Bised me Uajlldin

Vladimir Marku

Bised me Oskar Uajlldin

(intervist)

Vladimir Marku

Autori: Vladimir Marku Titulli: Bised me Oskar Uajlldin Zhanr: Intervist

2010 Vladimir Marku

Shtpia botuese Marin Barleti Tiran 2010

Bised me Uajlldin

Kush ishte Oskar Uajlldi? Lindur: Tetor 16, 1854, Dublin, Irland Vdiq: Nntor 30, 1900 (46 vje), Paris, Franc Profesioni: Dramaturg, romancier, poet Kombsia:Irlandez Oscar Fingal O Flahertie Wills Wilde, i njohur pr menurin e tij therse, ka qn nj nga dramaturgt m t suksesshm t Londrs Viktoriane s von dhe nj nga njerzit m t mdhenj t kohs. Oskar Uajlldi lindi n Dublin n 1854 dhe vdiq n 1900. I ati i tij ishte nj kirurg i njohur, kurse e ma nj shkrimtare e suksesshme dhe nacionaliste irlandeze. Pas studimeve n Dublin, ai shkoi n Oksford ku u njoh me Xhon Raskin, nj profesor, q i takonte lvizjes Estete. Uajlldi u b nj nga udhheqsit e ksaj lvizjeje q promovoi art pr hir t artit dhe i prmbahej ides se arti duhet t jet thjesht n krkim t s bukurs, pa u shqetsuar pr aspektin moral apo shoqror. Ai udhtoi n Evrop dhe Shtetet e Bashkuara pr t mbajtur leksione, dhe u vendos n Paris ku takoi disa shkrimtar t rndsishm francez t shekullit: Verlaine, Zola, Dode dhe Hygo. I kthyer n Londr n 1884, ai u martua me Konstanca Lloid dhe pati dy djem me t: Siril dhe Vivian, emrat e t cilve ua vuri dy personazheve t tij n esen Dekadenca e gnje-

Vladimir Marku

shtrs . Ai pati nj marrdhnie seksuale me Lordin Alfred Daugllas dhe u burgos pr dy vjet me pun t rnd pr homoseksualitet n burgun e Reading. N 1897, emigroi n Franc dhe vdiq i vetmuar n Paris n 1900. Ai shkroi shum drama (Dukesha e Padovs, 1883; Rndsia e t qnit i sinqert, 1895; Nj bashkshort ideal, 1895 ), disa poezi (Poema, 1881; Ballada e burgut Reading, 1898 ), nj roman (Portreti i Dorian Greit, 1891), nj ese (Synimet, 1891) dhe krijime t tjera (Fantazma e Kantervillit, 1887; Krimi i Lord Artur Savil dhe tregime t tjera, 1891), si edhe prralla pr fmij e t rritur. Shum biograf mendojn se Uajlldi kishte dy koncepte antinomiane1 lidhur me estetikn q prkojn me dy periudhat e jets s tij. N periudhn e par ai mbshteti siprfaqshmrin. Ai mendonte, ashtu si Xhon Raskin, se kuptimi i puns qndron n formn dhe stilin e vet. Kshtu, n parathnien e Portretit t Dorian Greit , ai shkroi: Artisti sht krijuesi i gjrave t bukura Nuk ekziston nj gj e till si libr i moralshm apo i pamoralshm. Librat jan t shkruara mir ose keq. Kjo sht e gjitha. N periudhn e dyt t jets s tij, pas burgosjes, ai prqafoi nj vizion t kundrt. Mnyra e tij e t shkruarit ndryshoi dhe ai prdori stile m tradicionale. Ai thot tek De Profundis : T jesh i siprfaqshm, sht krim. Dekadenca e gnjeshtrs korrespondon me

Antinomiane - q kundrshton ligjet morale;

Bised me Uajlldin

periudhn e par t koncepteve estetike t Uajlldit. Ajo i prket trsisht lvizjes estetike q luftonte kundr natyrs s keqe t brendshme dhe prpiqet q ta prmirsoj at me artifica dhe art. Uajlldi ka qn socialist i vendosur t ciln e argumentonte me fjalt do t ket vlera edhe sikur vetm pr faktin se on n individualizm . Provoi t ishte anarshist dhe pacifist. Eseja e tij Shpirti i njeriut n Socializm sht himn i pikpamjeve t tij. Megjithse nj shkrimtar pjellor dhe i gjithanshm, Uajlldi shkroi vetm nj roman n jetn e tij: Portreti i Dorian Greit ; Bri nj turne pr t dhn leksione estetizmi n Amerik, Angli dhe Kanada n 1879; I konsideruari si nj nga dramaturgt m t mdhenj t epoks Viktoriane, Uajlldi shkroi dhe prodhoi nnt t tilla; Qysh nga vdekja e tij, jan shkruar nnt biografi, nj nga t cilat nga nipi i tij, Merlin Holland n 1997; Mbi jetn e Uajlldit, jan dedikuar disa filma biografik, seri televizive dhe drama, qysh nga 1960. I famshm pr diksionin e tij t bukur dhe oratorin e talentuar, Uajlldi sht, pa asnj dyshim, nj nga figurat letrare udhheqse t mijvjearit. Ai njihet gjithashtu si Mbreti i Njerzve t cilve u vidhen citatet dhe batutat . Jeta e Uajlldit ishte nj uragan me pikpyetje q kur kalon nuk mund t mos vihet re.

Vladimir Marku

Bised me Uajlldin

INTERVISTA
Oskar Uajlldin, shkrimtarin tim ikon, nga Irlanda, autorin e romanit t famshm Portreti i Dorian Greit , mezi e gjeta n nj rrugic t vogl t Londrs, rruga Adelaide , pran sheshit Trafalgar t Lord Nelsonit. Ai dukej i hapur pr bised. Madje e kishte shpallur aty ku rrinte. Amal: Tungjatjeta, zoti Uajlld! M lodht, brodha shum, por jam i lumtur q ju gjeta. Si jeni? Uajlld: Mos m thoni Keni humbur andej nga Leicester, e di. Po kush jeni ju? Amal: M falni q nuk u prezantova. M quajn Amal dhe jam nga Shqipria, fqinj prtejdetare e Italis q ju e keni patur pr zemr. Uajlld: Keni nj emr islamist, mos jeni me origjin nga Palestina? Amal: Hahaha! Jo, aspak! Jam puro shqiptar. Amal sht emri im letrar dhe po ta lexoni mbrapsht, del emri dhe mbiemri im i vrtet. Uajlld: Kuptoj! N kohn kur un shtisja me gondola n Venecia, prtej detit ka qn Turqia. Duket m paskan shptuar disa gjra dhe duhet t pritsohem.

Vladimir Marku

Amal: Gjithsesi, t prezantohemi, zoti Uajlld. Uajlld: Fyerje sht kjo? Amal: M rnt rrufeja q jo. Prezantimi juaj m duhet pr lexuesit shqiptar. Mbase nuk e dini, por nuk lexon m njeri libra sot. U duket humbje kohe Uajlld: Pr t br, far? Amal: Oh, jan shum t zn duke mos br asgj. Uajlld: Vrtet! Dyshoja se njerzimi po bhet mediokr duke paksuar fushat e interesit. Amal: E sakt! Sot njerzit mund t tregojn kuriozitete dhe anekdota banale me shum sukses lokaleve. T rinjt mbajn bluza me fytyrn e Che Guevars dhe kalben duke pir makiato ndrsa jasht demonstrojn t papunt. Meshkujt m t rritur zihen pr politikn, kurse femrat zihen pr meshkujt. Uajlld: E mrzitshme. Ju duhet t keni nj art t mrzitshm Amal: Nse do t i besojm prfundimit tuaj n esen Dekadenca e gnjeshtrs se jeta kopjon artin . Uajlld: M duket interesante se si sot dekadencn e gnjeshtrs e paska pasuar dekadenca e jets. Kjo m gzon se shton argumentin n favor t ides sime se jeta kopjon artin. Gjithsesi, ju po m habisni. Amal: Un ju kam admiruar qysh se ju kam njohur Ju kam kushtuar edhe nj roman.

Bised me Uajlldin

Uajlld: E vlersoj kt gj. Por t kalojm tek prezantimi se nuk kam shum koh. Amal: Pse? Un do t mendoja se ju kohn e keni, kshtu, bujarisht Uajlld: Oh, jo, shikoni kta filipinezt q kalojn ktej Amal: (Kruan zrin) Ather, si quheni? Uajlld: Oskar Fingal O Flahertie Wills Wilde. Amal: E dija q keni tre emra t mesm. Datlindja? Vendlindja? Kombsia? Uajlld: 16 Tetor 1854. Dublin, Irland. Irlandez. Amal: Uau! Uajlld: far ju habit? Amal: Keni ditlindjen e nj njeriu t madh shqiptar. Profesioni? Uajlld: Shkrimtar: dramaturg, romancier, poet, eseist, botues. Amal: Lvizja letrare? Uajlld: Estetizmi. Amal: Martuar, me? Uajlld: Martuar me Konstanca Lloid dhe pata dy djem: Siril dhe Vivian Holland. Amal: Edukimi?

10

Vladimir Marku

Uajlld: Deri nnt vje m edukuan n shtpi francez dhe gjerman, t cilt m msuan edhe gjuht e tyre. Amal: Shkolla e mesme? Uajlld: Pastaj m uan n Shkolln Mbretrore Portora. Amal: Shkolla e lart? Uajlld: Kolegji Triniti n Dublin dhe kolegji Magdalen n Oksford. Amal: Diplomimi juaj? Uajlld: Letrsia Klasike dhe Humane me rezultate t tilla t larta q shtangn kdo ngaq nuk e prisnin nga ky djal i keq . Amal: Prse u larguat nga Irlanda? Uajlld: Mund t qndroja n Dublin, por, pr nj kombinim fati, nj vash e bukur, Florens Balkom, m theu zemrn duke u fejuar me Bram Stoker, e njihni Bram Stoker? Amal: E njoh, i kam prkthyer nj tregim Mysafiri i Drakuls , sht ai q ka shpikur Drakuln. Uajlld: Pun Drakule, dhe un ia mbatha nga Irlanda prgjithmon. Amal: Sa ju ngjanin prindrit? Uajlld: M plqen kjo pyetje, por si e shikoni nuk qesh dot. Im at ishte kirurg sysh dhe veshsh dhe

Bised me Uajlldin

11

kishte disa fmij t paligjshm nga marrdhnie jashtmartesore. Mamaja ishte nj ik jasht kohe, patriote irlandeze, kampione e t drejtave t grave dhe poete. I doja prindrit e mi sa koh q isha aguridhe, por pastaj fillova t i gjykoj Amal: A duhen gjykuar prindrit? Uajlld: Prse jo? Amal: M plqyet ktu. Jeni i madh sepse edhe un mendoj se nse fmijt nuk i gjykojn prindrit ata do t i kopjojn prindrit. Uajlld: Nuk i fal prindrit dhe sugjeroj q fmijt m mir t mos i njohin baballart, aq m tepr q nj pjes e baballarve as q jan t vrtett. Amal: Nga e mort infeksionin e gjenit t talentit? Uajlld: (Qesh) Mora nga mamaja poetin dhe revolucionarin. Amal: Orientimi seksual? Uajlld: E lem kt? Amal: Si t doni, por nuk do t doja q pr ikonn time t letrsis t spekullohej shum. Uajlld: Ka vetm nj gj n bot m t keqe se sa t prflitesh, dhe kjo sht t mos prflitesh fare. Amal: Gjithsesi

12

Vladimir Marku

Uajlld: Ok. Ka shum klasifikime ku m fusin si: biseksual, homoseksual, metroseksual, robofetishist dhe linguist dhelprak. Un e prshkruaj seksualitetin tim si oportunistik . Amal: Ju e prqesht dhe ironizuat shum epokn tuaj Viktoriane. Madje edhe homoseksualitetin tuaj un e konsideroj si nj sarkazm ndaj ksaj epoke, pavarsisht se t tjer sot mund ta quajn nj akt revolucionar. Un do t doja shum q ju t ishit sot mes nesh aktiv me shkrime. Ne mund t themi t njjtn gj sot, por, besoj, e thn nga ju t njjtat fjal marrin nj pesh m t madhe specifike. A ka mundsi t m prshkruani veten tuaj n ditt tuaja m t mira t aksionit pr t u br i famshm, gj q e kishit deklaruar q kur ishit student n Oksford? Flokt i paskit gshtenj dhe syt gri. Uajlld: Eh, Amal, m sjell ca koh t bukura n mend! Un nuk synova dhe hyra n rrethet e klass s siprme londineze pr t u br njri prej tyre, por pr t i kompromentuar. Burrat e klass s lart ather vishnin kostume t errta dhe mbanin kollare indiferente kurse un i mbulova gishtat me unaza verbuese, mbaja nj papijon gjigand dhe n dor kisha nj shkop q t shkonte n kompleks. Mbaja pantallona t bardha dhe dorashka q t shkonin me to, si edhe kpuc lkure q binin n sy. N xhepin e siprm t xhakets vija nj shami n ngjyr t elur. Pr standartet e asaj kohe sigurisht q isha i jashtbotshm. Paraqitja ime merrte shum fyerje nga mediokrit, por kjo m solli n qendr t vmendjes, pikrisht at q ndrroja qysh student. Ju e shikoni q nuk jam nj njeri prej natyre i pashm.

Bised me Uajlldin

13

Jam mbi 1.80 i gjat, pak mbipesh, nj fytyr ovale dhe me rrobat doja t kompensoja pak paraqitjen. Amal: Kur thoni q nuk isha i pashm me t dhnat tuaja, ju m bni t ndihem keq pr veten time, kjo nuk sht e drejt. Uajlld: M falni! Ather, lash Oksfordin dhe shkova n Londr duke i vn vetes detyr q t isha n listn e mbrmjeve t klass s lart ku bra edhe miq t asaj klase si ishin dy nga aktoret m ngazllyese dhe t lavdishme t dits si Sara Bernhardt dhe Lili Langtri, madje kam takuar edhe t dashurin e Lilit, Princin e Uellsit. Amal: Kam lexuar diku se prshtypja e par q ata kishin kur ju takonin ishin fjalit e prkryera q ju artikulonit n bised. Uajlld: sht e vrtet. T pranohesh n nj shoqri t lart kur jeni trok, pa tituj e pa para, ju duhet t gjeni mnyra t tjera. Kshtu q un, besoj me shum sukses, ose i argtoja njerzit ose i trondisja. Amal: far m ka plqyer shum n at q bnit, dhe q duket e dobishme t bhet edhe sot, ishte se ju flisnit me nj grua sikur ju e dashuronit, dhe flisnit me nj burr sikur ai t mrziste shum. Uajlld: Hipokrizia dhe gnjeshtra jan virtyte q t ngren n nj shoqri t degjeneruar. Amal: Disa fjal ky n t gjith krijimtarin tuaj jan pikrisht far po thoni, pra kritik hipokrizis: mirsjellje dhe magjepsje nga njerz mizor dhe

14

Vladimir Marku

manipulues. Uajlld: Hipokrizia sht masti q e mban shoqrin sbashku dhe gnjeshtra eviton konfliktin. Amal: Zoti Uajlld, dua ta ndaj nj gj me ju: kto q thoni lidhur me gnjeshtrn dhe hipokrizin jan konstatim apo pohim personal domosdoshmrie? Uajlld: Nuk do t ju prgjigjem me qllim q ju t keni nj ushqim pikant pr trurin tuaj. Amal: T flasim pr aktivitetin tuaj universal letrar. Botimi i par? Uajlld: Kam pas shkruajtur lirika dhe poezi qysh n kolegjin Triniti t cilat i botoja n periodik t kohs si Kottabos dhe veanrisht Revistn e Universitetit t Dublinit. Gjithsesi, prmbledhjen e par me poezi t titulluar Poema e botova n mes t 1881 kur isha 27 vje. Amal: Si u prit? Uajlld: U prit mir, n prgjithsi, dhe u ribotua n 1882, por Unioni i Oksfordit m akuzoi pr plagjiarizm. Amal: N 1882 ju ftuan q t shkonit n Amerikn e Veriut pr t mbajtur leksione n qytete t ndryshme. Si e pritn estetin anglez magjepss? Uajlld: Eh, Amerika! E lodhshme. I rash kryq e trthor pr nj vit t tr, megjithse plani ishte vetm pr katr muaj. Amal: Kjo do t thot sukses

Bised me Uajlldin

15

Uajlld: Me prjashtim t shtypit q ishte thers dhe armiqsor, gjoja do t ndikoja n sjelljen e burrave dhe grave amerikane, duke m rritur popullaritetin, t tjert m pritn mir: pija uiski me minatort n Kolorado dhe lajkatohesha n sallonet lluksoze t qyteteve. Amal: Si do t ndikonit mbi burrat dhe grat? Uajlld: Mbaja leksione mbi estetizmin t ciln bota e quante dekadente . Amal: Pasi u kthyet, shkuat n Paris ca koh dhe filluat turne leksionesh n Angli ku edhe u njoht me gruan tuaj dhe u martuat. Dhe n 1886 u josht nga 17-vjeari Robert Ross n Oksford. Nga e kishte kuptuar ai se mund t ju joshte? Uajlld: Bob ishte djal i zgjuar. Kishte lexuar poezit e mia dhe kishte kuptuar aludimet e mia mbi dashurin greke . Amal: A ishit kaq i lir, a kishit koh me shumic? Uajlld: Aspak. Mund t jem dukur i till sepse doja t dukesha i till, por nga vitet 1880 un isha baba, botues dhe shkrimtar. Amal: Tregimet dhe prrallat tuaja jan trheqse, kan nj gjuh t mrekullueshme t gjithkohshme dhe jan gjithprfshirse. Mund t prmendni ca pr dashamirsit tuaj shqiptar? Uajlld: Jan disa vllime me tregime dhe prralla: Krimi i Lord Artur Savil dheTregime t tjera, Princi i

16

Vladimir Marku

Lumtur dhe Prralla t tjera, Portreti i Zotit W.H. etj. Amal: A e dini q po botoj nj vllim me pes nga prrallat tuaja t prkthyera n shqip? Uajlld: Dika m ka rn n vesh, por kujdes t drejtn e autorit Amal: Zoti Uajlld, m lejoni t kthjelloj disa dyshime q kam lidhur me tregimin q prmendet: Portreti i Zotit W.H. sht kjo teoria lidhur me sonatat e Shekspirit? Uajlld: Ka nj teori se Shekspiri sht frymzuar pr t shkruar sonatat e tij tek dashuria e tij pr nj aktor djalosh me emrin Uilli Hju. Kjo sht dyshuar n disa sonata ku ka disa shprehje t dy-kuptimta. Un e avancoj kt teori tek shkrimi im, madje kam frik se e besoj vrtet. Amal: Pse nuk e lini Shekspirin e shkret t qet? Uajlld: sht nj lloj ngushllimi, miku im. Amal: I mrzitur nga gazetaria dhe i dshiruar pr t i shprehur idet tuaja estetike m gjer e gjat, ju filluat t shkruanit ese dhe artikuj, kryesisht n form dialogu, ku nga m t famshmet jan Shpirti i Njeriut n Socializm dhe Dekadenca e Gnjeshtrs . U thoni dika lexuesve shqiptar mbi filozofin e tyre. Uajlld: Shikoni, mua m shqetsonte efekti i moralizimit mbi artin. Vizioni im ishte se arti dhe jeta nuk mund t merren s bashku, kshtu, pr mua, edhe nj qeveri nga m t arsyeshmet ndaj artistve, nuk

Bised me Uajlldin

17

sht fare qeveri. Tek Shpirti i Njeriut n Socializm shkruaj se Nse Socializmi sht Autoritar; nse ka Qeveri t armatosura me fuqi ekonomike, si jan tani me fuqi politike Amal: Ose t dyja bashk Uajlld: ose t dyja bashk, nse, me nj fjal, ne kemi Tirani Industriale, ather gjendja e fundit e njeriut do t jet m e keqe se e mparshmja. Mekanizimi duhet ta liroj njeriun nga pesha e nevojs, duke e br at, njeriun, q t prqndrohet n krijime artistike. Me suprimimin e prons private ne do t kemi nj individualizm t vrtet, t bukur e t shndetshm. Askush nuk do ta shprdoroj jetn e tij duke mbledhur gjra dhe simbole gjrash. Ky njeri do t jetoj. T jetuarit sht gjja m e rrall n bot. Shumica e njerzve vetm ekzistojn. Amal: Interesante! Ne sot themi t jetosh apo t vegjetosh dhe n vegjetim hyn gjithka jo-produktive qoft moralisht, psikologjikisht, shoqrorisht apo ardhmrisht. Juve ju shqetson shpirti i njeriut t varfr m tepr se sa pamjaftueshmria materiale n jetn e tij, apo jo? Uajlld: Kur analizoja varfrin, shkaqet dhe pasojat e saj, gjja q m brengoste m shum ishte fakti se shoqria nuk i lejon ata t individualizohen dhe t arrijn nj form vetmirkuptimi apo vetndrgjegjsimi dhe ndriimi. Nj simbol i individualistit suprem do t ishte vetm Jezusi i Nazaretit. Amal: Si e lidhni kt filozofi me artin?

18

Vladimir Marku

Uajlld: Arti sht individualizm, dhe individualizmi sht nj forc shqetsuese dhe shprbrse. Pikrisht ktu qndron vlera e tij kolosale. Sepse synimi i tij sht q t prishi monotonin e tipeve, skllavrin e zakonit, tiranin e dokeve dhe t ndaloj reduktimin e njeriut deri n nivelin e nj makine. Amal: Por ajo pjes e filozofis suaj q ka oroditur shum sisteme filozofike, letrare dhe psikologjike sht e famshmja Jeta imiton Artin tek eseja juaj Dekadenca e gnjeshtrs . Se mos vetm kjo, zoti Uajlld. Kam parasysh Portretin e Dorian Greit ku i hidhni nj dorashk tjetr intelektit t filozofis duke thn I gjith Arti sht i padobi! Por le t qndrojm tek eseja, m von i kthehemi Portretit. Uajlld: Un nuk e di se far thon sot teori-cient e Artit, por them se qllimi i artit sht t udhrrfej jetn dhe, q ta bj kt, i vetmi shqetsim i tij duhet t jet t gjuaj t bukurn dhe t prbuz moralitetin. Bukurin q un shikoj n art dua t ia pranv jets s prditshme. Amal: Dhe kjo nuk ishte thjesht nj projekt filozofik, por edhe praktik. N Oksford ju e rrethonit veten me zambak dhe porcelan blu, n Londr ju ecnit prgjat Pikadilit me nj zymbyl n dor dhe me flokt e gjat q derdheshin mbi supet tuaja. N kt koh Viktoriane, zoti Uajlld, ju keni qn nj provokator ngjyrandezur. E dini, zoti Uajlld, q ju quajn zoti Paradoks dhe se kishit nj art q ju shkonte me kt? Nj art sa subversiv aq edhe shkndijues.

Bised me Uajlldin

19

Uajlld: Ky ishte misioni im. Artisti duhet t ket idealet m t larta dhe se knaqsia dhe bukuria duhet t zvendsojn etikn utilitare. Amal: T jem i sinqert, zoti Uajlld, un e kam prkthyer dhe botuar esen tuaj Dekadenca e Gnjeshtrs, ju do m ndjeni q nuk ju mora leje, nuk i qndrova dot tundimit, aq madhshtore sht kjo ese. Uajlld: Pavarsisht, duhet q un t ju falenderoj q orodisni sistemet e koncepteve letraro-filozofike n Shqipri. Amal: N kt ese, miku im, jeni thers, shum thers. E kam fjaln pr fyerjet e shumta q bni aty, duke i gjuajtur si bumerange nga t gjitha ant e pr t tr me besimin tuaj sarkastik se asnj nuk do t ju kthehej pas. Uajlld: (Qesh me peshn e metalit mbi buz). Amal: Nj sekond, nuk do prmend fyerje t personalizuara. Ather, Kam frik se po bhemi t mbi-edukuar; t paktn t gjith ata q jan t paaft q t msojn, i jan kthyer msimdhnies, ja ku ka mbrritur entuziazmi yn pr edukimin; Un e pranoj q romanet moderne kan shum an t mira. Ajo pr t ciln un kmbngul sht se romani si klas sht i palexueshm; N ditt e sotme, moda e t shkruarit poezi po ndiqet nga nj numr si shum i madh njerzish dhe duhen, nse sht e mundur, q t shkurajohen nga kjo gj;

20

Vladimir Marku

T gnjyerit dhe poezia jan arte, arte, si thot Plato, jo t palidhura me njra-tjetrn dhe meritojn studimin m t kujdesshm dhe prkushtimin m t painteresuar; T gnjyerit pr hir t prmirsimit t brezit t ri, q sht themeli i edukimit familjar, prdoret akoma mes nesh; Sa m shum q dikush analizon njerzit, aq m shum zhduken arsyet pr analiz; T menduarit sht gjja m e pashndetshme n bot dhe njerzit vdesin prej tij ashtu si vdesin nga do smundje tjetr. Fatmirsisht, n Angli, t menduarit nuk sht aq trheqs. Uajlld: Wow! Amal: Hahaha! Zoti Uajlld, kryevepra juaj Portreti i Dorian Greit, kur ju e botuat n 1890, u quajt dekadent ather dhe teknikisht mediokr nga kritikt e sotm. Uajlld: Keni t drejt, e quajtn imoral Amal: Ju shqetsonte kjo gj? Uajlld: do gj q m rrit famn sht e tolerueshme. Amal: Hahaha, kjo e shiti librin tuaj dhe u b popullor. Uajlld: Jo shum e sakt kjo, Amal! Ju thoni q ky libr sht nj kryevepr jo se dgjuat se kan thn imoral pr t, por se ju e vlersoni pr far sht.

Bised me Uajlldin

21

Amal: Keni shum t drejt. Zoti Uajlld, kam edhe un libra q mund t konsideroheshin nga kritikt imoral , por nuk po bhem popullor pr tre arsye: njerzit as q e din q un i kam kto libra, vendi nuk ka as edhe nj kritik dhe t gjith shkruajn erotizm. M falni pr ndrprerjen Uajlld: Nuk ka libra moral dhe imoral. Librat jan t shkruar mir ose t pashkruar mir. Gazetat nuk m kishin dhe aq qejf. Amal: Tek Dorian Grei ju thoni n esenc se mirsia dhe bukuria nuk jan medoemos gjithmon t lidhura. Mund ta zgjeroni pak? Uajlld: Nuk m habit fakti q ju sot e plqeni dhe e kuptoni m mir librin tim. Kultura e rinis suaj dhe kultura e famshmanve tuaj sot sht e obsesuar ndaj seksit n kurriz t shpirtit. Libri im ka qn nj parathnie e ksaj dhe un jam i dyzuar n ndjenjat e mia. Mendoj se rinis dhe bukuris i bhen elozhe t tepruara. Njerzit nuk arrijn t bjn zgjedhjen e duhur midis nj jete m kuptimplote dhe nj obsesioni ndaj bukuris fizike. Amal: Keni t drejt, zoti Uajlld. Njerzit e bjn dm nj pjes t mir t jets s tyre duke besuar se lumturia sht rini dhe bukuri artificiale. Uajlld: Ju that se kritikt e sotm e kan quajtur teknikisht mediokr Amal: Madje kan spekulluar edhe pr burimin e spuntos s saj.

22

Vladimir Marku

Uajlld: Ata spekullojn pr mua dhe ve se m mbajn gjall, por edhe kureshtin njerzit pr t m lexuar. Po pr ata vet kush do t spekulloj? Ata duhet t m falenderojn se mbajn familjen mbi kurrizin tim. Amal: Nuk do t i shtoja gj tjetr ksaj q that. Gjithsesi nuk mund t i lejoj vetes q t mos e shfrytzoj rastin q jam me ju pr t ju pyetur pr nj thnie tuajn n Portretin e Dorian Greit, nj thnie e famshme tani, por edhe e keqkuptuar. Konkretisht, keni shkruar aty se I gjith arti sht i padobishm . A i keni br ndonjher koment ksaj thnieje? Do t isha shum i dshiruar t dgjoja nj zgjerim t mendimit. Uajlld: Pas botimit t romanit n 1890, nj student i Oksfordit, Bernulf Kleg, m duket, m nisi nj letr ku m krkonte t zgjeroja mendimin. Un i ktheva prgjigje me shkrim, urdhro nj kopje t dorshkrimit t ciln e shptoi nga zhdukja miku im besnik Robert Ross.

Bised me Uajlldin

23

24

Vladimir Marku

Transkript: 16, TITE STREET, CHELSEA. S.W. I dashur zotri, Arti sht i padobishm sepse synimi i tij sht thjesht t krijoj nj gjendje emocionale. Ai nuk udhzon ose nuk influencon n asnj lloj mnyre veprimin. sht tejet steril, dhe nota e knaqsis s tij sht steriliteti. Nse prsiatja pas leximit t nj vepre arti, pasohet nga ndonj aktivitet i ndonj lloji, ather kjo vepr arti ose sht i nj cilsie t dors s dyt, ose spektatori nuk ia ka arritur t fitoj nj prshtypje t plot artistike. Nj pun arti sht e padobishme ashtu si sht e padobishme edhe nj lule. Nj lule lulzon pr gzimin e vet. Edhe ne marrim nj ast gzim duke e par lulen. Kjo sht e gjitha q mund t thuhet pr marrdhnien ton me lulen. Natyrisht, njeriu mund ta shes lulen dhe ta bj at t dobishme pr veten e vet, por kjo nuk ka t bj fare me lulen. Kjo gj sht aksidentale pr lulen, sht abuzim. E gjith kjo, kam frik se sht shum e ndrlikuar. Dhe tema sht shum e gjat. I juaji Oskar Uajlld

Bised me Uajlldin

25

Amal: Besoj, zoti Uajlld, se pas prgjigjes suaj, djaloshi i shkret Bernvulf shkoi dhe u b tap n ndonj klub m konfuz se m par. Uajlld: N mos nuk ia futi vetes! Amal: Hahaha! Ok, Uajlld, meqnse jemi tek humori. Ju e kaluat do gj personale me epokn Viktoriane. Fillimisht e nist me synimin q ta irritonit shoqrin Viktoriane me ekstravagancn n veshjen tuaj dhe me stilin tuaj t t folurit, pastaj e trbuat kt shoqri me romanin tuaj t Dorian Grei, nj roman ku vesin ju e kishit fshehur nn art, dhe, m n fund, gjett nj mnyr pr ta kritikuar shoqrin me stilin e saj. Kto ishin komedit. Shum e mnur, miku im. Cilt ishin dhe a patn sukses ato? Uajlld: Ishin nnt, drama dhe komedi. Komedi ishin: Erashka e Zonjs Windermere, Nj grua pa rndsi, Nj bashkshort shembullor dhe Rndsia e t qnit i sinqert . Komedit ndiqeshin nga ajka e londinezve dhe rrotulloheshin rreth lindjeve t paligjshme, identiteteve t gabuara dhe mkateve ku subversioni ndaj shoqris fshihej holl nn humorin e mpreht. N rritjen e popullaritetit t tyre ndihmonte edhe kritika konservatore. Amal: Tek Erashka e Zonjs Windermere , kjo fjala erashk a mos i referohet idiomatikisht simpatizantit t saj? Uajlld: E kam br padashje, por m plqen dykuptimsia. Amal, nga t gjitha format e artit, teatri

26

Vladimir Marku

sht m e fismja. Amal: sht, Zoti Uajlld, por un nuk shkruaj dot drama. Trashgimia juaj dhe fama juaj i kushtohen kryesisht drams. Uajlld: E po Amal: A do ta teproja po t ju krkoja, n emr t s vrtets, n emr t informimit, n emr t madhshtis suaj dhe t portretit tuaj t plot, q t m tregonit fare shkurt se si u njoht me Bosin, pra Alfred Dagllasin? Se, t ju flas hapur, mua m duket se n at shtjen e burgut u ngatrruat vet. Ja bt vetes me padin q i bt Markezit t Kuinsbrit duke e paditur pr fyerje me shkrim ndaj jush meqnse ju kishte quajtur sodomist (pederast aktiv). Shokt ju than q t mos ia varnit atij burri t lajthitur pavarsisht se ishte i ati i djaloshit me t cilin ju kishit ato marrdhnie. Uajlld: Ku sht pyetja ktu? Amal: M falni, Si ndodhi q nga akuzues ju prfunduat i akuzuar? Uajlld: Shum von e kam kuptuar se t falsh nj njeri sht bezdia m e madhe pr t. Nuk kisha ather kohn q kam tani pr t menduar, kshtu q nuk ma preu q atje do t m vrtetohej q marrdhnia ime e ngusht me Bosie Amal: Lordin Alfred Dagllas? Uajlld: Po. E thrrisja Bosie me prkdheli.

Bised me Uajlldin

27

Amal: Eh, zoti Uajlld, keni qn i pafat. Kur mendoj se far parajse sht sot pr homoseksualt, deri atje sa jo vetm q mund ta shpallin hapur, mund t martohen, por mund t bhen edhe kryeministra dhe ministra. Uajlld: Kjo nuk m gzon. E kuptim ka t zhdukesh n nj turm t njjtsh? Ku shkuan ekscentrikt? Amal: Ndoshta, zoti Uajlld, kjo prshtypje e juaj se nuk ka m ekscentrik, vjen nga fakti se t gjith jan br t till sot dhe sht konvencionali ai q tashm bie n sy. Uajlld: Interesante, Amal! Po nuk bhej fjal pr martes, ather, aspak. Pastaj, me kuptoj un, sot t gjith burrat e martuar jetojn si beqar kurse beqart jetojn si burra t martuar. Amal: Aha, ju e thoni kt tek Portreti i Dorian Greit. Uajlld: Un mund ta prdor pasurin time si t dua e ku t dua. M falni, zoti Amal, nse ju e shpallni orientimin tuaj, nj gj kaq intime, kjo sht kaq, kaq poshtruese. Dalja ime hapur m kushtoi gjithka t shtrenjt q zotroja dhe vlersoja. Dhe sidomos gruan dhe familjen. Amal: Ndryshojn koht, miku im. Uajlld: Po nse homot jan shtuar, dalin hapur dhe martohen kush i bn fmijt?

28

Vladimir Marku

Amal: Normalt. Uajlld: Kur ju e bni kt dallim, vazhdoni me ndrgjegje t poshtroheni. Kjo sht shtangse. Mua m poshtruan, m burgosn, m falimentuan ekonomikisht, por e keqja nuk m kishte ndodhur derisa m hoqn fmijt. Derisa, ather kjo i ndodhte nj artisti, i bie q t gjith homot dhe pederastt sot t jen artist. Amal: Eh, artista Uajlld: Jo art dhe jo fmij, far i len bots kta njerz? Cila sht pavdeksia e tyre? Amal: Ndoshta sfidn, ndoshta rebelimin Uajlld: Ndoshta dopio-perversitetin, ndoshta N kt bot tuajn t knaqsis, ju paskit legjitimuar mkatin dhe e keni futur n biruc moralin dhe virtytin. Amal: Por ju vet Uajlld: Pikrisht. Un u bra rrob i oreksit tim, un tradhtova gjithka dhe gjithknd, un humba shpirtin. T krkosh t ngopsh shpirtin me mjete shqisash, kjo sht prfundimisht fatale pr njerzimin. Dhe si e quani ju kt? Ah, t drejtat e individit. Amal: Por ju, tek Portreti i Dorian Greit thoni se njerzit duhet t jetojn pr knaqsin . Uajlld: Nuk e them un, e thot Lord Henri, dhe Lord Henri mund t ishte nj mask. Vetm nj i paknduar mund ta marr fjal pr fjal.

Bised me Uajlldin

29

Amal: Ju lutem, le t i kthehemi historis me Bosin dhe si rat n burg. Uajlld: sht pak e sikletshme, por nuk kam ndonj arsye t fort pr t ua refuzuar prgjigjen. Ather, Alfred Dagllas, ose Bosi, si e thrrisnin familja dhe shokt, ishte nj djalosh i pashm dhe i llastuar n universitetin e Oksfordit. Mua m prezantoi me t Lionel Xhonson n vitin 1891. U lidhm me nj miqsi intime, nj miqsi e fort ndjesore dhe takoheshim rregullisht. Un merrja t ardhura nga dramat e mia kshtuq i plotsoja do tek material, artistik apo seksual. Ai pastaj m trhoqi n nntokn e prostitucionit homoseksual, dhe ktu u njoha me plot djem t tjer. Kto marrdhnie nuk ngjanin fare me lidhjet e mia homoseksuale me Xhon Grei, Ross dhe Dagllas, sepse kta ishin t rrethit tim estet dhe duket m mbetn besnik edhe pasi m mposhti meningjiti. (Uajlld heshti. Un ia respektova heshtjen) Babai i Lord Alfredit, Markezi i Kuinsberit, ishte i mirnjohur pr ateizmin, sjelljet brutale dhe krijimin e rregullave moderne t boksit. Markezi na akuzoi drejtprsdrejti pr marrdhnien ton, por kisha arritur q ta qetsoja derisa m erdhi nj her pa lajmrim n shtpi dhe m paralajmroi: Nse ju kap juve dhe djalin tim n nj restorant publik, do t ju zhdp n dru . Amal: Si iu prgjigjt ju? Uajlld: I thash: Un nuk i di rregullat e Kuinsbrit, por rregulli i Oskar Uajlldit sht q t

30

Vladimir Marku

shtjer me t parn . N 18 Shkurt 1895, Markezi m la tek klubi im nj kartvizit ku kishte shkruar Pr Oskar Uajlldin, homoseksualin . Nuk i dgjova shokt dhe e hodha n gjyq pr shpifje kriminale n publik. Gjyqi mori drejtim t gabuar dhe nga akuzues dola i akuzuar sepse avokatt e Markezit kishin br goxha pun duke shtn n dor letra t miat drejtuar Bosit, dshmitar nga bota e prostitucionit dhe nj analiz t shkrimeve t mia. Ligjet kundr homoseksualizmit ishin shum t forta n ato koh, kurse opinioni ishte akoma edhe m i fort kundr. Un trhoqa akuzn dhe gjyqi u mbyll, por, pas disa ditve, m arrestuan dhe m dnuan me dy vjet pun t rnd. Amal: M vjen shum keq, zoti Uajlld, q ju ka ndodhur kjo. Me sa kam marr vesh, gjat kohs s burgut, i detyruar t merrnit pjes edhe n predikimet n kish, nga puna e rnd, smundjet dhe uria juve jeni rrzuar dhe keni ar daullen e njrit vesh q do t ishte fatal m von pr jetn tuaj. Asnj lloj privilegji special nuk ju bn. Turp! Po ai bastardi, Dagllas, kur ju ishit i smur ju kishte thn: Kur ju nuk jeni n piedestal, ju nuk jeni fare interesant . Por ju lexuat dhe shkruat shum n burg. Kur dolt nga burgu, zoti Uajlld? Uajlld: 19 Maj 1897. Ia mbatha pr Paris kur dola nga burgu si nj gj pa vler, si nj gj n fund t misionit, si nj penel i thar, ose i konsumuar Bosi? Bosin e kam falur. N Franc shkova si Sebastian Melmoth. Amal: ne ky emr?

Bised me Uajlldin

31

Uajlld: Nga Shn Sebastian, nj personazh i nj romani gotik shkruar nga nj daj i imi, arls Maturin. Amal: A vazhduat shkrimet n Franc? Uajlld: Fillimisht i nisa dy letra t gjata botuesit t Kroniks Ditore ku i prshkruaja kushtet brutale n burgjet angleze. Brutalitet i till saq shkarkoi edhe nj gardian pr arsye se i dha disa biskota nj fmije t burgosur anemik. Kjo mbshteste edhe faktin se sa t drejt kisha patur kur prshkruaja korrupsionin dhe degjenerimin e dnimit n esen time Shpirti i Njeriut n Socializm. Pastaj shkruajta nj poem: Ballada e Burgut n Reading e cila pati sukses dhe u botua shtat her brenda dy vjetsh, nn emrin C.3.3. Pas botimit t shtat un vura emrin tim t vrtet n t, megjithse kritika e kishte kuptuar. Amal: Mua nuk m plqeu fakti se ju e takuat dhe jetuat me Dagllasin pr ca koh. Prse? Ai kishte qn shkaku i fatkeqsive tuaja. Uajlld: As miqt e as familjet tona nuk e miratuan kt gj, por un nuk prisja q ata t m kuptonin. As ju nuk pres q t m kuptoni. Un tashm isha nj kriminel t cilit i ishte xhveshur fytyra, kisha tjetr emr, familje q m refuzonte t takoja fmijt dhe ndjeja nevojn q t kthehesha tek vendi i krimit . Kshtu, pr rreth pes-gjasht muaj ne jetuam sbashku pran Napolit derisa na ndan me krcnimin se do t na ndrprisnin fondet. Amal: Dhe, m pas, do gj u rrokullis shpejt qoft edhe npr nj vetmi shkatrruese. Adresa e fundit ku

32

Vladimir Marku

keni qndruar ishte Hoteli i Alsass n Paris. Korrigjuat dhe i drguat botuesit tuaj Nj bashkshort Shembullor dhe Rndsia e t qnit i ndershm, por refuzuat t shkruanit ndonj gj tjetr. Endeshit bulevardeve i vetm dhe pinit alkol kur kishit para. N 12 Tetor 1900 i drguat nj telegram mikut tuaj Ross ku i krkonit q t vinte. Por m par mbrriti miku tjetr Turner q ju gjeti n depresion. Madje besniku Turner ishte pran shtratit tuaj minutat e fundit. Uajlld: Turner dhe Ross m kan br borxhli. Urna e Bobit, me krkesn e tij, ndodhet pran meje tani. Amal: Kur ju erdhi ftesa pr ta ln kt bot? Uajlld: 30 Nntor 1900. Amal: Ftesa kaq shpejt, n moshn 46 vje, ishte pr shkak t fams suaj, ishte ndonj bast i juaji, ishte trashgimi apo far? Uajlld: Ishte thjesht nj infeksion n vesh q m shkaktoi meningjit cerebral. Amal: Cila ishte shtpia e miqve ? Uajlld: La Pierr Lashe, Paris, Franc. Fillimisht, m uan n nj varrez jasht Parisit, por n 1909 u transferova n Per Lashe. Qivurin tim e projektoi dhe e ndrtoi nj amerikan, Sir Xhakob Epshtein, me porosi t Bobit, i cili kishte krkuar q t sajonin nj t ndar pr hirin e tij dhe urna e Bobit erdhi pran meje n 1950. Amal: E kam par varrin tuaj, jo n Paris, por foto n internet, nse e dini se sht. Ju betohem q ashtu si erdha ktu n Londr pr t biseduar me ju, ktu

Bised me Uajlldin

33

n rrugn Adelaide, do t shkoj edhe n Paris t ju oj nj zymbyl. Uajlld: Ah, e dini q zymbylat jan t preferuarit e mi! Ju falenderoj! Amal: M e vogla gj q mund t bj pr t treguar se sa ju admiroj si shkrimtar. Madje do t prpiqem q t fle nj nat n dhomn tuaj n hotelin 4-yjesh L Hotel . Thon q e kan zbukuruar ashtu si do ta donit ju. Ishallah, zoti Uajlld, e prballoj mimin e nj nate se thuhet q sht e thekur. Ju duhet t krkoni interesat tuaja. Uajlld: Nuk sht ide e keqe. Amal: Q t i dini, zoti Uajlld, shum gjra jan br pr ju. I pari q shkroi nj biografi pr ju ishte miku juaj Frank Harris. Kaluan ca koh dhe n 1987 nj t till e shkruan Riard Elman, pasuar nga nj tjetr n 2003 nga Neil MakKena. Jan br dy filma mbshtetur n jetn tuaj. Mendimi i prgjithshm sht se ju e keni ndriuar Evropn dhe Amerikn me poezit, dramat dhe eset tuaja. Nj qind e dhjet vjet pasi ju ikt, veprat tuaja prodhohen dhe lexohen. Citatet, epigramat dhe batutat tuaja jan t famshme, therse dhe gjithmon t kohs. Uajlld: Prse duhet t vdes njeriu q t bhet i famshm? Amal: Pr nj arsye t thjesht: Pasi ke vdekur, je i vdekur, sado i madh t jesh, pra shtje konkurence dhe cmire. Por ju keni qn i madh tr kohs, tani thjesht po daraviten disa koncepte q ju dnonin. Dhe e dini, nga

34

Vladimir Marku

ana jon t bjn Qytetar Nderi vetm postmortum, pr t njjtn arsye: konkurenc dhe cmir. Amal: Nse do t merrnim nj ylber q fillon majtas me ngjyrat e elura duke shkuar djathtas drejt ngjyrave t errta, krijimtaria juaj letrare nga krah filloi? Uajlld: (Mendohet paksa) Krijimtaria shkon pak a shum me moshn dhe pjekurin dhe botkuptimin, kshtu q ka filluar nga e majta duke shkuar djathtas, nga i miri dhe i bukuri tek pafajsit e humbura, kalbja dhe hipokrizia. Amal: Si sht aty ku jeni, zotri? Uajlld: M mir mos pyesni. Amal: Cili ka qn parimi juaj udhrrfyes n jetn dhe shkrimet tuaja? Uajlld: Estetika. Amal: Dhimbja ju ka shoqruar, e vrtet sht kjo? Uajlld: Jo pikrisht ashtu. Shoqruesi im i vetm ka qn realizmi, kurse dhimbja personaliteti im i vetm. Amal: A mund t jepni ndonj kshill pr shkrimtart e rinj? Uajlld: T mbajn ditar dhe t gnjejn sa m shum! Amal: Ju falenderoj me shpirt, zoti Uajlld, q kushtuat koh e vmendje pr kt intervist.

Bised me Uajlldin

35

Uajlld: Ishte knaqsia ime. Amal: Mirupafshim n Paris. Uajlld: Fluturim t mbar.

Londr, Rr. Adelaide, 04.10.2010

36

Vladimir Marku

Letr q Oskar Uajlldi ia ka drguar Lordit Alfred Dagllas Janar 1893, Babbacombe Cliff Djaloshi im, Soneta jote sht e mrekullueshme dhe sht magjepsse q ato buzt e tua petalkuqe trndafili nuk jan br m pak pr mendurin e muziks dhe kngs se sa pr mendurin e puthjes. Shpirti yt i brisht prej ari baret mes pasionit dhe muziks. E di q zymbyli, t cilin Apollo e dashuronte kaq mendurisht, ishe ti n koht greke. Prse je vetm n Londr, dhe kur do t shkosh n Salisbri? Shko atje q t frekosh duart n muzgun gri t gjrave gotike, dhe hajde ktu kurdo q t duash. sht nj vend i mrekullueshm dhe vetm ti mungon, por shko fillimisht n Salisbri. Gjithmon, me dashuri t pashtershme, I yti, Oskar

Bised me Uajlldin

37

Mbi autorin
Vladimir Marku, poet, novelist, eseist, prkthyes, prpilues fjalori dhe pedagog i gjuhs angleze, ka lindur n Durrs, n Tetor 28, 1950. Pasi u diplomua pr anglisht n Fakultetin e Gjuhve t Huaja t Universitetit t Tirans, punoi pr nj koh t gjt n industrin e nafts si prkthyes dhe interpretues teknik. Nga viti 1999 deri 1998, prfaqsoi kompani t huaja nafte dhe gazi n Shqipri. Nga viti 2001 dhe n vazhdim jep msim anglisht n nj qendr private. Libri i tij i par, Fjalori i Nafts, dy gjuhsh dhe me 25,000 terma, pa dritn e botimit n 1994, por ishte viti 2001 kur ai filloi t shkruaj dhe botoj poezi, romane, ese, dhe prkthime. N dhjet vjet ka botuar njzet e pes libra. Vazhdon t jet duke shkruar dhe botuar libra t tjer dhe t udhtoj shum. N mars 2009, mori pjes n Festivalin Ndrkombtar t Poezis n Dubai, n maj 2009 mori pjes n nj takim poetik n Toronto dhe n korrik 2010, prfaqsoi Shqiprin n Festivalin Ndr-kombtar t Poezis n Medelin, Kolumbi. Ka marr mimin e Shkrimtarit m t lexuar n Fier, sht antar i Lidhjes s Shkrimtarve dhe Artistve, Fier, dhe i Akademis Evropiane t Arteve.

38

Vladimir Marku

Librat e shkruara: 1. Fjalori i Nafts dhe i Gazit, 1994; 2. Kapitulli i fundit , roman, 2001; 3. Mona Liza qan , poezi (shqip - anglisht), 2002; 4. Un dhe ti , poezi (shqip - anglisht), 2003; 5. Sikur ta dija , poezi, 2003; 6. A Z of Vladimir , poezi n anglisht, 2004; 7. The Last Chapter , 2004, versioni anglisht i romanit Kapitulli i Fundit , botuar nga shtpia botuese amerikane AuthorHouse ; 8. Libri i fallit , 2005; 9. Libri i magjis , 2007; 10. Polonia, Un dhe Bjondet , Ese alternative, 2006; 11. Mister n Virpazar , roman vol. I, 2007; 12. Libri i Kurioziteteve , 2008; 13. Libri i Humorit , 2008; 14. Energjia Pranike , prkthim, 2008; 15. Bota drejt barbarizmit dhe profett , artikuj shkencor t prkthyer, 2008; 16. Mysafiri i Drakuls , tregime autorsh perndimor prkthyer nga anglishtja, 2008; 17. Nata qan ... poezi, 2008; 18. Nett e fundit mbi Nil , roman vol.2, 2009; 19. Nga Fiumiino tek Pearson , poezi (shqip anglisht), 2009; 20. Poema nga shkrettira , poezi (prkthim), 2009; 21. Prsiatje Vetmitari , poezi t zgjedhura, 2009;

Bised me Uajlldin

39

22. Delirium (10-or fluturim Bogota-Madrid), 2010 Ese; 23. Bm vel... , 2010 Poezi n katr gjuh; 24. Dekadenca e gnjeshtrs Ese, Oskar Uajlld (prkthim), 2010; 25. Bilbili dhe trndafili Prralla, Oskar Uajlld (prkthim), 2010; 26. Inkuizitori i Madh Dostojevski (prkthim), 2010; 27. Bised me Oskar Uajlld - intervist, 2010.

This document was created with Win2PDF available at http://www.win2pdf.com. The unregistered version of Win2PDF is for evaluation or non-commercial use only.