Aziz Nesin _ Surnme Roman SURNME bu Surnme, Berber Hayri adl bir rz ve namus dmannn Sultanahmet alanndaki aslma

enliini betimleyip anlatr. NDEY - Buyur, imzala! - Ne imzas? - Birlemi Uluslar Yasas. Brak takazay, hadi bas imzay! - Bastm turam ite: Sultan Palamut! - unu da imzala! - O da neyin nesi? - nsan Haklar Evrensel Bildirisi... Ve sen ki Avrupa Konseyi yesi, adn km demokrata... Bas imzay a kerata! - Bastm turam ite: Ben ki Sultan Palamut! Yerde ta, gkte bulut. Sen de bunu unut! - At uraya da imzam! - O nedir? - Helsinki Sonu Belgesi. - Eyvaah! Nereye vurduk, nerden kt sesi? Yaktn bizi demokrasi! (El rpar) abuk gelsin, arn vak'anvisi! - Hooop dedik... ardn geldik. Her koulda, her durumda emir ve ferman velinimetimiz bulunan Sultan-ibn-issultan hem daltaban, hem kaltaban Sultan Palamut Han! mr uzuuun olsun efendimizin. Olmayacak duaya, miiiin! Bizden sylemesi: Balyor, balyor, balyor, balyor bittii yerde bu tarih dersi. Babozuklara on kuru askerlere yz para. . Anlayan beri gelsin, anlayana yok para! Onsekiz yandan kkler giremezler adra! nk ierde demokrasi, ayptr sylemesi, son derecede mstehcen... Hadi balyor demokrasi... Bayanlar, baylar! erde, dnyann sekizinci garibesi! Gelin, girin, grn, aln ibret dersi! GR Yeryzne nce gelenlerin grp duyduklarn, renip bildiklerini ve hertrl tanklklarn, kendilerinden sonra gelenlere anlatmalar ve daha sonradan geleceklere yazarak iletmeleri insanlk borcu olduundan, ben fakir de, Kemer ilesinin (Burhaniye) ren mahallesinin Sunar konutlarnn bir evinde bisre bibama yaamaktayken, benden sonraki kuaklara insanlk borcumu demek iin, 1973 ylnn 13 ubatn 14 ubatna balayan Cuma gecesinin saat nde, gecenin karas gnn mavisine alacalanrken, ibu Surnme'yi yazmaya baladm. E dostla, arkada yoldala birlikte, hem de dmanlarmzla birlikte, daha nice nicelerini yazmaya gnmzn yetmesini, iimizin erken bitmemesini dilerim. Bu Surnme'de Berber Hayri denilen bir rz ve namus dmannn Sultanahmet alannda nasl asldn ve bu aslma srasnda, "ok kr, hak-hukuk yerine geldi, aramzdan bir ahlaksz daha eksildi de, biz de yakay kurtardk, imdilik sray savdk!" diyerek seyircilerin gsterdii sonsuz sevinci ve "ite namussuzlarn sonu budur!" diyerek adli ve idari makamlarn ve anlarn yannda cumhuriyet savcsnn ve ann yanndaki candarma komutannn ve candarma komutannn yarmdaki imamn ve imamn yanndaki cellat ingene Ali'nin, halka ibret dersi vermek iin hibir zveriden kanmayarak, byk bir grev severlikle, aslma ileminin yerine getirilmesinde gsterdikleri insanst abalar ve aslma trenini ve seyircilerin enliini btn ayrntlaryla pek canl olarak anlatmaya alacam ki, ibu daraacna ekilme trenini grmeleri ksmet olmayan halkmz da, sanki ibu treni

grmlercesine gznde canlandrarak, adaletin nasl yerine getirildiini renip temiz vicdanlar rahat ede! air Nefti'den ikilik: "Dalak, cier, ikembe, bbrek, beyin ver surdan... "Aman unutma sakn, be paralk da vicdan!" Bilindii zre Surnme, Osmanllar anda, evlenme, dn-dernek, snnet gibi sevinli olaylar dolaysyla, halkn da katlmasyla yaplan ve bika gn sren zengin lenleri, renkli trenleri, byk elenceleri, olaanst gsterileri, btn bu enlikleri betimleyip anlatan kitaplara denilir. Yani Surnme, ksacas dn kitab demektir. Kolayca anlalmaktadr ki, bu dnler, balk paras veremeyip yavuklusunu kard iin dama denlerin deil, sultanlarn, ehzadelerin dnleridir. Cumhuriyet dneminde, Osmanl mparatorluu andaki bu enliklere ta kartan, krk gn krk gece sren ve Hseyin Baykara elenceleri rnei yle dnler dernekler, dner siteynl nianlar, grlmemi lenler, duyulmam trenler, ikili fiskili allar, trl bin trl enlikler yaplmsa da, ne yazk ki btn bunlar anlatan bir Cumhuriyet Surnmesi bugne dek yazlmamtr. Demek, Cumhuriyet dneminde Surnme yazmak fakire ksmet imi. Ne mutlu ben fakire! Bilinir ki, her insann bir yarm ve bir dn, bir yan ve bir yn vardr; yansz ynsz insan olmazsa da, biz yine de ibu Surnme'yi yazarken, elden geldiince hibir yan tutmadan, yansz deilsek de hi olmazsa nesnel olmaya alarak, doruluktan ayrlmamaya byk zen ve aba gsterdik. rnein Surnme'mizde, Breki Ali yerine Berber Hayri'nin konulmas gibi yaptmz ufak tefek deiiklikler ise, bu enlik olaynn zn deitirecek nitelikte deildir. Cumhuriyet dneminde Sultanahmet alannda herkesin gz nnde son aslan kaatil Breki Ali'yken, ben hakir, ondan nce aslan Berber Hayri'yi, halkn gz nnde daraacna ekilen son sulu olarak sizlere anlatacam. Bir de kimi tarihlerde deiiklik yaptm; nceyi sonraya, sonray nceye aldm, ite ancak buncack bir deiiklik yaptm ki, onu da, bu kitapta iletmek istediim bildiri daha iyi ortaya ksn diye yaptmdan, okurlarmn balayacaklarm umarm. Kltr tarihimiz iin ok nemli ve ok deerli bir belge olan bu Surnme'yi kaleme alrken, gelecek kuaklatn tarihten ders, bizlerden t almalar iin, dorulardan kl pay ayrlmadk. Adli cezann amalarndan biri, sulunun cezalandrldm grerek, "Aman ben kurtuldum!" sevinciyle kamu vicdannn erince kavumas, br de sulunun cezalandrldm gren kamunun bundan ibret dersi almasdr. ite bu nedenlerle idam cezalar, byk kalabalklarn toplanp aslma olayn seyredebilecekleri genilikte byk alanlarda, rnein istanbul'da Bizansllarn Hipodrom, Osmanllarn ise Atalar dedikleri bugnk Sultanahmet alannda yerine getirilirdi. Bizim Surnme'mizin konusu olan Berber Hayri'nin asls, herkesin seyri iin bir geni alanda ve gzler nnde yerine getirilen aslmalarn sonuncusudur. Bundan sonra, Adalet Bakanlnn 18 Ocak 1951 gnl ve 18 sayl genelgesiyle "lm cezasnn infaz srasnda kanunda yazd kimselerden bakalarnn infaz yerlerine girmelerini nleyici kesin nlemlerin alnmas; infaz gsteren tutanan dzenlenmesinden sonra cesedin hibir neden ve dnceyle sergilenmesine msaade edilmeyerek derhal kaldrlmas gerei" bildirildiinden, idam cezalarnn herkesin gz nnde yerine getirilip kamunun ibret dersi almas ve bylece kamu vicdannn rahata ermesinden vazgeilmi ve o tarihten beri idamlar cezaevi avlularnda, enliksiz olarak yerine getirilmeye balanmtr. te bu bakmdan halkn nnde son olarak daraacna aslma enliini anlatan bu Surnme, aslma enliklerinin en byn ve sonuncusunu betimledii iin, ayrca tarihsel bir deer de tamaktadr. Padiahlar zamannn enlikleri, hazrlanm bir izlenceye gre gnlerce srerdi. Cumhuriyet dneminin sz geen enlii de dzenli bir izlence iinde, drt gn drt gece srmtr. yle ki, aslma enlii izlencesinin birinci gn, idam cezas onaylanp kesinleen Berber Hayri, bir bahane uydurularak skdar'daki Paa kaps Cezaevi'nden Sultanahmet Cezaevi'ne getirilmitir. kinci gn ise, aslacandan gerek Berber Hayri'nin ve gerekse br

tutuklularn haberleri olmamas iin, yine sudan bir ceza bahanesi uydurularak Berber Hayri kapalya, yani kapal denilen tek bana kalman bir hcreye konulmutur. zlencenin gn, aslma enlii iin gereken son ilemler yaplm, grevliler hazrlanmtr; asma iin gerekli aralar, gereler salanm, aslma yeri dzenlenmi, aslma ileminin grevlileri arlm ve ibret dersi alarak vicdan erince kavuacak olan halka aslma yeri ve zaman gerek basn yoluyla, gerek elaltndan duyurulmutur. Drdnc gn ise, Sultanahmet alannda daha bir gn nceden balam bulunan olaanst enlik ve gsteriler arasnda Berber Hayri'nin daraacna ekildiini gren kalabalk, hem ibret dersi, hem de "Oh, biz kurtulduk!" diyerek duyduu sevinle geni bir soluk almtr. te, durumlar byleyken byledir, yle yle olmutur diye tm olup bitenleri yce katnza bildireceiz efendilerimiz deyip balarz sze. BU BLM, BERBER HAYR'NN NEDEN CEZAEVNE GELD, ONU BLDRR Bir akamstyd. Mahkemelerce tutuklanan sanklarla o gn yarglanmak iin cezaevinden Adliye kapma getirilmi tutuklular, elleri kelepeli olarak, iki yanlarnda iki candarmayla, Adliye'nin kapalt denilen bodrumuna getirilip tklmlard. Gn almayan, taze hava dolmayan, penceresi olmayan o kapalt denilen bodrumdakilerden kimisi melip srtn pis duvara dayam, kimisi kaz dinlenmesi denilen biimde bir ayan kaldrp brn yere basarak ayak deitire deitire, balk istifi olmu, cezaevine gtrlecekleri zaman bekliyorlard. Cgara dumanyla, burda ad "sar kz" olan esrar duman, yllanm slaklk kokusu, bir de ordaki ileri rm insanlarn soluklarnn buusu birbirine karp, tepedeki kr lambann nda kf mavisi bir tl gibi dolana dolana tavana doru gittike younlayordu. Eroin iicileri o gn bayram etmilerdi. nk, durumalar olduu iin sabahleyin cezaevinden getirilip de iki candarma arasnda, mahkeme kaps nnde koridorda beklerlerken, onlar grmeye gelen candan arkadalar biriki paket eroini komano etmiler, onlar da zulalarna koymulard. imdi kapaltnda iki dizleri stne km olanlar eroine yle yumulmular, yle yumulmular, yle kyak dalgalarn bulmulard ki, sararm parmaklar arasndaki cgarann atei yana yana ta dibe gelmi, cgaray tutan parmaklarn yakmaya balam, ama onlar yank acsn bile duymadan balar gslerine de kalka uyukluyorlard. Gzleri ak olanlarn da gzbebekleri kayp grnmez olmu, gz aklan balgam sarsna kesmiti. Kap ald. Candarma, angrdatarak bileinden zincir kelepeyi zd bir delikanly srtndan itip kapy kapad, dardan kilitledi. Eroinden, afyondan, esrardan kendilerini dahaca yitirmemi olanlar, ieri itilen delikanly grnce, tpk klhanbeylerin yoldan geen kzlara laf atmak iin slk almalar gibi, hep birden slk aldlar. Anasnn ipini satmlardan biri, yanndakini dirseiyle drterek, - Olum, gene Krt Kmil'e gn dodu, u yavriye bak... ilik, ilik namussuzum... dedi. Sonra sa elinin, ularn birletirdii be parman, abartl ses kartarak pt. - Gemi olsun arkada... - Gemi olsun delikanl... - Gemi olsun anam... - Gemi olsun arkadam... - Gemi olsun yavri... Delikanl her birine utana skla "Saolun!" dedi. - Ne iten dtn anam? Yirmibir yanda olan, ama yandan ok toy gsteren krpecik delikanlnn elma al yanaklarndaki kays tyl teni kzarp yz pene pene harland. Soranlara fsldarcasna, - Ben Berber Hayri'yim... dedi. "Berber Hayri'yim> demekle aklamaya utand suunun ne olduunu anlatm oluyordu. nk, gnlerden beri Emniyet Mdrl'nde sorgusu yaplmaktayken, gazeteler allandrarak, ballandrarak ve pullandrarak ve iire iire Berber Hayri olayn yazmlard. Artk olay bilmeyen kalmamt, hele cezaevindekiler... Berber Hayri'nin fsltl konumasndan sonra kapalt-

n dolduranlar bir mrlt dolat, bieyler syletiler. am grnyorlard. O tyler rpertici korkun cinayeti, bu toy olan m ilemiti! alacak ey!... Berber Hayri'nin kahraman olduu olay, ksacas, uydu: Bir ky yerde bir berber dkkn ileten Hayri, komularndan birinin alt yandaki olunu, rzna getikten sonra bomu, ocuun cesedini de topraa gmmt. Berber Hayri'yi, Adliye yapsnn kapalt denilen bodrumunda brakp, biz gelelim Krt Kmil denilen alaklarn ala azlya. Krt Kmil kimdir, onu anlatalm. Krt Kmil karanlk yzl, gzleri parlak ve sert kabuklu bcekler gibi fldr fldr oynayan, baklar insana korku salan, glmenin ne olduunu renip bilmemi, gld hi grlmemi, yaamnn ounu cezaevlerinde geirmi, cezaevleri dndaki gnlerini de Tophane, Ziba, Tahtakale, Kemeralt ve Galata'daki bekr odalar diye anlan yerlerde yaayarak, kiralk kadnlarla ve uygunsuz yola dm olanlarla dp kalkmak gibi edepsizliklerle geirmi, gnn gn etmi, genelev sermayelerinden hara yemi, Lomborozo'nun bilimsel olmad oktan tantlanm bulunan doutan sulu insan tipinin bilimsel bir gerek olduunu tek bana kantlamaya alan insan biiminde bir canavardr. Ne askerlik yapm, ne bikez bir kuru vergi demi, ne btn yaamnda bir saatik olsun alp herhangi bir ie emek vermitir. iir sanarak bilip syledii yalnz u ikiliktir: "Alt kere alt otuzalt Konutumuz bizim Kemeralt" Cezaevinin baaas deildir ama, cezaevini smr blgelerine ayrp blm olan aadan biridir. kinci ksm koularnda oynanan kumarn manosunu o toplar. Aas bulunduu ksmn koularnda esrar, afyonu, eroini yalnz o sattrabilir. Koutaki stste drt dekli yatann bir yannda biri, br yannda br, yetmi tastan su imi, felein emberinden gemi iki olan vardr ki, Krt Kmil'in buyruunda, onun bir dediini iki ettirmezler; onun tabancasn, iini, mutasn, ban ve filsiniri denilen kamsn gizleyip tayarak zulacln yaparlar ki, kendileri de getikleri bu yollan iyice renip ustalaarak ileride Krt Kmil gibi azl birer dam aas yetisinler. Sz uzatmamak iin Krt Kmil'in sonunu da sylersek, felekte bir benzeri daha bulunmaz byle bir belann nasl bir rezil bela olduunu daha iyi anlarsnz. Bir genel afla cezaevinden ktnn daha ilk aynda, Fatih'te bir han odasnda rm ve kokmu olarak pis cesedi bulunup, soruturma sonunda, bir gece sapk iki olann onu uykudayken boduklar anlalmt. Ataszdr: "Su destisi suyolunda krtr." Gelelim Berber Hayri'ye. Akam olunca, kap altnda toplanan tutuklular ve hkmlleri birbirlerine bileklerinden zincirleyip, kelepeleyip krmz boyal cezaevi arabasna tktrp cezaevine getirmiler, ieriye sokmulard. Bagardiyanla nbeti gardiyanlar yeni gelenleri karlad. Bagardiyan bir bir onlarn yzlerine bakt. Yllarn deneyimleriyle artk insan sarraf olduundan, Berber Hayri'nin yzne brlerinden daha uzun bakt. Nbeti gardiyana. - Bu ocuu karantina kouuna koymayn, sbyan kouuna aln! dedi. Oysa cezaevine yeni gelenler onbe gn karantina kouunda bekletilirdi. Dalkavukluundan tr ve muhbirliine dl olarak cezaevi mdrnn gzne girmi, buyzden de gardiyanlara yardmclk etmesi iin izin verilmi yal bal bir hkml, bagardiyana sokulup, - Aman beefendi, sbyan kouuna vermeyin; bilmez deilsiniz ya oras bin beter. Geende o delikanlnn bana gelenleri... diye fsldad. Onbe gnlk bir ksa hapis cezasn ekmek iin gelmi yakkl bir genci, teki koularda sarkntlk edilmesin diye, szde korumak iin sbyan kouuna vermilerdi. Sbyan kouunda onbir yandan onsekiz yana dek ocuk sulularla, cinsel sapk olduklar iyice aa km ve kou aalarnn da artk gznden dm olan her yatan sulular vard. Bu sbyan kouunun pikurular, kendilerine yaplan ahlakszl bin katyla bakalarna da bulatrp herkese svamak iin can atarlard. Buyzden de Krt Kmil gibilerinden bin beterdiler. Kt alkanlktan ne oranda bakalarna yaylrsa, sanki kendilerine den utanma pay da o oranda azalacakm gibi gelirdi onlara.

O gen, sbyan kouuna tklp da, kouun demir kaps arkadan srglenip zincirlenince, sbyan denilen o kou dolusu canavar yavrular, hibir nsze, hibir balangca gerek duymadan, tpk cceler lkesindeki Glver' in stne binlerce ccenin saldrmas gibi, gencin stne saldrp pantolonunu, donunu yrtp syrmlard. Neye uradn anlayamayan delikanl yere yklnca, ocuklarn beini onunu silkeliyip atyor, ama bu kez onbei yirmisi stne ullanyordu. Sonunda delikanlnn gc de, soluu da tkenmiti. Ancak, koua atldnn drdnc gn grebildii bagardiyana alayarak olup bitenleri anlatabilmiti. Yal bal hkml, bu olay anmsatnca bagardiyan, - Bu gecelik karantina kouuna koyun da iyi gz kulak olun, yarn biey dnrz... dedi. Mahkeme iin gidip de akam cezaevine dnen eski tutuklularla, yeni tutuklularn st balar aranyordu. Mahkeme koridorlarnda bekleirlerken arkadalarnn gizlice verdikleri, ileri eroin dolu kck lastik torbalan ya da naylon baloncuktan yutmu olan eroinciler, kapda yaplan sk muayeneden kolayca getikten sonra telesip koularna gittiler ki, hemen mshil iip, sindirilmeden ve erimeden ilerindeki eroin dolu torbalan, balonlar helada dar karsnlar da, eroinleri hem satsnlar, hem de burunlarna eksinler. Aramadan geen yeni tutuklular, sokulduklar hamam denilen buulu, slak yerden, olduklarndan ok daha kirlenmi, pislenmi olarak ktlar. Szde mikroplan lsn diye etvden geirilmi olduu iin bumburuuk, yank yank buu kokan giysilerini irenerek giydiler. Berber salonuna sokuldular. Cezaevi berberleri br tutuklularn salarn dibinden keserken, Berber Hayri'nin salarn kesen berber onun yumuak kumral salarn okayp, - Sen de bizdensin, berber berbere kymaz... diyerek peremlerini kesmemi, salarn birazck uzunca brakmt. Kadns berberin "Sen de bizdensin" szyle ne demek istediini anlayamayan Berber Hayri o gece karantina kouunda yatakosun, o yal bal dalkavuk hkml yaranmak istedii ikinci Ksm aas Krt Kmil'e komu, tpk geceliine kiraya verecei bir oynak kahpeyi betimler gibi, Berber Hayri'yi ona yle anlatmt: - Aman aam, aman dedim aman... Felekte byle bir civan, daha hi grmemi zaman... Paluze ten, gm gerden... Bilinmez, gelmi nerden... Deil bu yerden, inmi bir melek gkten... Cezaevinde Krt Kmil'in sz geer, her diledii yerine getirilirdi ki, cezaevinde disiplin yrsn; hkmller ba-kaldrp da darya bir szlt olmasn... Bagardiyana uygun biimde bir haber iletildi: "Aman ocua yazk olmasn, taze genci en iyi Krt Kmil koruyabilir... Aman krpe delikanlya bir ziyanlk gelmesin!" Bylece Berber Hayri, karantina kouunda yatt gecenin sabah, drt tutukluyla birlikte Krt Kmil'in kouuna verildi. br drt tutuklu, karantina kouunda onbe gn kalarak karantina srelerini doldurmulard. Krt Kmil, cezaevine yeni girenlerin daha balangta gzlerini yldrp, sonradan onlara her istediini yaptrtabilmek iin kulland gzda yntemlerinin hepsini kulland. Bu gzda yntemleri, Krt Kmil denilen insan biimindeki canavarn kendi buluu olmayp, dnya kuruldu kurulal ve cezaevleri oldu olal kullanlmakta olan belli yntemlerdi. Bu kouun dibinde ay oca vard. ay ocann sa yannda stste konulmu drt yn dek stne hah seccade serilmi, seccadenin stne de posteki yaylmt. Arkadaki duvarda ipek hal aslyd. Buras Krt Kmilin zel yeriydi. Krt Kmil yatanda olmad, koridorda volta atmad, kumar oynamad ve oynatmad zamanlar burada oturur, konuklarn da burada arlard. Karantina kouundan getirilmi be kii, kouun kapsnda beklerken, Krt Kmil padiah tahtna benzeyen bu zel yerine kurulup kayklm, iri taneli kehribar tebihini akrdatarak ekmekteydi. ki dirseinin altnda ve arkasnda kilimden klfl yumuack yastklar vard. Btn bu dekor, bu eya, pek yle iri olmayan Krt Kmili iriyar ve grkemli gsteriyordu.

Krt Kmil, kapda bekleyen be yeni tutuklunun ieri girmeleri iin kou meydancsna yle bir "Gelsinleeer!" komutu ekti ki, Sultan Sleyman da olsa ancak ite byle bir "Gelsinler" diyebilirdi. Cezaevi havasnn verdii ylgnlk iindeki yeni tutuklular Krt Kmilin grlemesiyle titrediler. kircimle ieri girdiler. Berber Hayri arkadayd. Krt Kmil hava yapmak iin dorudan yeni tutuklularla konumuyor, onlara syleyeceklerini, meydanc araclyla sylyordu. - Yer gsterin, otursunlar! Meydanc, yeni gelenlere, - Oturun yle! diyerek yer gsterdi. Bei birbirine sokula sokula gsterilen yere iliti. Berber Hayri, karsndaki Krt Kmili salt byk ve iki gz olarak grmekteydi. Burun deliklerinden iki yana, elmack kemiklerine doru dikilip uzanm byklar yzne ylesine egemendi ki, sanki yznde byk ve iki gzden baka biey yoktu. Mum yalaznda tuttuu fndk iinden elde ettii yal fndk isiyle karartt kapkara byklarnn ular ok gibi incelip sivriliyordu. "Surdan gider!" diye yn gsteren oklar gibi, byklarnn sivri ular da Krt Kmil'in iki gzn gsteriyordu ki, suratna bakan ister istemez salt iki gz gryordu. Sanki bunlar gz deildi de stlerine yaz gnei vurmu sert ve parlak kabuklu iki kara bcek gz ukuruna sokulup yerletirilmiti; prl prl yanan iki bcek srt... Gz ukurlarndaki bu sert kara kabuklu bceklerin bir saniye bile duraanl yoktu, durmadan kpr kpr deviniyordu. Berber Hayri, salt byk ve iki gz olarak grd Krt Kmil'i, birisine benzetiyordu. Kime benziyordu? Hah, evet... Irzna getikten sonra boduu, sonra da cesedini topraa gmd kk olan ocuunun babasna... O geberesice, o yal iplere gelesice, o kaynar katran kazanlarnda halanasca, o krk katr kuyruunda srklenesice, o derisi yzlesice, o etleri imdik imdik koparlasca, o tulumu karlarak derisine saman doldurulascaya, ite o herife benziyordu. Oysa o herifin, Krt Kmil'inki gibi byklan yoktu; bykszn, tyszn biriydi. Krt Kmil gibi esmer deil, ansnd. Gzleri de Krt Kmil'inkiler gibi bcek kabuu karas deil, boncuk maviiydi. Ama yine de Berber Hayri, bu ikisini birbirine benzetiyordu. Neydi benzerlikleri, bilemiyordu ama, yine de onlarda bilemedii sk bir benzerlik buluyordu. Belki, belki... evet belki, baklarndayd benzerlik. Birinin i boncuk mavisi, brnn yal kara gzlerinde kmencik bir acma alam bile yoktu. kisinin de gzleri hayn hayn kyclkla yanyordu. Krt Kmil, ocakya, yeni gelenleri kmseyerek, - ay demle unlara! diye grledi. Ocak oktan demlemiti ay. Kz belli cam bardaklara demli aylar doldurdu, bardaklar askl tepsiye koydu. Hizmet olanlarndan biri tepsiyi kapt, tikin Krt Kmil'in aym verdi. Sonra yeni gelenlere aylarn datt. Krt Kmil, baklarm ilk kez yeni gelenlere evirip, - Gemi olsun arkadalar! dedi. Daha ilk bakta kendisine vle vle anlatlan Berber Hayri'yi tanm, gerekten de vglere deer bir krpe olduunu anlam onu gzne ve gnlne kestirmiti. Yeni gelenler, - Saol! diye fsldadlar. Krt Kmil'in sesi bile korku veriyordu; bilinen insan sesi gibi kmyordu. Sanki grtlandaki ses telleri kopacak gibi gerilmiti de, buyzden kuduz kpek hrlamasyla konuuyordu. Azndan kan sesi bile, karsndakinin suratna atlayacak bir peneli hrltyd. Hizmet olan, ay ienlerden birine doru gitmek zere Krt Kmil'in nnden geerken yle bir aklama sesi duyuldu ki, kay kemeri bir plak tene arpsan da yle saklamaz. Krt Kmil, nnden geen hizmet olannn yanana birdenbire yle bir amar arpmt ki, askl tepsi biyana, ay bardaklar te yana umu, olan dersen top gibi havada uup, amarn hzyla iki de takla atp, kar duvara arptktan sonra yere yklmt. Bu amarn aklamas, baheden bile duyulmu olmalyd. amarn aklamasyla az kald Berber Hayri'nin d kopayazd.

Kouta, sinek usa duyulur denilen bir sessizlik oldu. Hibiey olmamasna Krt Kamil'in belli aralklarla akrdatarak tebihini dzenli ekii, sessizlii daha younla-tryordu. Koua yeni gelen be kii, Krt Kmil'in niin kzp da ay datan olan tokatladm anlayamamlard. Neye kzaca, ne zaman kzaca belli olmayan bir adam myd, hi yoktan m kzmt, yoksa o olan ayann ucuna m demiti... Neyse ki, Krt Kmil konutu da, neden kzd da anlald. - nmden geerken ksrlmez, it! Cezaevi kapsndan girdiklerinden beri, kap altnda, Berberde, hamamda, karantina kouunda, her yerde, herkesin "Aman Krt Kmil!.. " diye yaka silkmeleri bouna deildi demek... "Aman, uzak durmal. Aman, ne derse, dediini yapmal... ite dalanmaktansa aly dolanmak... " Yeni gelenler btn bu sylenenlerin, dillerde sylence olmu Krt Kmil ylgsnn, olann amarlanmasnn, hepsinin hepsinin, nceden hazrlanm bir oyun olduunu bilmiyorlard. Btn bunlar yeni gelenlere gzda vermek, ylg salmak iin nceden dzenlenmiti. aman yiyenler, bu iin ustas olmu amar olanlaryd. amar olanlarnn grevi, amarn rak diye yaman aklamas iin, yanak avurdunu Kmil'in aman arpan el ayasna uygunca arptrmak, aman yedikten sonra da hnerine gre havada biriki parende atp, kar duvara arpp yuvarlanmakt. Grenler de, korkudan dudaklar uuklayarak "Allah allah, ne sultani bir amar ki, rzgrndan adam devriliyor!" deyip asnlar. amar olanlar, eroinci olanlard. aman yemeye can atarlard ki, amarla duvara arpp yere dtkten sonra hakkettikleri bir paket eroini Krt Kmil'den alp, eroine yumulsunlar da dalgalarn geip dnyalarn bulsunlar. Berber Hayri'nin rengi umu, yz klrengine kesmiti korkudan. amar olan yerden frlayp, alam gibi de yaparak gzyalarn pis ceketinin yeniyle silip, askl tepsiyi yerden ald. Boalan ay bardaklarn toplamaya balad, ilkin, bu kouun eskilerinden bir hkmlnn nne gitti. Bu hkml de, Krt Kmil'in adamlarndand. nceden bilindii zere, bu hkml, cebinden kard bir yz liral ay bardayla tabann arasna yerletirip tepsiye koydu. amarn izi dahaca yanandan silinmemi olan amar olan, paray verene, - Saol aam! deyip yanndaki hkmlnn nnde dikildi. Bu ikincisi tepsiye bardam brakrken bir be liralk da koyunca, o amar olan birden diklenip, sertelip, - Koy onu cebine de hamam paras yaparsn! dedi. "Vaaay, hamam paras ha! Hamam paras ha! Ulan, bu sze bizim oralarda adam vururlar be!" Hamam paras yaparsn, demek, bir erkei, yani erkek olan erkei aalamann en ktsnn kts; ki bundan kts olamaz. Bir erkei, orospu kar yerine koymaktan da kt. Yahu, Krt Kmilin amar olan byle derse, ya Krt Kmil ne der? Aalanan adam, cebinden bir yz liralk karp be lirann stne koydu. Koua yeni gelen be kii, tepsiye ilk yz lira koyann da, sonradan be lira koyup aalannca yz liray koyann da Krt Kmil'in adamlarndan ve eski hapishanecilerden olduunu nerden bileceklerdi. Bu gsterilerle yeni gelenlere burda yz liradan aa bir gemi olsun ay iilemeyeceini retmi oluyorlard. amar olan, yeni gelenlerden o be kiinin bata oturannn nne dikildi. Askl tepsiyi uzatp, - Allah kurtarsn! dedi. Bu adam zengindi. Deil mi ki burda belay batan savuturmak paraylayd, yleyse kolayd. iki tane yz liral ay tabana koyup, bo bardakla taba da tepsiye brakt. amar olan, - Saol beyim... dedi. amar olan brlerinden de yzer liray szdrd. Sra sondaki Berber Hayri'ye gelmiti. Onun nnde dikilip tepsiyi uzatt. Berber Hayri, deminden beri olanlar grp, konuulanlar duyup lm terleri dkmekteydi. nk cebinde topu-toplam elli lirac vard. Onu da. Emniyet Mdrl'nden Adliye'de savcla getirilip tutuklandktan sonra kap altna kapatlrken son kez grd iki gz iki eme alayan anac eline tututurmutu. Bu elli liradan baka da paras yoktu.

amar olan nnde dikilmi, ikinci kez ona, - Allah kurtarsn! diyordu. Hayri, terden srlsklam olmutu. Drm drm durulmu olan elli liral pantolon cebinden karp titreyen eliyle, amar olannn nne tuttuu tepsiye brakt. Ya imdi elli liray az bulur da, al onu da hamam paras yap, derse... Ya amarlarsa! O zaman yalvararak baka paras olmadn syleyecekti. Yan gzle onu dikizleyen Krt Kmil, sanki iftlikler balyormu gibi, elinin tersiyle havay Berber Hayri'ye doru iterek, - stemez! Kalsn! Koy,onu cebine! Harlk yaparsn... Sen ar cezalsn... dedi. Bu kez Krt Kmil, grlemeden, kkremeden, hrlamadan, havlamadan, insannkine benzer bir sesle konumutu. Berber Hayri, ne yapacanda ikircimli kalnca, amar olan, - Aamz al dedi, al da at cebine! diye onu yreklendirdi. Berber Hayri utanarak elli lirasn geri ald. Koutaki eski hkmller, sessizce, salt gzleriyle, ama kirli kirli srttlar. nk, Berber Hayri'ye parasn geri vermenin ne demeye geldiini biliyorlard. Artk Berber Hayri de, Krt Kmil'in sradan olanlar arama girecek demekti. Ne var ki, Berber Hayri denilen krpe delikanl idamlkt. Savc idamm istemiti. idam altnda yatan bir ar cezaly bylesine kullanmak pek de mapus dam tresine uymazd. Dur bakalm, zaman neler gsterir. Sra, yeni gelenlerin neden tutuklandklarn sormaya gelmiti. Krt Kmil nde oturana. - Nedir senin iin? diye sordu. Kendisine sorulan, - Veznedarm... deyince, - Ulan onu sormuyorum, neden dtn buraya? Diye serteldi. Adam, - Hi, dedi. Krt Kmil irenlik duyarak suratm buruturdu, tekilere sordu. Hepsi de susuz olduunu, iftiraya kurban gittiini syledi. Krt Kmil, - Ulan sizi camiden toplayp getirmiler... deyince, koutaki eski hapishaneciler glmeye buyruk kt iin kahkahalar savurdular. Krt Kmil en son, Berber Hayri'ye, - Sen? diye sordu. Bakla kesilmi gibi kahkahalar dondu. Berber Hayri'nin boazna bir dm oturdu. Gzleri doldu, alad alayacak... Cevap alamaynca Krt Kmil, - Yoksa o Berber Hayri dedikleri sen misin? dedi. Berber Hayri duyulur duyulmaz bir sesle, - Evet... dedi. Krt Kmil, sol elini ona doru uzatp, - Gemi olsun aslanm, yiitin bana her hal gelir. Hele gel yle, gel yamacma... dedi. Berber Hayri zangr zangr titreyerek Krt Kmil'in yannda gsterdii yere geldi, halnn stndeki postekiye kp sindi. BU BLM, BERBER HAYR'NN STEMEDEN NASIL KT YOLA DT, ONU BLDRR Cezaevi ikinci ksmnn baheye alan kaps nndeki mermer kaplamal sahanlkta, saygn hkmller sandalyelere, tekileri de merdiven basamaklarna oturmulard. Onlarn tam karsndaki bahe duvar dibinde glgeye oturmu be hkml syleiyorlard. Bu be hkmlnn bei de, alaklkta, yozlukta, canavarlkta birbirlerinden baland. Bunlardan biri yetmi yanda vard. Alt yldr cezaevindeydi. Ona burda Parmak sam taklmt. Komunun be yandaki kznn, parmayla kzln bozmu, alamas duyulmasn diye de, korkusundan ocuu bomutu. Biri de, bir eski evi ve emekli ayl var diye yoksul evresinde zengince sayldndan, kendinden krk ya kk olan ok yoksul bir kzla evlendirilmiti. Kz ok gzel, ok da saft, gz almamt. Yal kocann evlilik grevini yerine getirecek erkeklik gc olmadndan, geceleri yataa girerken, gencecik karsna gstermeden beline balad zbk denilen aygtla

cinsel ilikide bulunurdu. (Szlkte: Zbk, kauuk vb. eyden yaplm yapay erkeklik aygt.- Membre viril artificiel fait de caoutchouc.) Daha nceleri hibir cinsel deneyimi ve bilgisi olmayan gen ei neyin nasl olduunun ayrdnda bile deildi. Bu bylece bir yla ya30 kn srmt. Bir gece yal koca, zbk kullandktan sonra, ok yorgun dm olacak, o yapay erkeklik aygtnn ban belinden zp saklayamadan uyuyakalmt. Mahallenin ta te bandan duyulacak grltyle sr boazlanr gibi hrltlar kararak horlamakta, biyandan da korkun ryalar gryor olmalyd ki, kendini yatan iinde o yandan bu yana atarak, yasta yorgana arparak debelenip durmaktayd; ite bu srada belindeki ba zlen zbk da yatan iine dmt. Kocasnn horultusundan, debelenmesinden bitrl gzn uyku tutmayan kzcaz o yana bu yana dnenip dururken yatan iinde eli serte bieye takld. O eyi yakalayp tuttu. Tuttuu eyin ne olduunu anladysa da, ektike kendisine doru gelmesine pek at. Tuttuu o ey, ektike kendisine doru gelmekteydi. Ne denli ekiyorsa, o da o denli kendine geliyordu. O gne dek bilebildiine gre, o eyin byle olmamas, ektike gelmemesi gerekirdi. Daha bir ekip yatan dna, yorgann stne karnca, elinde cier renkli kauuktan yaplm zbk denilen o aygt grp, zavall kzcaz dehete kapld. eke eke, zaten yal olan kocasnn cinsel organn kopardn sanarak yle bir korku l att ki, yannda horlayan yal kocas uyandktan baka, komular da uyandlar. Yal koca uyanp da, krpe karsnn elinde tutup sallad zbna yuvalarndan uram gzlerle baktm grnce, bunca aydr baaryla saklad gizinin ne olduunu karsnn anladn sanarak birden lgna dnd. Bilinir ki erkekler, hele cinsel gc eksilmi erkekler, erkekliklerine ilikin konularda ok duyarldrlar. Cinsel gszlklerinin yzlerine vurulmas yada buyzden kendileriyle alay edilmesinden alman erkeklerin, elerini ddkleri, hatta ldrdkleri ok grlmtr. Bu yal koca da, kendinden krk ya gen karsnn cinsel gizini anlamas ve bu gizini bakalarna da aklayabilir korkusuna kaplarak, belki uyku sersemliinin de etkisiyle, ekmece gzndeki usturasn kapnca, hl cam cam olmu gzlerle 31 zbka bakmakta ve lk atmaktan sesi kslm olan gen kadnn zerine atlp, boynundan keserek, bam gvdesinden ayrmt ki, sokak kapsnn zili alnmaya, kap gm-gm dvlmeye, yumruklanmaya balad. Gen kadnn lm duyup tatl uykularndan frlayan komular, merak etmiler, kurdun kuun bile uyduu gecenin bu saatinde, yal kocann eytan aldatmacasna kaplp zora gelerek mortay ektiini, gen kadnn da koynunda yal herif cesedi grp korkudan lk attm sanmlard. Komular, sokak kapsn aan yal kocay kilise direi gibi karlarnda dimdik grnce pek atlar. Koca, serinkanllkla, komularna ne olduunu, neden kapm aldklarm sordu. Komular, yal kocann cartay ekmemi olduunu grdler. lk duyup yardma geldiklerini sylediler. Yal koca onlara, karsnn korkulu rya grerek uykusunda bardn syledi. Kapy stlerine kapad, komular da dnp evlerine gitti. Yal koca, nce kafa ve gvde olarak iki byk paraya ayrd gen karsn doram doram dorayp paralan uvala doldurdu, sonra uval byk bir bavula yerletirdi. Sabah erkenden bavul elinde evinden kp gitti. Ertesi gn dndnde komularna, karsn akrabalarnn yanma yolladn syledi. Sonunda suu ortaya kp cezaevini boylad. Buna da cezaevinde Zbk denilirdi. Duvar dibine km syleen be kiiden biri de, Anasn 'apan Slman diye sanl bir hkmlyd. Bu Anasn 'pan Slman, bir kyl olup, cezaevine dmeden nce, kynde, anasyla birlikte bir evde yaard. Kk ev, bir odayla bir de ahrdan oluurdu. Kendisi kkken, babas, kaaklk yapt srada candarma kurunuyla vurularak ldrlmt. Anas, gencecikken dul kalmt. Anasyla Slman'n arasnda on ya vard. Slman ondokuz yandayken, anas da otuzbir yandayd. Gencecik dul kalan kadn, btn varlm ocuuna balayp onu bytt.

Slman'n iledii cinayetin nedeni olarak iki ayr sylenti vardr. Cinayetten sonra, yarglanma srasnda da, hangi sylentinin doru olduu saptanamamt. Sylentilerin birine gre, ondokuz yandaki Slman evlenmeye kalkmt. Anas, Slman'n evlenmesini istemiyordu. nk, verdii rnle kendilerini bile zarzor gein-direbilen be dnmlk tarlasn, Slman alaca kzn babasna balk olarak verince, kadn ortada a-ak kalacakt. Neydi bu olann zoru? Evlenmek mi? Koynuna kar alp ksnlln sndrmek mi? iyi yleyse. Gen ana bunun kolaym bulup, "Beni ever ana!" deyip duran olunun azm kapamalyd. Bir scak yaz gecesi, sabaha karyd. Olu, yorgam yast apnn arasna alp, besbelli eytan aldatmacasyla kvranp debelenip durmakta, yorgan-dek paralamaktayd ki, anas zamannda yetimek iin telesmi, anadan cbl soyunup olunun koynuna girmiti. Olan, yardan ok uykuda, yardan az uyank durumdayken rahatlamt. Ertesi, daha ve daha ertesi geceler bu bylece srmt. Penceresiz odann gece karanlnda ikisi de olup-bitenleri, sabah olunca bilmezden geliyordu. dnmlk tarlay kurtarabilmek iin kadnn baka uman yoktu. Slman artk evlenme szn azna almaz olmutu. Bitakm tanklar mahkemede ite byle, bitakm tanklar ise bunun tam tersini sylemilerdi. Ana, otuzbir yanda gen kadnd. Yllardr duldu, diriydi. Onun can ektii eri idi; dulluk canna tak dedi idi. ite buyzden evlenmeye kalkt idi. Evlenirse, eve gelecek babal, Slman'a babasndan kalan tarlann stne oturur idi. Belki de babal olacak herif, Slman' evden dehler idi. Slman dnd; neydi bu anas olacak karnn zoru? Ksnlln sndrmek mi? iyi yleyse... Bir scak yaz gecesi idi. Anas kar, gerdan gbei, k kalas alm dein iinde dnp devinip anlayp puflamaktayken, Slman da uyku sersemliine getirip... Bu i byle her gece srm, anas da evlenme szn azna almaz olmutu. Slman, babasndan kalan, kendilerini bile zor besleyen krkra topran elin heriflerine kaptrmaktan kurtarmt. Bu iki sylentiden hangisinin doru olduu saptanamad. Hangisi doru olursa olsun, anayla olu, dnmlk topra kurtarmak yznden Kral idipus'un suunu ilemiler ve gen ana gebe kalmt. Kadn ocuunu dourmak zereydi ki, su kant ocuu yok etmek iin bir gece Slman anasn elleriyle bodu. Candarma yakalaynca da "Namusumu artmak iin anam ldrmek zorunda kaldm; 'anam gnah ilemi, babas bellisiz bir pie gebe kalmt." dediyse de, bu cinayetin bika dnmlk kr-kra tarla yznden ilendiine, bilenler tanklk edince, Slman mapus damn boylad. Cezaevine dnce utancndan "O benim z anam deildi, vei anamd" dediyse de, cezaevinde artk onun ad Anasn 'apan Slman olarak kald. Duvar glgesinde syleenlerden drdncsnn suu olduka ok grlen sulardand. lkin z kz kardeiyle yllarca kars gibi yaamt; kz sonunda kap kurtulunca, bu kez de zor altnda korkutarak z kzn kars yerine koymutu. O be kiiden biri de, asker giysisi giyinmeye ve gsne uydurma her trl madalyalar, tenekeden bile olsa nianlar, hatta gazoz kapaklarndan niana benzer bezekler, kordelalar, boncuklar takmaya dkn olduu iin Mareal Davit denilen bir l seviciydi. lleri mezardan karp onlarla cinsel ilikide bulunan bir sapkt. Yksek dzeyde beenisi olduundan daha ok yeni gmlen taze llere dknd. Buyzden mezarlklar kollard, l sevici - Mareal Davit, cinsel ilikide bulunmak iin mezardan karaca llerin erkek yada kadn olmasna aldr etmezdi. Son olaynda, bir gece kazd mezardan tabutuyla bir ly karp omuzuna alm, sur duvarlarnda bir oyua gtrmekteyken Mareal Davit'i beki yakalam, karakola getirmiti. Karakoldaki polis sorgusunda tad tabutun iinde anasnn ls bulunduunu, kimsesiz ve yoksul olduundan cenaze treni giderlerinden kurtulmak iin anasn kendisi tabutlayp mezara gmeceini sylemi idiyse de, alan tabuttan kadn ls deil, gen bir erkek ls kmt. Mezardan karrken lnn kadn m, erkek mi olduuna bile bakmayan Mareal Davit'in sabkal bir l sevici olduu anlalmt. Cezaevine atlan Davit, yaknda akl hastanesine gnderilecekti.

Cezaevinin ikinci ksmnn giriinde saygn hkmller oturmu syleirlerken, onlarn karlarndaki duvar dibine glgeye kimi melmi, kimi uzanm bu be yoz hkml de ayr bir havada syleiyorlard. Duvarn glgesi boyunca durmadan volta atan iki delikanldan biri, Krt Kmil denilen stbozuk namus dmannn bir zamanlar amar olanlm yapm, sonradan yerini bir yeni krpe ocuk alp da, yine Krt Kmil'in buy-rultusuyla amarhanede almaya balaynca -be kuru kazanmann yolunu bulmutu, bylece kendini kurtarmt. O yola denin bir daha kendini kurtarmas olanaksz deildiyse de, olanaksz denilecek denli zordu. Bu olancklar tylenip tslenip, kllanp byklanp delikanl olunca cezaevi iinde cinayet ilerlerse, hele nl aalardan, kabadaylardan birini vururlarsa, baklayp ileyip delik deik ederlerse birden saygnlarlar, deerlenirler, nlenirlerdi; ancak ite byle - kedi pisliini rter gibi - zgemilerinin utanlas dnemlerini kapatm olurlard. Onlarn pis gemii bilinse de, bu eli bakl belallarn korkusundan herkes bilmezden gelirdi. Bu elde olmadan zorlama cinsel sapklk olaynn daha da st rtlmesi iin, cinayeti ileyip zindan cezasn da eken delikanlnn, tpk bir zamanlar kendine yaplanlar baka ocuklara yapmas gerekir. Kendilerine her ne yaplmsa, onun bin kat artn hi acmaszcasna bakalarna yaparak, felek dedikleri, kahpe dnya dedikleri, ama kim ve ne olduu bilinmez bir dmandan intikam almak ateiyle ileri yanar, Krt Kmil ki onbe yandan beri gire ka yaamnn yirmidrt yln cezaevlerinde rtm insan biiminde bir canavardr, onu da daha onbe yandayken cezaevinin o zamanki aalar krpe olan olarak kullanp korumular, yedirip iirip besleyip, iini onulmaz aclarla, intikam ausuyla doldurmulardr; sonunda Krt Kmil gzya pnarlar kurumu acmasz bir canavar olup kmtr. Cezaevi bahesinin ynetmenlie alan kaps nnde orta yal, iyi giyimli hkml sandalyelere oturmu, aralarnda konuuyorlard. Bunlardan biri gzlklyd. Cezaevinde bile hergn boyunbalyd. Elinden, yada koltuunun altndan hi kitap eksik olmazd. Konumalarndan, br hkmllerin, tutuklulalarn anladna gre, o denli ok ey biliyordu ki, yarglar, avukatlar o denli bilemezdi; nasl nasl edecek, cezaevinden kurtulacakt. imdi yine elinde bir kitap tutuyor, arasra kitab ap, yanndakilere kitaptan bieyler okuyordu. Suu, zimmet gibi, ihtilas gibi, suistimal gibi, kibar bir su adyd ama ne olduu pek kesin bilinmiyordu, yle derin bilgiti ki, cezaevi ynetmeni bile ona, beyefendi, diyordu. Gzlkl Beyefendi, hangi konu alsa ok derin szler sylemekteydi. imdi de yannda toplanm, ne buyuracak diye aznn iine bakanlara insan Haklarnn ne olduunu anlatmaktayd. Bu konuda, elinde tuttuu kitab am, nceden iaretledii satrlar okuyordu: "Trkiye, 10 Aralk 1948 tarihinde Birlemi Milletler Genel Kurulu'nca oybirliiyle kabul edilen nsan Haklar Evrensel Bildirgesine olumlu oy vermitir. Bu bildirge Bakanlar Kurulu'nun 6 Nisan 1949 gn ve 3/9119 sayl kararyla onaylanmtr." Gzlkl Beyefendi, kitabn okuduu yerine parman koyup evresindekilere, "Demek ki, insan haklarm biz, yani hkmet olarak da... " diye aklarken, bahedeki tutuklularda bir kaynama oldu, ortal bir fslt dolat. Krt Kmil, arkasnda Berber Hayri'yle, ikinci ksmn mermer kapl sahanlna kmt. Srtnda koyu lacivert uhadan gocuu vard. Kollarn giymedii gocuu srtna atmt. Giyinmemiti, nk bu gocuk, hasmlar birden bastrp stne baklarla, ilerle yrrse, o zaman onlara kar kartal kanad gibi alarak kalkan diye kullanlacakt. Yine uhadan lacivert klotunun paalar yle dard ki, yumurta keli topuklar stnde yaylana yaylana yrrken, iki baca, tavua ullanmaya seirten mahmuzlu horoz bacaklarna benziyordu. Lacivert giysinin ortasnda, gsne dek kuanlm kuan krmzs baryordu. Berber Hayri yannda, zulaclar da arkasndayd. Krt Kmil grnnce sahanlkta oturanlar saygyla ayaa kalkp ona yer gsterdiler. Deminden beri duvarn glgesi boyunca volta atan iki delikanl, Krt Kmil'le Berber Hayri'yi grnce yle konumaya baladlar:

- Seninki ty dzm. ilk geldii gn, stba dklyordu enayide. Bir de imdi bak, giyinmi kuanm, iki dirhem bir ekirdek... br, bir zamanlar kendisinin de Krt Kmil'in koruduu olanlardan olduunu hepten unutmu grnerek. - Eeee, Krt Kmil'in kanad altna girince byle olur... dedi. - Hani ne demiler: "Bir avuluk anan, bilmezsin ne yapacan... " ite o hesap... Bundan sonra cezaevi argosu zerine uydurulmu zgn deyimlerle szlerini ssleyerek konumalarn srdrdler. - Beyimin yemekleri de lokantadan geliyor haa... Kaynt kyak... - Bedava deil anam... Kim kime bedavadan 'apar, annadn m... Kaldramayacan ykn altna domalma demiler; yle deil mi anam... - Ne dersin o i tamam m? - Yok daha dur... - Yahu, Berber Hayri deli iki ay geti be... Bu kadar zaman sabreder mi Krt Kmil? - Bu Berber Hayri, liman bal gibi bir olan; hem oltaya tutulmaz, hem ineye pisler, yle bir kurnaz olan... - Vay anasn... - Kolay var be kardeim, daha olmazsa Berber Hay-ri'yi ilkin esrara, yine olmazsa eroine altrd m, o zaman tamam... Hani ne demiler: "Mal ksmetten knca, ukur dokuz yerden koparm... " Bir zamanlar Krt Kmil'in sapk ksnllne boyun emi olmann acs ve aalk duygusuyla, imdi Berber Hayri'yi aalayarak, hatta sulayarak avunmu oluyorlard. - Evellaaaa... Bu iki delikanl volta atarlarken bu yolda konua dursunlar, duvar glgesine melmi, kimisi de uzanm o be kii de Berber Hayri stne sylemeye baladlar. Gen karsn usturayla doram olan yal Zbk, Berber Hayri'yi grmesiyle suratn irenerek buruturup yere tkrdkten sonra, - Tuh bre namussuz alak, dedi, ulan alt yandaki masumun da rzna geilir mi!... Allahtan utan be!... Kz kardeini, sonra da zkzn korku salarak kars yerine koymu olan hkml, - Bylelerini, hi gznn yama bakmadan asacaksn, dedi, ulan alt yandaki ocuktan ne istedin be!.. Anasn 'apan Slman, - Hadi ne yapacaksan yaptn, hi olmazsa boma yavruyu ulan dinsiz imansz, Allahsz kitapsz! diye iini boaltt. Be yandaki kz ocuunu, parmayla kzln bozduktan sonra boan yal hkml, - Byle namussuzlar bikere deil, on kere asacaksn, dedikten sonra birden kendi suunu ansyp, - Hi olmazsa ben yaptmsa, benimki kz ocuuydu be! Alt yanda olan ocuuna da bu yaplr m? diye bard. l sevici Mareal Davit ise, - Byle alaklar ipte sallandrmak olmaz, bunlar kaza geirmeli! dedikten sonra, - Evet, ben de suluyum ama, hi olmazsa ben keyfimi yaptktan sonra ldrmyorum, nasl olsa lmlerle iimi gryorum... Herif lm! Anlamyor ki gnah olsun... diye sylendi. Cezaevindeki btn sulular, en kyclar, en yobazlar, en alaklar bile, Berber Hayri'yi yerdike kendilerini avutuyorlard. Boalyor, rahatlyorlard. Kendilerinden sular srayp Berber Hayri'ye svam, kendileri "de arnm gibiydiler. Parmak, - Hi olan ocuuna yaplr m, benimki hi olmazsa kz ocuuydu... derken, devlet parasn alm bir sulu da. - Evet ben de suluyum ama, hi olmazsa ben devlet mal aldm, alt yandaki ocua... diye syleniyordu. - Bylelerinin etlerini doram doram dorayp her parasn kuduz itlere atacaksn... diyordu Anasn 'apan Slman.

Berber Hayri'nin suunu duyanlarn hepsi ona ar, duyulmadk cezalar biip kendileri bylece arnp avunuyorlard. Onu knayp suladka kendi gzlerinde kendilerini yceltip vicdanlarn susturmak iin "Hi olmazsa ben onun gibi deilim." diye bir gereke buluyor, boalp rahatlyorlard. "Evet, ben de suluyum ama, hi olmazsa ben... " diye vicdanlarnn azn kapayacak bir gereke tkac bulanlar, Berber Hayri'ye dman olmulard. Berber Hayri hele bir aslsn, yeryznden btn ktlk kalkacak, sanki kendileri de btn sulardan, sululuklardan kurtulacaklard. iki gardiyan bahenin iki yanndan ddk ttre ttre ksmlara doru geliyordu. Akam olmutu, hkml ve tutuklular koularna girecek, saym yaplp stlerine demir kaplar kapanacakt. Bahedekiler ksmlara yneldiler, koularna giriyorlard, ite gnn en zor yaanlan zaman balyordu. Akam saatleri olmasa, hapislik o denli zor saylmazdi. Bu akam saatlerinde hkmllerin durup dururken gzleri buulanr, bir ac saplanr bilinmez yerlerine, en dayankllar bile ocuklar, ilenirler. En ok yalnz kalmak, iini dkmek, trk armak yada iir yazmak istei ite bu saatlerde gelir tutuklulara. Hele o iini dkme istei... Cezaevleri bu saatlerde bir gnah karma yeridir. Cezaevinin yaam kural bu: Akamn bu saatlerinde tutuklular ok i-tenleirler, dertlerini anlatmak iin bir dost arar, en yakn-larndakini de dost sanrlar; nk buna gereksiniyorlardr. Polise, savcya, yargca, hatta avukatlarna bile sylemediklerini, hi, hi kimselere syleyemediklerini, en gizlilerini, en sulu olduklar eyleri, burda bu saatte birisine anlatmak iin canatarlar. Berber Hayri cezaevine deli iki ay gemiti. Akamn bu saatlerinde, bana gelenleri, o irkin, o yz kzartc, o utanlas, her ansdka yerin dibine getii 'olay birisine anlatmak istiyordu. Ama kime anlatabilirdi ki? Burda hibir yakm yoktu... Krt Kmil'in kendisinden ne istediini anlyor, bundan kurtulmak iin de elinden biey gelmediinden, her gece yatana girince, yorgann bana ekip alyordu. Krt Kmil ise, hi telesmiyor, oluruna brakm grnerek iin tava gelmesini bekliyordu. Cezaevine geliinde ok yaknlk gsteren, daha kapal-tnda kendisinden yardmlarn esirgemeyen orta yal adama ii kaynyordu. Onun hem cezaevi ynetimine, hem de Krk Kmil'e gammazlk edip iki yanl altn, muhbirlik ettii iinde ona gardiyan yardmcl grevi verildiini, daha genel olarak, cezaevinde hi kimseye gven olmamas gerektiim imdilik bilmiyordu. Oysa, Berber Hayri'yi cezaevine gelir gelmez grp, hemen Krt Kmil'e haber veren, Krt Kmil'in kouuna aldrmasna arac olan oydu. Muhbirliinin, iki yanl almasnn gerei, yumuak davranl, ilimli grnl, tatl dilli, gle yzl biriydi. O akam Berber Hayri ylesine znlyd ki, konuurken konuurken, o adama btn iini dkt. Ona syle40 dikleri daha kimseye aklamad, anasna bile sylemedii, polise, savcya, yargca demedii gizleriydi. Herkes onu, alt yanda bir ocuu, rzna geip bodu, diye biliyordu. Evet, yapmt bunu. Ama neden yapmt? O bir cinsel sapk deildi, yoz deildi. Kendi yolunda, anasna bakmak, evini geindirmek isteyen bir genti. Gelgeldim, mahallelerindeki bir sabkal, bir rezil belal, Berber Hayri'ye tebelle olmutu, ilkin ona bir aabey gibi davranyordu. Birlikte gezmeler, imeler nermiti... yle byle derken... O herif... Berber, Hayri, anlatrken alamaya balamt. O herif, boncuk mavisi gzl, san tyl biriydi. Eski hapishanecilerdendi. Ka kez mapus damna girip kmt. Esrar da iiyordu. Hatta, "Sen delikanl deil misin!" diyerek zorlayp, iki srasnda Hayri'ye de esrar iirmiti. Hayri, o herifin pis niyetini anlayamamt. Ama bir akam, berber dkknn kapadktan sonra ierde, ikisi birlikte ierlerken, ba gsne dayayp iren isteini aklam, zorlamt. Neye uradn aran Hayri olmazlannca da, ban ucunu baldrna daldrmt. te olanlar byle olmu, Hayri'nin bana gelenler byle gelmiti. Bu bir kezlik bela olsa, Hayri sindirir, unutmaya alrd. Ama o azgn herif, Hayri'yi her kstrd yerde zorluyor, hatta kimileyin dverek pis isteini elde ediyordu. Hayri'yi kadn gibi kullanmaya balamt. Hayri alyor, kahroluyor, ama o azlnn penesinden bitrl kurtulamyordu.

steklerine kar direnecek olsa, bu kez de herif, her eyi btn mahallede aklarm diye korku salyor, gzda veriyordu. Hayri, ban alp buralardan kap gitmeyi kuruyordu. Ama yal anac onun eline bakmaktayd. Bu berber dkknn da bor-har amlar, daha da borlarn.deyememilerdi. Birilerine sylese diyelim, yada karakola gidip yaknsa, o zaman da bana gelenleri herkes renmi olacakt, ite bu ok arna gidiyordu. nk bu taraklarda bezi olmayan bir ocuktu. Tek kurtuluu, camgz herife yalvarmakta aryor, alayp yalvaryor, ama o azlnn ta yreini yumuatamyordu. Ken41 di gznde kendisi aalanm, bayalanm, klmt. Ne yapabilirdi? ii, o herife kar intikam oduyla yanyordu. Sonunda, kendine gre bir intikam yolu bulmutu. O herif evliydi, alt yanda bir olu vard. Camgz herifin kendisine yaptn, o da onun oluna yapard. ite o cinayetin tohumu byle atlmt. Gizli niyetini planlatrd. Bir akam ocuu ieri alp, dkkn erkenden kapad. Yapmak istedii eyi de gerekletiremedi; hem byle bir cinsel istek duymadndan, hem utancndan, hem de anlatlmaz, sze gelmez duygularndan... Yapmak istediini gerekletiremedi ama, giriimde bulunmutu. Buyzden ocuk lk la alyor, rpnyordu. ocuu susturabilmek iin ok urat, ama beceremedi. Bu ocuk, her eyi babasna syler, babas da Hayri'yi para para ederdi. Anlatlmaz korkuya kaplan Hayri de ocukla birlikte alyor, susmas iin yalvaryor, para veriyor, ama ocuk daha da ok lk atyordu. Hayri, gerekletiremedii bu iren giriimden tr bin pimand, yle bir bungunlua girdi ki, ocuun lklarn mahalleli duyup dkknn kapsna birikecekmi gibi geldi ona, birden iki eliyle boazn skp ocuu bir daha hi alayamamak zere susturdu. ocuun susmas, korkusunu daha da bytt. Polisteki, savclktaki sorgularnda ve mahkemedeki durumalarnda ocuu ldrmesinin gerek nedenini, yni babasndan intikam almak iin bunlar yaptn syleyememesi bundand; ocuun babasnn kendisine yaptklarnn duyulmasn istemiyordu, lse bile bunu aklamayacakt. sterlerse assnlar, ama hi kimse onun bir sapn isteklerine boyun emek zorunda kaldn renmesin... ocuun rzna gemek istediini, barnca da korkudan ocuu boduunu syledi. Hele hele akam stlerinin alaca glgesinde cezaevlerinde insann iine yle bir znl arlk ker ki, anlatlr bir duygu deildir. ite bu sra insann tuttuu demir parmaklklar bile dost sand ve o dost sandna, kimselere syleyemedii gizlerini bile aklamak iin, iinin yanp tututuu bir zamandr. Berber Hayri, bandan geen ve kimselere o zamana dek sylemedii bu gizlerini yal gammaza aklarken gzlerinden sicim gibi yalar akyordu. Sylemi, iini dkm, boalm ve rahatlamt. Hi deilse bu yeryznde bitek kii olsun, onun yreinin kt olmadn, nasl darda kalp da bu pislik amuruna dtn biliyordu artk. Mutlulua benzer bir duyguyla duyguland bile... Berber Hayri'ye, cezaevi akamlarnn o idkme, o gnah karma istei veren saatlerinde dost grnen muhbir, reneceklerini rendikten sonra telesip Krt Kmil'e seirtti. Hayri'den duyduklarn ona birbir anlatt. Krt Kmil, bcek kabuu karas gzleri fldr fldr dnp yanarak durmadan byklarnn ucunu burarak "hmmm hmmm" diye diye homurdanarak muhbiri dinledi. Akam yemeini her zamanki gibi Berber Hayri, Krt Kmil'in sofrasnda, onunla birlikte yedi. Krt Kmil'in karanlk surat her zamankinden daha da askt. Yemekten sonra Krt Kmil, eliyle ifte katly sarp yakt. Dolma kalnlndaki esrarl cgaradan derin derin ilk soluu ektikten sonra cgaray Hayri'ye uzatt. Hayri cgara imezdi, esrar da imeyeceini syleyince, daha szn bitirmeden Krt Kmil'in sal sollu iki amar yanaklarnda saklad. Oysa o zamana dek Hayri'ye hep iyi davranmt. amarlan yiyen Hayri yere yuvarland. Krt Kmil, yakasndan yapp ayaa kaldrd, srkleyerek koridorun karanlk dibine gtrd. O karanlk dipten bir sre Krt Kmil'in fsltyla konumas, Hayri'nin de iekerek alamas duyuldu. Sonra Krt Kmil'in sesi koridorda nn tmeye balad: - Ulan it... Ona var da bize yok mu? Herkese apr upur, bize gelince yarabbi kr... Ulan! Ulan sen... Hem de benim bunca yllk mapus arkadamn, cancier arkadamn oluna

ha... Arkadan da amar aklamalaryla Hayri'nin yalvarmalar duyuldu. BU BLM, BERBER HAYR'NN GTTKE YTLENEREK NASIL ADAM VURUP ZNDANA ATILDII, ONU ANLATIR Gnler, aylar geiyordu. Berber Hayri'de ok byk deiiklik olmutu. Gnden gne de deiiyordu. Cezaevine geldii ilk gnlerdeki o rkeklii, ekingenlii kalmamt. Atak, bkn bir delikanl olup kmt. alml alml, ayak burunlar stnde yaylana yaylana yrr olmutu. aanoz rnei yan yan gider olmutu. Yrrken, arkas bask, yksek keli yemenilerinin topuklarn tkrdatr olmutu ve durmadan omuzlarnn birini ileri, birini geri oynatarak sanki yandan arkl olmutu. Afurtafurundan geilmez; rzgr kendisinden, kendisi rzgrndan seilmez; yiitlenmesine deer biilmez, cakal m cakal ve pek fiyakal olmutu. Ve yle yiitlenirdi ki, biri inerken br kalkan omuzlaryla dalgalana dalgalana volta vurur, yanndan geenlere hi yoktan omuz atar, meydan okumak iin kabadayca ksrrd. Bir zamanlar Krt Kmil'in elinden gemilerden biri, yanndakilere, Berber Hayri iin, - O i tamam diyorum size abiler... dedi, - Nerden bildin? diye sorulunca da "Bamzdan geti, biliriz elbet" diyemediinden, - Efelenmesinden, horozlanmasndan belli... dedi. Sonra da duyulmasndan korktuu, ama sylemeden de duramad iin, yanndakinin kulana eilip, - Arkasn Krt Kmil'e dayaynca erkeklik geldi olana... diye fsldad. Yalca bir eski hapishaneci, belki ansmak istemedii uta-nlas eski anlar aklna geldii iin, Berber Hayri'nin kabarmasna bakp bakp; ban sallayarak, - Hey gidi kavanoz dipli dnya, heey! diye i boaltt. Berber Hayri, Krt Kmil'in zulacs oldu olal, iyice rezillii ele almt. Erkeklii elinden alnp yittike, daha bir erkek grnmeye zenir olmutu ki, hibir erkek o kerte erkek gsteriinde olamazd. Kendinden kklere kabadaylar, kendinden gszlerle hrlar olmutu. Cezaevine geliinin ilk gnlerinde Berber Hayri'yi ok ar sulayarak, kendi sularn unutmak, kendilerini avutmak isteyen tutuklularla hkmller imdi de onun bu yeni kiiliini ok ar yeriyorlard. Hele o snepe-smsk olann Krt Kmil'e gvenerek ona buna kafa tutmasna, aalk taslamasna ok ierliyorlard. Kaps baheye alan cezaevi camisinin nnde sandalyelere oturmu Beyler Kouu'nun saygn kiileri aylarn ierek syleiyorlard. Her konuda derin bilgisi olan Gzlkl Beyefendiye, cami kapsnn stndeki mermerin Arapa yazl kabartma yazsnn ne olduunu sordular. Gzlkl Beyfendi, nceden okumu olduundan, kabartma yazy okumak iin bam kaldrp bakmadan, - "Klli nefsin zaikat-l-mevt" yazl... Yani "Her kii, lm tadacak" diye buyrulmu... dedi. Orda oturan yedi kii, bu sz duyunca, kimi gs geirip, kimisi de diliyle damanda ckck sesleri kararak, birden namaz klmay gereksindiler, imdiye dek namaz klmadklar iin de derin pimanlk duydular. O srada Berber Hayri, kendi gibi iki genle birlikte volta atarak nlerinden geti. Gzlkl Beyfendi, gzleri Berber Hayri'de, yanndakilere tekrarlad: - Evet, "Klli nefsin zaikat-l-mevt" buyrulmu. Herkes, herkes tadacak bu lmn tadn... Ordakilerden biri de baklarn Berber Hayri'den ayrmadan, - Bilseler, ah bir bilseler yle olduunu, bunca gnah batana batmazlard boylarnca ite byle... diyerek, Hayri'nin suratna tkremedii iin yere tkrd. Berber Hayri'yle iki arkada uzaklanca da yreklenip bu konuda daha ak konuabildiler. Her eyi bilen Gzlkl Beyefendiden cinsel sapklk zerine bilgi vermesini istediler. nk, ta, demiri, havas bile erkeksi erkeksi kokan cezaevinin bu erkekler blmnde, ister irenilerek, ister imrenilerek olsun, konuulan konularn pek ou cinsellik zerineydi. sterse, "Th, ne

rezillik!" denilerek olsun, yeter ki o konudan konuulsun... Kendileri de bu konuyu bilmez deillerdi, kimi zdeneyimle, kimi bandan getii iin, kimi iiterek biliyordu, ama yine de konuyu derinden renmenin yarar vard. Gzlkl Beyfendi, cinsel sapklk konusunda onlara yle bilgiler verdi ki, dinleyenler bilginin deerine bikez daha inandlar. - Efendim, kimisine gre bu, cinsel sapklk ise de kimisine gre de sapklk olmayp ok doal bir cinsel ilikidir. Doaya bakalm efendim... Doada nasl bu iler? rnein kedileri alalm. Bilirsiniz yavru erkek kediler, erkek olmak iin... Yavru erkek kedinin, erkekliini gerekletirmek iin, daha nce baba bir erkek kediyle cinsel ilikide bir altrma deneyi geirmesi gerektiini anlatyordu. Farelerde de erkek fareyle erkek farenin cinsel ilikide bulunduu grlmekteydi. Uzun zaman iftlemeyen horozlarn da tavuk ilevi grdkleri olmutu. Gzlkl Beyfendiyi dinleyenler onun derin bilgisi karsnda ap kalyorlard. Gzlkl Beyfendi anlatyordu: - Tarihin pek ok nl kahraman sapktr. Koskoca Roma imparatoru nl diktatr Jl Sezar, iki yanl sapkt; buyzden nl air Ovid, onun iin "Her kadnn kocas, her kocann da kars" demi. Neron adl diktatr de onsekiz yandaki olanlarla resmen evlenirdi. Hatta Sporus adl bir delikanlyla evlenebilmek iin zavall delikanly, yumurta torbalarn sktrp ksrlatrmt, ldnde, askerleri onu aalamak iin cesedinin arka deliinden ot sokup doldurmulard. Roma'da olanclk yle salgnd ki, ergin olan her delikanlya, ahlk bozulmasn ve gz darda olmasn diye, anas gzel bir olan kle satn alrd; bu ii gren kleler ipekli giyer ve salarn uzatrlard. Delikanl evlenince de, olan klenin uzun salarn keser, karsna anda olarak verirdi. Eski Atina'nn nl komutanlarndan Alkibiad da cinsel sapkt ve onu sapkla hocas olan nl filozof Sokrates altrmt; biok rencilerine de yapt gibi... Dinleyenlerden biri, - Vay namussuz! deyince Gzlkl Beyefendi, - Gayetle byk filozoftur... deyip szn srdrd: Prusya Kral Byk Frederik ok byk adamd, ama sapkt. Daha ooook... Birisi, -Hepsini biliyorsun maallah, daha kimler var allakna anlat da bilelim u namussuzlar... dedi. - Sokrat var, sonra Eflatun var; byk filozof bunlar... Kral nc Hanri olancyd. ngiltere Kral, kinci Edvard da, sapkl yznden kna kzgn demir ubuk sokularak ldrlmtr. - Yahu bunlarn hepsini yakmal... diye birisi dncesini syledi. Gzlkl Beyfendi, - Yakyorlard, dedi, ngiltere'de olanclk yle alm yrmt ki, ngiliz soylular uak diye yanlarna olanlar alrlard. Sapklar diri diri yaktklar halde, olancl Ingiltere'de yine de nleyememilerdi. - Daha daha kimler var? - Daha ok... ekspir denilen airi duydunuz mu? O da olancyd. Oskar Wilde da, Vagner de, Sensans da, Mikel Anj da; bunlar hep byk sanat.. Hele rlandal Oscar Wilde'n sevgilisi Alfred Douglas adnda ok soylu aileden bir oland. Bu olan, bunca soylu aileden olmasayd da halktan biri olsayd, bu sapk iliki yznden hibir sorun kmayacak, Oscar Wilde de mahkemelere ve dillere dmeyecekti. Wilde, kendi yetitirmesi bu soylu olana "Bosie" derdi. Hani bizim Krolu'nun Ayvaz' neyse, Oscar Wilde'in "Bosie"si de o... Bu sapk olanlardan ve olanclardan ok nl sanatlar, yazarlar kmtr. rnein Jean Genet adnda bir Fransz yazar var ki, nl bir ecinseldir, hem de hrszlk, hem de kan tellall yapmtr. Buyzden hapse dnce de, iren yaamm cezaevinde kurunkalemle tuvalet kdna yazm ve bu anlan "iekli Meryem Ana" adyla kitaplatrlm, buyzden de Jean Genet ne kavumutur. - Hepsi neyse de sanat manat, ille ben u komutanlara ayorum. - Byk skender, nl komutan, o da bir sapkt. evresindekiler batan ayaa kulak kesilmiler, ilgiyle onu dinliyorlard, ilerinden biri,

- Th, dedi, bunlar ahlkszlk mikrobu sayor topluma... Bylelerini assan da az, nk lelerinden yine mikrop salr. En iyisi bunlar yakacaksn cayr cayr ve de kln dumann savurup yok edeceksin. - Syledim size, eskiden yakarlarm, dedi, hatta hayvanla cinsel ilikide bulunanlar da yaklrm. Hem o sapk insan, hem de hayvan yakarlarm. Dinleyenlerden biri, - Bizde, dedi, o biim hayvanlar yakmak tre olsayd, vah eyvah, o zaman ok.. : Birden susup sznn gerisini yuttuysa da, ordakiler ne diyeceini anlamlard. Gzlkl Beyfendi, - Mevlna, nl eseri Mesnevi'sinde, bir kadnn erkek eekle olan cinsel ilikisini anlatmtr... deyince, ordakiler merakla "Nasl? Aman nasl?" diye steleyerek sordular. - Yazar ki Mesnevi'de: "Eei eke eke kadn ahrn ortasna getirdi. O erkek eein altna yatt. O kahpe de muradna ermek zere halayn yattn grd sekiye yatmt. Eek ayan kaldrp aletini daldrd. Eein aletinin hzndan kahpenin cieri paraland. Soluk bile alamadan hemen can verdi. Sen hi eein aletinden ehit olmu insan grdn m?" te byle yazar Mesnevi'de. Bizde yaklmaz-d bunlar. Ama ngiltere'de yaklrd. Kitapta yeri var, okuyaym da dinleyin. Elinde tuttuu kitaptan bir sayfa ap okudu: "ngiltere'de onsekizinci yzylda hayvanlarla cinsel iliki kuranlar ve bu suun orta olan hayvanlar, Lex Carolina gereince canl canl yaklrd." - Leks Karolina m? Efendim, Leks Karolina demek, Karolina'nn koyduu yasa demektir. Karolina da m kim? Mathilde Carolina denir bir kandr ki, hem ngiltere Kral "nc Cor'un kz kardei, hem Danimarka kralnn kans olup, kocas olan koskoca Danimarka kraln delirtip kralie olmusa da, lkenin tm ynetimini dostu olan herifin eline verdiinden bir atoya, imdi bizim burda olduumuz gibi kapatlm, pek soylu bir kan olduundan, bir ngiliz gemisiyle ngiltere'ye karlmtr. te bu denli temiz ahlak sahibi olan bu soylu kadn, ahlkszla hi dayanamadndan, cinsel sapklk iin yasa karm ki, hem o sapk insan, hem de su orta olan hayvan diri diri yaklsn. imdi kaldmz yerden okuyalm. Okudu: "Bu konuda bilinen en son olay, 1750 ylnda Vanvres'te bir dii eekle fi'l-i livata yapt iin... " Demin, sznn sonunu yutan adam, - Demek, ngiltere'de bile eekleri 'apyorlarm... Gzlkl Beyfendinin szn kesince baka biri de, - imdi neden ngiltere'nin endstriye gemek zorunda kald anlalyor, demek eekleri yaka yaka tketip hayvancazn trn kuruttuklarndan, eein yapaca ii makineye yaptrtmak zorunda kalmlar... dedi. Biri de "fi'l-i livata"nn ne demek olduunu sordu. Gzlkl Beyfendi, livata'nn Ltilik, yani Lt kavminde ok grlen, erkein erkekle cinsel ilikide bulunmas demek olduunu uzun uzun akladktan ve kendisini hayranlkla dinlettikten sonra elindeki kitaptan yeniden okumaya balad: "En son olarak 1750 ylnda Vanvres'te bir dii eekle fi'-i livata yapt iin Jacques Feron adl bir adam yakld." Dinleyenlerden biri, "Yahu, adam adn tarihe geirtmi... " dediyse de, Gzlkl Beyfendi kesmeden okumasn srdrd: "Jacques Feron'un su orta olan dii eein de yaklmas gerekiyordu yasaya gre. Ama blgenin ok hmanist olan papaz, dii eei batan karan Jacques Feron'un yaklmasna sesini karmadysa da eein yaklmasnn insanla aykr olduunu ileri srd. ok insansever ve insanlksever olan o blgenin eraf da, hmanist papazn dncesine katldlar. Papazla erafn mahkemedeki tanklklaryla "Fi'l-i livata kurban olan dii eein iddet ve zor altnda kalarak suortakl ettii, hibir zaman zgrce ve kendi istemiyle sua katlmad" gerekeli kararyla beraat ettirilen eek, yaklmaktan kurtuldu." Bunun zerine, kitaptan bu bilgiyi edinenler, cezaevindeki sapklarn, zor altnda m, yoksa gnll olarak kendi istemleriyle mi sapklk ettikleri zerinde bir sre tarttlar. ounluk, gnll sapklarn yaklarak bu ahlakszlarn kklerinin kaznmas iin, ortadan kaldrlmasndan yanayd. Ama onlar da bu konuda insansever olduklarndan eeklere acyorlard; belki ky

kkenli olduklarndan, genlik anlarm ansyarak eeklere acmak insanln gsteriyorlard. Azlarn am ayran budalas gibi. Gzlkl Beyfendi'yi merakla dinleyenlerden biri bu ecinsellerin kimi lkelerde resmen nikahlanarak birbirleriyle evlendiklerini bizim gazetelerde okumutu. Bu gerek miydi? Evet, gerekti. Gzlkl Beyfendi yle anlatyordu : - Pekok lkede ecinseller, ecinsellik iin zgrlk istemektedirler. Kendilerine yasal ve toplumsal bask yapldn iddia ediyorlar. Haklarn elde edebilmek iin rgtler kuruyorlar. Bunun sonucunda, kimi yerlerde ecinseller aras devlet nikh kabul edilmitir. rnein, Allan Ginsberg adl Amerikal Yahudi olan bir air "Howl" adl ecinsellii ve ecinselleri savunan bir iir yazd iin mahkemeye bile verilmise de, adalet yerini bulmu, air beraat etmitir. Gnler gnleri, aylar aylar kovalad. Berber Hayri, drt ayda bir durumaya kyor, yarglanyordu. Hi ummad bir zamanda, onun cezaevi yaamnda bir nemli deiiklik oldu. Drt tutukluyla birlikte Berber Hayri'nin kouunu deitirdiler. Oysa Krt Kmil'in de bulunduu eski kouuna iyice almt. alas olan, Hayri'nin kouu deitirildii halde, Krt Kmil'in sesini karmamas, olmaz dememesiydi. Krt Kmil, bikez "Olmaz!" dese, Hayri'yi kimse yerinden kmldatamazd. Bundan daha da kts, yatan teki koua tarken, Krt Kmil'in adamlarndan birinin onu helalarn aralna ekip, "Aamn ilerini ver, istiyor" demesiydi. Yani, artk Krt Kmil'in zulacs olmayacakt. Berber Hayri, tand koua yerleti. Hibir geim yolu olmadndan, bu kou aasnn korumas altna girmek zorunda kald. Ama sngs dm, eski afurtafuru kalmamt. Yoktan kavga karacak olsa, basyorlard ktei. Eskisi gibi korunmuyordu. Bika ay sonra, onu daha baka koua, ordan da baka ksma attlar. Berber Hayri aylarca koutan koua gezip dolat. iyice ad "ortaya kmt. Bir zamanlar, yani Krt Kmil'in adamyken, erkekligini gstermek iin yakn olduu sbyan kouunun ocuklar bile onu adam yerine koymuyorlard. Dardaki lokantalardan yemek gelmesi yle dursun, cezaevi kantininden bile yiyecek alamyor, Kzlay aocann kazanndan yiyordu. Ortalarda dolat ite o gnlerde Berber Hayri'nin yaamnda ok nemli bir deiiklik daha oldu: Yargland mahkeme son durumada Berber Hayri'nin idamna karar vermiti. Berber Hayri, soukkanllkla karar dinlemiti. Irzna geip boduu ocuun babasnn da zorla kendi rzna getiini, bu nedenle intikam almak iin bunlar yaptn sylese, hafifletici nedenden tr, idam cezasna arptrlmayp uzun sreli ar hapis cezasyla cezalandracan biliyordu. lmden kurtulabilmek iin zaman zaman mahkemede bu gerei aklamay dnmedi deil. Bu yzden kendi kendisiyle tartp didiip durdu. Cezaevinde insanlk onuru en alaka biimde aaland halde, yine de rzna geilmesinin intikamn almak iin bu cinayeti ilediini syleyemedi. Bikez deil, on kez aslp diriltseler de yeniden assalar, yine de bunu aklayamayacakt. idam cezas altnda olanlara, geim yolunu bulmalar iin bir i salanmas cezaevi tresi ve bir gelenein gerei olduundan, idam cezasna arptrldnn ertesi gn Berber Hayri'ye de cezaevinde geinebilecei bir i verildi, idama mahkm edilenler, nasl olsa aslacaklarn bildikleri iin, korkusuzca her tehlikenin stne atlyor, gzn budaktan saknmyor, rahat yaamak iin cezaevinin disiplinini bozuyorlard. Aslacaklar tarihe dein onlarla ba etmek zorlayordu. ite buyzden cezaevi ynetmenlii, idam mahkmlarna bir i bulup, onlarn para kazanmalarn salyor, bylece disiplini koruyabiliyorlard. Berber Hayri'ye verilen i, cezaevi hamamnda ykana-caklara tenekeyle su satmakt. Cezaevi ynetmenleri, bir teneke suyun kaa satlacan da saptamlard. Bir teneke souk su elli kurua, stlm suysa bir lirayayd. Berber Hayri, byle bir i edinip, cezaevinde ilk olarak para 52 kazanmaya balad. Hem de ii tkrndayd. nk koular dolusu ve onca zamandr kadnsz kalm sulu yada sulu san erkekler sksk hamamc olmann

bir yolunu buluyorlard. Bunlarn kimisi kaatildi, kimisi ksz hakk yemiti, kimisi devlet mal alm, kimisi halk mal urulamt; suydular, buydular, ama ne olurlarsa olsunlar, her ne denli ar gnahlar olursa olsun, cenabet gezmenin gnahn tayamazlar, - gusl abdesti almay bilsinler bilmesinler hamamc olduklar gecenin sabah hamamda ykanp, su dknp gnahtan arnrlard. lerinde zengin olanlar, bir teneke lnm suya bir lira verdikten baka, be lira da ba brakrlard. Yani Berber Hayri yolunu bulmutu, cebi para doluydu. iyi ama, kazand btn para kendisine kalmyordu. Bu paradan, kendisine bu ii salayanlardan batan sona dek hepsinin, ayrca cezaevindeki aalarn paylarn da veriyordu. Ne de olsa, geriye kalan Berber Hayri'ye bolbol yetiyordu. ok aaland, onurunun ok krld gnlerde kendini ldrmeyi kurmu, bika kez lm giriiminde bulunmu, ama can tatl olduundan, kendini ldrmeyi bitrl becerememiti. Oysa imdi, bir i sahibi olup da para kazanmaya balyal beri, idam cezasnn yerine getirilecei tarih ook uzaklardaym gibi geliyordu ona. Hem, mahkemenin verdii idam karar yargtaya gnderilmiti; belki yargtay, idam cezasn bozacak bir neden bulur, idam cezas mebbet hapse evrilebilirdi. Sonra da, bir af kar, bika yl yatp cezaevinden kurtulurdu. Kimileyin idam cezasna arptrlm olmasna seviniyordu bile. nk, idam cezasn yedii gnden sonra, yine cezaevi tresi olarak, hkml ve tutuklularn ona kar davranlar birdenbire deimiti; Berber Hayri birdenbire saygnlam, deerlenmiti. Eskiden olduu gibi kimse onu sapk cinsel ilikiye zorlayamyordu; o da kendi istemiyle sapklk istei gsteren kii deildi. Bir zamanlar, yanna sbyanlardan sapk ocuklan alp gezerek erkekliini kantlamak istedii 53 bile olmutu. Aalanmad iin, artk byle iren gsterilere de gereksinmiyordu. Ne var ki, kabadaylk gsterilerinden hi de vazgemi deildi; hatta kabadayl bir gsteri olarak deil, vazgeilmez huyu olarak benimsemiti. Cezaevinde kald uzun sre iinde, orda ilenmi biok destans cinayetleri dinlemi, kimi byle cinayetlerin tan olmutu. Burda "Dzde aalk vermekle, damda aalk vurmakla" diye bir sz vard. Yani cezaevi dnda aa olmak isteyen boyuna verecek, para verecek, mal verecek, rvet verecek, ba verecek, len verecek... Ama damda aa olmak isteyen de boyuna vuracak, bakla vuracak, ile vuracak, falatayla vuracak, mutayla vuracak, tabancayla vuracak, hep vuracak... Tahtakaleli Kemal'ler, Kartall Hasan'lar, Kfte Mehmet'ler, Krt Kmil'ler, btn bu nl aalar, genliklerinde tpk Berber Hayri'nin olduu gibi aalk servenlerden geerek ileri zehir dyle dolmu, acmasz kyclar olmu, ta yrekli kesilmi, sonra intikamla yanarak, kendilerinden nceki aalar vurup ldrerek kou aas, ksm aas, dam aas olmulard. Yeryznde baka hibir baarl ycelme, bylesine elikten bilek, bylesine atal yrek, bylesine kallee dzen gerektirmezdi. Bugne dek da vurma frsat bulamadysa da, bunlarn hepsi de vard Berber Hayri'de. imdi grsnler, analar ne yiitler doururmu... Kepenek altnda ne yiitler bulunur, belli olmaz aslanm... Berber Hayri de, cezaevinin geleneksel aalk yollarn deneyecekti; elini kana bulayacakt, idam edilecekse bile, lm lm bir lm, yiitliini kantlayp yle almalyd. Kimler onu burda aalamsa, kimler onun erkeklik onurunu krmsa, hepsini karsnda salta durduracakt. zellikle geceleri z zne kalp bunlar dndke, elleri peneleiyor, dileri bileniyor, yrei yalazlanyordu. ilkin kimden balayacan, ilk hedefini ok iyi biliyordu. Irzna geen camgz heriften intikam almak iin yanl hedef semi, yaamnca ac duyduu bir cinayet ilemiti. Ama bu kez? Krt Kmil denilen ala ileyip, hem de cezaevi bahesinde leini bir batan te baa eliyle sryp naralanacak, btn cezaevine meydan okuyacakt. "Ulan bilmem kimin ocuklar, ulan babas bellisizler, ulan anasnn oullar! Nerdesiniz itler?" diye, "Kimdi o hergeleler, beni zorlayan?" diye, "inizde bitek yrekli yok mu?" diye, "Hani yiitler, nerde o erkekler?" diye naralanacakt. iyi dzenlerse - ki ok iyi dzenleyeceine gveniyordu kabaday, aa geinenleri, davar srs gibi nne katp cezaevi iinde

kovalard. Ondan sonra ne olurdu? Bir punduna getirirlerse, kallelikle Berber Hayri'yi vururlard. Vurabilirlerse varsn vursunlar... iple aslp boazlanmaktansa, bak baa vuruup yaralarndan kanlar akarak ii boalp can vermesi yedir. Yok, ipte sallanarak can verecekse, alnyazs byleyse, hi olmazsa kendisini kahpe kar yerine koyanlardan intikamn alarak erkekliini kantlayp ondan sonra daraacna ekilsindi. Birincisinde intikam hedefim armt. Camgz herifi ldrmesi gerekirken, gnahsz ocuunu, istemeden bomutu; buyzden de cezaevini boylamt. Ama bu kez, kimden, nasl intikam alacan ok iyi biliyordu, hedefini belirlemiti. Krt Kmil'i ileyip delik deik etmek iin, ylesine yalazlanan bir istek vard ki iinde, kannn fokur fokur kaynadn duyuyordu, iinde harlanan bu intikam yalmlarn sndrmek iin, Krt Kmil'in bedeninde aaca yaralardan fkracak kan avu avu imeliydi; eh belki o zaman acs diner, dinginleirdi. Cezaevindeki yaants sresince, nasl adam ldrldn grerek, duyarak, dinleyerek ok iyi renmiti. Bak kullanmann en byk ustas, Tophaneli lhami'ydi. Tophaneli lhami'den, cezaevinin en azl aalan, Krt Kmil bile ekinirdi. Oysa lhami, ufak tefek, ksa-kuru, gencecik bir adamd. Berber Hayri'den be ya bykse de, ondan daha ufarakt. Ama mangal kadar yrei olan yiitlerdendi. Aalk filan taslad da yoktu. Ama o elimsiz adam, stne varlp dara sokulunca, ban bir ekti miydi. Tanr korusun, bir canavar kesilirdi. Eski hapishanecilerin sylediine gre onun gibi ustalkl bak kullanan daha grlmemiti. Yaamlarnn yarm yzyln cezaevlerinde geirmi yal hapishaneciler bile, lhami'nin gelmi gemi bak atanlarn en ustas olduunu sylerlerdi. Berber Hayri, Tophaneli lhami'nin iki kez kavgasn grm, aakalmt. lhami kavgada, pire gibi ordan oraya zplayarak, atlayp srayarak, artmacalar vererek, hasmnn ban dndryordu; hem bam dndryor, hem iyice yoruyor, hem de durmadan sylenip naralar atarak sinirini bozup zvanadan karyordu. ok keyifli kavga ediyor, kavgann tadn karyor, sanki kavga etmiyor da, ark syleyip dans ediyordu. Buyzden onun iir gibi bak attn sylyordu eski hapishaneciler. Bu elenceli kavgasnda, her devinmesinde, karsndakinin cann alacandan gvenli grnyordu. Kavgann elenceli oluu, lhami iindi; yoksa hasm iin lmcld, seyredenler iinse kan dondurucuydu. Berber Hayri'nin seyrettii bir kavgada hasm, lhami'nin nerdeyse iki boyunda, iki arlnda iri bir kabadayyd. kisinin de elinde bak vard. lhami elinde bayla, evresinde cva gibi yerinde durmadan dnerek iriyar hasmm yle yormutu ki, adamn artk bak nerden geliyor diye bakmaya ban evirecek gc bile kalmadndan, dili soluyan it dili gibi bir kar darya sarkarak, gs demirci kr gibi inip kalkarak solumaya balamt. yice gten amandan kesilen herifi, lhami hyar soyar gibi soymaya balamt; yani, besbelli acdndan olacak, ban herifin kanuna, gbeine daldrmam, yalnzca bika yerinden herifin derisini soyup kaldrmt. nk, kavgadan nce herife "Ulan, senin derini yzerim!!" demi, szn de tutmutu. Berber Hayri'nin grd ikinci kavgasnda Tophaneli lhami, yine kendinden ok iri olan hasmm iyice yorup pestilini kardktan sonra, adamn arkasndan ve adm 56 uzaktan bak atp, herifin knn kabasna daldrmt ki, bir kabaday iin kndan baklanmak aalanmann en ktsyd. Ba uzaktan frlatan lhami, ne olur ne olmaz dnp, ikinci ba kuandan fora etmiti. Kndan baklanan o kabaday ise, sr gibi brmeye balaynca, sinirleri gerilmi kavgay seyredenler bile, rezillie dayanamayp kahkahay basmlard. Tophaneli lhami'nin bak kavgasnda bir zellii de, grlmemi biimde naralar atmasyd. O ufak tefek adamn, neresinden kard anlalamayan yle kaln, yle grkemli, grltl bir sesi vard ki, ite o sava borusu sesiyle durmadan naralanarak hasmnn yreine korku salard. Hem naralanr, hem de arada alay ederek, elenerek hasmn kzdrrd. Eskiden Tophaneli lhami'nin, dam aalarnn buyruuyla bika kuru karlnda cezaevlerinde adam vurduu biliniyor. O denli ok adam vurmu ki, vura vura, bak baa gele gele, bak atmann ustas, cambaz kesilmi. Sonralar,

bakasnn buyruuyla adam vurmaktan nedense vazgemi; ancak kendi isterse, can ekerse adam vuruyormu. Bir stanbul ocuu olan lhami'nin bir kt huyu da esrara dknlyd. Denildiine gre, lhami'nin bandan gzleri ylan aalar, onu zellikle esrara altrmlar ki, bu pskll belay balarndan savutursunlar. Bu esrara dknlyle daha bika yl geince, bu hnerle bak sal-layamayaca syleniyordu. Dz duvara bile trmanr sz, lhami'ye uygun bir szdr. O gerekten dz duvara trmanr deil, dz duvarda yrrd. Cezaevi bahesinin taa te bataki duvarndan hz alarak yle bir canalc haykrmayla naralanarak koard ki, koa koa, bara haykra, nne kan duvara arpp paralanacak, parampara olacak sanlrd. Oysa o, karsna kan duvarda, ald hzla iki adm yrr, sonra birden ters dnp frt diye yere atlard. Grenler, eskiden dz du57 varda drt adm bile yrdn sylerlerdi. Szde eskiden dik duvarda yryerek dama srayp ordan dar atlayp kamak iin altrmalar yaparm. Cezaevinin kou ve ksm aalan, tek stlerine sramasn, tek raconlarn bozmasn diye, lhami'nin zarna bakarlar, elaltndan para verir, her isteini yerine getirirlerdi. Aa olmaya istekli grnmeyen lhami, bylece aalarn bile haracn yemi olurdu. Hayri, Tophaneli lhami'nin ve daha nicelerinin bak kavgalarn grm, onlardan oook eyler renmiti. Btn bu rendikleri, kirletilen namusunun intikamn almak iin iine yarayacakt. Berber Hayri'nin gre gre, duya duya rendii uydu: Cezaevlerinde adam vurmann, ldrmenin pekou kallee olurdu. Dzenler kurularak, izlenceler yaplarak, sotaya getirerek, dar yerde kstrarak, amansz yakalayarak, arkadan vurarak, derin kan uykularndayken adam ldrlrd. Berber Hayri, bu lmcl kalleliklerin ok tan olmutu. Krt Kmil, baka bir ksm aasn, ay imek bahanesiyle kouuna artp postekisine oturttuktan sonra, sekiz adamn birden stne rterek bak vurular altnda ldrtmt. Baka bir yiiti de boken, yani stnde ba yokken gafil avlayp vurmulard. Kara Ibo denilen dalyan gibi adam, onbe yllk cezasn bitirip kmasna on gn kala, ziyaret srasnda, ziyaretisi kadnla iki rgtel arkasndan ullanp srtndan baklayarak ldrmlerdi. Marmara Hasan denilen o yakkl zenci adam azmannn -ki amansz bir dam aasyd- hamamda plakken kstrp, kann hamamn mermer talarna boaltmlard. Tank olanlar bu cinayetin szle resimini yaparlard: Marmara Hasan'n kara derisi, hamamn ak mermeri, akan kzl kan; kara, kzl, ak... Berber Hayri btn bunlar ok iyi biliyordu, isterse bu dzenlerin en eytancasn, eytann bile aklna gelmeyenlerini yapabilirdi. Bu bakmdan kendisine gven gelmiti. Ama o Krt Kmil'i para yada kar karlnda bir eroinciye vurdurtmak, arkadan baklatmak, beon aman vermezi stne rtp cann almak, kalleesine vurdurup yada vurup ldrmek istemiyordu. Kirletilen namusunun, aalanan erkeklik onurunun cn almak iin Krt Kmil denilen o canavar, kar karya gelip di die, gz gze, pene peneye derek ldrmeliydi. Krt Kmil'in kara bcek srtl, boyuna devinen o hi acmasz gzlerinde korkuyu, hem de bann ucuyla sald korkuyu gre gre onu ldrecekti. Korkmuyor muydu Krt Kamil'den? Korkuyordu, hem de ok... Ama benliini yakan, dncelerini tututuran yalmlar, korkusunun karanlndan daha byk, daha youndu. O, yrekliliini, ite bu korkudan, bir de tutkusundan alyordu. Bu cinayet iin -Berber Hayri'ye gre cinayet deil, insanla bir iyiliktiHayri hazrlklarna balad. O gne dek, Krt Kmil'in zulacs olarak onun baklarn, ilerini, mutalarn saklam yada tamt. Ama kendisinin hi ba olmamt. Amacna ulamak iin gerekir diye hamamda kazandklarndan epiy para biriktirmiti, istese, kimi baka hkmller, aalar gibi, o da paraya kyp cezaevine bak, falata, hatta tabanca bile sokturabilirdi. Ama tabancayla Krt Kmil'i ldrmenin Berber Hayri iin hi tad olmayacakt. Yazk olurdu bir kurunla onun cann almak. Tadn kara kara bu canavar ldrmeliydi.

Cinayeti ilemek iin, neler renmise hepsini uygulamaya balad. Bunlarn ounu da Krt Kmil'den renmiti. nk cezaevinde yaayabilmek bal bana bir bilim, bir teknikti. Krt Kmil'in leini sermek iin gerekli arac kendi elleriyle yapacakt; nasl yaplacan da ok iyi renmiti, hem de Krt Kmil iin yapa yapa... Krt Kmil, besledii ve yannda tuttuu adamlarna i yaptrrd. Bir zamanlar Berber Hayri de onun iin i yapmt. Hamam klhannn kaln satan kapann mandal kolunu skt. Bu kol, yirmiiki santim uzunluunda, drt santim eninde bir demir ubuktu. Alt gece uraarak, koutaki bir bo ranzann iki bala demirini yerinden kard. Bu iki bala demirini skmek ok zor olmutu. Onlar sktn kimsenin grmemesi iin, ancak geceleri sabaha kar alabiliyordu. Hem de hi grlt karmadan almas gerekiyordu. Bir saatte sklebilecek iki bala demirini skebilmek iin alt gece uramas bundand. Hamam klhannn kapak mandal olan kol demiriyle, ranzann iki bala demirinden i yapacakt. Gndzleri hamamn soyunma odasnda, geceleri de kou helalarndan birinde, anlatlmaz bir tutkuyla geceli gndzl tam otuzdrt gn alt. Hamamn penceresiz soyunma odasna giriyor, kapy stne kilitleyip ierde durmadan o demiri mermere srterek ularn sivriltiyor, i biimine sokuyordu. O ierde bu ii yaparken, dardan grlt duyulmamalyd. stelik ierde olduu bilinmesin diye de lambay yakmyor, btn gn karanlkta demirleri mermere srtp duruyordu. Gece olunca koua gidiyor, herkes uyuyup ortalktan el ayak ekilince helalardan birine kapanp hela tana demirleri srtyordu. Gn yncaya dek byle alrd. Demir ubuklar, hela tama, musluk tama, hamam mermerine srte srte sivriltirken, sanki Krt Kmil' in grtlana srtyormu gibi cokulanyordu. Demir ubuklar saatlerce ve saatlerce taa srtmekten demir ubuun ucu atee kesiyordu. Ka kez, demirin ate alan ucundan cgarasn yakmt. Dur durak bilmeden, gzne uyku girmeden, gece gndz demeden i yapmaya alrken en byk keyfi, taa srte srte ate kesmi, demir ubuun stne birdenbire iemekti. Sidii, kzgn demire deince csss diye kan sese baylyordu. Kzgn demirin stne iemeye ok meraklyd. Byle yapnca kzgn demirin sidikle eliklendii kansndayd. Bu iine sidik ilemi, ama Berber Hayri'nin sidii ilemi demir i, Krt Kmil'in karnn deecek, yreine girecekti; sanki ona sidii Krt Kmil'in 60 kanna karacak gibi geliyordu. Byle olunca da intikamn daha hnla alm olacakt. Bilinalt bir duyguyla aalanan erkekliini stnle ulatrmak isteindeydi; bunun iin Krt Kmil'in yreine saplayaca demiri kzdrp kzdrp stne iemekten beeni duyuyor, sidiinin kzgn i demirinde kard sesten ksnl doyumu alyordu. Hamamda alrken gn boyu, kouta da gecelerce, demir ubuklar i yapmak iin hela ve musluk talarna srtmekten, Berber Hayri'nin sa elinin avu ii kabarm, su toplam, yer yer aya derisi delinmiti. Sa eli ok acynca, demir ubuu sol eliyle talara srtyordu. Ama sol eliyle sayla olduu denli rahat alamyordu. Her ne olursa olsun i yapma iine ara vermiyordu. Sa eline, yorgan arafndan yrtt bezi sarm, yle alyordu. nk, kabarp patlayan avu ii derisinden sar sular aknca, acsna dayanamaz olmutu. Bir gece koutakiler derin uykularna daldktan sonra, yine her geceki gibi yatandan kalkt. Souk bir geceydi. Sa eline, yatak arafndan yrtt o bezi yine sard. i yaplacak demir ubuk, ayr zuladayd. Candarma aramasnda biri bulunsa, br ikisi bulunmamalyd. ubuklardan birini zulasndan ald. Beline soktu. Helalarn olduu blmeye gitti. Orda yan yana be hela vard. Hi dnmeden ortadaki helaya dald. Kapy ierden srgledi. Belinden demir ubuu kard. Taa srtle srtle, ubuun ucu iyice sivrilmi, yanlar da yuvarlanmt. Sap yerine bir aput sanlyd. Berber Hayri, ubuu ar bir tutkuyla, gle, taa srtmeye balad. Yllar yl daha nice karyola demirleri, pencerelerden koparlm demir ubuklar, eski kap anahtarlan, maltz maalan, srtle srtle sivriltilip i yaplmt ki, bu yzden hela ve musluk talan yol yol iyice oyulmu, anmt.

Berber Hayri, demir ubuu ileri doru taa her srtnde, sanki Krt Kmil'in gs kafesine daldryor, cierlerine sokuyormu gibi oluyordu. 61 Hepsi de bo olan be heladan niin ortadakine girmiti? Oras daha kl diye mi? Deil, daha az klyd... Bi-ey bilerek, dnerek mi, yoksa ayak alkanlyla m oraya girmiti? Bunu dnnce alamaya balad. Krt Kmil, aylarca Berber Hayri'nin stnde ksnkln giderip de ondan bkknlk getirip baka koua sepetledikten sonra, o kouun aas olan herif, bir gece yarsndan sonra Berber Hayri'yi zorlayarak ite bu ortadaki helaya sokmutu. Berber Hayri kafasna taklan bu heladaki olay dnmemek iin, ille de kalkt yere konan inat sinei kovalar gibi ban bika kez sallaynca, yanaklarndan akan yalar demir ubua damlad. Srtle srtle demir ubuk yle kzmt ki, stne gzyalar damlaynca birden czrtl sesle damlayan yalar buulat. Daha da hzlanarak ubuu srtt taa. Kendinden gemi, ldrmasna demir ubuu srtyordu. Sa eline dolad kirli ak bezin ala dndn grd. Bezin zerindeki kzl benek yayla yayla geniliyordu. Sanl bezi ekip kard elinden. El ayasndan, parmaklarnn i yznden kan akyordu. Ne yaptn hi dnmeden, kanayan eliyle birden kzgn ii kavrad. Avucunun ii yand demirin atasndan... O ac ta iine iledi, ama bu acdan anlatlmaz bir tad ald. Kanayan yarasn, kzgn demirle dalamak m istemiti, bir gnahm yakp yok etmek mi istemiti? Elinden akan kanla, yanaklarndan dklen gzyalaryla demir ubua elik veriyordu. iin sivrildii yeterli mi? Bunu denemek iin mi, yoksa o anlatlmaz tad daha derinden duymak iin mi, iin iyice sivrilmi ucunu sol pazsna saplad. i bir santimden az girmiti ama, kan fkryordu. Hl kzgn olan demir ubuu, kan akan yere bastrd. Gzyalaryla kan, ta iin iine iine ilemeliydi. Bununla da yetinmedi. Pantalonunun dmelerini zd. Donunu syrd. Kan akan sa elinin avucuna tkrd. Erkeklik organn svazlamaya balad. Bu iin demirini eliklemeye gzyayla kam yetmez62 di. Erkeklik zsuyuyla da eliklenmeliydi bu i... eliklen-meliydi ki, bu ii Krt Kmil'in gvdesine kanrta kanrta sokarken, sokup sokup karrken, karp karp sokarken, bu iin araclyla kendisini, kanyla, gzyayla ve btn erkekliiyle Krt Kmil'in ta iinde duymalyd. Krt Kmil'in etine, kemiine, iliine, kanma, canna, girecek olan, sanki bu demir i deil de, Berber Hayri'nin erkekliiydi. Ancak cn tastamam ite byle alabilirdi. Sabahn an-duru toz mavisi, hapishanenin kirli duvarlarnda, pis pencerelerinin pasl demirlerinde kirlenerek, lekelenerek mapus damnn ksrkl koularna szarken Berber Hayri de o heladan kt. Yatana uzand. O denli rahat uyuduunu hi anmsamyordu, hem de ryasnda Krt Kmil'i grmeden... Otuzdrt gnlk bu yaman uramadan sonra, Berber Hayri'nin demir ubuklar srtt musluk ta, hela ta ve hamamn mermeri yene yene anm, iyice oyulmutu. Sonunda Berber Hayri baard. Elinde i vard. iin de ucu, ylan dili gibi sivrilip incelmiti. Birinin yanlarda oluu vard, br ikisi dibe doru iyice kalnlayordu. Bunlardan birini Krt Kmil'in gvdesine sokunca, sapn burkup evirip dndrp cierini, barsaklarn parampara edecekti. iten birine tahtadan sap yapt, ii ok salamca sapa sokup pekitirdi, br iki ie de, bezden sap yapt. Dardan, oban kepenei yaplan trden ok kaln kee aldrtt. Keeyi krk santim eninde uzunlamasna kesti. Sekiz kilo tuzu erittii scak suya keeyi yatrd, iki gn tuzlu suda kalan kee, tuzlu suyu iyice ekti. Tuzlanm keeyi gnete kuruttu. Yarm santim kalnlndaki kee kaskat kesilmiti. Baka bir uzun keeyi de, iinde on kilo eker erittii scak suya batrp brakt. ekerli suyu emip eken keeyi de gnete kuruttu iyice. Son gnlerde Berber Hayri'yi kalnlam, imanlam sanyorlard. Dorusu, tuz ve eker eriyiini emmi keeleri beline, gsne sarp sarmalanm olduundan irilemi gibi grnyordu. Sarp sarmaland drt kat kee stne i giyneini, daha stne giysisini giyinirdi. Ka kez kendi stnde denedi, bu drt kat keeye i ilemiyordu. Kavga srasnda Krt Kmil'in ba da Berber Hayri'ye ilemeyecekti. Btn bunlar

hep Krt Kmil'den renmiti. Bir zamanlar Krt Kmil'in plak gvdesine keeleri Berber Hayri dolard. Buyzden Hayri, Krt Kmil'in gvdesinde, nerelerinin daha az korunduunu da bilirdi. Btn hazrl tamamd. Ertesi sabah Krt Kmil'i vurmaya kararl olduu bir gece, bibakma terslik, bibakma ans denilebilecek bir olay oldu. O gnlerde cezaevinde s-tste biriki vuruma olay olduundan, o gece yars candarmalar birden baskn verip koularda silh aradlar. Hapishaneciliin btn girdisini ktsn renmi olan Berber Hayri, zulacl da ok iyi biliyor, ona gre de nlemini alyordu. iten birini hamamda saklyor, birini bir hkml ocua tatyor, birini de srasnda kendini korumak iin stnde tayordu. Candarmalar, Berber Hayri' nin stndeki ii bulup aldlar. Ertesi sabah, candarmalar Krt Kmil'in iki bayla drt iini de aldklarn renince, bir ii ele geti diye duyduu znts de kalmad. Sevindi bile, Krt Kmil'in silhlan yakaland diye... Berber Hayri'ye iki i de yeterdi. Krt Kmil'i vurmaya kesin karar verdii gece, onca istemesine karn, cokusundan bitrl uyuyamad. Ama sabah yatandan kalktnda hi de yorgun deildi. Tutkusundan, cokusundan olacak, kendisini ok diri, ok din buluyordu. Keeleri iyice sarmaland, iki iinin birini gocuunun yan cebine, brn kuana soktu. Krt Kmil' le hr karmak iin hibir bahane gerekmiyordu. Dorudan stne varacakt. Ancak bu kavgann, kalabalk arasnda, herkesin gz nnde olmasn istiyordu, lse de ldrse de, herkes grmeliydi. Aylardan beri, geceli gndzl, Krt Kmil'le nasl hr64 laacan, kavgay nasl karacam, kavgaya balama biimini dleyip durmutu. nemli olan herkesi bana toplamak, Krt Kmil'in leinin yere serili trenini cezaevindeki herkese gstermekti. Neler, neler dlemiti... "Tetik ol Ulan Krt Kmil!" diye naralanacakt. Neee? Krt Kmil'e ulan demek, ha? Krt Kmil'in yllar yl esrar imekten yeile alan yznn derisi kirli aka kesecekti o zaman... Yz, au yutmu gibi aaracakt. "Heeey!" diye barp barp herkesi bana toplayacak "Kendini kolla Krt Kmil, varyorum haaa!" diye korkutarak alay edecekti onunla. Hele fedailerinden, zulaclarndan, olanlarndan biri stne varmaya grsn, onlarla dmeyecek, bir bak at, bir i sokula onlarn iini bitirip yine Krt Kmil'e dnecekti. "Ulan Krt Kmil, bizde kallelik yok, hasmn derin uykuda bastrmak yok, dmann arkadan vurmak yok, on kii birden ullanmak yok... Hadi asl bana!.. Yoksa ban, al, se istediini... Tabancan varsa fora et! Grelim ne biim yiit olduunu... " ' Bylesine kesin ldrme kararndayken soukkanlln hi yitirmedi. Kahvalt etmedi ama ayn iti. Her zaman tek kesme ekerle ay ierken, o sabah hi ayrdnda olmadan tpk Krt Kmil gibi ay ktlama itiini neden sonra ayrmsaynca, kendisine bir ay daha syledi ve bu ay, iine iki kesme eker atarak iti. Hamama gidip isteyenlere tenekelerle su verdi. Yannda altrd dem baba kouundan bir ulsuza yapaca ileri syledi. Bu saatlerde Krt Kmil baheye volta atmaya kard. O volta atarken fedaileri, zulaclar, olanlar da yannda yresinde yrrlerdi. Berber Hayri'nin hibirinden korktuu yoktu. sterlerse sryle stne gelsinler, aalar ilk ii yiyince hepsinin kap dalacan biliyordu. Berber Hayri, hamamdan baheye kmak zereyken 65 darda bir konumalar, koumalar oldu, barp armalar duydu. Ne var diye dar kt. Dar knca, yaamnn en umutsuzluk veren haberini ald. O gnlerde cezaevinin aalar, cezaevini aralarnda blme kavgalarna, hara alma rekabeti yznden hrlamaya balamlard. Byle: durumlarda, azl sabkallar, aalar, uzak tara cezaevlerine srgne gnderirlerdi. Birer bahaneyle onlar ynetmenlie arr, orda tutar, sonra arkadan eyalarn da toplayp kendilerine vererek otobse tkar, yolcu ederlerdi. Berber Hayri, bahede grltler duyup da, ne oluyor diye hamamdan ktnda ite bu haberi almt. Yine srgn vard. Bu srgnn nemli yan, Krt Kmil'in de Sinop Cezaevi'ne srgn ediliiydi. Berber Hayri baheye ktnda,

oktan Krt Kmil'i postalamlard. Cezaevindeki hkmller srgn olayn yeni rendiklerinden, cokuyla bu konuyu konuup syleiyorlard. Berber Hayri, bu haberi alnca beyninden vurulmua dnd, ldrme hazrlyla geen iki aylk ar almasnn yorgunluu birden stne kt, duvarn dibine ylp kald. Yannda oturan biok insan vard; kimler olduklarn grmyor, neler konuulduunu duymuyordu; duyduu yalnzca kulaklarn nlatan bir uultuydu. Arada bir kahkahalar, anlamn kavrayamad alayl szler, Krt Kmil ve kendisinin adnn sylendii kulana arpyordu. Bitrl toparlayp sylenilenleri anlayamyordu. Ama Tophaneli lhami'nin boru sesi bir uzaklap bir yaklayordu kulana. Kendini toparlamaya alt, sylenilenleri duymak istedi. - Vah yavriii... Aas gitti, arpac kumrusu gibi dnyor imdi... Bu sz, galiba kendisi iin syleniyordu. Bam sesten yana evirdi Tophaneli lhami'ydi. - Ne baktn ulan? Soruyu soran Tophaneli lhami'ye, Berber Hayri, - Hi, dedi, baktm yle lhami aabey... - Beenemedin mi? "Beenemedin mi?" den sonra adl adnca svd, hem de Hayri'nin sapkln anlatan en aalayc szcklerle. Berber Hayri, hi kzmamaya niyetliymi gibi davranp ordan gitmek zere ayaa kalknca. Tophaneli lhami o ok nl evikliiyle birden frlayp nn kesti. Yine o aalayc cinsel sapkl tanmlayan svglerle arkasn dayad aas Krt Kmil gidince, nasl Hayri'nin zldn anlatt. Ordakiler alayl alayl gldler. Can burnuna gelen Hayri, elinin tersini silkeleyerek, - Git iine lhami aabey... dedi. lhami, daha ar svglerle saldrnca da, - Belam m aryorsun? deyip yrd, ordan savumak istiyordu. Ama nasl sylenirdi byle bir sz Tophaneli lhami'ye, hem de byle bir sz Berber Hayri syleyecek ha? lhami bana asld. Berber Hayri, - Benden bulma ulan! diye bardysa da, lhami kartal gibi stne vard. Hayri birden yana ekilmese ba yreinden yiyecekti. Hayri de ii ekti. Hayri'nin i ekmesi, hele lhami'ye kar i ekmesi ordakileri artt. Birden iki kavgacnn evresini kalabalk seyirci doldurdu. Tophaneli lhami, her kavgasnda olduu gibi o gr sesiyle naralanyor, Hayri'ye svyor, biyandan da Hayri'nin yresinde zplayp srayp duruyordu. Denilir ki, eli bakl yada tabancal saldrgann lm tehdidi altndaki insan, birdenbire ve belki de bilinsizce! kendini savunmann en doru yolunu bulurmu. Sonradan dnenler, bu savunmann en mantkl savunma olduunu grrlermi. Hayri, Tophaneli lhami'nin yannda yresinde hi durmadan zplamas karsnda ona aldr etmeden duruyor, ama zenle de onun ban kolluyordu. Oysa, lhami'nin kavga ettii bakalar, o sradka, onlar da kendilerini korumak yada lhami'nin stne varmak iin onunla birlikte zplayp sramak zorunda olduklarn sanyorlard. Sonunda da soluklu ve idmanl olmadklarndan kesilip yoruluyorlard. Tophaneli lhami'nin bak kavgasndaki stnl, kendi kavga taktiine hasmn da uyma zorunda brakmasyd. Oysa Berber Hayri, lhami nice srarsa srasn, hi aldrd yoktu. Bylece lhami'ye kar savunmann en doru yolunu bulmutu. Bunu hi dnmeden, belki de can savunmasnn igdsyle yapyordu. Berber Hayri soukkanllkla dururken evresinde horoz gibi zpzp zplayan lhami ok gln oluyordu. Bir sre srad. Bu arada gzlerini ona dikmi olan ve boluunu kollayan Hayri, hi umulmayan bir anda, hi beklenmeyen bir atakla elindeki ii lhami'ye saplad; lhami eviklikle ekildii iin i sa omuzuna girmiti. Hayri, omuz bann dolgun etine girip kemie dek ilemi olan iini iyice kanrtp ekti. Omuzdaki yaradan kan fkrd. Yeniden birbirine atldlar. Tophaneli lhami yeniden sramaya, azgn azgn naralanmaya balad. Ama omuzundan yara ald iin bak tutan sa eline artk egemen deildi. Hayri tetikteydi, ama hi kalbn bozmuyor, yine lhami'nin boluunu aryordu, ikinci saldrda, ile bak yle hzl arpt

ki, bu olayn tanklarndan "tevatr"e merakl olanlar sonradan, bu arpmadan kvlcm aktn bile uydurdular. Berber Hayri de lhami'nin srayan kanyla kan iinde kalmt. Tophaneli lhami'nin surat kan iindeydi. Hayri, o kanl surat grnce, karsnda Krt Kmil varm sansna kapld; ite o zaman amansz bir yrtc kesildi. Btn cezaevindekiler dolumu, kavgay seyrediyordu. yle bir kanl kavgayd ki ne kavgaclar ayrma olana vard, ne kavgaya katlp yan tutma olana; nk byle bieye kalkanlar bir bak vuruu, bir i dalyla bok yoluna gidebilirdi. Ddkler tmeye balad. Koumalar oldu. Gardiyanlar gelmiti. Gardiyanlarn ddkleri bounayd; byle bir kavgay onlar da ayramazlard. Candarmalara haber iletilmiti, ama onlarn yetimesi zaman alrd. Bu kavga, cezaevi deyiiyle, bir lele biterdi. Evet... Onca yln bak atma ustas, gemiinde bika lei bulunan, baklayp yaraladklarnn saysn kendisi bile unutmu olan Tophaneli lhami sersemlemiti. Berber Hayri'nin iinin sivri ucundan bir tek gz gibi kendi lm bakyordu. Kurtuluu yoktu lm gze almazsa ve lm gze ald. Btn gcn, btn soluunu toplayp birden ataa kalkt, Hayri'nin stne atld. Can verecek olan, hem de Berber Hayri'nin iiyle can verecek olan cezaevlerinin yllarca dilden dile sylencesi Tophaneli lhami'siydi. lm - kalm, bakas yok... lhami'nin her atln yana ekilip syrlarak savuturan Hayri, bu kez ne baktan kand, ne syrld. Soluunun kesildii kesik kesik solumasndan, sska gsnn krk gibi bir kabarp bir inmesinden belli olan lhami'nin ba stne iiyle vard. Bakla i arpt. Ya krldndan, ya lhami'nin artk gc kalmayp tutamadndan, bak lhami'nin elinden dt. Hayri, birden yerdeki ban stne bast, durdu ylece lhami'ye bakt. ite bu bak, lhami'yi bin yerinden ileyip ldrmekten bin beterdi. Hayri, ayann ucuyla ba te itip, - Al ban! dedi. ldrrse ldrsn gayri, lhami eilip yerden ban almad. Ya, eilince Hayri srtndan baklar diye, yada hi gc kalmadndan... Hayri, gocuunun i cebinden teki ii kard. iin sivri ucuna, cebi delmesin diye mantar geirmek treydi. Mantar iin ucundan karp, ii att teye. - Buyur!.. lhami hrsla kapt yerden ii. - Ulan sen lmne susamsn! diye naraland. Baka kurtuluu yoktu ki... Yerden ii almasa, douu kabullenmese, n iki paralk olacakt. Yeniden amansz bir sava balad. Ortalkta ts yoktu. Hava bile donmu gibiydi. lhami, canm diine takp ile saldrya geti, ite o saldrmasyladr ki, imek hzyla Hayri'nin ii lhami'nin boynuna sapland. lhami, ii geri ekti, kard hemen. Tophaneli lhami'nin boynundan oluk gibi kan fkrd. Yere ykld. Cezaevlerinin kavga geleneinde, Berber Hayri'nin yaral avnn stne atlp iini batra kara hasmn soluksuz brakmas gerekirdi. Ama Hayri, bir sre yerde kvranan lhami'ye baktktan sonra, kalabala doru yrd. Kabadays, aas, korka, yreklisiyle o kalabalk, elindeki kanl ile yryen Berber Hayri'nin nnden hurrr diye kat. Berber Hayri, hngr hngr alamaya balad; hem alyor, hem de meydan okuyordu: - Ulan... Bir zamanlar... evet... zorla hem de... Zor altnda... imdi gelin: Kim o, hanginiz yrekli? Bandan geenleri alayarak anlatyor, itiraf ediyor, imdi o alakl yapacak kabaday kimse karsna kmasn istiyordu, topuna postasn koymu, meydan okuyordu. yle alyordu ki konuurken, kan iinde kalm yzn gzyalar ykyordu. Parmak, Zbk, Anasn 'apan Slman, Gzlkl Beyefendi, hepsi hepsi, Berber Hayri'nin alayarak meydan okuyuuna, bandan geenleri aka itiraf ediine yle i-lenmilerdi ki, kimisinin gzleri dolmu, kimisinin boazna bir dm oturmu, kimisi de aka alamt. Berber Hayri, kanl ii elinde, - Erkek olan imdi gelsin! diye. stlerine yrdke geri geri ekiliyorlard. Berber Hayri sinirden ve geirdii bunalmdan katlp kald.

Bagardiyan, tatllatrd sesiyle, - Ver Hayri o ii bana, dedi, ver olum, ver ocuum... Bagardiyana, baba derlerdi. Berber Hayri, o durumda bile, ne olur ne olmaz elden brakmadan, - Baba, kap altna gidelim, orda veririm... dedi. nde Berber Hayri, arkada gardiyanlar yrdler. Kap altna girdiler. Arkalarndan kapnn kapanp demirlendiini grnce Berber Hayri, kanl ii elinden brakt. Bagardiyan, otuz yl akndr bu grevdeydi. Nice cinayetler, kavgalar grm, artk kanksam, nasrlanmt. Ama Berber Hayri'nin szleri, kana bulanm gzyalar, onun nasrlanm duygularna bile ilemiti. ok acmt Berber Hayri'ye. ikibuuk yl nce, cezaevine ilk geliinde, onu nasl korumak istediini ansd. Cinayet ileyen, kavga edip yaralayanlar, ilk ilem olarak hamama sokulup iyice dlrd. Ama bagardiyan hem acd, hem de idam cezas yemi olanlara dayak atmak treden olmad iin, Berber Hayri'ye ilimedi. Onu cezaevi revirine gtrdler, stne bulam kanlar anttlar. Yaral olup olmadna baktlar. Bir kk syr vard yalnz. ok ve ar yara alm gibi grnmesi, stne bana lhami'nin kannn sramasndand. Syr pansuman yaptktan sonra, byle durumlarda hep yapld zere, zindana kapadklar Berber Hayri'yi prangaya vurdular. Sonra zindann demir kapsn stne kapayp demirlediler. Giderken bagardiyan, kapnn ardndan, - Allah kurtarsn Hayri olum... dedi. Berber Hayri de, - Saol baba! diye yant verdi. Akam olmu, cezaevinin hkml ve tutuklular da koularna ekilmiti. Saym da yaplm, gardiyanlar "Allah kurtarsn!" dileinde bulunup gitmiler, kou kaplar kapanmt. Gzlkl Beyfendi, yatann nnde toplanm olanlara elindeki kitaptan, son gnlerde zerinde ok durduu insan haklan konusuna ilikin u satrlar okumaktayd: "Avrupa Konseyi Antlamas da 5 Mays 1949 tarihinde, Londra'da Avrupa Konseyi'nde imzalanmtr. Trkiye' nin de imzalad bu antlamann 8 inci maddesine gre, insan haklar evrensel bildirgesinin hkmlerini bozan ye devlet Avrupa Konseyi'nden karlr." 72 BU BLM, YARGITAY'IN DAM CEZASINI ONAYLADII BERBER HAYRNN AKI KARADAN AYIRT ETMEYE BALADII, ONU BLDRR Zindan denilen bu yer penceresiz olduundan gndz almaz, lambasz olduundan geceleyin elektrik bulunmaz ve koyu karanl yllanp et-kemik balam, kaskat katlam bir yerdi. Zindan denilen bu yer yle youn karanlkt ki, bin yanarca aklsa, bin ra yaklsa yine de aydnlanas yoktu. Zindan denilen bu yerde k olmadndan renk de yoktu. Zindan denilen bu yer yle slak, yle susakt ki burann havas bile kflenip pas tutmutu. Zindan denilen bu yerin hibir zaman kuramam ve hep ya kalm havasn avulayp sksan su damlard. Zindan denilen bu yerin pas pisine, burda insann itii sidiine yedii de pisliine karm olduundan burann yap yap dayanlmaz kokusu solunulduka insan zehirlene zehirlene boulurdu. Zindan denilen bu yerde bir aydan uzun kalann kannn rengi aldan sarya, sardan irin akna dnerek sonunda yzne lmn aulu glgesi derdi. Berber Hyri'nin, lale halkas ayak bileine bal pranga zincirinin arl seksen kiloydu. Az tesindeki sidik tenekesine dek gidip ieyebilmesi iin, kendisinden onbe kilo ar olan pranga zincirlerinin demir baklalarn akrdata akrdata srklemesi gerekirdi ki, burda prangalananlarn ou bunca arl tamay gze alamadklarndan, gze alsalar bile burda geen her gnlerinde gleri gittike azaldndan, olduklar yere ierlerdi. Yer toprakt ama, yllarca ienile tkrle, basla i-nene, ta sertlii almt. Bu sertlemi topran stne kuru otlar, samanlar, aputlar, prtlar atlmt ve.buralarda mikroplar yuvalanmt.

Zindana atlp prangaya vurulan Berber Hayri, o amansz bak douunun yorgunluuyla yere kt, srtn duvara dayad. Bir sre sonra pranga halkasna bal ayak bilei uyutu. Zincirin arlndan kmldamas zor oluyordu. Uyuukluun verdii uykumsulua gmld. Iksz olduu iin renksiz olan zindan karanlnda Berber Hayri dlerinin grkemli renklerini seyre balad. Burada bylece nice kaldn bilmiyordu ki, darda ayak sesleri, konumalar duydu. Srg demirleri ekildi, oktandr kullanlmadndan pasl gcrtlarla kap ald. Gelenler, aktklar yakarca nda ynlerini buluyorlard. Gelen bir gardiyanla, dem baba kouundan iki ulsuzdu. Gardiyan, getirdii lambay yuvasna yerletirip elektrik dmesini evirince oras aydnlad, kr bir aydnlk ama olsun. ki ulsuzun birinin srtnda dek, tekinin elinde yemek tepsisi vard. lkin, yerdeki kflenmi samanlar, kuru otlar sprp dei serdiler. Yemek tepsisini yere koydular. - Hadi Hayri, yemeini ye! Berber Hayri nceden nasl tasarlamsa herey yle oluyordu. Adam ileyip zindana atlnca birden cezaevindeki durumu deimi, deerlenmiti. ite buyzden zindana lamba taklm, dek gnderilmi, yemek getirilmiti. Bunlar yaptran cezaevinin ksm ve kou aalaryd. Aralarna bir kabaday daha katlyordu, artk Berber Hayri de onlardan biriydi. Her yeniyetmenin gz pekliini, delifiekliini ok iyi bilen kurt hapishaneciler, Berber Hayri'yi kendilerine dman yapmaktansa yanlarna almay uygun bulup ona dostluklarn gstermeye alyorlard. Berber Hayri, ekine ekine, gardiyana lhami'nin durumunu sordu. Yoksa lm myd? lhami, daha lme-miti, ama tehlikeliydi durumu. Cezaevi revirinden cankurtaran arabasyla hastaneye kaldrlmt. Sabahleyin kahvalt getiren dem babayla gardiyan, akamki yemee Berber Hayri'nin elsrmediini greceklerdi. Berber Hayri, iine dt yalnzlnn derin kuyusunda ilk olarak yaamnda kendi kendisiyle kalabilmiti. Kendi kendine, yaamnn o gne dek olan blmnn hesabn yapyordu. "Ne alas ey!" diye dnd, bir ocuun rzna gemekten sulu olarak cezaevine dmken, cezaevinde kendi rzna geilmi, daha da kts bana gelmi, kiralk kar yerine konulup elden ele dolatrlmt. Oysa ne ocuun rzna gemek, ne de kendi rzna geilmesini istemiti. Sonra, yaamay bunca ok seviyorken, bu aalanmalardan kurtulsun diye kendini ldrmeyi bile denemi, ama becerememiti. Bu pis can tatl gelip kendini ldremeyince de, aalanm erkekliini evresindekilerinin gznde yeniden kazanabilmek iin, hem de hi ii ekmeden, salt gsteri olsun diye, sbyan kouunun kk olanlarna sulanr olmutu; yannda onlardan birini, ikisini gezdirirdi. Tavuk kesecek yrek katl, kan grmeye bile dayancas yokken, Krt Kmil denli bir azly ldrmeye susam, ama hi istemeden, usunda bile yokken Tophaneli lhami'yi ldrmek zorunda kalmt. Hep istemedii eyleri yapmak zorunda braklmt. Neydi bu bana gelenler? Neden byle olmutu, oluyordu? Niin isteince yaayamyordu? lk kez kafasn kurcalayan, sonralar da boyuna beynini oyacak olan bu sorular sorup renecei, ona k tutup yol gsterecek birisi olsayd; bu yeryznde iini dkebilecei, gvenebilecei bitek kii olsun bulabilseydi!... 75 Alamak istedi, ama alayamad. Daha nceleri hi alama istei duymu deildi, insann byle bir istek duyabileceini de bilmiyordu. Tophaneli lhami denilen o nl bak atcsn vurduktan sonra, hi istemedii halde, herkesin iinde kendini tutamayp alamt da, imdi burda yapayalnzken neden alayamyordu? Berber Hayri, zindana dnn onuncu gnnde, btn aclarn en acs olan bir haber ald. Annesi lmt. Anasnn ondan, onun anasndan baka kimsesi yoktu. Bu yzden savclk annesinin lmn, Berber Hayri'ye resmi bir yazyla bildirmiti. Bu ac haberi alnca, kuruduunu sand gzya pnarlar birden kaynad; yle alad, yle alad ki, iinin btn kirinin pasnn gzyalaryla akp, silinip arndn duydu. Berber Hayri'yi zindana attklarnn otuzbeinci gnnn sabah gazetelerin ounda, alt yanda olan ocuunu rzna getikten sonra boan canavar ruhlu Berber Hayri'ye mahkemenin verdii idam cezasn Yargtay'n da onaylad

haberi yazlyd. Kimi gazetelerde de, Berber Hayri'nin durumalar srasnda ekilmi resimleri baslmt. Berber Hayri, gazeteleri grmedii iin, kendisine degin bu haberi bilmiyordu. Ama cezaevindeki hkmller ve tutuklular, gazetelerde okuduklar bu haber zerine syleip tartyorlard. Dingin yaamlarm devindirmek, birazck canlandrmak iin, en olmadk kck eyleri bile bytp abartan, can skc suskunluklarn dalgalandrmaya bahaneler bulmaya alan cezaevi dolusu onca in san, Berber Hayri'nin lm cezasnn onanma haberini de cokuyla karlad. Herkes dncesini sylyor, konuuyor, bu konu stne her kafadan bir ses kyordu. Beyler kouunun en aydn olan Gzlkl Beyfendi, ne diyecek diye aznn iine bakarak her szn ilgiyle, merakla dinleyen kou arkadalarna, idam cezasnn insanlk d ve ad bir ceza olduunu, gnn birinde bu cezann kalkp tarihe karacan sylyor ve bu savn 76 kantlamak iin, elindeki kitaptan paralar okuyordu: "1882 ylnda Trieste Fuarnn alnda elbombalar att iin idam cezasna arptrlan bir sulunun aff iin Avusturya imparatoruna yazd mektupta Victor Hugo yle diyordu: "dam cezas yirminci yzyln yasalarndan silinecektir. Gelecein hukukunu bugnden uygulamak ne gzel biey olur!" Gelecekte belki idam cezas kalkacakt ama, Berber Hayri'ye o mutlu gelecei beklemesi iin frsat vermezlerdi ki... Gzlkl Beyfendi, idam cezas verilse de, yargtay ona-sa da, ok yerde zel aflar karlarak idam cezalarnn yerine getirilmediini sylyordu. idam cezasnn gelecekte yasalardan silineceini syleyen byk Fransz ozan Victor Hugo yle vicdanl bir insand ki, baka lkelerde idam cezalarna arptrlan tanmad kimselerin aff iin bile uram ve bunu baarmt. Gzlkl Beyfendi, elinde tuttuu kitaptan unlar okuyordu: "1882 de Rusya'da idam cezasna arptrlan nihilistlerin aff iin, Rus arna gnderdii mektupta Victor Hugo yle yazyordu: "Rasgele bir ses hem hi kimsedir, hem herkestir. Ad bilinmeyen byk kalabalktr. Bu sesi dinleyiniz, "Af!" diyecektir. Ben de karanln iinden "Af!" diye baryorum. Burada aada af, yukarda da af demektir. Halk iin imparatordan af istiyorum; yoksa imparator iin Tanr'dan af dilerim." Dinleyenler byk merakla, - Ne olmu sonra? ar affetmi mi? diye sordular. Gzlkl Beyfendi, - Evet, ar affetmi idam cezasna arplan be suluyu... dedi. Bunun zerine tartmalar kzt. Bizde de bir yazar kp, Berber Hayri'nin affn isteyemez miydi sanki... Ama nerde bizde yle yazar, Viktor gibi, Viktor neydi, ite onun gibi... iyi ama, o be kii neymi, onlar bakalm alt yanda, hem de olan ocuunun rzna m 'apmlar... O baka, bu baka... N'olursa olsun... Af, aftr. Gzlkl Beyfendi, kimi uygar lkelerde lm cezasnn kalktn syleyince, bir aileden kiinin (kendi kars, kaynanas ve baldzn ldrmt) kaatili ve idam isteiyle davas grlmekte olan bir tutuklu kar koydu: - Nasl kalkarm idam? Olmaz yle ey! Bak gazete yazyor: Herifler otobsn yolunu kesmi. Btn yolcular soymu. Direnen iki kiiyi vurduktan baka, yolculardan kz da daa kaldrp on kii birden rzna gemiler. Gelde bylelerini' asma bakalm... Yok arkada, idam cezas kalkamaz. Gzlkl Beyfendi yumuak bir olgunlukla, - nsanlar senin gibi dnen lkelerde idam cezas zaten kalkmyor, dedi. Benim dediim, insanlar senin gibi dnmeyen lkeler... Sonra yasalarnda idam cezas bulunan lkelerde de, insanlar elden geldiince, canlarn actmadan, onlara hi olmazsa ac ektirmeden ldrmenin yollarn aryorlar. Buna pek aan biri, - nsan ldryorlar be, daha bunun canm actmamas olur mu? dedi. - Olur efendim, dedi Gzlkl Beyfendi, insan ldrlr ama, hibir zaman insanlk lmez... ldr ama, insanca ldr. - Ne gibi yani? - dam edilenin cannn acmas, ldrlrken ac ekmesi kendisi iin nemli olmayabilir, nemli deildir de... nk, nasl olsa ldrlecek... Ancak, onu

ldren ve ldrlrken seyreden insanlar iin*nemlidir. Bir insann ac eke eke can veriini seyretmek herhalde gzel biey olmasa gerek... Deminki soruyu soran, - Yani, dedi, ldrlen iin deil de, seyredenler iin, canm actmadan idam ediyorlar... - Bibakma yle... ite buyzden idam cezasn henz kaldramam lkelerde, ac duyurmadan yada cann daha az yakarak hkmly ldrme biimleri uygulanr, rnein, bizde aslr, Fransa'daysa boynu keskin bir bkyla kesilir. Giyotin denilen bkyla... Bu insan bks. Msy Giyotin denilen bir Fransz'n buluu olduundan, o makineye de Giyotin denilir. spanya'da da "Garrot" denilen baka bir canalma makinesi vardr... - Allah Allah... Yahu, dnyada adn bile duymadmz daha ne makineler var kimbilir... - "El garrot vil", yani canalma makinesi... Hkmlnn boynuna bir demir ember geirilir. emberin arkasnda, hkmlnn ensesine gelen yerde madenden bir vida vardr. Cellat o viday milimetre milimetre sktrr. Demir ember gittike daralr, daraldka boyun omurlar da skr... Gzlkl Beyfendi anlatrken, bir aileden kadnn kaatili olan ve idam cezasnn kalkmasn da istemeyen adam, sa eliyle boynunu tutup outurmaya balad hi ayrmsamadan. Gzlkl Beyfendi, - Boynu skla skla boulup lr... dedi. - Yahu, bunun neresi insanclm, dpedz ikence be... lm de ikence, seyri de ikence... Gzlkl Beyfendi, - Yine, dedi, bir insancl yan var. nk, demir emberin boynu sktrmas dayanlmaz olunca, yani hkmlnn dayancasn at m, ordakiler bunu grmesinler diye hkmlnn bana kara bir rt atarlar. Bu rtnn altnda, hkmlnn ektii ac grlmez. - Ya sesi? - Baramaz ki boynu skldndan... - Demek seyrini ileri gtrmyor. "nsanlk daha lmedi" dedikleri bouna deil... Gzlkl Beyfendi, salt ecinsellikte deil, idam konusundaki derin bilgisine de hayran olanlar daha da ok hayran brakmak iin sz srdrd: - Kimi islam lkelerinde, elleri arkadan bal hkmly yere ktrp ensesinden baltayla boynunu keserler, kimilerindeyse kafasn klla uururlar... Amerika'da, yani Amerika Birleik Devletlerinin her eyaletinde idamn infaz ayrdr. Genellikle, elektrikli sandalyeye balar, sonra yksek cereyan verirler, insan p diye lr... - Bak o usul bizde skmez; bizde olsa, hibir idamlk lmez. Elli mumluk ampul bile yakmayan cereyan adam p diye ldrr m... - Demek p diye... Ac ekmesine bile zaman brakmazlar? - Brakmazlar... Kimi yerlerinde de Amerika'nn zehirli gazla ldrrler. Koyarlar gaz odasna... Yava yava gaz verirler. Teksas'ta da zehirli ine vurup ldrrler... - Beyfendi, bunlarn hangisi daha iyi? - Her lkenin kendi i sorunudur bu, karlmaz... Bir kural vardr uluslar arasnda: Kimse kimsenin i ilerine karamaz... Yani her lkenin devleti kendi yasasna gre yurttam nasl isterse yle ldrr... Dinleyenlerden biri glmeye balaynca brleri neden gldn sordular. 0 da, kasabalarndayken amcasnn yengesini hergn posta sopaladn, engel olmak isteyenlere "Benim nikhl karmdr, ister dverim, ister severim, ister asarm, ister keserim, size bok yemek der!" diye bardn anmsadn syledi. "Devlet de, yurtta benim yurttam, ister asarm, ister keserim, .size bok yemek der... " diyor tekilere... - Peki Beyfendi, gene sen bilirsin bunu, btn bu adamlarn hangi eidi sence daha insancl?

- Efendim, idam edilenlerle sonradan bir daha grmek olana yok ki bunu anlayalm. En insancl deil ama, en keyiflisi yine bizdeki aslmak olsa gerek... - Keyifli mi? Aman deme... Aslmann da keyfi olur mu yahu? - unun iin keyifli olmas gerekir ki, Hukuk Fakltesinde bizim rahmetli bir hocamzn derste bize sylediine gre, bir insan boynundan iple aslnca beli gelirmi. Sonradan bakarlarm donuna ki, donun a yap yap... Ne demek bu? Besbelli ki keyfi geliyor... - Allah Allah... Belki de kendini ryada sanp zavall, son kez eytan aldatmacasna kaplyordur kimbilir... Cezalar Yargtayca onanp da kesinleenler, bu cezaevinde tutulmaz, hemen baka cezaevine gnderilirlerdi. Berber Hayri de gnderilecekti. Ancak Berber Hayri daha bika resmi ilemden sonra aslacakt. dama hkmller istanbul'da aslmadan nce Sultanahmet cezaevine getirilirdi, ite bu nedenle, uzak bir cezaevine gnderilirse yolluk olarak gidigeli ok para gideceinden, devleti bou bouna zarara sokmak istemeyen cezaevi yneticileri, Berber Hayri'yi yakndaki bir cezaevine, skdar'da Paakaps cezaevine gndermeyi uygun grmlerdi. Zindana sokulduunun krknc gn ordan karlan Berber Hayri, cezaevinde hkml ve tutuklulardan kimseyle konuturulmadan, krmz renkli cezaevi arabasna bindirilip skdar Paakaps cezaevine gnderildi. Krk gnlk zindan yaamndan sonra Berber Hayri'nin teni saydamlam gibiydi. Rengi kehribar ansna alyordu. Berber Hayri'nin Sultanahmet cezaevinden gnderilen sicilini okuyan Paakaps cezaevi ynetmeni, daha krk gn nce adam yaralam olan bu idam hkmlsnn bu cezaevinde de karklk karmamas iin, biraz t biraz da gzda vermek zere, onu yanma ard. Burasnn kk bir cezaevi olmas nedeniyle ona burda bir geim yolu bulunamayacan, cezaevinde disiplinin bozulmasna kesinlikle gz yummayaca iin byle davranlara yeltenmemesini, kumar oynatmak, esrar ve eroin sattrmak ve bak ve i tamak ve ngar karmak ve hara almak gibi sular ilemeye kalkmamasn, byle eyler yapmamasna karlk olarak da kendisine ok iyi davranlacan, dahaca bitmemi olan zindan cezasnn geri kalann burda uygulatmayacan syleyerek tlerde bulundu. Babacan ynetmen tatlsert konumutu. - Uslu durursan seni kollarm. Bir istediin olursa" gelir, dorudan bana sylersin... dedi. Berber Hayri'nin o kt gemii unutulmu, yaamndaki pislikler rtlmt. Onun iin konuulan yalnzca Tophaneli lhami gibi bir azly nasl ilediiydi. Yiitlii, yreklilii, bileinin bklmezlii, gznn peklii, bak atmada ustal, eviklii stne uydurulmu olaylarla bir sylence kiisi yaratmlard. Bu sylenceyi her dinleyen, dinlediini daha iirerek tekine anlatyordu. Paakaps cezaevinin yaam alann aralarnda blm olan kabadaylar, kendi yerlerinden yer ap aralarna birini daha sokmak istemedikleri iin. Berber Hayri'nin tutumuna gre davranmak zere tetikteydiler. Dmek gerekirse decekler, lmekse ldrecekler; ama kanckcasna, ama kalleesine, her nasl olursa Berber Hayri'nin iini bitireceklerdi. Gelgeldim, cezaevinde kald ikibuuk yl gibi ksa saylacak srede usta bir hapishaneci kesilen Berber Hayri de pusuda sinmi olup trnaklarn ve dilerini onlara gstermediinden ve ilerine karmadndan onu hep birlikte elstnde tutup ona ba stnde yer verdiler. Berber Hayri ksa srede kendisini herkese sevdirmeyi baard. Cezaevi grevlileri, ynetmeni, gardiyanlar ondan memnundu. Byle olunca da, baka hibir hkmlye tannmayan ayrallklar ona tannmt. Berber Hayri, dman olmayan, bir ar cezal olduundan, cezaevinin her yann, her kouunu zgrce gezebiliyordu. Buraya geliinin ay olmadan Berber Hayri Cezaevi ynetmeninin karsna kt, bir dilei olduunu, siyasi ko-utakilerin yanma gidip gelmesine izin verilmesini diledi. Siyasiler kouunda alt hkml vard. Bu alt siyasi, cezaevinin teki hkmlleriyle kesin olarak grtrlmez82

di. nk bu alt siyasi hkmlnn; hrszlktan, yolba-clndan, sahtecilikten, soygundan, dolandrclktan, insan ldrmeden, kalpazanlktan, devlet mal almaktan, rvetten, ve daha trl bin trl sulardan cezalandrlm olan burdaki yzlerce hkmlye propaganda yaparak onlar doru yollarndan ayracaklarndan, kendi bozuk dncelerini onlara da bulatracaklarndan ekinilirdi. Berber Hayri ite bu kerte tehlikeli olan o alt kiiyle konuup grmek istiyordu. "yi ama Hayri olum, ya sana da bularsa o kirli dnceleri... " "Ben bile ben iken, onlarla sk konumaktan saknrm," "Sonra yazk olur sana evladm, genliine yazk olur..." Sznn sonu olan "ki her ne kadar aslacaksan da... " blmn ynetmen sylemeyip iinden geirdi yalnz. Cezaevi ynetmeni niin onlarla grmek istediini sorduunda, Berber Hayri salt merak nedeniyle bu istei duyduunu syledi. Ynetmen, nasl olsa aslacak bir adamn, alt siyasi suluyla grtkten sonra yada grmeden nce aslp lmesi arasnda hibir ayrm olamayacam yumuak bir dille anlatmaya alt. Bununla birlikte, nasl olsa aslacak bir hkmlye siyasi koutakilerin yapacaklar propagandann pek de zarar olamayacan dnp, o gne dek disiplin bozucu hibir davranta bulunmadndan, istediini reddedip de azdrmamak iin Hayri'nin siyasiler kouuna girip kmasna izin verdiyse de, ordakilerden kendisine bulaabilecek zararl dnceleri teki hkmllere alamamak iin orda konuulanlar bakalarna aktarmamasn istedi. Berber Hayri'nin siyasiler kouundakilerle konumak isteyii, cezaevi ynetmenine syledii gibi salt merak yznden deildi. Berber Hayri zindanda kald srede o zamana dek hi duymad bitakm duygularla dolmu, bu duygulan, bilincinde bile olmadan da vurmay gereksinmiti. tikin bu acl duygularn, szlerini de ezgisini de bir daha tekrarlayamayaca yank trkler olarak zindanda 83 sylerken, sonradan bu trklerin szlerini yazmaya balad, ite bylece iir yazmaya balam oldu. Siyasiler kouundaki alt kiiden birinin air olduunu duymutu. Bu aire kendi iirlerini okutmay, onun iirlerini okumay ve ondan nasl iir yazlacan renmeyi istiyordu. Bu isteini cezaevi ynetmenine syleseydi, onun, iir yazdktan sonra lmekle, hi iir yazmadan lmek arasnda bir ayrm olamayacan, nasl olsa yaknda aslacak birinin iir yazmasnn bir ie yaramayacan anlatmaya alacam biliyordu. Berber Hayri, saygl bir rkeklikle siyasiler kouuna girdi. Alt siyasi hkmlden biri gazete, ikisi kitap okumakta, biri de yaz yazmaktayd. Biri hela aralndaki talan siliyor, biri de patates soyuyordu. Selam verip kendisini tantt. Ne cezaevinde, ne darda hikimse Hayri'yi bu denli iyi karlamamt. Gazete okuyann ii, kitap okuyann air, yaz yazann da memur olduunu rendi. Patates soyan da iiydi, yerleri silen niversite rencisiydi. Hayri sksk onlarn yanma gidiyordu. Onlarla konuup syleiyor, hi bilmedii yepyeni bir dnyaya girmi oluyordu. Yal ii olanna brleri Ustam dedikleri iin, Hayri de ona Ustam diyordu. Ustam yalyd, salar apakt. Ama dinti. Ksa boylu, geni omuzlu, kaim gvdeliydi. Yal bir mee aac gibi salam duruyordu. Ksa parmaklarnn ular ktt. Onu hi grmedii babasnn yerine koymak istiyor, Hayri iinden ona baba demeyi geiriyordu. Tantklar gn, ne i yaptn sorup da, Ustam ii olduunu syleyince, Berber Hayri bu denli ok ey bilen kiinin bir ii olamayacan dnp, "Estafurullah... " deyince, Ustam glmsemi, Hayri'ye iiliin nasl vn veren, onurlu bir ura olduunu ksa szlerle anlatmt. Kt ulu ksa ve kaim parmakl ellerini uzatp "Dnyay biz kuruyoruz, her ne varsa biz yapp yaratyoruz; iyilikleriyle ktlkleriyle bizim btn bunlar... " diye vnrken Ustam sesince byyordu. Sonraki konumalarnda 84 Ustam'n bir zamanlar sanat okullarnda retmenlik de ettiini renmi, ama ii olduunu sylemekten kvandn anlamt. Yaamnda gerek sayg duyduu, iten sevdii ilk insan o alt kii olmutu, tik gnler Berber Hayri, cezaevi ynetmeninin etkisiyle kendisine bulaacak zararl

dncelerden rkmt. Ama havadan sudan konuulurken Berber Hayri hi bilinmedik eyler reniyordu. Berber Hayri'nin iirleriyle de, dertleriyle de en ok ilgilenen Ustamd. Yazar olanysa, konumalara pek seyrek katlyor, durmadan okuyup yazyordu. Berber Hayri onlarla birarada olmaktan ok mutluydu. O denli baka bir dnyaya dalm, kendisini ylesine iire vermiti ki, Yargtayca onanan idam kararnn Meclis'te de onaylanmak iin srada beklediini, yaknda aslacam bile unutmutu; o trl kt eyleri dnmez olmutu. nk yaamnda ilk olarak bir ie yarad, ie yarar bir i yapt, yararl olduu duygusuna kaplmt. Siyasiler kouuna istedii zaman gidebilmek iin izin almt, ama oraya hep ekine ekine giderdi. Onlar tedirgin edecekmi gibi gelirdi. Hatta bikez bunu Ustam'a ak ak sormutu. Ustam o tatl glmseyiiyle Hayri'nin geliinden memnun olduklarm sylemiti. Kimileyin siyasi koua gittiinde, ordaki alt kiiden hibiri konumadan kendi iini yapmakta olduundan, byle zamanlarda Hayri, selam verdikten sonra biyana ekilip oturur, onlar konumaya balayncaya dek o da suskun dururdu. O kouta, o insanlarn arasnda, kimse konumazken bile bir erinlik duyuyordu. Ordakilerin Ustam dedii adamn adn merak ediyor, ama bitrl soramyordu. Bign bunu kendiliinden rendi. Ynetmenlikten bir ileme imzasn almak iin gelen bagardiyan onu Ragp diye arm ve resmi bir yazy imzalatmt. Ragp Usta'nn bir halat fabrikasnda ustaba olduunu da bir konuma srasnda renmiti. 85 Siyasi kouta grdkleri, dinledikleri onu hep artyordu. Oraya ilk geliinde hela talarn silen delikanlnn hep bu ii yaptn sanmt. Oysa hergn baka biri yerleri silmekteydi. Bign siyasi koua girdiinde o ak sal Ustam'n eilmi yerleri sildiini grnce, - Aman Ustam, izin ver de ben ileyim... diyerek davranm, ancak Ustam, meldii yerden ban kaldrp, her zamanki gler yzyle, - Bugn temizlik nbeti bende Hayri arkada. Yerleri silemez yaa gelirsem, arkadalar bana sildirtmezler... demiti ite o zaman o kouta her iin nbetlee yapldm ayrmsad. Kimileyin memur olan yerleri siliyor, kimileyin de air olan gazeteci... Elinden yemek piirmek geldii iin olacak, salt yemei piiren ii hi deimiyordu. ay yapmak, sofray kurmak, bulaklar ykamak da nbetleydi. Daha da at, sabahlar gazeteyi bile srayla okumalaryd. Bign gazeteleri ilk okuyan, ertesi gn ikinci, daha ertesi gn de nc olarak okuyordu. - Ustam, sizin meydancnz yok mu? diye sormutu bign. Cezaevinin yirmi otuz kii yatan teki koularnda, btn bu temizlik, gelgit hizmetlerini, ayak ilerini bir meydancyla iki yada yardmcs yapard. Haftadan haftaya koutan para toplanp meydancya verilirdi. Meydanclar, gelirleri, gelen-gidenleri olmayan parasz kiilerdi. Onlar da meydanclkla yollarn bulurlard. Meydanclar bu trl mahkmlar iinden aalar seip grevlendirirlerdi. O sra Paakapsnn aal Ko Rahmi denilen bir itin elindeydi. Bu Ko Rahmi, ufak tefek, sska bir herifti. Az-buuk Tophaneli lhami'ye benzerdiyse de, ona gre karta kamt ve de onun gibi yrekli deildi. Kana susam bir herifti, ok adam vurmu, ok adam ldrmse de, hepsini de kancklkla, kallelikle vurup ldrmt. Son ii, - cinayete burda i denilirdi - Beyaz Nuri denilen, bir seksenbe boyunda, otuzalt yandaki bir yiidi, on yllk cezasn bitirip kmasna bir hafta kala, bir ziyaret gn rg teller arkasndan anasyla konuurken, alt omuzdayla birlikte arkasndan hep birden ullanp yirmi bak yarasyla yere sermesiydi. Cinayetten nce, tek dursun, cezaevini kartrmasn diye, cezaevi mdr cezaevinin berber salonunu iletme iini Ko Rahmi'ye vermiti. Ko Rahmi, cinayeti planlam, alt omuzdam berberhaneye yerletirmi ve berberhaneden ziyaret yerine serbeste geildiinden, tam Beyaz Nuri'nin ziyaret saatinde alt omuzdam Beyaz Nuri'nin stne trp arkadan vurdurmutu. yle bir kana susamt ki, ald yirmi bak yarasyla yere yklan Beyaz Nuri'yi elindeki usturayla prasa dorar gibi doramaya balamt.

Berber Hayri, Sultanahmet Tutukevinden Paakaps cezaevine geldiinde, Ko Rahmi denilen kana susam it de zindan cezasn bitirip km, biyandan o cinayetinin davas yrrken, o da aa ktlnda Paakaps cezaevinin aas olmutu. Berber Hayri gelince, btn hkmller, aalk rekabeti yznden nasl olsa Berber Hayri ile Ko Rahmi'nin kapacaklar kamsndaydlar. Oysa Berber Hayri'nin aalkta filan gz yoktu. Azok biriktirdii paras da vard. Cezaevinin hibir pis iine bulamyordu. Ne kumara karyor, ne manodan pay alyor, ne esrar ve eroin ve afyon satndan idamlk hakk istiyordu. Ko Rahmi, Berber Hayri'nin bu istemezliinden iyice ikillenmiti. Hayri'nin bu cezaevine geliinin haftasnda Ko Rahmi ona epeyce ykl bir para gnderdi. Bu parann her zaman da kendisine verileceini syletti. Berber Hayri, paray getiren Ko Rahmi'nin adamna, - Rahmi aabeyim saolsun, kendisine imdilik hi bir ihtiyacm olmadn, olduunda ilk bavuracamn kendisi olduunu sylersin... diyerek paray geri gnderince Ko Rahmi'nin ikili daha da artt. Demek aalk postunda gz vard ve vuruacaklard. 87 yla yakn zaman iinde otuz yllk hapishaneci gibi pimi olan Berber Hayri, durumu hemen kavram ve ona gre de nlemlerini almt. Daha geldii gn, Rahmi'ye di bileyenlerden, ama daha da ok Hayri'nin onun hakkndan nasl olsa geleceine inananlardan drt kii, Berber Hayri' nin gnll adam olmulard. Adam olmak kolay deil, onlar beslemek gerekirdi. Berber Hayri'nin Ko Rahmi'yi bir snamas gerekiyordu. Byle bir frsat da kt. Bign, orta yan stnde bir hkml Hayri'ye gelip, daha yedi yl cezas olduunu, iki kk ocuu bulunduunu, karsnn da hasta olduunu syledi, - Yolsuzum Hayri abi, beni koulardan birine meydanc yap da yolumu bulaym... diye yalvard. Hayri aratrd, adamn gerekten yoksul olduunu rendikten sonra, tahliye olacak bir meydancnn yerine bu adamn meydanc olmas iin Ko Rahmi'ye haber gnderdi. Ko, hemen o adam, hem de kendi kouuna meydanc yapt. Bu, ya Hayri'den yldn, yada kallee bir oyunu olduunu gsteriyordu. Ustam, Hayri'nin "Meydancnz yok mu?" sorusuna, - Biz kendi iimizi bakasndan daha iyi yaparz... diye yant verdi. Aradan iki ay kadar gemiti ki, siyasi koua bir kii daha verildi. Bu yedinci siyasinin gelmesiyle, siyasi kouun, havasnda bir deiiklik oldu. Komuna dedikleri ortaklaa yemek sorunu yznden yeni gelenle aralarnda anlamazlk kmt. Hayri siyasi koua gide gele yava yava ve kendiliinden onlarn sorunlarn renmeye de balamt. Yedinci kii gelmeden nce, ordaki alt kii, varlklarna yada gelirlerine gre her hafta komuna iin para veriyorlard. Herkes verebilecei paray kendisi belirliyordu. Toplanan parayla kahvalt yaplyor, iki n yemek yeniliyor, gnde kez de ay iiliyor, iki de gazete almyordu. Komuna iin en ok para veren gazeteci olan airdi. Gazetecinin verdii para, Ragp Usta'nn verdiinin iki katyd. niversiteliden hi para almyorlard. nk, paras da, geleni gideni de yoktu. Memur, Ragp Usta'dan az para veriyordu. ilerden biri de, para veremiyor, einin ziyaret gnleri getirdii yiyecekleri komunaya brakyordu. Komunann ok az bile olsa geliri de vard. Okunmu gazeteleri biriktirip kiloyla satyorlard. Cezaevinde her hkmlye gnde bir ekmek veriliyor, ama onlar alt gnde drt ekmek yiye-biliyorlar, kalan haftada on-onbe ekmei de satyorlard. Bu gelirle komuna iin yemi alyorlard. Yedinci siyasi bir ilem iin mdrle arldnda o konuyu tarttlar. Yedinci siyasi, komuna iin para vermeyeceini sylemiti. Bu adam komunaya alp almayacaklarm tartyorlard. Gazeteci alnmasndan, Ustam alnmamasndan yanayd. Ustam, - "Param olmad iin veremem" demiyor ki bu adam, "Komunaya para vermem" diyor. Almamalyz... diyordu. Gazeteci de, - O da siyasi hkml, hem de bizimle ayn maddeden... dedi.

- Ama iimizde onu tanyanmz yok... ok tarttlar. Hayri can kulayla onlar dinliyordu. Hangisine hak vermek gerektiini kestiremiyordu ama, duygusal olarak Ustam' tutuyordu, iilerden biri Ustam'dan yana olduysa da, alk yapan iiyle, memur ve niversiteli gazeteciden yana oldular. Sonunda oya koydular. Oylama sonunda, hi tanmadklar yedinci adam da, para demeden komunaya almaya karar verdiler. Biraz sonra yedinci adam mdrlkten geldi. Ustam, tartmalarda hep konumalar yneten bakan olduundan, karar adama aklad: - Komunaya para vermediine gre, demek paran yok yada ok az... Arkadalarla karara vardk, senden para almayacaz... Ama birlikte yiyeceiz. Adam, az grlr bir hrlkla, - Ben kendi yemeimi kendim yerim... dedi. Bir susma oldu. Hayri, artk eski Hayri deildi. Elinde olmadan, yle bir yekindi... Ama bu, onlarn kendi sorunlaryd. Ustam, - Sen bilirsin arkada, dedi, yleyse bulak, yemek nbetine de girmezsin, ama temizlik nbetine gireceksin. - Ben nbete mbete girmem... - Ama burasn hep birlikte kullanmak zorundayz. Bir oda, bir sofa, bir hela, bir musluk... - Anlamam... Berber Hayri nerdeyse patlayacakt, kendini zor tuttu. Yedinci adama kars hergn dardan yemek getiriyor, o da, tek odada olduklar iin, brlerinin gz nnde tek bana yemeini yiyordu. Ne oday, ne sofay, ne helay silip spryordu. Yedinci siyasi, bir fabrikada kamyon ofrym. Etlisiyle tuzlusuyla tatlsyla tkmyordu. br alt kii ok kez tek kap yemek yerdi, o da yine ok kez etsiz olurdu. iki ay geti gemedi, yedinci adama dardan yemek gelmez oldu. Kars da ziyaretine gelmiyordu. Cezaevlerinde hibiey gizli kalamaz. Yargtay cezasn onaylaynca, ofrn kars da boanma davas amt, buyzden ofrn ziyaretine de gelmiyordu. ofr ancak bika gn dayanabildi. Gnn birinde kendiliinden nbete girdi. Temizlik yapt, bulak ykad, sovan soydu. Ama onu yine de komunaya almadlar. Berber Hayri'nin de orda bulunduu bign Ustam ona, - Arkada, sen Kzlay yemei alacaksn!., dedi. Berber Hayri, tandndan beri ilk kez Ustam'n bir tutumunu beenmemiti. Bir aptal cezalandrmak, hi Us-tam'a yakr myd?.. Yemek saatlerinde onlarn yannda olmak istemezdi. Ama o gn zellikle bekleyip yemek zamanna kald. Yedinci siyasi, Kzlay yemei almaya giderken Ustam seslendi ona: - Arkada, mutfaktan byk tas al da git... Hayri, olanlar, olacaklar dikkatle izliyordu. Eskiden olduu gibi terslik etmeyen yedinci siyasi, Ustam'n dediini yapt. Az sonra da, tas Kzlay yemeiyle dolu dnd. Ustam, alk yapan iiye, - Arkada, dedi, bundan byle hergn Kzlay yemei alnacak. Sen o yemei bizim yemee katarsn. Olur mu? - Olur, dedi a, olduu gibi yenecek yan yok ama, ne de olsa azbuuk ya, tuzu, salas, tanesi var gene... Bizim yemee katarz. Bu tutumlulua Berber Hayri ok amt. Sofra kurma, bulak ykama nbeti o gn Ustam'dayd. Ustam sofray kurdu, tabaklan atallar dizdi, srahiyle bardaklar getirdi, koca tencereyi de masann stne koyup. - Buyrun arkadalar... dedikten sonra ayrca Hayri'ye de, - Buyur Hayri arkada... dedi. Berber Hayri o gne dek onlarn yemek arsna peki dememiti. Yemek zamanlan orda olmamaya zen gsterirdi. O gnse, - Saol Ustam, deyip masaya kt. O gn komuna sofrasna iki yeni adam daha katlm oldu: Yedinci siyasiyle Hayri. Hayri konuktu, yedinci siyasi de bundan byle, yoksullara verilen Kzlay yemeinden hergn alarak komunann ortaklarndan oluyordu. Ragp Usta, Berber Hayri'nin gznde bikez daha byd.

O leyin etsiz patates yemeiyle pilav yediler. Berber Hayri o le yemeinde komuna yemei yemekle onurlandm duydu, sanki ycelmi gibi oldu. Hayri bign de onlarn cgara stne tartmalarna tank olmutu. Tartma olduka sert gemiti, yle ki, sonunda bir kavga kacam bile dnd Hayri. niversite rencisiyle gen ii, bir de komunaya sonradan katlan ofr, daha ucuz olduu iin hepsinin kyl cgaras imesini neriyordu. Onlarn nerilerine gre herkese gnde on kyl cgaras verilecek, cgaradan artan para komunaya eklenecekti. Hayri'nin en ok dikkatini eken ey, kyl cgaras iilmesini neren nn de komunaya para vermeyenlerden oluuydu. Gazeteci, herhalde komunaya enok paray kendisi verdii iin olacak. - Bu konuda Ustam'n dncesi herneyse ben ona katlacam... dedi. Hayri, batan ayaa kulak kesilmiti. Ustam ar ar konutu: - Arkadalar, cezaevlerinde komunann para skntsna her dtnde bu cgara konusu da aynen byle alr. "Hi iilmesin" diyenler bile olur. Kolay deil alkanlktan vazgemek. Hi vazgeilmez deil, ama ok zor. Kimsenin kimseyi bu zora sokmaya hakk yok, zaten biz burda iyice zordayz. "Cgara iilmesin" diyenlerin, sonradan gizli gizli helada cgara itiklerini de grdk. Yani, demek istiyorum ki cgara bir alkanlk... Arkadamz pahal cgarya alm, isterse kendisi kyl cgarasna da dner, ama bunu arkadamza nermek, bana kalsa hi doru deil. Bikez cgara deitirince, yenisine alana dek alamaz olur, yazamaz, okuyamaz, okuduunu anlayamaz olur. Sonra da, cgarasn deitirince sal da bozulur. Syledim size, imdiye dek tecrbelerimiz gstermitir ki, bu cgara konusunu fazla kurcalamak iyi deildir. Oya konuldu. Ragp Usta'nn nerisi kazand. O zaman gazeteci, - Altm cgaray imeme izin verdiiniz iin teekkr ederim, dedi, imdi de benim bir nerim var. Gnde iki paket cgara iiyorum. Kyl cgarasyla itiim cgarann farkn ayrca komunaya vereceim... O ok sert balayan tartmann bylesine tatlya balanp uyuma varlmasna Berber Hayri ok at. Hele o komunaya hi para vermeyenlerin nerisine kar "Hastir len, be be para m veriyorsun da, herkesin itii cgaraya karyorsun... " denilmemesi Hayri'yi bsbtn artmt. Demek bu dnyada bu iler byle de olabiliyordu. Hayri, yazd iirleri okusun da kendisine yol gstersin diye gazeteciye veriyordu. iirlerini nasl bulduunu sorduunda her kezinde gazeteci ona, - Yaz, yaz Hayri arkada, yaz!... diyordu. Bign Hayri ona, air olup olamayacan sordu. Bir iir kitab bastrabilir miydi? Yoksa hi beceremiyor muydu? iirden vazgemeli miydi? Gazeteci u yant verdi: iirden vazgememeliydi. iir yazmay srdrmeliydi. air olmaya, iir kitab yaynlamaya gelince... Her lkede, onbinlerce, yzbinlerce kii keman alar, piyano alar, yada baka alglar alarlar. Ama bunlarn hepsi de piyanocu, kemanc deildir, hepsi de ille konser vermeye kalkmazlar. Ne var ki, kendileri de bir alg aldklar iin, alg almayanlara gre, mzikten daha ok zevk alrlar, dinledikleri konserleri daha iyi anlarlar. Zevk almak, bieyden anlamak az ey midir? iir de byleydi ite... iir yazan herkes ille de air olmaz, ama yazmayanlara gre iirden daha ok zevk alr... iirle hi uramayanlar, o zevki tadamazlar ve bunun ne byk eksiklik olduunu bile ayrmsayamazlar... Gazeteci Hayri'ye okumas iin iir kitaplar da veriyordu. Berber Hayri, siyasi koutaki bu insanlardan, sanki hibirey renmiyormu gibi, rendiklerini hi ayrmsamadan, ne ok ey renmi oluyordu. Her rendiini, ayr bir renme abas gstermeden, yaayarak kendiliinden reniyordu, tpk bir ocuun anadilini renmesi gibi... Siyasi koutakilerin zaman, kendi yaptklar belirli bir izlence iinde geiyordu. Hergn le yemeinden sonra 93 dinleniyor yada uyuyorlar, daha sonra, nceden saptadklar bir konu zerine ya tartyorlar, yada ilerinden biri, alp hazrland bu konu zerine konuuyordu. O konumalar Berber Hayri tastamam anlayamyor, ama ok eyler sezinliyordu, zellikle, gen iiyi, gazeteciyi, bir de niversitelinin konumalarm pek iyi anlayamyordu. Syledikleri szckler ok yabanc

geliyordu. Ama Ustam, ne denli yaln, kolayca anlalr biimde anlatyordu. Ustam'n le sonras konumalarndan biri Hayri'ye ok ilgin gelmiti. "Sonsuz deiim yasas" diye bieyden szetmiti Ustam. Doann ve toplumun nasl sonsuzca srekli deimekte olduunu uzun uzun, hem de rnekler vererek anlatmt. Herey, var olan herey, her dnce, birbirine kart iki eyin bileimiydi. Varolmak demek, iki kart ey olmak demekti, bieyin kart da olmas demekti: Olumlu-olumsuz, ak-kara, tez-antitez... Kartlar srekli savam iinde yokolurken yeni bir bileim kyordu ortaya. Her yeni bileim de, kendi kartnn tohumunu iinde tayordu. ite varlk buydu, doa buydu, tarih buydu... Ustam, varln nasl bir sonsuz deiim olduunu bika gn stste anlatmt. Cansz sanlanlarn bile ilerinden sonsuzca deimekte olmas Hayri'yi ok artt. Hele insan, bu sonsuz deikenlerin en deiken olanyd. Hayri o konumalar dinledikten sonra yorgunluk duyuyor, sonradan o konular stnde hep dnp duruyordu. Dncelerle yorgun ge saatte uyduu bir gece, gece-yansndan sonra Berber Hayri yatanda inlemeye, rpnmaya, ne demek olduu anlalamayan seslerle barmaya balad. Titriyor, yatan iinde kendini ordan oraya atyordu. Nerdeyse, st katnda yatt ranzadan yararlanacakt. yle bard ki, kendi kouundakilerden ou uyandktan baka, koridorun stndeki Ko Rahmi'nin de yatt teki koutakiler de uyand. Hayri'yi koruyan drt adamndan ikisi, Hayri'nin ranzasnn iki yanndaki ranzada yatyorlard, br ikisi de kap aznn iki yanndaki ranzadaydlar. 94 Hayri'nin barp armasna ilkin onlar uyanmlard, nce hastalanp sancs, ars olduunu sandlar. Ama grdler ki, Hayri uykusunda rpnp barmaktadr. Koutakilerden Abduraman Hoca, - Uyandrn, uyandrn abuk... diye akl verdi. Bu Abduraman Hoca, bir tarikat ehli kii olup gayetle dindar, abdestsiz yere basmaz, be vakit namazm kldktan baka, bo zaman bulunca da nafile namazlar klard. Srekli tebih eker, fsl fsl dualar okuduundan dudaklar kprkpr kprdar, buyzden by sakal da oynar dururdu. kars, yedi olu, saysn kesin bilemediince torunlar vard. Zengin bir adamd. Buyzden cezaevinde el stnde tutulurdu. Ko Rahmi'nin koruduu kiilerdendi. Abduraman Hoca da, Ko Efendi, dedii Ko Rahmi'nin paraca olsun, yiyecek giyecek gibi malca olsun, her isteini yerine getirirdi. Abduraman Hoca'nn hocal da, tarikata balanmas da cezaevine giriinden sonrayd. Suu ard. karsnn stne taze gelin almak istemi, anababas raz gelmeyince, kz de istemezlenince, adamlarna kz karttrm, bu karma srasndaki vurumada kzn aabeyisiyle bir akrabas da lmt. Adam ldrtmek, kz kartmak... Suu bunca da kalmamt. Kz, yal herife teslim olmak istemeyince, besbelli boa gibi azm olacak ki, kz bomutu. Cezaevine dtkten sonra, ksa bir cezayla orda bulunan bir hocann etkisinde kalm ve kendini hepten dine imana vermi, sakal salm, tebihi elden drmez, ba secdeden kalkmaz olmutu. Drt yldan beri kald bir tara cezaevinden isteiyle geldii bu cezaevinde yatyordu. Abduraman Hoca, - Uyandrn, uyandrn abuk! deyince, Hayri'nin baucunda akn duran drt adamndan biri, - Hayri aabey, Hayri aabey... diyerek drtt. Dmanlaryla evrili olduunu bilen bir hkmlye hi yaplmamas gereken eydi bu. Hayri birden uyanp da, btn koutakilerin ayakta olduunu grnce, kocaman kocaman bym gzlerle evresindekilere bakt. Grd korkulu ryann etkisi ve uyku sersemliiyle, dmanlarnn kendini ldrmek iin gece vakti baskn verdiklerini sand. Hikimsenin ummad ve ondan beklemedii biey yapt. Btn cezaevinde yanklanan bir nara salp, birden sol yumruunu ranzann arkasndaki duvara vurdu. Yumruunu duvara arpmasyla, beyaz badanal duvarn svas dkld, alttaki badadi tahtalar ortaya kt. Koutakiler, ne oluyor diye aknlkla bakyorlard. Hayri, ince badadi tahtalarnn zerine bir yumruk daha indirip svalan iyice dknce, elini alan oyua sokup, ordan bir tabanca

kard. Demek, olas saldrlara kar kendini savunmak, yaamn korumak iin gereken nlemleri almt. Sva altndaki duvar iinin, Hayri'nin zulas olduunu o zamana dek kimse bilmiyordu. Daha bir hafta nce bir sabaha kar candarma baskn vererek koularda silah aramas yapm, pekok bak, i, falata ve bir de tabanca ele gemi, ama Berber Hayri'nin hibir silah yakalanmamt. Svay kazyp altna tabanca zula edecei, sonra da yeniden svay bellisizce svayaca kimsenin aklna gelmemiti. Bu srada, Hayri'nin de akl bana gelmi, korkun ryann etkisinden kurtulmu olacakt ki, tabanca elinde, alak sesle, - Ne oluyor? diye sordu. Adamlarndan biri, - Biey yok Hayri aam, dedi, uykunda barp rpmyordun da, uyandralm... dedik. Hayri, tam hapisane aalan edasyla, - Haydi yatn, yatn!., dedi. Berber Hayri'nin duvarn badadi tahtalar arasndan tabancay karmasyla, Abduraman Hoca'nn ranzann altna sinmesi bir olmu, kimse grmeden ordan da syrlp Ko Rahmi'nin kouuna szlmt. Grltye patrtya o koutakiler de uyanmlard. Hapisane aas dediin, her an can korkusu iinde olduundan Ko Rahmi zaten akal uykusunda olurdu. Ko Rahmi, Berber Hayri'nin baskn vereceini sanmt. Hele Abduraman Hoca'dan, duvardaki zulasndan makine -yani tabanca- kardn da renince, bu ii artk uzatmamak, en ksa zamanda bitirmek gereini anlad. Hayri'nin iini bitirmeliydi. Berber Hayri giyindi, silahlarm kuand, koridora kt. Volta atmaya balad, iki adam, kouta tetikte beklerken, iki adam da Hayri'nin biriki adm arkasndan volta atmaktaydlar. Hayri onlara, - Hadi gidin yatn... dedi. Tekbana volta atyordu. Olacak ey deil, bu Berber Hayri'de mangal kadar yrek vard. Hele, bir yumrukta duvar svalarm ykp zulasndan makineyi karnca, Hayri gzlerinde iyice bymt. Aa dediin aa, ite byle olurdu; yrek dersen yrek, bilek dersen bilek... Ama deneyimli eski ve yal hapishaneciler, aaln yiitlikle sremeyeceini, bu cezaevlerinde kallelikle, kancklkla, putlukla ok yiitlerin bann yendiini anlatp duruyorlard. O gece Hayri, sabaha dek koridorda volta att. Ko Rahmi'yle adamlar da sabaha dek uyumayp tetikte beklediler. Ko Rahmi'yle adamlar tatl an derdindeydiler. Oysa Berber Hayri, grd korkun ryann etkisindeydi. Sabah zor etti. Koularn kaplan alnca erkenden siyasi koua gitti. Hayri'deki olaanstl hemen sezen Ustam, - Hayri arkada, sende bir hal var, nedir? diye sordu. Hayri, ban eip susunca. Ustam onun kendisiyle yalnz konumak istediini anlad. Koluna girip sofaya kard. - Anlat Hayri arkada... Hayri fsldar bir sesle, - Benim hangi sutan ceza yediimi biliyor musun Ustam? dedi. Ustam da herkes gibi duymutu. - Az biey biliyoruz, dedi. Hayri, - Dn gece ryamda onu grdm, dedi. - Kimi? - Boduum ocuun babasn... Sesi titriyordu, gzleri buulanmt. Sofadaki tahta sraya yanyana oturdular. Ryasnda o iil mavi gzl herifi grmt, yine eskiden olduu gibi Hayri'yi zorluyordu. Olay, Sultanahmet tutukevinin hamamnda geiyordu. Hayri, aalk zamanndayd. ii ekmi, iyan suratl herifin stne atlayacakt ki, o adam birden Krt Kmil oluverdi. Krt Kmil de ban ekmiti. Birbirlerine girmilerdi ki, annesi ikisinin arasna giriverdi. Annesinin kucanda bir ocuk vard, ocuk lyd. Bu ocuk, Hayri'nin boduu ocuktu. Anas Hayri'ye yalvaryor, ii vurmasna engel oluyordu. Ne zaman ile saldrsa, anas nndeydi kucandaki l ocukla birlikte... i, anasn yaralar korkusuyla, bitrl Krt Kmil'i vuramyor, ama Krt Kmil durmadan Hayri'yi baklyordu. ite bu srada yatakta rpnm, inlemi, barm olmalyd.

Hayri, ryasn anlattktan sonra alad, hkrklarn zor tuttu. Ustam, ona gerek sulu olmadm, gerek sulunun kim olduunu uzun uzun anlatt, tedenberi cezaevinin gediklileri, darda ellerini kollarn sallayarak gezen gerek sululara cezaevinde vekalet ettiklerini sylerlerdi. Ustam' m syledii gerek sulu bu da deildi. Gerek sulu, suu ve suluyu yaratan nedenlerdi. Evet, su ilenmiti, ama yine de sulu saylmamalyd. Hayri, Ragp Usta'nn elini pt. Siyasi koutan ktnda, orta meydancs, - Hayri aabey, Mdr Bey seni istiyor... dedi. Cezaevi ynetmeni, yalca, emekliliine az kalm bir adam olduundan cezaevinde bir szltnn kmasn istemiyordu, iyi de bir yneticiydi. Odasna giren Hayri'yi koltua oturttu. Dn geceki olaylar, elbet sabah erkenden ynetmene duyurulmutu. Bunu Hayri de bilirdi elbet. Ama ynetmen, hi bilmezden gelip dn geceki olaydan szetmedi. Kullanlmam olsa bile, tabancalar, baklar iki kouta da ortaya ktna gre, bu Hayri belas ile Ko Rahmi belas bo durmayacaklard. Burda kavgalar hep kar yznden olduuna gre, Berber Hayri'ye bir kazan yeri bulmak gerekiyordu. - Olum Hayri, dedi, senden ok memnunum. Ceza evinin hibir disiplinini bozmadn bugne dek. Gelgeldim, senin cezan ar... Sana burda bir geim yolu bulmak gerekir. ok dndm, senin zanaatn berberlik olduuna gre, cezaevinin berberhanesini sen ilet, diyorum. Gerek amac, berberhaneyi ona vermek deil, bika gn sonra Sultanahmet tutukevine gnderileceini bildii iin, o zamana dek bu belay uysallatrmak, uyutmak istiyordu. - Saol Mdr Bey, yapamam... dedi Hayri. - Neden olum? - Oraya gzn dikmi ok a kurt vardr, ben bam belaya sokmak istemiyorum. Bunlar sylerken biyandan da, kendiliklerinden kaplanm olan drt adamnn da nasl geineceklerini dnmyor deildi. Ynetmen, ad aaya km idamlk bir kabadaynn, onun bunun san sakaln kesmek istemeyiini doal sayp. - Olum Hayri, dedi, sen kendin traa svanmayacaksn ki... istediin adamlar berber olarak koy oraya... Sen yalnz altracaksn. - Yok, dedi Hayri, ben tra etmekten yksnmem, kendim de tra ederim... Benim mesleim bu... Ynetmen ok steledi, Hayri de kabul etti. On gn sonra berberhaneyi teslim alacak, ie balayacakt. Ynetmen, on gne kalmadan, nasl olsa Berber Hayri' nin burdan gnderileceini, onun iin gelmi olan yazdan biliyordu. Hele, bir hr kartmadan onu burdan sepetlesin, gerisi kolay... Hemen o gece, candarma koulara byk bir baskn daha verdi. Koular didik didik arand. En ok arananlar da, Hayri'nin drt adamyd. Bu aramann yaplacan kesinlikle bilen Hayri, usta bir hapishaneci olarak gereken nlemlerini alm, z adamlarnn hibirine silah vermemiti. Candarma avuu tfek dipiiyle duvarlar douyor, ierisi bomu gibi ses gelirse, kukuland o yerlerde duvarlar atryordu. iki gece nce, Hayri'nin tabanca kard delikse, oktan doldurulup svanm, eski svadan hi ayrt edilmez olmutu. Bu arama - taramada yine epey ivi, sustal, i, bak bulunduysa da, Hayri'nin hibir silah ele gemedi. Tre gerei, idamlklarn stne pek gidilmezdi. Berber Hayri'yi de buyzden pek zorlamamlard. En iyisi, uyur ylan uyandrmamakt. Ko Rahmi, Berber Hayri'nin iini bitirmek iin kallelik an kurmaktayd. Abduraman Hoca'ya da, Hayri'yle yaknlk kurmasn sylemiti. Abduraman Hoca'nn grevi bununla da bitmiyordu. infaz savcsna bir de ihbarda bulunmutu yine Ko Rahmi'nin kkrtmasyla. Bu ihbarda, teki hkmllerle konuup grmeleri kesinlikle yasak olan siyasilerin, kimi hkmllerle zgrce iliki kurduklar bildiriliyordu. Siyasiler, zehirli dncelerini yaymak iin propaganda yapyorlard. Mdr de buna gz yumuyordu.

ihbar alan savc hemen siyasilerin kouunu gezmi, okuduklar kitaplara bakm, yazlarna, notlarna gz gezdirmi, ordan kp Ynetmene kesin olarak siyasilerin brleriyle ilikisi olmamasn bikez daha buyurmutu. Ynetmen iinden, ah u Hayri'nin Sultanahmet'e gidi buyruu ksa bir, diye dua ediyordu. O gitse, ba din olacakt. Hayri'nin burdan gitmesi demek, idam gnnn daha da yaklamas ve kesinlemesi demekti. 100 Ko Rahmi'nin isteiyle deil yalnz bundan daha da ok, yapt muhbirliinin ezikliinden ve korkusundan, Abduraman Hoca, Berber Hayri'yle dost olmaya alyordu. Onu le yemeine armt. Bu bir yemek leniydi: Tavuk kzartmas, ili pilav, bol salata ve hamur tatls ve de bol bol ayran... Abduraman Hoca'nn salt kendisine hizmet eden zel iki adam vard. Yemek srasnda bu iki adam hizmet iin fldr fldr dnmlerdi. Abduraman Hoca, az laf yapan, tatl konuan, szn dinletmesini bilen bir adamd. Anlatrken aznn iine baktryordu. O le yemeinde Hayri'ye ok gzel eyler anlatmt. Hele kahvelerini ierlerken anlatt olayn iyice etkisinde kalmt Berber Hayri. Bu anlaty, o da Ustam'a anlatmalyd. nk bu anlatda, alnacak ders vard. len sonras, siyasilerin dinlenme saati bittiinde, kantine gidip, kantinciye siyasilerin kouuna on kilo zm gndermesini syledi. Daha nce de iki kez domates gn-dertmiti. Ragp Usta, bunlar gndermesinin gerei olmadn syleyince, - Ama ben sizin sksk aynz iiyorum, yemeinizi de yedim... demiti. On kilo zm gnderdikten az sonra kendisi de siyasiler kouuna gitti. Abduraman Hoca'dan duyduklarn, o da burda hepsine anlatmak istiyordu. Bu iinden geliyordu. nk o, onlar gibi tartmaya giremez, hazrlanp konuma yapamazd, ama ite bu gzel ve ibretli olay anlatabilirdi. Byle bir olay, ilk kez onlarn hepsine birden anlataca iin de iinden sevinliydi. - ok ibret alnacak bir olay anlatt bana, Abduraman Hoca derler bizim kouta bir adam... Ama ok bir ibretli ve ders alnacak ve hisse kaplacak bir olay... Hem de, onun dediine gre gerekten olmu... - Neymi o? diye sordu Ustam. Hayri anlatmaya balad. Yedi siyasi de onu dinliyordu. Abduraman Hoca nasl anlattysa, szck szck kafa101 sna saptam olduu gibi anlatyordu. "Bir zamanlar ttihatlar varm, ittihatlar diye bir parti bunlar. Eskiden, daha Birinci Dnya Sava patlamazdan nce... Bu ittihatlarn kurduu hkmet i banda. O zamanlar ttihatlarn Musa Kzm Efendi denilir bir eyhlislamlar varm. Bu eyhlislam Musa Kzm Efendi'nin tarada yaar bir dostu varm, bu dostunun da ocuklar ok, hepsine bakamyor, yetiemiyor. Oullarndan en akllsna yol paras verip, - Hadi olum, demi, sen stanbul'a git, eyhlislam Musa Kzm Efendi amcann huzuruna var. Benden selam ilet. O gnlsz bir adamdr, eski dostunu unutmamtr. Benim seni bundan byle okutmaya gcmn yetmediini syle. Durumumuzu anlat. Sana bir yol gstersin... Delikanl stanbul'a gelmi, arayp sormu. eyhlislam Musa Kzm Efendi'nin evini bulmu. Gitmi evine, ben falancann oluyum, demi. Eski treye gre, kapdan girince ayakkabsn karm ayakkablkta. Musa Kzm efendinin odasna varp elini pm. Babasnn kendine dediklerini sylemi. Bunun zerine Musa Kzm efendi, delikanlnn hangi i dalnda hevesi olduunu anlamak iin ona sorular sormaya balam. Hevesi olan ii anlayp da ona gre uygun bir i bulacak. O ii sylemi, delikanl isteksiz. Bu ii sylemi, delikanl isteksiz... Delikanl hep gnlsz yantlar veriyor. Bu konumadan hibir sonu alnamam. Bylesine isteksiz insana nasl i bulunur ki... Delikanl Musa Kzm Efendi'den izin isteyip elini pm, gidiyor, ayakkablkta ayakkablarn giyerken, Musa Kzm Efendi, - Hele dur olum, demi, sana uygun hibir i bulamadm ama, hi olmazsa sana bir hikye anlataym da, belki gnn birinde bir iine yarar... Ve orackta u hikyeyi anlatm.

Hocann biri, hem bulunduu yerin medresesinde ders verir, hem de o kentte kadlk edermi. O dnemde, aslma cezalarnn yerine getiriliinde, idam cezasn veren kad da orda bulunurmu. Hoca bign, medresede okuttuu mollalarna yle demi: - Yarn, hkmet alannda bir sulunun aslmasnda, kad olarak ben de bulunacam. Buyzden leden nceki derslere gelemeyeceim, ancak leden sonra gelebilirim. Ben gelene dek, kendiniz derslerinize alrsnz. Ertesi gnn sabah, nasl olsa hocalar derse gelmeyeceine gre, aslma cezasnn yerine getiriliini de ok merak ettiklerinden, medresenin mollalar hkmet alanna gitmiler. ayak dikilmi, herey hazr. Kadya, aslacak olan adam gsterip, - idam hkm verdiiniz kimse bu mudur? diye sormular. Kad da, - Evet, budur! deyince, cellat, elleri arkasndan bal sulunun boynuna yal ipin halkasn geirmi. ingene cellat, sulunun ayaklarnn altndaki sandalyeye bir tekme atnca, sulu ipte sallanm. Aslan adamn ayann birindeki yrtk ayakkab, yere dm. Ayak plak, pis ve nasrl. Kad efendi hemen seirtip, ipte sallanan adamn ayakkabs den plak ayan pm. Bunu gren ordaki mollalar da, hocalarnn ardndan, ipteki adamn plak ayan pmler. Kad kzp mollalarna, - Hele gidi teresler, ne diye ipte sallanan bir serseri cesedinin plak ayan persiniz? diye barnca onlar da, - Aman efendim, demiler, o cesedin ayan sizin ptnz grnce, demek bunda bir keramet var ki, bu aslan adamn bir kutsall neyi olacak ki, sulu grnnn derininde gizli bir anlam olmal ki, bizim ulu hocamz onun ayan pt diyerek, biz de size uyduk. Bunun zerine Hoca, mollalarna, - Hay Allah laynz versin! demi. Neden onun ayan ptm anlataym da dinleyin... Ben o herifin ok yllar nce aslmasna karar vermeliydim. Belki de buyzden Tanr yannda suluyum. Bu herif daha ocukken komu evlerin kmeslerinden yumurta alard. Daha o zaman yakalayp bana getirdiler. "Olum, bir daha yapma. Bir daha hrszlk yaparsan sana alanda dayak attrrm... Bu kez balyorum, sana ders olsun..." dedim. Gitti. Bisre sonra bu kez tavuk hrszlndan getirdiler. Hkmet alannda dayak attrp "Olum, sakn bir daha hrszlk yapma, bu sana ders olsun. Yine hrszlk yaparsan, eriat hkmnce parmaklarn kestiririm... " dedim. Gitti. Bir zaman sonra yine hrszlk suuyla karma kt. eriat hkmnce parmaklarn kestirip "Olum, ben sana sylemitim. Sen bu hrszlktan vazge. Bir daha hrszlk yaparken yakalanrsan, elini bileinden kestiririm... " dedim. Gitti. Onca szm, verdiim onca t ie yaramad. Yine hrszlk etti. eriat zre elini kestirdim. "Sen bu hrszlktan vazge, bunun sonu daraacdr. Sonra canndan olursun, seni astrrm... " dedim. Ama o yine hrszlk etti. Ve ite gryorsunuz asld. Ben byle bir adamn ayan nasl pmeyeyim ki, tuttuu yolun sonunun ip olduunu bile bile "Benim yolum bu yoldur... " deyip, ipi gze ald, yolundan dnmedi, sonuna dek o yoldan gitti. Ben ite buyzden cesedinin ayan ptm, ya siz neye serseri cesedinin ayan persiniz, a teresler... " Berber Hayri sustu. Glmsedi. Abduraman Hoca'nn anlatt bu hikyeyi kendisi nice beendiyse, siyasi kou-takilerin de ok beeneceklerini umuyordu. Oysa kimseden ses kmad. stelik ok beendii bu hikyeyi anlatmakla, aylardan beri onlardan dinlediklerine karlk olarak sanki bir bor dyordu. Oysa onlar susuyordu. Hayri bozulmutu. Biey sylemi olmak iin, - Nasl bu hikye Ustam? diye sordu. Ragp Usta, -Sen ok sevmie benziyorsun bu hikyeyi... dedi. - Evet... - stersen konualm bu hikye stnde... Sen ne buldun da sevdin bu hikyeyi? Bu soruyu soran gazeteciydi. Hayri, - Bir adam, kendi yolundan dnmyor, lm bile gze alyor, yine de dnmyor... Burasn sevdim.

- Anlamtm orasn sevdiini, dedi Ragp Usta, bir insann yolundan dnmemesi gzel ey, tuttuu yol urunda lm bile gze almas ne gzel... Ama gelgeldim, o yolu kendisi mi seti? Hrszlk suundan aslan adam, hrszl isteyerek mi seti, yoksa istemeden hrszlk yoluna sapmak zorunda m kald? niversiteli, - Semek elinde olsa, seebilecei insann ok ey olsa nnde, kimse hrszl semez... dedi. Gazeteci bu sze, - Ruh hastalar dnda... diye ekledi. Alk yapan ii, - Biey daha var, dedi, o kad efendi "Olum hrszlk etme, hrszlk edersen seni yle yaparm, byle yaparm... " deyip duruyor, tler veriyor da, "Olum, neden hrszlk yapyorsun? Bak seni dodurdum, parmaklarn kestim, bileini kestim... Hl neden hrszlk yapyorsun?" diye merak edip hi sormuyor. Ragp Usta, - Yanllar ilk bakta doruymu gibi gsteren ok gzel hikyeler vardr, ite bu da onlardan... dedi. Gazeteci, - Bylelerine demagoji derler... dedi. ok sk konumayan memur sze kart: - Bak Hayri arkada, bu cezaevinde biok hkml var. Onlar iledikleri su eylemini seerek mi, isteyerek mi ilediler? nsan, insana, yapt yanl bir daha yapmamaya alr. Yanlndan dnen insan, gerek insandr. Bize gelince, biz bu siyasi kouta yedi arkadaz. Biz bu ceza evine sokulmamz gerektiren her ne yaptksa, seerek yaptk... Yapmayabilirdik, ama yapmay istedik... Bu bir yoldur. O yolun doruluuna inanyoruz nk... Kendi adma konuuyorum, yolumun yanllm anlarsam, deiirim. Ragp Usta, - insan, deikenlerin en deikenidir, deimesi gerekir... diye, geende stste iki gnde anlattklarn zetledi. Hayri, bu szlerden anlamas gerekeni anlamt. Ustam, zm iin teekkr etti. Ama bundan sonra byle zahmete girmemesini diledi. Akam ay saatiydi. Birlikte ay itiler. Berber Hayri siyasi koutan kt. Ragp Usta, arkadalarna, - Yahu, dedi, bu Abduraman Hoca demlen her kim ise, nasl bir alak herif olmal ki, idam mahkmu bir delikanlya byle hikyeler anlatr... Th!.. niversiteli, - Yani, ne demeye getiriyor, herkes yolundan dnmesin de, zavall Hayri yine olan ocuu mu bosun... Ustam, - Sus olum, sus... dedi. Hayri, siyasiler kouundan knca avluda karlat nbeti gardiyan, - Seni mdr bey istiyor... dedi. Hayri vard ynetmenin yanma, - Beni buyurmusun Mdr Bey... dedi. - Otur Hayri olum... Seni ok severim. Sen bakalarna benzemezsin... Bika gn sonra da inallah berberhaneyi teslim alacaksn. - Saolun mdr bey... - Buna karlk senden bir isteim var. - Buyrun. - Bundan sonra siyasi koua artk gitmeyeceksin... Savcln kesin emridir bu... Beni de ikyet etmiler... Berberhaneyi almasnn karl myd bu? - Berberhaneyi almasam? diye sordu. - Alacaksn... O i baka, bu baka... Bu iten bamz derde girer... Benim bam da yakarsn Hayri olum... Ynetmen iinden "Ah, unun Sultanahmet'e gnderilmesi iin yaz gelse de, kurtulsam u beladan... " diye geiriyordu Hayri'yle konuurken... Hayri bir yant vermeden ynetmenin odasndan kt ki, bu davran, ne yapacann belli olmayaca anlamna geliyordu. Hayri odasndan ktktan sonra ynetmen, siyasilerin onu iyice zehirlemi olduklarn dnd. Ko Rahmi, daha ok korkusundan, Hayri'yi ortadan kaldrmak iin hazrlklarn tamamlamaya alyordu.

Cezaevinin ynetmeni de ok uzun beklemedi. Gelmesi iin dua ettii yaz sonunda gelmiti. Hemen o gn ynetmenin odasna arlp bileklerine kelepe vurularak orda bekleyen iki candarmaya teslim edildi. Koutaki eyas toplanarak, hepsi tahta bavuluna doldurulup yanma getirildi. Sultanahmet cezaevindeyken adam yaralad iin stanbul'daki mahkemede davas grleceinden, Sultanahmet cezaevine gnderilecei sylendi. Oysa gerek byle deildi. Yargtayn onad idam cezasn Meclis, onaylam, sonra da Cumhurbakan imzalamt. Berber Hayri, adm adm daraacna gidiyordu. Aslacak olanlar, kendilerine aslacaklar sylenmeden bir bahane bulunarak Sultanahmet cezaevine gnderilip yine bir bahaneyle kapalya atlr, sonra da ordan bir sabah erkenden, gn aarrken daraacna gtrlrd. Ne aslacak olan, ne teki hkml ve tutuklular, sulunun daraacna gnderildiini bilmemeliydiler. nk bu gibi durumlarda lme gnderildiini sezen yada anlayan sulu, artk hibir kurtulu uman da kalmamken yine de trl ataklar, lgnlklar yapmaya kalkyor, nne gelene saldrp grlt patrt karyor, daha da kts kendisini yaralamaya, ldrmeye kalkyor, yaralarnn tedavi edilerek salam olarak aslabilmesi iin, bou bouna idam tarihi gecikiyordu; nk idam cezasna arptrlacak olann tam salkl olarak aslmas gerekiyordu; bir insann hastayken yada yaralyken aslmas, elbet insanca bir davran olamazd. Nasl olsa aslacak sulunun bir yolunu bulup kendisini ldrmesi, biok insan idam ilemlerinin ok yorucu zahmetinden kurtarrd ama, o zaman da halk daraacnda sallanan sulunun cesedini grerek bundan ibret dersi alamaz, yani idam cezasnn toplumsal ilevi yerine getirilmemi olurdu. te bu iki nedenle, hem idam edileceklere kendilerini ldrme zgrl verilmez, hem de hastalklar, yaralan tedavi edilerek insanca grevler yerine getirildikten sonra sapasalam olarak aslrd. Cezaevi ynetmeninin sz bitince, elleri kelepeli olarak duran Hayri, - Anladm efendim... demekle yetindi. Ordakiler, Berber Hayri'nin ynetmenin dediklerini mi, yoksa bu szlerin bahane olup gerekte aslmaya gnderildiini mi, anladm bilemediler. Berber Hayri, cezaevi ynetmenine, her ne dilei olursa kendisine bildirmesini istediini, son bir dilei olduunu, syledi. Ynetmen dileinin ne olduunu sorunca, ierdeki arkadalaryla grmek istedii yantn verdi. Ynetmen ac duydu ve iinin acs dna vurup gzleri buuland. Bunca yln cezaevi ynetmeni olarak biok suluyu idama yolcu etmiti, ama hibirine Berber Hayri'ye olduu denli acmamt. Dokuz ay burda kalm, bir karnca incitmemi denildii gibi, elebi, uysal, .uslu olmutu. Ama ne yapsn ki, elleri kelepeli idam yolcusunu koulara gnderemezdi, ii ezilerek, - Olum Hayri, dedi, kiminle grmek istiyorsan syle de buraya artaym... Siyasiler kouundan Ustam'la konumak dilediini syledi. Ustam getirildi. Ustam'n gle yzn grnce Hayri'nin de yz d. Ona, Sultanahmet cezaevine gnderildiini syledi. Ustam, - Grmek zere Hayri arkada... dedi. Hayri, - Yok, grmemek zere olsun Ustam... dedi. Ustam iki koluyla Hayri'ye sarld. Berber Hayri, bilekleri kelepeli olduundan ona sarlamad. Berber Hayri utanarak, tpk cezaevine ilk geldii gnk gibi, yznn tozpembe derisi kzararak, - iir defterimi sana postayla gndersem olur mu Ustam? diye sordu. iir defteri!... Berber Hayri'nin bu yeryzne brakabilecei tek kaltyd. Ustam da, kaltn brakabilecei tek gvendii kiiydi. Ustam, zncn belli etmemeye alarak, yine de sesi titreyerek, - Elbet Hayri arkada, gnder... dedi. Berber Hayri, kelepeli iki elini havaya kaldrarak, tpk bir dinlenme gezisine kar gibi, ordakilere, - Hoa kaim! deyip arkasn dnd, Sultanahmet Cezaevi'ne gtrecek olan iki silahl candarmann arasna girdi. Cezaevi kapsnda bekleyen krmz renkli cezaevi arabasna bindi. Yolda, Ustam'n en ok etkisinde kald szleri zerinde dnd "Hep yardm edeceksin" demiti.

"Altn pas tutmaz, platin pas tutmaz denir, dorudur. Altnla platin pas tutmaz ama pislie dende pislenir bunlar. Tek paslanp pislenmeyen insann zdr" demiti. "O z ki, en kt sanlan insann bile iinin bir yerinde gizlidir" demiti. "yilik etmenin yeri, zaman olmaz; nerde olsa, kime olsa iyilik edeceksin" demiti. "Deil mi ki, insann pas-pis tutmaz, kir-toz balamaz bir z var, ite onun iin iyilik edeceksin" demiti. Kafasnda dmlenen tm sorularn yantlamt. Niin bu yeryznde istemedii eyleri yapmak zorunda kalm, niin yapmak istediklerini yapamamt? Ustam bunlar, en kaln izgili szlerle, en yaln biimde anlatmt. "Biz insanlar" demiti, "hepimiz, her hcremizden grnmez milyarlarca iplikle topluma balyz, toplumun bir katna balyz" demiti, "bizi o iplerin ynettiini bilmediimizden, zgrz, bamszz sanrz kendimizi" demiti. "Sen bamsz olaydn hi o sular iler miydin; zgr olaydn hi Tophaneli lhami'yi vurur muydun?" demiti, "yleyse... " demiti... Krmz renkli cezaevi arabas, araba vapuruyla Boazii'nden geerken. Ustam karsndaym gibi iinden onunla konuuyordu: "Ne kendim iyi olmaya, ne bakalarna iyilik etmeye zaman bulabildim Ustam... " iki yanndaki candarmann gzyalarn grmemesi iin ban evirdi. Sultanahmet Cezaevi'ne Berber Hayri daha gelmeden, n gelmiti. Burdaki eski n bin kat artarak bymt. nk Berber Hayri'nin Paakaps Cezaevinde yaman kabadaylara bile hi aman vermeyip en belalsna atanda, "Byle bir alan ne deeri ola ki, ondan korkarsnz!" deyip belallarn stne stne yrd, onun bak almada ustaln grp "Aman bu ne atalyrek bir yiittir!" deyip aalarn bile aakaldklar, yoksullar ve tm adem-babalar koruyup azllar ve karaborsac zenginleri ve amansz aalar bile haraca balad, ald harac umarszlara datp kendi kr nefsini ileyle krlettii, sz-dinlemezleri ve yola gelmezleri krp tkettii, kendi el yaps olan ve bir ekti mi yalazlar saan iini bir nice hasmna salp tmnn iini birden bitirdii, gardiyanlarn ve candarmalarn bile gc yetmez olunca damda zagonu kurmaya kol gezdii, pireyi kafese koyar ve biti arabaya koar takmndan anasnn ipini satm kopuklar yola getirdii, olanclar, sopadan geirip kek olanlarn ve amar olanlarm ve bizzat olanlar gzda vererek yldrd, urular sindirdii, batan kmlar ve aymazlar ve sapklar ve zorbalarn herbirini nice bin korkuya salp, szn ksas felekte bir eibenzeri bulunmaz, bu kavanoz dipli dnyada deeri llemez yle bir adaletli aa olmu idi ki, yalnz Paakaps ve Topta ve Sultanahmet ve nl Sinop ve orum ve Camialt cezaevlerinde deil, yurdun btn cezaevlerindeki eytana, melee ve kahpe felee ve ine ve cine ve Hind'e ve in'e buyruk salp szgeirir ve dediini yaptrr, dileini yerine getirir diye dilden dile, kulaktan kulaa sylenceleri yaylm idi. Bir zamanlar rz ve namus dman diye, canavar ruhlu diye, Berber Hayri'nin etlerinin mnck mnck koparlp kuduz itlere atlmasn isteyen unlar, idam cezasn da ona az bulup yal kazklara geirilmesini dileyen unlar ve unlar bile, daha Berber Hayri Sultanahmet Cezaevi'ne gelmeden, ona dalkavukluk etmeye balayp, vgleri belki kulaktan kulaa ona dek duyurulur diye cezaevinin her yannda yle konumaktaydlar: "Berber Hayri, sznden syleisinden yararlanp mutluluk duyacamz insann hasdr. Elinden canlarn kurtarmak isteyen ktler, o buraya gelende hi durmayp tiz davranp eline eteine dmelidirler." "Bana kalsa en iyisi, el-etek pp, salk esenlik dileyip savumak, gznden yitmektir." Berber Hayri, Sultanahmet Cezaevine geldi. Hey gidi hey! buuk yl ncesi buraya ilk geldiinde Berber Hayri'nin bana gelenleri bir dn, bir de imdi karlama trenlerine kp yaranmak iin u rpnanlara bir baki Berber Hayri'nin cezaevinde karlanmas alas bir grnm, grlesi bieydi. Kimisi, - Sen kt gzlerden koru Tanrm yiitler yiitini! diye alnp dneniyor, kimisi Berber Hayri'nin bir zamanlar zindanda zincirlendiini anmsayp, - yle bir kt gn bir daha yeryz grmesin! diyordu. nce aya bast yere yz srp, sonra elini eteim pmeye davranan adem babalar ardndan sevin gsterileriyle yryorlard.

Berber Hayri'nin koutaki yeri nceden hazrlanmt, bezeklerle bezenip sslenmiti. Bu Hayri, damlar aasyd. Sanki dnyann te ucundan gelmi gibi yol yorgunluunu alsn diye kz beli bardaklarda hapishane ii tavan kan demli aylar getiriliyordu stste. Hayri'nin azndan her ne sz ksa evresindekiler, - Keyfin bilir aam! - Neen bilir aam! - Arzun bilir aam! diye almyorlard. Biey isteyecek olsa, - Buyrun, canba stne! - Gzm bam stne! - Buyruun bam stne! diyerek seirtiyorlard. Onu grr grmez "Ay aman!" de3ap ayana denler oktu. Berber Hayri bunca arlanmadan sevinli grnmeyip, koutaki yerine oturunca onlara yle dedi: - Selam kardalar! Bizler, frtnaya yakalanan gemilerden batmamak iin denize frlatlan safra rnei, toplumdan dar atlmz. Toplumun dks gibi atmlar bizi buraya ki, kendileri arnp bizden, kirlenmeyeler... Bu damlarda ok canlar verildi, ok canlar alnd... Tart ekmez sularmz, yer gtrmez gnahlarmz var. Geldiim ceza evindeyken bir Usta buldum kendime. Bana her bir zaman derdi ki Ustam: "Aman aymazlk etme! Frsat varken iyilerden iyilik ren, yiitlerden yiitlik ren!" Ben de Ustam'dan aldm dersimi sylerim sizlere: insann kts olmaz, yeter ki onun pas-pis tutmayan gizlideki zn bul! yilerden iyilik, yiitlerden yiitlik renelim... Aymazlktan uyanp artk ayalim ki, bamza bunca gelen, neden geldi bilelim... Sustu. Sylenceleri dillerde dolanan Berber Hayri'den kork-masalar, imdi bu szlere kahkahalar atarlard. Bu Berber Hayri de byle kitap gibi konumasn nerden, kimden renmiti! Cezaevi ilgilileri, daraacna ekileceini Berber Hayri' ye duyurmak istemediklerinden ona yine hamamda su sat iini vermilerdi. Hayri yine eskisi gibi, gece eytan aldatmacasna kaplp yada bir yolunu bulup hamamc olanlara gusl abdesti almalar iin tenekesi elli kurutan souk, bir liradan da snm su satyordu. Ancak bu kez, kazand btn para kendine kalyor, ok ksa sreceini bildikleri bu iin kazancndan kimse pay istemiyordu. Berber Hayri, hamamdaki bu i iin yanna sbyan kouundan kabaca iki olan alm, onlar hem altrp hem doru yola getirmeye alyordu. Bo kaldka da iirler yazyordu, durmadan yazyordu. Aslma gn yaklaan Berber Hayri iirler yazakosun, evresindekileri aydnlatmaktan hi geri kalmayan Gzlkl Beyfendi de aradabir cinsel sapklk, aradabir idam cezalarnn kaldrlmas, aradabir de insan haklan gibi konular zerinde kouundakilere bilgiler vermekteydi. Yine kitaptan bir blm okumaktayd: "12 Aralk 1948 tarihinde, nsan Haklar Evrensel Bit-dirisi'ne degin szleme imzalanm ve bu szleme Trkiye'de 27 Mays 1949 tarihli Resmi Gazete'de yaymlanmtr." BU BLM, BERBER HAYR'Y ASMA ENL HAZIRLIKLARINDA BRNC GN NELER YAPILDII, ONU BLDRR lgili resmi makamlar Berber Hayri'nin aslaca gn saptamlard. Berber Hayri'nin Yargtay'da onanan idam kararm, Byk Millet Meclisi onayladktan, Cumhurbakan da imzaladktan sonra, idam buyruu stanbul Cumhuriyet Savcl infaz brosuna gnderilmiti. Bunun zerine infaz savcs ve cezaevi ynetmeni asma hazrlklarna giritiler. Aslma enlii tresine ve cezaevi geleneklerine gre aslacak kii, aslmasndan iki gn nce tek bana kapalya konulurdu. Biriki gn kapalda tutulur, bu srada aslma ilemleri de yerine getirilirdi. Asma gereleri salanr, daraacnn kalaslar ambardan karlr, kalaslarn balac olan cvatalar, somunlar ve daha baka gereler de aranp bulunur, bulunmazsa - ki ounlukla bulunamazd - yeniden satn alnp salanrd. dama yarglnn aslmas iin bir teneke zeytinya da nceden alnp hazr edilirdi. Hibir eksik kalmamal, tren bozulup aksamadan yrmeliydi. Boynundan yal ipin

halkas geirilmi sulunun, stne ktktan sonra celladn tekme atp devirecei iskemle bile zamannda dnlp hazr edilmeliydi. Bu hazrlklarn en nemlisi de, halkn aslma trenine katlp, aslan kiiyi daraacnda sallanrken grp bundan ibret dersi alarak, bir daha hikimsenin alt yanda olan ocuunun rzna gememesi, hi olmazsa sonra da bomamas iin aslan kiinin boynuna - btn gsn kaplayacak biimde - ok uzaktan okunacak denli byk harflerle yazlm idam kararnn zetinin aslmasyd. infaz savcs, aslacak kiinin gsne konulacak bu ibret dersi reklamm da yazdracakt. Celladn da bulunup, aslma ileminden bir gn nceden cezaevine getirilmesi, cezaevinde geceyats konuu olarak el altnda bulundurulmas gerekirdi. nk cellat, aslacak kiinin boynuna geirilecek ipin ilmiini nceden yapmalyd. Sonra da ipin halkasn aslacak olann boynuna geirince ilmik dmnn ensedeki can noktasna birden bastrarak yerlemesi ve sulunun stne kt sandalyeyi tekmeledikten sonra, halkann birden grtla skarak, aslann canvermek iin uzun uzun rpnp debelenip ac duymamas, tedirgin olmamas iin, -baknz aslma ileminde ne incelikler dnlm ve ne denli insanca davranlmtr- ipi akamdan zetinyana yatrmalyd. Btn bir gece zeytinyan iyice emen ip, yumuaklar, esnekleir, bylece asma ilemi de kolaylap aslan kiinin canverme acs uzun srmezdi. Koskoca stanbul'un bitek cellad vard. nl bir kiiydi. nk yllardan beri bu byk kentte bu ii yapan tek kii olduundan pekok tannm kiilerin ipini ekmi, onlar daraacnda sallandrmt. Aslanlara degin zengin anlar vard. Buyzden dergilerde, gazetelerde onunla yaplm rportajlar yaynlanrd. Koskoca kentin bu tek kiisi Cellat Kara Ali'ydi. Esmer yurtta denilenlerden, yani ingeneydi. ingene Ali, uran sevip sevmedii bilinmezse de, yapt ii nemseyen, benimseyerek yapan az bulunur kimselerdendi. Genliinde cellatlktan baka bir i yapmak istememiti. Aslacak olann ayaklar altndaki sandalyeyi tekmelerken, bir inam asabilecek yetkinin kendisinde olduunu sanr, bbrlenirdi. Gelgeldim, ne her insan assnda ona 115 geimine yetecek denli para veriliyor, ne de sksk insan aslyordu ki her asmadan az para alsa da srmden kazanp cellatlktan kazand parayla geinebilsin. Cellat ingene Ali'nin mterilerinin artmas, ilerinin hzlanmas iin ettii dualarn da Tanr katnda geerlii olmuyordu. ingene Ali, gereksinilen bir kii olduuna, ondan baka da bu ii yapan olmadna gre, devletin aylkl bir grevlisi olmak istiyordu. Her adam astktan sonra savclara szl olarak, ayrca da dilekeyle bavurmu, ama devletin aylkl bir grevlisi olamamt. Kadroda cellatlk grevi yoktu. Bunun zerine umutsuzlaan Cellat Ali yalandka ok kt geim derdine dmt. Yllarca alt, benimsedii cellatlktan baka i tutmak istemediinden, evsiz barksz, evini omuzunda tar takmndan, nerde sabah orda akam yaamaktayd, nceleri rak ierdiyse de, sonralar ucuz diye arap ier olmu, daha sonralarysa renkli ispirto iiciliine de dmt. Renkli ispirto parasn karabilmek iin de kirli iler yapanlarn yannda ayak ilerine, getir-gtre kotuu olurdu. Byle bir adam arayp bulmak elbet kolay olmazd. Kuluka serelerin yumurta stnden kalkt mevsimdi. Sere civcivleri, iinde olutuklar yumurtalarn kabuklarm delip gn yzne kmlard. Anababa sereler, yuvalarndaki yavrularna gagalarnda besin tayorlard. Kimi sere civcivleri de palazlanmt, umaya hazrdlar. Anababa sereler, umaya hazr yavrularm uua altrmak iin rpnyorlard. Yavrularm uua altrma zaman geveze serelerin, duvarn oyuklarnda, dklm sva, dm tula boluklarnda, pencere pervazlarnn zamanla alm delik deiklerinde, at aralarnda, saak boluklarnda, krlenmi yamur oluklarnda yuvalan vard. Bu yuvalardaki yavrularn uurmaya alan anababa serelerin ok gevezece cvltlarndan, cezaevi avlusunda konuanlar birbirlerini anlamyorlard. Yuvalardaki yavru sereler, anaba-balarnn zendirmesiyle umaya niyetleniyor, ama bitrl 116

yreklenip kendilerini bolua brakamyorlard. Uup u-mamakta ikircimliydiler. Bu yreksizleri ille de umaya kkrtmak iin anababa sereler cvl cvl terek, onlarn tepelerinde kanat rpp rpnyorlard. Ama yavrular, dahaca kanatlarna gvensizdiler. Berber Hayri'nin o gnlerde en nemli ii, anababa serelere yardm etmekti. Bu uu altrmalar daha ok sabahleyin olduundan, Berber Hayri bir haftadan beri her sabah erkenden baheye kar, bam sere yuvalarna kaldrp, yavru serelerin uua hazrlanmalarn seyrederdi. Anababa sereler, yuvalarn stnde fr fr drt dnyor, ok telal ve kkrtc cvltlarla yavrularn umaya zendiriyorlar. Yavru sereler acemi kanatlarn prprlatnca, anababa serelerin tela bsbtn artyor da cvldayarak lk atyorlar. Yavrulardan biri kendini bolua brakp umay deneyince, sanki yavru dse tutacaklarm gibi, anababa sereler, yavrunun altnda stnde, yanlarnda yresinde uuup ona yol gsteriyor, bir yere konup dinlenmesini retiyor, sonra yine yuvaya getiriyorlar. Berber Hayri, ba yukarda, az ak, anababa serelerin sevinli telana, yavru serelerin korkusuna katlarak, onlar seyrediyordu. Uu denemesindeki yavru serelerden biri ok telesip duvara arparak yere dt. Hayri, koup yavru sereyi dt yerden ald. Yavru kuun yrek arpntsn parmanda duyuyordu. Anababa sere, Hayri'ye sava amlar gibi, cvltnn lk olduu bir sesle tepesinde dnyorlard. Hayri yava yava parmaklarn at. Sere yavrusu silkindi, sonra birden frlad havaya... Anababa sereler, sevinli cvltlarla yavruyu aralarna alp yuvaya gtrdler. Kapalt glgesinde sandalyeye oturmu olan Gzlkl Beyfendi, serelerle ilgilenen Hayri'ye bakp, yanndakilere her zamanki gibi bilgi veriyor, onlar aydnlatyordu. Alt yanda bir olan ocuunun rzna geen, bununla da yetinmeyip sonra da ocuu boan bu canavarn, imdi neden serelerle byle yakndan ilgilendiini anlatyordu. ok ince ruhlu, duygulu olduu iin miydi serelere ilgisi? (Bu soruyu sorarken Gzlkl Beyfendi anlaml anlaml glmt.) Canavarn ince ruhlusu, duygulusu olur mu hi! "Bunlar patolojik tiplerdir efendim. Hatta kitaplarda, binlerce kiiyi lme gnderen insan kasab Nazi subaylarnn kanad krk bir ku grp aladklar bile yazldr." Cezaevindeki br tutuklu ve hkmllerin aslma iinden haberleri olmamas gerekirdi. nk, ilerinden birinin idama gtrldn duyarlarsa, hele o idam mahkmu da grlt-patrt karrsa, brleri, salhaneye gtrlrken kan kokusu duyup yada baka bir igdsel tepkiyle azan mandalar gibi, trl azgnlklar yapp, cezaevinin altn stne getiriyor, disiplini bozuyor, ynetmen ve gardiyanlar zor durumda brakyorlard. Eskiden gemi olaylar ve deneyimler gstermitir ki, insanlar kendi topluluklarnda yaayan birinin aralarndan alnp aslmasna dayanamyor, trl tepkiler gsteriyor, kar davranlara geiyor, hatta bakaldryorlard. Bundan baka, cezaevinde aslma sralarn bekleyen daha baka idam cezasna arptrlm olanlar da vard. Onlara, srann kendilerine de geleceini duyurmak insanca bir davran olmazd. Sonra, aslaca nceden kendisine bildirilirse, aslacak kii de bitakm uygunsuzluklar yapyor, yani aslmak istemiyordu. Kim isterdi ki... ite btn bu sakncalar ortadan kaldrmak iin, daraacna ekilecek kiiyi "Hadi aslmaya!" diyerek alp gtrmektense, bir bahane uydurarak, aslmadan bika gn nce onu kapalya atmak gerekiyordu. Aslacak olan asldktan, i olup bittikten sonra duyarlarsa, artk yaplacak biey kalmadndan tutuklular seslerini karmyorlar, hatta tersine, bisre derin bir suskunluk iine giriyorlard. Her idamdan sonra cezaevinde derin bir dinginlik olurdu. Aslma haberini yazan ve daraacnda sallanan ceset resimlerini basan gazeteler o gn cezaevine sokulmayarak cezaevindekilerin kkrtmalar ve cokulanmalar nlenirdi. Ertesi gnse, ac haberi alan hkml ve tutuklular, artk i iten gemi olduundan ve ellerinden biey gelmeyecei iin, toplu yaayn gerei olarak, biriki saatlik znl bir sessizlie brnrler, sonra yine cezaevinin o f, hayhuyu ve alkantl zgn yaam balard. Denenmitir, her aslmadan sonra byle olurdu.

"Berber Hayri'yi kapalya koymak iin nasl bir bahane bulunacan cezaevi ynetmeni, grevlileri ve gardiyanlar aralarnda konuup, sonunda u bahaneyi bulmulard: Berber Hayri, cezaevi ynetmeninin koyduu narha gre bir teneke souk suyu elli kurua, scak suyu da bir liraya satmas gerekirken, bir teneke suyu ikibuuk, liraya, kaa tutturursa satyor diye disiplin cezasna arptrlarak kapalya atlacakt. Bahane ite buydu. Berber Hayri'yi seven, hele onun son aylardaki elebiliine, iyi yrekliliine bakarak aslmasn bitrl ii gtrmeyen Bagardiyan bu bahaneyi hi beenmedi. Berber Hayri, verdii suya karlk yoksullardan para bile almyordu. Bu bahane deil, iftira olurdu. Hayri duyunca kahrolurdu. Bahaneyi bulmu olan cezaevi ktibi, Hayri suyu pahal satmadn ispat edenedek, nasl olsa gn geeceini, o gn iinde de aslarak iinin bitirileceini sylyordu. "Bahane, ad stnde bahanedir." Cezaevi ynetmeni, ktip, bagardiyan ve baka grevliler bahane zerinde tartmaktalarken, cezaevi koularndan barmalar, haykrmalar duyuldu. Grlt ve lklar daha ok Beyler kouundan geliyordu. Neydi, ne oluyordu? Yoksa Berber Hayri'nin aslacan duyup hkmller isyan m karmlard? Hepsi birden frlayp, ynetmenlikten cezaevi bahesine alan kapya doru seirttilerse de, nce ynetmen, sonra ktip, yazc filan geride kaldlar. Bagardiyan daha cezaevi bahesine girmemiti ki, kanlar akan bir adam ellerinden ve ayaklarndan tutarak adem baba kouundan iki hkmlnn kapaltna doru getirmekte olduunu grd. Ellerinden, ayaklarndan tutularak tand iin, arkast kvrlm adamn yz grnyordu. Yarasndan kanlar akan adam, Gzlkl Beyfendiydi. Pantolon dmeleri zk, pantolonu da bacaklarna dek dkt. Apndan kan fkrmaktayd. Gzlkl Beyfendiyi telesip cezaevi revirine gtrdler. Ertesi gn de Gzlkl Beyfendi byk kent hastanelerinden birinin kapsnda nbeti candarmann bekledii tutuklular kouuna gnderildi. Cezaevi revirinin hekimi. Gzlkl Beyfendi iin, savcla gnderdii raporunu yle yazmt: "Cezaevinde sahte evrak dzenleyerek devleti izrar suundan hkml olarak bulunan 192. doumlu S...B... adndaki ahs, kamnn kknden kesilmesinden ikyeti olarak cezaevi revirine gelmi ve yaplan muayenesinde penis'in kknden tam olarak ampte olduu grlmtr. Yaral, cezaevi revirine yatrlm olup diki ve pansumanla kan durdurulabilmi ve sidik torbasna sonda sokulmutur. Yaral ahsn ifadesine gre, ..../..../..... tarihinde, saat 17 sralarnda, cezaevinde bulunduu kouun helasnda ierken, sbyan kouundaki sulu ocuklardan 16 yanda C. G. adnda bir gen birden helaya dalp anszn kamm tutarak, elindeki tra bayla kknden kesip koparmt. Bu arada tra ban ocuun elinden almak isterken sol eli de yaralanm ve iddetli bir kanama olmutur. Yaralnn roloji kliniine yatrlmak zere hastanesine sevkedildii saygyla bilginize sunulur. Dr. MA." Sonradan Gzlkl Beyfendi ifadesini deitirip, hakszla urayarak cezaevine atlmasndan dolay duyduu moral yknt ve geirdii bunalm sonucunda kamn kendisinin dibinden kestiini sylemitir. Hekimlere gre, d genital organlarn, yani cinsel reme organlarnn d blmlerinin isteyerek kesilmesi kimi akl hastalarnda grld gibi, dini ve mistik nedenlerle de bu trl kendini yaralamalar olmaktadr. Kla, cezaevi, uzun gemi yolculuu gibi kar cinsten birinin bulunmad ve zorunlu olarak uzun zaman doal cinsel ilikiden yoksun kalmann sonucu olarak sapk ilikide bulunanlardan, sonradan pimanlk duyup ve gnah iledikleri korkusuna kaplp, iledikleri bu ar gnahn sulusu olarak grdkleri cinsel organlarnn d blmlerini keserek sululuktan kurtulmaya alan ruh hastalan grlmtr. Gzlkl Beyfendinin ilk ifadesinde, kamn kestiini syledii 16 yandaki ocuk ise, Gzlkl Beyfendi'nin olanc olduunu, para vadederek kendisiyle uzun zamandan beri sapk cinsel ilikide bulunduunu, ama hakettii parasn vermediini, hakk yenildi diye kimseye de ikyette bulunamadn, bu durumda ok kzarak Gzlkl Beyfendinin kamm kestiini sylemekteydi. fadelerin tutmazl karsnda 16 yandaki C.G. de adli tbda muayeneye gnderilmi ve ocuk iin adli tbdan u rapor verilmiti:

"stanbul C. Savclnn ..tarih ve ...sayl tezkeresiyle muayeneye gnderilen.......Olu.........nn muayenesinde: ocuk ok uzun boylu, dar alnl ve dileri iyi gelimemitir. Boyu, yama gre ok erken uzamtr. Eller ve ayaklar mordur. ocuun iyi beslenmedii bellidir. Ansn muayenesi sonunda, bzgenin yan gevek olduu grlmtr. Biraz da ieri doru kktr. er* etrafnda... ocuun uzun zamandanberi saysz pederasti ilemine urad ve byle alkanl olduu kesindir." Gzlkl Beyfendi'nin bandan geen bu olay, cezaevini dolduran sulularla sanklar, hatta sabka dosyalar taan su ileme alkanlarn bile artmt. nsan haklar zerine bunca derin bilgisi olan ve cinsel sapklara dman bir aydn adamn nasl olup da bu duruma dtne akl erdiremiyorlard. Cinsel sapklara yle dmand ki, ok * er: Ans. insansever ve insanlk sever olduundan, Berber Hayri'ye ocuu boduu iin verilen idam cezasnn affn ister, ama cinsel sapk olduu iin de yaklmas gerektiim sylerdi. Buyzden btn tutuklu ve hkmller, "Th th... Olur rezillik deil yani!" deyip ayorlard. Yeni bir olaanstlk kp cezaevinin durgunluunu dalgalandrncaya, dinginliini devindirinceye dek. Gzlkl Beyfendi'nin kamnn kknden kesilmesi konusu uzun uzun konuulup duracakt. Gzlkl Beyfendi'nin cezaevi revirinden hastaneye gnderilmesinin ertesi gn sabah Berber Hayri yine baheye km, anababa serelerin yavrularn umaya kkrtmalarn izliyordu. Bika gnden beri, sabahlar Berber Hayri serelerle uratndan, o sabah yanma bika hkml daha gelmi, onlar da Hayri'nin sevincine, serelerin cokusuna katlmlard. Sere yuvalarnda bir uu cmbdr gidiyordu. Yuvalarn aznda korkuyla duran, uup uma-makta ikircimli sere yavrular grnyordu; olduklar yerde kanat rpyorlard. Anababalar da stlerinde onlar uurmak iin tell cvltlarla dnyorlard. Berber Hayri, yavru serelerin yerine sanki kendisi uacakm gibi, bilinsizcesine kollarn kanat gibi iki yanma kaldrp bacaklarna arpmaya balad. O da bylece anababa serelerin yavrularn zendirme abasna katlyordu. Dizlerini bkp aarak, ayak ular zerinde yaylana yaylana ykselip alalarak, biyandan da kollarn kanat gibi ap butlarna arparak sere yavrularna seslenmeye balad: - U yavrum, u! Hadi u canm, u! Hadi, hadi, hadi u! U yavrum, u! insanlara birbirinden bulaan esnemek, glmek gibi, Berber Hayri'nin yavru kular umaya abalandrmas da, yanndakilere geti. Onlar da hi ayrmsamadan kollarn kanat gibi rpp, ayaklan stnde yaylanarak yavrulara seslenmeye baladlar: - U yavrum, u! Hadi u canm, u! Hayri, koro efi gibi nlerinde duruyor, hep birden inip kalkp yaylanp sryor, hep birden tempoyla baryorlard. Cezaevi bahesinin o yannda bir bek hkml hem bale yapp, hem koro ryor gibiydiler. - U yavrum, u! Hadi u canm, u! Hadi hadi u! U yavrum, u! Yavrulardan biri uunca, baranlarn sesleri sevin lna dnyor, bu sevin lna bahedeki btn hkmller, tutuklular da katlyordu. Sanki, her uan yavru sereyle birlikte onlar da uacaklarm, zgrlklerine kavuacaklarm gibiydiler. Hele cezaevi duvarlarnn tesine uan bir yavru sere, onlarn zlemini de birlikte alp uuracakt zgrle. Baheden ynetmenlie geilen kapda dikilmi kii - cezaevi ktibi, bagardiyan, bir de gardiyan- bir bek olmu ve lk la serelere seslenen bu cokulu insanlar seyrediyordu. Cezaevi ktibi, - Tam zamandr, ne olduunu anlayamaz, gidin getirin! dedi. Bagardiyanla gardiyan, Berber Hayri'ye doru yrd. Beceriksiz sere yavrularndan biri daha dmt yere. Anababas yere doru dallar yaparak yavruyu uurup kurtarmak iin cvltlarn lklatrmlard. Berber Hayri, rktmemek iin yava yava yerdeki yaral sere yavrusunun yanna gelmi, tutmak iin elini yavruya uzatmt ki, yanma yaklaan bagardiyan, - Mdr bey, seni istiyor... dedi. Bagardiyan dayankl olmaya alm, isteyerek sesini dikletirmiti.

Hayri bana gelecekten ya hi kukulanmad yada anlad ama ordakilere anladn belli etmek istemedi. Eildii yerden ban kaldrp bagardiyana glmseyerek bakt. Arkadalarndan birine, yaral yavru kuu gzetmesini syleyip bagardiyann arkasndan yrd. Kapaltna gelince, bagardiyanla gardiyan, Hayri'yi aralarna aldlar, teki gardiyanlar da, ne olur ne olmaz diye tetikte bekliyorlard. Bana gelecekleri anlayp da barp armasn, sesini duyacak teki tutuklular da azdrmasn diye bagardiyan yumuak bir sesle Hayri'ye. - Gel benimle Hayri olum! diyerek onu hamama doru gtrd. Hayri ikillendi. Hamamda ynetmenin ii ne? Genellikle tutuklulara hamamda falaka ekilirdi, nk hamamda dayak yiyen tutuklunun barts koulardan duyulmazd. Bagardiyan, haykrmalarn koulardan duyulmayaca yere gelince, - Senden ikyet var Hayri olum, dedi, disiplin cezan var. Hayri, dnp arkasna baknca, bekleen gardiyanlar grd. - Neymi ikyet Baba? diye sordu. - Suyun tenekesini ikibuuk liradan satyormusun. Mdr beye ikyet etmiler. Hayri, yardmc olarak adem baba kouundan yanna ald serserinin suyu belki pahal satm olabileceini mrldand. Hayri, gerei oktan anlamt; ama anlamamaya alarak kendi kendini aldatmak istiyordu. Yz klrengi olmutu. iinde hl bir umut krnts, bir belki umudu kaldndan, - Kimmi o ikyet edenler Baba? diye sordu. - Hadi gel sen de imdi... Mdr Bey sonra seni onlarla yzletirecek. Berber Hayri'yi kapalya koyup, kapy stnden kilitlediler. Kapal denilen yer, zindanlarla bir dzeyde, topran altnda, tavana yakn yerde bir kar eninde penceresi olan, ama bu pencere de ksz koridora baktndan, karanlk, kf ve sidik kokulu, ya-slak bir kk odayd. Onca yln bagardiyan sanki ilk kez byle bieyi yapyormu, sanki dayaklan, cinayetleri, yaralamalar, idamlar gre gre byle eyleri kanksam olan o deilmi gibi, kendisinin de anlayamad bir ililie kapld, duyguland, boazna bir dm oturdu. "Th!" Yere tkrd. Bu tk-rte, anlatamayaca, ounu kendisinin de anlamad btn duygulan toplanmt. Berber Hayri'nin aslmasna daha gn vard. Bu gnde gereken btn aslma ilemleri yaplacak, gerekli btn ara-gere salanacak. Cellat Ali de bulunup greve arlacakt. Kapaldaki Berber Hayri'nin kulana dardan, baheden sesler geliyordu: "U canm, u! Hadi u!" Bahedeki sesler burdan duyulur muydu, yoksa Hayri olmadk sesler mi duymaya balamt? Gerekten de ku yavrularna seslenenler bahedeki arkadalar myd, yoksa tanmad iindeki ses miydi? Bunu hibir zaman bilemeyecekti Berber Hayri. "U yavrum, u! Hadi u canm, u! Hadi hadi u! U yavrum, u!" BU BLM, BERBER HAYR'NN ASILMA ENLNN KNC GNNDE, RESM LEMLERN NASIL DZENLEND VE ASILMA TRENNDE HAZIR BULUNMALARI GEREKENLERE ARILIKLARIN NASIL YAZILIP GNDERLD, ONLARI BLDRR. Sz Berber Hayri'nin aslma enliinin en civcivli, en devingen ikinci gnne gelmiken, biraz da eski dnemlerdeki enlikleri anlatan yaptlardan konualm, ibu Cumhuriyet Surnmesi'nin giri blmnde akladmz zre surnme, br adyla suriyye yada enliknme, dn dernek enliklerini anlatan ve ou minyatrlerle bezenmi yaptlardr. Bu yaptlar Osmanllar dnemindeki ehzadelerin snnet dnlerini ve hanm sultanlarn evlenme dnlerini yazyla anlatr ve minyatrlerle betimler. Bu yaptlarn, bir ehzadenin doumundaki enlikleri anlatanlarnaysa veldetname denilir. Nevi, Nbi, Abdi, Vehbi, Hamet gibi nl airlerimiz surnme yazmlardr. Sultan III. Murat'n byk olu nc Mehmet iin yaplan snnet dnn air Nevi Suriyye'sinde anlatr. Bu snnet dn enlikleri 1582 ylnn Haziran ay bandan Temmuz 22'sine dek elli gn srmtr. Oysa Berber Hayri'nin aslma enlii ancak gn srebilmi, drdnc gn Berber Hayri daraacnda sallandrlarak apartopar teki dnyaya paket edilmiti.

III. Murat'n ehzadesinin snnet dn enliklerini anlatan Suriyye'yi Nakka Osman minyatrleriyle sslemiti. Bu minyatrlerde Sultanahmet alannda kurulan taklar altndan geen o zamann lonca esnaf ve zanaatlar grlmektedir. Nakka Osman elliiki gnlk dn, ift sayfal 250 ayr minyatrle canlandrmtr. Bu minyatrlerde 16 nc yzyln istanbul yaay biok ynleriyle grlmektedir. Nabi'nin kouk olarak yazd Surnme pek nldr. Bu Surnme'de Sultan IV. Mehmet'in iki ehzadesi iin 1675 de Edirne'de yaplan snnet dnyle, Padiahn kz Hadice Sultan'n Muhasip Mustafa Paa'yla evlenme dnleri anlatlr. Nabi, Hadice Sultan'n, zel olarak yaptrlan gmten arabaya binerek, Muhasip Mustafa Paa sarayna nasl gittiini anlatmtr. Biz de bu Cumhuriyet dnemi Surnmesi'nde Berber Hayri'nin krmz renkli cezaevi arabasna bindirilerek Sultanahmet'teki daraacna nasl gittiini anlatacaz. Nabi'nin Surnmesi'ne gre Hadice Sultan'n dnnde, yemekleri piirmek iin 150 saray as yetmemi, dardan da 300 a tutulmutur. Nabi'nin Surnmesi'nden, dnde 200 tablekr (yemek tablalar tayclar), 150 saka (su tayclar), binden artk mealeci (yanarcac) kullanlm ve 3700 tavuk, 5000 kaz, 6000 rdek kesilmi olduunu reniyoruz. Sz yemekten almken, surnmelere degin bilgilik taslamay imdilik kesip, kapalda tekbana tutulan Berber Hayri'nin ne yiyip itiini de anlatalm. Tophaneli lhami'yi ileyip ilk kez atld zindanda prangalyken cezaevinin teki aalar -balarna Berber Hayri adnda bir bel geliyor korkusuyladardaki aevlerinden getirttikleri gzelim yemeklerle Berber Hayri'yi besliyorlard. Ona yle yemek tablas gnderirlerdi ki, iinde bir ku st eksik olur; Hayri isteyecek olsa saacak ku bulup ku st de gnderirlerdi. Ama bu kez, durum deimiti. Cezaevindeki tutuklular ve hkmller, Berber Hayri'nin hamamda gusl ab-desti alacak mslmanlara, suyun tenekesini ikibuuk lira gibi ok yksek parayla verdii iin disiplin cezasna arptrlarak kapalya atldn duymulard. Hepsi de bunun bir bahane olduunu anlamlar, ama anlamazdan geliyor, bu uyduruk sylentiye inanm grnyorlard. Berber Hayri'nin aslma cezasnn yargtayca onanp, Byk Millet Meclisi'nde onaylanp, Cumhurbakannca da imzalandn, Berber Hayri'ye gsterilmeyen gazetelerde okumulard, iki gn iinde nasl olsa aslacan biliyorlard ama, bildiklerini aa vururlarsa, o zaman cezaevi geleneine uyarak bir kar davrana gemeleri, bir gsteride bulunmalar, belki gardiyanlardan birini rehin tutarak isyana kalkmalar gerekiyordu. Ama bu durumlar dzenleyen ve kkrtan aalarn bu kez, Berber Hayri iin, hi de balarn derde sokmaya niyetleri yoktu. te bu nedenle, Berber Hayri'nin gusl abdesti alacak mslmanlara bile karaborsadan su satt iin kapalya atldna inanm grnmek ilerine geliyordu. Bu yalana kendilerini daha da inandrmak iin aralarn-da yle konumaktaydlar: - Yahu, bu da yaplr m be? Cenabet gezmek istemeyen mslmana... Tvbe yarabbi... - Hi dnmyor ki, yarn brgn sehpaya gidecek... Hey gidi, bu lml dnyada hem de... Alak, mslman ille de cenabet gezdirecek be... - Hepsini anladk ama, bu yaplmaz... Gusl suyu karaborsaya bindirilmez... - Th... Bunu beklemezdim Berber Hayri'den... Nasl olsa bika gn iinde aslacana gre, bir daha aralarna dnme olasl yoktu; yani Berber Hayri belasndan artk korkulan kalmamt. Korkulan da, ondan bir umutlan, bir kartan da kalmaynca, eskiden zindana atldnda olduu gibi, artk ona tabla tabla yemek yollamalarnn, limon kabuklaryla kokusu azaltlp iilebilen kolonya gndermelerinin hibir gerei de kalmamt. nk, bir insann yaamnn son biriki gnnde fndk-fstkla, baklava-brekle beslendikten sonra aslmasyla, kuru ekmek kemirerek kanuni doyurup aslmas, hatta a karnna aslmas arasnda hibir ayrm yoktu. Ac ve acmasz yaamlar onlar kat gereki yapmt. nemli olan, insann vicdann susturmas iin bir gereke uydurmas, sonra da uydurduu gerekeye kendisinin de inanmasyd. Bu gerekeyi uydurmular ve vicdan denilen obur hayvann nne patlayncaya dek yiyebilecei denli gereke ymlard.

Gardiyanlarn, gardiyanlk yaantlarnda ilk kez kapaldaki bir idam hkmlsyle yz yze gelmeyi ileri gtrmyordu. Hatta bir zamanlar Berber Hayri'yi falakaya ekmek niyetiyle hamama sokup sonradan onu dvmekten vazgemi olan bir gardiyan bile bir i znts duyuyordu. nk, sonradan cezaevinin ast astk, kestii kestik bir ba belas olduu, cezaevi ynetimine bile sz geirdii zamanlarda Berber Hayri, bu gardiyandan, eski kabahati iin af dilemiti. ite biyandan da yava yava Berber Hayri sylencesi byle byle domaktayd. Gardiyanlar, ellerinden geldiince Berber Hayri'yle yz-yze gelmekten ekiniyor, kendileri kapalnn d kapsnda bekleyip, adem babalardan biriyle yemeini ieri gnderiyor-lard. Ama Berber Hayri'ye gnderilen bu Kzlay ann, kazan yemeinin en iyi yerinden konulmasna zenerek kendileri bu ile ilgileniyorlard. Yoksullara verilen Kzlay yemei bign fasulye, bign nohuttu; sala yerine geen krmz boyas bol, tanesi az, scak, renkli su orbasyd. Bu suyun stnde ya yuvarlan gz gz dolanrd. Kzlay am Berber Hayri'ye gtren adem baba, koynundaki somunun iini a tasma sokup yemein suyunu snger gibi eken ekmei yutar, avucuyla da an tane nohut yada fasulyelerini avlar, yerdi. Geriye kalan, kapal kapsnn kk deliinden ieri uzatp. Hayri'ye veriyordu. Berber Hayri'nin kapalya konuluunun gerek nedenini anlayp anlamadm hikimse bilemedi. Kimisi, suyu pahal satt bahanesine inandn, bir iftiraya kurban gittii sansnda olduunu syledi. Byle dnenlere gre, aslmadan nce kapalya konulanlardan hibiri, gerekten aslacana inanmyor, inanmak istemiyordu. Bu dnceye kar olanlara greyse. Berber Hayri hikimseye pahal su satmadn en iyi kendisi bilirken, bu bahaneye de inanamazd. O, aslmak zre kapalya konulduunu biliyor, ama son ylda kazand yandan umulmaz olgunlukla bildiini belli etmiyordu. Berber Hayri'nin bu konudaki gerek dncesinin ne olduu bilinmiyordu ama, gnde bir n tasla gnderilen yemee el srmedii, her sabah verilen tayn yemedii, aslmaya gittikten sonra kapalda geriye kalanlardan anlalmt. Kapalnn kap deliinden taynn ve yemek tasn veren adem babaya, her geliinde, bagardiyan grmek istediini sylyor, adem baba da Hayri'nin bu dileini bagardiyana iletiyordu. Ama bagardiyan, nasl olsa kurtaramayaca bir insann hi olmazsa bouluunu grmemek iin ban ters yana evirmesi gibi, bitrl Berber Hayri'nin yanna gidemiyordu. Bununla birlikte Berber Hayri'yi, kendisini ldrmesin, yaralamasn yada hastalanmasn diye denetlemek grevi olduundan, kapalda kald gn iinde bagardiyan iki kez, bir gardiyan bir kez onun yanma gitmi, kapda dikilerek bir adem babaya ierideki i ve dk tenekesini dksn de getirsin diye beklemilerdi. Bagardiyan, daraacna gidecek olan Berber Hayri'nin gzlerinin iine bakamadndan, konuurken ondan gzlerini karmt hep. Berber Hayri'nin paras vard. Bagardiyan ona soruyordu. Dardan yada kantinden aldrmak istedii herhangi biey var myd? Varsa aldrlacakt. Berber Hayri, bu sorularn her sorulusunda, hibieyi gereksinmediini, yalnz bitek dilei olduunu sylyordu. O tek dilei, kouundaki bavulunun alarak iindeki iki kaln defterin, skdar'daki Paakaps cezaevinde yatan ve kendisine herkesin Ustam dedii siyasi koutaki tutukluya gnderilmesiydi. Gnderirler miydi? Gzleriyle yalvarr gibi soruyordu. Ama onun gzlerine bakamayan bagardiyan, sesinden de anlyordu bunu. Defterleri... iki defter... iinde iirleri var... Son ylda yazd iirler... Gnderirler mi? Bagardiyann bunu yapmaya yetkisi yoktu. Berber Hay-ri'nin bu isteinin, her nedense, bilemedii bir nedenle, yerine getirilemeyeceini sanyordu. Ama o, Hayri'nin dileini Cezaevi Ynetmenine iletecekti, gnah ondan gitsindi. Berber Hayri, bu isteini bikez daha steleyince, - Olur olur, gnderilir elbet... diye atlatc szler sylemiti. Kapal, koridora bakan camsz bir penceresi olduundan, ne de olsa zindan kadar karanlk deildi. Hele gece-gndz burda yata yata, Berber Hayri'nin gzleri de bu lo karanla almt. Gnde iki kez kapalnn d kaps alp, ieri giren gardiyan koridorda beklerken, adem baba kouundan bir delikanlnn Kzlay yemeini getirmesiyle len ve akam zamann, saatine bakmay gereksinmeden ayarlyordu.

O leyin delikanlnn her zaman yemek tasm ve somunu brakt keye baka biey daha braktn o lolukta bile ayrmsamt. Delikanl kapaldan kp, gardiyan da d kapy srgleyip kilitleyip gittikten, ayak sesleri duyulmaz olduktan sonra. Berber Hayri yemek tasnn olduu keye uzand. Tasn yannda bir kesekd vard. Kesekd, gazete kdndan yaplmt. Elini att: zm... Kim gndermi olabilirdi? Kimin gnderdiini, akam yemek getirince delikanlya soracakt, elbet o delikanl yine yemek getirecek olursa, yarn yine yaayacak olursa Berber Hayri... Yemei cam ekmedi. Ama iki salkm zm yedi. Geri kalan zmleri yere boaltt. Elinden geldiince bozmamaya, yrt-mamaya alarak kesekdn ap gazeteyi ortaya kard. yayd, dzeltti. Lo aydnlkta da olsa okuyabiliyordu. Daha iyi grebilmek iin gazeteyi, koridora alan pencereye doru tutarak yzkoyun yere uzand. Hangi gazete olduu belli deildi. Bunun ne nemi vard ki... Okumaya balad: "Trkiye'nin yedi blgesinde yaplan cinsel anketten bir rnek"... Baka sayfay evirdi. Btn bir gazete sayfasnda kadnl erkekli arkc resimleri vard: " yal dairesi ve bin-bir hediye ekilii. ekili muhteem oldu." Sayfann arkasn evirdi. Kesekd yapmak iin irile yaptrlm olduundan yer yer yrtlm yada okunamaz biimde gazetenin yazlar silikti. Okunabilen yerlerini okudu: "stanbul Ticaret Sicili Memurluu"ndan bir ilan. "Kasa", "Bankalar", "Borlular", "pheli alacakllar", "demirbalar", "Tasarruf bonosu", "Sermaye"... Bika kez okudu, ama biey anlayamad. Bu ilann stnde gazeteye byke konulmu bir kadn resmi vard. Gzel bir kadnd, bir adamla el skyordu. Resmin stnde u balk: "Kaatil kadnn idam cezas zehirli ineyle infaz edilecek." lgisi artt. Yazy, her szcn iercesine dikkatle okudu: "Daha insancl olmas iin Amerika'nn Teksas eyaletinde idama mahkum olan sulularn lm infazlar ineyle yaplmaya baland. Sulularn elektrik sandalyesinde ve gaz odasnda lmelerinin insancl olmad konusunda anlamaya varan yetkililer, ilk kez ineyle idam be lm mahkumu zerinde alt ay nce denemilerdi. dam, mahkumun damarna zerk edilen Sodium Thiopental adl zehirle yaplmaktadr. lm odasna getirilen sulu, odann duvarna alm olan bir delikten elinin damarna verilen ilala uykuya geerek rahat bir lme gitmektedir. Son kez bu yntemle idam edilecei gn bekleyen kadn mahkum Mary Lou Anderson, hcreye kapatldktan sonra ilk kez John Kuight adl bir ngiliz gazetecisiyle grt. Mary Lou 34 yanda. Berber Hayri durdu,. dnd, Amerikal kadn, kendisinden ok yaamt. Sanki aralarnda on ya deil de, yz ya varm gibi geldi. "ki kez evlenip ayrlan gen kadnn bir de erkek ocuu var." "Hi olmazsa bir olu var" diye dnd Hayri. "Mary Lou hapishaneye dtnden bu yana ocuuyla grmedi. Nedenim soranlara da "ocuumu bu koullar altnda grmek istemiyorum.", dedi." Berber Hayri de, cezaevine dtnden beri annesiyle hi grmemiti. Tpk o kadn gibi dnmt. "Bu koullar altnda" annesini grmek istememiti. Annesi iki kez ziyaretine gelmi, birinde mahkemede, birinde de hastanede olduunu syleterek annesinin karsna kmamt, kamamt. Berber dkknn amak iin gerekli sermayeyi, anacnn altn bileziklerini, kpelerini satarak saladn dnd. Bunlar dnrken, yatt yerde, bacaklarn karnna doru ekip bzld, tpk ana karnndaki bir ocuk konumunu ald, alamaya balad. Bir zaman alad ylece... "Mary Lou, kendisini karlarken neden glmsediini soran gazeteciye yle dedi: "Gzyalarm tutabilmek iin. Aylardr gne ndan yoksun bu hcredeyim. Gardiyann dnda ilk grtm sizsiniz. Uykularmda, koluma ine batm gibi birden srayarak uyanyorum. Yan hcrelerdeki kadn mahkumlar kimileyin bararak bana seslerini duyuruyorlar. Beni yreklendirmek iin duvar yumruklayarak bouk seslerle "Dayan Mary Lou!.." diye baryorlar. Cellatlk grevini yapmak isteyen de bulunamyor. Kimse, ineyle zerk edilecek zehiri vermek istemiyor. Bunun iin, hangisinin zehiri verdii belli olmasn diye kii birden grevlendirilmitir. lm niformasn giymi olarak lm hcresinde lm yatana Mary Lou yatrldktan sonra, cezaevi mdrnn

"Hazrz" komutuyla, bitiik odada bulunan ve her birinin elinde enjektr olan cellat, enjektrlerindeki svlar plastik hortuma boaltacaklar. O enjektrden salt birinde zehir bulunacak ve gerek celladn kiiden hangisi olduu hibir zaman bilinmeyecek ve bylece grevli o kii, cellatlk duygusundan kurtulmu olacaklar." Berber Hayri gazete parasndaki bu yazy o denli ok okudu ki, hava iyice kararp da yazlan gremez olunca yazy ezbere okuyabiliyordu artk. Ezbere okurken bile, Mary Lou'nun cezaevinde olunu grmek istemeyiine gelince alyordu. D kap ald. Ayak sesleri koridordan yaklat. Gardiyan darda bekliyordu. Adem baba kouundan delikanl kapalya girdi. Karanlkt. Yemek tasn yere brakp kibritini akt. Kibritin nda konserve kutusundan yemek tasn, her zaman koyduu keye brakt. O zamana dek bu delikanlyla hi konumam olan Hayri, - zm kim gnderdi karde? diye sordu. Delikanl, sanki gizli bieymi gibi koridorda bekleyenin duymamas iin, - Bagardiyan gnderdi Hayri aabey... diye fsldad. Hayri, koridorda bekleyenin bagardiyan olduunu anlad. Delikanl, cezaevi tresi yle olduundan, - Allah kurtarsn! deyip kt. Srg ve kilit sesi duyuldu. Berber Hayri'yi kapalda erin iinde brakp biz gelelim u surnme konusuna. Evet, gerek dzyaz, gerek kouk ve minyatr olarak bayapt deerinde surnmelerimiz vardr. Bunlardan Seyid Vehbi'nin 1720 "ylnda dzyaz olarak yazd Surnme'de Sultan III. Ahmet'in drt ehzadesi (Padiah ocuu) ile bebin yoksul ocuun snnet dnndeki enlikler anlatlmaktadr. stanbul'un o dnemdeki gelenekleri, grenekleri, treleri, elenceleri betimlenmektedir. Bu Surnme'nin biok kopyalan yazlmsa da, en gzeli - her naslsa yabanclarn urulayp karamad - Topkap Mzesi'nde olandr. Bu Mze'de Vehbi Surnmesi' ni Levni 137 minyatrle bezemitir. Gerek yazda, gerek minyatrlerde, dnden tr yaplan sokak gsterileri, trl oyunlar, o zamanki halk tiyatrolar, soytarlklar, yanarcalar yaklarak yaplan gece elenceleri, lonca esnafnn geileri, o zamann gezginci tiyatrolar betimlenmi, o an tipleri, giyim-kuamlar gsterilmitir. air Hamet de Veladetnme adl yaptnda, Sultan III. Mustafa'nn kz Hibetullah Sultan'n doumu zerine yaplan ve geceli gndzl on gn sren enlikleri, donanmalar anlatmtr. Berber Hayri'nin aslma cezasn yerine getirecek olan Cumhuriyet Savcs, dorusunu sylemek gerekirse, olduka armt. nk sksk insan almadndan ilk olarak byle bir cezann uygulanmasyla karlamt. nfaz savcsnn idam cezas konusundaki dncesine gelince, o su katlmam bir yasacyd; ayrca geni grlyd de; bu bakmdan lm cezasnn meru ve zorunlu olup olmad, kaldrlp kaldrlmamas sorununun tartlmasndan yanayd. Bizdeki aslarak yerine getirilen lm cezasnn biimi tartlabilirdi. Birleik Amerika'nn kimi eyaletlerinde olduu gibi elektrikli sandalyede yada zehirligaz odalarnda suluyu ldrmek belki daha da insanca olurdu, lmn birdenbirelii bakmndan bal sulunun kafasn boynundan baltayla kesip kopararak suluyu ldrmenin bile, bizdeki daraacna asmaktan daha insanca olduu bile tartlabilirdi. Ancak, bizdeki daraacna asarak ldrmenin, halkn ibret dersi almas bakmndan lm cezalarnn en iyisi olduu da akt. Daraacndaki cesedin rzgrda sallandn grmekle halk, elbet bundan bir ibret dersi alacakt. Savcya gre, btn bu tartmalar ancak bilimsel olarak yaplmal, herey bilim erevesi iinde kalmalyd; yoksa idam cezasnn meru olduunda savcnn kl kadar kukusu yoktu. Ama tartma baka bieydi, idam cezas kalksn diye de tartlabilirdi; savc dnce zgrlnden ama yasalarn da uygulanmasndan yanayd. Aslma cezasn hak edenler elbet almalyd ki, hem bireyler erince kavusun, hem devletin dzeni korunsun, hem de biyandan tartmalar srp zgrlk olsun... Savc bu kamdayd ama, bir adamn aslmas ilemi basma ilk geldii iin de kaygl, ekingen ve cokuluydu. Elbet ikincisinde, ncsnde alacak,

grevini daha kolay yapacakt. Niin "Cesaret de bekret gibidir, bikez yrtlmaya grsn... " demilerdir... Savc ilknce, Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu'nun, Ceza infaz Hukuku kitaplarnn konuyla ilgili blmlerini ve cezalarn infazna degin tz okudu. Okuduklarndan rendiine gre. Berber Hayri'nin daraacnda aslmasna ilikin hertrl hazrln yaplmas ve aslmann yerine getirilmesi onun greviydi. Ve btn bu iler ve ilemler, Hayri'yi daraacna ekmeden bign nce tamamlatlm olacakt. Berber Hayri'nin daha gn domadan, ortalk aydnlanrken aslmas gerekiyordu. Berber Hayri'nin kimliinde, "dini" yazsnn karsnda "islm" olarak yazl olduundan ve kendisine hibir seme hakk tannmadan Hayri daha doumunda babasnn kararyla kte mslman olarak geirildiinden, savc, aslma gnnn kurban ve eker bayramlar gibi dinsel bayram gnlerine ve bu bayramlarn arefelerine, kadir gecesi sabahna yada kandil gnlerine gelmemesine titizlik gsterdi. Uzun yllar deiik cezaevlerinde alt iin epeyce aslma olaynn tan ve grevlisi olmu bulunan cezaevi ynetmeni, bir tara cezaevinde balarndan gemi bir olay anlatarak sayn infaz savcsn uyarm oldu. Ynetmen, infaz savcsyla konuurken her tmcenin banda ve sonunda "sayn savcm" diye yineliyordu. Cezaevi ynetmeninin anlattna gre, bir tarihte bir tara cezaevinde yazc olarak alt zamanlarda, bign daha gne yeni doarken idam mahkmu hcresinden alnarak aslmak zere kasabann Cumhuriyet caddesinden arabayla geirilip Cumhuriyet alanna getirilmi ve orda idam mahkmu aslaca daraacn grnce dizlerinin baz zlp birden yere kapanm ve vcudunun btn sv kapaklarn tutamaz olduundan, yani kendine ve kaslarna egemenlii kalmadndan, gzlerinden yalar boanmaya, burnundan smkler akmaya, azndan salyalar szmaya, kamndan sidikler gelmeye, ardndan pislikler dklmeye balam ve derisinin btn gzeneklerinden terler boanm. Kimi idamlklar daraacm grnce byle olurmu. Adam, zorlayarak, iterek daraacna srklerlerken, aslma treni iin zel olarak dinsel giysisini giyinmi ve sarm dolanm bulunan imam cppesinin eteklerini savurarak, kendi yelinden umasn diye sarm bir eliyle tutarak yelyeperek koarak gelmi ve soluk solua "Amann... Aman! Aslmayacak, alamaz!" diye feryat etmi. Sorduklarnda o gn mbarek kandil gn olduunu, kutsal kandil gnnde adam asmann "katiyyen caiz" olmayp "gnah- kebairden", yani ok byk gnah olduunu syleyerek idamn yaplmasn durdurmu; her ne denli durdurmaya durdurmusa da, yere kapanm ve btn salg bezlerinden her trl salglarm salm bulunan mahkm, bir deil, bin kez aslmaktan beter olmu. Cezaevi ynetmeni yle demekteydi: "Sayn savcm, yle pis bir koku salmt ki, stne en sinekler sayn savcm, onlar bile kokunun zehirinden yaptklar yerden sapr sapr dmekteydiler sayn savcm." nfaz savcs sanki o pis kokuyu duyuyormu gibi yzn buruturup ekitmi ve eliyle burnunu tkamt. mam "Yarn cemaziylahr'n otuzu olup mbarek Regaip Kandili'dir. Katiyyen idam infaz edilemez." diyormu. Ordakilerin ve grevlilerin hepsi de pek ok koyu dindar olduklar halde "cemaziylahrsn ve "Regaip Kandili"nin ne demek olduunu ve ne demeye geldiini bilmeyip ancak tedenberi kandil diye biey duymu olduklarndan ve mbarek kandil gn az kala adam asacaklarndan utanarak tz kartrp yerini bularak dinsel gnlerde adam aslmayacam renmiler. Byle bir kutsal gnde idamn 137 insancl olmamas bakmndan yasaklanmas nedeniyle daraacnn dibine ylm olan mahkmu yeniden cezaevindeki hcresine kapayp kutsal olmayan ve dinsel olmayan herhangi bir gnde insancl olarak asmak gerekiyormusa da, o pis kokulu svlara bulam ve slak mahkmu yerden kaldrp arabaya tkmak pek kolay olmam. nsancl olmann ite byle zorluklan da var; kolay deil insancl olmak... Cezaevi ynetmeni diyordu ki: "Neyse sayn savcm, herifi bin zorlukla gtrdk, iki gn sonra sayn savcm, yeniden oraya getirip astk. Sayn savcm kutsal gnlerde asmay dinimiz yasaklam... Ne denli insancllk... Sayn savcm... " infaz savcs, aslmann dinsel bayram, kandil, arefe gibi kutsal gnlere rastlamamas iin de epeyce alm, takvimleri kartrmt. Aslma gnnn,

saatini, dakikasn saptayarak ilgili ve gerekli yerlere yazl olarak bildirdi. Grevine ok dkn bir kii olduundan, hi eksiksiz, rnek bir aslma olsun istiyordu. Savc bu ilerden yle yorulmutu ki, alt yanda bir olan ocuunun rzna geip boan bir caniyi bile asmann ne denli zor olduunu grp at. ok altn anlatmak iin yaknlarna, - Bu memlekette i yapmak ok zor! diye yaknd. Yasalara ve tze gre, Berber Hayri'nin bir kurul nnde aslmas, asldktan sonra da o kurul yelerinin bir tutanak dzenleyerek aslma olayn saptamalar gerekiyordu. Savc, asma kurulu yelerine, asma yerini ve zamann da bildirerek tam zamannda aslma yerinde bulunmalar iin yazlar yazp resmi arlklar gnderdi. Bu arlklardan biri, Berber Hayri'yi idam cezasna arptran Ar Ceza Mahkemesi Bakanlna gnderildi. Hayri'yi mahkm Ana grevi sayrlar saaltmak olan bir hekimin de kurulda bulunacak, Hayri onun gz nnde aslacakt. Ana grevi sayrlar saatmak olan bir hekimin de kurul yesi olarak aslma treninde bulunup tanklk etmesi, aslann tam ve tbbi olarak da ldn bilimsellikle saptayp aslma tutanam imzalamas gerekiyordu. Savc, bu hekimin de grev yerinde zamannda bulundurulmas iin Salk Mdrl'ne bir arlk gnderdi. Ayn yaznn bir kopyas da Cezaevi Ynetmenlii'ne gnderildi; nk cezaevi ynetmeni aslma srasnda da bulunacak kurul yeleri arasndayd. Aslma srasnda asayiin bozulmamas ve korunmas da ok nemliydi. Savc, bilime saygl bir hukuku olduundan, byle bir ile grevlenince, hukuk literatrndeki infaz konusuna ilikin eline geen kitaplar kartrmt. Bunlardan bir kitapta yazlan yle bir olay okumutu: "dam cezalarnn infaz srasnda beklenmedik iddet ve cokunun dourduu olaylar patlak verebilir. damn yapld alanda denler bile olur. rnein ngiltere'de 1807'de Holloway'le Haggerty'nin aslmalarn seyretmeye gelmi olan 40 bin kiilik bir kalabalk birden ylesine bir lgnla kaplmt ki, kavga gsterisi bittiinde alanda yze yakn l yatyordu." te bu ve bunun gibi olaylar kitaptan okumu olan savc, bireyin erincini, devletin dzenini salamak iin bir kiiyi asalm derken, asayiin rndan kp alann llerle dolmamas iin hertrl nlemi alyordu. Yine okuduu kitaplardan rendiine gre, ngiltere'de yankesicilerin lm cezasna arptrldklar alarda, biok hrsz, meslektalar aslrken, daraacnn evresinde skan seyircilerin ceplerindekileri boaltyordu; tpk bizdeki seimlerde, cokun konumaclar alklamak iin ellerini havaya kaldranlarn ceplerindekini yankesicilerin armalar gibi... Peki ama ya ibret dersi? Bunlar daraacnda aslana bakp hi ibret dersi almayacaklar m? Byk bir tarihi yle demi : "Tarihten alman en byk ders, insanlarn tarihten ders almadklarnn anlalmasdr." Akif de bu konuda yle demi : Gemiten adam hisse koparm... Ne masal ey! Be bin senelik kssa yarm hisse mi verdi? "Tarihi tekerrr" diye tarif ediyorlar; Hi ibret alnsayd tekerrr m ederdi? Her ne olursa olsun, savcnn grevi, yasalarn ruhuna uygun olarak, halkn aslma cezasndan ibret dersi almalar iin elinden gelen hereyi yapmakt. Bu nedenle, asayiin bozulmamas, bozulursa salanmas iin Emniyet Mdrl'yle Candarma Komutanl'na da yazlar ve arlklar gnderdi. Aslma tresine gre, aslma treninde bir din grevlisinin, Hayri doduunda babas onu kte islm diye yazdrdndan, yani bir imamn da bulunmas gerekiyor. Bir imamn, aslma kurulunda bulunmas iin Mftle bir arlk gnderildi. Ceset daraacnda srgit sallanp durmayacana gre, halk alaca kadar ibret dersini aldktan sonra bu cesedi ordan alp mezarla gtrmek iin bir cenaze arabas gerekiyordu. Bunun iin de savc, Mezarlklar Mdrl'ne bir yaz gnderdi. Aslan kiinin avukat da aslma treninde bulunarak, baarsn grmek zorundayd tze gre. Berber Hayri'nin avukatnn kim olduu dava dosyasndan aratrld. Davann balangcnda Hayri'nin bir avukat vardysa da, sonradan

bu avukatn Berber Hayri'ye vekalet etmekten ekildiini bildiren bir dilekesi bulundu dosyada. Demek aslma treninde avukat bulunmayacakt; bylece savc, avukata arlk gndermekten kurtulmu oldu. Yakn akrabalarnn da tze gre aslann aslma treninde bulunmalar gerekirdi. Hayri'nin akrabalarn aramaya giden polis olumsuz sonula dnd. Berber Hayri'nin annesi, idam cezasnn yargtayda onanmas haberini duyunca kalbi durarak lm, buyzden olunun ksack yaamnda onun iin yaplacak olan tek trene olsun katlmaktan yoksun kalmt. Berber Hayri'nin bakaca akrabalar varsa da, bunlar, ya bulunamamlar yada bulunanlar byle bir trene gelmek istememilerdi. Btn bu ilemler, arlklar yazp gndermek kolay olmuyordu. Savclkta alan yanc kadnlar, nceden bu konuda deneyimleri olmad iin, kurul yelerinin arlklarnn nasl yazlacan bilmiyorlard. Hi balarndan gememiti byle biey. Hatta ilk yazlan, dn arl gibiydi. Buyzden savc, yazlarn msvettelerini bile kendisi yapmak zorunda kalmt. Bu iler, adliyenin br ileri gibi, ne zaman olsa olur diye savsaklanacak trden iler de deildi. Tze gre, saati, dakikas, saniyesiyle tam zamannda aslma treni kurulunun btn yeleri daraacnn dibinde hazr bulunmalydlar. Ya biri gelmezse? Bunu dnnce savc ard. nk tzkte, kurul yelerinden birinin gelmemesi halinde ne yaplaca yazl deildi. Her ne denli tzkte bu durumda ne yaplaca yazl deilse de, infaz hukukunun esaslarndan bir sonu karlabilirdi, lm, ok iddetli bir cezayd. ok iddetli de ne demek! Btn cezalarn en iddetlisiydi. Byle olunca lm cezasnn yerine getirilmesi srasnda, yasalara uygun ve yasal olarak ldrlecek olan kiiyi zc bir olay karsnda brakmak doru olmazd. Kurul yelerinden biri gelmedi yada gecikti diye lm cezasna arptrlm kiiyi daraacnn altnda bekletmek yada aslmasn baka gne brakp geri gndermek, ona ac ektirmek olurdu. Grevimiz bir insan yasalara uyarak ldrmek bile olsa, bunu elimizden geldiince ac ektirmeden yada az ac ektirerek, ok insancl biimde yerine getirmeliydik; yle ki, cezasn ekip aslan kii bile -asldktan sonra konuabilse- kendisini uygarca ve insanca asanlara "Allah sizden raz olsun! Saolunuz! Hi canm yakmadnz, beni ne iyi astnz!" demeliydi. Savc, Berber Hayri'nin aslmas olayyla ilgilenirken bu konu zerinde yle derinlemiti ki, hayrlsyla u aslma iini bitirince bu konuda bir kitap yazmay bile dnd. Yazaca kitabn adn bile tasarlamt: "Mevzuatmz asndan idam cezasnn infaznda karlalacak problemler". Gzel bir inceleme kitab ad. Yazmay tasarlad kitabn nasl sattracan, sat elden salayacan, taradaki savc arkadalarna sat iin onar -yirmier tane gndereceini btn ayrntlarna dek dnd. damn infaz, her savcnn bana gelebilir bir olay olduuna gre, kitab ok satlrd. Kitabnn bana, ilk sayfaya "Bana alma gc veren, baarmn kayna eim P. K.'ye!" diye de bir adama yazacakt. En iddetli ceza yada cezalarn en iddetlisi olan lm cezasna arptrlan Berber Hayri'nin en az ac ekerek, en insancl biimde yasal olarak ldrlmesi iin, savc her-trl hazrln zamannda yaplmasna alt. Yazlar yerlerine zamannda gnderildi. Ama yazy gndermekle yetinilemezdi. arlklarn yerine varp varmadm da kendisi izliyordu ki birden - th, ok zaman byle olur - en nemli eyi unuttuunu anlad. Yahu bu Berber Hayri'nin grtlana yal ipin halkasn kim geirecek, ayann altndaki sandalyeyi kim tekmeyle devirip Hayri'yi daraac ipinin ucunda sallandracak? Az kalsn cellada haber gndermeyi unutuyordu. Hemen Emniyet Mdrl'ne, celladn ivedilikle bulunarak aslma gnnden bir gn nce savcla getirilmesi iin, yaz yazd. vedilikle yazlan yaz, ivedilikle yerine gnderildi. BU BLM, BERBER HAYR'NN PN EKECEK OLAN NL CELLAT AL'NN NASIL ARANIP BULUNDUU VE ZOR YOLUYLA GREV BAINA GETRLD, ONU ANLATIR. Berber Hayri'nin daraacna gtrlmek zere kapalya konulduunun nc gnyd. Adalet rgt, daha ok bekletip ona ac ektirmek istemediinden bir ayak nce aslmas iin gereken her trl resmi ilemi yapmakta telesiyordu. Bu ilemler arasnda imdi sra, asma ara-gerelerinin salanmasna gelmiti. ilkin daraac bulunmalyd. Neredeydi daraac? Savc, cezaevi ynetmenine

kyordu: Koca daraac yiter mi hi canm? Koskoca cezaevinde imdiye dek hi insan aslmad m? Peki asldysa neyle asld? Kasap engeline aslmad ya bunlar? Drt yl nce birini mi astnz en son? iyi, nerde daraac yleyse... Bulun abuk! Cezaevi ynetmeni, zindann arkasndaki ok rutubetli ve ambar olarak kullanlan yerde daraacnn ancak iki ayann bulunabildiini, nc ayan onca arand halde bulunmadm, bulunan iki ayaktan birinin de rutubetten iyice ryp mantarlam olduunu, bu rk ayan aslacak bir adam, hele biraz da rpnrsa, ekemeyip krlabileceini, en iyisi yeniden daraac ayaklarnn satn alnmas olduunu, somun, cvata, mil gibi demir paralarnn pasl olarak bulunduunu syledi. Kzan savc "Her zaman gerekli bu bo... " bok diye szn tamamlayacakt ama, son szc yutup azndan dar karmad. Koskoca daraac aya yok olur mu canm, hem de ku bile uurulmayan cezaevinden... Belli biey yakmlardr. imdi ne olacak? Yeniden daraac yaplacak ama zaman da yok... Hay Allah, herkesin iki aya bir pabuca girdi, nce daraac aya olarak uygun kiri, hayr kiri olmaz, kalas, yok canm kalas da deil, kadron yada lata, onlar da deil, en iyisi direk almal, kalnca direk... Baka neler gerekli? Nelerin gerekli olduunu en iyi bilen Cellat Ali'dir. Cellat Ali bu iin ustasdr. Nasl hani ok usta fenni snnetiler vardr da eli abuk olduklarndan, snnet edilen ocuk pipisinin kesildiinin ayrmna bile varmaz; hani nasl eli hafif diiler vardr da, dii ekilenler, dilerinin ekildiini bile duymazlar; ite bu Cellat Ali de yledir savc bey, yle eli hafiftir ve yle eli abuktur ki, hani nerdeyse aslan adam bile asldna inanmaz da aka filan sanr... iyi canm, anladk... - Yahu, nerde cellat Ali denilen ingene? Daha gelmedi mi? Zabt ktibi, - Emniyete yazmtk efendim, dedi. - Brak yazy! Bilmez deilsin ya, yazya cevap alt ayda gelmez. Zavall adam aslmak iin alt ay bekleyecek deil ya... Ne brokrasi! - Hatta efendim, acele olsun diye havaleyle bile gndermedikti de. mbair elden gtrmt. Mbair, - Ben gtrp elden verdim efendim... dedi. - Aman, ya kayd? Kayt numaras alnmamsa. Tanr korusun, alan belli olmaz, veren belli olmaz ki, kyamete dek o yaznn buluna-s yoktur. - Kaydn yaptrdm efendim, alnd numaras zimmet defterindedir... - Aferin, ok iyi... yleyse neye gndermediler hl bu cellad? Adam aslacak, ortada cellat yok... Peki, n'olacak? pi kim ekecek? Savc, Emniyet Mdrl'ne telefon etti. Ordan verilen cevapta, bika koldan birden polisin ingene Ali'yi aradn, ama u ana dek, ne yazk ki izi bile bulunmad, ama iddetle aranmakta olduunu bildirdi. Savc, baka bir celladn da bulunmayacan renince, ingene Ali'nin bulunmas iin ricalar etti. Telefonu kapatnca savc dncelere dald. Koskoca memlekette bitek cellat... Yani, parasyla bile adam asmak isteyen yoktu... Bir de isizlikten yaknrlar. almak isteyene i ok beyim, yeter ki iste sen! dam hazrl telnn yorgunluundan, uykusuzluktan savcnn kafas ters alyordu; ya cellat bulunmazsa? "Efendim, ip de gerekli. Ben kiinin idamnda bulundum, bagardiyan olarak grevliydim bu ilerle... " "p mi? Nasl ip? yle ya, ip de ister... " "Ben biliyorum beyfendi, kalnca olacak... " "Kalnca ne demek? Vapur halat kadar m? Bunun ls yok mu?" "O kadar kaim olursa boynuna gemez... Biraz ince... " "Canini efendim, ince ne demek? Paket sicimi deil ya bu... Ne kadar kaim, ne kadar ince?" "Merak buyurmayn beyfendi, biz gz karan alrz, bir adam tartacak kadar olsun, yeter... " "Uygun uzunlukta olsun... Sakn ksa gelmesin. Uzun olup sarksa zarar yok da, ksa olup da aamazsak o zaman rezalet... Yahu, ingene Ali denilen herif hangi cehennemin dibine girdi?" "Elli metre ip alsak yeter beyfendi." "Daha neler... Elli metre iple elli kii aslr."

"ingene Ali geenkinde elli metre ip istetmiti de... " "Peki, kullandnz o ip ne oldu? Nerde?" "p... p mi? p... " "ipten baka?" "Zeytinya da ister efendim. Bir teneke zeytinya... " "Bir teneke mi? Daha neler... Biz adam zeytinyanda bomayacaz yahu, ipte asacaz." "Olsun efendim... Zeytinya olmaynca... Hatta bir teneke bile az, iki teneke olsa daha iyi. Akamdan ipi zeytinyana yatracak Kara Ali. ip, ya iyice emip ekecek." "Peki, peki... Her ne gerekiyorsa bir kda yazn, bir liste yapn!" Savc, bu ara-gerelerin satn alnmas iin nerden, nasl denek bulunacam, Cezaevi ynetmeniyle uzun uzun konutu. Bakanlk "deneklerin azami derecede tasarrufa riayet olunmak kayd ile" kullanlmas iin savcla daha yeni bir genelge gndermiti. En nemlisi de, aslma ara-gerelerinin hangi denekten satn alnacayd. Gerek yasada, gerek Bakanlk genelgesinde infaz kurulular iin ayrlan denekler ve yaplacak harcamalar yazlyd. Bunlar arasnda, daraac ayaklar, ip, zeytinya gibi gerelerin alnmas ve cellada cret denmesi gibi maddeler bulunmadna gre, bte yasasndaki 15129 sayl maddede gsterilen "dier alm ve giderler"den bunlar satn almayacaksa da... Para yok ki! Para olmaynca nerden neyi alacaksn yahu? Mali yl sonuna gelinmi, denekler harcanp tketilmi, para nerde? Cezaevinin mutemetlik grevini de yapan Cezaevi ktibi -ki, Berber Hayri'nin kapalya atlmas iin bahaneyi de o bulmutu - bu gibi ivedi iler iin gerekli parann avans yoluyla karlanabileceini hatrlatt. Peki ama nasl olacakt bu i? Parasal ilerin kurdu olan Cezaevi ktibi, en azndan byk bir bankann genel sayman, hatta hatta maliye bakan olacak denli becerisi varken, neden bilinmez - belki de daha ok parann yolunu bulduu iin - cezaevi ktiplii gibi kk bir grevde kalmak ve kk bir ayla raz olmak alakgnllln gstermiti. Sihirbaz maliyeci denilenlerden olduu, aylnn kat ev kiras vermesinden de belliydi. Cezaevi ktibi neyin, nasl yaplacan anlatmt. Cezaevi ynetmeni, aslma ileminin giderleri iin gereken paray avans olarak almaya yetkili olarak bir kiiyi mutemet gsterdiini, yannda duran savcya bir yazyla bildirecekti. Savc -yani zataliniz beyfendi - kendi nerisini ekleyerek bu yazy ita amirine sunacakt. ta amiri de -ki valimiz beyfendidir- onaylaynca mutemetlik grevi birisine verilmi olacakt. Bunun zerine o mutemet her kim ise, Muhasebe-i Umumiye veznesinden avans olarak paray ekip yerine harcayacakt. Sonra harcama belgeleri Umumi Muhasebeye verilecekti, ite bu iler bu denli yaln ve kolayd. "Muhasebe-i Umumiye kanununda bu iler byle yazldr beyfendi." "Teekkr ederim." Hay Allah, bu denli yetenekli bir insan, sen gel de cezaevi katipliinde ziyan et! Ne byk hakszlk! "Hesaplar msnz ltfen, ya ma, ip mip, u bu, her neyse, bunlarn hepsi iin bize ne kadar para gerekli? Yani avans olarak ne kadar para isteyeceiz?" "Efendim, Muhasebe-i Umumiye kanunumuza gre, en-ok bin liraya kadar avans verilebilir." "Nee! Bin lira m? Eh, ne yapalm... ipi o kadar uzun almazsnz. Pek kln da olmasn... Altyan bir adam aslacak. Ka kilo? iman m? Zayf demek... yi, iyi. Sonra zeytinyann kalitesi iyi olmasa da olur, salata yapacak deilsiniz ya... Haa, iyi ki aklma geldi, yahu ne oldu Cellat ingene Ali? Telefon edin Emniyet Mdrlne. Hl bulunamad m? Bir ingene Ali'yi bulamazlarsa, eh artk anla... Koca Trkiye'nin topu topu bitek cellad bu... " Hani gazetelerin sksk falan i iin "Polis seferber oldu" diye yazd gibi, istanbul polisi seferber olup cellat ingene Ali'nin ardna dm, bulunma olasl olan her yerde onu aramaktayd. Yer yarlm da derin dibine girmiti sanki Cellat Ali, bitrl bulunamyordu. Sonunda polis o byk gcn gsterip muhbirlerini kulland. Ald ihbarlar deerlendirerek, Topkap'yla Edirnekap arasndaki ykk surlarn bir yerinde, hastalkl ve uyuz eeklerin ve kart beygirlerin kaak olarak kesilerek

dana etidir diye stanbul kasaplarna gizlice gnderildii ykk sur duvarlarnn oluturduu bir maarada polis ingene Ali'yi buldu. Polis, orda Cellat Ali'yi "son derecede kral" bir durumda yakalamt; yani ingene Ali boyal ispirtoyu ekmi, kafasn bulmu, szp kalmt. ingene Ali, kaak beygir ve eek kesilen bu sur duvar kovuunda emeinin hakk olarak, mobilya cilas iin kullanlan boyal ispirto paras kazanmaktayd. Yllarca adam asmasnn kazandrd alkanlkla, burda kart ve hastalkl beygir ve eeklerin boazlanmasnda, yardmclk ederdi. Polis, boyal ispirtoyu iip stne de ift ktl denilen esrarl cgaray ektikten sonra bir ahane kral uykusuna yatm olan ingene Ali'yi drte drte zorlukla uyandrabilmiti. Uyanmt ama, sylenilenlerin hibirini anlamyordu. Taa bile sz geiren polis, biraz sonra ingene Ali'ye de ne dediini anlatabildi. ingene Ali'ye, hemen ertesi gn bir kii aslaca iin ivedilikle savcla gtrlecei sylendi. ingene Ali, ykk duvar talan zerine uzanp yan gelmi kalbm bozmadan, surdan uraya adm bile atmayacam bildirdi. Ama bunun bir grev olduu kendisine anlatld. Evet grevdi. Bu grevi yllardan beri ingene Ali tek bana yapyordu. "Polis aabeyler, sizler de grev yapyorsunuz. Ayba gelip de aylnz almazsanz grevinizi yapar msnz?" ingene Ali son olarak ast iki kiinin parasn alamadm yana yakla anlatyordu. Birini asal iki, brn asal yl olmutu. Parasn istemek iin savcla gidiyor, savclk onu emniyet mdrlne yolluyordu; emniyet mdrl de savcla; sonra savclk cezaevi ynetmenine... Bu yere gide gele eik andrm, ama hakettii parasn yllardr alamamt. Bu, onun hakk, alnnn teriydi. "Para yok?" "denek kalmad!", "Gelecek yla!" diye boyuna atlatmlard. "Madem paranz yok, ne diye adam astryorsunuz? Bedavadan adam aslr m? Hadi bir iyilik olsa anlarm. Hem hi tanmadn, yiyip imiliin olmayan bir adam as, hem de cretini alma... Olur mu aabey... Koskoca devlet, bir zavall ingene Ali'nin hakkn yesin, olur mu?" Aslacak olann yerine ingene Ali'yi assalar, o, yine de cellatlk yapmayacan sylyordu. Parasn istedi diye kendisini kovan savcya daha o zaman sylemiti: "Eeeh, dnya bu... Gn gelir, siz bu ingene Ali'ye yine muhta olursunuz... ingene Ali diye drt dnersiniz." Onlar ingene Ali gibi, iinin ustas olmu bir cellad zor bulurlard. Herkes kak yapar ama, sapn ortaya getiremez, demiler... Ne demiler, herkes sakz iner ama Aye kz gibi atlatamaz, demiler. Herkes adam asar ama Cellat Ali gibi asamaz... "ldrseniz gitmem aabeyler... Eskiden kalan iki asma paramla, bu imdikini de pein almadan, admm atmam... " Etme ingene Ali, eyleme ingene Ali... Ulan seni srkleyerek gtrrz kpolusu... "O zaman baka... Gtrrsnz aabeyler, srkleyerek gtrrsnz, ama ben kendiliimden gitmem... Hadi beni srkleyerek gtndnz, dve dve de bana adam astramazsnz ya!" Cellat ingene Ali, itii boyal ispirtonun ve sarkz denilen esrarn kendisine salad krallkla yle baryordu: "Yazk deil mi adamlara yahu, bedavadan aslyorlar. Hi olmazsa celladn parasn verseler de, adamlarn aslmas bir ie yarasa... " Polisler iki gn arayp taradktan sonra sur duvarlar kovuunda bulduklar ingene Ali'yi, gelmek istemiyor diye burda brakp savcla ne yapacaklarn sormaya gitseler, ingene Ali burdan savuurdu; bir daha onu koydunsa bul. Oysa ertesi sabah Berber Hayri aslacakt. En iyisi, gzellikle mi olur, irkinlikle mi olur, severek mi olur, sverek mi olur, verek mi olur, dverek mi olur, artk her nasl olursa olacak, ingene Ali savcla gtrlecekti, yle de yapld. Kral keyfini sren ingene Ali dertop paket edilip yklenerek polis arabasnda gtrld, savcla teslim edildi. Dahaca aymam olan ingene Ali savclkta da sylenip duruyordu: "Koskoca devletin bir garip Cellat Ali'nin hakkn demeye gc yetmiyorsa, o zaman, hi olmazsa astm adamn geri kalan eyasn bana verin, dedim aabeyciim... Vermediniz. Benden gnah gitti, ben zamannda syledim."

Yasama, yrtme, yarglama kuvvetlerinden sonra drdnc kuvvet denilen, kimilerine greyse buukuncu kuvvet olan basn ve zellikle basnn gnlk gazete blm, Berber Hayri'nin daraacna ekilecei konusunda zerine den btn grevi yapyordu. Berber Hayri'nin hangi gn, hangi saatte aslacan gazeteler halka duyurmutu. iki gnden beri de canavar ruhlu Berber Hayri'nin iledii cinayet yeniden ve batan sona gazetelerde yaynlanmaktayd. Olay nasl olmutu, durumalar nasl yrtlmt. Berber Hayri durumalar srasnda olay nasl anlatmt; btn bunlar ayrntlaryla yeniden yazlyordu. Berber Hayri' nin o srada ekilmi resimleri de yeniden yaynlanyordu. Bu srekli ve kkrtc yaynlar karsnda coan kimi yurttalar, eriat yasasnn uygulanmasn, yani ksasa ksas, kana kan, cana can hesabyla, Berber Hayri canavarnn kurbanna yaptnn aynen kendisine de yaplarak sonra da boulmasn istiyordu. Gazetelerde yazlanlar okuyup co-kullananlardan, "Braksnlar ben ellerimle boaym!", diyenler, "ipini ben ekeyim!" diye cellatla gnll olanlar oktu. Berber Hayri'ye ilikin gazete yazlan salt bu trl duygu smrc ve kkrtc olanlar deildi. Bunlarn dnda gazetelerde bu konuya ilikin bilimsel yazlar, incelemeler de yaynlanyordu; tp, hukuk, sosyoloji profesrleri, uzmanlar, kriminoloji bilimcileri, halk aydnlatc ve uyarc yazlar yazyorlard. "Fiil-i livatann mevzuatmzda cezai meyyideleri", "Cinsel sapkln ruhsal nedenleri", "Tarihte nl cinsel sapklar", "Ayn cins arasnda evlilik kurumu", "ecinseller aras evlilik hukuku" gibi balklarla yaynlanan yazlar yoluyla, buukuncu kuvvet, okurlarnn kltrn arttrarak grevini yerine getiriyordu. istanbul'da Berber Hayri'nin aslsn seyretmek iin , halkta, grlmedik arlkta istek vard. Yalnz Istanbul'lular ve istanbul'da oturanlar deil, uzak yerlerde yaayanlarda, bu rz ve namus dmannn daraacnda sallandrln . grebilmek iin canatyorlard. stanbul'un Yalova, Kartal, atalca, Adalar, ile gibi uzak ilelerindekilerden pek ok kii aslma treninde bulunmak iin istanbul iine akn etmilerdi. Buyzden istanbul'un turistik lks otelleri dnda kalan otelleri dolup tayordu. Otellerde yer bulamayanlar yada bu esiz seyri para harcamadan grmek isteyenler, istanbul'daki akrabalarnn, arkadalarnn, tandklarnn evlerinde bir gecelik konuk kalabilmenin umarn aryorlard. Tarada oturanlar da, her zaman bulunmaz bu frsattan yararlanp ibret dersi alabilmek iin, istanbul'da yaayan akrabalarna, dostlarna mektuplar yazarak, telgraflar ekerek, telefonlar ederek, kendilerine otelde yer ayrtmalarn, olamazsa, bir gecelik konuk kalacak yer salamalarn rica ediyorlard. Bunlara cevap genellikle yle yada una benzer szler oluyordu: "Ah... vallahi... nceden haberimiz olsayd... Bize o gece iin drt tamdk gece yatsna gelecek... Yoksa ne olacak yani... Bamzn stnde yeriniz var... stelik kaynanamla enitemler de geliyor. ok zgnm... Krk ylda bir... Hay Allah... Bizim ev zaten iki oda, bir sofa... Salon salamance deniyor ama, biz bile zor syoruz... " Evlerde, kahvelerde, iyerlerinde, zellikle devlet dairelerinde, tatlarda, sokaklarda, her yerde o gnlerde konuulan tek konu, Berber Hayri denilen rz ve namus dmannn alt yanda bir olan ocuunun rzna nasl getii, sonra da ocuu nasl boduuydu. Kendilerinden gizlenen eyleri ok daha iyi anlamakta pek usta olan kk ocuklar da yanlarnda fsl fsl fsldanarak anlatlan btn bu ayrntl olaylardan kendileri iin gerekli dersleri alyorlard. stanbul, byle bir olaanst treni grebilmek iin kaynyor, halk kaynayordu. Pek ok, ama pek ok kii, sulunun daraacna ekiliini gzleriyle grerek grg tankl yoluyla ibret dersi almak isteindeydi. Ayrca, sonradan bu aslma trenini bakalarna ballandra ballandra anlatmak beenisini de elde edeceklerdi. Berber Hayri'nin aslma saati yaklatka Cumhuriyet savcsnn da tela artyordu. dam mahkmunun, gsn kaplayacak biimde boynuna aslacak ve uzaktan okunacak denli byk harflerle yazlacak olan idam hkm zetini, byk bir kartona yazdrtmay her naslsa unutmu olduunu ok ge ayrmsad. Hemen gereinin yaplmas iin ilgililere buyruk verdi. Ancak beon msvette yaptktan sonra. Berber Hayri'nin gsne aslacak hkm zetini beenebildi. Savc,

titiz, zenli bir kiiydi. Ama ii salt Berber Hayri'nin aslmasyla uramak deildi ya... Kolay m koskoca kentin ceza infaz ilerine bakan cumhuriyet savcs olmak! yle yorulmu, yle bunalmt ki, toplumun dzeni ve bireyin huzuru iin idam cezasndan yana olduu halde, hani nerdeyse idam cezas kalkmaldr bile diyecek duruma gelmiti. Bu aslma trenlerinin daha kolay yaplmasn salayacak bir yntem bulunmalyd. Savc asma hazrlklarnn tamamlanp tamamlanmadn, cezaevine giderek bikez daha denetledi: ok kr, Cellat ingene Ali bulunup getirilmiti, cezaevinin ynetim blmne sokularak, iini yapmadan kamas nlenmiti. Eski alaca olan iki kiilik asma parasyla bu yenisinin cretini de pein almadan elini ipe srmeyeceine, ana-avrat kartrarak sver gibi and iiyordu. Hem sonra bu yenisini, eski fiyat zerinden asamazd. Yaam pahallanm, hereyin fiyat artm, zam stne zam gelmi, hatta gardiyanlarn, ynetmenin, savcnn aylklar bile iki kez ykselmiken, o hl be yl ncesinin fiyatyla adam asamazd. O paraya adam asmak deil, tavuk bile kesilmezdi bugn. Eskiden asp da cretini almad iki i iin fiyat ykseltmiyordu, ama yarn asaca iin fiyat ykseltilmeli, hem de eski alacayla birlikte para trink denmeliydi. Mali yl sonu nedeniyle btn harcamalar yaplm olduundan denek bulunmadn, alnan avanstan da elde para kalmadn Cellat ingene Ali'ye bitrl anlatamyorlard. Bir sulunun aslmas iin de cellada savc cebinden para deyecek deildi ya... Savc, ne yapp edip, artk gzellikle mi olur, yoksa zorla m olur. Cellat Ali'yi grevini yapmaya raz etmeleri iin Cezaevi ynetmenine sk buyruk verdi. O srada yanlarnda bulunan sihirbaz maliyeci Cezaevi ktibi "Siz o ii bendenize brakn beyfendi, ben azndan girer burnundan kar, raz ederim onu," dedi. - Ya daraac ne oldu? - Tamam efendim. - Aslma yeri? - Dzenlendi beyim. -p? - Alnd. - Zeytinya? - Bir teneke aldk, hamamda duruyor. - Gzeeel!.. Hkm zeti de bir kartona yazdrlm, hatta Hayri' nin boynundan geirilmek zere kartona ip bile geirilmiti. Herey, herey yolundayd. Hele bir yarn olsun, hayrlsyla u i bir bitsin, onlar da kurtulsunlard. Savc, hazrlklarn tamamlanmasndan duyduu erinle evine gitti. Cezaevi ynetmeni de arkasndan evinin yolunu tuttu. Ktip, Cellat Ali'yi yarnki iine raz edebilmek iin uratndan evine ge gidebildi. Ama Ali'yi raz etmeyi baarmt. Dedii gibi, ingene Ali'nin azndan girip burnundan km, yani kou aalarnn birinden getirttii esrar bolca vermi, nne de Ali'nin yllardr grmedii yemeklerden koymutu. Cellat ingene Ali'ye yazya gelmez daha baka ikramlarda da bulunmutu. Sonunda Cezaevinin sihirbaz maliyecisi elini gsne vurarak "Paran bende! Paran bende bil!. iini bitir, gel paran benden al!" diyerek ingene Ali'yi raz etti. nk Cezaevi Ktibinin bu para-babas davran, ingene Ali'ye Savc'dan filan daha gvenceli gelmiti. Savc evinde ei ve ocuklaryla akam yemeini yemi, erkenden yatmak zere uykusu abuk gelsin diye ne olduuna bile bakmad bir kitab alp hibirey anlamadan iki satr ancak okumutu ki, gzkapaklar arlamaya balad. Eiyle ocuklarna, ertesi gnk aslma treni iin, daraacn iyi grebilen zel yer ayrlmt. Savcnn ocuklar, ertesi gnk aslmay grp yalnz ibret dersi almakla kalmayacaklar, babalarnn bir insan astrabilecek byk gcn de greceklerdi. Cezaevi Ynetmeninin evine, akam yemeinden sonra - ne terslik- iki komu konuk olarak gelmi, aslma yerinde kendilerine zel bir yer salanmasn rica etmilerdi. Kendisi de, ei de, alma alannda iyi bir seyir yeri vermeleri yada ayrmalar iin, on gnden beri evlerine gelip giden ricaclardan bkp bunalmlard. Sabahleyin daha gn domadan devine balayaca iin erkenden

yatp uyumak istediinden konuklan bandan savmak isteyen ynetmen, demokratik bir gsteriyle kendi ailesi iin bile yer ayrtmadn syledi komularna. Gardiyanlardan hibiri o gece izinli kmamt. Ak, yldzl, serin, esintili bir geceydi. Bir gzel kadnn tl bartsnn ular, yzn bir rtp bir aar gibi, bulutlar dolunay bir kapayp bir ayorlard. Berber Hayri, gece mi gndz m olduunu bilmeden rm saman ve sidik kokulu karanlk kapalda, yan uyank yan uykuda dler kuruyor, doup byd stanbul'u, mahallesini, arkadalarn, anlarn, yaantsn dlyordu. Gecenin o saatinde hl kocasnn yolunu gzleyen kimbilir ne ok kadn vard. Ak mektubu yazanlar da vard. Evli olmad erkekten gebe kalmakta olan kzlar... Yataklarnda sevienler... Bir erkek renci dnd Berber Hayri, yatanda seksoloji kitab okumaktayd. Bir kz, bekret kannn dklmesinden mutluluk duymaktayd. Byk caddeleri renk renk a boyayan reklam klar yanyordu imdi. Drt yldr grmemiti o reklam klarm; zleyecek baka bieyi olmadndan m reklam klarn zlemiti yoksa... Doum sanclan eken kadnlar, douranlar... Ak pazarlklar yaplyordur ksnk ksnk kokan ara sokaklarda. Gece vardiyas iileri ter dkyorlard. Madenlerin nc vardiya iileri de, kendisi gibi gece mi gndz m olduunu bilmezler. lm eiinde hl umutlular, kanser arsyla kvrananlar... Berber Hayri gecenin o zamannda insann saylamaz durumlarm ayrntlaryla dlyordu. Meyhanede ienler... Cinayet tasarlayanlar... Kitap okuyanlar... Evet, daha alt ay nce emekliye ayrlm bir memur okuduu Victor Hugo' nun anlarndan nemli bulduu u satrlarn altm tkenmez kalemiyle iziyordu. "Emniyet Mdr cellada haber gnderdi. Ne var ki, Paris cellad baka bir eve tanmt. Herhalde giyotinle birlikte kendi iine de son verildiini sanm, ortadan kaybolmutu. Celladn yeni evini buluncaya kadar epiy zaman geti. Bu kez de evinde olmad anlald. Cellat operadayd. "eytann Keman" adl operay grmeye gitmiti. Saat gece yarsna yaklayordu. Cellat ortalkta yoktu, infaz ister istemez bir gn sonraya ertelendi. Bu arada, bir milletvekilinin araclyla Cumhurbakan, idam edilecek olan suluyu affetti. Daha ertesi gn, Emniyet Mdr cellad makamna arp, o gece bulunmayndan tr kendisini azarlad. Cellat Sanson, - Ne yapaym, dedi, o gn sokakta yrrken duvarlardan birinde byk bir afi grdm. stnde "eytann Keman" yazlyd. Kendi kendime, herhalde gln biey olacak, dedim, kalkp oyuna gittim. Bylelikle bir tiyatro afii bir insann hayatn kurtarm oldu. dam edilecek be kiiden biri bylece kurtulunca, Vanves kalesinin 13 sayl hcresinden br drd kald. p bulunmadndan beklemeleri gerekiyordu; uyumalarna izin verildi. Sabahn beinde celladn yamaklar gerekli aralarla geldiler. Kalenin kazamatlarndan biri olan hcreye girildi. Drt hkml uyand. kisine "Siz kn dar!" dendi. Hemen anladlar ve hem sevin hem korku iinde yandaki kazama-ta getiler. br ikisine gelince, onlar durumu anlamadlar. Bunlardan Daix'in taparcasna sevdii sekiz yanda, bir gz kr, topal, olak bir kk kz vard. br Lahr'n hkm giydiinin ertesi gn, kars dourmutu. Daix'le Lahr yataklarnn iine oturmular, korkulu gzlerle evrelerine bakyorlard. zerlerine atlp ellerini, kollarn smsk baladlar. Kimse tek kelime konumuyordu. Birden hkmllerin kafasnda imek akm olacak ki korkun lklar koparmaya baladlar. Cellat, - Eer balamam olsaydk, bizi i i yerlerdi! diyordu. Sonra Lahr ykld. Ve hkm kendilerine okunurken dua etmeye balad. Daix hkrklar ve korkun grltler apanda debelenmeye devam ediyordu. "mdat!" diye bard, askerleri yardma ard, yalvard, yakard ve bakt ki olmuyor, onlara en ar svgler savurdu. Bir gedikli avu, - Sus, korkan birisin! dedi."

Cezaevi Ktibinin kendisine verdii sz zerine Cellat Ali iini yapmak iin istektendi. Gzelce yemeini yemi, esrarl cgarasn iip kafay bulmutu. Nbeti gardiyann odasnda yeri, karyolas da hazrd. Yarn gn aarrken adam asacana gre imdiden ie koyulmalyd. lkin ipi, leen gibi geni bir kap yada hamamn kurnas iinde zeytinyana yatrmalyd. Btn gece zeytinyanda yatan ip, ya iine eker, yumuar, tam aslma ipi olurdu. Nbeti gardiyana, kendisini vmek iin iinin ne denli nemli olduunu anlatmaya alyordu. nsan asmak deyip de gememeli. ou, bu iin nemini bilmez, altyan aslacak olann stne kaca sandalyeye bir tekme atmak sanr. Yama yok! O denli kolay olsa herkes cellatlk yapard. Neden koca stanbul'da bitek cellat var! Dm var ya dm, hani idam mahkmunun boynuna geirilecek halkann dm - ki o dm halka ekilince tam ense ukuruna oturacak- ite o dm balamak bir hnerdir. ingene Ali tam onbir trl dm bilir. Var m baka bilen? Dm atmakta ingene Ali deme gemicileri cebinden karr. Aslacak adama gre dm atar ingene Ali. yle dm vardr ki, aslan insan be dakika daraacnda rpnr da yine zor canverir. yle de dm vardr, adam p diye lr, kimse ne olduunu anlamadan. Hangi tr dm atacam, aslacak adama gre ingene Ali belirler; buna kimse karamaz. Aslacak olana ii snmsa, daraacnda ok debelenmeden canvermesi iin, ona gre dm atar. Yook, adam gz tutmamsa, ipin halkasna yle bir dm atar ki, adam daraacnda rpnr, debelenir durur, seyirciler de "Ah, ne ok gnah varm ki, bitrl ruhunu teslim edemiyor!" der. Nbeti gardiyan davranmasa, ingene Ali vnmesini sabaha dek srdrecekti. Cezaevi hamamna gittiler. p ordayd, ama zeytinya ortalarda yoktu. Oysa bir teneke dolusu zeytinya, hem de kapal teneke, gndzden alnp buraya konulmutu. Bir teneke zeytinya konulan yerde bulunmaynca, korkuyla yanndaki ingene Ali'yi stlerinden biri sanan nbeti gardiyann ilk tepkisi "Vallahi ben almadm!" diye barmak oldu. Demek, birisi almt. Bagardiyana bildirdiler. Hep birlikte bir daha gelip baktlar, aradlar. Bagardiyan, daha bir saat nce surda grdn sylyordu. Umad ya bir teneke zeytinya! Tutuklular, hkmller buraya gelemezdi ki onlardan kukulansnlar. Btn tutuklular koua sokulduktan, koularda saym yapldktan sonra, gardiyanlarn gz nnde hamamn giriine konulmutu. Hatta Savc Bey'le Mdr Bey de grmlerdi. Zeytinyann ok pahal olduu, karaborsada bile zor bulunduu gnlerdi. Bir teneke zeytinyann fiyat, bir gardiyann aylndan daha yksekti. Zeytinyann fiyat, gardiyann aylndan yksek olunca, deil bir teneke, bir f dolusu zeytinya bile gzle ka arasnda uup giderdi. Zeytinyann alnmasna enok kzm grnp enok baran bagardiyan zeytinya tenekesini aramak iin brleriyle birlikte o yana bu yana dneniyorduysa da, aramas gnlden deildi. Demek nasl olsa bulunmayacam, bulunmamas gerektiini biliyordu. Bagardiyann tutumunu grp aramann bouna olduunu anlayan gardiyanlar da, yerine oktan varm olan zeytinyan aramaktan vazgetiler. . iyi ama daraac ipi nasl yalanacakt? arda pazarda' bakkalda akkalda gndz bile zeytinya bulunmazken gecenin bu saatinde hi bulunmaz; hadi bulundu diyelim, avans olarak alman denek de tketildiinden satn alnamaz. Hani bu bir iyilik, bir yardm da deildi ki, "Yarn adam asacaz, ne olur biraz zeytinyanz varsa verin!" diye birisinden istenilsin. Bagardiyan zeytinya tenekesinin kaybolduunun kimseye sylenmemesini, nk sylemenin bir yaran olmayacan, bouna tam i stndeyken Savc Beyi ve Mdr Beyi kzdracan anlatt. Gardiyanlar, onun sznden kamazlard. Bagardiyan, ingene Ali'nin cellatlktaki ustalm vp, isterse onun yasz iple de, hatta ipsiz de, hatta daraac bile olmadan insan asabileceini aka yoluyla, dinleyenleri de gldrerek anlattktan sonra, nl cellat'a yasz iple nasl adam asacam sordu. Cellat Ali bu vlmeden yle iindi ki, nerdeyse "ipi tkrkler de asarm!" diyecekti, ama Cellat ingene Ali'dir bu "Yasz iple aslsa da Baefendi, yle adam asmaya kulak asma, hi tad olmaz!" deyiverdi. Sonra ad aklad: ip yasz olunca, halkasnda sallanan adamn debelenmesine dayanamayan ip kopabilir bir, halkann dm ense ukuruna iyice oturmayacandan aslan insan kolay kolay canvermez

iki, ve daha akl erip de, dili dnp de zavall ingene Ali'nin syleyemedii uydu ki, yasz ipte insan asmak insanca olmaz ve aslan ok ac eker ki, ite bu nedenlerle ipi ille yalamak gerekir. Bagardiyan dnyann her yerinde zeytinya bulunmadn syleyip oralarda nasl adam asldm sorunca hepsini artt- Gardiyanlardan biri, zeytin yalamaktan ama ipin kayganln salamaksa, ipe sabun srlmesini nerdi. Bagardiyan da ipin zeytinya yerine su iinde braklmasn nerdi. Yalanmas gereken ipin slatlmasn ingene Ali'nin akl kesmediyse de, olmazlanmann bir ie yaramayacam bildiinden ipi bir kurna dolusu suya yatrmaktan baka bir kar yol gremedi. Ancak ipi eline alnca, amar ipinden az daha kalnca ve ancak bir kei balamaya yeter uzunlukta olduunu grp, "Bre godo nametler, hadi zeytinyan i ettiniz, ulan aslacak adamn ip hakk da yenir mi!" diye iinden geirip ne yapacan bilemedi. Bu ip, aslann debelenmesiyle koparsa, seyredenler iin iyzn bilmez, bunca yln cellad iini beceremedi derler de n iki paralk olur. ingene Ali ite buna yanyordu. nk, Berber Hayri'nin aslmasnda emei geen her insan kendi mesleini ne denli seviyor ve mesleine ne denli balysa, ingene Ali de kendi mesleine o denli balyd ve meslek namusunun pislenmesini istemiyordu. Daraac ipi ayn adamn boynunda kez koparsa treye gre artk o insan aslmaktan kurtulur diye bilinirse de bunun doruluu olmayp kez deil otuz kez kopan ipi balar dmler yine de hkmly asarlard. Cellat ingene Ali kendine gveniyor, ama ipe gvenemiyordu. Gecenin o saatinde yapacak baka biey olmadndan, ancak kei balamaya elverili o kalnca amar ipini kurna dolusu suyun iine yatrd. Nerdeyse sabah olacakt. ingene Ali'nin daha ii oktu. Bikez de daraacn denetlemeliydi. Kamyona yklenmekte olan daraacna bakt; ayaklarndan ikisi elveriliyse de nc ayak yle ryp mantarlamt ki, Berber Hayri aslnca, Allah'n yardmyla ip kopmasa bile, bu kaam ayak hem de bika yerinden krlp daraac kerdi. Gardiyanlar biriki saat olsun yatmak iin ekildiler. ingene Ali biraz pineklemekle yetindi. nk daraac kurulurken o da ipin halkasn yapacak, dmn atacakt. ingene Ali yle bir dm atacakt ki, dm de Hayri'nin ense ukuruna yle ustaca oturtacakt ki, daha ipin kopmasna, rk ayan krlmasna ve debelenmesine kalmadan Hayri boulup lecekti. "Hadi ingene Ali, gster kendini!" diye syleniyordu. Kendisini gstermenin tam srasyd. BU BLM, IRZ VE NAMUS DMANI BERBER HAYR'NN DARA NASIL EKLD,ASILMA ENLNN SON GN CMBLERNDE NELER OLDUU VE HALKIN NASIL BRET DERS ALDII, ONLARI BLDRR Kurulacak daraacnn btn gereleri, saat 5'te Sultanahmet alannn nceden dzeltilen yerine kamyonla tandnda, orada byk bir kalabaln aslma trenini seyir iin toplanm olduu grld. Daha gne domam olduundan ortalk karanlkt. Ama gelenlerin kimisinde el-feneri, kimisinde lks lambas vard ve kimisi de yanarcalar yakmt. Anlalan, bunca insann paltolar giyiniinden, stlerine battaniyeler alndan, stadyum kaplarnda yer kapmak iin geceyi geirenler gibi, bunlar da daraacnn yaknnda yer bulabilmek iin geceden gelmilerdi. Daraacm, Cezaevinin candarma karakolu erleri kurmaktayd. Kalabalk boyuna artyordu. Tanyeri aarrken tm alan insanla dolmutu. Sabahn bu ok erken saatinde, Taksim' deki, ili'deki, Aksaray'daki, Beyazt'taki, Beikta'taki, hatta Bakrky, Zeytinburnu gibi uzak yerlerdeki dolmu duraklarnda ofrler, aslma enliine gtrmek iin yolcu aryorlard: - Hadi, idama bir! - Kalkyor, bir kii, bir kii, idama bir kii... - Hadi, idama iki, idama iki... Minibsler de rtkanlk ederek, Sultanahmet alanndaki aslma trenine gidecek yolcular armaktaydlar. Her beon dakikada bir, alandaki kalabalk iki bin kii artmaktayd. nsanlar sokaklardan sel gibi aslma alanna akyordu. Gerei sylemek gerekirse, daha bir gn ncesinden enlik balam, her trl satc ve trl kazan yolu arayanlar alandaki yerlerini dnden ayrmlard. Durmadan artan kalabala baklrsa aslma treninin ok atafatl olaca belliydi. yi ki aslma

trenleri bu byk alana alnmt. Eskiden Eminn alannn kprbanda aslma trenleri yaplrken, idam grmeye koan merakl kalabal bu kk alana samadndan, ok daha geni olan Sultanahmet alannn aslma trenlerine daha elverili olduu dnlmt. Ama imdi grlmekteydi ki, Sultanahmet alan da aslma trenleri iin kk kalyordu. Sksk insan aslsayd, boa grei alanlar yada futbol ma alanlar gibi zel aslma alanlarnn yaplmas ve bu ibret dersini halkn bedava deil, bilet karl parayla almas - hangi ders bedava almyordu ki- dnlebilirdi ama, ylda ancak biriki idam iin, geliri giderini karlamayacandan byle byk yatrmlara girimek "rantabl" ve "ekonomik" olmazd. Eskiden aslmalarn Eminn alannda yaplmasnn nedeni, Galata Kprs'nden ok kii gelip getiinden, bunlarn ister istemez daraacnda sallananlar da grmek zorunda olularyd. nk, sululara bu en iddetli cezann verilmesinin bir amac da, bilindii gibi, henz su ilememi olanlara ibret dersi vererek gzlerini yldrmak yoluyla suu nlemekti. Daha Berber Hayri'nin getirilmesine epey zaman vard ama, alan imdiden, ben diyeyim krkbin, siz deyin ellibin kii doldurmutu. Tatlarn alandan gidigelileri durdurulmu, yollar tkanmt. Alanda bir kar deil, bir parmaklk bo yer kalmamt. ine atsan yere dmez denildii gibi her yer tklm tklmd. Daha gn aarmamt ki, birden elektrikler kesilerek lambalar snnce koca" alan kapkaranlk kald. ite o zaman bu enlik frsatyla sat iin buraya doluan esnafn ne denli nlemler aldklar grld. nk satclarn ou, karpit lambalarm, fenerlerini, lks lambalarn, mumlarn, pilli lambalarn yakarak o karanl dsel bir a bomulard. Oras, by-sel bir kent alanna dnmt. Kimileri, Belediye'nin zellikle alann elektrik akmn kestirdii, nk karanlkta iti-kaklar, dp kalkmalar, yuvarlanmalar, arpmalar artacandan bu curcuna iinde enliin daha cmbl olmasn istedii yolunda sylentiler karyordu. Az sonra da sular kesilince, yine Belediye'nin sucular, erbetileri, limonataclar ve her trl iit satclarn koruyup kollamak iin, sular zellikle kestirdii sylentileri yayld. nk, daha o saatte hava scak olduuna gre, az sonra bsbtn scak bastrnca, onca skk insan ii yanp kavrulup nne iilecek her ne getirilirse imek zorunda kalacakt. Kimi bozguncular ise, gazozcularn, meyvesuyu, renkli su ve her trl iit satclarnn ok sat yapmak iin, Belediye'deki ilgiliye rvet vererek sular zellikle kestirdiklerini yayyorlard. Yalnz alan deil, alana gelen yollar da satclarn abasyla batan sona donanmt. El arabalar, sergi tezghlan, satc cameknlar ve bunlara benzer eyler, renkli balonlar, kt bayraklar, ss ktlar, iekli otlarla bezenmiti. Gezginci aevleri de tezghlarn kurmu, hatta sata bile balamlard. Salep gmleri kaynyor, gezginci ay ocaklar yaklyordu. Enok simitiler, poaaclar sat yapyor ve enok onlarn mallarn ven bartlar duyuluyordu. Tkrk kftecileri, zgarada ve tavada balk piirenler mangallarm, maltzlarm yakmlard. Izgara kftelerin itah ac kokulu dumanlar ortal sarmt. Koyun ba s satanlar, caml tablada nohutlu pilav satanlar, aureciler, piyazclar, sumuhallebicileri gibi yiyyinti satan esnaf, limon ve eker sandklar zerine mterileri iin portatif sofralar kurmulard. Bir yanda msr kaynatmak iin kazanlar kurulmu bir yanda da msr kebab, patlatlm cin msr satlyordu. Kestane kebaplar da mangallarn yelliyorlard. Btn bu kalabalk arasnda yabanclar da eksik deildi. Yabanc gazetelerin, ajanslarn muhabirleri, radyo ve televizyoncular en gzel pozlarda resim ekecekleri yerleri ayarlyor, alanda drt dnyorlard. Biyandan da aknlkla seyrettikleri satclarn ve kalabaln resimlerini ekmekteydiler. Bu yabanclar enok artan ey, anababa ve iki ocuktan kurulu bir cambaz ailesinin, kendilerine aabildikleri kck bir yerde byk sirk cambazlarna ta kartr biimde cambazlk gsterileri yapmalaryd. Her gsteriden sonra, ancak yedi yanda olan olan ocuu, seyircilerden parsa topluyor, biyandan da usta bir ip cambaz olan aabeyisinin cambazlk srasnda nasl kazayla dp ldn anlatyordu. Bir hokkabaz da akl durdurucu hnerler gstermekteydi. Turucularn nezle grmemi sesleri, btn satclarn seslerini bastrmaktayd. Kimisi sabahn o saatinde biberli turu suyu ierken, kimisi de hyar turusunu

kemiriyor, kimisi patlcan turusunu sryordu. Akamdan kalmalar turu suyuyla yada buzlu erbetler, uruplarla ilerinin yangnn sndrmeye alyordu. Onca kalabal birden rkten yle bir cyrtn cngl cngl lklar koptu ki alann uultusu birden kesiliverdi. Bu ngrakl lklar, taze gazeteleri datclardan kapp gelmi olan gazete satclarndan geliyordu. Seyirciler arasnda zengin ve yoksul tabakadan insanlar bir arada bulunarak snf farkn ortadan kaldrmlar ve sosyal adaleti gerekletirmilerdi. nk ibu aslma enliinin, demokrasi gereince, halka ak olmas ve ibret dersi almak isteyen her yurttan aslmay zgrce seyredebilmesi dnlmt. Eri oturalm doru konualm, doru doru dosdoru, ibu enlik yle bir enlikti ki, Lle dneminin Kthane elenceleri bile yannda pek snk kalrd. Binbir gece masallarn bile glgede brakan bu aslma enlii gzler nne ok parlak, byl bir dler dnyas sermekteydi. Osmanl dnemi enliklerini anlatan Surnme ve Suriyye'lerdeki minyatrlerde grlen gerek esnaf ve gerek halk bu enlikte olduu denli deiik, zengin rneklerle dolu ve ok trl deildi. Eskilerinde olduu gibi bu enlikte de, halkn arasnda hizmetiler, yamaklar, cceler, kamburlar, evlatlklar, uaklar, evinden kam ocuklar, sokak ocuklar, sokak orospular, srtkler, yosmalar ve serseriler grlyordu; ama bunlardan artk olarak dilenci trleri eski dnemlere gre ok daha zengindi. Sakat dilencilerin saylsa binden ok tr grlebilirdi. ark syleyen, dua okuyan, dua gibi ark syleyen, ark gibi dua okuyan, yet okur gibi dilenen, gerek dilenci olan, sahte dilencilik yapan, sakat dilenciler, sakatlk gsterisi yapan dilenciler, patrona bal gndelikle yada gtr alan dilenciler gibi saylamayacak denli deiik trde dilenci bu aslma enliini renklendirenler arasndayd. stanbul halk, zellikle son yllarda yaam koullarnn zorlamas, fiyatlarn ykselmesi, pahalln artmas, tat bulunmazl, yol tkankl, gidigeli zorluu, paraszlk ve ev geimsizlii ve daha trl trl bunalmlar yznden sinemaya, tiyatroya, gazinoya, kr gezmelerine, gezilere, elence yerlerine gidemez olduundan, kentin gbeindeki bu aslma enliinde parasz elenmek frsatn karmak istememi, buyzden bu denli kalabalk buraya dolumu tu. Lahmacuncular, brekiler, rekiler, kurabiyeciler, lokmaclar, tulumba tatlclar ve her trl tatlc benzeri esnaf da burada halkn hizmetindeydi. Hatta gezginci kebaplar da bulunuyor, el camekanlarnda kebaplar satyor ve bunlardan baka arabal frnlarda taze taze yourtlu kebap, Adana ii kebap, iskender kebab yaplyordu. Ayranclar da, biberli soanl kebap yiyenlerin evrelerinde dolanyorlard bardaklarn birbirine vura vura ngrdatarak. 165 Alan grebilen yada azbuuk grebilen evlerin, yaplarn, konutlarn, otellerin pencerelerinden kadnl erkekli, ocuklu bykl insanlar salkm salkm sarkmlard. Kap ve pencere selerinden kimisi yapraklar, otlar, ieklerle sslenmiti. Kimi yanda geliigzel orda bir araya gelmi hemerilerden halay ekenler, horon yada kasap havas oynayanlar da vard; yani alanda bek bek folklor oyunlar gsterileri de yaplyordu. ocuklar iin renkli macun, yallar iin de kuvvet macunu satanlar grlyordu. ocuk oyuncaklar, balon, ddk, frldak, ngrak satanlar durmadan sat iin baryorlard. Ksacas burda yok yoktu. Kimileri de evcek gelmilerdi. Bunlar yemeklerini yanlarnda sepetlerle, paketlerle, naylon yada bez yada file torbalarla, sefertaslaryla, tencerelerle getirmilerdi. Daha imdiden kuzu slerini, zeytinyal yaprak sarmalarn, dolmalar, cgara breklerini, lop yumurtalar, stl irmik helvalarn attrmaya balamlard bile. Aslma enlii alan her trden insann savrulduu harman yerine dndnden bunca insan arasnda, gz szen, gerdan kran, yrrken gs titretip kala oynatan sokak yosmalar, llk atifilliler, byk buran ve gz krpan sokak zamparalar, ak araclar, muhabbet tellallar, sevda pazarclar, seks prodktrleri, hayat kadn komisyoncular da eksik deildi. Efendi giyinili, kibar grnl hovardalardan baka ii aztan abazanlar kadnlara salt sz atmakla ve dil sarkntlyla yetinmeyip, dillerinden baka elleriyle de sarkntlkta bulunmakta, saldrmakta, kadnlarn butlarn imdiklemekte ve kadnlar parmaklamaktaydlar. Bylesine skk kalabal frsat bilen

kerticiler byk bir abayla nlerine geirdiklerini, szde belli etmemeye alarak ve nlerindekiyle ilgilenmiyorlarm gibi balarn baka yana evirerek, kertip enliin tadn karyorlard. Taze taze fndk, fstk, ifte kavrulmu badem, sakz leblebisi satan kuruyemiilerin ocakl arabalarnn bacalarndan dumanlar ttyordu. Koz helvas, keten helva, susam helvas, kt helvas, ku lokumu, pimaniye satclar balarnda tablalar, ellerinde cameknlaryla dolap duruyorlard. Lle kokulu, keklik sekili, maral durulu kzlarn kimisinin elinde gl, kimisinin belinde smbl, kimisinin yakasnda meneke yada karanfil vard. Kimi afilli delikanllar da kasketleriyle kulaklar arama bir tutam fesleen, yada bir kzl karanfil sktrmlard. Bir olan ocuu elindeki bycek bir kafes iindeki saka kularndan herbirini, kim bir lira verirse onun adna havaya uurup bylece paray vereni sevaba sokuyordu. "Duhuliye" si bir liradan cennete girmek isteyenler teklii bastrp kafesten ald kuu "Azat, buzat. Tanrm, yarn ahi-rette beni gzet!" diyerek, saka kuunun araclyla cennetteki yerini gvenceye aldktan sonra kuu havaya frlatyordu. Bu enlik alannda sevap ilemekten ucuza hibiey yoktu; bir sevap bir ie sudan bile ucuzdu. Olan ocuunun kafesindeki kular daha bitmeden, kk kardei, babalarnn kseyle yakalad saka kularm bir baka kafes iinde koturarak aabeyisine yetitiriyordu. Kaak Amerikan cgaras' satanlarla, ellerinde lotarya torbalaryla lotaryaclar kalabalk arasnda dolayordu. Polisler "Eh artk byle bir enlikli gnde de bu kadar olur... " diyerek kaak Amerikan cgaras satanlara gz yumarken, baka bir polis de artk her neden kzmsa, kaak Amerikan cgaras satclarndan birini yakalam, kalabalktan suluyu karp gtremedii iin can sklarak bir Amerikan cgaras yakmt. Kk ocuklar "Ferahlk veriyor, havay deitiriyor" diye bararak nane ekeri, limon ekeri satyorlard. Kokucular, sat yapmak iin reklam olsun diye pskrtele insanlarn stne bir svt m bir daha hi kmayan, hacya, glya, karanfilya gibi yal kokular pskrtyorlard. nsanlarn Allah'tan korkup, az sonra burda aslacak olan adam gibi yz kzartc sular ilememesi iin Kur'an czleri, dua kitaplar, yet levhalar, namaz dualar, esnafn ii almas iin karnca duas, evinden kaan kocalar mutlu yuvalarna dndrmek iin dngel dualar, genler iin ak mektuplar rnei ve halk hikyeleri kitaplar ve btn bunlarn arasnda seksolojiyi uygulamal olarak reten kitap satanlar, kaldrm duvar zerine sergiler amlard. Kaak olarak gelmi Amerikan, Capon, hatta Kzl in eyalarn satanlar aka bunlarn kaak mal olduklarm bararak alc ekiyorlard. Bir adam, yanndakine, geenlerde kaak diye satlan bu sergilerden birinden ald dolmakalemin kaak mal kmadm anlatyor, yerli maln kaak diye satarak hi utanmadan sahtecilik yaptklarn, yani suun da suunu ilediklerini sylyordu. ktlar, zarflar, babacmclar, papelciler, trnaklar, tombalaclar, zarclar, barbutular da yerlerini ve yollarm bulmulard. Yalnz yankesiciler imdilik almyor, soyacaklar adamlar, yani arklarn yrtecekleri enayileri kollayp gzleyip, kestirip siperde duruyorlard. Tam Berber Hayri ipe ekilirken, yani seyircilerde coku ve gerilim son kertesini bulmuken yankesiciler ilemeye balayacaklar, ceplerden ark dedikleri czdanlar boaltacaklard. Parmaklan arasnda tra baklan, ellerinde usturalar hazr, zamann bekliyorlard. Tam o gerilimli anda usturalarla, tra baklaryla cepler dardan kesilip antalar, czdanlar, desteyle paralar kaldrlacakt. Onlar deneyimleriyle ok iyi biliyorlard ki, byle cokulu anlarnda enayiler, deil palto kumalar, ceket kumalar kesilirken fark etmek, ameliyat edilip cierleri sklse yine de anlamazlar, neden sonra kendilerinde bir hafiflik duyarlard ve ancak rntgen muayenesinde heriflerin cierlerinin skld -o da yanllkla kendilerinin diye bakasnn rntgen filmi ekilmezse - anlalrd. Bu gzalc renkler ve trl gzellikler iinde yalnayak bir adam bara ara hovarda manileri syleyerek basl ktlarda halk trkleri satyordu.

Sanki yer kalm gibi, sokak kpekleri de araya skmt. Bika falc ingene kars aralarda dolanyordu. Oluyla dolaan bir ingene ayc da def alarak ay oynatyor, ayya kocakarlarn hamamda nasl gbek tama yattklarnn taklidini yaptrarak enlie gelenleri elendiriyordu. Niyetiler de eksik deildi. "Niyet, ksmet!" diye bararak altrlm gvercinlere, eitilmi tavanlara renkli niyet ktlar ektiriyorlard. Elii kdndan frldaklar, kttan fenerler, bayraklar da satlyordu. Uygunsuzun biri atapat satt iin, yaramaz ocuklar atapat patlatarak kadnlarn yreini azna getiriyordu. Kokoreciler, sandviciler, taze ekmek iinde scak sucuk satanlar, mteri aryorlard. Yal bir adam arkadana, kan grmeye hi dayanamad iin tavuk kesilirken bile ordan kat halde, insan aslnca kan akmadndan seyredebildiini, buyzden hibir aslma trenini kanmadn anlatyordu. Ksacas ey sayn dinleyenlerimiz, ey sayn okuyanlarmz, belki altm, belki yetmi bin kiinin dolutuu o alan bir hayhuy iindeydi, bir curcunadr gidiyordu. Her yandan ayr ayr alg takmlarnn sesleri duyulmaktayd. alg takmlarnda zurna, ifte nara, darbuka, rtma, maal zil, def, klernet vb. gibi alglar vard. Kimi alg takmndan zurnaya davul elik ediyordu. Bir kadn, alg eliinde ark sylemekteydi. Baka bir alg takm ukur havas vuruyordu. Yine baka bir alg topluluu da iftetelli alyor, ortada bir kadn grlmemi ustalkla gbek atyordu. ki herif de bellerine petemal dmleyip oynayarak, gbek atan karya elik ediyor "Dktr anam!" diye baryorlard. Bu arada bir atebaz, azndan alevler karmaktayd. Bu olaanst enlik olayn incelemeye gelmi ve yzleri boyal bir soytar takmn seyreden iki bilimciden biri brne, soytarln taa Altaylar etkisini tadn, soytarln kaynann Altay ve in olduunu, isa'dan nce 900-600 yllarnda soytarlarn bulunduunu, bunlara sonradan maskara denildiini, maskara kelimesinin etimolojik kkeninde bu kelimenin aslnn masharabaz olduunu, eskiden bizde de yzlerini una bulayp ve kmre boyayp oyun karanlara masharabaz denildiini uzun uzun ve bilimsel olarak anlatmaktayd ki, onlar kulak konuu olup dinleyen biri sze karp, soytar sandklan ve maskara dedikleri bu adamlarn soytar ve maskara olmayp, bu enlie gelirken yollarn tozundan, amurundan ve pisliinden ve delikdeik yollarda de kalka pislenip kirlenmelerinden o duruma geldiklerini sylediyse de, szleri bilimsel grlmediinden geerli saylmad. Yalnzbalarna gelmi ocuklar, sopalar, aa dallarn bacaklarnn arama alm, at koturuyorlard. Mimus oyuncular, meddahlar bile vard. Yalnz meddahlar eski meddahlar olmayp imdiki zamann meddahlar olarak, leke sabunu, cam kesici, patates soyma aygt, sinek ldrc gibi eyler satarken lafebelii yapmakta ve eski meddahlara ta kartmaktaydlar. Basl arklar satan biri de, sz ve noktalarn satt sarklan yksek sesle bararak sylyordu. Kadn klna girmi ve hoppa kadnlar gibi krtan, yzleri boyal, balan peruklu sapk olanlar da kendilerine mteri aramaktaydlar. Bunlar sodomi davranlarla kalalarn dalgalandrarak yryorlar hatta alglarn havasndan coarlarsa, o zaman da erotik danslar yapyorlard. Eski Yunan babozumu enliklerindeki Phallus gstermelii de eksik deildi; bu olanlar Phallusu'u el ve kol sallayarak, bilek oynatarak, avuta bilek aklatarak simgeliyorlard. Afyon, esrar, eroin satclar da eksik deildi. Keyif vericileri alp, cgaralarn iip, kafay ekip, kimi kendine bir kafa dengi seerek dillenip syleiyor, kimi bir gnlde bularak elleip dilleniyor, sazlar alnp szler ediliyordu. Yoksul bir baba bu enlii frsat bilip snnet ettirecei olunu evinden alp buraya getirmeye koarken, bir bakas da bu enliin bu denli cmbl olacan bilseydi olunun dnn bugne denk getirerek arada dn de bedavadan karabileceini dnp, ne yazk ki dn yapm olduundan frsat kardna amyordu. Delikanllar, gnllerince kz, kzlar tasarlarnca olan bulup, tanp konuup, tatl tatl syleip, pp koklap taze can buldular.

Hkmlnn daraacna ekiliini grmeye gelenlerden bir yal emekli, arkadana, aslmay seyrettikten sonra arkadalaryla kahvede bika parti pipirik oynayp, mbarek cuma namazn klmak iin Sultanahmet camiine gideceini sylyordu. Bunca elence, bunca enlik, bunca ala-ala-hey varken, yine de kimileri canlan sklp "E artk getireceklerse getirsinler de assnlar!", "Ne zaman asacaklar canm, sabah oldu ite... " diye sylenmekteydi. Berber Hayri, bu binlerce kiinin uykusuz kalp kendisi iin toplandndan, insanlarn kendisi iin bunca zahmetlere katlandndan habersiz, kapalda d m gerek mi olduunu ayrt edemedii bir yaant iindeydi. Daha ok, Paakaps Cezaevinde tand o yal ustayla birlikte oluyor, Ragp Usta'nn szlerini ansyordu; hayr, ansmak deildi bu, o szleri bir daha, bir daha Ragp Usta'nn azndan duyuyordu. ite Ragp Usta'nn sesi, ona diyordu ki: "insan koskocaman bir canl plktr ki, insan denilen bu pln herhangi bir plkten ayrm, en pis, en iren olannn iinde bile, ama iinin ta bilinmeyen bir yerinde, dnyalar deerinde, deer biilmez deerde bir cevherin, insanlk cevheri olan cevherin bulunmasdr. Kimi mutlu insanlarn bu cevheri dta kaldndan yada kolayca da vurduundan yada olanaklar bulunduu iin aranp da karldndan, onlar prl prl parlar; ama kimilerinin cevheri yle derinde, derinin de derininde bir yerdedir ki, kimse de karlmasna yardm etmediinden, onlar da cevherleri hi madan, hi parlamadan, cevherleriyle birlikte lrler. nsansa, insanlk cevheri olmayan olmaz Kendiliinden yada yardmla, nasl olursa olsun cevheri yanlarn insanlk grevi, cevheri dipte kalm br canl plkleri de hi usanmadan eeleyerek, o insanlarn derinlerinde bir yerlerinde gizli kalm cevherlerini da kartp parlatarak dnyann karanln o cevherin nur yalazlarnda boup, yakp, yok ederek, yeniden yepyeni, aydnlk bir dnya yaratmaktr. Hayri arkada, buraya dek sylediklerimi sana syleyecek ok bulunur. nk iin asl zoru bu deildir. Bundan da nemli insanlk grevimiz, yzyllardr denenmi, ama sonu alnamam olan tek tek insanlarn cevherini aramann tek inam kurtarmak, daha dorusu kurtardn sanmak olsa bile, bunun insanlar, btn insanl kurtarmak olmadn, herkes kurtulmadka hi kimsenin kurtulamayacan artk anlayarak, her insan cevherinin yaca koulda ortam yaratmaktr. Hayri arkada, salt insan cevheridir ki, her insanda ayr, bambaka, deiik bir cevherdir; o cevher ne altn, ne platin, ne elmas gibi her yerde ayndr." Hayri, kapalda Ragp Usta'nn sesini duyar gibi olmam, duymutu, duyduunu sanmt. Alyordu, imdiye dek hi alamad gibi alyordu. Yirmibir yanda cezaevine sokmulard, imdi yirmibe yandayd. O gne dek hi kimse ona "arkada" dememiti. Ona ilk "Hayri arkada" diyen Ragp Usta'yd. O siyasi koutakiler birbirlerine de arkada diyorlard. Hayri alyordu. Hayri alyordu ve Ragp Usta konuuyordu: "Bana hep sorarsn Hayri arkada, suun ne senin diye, seni neden buraya attlar diye... Suum ite bunlar, sana anlattklarm Hayri Arkada... " Hayri, ne cezaevine girdiine, ne zindana atldna, ne kapalya konulduuna, ne idam cezasna arptrldna yanyordu; onun tek yand Ragp Usta'y ok daha nceleri tanmam olmasyd. Kapalya konulduundan beri, iinden iir yazmak geliyordu. Yazd iki defter dolusu iirlerden ok daha gzellerini yazacana inanyordu. Ama buras yle karanlkt ki... stelik yazanda kd, kalemi de yoktu. Kafasnda oluan iirleri, unutmamak iin yksek sesle, kimileyin de trk syler gibi sylyordu ki, aklnda kalsn da sonradan yazsn... Hayri alyordu, iirlerinden trkler sylerken. Ragp Usta ona "Hayri arkada, herey deiimle... " diyordu. yle dalmt ki, kapal kapsnn nndeki ayak seslerini hi duymamt. iirlerini bara bara trk olarak syleyip alad srada, birden kapnn zinciri sakrdad, srgs, ekildi, ieri ayak patrtlar doldu. Bu geli, her zamanki gelie benzemiyordu. Hayri, aladn anlamasnlar diye gzyalarn yeniyle silerken bir elfeneri kapaly aydnlatt. Hayri, gelenlerin kim olduklarn, karanlkta kaldklar iin tanyamad. Elektrik fenerinin

yanmasyla iki koluna birden adamlar girip Hayri'yi skca tuttular. O zaman bunlardan birini tand; bagardiyand. Aslma alanndaki kalabalk iyice sabrszlanmt. Yava yava havann laciverdi mavilemeye, mavisi alp pembelemeye, sonra tanyeri aarmaya balamt. Ak karadan seilir olmutu. Cezaevinin krmz arabasnn uzaktan gelmekte olduu grld. Kolluk gc ve candarmalarla dzen ok iyi salanmsa da, araba kalabalktan zorlukla yol aabiliyor, daraacna doru pek yava ilerliyordu. Bir zel arabayla iki de taksi ayn zamanda gelip daraac nnde durdu. Bu arabalardan aslma kurulu yeleri indi. Krmz cezaevi arabas daraacnn yannda durdu. Arabadan nce silhl iki candarma indi. Onlar Berber Hayri'nin arabadan inmesine yardm ettiler. Berber Hayri'nin arkasndan iki silahl candarma daha indi. Alan dolduran kalabalk, alan kaplayan binlerce ayakl bir dev srngen yaratk gibi dalgaland, kvrand, o yana bu yana devindi, devce mrldand, o devce mrltlar uultu, homurtu, grlt oldu. Daha sonra bir iti-kak balad. nk herkes Berber Hayri'nin gsnde sallanan kartondaki iri harflerle yazlm yazy okumaya alyordu. Gerekli nlemleri alm olan kolluk gleri iti-kak durdurdu. Ancak ndekiler Berber Hayri'nin gsnden dizlerine dek uzanan kartondaki u yazy okuyabildiler: Hkm zeti "istanbul ilinin ehremini nfusuna kaytl........dan doma,.......dan olma Hayri.......hakknda............ci Ar Ceza Mahkemesi tarafndan 6 yandaki .......... Nn rzna getikten sonra suun emaresini ortadan kaldrmak amacyla ocuu boarak ldrmek suundan dolay Trk Ceza Kanununun 450/9 uncu maddesine gre verilen lm cezas Yargtay tarafndan onaylanarak kesinlemi ve cezann yerine getirilmesine ilikin TBMM karart Resmi Gazetemizde yaynlanmtr." Yaknnda bulunanlar, Berber Hayri'nin gzlerindeki anlam okumaya alyorlard. Korkuyor muydu, akl bandan gittiinden anlamsz m bakyordu, piman myd, alyor muydu, yalvaryor muydu, svyor muydu? Hayri'nin baklarndan hibir anlam karamadklarndan herbiri kendine gre bir anlam uydurdu. Aslma treni kurulunun btn yeleri daraacnn di-bindeydiler; bata lm kararn veren mahkemenin naip hkimi, onun yannda Cumhuriyet Savcs ve onun yannda Adli Tabib ve onun yannda Cezaevi Ynetmeni ve onun yannda Mftlkten gnderilen imam efendi ve onun yannda can-darma komutan ve onun yannda bir bakomiser ve onlarn hepsinin nnde Cellt ingene Ali bulunuyordu. Elleri bileklerinden arkasna bal olan Berber Hayri, Cellt Ali' nin sanda, sanki dl almaya km bir renci gibi utanga, suskun dikilmiti. Arada bir gerek bir aknlkla alan dolduran kalabala bakyor, bunlarn kendisi iin toplanm olabileceklerini aklna bile getirmiyordu. Berber Hayri'nin o anda ne dndn, iinden neler geirdiini bilemezsek de, d grnnden, uysal, bana gelenleri ekmeye hazr, baemi bir durumda olduunu syleyebiliriz. Ceza infaz tznn 68 inci maddesi gereince aslma kurulundaki yargcn hkmn zetini orda bulunanlarn huzurunda, aslacak olann da duyaca gibi yksek sesle okumas gerektiinden, yarg, Hayri'nin boynunda asl olan hkm zetini -daha nce bika kez prova yapm olduundan - hi aksamadan, dili srmeden, tok bir sesle okudu. Yarg hkm zetini okurken kalabaln uultusu birden kesilmi, okuma bittikten sonra yine uultu balamt. Cellt ingene Ali, suyu iyice ekmi olan daraac ipinin dml halkasn, dm ense ukuruna gelecek biimde Berber Hayri'nin boynuna geirip yerletirdi. Berber Hayri'nin, boynuna ipin halkas geirilirken, bam eip oynatarak ingene Ali'ye yardm etmesi, grenleri ok artt. Bu olayn tanklarndan biri, yanndakine, aslacak hibir kiinin o anda normal olamayacam, Berber Hayri'nin de sanki berber koltuunda oturmu da boynuna tra rts geirilmesine yardm eder gibi davranmasnn o andaki bir anormallik olduunu syledi. Bunu syleyen zat, hayatta kendileri hi aslmam olduklar halde, psikolojiyle amatr olarak uratklarndan, her durumdaki her insann psikolojisini bilmekteydiler. Hem uykusuzluktan, hem yorgunluktan, hem de cezaevinde ikram edilen bolca esrarn etkisiyle olacak, eli aya birbirine dolanan ingene Ali'nin

beceriksizliklerinin yakndaki seyirciler de farkndaydlar. "Artk bu heriften cellatlk gemi" diyenler oluyordu. Yani Berber Hayri eilerek, bam oynatarak yardm etmeseydi, ingene Ali'nin onun boynuna halkay geirmesi kolay olmayacakt. Cumhuriyet Savcs, imam efendiye "Buyrunuz Hoca Efendi!" deyince, imam efendi treye uygun olarak Berber Hayri'ye son sznn ne olduunu sordu. Berber Hayri de "Sylesem neye yarar, anlamazsnz ki... " deyince, gnlerden beri bu asma ilemlerinin yorgunluundan sinirleri bozulmu olan Savc, boynuna ip gemi adamn bu kstahl karsnda, belki de merakla, belli belirsiz alayc bir sesle "Syle bakalm, belki anlarz." dedi. Berber Hayri "Benim inandma siz inanmazsnz, sizin inandnza da ben inanmyorum." dedi. alacak ey, Berber Hayri'nin azndan her hecenin tek tek ve tok kyd. Cumhuriyet Savcs bika saniye sonra aslacak biriyle daraacnn altnda tartmann doru olmayacam, hele kendi resmi mevkiine hi yakmayacam dnerek susmay yelediyse de, bu kez yarg, aslacak olana son szn syletmenin gerekli olduu dncesiyle, - Neymi senin inandn, syle! dedi sesini yumuatarak. Berber Hayri, - Sonsuz deiime inanyorum ben, dedi, herey, ama herey durmadan deiiyor. Bu szn bilinmedik bir yan olmad iin kurul yeleri nemsemediler ilkin, ama sonra Berber Hayri, - Ben de deitim, deiiyorum da... Drt yl nce ok ar su ilemitim, suluydum. Ama drt ylda o denli ok deitim ki, baka bir Hayri oldum, baka insan oldum. O suu ileyen insan ben deilim artk. Siz, sulu diye bambaka bir insan, bambaka bir Hayri'yi asyorsunuz, tam bambaka bir insan olduum zaman... deyince onlar bir suskunluk ald. Cumhuriyet savcs, yazaca kitaba bir de bu gr ekleyecekti. Evet, o, bireyin erinci ve toplumun dzeni iin lm cezasnn gereine inansa da hertrl dncenin zgrce tartlmasndan yanayd; bu da bir dnceydi, tartlabilirdi. mam efendi, Berber Hayri'ye, - Allah gnahlarm affetsin! dedi. Berber Hayri teekkr anlamnda, - Sizlerin de... dedi. En ok aan Cellat ingene Ali'ydi. aknl, Berber Hayri'nin szlerini anladndan deildi. Ama imdiye dek bunca insan asmt, hi bylesini grmemiti. Ne alyor, ne yalvaryor, ne meydan okuyor, ne rpnp baryor, ne svp sayyordu. Boynundaki kartona yazl hkm zetiyle daraac altna getirilenlerin ou altm pisletmi, hemen hepsi de iemiti, iemeyen de alamt. Hem altna pisleyip, hem kusanlar da vard. ldranlar, ldrp glenler de olmutu. Ama bu Berber Hayri gibisini ilk gryordu. Salt daraac altnda byle bir adam grebilmek iin yaam boyu cellatlk yapmaya deerdi, ii snmt Berber Hayri'ye. Onu yle bir asacak, dm ense ukuruna yle denk getirecekti ki, Hayri hi debelenmeden bouluverecekti. Bunlar tasarlarken Berber Hayri'ye bakp iinden de "Bir Cellat ingene Ali'nin iyilii de ancak bu kadar olur, elimden bu kadar gelir." diye geirdi. Kurul yeleri iinde, insan aslmasnda en deneyimli olan Cezaevi ynetmeni, ingene Ali'ye iaretini verdi. ingene Ali, elleri arkasnda bal olan Berber Hayri'nin sandalyeye kmasna yardim etti. ingene Ali'nin yorgunluu, uykusuzluu ve esrar oka karm olmas ite bu srada belli oldu. Bir tekme atp sandalyeyi devirecek, ayaklan altndan sandalye dnce Berber Hayri, boynundaki ipten bolukta asl kalacakt. Gelgelelim, ingene Ali ayann ynn bitrl belirleyemediinden topa ut eker gibi sandalyeye tekme atyor sanarak ayan bolua sallad. kinci kez denedi, yine hedefi tutturamad. nc denemesinde dengesi bozuldu, arkasndaki imam efendinin kucana yuvarlanarak kst yere oturmaktan kurtuldu. Savc, Cellat ingene Ali'nin bu beceriksizliine yle kzmt ki, az kalsn sandalyeyi kendisi tekmeleyecekti. Ama Cellat ingene Ali sonunda baard, iddetli bir tekme atarak sandalyeyi devirdi.

Boynundaki ipten asl olarak daraacnda biriki debelendikten sonra. Berber Hayri'nin dar kan dili uzayp sarkt. Kalabalk iinden "Yaasn ilhi adalet!" diye bir barma duyuldu. Fotoraf flalar patlamaktayd. Kurul yesi Hekim, Berber Hayri'nin tbbi olarak da ldne degin yazanak verecekti. Ondan sonra da gerekli ilemin yaplmas iin Yarg, Savc ve Hekim kendilerim bekleyen arabaya binip Savclk odasna gittiler. Orda imzalayacaklar hkm zetinin altnda u yaz vard: "Mahkmun aslmas suretiyle yerine getirilen hkmn ibu zeti, bir kopyas aslann zerine ilitirilmek, dier kopyas ise crmn ilendii ve mahkmun en son oturduu ve hkmn verildii yerlere aslmak zere Trk Ceza Kanununun 43 nc maddesine gre drt nsha olarak tanzim edilmitir. mza mza mza Mahkeme Naip Hkimi C. Savcs Adli Tabib" ayr yere aslan bu ilanla, ileri olduu, hasta olduklar yada baka bir mazeretleri nedeniyle aslma trenine gelemeyenlerin de ibret dersi almalar salanm oluyordu. Aslan kimsenin cesedi, cenaze treni yaplmadan gmlmek zere miraslarna verilirdi, Tzn 69 uncu maddesine gre. Ama Berber Hayri'nin miraslar ya olmadndan yada varsa da bulunamadklarndan, yada miraslklarn reddettiklerinden, Hayri'nin cesedi Belediyece kaldrlp mezarla gmlecekti. Berber Hayri aslm, ama hl Savc'nn ona ilikin ilemleri bitmemiti. Ktnn bulunduu nfus ynetmenligine. Berber Hayri'nin asld yazl olarak bildirilecekti ki, artk onun kimlii yaayanlar arasndan kaznsn. Btn bu ilemler bittikten sonra Berber Hayri'nin dosyasn, onu lm cezasna arptran mahkemeye geri gnderecekti. Kurul yeleri gittikten sonra, alan dolduran kalabalk, daraacnn evresinde dnp dolanp birbirlerine "Yeter artk, ekilin de biraz da biz seyredelim!" "Rica ederim, itmeyin yle!", "Dayanma arkamdan be...", "Biraz yan dur da ocuk da grsn!" gibilerden sylenir, tartmalar ve az dalalar da srerken Berber Hayri'nin daraacndaki cesedi de sabah esintisinde adaletin bayra gibi sallanyordu. ibret dersi alacaklardan okuryazar olmayan beon kiilik bir topluluk, cesedin karsnda toplanm, hkm zetini okuyamadklarndan bu adamn neden aslm olabileceini aralarnda konuuyorlard. Herbiri kendi yaantsnn dorultusunda ayr bir yorumda bulunuyordu. Eskiden yol-baclna zenip de sonradan korkup vazgemi olan, - Herhal yolbacl etmitir... derken, delikanl olan, - Besbelli kz karmtr, kz elinden almaya gelenleri de vurunca astlar garibi... diyordu. - Kan davasdr bu arkada, vurdu babasn vuran... Ben de olsam vururum... Bir olanc herif de o kalabalkta eline geirdii kendine uygun bir ocua cesedin gsndeki yaznn ne olduunu soruyor, okuryazar olmayan kk olan da ona, - Babacm, kfte smarlasana bana... diyordu. Erkenden kzgn bir gne kmt. Gazeteler birden ok satlmaya balad. nk, gneten korunmak isteyenler, gazeteleri alp, balarna klah yapyorlard. Berber Hayri'nin daraacnda sallanan cesedini uzun uzun, bir daha bir daha seyredenler, alacaklar denli ibret dersini alp ilerinden "Oh, aramzdan bir rz ve namus dman daha eksildi, hele biz kurtulduk!" sevinciyle yava yava dalyor, enlik alanndan ayrlyorlard. Aslma alanndaki enlik alt saat srd. Ondan sonra Berber Hayri'nin cesedi Belediye,'nin cenaze arabasyla mezarla gtrld. Hayri'nin bata bulunacak, sadaka datacak, para verecek kimsesi olmadndan, her lnn gmlnde mezar bana kurt sinekleri gibi doluan duaclar, dilenciler, hafzlar, hocalardan hibiri, Berber Hayri'nin cesedi gmlrken yoktu. Ey Okurlarm, selam olsun sizlere! Sylenmi btn selamlar, verilmi ve alnm btn selamlar zerinize olsun! Karada, denizde, havada ve yatakta ve hastanede

ve uzayda ve ayda ve tm gezegenlerde olanlara ve bundan sonra da olacaklar selam olsun! bu Cumhuriyet dnemi Surnme'sinin yazar der ki, hukukun hukuk olduundan beri ilk ve balca amac, cezaya arptrlan kiiyi deitirerek iyi yapmak, dzeltmektir. Oysa bir suluyu asmaksa, ona doal hak olan deime hakkn tanmamaktr. Ama bundan da kts, doann ve toplumun deimez anayasas olan sonsuz deiim yasasna inanmamak, yani ayaklarmz bastmz, havasn soluyup suyunu itiimiz dnyaya inanmamak ve yine inanmadmz kendimizi de yadsmaktr. yksn okuduunuz Berber Hayri, ibret dersi almas iin Trkiye'de halkn gz nnde son aslan kiidir. Berber Hayri'nin aslsn, halk nndeki son aslma olmas bakmndan nemli grdmzden, bu son aslma enliini dilimiz dndnce anlatp betimleyerek kltr tarihimiz iin bir belge olarak saptamak istedik. imdilerde Burhaniye denilen eski adyla Kemer ilesinin ren mahallesinin Suna konutlarnn bir evinin bir odasnda, 1973 ylnn 13 ubatm 14 ubatna balayan cuma gecesi yazmaya baladm ibu Cumhuriyet dnemi Surnme'sini, zaman zaman yazarak, zaman zaman yazmaya aralar vererek, atalca ilesinden kan yolun drt kilometre sonrasnda kurulmakta olan Nesin Vakf'nn ynetimevinin bir odasnda, 1975 ylnn 19 eylln 20 eyllne balayan cuma gecesinin sabah saat 3 nde yazp bitirdim. Daha daha nicelerini ve daha da iyicelerini yazmaya benim yaamm yete, sizin de onlar ve daha baka yazarlarn nice yzlerce yaptlarn okumaya yaamnz elvere, kendimizi ve evremizi deitirerek yaayalm glegle! Eksiklerim balana, artklarm hogrle! Aziz Nesin atalca - 20 eyll 1975 Bu kitap iin yaymlanm Eletiri, Yorum ve Deerlendirmeler 15 Mart 1976, Cumhuriyet Sadun TANJU EKLENLER'N ARKASINDAK YIKINTI Kukusuz, anlayszlk, sevgisizlik, sertlik, haksz karlarn korunmas uruna gsterilen diren, deiim zo-runluunu kamlyor; deiimi durdurmak isteyenler, hakszl ve adaletsizlii arttrdklar lde kendi egemenliklerinin sonunu hzlandryorlar. Ama bir gerei de grmezlikten gelemeyiz. Her ey bsbtn ryor ve kokuyor, ac byyor, ekilenler yakp ykarak geriliyorlar. Byle bir ekiliin, tarih sahnesindeki ry ve kokuun kara mizahn yapmak isterdim. Aziz Nesin'inki gibi bir gle. SURNME'sini okudunuz mu bu byk mizah ustamzn bilmem. Sadece onu okumakla, insanlar, toplumu, yaam sevgisiz ellere, bo kafalara ve sadece belli bir ama iin geerli saylan deer yarglarnn egemenliine terk etmenin ortak sorumluluunu t iinizde, beyninizde duyabilirsiniz. BiR ASMA TREN Surnme, bizim geleneimizde, sevinli olaylar nedeniyle yaplan byk halk toplantlarnn hikyesidir. Aziz' in Surnmesi ise, Sultanahmet meydannda bundan yllarca nce yaplan bir idam treninin anlatmn iermektedir. O gn ok iyi hatrlarm. Grlmemi bir panayr manzarasyd. Aziz'in dedii gibi 6070 bin kii, rpc ayrna, Gksu'ya, Kthane'ye Hdrellez safasna gider gibi Sultanahmet'e yaylmt. Geceden yerler tutulmutu. ocuklar, kzlar, kadnlar, her yata erkekler, satclar ortal enlik yerine dndrmt. Btn bunlar Berber Hayri'nin aslsn grmek iindi. Adaletin mlkn temeli olduu bir kez daha anlalacak, o temel zerindeki ortak yaam kutsanacakt. Berber Hayri denilen bu canavar alt yanda bir ocuun rzna geip onu bomann cezasn canyla derken, lkedeki bilcmle sularn ve sululuun kefareti verilmi olacakt. Oysa .Aziz'in Surnme'sinde yazdna gre, drt yl nce su ileyip dama tklan berber ra ile, drt yl sonra hcresinde lm bekleyen berber Hayri baka baka insanlard. imdi, drt yl iinde deimi, gerek bir insan Olmu ocuu asacaklard. Drt yl nce, kendisini yalnz hissettii iin camgz bir cinsi sapn belsndan kurtulamayp rzn kaybettii iin, intikamn, kendisine bela olan adamn kck ocuundan alma tasarlam olan acnacak bir kurband. Oysa, drt yl iinde, mapusane hayat ona yeni bir biim vermi, baz

rastlantlar, siyasi mahkmlarla grmenin olanaklar onu dn ynnden gelitirmiti. Paakaps cezaevinde tant Ragp Usta'nn "insan kockocaman canl bir plktr oul, ama en pis, en iren olannn iinde bile, t derinde, dnyalar deerinde bir cevher vardr, marifet bu cevheri bulup kartmadadr" szlerini anmsyordu ve son isteini soran savcya "neye yarar ki, baka bir insan asyorsunuz" diyordu, insan deisin deriz, deieni de asarz biz. Mays 1976 OZANCA Sami N. ZERDM YENLEMELER 1960 ncesinde, Ulus gazetesinin arka sayfasnda "Ciddiyet" bal altnda bir mizah sayfas dzenlenirdi. Bugn, Aziz Nesin'in iki yeni kitabn okurken nedense "Ciddiyet"i anmsadm. Adndan dolay... Aziz Nesin bir "Surnme" yazm. Ba hi yoktan derde uram gen bir berberin aslmadan nce hapishanedeki servenini, aslaca gn de nerdeyse bir enlik havas iinde btn stanbul halknn alana dolduunu anlatyor. Seyyahatname olarak niteledii "Duyduk Duymadk Demeyin" adl ikinci kitab ise; istanbul'u gezmeye gelmi bir Amerikal kadnn bana gelenleri iziyor. ilk kitabn ac havasn ikincinin elenceli anlatm datyor sanlmasn. Aziz Nesin'in mizah ustal bu kitapta da yansmakta. Ne var ki, okuduka iime sknt girdi. nk, mizah, asl nitelii olan "ciddiyetiyle sarmt beni! Byk kentin -dolaysyle Trkiye'nin- aksaklklar bu kitapta sergileniyordu. "Surnme" de, yazarn btn insancllnn da belirdiini ekleyeyim. stanbul Barosu Dergisi Orhan BARLAS Temmuz-Austos 1976 "ENLKLE" ADAM LDRME Sorun: lm Cezas... Tartan: Aziz Nesin. Burada yle bir durup dnmek iyi olur. Surnme kal en azndan bir alt yedi ay oldu. O gn bu gndr bu betik zerine bir eletiri beklerim... Gerek hukukulardan, gerek edebiyatlardan... Bir Sadun Tanju' nun duygusal yaklamn anmsyorum. Belki baka yazlar da kmtr, benim gzme arpmad. Dorusu ilgintir; Aziz Nesin'e degin ok az eletiri, aratrma, inceleme yaymlanr. Geenlerde okudum, bir yk yazarmz zerine ikinci "doktora tezi" hazrlanyormu. Kafam kart, ya ben ok dzensiz, yetersiz bir okuyucuyum, ya da eletirmenlerimizin, aratrmaclarmzn ilgi odaklar benim kavrayamadm deerlerimiz zerinde toplanyor.. Oysa, bana kalrsa Aziz Nesin bir "nemli" kiidir... yalnz bir yazar olarak deil, bugn Trkiye'de yaayan be nemli kiiden biridir bence... Gene de eletirmenlerimiz, edebiyat bilginlerimiz onun rnlerine el atmaktan pek tad almazlar. Bana gre bu tutumun bir takm yaznsal nedenleri var, bunlar tartmann yeri buras deil. Zaten Surnme iin beklediim ilgi onun yaznsal deerinden deil de, "hukuk "a ilikin yn yznden... Surnmenin nerdeyse birtek ana-konusu var: lm Cezas. Nesin lm Cezasna degin grlerini, inanlarn bu yaptta toplam... Ne var ki yazar, ncelikle bir "anlat" ustas olduu iin, dncelerini bir yknn olanaklar iinde bizlere iletme yolunu semi. stelik Surnme'de deiik, "bugn iin yeni" bir anlat biimi kullanm. Bunu aklamak iin Surnmenin ne olduunu anmsamalyz. Tanm yapttan aktaryorum: "Bilindii zere Surnme, Osmanllar anda, evlenme, dn-dernek, snnet gibi sevinli olaylar dolaysyla, halkn da katlmasyla yaplan ve birka gn sren zengin lenleri, renkli trenleri, byk elenceleri, olaan st gsterileri, btn bu enlikleri betimleyip anlatan kitaplara denilir. Yani Surnme, ksacas dn kitab demektir. Kolayca anlalmaktadr ki, bu dnler, balk parasn veremeyip yavuklusunu kard iin dama denlerin deil, sultanlarn, ehzadelerin dnleridir." Oysa Aziz Nesin'in Surnmesinin konusu dn-dernek, snnet deil, bir lm cezasnn infaz. Aziz Nesin bunu da yle anlatyor: "Bu Surnme'de Berber Hayri denilen bir rz ve namus dmannn Sultanahmet alannda nasl asldn ve bu aslma srasnda, "ok kr, hak-hu-kuk yerine geldi, aramzdan bir ahlaksz daha eksildi de, biz de yakay kurtardk; imdilik sray savdk!" diyerek seyircilerin gsterdii sonsuz sevinci ve "te namussuzlarn sonu budur!" diyerek adli ve idari makamlarn ve onlarn yannda cumhuriyet

savcsnn ve onun yanndaki candarma komutannn ve candarma komutannn yanndaki imamn ve imamn yanndaki cellat ingene Ali'nin halka bret dersi vermek iin hibir fedakrlktan kanmayarak, byk bir grev severlikle, aslma isteminin yerine getirilmesinde gsterdikleri insanst abalar ve aslma trenini ve seyircilerin enliini btn ayrntlaryla pek canl olarak anlatmaya alacam ki, ibu daraacna ekilme trenini grmeleri ksmet olmayan halkmz da, sanki ibu treni grmlercesine gznde canlandrarak adaletin nasl yerine getirildiini renip temiz vicdanlar rahat ede!" Elbette Surnme'de salt bu tren, bu infaz olay ele alnmyor, lm cezas verilmesine yol aan eylem de (su da), bu eylemi yapan sulu da batan beri "hikye" ediliyor. Aslnda lm cezasnn baz kiilerde uyandrd irkilme, tiksinme duygusunu, salt infazn insanlk d koullaryla yorumlayamayz. Bu yorum "olgu"yu bir ucundan,, yarm elle tutmak olur. Surnme'nin byk etkinlii de, suun nitelii, sulunun gemii ile, "lm cezasnn yerine getirilmesi trem" arasndaki akld dengenin anlamsz nedenselliin ya da elikinin ustalkla verilmesinde... Oldum olas hukukular, dnrler, lm cezasn, genel izgileri ile "bu ceza iyi midir, deil midir?" "yararl m, gerekli mi, zorunlu mu, deil mi?" alarndan ele alr, tartrlar. Yllarca ben de byle dndm. Bugn bu tartmalar bana byk oranda "okulcul" (scolastique) geliyor. Aziz Nesin'in Surnme'deki sav ise, bata gze arpan izgisi ile, zetle yle (bata gze arpan diyorum, nk enine boyuna baka tartmalar, zmlemeler de var); "lm cezasyla ortadan kaldrlan insan su ileyen insan deildir; nk insan srekli olarak deiir, yenilenir, rnein, sula lm cezasnn infaz arasnda yle byle drt yl geerse, toplumun bilebile, soukkanllkla ldrd insan, gerek sulu deil, bambaka biridir, yle ise bu ceza yalnzca haksz, yararsz deil, hem de anlamszdr, samadr." Grlyor ki bu yaklam bir bakma eytiimseldir, nk srekli deiim yasasna dayanr; bir bakma "dnseldir" nk sorunu toplumsal, ekonomik koullar iinde deil, soyut olarak ele almaktadr. Nitekim suluyla "ceza gren insan" ayrl yalnz lm cezasnda deil, tm cezalarda uygulanabilir bir gr... Dorusu bu kapsam yaymas pek yanl da saylmaz. Sanyorum, "lm cezas tartmalarn" yararl, etkili bir ra sokmann nde gelen koulu, bu cezann hangi toplumsal ekonomik, siyasal durumlarda "var olduunu", artp eksildiini saptamaktr. Ali Sirmen'in Camus'la Ko-estler'den evirdii DAM adl yaptta bu konuda ok ilgin rnekler var. Pontecorvo'nun SYAN adl filminde idam sahnesi gsterilir. de siyasal nedenlerle, bata birinin ba balta ile kesilir, ortada, ikinci kuruna dizilir, sonra bamszlk sava veren nc "siyasi" ipe ekilir. Burada gene Surnme'den bir alnt yapacam: "1882 ylnda Trieste Fuarnn alnda el bombalar att iin idam cezasna arptrlan bir sulunun aff iin Avusturya imparatoruna yazd mektupta Victor Hugo yle diyordu: 'dam cezas yirminci yzyln yasalarndan silinecektir. Gelecein hukukunu bugnden uygulamak ne gzel bir ey olur!'" Yanlmyorsam, ya TBB yllk raporlarndan birinde ya da bakan Faruk Erem'in raporunda yle bir tmce vard: "lm cezasnn tarihi srekli bir LGANIN tarihidir." unu demek isterim: lm cezas, gerek zaman gerekse yer bakmndan, belli lkelerde iliyor, belli lkelerde ortadan kalkyor, azalyor ya da oalyor, yle ise bu cezaya yolaan ekonomik, toplumsal, siyasal koullar bilimsel nesnellikle saptamak, lm cezasna kar gelmek -ya da savunmak- iin ok yararl ipular getirecek (giderek bu konuda etkili bir tartmann kanlmaz yntemi budur da denebilir.) Burada ayrntlara girmeyeceim, hemen aklma gelen birka soruyu sralayacam: u anda yeryznde lm cezas nerelerde var, nerelerde yok? Nerelerde lm cezas apak uygulanr, nerelerde bu i gizlikapakl veya dolayl olarak yaplr? lm cezas, gerek karar aamasnda gerekse infaz aamasnda azalyor mu, oalyor mu? Hangi koullarda, durumlarda artyor ya da eksiliyor? Gncel olaylara stnkr bir gz atmak bile epeyi aydnlatc olacak... Bir lkede, bir darbe giriimi sav ile hemencecik seksen kii kuruna dizilmise, bir bakasnda uyuturucu madde suundan ayda on kii asld halde, bu sularn kkn kazmak yle dursun gitgide artt syleniyorsa, bir nc lkede gz altna alnan yz kiiden yetmii aklanamaz nedenlerle evine

dnemiyorsa, gene bir bakasnda sokaklarda, bayrlarda arpmalarda lenlerin says durmadan artyorsa... artk sormak gerekir: Bu lkeler ne biim lkelerdir? Toplumsal yaplan nasldr? Kimlerin eliyle, hangi yntemlerle ynetilirler? insanolunun, toplu halde, dne tana, yasal yoldan bir baka! inam (hemcinsini) ldrmesi, ldrebilmesi bir nemli olgu... Bu olgu zerinde yalnz hukukular deil, birok dnrler, sanatlar, aydnlar, yllardr enine boyuna kafa yorar, tartr dururlar. Surnme, hem ele ald konu, hem de bunu ileyi biimiyle ok sekin bir yapt. Bizde bir ei-benzeri var m, yok mu, bilmiyorum. Yeryznde de lm cezasn ileyen sanatsal almalarn saysnn ok yksek olduunu sanmam. Bir hukukunun, lm cezas zerinde kafa yormadan, iine ve evresine kar sorumluluunu yerine getirebileceine de inanmyorum. Bu yzden de Surnmenin, yalnz edebiyat severleri, Aziz Nesin'i beenenleri deil, biz hukukular da ok yalandan ilgilendiren, vlmeye, kutlanmaya deer baarl bir yapt olduu kansndaym. 17 Temmuz 1976 Cumhuriyet Atilla ZKIRIMLI SRNME, AZZ NESN Bir edebiyat szlnde "surnme" yle tanmlanyor: "Surnme yahud Sriyye: Dn, ziyafet, enlik gibi eyleri tasvir iin yazlan manzum ve mensur yazlardr." (Edebiyat Lgati, Tahir-l Mevlevi). Aziz Nesin de "Surnme" sini yle tantyor: "ibu Surnme, Berber Hayri adl bir rz ve namus dmannn Sultanahmet alanndaki aslma enliini betimleyip anlatr." Grld gibi zde nemli bir ayrm var, aradaki benzerlik biimsel. Gerekten Aziz Nesin gerek kurulu, gerekse anlatm olarak eski "surn-me"lerden ustaca yararlanm. Kurulu olarak, dedim... "Surnme"nin blmlenii, eski yaptlarn tpatp ayn. nce bir "ndeyi", sonra kitabn yazlnn nedeninin akland bir "Giri", daha sonra ise, "Bu blm falan filan bildirir" kalbnn korunduu blm balklar, ardndan kitabn bitirili tarihini bildiren "Sondeyi". Anlatm olarak da, konumalarn en aza indirilerek betimlemelerin, olaylarn aktarlmas. Bu ynyle bir ustann, gemiteki kltr ada bir yorumla deerlendiriinin somut rnei "Surnme". Bu son kitabnda, Berber Hayri'nin, iledii sutan balayarak hapisanedeki yaamn, hazrlklaryla gn sren aslma enliini ayrntlaryla anlatyor Aziz Nesin. Hayri'yle birlikte hapisanedeki teki hkmlleri, hapisa-ne koullarn, aslma dolaysyla adalet brokrasisinin ileyiini de betimliyor. Bir kara mizah rnei "Surnme". ince bir yergi, zekice bir talama, buruk bir glmseme. En nemli yan da kitabn bandaki Hayri'yle aslan Hayri' nin bambaka bir insan olmas, bir deiimin ustaca verilmesi. 25 Temmuz 1976 Hrriyet eki Aziz Nesin'in son kitab, kk bir ocuun rzna geip sonra da onu boan ve bunu aslmakla deyen berber Hayri'nin hikyesi. Biz ilk nce Surnme'nin anlamn deelim: "Bilindii zre Surnme, Osmanllar anda elenme, dndernek, snnet gibi sevinli olaylar dolaysyla, halkn da katlmasyla yaplar ve birka gn sren zengin lenleri, renkli trenleri, byk elenceleri olaanst gsterileri, btn bu enlikleri betimleyip anlatan kitaplara denilir." Yazar byle diyor. Gnmzde bylesine elence kalmadndan usta mizah bunu gnlk bir olaya indirgeyerek yanstm. Gnmz hapishanelerinin gereki bir kesidini verirken, kiilerin mizahn vermi. Mahpus damnda insanlarn acmaszl, hepsi buraya bir sutan dmken birbirlerini knamalar, insan psikolojisinin bu en nemli eilimini sunmas ynnden ilgi ekici. Dam aalarndan tutun, buralardaki bozuk dzene varncaya kadar, mahkmlarn yaamn, dndren mizah tryle bu kitapta bulabilirsiniz. Satrlarn arasna, dikkatinizi verdiinizde ilk rastladnz, mahkmlarn birbirlerini birer mahkm deil de savc edasyla sulamalardr. Ne yapsnlar, uyank olmak gerek, burada liman bal gibi olacaksn, hem oltaya tutulmayacaksn, hem de ineye pisleyeceksin. Aziz Nesin, 1915'de stanbul'da dodu. Kuleli Askeri Lisesi'ni ve Harp Okulu'nu bitirdi. Hikye, oyun ve roman trnde rnler veren Nesin, imdi stanbul'da serbest yazarlk yapmakta. Aziz Nesin Vakfn tamamlamaya uramaktadr. Altn Palmiye (talya), Altn Kirpi (Bulgaristan), Krokodil (Moskova), Karacan Armaan ve Trk Dil Kurumu

armaanlarn kazanmtr. En verimli yazarlarmzn banda gelir. Kitaplarnn says 60' amtr. BOOKS ABROAD (ULUSLARARASI EDEBYAT DERGS) Ekim 1976, (ngilizceden evrilmitir) Talat Sait HALMAN Daraac mizah, Trkiye'de salk ve esenlik iersinde gelimekte. n byk yergici Aziz Nesin, Anglo-ameri-kan edebi evrelerinde gerek gc orannda tannmayan, buna karn Avrupa evrelerinde ve Orta Dou'da olaanst bir ne sahip olan bu yazar, son byk yaptnda halka ak bir idamn, kiisel zayflklara ve toplumsal hakszlklara yneltilebilecek geerli bir yergi biimi olduunu kantlyor. Aziz Nesin (D.T. 1915), daha bir araya toplanamam yzlerce yks, aratrma" yazlar, incelemeleri, iirleri bir yana braklrsa, yaamnn her yl iin bir kitap veren, yorulmak bilmez, verimli bir yazardr. Surnme ise, yazdklarnn en iyilerinden biri. Ac mizahn bu ustaii yapt, olanc Berber Hayri'nin bir ocua tecavz etmesi sonucu aslmaya gidiini anlatr. Hayri'nin Sultanahmet alan'nda (stanbul'da) aslma olay, bir enlik nitelii kazanacaktr. Kitabn ad da bilinli olarak inceden inceye bir alay tamaktadr; Surnme, Osmanl dneminde, halk enliklerini anlatan bir dizi minyatre ya da iirle anlatma verilen addr. Nesin, taklit edilemez slubuyla, ikiyzllk, yalan dolan, kendini beenmilik ve aldatmacayla alay etmektedir. Btn bunlar aa vururken yapt sulamalar ylesine etkili olmaktadr ki, cinsel sapk, yapt sapklklar iersinde, yalnzca savc, yarg ve cellattan daha insafsz grnmekle kalmayp, ylesine ciddi bir olayda, canavarlar bile utanca drecek duygularla cmb yapan seyircilerden bile daha masum kalmaktadr. Surnme, brakn kahramanl, drstlk imsnda bile bulunmuyor. Hakszlklara, adaletsizlie kar su ileyen hakszlk ve adaletsizlik alegorisi, samann stn biimde sahnelenmesidir. Bylesine ciddi bir yk, kolaylkla gzyalar iersinde bir melodrama, ya da edebi sadizm iersinde budalaca bir denemeye dnebilirdi. Oysa, bir mizah sihirbaz olan Nesin, kelimelerinde ve anlatt sahnelerde de bir byc ustalna sahip. En dehetli, korkun blmler bile onun elinde onaylanan glmsemelere, kiinin kendi kendini tanmasna, insanolu'nun evrensel kusurlarn stoik bir biimde kabullenmesine dnyor. Surnme'deki birok blm, dorudan Krafft-Ebing'den km olabilir. Ancak, Nesin'in ustal, klinik bir vaka hikyesi olan olay, okurken can skntsna dmekten her zaman kiiyi kurtaryor. Kitabn sonunda, komedinin neden olmas beklenen o klasik boalm yoksa da, mizah bir kurtarc oluyor, btnyle irkin dnyay kurtarabilecek tek gzel kurtarc. Son bir avuntu da, yazarn da byk bir aklkla belirttii gibi, ylesine acaip biime soktuu aslma olay, gerekte Trk tarihinde son oluyor. Tek nemli yan, Ne-sin'e kara mizahn mkemmel bir rneini yaratmasnda etken oluudur. Bulletin International des Critiqes Litteraires 1976 No. 10 - Haziran 1977, Tahsin Sara (Franszcadan evrilmitir) TRKYE'DE YILIN YAPITI Surnme, Osmanl dneminde, sultan ocuklarnn snnet ya da evlenmeleri dolaysyla dzenlenen her trl enlik ya da treni belirleyen genel bir adlandrmadr. Dnyaca tannan nl Trk yazar Aziz Nesin, romannda bunu bir aslma treni haline getiriyor. Berber Hayri, kt ve ac bir rastlantyla kendisini su ilemi durumda buluyor gnn birinde. Tutukevinde, ilk zamanlarda ezilip horlanmaktadr hep. Ama sonunda bir kahraman olarak kar karmza. Onu kendisine karn bir kahraman durumuna getiren evresidir. Ama, daha sonralar Hayri siyasal tutuklularla tanr, onlardan insanlk, erdem ve bilim kavramlarn renir. Bu andan itibaren, yaamnda bir dnm noktas balar. Bu idam mahkmu, gznde artk basit bir formalitenin yerine getirilmekten te bir anlam tamayan idamna hi aldrmamaktadr. Bu elikiyi vurgulayan yazar, src ama ok renkli bir dille eletirdii toplumdaki bireyin salt yalnzln ve brokrasinin kokumuluunu gn na karp sergilemektedir.

23 Aralk 1976 Cumhuriyet Hasan zzettin DNAMO Aziz Nesin, Surnme'yle mizahla ilgisi bulunmayan pek az yaptlarndan birini vermi oluyor. Kerim Korcan'n Tatar Ramazan' ile Lin'ini anmadan edemedik. Eer bu iki kitap yazlmam olsayd Surnme zor yazlrd. Yazlsa bile havada kalabilirdi. Aziz Nesin, o iki romann mapusane gereini btn anlamyla yanstmadn grerek eksik yanlarn Surnme'de vermeyi dnd. Doann gsterdii ynden, o izgiden dar den ksnl eytan, kltrn o gzelim kokularla ssl geometrik tarhlarn darmadan eder. Mapusanelerde uzun boylu yatm olanlar, mapusane insannn, salt ksnl iblisin kzgn trkleriyle dopdolu olduunu yakndan bilirler. Demirlerin, yksek duvarlarn dnda kalm gzel frsatlarn, zgrlklerin her krnts, her damlas, duygularyla karm, birlemi bir kompleks bombasdr. Cinsel doyunma istei, kurbanlarn gzlerini karartr. Yazarmzn hikyesinden dar tatk, ona gelelim: Pederasti denen erkein erkee kar duyduu sapk duygu, yolunu arm bu korkun hayvan, yolunun zerinde Berber Hayri diye bir zavall gencedek gelmi (raslam), delikanl onun bann hm altnda eilmek zorunda kalm. Bu kez o da nl Drakulann vampirce srmasnda olduu gibi zde srma, kan emme hevesini edinerek daha ok almak tutkusuyla pederastn alt yandaki olunu kirletmi, sonra da ldrm. Berber Hayri gerei, bylece bir toplumsal ateten su yuma haline gelmitir. Trkesi, vaktiyle mapusanede rzna geilmi bir mapusane kuu olan, imdi serbest dolaan eski sabkal, namuslu bir gen olan berberi sua doru iteleyerek yepyeni bir ktlkler, cinayetler r amtr. Berber Hayri'nin cinayetten mapusaneye dmesiyle yeni bir gelime gsteren mapusane gerei, serven; insancl yerden yere arparak irkefler, amurlar iinde srkleyerek srp gitmitir. Aziz Nesin, arasra romanda kendi ihtisas olan mizaha yelteniyorsa da konu ok ar bastndan bunda diki tutturamayarak yine arbal edebiyata dnmek zorunda kalyor. Yazarmz, bu romandaki birok sayfalarda konuya byk yazar olarak kalem almtr. Aziz Nesin, kendisi de yaamn uzun zaman mapusane kularndan biri olarak sslediinden mapusane gereini anlatrken konuya bsbtn egemen olmasn bilmitir. 29 Aralk 1976 - Politika Selim LER Aziz Nesin'in "Surnme*si ilgin bir talama. Bir baka adan da Aziz Nesin'in byk bir anlat ustas olduunu, ne yazsa okuru etkileyebileceini sylemek gerekiyor.' NOSTRANNAYA LTERATURA (Yabanc Edebiyat Dergisi) Eyll 1978 (Rusadan evrilmitir) BR ASILMA TRENNN BETM Radi F Bundan be yl nce bir cumartesi akam Almanlarn "am Aleks" dedikleri Aleksander meydannda bulunan bir "milk bar "a uradm. Byk bir hayretle burada Almanca kadar Trke de konuulduunu grdm. Bat Berlin'de alan Trk iileri hafta sonunu geirmek iin Demokratik Alman Cumhuriyeti bakentine geliyor ve bu barda toplanyorlard. nk buradaki fiyatlar keselerine daha uygun geliyor ve daha nemlisi, Bat Berlin'de resmen "gas-tarbeiter" yani misafir ii saylmalarna karn burada kendilerine eit vatanda muamelesi yaplyordu. Oturduum masada kendilerinden baka Trke bilen kimse olmad sansnda gen adam Trke konuuyorlard. Onlarn srlarn istemiyerek dinlemi olmamak iin bu yanl kanlarn dzeltmek zorunluluunu duydum ve onlara Dou Berlin'de misafir olarak bulunduumu, Trk edebiyat zerinde alan bir doubilimci olduum iin Trk dilinin ihtisas alanma girdiini anlatmaya altm. Dou bilimleri, edebiyat, bu yar cahil insanlara hi birey ifade etmiyordu, ve gzlerinde bana bir gvensizlik belirdi. Fakat konuurken Aziz Nesin'den ve hele istanbul'da evinde onu ziyaretimden sz ettiim zaman durum tm deiti; yzlerine bir dostluk ifadesi geldi, dilleri zld. Gitmek zere kalktm zaman beni nemli bir misafir sayarak Trk adeti gerei de kalkarak kapya kadar geirdiler.

Aziz Nesin; Trkiye'de az buuk okumasn bilenler arasnda bu ad duymayan yok. Aziz Nesin adn ansndan karnzdakinin ne tr bir adam olduunu rahata kestirebilirsiniz. Kimisi glmser, kimisi dilerini gcrdatr. Bununla beraber bu ad tayan kii Trkiye'de ne nfuz sahibidir, ne varlkldr, ne de kendisine bir sr gaile ykleyen Yazarlar Sendikas Bakanlndan baka bir mevkii vardr. Tek varl kalemidir, tek gc szcktr. air, romanc, gazeteci, oyun, glmece ve yergi yazar: Aziz Nesin bunlarn hepsidir. Kendi lkesinin en nl yazarlarndan olmakla kalmaz, darda uluslararas glmece yarmalarnda bir ok dl almtr: Bordigiera'da (talya) "Altn palmiye" Gaborova'da (Bulgaristan) "altn kirpi" ve Krokodil'de bir ok basanlar. Yaptlan Avrupa'da ve Sovyetler'de birok dile evrilmi, oyunlar Amerika Birleik Devletleri'nde ve Azerbeycan'da oynanm olan bu yazar, Moskova, Filipinler, Kahire ve Helsinki'deki Kongrelerde sesim" duyurmutur. Elli yandayken elli kitap yazmt Aziz Nesin. Bugn altm iki yanda ve yanlmyorsam bu makalenin bal olan Surnme onun altm yedinci kitab oluyor. nsan byle bir yazarn yeni bir yaptyla karlat zaman ondan alaca zevki ve renecei yeni eyleri dnr. Aziz Nesin'in bu yeni yapt bu beklediklerimizi saladktan baka bizi adeta artyor. Biz ki otuz yldan beri Aziz Nesin'in eitli slplarna, snrsz hayal gcne ve sanattaki cesaretine, ksacas her trl sprizlerine tank olmuuz. Yapt, Osmanl padiahlarnn zamannda yazlan sur-nmelerin bir parodisi olarak balyor. Bu surnmelerde padiahlarn kzlarnn dnleri ve ehzadelerin snnet dnleri anlatlrd. Aziz Nesin'in Surnmesi ise bir ahlak ve namus dman olan berber Hayri'nin idam trenini ve bu trendeki halkn sevincini, adaleti yerine getirmek ve halka ahlakszln cezasn bulacan gstermek iin insanst aba harcayan ilgili makamlar, Candarma komutann, imam anlatyor. Yazar byle bir treni grmemi olanlarn bu yapt okumakla kendi gzleriyle grm gibi olacaklar umudunu besliyor. Osmanl mparatorluu dnemindeki surnmeler nasl o zamann gelenekleri ve treleri iin bir belge tekil ediyorsa, Aziz Nesin'in Surnme'si de gelecek kuaklar iin bugnk Trkiye Cumhuriyetindeki ahlak anlayn gsteren nemli bir kaynak olur. Yaptn dolambal bir parodi yntemiyle sreceini bekleyen okur birden gereki anlatma dnldn grr. imdi sahne bir cezaevi iidir. Hkmllere sudan ve kendi paylarna den ekmekten baka bir ey verilmiyor. Paras veya darda kimsesi olmayan hkmller alktan lmemek iin ya paral hkmllerin hizmetine bakarlar yada varsa, cezaevinin atlyesinde alrlar, szn ksas karnlarn doyurmak iin her trl areye bavururlar. Azl hkmller koulara bak, i, esrar, eroin sokarlar, kumar oynatp kazananlardan hara alrlar, fedai besler, yatak hizmeti grmek ve amar olan olmak zere genleri kullanrlar. Cezaevindeki yaam hakknda sylenenler ikinci elden edinilmi bir bilgiye dayanmyor. Trkiye'nin ilerici birok yazan gibi Aziz Nesin de fikirleri yznden birka kez kendini hapiste bulmutur. Heyecan uyandrc haberler vermeyi, cinayet, olaylar anlatmay kendine i edinen gazeteler, stanbul'da Sultanahmet meydannda aslacak olan Hayri'yi "ahlaktan yoksun", "doutan canavar" patolojik bir tip olarak sunarlar okura. Adam ldrmekten, rza gemekten, ihtilastan yatanlar, Hayri gibi alak iin aslmay az bile grrler. C srada cezaevine utanga, korku iinde bir gen adam getirirler. Bu gen adam yal annesine bakabilmek iin babasndan kalma bir berber dkkan iletmekte idi. Hayri idam hkmnn onaylanmasn bekledii drt yllk sre iinde cezaevi cehenneminin her trl emberinden geer. Bir ara o kadar umutsuzlua kaplr ki intihara kalkr fakat beceremez. Onu koruyan ve onu kullanan Kamil'i vurmak ister ama onun yerine hi de dman olmayan bak kullanmakta usta lhami'yi yaralar. O zaman berber Hayri btn istanbul cezaevlerine n salar; artk bir yiittir o, gszleri ve yoksullar koruyan, sznn eri, onuru lekesiz bir yiit. Aziz Nesin efsaneleri olduu gibi kullansa idi Aziz Nesin olmazd. Yazarl boyunca mitos yaratanlarn i yzn ortaya koymu, mitoslarn ne kadar gerek d olduunu gstermitir. Bu mitoslar ister insann doutan iyilii veya

doutan ktl ile, ister ulusun btnlyle veya burjuva toplumunun adaletinin doruluuyla olsun. Berber Hayri ne canavar, ne de kahramandr. Aziz Ne-sin'e gre doutan ne kahraman ne canavar adam vardr, varolan sadece insan ve koullardr. Aziz Nesin'in eskiden beri eildii sorunlar, zm g sorunlardr. Bu romanda bu sorunlarn en gcn semi Aziz Nesin; yani normal bir insann vicdannn kabul edemeyecei bir suu ilemi bir adamn iinde gene de insan yn bulmak: Hayri bir ocuu ldrmekten idama mahkum olmu. Yazar burada btn sanatn ve insann psikolojik yapsn anlama yeteneini kullanarak, bir insann hi bir hareketinin -hatta insanlk d hareketinin bile- tek anlaml olamayacan, ve birok koullara bal olduunu gsteriyor. Neden yapyor Aziz Nesin bunu? Suluyu hakl gstermek iin mi? Hayr, bir adamn hangi koullarda sua itildiini anlamak iin. Hayri cezaevindeki zindann idrar ve kanla katlam toprann stnde yatarken btn yaam boyunca istemedii eyleri yaptn dnr. Yal annesi iin korkan Hayri, kendisine, bu za'fndan yararlanmaya alarak tecavz eden adamdan c almak isterken bir ocuk ldrr. Adam ldrmekten ve tecavzden tr cezaevine den Hayri burada kendisi tecavze urayan kii olur ve bir fahie gibi kucaktan kucaa gezer. Bu iren durumdan kurtulmak iin intihar etmeye kalkarsa da baaramaz. Srf erkekliini kantlamak iin sbyan kouundaki gen ocuklara musallat olur. Kan grmeye dayanamad halde azl Kmil'i ldrmeyi tasarlar fakat baka bir adam yaralar. Bu kanl kavgadan sonra btn tutuklularn nnde kendini tuta-mayarak alamaya balar. Zindana kapatldktan sonra yalnzlk ve karanlk iinde alamak ister fakat alayamaz. "Neydi bu bana gelenler?... Niin isteince yaayamyordu?" Bu soru aklna takldktan sonra bir trl rahat edemez Hayri. Keke btn bana gelenleri anlatabilecei, gvenilecek birisini bulabilse. yle birisi ki Hayri'nin iinden kamad eyleri ona aklasn. Byle bir adam idamndan az nce nakledildii baka bir cezaevinde bulur. Bu cezaevinde yatan siyasi hkml brlerinden tm tecrit edilmitir. "nk bu siyasi hkmlnn, hrszlktan, yolbaclndan, sahtecilikten, soygundan, dolandrclktan, insan ldrmekten, kalpazanlktan, devlet mal almaktan, rvetten, ve daha bin trl sulardan cezalandrlm olan buradaki yzlerce hkmlye propaganda yaparak onlar doru yollarndan ayracaklarndan, kendi bozuk dncelerini onlara da bulatracaklarndan ekinildi." Hayri onlarla grmek istedii zaman cezaevi mdr onu caydrmaya alr. "Ben bile ben iken, onlarla sk konumaktan saknrm. Sonra yazk olur sana evladm, genliine yazk olur." Fakat sonunda Hay-ri'nin nasl olsa aslacan dnerek izin verir. Dier hkmllerin "ustam" dedikleri eski bir ii Hay-ri iin ok nemli olan sorunlara yle cevap verir: "Biz insanlar, hepimiz, her hcremizden grnmez milyarlarla iplikle topluma balyz, toplumun bir katma balyz, bizi o iplerin ynettiini bilmediimizden, zgr, bamsz sanrz kendimizi. Sen bamsz olaydn hi o sulan iler miydin?" Bu szler Hayri'nin ta ruhuna iler. damndan nce anlar ki ktlk ktlkten kar. nsanln tm yitirmi azl Kmil Ve onun gibilerin bu denli zalim ve fkeli olma-larnm nedeni doduklarndan beri grdkleri tek eyin ktlk ve insanlk d davranlar olmasdr. Bu yzden imdi onlar da c almak isterler, ama toplumdan deil -nk toplum onlar iin anlamsz bir laftr- btn insanlardan, btn dnyadan. Demek ki hereye ramen insann iyilik duygusunu kaybetmemesi ve hem kendini, hem bakalarm anlamas gerekir. Hayri zlerek imdiye kadar ne kendine, ne de bakasna bir iyilii olmadn dnr. damm beklerken cezaevinde geirdii drt yl iinde Hayri baka bir adam olur. Kendini, dnyay, insanlar baka bir gzle grmeye balar. Bahar geldiinde kularn yavrular ortaya kar: Her sabah, Hayri, cezaevi avlusuna gelir ve hereyi unutarak serelerin yavrularn uurmaya altrn seyreder. "Ayak ulan zerinde ykselip alalarak bir yandan da kollarn kanat gibi rparak sere yavrularna seslenmeye balar-: U yavrum, u! Haydi u canm, u!"

Onun heyecan yanndaki hkmllere geer, onlar da farknda bile olmadan kollarn kanat gibi rpp ayaklan stnde yaylanrlar. Yavrulardan biri uunca baranlarn sevin sesleriyle btn cezaevi nlar "sanki her uan yavru sereyle birlikte onlar da uacaklarm, zgrlklerine kavuacaklarm gibiydiler." Aalanan insan onurunun verdii acnn yansra, insann layk olduu bir yasanm zlemini de dile getirdii zaman Aziz Nesin trajik bir boyuta ulamaktadr. Tecrbeli cezaevi yneticileri biliyorlar ki idam karan onaylanm hkmllerin ar davranlarm nlemek iin onlar tecrid etmek gerekir. Bundan tr cezaevi mdr Hayri'nin serelere kendisini bylesine kaptrdm grdnde "Artk zaman geldi. Aln onu, gtrn, farkna bile varmaz" der. Adaleti yerine getirmek iin ilgili makamlar hazrlk iindedirler. Bu ile grevlendirilen savc liberal bir kiidir. Frsat bulsa idam cezasnn kalkmas konusunu tartmak isteyebilir. Fakat inan baka grev baka. Yargc, imam, avukat, adli tp temsilcisini armak, infazn gnn, saatini saptamak ve asayii salamak iin emniyete Candarmaya haber vermek gerekir. Brokrasi makinesi ilemeye balar. Brokrasi arknn dnndeki her adm belirtirken, Aziz Nesin byk bir hiciv ustalyla her iin nasl bir usul sorununa dnerek anlamn kaybettiini gsterir. in nemi artt oranda (insann yaamndan ve lmnden daha nemli ne var ki!) kulland szckler ne olursa olsun brokrasinin insanlk d nitelii belirginleir. "nsancl bir asma ii iin neler gerekiyor? Bir daraac ve bir ip. ipin kalnl ve uzunluu ne kadar olacak? Baka neler? Bu ipi yalamak ve ilmikli halkann kolay kapanmasn salamak iin bir teneke zeytinya. Halka ak en son idam treni drt yl nce yaplmt. Her eyin yeniden alnmas gerekli. Para nerede? Hangi denekten alnacak? Herhalde 15129 sayh maddede gsterilen 'dier alm ve giderler'den. Fakat bu maddedeki paralar harcanm ve mali yln sonuna gelinmi. Acaba idam mahkmu yeni yl btesini mi bekliyecek?" Parasal ilerin kurdu olan cezaevi ktibi bu duruma are bulur: para Muhasebe-i Umumiye veznesinden avans olarak alnacak. Bunun iin savcnn imzasn ve mhimimi tayan bir yaz yazlmas gerekir. Bu harcamalar nasl belgelenecek? Herbirinin faturas olmal. stelik de stanbul'un tek cellad Ali ortalarda yok. Derhl bulunsun. Polisin binbir glkle bulduu Ali bu ii stne almak istemiyor. Ali her idam iin para almaktansa ayla balanarak almak istiyor. Fiyatlar bu denli artarken bu ekilde almakla karnn doyuramyor. Zaten son olarak ast iki kiinin parasn alamad iin isyan ediyor. "Madem paranz yok, ne diye adam astrrsnz? Bedavadan adam aslr m? Hi olmazsa celladn parasn verseler de adamlarn aslmas bir ie yarasa." yice bunalm olan savc: "Bu memlekette i yapmak ok zor" diye sylenir. Aziz Nesin'in yaptndaki adaletin zaferi -daraac onun simgesidir- ortaa misterlerinin fantastik ve korkun bir parodisidir. nsann lm burada seyirlik bir eye dnyor. Trene katlan memurlar kariyerlerini dnrler, eleri giysilerini; bilgin trkologlarn kafalarnda eski Altay Trklerinin milli trenlerine ait makalelerinin baars vardr; yerli ve yabanc gazete muhabirlerinin akl ekecekleri heyecan verici fotoraflarda ve yazacaklar makalelerdedir. Meydanda kimler yoktur? Cambazlar, fahieler, eroin ve kaak Amerikan cigaras satclar, in'den gelen eitli ucuz tketim mallan satanlar, poaaclar, baloncular ve frsattan yararlanmak istiyen dolandrclar ve yankesiciler. Aziz Nesin'in roman gerek konu, gerekse kulland eitli sluplar bakmndan "paradokslar" zerine kurulmu. Polis tutanaklarnn yan sra ok duygulu, rsel paralar yer alr, Divan iirindeki methiyeleri andran paralarn yan sra da hiciv grlr. Yazar okuru artp sarsmak ister. ister M okur, insan haklarnn ne olduunu dnsn ve topluma, toplum mitolojisine ne derece baml olduunu farketsin. Fakat kitab kapattktan sonra bir ikilik izleniminden kurtulamyor okur. Milyarlarca iplikle topluma bal insanlarn davranlarnn bu toplum tarafndan koullandrldn iddia eden Aziz Nesin,

bu kitab yazmakla kendi iddiasnn doruluunu hi. beklenmedik bir yoldan kantlamaktadr. Cinayetlere, iddete, cinsel patolojiye olaan eyler gibi bakan okurunu dnmeye yneltmek ve yerlemi izlenimleri silip atmak istedii zaman yazar kendini bir ksr dng iinde buluyor. Bunun iin romann ilk blmlerinde cinsel sapklklara ve cinayetlere byk yer verildiini, bunlarn bol ayrnt, ve genellikle kriminoloji ve psikoloji kitaplarnda rastlanan tbbi gzlem ve aklamalarla anlatldn gryoruz. yle ki bu romanda suu yaratan ve suluyu yetitirenin toplum olduu gerei olduka tek ynl ilenmi. Evet bu okulda (toplumda) herkese namussuz olmas retilir. Fakat okulun birincisi olmak art m? Okurken aklmza byle bir soru taklyor, ama yazar iin byle bir soru yokmu gibi. Aziz Nesinin son zamanlardaki zel sohbetlerinde ve konferanslarnda savunduu, insan hakknda, ne kadar kt de olsa, her eyin sylenmesi gerekir fikrini bu roman ile karlatrdmz zaman anlyoruz ki kitabn ksuru sanatsal nedenlerle deil kendi lkesindeki ilericilerin baz felsefi sorunlar iyi ilememi olmalar ile ilgili. Son on yl iinde ahlak ve insanlk anlaynn toplum tarafndan koullandrldn ortaya koymaa alan ilericiler bu koullandrmann diyalektik ynn gzden karyorlar. Oysa bu durumda "kart bir eitim" ayn toplumun iinde yeni bir snfsal ahlak anlay yaratr, bu da tersine toplumu etkiler. Bir ok ilerici yazarlarn yaptlarndaki estetik ller bu yzden arptlm oluyor ve sanatsal hakikatin yerini psikopatoloun ve adli tbbn hakikati alyor. Aziz Nesin romanm yle bitiriyor: "Daha, daha nicelerini ve daha da iyicelerini yazmaya benim yaamm yete, sizin de onlar ve bakalarnn nice yzlerce yaptlarn okumaya yaamnz elvere. Kendimizi ve evremizi deitirerek yaayalm glegle! Eksiklerim balana, artklarm hogrle!" nl Trk yazarnn bu yeni yapt kusurlar ve mezi-yetleriyle bize dnyay ve kendimizi dzeltmenin kolay bir i olmadn kantlyor. AZIZ NESN VE AZZ GENET Enis BATR "Yaadm Yazmak" sorununun dolaynda bir sre tartld getiimiz yllarda. Yanlmyorsam Yaar Kemal, yazarn has bir yapta ulama yolunda yaantsala srt vermesi gerektiini savunuyordu. Karsav Nedim Grsel gelitirdii: Yeni Dergi'de yaymlanan bir yazsnda, yazarn gerekilie varmak iin yaantsal deneyimi ile iice bir retime gemesinin zorunlu olmadn belirtti. Alain Rob-be-Grillet'nin martlar yazmadan nce, onlar yakndan izlemek amacyla Atlantik kysna gittiinde, imgelemindeki martlarla gznn nndeki martlar arasnda benzerliklerden ok ayrlklar buluunu rnek veriyordu Grsel. Yaznsal metnin yapntsal yanyla yaantsal gerei dengeleme pay arasndaki kesin ayrm zerinde daha nce de durulmutu. Demir zl, rnein, "yazdka oluan" bir yazn deneyinden sz amt bir denemesinde. Gene de bu tartmann daha yaln, daha elegelir bir dzlemde almas, okuru olduu gibi yazar da "yazn nedir?" sorusuna yaklatrd iin en azndan, olumlu sonular getirdi. Doal olarak "yazdka oluan" bir yazndan tesini dnmek zordur, giderek "yazn baka bir yoldan oluabilir mi?" sorusu da bir yerde bu anlam ok fazla olmayan nermeyi re kartmak iin tamamlayc bir nitelik alabilir. Ama, yaan tsal gerekliin yaznsal gerei belirlediini dnmek nasl yanltc sonular dourursa, yaznsal gerekliin yaantsal deneyimin bsbtn uzanda olduunu savunmak da benzeri bulanklklara yol aabilir. Aziz Nesin'in "Surnme"sini okurken bunlar dndm. Masallarn ve oyunlarn dnrsek, Aziz Nesin'in ilk sarsc giriimi deil bu. Gene de, "Surnme"yi "Memleketin Birinde "den ya da "Hoptirinam"dan ayran nemli bir ayrt var: Kitap boyu istedii lde yapntsala dayansn, Aziz Nesin tarihselliin belirledii bir olgudan yola kyor burada: Cumhuriyet dneminin kamu nnde idam edilen son "konu"su Berber Hayri'nin lmnden. Berber Hayri'nin yaaypyaamad, yksnn "Surnme"de anlatlana uyup-uymad bir okurun, ya da bir yaznerinin sorunu deildir. Bu tr bilgileri baka bir dzlemde, yakn tarih belgelerinin ve izlenimci gncel dnemselleri ekinde aramak en iyi yoldur. Oysa "Surnme" ne biridir ne de teki - yalnzca yaznsal bir yapttr. Bu nedenle de, bu kitaptan beklenilmesi gereken gereklik lt, yaznsal gerekliinkini

aamaz. Aziz Nesin, zerinde durduu tarihsel dnemi, ele ald tarihsel kesiti, olguyu ve uzantlarn, tersi kantlanmaz bir yaznsal gereklik olarak m iliyor: Szkonusu gerekliin olsa olsa budur snr. Gnmz anlambilimcilerinin en nemlilerinden birisi olan A.J. Greimas'n Dilbilim dergisinin ikinci saysnda (1977) ok nemli bir yazs yaymland: "Doruluk Szlemesi". Ne yazk ki Trke evirisi sunulmayan bu yazda Greimas, "Sylev, gerek ve gerekdnn, yalan ve gizin iine yazld ve orada okunduu krlgan yer gibidir. Bu gereksilik kipleri nerenin ve neriyi alann ifte katksnn sonulardr ve iletiim yapsnn eyleyenleri arasnda iyikt bir denge kuran doruluk szlemesi erevesinde oluur" diyor. "Gerekilik" kavramnn erevesinde yeni yaklamlar getiriyor Greimas: Bir yaptn gereki olmasnn yannda, o yaptn sahici olup-olmad, ierdii anlatmsal tabakalarn bu lte emdirilip-emdirilemeyecei de szkonusu edilebiliyor bylelikle. Kukusuz bir teraziden yoksunuz burada: Ele aldmz yaptn gereksiliini enine boyuna hesaplayabilecek kesin birimler olmad gibi, bu gereksilii gdlerimizin tesinde bir yoldan snamamz da olasl deil bir yerden sonra. Gene de, okura nemli bir ipucu veriyor Greimas: "Bir sylevin gereksi (vraisemblable) olarak nitelenmesi hereyden nce bu sylevin i-dzenleniine ve gerek sylevlerin retim/tketim koullarna baldr." Aziz Nesin de, "Moby Dick" iin yazd bir yazda gerekilik zerinde durmutu. (Militan, 1875/2). Yadrgatc, yllarn yazma vermi bir kiiden beklenmeyecek lde temel yanlglarla dolu bir denemeydi bu. Nesin'in roman gereklii zerine sylediklerinin tmne deinmem, hi deilse burada, olanaksz. Ama bu konuda yle yarglan var ki, brakalm Melville'in romann, bunlar kolay kolay herhangi bir roman iin ileri srmek bile hayli zor. "Yer yer dsel ve iirsel, yer yer de doalc gerekilikle anlatld iin, roman gerekilii kalmamtr" diyor Nesin, "Moby Dick" iin. Oysa szkonusu olan yaznsal yaptsa, burada "gerei-syleme" Ue "gerek-gzkme" arasnda belirgin bir ayrm vardr. Bir romandan, bir iirden (varsa) saltk dorular deil, kendi dorularm bekler okur. Bit da kemiklemi, snrlan kesinlikle belirlenmi yasalara bal olmaz: Bir yazarn gerekilii onun dlemeye koyulduu yerden balar nk. "Surnme"yi okurken, ister istemez bunlar da dndm. Kitabn zellikle tedirgin edici bir yan var: Gereksi olmay. Aziz Nesin, byk lde, "Surnme"ye uzam olarak setii tutukevinde ve buradaki yaantsnn zerinde kurmu Anlatsn. evre betimlemesi dar, zel bir erevede geliiyor bylelikle. Bu da okurda, ilk bakta, Aziz Nesin'in bildii bir evreden sz ettii kansn uyandryor doal olarak. Oysa, anlat gelitike bu kan sarslyor, yer yer nlemii bir aknlk, bir inanamazlk beliriyor okumada. Sulularn yaama koullarnn, tutukevi iindeki brokratik kesimin tepkilerinin, tek tek tiplerin betimine diyecek sz yok geri. Hele son blm, o kara mirann sekin bir rneinin sunulduu ibliscil lenin anlatl biimi: Sanki herey yllar boyu olduu gibi dondurulmu. Aziz Nesin bir denekle dokunup canlandryor Sultanahmet Meydann. Nedir yleyse "Surnme"de okura gerek-si grnmediini savladmz? insan. Aziz Nesin, yle sanyorum ki, temel boyutun ileniinde dyor temel yanlgya. Ne anlatnn zei olan Berber Hayri, ne de yeri geldiinde ortaya kan ikincil kiilikler bireyleememiter "Surnme"de. zellikle Berber Hayri'nin ve iine kavanoza daldrlr gibi sokulduu tutukevi yaantsnn biim alnda beliriyor bu bireyleememe. yle ki, "Surnme" bittiinde, kii kitabn tek kiisinin son blmdeki cmb olduunu dnebiliyor. Oysa, Fethi Naci'nin de bir yazsnda hakl olarak altm izdii gibi, bu tr romanlarda "herey savsaklanabilir ama birey asla". "Surnme"yi okurken bunlar da dndm. Bir de Je-an Genet'nin romanlarn, zellikle de "Gl Tans"n. Ge-net'nin romanlar da, "Surnme" gibi sulularn i ve d yaantlarn ("zgr olmak, canllar arasna srgn kmaktr. zgr olmak: arap imek, sigara tttrmek, kentsoylular grmek. Bana verilebilecek en ykl cezay ykle-dim kendi kendime. Btn bir insan yaamn bu drt duvar arasnda geirmek. Kimi yarglayacaklar yarn? Adm tam rastgele bir yabancy."), tutukevi yaamn ve ecinsellii konu edinir. Genet'nin bu

erevede Aziz Nesin'e gre bir ayrcal varsa, o da "yaadn" yazmasdr. Btn btne yaadn m yazar Genet, gerekten de? Bu soruya karlk vermek ilk bakta ok kolaydr. Sartre'n "Btn Yaptlan"na yazd dev nsz (692 sayfa) "Aziz Genet de ayrntlarna inerek yazd iin biliyoruz: Genet kk yata "sulu" ulamna alnm, yllarca tutukevlerinde yaam ecinsel bir yazardr. Kuku yok ki yaantsal olandan yararlanmtr Genet - nasl tersini dnebiliriz? Ama kimseyi romanc yapmaya yetmez bu. Yetmez ya, yazdm bilen romanc gereksi bir rn ortaya koyma yolunda birincil koulu yerine getirmitir gene de. "Surnme"nin ikinci tkezleyii dorudan doruya bu balamdadr ite. Berber Hayri'yi ve tutukevindeki sulular bireyletiremeden yaamlarm anlatmaya koyulur Aziz Nesin. Geri iyikt tutukevi yaantsn bilmektedir "Surnme" yazar, ama buradaki talihsizlii, yle sanyorum ki, yakndan bilmedii zel bir kesite el atmasndan kaynaklanmaktadr. Ve nasl salt yaadn yazmak bir yapt gereksi klmaya yetmezse, yaznsal dzlemde yaamadn yazmak, ya da, hi deilse, byle bir ie tanmad kesiti enikonu aratrmadan girimek de ayn sakncal sonuca srkleyebilir yazan. Aziz Nesin'in bireyletiremedii teki "tip"ler olsun, bir basma Berber Hayri olsun, zellikle insan ilikilerinde arpk bir grnm alrlar: Olumam, taslak halinde kalm, alakalem varlklardr bunlar. Genet'yi bu yazda kart-rnek sememizin nedeni de bu: "Gl Tans" ya da "ieklerin Azize"si sulu, insan gibi ezik, ama gururlu, ecinsel, belki zseverci ama ldrecek kadar teki'n sevebilen, sevecek kadar da deer verebilen varlklarla doludur. Sulu olmak, tutuklu olmak, bunun yannda da ecinsel olmak: amz dnrleri, ilk azda da Michel Foucault ve Gles Deleuze bu kapatlm sylevleri'in nemini yeterince vurguladlar son yllarda. Genel, milyonlarca snra srlm kii adna, adsz bir karg kavimi adna yazmay baarabilen bu tansk kiisi ilk romannn bana yazm szalma gerekesini: "lm yaamm kesintisiz aulayan Maurice Pilorge olmasayd, bu kitab hibir zaman yazamazdm". Kim mi Maurice Pilorge? Erkek sevgilisini 1000 frank iin ldrm, yirmi yanda da boynu vurulmu bir er. Genet, gerek'ten bir an kopmama erdemini aralksz srdren acl byc olarak duruyor karmzda: Yirmi yanda, sevmeyi de ldrmek kadar bilen, iini "k ve karanlkla" dolduran yaral kimlie hi de gizemci olmayan bir ant dikiyor ite. "Surnme"nin, salt etsel kayglarla yanp tutuan, duyarlktan btn btne yaltlm, avna yalnzca onu yok etmek iin tuzak kuran ecinsel sulularna gereksi olmaktan bsbtn uzak bir tragedya oynatyor. Aziz Nesin. Ecinsel ya da deil, hibir insan kouu'nda, kapal ya da ak, hibir evrende bu denli kabark sayda sevgi yoksunu insan barnamaz nk. Tutkunu olduu sulunun elindeki zincirin gle dntn dleyen Genet'den, bastrlanlardan yanaysa, renecei pek ok ey var bu dzlemde dnen kiilerin, deoloji aygtlar denilen kafesleri tek ynl varsaymamamz, yaznsal yaptn bunlardan soyutlanabileceini sanmamamz gerek: Bir sylev, herhangi bir yoldan darda braklyor ve bu amala ieri alnyorsa, temelde hedef tuttuu egemen ideolojilere ters dt iindir. Aziz Nesin'i genelde ayn yargyla elbette balayacak deilim, ama ona bir soru yneltmeden de edemeyeceim burada: Kimin yanndadr "Surnme"? Bu sorunun kanmca en aklc saylabilecek karl, zde yanl bir giriim olarak deerlendirdiim "Surnme" nin yeniden yazlmasyla verilebilir. Buna da yaanlmayan imgeleme yoluyla gerekletirerek ulalabilir ancak. Bir zm de, her yazarn kendi gereini bakasnda eritme abasnda grlebilir belki. Jean Genet rnein, yle bitiriyor "Gl Tans "m: "Harcamone ld, Bulkaen ld. Pilorge'un lmnden sonra olduu gibi karsam, gidip eski gazeteleri kartracam. Pilorge iin olduu gibi elimde berbat bir. kt, bir gri kl zerine yazlm ksa bir makale kalacak ve oradan infazn sabaha kar yapldn reneceim. Bu ktlar onlarn gmt. Ama isimlerini zamann tesine srkleyeceim. Bu ad, bir bana, nesnesinden syrlm olarak kalacak gelecekte. Kimdi Bulkaen, Harcamone, Divers, kimdi Pilorge, kimdi Guy? diye sorulacak. Ve isimleri, bin yl nce kaym bir yldzn nn bizi tedirgin ettii gibi tedirgin edecek. Bu serven zerine btn syleyeceimi syledim mi? Bu kitab brakyorsam burada, anlatlabilir

olan ardmda braktm iin. Geri kalan sylenemeyecek olandr. Susuyorum ve yalnayak yryorum. (1943, Tourelles Tutukevi)." AZZ NESNN "SURNME"S "Surnme"nin ada Trk romanlar arasnda biim ve konu bakmndan zel bir yeri var. Henz hakettii boyutlarda bilimsel bir incelemeye ve eletiriye rastlamyorsak, bunu herhalde "Surnme"nin allagelmi roman ltlerinin tesinde oluuyla aklayabiliriz. Aziz Nesin, bu eserinde bir Bat anlat tr olan roman, Osmanl anlat geleneinden bir trle, surnme ile birletirmi, parodi tarznda bir sentezi denemi ve bunu baarmtr. Diyalog biimindeki iki sayfalk "ndeyi", "Giri" ve "Sondeyi" dnda balkl sekiz blm var eserin. Balklar, blmlerin konularm zetler nitelikte ve halk dzeyi gnlk konuma slubuyla kaleme alnm : "Bu blm, Yargtayn idam cezasn onaylad Berber Hayri'nin ak karadan ayrt etmeye balad, onu bildirir." gibi. 205 sayfalk romann ilk basm 1976'da, ikinci basm da 1980'de stanbul'da yaplm. "ndeyi"de, anlatc, "vak'anvis" kimliini benimsediini aklyor: "abuk gelsin, arn vak'anvisi! - Hoop dedik... ardn geldik." (s. 7) "Surnme" tr ve vak'anvis kimlii romann gerekiliini, tarihi boyutunu vurgulamaktadr. "Giri"te ve altnc blmde yazarn surnme hakknda aklamalar, tanmlamalar var: "Bilindii zre Surnme, Osmanllar anda, evlenme, dn-dernek, snnet gibi sevinli olaylar dolaysyla halkn da katlmasyla yaplar ve bir ka gn sren zengin lenleri, renkli trenleri, byk elenceleri, olaanst gsterileri, btn bu enlikleri betimleyip anlatan kitaplara denilir. Yani Surnme, ksacas dn kitab demektir, (s. 10) Surnmelerin ierdikleri ayrntl tasvirlerle daha ok kltr tarihi bakmndan nemli edebi belgeler oluu, onlarn nesnellii ekicidir Aziz Nesin iin: "Kltr tarihimiz iin ok nemli ve ok deerli bir belge olan bu Surnme'yi kaleme alrken, gelecek kuaklarn tarihten ders, bizlerden t almalar iin, dorulardan kil pay ayrlmadk." (s. 11) Surnmeler hakkndaki bu aklamalar roman dokusu iinde anlat illzyonunun kastl olarak krln, yazarn okuyucu dikkatini anlatt eyden koparp "nasl" anlattna yneltmesini gerektirmektedir ki, edebiyat bilimi terimleriyle adlandrlrsa "romantik trora'"dir. Altnc blmdeki aklama buna tipik bir rnek: "Sz Berber Hayri'nin aslma enliinin en civcivli, en devingen ikinci gnne gelmiken, biraz da eski dnemlerdeki enlikleri anlatan yaptlarndan konualm. bu Cumhuriyet Surnmesi'nin giri blmnde akladmz zre surnme, br adyla suriyye yada enliknme, dn dernek enliklerini anlatan ve ou minyatrlerle bezenmi yaptlardr." (s. 142) Aziz Nesin'in "Surnme"si, iice gelien iki ana eden oluuyor: Birincisi, insann srekli geliim ilkesi gereince deitii, dolaysyla bir sulunun lm cezasna arptrlmasnn eliki olduu, yani idam edilen kiiyle su ilemi olann ayn kimse olamyacag dncesini ileyen Berber Hayri'nin hikyesi, ikincisi ise idam mahkmunun karsnda teki insanlarn, evrenin tutumunu davranlarn yanstan, hicveden anlat katman. Romanda iice gemi bir rg oluturan bu katmanlar, yazarn her birinde uygulad farkl anlatm as, anlatm tutumu ve" sunu biimiyle kendini gsteriyor. Berber Hayri'nin hikyesi, bir geliim roman (Entwick-lungsroman) yaps tayor: Roman kahramann rz dman katil kimliinden hayata, canlya saygl, duygulu bir kimliine doru geliimini iliyor. Aziz Nesin, genel olarak insann deiiminde evreye ok nem veriyor, Berber Hayri'nin katil oluu, rz dmanl eklinde ortaya kan intikam hrsnn da nedeni "evre"dir. Su motifini polisten saklayarak hak ettiinden ar bir cezaya arptrlnn nedeni de evredir: "Polisteki, savclktaki sorgularnda ve mahkemedeki durumalarnda ocuu ldrmesinin gerek nedenini, yani babasndan intikam almak iin bunlar yaptn sylememesi bundand; ocuun babasnn kendisine yaptklarnn duyulmasn istemiyordu, lse bile bunu aklayamayacakt. sterlerse assnlar,

ama hi kimse O'nun bir sapn isteklerine boyun emek zorunda kaldn renmesin... ocuun rzna gemek istediini, barnca da korkudan ocuu boduunu syledi." (s. 43-44) Roman kahramannn drt yllk tutukluluk sresi iinde izlenen geliiminde iki nemli evre var. Romann sekiz blmnden drd onun acmasz bir tutuklular dnyasnda trl sapklklarn, kaba gcn ynlendirdii bir ortamda uyum salama, direnme, savama evrelerini iliyor. Berber Hayri, "dam aas" Krt Kamil'in yldrp egemenlik kurduu pis bir evrede geirdii deneyimlerle glenir ve kendinde direnme, kar koyma istei duyar. Krt Kmil'e meydan okumak, ondan intikam almak iin byk bir gizlilik iinde rettii ile ona saldrmay planlad gn, onun baka cezaevine nakledildiini renir, geirdii bunalmla byk bir kavga karr ve hncn nl Tophaneli lhami'den alr, bunun zerine zindana atlr. Romann drdnc blm, teki blmlerden olduka uzun ve ierik ynnden de odak durumunda. Berber Hayri burda gemiinin, deneyimlerinin muhasebesini yapyor : "'Ne alas ey!' diye dnd, bir ocuun rzna gemekten sulu olarak cezaevine dmken, cezaevinde kendi rzna geilmi, daha da kts bana gelmi, kiralk kar yerine konulup elden ele dolatrlmt. (... ) Bu pis can tatl gelip kendini ldremeyince de aalanm erkekliini evresindekilerin gznde yeniden kazanabilmek iin, hem de hi ii ekmeden, salt gsteri olsun diye, sbyan kouunun kk olanlarna sulanr olmutu. (... ) Hep istemedii eyleri yapmak zorunda braklmt. Neydi bu bana gelenler? Neden byle olmutu, oluyordu?" (s. 82-83) Drdnc blm, roman kahramannn geliim izgisinde dnm noktasn iliyor. Burada anlatlan nemli bir olay da Berber Hayri'nin annesinin lm haberini al ve buna tepkisidir. Zindanda krk gn tutulduktan sonra skdar Paakaps Cezaevine gnderilen Berber Hayri'nin, dman olmayan bir ar cezal olduundan cezaevinin her yann her kouunu zgrce gezebildii ve "siyasiler kouu"ndakilerin yanna gidip gelme isteinin kabul edildii bildiriliyor. Cezaevi ynetmeni onu siyasilerin etkilerine kar "uyarmadan" edememitir: "Ben " bile ben iken, onlarla sk konumaktan saknrm. Sonra yazk olur sana evldm, genliine yazk olur... " (s. 91) Berber Hayri'nin siyasilerin yanma gidip gelme isteinin motifi, onun zindandaki gnlerinde iir yazmaya balam olmas, bunlar onlarn arasnda bulunduunu duyduu aire okumaya heveslenmesidir. Sonradan aralarna katlan biriyle yedi kii olan siyasiler evresi, romanda kahraman etkileyen olumlu kutup niteliindedir, adi sulularn kart kutbudur. Yardmlamay, insanca davranmay, sevgiyi, saygy Berber Hayri ilk olarak bu evrede yaar. Buras onun iin "yepyeni bir dnyadr". En ok yaknlk duyduu, baba yerine koyduu "Ustam", onu en ok etkileyen eitici tiptir. Aziz Nesin, "Surnme"de kendi dncelerini bu figr araclyla dile getirmektedir. "Ustam", yazarn szcs, zdetii figr gibidir. D grnnn tasviri de okuyucuda bu izlenimi uyandrmyor deil: "Ustam yalyd, salar apakt. Ama dinti. Ksa boylu, geni omuzlu, kaln gvdeliydi. Yal mee aac gibi salam duruyordu. Ksa parmaklarnn ular ktt." (s. 93) Romann ana dncesi olan "srekli geliim" ilkesini Aziz Nesin'in "Ustam"a syletmesi, rastlant deildir; bu figrn yazarn zdetii figr olduunun kantdr: "'Sonsuz deiim yasas' diye bieyden sz etmiti Ustam. Doann ve toplumun nasl sonsuza srekli deimekte olduunu uzun uzun, hem de rnekler vererek ,anlatmt. Her ey, var olan her ey, her dnce, birbirine kart iki eyin bileimiydi. Var olmak demek, iki kart ey olmak demekti, bieyin kart da olmas demekti: Olumlu-olumsuz, ak-kara, tez-antitez... Kartlklar srekli savam iinde yok olurken yeni bir bileim kyordu ortaya. Her yeni bileim de, kendi kartnn tohumunu iinde tayordu. te varlk buydu, doa buydu, tarih buydu." (s. 104-105) Romanda nemli bir grev yklenen "Ustam"n dncelerine gz atacak olursak, onun aklc, iyimser, insancl zellikleriyle bir "Aydnlanmac" (Aufklarer)

dnr kimliini reniriz. "Ustam", btn Aydnlanmaclar gibi insann zndeki "iyi"ye inanmaktadr: "'... Tek paslanp pislenmeyen insann zdr' demiti. 'O z ki en kt sanlan insann bile iinin bir yerinde gizlidir' demiti. 'yilik etmenin yeri, zaman olmaz; nerde olsa, kime olsa iyilik edeceksin' demiti. 'Deil mi ki insann pas-pis tutmaz, kir-toz balamaz bir z var, ite onun iin iyilik edeceksin' demiti." (s. 123) Aziz Nesin, roman kahramannn eitimi iin ngrd siyasiler evresini idealize edip olumlu zelliklerle donatmada ll davranmak istiyor. Onlarn arasna katlan yedinci hkmlnn bencilliini, uyumsuzluunu ortaya koyan tutumuna da yer veriyor. Ama sonunda koutaki arkadalarna muhta hale geldiinde bu evre onu affedip kendi dzenlerine kabul etmek bykln gsteriyor. Eserin otobiyografik temelleri zerinde durmak gerekirse, her halde Aziz Nesin'in tutukluluk yllarna ait gzlemlerinden sz edilir. Onun "Gen air ve Yazarlara Yantm" balkl yazsnda (Byk Grev zerine s. 289) "komuna" dzenine uymayan karc akgz bir siyasi mahkmla ilgili aklamalar, "Surnme"deki yedinci siyasinin otobiyografik rneini dndrebilir. Roman kahramannn esere konu olan deiim - geliim srecinin zaman snrlamasna drdnc blmde birka yerde rastlyoruz. "Cezaevinde ikibuuk yl gibi ksa saylacak srede usta bir hapishaneci kesilen Berber Hayri" (s. 90-91) szleri onun ilk deneyimlerini, diren ve savama gc kazanmaya kadar geirdii dnemin sresini belirtirken, hayat muhasebesi yapt "zindanda" 40 gn geirdiinden de sz ediliyor (s. 89). Siyasilerin evresiyle iliki iinde geirdii sreninse dokuz ay olduunu reniyoruz: "Dokuz ay kalm, bir karnca incitmemi denildii gibi, elebi, uysal, uslu olmutu." (s. 122) 40 gn ve 9 ay say mistisizmiyle ilikisi iinde yorumlamay denersek, Berber Hayri'nin kendini kefetmesinin krk gn srm olmas, onun insan olmak iinse insann organik oluumuna denk den bir sreye ihtiya gstermesi zel bir anlam kazanr. Roman kahraman, geirdii geliim sreci sonunda yalnz insanlara deil, btn canllara kar saygl bir kimse olarak karmza kyor. Yavru kularn uu temrinlerini izleme merak onun hayatna yepyeni bir anlam kazandrr, idam mahkmu olduunu deta unutturur: "... o gnlerde en nemli ii, ana - baba serelere yardm etmekti. Bu uu altrmalar daha ok sabahleyin olduundan, Berber Hayri bir haftadan beri her sabah erkenden baheye kar, ban sere yuvalarna kaldrp, yavru serelerin uua hazrlanmalarn seyrederdi." (s. 131) ite Berber Hayri, tam iyiye yneldii, hayatn anlamn kavrad srada buradan alnp "kapal"ya gtrlr, nk cezasnn infazna gn kalmtr. "Surnme"de Berber Hayri'nin "insanla doru gelii-mi"nin hikyesinde Aziz Nesin nc tekil kii anlatm biimini kullanyor: Yirmibir yanda olan, ama ok toy gsteren krpecik delikanlnn elma al yanaklarndaki kays ty teni kzarp yz pene pene harland." (s. 15) Anlatm durumu genellikle olimpiktir (auktorial), yani olaya ve kiilere yukardan bakan, olayn ncesini ve sonrasn bilen, kiilerin iini okuyan bir anlatm: "Koua yeni gelen be kii, tepsiye ilk yz Ura koyann da sonradan be lira koyup aalannca yz liray koyann da Krt Kmil'in adamlarndan ve eski hapishanecilerden olduunu nerden bileceklerdi Bu gsterilerle yeni gelenlere burda yz liradan aa gemi olsun ay iilemeyeceini retmi oluyorlard." (s. 26) Anlatm tutumu "affirmativ", yani kahramandan yana dorulaycdr, hak vericidir: "lmden kurtulabilmek iin zaman zaman mahkemede bu gerei aklamay dnmedi deil..Bu yzden kendi kendisiyle tartp didiip durdu. Cezaevinde insanlk onuru en alaka biimde aaland halde, yine de rzna geilmesinin intikamn almak iin bu cinayeti ilediini syleyemedi. Bikez deil, on kez asp diriltseler de yeniden assalar, yine bunu aklayamayacakt." (s. 56)

Anlatm as da bak (Aussensicht), ie bak (Innen-sicht) olmak zere zaman zaman deise de ie baktan daha sk yararlanlmaktadr: "Berber Hayri durdu, dnd. Amerikal kadn, kendisinden ok yaamt. Sanki aralarnda on ya deil de, yz ya varm gibi geldi. (... ) 'Hi olmazsa bir olu var' diye dnd Hayri." (s. 150) Sunu tarznda ise sk sk imonologlarn: "yine Krt Kmil'e dnecekti. 'Ulan Krt Kmil, bizde kallelik yok, hasmn derin uykuda bastrmak yok, dmann arkadan vurmak yok... Hadi asil bana!.. Yoksa ban, al, se istediini... Tabancan varsa fora et! Grelim ne biim yiit olduunu...' Bylesine kesin ldrme kararndayken soukkanlln hi yitirmedi." (s. 71) ve yaanan ifadenin (erlebte Rede) yer aldn gryoruz : "Berber Hayri, tandndan beri ilk kez Ustam'n bir tutumunu beenmemiti. Bir aptal cezalandrmak, hi Vs-tam' yakr myd?.." (s. 100 -101) "Surnme"de ereve anlatm niteliindeki ikinci katman, hiciv ve mizah unsurlaryla rlm bir parodi. Aziz Nesin, su ve vicdan konularna deiik bir perspektiften bakarak "idam" olayn eitli boyutlaryla iliyor. Birinci kii anlatm biiminde kaleme ald "Giri"te surnme trne neden parodi tarz bavuruluunun aklamasn buluyoruz: "Adli cezann amalarndan biri, sulunun cezalandrldn grerek, 'Aman ben kurtuldum!' sevinciyle kamu vicdannn erince kavumas, br de sulunun cezalandrldn gren kamunun bundan ibret dersi almasdr. te bu nedenlerle idam cezalar, byk kalabalklarn toplanp aslma olayn seyredebilecekleri genilikte byk alanlarda (... ) yerine getirilirdi." (s. 11-12) Su, sulu ve ceza konularnda bireyin ve toplumun tepkisi, tutumu genellikle eletirici ve hicivci bir tonda yanstlyor. Birinci blmn hemen ilk sayfalarnda karmza kan "basn", romann yedinci blmnde de su konusunu smrcl asndan yerilmektedir: "nk, gnlerden beri Emniyet Mdrl'nde sorgusu yaplmaktayken, gazeteler allandrarak, ballandrarak ve pullandrarak ve iire iire Berber Hayri olaym yazmlard." (s. 16) "Yasama, yrtme, yarglama kuvvetlerinden sonra drdnc kuvvet denilen, kimilerine greyse buukuncu kuvvet olan basn ve zellikle basnn gnlk gazete blm, Berber Hayri'nin damgacna ekilecei konusunda zerine den btn grevi yapyordu." (s. 168) "Bu srekli ve kkrtc yaynlar karsnda coan kimi yurttalar, eriat yasasnn uygulanmasn, yani kssasa kssas, kana kan, cana can hesabyla, Berber Hayri canavarnn kurbanna yaptnn aynen kendisine de yaplarak sonra da boulmasn istiyordu." (s. 169) "idam cezasnn toplumsal ilevi" dncesi, Aziz Nesinin hiciv ve kara mizah tonunda iledii bir konu. Savcnn infaz gereine uygun, olaysz gerekletirmek amacyla yapt hazrlklar ve sorunun brokratik yan da romann ok baarl hiciv ve mizah rneklerini oluturuyor. "Bu blm Berber Hayri'nin aslma enliinin ikinci gnnde, resmi ilemlerin nasl dzenlendii ve aslma treninde hazr bulunmalar gerekenlere arlklarn nasl yazlp gnderildii, onlar bildirir." (s. 142) Balkl blmde "Bu blm, Berber Hayri'nin ipini ekecek olan nl cellt Ali'nin nasl aranp bulunduu ve zor yoluyla grevi bana getirildi, onu anlatr" (s. 160) szleriyle zetlenen yedinci blmde anlatm tutumu batan baa eletirici, alayc ve talayc: "Savc, Berber Hayri'nin aslmas dolaysyla ilgilenirken bu konu zerinde yle derinlemiti ki, hayrlsyla u aslma iini bitirince bu konuda bir kitap yazmay bile dnd. Yazaca kitabn adn bile tasarlamt: 'mevzuatmz asndan idam cezasnn infaznda karlalacak Problemler'. Gzel bir inceleme kitab ad. (...) Kitabn basna, ilk sayfaya 'Bana alma gc veren, baarmn kayna eim PJK.'ye' diye bir adama yazacakt." (s. 158) "ingene Ali son olarak ast iki kiinin parasn alamadn yana yakla anlatyordu. Birini asal iki, brn asal yl olmutu. Parasn istemek iin savcla gidiyor, savclk onu emniyet mdrlne yolluyordu; emniyet

mdrl de savcla; sonra savclk cezaevi ynetmenine... Bu yere gide gele eik andrm, ama hakettii parasn yllardr alamamt. Bu onun hakk, alnnn teriydi. 'Para yok.' 'denek kalmad!' 'Gelecek yla!' diye boyuna atlatmlard. (...) Aslacak olann yerine ingene Ali'yi assalar, O, yine celltlk yapmayacan sylyordu." (s. 166 -167) dam cezasnda ve infaznda "acma duygusunun" ve "insanlk kaygusu"nun yaratt elikiler de romanda ineleyici espriler halinde ilenmektedir. dam cezasnn uyguland lkelerdeki eitli idam biimleri sralanrken "insanca ldrme" ilkesindeki eliki alaya alnmakta, bu araya yine ilgin eletiriler de sktrlmaktadr: "Amerika'da (... ) Genellikle, elektrikli sandalyaya balarlar, sonra yksek cereyan verirler. nsan p diye lr... - Bak o usul bizde skmez; bizde olsa, hibir idamlk lmez. Elli mumluk ampul bile yakmayan cereyan adam p diye ldrr m... " (s. 88) "...sonra, halkann birden grtla skarak, aslann can-vermek iin uzun uzun rpnp debelenip ac duymamas, tedirgin olmamas iin, - baknz aslma ileminde ne incelikler dnlm ve ne denli insanca davranlmtr- ipi akamdan zeytinyana yatrmalyd. Btn bir gece zeytinyan iyice emen ip, yumuaklar, esnekleir, bylece asma ilemi de kolaylap aslan kiinin canverme acs uzun srmezdi." (s. 129) "Aslma enlii"nin mizah tarzndaki ayrntl anlatm "Bu blm, rz ve namus dman Berber Hayri'nin dara nasl ekildii aslma enliinin son gn cmblerinde neler olduu ve halkn nasl ibret dersi ald, onlar bildirim (s. 181) baln tayan sekizinci blmde yer alyor. enliin boyutlarn gsteren biriki pasajdan alntlar yapmak isterim : "Yalnz alan deil, alana gelen yollar da satclarn abasyla batan sona donanmt. El arabalar, sergi tezghlar, satc cameknlar ve bunlara benzer eyler, renkli balonlar, kt bayraklar, ss ktlar, iekli otlarla bezenmiti. Gezginci aevleri de tezghlarn kurmu, hatta sata bile balamlard. Salep gmleri kaynyor, gezginci ay ocaklar yaklyordu. En ok simitiler, poaaclar sat yapyor ve en ok onlarn mallarn ven bartlar duyuluyordu." (s. 184) "Seyirciler arasnda zengin ve yoksul tabakadan insanlar bir arada bulunarak snf farkn ortadan kaldrmlar ve sosyal adaleti gerekletirmilerdi. nk ibu aslma enliinin demokrasi gereince, halka ak olmas ve ibret dersi almak isteyen her yurttan aslmay zgrce seyredebilmesi dnlmt. Eri oturalm doru konualm, doru doru dosdoru, ibu enlik yle bir enlikti ki, Lle dneminin Kthane elenceleri bile yannda pek snk kalrd." (s. 185) Cezaevindeki tutuklularn birbirlerine kar tutumlar, sulunun da kendi vicdann rahatlatmak iin bavurduu areler, savunma mekanizmas, insann genel bir zaaf olarak ortaya konmaktadr. Mesela iledikleri sular birbirlerininkinden hi de aa olmayan tutuklularn Berber Hayri'ye kar davranlar yle deerlendirilir: "Cezaevindeki btn sulular, en kyclar, en yobazlar, en alaklar bile, Berber Hayri'yi yerdike kendilerini avutuyorlard. Boalyor, rahatlyorlard. Kendilerinden sular srayp Berber Hayri'ye svam, kendileri de arnm gibiydiler." (s. 39) "Dam aal"mn hkm srd cezaevinde tutuklularn birbirine kar tutumlar, basit insann genel bir zaafn, gl olana kar dalkavuka davranmak eilimini, ikiyzll adeta byte altnda yanstmaktadr. Berber Hayri'nin gcn ispatlayp kouta rezalet karmasndan sonra ona kar tutumun nasl birden deitii bu konunun eitli rneklerinden biri: "Bir zamanlar rz ve namus dman diye, canavar ruhlu diye Berber Hayri'nin etlerinin mnck mnck koparlp kuduz itlere atlmasn isteyen unlar, idam cezasn da O'na az bulup yal kazklara geirilmesini dileyen unlar ve unlar bile, daha Berber Hayri Sultanahmet Cezaevi'ne gelmeden O'na dalkavukluk etmeye balayp, vglerini belki kulaktan kulaa O'na dek duyulur diye cezaevinin her yannda yle konumaktaydlar:

'Berber Hayri, sznden syleisinden yararlanp mutluluk duyacamz insann hasdr. (...)'" (s. 124-125) Aziz Nesin'in hicvettii en byk insanlk zaaf, "vicdan aldatmacas". "Surnme"ds, "idam enliklerinin toplumsal ilevi, insanlarn vicdanlarn rahatlatma olarak aklanp alaya alnr. "Girifte romann amac bu konuda odaklandrlyor : "... anlatmaya alacam ki, ibu daraacna ekilme trenini grmeleri ksmet olmayan halkmz da, sanki ibu treni grmesine gznde canlandrarak, adaletin nasl yerine getirildiini renip temiz vicdanlar rahat ede!" <s. 10) nsann "vicdanm" susturmak, rahatn korumak iin bavurduu aldatmacalar ortaya konurken "vicdan" kavram eletirici bir anlatm tutumu iinde alaya almyor: "nemli olan, insann vicdann susturmas iin bir gereke uydurmas, sonra da uydurduu gerekeye kendisinin de inanmasyd. Bu gerekeyi uydurmular, vicdan denilen obur hayvann nne patlayncaya dek yiyebilecei denli gereke ymlard." (s. 145) Aziz Nesin, romannda savunduu tezi, idam cezasnn insann srekli deiimi ve geliimine ters dt dncesiyle ve Trkiye'nin insan Haklar Evrensel Bildirisi'ni imzalam olmas gereiyle temellendiriyor. insann srekli deiimi dncesi, Berber Hayri'nin hikyesinde somutlatrlrken, insan Haklan Evrensel Bildirisi, "ndeyi"te ve alnt tekniiyle eser dokusu iinde kullanlyor. Roman figrleri arasnda "Gzlkl Beyefendi", kou arkadalarna elindeki bir kitaptan baz pasajlar okur. Bu pasajlar, alnt tekniine uygun olarak dikkati ekecek bir balam iinde ileniyor: "Trkiye, 10 Aralk 1948 tarihinde Birlemi Milletler Genel Kurulunca oybirliiyle kabul edilen nsan Haklan Evrensel Bildirgesine olumlu oy vermitir. Bu bildirge Bakanlar Kurulu'nun 6 Nisan 1949 gn ve 3/9119 sayl kararyla onaylanmtr." (s. 36) *Surnme"nin slup zellikleri arasnda vurgulanmas gerekenler, gnlk konuma dilini ve tutuklular sosyal evresinin zel argosunu yanstan gereki anlatmla, mizah ve hiciv tarznn gerei olan abartmalardr. Anlatm biiminde "Giri" ile "Sondeyi" romann ana blmlerinden farkl olarak birinci tekil kii oluta paralellik gstermekte, Bat roman kurgusundan ayrlp geleneksel Trk anlatm sanatndan izler tamaktadr. Aziz Nesin, edebiyatmza "Surnme"siyle, dnya hiciv romanlar arasnda nemli bir yer alacak, biim ve konusuyla roman sanatnda evrensellikle millilii senteze ulatrm baarl bir eser kazandrmtr. Aziz Nesin _ Surnme