TRKYE VE ORTA DOU AMME DARES ENSTTS KAMU YNETM YKSEK LSANS PROGRAMI 2011 2012 AKADEMK YILI

ANAYASA HUKUKU DERS DNEM DEV

BAZI DEVLETLERN ANAYASALARININ ORMAN, EVRE VE DOAL KAYNAK KAVRAMLARI BAKIMINDAN NCELENMES

HAZIRLAYAN Kubilay ZYALIN

retim yesi Prof. Dr. Hasan TUN

Ankara Kasm 2011

NDEKLER

GR 18. ve 19. yzylda ortaya kan bulular, insanln doay kendi yararna ilemesi srecini hzlandrm ve bu ilemenin kapsamn hem yaygnlatrm hem de derinletirmitir. Bu srecin bir sonucu olarak, insanln sanayi etkinlikleri, bir canl olarak insan tehdit etmeye balamtr. Doal dengenin bozulmas, yok olan canl trleri, ormanlarn hesapszca yok edilmesi, nehirlerin, gllerin, denizlerin ve havann kirlenmesi, vb olgularn insan organizmas zerindeki etkileri, insanlkta zorunlu bir evre duyarll oluturmutur. 20. yzyln ikinci yarsna kadar evrenin korunmasyla ilgili olarak eitli lkelerde birok rgtler kurulmutur. Kamu idaresi ya da sivil toplumca kurulan bu rgtlerin etkinlikleri yerel dzeyde kalmtr. Bu kurulularn uluslar aras bir at altnda toplanmas 1948 ylnda International Union for the Protection of Nature" (IUPN)un kurulmasyla olmutur1. Daha sonra irili ufakl uluslar aras doa koruma rgtleri ortaya kmaya balamtr. 1972 ylnda sve'in bakenti Stockholm'de, Birlemi Milletler nclnde dzenlenen nsan ve evre Konferansnn, birok lkenin anayasasnda evre ile ilgili maddelerin yer almas ve Birlemi Milletler bnyesinde evre ve Kalknma Program (UNEP)'nn kurulmas sonularn dourduu belirtilmektedir2. almamzda, baz lkelerin anayasalar, orman, evre ve doal kaynak kavramlar bakmndan incelenmeye allmtr. Doal kaynak kavramnn baz anayasalarda, sanayi hammaddesi olarak kullanlan mineral ve tal deerler erevesinde kullanld izlenimi alnsa da anayasalarda bu konuda ayrnt verilmemesi nedeniyle kesin bir yargya varlamamtr; dolaysyla alma srasnda bu anlamda bir eleme yaplmamtr. Bu almada belirtilen doal kaynak kavramyla nehirler, gller, denizler, hava bata olmak zere canllara yaam ortam salayan jeolojik ve toporafik her trl oluum ve btn ekosistemler kastedilmektedir. lkelerin seiminde, lkelerin ngilizce ya da Trke olarak hazrlanm anayasalarna eriebilmek nemli ltlerden biri olmutur.

www.iucn.org/ eriim tarihi: 11.11.2011 Duru, B., (1995) evre Bilincinin Geliim Srecinde Trkiye'de Gnll evre Kurulular, s.30

Anayasalarn yannda parantez iinde verilen yl, o anayasann belirtilen yla kadar olan deiiklikleri ierdiini gstermektedir. Trkiye Cumhuriyeti Anayasalarnda bu yntem uygulanmam, anayasa deiiklikleri tarihleriyle birlikte metin iinde belirtilmitir. almaya konu kavramlara yaklamlar, lkelerin ulusal gelir dzeyleri, nfuslar ve orman varlklaryla birlikte deerlendirilmeye allmtr. lkeler, byk lekli corafi btnlk gzetilerek drt grupta incelenmitir. Bunlar Asya, Avrupa, Afrika ve Amerika ktalardr. Asya ktasndan, Afganistan, Azerbaycan, Ermenistan, in, Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti, Grcistan, Hindistan, Endonezya, ran, Kazakistan, Krgz Cumhuriyeti, Malezya, Rusya, Suudi Arabistan, Trkmenistan, Birleik Arap Emirlikleri, Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti ve Yemen Cumhuriyeti olmak zere toplam 18 lkenin anayasas incelenmitir. Avrupa ktasndan, Arnavutluk, Andora, Beyaz Rusya, Belika, Danimarka Krall, Bosna Hersek Federasyonu, Bulgaristan, Estonya, Finlandiya, Almanya, Fransa, Lksemburg, Norve, Hrvatistan, rlanda, svire Konfederasyonu, talya, zlanda Cumhuriyeti, Polonya, Portekiz Cumhuriyeti, Romanya ve Ukrayna olmak zere toplam 22 lkenin anayasas incelenmitir. Afrika ktasndan, Angola, Benin Cumhuriyeti, ad Cumhuriyeti, Kongo Cumhuriyeti, Msr Arap Cumhuriyeti, Gabon ve Gney Afrika Cumhuriyeti olmak zere toplam 8 lkenin anayasas incelenmitir. Amerika ktasndan, Arjantin, Amerika Birleik Devletleri, Brezilya, Kanada, ili, Kolombiya, Kosta Rika, Kba Cumhuriyeti, El Salvador, Meksika ve Uruguay olmak zere toplam 11 lkenin anayasas incelenmitir.

ORMAN, EVRE VE DOAL KAYNAK KAVRAMLARI BAKIMINDAN TRKYE CUMHURYET ANAYASALARI Trkiye Cumhuriyetinin 10.972.509 hektar verimli, 10.417.274 hektar da bozuk olmak zere toplam 21.389.783 ha orman bulunmaktadr3. Trkiye topraklarnn yaklak % 27si orman alandr. 31 Aralk 2010 tarihi itibaryla Trkiye nfusu 73.722.988 kiidir. Trkiyede kii bana ulusal gelir 15.340 $ (SAGP[Satn Alma Gc Paritesine gre]-2010)4 dr. Trkiye Cumhuriyet Anayasalar orman, evre ve doal kaynak kavramlar bakmlarndan incelendiinde, 1921 Anayasasnda, yukarda belirtilen kavramlarn hibirine atf grlmemektedir. 1924 Anayasasnn 74. maddesinde ise ormanlarla ilgili olarak yle denilmektedir.
Madde 74Kamu faydasna gerekli olduu usulne gre anlalmadka ve zel kanunlar gereince deer pahas pein verilmedike hi kimsenin mal ve mlk kamulatrlamaz. iftiyi toprak sahibi klmak ve ormanlar devletletirmek iin alnacak toprak ve ormanlarn kamulatrma karl ve bu karlklarn denii zel kanunlarla gsterilir. Olaanst hallerde kanuna gre ykletilecek para ve mal ve alma devleri dnda hibir kimse baka hibir ey yapmaya ve vermeye zorlanamaz.

Grld zere 1924 Anayasasnda, ormanlara ynelik olarak yalnzca kamulatrma konusuyla snrl olarak atfta bulunulmaktadr; bu anayasada doann korunmasna ynelik herhangi bir kavram sz konusu edilmemektedir. Bu dnemde, doal kaynaklar dzleminde orman ve evre kavramlarnn henz anayasa yapcnn gndeminde olmad anlalmaktadr. 1961 Anayasasna bakldnda, anayasaya zellikle ormanlarn korunmasna ynelik yeni hkmler getirildii, gndemin ormanlar zelinde gelitii grlmektedir. Toprak mlkiyeti alt bal altndaki 37 nci madde ile toprak datmnn orman alanlar aleyhine yaplamayacana hkmedilmitir.
Madde 37- Devlet, topran verimli olarak iletilmesini gerekletirmek ve topraksz olan veya yeter topra bulunmayan iftiye toprak salamak amalaryla gereken tedbirleri alr. Kanun, bu amalarla, deiik tarm

3 4

Ormanclk statistikleri (2009) http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 29.11.2011

blgelerine ve eitlerine gre topran geniliini gsterebilir. Devlet, iftinin iletme aralarna sahip olmasn kolaylatrr. Toprak datm, ormanlarn klmesi veya dier toprak servetlerinin azalmas sonucunu douramaz.

Kamulatrma alt bal altndaki 38 inci madde bir kez deitirilmitir.

Madde 38- (20.9.1971-1488) Devlet ve kamu tzel kiileri, kamu yararnn gerektirdii hallerde, karlklarn pein demek artyla, zel mlkiyette bulunan tanmaz mallar, kanunla gsterilen esas ve usullere gre, tamamn veya bir ksmn kamulatrmaya ve bunlar zerinde idar irtifaklar kurmaya yetkilidir. [denecek karlk, tanmaz maln tamamnn kamulatrlmas halinde o maln malikinin kanunda gsterilecek usul ve ekle uygun olarak bildirecei vergi deerini; ksmen kamulatrmalarda da, vergi deerinin kamulatrlan ksma den miktarn aamaz. Kamulatrlan tanmaz mal karlnn vergi deerinden az takdir edilmesi halinde malikin itiraz ve dava hakk sakldr.]5 iftinin topraklandrlmas, ormanlarn Devletletirilmesi, yeni orman yetitirilmesi ve iskn projelerinin gerekletirilmesi amalaryla kamulatrlan tanmaz mal ve kylarn korunmas ve turizm amacyla kamulatrlan toprak bedellerinin deme ekli kanunla gsterilir. Kanunun taksitle demeyi ngrd hallerde iftinin topraklandrlmas, ormanlarn devletletirilmesi, yeni orman yetitirilmesi ve iskn projelerinin gerekletirilmesi iin konulacak sre yirmi yl; kylarn korunmas ve turizm amacyla yaplacak kamulatrmalarda ise bu sre on yl aamaz. Bu takdirde, taksitler eit olarak denir ve kanunla gsterilen faiz haddine balanr. Kamulatrlan topraktan, o topra dorudan doruya ileten iftinin hakkaniyet lleri iinde geinebilmesi iin zaruri olan ve kanunla gsterilen ksmn ve kk iftinin kamulatrlan toprann bedeli her halde pein denir.

lk hali Ormanlarn korunmas ve gelitirilmesi olan ve Ormanlarn ve orman kylsnn korunmas, ormanlarn gelitirilmesi olarak deitirilen alt balk altnda bulunan 131 inci madde, 17.4.1970te deitirilmitir. Bu deiiklikle drdnc fkraya ormann gzetilmesinde ve iletilmesinde Devletle bu halkn ibirlii
5

12.10.1976 gnl Anayasa Mahkemesi kararyla iptal edilmitir.

yapmasn salayc tedbirler ifadesi eklenmi, beinci fkraya Anayasann yrrle girdii tarihten nce bilim ve fen bakmndan orman niteliini tam olarak kaybetmi olan tarla, ba, meyvalk, zeytinlik gibi eitli tarm alanlarnda veya hayvanclkta kullanlmasnda yarar bulunan topraklarla ehir, kasaba ve ky yaplarnn toplu olarak bulunduu yerler dnda orman snrlarnda hibir daraltma yaplamaz. hkm eklenmi

ve altnc fkradan Orman sular iin genel af karlamaz hkm karlmtr. Bu hkmn anayasa maddesinden karlmas yoluyla 28.10.1960 gn ve 113 sayl, 23.2.1963 gn ve 218 sayl, 9.8.1966 gn ve 780 sayl af kanunlar kapsam dnda tutulan orman sularna, af getirilmesi yolu almtr. Nitekim 1961 anayasas yaplmadan nce, 18.3.1954 gn ve 6385 sayl yasa ile 02.7.1958 gn ve 7132 sayl yasalarla yapld gibi 30.4.1979 gn ve 1779 sayl yasa ile de baz orman sularna af getirilmitir.
Madde 131- (17.4.1970-1255) Devlet, ormanlarn korunmas ve ormanlk sahalarn geniletilmesi iin gerekli kanunlar koyar ve tedbirleri alr. Btn ormanlarn gzetimi Devlete aittir. Devlet ormanlar, kanuna gre Devlete ynetilir ve iletilir. Devlet ormanlarnn mlkiyeti, ynetimi ve iletilmesi zel kiilere devrolunamaz. Bu ormanlar, zamanamyla mlk edinilemez ve kamu yarar dnda irtifak hakkna konu olamaz. Ormanlara zarar verebilecek hibir faaliyet ve eyleme msaade edilemez. Ormanlar iinde veya hemen yaknnda oturan halkn kalkndrlmas ve orman koruma bakmndan, ormann gzetilmesinde ve iletilmesinde Devletle bu halkn ibirlii yapmasn salayc tedbirler ve gereken hallerde baka yere yerletirme kanunla dzenlenir. Anayasann yrrle girdii tarihten nce bilim ve fen bakmndan orman niteliini tam olarak kaybetmi olan tarla, ba, meyvalk, zeytinlik gibi eitli tarm alanlarnda veya hayvanclkta kullanlmasnda yarar bulunan topraklarla ehir, kasaba ve ky yaplarnn toplu olarak bulunduu yerler dnda orman snrlarnda hibir daraltma yaplamaz. Yanan ormanlarn yerinde yeni orman yetitirilir ve bu yerlerde baka eit tarm ve hayvanclk yaplamaz. Ormanlarn tahrip edilmesine yol aan hibir siyas propaganda yaplamaz.

1982 Anayasasnda, 1924 ve 1961 Anayasalarndaki kamulatrmaya ilikin hkmle, 1961 Anayasasndaki korumaya ilikin hkmlere ek olarak herkese salkl bir evrede yaama hakk verildii grlmektedir. Bunun yan sra orman kyllerinin korunmasna ynelik yeni ve ayrntl maddeler anayasa yapcnn gndemine girmitir. Toprak mlkiyeti alt bal altndaki 44 nc madde, byk oranda 1961 Anayasasnn 37 nci maddesindeki hkmleri iermektedir.
MADDE 44- Devlet, topran verimli olarak iletilmesini korumak ve gelitirmek, erozyonla kaybedilmesini nlemek ve topraksz olan veya yeter topra bulunmayan iftilikle uraan kylye toprak salamak amacyla gerekli tedbirleri alr. Kanun, bu amala, deiik tarm blgeleri ve eitlerine gre topran geniliini tespit edebilir. Topraksz olan veya yeter topra bulunmayan iftiye toprak salanmas, retimin drlmesi, ormanlarn klmesi ve dier toprak ve yeralt servetlerinin azalmas sonucunu douramaz. Bu amala datlan topraklar blnemez, miras hkmleri dnda bakalarna devredilemez ve ancak datlan iftilerle miraslar tarafndan iletilebilir. Bu artlarn kayb halinde, datlan topran Devlete geri alnmasna ilikin esaslar kanunla dzenlenir.

Kamulatrma alt bal altnda bulunan 46 nc madde, 03.10.2001 tarihinde deitirilmitir. Bu deiiklikte, ormanlarla ilgili olarak yeni bir dzenlemeye gidilmemitir.
MADDE 46- (Deiik: 3/10/2001-4709/18 md.) Devlet ve kamu tzelkiileri; kamu yararnn gerektirdii hallerde, gerek karlklarn pein demek artyla, zel mlkiyette bulunan tanmaz mallarn tamamn veya bir ksmn, kanunla gsterilen esas ve usullere gre, kamulatrmaya ve bunlar zerinde idar irtifaklar kurmaya yetkilidir. Kamulatrma bedeli ile kesin hkme balanan artrm bedeli nakden ve pein olarak denir. Ancak, tarm reformunun uygulanmas, byk enerji ve sulama projeleri ile iskn projelerinin gerekletirilmesi, yeni ormanlarn yetitirilmesi, kylarn korunmas ve turizm amacyla kamulatrlan topraklarn bedellerinin denme ekli kanunla gsterilir. Kanunun taksitle demeyi ngrebilecei bu hallerde, taksitlendirme sresi be yl aamaz; bu takdirde taksitler eit olarak denir.

Kamulatrlan topraktan, o topra dorudan doruya ileten kk iftiye ait olanlarnn bedeli, her halde pein denir. kinci fkrada ngrlen taksitlendirmelerde ve herhangi bir sebeple denmemi kamulatrma bedellerinde kamu alacaklar iin ngrlen en yksek faiz uygulanr.

Salk hizmetleri ve evrenin korunmas alt bal altndaki 56 nc maddede, yeni bir anlayn anayasaya yansd grlmektedir. Bu maddeyle herkese salkl ve dengeli bir evre hakkyla devlete ve yine herkese evreyi koruma ve gelitirme grevi verilmektedir.
MADDE 56- Herkes, salkl ve dengeli bir evrede yaama hakkna sahiptir. evreyi gelitirmek, evre saln korumak ve evre kirlenmesini nlemek Devletin ve vatandalarn devidir. Devlet, herkesin hayatn, beden ve ruh sal iinde srdrmesini salamak; insan ve madde gcnde tasarruf ve verimi artrarak, ibirliini gerekletirmek amacyla salk kurulularn tek elden planlayp hizmet vermesini dzenler. Devlet, bu grevini kamu ve zel kesimlerdeki salk ve sosyal kurumlarndan yararlanarak, onlar denetleyerek yerine getirir. Salk hizmetlerinin yaygn bir ekilde yerine getirilmesi iin kanunla genel salk sigortas kurulabilir.

Tarih, kltr ve tabiat varlklarnn korunmas alt bal altnda bulunan 63 nc madde ile 56 nc madde ile benzer olarak devlete, tabiat varlklarnn korunmas grevi verilmektedir.
MADDE 63- Devlet, tarih, kltr ve tabiat varlklarnn ve deerlerinin korunmasn salar, bu amala destekleyici ve tevik edici tedbirleri alr. Bu varlklar ve deerlerden zel mlkiyet konusu olanlara getirilecek snrlamalar ve bu nedenle hak sahiplerine yaplacak yardmlar ve tannacak muafiyetler kanunla dzenlenir.

Ormanlarn korunmas ve gelitirilmesi alt bal altnda bulunan 169 uncu madde, 1961 Anayasasnn 131 inci maddesiyle byk lde benzerlik gsterir. Orman snrlarnn hangi koullarda daraltlabileceini dzenleyen, 1961 Anayasasndaki 17.4.1970 tarihli deiiklikteki tarih referans, bu anayasada

31.12.1981 olarak yeniden dzenlenmi ve orman snrlarnn daraltlmasna ilikin dzenlemenin kapsam 11 yl kadar geniletilmitir.
MADDE 169Devlet, ormanlarn korunmas ve sahalarnn geniletilmesi iin gerekli kanunlar koyar ve tedbirleri alr. Yanan ormanlarn yerinde yeni orman yetitirilir, bu yerlerde baka eit tarm ve hayvanclk yaplamaz. Btn ormanlarn gzetimi Devlete aittir. Devlet ormanlarnn mlkiyeti devrolunamaz. Devlet ormanlar kanuna gre, Devlete ynetilir ve iletilir. Bu ormanlar zamanam ile mlk edinilemez ve kamu yarar dnda irtifak hakkna konu olamaz. Ormanlara zarar verebilecek hibir faaliyet ve eyleme msaade edilemez. Ormanlarn tahrip edilmesine yol aan siyas propaganda yaplamaz; mnhasran orman sular iin genel ve zel af karlamaz. Ormanlar yakmak, orman yok etmek veya daraltmak amacyla ilenen sular genel ve zel af kapsamna alnamaz. Orman olarak muhafazasnda bilim ve fen bakmndan hibir yarar grlmeyen, aksine tarm alanlarna dntrlmesinde kesin yarar olduu tespit edilen yerler ile 31/12/1981 tarihinden nce bilim ve fen bakmndan orman niteliini tam olarak kaybetmi olan tarla, ba, meyvelik, zeytinlik gibi eitli tarm alanlarnda veya hayvanclkta kullanlmasnda yarar olduu tespit edilen araziler, ehir, kasaba ve ky yaplarnn toplu olarak bulunduu yerler dnda, orman snrlarnda daraltma yaplamaz.

Orman kylsnn korunmas alt bal altnda bulunan 170 inci maddede, orman iinde ya da hemen yaknnda oturan halkla ilgili olarak, 1961 Anayasasnn 131 inci maddesinin tam tersine bir hkm kurulmaktadr. 1961 Anayasasnda, gereken hallerde, maddede belirtilen halkn kalkndrlmas ve ormann korunmas bakmlarndan baka yere yerletirilmesi ifade edilirken, 1982 Anayasasnda, 169 uncu madde ile aklanan ve orman snr dna karlan alanlara, bu halkn yerletirilmesi hkm kurulmaktadr.
MADDE 170- Ormanlar iinde veya bitiiindeki kyler halknn kalkndrlmas, ormanlarn ve btnlnn korunmas bakmlarndan, ormann gzetilmesi ve iletilmesinde Devletle bu halkn ibirliini salayc tedbirlerle, 31/12/1981 tarihinden nce bilim ve fen bakmndan orman niteliini tamamen kaybetmi yerlerin deerlendirilmesi; bilim ve fen bakmndan orman olarak muhafazasnda yarar grlmeyen yerlerin tespiti ve

orman snrlar dna kartlmas; orman iindeki kyler halknn ksmen veya tamamen bu yerlere yerletirilmesi iin Devlet eliyle anlan yerlerin ihya edilerek bu halkn yararlanmasna tahsisi kanunla dzenlenir. Devlet, bu halkn iletme ara ve gereleriyle dier girdilerinin salanmasn kolaylatrc tedbirleri alr. Orman iinden nakledilen kyler halkna ait araziler, Devlet orman olarak derhal aalandrlr.

ORMAN, EVRE VE DOAL KAYNAK KAVRAMLARI BAKIMINDAN BAZI LKELERN ANAYASALARI ASYA Afganistan Yzlmnn yaklak % 0,25i ormanlarla kapl olan Afganistan nfusu 31.056.997dur ve Afganistanda kii bana ulusal gelir 800$ (SAGP6) dr7. Afganistan anayasasnda, devlete ormanlar ve evreyi korumak zere gerekli nlemleri alma grevi verilmitir8. Azerbaycan Yzlmnn yaklak % 10,81i ormanlarla kapl olan Azerbaycann nfusu ~9.000.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 9.869$ (SAGP-2010) dr9. Azerbaycan Cumhuriyeti anayasas, herkese salkl evrede yaama hakk verir. Herkese evrenin gerek durumu hakknda bilgi toplama ve evre hukukuna aykr hareketler sonucunda, salna ve malvarlna verilmi zararn tazminatn alma hakkn ve evreyi koruma grevini verir10. Ermenistan Yzlmnn yaklak % 10,00u ormanlarla kapl olan Ermenistann nfusu ~2.967.000 (2009) ve kii bana ulusal gelir 4.916$ (SAGP-2009) dr11. Ermenistan anayasas devlete, doal kaynaklarn ussal kullanmn, evrenin
6 7

Satn alma gc paritesi http://tr.wikipedia.org, eriim tarihi: 8.11.2011 8 Afganistan Anayasas (2004), madde 15, http://www.servat.unibe.ch/icl/af00000_.html, eriim tarihi: 10.11.2011 9 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 9.11.2011 10 Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasas, madde 14, 39, 78; http://www.anayasa.gen.tr/azerbaycanaleskerli.htm, eriim tarihi: 10.11.2011 11 http://tr.wikipedia.org, eriim tarihi: 8.11.2011

korunmasn ve evreye verilen zararlarn giderilerek zarar gren alann eski haline getirilmesini salama grevi verir. Mlkiyet haklarnn kullanmnn evreye zarar veremeyeceine hkmeder. Btn yurttalarna salkl bir evrede yaama hakkyla evreyi koruma ve gelitirme grevini verir. evreyle ilgili olarak bilgi vermeyi reddeden ya da bilgi saklayan grevlilerin sorumlu tutulacana hkmeder12. in Yzlmnn yaklak % 18,21i ormanlarla kapl olan inin nfusu 1.338.300.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 7.536$ (SAGP-2010) dr13. in anayasas, doal kaynaklarn ussal kullanm, nadir hayvan ve bitkilerinin korunmasnn salanmas grevini devlete verir. Anayasa, doal kaynaklara her ne biimde olursa olsun zarar verilmesini ya da el konulmasn yasaklar. Devlete, ormanlarn korunmas ve aalandrma almalarn tevik ve dzenleme grevi verir. Anayasaya gre devlet, kirlenmenin kontrol ve nlenmesi, evrenin gelitirilmesi ve korunmasndan da sorumludur14. Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti Yzlmnn yaklak % 18,40 ormanlarla kapl olan Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinin nfusu ~287.856 (2010) ve kii bana ulusal gelir 14.765$ (SAGP2010) dr15. Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti Anayasas, Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti snrlar iinde bulunan ve 16 Austos 1960 tarihinden sonra Kbrs Cumhuriyetine intikal eden gller, dere ve gl yataklar, doal servetler ve yeralt kaynaklar, ormanlar, yeil saha ve parklarn, gerek ve tzel kiilere devredilemeyeceini; Kbrs Trk Federe Devletinin ilan edildii 13 ubat 1975 tarihinde terkedilmi bulunan veya sz konusu tarihten sonra yasann terkedilmi veya sahipsiz tanmaz mal olarak nitelendirdii veya hkm veya tasarrufu kamuya ait olmas gerekli olup da aidiyeti saptanamam olan tm tanmaz mallardan, orman, yeil saha, ant ve park yerleri, sular, yeralt sular, doal kaynaklar ve savunma alanlar, kamu ynetimi ve askeri amalar iin gerekli bina, tesis ve arsalar ile ehir ve krsal planlama ve toprak koruma amalar iin gerekli grlenler dnda kalan
12

Ermenistan Anayasas (2005), madde 10, 31, 33, 48; http://www.president.am/library/constitution/eng/?chapter=1, eriim tarihi: 10.11.2011 13 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 9.11.2011 14 in Halk Cumhuriyeti Anayasas (1982), madde 9, 26, 118; http://english.peopledaily.com.cn/constitution/constitution.html, eriim tarihi: 10.11.2011 15 http://tr.wikipedia.org, eriim tarihi: 8.11.2011

10

tanmaz mallar zerindeki mlkiyet hakknn gerek veya tzel kiilere devredilmesinin yasa ile dzenleneceini ifade eder. Alak orman blgelerinde ormantarlas olarak anlan ve 1 Ocak 1955'ten beri tarm arazisi olarak kullanlan Devlet arazilerinin mlkiyet hakknn fiili zilyetlerine devrini olanakl klar16. Grcistan Yzlmnn yaklak % 40,00 ormanlarla kapl olan Grcistann nfusu ~4.500.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 5.035$ (SAGP-2010) dr17. Grcistan anayasas, btn yurttalarna salkl bir evrede yaama hakk verir. Bugnk ve gelecek nesillerin kar iin devlete doadan ussal yararlanma ve evreyi koruma grevini verir. Her yurttana, alt ve yaad evreyle ilgili olarak eksiksiz, nesnel ve zamannda bilgi alma hakk verir. Hindistan Yzlmnn yaklak % 23,68i ormanlarla kapl olan Hindistann nfusu 1.170.900.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 3.586$ (SAGP-2010) dr18. Hindistan anayasas, devlete evreyi koruyup gelitirme, lkenin yaban yaamn ve ormanlarn gzetme grevini verir. Ayrca ormanlar, glleri, nehirleri, yaban yaamn ve btn doal evreyi koruyup gelitirmeyi, canllara sevecenlik gstermeyi her yurttan grevi olarak tanmlar. Endonezya Yzlmnn yaklak % 46,46s ormanlarla kapl olan Endonezyann nfusu 239.900.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 4.293$ (SAGP-2010) dr 19. Endonezya anayasas, btn yurttalarna iyi ve salkl bir evrede yaama hakk verir. Topran, suyun ve doal kaynaklarn devletin hkm altnda olduunu ve toplum yararna kullanlacan syler20. ran

16

KKTC Anayasas (1985), madde 159, geici madde 3; www.mahkemeler.net/cgibin/anayasa/anayasa.doc, eriim tarihi: 10.11.2011 17 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 9.11.2011 18 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 9.11.2011 19 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 9.11.2011 20 Endonezya Anayasas (2002), madde 28, 33; http://indonesianembassy.kiev.ua/about/files/fourth_const.pdf, eriim tarihi: 10.11.2011

11

Yzlmnn yaklak % 6,72si ormanlarla kapl olan rann nfusu ~74.000.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 11.172$ (SAGP-2010) dr21. ran anayasas, bugnk ve gelecek nesillerin hakk olarak evrenin korunmasn, bir kamu grevi olarak tanmlar. evrede kirlilik oluturan ya da evreye onarlamaz hasarlar veren etkinliklerin tmn yasaklar22. Kazakistan Yzlmnn yaklak % 2si ormanlarla kapl olan Kazakistann nfusu 16.300.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 12.050$ (SAGP-2010) dr23. Kazakistan Anayasas, kii sal ve yaam iin uygun evrenin korunmasn bir hedef olarak belirler. Yaam ve halkn saln tehlikeye atacak durumlarn gizlenmesi durumunda, grevlilerin hesap vereceklerini belirtir. Yurttalarna doay ve doal kaynaklar koruma grevi verir24. Krgz Cumhuriyeti Yzlmnn yaklak % 4,35i ormanlarla kapl olan Krgz Cumhuriyetinin nfusu ~5.400.000 (2010) kii bana ulusal gelir 2.257$ (SAGP2010) dr25. Krgz Cumhuriyeti Anayasas, topran, toprak altndaki kaynaklarn, havann, ormanlarn, bitki varlnn, hayvan varlnn ve dier doal kaynaklarn Krgz Cumhuriyetine ait olduunu, bunlarn yaama ve Krgz halknn etkinliklerine temel olarak kullanlacaklarn ve devletin zel korumas altnda olduklarn belirtir. Anayasa, btn yurttalarna salkl ve gvenli bir evrede yaama hakk ile doadan yararlanma srasndaki etkinliklerden zarar grenlere tazminat hakk verir26. Malezya Yzlmnn yaklak % 59,52i ormanlarla kapl olan Malezyann nfusu ~28.400.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 14.591$ (SAGP-2010) dr27. Malezya anayasas, tarm, ormanclk ve madencilikle ilgili siyasetin, ulusal toprak konseyince, federal hkmetler, federasyon hkmeti, ulusal finans konseyine danarak
21

http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 9.11.2011 ran Anayasas (1989), madde 50; http://www.servat.unibe.ch/icl/ir00000_.html, eriim tarihi: 10.11.2011 23 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 9.11.2011 24 Kazakistan Anayasas, madde 31, 38; http://www.parlam.kz/en/constitution, eriim tarihi: 10.11.2011 25 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 9.11.2011 26 Krgz Cumhuriyeti Anayasas (1993), madde 4, 35; http://confinder.richmond.edu/admin/docs/Kyrgyzstan2007English.pdf, eriim tarihi: 10.11.2011 27 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 9.11.2011
22

12

belirleneceini belirtir. Kalknma plan iinde doal kaynaklarn korunmas ve gelitirilmesi anlamnn bulunduunu ifade eden anayasa metninde, salkl bir evrede yaama hakk ya da doal kaynaklarn korunmasna ilikin bir hkm grlmemektedir28. Rusya Yzlmnn yaklak % 45,40 ormanlarla kapl olan Rusyann nfusu ~141.800.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 19.840$ (SAGP-2010) dr29. Rusya anayasas, Rusya Federasyonunda toprak ve dier doal zenginliklerin, ilgili blgede yaayan halklarn yaam ve faaliyetlerinin temeli olarak kullanlacan ve korunacan belirtir. Herkese salkl evrede yaama, onun durumuyla ilgili doru bilgileri alma ve evre hukukunun ihlali sonucu kendisinin salna ya da malvarlna verilen zararn tazminatn alma hakk verir. Yurttalarna, doay ve evreyi korumak, doal zenginliklere zen gstermek ykmlln getirir. Doal kaynaklarn iletilmesi; evrenin muhafazas ve ekolojik gvenliin salanmas; zel korunmas gereken doal blgeler; tarihi ve kltrel antlarn muhafazas konularnda Rusya Federasyonu ve Rusya Federasyonu unsurlarna ortak yetki verir30. Suudi Arabistan Yzlmnn yaklak % 1,26s ormanlarla kapl olan Suudi Arabistann nfusu ~27.400.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 22.545$ (SAGP-2010) dr31. Suudi Arabistan anayasas, devlete, evrenin korunmas ve gelitirilmesi, kirliliin nlenmesi iin alma grevini verir32. Trkmenistan Yzlmnn yaklak % 8,46s ormanlarla kapl olan Trkmenistann nfusu ~5.000.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 7.832$ (SAGP-2010) dr33. Trkmenistan anayasas, doal evrenin, tarihsel ve kltrel mirasn korunmas sorumluluunu hkmete verir. Bakanlar kurulu, doal kaynaklarn ussal kullanm ve korunmasn gvence altna alr. Trkmenistan anayasasna gre yerel toplantlar ve
28

Malezya Anayasas (1957), madde 91, 92; http://en.wikisource.org/wiki/Constitution_of_Malaysia, eriim tarihi: 10.11.2011 29 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 9.11.2011 30 Rusya Anayasas, madde 9, 42, 58, 72; http://www.anayasa.gen.tr/rusya.htm, eriim tarihi: 9.11.2011 31 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 9.11.2011 32 Suudi Arabistan Anayasas (1992), madde 32; http://www.the-saudi.net/saudi-arabia/saudiconstitution.htm, eriim tarihi: 10.11.2011 33 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 9.11.2011

13

kentsel yerel ynetim organlar bir yerel hkmet sistemi oluturur. Yerel toplantlar, kamunun kasabalarda, kylerde ve yerleim alanlarndaki gcnn temsili organlardr. yeleri yurttalarca dorudan ve be yllk bir sre iin seilirler; aralarnda ast st ilikisi yoktur. Yerel toplantlar, doal kaynaklarn ussal kullanm ve doann korunmas iin alnacak nlemleri belirlerler34. Birleik Arap Emirlikleri Yzlmnn yaklak % 3,73 ormanlarla kapl olan Birleik Arap Emirliklerinin nfusu ~7.500.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 36.536$ (SAGP2009) dr35. Birleik Arap Emirliklerinde anayasa, doal kaynaklar kamu mal sayar; doal kaynaklarn ulusal ekonominin yararna uygun kullanm ve korunmas ykmlln topluma verir36. Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti Yzlmnn yaklak % 37,14 ormanlarla kapl olan Vietnam Sosyalist Cumhuriyetinin nfusu ~86.900.000 (2010) kii bana ulusal gelir 3.181$ (SAGP2010) dr37. Vietnam anayasas, topran, ormanlarn, nehirlerin, gllerin, su kaynaklarnn, havann ve dier btn doal kaynaklarn Vietnam halkna ait olduunu belirtir. Btn devlet organlarnn, silahl glerin, ekonomik ve toplumsal kurumlarn ve btn bireylerin, evrenin korunmas ve doal kaynaklarn ussal kullanmna ilikin dzenlemelere uymak zorunda olduklarn belirtir. Doal zenginlii bitirebilecek ve evreye zarar verebilecek etkinlikleri kat biimde yasaklar. evreyi koruma grevini hkmete verir38. Yemen Cumhuriyeti Yzlmnn yaklak % 0,85i ormanlarla kapl olan Yemen Cumhuriyetinin nfusu ~24.100.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 2.457$ (SAGP2009) dr39. Yemen Anayasas, btn doal kaynaklarn devlete ait olduunu, devletin de bu kaynaklarn halkn iyilii iin kullanlmasnn gvencesi olduunu belirtir40.

34

Trkmenistan Anayasas (1992), madde 10, 78, 85, 86; http://www.uta.edu/cpsees/TURKCON.htm, eriim tarihi: 10.11.2011 35 http://tr.wikipedia.org, eriim tarihi: 8.11.2011 36 Birleik Arap Emirlikleri Anayasas (1996), madde 23; www.worldstatesmen.org/uae_const.doc; eriim tarihi: 10.11.2011 37 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 9.11.2011 38 Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti Anayasas (1992), madde 17, 29, 112; http://coombs.anu.edu.au/~vern/van_kien/constit.html, eriim tarihi: 10.11.2011 39 http://tr.wikipedia.org, eriim tarihi: 8.11.2011

14

AVRUPA Arnavutluk Yzlmnn yaklak % 36s ormanlarla kapl olan Arnavutlukun nfusu ~2.970.000 (2011) ve kii bana ulusal gelir 6.259$ (SAGP-2007) dr41. Arnavutluk anayasas, evre ve onun korunmasyla ilgili olarak herkese bilgilenme hakk verir. Ayrca devlete, bugnk ve gelecek nesiller iin salkl ve ekolojik olarak uygun bir evre salama grevi verir. Devletin, orman, su, mera ve dier doal kaynaklardan srdrlebilir kalknma ilkesi erevesinde ussal yararlanmas sorumluluunu verir42. Andora Yzlmnn yaklak % 34,19u ormanlarla kapl olan Andorann nfusu ~88.815 (2009) ve kii bana ulusal gelir 44.623$ (SAGP-2005) dr43. Fransa ve spanya arasnda kk bir lke olan Andorrada anayasa, devlete toprak ve btn doal kaynaklardan ussal yararlanma, gelecek nesiller iin yaam kalitesinin salama, havada, suda ve toprakta ekolojik dengenin srdrlmesi, yerli bitki ve hayvan varlnn korunmas grevini verir44. Beyaz Rusya Yzlmnn yaklak % 38,60 ormanlarla kapl olan Beyaz Rusyann nfusu ~10.293.000 (2006) ve kii bana ulusal gelir 11.800$ (SAGP-2008) dr45. Beyaz Rusya anayasas, yurttalarna evrenin durumuyla ilgili olarak gvenilir ve zamannda bilgi alma hakk verir. Mlkiyet haklarnn kullanmnn evreye zarar veremeyeceine hkmeder. Herkese salkl bir evre hakk ile bu hakkn zarar grmesi durumunda tazminat alma hakk verir. Buna ek olarak evreyi koruma grevini herkese verir46. Belika

40

Yemen Cumhuriyeti Anayasas (1994), madde 8; http://www.al-bab.com/yemen/gov/con94.htm, eriim tarihi: 10.11.2011 41 http://tr.wikipedia.org, eriim tarihi: 8.11.2011 42 Arnavutluk Anayasas (1998), madde 56, 59; http://confinder.richmond.edu/admin/docs/alboct.pdf, eriim tarihi: 9.11.2011 43 http://tr.wikipedia.org, eriim tarihi: 8.11.2011 44 Andora Anayasas (1993), madde 31, 80; http://www.andorramania.com/constit_gb.htm, eriim tarihi: 11.11.2011 45 http://tr.wikipedia.org, eriim tarihi: 8.11.2011 46 Beyaz Rusya Anayasas (1994), madde 34, 44, 45, 46, 55; http://www.servat.unibe.ch/icl/bo00000_.html, eriim tarihi: 11.11.2011

15

Yzlmnn yaklak % 21,64 ormanlarla kapl olan Belikann nfusu ~10.900.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 37.448$ (SAGP-2010) dr47. Belika anayasas, herkese salkl bir evrede yaama hakk verir. Federal Devlet, Topluluklar ve Blgeler yetkilerini kullanrlarken, nesiller aras dayanmay gz nnde bulundurarak, sosyal, ekonomik ve evre alanlarndaki srdrlebilir kalknma hedeflerini gzetirler48. Danimarka Krall Yzlmnn yaklak % 12si ormanlarla kapl olan Danimarka Krallnn nfusu ~5.500.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 39.558$ (SAGP-2010) dr 49. Danimarka Anayasasnda orman, evre ya da doal kaynak kavramlarna deinilmemektedir50. Bosna Hersek Federasyonu Yzlmnn yaklak % 50si ormanlarla kapl olan Bosna Hersek Federasyonunun nfusu ~4.613.414 (2009) ve kii bana ulusal gelir 7.623$ (SAGP2008) dr51. Bosna Hersek Federasyonu anayasas, federasyon hkmetine ve kantonlara evre politikalar ve doal kaynaklarn kullanm konusunda sorumluluk verir52. Bulgaristan Yzlmnn yaklak % 32,69u ormanlarla kapl olan Bulgaristann nfusu ~7.500.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 13.780$ (SAGP-2010) dr 53. Bulgaristan anayasas, evrenin korunmas ve yenilenmesi, doann btn eitliliiyle korunmas ve lkenin doal kaynaklarnn ussal kullanmnn salanmas grevini hkmete verir. Sularn, ormanlarn, ulusal nem tana parklarn, yasayla belirlenen doa koruma alanlarnn mlkiyetini devlete verir. Btn yurttalarna salkl bir evrede yaama hakkyla evreyi koruma grevini verir54.
47

http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 9.11.2011 Belika Anayasas (2007), madde 7, 23; http://confinder.richmond.edu/admin/docs/Belgium2007English.pdf, eriim tarihi: 11.11.2011 49 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 18.11.2011 50 Danimarka Anayasas, http://yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/Danimarka-EN%2827.3.1953%29.pdf, eriim tarihi: 18.11.2011 51 http://tr.wikipedia.org, eriim tarihi: 8.11.2011 52 Bosna Hersek Federasyonu Anayasas, madde 2; www.ohr.int/ohr-dept/legal/oth-legist/doc/fbihconstitution.doc, eriim tarihi: 11.11.2011 53 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 9.11.2011 54 Bulgaristan Anayasas (2005), madde 15, 18, 55; http://www.government.bg/cgi-bin/ecms/vis/vis.pl?s=001&p=0159&n=000007&g=, eriim tarihi: 11.11.2011
48

16

Estonya Yzlmnn yaklak % 51i ormanlarla kapl olan Estonyann nfusu ~1.300.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 20.033$ (SAGP-2010) dr55. Estonya Anayasas, doal kaynaklar ulusal deerler olarak tanmlar ve tutumlu kullanlmas gereini ifade eder. Ayrca herkese evreyi koruma ve evreye verdii zarar tazmin etme ykmll verir56. Finlandiya Yzlmnn yaklak % 69u ormanlarla kapl olan Finlandiyann nfusu ~5.400.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 36.660$ (SAGP-2010) dr. Finlandiya Anayasas, evreyi, doay ve onun biyolojik eitliliini herkesin sorumluluu olarak tanmlar. Herkesin salkl bir evre hakk ve yaad evreyle ilgili kararlar etkileyebilme hakk olduunu belirtir57.

Almanya Federal Cumhuriyeti Yzlmnn yaklak % 31,7si ormanlarla kapl olan Almanyann nfusu ~81.780.000 (2010)58 ve kii bana ulusal gelir 37.591$ (SAGP-2010)59 dr. Almanya Anayasasnda evrenin korunmasna ya da salkl bir evre hakkna atfta bulunan bir madde Fransa Yzlmnn yaklak % 29,3 ormanlarla kapl olan Fransann nfusu ~64.900.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 33.820$ (SAGP-2010) dr61. Fransa Anayasas, evrenin korunmasna ilikin kurallarn yasalarca belirleneceini ifade grlmemektedir. Bir ekonomik etkinlik olarak ormancla atfta bulunulmaktadr60.

55 56

http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 18.11.2011 Estonya Anayasas (1992), madde 5, 53; yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/EstonyaEN(22.6.1992).docx, eriim tarihi: 18.11.2011 57 Finlandiya Anayasas (2007), blm 20; http://yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/Fin%20Anayasas %C4%B1-EN%2811.6.1999%29.pdf, eriim tarihi: 18.11.2011 58 http://en.wikipedia.org, eriim tarihi: 28.11.2011 59 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 28.11.2011 60 Almanya Anayasas (2010), https://www.btg-bestellservice.de/pdf/80201000.pdf, eriim tarihi: 28.11.2011 61 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 18.11.2011

17

eder. Fransa Anayasasna, 10 maddelik evre art eklenmitir. evre art nn maddeleri yledir: Madde 1. Herkes dengeli ve sala saygl bir evrede yaama hakkna sahiptir. Madde 2. Herkes evrenin korunmasna ve iyiletirilmesine katkda bulunmak zorundadr. Madde 3. Herkes, yasann belirledii artlar dhilinde, evreye ynelik zararlarn nlenmesi veya en azndan zararl sonularn azaltlmas ile ykmldr. Madde 4. Herkes, yasann belirledii artlar dhilinde, evreye verdii zararlarn giderilmesine itirak etme ykmll altndadr. Madde 5. Bilimsel bilgi olarak kesin olmamakla birlikte, evrede geri dnlemez ve ciddi bir biimde etkileyebilecek bir zarar meydana geldiinde, kamu otoriteleri, nleyici tedbirlerin alnmas ilkesine sayg gstererek ve kendi yetki alanlarna giren konularda, risklerin deerlendirilmesi usulnn gerekletirilmesini, zararn nlenebilmesi iin gerekli ve zararla orantl geici tedbirlerin alnmasn salarlar. Madde 6. Kamu politikalar, srdrlebilir kalknmay destekler. Bu amala, evrenin deerinin bilinmesi ve evrenin korunmas ile ekonomik kalknma ve sosyal gelimeyi badatrmak zorundadr. Madde 7. Herkes, yasann belirledii snrlar ve artlar dhilinde, kamu otoritelerinin elindeki evreye ilikin bilgilere ulama hakkna ve evre zerinde etki dourabilecek kamusal zararlarn hazrlk aamalarna katlma hakkna sahiptir. Madde 8. evre eitimi ve bilgisi, bu artta belirlenen haklarn ve devlerin uygulanmasna katkda bulunur. Madde 9. Aratrma ve yenilik, evrenin deerinin artrlmasna ve evrenin korunmasna katk salar. Madde 10. Bu art, Fransann uluslararas ve Avrupa Birliine ynelik faaliyetlerinin ilham kaynadr62. Lksemburg Yzlmnn yaklak % 33,64 ormanlarla kapl olan Lksemburgun nfusu ~500.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 89.769$ (SAGP-2010) dr63.
62

Fransa Anayasas, http://yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/Fransa-TR%284.10.1958%29.pdf, eriim tarihi: 18.11.2011 63 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 18.11.2011

18

Lksemburg Anayasas orman, evre ya da doal kaynak kavramlarna atf iermemektedir64. Norve Yzlmnn yaklak % 28,99u ormanlarla kapl olan Norvein nfusu ~4.900.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 56.894$ (SAGP-2010) dr65. Norve Anayasas, herkesin, eitlilii ve verimlilii salanan salkl bir doal evre hakk olduunu belirtir. Doal kaynaklarn de gelecek nesillerin bu hakkn gvenceye alacak biimde ynetileceini ifade eder. Vatandalar, bu haklarn kullanmak zere doal kaynaklarn durumuna ve doal kaynaklara ynelik planlama aamasnda ya da srdrlen mdahalelere ilikin bilgi almak hakkna sahiptirler. Devlet de bu ilkelerin uygulanmasyla ykmldr66. Hrvatistan Yzlmnn yaklak % 44 ormanlarla kapl olan Hrvatistann nfusu ~4.400.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 19.516$ (SAGP-2010) dr67. Hrvatistan Anayasas, doann ve evrenin korunmasn Hrvatistan Cumhuriyetinin anayasal dzeninin en yksek deerleri arasnda sayar. Giriim zgrl ve mlkiyet haklarnn kullanmnn, Hrvatistann gvenlii ve karlarn, doay, evreyi ve kamu saln korumak amal olarak kstlanabileceine hkmeder. Denizi, sular, havay, topra, ormanlar, hayvan ve bitki varln Hrvatistann deerleri arasnda sayar ve zel olarak korunacana hkmeder. Btn yurttalarna salkl bir yaam hakk, devlete de salkl bir evre iin koullar salama grevini verir. Bunun yan sra herkesi kendi gc ve etkinlikleri erevesinde doaya, evreye ve kamu salna zel nem vermeye zorunlu tutar68. rlanda

64

Lksemburg Anayasas (1998), yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/L%C3%BCksemburgEN(17.10.1868).docx, eriim tarihi: 18.11.2011 65 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 18.11.2011 66 Norve Anayasas , madde 110 b; yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/Norve%C3%A7EN(17.5.1814).docx, eriim tarihi: 18.11.2011 67 http://tr.wikipedia.org, eriim tarihi: 8.11.2011 68 Hrvatistan Anayasas (2001), madde 3, 50, 52, 69, 134; http://www.servat.unibe.ch/icl/hr00000_.html, eriim tarihi: 11.11.2011

19

Yzlmnn yaklak % 9,52si ormanlarla kapl olan rlandann nfusu ~4.500.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 39.727$ (SAGP-2010) dr69. rlanda Anayasas, her trl doal kaynan devlete ait olduunu belirtir70. svire Konfederasyonu Yzlmnn yaklak % 30,8i ormanlarla kapl olan svire Konfederasyonunun nfusu ~7.800.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 46.215$ (SAGP-2010) dr71. svire Anayasas, konfederasyon ve kantonlara, toplumun talepleri, doa ve doann kendini yenileme sas arasndaki dengeli ve srdrlebilir ilikiyi salamaya alma grevini verir. Konfederasyona, doal evre ve nfusun zararlara kar korunmasna ynelik yasama ve zarardan kanmay salama grevi verir. Zarardan kanma ya da zarar etkisiz hale getirmenin maliyetini, zarara neden olanlara ykler. lgili federal dzenlemelerin uygulamas ykmll, yasalarn bu grevi konfederasyona vermedii durumlarda kantonlara aittir. Anayasa, su kaynaklarnn ekonomik kullanm ve korunmasn gvenceye alma ykmlln konfederasyona verir. Kendi su kaynaklarnn ynetimini Kantonlara brakr. Ormanlarn koruyucu, ticari ve kamu rahatl salayc ilevlerini yerine getirebilmesini gvenceye alma ykmll konfederasyona verilmitir. Konfederasyon, ormanlarn korunmas ilkelerini belirler, bu yndeki nlemleri tevik eder. Doal ve kltrel mirasn korunmas sorumluluunu kantonlara verir. Kamu yararna istinaden byle yerleri konfederasyon da koruma altna alabilir. Fundalk/turbalk ve sulak alanlara ulusal nem atfedilerek korunur. Bu alanlara, korumaya hizmet edenler dnda bina yaplmas, alanda deiiklik yaplmas anayasa ile yasaklanmtr. Hayvanlarn korunmasna ilikin yasama yetkisi de konfederasyona verilmitir. Yasa aksini belirtmedii srece bu konudaki dzenlemelerin yaama geirilmesi sorumluluu kantonlarndr72. talya Yzlmnn yaklak % 35i ormanlarla kapl olan talyann nfusu ~60.500.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 31.555$ (SAGP-2010) dr73. talya
69 70

http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 19.11.2011 rlanda Anayasas (2004), madde 10; yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/%C4%B0rlandaTR(1.7.1937).docx, eriim tarihi: 19.11.2011 71 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 9.11.2011 72 svire Konfederasyonu Federal Anayasas (2011), madde 73, 74, 76, 77, 78, 80; http://www.admin.ch/ch/e/rs/101/index.html, eriim tarihi: 11.11.2011 73 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 19.11.2011

20

Anayasas, evre, ekosistem ve kltrel mirasn korumas konularnda kanun karma yetkisini yalnz devlete verir. talya Cumhuriyetinin, doal gzellikleri koruyaca ifade edilir74. zlanda Cumhuriyeti Yzlmnn yaklak % 1i ormanlarla kapl olan zlanda Cumhuriyetinin nfusu ~300.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 34.949$ (SAGP-2010) dr. zlanda Cumhuriyeti Anayasasnda, orman, evre ve doal kaynak kavramlarna atf bulunmamaktadr75. Polonya Yzlmnn yaklak % 28,8i ormanlarla kapl olan Polonyann nfusu ~38.200.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 19.747$ (SAGP-2010) dr76. Polonya Anayasasnda, cumhuriyetin srdrlebilir kalknma ilkelerine uygun olarak doal evrenin korunmasn salayaca belirtilir. Anayasal zgrlkler ve haklarn kullanmnn doal evreyi korumak iin snrlanabilecei, Bu tr snrlamalarn hak ve zgrlklerinin zne aykr olamayaca ifade edilir. Kamu makamlarnn, mevcut ve gelecek nesillerin ekolojik gvenliin salanmasna ynelik politikalar takip edecei, belirtilir. evrenin korunmas, anayasaya gre kamu makamlarnn devidir. Herkes evrenin nitelii ve korunmasndan haberdar olma hakkna sahiptir, evre kalitesine zen gstermek zorundadr. Kamu makamlar, vatandalarn evre kalitesini koruma ve artrmaya ynelik faaliyetlerini destekler77. Portekiz Cumhuriyeti Yzlmnn yaklak % 36,5i ormanlarla kapl olan Portekiz Cumhuriyetinin nfusu ~10.600.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 25.573$ (SAGP-2010) dr78. Portekiz Anayasas, evre haklarnn etkin uygulamasn tevik etmek, doay ve evreyi korumak, doal kaynaklar muhafaza etmek ve ehir ve krsaln uygun planlamasn temin etmek, doal kaynaklar ve ekolojik dengeyi koruyan milli bir enerji politikas benimsemek devletin temel grevleri arasnda saylmtr. evrenin ve kltrel mirasn korunmasna kar sularn nlenmesi, durdurulmas veya
74

talya Anayasas (1947), madde 9, 117; yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/Italya-TR(27.12.1947).doc, eriim tarihi: 19.11.2011 75 zlanda Cumhuriyeti Anayasas (1999), yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/%C4%B0zlandaEN(17.6.1944).doc, eriim tarihi: 19.11.2011 76 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 18.11.2011 77 Polonya Anayasas (1997), madde 5, 31, 74, 86; yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/PolonyaTR(2.4.1997).doc, eriim tarihi: 18.11.2011 78 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 19.11.2011

21

soruturulmasn tevik etmek iin herkesin halk adna yargya bavurma hakk vardr. Herkesin salkl ve ekolojik olarak dengeli bir yaam evresine sahip olma hakk ve bunu savunma devi vardr. Devlet, srdrlebilir kalknma genel erevesi iinde evre hakkn gvence altna almak iin, ilgili kurumlar yoluyla eyleme geerek ve vatandalarn katlmn salayarak u grevleri stlenir: a) b) Kirliliin ve etkilerinin ve erozyonun zararl biimlerinin nlenmesi ve Doru faaliyet alan, dengeli sosyal ve ekonomik kalknma ve doal kontrol altna alnmas; alanlarn gelitirilmesi amacyla, ehir ve blge planlamas yrtme ve gelitirme; c) Doal parklar ve rekreasyon alanlarnn oluturulmas ve gelitirilmesi ve doann korunmasn ve kltrel deerlerin ve tarihi ve sanatsal ilgi oda varlklarn saklanmasn salayacak ekilde doal alanlarn ve yerlerin korunmas; d) Doal kaynaklarn aklc kullanmn tevik etme, kuaklararas dayanma ilkesiyle, bu kaynaklarn kendilerini yenileme yeteneklerini gvence altna alma ve ekolojik istikrar srdrme. e) Yerel ynetimlerle birlikte hareket etme, zellikle mimari dzeyde ve tarihi alanlarn korunmasyla ilgili olarak, ehir d yerleimlerinin ve ehir yaamnn evre kalitesini gelitirme. f) g) h) evre hedeflerinin eitli sektr politikalaryla btnletirilmesini evre eitimini ve evreyle ilgili deerlere saygy gelitirme; Mali politikann evrenin ve yaam kalitesinin korunmas ile uyumlu tevik etme;

kalknmay mmkn klacak yapda olmasn salama Ekolojik dengenin ve evrenin korunmas, Portekiz Cumhuriyetinin hedefleri arasnda saylmtr. Devlet, lkenin evreyle ilgili ve sosyal faktrleri ile uyumlu olarak, tarmsal planlama, reorganizasyon ve ormanclk kalknma politikasn tevik eder79. Romanya

79

Portekiz Anayasas (2005), madde 9, 52, 66, 81, 90, 93; yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/PortekizTR(2.4.1976).doc, eriim tarihi: 19.11.2011

22

Yzlmnn yaklak % 26,72si ormanlarla kapl olan Romanyann nfusu ~21.400.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 14.287$ (SAGP-2010) dr80. Romanya Anayasas, herkese salkl, iyi korunmu ve dengeli bir evre hakk tanr. Bu hakkn kullanmn devlet gvence altna alr. Gerek ve tzel kiiler evreyi gelitirecek ve koruyacak biimde snrlandrlrlar. Devlet, evreyi korumay, yenilemeyi, ekolojik dengenin srdrlmesini ve doal kaynaklarn ulusal karlara uygun kullanmn gvence altna alr81. Ukrayna Yzlmnn yaklak % 17si ormanlarla kapl olan Ukraynann nfusu ~45.900.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 6.658$ (SAGP-2010) dr82. Ukrayna anayasas, btn yurttalarna salkl bir evre hakk ve bu hakkn ihlali durumunda tazminat hakk verir. Herkesin evre koullarna ilikin bilgilere bedelsiz eriim ve bu bilgiyi yayma hakk anayasayla gvence altna alnmtr. Bu bilgilerin gizlenmesi ise yasaklanmtr. evrenin korunmasna ilikin ulusal programlarn onay yetkisi Ukrayna meclisinindir. Bakanlar kurulu, evrenin korunmasn, ekolojik gvenlii ve doadan yararlanmay salamakla grevlidir. Yerel devlet idareleri de ulusal ve blgesel evre koruma programlarnn uygulanmasyla ykmldrler83. AFRKA Angola Yzlmnn yaklak % 47,41i ormanlarla kapl olan Angolann nfusu ~18.498.000 (2009) ve kii bana ulusal gelir 6.116$ (SAGP-2009) dr84. Angola Anayasas, btn yurttalarna salkl ve kirlenmemi bir evrede yaama hakk verir. Devlete de ekolojik dengeyi srdrme, yerli bitki ve hayvan varl ile evreyi koruma grevini verir. evrenin korunmasn tehlikeye atacak olan dorudan ya da dolayl etkinliklerin yasayla cezalandrlaca hkmn koyar85. Benin Cumhuriyeti
80

http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 19.11.2011 Romanya Anayasas (2003), madde 35, 44, 135; http://yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/Romanya-EN %2821.11.1991%29.pdf, eriim tarihi: 19.11.2011 82 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 9.11.2011 83 Ukrayna Anayasas (1996), madde 50, 85, 116, 119; www.ccu.gov.ua/doccatalog/document? id=12084, eriim tarihi: 11.11.2011 84 http://tr.wikipedia.org, eriim tarihi: 8.11.2011 85 Angola Anayasas (1992), madde 24, 90; http://www.servat.unibe.ch/icl/ao00000_.html, eriim tarihi: 11.11.2011
81

23

Yzlmnn

yaklak

54,93

ormanlarla

kapl

olan

Benin

Cumhuriyetinin nfusu ~8.439.000 (2005) ve kii bana ulusal gelir 1.176$ (SAGP2005) dr86. Benin Anayasas, herkese salkl bir evre ve evreyi koruma hakk verir. Devlete evrenin korunmasn gzetme grevi verir87. ad Cumhuriyeti Yzlmnn yaklak % 9,28i ormanlarla kapl olan ad Cumhuriyetinin nfusu ~10.329.000 (2009) ve kii bana ulusal gelir 1.611$ (SAGP-2009) dr88. ad Anayasas, btn yurttalarna salkl bir evrede yaama hakkyla birlikte, evreye sayg gsterme ve evreyi koruma grevini verir. Devlete ve blgesel topluluklarn evrenin korunmasn gzetmelerini emreder89. Kongo Cumhuriyeti Yzlmnn yaklak % 65,7si ormanlarla kapl olan Kongo Cumhuriyetinin nfusu ~3.686.000 (2009) ve kii bana ulusal gelir 3.919$ (SAGP2008) dr90. Kongo Cumhuriyeti Anayasas, doal kaynaklar zerindeki srekli egemenliin devlete ait olduunu, devredilemez ve sresiz sahiplik hakknn da Kongo Halkna ait olduunu belirtir. Devlet bakannn greve balamadan ettii yeminde kamu mal olarak saylan doal kaynaklara sayg gstermek ve doal kaynaklar korumak ifadesi vardr. Anayasa, her yurttaa salkl, tatmin edici ve dayankl bir evre ve evreyi koruma grevi verir. Devlete evreyi koruma ve gzetme grevi verir91. Msr Arap Cumhuriyeti Yzlmnn yaklak % 0,07si ormanlarla kapl olan Msr Arap Cumhuriyetinin nfusu ~81.100.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 6.281$ (SAGP2010) dr92. Msr Arap Cumhuriyeti Anayasas, evre korumasn ulusal bir grev

86

http://tr.wikipedia.org, eriim tarihi: 8.11.2011 Benin Cumhuriyeti Anayasas (1990) madde 27; http://confinder.richmond.edu/admin/docs/Benin1990English.pdf, eriim tarihi: 11.11.2011 88 http://tr.wikipedia.org, eriim tarihi: 8.11.2011 89 ad Cumhuriyeti Anayasas (1996), madde 47, 48, 52; http://confinder.richmond.edu/admin/docs/Chad1995English.pdf, eriim tarihi: 11.11.2011 90 http://tr.wikipedia.org, eriim tarihi: 8.11.2011 91 Kongo Cumhuriyeti Anayasas (1992), madde 9, 46, 54, 65, 72, 104; http://www.servat.unibe.ch/icl/cf00000_.html, eriim tarihi: 11.11.2011 92 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 9.11.2011
87

24

kabul eder ve iyi bir evrenin srdrlebilmesi iin gerekli nlemlerin yasayla dzenleneceini belirtir93. Gabon Yzlmnn yaklak % 85i ormanlarla kapl olan Gabonun nfusu ~1.475.000 (2009) ve kii bana ulusal gelir 14.3137$ (SAGP-2009) dr94. Gabon Anayasas, korunmu bir doal evreyi btn yurttalarna garanti eder95. Gney Afrika Cumhuriyeti Yzlmnn yaklak % 7,31i ormanlarla kapl olan Gney Afrika Cumhuriyetinin nfusu ~49.320.000 (2009) ve kii bana ulusal gelir 10.136$ (SAGP-2008) dr96. Gney Afrika Anayasas, herkesin, sala zararl olmayan, bugnk ve gelecek nesillerin yararna, kirlilii ve ekolojik bozulmay nleyen, korumay tevik eden, ekolojik olarak srdrlebilir kalknmay ve doal kaynak kullanmn gvenceye alan yasalarla korunmu, bir evre hakk olduunu ifade eder. evre korumas konusunda, btn lkede tek biimli olarak uygulanan ulusal yasama gerekliliini belirtir (Provincial legislation - blgesel yasama da var). Yerel hkmetlere de gvenli ve salkl bir evreyi gelitirme hedefini verir97. AMERKA Arjantin Yzlmnn yaklak % 34 ormanlarla kapl olan Arjantinin nfusu ~40.400.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 15.893$ (SAGP-2010) dr98. Arjantin Anayasas, btn halkna salkl ve dengeli bir evrede yaama hakkn ve onu koruma grevini verir. Yetkili makamlara, doal kaynaklarn ussal kullanm, doal ve kltrel mirasn, biyolojik eitliliin korunmas, evreyle ilgili olarak bilgi ve eitim salanmas grevlerini verir99.
93

Msr Arap Cumhuriyeti Anayasas (1971), madde 59; http://www.sis.gov.eg/En/LastPage.aspx? Category_ID=208, eriim tarihi: 11.11.2011 94 http://tr.wikipedia.org, eriim tarihi: 8.11.2011 95 Gabon Cumhuriyeti Anayasas (1997), madde 1; http://confinder.richmond.edu/admin/docs/Gabon1991English.pdf, eriim tarihi: 11.11.2011 96 http://tr.wikipedia.org, eriim tarihi: 8.11.2011 97 Gney Afrika Cumhuriyeti Anayasas (1996), madde 24, 146, 152; http://www.justice.gov.za/legislation/acts/1996-108.pdf, eriim tarihi: 9.11.2011 98 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 11.11.2011 99 Arjantin Anayasas (1994), blm 41; http://www.argentina.gov.ar/argentina/portal/documentos/constitucion_ingles.pdf, eriim tarihi: 11.11.2011

25

Amerika Birleik Devletleri Yzlmnn yaklak % 30,84 ormanlarla kapl olan Amerika Birleik Devletlerinin nfusu ~309 (2010) ve kii bana ulusal gelir 47.184$ (SAGP-2010) dr100. Amerika Birleik Devletleri Anayasas, orman, evre ya da doal kaynak kavramlarna atf iermemektedir101. Brezilya Yzlmnn yaklak % 56,1i ormanlarla kapl olan Brezilyann nfusu ~194.900.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 11.127$ (SAGP-2010) dr102. Brezilya Anayasas, birlie, federal devletlere, federal blgelere ve belediyelere evrenin korunmas, her trl kirlilikle mcadele, ormanlarn, bitki ve hayvan varlnn korunmasna ilikin olarak ortak yetki vermektedir. Anayasa, birlie, federal devletlere ve federal blgelere ormanlarn, avcln, balkln, hayvan varlnn, doann, topran, doal kaynaklarn, evrenin korunmas ve kirliliin kontrolyle evreye verilen zarara ilikin sorumluluklarla ilgili olarak e zamanl yasama yetkisi verir103. Kanada Yzlmnn yaklak % 31,06s ormanlarla kapl olan Kanadann nfusu ~34.100.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 38.915$ (SAGP-2010) dr104. Kanada Anayasas her bir federal blge yasama organnn, yenilenemeyen doal kaynaklar ve ormanclk kaynaklarnn gelitirilmesi, korunmas ve ynetimine ilikin zel yasalar yapmasna hkmeder105. ili Yzlmnn yaklak % 21i ormanlarla kapl olan ilinin nfusu ~15.116.000 (2009) ve kii bana ulusal gelir 14.529$ (SAGP-2008) dr106. ili Anayasas, btn yurttalarna kirlenmemi bir evrede yaama hakk verir. Bu hakkn

100

http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 18.11.2011 ABD Anayasas (1992), http://yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/Amerika-EN%2821.6.1788%29.pdf, eriim tarihi: 18.11.2011 102 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 9.11.2011 103 Brezilya Anayasas (2006), madde 5, 23, 24; http://www.vbrazil.com/government/laws/titleIII.html, eriim tarihi: 11.11.2011 104 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 9.11.2011 105 Kanada Anayasas (1982), madde 92A; http://laws.justice.gc.ca/eng/Const/FullText.html#49, eriim tarihi: 12.11.2011 106 http://tr.wikipedia.org, eriim tarihi: 8.11.2011
101

26

ve doann korunmas grevini ise devlete verir. Bu amala baz hak ve zgrlklerin kullanmna kstlama getirilebileceini ifade eder107. Kolombiya Yzlmnn yaklak % 53,32si ormanlarla kapl olan Kolombiyann nfusu ~45.273.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 8.800$ (SAGP-2008) dr108. Kolombiya Anayasas, kamu sal ve evrenin korumasn, devletin sorumlu olduu kamu hizmetleri olarak ifade eder. Eitimi sosyal ilevi olan bir kamu hizmeti ve birey hakk olarak tanmlayan anayasa, Kolombiya yurttalarnn evrenin korunmas konusunda da eitileceini belirtir. Btn yurttalarna salkl bir evrede yaama hakk veren anayasa, bu hakk etkileyebilecek olan kararlara halkn katlmn gvenceye alr. evrenin btnln ve eitliliini, zel ekolojik nemi olan alanlar koruma greviyle bu alanlarda eitimin gelitirilmesi grevini devlete verir. Doal kaynaklarn srdrlebilir gelitirilmesi, korunmas ve yenilenmesini gvenceye almak zere, doal kaynaklarn kullanm planlamas grevini de devlete verir. Devlet, evreye zarar veren unsurlar kontrol etmek ve nlemek, ekosistemlerin korunmas iin dier uluslarla ibirlii yapar109. Kolombiya Anayasas her yurttaa evrenin gzetilmesi, kltrel ve doal kaynaklarn korunmas grevini verir. Anayasaya gre, The Comptroller General of the Republic (Kolombiya da en st dzeyde mali denetim yapan bamsz kurum Wikipedia), cumhuriyet kongresine her yl doal kaynaklarn ve evrenin durumuna ilikin rapor verir. Adalet bakannn kendisi ya da grevlendirecekleri araclyla ortak karlar, zellikle de evrenin korunmasn gzetmek grevi bulunmaktadr. Snra yakn konumdaki daire ve belediyeler evrenin korunmasyla ilgili olarak komu lkelerle ibirliine katk verebilirler. Anayasa, Kolombiyada bulunan yerli topluluklarn ynetimi altndaki topraklarda da ynetimden sorumlu konseye doal kaynaklarn korunmas grevini verir. Anayasa, zel giriimi ve serbest rekabete dayal ekonomik etkinlikleri yasann ancak toplumsal karlar, evre ve kltrel miras sz konusu olduunda kstlayacan belirtir. Ulusal kalknma plannda evre
107

yasal kstlamalar

uygulamak, zararn onarlmasn talep etmek zorundadr. Snr civarndaki

ili Cumhuriyeti Anayasas (1980), madde 19; http://confinder.richmond.edu/admin/docs/Chile.pdf, eriim tarihi: 12.11.2011 108 http://tr.wikipedia.org, eriim tarihi: 8.11.2011
109

Kolombiya Anayasas (1991), madde 49, 65, 66, 67, 79, 80; http://confinder.richmond.edu/admin/docs/colombia_const2.pdf, eriim tarihi: 12.11.2011

27

politikalarnn da bulunmasna hkmeder. Anayasa, devletin etkinliklerinin temel hedefi olarak kamu sal, eitim, evre ve ime suyu gereksinimlerini gstererek plan ve btelerde bu amaca ncelik verir110. Kosta Rika Yzlmnn yaklak % 40 ormanlarla kapl olan Kosta Rikann nfusu ~4.328.000 (2005) ve kii bana ulusal gelir 12.000$ (SAGP-2006) dr111. Kosta Rika Anayasas, her yurttaa salkl ve ekolojik olarak dengeli bir evre hakk, bu hakkn ihlal edilmesini knama, oluan zarar iin tazminat talep etme hakk verir. Devlete de bu hakkn gvenceye alnmas ve savunulmas grevini verir112. Kba Cumhuriyeti Yzlmnn yaklak % 24,47si ormanlarla kapl olan Kba Cumhuriyetinin nfusu ~11.451.000 (?) ve kii bana ulusal gelir 9.448$ (?) dr113. Kba Anayasas, her yurttaa sularn, havann, topran, bitki varlnn, hayvan varlnn ve doann zengin potansiyelinin korunmas grevini verir. Ormanlar, sular, dier doal kaynaklarla birlikte tm toplumun mal sayar. evre ve doal kaynaklar ile srdrlebilir ekonomik ve sosyal kalknma, bugnk ve gelecek nesillerin gvenlii ve iyilii arasndaki yakn ilikiyi tanr, bu siyasetini ehil kurumlarla uygular114. El Salvador Yzlmnn yaklak % 14,16s ormanlarla kapl olan El Salvadorun nfusu ~7.185.000 (2009) ve kii bana ulusal gelir 7.564$ (SAGP-2008) dr115. El Salvador Anayasas, her ocuun, btnleyici geliimini salayc evre ve aile koullarnda yaama hakk olduunu, bu hakkn da devlet korumas altnda olduunu belirtir. Btn kamu ya da zel retim merkezlerinde doal kaynaklarn korunmas konusunda retimi zorunlu tutar. Devletin, evre koullarn kontrol edecek srekli donanm salamasn emreder. Doal kaynaklar, evrenin btnln ve

110

Kolombiya Anayasas (1991), madde 95, 267, 268, 277, 289, 330, 333, 339,366; http://confinder.richmond.edu/admin/docs/colombia_const2.pdf, eriim tarihi: 12.11.2011 111 http://tr.wikipedia.org, eriim tarihi: 8.11.2011 112 Kosta Rika Anayasas (1994), madde 50; http://www.costaricalaw.com/legalnet/constitutional_law/engtit4.html, eriim tarihi: 12.11.2011 113 http://tr.wikipedia.org, eriim tarihi: 8.11.2011 114 Kba Cumhuriyeti Anayasas (1992), madde 11, 15, 27, 105; http://www.cubanet.org/ref/dis/const_92_e.htm, eriim tarihi: 12.11.2011 115 http://tr.wikipedia.org, eriim tarihi: 8.11.2011

28

srdrlebilir kalknmay koruma grevini devlete verir. Doal kaynaklarn korunmasn ve yenilenmesini toplumsal kar olarak ifade eder116. Meksika Yzlmnn yaklak % 36,5i ormanlarla kapl olan Meksikann nfusu ~113.400.000 (2010) ve kii bana ulusal gelir 14.566$ (SAGP-2010) dr117. Meksika Anayasas, zenginliklerin daha adaletli datm ve doal kaynaklarn korunmas iin kamu karlarn gzeterek zel mlkiyete her zaman snrlandrma getirilebileceini belirtir118. Uruguay Yzlmnn yaklak % 4 ormanlarla kapl olan Uruguayn nfusu ~3.500.000 (2009) ve kii bana ulusal gelir 13.163$ (SAGP-2009) dr119. Uruguay Anayasas, evrenin korunmasn ortak kar olarak tanmlar. evrenin korunmasna ilikin kurallarn yasa ile dzenleneceini ifade eder120. DEERLENDRME VE SONU Anayasalarn incelediimiz 60 lkenin 50 sinin anayasalarnda kimisinde olduka ayrntl, kimisinde ise ok ksa maddeler halinde olmak zere en az bir maddeyle genel olarak doann ve evrenin korunmas ve / veya yurttalarn salkl bir evrede yaama hakk olduuna ilikin hkmler olduu grlmektedir. Geri kalan 9 lke anayasasnda ise bu anlamda herhangi bir hkm bulunmad grlmektedir. Bu dokuz lkenin, Asya lkelerinden Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti ve Malezya, Avrupa lkelerinden, Danimarka, Almanya, Lksemburg ve zlanda, Amerika lkelerinden, ABD, Kanada ve Meksika olduklar grlmektedir. Kanada anayasasndaki ormanclk kaynaklarnn gelitirilmesi ve korunmasna ilikin ifade ile Meksika anayasasndaki doal kaynaklarn korunmasna ilikin ifadelerin bir ekonomik etkinlik balamnda alglanabilecei; dolaysyla bu anayasalarda doal evrenin korunmasna ynelik ak bir ifade bulunmad deerlendirilmektedir.
116

El Salvador Cumhuriyeti Anayasas (2003), madde 34, 60, 69, 117; http://confinder.richmond.edu/admin/docs/ElSalvador1983English.pdf, eriim tarihi: 12.11.2011 117 http://www.tuik.gov.tr, eriim tarihi: 9.11.2011 118 Meksika Anayasas (1917), madde 27; http://web.parliament.go.th/parcy/sapa_db/cons_doc/constitutions/data/Mexico/1917%20Constitution %20of%20Mexico.htm, eriim tarihi: 13.11.2011 119 http://tr.wikipedia.org, eriim tarihi: 19.11.2011 120 Uruguay Anayasas (1966), madde 47; yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/UruguayEN(27.11.1966).docx, eriim tarihi: 19.11.2011

29

lkeleri, yzlmlerine oranl orman varlklar bakmndan %10dan kk, % 10 - % 30 aras ve % 30 dan byk olmak zere snfa ayrdmzda, % 30 dan byk olanlar grubunda anayasalarnda doay korumaya ilikin hibir madde bulunmayan lkelerin, yzlmlerine oranl orman varlklar younlat grlmektedir.

Oransal Orman Varl % 10 dan Kk Olanlar Afganistan, ran, Kazakistan, Krgz Cumhuriyeti, Suudi Arabistan, Trkmenistan, Birleik Arap Emirlikleri, Yemen Cumhuriyeti, rlanda zlanda ad, Msr, Gney Afrika Cumhuriyeti, Uruguay

Oransal Orman Varl % 10 30 Arasnda Olanlar Azerbaycan, Ermenistan, in, KKTC, Hindistan, Belika, Danimarka,Fransa, Norve, svire, Polonya, Romanya, Ukrayna, ili, Kba, El Salvador, Trkiye

Oransal Orman Varl % 30 dan Byk Olanlar Grcistan, Endonezya, Malezya, Rusya, Vietnam, Arnavutluk, Andora, Beyaz Rusya, Bosna Hersek Federasyonu, Bulgaristan, Estonya, Finlandiya, Almanya, Lksemburg, Hrvatistan, talya, Portekiz, Angola, Benin, Kongo Cumhuriyeti, Gabon, Arjantin, ABD, Brezilya, Kanada, Kolombiya, Kosta Rika, Meksika

30

Benzer bir snflandrmay kii bana ulusal gelir dzeyine gre yaptmzda da yine anayasalarnda doay korumaya ilikin hibir madde bulunmayan lkelerin, kii bana ulusal gelirin (Satn Alma Gc Paritesine gre) en fazla olduu lkeler grubunda younlukta olduklar grlmektedir.

Kii Bana Ulusal Geliri 10.000 Dolardan Az Olanlar Afganistan, Azerbaycan, Ermenistan, in, Grcistan, Hindistan, Endonezya, Krgz Cumhuriyeti, Trkmenistan, Vietnam, Yemen, Arnavutluk, Bosna Hersek, Ukrayna, Angola, Benin, ad, Kongo Cumhuriyeti, Msr, Kolombiya, Kba, El Salvador,

Kii Bana Ulusal Geliri 10.000 ile 30.000 Dolar Arasnda Olanlar KKTC, ran, Kazakistan, Malezya, Rusya, Suudi Arabistan, Beyaz Rusya, Bulgaristan, Estonya, Hrvatistan, Polonya, Portekiz, Romanya, Gabon, Gney Afrika Cumhuriyeti, Arjantin, Brezilya, ili, Kosta Rika, Meksika, Uruguay, Trkiye

Kii Bana Ulusal Geliri 30.000 Dolardan Fazla Olanlar Birleik Arap Emirlikleri, Andora, Belika, Danimarka, Finlandiya, Almanya, Fransa, Lksemburg, Norve, rlanda, svire, talya, zlanda, ABD, Kanada

Anayasalarnda korumaya ya da salkl bir evre hakkna ilikin ok ve ayrntl hkmler bulunan lkelerin, bu konularda ok duyarl olduklar ve doal yaam, ormanlar en iyi

31

dzeyde idame ettirdikleri gibi bir yargya varlamayaca gibi, konuya ok ksaca deinen ya da hi deinmeyen lkelerin duyarszlklar da iddia edilemez. Hatta belki bu konuda baz lkeler iin gncel durum deerlendirildiinde, yukarda olumsuzlanan denklemin tam tersine iledii bile sylenebilir. Bu savmz desteklemek zere doal yaam, ormanlar koruma giriimlerinin 1899 da balad Almanya, 1906 da balad Danimarka, dnyann ilk ulusal parkn 1872 de aan ABD rnekleri verilebilir121. Bu lkeler, doay korumak zere anayasaya hkm koymann gerekli olmayabileceine rnek oluturmaktadrlar. retilen mal ve hizmetlere bir lde de olsa eklenen evresel etkilerin maliyetlerinin karlanabilmesi, elbette toplumun duyarllna da bal olmakla birlikte, bundan ok daha belirleyici olarak, o lkenin ekonomik durumuyla balantldr. Az gelimi ya da gelimekte olan lkelerin, kresel rekabet koullarna uyum salayarak ekonomilerini dzle karma abalar srasnda koruma duyarll gstermeleri beklenmektedir. Bu beklentiler pratikte beklenti dzeyinde kalmakta, uygulamaya gemeyebilmektedirler. lkemiz asndan durum deerlendirildiinde, 1921 Anayasasnda orman ya da doadan hi sz edilmezken, her yeni anayasa ile zellikle ormanlar konusunda giderek artan biimde ayrntl hkmler getirildii grlmektedir. Ormanlarn ve orman alanlarnn azaltlmasnn anayasa deiiklii yolu ile birden ok kez gerekletirildii grlmektedir. Halen yrrlkte olan anayasamzn 169 ve 170 inci maddelerinde ifade edilen, orman snrlarnda yaplabilecek daraltma uygulamas, 1961 Anayasasnn 131 inci maddesinde 17.4.1970 tarihinde yaplan bir deiiklikle anayasamza girmitir. 1982 Anayasas ile de orman niteliini kaybetmi olmann gerektii en son tarih 11 yl kadar uzatlarak 31.12.1981 olarak deitirilmitir. Bylece, 1970 ylna kadar olanlarn zerine 11 yl daha eklenerek orman alanlarna yaplan tecavzlerin yasallatrlmas yolu almtr. erdikleri biyolojik zenginlikler, gen kaynaklar bakmlarndan yalnzca bir ulus iin deil btn dnya iin byk nem tayan doal zenginliklere tecavz edenler, tecavzlerini yasallatrmak zere anayasada yaplacak basit bir tarih deiikliini beklemektedirler. Yaplan anayasa deiiklikleriyle oluturulan bu beklentiyle doal kaynaklarn korunmasnn gvence altna alnmas bir yana, ne yazk
121

Duru, B., (1995) evre Bilincinin Geliim Srecinde Trkiye'de Gnll evre Kurulular, s.19

32

ki ok byk rant geliri salayabilecek orman alanlarnn igaline zemin hazrlanmaktadr. Benzer algy, orman sularna ynelik karlan ve belirli dnemlerde ilenilen sularla snrl af kanunlar da oluturmaktadr.

YARARLANILAN KAYNAKLAR DURU, B. (1995) evre Bilincinin Geliim Srecinde Trkiye'de Gnll evre Kurulular Yksek Lisans Tezi- Ankara niversitesi Sosyal Bilimler

33

Enstits Kamu Ynetimi ve Siyaset Bilimi Kent ve evre Bilimleri Anabilim Dal Trkiye Cumhuriyeti Anayasas (1921) Trkiye Cumhuriyeti Anayasas (1924) Trkiye Cumhuriyeti Anayasas (1961) Trkiye Cumhuriyeti Anayasas (1982) Anonim, (2009) Ormanclk statistikleri www.iucn.org/ http://www.tuik.gov.tr http://tr.wikipedia.org ABD Anayasas (1992), http://yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/Amerika-EN

%2821.6.1788%29.pdf Afganistan Anayasas (2004), http://www.servat.unibe.ch/icl/af00000_.html Almanya Anayasas (2010), https://www.btg-bestellservice.de/pdf/ 80201000.pdf Andora Anayasas (1993), http://www.andorramania.com/constit_gb.htm Angola Anayasas (1992), http://www.servat.unibe.ch/icl/ao00000_.html Arjantin Anayasas (1994), http://www.argentina.gov.ar/argentina/portal/

documentos/constitucion_ingles.pdf Arnavutluk Anayasas (1998), http://confinder.richmond.edu/admin/ docs/alboct.pdf Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasas (2004), www.anayasa.gen.tr/azerbaycan-

aleskerli.htm Belika Anayasas (2007), http://confinder.richmond.edu/admin/docs/

Belgium2007English.pdf Benin Cumhuriyeti Anayasas (1990) http://confinder.richmond.edu/ admin/docs/ Benin1990English.pdf Beyaz Rusya Anayasas (1994), http://www.servat.unibe.ch/icl/ bo00000_.html

34

Birleik Arap Emirlikleri Anayasas (1996), www.worldstatesmen.org/uae_const.doc Bosna Hersek Federasyonu Anayasas, www.ohr.int/ohr-dept/legal/oth-legist/

doc/fbih-constitution.doc Brezilya Anayasas (2006), http://www.v-brazil.com/government/laws/titleIII.html Bulgaristan Anayasas (2005), http://www.government.bg/cgi-bin/e-cms/vis/ vis.pl?s= 001&p=0159&n=000007&g ad Cumhuriyeti Anayasas (1996), http://confinder.richmond.edu/ admin/docs/ Chad1995English.pdf in Halk Cumhuriyeti Anayasas (1982), english.peopledaily.com.cn/

constitution/constitution.html Danimarka Anayasas, http://yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/Danimarka-EN

%2827.3.1953%29.pdf El Salvador Cumhuriyeti Anayasas (2003), http://confinder.richmond.edu/admin/ docs/ElSalvador1983English.pdf Endonezya Anayasas (2002), http://indonesianembassy.kiev.ua/about/files/

fourth_const.pdf Ermenistan Anayasas (2005), www.president.am/library/constitution/eng/ Estonya Anayasas (1992), yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/Estonya-EN(22.6.1992) .docx Finlandiya Anayasas (2007), http://yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/Fin%20 Anayasas %C4%B1-EN%2811.6.1999%29.pdf Fransa Anayasas, 10.1958%29.pdf Gabon Cumhuriyeti Anayasas (1997), http://confinder.richmond.edu/admin/docs/ Gabon1991English.pdf Gney Afrika Cumhuriyeti Anayasas (1996), http://www.justice.gov.za/ http://yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/Fransa-TR%284.

legislation/acts/ 1996-108.pdf Hrvatistan Anayasas (2001), http://www.servat.unibe.ch/icl/hr00000_.html

35

ran Anayasas (1989), http://www.servat.unibe.ch/icl/ir00000_.html rlanda Anayasas (1.7.1937).docx svire Konfederasyonu Federal Anayasas (2011), http://www.admin.ch/ch/e/rs/ 101/index.html talya Anayasas (1947), yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/Italya-TR (27.12.1947).doc zlanda Cumhuriyeti Anayasas (1999), yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/ (2004), yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/%C4%B0rlanda-TR

%C4%B0zlanda-EN(17.6.1944).doc KKTC Anayasas (1985), www.mahkemeler.net/cgi-bin/anayasa/anayasa.doc Kanada Anayasas (1982), http://laws.justice.gc.ca/eng/Const/ FullText.html#49 Kazakistan Anayasas, http://www.parlam.kz/en/constitution Krgz Cumhuriyeti Anayasas (1993), http://confinder.richmond.edu/admin/docs/ Kyrgyzstan2007English.pdfKongo Cumhuriyeti Anayasas (1992), http://www.servat.unibe.ch/icl/ cf00000_.html Kolombiya Anayasas (1991), http://confinder.richmond.edu/admin/docs/ Rika Anayasas (1994),

colombia_const2.pdfKosta

http://www.costaricalaw.com/legalnet/ constitutional_law/ engtit4.html Kba Cumhuriyeti Anayasas (1992), http://www.cubanet.org/ref/dis/const_92_e.htm Lksemburg Anayasas (1998), yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/L%C3% BCksemburgEN(17.10.1868).docx Malezya Anayasas (1957), http://en.wikisource.org/wiki/Constitution_of_ Malaysia Meksika Anayasas (1917), http://web.parliament.go.th/parcy/sapa_db/cons_doc/

constitutions/data/Mexico/1917%20Constitution%20of%20Mexico.htm Msr Arap Cumhuriyeti Anayasas (1971), http://www.sis.gov.eg/En/ LastPage.aspx? Category_ID=208 Norve Anayasas, .docx Polonya Anayasas (1997), yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/Polonya-TR(2.4.1997) .doc yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/Norve%C3%A7-EN(17.5.1814)

36

Portekiz Anayasas (2005), yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/Portekiz-TR(2.4.1976) .doc Romanya Anayasas (2003), http://yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/Romanya-EN

%2821.11.1991%29.pdf Rusya Anayasas, http://www.anayasa.gen.tr/rusya.htm Suudi Arabistan Anayasas (1992), http://www.the-saudi.net/saudi-arabia/saudiconstitution.htm ili Cumhuriyeti docs/Chile.pdf Trkmenistan Anayasas (1992), http://www.uta.edu/cpsees/TURKCON.htm Ukrayna Anayasas (1996), www.ccu.gov.ua/doccatalog/document?id=12084 Uruguay Anayasas (1966), yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/UruguayAnayasas (1980), http://confinder.richmond.edu/admin/

EN(27.11.1966) .docx Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti Anayasas (1992), http://coombs.anu.edu.au/~vern/ van_kien/constit.html Yemen Cumhuriyeti Anayasas (1994), http://www.al-bab.com/yemen/gov/con94 .htm

37