyam. - Ssin n olub? Xstlnmisn? - He, yorunam. Eidirm sni. - Bu gn d ilrim var, blk deyirm bedn sonra glim? d olacaqsan? Sonra da gedib bir yerd oturardq. Divardak saata baxdm. On bir qalrd. - Gl bel elyk - saat n sn zng vurub dqiq bir sz deyrm. Olar? Torulla baxb dedim. - Olar. Onda zngini gzlycm ltaq da il deyib lav etdi, - pdm sni. Ona cavab vermdn, telefonu alvarmn cibin atb tzdn yerim oturdum. Balanmaq istyn adamlarn miskin, yazq grkmi il Torula: - zr istyirm dedim. - zr istmk lazm deyil gzlrini yumub-aaraq, sakit trzd mn tslli verdi. Amma hkim mtlq getmliyik. Yox, mn demk istmirm ki, dlisn, ya da nsn. Qoy hkim d baxsn, biz bir sz desin. Grk n olub sn, bu n yuxulard grrsn. - ... - N is, ryin salma. Son vaxtlar ox hycan keirirsn, sbilirsn. Ola bilsin onun tsiridir. eyla n deyirdi? Halszca: - Deyir bu gn d gl bilmycm, axam bedn sonra vaxtm var. Onunla grmk istmirm, ox qorxuram dedim. - Qorxduun grnr el. Rngin sapsar olub Torul ban yralayb dedi. ksin, mnc grb danmalsan. - Grb n deycm ona? - N bilim? Bu gn qdr zn nec aparmsansa, indi d el. Hr halda, sni ldrmm, amaxda basdrmam demycksn ki!? tin ki, eyla mnim qdr tolerant olsun, sni baa dsn gn rzind ilk df Torulun dodaqlar xfifc qad. arsiz - n edcyini, n deycyini bilmyn adamn sbi gl il glrd. Telefonuma mesaj gldi. Baxlarm Torulun zndn ayrmadan telefonu bir daha cibimdn xartdm. Mesaj Rnadan idi. zm nec hiss etdiyimi soruur, mndn nigaran qaldn yazrd.

- Rngin-ruhun qab. Dayan, su gtirim. - stmirm. He n istmirm! Lazm deyil! Sevil ehtiyatla yanma yaxnlab lini iynim qoydu: - Adi yuxudur da, niy bu qdr bydrsn ax? Son vaxtlar ox fikir elyirsn, yqin ondandr. Sabah mtlq hkim gedirik. Eitdin? - Sn deyirm ki, yuxu-zad deyildi. - Bs nydi? - Bilmirm. Blk indi sninl danmam yuxudur? Ola bilmz? Blk mn el kemiim aidm? ndi d burada yox, obiri hyatmda olmalyam? Sn d el baxma mn! Hamnz mn bel baxrsnz el bil badan xarabam. Torul da, sn d, Rna da. Torulla shbt elyn yerd, eyla zng vurdu. Onunla dandm. Grrsn? Sadr, lbelmyib. Torul da sadr. Sevil rkkc yanma oturdu. - Qurban olum bel danma. Sn Torulla nec gr bilrsn? Torul lb, yaamr. Be dqiq vvl snin yanndan qalxb getdim ay szmy. Sn d mrglyib yuxu grmsn. Burda n var ki?! Bam llrimin arasna alb yildim, gzlrimi dmy dikdim.

147

- Bilmirm. Bilmirm hansnza inanm. Torul da deyir yuxu grrsn, sn d deyirsn yuxu grrsn. Qalmam ikinizin arasnda. Bel yaamaq olar?! Bilmirm hans hyatm realdr, hans yuxu?! - Ax bu ox glmlidir! - N glmlidir? Burda glmli n var? Baa dmdim! - Snin indiki zamanda yox, kemid yaadna inanman glmlidir. Demli o boyda komaya dmyin, saalman, bizim yen bir yerd yaamamz, qbiristanla gedib dostlarnn mzarlarn grmyin hams yuxudur? Mayor Dadaov da yuxudur? Amma be dqiq gzn yumub, yuxuda Torulu grmyin reallqdr! eylann sn zng vurma reallqdr! Rnann evind oyanman reallqdr! Sn bunlara inanrsan? nqilab da olmayb, h? Sevili birinci dfdir bel hycanl v sbi grrdm. Xstxanada gzm ab, pncrnin qarsnda dayandn grdym andan bri, birinci df idi ki, mn ssini yksldirdi. ab qalmdm, bilmirdim n deyim. Ona nec baa salm ki, qarq emosiyalar iindym, he zm bilmirm ny inanram, n istyirm. Daha dorusu n istdiyimi bilirm - gzlrimi yumanda, mrglynd, yatanda kabus grmmk, kemiim qaytmamaq. Sevil divann stndn pultu gtrb: - Yax dedi. Yax, onda zn bax. Min df baxmsan, yen bax. Gr yuxudur, ya yox! Buyur. Bundan da real hyat istyirsn? Sevil kanallar bir-bir dyidirir, yuxularmn yox, mhz indiki anmn hqiqt olduuna mni inandracaq mnasib kanal axtarrd. Sonda CNN-Azrbaycan kanalnda dayand. Ekrann sa st kncnd mavi hrflrl Tmiz shbt yazlmd. Hl Qnir Milli epoxasndan mn tan olan eybcr kklkdki aparc Tbriz Aurov, qabaq-qnr yldirdiyi iki qona bir-birin qrdrr, z is studiyada anbaan grginln atmosferdn hzz alrd. Qonaqlar birbirinin ssini ksrk ucadan danr, az deyni qulaq eitmirdi. Tbrizin bu hngamy son qoymaq niyytinin olmadn is, zndki zndnraz ifaddn oxumaq olurdu. Ambisiyas yer-gy smayan, intellektualizm iddial Tbriz, vvllr hakimiyyt nmayndlrini tez-tez efir xarb iqtidarn lyehin dandrr, Niyazi Salayev haqqnda znn uydurduu nalayiq ltiflr danrd. Hr zaman konyunkturann yannda olma ustalqla bacaran Tbriz, rejim dyindn sonra da su znd qalma bacarm, htta znn mllifi olduu Tmiz shbt veriliini, yeni alan CNN-Azrbaycan kanalna dayb gtirmidi. Ekrandan grdym iki nfrin kimliyi, n haqda dandqlar mni qtiyyn maraqlandrmadna gr, onlara qulaq asmr, yalnz mimikalarn v jestlrini grrdm. Bir dqiq boyunca bo gzlrl ekrana baxdqdan sonra, zm Sevil evirib iyinlrimi dartdm. - Qulaq as da. dedi. Bu, ba nazirin birinci kmkisi Anar Mmmdlidir, bu da RQP-nin deputat Alq Xubanov. Qulaq as! Gr n danrlar. Tzdn gzlrimi ekrana dikib, danlanlar baa dmy aldm. Xubanov deyiln adam, arada-bir blarnn knarlarn eyny-eyny: - Niyazi Salayev he vaxt xalqn, dvltin mnafelrin xidmt ed bilmz, nki Qrbin dstyi il prezident olub. Siz tez-tez xalqn iradsin istinad edirsiniz. Hans xalqn? Amerika xalqnnm? Bym Azrbaycan xalq siz ss verib? sorudu. sbdn prtm Anar Mmmdli yumruqlarn dynlyib masann stn qoymudu, od pskrn gzlrl opponentin baxrd. Yen d mmkn qdr tmkinli cavab verdi: - Alq by, xahi edirm, haqsz danmayn, bhtan atmayn! Xalqn iradsi ilk df bu sekilrd zn ifad etdi. N Qrbi, n Amerikas? - Seki!? Hans seki? - Sizin nvbti df saxtaladrmaq istdiyiniz amma bacarmadnz seki Anar Mmmdli verdiyi cavabdan mmnun qalb, qrurla Tbrizin zn baxd. - Mn saxta seki zad xatrlamram. li silahl adamlarn prezident administrasiyasna hcumunu is xatrlayram. Budur sizin hakimiyyt glm sulunuz?! Biz sizin legitimliyinizi tanmrq, qurtard getdi! Anar kifayt qdr rahat da il: - Chnnm tanyn, qara gora! - Aaa! Trbiysiz, xlaqsz! Tbriz mllim grrsnz?! Grrsnz d bunlarn sviyysini! Tbriz llrini aralayb hr ikisini d sakitldirmy ald. - Birincisi mn mllim deyilm, mn Tbriz by dey xitab etsniz daha mqbul olar. kincisi d ki... Tzdn Sevil baxb, yorun halda: - H, n olsun? - dedim. - Nec yni n olsun? Bundan da real hyat istyirsn? Bu televizor, bu da efir. Grmrsn lkd nlr ba verir? Prezident aq-akar tnqid olunur - bundan artq sn n sbut gtirim? - Sn deysn mn qulaq asmrsan. Mn bym bilmirm adam pis yuxu grb oyananda hal nec olur? Bilmirm yuxu srsmliyi ndir? z d bu yekban ssini ks, bama dr. Sn deyirm ki, grdklrim yuxu deyil! And

148

iirm yuxu deyil! Bayaq gedib qaytdm hyatmda he n dyimyib. O hyatmda eylan da ldrmmim, qz sa-salamatd. Zng eldi, dandq. gr o hyatm realdrsa, onda bel xr ki, mn qatil deyilm. - Bs gndliklr? Bs bizim indi bir yerd olmamz?! Deyirsn ki, inqilab da olmayb, qza da olmayb? - ... - Niy susursan?! Komodun stndki atamn kilin baxdm. - Blk d olmayb. Blk d mn indi illziyalar almind yaayram. Sn d, zgr d mnim illziyalarmn itiraklarsnz. Mn nyi grmk istyirms onu grrm. Qorxuram ki, bir gn yatb, hmilik real hyatmda oyanm, bir d bura qaytmaym. ox qorxuram, amma hm d istyirm ki, bel olsun. Sni, zgr itirmkdn, inqilabn olmadn, Milli rejiminin dyimdiyini anlayb sarslmaqdan qorxuram. Bir yandan da sevinirm ki, ham sasalamatdr - btn zizlrim, dostlarm yaayrlar. Htta eylan da ldrmmim. Torul dedi ki, sn biz gln gnn shrisi mn eyla il Gnclikdki villaya getmmim, hanssa talyan restorannda yemk yemim. Yni onu ldrmmim, csdi d amaxda basdrmamq. Rnann evind oyanb sn zng vurmudum, sns mesaj yazmdn mn. Mesajdan bel xrd ki, sn d Rasiml bir yerdsn. Bayaq da mn klinikada olanda Rnadan mesaj gldi. Gzlrindn yalar axa-axa, dodaqlarn bir-birin mhkmc sxb televizoru sndrd. nsi titryrk zm baxd: - Hardad o mesaj? Cld hrktl cib telefonumu divann belindn gtrb, mesajlar qovluuna girdim. - ndi, bu saat. Gstrcm sn. Axrnc mesaj, dnn Sevilin idn mn yazd sevgi etiraf idi: d ryim partlayr, sni istyirm. Sni ox sevirm. Neynirsn? Darxmrsan evd? Hycanla telefonda qurdalandm grn Sevil: - Mn el bilirdim xobxt gnlrimiz hl qabaqdadr, hr ey dzlib, he bir problem qalmayb dedi. - El bilirdim biz artq bir ailyik. Sn dem grn gnlrim varym. Telefonu tzdn divann belin qoyub: - Tapa bilmdim snxm halda dedim. - lbtt tapa bilmycksn, nki mn sn mesaj yazmamam. - Sn bu qdr problem yaratdma gr zm nifrt edirm. - El danma! O n szdr? - Dz demirm bym? Sn d, indiki hyatm da ox realdr. nanmaq olmur ki, bunlar hams yuxudur. Amma kemiim d realdr ax! Deyirm sn Torulu hr df canl grrm, yuxudak kimi yox. Bs mn n edim? Hansna inanm, harda qrar qlm? gr real hyatm burada deyils... sninl bir yerd olmadm, rejimin d dyimdiyini qbul elmk ox tindir. Qorxuram. Snin d, inqilabn da illziya olmanz dqiqlrs mhv olaram! - N n yuxularna yox, bu gnn illziya deyirsn? Sni baa dmrm! - linin trsi il gzlrini silib dedi. Bilirm, yen deycksn ki, yuxu deyildi. H? Onu qucaqlayb barma basdm, salarn pdm. Demy szm, vermy cavabm yox idi. Sevilin gzlrindn axan ilq damclar iynimi isladrd. - Qurban olum, sabah mtlq hkim gedk. Eidirsn? ban iynimdn qaldrb dedi. Shr zgr aparb mktb qoyaram, sonra ev qaydaram, yax? Bir yerd gedrik lixann yanna. - Gzlrimi yumub harada oyanacam bilmirm, sns deyirsn hkim gedk. Qurban olum, alama. Yax gedrik. Onda grk yatmaym, shr qdr oyaq qalm.

***

Adn ox eidib, indiy qdr tan olmaq frsti tapmadm psixiatr lixan Rstmzadni grn kimi tandm. Tandm deynd ki, Sahil metrosunun yannda yerln xudmani klinikann qaps alb iri 35-38 yalarnda, hndrboy, enlikrk, gm salar olan yaraql v glrz kii daxil olanda, lixann mhz bu adam ola bilcyini dndm. Sevill mn yaxnlab Deysn mni gzlyirsiniz? soruan lixan, psixiatrdan ox, Latn Amerikas seriallarnda ikinci drcli msbt adam rollarn ifa edn aktyorlara oxayrd. Mlayim ssi, smimi v rahat hrktlri il insana ilk grdn inam, gvn alayan lixann lini sxanda, bu gn qdr psixiatriyaya v psixiatrlara bsldiyim skeptik mnasibti xatrlayb utandm. Glmli d olsa, artq ryimi ona amaqdan tr sbirsizlnmy balamdm desm, yalan olmaz. Sevil, zn xas olmayan canfanlqla:

149

- Siz allah balayn, shr tezdn zng vurub sizi narahat eldik dedi. - Zhrab by demidi ki, bir problem olsa siz mracit ed bilrik. lixan lini qaldrb, gzlrini szd v artistik da il: - Yox, yox. Narahatlq filan yoxdur dedi v mkmml dilrini fxrl biz gstrrk glmsdi, - z d tez niy olur, saat onun yarsdr. Mn el bu vaxtlar i glirm. Buyurun, - li il koridorun solundak birinci kabinet iar edib, z qabaa dd. Etibarl llrd olduuma qnat gtirn Sevil: - gecikirm plt il dedi. - xandan sonra zng elyrsn, yax? yanamdan pb tlm-tlsik getdi. Doktorun ardnca kabinet keib pasientlr n nzrd tutulmu yumaq, dri kresloya yldim. lixan is tlsmdn masasnn stndki kaz-kuaz bir knara toplad, jalzlri ad v ynin a xltini geyinib qarmda oturdu. lk df psixiatr qbuluna dm adam, hm d bir hkim kimi, lixann davranlarnda, dannda hr ey mn maraql grnrd. - Etiraznz yoxdursa, balayaq mehribancasna glmsnd. - Buyurun doktor. Mn hazr. Shbtimiz, doktorun msly aidiyyti olmayan suallar il balad. Daha dorusu mn el glirdi ki, onun verdiyi suallarn mnim ikaytim aidiyyti yoxdur. Buna baxmayaraq, btn suallarna smimi cavablar verib, he nyi gizltmdn btn hadislri vvldn-sona qdr ona dandm komaya dmyimi, yuxularm, reallq hissini itirmyimi, kemiiml indiki hyatm arasndak srhdlrin silinmsini. lixan is gm ban arada-bir canyananlqla endirib-qaldrraq diqqtl mn qulaq asr, qabandak kazda qeydlr aparma da unutmurdu. Yarm saata yaxn davan edn monoloqumu sbrl, sona qdr dinldikdn sonra, aydndr deyib ayaa qalxd v otaqdan xd. Bir dqiq kemmi gnc bir qzla geri qaytd. Qapnn sol trfindki yal irman bir yerd araladlar. Ensiz, a rngli masann stnd ensefaloqramma cihazn grdm. Onu i salb, mni cihazn yanndak stula yldirdilr. Ensefolaqramma cihazn tanyram xstnin ona qoulmas ziyytli idir. El d oldu. Salarmn dibin gel yaxb elektrodlarn rezin uclarn bamn mxtlif yerlrin prim etmk n, txminn on dqiqy yaxn lldilr. Bzn mftillr sz qulaq asmr, qopub yer, ya da iynim drdlr. Sonda min bir zlml btn elektrodlar bama, alnma, gicgahlarma yapdrb cihazn yal dymsini basdlar. Doktorun iri monitorda baxd yri-yr xtlrdn, beyin ritmlrindn bam xmr. Yen d kardioqramma olsayd, oxuya bilrdim. Prosedura bitndn sonra lixan cihaz sndrd v printerdn xan kazlar gtrb diqqtl oxumaa balad. stndn krem v drman iyi gln a xltli toppu tibb bacs is, orta irilikdki dlrini zm be santimetr qdr yaxnladrb, elektrodlar bamdan ayrrd. Mn is, alma knar fikirlr girmsin dey, ona yox, ensefolaqramma nticlrini oxuyan lixana baxrdm. Qz iini bitirib mn tbssm etdikdn sonra otaqdan xd. Qaydb tzdn z yerim oturdum. lind qlm oynadan lixan axrnc kaz da oxuyub bitirndn sonra, qayl gzlrini zm dikib sorudu: - Deysn gec az yatmsnz. - mumiyytl yatmamam. Bayaq dedim ax - yata bilmirm, qorxuram. - Baa drm. Lakin yatb-yatmamaq sizin linizd olmad n, znz ziyyt salb shr qdr oyaq qalmanzn mnas yoxdur. - Sizi baa dmdim doktor. - Siz d hkimsiniz, ona gr aq danacaam. lixan ensefolaqramma nticlrini masann knarna qoyub, llrini ibtidai sinif agirdlri kimi stolun stnd birldirdi. slind sizi polisomnoqrafiya testindn keirmliydim, amma bizim klinikada bunun n rait olmad n, ensefolaqramma il kifaytlnmli oldum. Sizinl shbtdn sonra, onsuzda hr ey mn aydn oldu. Sizd ar, depressiv sindromla mayit olunan narkolepsiya var. Bu xstlik bard ns eitmisiniz? Alnm qrdrb yadma salmaa aldm. - Deysn eitmim. H, eitmim, amma mn biln ox nadir xstlikdir ax. Deyirsiniz o da glib mni tapb? qorxu v hycandan mdmin alt sancmaa balasa da, birthr glmsmy aldm. lixan is ciddiliyini saxlad: - Bli, bel xr ki, tapb. Dz deyirsiniz, xstlik yuxu pozuntular il sciyylnn, nadir hallarda grln mrkzi sinir sistemi xstliyidir. Bayaq ona gr dedim ki, istsniz d yuxunun qarsn ala bilmzsiniz. Yni istniln anda, harada olmanzdan asl olmayaraq, yuxu sizi qfil apara bilr. z d bu yuxular el ar olur ki, adam zn saxlaya bilmir, harda gldi yatr. Xstlik sizd tz balayb dey, hl ki, bel bir hadis bir-iki df banza glib. Bir df parkda, bir df d dnn evd. Gec oyaq qalmsnz, amma bu o demk deyil ki, oyaq qalmaq hr df siz myssr olacaq. Sadc olaraq bu gec pristupunuz tutmayb. Amma el bax bu dqiq, buradaca snmycyiniz he ks zmant ver bilmz. - Bs yatanda grdym eylr? Yni yuxular? Mni n ox narahat edn onlardr.

150

- Narkolepsiyal xstlrd ox vaxt hallsinasiyalar olur. Sizin yuxu dediyiniz o grntlr, hallsinasiya il ryalarn qardr. Hr ey ox real grnr dey, ayrd elmk olmur yuxudur, ya yox. - Bs n etmk olar doktor? alaq ssl sorudum. - Tssf ki, hipersomniyaya aid olan sinir sistemi xstliyi olduundan, malicsind ciddi tinliklr var. Daha dorusu malicsi hl taplmayb. Baxn, nticlr d gstrir ki, zl tonuslarnn tam ya da qismn itirilmsi ba verir. Onun szn ksdim: - Ax bu xstliyin sbbi ndir doktor? Niy mhz mn?! ssim zm yad gldi, el bil sual inildyrk vermidim. lixan is rhmsizcsin hkmm oxumaa davam edirdi: - Dqiq bir sz demk tindir. Bzilri deyir ki, narkolepsiya beyind oreksin atmazlndan yaranr. Bu xstliyin irsi olduunu deynlr d var. Drindn kks trb bam aa endirdim, dynlnmi yumruqlarma baxdm. Susurdum, nki dorudan da demy szm qalmamd. Birdn lixann mlayim ssi eidildi: - Murad by, bax buna yol vermk olmaz! sla midsizliy qaplmayn. Gzlrimi qaldrb zn baxdm. - Qaplmaym? Bs neynyim? Bu xstlikl nec yaayacam? Dli olmaqdan qorxuram! Gah kemiim qaydram, gah tzdn burada oyanram. zab kirm doktor! Reallq hissini itirmim bilmirm yuxularm harda balayr, harda qurtarr. - Sizi baa drm. Ancaq reallq hissini itirmyiniz qtiyyn ehtiyac yoxdur. Bli, hallsinasiyalarnz sizi adrr, nki ox real grnrlr. Amma aln aylandan sonra, trafnzdak insanlara indiki hyatnzn irreal olduunu, hl d kemiinizd yaadnz deyib, onlarla mbahis etmyin, onlar rktmyin. Birc onu bilin ki, sizin indiki hyatnz kifayt qdr realdr. Ax siz d hkimsiniz, znz l ala bilmlisiniz. Vziyytinizi daha da arladrmaq lazm deyil, beyniniz pis-pis fikirlr gtirmyin. Siz yazacam drmanlardan sonra geclr rahat yatacaqsnz. sas msl yuxu rejimin riayt etmkdir. Bir d grcksiniz ki, xstlik z-zlyndn xb gedib. Narkolepsiyann ar formalar da olur. El adamlar var ki, yuxudan aylandan sonra iflic kimi olurlar, hrkt ed bilmirlr. Somnambulik effekt yaayrlar. n azndan sizin xstliyiniz bel ar deyil. - Doktor, bs izofreniya? - N izofreniya? - Yni, izofreniyaya tutula bilrm? - Siz kim dedi ki, narkolepsiya izofreniyann simptomudur? lbtt, reallq hissini itirib, z dnyanza qapanmaa davam elsniz, izofrenik kimi grn bilrsiniz. Sizinl aq danm saalmanz lli faiz sizdn asldr. Mn kmk edin. Daha dorusu znz kmk edin. iniz qapanmayn. ks halda insanlar sizi baa dmyck. Bam trpdrk sb v kinay il qmdm: - Aha, lbtt baa dmycklr. He ks baa dmr onsuzda. Yuxularmda kemiim aid adamlar grrm onlar da mni baa dmrlr. Onlar da mn dli gz il baxrlar. Torulu tez-tez grrm. O da deyir ki, hkim getmlisn. Grrsnz n maraql hyatm var?! Hr iki hyatmda da el bilirlr dliym, mni psixiatra gndrmk istyirlr. Yax, burada sizin yannza gldim, mn diaqnoz da qoydunuz. Bs yuxu dediyiniz paralel hyatmda? zr istyirm, paralel hyat szndn xounuz glmir. Olsun yuxularmda. Yuxularmn birind d hkim yanna getsm nec? Msln Torulun mslht grdy hkim? O da mn eyni diaqnozu qoyub, eyni szlri des? Des ki, sizin real hyatnz burdadr, inqilab txyylnzn mhsuludur, dostlarnz sadr, he ks lmyib. Doktor, mn yuxunun n olduunu bilirm. Hr halda zm d hkimm. Amma mnim grdklrim yuxuya he oxamr. - Birincisi, siz dli deyilsiniz, he ks d siz dli demir. kincisi d ki, bir daha tkrarlayram - yuxularnzn tsiri altnda qalmamalsnz. Yaddan xarmayn ki, grdklriniz yuxudur, hallsinasiyadr. Yatanda irreal hyata addm atrsnz. Orada grdklrinizi, el oradaca qoyub qaydn. Deyirsiniz orada hkim getsniz nec olar? Gedin! Ndn narahatsnz? Ola bilsin Torulun sizi aparaca hkim d mnim qoyduum diaqnozu qoysun, htta mnim yazacam drmanlar yazsn. Yuxularnzda, hallsinasiyalarnzda grdklriniz ox vaxt uraltnzdan qaynaqlanr. Amma siz aln oyanandan sonra depressiyaya dmk yerin, yuxuda grdklriniz glsiniz. Msln yuxularnz hyat yoldanza hycanla, sbl danmaq vzin, gl-gl dann. Deyin ki, tsvvr edirsn, yuxuda filan yer getdim, filan adam grdm, mn filan eyi dedi. Yeri glmikn, Sevil xanmla da danacam. Daim sizinl bir yerd olduu n, ona bir ne mslht vermliym. Yuxularnz, oyandqdan sonra keirdiyiniz ok vziyytini baa dmlidir. - Mn Sevildn narahat deyilm, naraz da deyilm dedim. - Onun yerind baqas olsayd, mni oxdan atb getmidi. Komaya ddym dqiqdn mnim yanmdadr. Mni qorxudan, narahat edn el mn zmm. Baa dmdiyim odur ki, burada snb, kemi hyatmda oyananda, yuxuya getmmidn vvlki hadislri saniysin qdr nec xatrlayram? Nec olur ki, ORADA da oka drm? Ax yuxu bel olmur! Balayn, mn deysn tkrarlq elyirm. - Problem deyil. Hm d, mn sizinl razyam. Dorudan da yuxu bel olmur. Pis yuxu grb aylan salam adamlar uzaqba bir-iki dqiq ok keirirlr, sonra da grdklrini tamam unudurlar gedir. Narkoleptiklr is yuxu il reall

151

ayrd ed bilmirlr. Bs psixiatriya elmi n ndr? doktor glmsnd. ndiy qdr sizin kimi onlarla pasientim olub. Hams da mni min elmy alb ki, onlar yuxu grmrlr. Sizc onlara inanmalydm?.. - ... - Murad by, n bad fikirlsiniz ki, sizin xstliyiniz mstsnadr, siz baqalarndan frqli olaraq paralel hyatlarda yaayrsnz, ham bir yana, siz bir yana. Xeyr, el ey yoxdur. Sizin kimi kemii il bu gn arasnda var-gl edn yz minlrl adam var dnyada. Sizin kemiiniz uraltnzda hbs olunub qalb, arada-bir d z xr. lixan qolundak saata baxb, masann kncndn resept bloknotunu gtrd. - Dediklrim riayt etsniz, bu problemin hdsindn asanlqla glrik. ndi siz gcl psixostimulyator yazacam. Metilfenidat preparat bard ns eitmisniz? zm baxmadan, yaza-yaza sorudu. - Xeyr, eitmmim. - ox tsirli drmandr. Bir d Klomipramin adl antiderpressant yazram. Ban qaldrb zm baxd, - bu drmanlar reseptsiz satmrlar, hr aptekdn d tapmaq olmur. Byk, mhur apteklrdn soruun. Dz bir hft sonra, sizinl bir daha grcyik. Amma siz istniln vaxt mn zng ed bilrsiniz.

Onun mnfur ssi, sanki drin bir quyunun dibindn glmidi: - ! Ha-ha-ha. Bam qollarmn stndn qaldrb, dik atldm. Qollarm keyimidi, zms iki man da boaltm adam kimi hiss edirdim zm. Eldir, yanlmamam klinikada, z kabinetimdym. N qorxu hissi keirirm, n heyrt. lixann yanndan xb ev getmyim yax yadmdadr. Htta yolst aptek dyib, onun yazd drmanlar da almdm. Onlar axam, yemkdn sonra qbul edckdim. Soyuducuda, tavann iind iki kotlet varyd. Kotletlri qzdrb yeyndn sonra, divana uzanb xbrlr baxmdm. Bel xr ki, divanda yuxuya getmim. ndi d Asiadentd, z kabinetimdym. Qarmda da eyla dayanb. Onu grdym anda dizlrim titrmirs, demli lixann mslhtlri tsirli olub. Kemiim syahtlrim real deyil. Qorxmamalyam. Grdklrim sadc yuxudur, hallsinasiyadr. Hycanlanmaq qti qadaandr! z-zm dedim. - Torul hardadr? bunu n n eyladan soruuram? - ndic koridorda grdm, salamladq. Deysn kefi yoxdu. Mn baxmandan he xoum glmdi. N is. Saatdan xbrin var? Saata baxdm. Altya ilyirdi. - Bs mn shrdn snin zngini gzlyirm, ay vicdansz! - Yadmdan xmd mzldandm. - Yax, bs znglrim niy cavab vermirsn? Telefonu lim gtrdm. eyladan be zng, Sevildn is bir mesaj glmidi. Bu da snin oluna mnasibtin. clasa getmk bel tin idir? Utanm snin yerin. Sndn ata olmaz. Bu szlr ryim da ks d, yaadqlarmn reallq olmadn yada salb, cavab yazmadm. Bam qaldranda, kresloda yerini rahatlayan eyla il gz-gz gldim. Telefonu barmaqlarmn arasnda oynadaoynada, zmdn arxayn trzd sorudum: - Snin Gnclikd villan var? Millionerlr prospektind? iynini dartb bir az tccb, bir az da istehza il: - Vaaar dedi. N olub ki? - Biz n vaxtsa orda olmuuq? - Yox. Dvt elmidim, amma sn glmdin. Yadnda deyil? Sualn eitmzlikdn glib, sorudum: - Bs sni ldrmy chd etmim? vvl qmd: - Xi-xi sonra birdn ciddildi, - N gic-gic danrsan? - Aydndr. Bizim hl ne proseduramz qalb? telefonu masann stn qoyub sorudum. antasndan siqaret xardb: - O n sualdr? dedi. - Bilmirsn ki, hl iki iynm var? siqareti yandrd.

152

- Elmi?! Yax, ke otur iynni vurum. - kim qurtarm da. - Siqaret kmyin el mnim kabinetim qalb? Klqabn onun qabana qoydum, sonra da durub nfsliyi adm. - N deyinirsn ee!? N olub sn bu gn? - He n. N olmaldr bym? el smimi tccbl sorudum ki, zm zm mat qaldm. - N bilim. El bil baqa adam olmusan. Dnn neyndiniz Torulla? - Nec yni neyldik? - Dnn sui yemk tklifim yox deyib, Torulla grmy getdin. Ona gr soruuram. Deysn yax vurmusunuz, hiss olunur. Mn d deyirm buna n olub siqaretdn drin qullab alb nazik xtl tstn aznn knarndan fldi. - He n olmayb. Yorunam. - Gec harda qalmsan? tircyim he n yoxdursa, kobud dana, kemiin btn acn ondan xa bilrm. - Sn n var? Tez el qurtar siqareti, iynni vurum. Kinay il glmsyib siqareti sndrd. Gzlrini szb dedi: - Deysn mni aclamaqla mndn ayrlmaq istyirsn, h? Amma mn bilirm ki, bu szlr rkdn glmir. - Sn n alaq adamsan yerim oturub sakitc dedim. H d. Kiiy hd-qorxu glib, onunla yataa girn qadndan baqa n gzlmk olar? Sn qhbdn d pissn. Bunu bilirsn? Sifti dalam, az aral qalmd. Demli szlrim hdf dyib. Aha, rngi d qad. Htta qorxdum ki, zndn gedr. - Szlrin fikir ver! Bu n danqdr? - Yoxsa neynyrsn?! dn atdrarsan mni? H? Niy susursan? Bilirsn ny heyfsilnirm? Grk snin ban dorudan da zydim. - Murad! Sbrim tknir ha! Bsdir! - Soxum snin sbrin d, atana da, anana da. Hamnzn var-yoxunu sikim! Baqa szn? Gzlrini qyb, titrk ssl, ilan kimi fsldad: - Kim arxaynsan bel?! H?! Kim?! - Aha! Demli sn boyun ymirms, qabanda diz kmrms, mtlq kims arxaynam? Ola bilmz ki, el zmdn arxayn olum? Sndn sadc olaraq qorxmaym? eyla xanm, sizdn qorxmamaq olar? caz verirsiniz? dli kimi glmy baladm. Ban bulaya-bulaya bir siqaret d yandrd. Tmkinli grnmy alaraq: - ox yox, iki gn vvl mni vhi kimi qayran adam, bu gn niy bel dansn? ynglc skrb, kl rpd. Sn bel qudurmusan ki, valideynlrimi syrsn? Bu dqiq zng vursam, ikic saniyy sni mhv edrlr. Bunu ki, yax bilirsn. Ayaa srayb llrimi masann stn dirdim, zm ona yaxnladrdm. - Zng vur! Tez ol, qhb! Zng vur! - Sakit ol! N olub ee sn? Yen mxalifti dostlarn ban xarab elyib? Onlara arxaynsansa, bil ki, mn jurnalist zad hrlmirm ha! kl qzbl rpb, stl zm baxd. - Bilirm hrlmirsn. Amma vaxt glck hrlycksiniz! ox az qalb. z d ki, jurnalist dostlarma niy arxalanram? barmamla tavana iar edib, - Bu millt bir gn sizi ordan devirib aznza pox qoyacaq dedim. Bax, mn bu millt arxaynam. Glmlidir, h? Gl, gl. Grrik axrda kim glck. eyla xsn-xsn glmyini dayandrb, qollarn dnd arpaz birldirdi. Dimdik gzlrim baxb: - Bu millt Qnir Millini devirck?! Sn dorudan buna inanrsan? sorudu. - O qdr diktator devrilib, Qnir onlardan artqdr? Baa dmdim? dedim v lav eldim, - Qnir he diktator da deyil ax. Ona diktator demk, onu Stalinl, Hitlerl, Mussolini il bir tutmaqdr. Bu is haqszlqdr. Qnir sovet dvrndn qalma clz, iyrnc, funtli bir ukadr. Normal lklrd, onun kimisinin he zn tprmzlr. Gucci-dn, Armani-dn geyinmkl deyil e! Grk adam olasan. Zvqn olsun. Mdniyytin olsun. Ndir? N brldmisn gzlrini? yirmi birinci srd lkni bu cr gerii, feodal sullarla idar elmk, n az zvqszlkdr. Hikksindn prtm eyla, baxlarn mndn qardb pncrdn bayra baxd. Alaq ssl dedi:

153

- Siz el hrmk qalacaq. Tarix hl ki, bizim trfimizddir siqaretdn axrnc qullab alb, kty hikk il klqabnda zdi. - Bahoo! Gr papann ceyran qz n szlr bilir! masadan aralanb kabinetd var-gl etmy baladm. Tarix sizin trfinizddir, h? Sn d, snin atan da, debil Qnir d tarix hissini itirmisiniz deysn. Amma yaddan xarrsnz ki, htta tarix hissini itirmi hakimiyytlr qar da, tarix ox amansz, qddar olur. Fransada oxumaqla deyil ey, madmazel eyla. N dyrsn gzlrini? Dediklrim atmr sn, h? Bodriyardan bir-iki cml zbrlmisn, Debssiy qulaq asb rab iirsn, el bilirsn allsan? Tk sn yox, siz hamnz gicdllasnz. Xbriniz yoxdur ki, tarix siz qardr, tarixi inkiaf sizi inkar edir. Ola bilsin siz bundan sonra hl 50 il d hakimiyytd qalasnz, amma ntic indidn mlumdur. Qnir deynd ki, Avropa dyrlri biz yaddr. Bizim z dyrlrimiz var nyi nzrd tutur, h?! z siyasi, maliyy maraqlarn, tayfasnn xobxtliyini. Dz demirm? Bs sn eyla? Snin he Avropa dyrlrindn xbrin varm? Russodan, Monteskyedn, Peyndn, Ceffersondan, ensiklopedistlrin ideallarndan, bu ideallar urunda hlak olan insanlardan xbrin var? Oxumusan? Oxumamsansa ne illr Avropada n il mul olmusan? Shrdn axama qdr vurdurmusan, h? Azadlq, dalt, brabrlik, hmrylik kimi Avropann, dnyann universal dyrlrindn xbrin yoxdursa, niy yaayrsan? Nhayt! Nhayt ki, bu qancn gzlrinin dolduunu, dodaqlarnn titrdiyini grmk mn qismt oldu. Demli ondan, atasndan, Qnir Millinin repressiya manndan dorudan da qorxmadm, axr ki, baa dd. lbtt qorxmuram, nki yuxudayam. Qorxmuram, nki indi burada qarmda oturub glinciyi lindn alnm krp qzlar kimi gzlrini dyn bu ltaq qancq, sadc olaraq mnim hallsinasiyamdr. Olsun, bundan utanmram. Mn he olmasa yuxularmda etiraz edirm, hallsinasiyamn zn z szm deyirm. Bunu bacarmayanlar da var. - Bilirm, Snan doldurub snin beynini. Sekilr yaxnlar, yen xyallara qaplmsnz. El bilirsiniz nys nail olacaqsnz ban endirib alaq ssl dedi, - Bayaqdan mni thqir edirsn. N tez xb yadndan, h? ki gn vvl tamam baqa adam idin ax. - Baqa adam zad deyildim! Ninki iki gn vvl, alm ksni sizin rejim, snin kimilr nifrt etmim. z d inanrsan inan, inanmrsan chnnm ki, inan iki gn vvl sninl sevimyim he yadmda deyil. Bildin?! - zn dliliy vurma! Bir hftdn oxdur hr gn demk olar ki, grb seviirik qzbl qqrd. Buna szn ndir? Ax snin nyin atmr, h? in var, pis qazanmrsan. Razlq versn, naz elmsn sn z klinikan amaa kmk elyrm. Birc df mn h desn bsdir. Amma sn neynirsn? Qrurlu adam rolunu oynayrsan. Bsdir ucuz qhrmanlqlar eldin. Ba qoma o uursuzlara, axmaqlara. Grmrsn ki, ac-yalavac adamlardr, llrindn bir ey glmir? Glsydi, oxdan hakimiyytd olardlar. - Olacaqlar, az qalb. - N danrsan?! Dorudan?! Ha ha ha. Tutaq ki, sn deyndir. Bu gn ki, gc bizddir, hakimiyyt bizddir. Buna n deyirsn? - Mn z szm dedim. Sn d qulaq asmaq istmirm. Ke iynni vurum, rdd ol get. Bam artma! - Yox! He yana gedn deyilm. Sn bu gn ns olub. Dnn bel deyildin. Yen balamsan bo-bo xyallar qurmaa ayaa qalxb pncrnin yanna, mn yaxnlad. - He ks snin qhrmanlna gr sn ox sa ol deyn deyil. Deyirsn ki, bu millt arxalanram. Hans millt? Bu qaragruha?! - li il kni gstrdi. Qnir hl yaxdr - bu claflar bundan da pisin layiqdirlr. Hans mxaliftdn danrsan? Kimdir mxalift? Grmmi ukalar! llrind imkan olsa, Qnirdn d betr soyarlar lkni. El bilirsn bunlar iqtidara gls hr ey dzlck? Bundan da pis olacaq! Yz df indikindn pis olacaq! Acqla gldm: - Yni deyirsn sizdn daha pis olmaq mmkndr? - lbtt mmkndr. - Xahi edirm danma! Dandqca daha da poxa batrsan. Gr n gndsn! yirmi birinci srd rb dyrlri il yaayrsan. Fransada oxumusan, amma beynin orta sr feodalnn beynidir. Snin n qanun ah deyil, ah qanundur, h? Utanmrsan? Bu qdr clz olmaa utanmrsan? Azrbaycan kimi zngin dvlti Qnirnin xsi xammal koloniyasna evirmisiniz, hl d danmaa diliniz var? Bormana syknib, dz qarmda dayanmd. Hiss edirm ki, mn toxunmaq istyir, amma kobud reaksiyamdan ehtiyatland n csart etmir. - Sninl mbahis etmk istmirm, dflrl bu bard danmq dedi. - Azrbaycanllar hans mnasibt layiqdirlrs, o mnasibti d grrlr. Hl rejim onlara az edir. Mndn olsayd doqquz milyonun yeddi milyonunu qaz kameralarnda boardm. Bunlara demokratiya, liberalizm yarar? Sn n danrsan e? El bilirsn Niyazi Salayev z xsi mnafeyini gdmr? - Sn dedim ki, sus! yrnirm, baa dmrsn? zm turudub stn mkirdim. - Bayaqdan mni thqir edirsn, mn d alram fikir vermyim, eitmyim. Sn pislik elmk istsm, bilirsn ki, mnim n bir dqiqlik idir. Amma elmirm. Bilirsn niy? Cavab vermdiyimi grb, niysini z dedi: - nki sni ox istyirm. - Xalqndan bu qdr iyrnn adamn kimis ox istmsi qribdir. Bu da tz xb deysn. Sn hara, sevgi hara?

154

- Mal mala qatma. zn bu xalqa niy tay tutursan? - Niy d tutmaym? trs-trs baxb sorudum. Bu xalqdan nyim artqdr? - nki, bunlar n mqdds he n yoxdur, baa d! Deycksn ki, bu xalq Milli hakimiyyti bu gn qoyub? El ey yoxdur. Bu xalq tapdalandqca, zildikc kr elyir, Allah mrmzdn kssin, Qnirnin mrn calasn deyir. z qorxaqln prdlmkdn tr, qorxaqlna flsfi saslar fikirlib tapr. Sn bu xalqdan hl ns umursan? Snin kimi savadl gncin, pekar hkimin bunlarn arasnda n ii var? Hdr olub gedirsn ax! - Bs n n bu szlri, xalq haqqndak fikirlrinizi efirdn aq-aq demirsiniz? znz bu dyrlr bir osturaq qdr qiymt vermdiyiniz halda muamdan, milli-mnvi irsdn, mentalitetdn az dolusu danrsnz. Gtnz atrsa, smimi olun da. - Daha n qdr smimi olaq? Bu qz z hyaszl il hr df mni heyrtlndirmyi bacarr. - Yni siz ox smimisiniz? - Qnir z dflrl demyib ki, Azrbaycan xalqnn mentaliteti, dvlti idar etmd biz ox kmk elyir? Bunlar debildirs, baa dmrlrs biz neynyk? - Neynyk? Yax sualdr. Amma ns elmk n artq ox gecdir. Rdd olub getmkdn baqa yolunuz qalmayb zmdn arxayn halda, szlrin stn basa-basa dedim. - Bunu yaddan xar, he ks z xouyla hakimiyyti qoyub gedn deyil. Siz grk bu rejiml yaamaa yrsiniz. - Bs yrmk istmynlr neynsin? istehza il sorudum. iyinlrini dartb: - N bilim dedi. - lkdn xb getsinlr. - Anlamadm! Siz bizi z vtnimizdn qovursunuz? Hyaszln da bir hddi olmaldr ya yox? - stmirsinizs qaln. Bo, mnasz mbariznizi aparn. Dostlarn onsuzda shrdn-axamacan qzetlrd yazmrm? N xeyri var? Kim oxuyur onlarn yazdqlarn? - He kim oxumasa da, Qnir z yax oxuyur. El olmasayd bu lkd jurnalistlr qtl yetirilmz, hbs atlmazd. O yazlar he kim oxumursa, azad mtbuata niy tzyiq edirsiniz? - He ks tzyiq elmir. Tnqid elmk istyirlr buyursunlar tnqid elsinlr, onlara kim bir sz deyir? Amma Snan kimi dostlarn hr gn prezidenti, hkumti thqir ednd, lbtt bir gn onlara da payn vern taplacaq. - H, bildim, siz konstruktiv tnqid lazmdr. Dzdr? Konstruktiv tnqid! - limi yuxar qaldrb, artistik da il dedim. Tnqidin n vaxt mnas olur? Nyins dzlcyin midin olanda. Bu iqtidar islah etmk mmkn deyils, hans tnqiddn shbt ged bilr? - Demli thqir etmk lazmdr? - Xeyr. Sizi n tnqid, n d thqir etmk lazm deyil. He ks d etmir. Biz sizi inkar edirik! Baa drsn? NKAR! Sizdn ns gzlmirik, sizdn he n ummuruq, islahatlara gedcyiniz, dzlcyiniz inanmrq. Ona gr d tnqidin mnas yoxdur. - nkar kinay il glmsyib tkrarlad. Guya inkarla ns dzlir? t hrr, karvan ker. nkar etsniz d, etmsniz d Qnir Milli prezidentdir. - Dz deyirsn. Dostliyeva Qnir yox, mhz Qnir MLL prezidentir. Ona gr d milli, mnvi v dini olan hr ey inkar edilmdn, bu yalan dyrlrl syknn Qnirni, onun iyrnc iqtidarn rdd elmk mmkn olmayacaq. Ona gr d biz inkara bu xalqn dyr bildiyi eylri inkar etmkl balamq. O dyrlr ki, siz gc verir, sizi oralqlara ruhlandrr. Gld: - Bu dyrlri inkar edib vzind n tklif edirsiniz? Avropa dyrlrini? - Niy d yox? Srf elmir? - Bu qaragruha, qaralara Avropa dyrlrini tklif edcksiniz? Sn bir ky x bax gr azrbaycanllar ny oxayr! Onlarn siftindki debil ifady bax! Sn bir bunlarn qzl dilrin, qarnlarna, blarna, qoyundan da mnasz, ifadsiz gzlrin bax. Bunlar hr baxmdan - antropolojik, genetik olaraq - idbar milltdir. Qapqara, eybcr, murdar! Bu neandertallara Avropa dyrlrini baa salacaqsnz? Nec?! Bu xalqn ne faizi siftdn normal, mdni insana oxayr? Ne faizi adam arasna xarlasdr? Fransada mn bunlardan qardm ki, franszlar yanmda grb eyni milltdn olduumuzu bilmsinl. N azlarnn dann bilirlr, n geyinmyi bacarrlar, n sevimyi bacarrlar, n tualetdn istifad etmyi bacarrlar. Bunlarn toylarna, yaslarna, bayramlarna bax! Bu ibtidai qbil Avropa dyrlrini baa dndir? Maara adamna sivilizasiya yrdcksiniz? Hiss edirm ki, gzlrim hdqsindn xmaa hazrdr, zm d hiddtdn qzarmam. Birc bunu dey bildim: - Snin iind n boyda nifrt varm!

155

- Ndir? Yalan deyirm? Problem Qnird deyil, bu xalq z Avropan istmir! Bu xalqa bel yaamaq xodur! Siz is zorla bu arikovlara, it olmadqlar, insan olduqlar fikrini yeritmk istyirsiniz. Alnmayacaq. Vallah alnmayacaq. Dostlarnn milli-mnvi dyrlr hcumlarna kim cavab verir, kim sizi lntlyir? El bu vhilr deyilmi orda-burda siz cavab yazan, hcum edn, vtn xaini adlandran? Bu xalq sizi inkar edir, siz is bizi inkar etmk istyirsiniz. Niy? Bu szlri hans niyytl dediyini ox yax bilsm d, dediklrind hqiqt paynn olduunu etiraf etmliym. Ona nec deyim ki, bu millti mn d yax tanyram? El tandm n d arm xalq n xalqszdr. eyla bir ox eyi dz deyir, sadc olaraq haqqnda dand iyrncliklri douran sbblr bard dnmk istmir. Ya da dnmk ona srf etmir. Vziyytin dyimsind, mentalln tftiind maraql olmayan rejim, eylann dili il hr ks mlum olan faktlar - sbb-ntic laqsin toxunmadan - konstatasiya edir. Mni d hmi bu sual dndrb grsn Azrbaycan xalqndan daha ikizl, riyakar, qorxaq, yaltaq xalq varm dnyada? eyla zm baxr, mndn cavab gzlyir. Xeyr! Onu sevindirck, ryin ya kimi yaylacaq szlri eitmyck mndn. Dediklrind razladm mqamlarn olduunu sla bilmyck. - Olsun inadla dedim. Milli ctly z avtoritar rejimlrini xalqa zorla qbul etdir biliblr ya yox? Demli biz n lazmdr? Avropa dyrlrini d bax belc zorla qbul etdirmy siyasi iradsi olan hakimiyyt. Razyam xalq bilmir, grmr, baa dmr. Kldir, yaltaqdr, mtidir. Bu da sizin hakimiyytinizin zibillridir. Ona gr d bunlarn hqiqt qar balanm gzlrini aacaq bir lider lazmdr. - Sn qbul etmk istmirsn ki, bu qara, eybcr, mdniyytsiz azrbaycanllara Avropa lazm deyil. Bu dyrlri zorla qbul eltdirmk mmkn olmayacaq. Mqavimt gstrcklr. Mmkn olsayd bizim hakimiyyt bunu edrdi. Ndir? Niy glrsn? nanmrsan ki, edrdi? - nanmalyam? - Sn yz faiz deyirm ki, Qnir Milli z avropaprstdir. Geyimindn, zn aparmandan, maneralarndan hiss olunmur bym? O da utanr. Azrbaycanllar kimi ibtidai xalqa balq etdiyi n utanr. Dz deyirsn, iyrnir bu xalqdan. - Smimi szlrin gr ox sa ol dedim v keib kresloma oturdum. eylaya daha szm yoxdur. Mn el bilirdim bu hyatda hr ey hazram, mni tccblndirmk mmkn deyil. Sn dem rejim bu xalqa mn dndymdn d artq nifrt edirmi. - Dymz dedi. - Yax olard ki, sn d bu bo xyallardan l kib, bizim yanmzda olasan. Snin yerin bura deyil, yksk cmiyytdir. - Yni elita? - Niy d yox? roniyan baa d bilmirm. Elita sznd pis n var ki? Bli, biz elitayq. Bli, biz bunlardan frqliyik geyimimizl, etiketimizl, hyat trzimizl. Biz bunlara oxamrq, biz bunlardan ox ucada dayanmq. Snin d yerin bizim yanmzdr, bu qaragruhun yox. Avropa dyrlrini is yaddan xar. Sn bu dyrlri z hyatnda, yaxnlarnn arasnda yaa. Onlar xalqa srmaa alma, xeyri yoxdur. Azrbaycanllar o dyrlr he layiq d deyillr. eylann ssi, yen quyunun dibindn eidilmy balamd.

Sevil n n limi bel mhkm sxb? Lap smym aryr. Deysn gzlrimi adm, ona baxdm da grmr. Fikri haralardasa uzaqlarda dolar, gzlri yol kir. z-gzm bzdrb: - N olub? sorudum. Sksnib yal gzlrini zm evirdi. El bil yz ildir onu grmmim dey, ox darxmam. Ona yenidn qovumaq, onunla bir yerd olmaq nec d gzldir. Sevil, mn v zgr. zgr demikn, o hardadr grsn? Yatb? Bura da... bura da evimiz oxamr. Sevil d alayr. Hardayam mn? Bir daha sorudum: - N olub Sevil? Haradr bura? Hvssiz, yorun trzd ns mzldand. He n baa dmdim. El bu mqamda qap ald. zndn min, rahat addmlarla otaa daxil olan bstboy, nsi saqall kiinin ynindki a xltdn, hkim olduunu anladm. - Vziyyt necdir Sevil xanm? - zn glib doktor. Bu dqiq ayld. Yen xstxana? Grsn bu df n olub? A xltli kii yanma yaxnlab, arpaynn knarna oturdu. - Salam Murad. Adm Salmandr. Sizin hkiminizm. - Sa... salam. Yen ns olub? Doktor lindn gldiyi qdr nzaktl: - El d qorxulu bir ey yoxdur, narahat olmayn dedi.

156

Xeyr, bu, eitmk istdiyim cavab olmad. - Nec narahat olmaym? Sevil, n olub mn? He olmasa sn dan. Amma Sevil danmaq istmir, susur. Hycanlandm grn Salman is, bu df daha sxavtli oldu. - Siz, Zigmund Freud adna 3 sayl ruhi dispanserdsiniz. Bura nec ddynz yadnzdadr? - X... xeyr. Yadmda deyil. N olub ki, mn? Ruhi xstxanada n iim var? lixan han? Salman sual oxunan gzlrini Sevil evirdi. O da iyinlrini dartb titrk ssl: - lixan psixiatrdr dedi. - Dnn Murad onun qbulunda olmudu. - Elmi? doktor say ifad edn gzlrl mn baxd. Psixiatra getmy znz qrar verdiniz? Sevil baxdm. Bilmdim bu suala o cavab verck, yoxsa zm danm? Grnd ki, onda danmaa hal qalmayb, mn cavab verdim. - H, zm getdim. Daha dorusu yoldamn tkidi il. - Buna n sbb oldu? - Bir ne gn qrib yuxular grrdm. Narahat olmaa balamdm. nsindki cod saqqal qurdalayaraq diqqtl mni dinlyn Salman: - Nec yuxular? maraqland. - ox real yuxular. El bil yuxu deyildi. Kemiim qaydrdm. Kemi hyatmda yaamaa balayrdm. Sonra tzdn reallqda, bu gnd oyanrdm. - Aydndr. lixan by n diaqnoz qoydu? - Narkolepsiya. Dedi ki, yuxu sistemim pozulub. Drmanlar yazd, mn d onlar aldm. Bu szlrimdn sonra, doktor n ns zn Sevil evirdi. Sanki ondan tsdiq gzlyirdi. Sevil is gzucu mn baxr, el bil iyirmi illik fasildn sonra birinci df grdy adamn n qdr dyiib dyimdiyini myyn etmy alrd. Palatada skut yarandn grb sorudum: - Yax, mn n olub ax? Mn biln xstliyim o qdr d ar deyildi. Sevil burnunu kib, gzlrinin yan sildi. Tmkinl, xrltl ssl dedi: - Bu gn zgrn mktbin gedib dava salmsan, sy symsn. arpayya dirsklnib bam yastqdan qaldrdm. Eitdiklrim alasmaz idi. - Mn?! Mktb getmim? Nec? Ola bilmz. Sevil tssf ifad edn baxlarn zmd gzidirib ban yralad: - Getmisn. Direktorun kabinetind qqrmsan ki, Qnir qancqdr, n bilim fahidir, olum sizin qulunuz olmayacaq, tprm sizin rejiminiz, prezidentiniz. Sevil susub iyinlrini dartd. - Amma indi Qnir adl prezident yoxdur, baa drsn? Direktor mcbur olub polis, tcili yardm arb mktb. Onlar da sni birbaa bura gtiriblr. Mn d zgrn mllimsi zng edib xbr verdi. Bayaqdan diqqtl Sevil qulaq asan Salman: - Murad by, deyirsiniz ki, bel ey olmayb? Bs siz bu gnk gn hara qdr xatrlayrsnz? Hans hadisdn sonra yaddanz qrlb? - Yadmdadr ki, dnn hkimin yanndan xb drmanlar aldm, ev gldim. Evd yuxuya getdiyim, tzdn kemi hyatma qaytdm da yadmdadr. Yuxuda ildiyim klinikan grmdm zm Sevil evirib dedim. Yadndadr da? Dnn axam sn danmdm. Sonra yuxudan oyandm. Bir az sonra da Sevil uaqla bir yerd ev gldilr. Gec yatanda yuxu grmmim, dqiq yadmdadr. Shr Sevil olumla birlikd evdn xdlar. Onlar yola salb kofe idim, televizora baxdm. Bir-iki saat sonra da hr, gzmy xdm. Birdn susdum. Alt dodam dilyib hrartl dnmy baladm, sonrasn yada salmaa aldm. Keirdiyim hycan Salmann diqqtindn yaynmad. Susqunluumu frst bilib sorudu: - Sonrasn xatrlamrsnz? Gizltmyin, yalan danman mnas yoxdur. Etiraf etmliym ki, xatrlamram. - Xeyr, sonras yadmda deyil. - Sonras el Sevil xanmn dand kimidir. Saat on bir radlrind getmisiniz olunuzun oxuduu mktb, orada dava salmsnz. Direktoru hdlmisiniz, Qnir Millinin nvanna thqirlr demisiniz. Bilirsinizmi, gr kemi qurulu olsayd siz indi burada yox, polis idarsind, hardasa zirzmid olardnz. Amma Qnir Milli oxdan devrildiyin gr, sizi bura gtiriblr. Hr halda onlar da baa dmk tin deyil. Xcaltimdn zm llriml rtb, prian halda dillndim:

157

- Siz n danrsnz?! Mn bel bir hrkt yol vermim?! Hallsinasiyalar grdym bilirdim, bunun n malic olunmaa da balamdm. Amma real hyatda... - Grdynz kimi etmisiniz Salmann sakit, qtiyytli ssi eidildi. - ndiki zamanda ola-ola, el bilmisiniz ki, kemi davam edir. Xahi edirm bu hrktinizi, siz qoyulan narkolepsiya diaqnozu il laqlndirmyin. Sizin mktb getmyiniz hallsinasiya deyil. Bu hrkt ayq bala yol vermisiniz. - Baa drm arsizlikl dedim. Bs indi n olacaq? Burda qalmal olacam? - Tssf ki, bir mddt qalmalsnz. zr istyirm, amma bu psixoloji vziyytd cmiyyt n thlk mnbyisiniz. Ona gr d, vziyytiniz aydnlaana qdr, sizi burada saxlamaa mcburuq. N bad fikirlsiniz ki, sizi ruhi xst kimi qbul edirik. Qtiyyn! Eitdiyim gr uzun mddt komada qalmsnz. Postkomatoz dvrd bir sra problemlr yarana bilr, onlar da nzr alrq. Siz znz d hkimsiniz. Yqin ki, mni baa drsnz. Doktorla shbtim sssizc qulaq asan Sevilin gz yalar artq quruyub. O, hkimin zn diqqt v midl baxr, arada da ban yrk onun szlrini tsdiqlyir. Sevill tk qalmaa, shbt elmy iddtli ehtiyacm var. Salman, sanki fikrimdn kenlri duyub ayaa qalxd. - N is. Xanmnzla rahat shbt edin. H, onu da deyim ki, bura hbsxana deyil, sadc xstxanadr. stdiyiniz vaxt qalxb dhliz, hyt xa bilrsiniz. Amma xstxana razisini trk etmk qadaandr. Bel bir chd olsa, siz qar l gtrmli olacaq. Balayn, amma bunlar demy mcburam. - Problem deyil dedim. Baa drm. Salman ikimiz d glmsyib palatadan xandan sonra, Sevilin lini tutdum: - Dan grm n olub! - N danm? Dnndn bu gn qdr hr ey yadndadr. Birc bu shr mktb gedib qrn salmandan baqa. - Shr zm nec aparrdm? Ns bhli bir hrktim olmudu? - Yox, hmi nec, bu gn d el. Htta zgrl zarafatlamaa da vaxt tapmdn. - zgr neynyir bs? Xbri var? Sevil yen doluxsundu. Gzlrini tavana qaldrd. sbildim. - Xahi edirm, yen alama da! Snin d bu xasiyytin olmaya! - lbtt xbri var udqunaraq dedi. Mktbd ham sndn danr. Uaqlar da ona deyirlr ki, atan dlidir, ba xarabdr. Anam gedib gtrb onu mktbdn. Bayaq zng elmidi. Deyir uaq dayanmadan alayr. Bam yasta atb, gzlrimi yumdum. Mnim kimi ata olmaz olsun. Oluma, yoldama bu gn qdr drddn baqa he n vermmim. He n! Gr n gn qalmam ki, artq z hrktlrim d cavabdeh deyilm. Sevil is hl d yanmdadr, hl d mnimldir. Utanram. lk dfdir ki, rk ars il mayit olunan xcalt hissi keirirm.

158

Dlixana qeydlri - 3 (Seks)

Axrnc df yanma glnd, Sevil yazdqlarmla maraqland. Yarm saat vvl sakitldirici iyn vurmudular dey, zm sakit aparrdm; dava elmk, sy symk hvsim yox idi. Odur ki, qeydlrimi oxumasna icaz verdim. Oxuyub qurtarandan sonra ladr! dedi. Htta bir az da alad. Bilmirm dorudan xouna glmidi, yoxsa mn rkdirk vermk n yalandan demidi. N Sevilin, n d baqasnn trifin ehtiyacm yoxdur. Laqeyd qaldm grb, gndliklrimi ap edcyini dedi. Gldm. Kim lazmdr mnim gndliklrim? Bunlar tanmram bym? -be gicdlla oxuyub az bzck, yazdqlarma banal deyck. Guya ar yazsam qiymtlndircklr. Guya z intellektimi, zkam, potensialm sonuna qdr nmayi etdirsm; transendental gerklikdn, metafizikadan yazsam baa dck, hl bir ox sa ol da deycklr. N is. Mn qatilm! zm brat qazandrmaq fikrim yoxdur. Birc onu dey bilrm ki, qatil olandan sonra, adam ldrmyin bir o qdr d pis i olmadn baa dmm. Baxr ldrln adamn kimliyin. El adamlar var ki, insan cmiyytind yaamaa layiq deyillr. Yox, mn xlaqdan danmayn! ldrmk hququ he ks verilmyibmi. Bunu siz deyirsiniz. Byk dvltlr mhariblr baladb, bir bombayla minlrl adam ldrnd yaxdr, mn bir mnasz adam o dnyalq elynd pis? Cinaytimi saslandrmasaydm, ldrmzdim. saslandranda da baa dmrlr, beyinlri sbblrimi drk edck hcmd deyil. N n ldrdym sorudular, mn d cinaytimin flsfi motivlrini sadalamaa baladm. Hakim-prokuror-mstntiq, n bilim el mnim kemi arvadm da dli olduuma qnat gtirib, mni bura saldlar. vvl zorla boynuma qoydular ki, yaddam itirmim. Siz bir clafla baxn! Adama deysn ki, ban ilmir, yaddan itib. Bel ey olar? Mn adam kimi yaayrdm, he ksl iim yox idi. lyirdim, pul qazanrdm. Boandm arvadm, olum, dostlarm, sevgilim varyd. Dostlarmla birlikd rejim qar mbariz aparrdq (indinin znd d xalqa divan tutan rfsiz Milli rejimin qar). Mni yandran odur ki, bu id arvadm da, dostlarm da, sevgilim Rna da rejiml lbir olub, mn qar hazrlanm txribatda itirak ediblr. ndi Sevildn baqa yanma he kim glib-getmir. Glmsinlr! Torul da, Snan da, Rna da glmsinlr, unutsunlar mni. Mn yaddan itirmisn deynlrin zlri oxdan yaddalarn itiriblr, xbrlri yoxdur. Btn xalq itirib yaddan. lkd imali Koreyadak kimi vhi bir rejim quran Milli hkumti klldirib bunlar, beyinlrini yuyub. Guya mbariz aparrlar. Olmaz olsun bel mbariz! sl mbariz aparanlar bax bel dlixanalara salrlar. Qarma rejimin sgrlrindn biri xmd. Ad eyla. Bu qancq, ox ora bir adamn qzyd. Bellrini yaatmaq olmaz. Mn d tmizliy ondan baladm. ndi d nvbti yalanlarn i saldlar. Guya eyla rejimin adam deyilmi, mxalift ilyirmi. Binamuslar! Siz kim glirsiniz? Mn sizin dabbaqxanada gnnz bldm. Adama yaddan itirmisn demk, btn kemiini silmk, yalandan ona demk ki, lkd inqilab olub insafdandrm? Amneziya. Bunlarn mn qoyduqlar diaqnoza bir bax! Guya alldrlar, zlrini dahi sayrlar, el bilirlr btn suallarn cavabn tapblar. Yapblar qismtdn, buraxmrlar. Mtant, dzmllk, bu gnl yaamaq. Tfu! mindirlr ki, kemi v glcy n qdr ekskurs etslr d, aln yazsn dyidir bilmzlr, ona gr d sas msl bu gnd yaamaqdr. Mn yaddasz deynlrin zlridir yaddasz. Bunlar hams amneziyann ar nvn tutulublar. Bunlarn amneziyas, oralq mrasimin dndrdiklri hyatlarna qar qoruyucu qalxandr. Hams bu gn alud olublar. Zlil xalqm, amorf bir atmosferd cari hyatdak hadislrin itib-batd irreal, srreal kemid iliib qalb. Bizim yaramaz cdadlarmz da uzaq kemid seim qarsnda qalmdlar: ya tarixin vahimsi razisind yaamaq, ya da tarixi yadda itirib amneziyal bu gn qbul etmk. claf cdadlar ikincini seiblr. Tarixin vahimsi onlar n daha qorxunc olub. Halbuki kemi iz buraxmadan itib-getmir, bizim yaadmz bu gn, onun davamdr, mhsuludur. Sadc olaraq kemi uralt qata girib, orda gizlnib. zn myyn etnik qrupun, nnnin, tarixin davams hiss etmk o demkdir ki, bizim hr birimizd mentallq nbzi vurur. O, bizim n sirli, mmmal olsa da, bizim iimizddir. Sosial hafiznin faliyyti mtlq sosial amneziya il, hafizsizlikl mayit olunur. Tibb elmi gcl ruhi sarsnt, ya da ar travmalar nticsind yaranan frdi amneziyann tbitini tam myyn edib. Unutqanlq, bzi faktlarn, hadislrin yaddadan silinmsi tbii, normal haldr. Ancaq tbit v cmiyyt normalarndan knara xan unutqanlq nvlri, insan hm fizioloji, hm d sosial mnada xst edir. Frdi unutqanl cmiyyt, briyyt amil etsk, sosial amneziyann mnzrsi ortaya xar, nec ki, bizim bu bdbxt lkmizd xb. Bunlar bel eylri hardan bilsinlr? Onlara baa salan yoxdur ki, sosial amneziya hans mrhld xstliy evrilir? Bu xstliyin cmiyyt n n qdr thlkli olduunu bilirlrmi? Sosial amneziya mrkkb fenomendir. Tarix sbut edir ki, toplanm bilikdn, tcrbdn he ks ntic xarmr, bu tcrb el antikvar sviyysind qalr. Yoxsa mnaszl min df, on min df sbuta yetiriln mharib fenomenini nec izah etmk olar? Deysn ox uzatdm. ndi on gndr qaranlq, rksxc palatada qalram. Bura transfer edilmyim sbb, uursuz qa chdim oldu. Xstxana razisini trk etmyim, rhbrlik trfindn qanunsuz davran kimi qiymtlndirildi, mn qar srt llr gtrld. Hmin gnn axam, binann sa trfind, ikinci mrtbd, koridorun sonunda qfll dmir qaps olan korpusa krldm. arpay, tumboka, l-z yuyan kimi interyer elementlri vvlki palatadak il eyni olsa da, tz palatamn frqli chti, divarlarnn yumaq olmasdr. Yni ban istdiyin qdr divara vur ln deyilsn. metr hndrly olan tavandan is, melanxolik bir lampoka sallanb. Ona baxdqca canavar kimi ulamaq istyirm. Baxmamaq da olmur, nki gnn ksriyytini uzanaraq keirirm. ki qlm v qaln bloknotdan savay he nyim yoxdur. He olmasa oxumaa kitablarm olsayd darxmazdm.

159

*** Be dqiq vvl cavan, qng qz gldi, iynmi vurdu. Glmsdim ona. O is ciddiliyini saxlad, mn z vermdi. Mn d ona balaca qancq dedim. Tssfl zm baxd v getdi. Utanmadmm? Utanmaqdan keib artq. ryimin qaranlq trflrini tanmaq; n alaq, n iyrnc instinktlrimi doydurmaq n rpnram indi. imd insanla aid n varsa darmadan edn, mni chnnm uurumlarnn knarlarnda gzidirn, qanl-pasl dilri il iql MNimi gmirn, alm ktldirn, mni hissiyyatsz heyvana dndrn, adam kimi yaamama, sevinmyim, glmyim mane olan tnzzl cinlrini azadla buraxmam. nsan insan edn sevgi, inam, kdr, sevinc, qss, mid kimi hisslrin hamsndan yoxsunam. Hrdn Sevil glir yanma. Tk glir, olumu gtirmir. ox gman ki, Rasim icaz vermir. Ya da icaz verir, amma Sevil istmir ki, zgr dli atasn grsn. Xtrim dyirmi? He zm d bilmirm. lbtt, yanma glib getmyini ox qiymtlndirirm. zm d kobud davranram onunla - aclayram, syrm. O da hr df alayb gedir dlixanadan. Sevild d az yoxdur. Mn qar tkil olunan oyunda ba rol ifalarndan biri d zdr. El bilirdilr koma, inqilab, dostlarmn lm kimi nallarla bam aldada bilcklr. Siz lsiniz! Bunu onlara, xsusn d Sevil he vaxt balamayacaam. Qatilms, hbsxanaya dmy razyam. Daha dlixanaya niy? H, Sevili he vaxt balamayacaam. Amma onsuz da qala bilmirm. Bunun ad mhbbtdir? Yoxsa vrdi? Biz kiilr belyik d. Qadnlar da bax bel. Atom nvsinin blnmsi, planetlrin, yeni hyat formalarnn yaranmas bu mrkkb proseslrin hams adi mntiql izah oluna bilr. Kii-qadn mnasibtlri is sla! Qadn v kii iki antoqonistik qtb. Hm bir-birinin leyhin olan, hm d bir-birini tamamlayan balanclar. Kii v qadn a v qara, bo v dolu, torpaq v sma onlarn mnasibtlri el frqli, el ziddiyytlidir ki, bir-birilrin olan mhtaclqlar qdr alasmaz hadis tsvvr etmk mmkn deyil. Onlarn ittifaq bineyi-qdimdn, yer znd ilk insann yaranmasndan bri, tbit trfindn dqiq tnzimlns d, he bir mntiqi izaha yatmr, qanunauyunluu da yoxdur. Nec deyrlr qadnlar Veneradan, kiilr is Marsdan glib. Bir-birlrini baa dmrlr. Daha dorusu hr ikisinin mntiqi, tamam frqli beyin impulslar il formalar. Qadnn beyni var demk n qdr dzgndr? Ax qadn Admin qabrasndan yaranb. Qabrada is he n, htta ilik d olmur. ki gn vvl yanma glnd onu qucaqlayb pdm. Altma salmaq, hftlrin acn xmaq, vcudumda ylb qalm, varlm sarsdan enerjidn qurtulmaq istdim. O is yox dedi. Mn d sydm onu. Rasimi d sydm. Yen yalanlarn satmaa balad mn - Rasim adl adamn artq hyatnda olmadn, komaya ddym, inqilab, dostlarmn lmn... Hardadlar bs? lmyiblrs, sadrlarsa niy yanna glmirlr? sorudu. Rejim oxdan dyiib, Qnir Milli artq yoxdur dedi. Ne vaxtdr eitdiyim khn nallar. O danr, dandqca da mni thrik edirdi. Artq onu uamn anas, kemi arvadm olaraq yox, vagina v dlrdn ibart soyuq, qranit heykl kimi tsvvr edirdim. Hr eyi yerinddir, lakin ld etmk, yaxn durmaq mmkn deyil. Yqin qadn n dli il yataa girmk tindir (el kii n d). Mn zm dli hesab etmsm d, onlar bel dnrlr, ona gr d mni bura salblar. Dorudan e! Dlililrin qadnla yatmaq haqq yoxdur bym? Niy ruhi xstxanalarda dlilr n bu raiti yaratmrlar? Qadnsz qalmaq tindir ax. Eh, lap yeniyetmliyim yadma dd. lk seks tcrbm. Yox, daha dorusu seks haqqnda ld etdiyim ilk informasiya. Alt yam olard. Atam televizorda hanssa film baxrd. Ekranda erotik bir shn grdm v bu shn krp beynim hkk olundu. Gec yerim girnd grdklrimi tkrarlamaa aldm. Uzandm zaa dyin stn, baladm dy krkinmy. zm xyali bir qzn stnd tsvvr edirdim. Qrib hzz hissi keirirdim. Grdym iin qadaan olunmu meyv olduunu altnc hissiml duyurdum. On iki yamda is, varlndan o ana qdr xbrsiz olduum masturbasiyan kf etdim. Kflm atmaq, onanizm kimi szlrdn anlaym da yox idi. Bir gn hamamda yuyunanda, yeniyetm beynimd qrib bir qlcm axd, hvtim oyand. Sinfimizdki bzi qzlarn zlri, bdnlri canland gzmn qabanda. Btn olanlar kimi, mn d onlara l atr, he zm d n etdiyimi bilmdn dlrini, gtlrini imdiklyirdim. Adtn imdiklnn qzlar cr ssl qqrsalar da, olanlarn diqqtini clb etdiklri n hm d xobxt olurdular. Mn d o il ilk df qzn gtn l atb sxmdm. Bu hrktim ox xouma glmidi. Qz paralel sinifdn idi, indi ad da yadmda deyil. Hr shr qarderoba yanda, onu knc qsnayb llyirdim. Btn olanlar bel edirdi - trli ovuclarmz qzlarn dallar, qabaqlar, dlrind gziirdi. Biz qoulmayan olanlara is urban deyirdik. Hamamda urumda canlanan obraz da el hmin qzn obraz olmudu. Altim qranit kimi srtlmidi. Sonra killrd, televizorda, videoda grdym lt bdnlr gldi gzmn qabana. eyimi sxb irli-geri hrkt etdirmy baladm. Txminn on be-iyirmi saniy sonra qanla dolmu, htta grginlikdn gyrmi penisimdn a, qat maye fqrmd. Bu cr emosional partlay mn bir daha mrmd he vaxt yaamadm. Srt orqazmdan bdnim titrdirdi. Sstlib bo vannaya srilmidim. Drindn nfs alb verirdim. O vaxt sperma szndn d xbrsiz idim. lim yapb qalm mayeni burnuma yaxnladrb iyldim. Ondan dniz qoxusu glirdi. Qar cinsl ilk ciddi tmasm on drd yamda ba verdi. Mslman, rq lksinin dliqanls kimi, qsa zamanda anladm ki, aborigen qzlardan midimi bsbtn zmliym bizim qzlar sadc olaraq vermirlr. Odur ki, btn olanlarn etdiyi kimi ikarm rus, grc, yhudi qzlar arasnda semy baladm. Yeri glmikn, artq bymdm dey dhlizd, qarderobda qz llmk nnsin d son qoymudum. ndi daha rkk, csartsiz v utancaq grnrdm. Qzlar vvl dyidiyim inanmr, mn bh il yanardlar. Sonra dorudan da dyidiyim min olub, mniml... mzlnmy baladlar. Sn dem yaraql, boylu-buxunlu, trbiyli olan olmaq, zn qzlara byndirmk n kifayt elmir - qzlar daha ox lotuluq edn, zlrini mhll ceyili kimi aparan olanlara stnlk

160

verirlr. Atamdan grdym trbiy mn lotu olmaq ans tanmadna gr, mnim tipimd olanlardan xolanan bir qzla tan olmaqdan baqa lacm qalmrd. Nhayt bir gn Nrgizl tan oldum. Nrgizin anas yhudi, atas azrbaycanl idi. Khn hmdli qsbsindn hrin mrkzin kn ail, qzlarn bizim mktb yazdrmd. Yal bir gnd mllim il birlikd sinf girn bu utancaq qz grn kimi, gzm onu tutmudu. Deysn mn d onun xouna glmidim, nki mllim bo yerlrdn birin otura bilrsn deynd, Nrgiz glib mhz mnim yanmdak yer ylmidi. Artq iki- gn sonra grmy balamdq. Onu evin qdr yola salr, hycandan dilim topuq vura-vura rkk sevgi etiraflarmla qz gldrrdm. Bir gn csartlnib onu pdm. Sonra xlvtd dlrini lldim. Bir gn d bo siniflrin birin girib, bir-birimiz cinsi orqanlarmz gstrmidik. Bu hadisdn sonra, Nrgiz bir daha mn yaxn durmad. Bilmirm ona n olmudu. mrnd birinci df olan alti grmd dey ok keirmidi, yoxsa mn mlum olmayan baqa bir sbb varyd? Uzun szn qsas, o gndn sonra Nrgiz mndn qamaa, zm baxmamaa balad. Yerimd baqas olsayd yqin sarslar, zn daha ox qapanard. Mnd is ksin oldu daha da csartlndim, zm inamm artd. Nrgiz bir ne gn mndn aral gzdikdn sonra, zm onu beynimdn v ryimdn silib hmilik unutdum. sl kii kimi formalamam is pioner drgsind ba verdi. Diskotekada alnan sovet estradas v Modern Talking-in dbd olan mahnlarnn fonunda Sveta il mnim mhbbt hekaymiz ccrmy balayrd. Onunla trli rqslrimizi edib, limonadlarmz iib aac v kol diblrind pdymz gnlrd Perestroyka tyan edir, Sovet imperiyas is can verirdi. Sumqayt hrindn olan Svetan grn kimi gzalt elmidim. Azrbaycanl qzlar dstlrl knarda gzir, azrbaycanl olanlarn digr milltlrdn olan qzlarla oynamasna paxllqla, yana-yana tamaa edirdilr. Bu qzlarn arasnda gzllri d varyd, istsydilr zlrin olan da tapardlar. Amma bkartlrini qoruyub saxlamaqdan savay bu hyatda he bir ciddi vzifsi, msuliyyti olmayan qzlarmza da el yanmaq, geclr dyal altnda barmaqlar il klitorlarn oynatmaq qalrd. Yqin arlar da belydi: Nsillr qalan srvt gllkeirmz bkart. Sveta il mnasibtlrimiz hllik pmkdn o yana kemirdi. Yni mn d bkartimi hl itirmmidim. Dzn desm, yataa girmk mnim n son hdf d deyildi. Seksi n qdr ox arzulasam da, cinsi laqnin xarakterindn, onun emosional ykndn xbrsiz olduuma gr, hvslsizlik etmirdim. Mnim n prosesin z maraqlyd - Sveta il bir yerd olmaqdan, onunla shbt etmkdn, llrini tutmaqdan, onu pmkdn hzz alrdm. Drg mvsm bitndn sonra, hrd grmy baladq. Bir df Rus dram teatrna tamaaya, bir df d Nizami kinoteatrna, Xon Gil Don filmin baxmaa getmidik. Arada bir Svetann Cek adl, nhng senbernar itini dast parkda gzdirmy d xardrdq. Frst tapdqca pr, bir-birimizin qulana kinolardan eitdiyimiz sevgi szlrini pldayrdq. Sonda gzldiyim oldu Sveta mni evlrin qonaq ard. Sevincimdn nfsim ksils d, bs valideynlrin? sualn verdiyimi, vzind is qeyri-myyn, anlalmayan mrldanmayla evd tkm mnasnda bir cavab eitdiyimi xatrlayram. Montindki evlrin gn ortadan sonra glmidik. Senbernar gzlrini stmzdn kmir, hr addmda bizi gdrd. vvl ox narahat olmu, it bizi grr dey zm ifrat korrekt aparmdm. Sonra is itin lal ahidliyindn he bir ziyan glmycyini baa db sakitlmidim. Sveta ynini dyiib, yemk hazrlamaq n mtbx getmidi. Soyuducudan xardb tlm-tlsik qzdrd, boqablara kdiyi xrk, o gn mrmd ilk df yediyim lobya orbas idi. Yemkdn sonra musiqiy qulaq asmaq n qonaq otana kemidik. Sveta rus estradasndan semlr kasetini maqnitofona taxdqdan sonra, xatir dftri il aramn nec olduunu sorumudu. Qzlarn tutduu xatir dftrlrindn zhlm gets d, bunu Svetaya dey bilmzdim. Xtrin dymkdn, planm axra atdrmamaqdan qorxurdum. Ona gr d dftri vvldn sona qdr (zlml) oxumu, htta oradak gic-gici yazlara, killr ciddi rhlr d vermidim. Xatir dftrin gstrdiyim drin maraa v verdiyim yksk qiymt, Sveta ayaqlarn aralayaraq tkkr etmidi. Senbernar otaqdan qovub, o gn qdr qoruduumuz bkartlrimizi bir-birimiz hdiyy etmidik. O gn mn Sveta n hm d eksperiment dovan idim. Porno filmlrd grdy oral seksi mnim penisimd snaqdan keirmidi. lbtt, birinci dfdn yax alnmamd, htta gyb qanm da qaraltmd. Amma prt olmasn dey bir sz demmidim. Htta utandn grb ona tslli vermidim: Yava-yava yrncksn, narahat olma (hqiqtn d qsa mddt rzind gzlntilrimi doruldub, minyetin ustasna evrilmidi). Mnasibtlrimiz gn-gndn mhkmlnirdi. Grmdiyimiz, n az znglmdiyimiz gn olmurdu. Bxtimdn, Svetagild he vaxt adam olmurdu. Bir gn mn dedi ki, valideynlri boanb, atas da indi Voronejd yaayr. Bu qdr. Onlar haqqnda ox danma sevmirdi, mn d he n sorumurdum. Amma bir axam nhayt ki, anasn gr bildim. Svetagild musiqiy qulaq asdmz vaxt qap ald, anas iri girdi. Mni grs d bir sz demdi. Yataq otana keib ordan ns gtrd, qzna bir-iki taprq verib el gldiyi kimi tez-tlsik xb getdi. O gedn kimi biz d senbernar dhliz qovub, divana srilmidik. Sevind vhilirdi Sveta. Hzzdn kryimi crmaqlayr, qulaqlarm dilyirdi. Kryimdki nazik, qrmz xtlri bir gn atam da grd. He n demdi, sadc glmsnd. lbtt, ax mn qz deyildim, zm hazr hiss edn kimi, istdiyim qadnla cinsi laqy gir bilrdim. Odur ki, olunun erkn cinsi laq tcrbsi atam n tqdir olunas hadis idi. Blk d kii mniml fxr edirdi. Bir gn, sinfimizdki Mirz adl olan mn hamillik haqqnda dand. Dedi ki, seksl mul olan qzlar uaq doa bilrlr. Artq o dvrd apteklrd prezervativ satlrd. Amma mn gedib almaa utanrdm. Hm d bilmirdim, mnim on

161

drd yal altimin lsnd prezervativ olur ya yox? Qorxularm Sveta il d blmdm. Glb demidi ki, narahat olma, hamil qalan deyilm, amma sn hr ehtimala qar iim qurtarma. Txminn bir il olard ki, grrdk. Mniml yad, tan olanlardan he birinin, mndki kimi uzunmddtli seksual partnyorunun olmadn yax bilirdim. Ona gr d, ham mn paxllq edirdi. Svetadan atamn da xbri varyd artq. 15 yal olunun normal, mntzm cinsi hyatnn olmas atam ox sevindirirdi. Hr eyin bir sonu var deyirlr. Tale, bel sonlardan birini mnim n d hazrlaybm. Bir gn, Sveta anas il Rostova, qohumlargil getmli oldu. Bu xbri eidnd el bildim mvqqti ayrlrq, Sveta mtlq qaydacaq. Htta oradan mn yazd mktublar, tez-tez etdiyi znglr, sevgi etiraflar qaydacana dair inamm daha da artrrd. Mn ona ox inanrdm. Drd gzl yolunu gzlyir, mktub dalnca mktub yazrdm. Qaytd gn mrmn n xobxt gnyd. Montind, saatl binann altnda grmyi qrarladrdq. Onu uzaqdan grdymd, sevincimdn ryim tez-tez dynmy balamd. Yaxnlaanda is, siftindki snxm ifaddn baa ddm ki, ns ciddi hadis ba verib. ox myus grnrd, hr an alamaa hazr idi. - N olub? Sorumaz olaydm. Rostovda bir rus olanla mn xyant etdiyini birnfs etiraf etdi. - Bel rus olanlar Bakda olmur, - demidi. - Burdaklar da el Azrbaycanl kimidirlr. Rostovda is... mn sl rusla tan oldum. Birinci df rus olanla seviirdim. Tamam baqa hissdir. Deysn onu sevirm. - Onun mndn stnly ndir ki? - Shbt stnlkdn getmir. N bilim, mndn asl deyil. Vurulmuam ona. Hm d ki... snntsiz kiilr daha hissiyyatl, daha temperamentli olurlar. Sevind, mndn nec hzz aldn grrdm. Mn el glir ki, sn onun qdr seksdn lzzt almrsan. la! ndi mni snnt etdirdiyin gr gedim atam baqlaym? Yoxsa o t parasn tzdn yerin tikdirim? Hiddtimdn prtmdm, onu bomaq istyirdim. Birc bunu dey bildim: Rdd ol! Dedim v zm evirib getdim. Arxamdan bir ne df mni ssldi. Dnb baxmadm. Ona nifrt edirdim. Snntsiz rus olana da nifrt edirdim. zm d snntli v rus deyildim dey, taleyimi syrdm. Atam da syrdm. Svetan o qdr sevirdim ki, lmy hazr idim. ndi fikirlirm ki, o hssas yeniyetmlik dvrm intiharla da baa vura bilrdim. aya yaxa davam edn depressiyadan zm, baqalarna ziyan vurmadan xa bilmims, byk eydir. Onu sonralar bir-iki df grsm d dandrmadm. Sonra birdn yoxa xd eitdim ki, hmilik Rostova kb. Yalnz drd il sonra, artq hr ey oxdan unudulduu bir vaxtda, ondan mktub gldi. ri, krp qz v znn olduu bir foto lav edilmidi mktuba. N ns ox sevinmidim. Htta cavab mktubu yazb, gnc ailni tbrik etmidim. Sonralar ox qz glib kes d mrmdn, Sevil qdr he birini ryim yaxn buraxmadm. Sevgi, mhbbt shbtlri artq mnasn itirmidi mnim n. ox erkn yalarda sarsnt keirmidim dey, qadn cinsi il mnasibtlrimi daha rasional zmind qurmaa alrdm. Svetadan sonra v Sevil qdr n uzunmddtli yaxnlm, Nail adl qzla olmu, alt ay davam edn yaxnlmz dava-qrn, qar, gz ya v abortla nticlnmidi. Abortun pulunu da atamdan almdm. Atam artq mniml fxr etmirdi.

162

Dlixana qeydlri - 4 (Peman deyilm)

Mn o villaya niy getdim? Yox demk, dvti il razlamamaq olmazdm? Halbuki getmsydim, indi hyatm tamam baqa mcrada axacaqd, sevdiklrimin yannda olacaqdm. Eldir, hyatm alt-st edn flaktlr silsilsi bu qancqla balad. Onun lsn d nifrt edirm. O gec Torulla iki nfr yeddi yz qram viski imidik. Ev nec glib xdm, divanda nec yatb qaldm xatrlamram. Shr doqquzda eyla zng vuranda bam qazan kimiydi, gzlrim yanrd. Onun n dediyini, mndn n istdiyini vvl baa dmmidim. N istyirsn e? Dnn sninl danmdq ax, yadndan xb?. Yox, ora qz, xmayb. Yadmdadr. H, yadmdad Onda glirm Mn d qanc bamdan elmk n h, yax deyib, tzdn kllmi yasta atmdm. Yarm saat sonra ifrit yen zng eldi. Baylda, parkn qabanda mni gzlyirmi. Snin var yoxunu sikim qhb - deyin-deyin birthr ynimi geyinib, zm su vurdum, salarm daradm. Parkn sas giriind qara Volkswagen Tiguan dayanmd. Pncry yaxnlab skan arxasnda eylan grdm. z glr, olduqca xobxt grnrd. Mana minib, he salam da vermdim. Mrtm yernn srnrd. O is kefini pozmad, el hey glrd, ns danrd. Glib Gncliy xdq. Ordan da man millionerlr mhllsin srd. Ara klrin birind nhng villann qabanda dayandmzda, hr eyi baa ddm. Bs nec? lbtt villada yaamaldr. Pultla darvazan ab, man hyt sald. Darvaza, biz hyt girn kimi, z-zn baland. Ev kedik. Nhng qonaq otanda, be metr hndrly olan tavandan sallanm il-raq, hr-halda mnim evimdn bahalyd. Bura n n gldiyimi hl d bilmirdim - maraq xtrinmi, qorxudanm? zml drst olmalydm eyladan qorxurdummu? Ola bilr. nki mni hdlmidi. Mn is eyla kimi geni imkanlar, laqlri olan qadnlarn lna dnnd nlr qadir olduunu yax bilirm. Bar ab n imk istdiyimi sorudu. He n istmdiyimi dedim. Yen d hr ikimiz viski szb, stkanlara buz atd. Mtbxdn yaqut sapl, iri baq gtirib ananas soymaa balad. ziyyt kir, gzucu mn baxrd. Baa ddm ki, ona kmk etmliym. Hvssiz, l-l masaya yaxnlab ba lindn aldm, ananas doradm, sonra dilimldim. Stkanlarmz toqqudurduq. Grmzn rfin deyib, nazlana-nazlana bir qurtum idi, stkan knara qoydu, mni dodamdan pd. O ehtirasla pr, mns ona nifrt edirdim. Hr ey ani balad. Adi vaxt blk d mni qcqlandrmayacaq, hiddtim sbb olmayacaq szlrin srt reaksiya gstrdim. Hans sznn, ya da hrktinin mni hvsldn xartd indi he yadmda da deyil. Sylrimi, thqirlrimi vvl sindirmy alan, tmkinini qoruyan eyla, atasn symy baladmda dz bilmdi, partlad. Yadmdadr ki, divanda oturmudum, o da ayaq st dayanm, qqrrd. Artq nc viskini imidi, srxo olmudu. Hddini ab Sevili symy balayanda, ayaa srayb bir ill vurmudum ona. Gzlmdiyi zrbdn vvl ok keirmi, sonra is daha da qzmd. Sevill z arasnda he bir frqin olmadn deynd onu ikinci df vurmudum. Sonda mni d qhb adlandrb, kii olmadm demidi. O anda, beynimin qurdu trpndi. Yaqut sapl ba stolun stndn gtrb boynunun sa trfin, arteriyasna sancdm. Al qan, boz rngli metlax dmy fqrmaa balad. Boynunu tutub yer yxld. Gzlri iri almd, havan balq kimi udurdu. Dhtl, nifrtl, hm d mrhmt dilyrk baxrd mn. stn yilib, iti ba bir daha boazna batrdm, qrtlan ksdim. Drin, hray yaradan qan daha iddtli axd. Xrldayr, nfs almaa alrd. Bu df ba sapna qdr rk nahiysin soxdum. xardb bir d soxdum. Artq rpnmrd, zif xrlts eidilirdi. Sonra xrlt da ksildi. Aq qalm gzlri tavana baxrd. Dnyadan nakam getmi btn llrd olduu kimi, onun da gzlrind sual donub qalmd: Ny gr? *** Bir gn d bel tb kedi qaranlq palatamdan. Kd z-z gldiyim yzlrl, minlrl tanmadm adamn boz simalar drhal unudulduu kimi, bu gn d bel unudulacaq. Bihud yaanm mrmn minlrl gn mr adlanan dibsiz bataqla gmldy kimi, bu gn d bel gmlck. He ks gzt getmyn, imtiyaz tanmayan zamann amansz vcuduna palq kimi bulaan bir mnasz gn daha gldi kedi stmdn. ndi mn n etmliym? zmzm qsdrdm hyatn rtubtli, kflnmi, hrmk basm kncndn dnyaya qorxa-qorxa baxmaqdansa; taleyin mn hazrlad nvbti srprizi hycanla gzlmkdns; zifliyiml, apatiyamla qidalanan qorxularmn gn-

163

gndn bydyn grmkdns; arzularma atmaq bir yana, mumiyytl he n arzu etmdiyimi drk etmkdns; yaamaq vqmn gz gr-gr ridiyini bilmkdns lmk yax deyilmi? Yox, deyil! lmk istmirm. Sanki hl d nys mid edirm. urumla yox, mn tabe olmayan hanssa instinktiml nyins dyicyini umuram. Ax mn insanam. Yuxum glmir. gecdir yata bilmirm. Gzlrimi yuman kimi Sevilin ssini eidirm. zn grmrm, yalnz ssini eidirm. Mn ns deyir, yd-nsiht verir, qatil deyilsn pldayr, mn sni sevirm, sn aidm dey sassz vdlr verir. Onun mchuldan gln ssini eitmkdn qorxuram. Hr df d vhi kimi anqrram. Onlar da hr df iynlrin sayn artrrlar. Yalandan da deyirlr ki, iynlr allergiyann qarsn almaqdan tr lazmdr. Hans allergiyann? Mnim Azrbaycan adlanan dlixanaya allergiyam var. Mni bundanm saaldrlar? Hardadr sevdiklrim? Sevil, Rna, Snan, Torul? Niy trk ediblr, unudublar mni? Bilirm, Torul indi Zmrdn yanndadr, qabanda diz kb, balanmaq n yalvarr. Hans gnahna, qbahtin gr? Bilinmir. Rqqas d doladqca dolayr onu, zdikc zir. Snann da mxaliftilikdn ba aylmr ki, dostunu yad elsin. El hey yazr, guya yazmaqla ns dyick. Sevil d Rasimin yannda, ya da qoynundadr. zgr d gndrib nnsinin yanna. Bu da bunun anal. Rna da lini zb mndn. Gzl qadndr, dlini neynyir? Ona kiimi qhtdir? Alm ksni el bilmim mdrikm, filosofam, hqiqti hamdan yax bilirm. Bu n zn vurunluqdur? N filosofu, n mdriki? Axr ki, baa ddm - mn gicdllaam! Olmasaydm indi dlixana palatasnda yox, ailmin yannda, iimin banda olardm. nadla ildiyim o qdr shvim, gnahm var ki, zm etiraf etmy qorxuram. gr eytan varsa, o, hmi mniml iyin-iyin olub. Bu da sonu. He ksin xatirind bir iz buraxmadan, zmdn sonra he bir sr qoymadan bu rtubtli, alaqaranlq palatada ryb gedcym.

164

V FSL LAVLR9

Gndlik Azrbaycan qzetind drc olunmu xbr v Daxili lr Nazirinin Liberal qzetin verdiyi msahib, Muradn xahii il romann 2011-ci ilin ikinci yarsnda ap olunmu ikinci nrin lav edilib (Sevil).

165

Cinayt v cza

Sbayel rayon mhkmsind hakim Erkin Qdirlinin sdrliyi il Murad Frcova qar qaldrlm cinayt ii zr keiriln mhkm prosesi, mtthimin skkiz il mddtin hbs czasna mhkum edilmsil nhayt sona atd. Lakin aylardr ictimaiyyti narahat edn amax cinayti trafnda gedn sz-shbtlr, hrartli mbahislr, mhkmnin hkmndn sonra ninki sngimmi, htta daha da alovlanmdr. KV v QHT sektorunun gndmindn dmyn amax cinayti-n mnasibt d birmnal deyil. Murada brat qazandraraq, onun drhal azadla buraxlmasnn vacibliyini deynlrl yana, kimliyindn v cinaytinin motivlrindn asl olmayaraq, hr bir qatilin mtlq czasn kmli olduunu dnnlr d var. Murad Frcovu mdafi ednlrin arqumentlri bir qayda olaraq beldir ki, Murad v onun kimi demokratiya urunda mbariz aparm xslrin, kemi quruluda, avtoritar rejim nmayndlrin qar trtdiklri cinaytlr, indiki demokratik rejim translyasiya edilmmli v bu kimi cinayt ilrin baxlmamaldr. Onu da xatrlatmaq yerin dr ki, Muradn hft vvl iq z grm Gndliklr adl kitab, bu cinayt ii trafnda gedn sz-shbtlrin daha da bymsin sbb olmu, htta mhkm v istintaq orqanlar, Muradn hyat yolda Sevil xanmn mhkm prosesi tamamlanmadan kitab ap etdirmsini xlaqszlq kimi qiymtlndirmidilr.

Leyla Abbas Gndlik Azrbaycan qzeti 28 yanvar 2011

166

Hquqi dvltd emosiyalara yer yoxdur - hr bir cinaytkar czasn kmlidir Daxili lr Naziri Slhddin Muxtarl il msahib Vtndalarn hquq-mhafiz orqanlarna mnasibtini dyimk el d tin msl deyil. Bunun n, hquq-mhafiz orqanlarnn vtndalara mnasibtini dyimk kifaytdir.

- Cnab nazir, qbulunuza dmk, sizdn msahib almaq n aylarla soru dalnca soru gndrdik. Mtbuat xidmtiniz d hr df islahatlar gedir, vaxt glnd grrik deyib, bizi intizarda saxlayrd. Nhayt gr bildik. Bu o demkdir ki, islahatlar artq tamamlanb? - Sizi intizarda saxladmza gr, nazirliyimiz adndan sizdn zr istyirm. Dorudan da faliyytimin ilk yarm ilind mtbuatla grmyin mnasn grmrdm nki, bildiyiniz kimi, nazir postuna tyin olunar-olunmaz islahatlara baladq. Bu sbbdn KV- dorudan da demy szmz yox idi. Qald ki, islahatlarn tamamlanb tamamlanmamana (glr)... Bilirsinizmi, islahatlar vvli olan amma sonu olmayan prosesdir. Yni he vaxt tamamlana bilmz. Kim dey bilr ki, biz islahat apardq, bitirdik v bundan sonra btn mexanizm mkmml ilyck? lbtt ki, ilrin sas hisssi grlb, tamamlanb. Amma grcyimiz hl ox i var. - Deysn grln sas ilrdn biri d DN-in bu ffaf binasdr. - Tamamil dorudur. Bu bina da, islahatlarn vacib elementlrindn biridir. Bildiyiniz kimi, biz hakimiyyt gln kimi, Bak hr Ba Polis idarsini yeni, li binaya krdk. Eksperimenti bu idardn baladq. O bina ofis mrkzi kimi ina edils d, qarqln olduu dvrd thvil verilmidi. Ona gr d, hl he bir irkt orada ofis icary gtrmmidi, bina bo qalmd. Mn nazir tyin olunan kimi, o binan BBP n satn alma tklif etdim v bu tklifim qbul olundu. Siz d bilirsiniz ki, eksperiment ox uurlu alnd. hali arasnda aparlan sorular da gstrir ki, ffaf bina onlarn ox xouna glir, bu ffaflq polis olan inam artrr. Bu sbbdn nazirliyimiz n d drhal ffaf bina tikdirmy qrar verdik. Bir hftdir bura kmk. ndi icaz verin mn siz sual verim: Necdir? Binamz bynirsiniz? - lbtt, binaya sz ola bilmz. Kdn irid n ba verdiyinin grnmsi xsn mnim n qeyri-adi haldr. zm Avropada hiss edirm. Yqin ki, polis olan inam, yalnz ffaf binalarla artrma dnmrsnz, baqa planlarnz da var... - lbtt var. Bir bina il btn ilr dzlsydi n varyd (glr). Biz, btn faliyytimizl xalqn inamn, sevgisini qazanacaq, bizdn vvl formalam stereotiplri sndracaq. Polis artq cib narkotik madd atan, ignc vern, dyn, ourluq edn, savadsz, bl, yekqarn, debil grkmli adam olmayacaq! Biz polisdn vvl, insan olacaq. Ham maraqlanr, soruur ki, Bs tin olmayacaq?. Xeyr, olmayacaq. Vtndalarn hquq-mhafiz orqanlarna mnasibtini dyimk el d tin msl deyil. Bunun n, hquq-mhafiz orqanlarnn vtndalara mnasibtini dyimk kifaytdir. - Hamn maraqlandran bir sual var, istrdim bu suala da cavabnz eidim. Ny gr islahatlar mhz DN-dn balad? - slahatlar slind hr bir sahd aparlr, amma insanlar birinci Daxili lr Nazirliyini grrlr. Bu da tbiidir. llr boyu xalqa zlm etmi, qddar, qanin bir strukturun birdn-bir simasn dyimsi, hr ksin diqqtini clb edir. Baqa trfdn d, uur qazanmaq, demokratiyan tmin etmk n lbtt ki, qayda-qanundan, thlksizlikdn balamaq lazmdr. nsanlara tam srbstlik verilmlidir. Ax qayda-qanun da, thlksizlik d iqtisadiyyatn inkiafnn n nmli tkanverici qvvsidir. gr snin hququn pozulursa, fikrini srbst ifad etmk azadln yoxdursa, biznes d aa bilmycksn. Biz Qrb standartlarn mnimsmiik v artq birc yolumuz var - Avropann liberal-demokratik dyrlrini, olduu kimi Azrbaycanda ttbiq etmk.

Polis vtndan nkridir, qulluqusudur, xidmtisidir

- Cnab nazir, siz bel bir sual da verim. Sovet mhitind bym, trbiy alm, oxumu bir xs kimi, Qrb standartlarna adaptasiya olunmaq sizin n tin olmad ki? - Xeyr, olmad. str sovet dvrnd, istrs d slam v Qnir Millilrin hakimiyyti illrind mn v yoldalarm yalnz v yalnz Avropa dyrlrinin Azrbaycanda ttbiq olunmasn arzulam, bu uurda mbariz aparmq. Biz normal dvltd yaamaq istyirdik, buna da nail olduq. Sevgi, mhbbt haradan balayr? Baqalarn dnmkdn! gr nazir, komit sdri ilk nvbd zn dnrs, onun baqalarna he vaxt da qalmayacaq. Gz doyan ey deyil. Oru, rvtxor yeyib, yeyib doya bilmz. O daha ox yemk istyck. Yadnzda olar, Milli rejimi illrind opponentlrimiz deyirdi ki, mxalift acdr, iqtidar is tox. gr mxalift iqtidara gls, daha ox yeyib-dadacaq. ndi grsnlr v utansnlar! sas msl ndir? Mentalitetin dyimsi. slahatlarn uurlu olmas n bu vacib rtdir. Qtr-qtr insanlarn iindki qulu, klni ldrmk lazmdr. xsn mn btn vtndalarmzn azad ruhlu, azad dncli olmasn istyirm v bir nazir kimi, btn msuliyytim v smimiyytiml byan edirm ki, vtnda aadr. Polis is vtndan nkridir, qulluqusudur, xidmtisidir. - Azadlqlarn birdn-bir verilmsi xaos yarada bilr deynlr d var. Bu fikr mnasibtiniz necdir?

167

- ox xlaqsz, trbiysiz, pozun fikirdir. Bel bir sz son drc grmmi, avtoritar ruhlu adam iddia ed bilr. Azadlqlarn, demokratiyann yaratd problemlrin yegan hll yolu, daha ox azadln, demokratiyann tannmasdr. - oxlar deyir ki, Azrbaycanda islahatlarn uur qazanmasnn sbbi lk razisinin kiik olmasdr. Byk lklrd bel islahatlar mmkn deyil. - Bu da qrib, sassz fikirlrdn biridir. AB, Kanada, Almaniya, n bilim Avstraliya v adn saymadm onlarla lkd idaretm mexanizmlri mkmml ilmirmi? lknin bykly, kiikliyi mslsinin islahatlara n dxli? Azrbaycan razisi iki milyon kvadrat kilometr d olsayd, biz bu islahatlar hyata keirckdik. stk, niyyt, mqsd olandan sonra islahatlara he n mane ola bilmz. - Tabeiliyinizd olan insanlar siz tklif vermkdn kinmirlr ki? - ksin, onlar tklif vermmkdn qorxurlar. Tbbskar olmayan insanlar sevmirm. Sz dmkn, hr ideyayla stm glnlr d sbilirm yax ideyadrsa, z razind hyata keir. Sn, buna gr cavabdehsn. Mn nazirliyin sndlrinin 0,1 faizini imzalayram. lk razisind 30-dan artq xs mnim slahiyytlrim daxil olan msllrd qrar qbul etmk icazsi vermim.

Bizi baa dmyn, rvtsiz yaaya bilmynlrin hams xb getdi

- Siz bu islahatlara balayanda polislrin reaksiyas nec oldu? - Biz islahatlara, nazirliyin 70 faizini ixtisar etmkl baladq. Tsrrfat ilrin baxanlarn hams demk olar ki, idn xarld. Bzilri d yeni qaydalara uyunlamayacaqlarn baa db zlri getdilr. Msln, bzilri grd ki, yaxnlar hbs olunsa, hanssa cinayt gr istintaqa clb olunsa onlar he n ed bilmycklr, ona gr d rizlrini yazb getdilr. Artq he bir polis mkda, rtbsindn asl olmayaraq, cinayt mli olan yaxnna, qohumuna, htta atasna-anasna kmk ed bilmz. mumiyytl, bizim yeni i prinsiplrimizi baa dmyn, rvtsiz yaaya bilmynlrin hams xb getdi. Mn d buna ox sevinirm. Siz bir fakt deyim. ox yox, be-alt ay vvl bizim qrbynml komandamzdan el adamlar vard ki, mn zng vurub hanssa qohumlarn, dostlarn azad etmyimi xahi edirdilr. Onlarn hamsna ox srt cavab verib, dstyi tullayrdm. Htta onlarn arasnda bir nazir mavini d varyd. Nticsi n oldu? O gn, bu gndr mn bel znglr glmir. - Biz bilirik ki, mktb agirdlri tez-tez nazirliy ekskursiyaya glirlr... - Bli, glirlr. Bunu da bizim b mdirlrimizdn biri tklif eldi, mn d razladm. Uaqlar glib nazirliyin ii il, mkdalarla tan olurlar, suallar verirlr. ndidn uaqlarn beynind polisin msbt obrazn yaratmaq lazmdr. Fikir vermisinizs, indi bizim btn polis idarlrimiz daha ox banklar xatrladr. Tmiz, sliqli idarlr v glrz polis mkdalar. Hr ey ffaf v aqdr. Hanssa pncrnin, qapnn dalnda gzlmk shbtlri d artq qurtarb. Apardmz sorular gstrir ki, indi halinin 85 faizi polis gvnir, ona inanr. Hr ks baa dd ki, polis cmiyytdn ykskd dayanmr. Polis cmiyytin bir parasdr. - Xbrlr gzir ki, polislr bir-birini satr. - Xahi edirm, o szdn bir daha istifad etmysiniz. Bu, mnim n thqirdir. Cinayt trdilibs, hr bir vtndan borcudur ki, bu bard polis xbr versin. Bilib demirs, o da cinayt rikdir v buna gr cza alacaq. Polis mkdalar da, hmkarlarnn qanun pozuntular bard drhal rhbrliy xbr vermlidirlr. lbtt, ayr cr ola da bilmz. Cmiyyti dyimyin yegan yolu budur. Qddar grns d, buna mcburuq. Avtoritarizmi Qrb standartlar il vz etmyin baqa metodu varm? - Cnab nazir, aparlan islahatlarn artq qarsalnmaz proses olduunu demk olarm? - ox yox, he olmasa biz tannan be illik hakimiyyt mddtinin sonuna qdr islahatlar bu minvalla davam etdirsk, lkni ayaa qaldrsaq, bizdn sonra baqa hkumt d seils, seilib avtoritar meyllr d nmayi etdirs, xalqmz o iqtidar drhal rdd edr. minm ki, be il rzind biz xalqa zn hrmt qoyma, daltsizlikl barmama, qorxaq, kl olmama yrd, alaya bilcyik.

Hquqi dvltd emosiyalara yer yoxdur - hr bir cinaytkar czasn kmlidir

- Cnab nazir, yarm il vvl, Sbayel rayon mhkmsi Murad Frcovu skkiz il mddtin hbs czasna mhkum etdi. Apelyasiya mhkmsi d hkm qvvd saxlad. ndi i Ali Mhkmddir. Siz d bilirsiniz ki, cmiyytin bu proses mnasibti birmnal deyil. Murad qhrman hesab ednlr d var, cinaytkar sayanlar da. Siz is o vaxtdan bu proses mnasibt bildirmmisiniz. Murad cinaytkar hesab edirsinizmi? - zr istyirm, bu sual mn vermyiniz ox yersizdir. lbtt ki, mn onu cinaytkar hesab edirm, n az ona gr ki, mhkmnin hkm bunu tlb edir. - Bildiyiniz kimi, birinci instansiya mhkmsi davam edn vaxt, Muradn hyat yolda onun Gndliklr adl kitabn ap etdirmidi. Htta mhkm v istintaq orqanlar, bu kitabn iq z grmsin gr, Murad v

168

yolda Sevil xanm xlaqszlqda, mhkm prosesin tsir etmk chdind gnahlandrmdlar. Siz szgedn kitab oxumusunuzmu? - Bli, oxumuam. z d ox byk maraqla oxumuam. Struktur baxmndan klassik romanlardan xeyli frqlns d, vulqarizmlrl, sylrl dolu olsa da, srin uurlu alndn dey bilrm. Etiraf edim ki, bu srd mni gldrn mqamlar da oldu, aladan mqamlar da. Yax yazb, sadc olaraq z cinaytin brat qazandrmaa alb. O da alnmayb. - Murad Frcov bu srd yazb ki, eyla Orucun Daxili lr Nazirinin olundan ua var. Eyni szlri o, mhkmd d tkrarlamd... - (Glr) Bunlar hams cfngiyatdr, qurduu oyunun bir parasdr. N polkovnik Vahabov, n d ki, mstntiq Dadaov ona eylann mxalift ildiyini, mnim olumdan uann olduunu demyiblr. Hams Muradn txyylnn mhsuludur. Hmin uan taleyi d biz mlumdur. eylann oluna, hal-hazrda Syavu Orucun bacs baxr. Atasn myyn etmk is bizim iimiz deyil. Amma dqiq dey bilrm ki, o uaq mnim nvm deyil (glr). Yeri glmikn, roman mnim olum, baqa ail zvlrim d oxuyublar. Orada haqqmzda yazlanlar evdkilr indiy qdr yada salb glrlr. - Cmiyytin Murada olan heyranl, sevgisi sizi narahat etmir ki? - Bilirsinizmi, cmiyytin byk hisssind Murada qar olan msbt mnasibt baa dlndir. Bir insan kimi bu hisslr mn tandr, domadr. Mn d baa drm ki, Murad Milli rejimi dvrnd mxalif fikirli, demokratik dyiiklik arzulayan adam olub. Lakin glin etiraf edk ki, Murad azadlq mbarizsind z rolunu ox bydb. lbtt mxalifti idi, rejimin dyimsini arzulayrd, n bilim, hr frstd hqiqti dil gtirirdi. Amma faktlar da gstrir ki, he d z haqqnda yaratd zabke obrazna uyun hyat trzi keirmyib. Razyam ki, eyla Oruca olan nifrti, onun atasna gr olub. Onu qtl yetirmsinin sbbi d budur. Lakin hquqi dvltd emosiyalara yer yoxdur - hr bir cinaytkar czasn kmlidir. Biz iqtidara glnd d demidik ki, avtoritar qurulu dvrnd ilnmi v st almam cinaytlrin stn biz aacaq. Bunu yen d tkrar edirm - gr avtoritar rejiml mbariz aparm hanssa vtndan cinayt lksi varsa, akar olunaca tqdird ona gzt olunmayacaq. - Muradn Gndliklrind, onun narkolepsiya adl xstliy tutulmas haqqnda bir hiss var. Daha sonra ruhi dispanserd yazd qeydlr d romana lav olunub... - Sz hara gtirdiyinizi bilirm. Onun ruhi xst olub-olmamas mslsin... Anar by, siz d bilirsiniz ki, mhkmnin tyin etdiyi ekspertizadan lav, vkil Elton Aurovun tlbi il alternativ yoxlama aparan mstqil ekspertiza da Muradn dliliyinin imitasiya xarakterli olduunu sbuta yetiriblr. Onun psixi salam adam olmas artq tsdiqlnmi faktdr. Romandak narkolepsiya haqqndak hisslr d lbtt ki, uydurmadr. Ruhi dispanserd yatmas da ssenarinin bir parasyd ki, Murad bunu hyat yolda il birlikd fikirlib, hyata keirmidilr. Ola bilsin bdii sr n bunlar uurlu tapntlardr, lakin z uydurmalarn glib mhkmd d tkrar etmsi, hamn z dliliyin inandrmaa almas glnc chd idi. Ona gr d he n alnmad. mumiyytl sri xatrlayrsnzsa, komadan vvlki gndliklr sonradan ediln lavlr kifayt qdr sni alnb. zn dli gstrmk chdlri srin ruhuna xll yetirib. Bilmirm, bu mnim xsi qnatimdir. - Amma bzi hkimlr, amneziyadan xan insanlarda psixoloji problemlrin yaranma ehtimalnn olduunu da deyirlr. - Bir daha tkrar edirm onun narkolepsiyas da, sonradan guya aln tamam itirib ruhi dispanser dmsi d bir oyun idi. Dliliyi imitasiya etmk o qdr d asan msl deyil. O cmldn xsiyyt ikilmsini d. Tqdir edirm, xyal gc yaxdr, amma yetrli deyil. ox dolaq oyun qurmudu, nticd z bu labirintd azb qald. Yaddanda guya boluqlarn yarandn yazmas, faktlar thrif etmsi, he d inandrc grnmr. - Dliliyi imitasiya etdiyi halda, eyla Orucu ldrdyn n n etiraf edirdi? - Biri obirini inkar etmir, mane olmur ki! Dz deyirsiniz, etiraf edib. Amma nec? Etirafn da mqsdi oydu ki, mhkm onun dliliyin inansn, bunu ynglldirici hal kimi qbul edib, onu hbsxanaya yox, dlixanaya gndrsin. O da bir ne ay sonra saalb ordan xsn. slind istintaqn lind onun cinaytini sbuta yetirn bu qdr dlil olmasayd, blk bu etiraf da etmyckdi. Xatrlayrsnzsa, aradrmalar nticsind, Samir Mikaylovun amaxdak evinin yaxnlnda yaayan v Muradla Torulun ora gldiyini grn ahid taplmd. Cinaytin trdildiyi gnn axam a cip, iind d iki nfr Samir Mikaylovun evinin darvazasn ab, man hyt srrlr. Amma ev girmirlr, hytd bir saat qurdalanandan sonra, xb gedirlr. Bu n demkdir? ndi is glin Muradn mhkmd dediklrini, ruhi dispanserd yazdqlarn xatrlayaq? eylan ldrdyn etiraf edir, amma amax mslsini, Torulun ona kmk etmsini inkar edir. Torulun adn kmir, nki mqsdi var istyir mhkm onun dliliyin inansn. zn el aparr ki, guya Torulun, digr dostlarnn ldklrini bilmir, onlarn hl d yaadqlarna inanr. Xstxanaya, yanna glib getmirlr dey giley-gzar edir. Dorusu, sri oxuyanda Muradn fantaziyasna mat qalmdm. Yadnzdadrsa, orada bel bir hiss var, guya Torul onun gzn grnr v deyir ki, o gec sn mniml viski imidin, ertsi gn d eyla il grb talyan restoranna getdiniz. Dlixana qeydlrind is Murad Torulla viski idiyini tsdiqls d, shr eyla il grb talyan restoranna yox, eylann Gnclikdki villasna getdiyini, orada da onu ldrdyn yazr. Grrsnz? z iki frqli versiya ortaya atmaqla, mhkmni doladrmaa, adrmaa, izi azdrmaa chd edir. - Sevil xanm bu yaxnlarda qzetlrin birin verdiyi msahibd, kitabn birinci nrinin artq satlb qurtardn, indi ikinci nr hazrladqlarn demidi. Dediyin gr, Murad hal-hazrda hyatnn mhkm v hbsxana gnlrini qlm alr. Onlar da romann nc nrin lav edckmi.

169

- (Glr) Mn Murada yalnz v yalnz uurlar arzu ed bilrm. Mhkm shnlri, hbsxana gnlri roman daha da gzlldirr. Htta hbsxanadan xandan sonra da yeni hisslr yazsn, n deyirm ki? Yqin ki, mrnn sonuna qdr romann bytmkl, iirtmkl mul olacaq. Grrsnz d, bir dn adi gndlikdn n boyda sr douldu, indi d mllif yax pul qazandrr. Halal olsun (glr). Shbtldi Anar Mqabilolu Liberal Qzeti 17 iyun 2011

170