Aydnlatma Temelleri -117.9.

2011 Orhun Bak OVEO Eitim

erik-1 Dalga yaylm ve k

Renkler Spektrum ve monokromatik ma

Gzn k alglamas
Fotopik, skotopik ve mezopik gr Adaptasyon, artl grnt CIE diagram

Beyaz renk ve renk scakl kavram

eitli kaynaklarn renk scaklklar

Renk geri verimi (CRI) kavram Aydnlatma Birimleri-1

Ik verimi
www.oveo.com.tr

erik-1
Atmosferik etkiler Aydnlatma birimleri-2 Yakn alan Uzak alan kavramlar Kamama Krlma, krnma, salma ve krnm Aydnlk seviyeleri ve gereksinimleri Homojenlik Ik kirlilii Aydnlatma planlamas
www.oveo.com.tr

Dalga Yaylm ve Ik
Ik, radyo dalgalarnn insan gz tarafndan grlebilen blmne verilen addr.

www.oveo.com.tr

www.oveo.com.tr

Dalga Yaylm ve Ik
Ik kavram yapay ve sbjektiftir, rnein bir ar iin k blgesi UV blgesini kapsar ama krmz blge yoktur... Radyo dalgalarnn frekans arttka, kullanlan antenlerin biimleri ubuk antenlerden anak antenlere doru deiir. Ayn ekilde, effaflk ve yanstclk gibi kavramlar da radyo dalgalarnn frekansna baldr. rnein k iin opak olan bir duvar yzeyi, daha dk frekansl radyo dalgalar iin geirgen (effaf ya da yar effaf) olabilir. Bu arada

OPAK

www.oveo.com.tr

OPAL!

Dalga Yaylm ve Ik
LED mercek ve reflektrleri, grnen radyo dalgalar iin kullanlan verici antenlerden baka bir ey deildir:

ARTAN FREKANS
www.oveo.com.tr

Dalga Yaylm ve Ik
Ik, bir elektromagnetik dalga yaylm olay olduundan, bir hz, bir frekans ve bir dalga boyu vardr. Ik hz, n iinde yayld ortama gre deiir. Bildiimiz gibi, n atmosferdeki hz yaklak olarak 300,000km/sdir. Sk karlatmz frekans (Hertz) ve dalgaboyu (nanometre) byklkleri bununla balantldr: Dalgaboyu= Ik Hz / Frekans nsan gz iin grnen n dalga boyu 380 740nm arasdr.
www.oveo.com.tr

Dalga Yaylm ve Ik
Ses ile benzetme yapalm: dealize bir diyapazon, tek bir frekansta ses kartr, rnein belli bir oktavda (=frekansta) La sesi Doada hemen hemen hi ideal ses kayna yoktur Hemen hemen tm ses kaynaklar deiik ses frekanslarndan oluan bir ses karm retirler. Ayn notay alan bir keman ile bir ellonun tn farklar da buradan gelir. Eski sabit telefon hatlarnda bazen kardakinin sesini tam tanyamamzn nedeni de budur.
www.oveo.com.tr

Dalga Yaylm ve Ik
Ayn biimde, hemen hemen her k kayna, eitli frekanslarda k bileenlerinden oluan bir k karm retir. Yalnzca tek bir frekansta (dalgaboyunda) k reten kaynaklara monokromatik yani tekrenkli k kayna diyoruz. Krmz, yeil ve mavi LEDler yaklak olarak monokromatik k kaynaklardr.
www.oveo.com.tr

Dalga Yaylm ve Ik
Tipik Krmz LED spektrumu:

www.oveo.com.tr

Dalga Yaylm ve Ik
Tipik Mavi LED spektrumu:

www.oveo.com.tr

Dalga Yaylm ve Ik
Tipik Beyaz LED spektrumu

www.oveo.com.tr

Gzn Ik Alglamas
Gz tarafndan alglanan k, retinada sinirsel sinyallere dntrlp, optik sinir araclyla beyine iletilir. Gzde temel renge kar den 3 ayr tip (S, M ve L) konik fotoreseptr bulunur (aslnda 4) Beyin, dier renkleri bu rengin farkl birleimleri olarak alglar. Buna trikromatik gr diyoruz. Renklerin alglan d koullara bal olarak deiir: Ayn renk gne nda ve mum nda farkl alglanr. nsann grme duyusu n kaynana uyum salayarak, bizim her iki kouldakinin de ayn renk olduunu alglamamz salar (kromatik adaptasyon).
www.oveo.com.tr

www.oveo.com.tr

 CIE 1931 diagram, gzn alglayabildii renklerin basitletirilmi bir gsterili biimidir. Gerekte 3 bamsz renk bilgisine ek olarak parlaklk bilgisi de olduundan, bu diagramn asl boyutlu bir nesne eklinde olurdu. st evre blgeden seilen herhangi iki renk, aralarndan geen bir izgi boyunca olan tm ara renkleri retebilir. ana renk noktasn birletirerek bir renk gamutu tanmlarz.
www.oveo.com.tr

 ana renkle oluturulacak bir gen asla bu eklin tamamn kapsayamaz. Bu nedenle 3 ana renk ile hibir zaman insan gznn alglayabilecei tm renkler retilemez. Ortada izgi Planck kara cisim radyasyonu erisidir. MacAdam elipsleri beyaz LEDlerde karmza kar. Diagram zerinde, insan gznn alglayabilecei renk farkllklarn belirleyen elipslerdir.
www.oveo.com.tr

Gzn Ik Alglamas
Hatrlayalm:
Dalgaboyu [nm] > 1100 770-1100 770-700 700-640 640-625 625-615 615-600 600-585 Alglanan Renk Infrared Uzundalga Yakn Infrared Ksadalga Yakn Infrared Krmz Turuncu-Krmz Turuncu Amber Sar

585-555
555-520 520-480 480-450 450-430 430-395 395-320 320-280 280-100

Yeil-Sar
Yeil Mavi-Yeil Mavi Lacivert Mor UV-A UV-B UV-C www.oveo.com.tr

Gzn Ik Alglamas
555nm nemlidir, nk gzn alglama erileri yledir:

Skotopik Gr!

Fotopik Gr!

Karanlkta (skotopik) ve Aydnlkta (fotopik) alglama erileri. Yeil: Skotopik, Siyah: Fotopik. www.oveo.com.tr

Gzn Ik Alglamas
Skotopik blge: 0,000001 ~ 0,01 cd/m2 aydnlk alglama aral, Fotopik blge: 1 ~ 1,000,000 cd/m2 aydnlk alglama aral. Dolaysyla gzn dinamik aralk oran 1012, yani 1,000,000,000,000e 1dir!!!

www.oveo.com.tr

Beyaz Renk ve Renk Scakl

CCT (Correlated Colour Temperature): likilendirilmi Renk Scakl Termal olmayan bir k kaynann renginin, ideal bir kara cismin hangi scaklktaki masnn rengine denk geldiinin ls. Gne, akkor metal, lav gibi k kaynaklarnda CCT ile gerek fiziksel scaklk birbirine yakndr. CCT, ancak Planck izgisine matematiksel olarak yeterince(!) yakn renk koordinatlarna sahip k kaynaklar iin anlamldr. www.oveo.com.tr

Beyaz Renk ve Renk Scakl

www.oveo.com.tr

Beyaz Renk ve Renk Scakl

www.oveo.com.tr

Beyaz Renk ve Renk Scakl

eitli k kaynaklarnn renk scaklklar (CCT, Kelvin): 2000K Gaz lambas 2470K 15 Watt filamanl ampul 2565K 60 Watt filamanl ampul 2665K 100 Watt filamanl ampul 2755K 500 Watt filamanl ampul 2900K 500 Watt Kripton ampul 3100K Projektr tipi filamanl ampul 3250K Fotoraf stdyosu 3400K Halojen lamba 3900K Karbon Ark lambas 4200K Ay 4700K Endstriyel dumanl sis 5100K Puslu hava 5500K Ufkun 30 zerindeki gne 6100K Ufkun 50 zerinde gne 6700K Elektronik Fla 7400K Bulutlu hava 8300K Sisli hava 30,000K Mavi gk
www.oveo.com.tr

Beyaz Renk ve Renk Scakl

www.oveo.com.tr

Beyaz Renk ve Renk Scakl

www.oveo.com.tr

Beyaz Renk ve Renk Scakl

www.oveo.com.tr

Renksel Geri Verim - CRI

Gzn alglama yetenei dalgaboyuna bal olduundan, toplam k aklar ayn olan iki kaynan oluturduu aydnlatmann gz tarafndan alglanmas farkl olabilir.
eitli dalga boylarndaki malar ayn toplam k aks deerini verebilir. Ancak gzn alglamas asndan sonu farkldr.
www.oveo.com.tr

Renksel Geri Verim - CRI

Renksel Geriverim Endeksi, yani CRI (Colour Rendering Index) ite bunun bir lsdr. Farkl k kaynaklarnn spektral yaplar farkldr. Beyaz scaklnn hesaplanm deeri ayn bile ksa, k bileenlerinin farkll nedeniyle objelerin alglanmas farkl olabilir. Bir k kaynann CRI deeri, kendisi ile ayn renk scaklna sahip referans k kaynana gre hesaplanr.
www.oveo.com.tr

Renksel Geri Verim - CRI

Bir u rnek: Yeil bitkiler ieren bir baheyi aydnlatmak iin toplam 2000 lmen k aks reten yeil bir kaynak, ve yine 2000 lmen k aks reten krmz bir kaynak ve gzn alglamasndaki fark.
CRI deeri tanm olarak 0 ile 100 arasnda deiir. CRI deerinin % olarak verilmesi yanltr! CRI deeri verilmeden yalnzca CCT deeri veya aydnlatma iddeti deerleri verilerek aydnlatmadan nasl bir sonu alnaca belirlenemez.

www.oveo.com.tr

Renksel Geri Verim - CRI

www.oveo.com.tr

Renksel Geri Verim - CRI

CRI:
Dk basnl sodyum Yksek basnl sodyum Floresan Metal halide LED Filamanl ampul < 1 (monokromatik) ~ 80 65 ~ 90 80 70 ~ 90+ > 95

Herhangi bir alma mekan iin CRI<20 kabul edilemez bir deerdir. Pek ok mekan iin ise minimum kabul edilir deer CRI=80dir.
www.oveo.com.tr

Renksel Geri Verim - CRI

www.oveo.com.tr

Renksel Geri Verim - CRI

www.oveo.com.tr

Aydnlatma Birimleri-1
Toplam EM Ak [Watt+: Kaynaktan kan toplam elektromagnetik ak. Grlen blgedeki k aks da dahil.
Ik Aks [Lumen+: Kaynaktan kan yalnzca grnr blgedeki toplam k aks.

Optik Ima Verimi [lm/W+: *Ik Aks+ / *Toplam EM Ak+. Aydnlatma Verimi [lm/W+: kan lmen / Giren Elektriksel G *=lm/We]
www.oveo.com.tr

Ik Verimi
Mmkn maksimum fotopik Optik Ima Verimi 683 lm/W deerine eittir.
Bu ancak 555nm dalgaboyunda gerekleebilir: EM ak kaynann yapt mann %100 optik blgede ve gzn maksimum alglayabildii dalgaboyunda olduundaki lm/W verimi Ik kaynaklarnn hem optik verimleri, hem de aydnlatma verimleri gerek hayatta her zaman bundan dk olacaktr.

www.oveo.com.tr

Ik Verimi
Snf Yanma Filamanl Tip Mum 5W tungsten filamanl 40W tungsten filamanl 100W tungsten filamanl Cam halojen Kuartz halojen Floresan 5 ~ 24W CFL 34W T12 32W T8 36W T8 28W T5 LED Beyaz Yaygn retimde Beyaz LED Prototip (2007) Ark Xenon Toplam Aydnlatma Verimi [lm/W] 0,3 5 12,6 17,5 16 24 45 ~ 60 50 60 93 104 26 ~ 70 150 30 ~ 50 Teorik Maksimuma Gre Kyasla Verim [%] % 0,04 % 0,7 % 1,9 % 2,6 % 2,3 % 3,5 % 6,6 ~ % 8,8 %7 %9 % 14 % 15,2 % 3,8 ~ %10,2 % 22 % 4,4 ~ % 7,3

Civa-Xenon
Dearj Yksek basnl Sodyum Dk basnl Sodyum Teorik Maksimum -

50 ~ 55
150 183 ~ 200 683

% 7,3 ~ % 8,0
% 22 % 27 % 100

www.oveo.com.tr