Fiziologjia e Muskujve

Funksionet e Muskujve: Levizjet trupore Respiracioni Puna e Zemres Prodhimi I temperatures trupore Komunikimi Vazokunstrukcioni dhe kontraktsioni I organeve kavitar Ndarja e Muskujve: Muskulatura Skeletore Muskulatura e Lmuar Muskulatura e Zemrs

Muskulatura e Skeletit - E prforcuar per eshtra ,e strijuar dhe mund te jete ose te mos jete nen kontrolin tone. E ndertuar nga Qelizat cilindrike me shume brthama ne periferi .Pergjegjese per levizjet trupore, mund te zhvilloj force te ndryshme. Organizimi I ndertimit te Muskulit prej njsive me te medha ne drejtim te njsive me te vogla : Muskuli ne trsi Tufa (fascikuli) muskular Qeliza (fija) muskulare Miofibrilet Fijet eAktins dhe Miozins Tufa muskulare perbehet nga qelizat muskulare , Miofibrilet ndertohen nga miofilamentet . Sarkomera : Njsia me e vogel kontraktile e muskulatures paraqet regjionin e miofibriit qe gjendet ne mes te dy membranave Z . Perbehet nga dy lloje te filamenteve :filamentet e trasha dhe te holla. Njsit qe marrin pjes ne kontrahim muskular: Miozina Aktina Tropomiozina Troponina ATP Jonet e Kaliumit .
1

Filamentet e trash ate miozines : Filamentet e trasha perbehen nga proteina miozin Secila molekul e miozines perbehet nga bishti dhe dy koka globulare . bishti dy vargje te perdredhura te renda polipebtidike koka- dy vargje te lehta polipebtidike te quajtura urza tranzverzale. Filamentet e holla te Aktins : Jan te ndertuara nga fijet e aktines ,trompomiozin ns dhe tromponina . Fijet e aktines perbehen nga molekulat e aktines te perbera nga nn njsit e quajtura G aktin. Nnjesit ne vete permbajn pikat aktive per te cilat lidhen kokat e miozines gjate kontraksionit muskul Tropomiozina dhe Troponina formojn nje komple ks i cili ne gjendje te qetesis i inhibon pikat aktive te Aktins. Vendet aktive bhen te dukshme , e per te lidhen urzat tranzverzale. Pr tkurrje muskulare nevoitet energjia ne form t ATP s. Fijet muskulare te kuqe dhe te bardhe : Fijet muskulare te kuqe perdorin metabolizmin oksidativ , me ngadal lodhn , jane me te pershtatshm per sportet e qendrueshmeris (mioglobin, en gjaku mitohondrije). Fijet muskulare te bardha e perdorin glikolizen per krijimin e ATPs , kane aftesi te medha te percjelljes se potencialit te aksionit , nivel te larte te enzimeve myozin . Kjo mundeson qe keto fije shpejt te krijojn energjine e nevojsme per veprime te shpejta dhe eksplozive. Aktivizimi I dy llojeve muskulare behet ne ato disciplina ku kerkohet niveli I larte aerob dhe anaerobe I krijimit te energjise se nevojshme per aktivitet fizik vrapime ne shtigje te mesme ,basketboll ,futboll, hokej mbi bare etj.

Sistemi Nervor
Neuronet - Qelizat nervore. Per shkak te ndertimit anatomik si dhe pse jan ekscitable (te ngacmueshme) neuronet mund te komunikojn. Neuronet kan tri karakteristika morfologjike : Neuronet kan trupin pjesen receptive dhe pjesen prcjellese. Ne shumicen e Neuroneve trupi (soma) gjendet ne mes te qelizes nervore. Degezimet e shumta te shkurta qe dalin nga trupi quhen Dentrit Zgjatimi i gjate qe del nga trupi quhet Akson. Dentritet dhe trupi paraqesin pjesen receptive dhe intergruese te neuronit . Aksoni paraqet regjionin koduktiv (prcjells). Disa aksone jane te milijenizuara (mbeshtjellen me shtresen e mielines-izolator). Te keto aksone potenciali I veprimit bartet ne menyre saltatore me kercim (prej nje nyje i Ranvierit ne tjetrin). Kanale Jonike (mundesojn levizjen e Joneve neper membrane qelizore). Kanalet Jonike ndahen n : 1) Kanale pasive (gjdo here te hapura ) 2) Kanale aktive (hapen dhe mbyllen me dyer-porta) Kanalet aktive kane dyer qe hapen me ndryshimin e Voltazhes ose lidhjen e neurotransmisterit . Disa kanale aktive jane te varura nga ligandi neurotrasmisterit . Neuronet nga jashte kane me teper Jone pozitive, kurse Brenda me teper Jone negative. Ky ndryshim i voltazhes ne te dy anet e membranes quhet potenciali membranor I qetesis. Kur neuroni eshte ne qetesi dyert e voltazhes se kanaleve jan te mbyllura . Por gjate potencialit te aksonit keto dyer hapen dhe lejojn kalimin e Joneve . Potenciali membranor i qetsis: Perqendrimi i ndryshem i Joneve ne te dy ant e membranes kushtezon levizjen e tyre neper memb ran duke krijuar potencial elektrik qe quhet potencial membranor.
3

Brenda dhe jashte qelizes dallon perqenderimin e Joneve , Jonet kalojn neper membrane vetem neper mes te poreve qe quhen kanale jonike. Kur neuroni eshte ne qetsi membrane e saj eshte shum e lmueshme per Jonet K e shum pak per Jonet Na Pompa Na-K gjithashtu kontribon ne mbajtjen e potencialit membranore te qetesis , por shume pak. Potenciali i Aksionit : Neuronet komunikojn ne distance te medha duke krijuar dhe percjellur sinjalet elektrike te quajtura impulse nervore ose potenciali i aksionit. Gjate potencialit te aksionit , vlera negative e voltazhes prej -70 mV do te kaloj ne pozitive +30 mVolt . Potenciali i aksionit krijohet ne bregun e aksionit , lemushmerija per Jonet e Na rritet shume, hyne ne mbrendi te neuronit numer i madhe i Joneve Na. Pas nje kohe te shkurt happen kanalet per Jonet K dhe numer i madhe i Joneve K dalin jashte neuronit , pasi rikthehet potenciali fillostar i qetesis. Gjate potencialit te aksonit rritet lemueshmeria per Jonet N Pas mbylljes se kanaleve te Na hapen kanalet per K dhe dalin Jonet e K. Repolarizimi shfaqet per shkak te vazhdimit te daljes se Joneve te K jasht membranes qelizore . Faza e potencialit te aksionit : Depolarizimi Repolarizimi Hiperpolarizimi . Repolarizimi shfaqet pr shkak t vazhdimit t daljes s Joneve t K jasht membrans qelizore.

Zemra dhe Qarkullimi i gjakut

Zemra sht organ muskular kavitar qe funksionon si pomp dhe e v n levizje gjakun ne sistemin vaskular . Zemra eshte e vendosur ne mediastenumin ne (mes te krahroreve). Zemra sht e ndrtuar nga : Endokardi membran seroze e cila e mbeshtjell nga brenda zgavren e zemrs. Miokardi - muskuli I zemrs . Epikardi - mbeshtjellesi i jashtem i indit te zemrs. E tr zemra eshte e mbeshtjellur me mbeshtjellesin e quajtur Perikard. Zemra i ka kater hapesira : dy parabarkushe atriume dhe dy barkushe ventrikuj. Miokardi eshte muskul trthor vijor specifik me keto karakteristika : 1) Ngacmueshmeria aftsija e qelizave te zemres per te reaguar ndaj nje ngacmuesi zemra funksionon sipas ligjit krejt ose asgj . 2) Automatizimi aftsija e qelizave autoritmike te sistemit konduktiv , pergjegjes per lindje dhe percjellje te impulsit n zemr. 3) Refraktariteti- faza refraktare apsolute kur nuk pranohet asnje ngacmim tjeter pavarsisht nga intensiteti I ngacmimit dhe faza refraktare relative kur mund te shkaktohet nje potencial i ri i aksionit. 4) Prqueshmeria e impulsit prej nje qelize kontraktile ne tjetren . 5) Levizja rrethore e impulsit impulse krijohet ne nyjen SA e mtutje perhapet ne te gjitha pjeset e sistemit prques te lidhur ngusht mes veti, pasi qe ngacmohen te gjitha qelizat e zemres impulsi shuhet. Cikli i zemrs paraqet aktivitet te kordinuar te miokardit dhe perfshin nje kontrahim (tkurrje) dhe nje dekontrahim (leshim te atriumeve dhe ventrikujve). Frekuenca e zemres paraqet te rrahurat ne minut (72-75min). Nn 50/min bradikardi , mbi 100/min tahikardi. Vllimi i goditjes - sasia e gjakut qe e hedh zemra ne qarkullim gjat nj systole.
5

Sportistt e sporteve te tipit te qendrueshmeris krahasuar me sportistt tjer ose me josportistt e kan vellimin sistolik me te madhe ,ndersa frekuenca me e vogl. Vllimi minutor i zemrs sasia e gjakut te cilen e hedh zemra ne qarkullim Brenda nje minute. Faktort q ndikojn n vllimin minutor te zemres jan: 1. rritja e organizmit 2. Gjinia 3. Pozita e trupit 4. Temperatura e ambientit te jashtem 5. Strvitshmeria. Frekuenca e zemrs prcaktohet nga numeri i impulsive t krijuara n nyjen SA , kurse aktiviteti i ksaj nyje sht nn kontrollen e faktorve nervor dhe hormonal. Qendra pr kontrollin e frekuencs s zemrs ndodhet ndrmjet ponsit dhe medulles obllongata. Impulset qe stimulojn kete qender vijn nga : Cortex cerembri Kemoreceptort Baroreceptort (n sinus karotik dhe harkun e aorts) Proprioreceptoret n (muskuj dhe artikulacione). Frekuenca e punes se zemres eshte nen veprimin e sistemit nervore autonom dhe sistemit hormonl. Ne gjendje pushimi dominon parasimpatikusi (75/min). Po te largohej efekti I parasimpatikuesit frekuenca do te ishte 150-180/min. Po te largohej I tere sistemi nervore vegjetative atehere frekuenca do te ishte 100/min. Qarkullimi i gjakut Ent e gjakut formojn sistemin e mbyllur te qarkullimit te gjakut qe fillon dhe mbaron ne zemer. Qdo en e gjakut qe niset nga zemra quhet ARTERIE Kurse qdo en qe kthen gjakun ne zemer quhet VEN Pjeset perberese te sistemit te qarkullimit te gjakut
6

Arteriet kan mur te trash muscular per te perballuar shtypjes se larte te gjakut. Arteriolet e furnizojn me gjak shtratin kapilar dhe kan tri shtresat e murit te ens. Kapilaret perbehen vetem nga nje shtres ,ajo e qelizave endoteliale,jane shume te lemueshme sepse ne to behet shkembimi I materieve dhe gazrave. Venulat e mbledhin gjakun nga shtrati kapilar dhe e drejtojn kah venat. Permbajn te tri shtresat e murit te ens. Venat bartin gjakun nn shtypje te ulet ne drejtim te zemres . Shtresa muskulare e murit te venave eshte me e holle se te Arteriet. Venat sherbejn si depo e gjakut. Venat e gjymtyrve te siperme dhe te poshtme permbajne valvula , te cilat ndihmojne gjakun qe perkunder shtypjes shum te ulet , te leviz vetem ne drejtim te zemres. Kthimin e gjakut ne drejtim te zemres e ndihmojne edhe pompa muskulare (muskujt e pulps se kmbeve) dhe pompa respiratore. Shtypja e gjakut shte shtypja me te cilen vepron gjaku ne muret e eneve te gjakut ,paraqet nje pjes te energjis se zemres , e cila shpenzohet per mbizoterimin e rezistences se eneve te gjakut. Shtypja Sistolike- shfaqet gjate sistoles dhe ka vleren 120- 140 mmHg . Shtypja diastolike- shfaqet gjate diastoles dhe ka vleren 70-90 mmHg .

(Kuagulimi i gjakut - Piksimi I gjakut) sipas prof,dr, Besa Gacaferri Lumezi .

Funksionet e Qelizs (
Definicioni dhe llojet e Qelizes

Qeliza- sht njsia themelore dhe funksionale e qenjve te gjalla. Dallojm lloje te ndryshme te qelizave si : Qelizat e gjakut Qelizat muskulare Qelizat nervore etj. INDI grup qelizash qe kryejn funksion specifik dhe llojet kryesore te indeve ne trupin e njeriut jane: Epitelial Muscular Nervor dhe indi Lidhor. Pjeset e Qelizes : Membrana Citoplazme Brthama Organelet Membrane dy shtresori lipidik (60% proteina40 % lipide) Fosfalipidet (hidrofile , hidrofobe ). Funksionet e membranes Mbeshtetja dhe mbrojtja e citoplazmes . Luan roin e barieres selective. Disa molekula kalojn barieren me ndihmen e disa pa t. Uji , molekulat jopolare dhe molekulat e vogla polare mund te kalojn. Molekulat polare duke u tretur ne dy shtresorin lipidik. Aminoacidet , acidet organike dhe kriperat inorganike transportohen ne menyre specifike me bartes proteinik . Funksionet Vazhdim Transporti - Shum proteina ndihmojne transportin selektiv Proteinat kalojn neper tere trashesin e membranes duke krijuar kontakt ne mes te lengut jashteqelizor dhe citoplazmes .
8

Njohja nepermes te glikoproteinave ne siperfaqe. Citoplazma dhe organelet Citoplazmatretesir gjelatinoze qe permban microtubule (cytoskeleton) dhe organele. Berthama permban ADN ,qe formohet nga kromozomet dhe permban berthamen. Organelet - Retikulimi endoplazmatik (i lemuar ,I granuluar varesisht nga ribosomet . Funksionet mbeshtetja mekanike , sinteza (proteinat) dhe transporti. Aparati i Golgjit - Sistemi i tubulave dhe qeseve (cisternave), Funksionet- sinteza (fosfolopideve ) paketimi i materialeve per transport ne vezikula ,prodhimi i lizosomeve. Lizosomet membrane e tyre permban sfera te mbushura me enzime digjestive. Funksionet destrukcioni I qelizave te demtuara (qasje suicide) tretja e materialit te fagoscituar (bakteries). Mitohondriet- kan dy membrane , membrane e mbrendshme e paluar ne rafte (kristat) ku permbajn partikula te mbushura me enzime te rend sishme per prodhimin e ATP s. Funksionet prodhimi I ATP s. Ribosomet Te shperndara ne citoplazme ose te lidhura per retikulim endoplazmatik Perbehen nga ARN ribosomet dhe proteinal, shpesh te lidhura ne zingjir (poliribozomet polisomet). LLOJET E LEVIZJEVE: Transporti passive Transporti aktiv Endo dhe Ekzoticitoza Levizja neper membrane qelizore : passive , aktive. Levizja passive nuk kerkon shpenzime te energjis. Difuzioni i thjeshte-ne keto levizje e substances prej nje mjedisi me koncentrim me te larte ne drejtim te mjedisit me koncentrim me te ulet. Madhesia e difuzionit percaktohet nga : Gradienti i koncentrimit Siperfaqja e membranes Temperatures Pesha molekulare e sunstances Largesia ,(distance) neper te cilen kryhet difuzioni.
9

Difuzioni i lehtesuar :Levizja e substances neper membrane qelizore prej mjedisit me koncentrim me te larte ne drejtim te mjedisit me koncentrim me te ult. Kerkon bartes (proteinal membranor) Shembull: molekula ligand (acetikolina) lidhet per proteinen e membranes Shkakton ndryshime komformacionale dhe hapje te proteines duke lejuar kalimin e substances apo Joneve. PROCESET AKTIVE Transporti Aktiv Levizja e substances neper membrane qelizore prej mjedisit me koncentrim me te ulte ne drejtim te mjedisit me koncentrim me te larte duke shfytezuar molekulat bartese. TRANSPORTI AKTIV Proteina bartese e mbyllur: Substanca lidhet per vendin aktiv te bartesit.Ne mbrendi te qelizes ATP lidhet per pjesen e brendshme te bartesit dhe fosforilon nje a,a te bartesit (shton nje gram fosfat). Kjo shkakton ndryshemie konformacionale dhe kanali hapet. Kur substrati hyn gr,fosfat shkeputet dhe kanali mbyllet. ATP-perseri krijohet nga ADP dhe gr,fosfat. Endo dhe Ekzocitoza Leviz materialin ne qelize (endocitoza) dhe jashte (egzocitoza ) qelizs. Karakteristikat e Difuzionit te lehtesuar dhe transportit active. Krijojn bartesin qe eshte specifik per substance (bartin vetem lloje te substances). Mund te saturohen (levizja neper membrane ,eshte e limituar per numer te bartesve si dhe shpejtesia me te cilen levizin).

10

Sistemi Respirator
Pr t funksionuar qelizat tona prdorin O2 dhe lirojn CO 2. Sistemi Resiprator i furnizon qelizat me O2 kurse eliminon CO2 Gjaku transporton O2 ne Inde ,kurse CO2 ne alveola te mushkerive , prej nga eliminohen nga organizmi yn. Organet e Sistemit Respirator: Zgavrat e hundes Faringu Laringu Trahea Bronku i djathte dhe i majte Mushkerit (djathta dhe e majta ) Diafragma (ndan zgavren e krahut nga zgavra e barkut ).

Mushkerit gjenden ne zgavren e krahrorit dhe jane te mbeshtjellura ne dy mbeshtjelles seroz. Pleura visceale qe mbeshtjell mushkerit dhe pleura parietale qe mbeshtjell murin e brendshem te kafazit te krahrorit . Mes tyre gjendet nje hapesir shum e ngushte qe quhet hapsira interpleurale q eshte e mbushur me lengun interpleural. Trungu bronkial Prej trahes ndahet bronku I djathte dhe I majte , te cilat vazhdojn ne bronkiole dhe perfundojn me qeset e vogla qe quhen alveole Ndertimi i Alveoles Shkembimi i gazrave kryhet nepermjet te membranes respiratore (qe eshte ne te vertet muri I alveoles bashke me murin e kapilarit perialveolar). Qelizat epiteliale te tipit te II tajojne substraten e quajtur surfactant, kjo substance pengon kalobimin (mbylljen ) e alveolave. Ventilimi pulmonary (frymarrja) Paraqet nderrimin e ajrit mes atmosferes dhe mushkerive. Ajri gjdo here leviz prej shtypjes me te larte ne drejtim te shtypjes me te ult. Frymarrja e qet: tkurren muskujt nderbrinjor te jashtem dhe diafragma. Shtypja mes dy pleurave qe mbeshtjellin mushkerit gjdo here eshte negative.
11

Gjate lendimit te kafazit te krahrorit ,humbet shtypja interpleurale negative dhe mushkerit kalobojn. Ndrrimi i gazrave: Vendet ku behet nderrimi i gazrave :frymarrja e jashtme (alveolat) ose frymarrja e brndshme (qelizat). Kembimi i gazrave ne mes alveoles dhe kapilarit ,varet nga shtypja parciale e O2 dhe CO2. Transport i gazrave- Gazrat barten ne disa forma : Te tretura ne plazme Te kombinuara ne hemoglobin ose Duke u konvertuar me molekula te tjera Oksigjeni lidhet me hemoglobinen ne eritrocite (98.5%)kurse1.5% tretet ne plazm Lidhja oksigjenit me hemoglobinen krijojn oksihemoglobinen Transporti i CO2 -23% kombinohet me Hb , kurse 70% shenderrohen ne Jone bicarbonate . Kontrolla e frymarrjes Ritmi i frymarrjes kontrollohet nga qendrat e frymarrjes qe ndodhen ne palcen e zgjatur dhe ne pons. Brenda 2 sek ,qohen impulse prej qendres respiratore ne muskuj dhe kryhet inspirimi ,kurse per 3 sekonda nderpritet perqimi i impulsive dhe kryhet ekspirimi. Qendra ekspiratore qon impulse kur kryhet ekspirimi i sforcuar. Ritmi i frymarrjes rregullohet me ndihmen e kemoreceptoreve qendror dhe periferik. Kemoreceptoret periferik gjinden ne harkun e aortes dhe arterien karotide ato vrejn gjdo ndryshim kimik ne gjakun arterial. Kemoreceptoret qendror gjinden ne ventrikulin e katert dhe jane te ndjeshem ne rritjen e perqendrimit CO2. CO2 hyn ne reaksion me Ujin duke kriju acidin karbonik , i cili disocon ne Jone H dhe Bikarbone . Faktoret tjere qe ndikojn ne frymarrje , si dhembja dhe emocionet qe stimulojn ose inhibojn qendrat respiratore. Iritantt ( tymi ,pluhuri ngacmojn receptort ne rrugen e frymarrjes ,duke nxit reflekse si kollitja, teshtitja qe largojn iritantet nga rruget e frymarrjes.
12

Kontrolli i vullnetshem: Prej kores se trurit qohen impulse ne muskuj respirator ,me qrast ne menyr te vullnetshme mund te ndalin frymen gjate te folurit dhe te kenduarit. Hiperinflacioni : Receptoret e tendosjes gjenden ne pleur dhe rruget e frymarrjes qojn impulse inhibitore (frenuese) ne qendren e inspirimit , gjate inspirimit shum t thell duke penguar trheqjen e teprt t mushkrive.

Homeostaza- Mbajtja e gjendjes se pandryshuar te ambientit te brendshem (lengu ekstracelular ). Gjitha Indet dhe organet marrin pjes ne mbajtjen e Homeostazes Mekanizmat e Homeostzes : Sistemi transportit te lengut ekstracelular Prejardhja e Substrateve ne lengun extracellular Largimi i produkteve perfundimtare te metabolizmit Rregullimi i funksioneve trupore ,reprodukimi Shembuj te mekanizmave kontrollues Feedbacku negative dhe positive. Osmoza : Difuzioni i ujit neper membrane gjysm-lshuese prej mjedisit ne konc entrim me te madhe te ujit ne drejtim te koncentrimit me te vogel te ujit.

Fiziologjija e Sportit n- Fakultetin e Kultures Fizike Dr.Prof, Besa Gacaferri Lumezi nga G.E.

13