Figurat Stilistike ndahen n : 1. Figurat e kuptimit : krahasimi, personifikimi, antiteza, kontrasti, hiperbola, litota, grotesku, simboli, paralelizmi figurativ.

Krahasimi sht vnia ball pr ball e dy dukurive, dy sendeve a dy frymorve t ngjashm nga ana e jashtme, pr t ndriuar m mir njrin prej tyre, pr ta br m t gjall e m t pasur mendimin. Krahasimi sht prqasje ose prafrim midis dy imazheve q arrihet duke bashkuar fjalt prkatse me ndihmn e lidhzave. sht nj nga figurat m t thjeshta, sepse mjafton t vihen prball fjalt q shnojn dukuri, sende a frymor q kan ngjashmri dhe lidhen me lidhzat si, ashtu si, porsi etj. pr t patur krahasim. N kt figur stilistike vihen prball veorit e dyta, ato q bien n sy dhe q shrbejn pr t vn n pah an t ngjashme, pr ta ndriuar m mir njrn prej tyre, pr ta shprehur me m shum gjallri e pasuri mendimin. Tipare t tilla jan veorit e forms, ngjyrs, trajts (e bardh si bora). Pr shmbull: "'ka q an rrufeja ret? Vjen smaili tirm me flet, Fluturon posi shigjet." (Lasgush Poradeci, 'u mbush mali. Rapsodi popullore) Ardhja e Ismail Qemali me shpejtsi pr shpalljen e pavarsis s Shqipris, sepse nuk priste koha mbasi Shqipria ishte n rrezik, jepet nprmjet "posi shigjet". Kur t dy kraht e krahasimit nuk jan dy fjal, por dy fjali, ather krahasimi quhet similitud ose krahasim i zgjatur.

Personifikimi vjen nga latinishtja persona = person. Personifikimi sht figure stilistike, me ann e te cils sendit (ose kafshs) i vishen tiparet e njeriut, gjerat pa shpirt e pa vetdije paraqiten sikur mendojn, veprojn e flasin si njerz. Shembull : Valet me brigje bajne kuvendime. (Llazar Siliqi - Msuesi) Ne ket rast prdoret personifikimi, sepse elementet materiale, valt dhe brigjet, paraqiten si qenie te gjalla e me vetdije dhe q mund te shkmbejn mendime. Prve personifikimit te mirfillte kemi edhe nj lloj tjetr q quhet prozopope. Prozopopeja bn q te flasin vetat q mungojn, evokon te vdekurit, u jep atyre jete, levizje dhe te folur. Shembull : U ngrit fati i Shqipris Si i vdekuri nga varri, Mori udhn e Azis, Duke ikur si i marri. (Naim Frasheri - Historia e Sknderbeut) Ne ket pjes te poems se msiprme, Gjon Kastriotit te vdekur i jepen veori te njerzve te gjalle,si te ecurit, te menduarit, te folurit.

Antiteza vjen nga greqishtje antithesis = kundrvnie (anti = kundr, thesis = vendosje, vnie). Antiteze prftohet duke vene balle pr balle dy ane, dy gjendje, dy pamje, dy dukuri te kundrta, qe te dale me shprehs e me ne pah mendimi i autorit. sht prafrim i dy antonimeve.

Ajo qe del nga nj antiteze e bukur sht e shpejte dhe e fuqishme si shkreptima qe shprthen nga takimi i dy ngarkesave te kundrta. Ashtu sic ka gjera qe ngjajn te krahasimi, po ashtu ka dhe gjera te kundrta te antiteza. Ndryshe nga shkallzimi qe na jep kalim gradual ne rritje ose ne zbritje, te antiteza kemi nj kalim te shpejte dhe te menjehershem nga nj e kundrt te tjetra.

Shembull:
- Atje larg ne grykat madhshtore - Maleve, luginave atje larg - Rrojn prate shqipet arbrore... - Ti ne gjak te tyre varrin ke - O i pavarrosuri Sknderbe. - (Ismail Kadare - Varrimi i Sknderbeut) - Fjalt e pjerrta prbejn antitezn.

Kontrasti vjen nga frngjishtja contraste : ndryshim i madh, kundrshti. Kontrasti ndrtohet duke vene prballe n mnyre te theksuar dy karaktere njerzore, dy sende a dukuri, por duke kundrvene figura a tablo te tera, jo ane ane te veanta, si te antiteza. Kontrasti tregon nj kundrshti te fuqishme, nj skajshmri te dyfishte. Ajo q i jep fuqi me te madhe kontrastit sht se figuratvihen afr njra-tjetrs. Midis antitezs dhe kontrastit nuk ka kufij te prere. Pr shembull : N romanin n vargje te Aleksander Pushkinit - Eugjen Onjegin, heroit kryesor Onjeginit, q sht i matur e gjakftohte, i vihet prballe nj shok gjaknxehte e shume i rrmbyer si sht Lenski. Ja nj shembull kontrasti nga letrsia shqiptare : Kur nenat tona halleshumta mbshtetnin kokat sipr trungut, ajo porosiste n vende te huaja kolltuk te mods me te fundit. Kur nenat tona stomak boshe punonin njzet ore n dite, ajo urdhronte nj shrbtore ta krihte me krehr te florinjte. (Ndoc Gjetja - Kontrast) Pr te dyja strofat, dy vargjet e para jan n kontrast me vargun e trete e te katrt.

Hiperbola vjen nga greqishtja hyperbol = hedhje prtej, zmadhim i tepruar. Hiperbola sht figur stilistike, q ndrtohet mbi bazn e zmadhimit jasht mase deri n tepri t qenieve, sendeve a tipareve te tyre, pr t bere prshtypje ose pr t theksuar mendimin. Te vepra "Historia e Sknderbeut", kur flet pr kthimin e Sknderbeut n Kruje, Fan Noli shkruan : "Ne mur, prsipr vatrs, varej nj shpate e kohrave t vjetra q s'e ngre dot njeriu i sotm as me dy duar. Qe palla e Kastrioteve, e mbajtur brez pas brezi prej trimash qe nxori ajo dere e shklqyer. Turqit shkelen dhe plakiten kshtjelln, por palln s'e ngan, se asnj s'q i zoti ta prdorte...

"Ndrsa pr Sknderbeun thuhet n mnyre hiperbolike se e rrmbeu shpatn sikur te q e lehte si pende, e ngjeshi n brez dhe shkoi kaluar n fortese. Pjest e pjerrta prbejn hiperboln. Hiperbola sht ajo figure letrare e cila nj send ose nj dukuri e jep tepr te zmadhuar, me qellim pr te bere nj efekt te madh te lexuesi. P.sh. Sa e gjate sht jeta e tij ; sa pa mbarim jan dshirat. E kshtu pa fund.

Grotesku vjen nga italishtja grottesca - qe i ngjet shpells ; nga disa zbukurime te epoks se Rilindjes qe ishin te ndrlikuara me kafshe e bime dhe qe imitonin modelet e pikturave te zbuluara ne rrnojat e Romes, me figura te vogla te ndrthurura ne mnyre te uditshme. Grotesku sht nj mnyre shprehjeje ose mnyre paraqitjeje ne te ciln bashkohen ane te strmadhuara te vena ne kontrast te forte e te papritur, ose format me te prziera, te parregullta e te largta te realitetit duke i shformuar deri ne prqeshje. Ne grotesk del bashkekzistenca shprthyese midis te qeshurs dhe te qars, midis komikes dhe tragjikes, te ults dhe madhrishmes, te bukures dhe te shmtuars etj, duke u kundrvene figurave me prmasa ose me shtrirje tepr shprpjestimore. Grotesku si tip i veante i shprehjes artistike gjendet me se pari brenda poetikes se mitologjis se lashte. Nga kto burime u ushqye letrsia e shkruar me grotesk duke filluar nga poema "Iliada" dhe "Odisea" te Homerit etj. Don Kishoti sht nj figure groteske me karakter te ndrlikuar e te dyzuar, mishrim i marrzis njerzore, por edhe i heroizmit e vetmohimit pr drejtsi. Shembull : Magjistari - thot Sojliu (nnkuptohet Don Kishoti), e beterizon te bukuren dhe e zbukuron te beterten. (Migel Servantes - Don Kishoti i Mances) Fjalt e pjerrta prbejn grotesk.

Simboli vjen nga greqishtja sumbolon - shenj konvencional njohse, nj send i ndar m dysh, dy gjysmat e t cilit shrbejn si shenja njohjeje. Simboli sht nj figur m kuptim t dyfisht, e cila paraqet nj send, nj frymor a nj dukuri nprmjet nj sendi, nj frymori a nj dukurie tjetr, q bhet prfaqsues dhe ngjall lidhje t prafrta. Zakonisht ideja sht abstrakt dhe simboli q e prfaqson at sht konkret, si p.sh. paqen e simbolizon pllumbi. Simbol quhet figura artistik q personifikon n t vrtet m forcn m t madhe tiparet m karakteristik t nj dukurie, iden e saj vendimtar. Shembull : Harpagoni (personazhi kryesor i komedis "Koprraci" t Molierit) sht simboli i koprracis, Tartufi (personazhi kryesor i komedis "Tartufi" t Molierit) sht simbol i hipokrizis. Simboli ka dal nda paralelizmi figurativ, sepse sht nj lloj paralelizmi, por gjysmak. T simboli ana njerzor nuk shpreht, por lihet t nnkuptohet dhe shpreht vetm ana natyror. Koncepti i simbolit sht i afrt m at t alegoris dhe n disa aspekte edhe m at t metafors. Kur simboli humbt kuptimin e tij t pavarur, ai kthehet n alegori. Simboli u drejtohet m tepr ndjenjave, ans emocional, ndrsa alegoria i drejtohet mendjes s lexuesit, arsyes. Tek simboli theksohet cilsia mbizotruese dhe nuk merren parasysh cilsit e tjera. Shembull : T poezia "Himni i flamurit" e Fan Nolit, m fjaln "Flamur" nnkuptohet kombi shqiptar.

Paralelizmi figurativ Paralelizm vjen nga greqishtja paralletos - q ecn krahas, pran njri-tjetrit.

Paralelizmi figurativ sht vnia e nj dukurie te natyrs prballe me nj gjendje shpirtrore ose me nj veprim njerzor, zakonisht me ane ndrtimesh sintaksore te ngjashme. Edhe paralelizmi figurativ, n trajtn pohuese ose mohuese, sht ashtu si personifikimi, nj figure e vjetr stilistike. Te dyja kto figura e kane origjinn tek marrdhniet e njeriut te lashte me natyrn, por duhet theksuar se personifikimi ngrihet mbi bazn e shkrirjes se natyrs brenda njeriut, mbi bazn e njjtsimit te natyrs me njeriun, mbi praktiken shpirtzuese te natyrs. N personifikim sht bota njerzore q ndihmon te shprehen veorit e botes materiale, veori te natyrs pa fund. Ndrsa tek paralelizmi figurativ ndodh e kundrta : bota natyrore ndihmon pr te shprehur n mnyre figurative e emocionale veori te kufizuara te jets njerzore. Shembull paralelizmi figurativ pohues :

Prkulet qiparisi nga maja n rreze, Po qan vasha mbi varrin e trimit. (Populli)

N ket rast sht prdorur nj paralelizm figurativ, sepse kemi vnie prballe me qllim figurativ emocional te vajzs me zemr te thyer nga dhimbja pr humbjen e te dashurit, me prkuljen e qiparisit nga maja n rreze prej stuhis se pamshirshme.

2. Figurat e shqiptimit poetik (figurat tingullore dhe t intonacionit) : pyetja retorike, pasthirrma, apostrofa, retienca (heshtja), pretericioni (tejkalimi), perseritja, epanastrofeja, epanalepsa,epifora, anafora, ali teracioni, paronomazia, onomatopeja, asonanca (zanoresia), kansonanca (bashktinglloresia), pauza (ndrprerja).

Pyetja retorike0
Mbiemri "retorik" vjen nga greqishtja rhetoricos- i oratorit, q ka te beje me gojetarine. Pyetja retorike ndrtohet duke pyetur, pa krkuar prgjigje, pr t'i dhne shprehjes ngarkese emocionale, pr ta trhequr vmendjen e dgjuesit a lexuesit. Ajo sht shprehje e trthorte q tregon habi, paknaqsi, padurim, qortim, keqardhje etj. Kur bjm pyetje retorike "pse me hngre n bese ?", n nuk krkojm prgjigje, por shprehim qndrimin tone ndaj veprimit te nj tjetri. Kur autori pr qllime te caktuara stilistike i prgjigjet vete pyetjes retorike, ather nj pyetje e tille quhet subjekcion. Shembull : Dhe armiqt e egr e kafshonin kufinjte, kafshonin supet e zhveshura, te zbehta t'Atdheut, Atdheut nga ethet e uria i erreshin syt dhe ngrihej, duke u lkundur, harronte urine, shkonte te maste kufinjte neper nate. Me metr ? Me jard ? Jo, Me pushkn e gjate. (Ismail Kadare - Prse mendohen kto male)

apostrofa vjen nga greqishtja "apostrophe" (ndryshim drejtimi, shmangie), nga "apo" (larg), "strophe" (kthese). Apostrofa sht figure stilistike, me te ciln u drejtohemi ose thrresim sikur t'i kishim pran njerz te gjalle ose te vdekur, a gjera te afrta ose te largta. Shembull : - Lamtumire, o mori Shkodr ! - Lamtumire, o ti Cukal ! - Zhduket Buna nen nj kodr, - zhduket Drini nen nj mal.

Epanastrofeja vjen nga greqishtja epanastrof - rikthim, nga epana - serish dhe strof - kthim, rrotullim. - - Kur nje ose disa fjale e fundit te vargut a te nje fjalie perseriten ne fillim te vargut a fjalise qe pason, perseritja quhet epanastofe. - - Shembull : - - Sot u pame e sot u ndame - Dhe nuk thame dot nje fjale: - Kur u ndame vame e qame, - Qame me ca lot te vale. - - ( Lasgush Poradeci - Sot u pame.Kenge) - - Fjalet e pjerreta perbejne epanastrofene. - - Kjo figure stilistike quhet ndryshe anadiloze (prej greqishtes anadiplosis - dyfishim) - - ---- -

panalepsa vjen nga greqishtja epanalepsis - perseritje, rimarrje. Epanalepse kemi kur nj fjale a shprehje e fillimit te nj vargu perseritet ne fund te atij vargu. Shembull : Kurbeti, shoke, kurbeti, Kushvate e nuk mbeti ? (Andon Zako Cajupi - Kurbeti) Fjala "kurbeti" q perseritet ne fillim dhe ne fund te vargut quhet epanalepse.

Epifora vjen nga greqishtja epiphora - shtese. Epifora sht prsritje e po atyre mjeteve ne fund te vargjeve a fjalive pr t'u dhne ngarkese emocionale. Epifore quhet edhe vargu i fundit q shrben si mbyllje ose si refren pas do strofe. Shembull : Syt e mi kane pare Rrezellimin e vess Dhe kane qare. Kane pare Dashurin e vrtete Dhe kane qare. Kane pare Vdekjen e ndershme Dhe kane qare. Syt e mi, Kush i pa dhe qau ? (Beatrice Ballici - Syt e mi) Fjalt e pjerrta jan epifore pasi prsritja e tyre ne fund t vargjeve shrben pr t'i prmbyllur se bashku mendimet e shprehura.

Anafore vjen nga greqishtja anaphora - nxjerrje lart. Anafora sht prsritja e nj fjale a nj togu ne fillim te dy a me shume vargjeve ose frazave. Shembull : ato te mirat, ato te bardhat, ato te dlirat, ato te dashurat, ato te mblat, ato te fortat, ato te drejtat, ato shqipe mali, ato thllza fushe, ato shamizeza, ato shamikuqe, ato gjumelehta, ato flokethinjurat, ato prehernxehtat.

(Abdullah Thaci Peje - Nenat tona) Prsritja e fjals "ato" ne fillim te vargjeve quhet anafore. Ne ato raste kur kemi prsritje ne fillim dhe ne fund te vargut si dhe ne fillim te vargut te ri, figura stilistike quhet simplote (vjen nga greqishtja sumplok - pleksje, grshetim, thurje). Shembull : Me humbi, shoke me humbi, Me humbi gushpllumbi, Humbi e s'duket gjkundi Vate e vjen buze lumi.

(Thimi Mitko - Bleta shqiptare) Ndrsa ne kto raste kur prsritja sht e przier, pa vende te caktuara ne fjali apo ne vargje, quhet politonon q ne greqisht do te thot e shumllojte. Shembull : Nj alternative... nj alternative me dy fytyra, si jan te gjitha alternativat. Tue u krue mbas veshit, rri njeriu prpara alternatives. (Migjeni - Sokrat i vuejtun apo derr i kenaqun)

Aliteracioni vjen nga latinishtja alliteratio - pran+shkronja. Aliteracioni sht prsritja e bashktingllorve te njjta pran e pran ne te njjtin varg pr shprehsi tingullore. Aliteracionet krijojn bukur tingllimin e brendshm ne trupin e vargut. Shembull : Vijn vashat valle-valle Gushe e gji stolisura. (Lasgush Poradeci - Vallja e luleve)

Paronomazia vjen nga greqishtja paronomazia e perbere nga par - afer, onomazo - quaj. (afer_quaj) - - Eshte figure stilistike qe krijohet duke vene afer ne nje fjali ose ne nje varg dy fjale me perberje tingujsh te ngjashem, por me kuptim te ndryshem. - - Paronomazia ndryshon nga aliteracioni,sepse te aliteracioni tingujt ose rrokjet perseriten ne fjale qe vijne njera pas tjetres. - - Te paronimazia tingujt e ngjashem mund te jene te tipit zanor ose bashketingellor: misherim-mesherim, afrojofroj etj. - - ---- -

- Onomatopeja vjen nga greqishtja onoma - emer, poieo - bej,krijoj. - - Eshte fjale tingullimituese ose pershkrim i dukurive a i sendeve,duke shfrytezuar imitimin e zhurmave e te zerave. - Fjalet paf-puf, bam-bum etj. jane onomatopeike. Fjalet tingullimituese sherbejne per te pasuruar fjalorin e gjuhes.Fjalet jane formuar nga psthirrmat ose onomatopete jane: feshfeshe, feshferime, bubullime, belbezoj, ange, uurit, derderllit, ferferllon, gurgullon, pupthi, etj. - - ---- -

Asonanca (zanoresia) vjen nga latinishtja adsonare - bashketingellon, i pergjigjet nje titulli. sht rime jo e plote e dy a me shume vargjeve, qe kane te njjta vetm zanoret e theksuara dhe zanore te tjera te fjalve fundore. Ndonse me rralle, asonanca mund te shfaqet edhe ne zanore te prsritura brenda vargut. Prdoret pr te arritur plqim tingullor ose tingllim te kndshm. Shembull : Sinan Malua cepever dhe Vrit e prit n'ata leven de. (Populli) Shkronjat e pjerrta prbejn asonance, sepse zanoret jan te njjta, ndrsa bashktinglloret ndryshojn.

Konsonanca (bashketingelloresia) - Konsonance vjen nga latinishtja consonantia - bashktingllim. Konsonanca ose disonanca sht rime jo e plote, kur fjalt e rimuara, duke filluar nga theksi i fundit ritmik, kan t njjta vetm bashktinglloret, ndrsa zanoret i kan t ndryshme. Shembull : Mos e shit martinen Me shemtue krahun Jam hala e re S'mund ta mbaj gjahun. (Populli) Ne dy vargjet e para kemi konsonance, sepse jan t njjta bashktinglloret, por jan t ndryshme zanoret.

3. Figurat e fjalve dhe t shprehjeve : metafora, katakreza, metonimia, sinekdoka, ironia, sarkazmi, asteimi, paradoksi, oksimoroni, perifraza, epiteti, alegori a, eufemizmi, antonomazia

Metafora - - Metafore vjen nga greqishtja metaphore - tejbartje,transport. - - Eshte quajtur nga greket e vjeter mbreteresha e tropeve.Ajo emerton nje send a nje dukuri me emrin e nje sendi a dukurie tjeter qe i ngjan. - Pra, metafora eshte perdorimi i nje fjale ne nje kuptim te ngjashem,por te ndryshem nga kuptimi i saj i zakonshem duke e lidhur me je fjale tjeter, pa te cilen nuk do te perdorej ne menyre asnjanese. - Shume teoriciene e percaktojne metaforen si krahasim te shkurtuar,ku shprehet vetem pjesa e dyte e tij. - Studiues te tjere e quajne metaforen mbartje kuptimi,si zevendesim te kuptimit te nje fjale tjeter nga nje fushe e botes qe na rrethon,ne nje fushe tjeter. - Meqenese dukurite dhe sendet e botes mund t'i ngjajne njeratjetres nga ane te nfryshme,kemi edhe lloje te ndryshme metaforash te shprehura : - -me folje (udha dredhon, deti qeshte, - me emra (telat e zemres, ai eshte cakall) - -me mbiemra (det i terbuar) - - etj. - - Metafora sht kuptimi i dyt (I FIGURSHM)i fjals. - - ---- -

Katakreza vjen nga greqishtja katakresis - shprdorim (kata - kundr, kresis - perdorim) sht nj lloj metafore, kur prdorim nj fjal a shprehje n rastin kur nuk e ka gjuha nj fjal t zakonshme. Pra, ne ato raste kur metafora prdoret nga nevoja se mundon fjala emrtuese pr objekt a dukuri. Shembull : gjuhet e flaks, doreza e ders, qafa e kpucs , kurrizi i malit, etj. Kjo lloj metafore quhet katakreze.

Metonimia - Metonimi vjen nga greqishtja metonymia - ndrrim, zvendsim emri. sht nj fjal e figurshme, q prftohet duk zvendsuar nj emr t nj sendi, t nj frymori a dukurie m nj emr tjetr, q ka lidhje m t nga prania e prbashkt n koh, n hapsir, si rrjedhim, si shkak. Metafora tregon bartje kuptimi t nj fjal tek nj tjetr sipas disa ngjashmrive, t metonimia zhvendosja kuptimor bazohet n raporte t caktuara vartsie midis termit t par dhe termit t figurshm q i prkasin s njjts fush kuptimor. Te metonimia kuptimi i figurshm fshin kuptimin e par. Shembull : Nse themi "i ka hyr lepuri n bark" n kt rast sht prdorur lepuri si emr konkret n vend t friks si emr jokonkret (abstrakt). Dhe nuk ja shkeli pragun.

Kjo sht nj lloj metonimie kur prdort emri konkret n vend t emrit jokonkret.

Sinekdoka - Sinekdok vjen nga greqishtja synekdokhe (syn - bashk dhe ekdekhomai - kuptoj, marr vsh). sht t prdorurit e nj fjal pr t shprehur nj ide m t gjer ose m t ngusht s kuptimi q ka fjala e prdorur, sht ndryshimi i kuptimit si marrdhnie sasie. Shembull : Ti 'm thua e un 'them ! Sikur kemi shum djem ! M Gjine mbeti kjo der ! (Andon Zako Cajupi - 14 vje dhndr) N vargun e tret sht prdorur dera n vend t shtpis (M Gjin mbeti kjo shtpi) duk u prdorur pjesa pr t trn. Figura stilistik e ndrtuar sht sinekdoka.

Ironia,fjala ironi vjen nga greqishtja eironeia - tallje e fshehur, shtirje. Eshte tallje e holle dhe e fshehur me intonacion lavderues, qe nenkupton te kunderten.Eshte perdorimi i fjales me kuptimin e antonimit te saj. Shembull : Fale zotave,fatkeqesia ime ia kalon shpreses ... (Euripidi - Andromaka) Ne kete rast kemi perdorur ironine sepse Oresti falenderon zotat per faktin se fatkeqesia e tij eshte me e madhe se shpresa. Ktu kuptimi i vrtet sht i kunderti.

Sarkazma - (nga gr. sarkazo-kafshoj mishin). Kur ironia merr nj karakter te hidhur, sulmues, kur shpreh urrejtje dhe prbuzje te thelle quhet sarkazm. Kt mjet te fuqishm e prdorin shpesh poetet ne veprat satirike ise oratoret ne ligjratat

e veta kur duan te demaskojn e te goditin rende kundrshtaret, veset e te metat e ndryshme te nj shoqrie, klasat shfrytzuese, parazitet e ndryshm, etj. N letrsin tone e kane prdorur me mjeshtri sarkazm : Fan Noli, ajupi, Migjeni. Plot sarkazm jan kto vargje te ajupit te poezia "sulltani" : Jam sulltan, mbret i vrtet shoq te tjer skam ne jete gjaketor e zemrderr nga frika me bjn nder.

Asteizmi vjen nga greqishtja asteismos - hoke, fjale therse. sht figura stilistike, me ann e se cils qortojm ose shajm, me qellim qe te lavdrojm. Pra, sht e kundrta e ironis. Shembull : Gjyshet tan, eh. pain drite, njerz koktrashe, kurgja s'kan dijte... Ata te mjert s'kan dijte ather as "buon giorno" as "kali spera" (Filip Shiroka - Si po prishet gjuha shqipe)

- Paradoksi - - Paradoks vjen nga greqishtja paradokson - i papritur, kunder mendimit te zakonshem. - - Eshte gjykim origjinal i papritur, qe bie ne kundershtim te hapur me mendimin e pergjithshem, por ne thelb perputhet me te verteten. - Nje pohim i tille ndertohet mbi bazen e nje oksimoroni. - - Shembull : - - Do t'te vrasim,Jesu, se te kemi baba, - Do t'te varim,Mesi,se te kemi usta, - Se s'ke dashur as jete,as martese,as para. - Kryqezoje,Pilat,ne Kalvar, Golgotha ! - - (Fan Noli - Marshi i kryqezimit ) - - Ketu kemi te perdorur paradoksin, sepse nuk mund te vritet njeriu qe e ke baba, qe e ke usta, (udheheqes te ndershem) etj. - - ---- -

- Oksimoroni - - Oksimoron vjen nga greqishtja oksymoron - i krisur, i luajtur mendsh. - - Oksimoroni i ngjan paradoksit, eshte nje antiteze e llojit te vecante, ne te cilen bashkohen kuptime te kunderta dhe del nje kuptim i ri. - Eshte vendosje marredheniesh sintaksore ( bashkerenditje, percaktim, etj) midis dy antonimesh. - - Shembull : - - qetesi shurdhuese, paqe e pergjakur, organizim i organizuar, etj. - - ---- -

Perifraza - - Perifraze vjen nga greqishtja periphrasis - te folur terthorazi ( peri - terthorazi ,rreth Frasis - menyre te foluri ) - Grup fjalesh ose fjali qe shpreh dicka, e cila mund te jepej me shkurt ose me nje fjali.Perdoret per ta thene dicka me te kuptueshme, per t'i rritur shprehesine duke vendosur lidhje te tjera, por edhe si eufemizem e bishtnim. - - Shembull : - - ne vend te themi deveja - themi anija e shkretetires duke perdorur perifrazen. - - Perifraza eshte nje lloj metonimie, sepse emerton nje send a frymor me nje tjeter, por ndersa te metonimia ose sinekdoka nje send,frymor a dukuri emertohet shkurt ose me nje fjali, tek perifraza ky emertim behet me dy ose me shume fjale. - - ---- -

Epiteti (greqisht epitheton - shtojce, venie persiper) sht nj fjal prcaktuese, zakonisht mbiemr, q i shtohet nj emri pr t'i pasuruar kuptimin, duke i dhne bukuri artistike, duke shprehur nj vlersim, nj qndrim nga autori, ose duke i vn n dukje nj an. N prgjithsi epitetet jan metafora te shprehura me mbiemra, por epiteti mund te shprehet dhe me emra, ndajfolje, pjesore te foljeve, etj. Jo 'do mbiemr sht epitet. (muri i bardh) mbiemri i bardh nuk sht epitet, sepse shnon nj tipar te natyrshm q tregon ngjyrn, ndrsa kur themi (zemra e bardh), mbiemri e bardh sht epitet, sepse sht prdorur n mnyre figurative, nuk tregon ngjyr, por cilsi.

Prdoret edhe nj lloj epiteti me nj kuptim t caktuar q del bashk me emrin sa her q ky prdoret me nj kuptim te caktuar. Ky lloj quhet epitet i prhershm ose i ngulitur (i ngulur). Shembuj : Akil kmbshpejti Dhelpra dinake Toka e zez, etj.

Alegoria - Alegori vjen nga greqishtja allegoria, nga allos - tjetr dhe agereia - flas, them, d.m.th te folur pr ta kuptuar ndryshe. Alegoria sht nj paraqitje e trthorte ose shprehje, prapa se cils nnkuptohet nj domethnie tjetr ; metafore e zgjeruar. Hartime letrare, qe ndrtohen mbi bazn e alegoris, jan fabulat dhe parabolat. Alegoria ka lindur nga paralelizmi midis jets se njeriut dhe natyrs e jets se kafshve. Ne krijime alegorike dhelpra prfaqson njeriun hileqar e dinak, ujku njeriun e keq, etj. Nj nga arsyet pr krijimin e alegoris ka qene pamundsia pr te folur hapur e pr te thne te vrtetn. Krijime te bukura alegorike jan fabulat "Dy qete dhe ujku" te Naim Frasherit, "Ujku dhe qengji" te Cajupit, etj. Alegoria ndrtohet mbi bazn e simboleve. "Vaji i bilbilit" i Ndre Mjeds sht nj krijim alegorik i ndrtuar mbi bazn e simboleve (bilibili simbolizon shqiptarin e robruar, kafazi pushtimin turk). Disa fjale te urta (alegorike) 1. Vjen zogu i blere e ndjek zogun e lere. 2. Molla e mire shitet edhe natn. 3. Nata sht e ujkut. 4. Mos shkel ne drrase te kalbur. 5. Muri ka veshe dhe gardhi ka sy. 6. Thelleza ne mal, tigani ne zjarr. 7. Njzet kali, dyzet samari. 8. Nj here i bie trungjet lumi. 9. Ne pemn me kokrra qllohet me gur. 10. Shihi turine, pa vari kusin. 11. Kush hedh kmben bosh, bie prposh. 12. Mos u krekos me celesat e kashts. 13. Kush do qe te kpute trndafilin, nuk duhet t'u vere veshin grvishtjeve. 14. Blett kane mjalt ne goje por thumba ne bisht. 15. Pr te marre mjalt mos thyej kosheren e bletve. 16. Me mire nj harabel ne dore se sa nj pllumb mbi cati. 17. Cilido qe mendon se te gjitha frutat piqen se bashku si luleshtrydhet, nuk di gj pr vreshtin. 18. Ent kur jan bosh bjn shume zhurme. 19. sht e lehte te hedhesh nj pike uj ne oqean, por sht e pamundur ta nxjerrsh ashtu si qe,te paprzier , te pashtuar dhe te pazvogeluar. 20. Fryti i pjekur nuk ruhet lehte. 21. Ai qe do te haje arrn, duhet te thyeje me pare lvozhgn. 22. S'ke c'i bn gomarit, i bie samarit. 23. Mikut dhe peshkut pas tri ditsh fillon t'u vije era. 24. Pyka can drurin. 25. Dardha e ka bishtin pas.

Eufemizmi Eufemizem vjen nga greqishtja euphemismos - fjale ogurmire.

Eufemizma quhen zakonisht gjith ato fjale e shprehje, qe zvendsojn fjale te vrazhda e te pahijshme me fjale e shprehje me te lehta e me te buta. Tek eufemizmi ndryshohet forma e shprehjes pa u ndryshuar asgj nga prmbajtja e saj. Praktikimi i shprehjeve te lehta pr dukuri te renda e te egra ka qene rrjedhoje e pafuqis se njeriut ndaj forcave shkatrruese te natyrs, kur natyra sundonte pothuajse pr do gj mbi njeriun. Njeriu me fjale i merrte me te mire fuqit e fshehta e te egra te natyrs.

Shembull : Eufemizmi sht edhe emrtimi i kepit qe ndodhet ne jug te Afriks si Kepi i Shpress se mire.

Antonomazi vjen nga greqishtja antonomazo - ndrroj emrin. sht figur stilistike q prftohet duke zvendsuar nj emr te prgjithshm me nj emr t prvecem, i cili sht br mishrim i nj vetie nga historia, letrsia, etj. ose nga anasjelltas, nj emr i percecem zvendsohet me nj titull, me nj togfjalesh, me nj epitet etj. Shembull : Emri i prgjithshm koprrac zvendsohet me emrin e prvecem Harpagon (Harpagoni sht personazhi kryesor i komedis "Kopraci" te Molierit, si e kemi theksuar me lart).

4. Figurat e fjalorit poetik (t leksikut) : sinonimet, antonimet, homonimet, arkaizmat, neologjizmat, dialektizmat (krahinorizmat), barbarizmat (huazimet).

Sinonime (n greqishten e lasht : syn '' = "edhe, me, bashk" dhe onoma '' = emri) jan fjal t ndryshme me kuptime t ngjashme apo t njllojta dhe jan t zvendsueshme (t kmbyeshme). Antonimet jan fjal me kuptime te kundrta apo gati te kundrta. (Sinonimi dhe antonimi jan antonime.) Sinonimet mund t jen emra, folje apo mbiemra, gjersa te dyja nyjet e pals jan pjese e njjte e fjalis. Nje shembull i sinonimeve jan : rrethi = qarku (emr) dera = porta (emr) grua = femr (emr) nxns = student (emr) i bukur = i pashm (mbiemr) i smure = i lig (mbiemr) tani = tashti (ndajfolje) etj. largohu = zhduku vetur = automobil yll=yjesi=meteore

Nje shembull i antonimeve jan : atdhe = memdhe i shkurtr = i gjat pak = shum

Antonimet jan fjale qe kane kuptim te kundrt. p.sh. : atdhetar - tradhtar shqiptar - shqipfols (joshqiptar) komunist - kapitalist

demokrat - socialist me fe - pa fe mysliman - i krishter katolik - ortodoks mashkull - femrt i shkolluar - i pashkolluar i nxn - i panxn i zi - i bardh i bukur - i shmtuar i rritur - i mitur i menur - i mendur i gzuar - i hidhruar i pastr - i flliqur i kamur - i varfr i lart - i ult i gjat - i shkurtr me edukat - pa edukat fatlum - fatkeq fjalshum - fjalpak

Nj fjal q tingllon dhe sht shkruar njsoj si nj fjal tjetr por ka kuptim ndryshe nga fjala e par. Dallimi midis dy kuptimeve zakonisht kuptohet nga vendosja e theksit gjat shqiptimit t fjals. Pr shembull : Bri (bime q rritet n toke) dhe Bar (person q kullot kafsht).

Emri neologjizm rrjedh nga greqishtja e vjetr, m saktsisht nga fjalt neo-i ri/ e re, dhe nga fjala logos-dije, mendim, fjal. Me neologjizma, si tregon pra edhe vet emri, nnkuptojm fjalt e reja qe iu shtohen nj gjuhe dhe q i takojn asaj gjuhe. Duhet t kemi kujdes q neologjizmat mos t'i ngatrrojm me barbarizma dhe fjal t huazuara. Disa shembuj t neologjizmave : Dhe-shkronj (neologjizm e Naim Frashrit si zvendsim i fjals s huazuar "gjeografi") Prushnaj (neologjizm e Ismail Kadares si zvendsim i fjals s huazuar "kamin" dhe asaj "oxhak" )

5. Figurat e sintakss poetike : inversioni, konversioni, enumeracioni, gradacioni, elipsa, pleonazmi, asidenti, polisidenti, kiazma.

Inversioni (anasjella) Inversion vjen nga latinishtja inversione - te vendosurit gjetke, nga ana e kundrt. Quhet edhe hiperbate. Shqip prkthehet : anasjell. Anasjella sht zhvendosja artistike e fjalve kundrejt rendit te tyre te zakonshm sipas sintakss, prmbysja e renditjes se tyre ne fjali pr qllime te caktuara poetike dhe shprehse. Shembull : E dashura memedhe, Te dua dhe kshtu si je! Po kur te te shoh te lire Do te te dua me mire.

(Andon Zako Cajupi - Roberia) Ne kt rast autori ka nxjerre mbiemrin para emrit pr ta theksuar at me me force, pra fjala e pjerrt "e dashura" sht anasjell.]

Konversioni (kthesa) Konversion vjen nga latinishtja conversio - ndrrim, kthese. Quhet edhe refren (q vjen nga frngjishtja refrain - prsritje). sht prsritje e nj ose disa vargjeve, kur pas disa fjalve, zakonisht pyetse, jepet e njjta prgjigje e shkurtr. Shembull : - O moj Shqiperiz' e dashur, - memedhe - Te shoh me buze te plasur, - si me sheh. (Andon Zako Cajupi - Shqiptar) Fjalet "memedhe" dhe "si me sheh" prbejn konversionin, sepse pas nj vargu pak a shume te gjate jepet nj prgjigje e shkurtr qe shrben si kthese, duke bere qe te marrim edhe fryme gjate leximit.

Enumeracioni (numrimi artistik) Enumeracioni vjen nga latinishtja enumeratio - numerim. sht renditja njra pas tjetrs e fjalve, q kan lidhje nga kuptimi. Kur Naim Frasheri te poema "Bagti e Bujqsi" shkruan : "Kini shembinj, qerxhe, lisa, lumenj dhe debore ne gji, persiper lulez e gjethe dhe brenda argjend e flori" ai perdor enumeracionin sepse permend (numeron) dhe rendit njera pas tjetres fjalet shkembinj, gerxhe, lisa, lumenj, debore, lulez, gjethe, argjend e flori.

Gradacioni (shkallzimi) - Gradacion vjen nga latinishtja gradatio - shkallzim. sht renditje fjalsh a sinonimesh (se paku tri), q e japin nj mendim, nj veprim ose nj peizazh shkalle - shkalle, duke e ngadalsuar ose duke e forcuar, n zbritje apo n ngjitje. Shembull gradacioni zbrits : Valimi i anijes s lehte Qetohet, ndalohet, mbaron... (Lasgush Poradeci - Gjeniu i anijes) N kt shembull gradacioni (shkallzimi) jepet me ane t foljeve qetohet, ndalohet, mbaron duke filluar nga fjala me e forte drejt se butes.

Elipsa sht figura stilistike qe krijohet, kur heqim nga trsia e tekstit ndonj fjal a pjes, e cila nnkuptohet, pa prishur kuptimin, me qellim qe t'i japim shprehjes me shume gjallri, hijeshi a shpejtsi. Fjala elips vjen nga greqishtja e vjeter "elleipsis" q do t thote munges. Kjo figure prdoret me tepr ne poezi dhe n dramaturgji. Shembull nga letrsia artistike: - Labria - hakrrim e rrept e maleve prqark, - Shkmbinj shum, shum - Tok, fare pak. - (Fatos Arapi - Balade per Muo Matohitin)

Ne ket rast kemi prdorim te elipss, sepse jan hequr foljet, te cilat nnkuptohen nga konteksti.

Pleonazmi - Pleonazm vjen nga greqishtja pleonasmos - teprim. sht figura stilistik q prftohet nga prdorimi i fjalve t teprta, m kuptim t njjt ose shum t afrt, duk e forcuar mendimin ose duk e br m binds. Kur kemi "lvizi qerpikt e syve" sht pleonazm, sepse mjafton t thuash "lvizi qerpikt" pr t kuptuar q ai "lvizi qerpikt", sepse vetm syt kan qerpik. Gjithashtu kur themi "e prisha far" dhe "fiks far", fjala "far" sht pleonazm, mbasi sht e teprt. Kur themi "e prisha" dhe "fiks" s'ka nevoj t prdort fjala "far", megjithse shrben pr prforcimin e mendimit.

Asindenti vjen nga greqishtja asyndeton - i palidhur (a - mohuese, sydein - lidh, bashkoj). Esht figura stilistike, ne te ciln me qellim lihen mnjane lidhzat pr t'i dhne shprehjes gjallri e intonacion te shpejte. Shembull : Nena, motra, nusja dalin, Ngrehin kraht qe ta ndalin... (Fan Noli - Rend or Maratonomak ) N kto vargje nuk jan prdorur lidhzat, por jan prdorur presjet duke prdorur asidentin. Ashtu si Maratonomaku qe vrapon pr te shpure sa me shpejt lajmin e gzuar te fitores, ashtu si dalin me shpejtsi dhe nga njra pas tjetrs nena, motra dhe nusja, po ashtu edhe vargu pa lidhza ecn me ritm te shpejte e te vrullshm.

Polisindent vjen nga greqishtja polisyndeton - shume lidhza. sht figura stilistike q perfitihet nga prdorimi i shume lidhzave, duke e ngatrruar ecjen e frazas pr theksim. Shembull: Nj foshnje ndan rrugs rrinte... E njerzit shkonin mizri... E foshnja qante, ulrinte E s'i afrohej asnjeri... E kish uri e kish ftohte E, ku ta dish se far krkonte S'dilte askush ta mbante ngrohte, Nga thonjte e vdekjes ta shptonte. Papritur turms mespermes Dikush i ra e pran iu qas E mori foshnjn me kujdes E i kndoi ne vesh me gaz. (Musa Vyshka - Dje) Prdorimi i vazhdueshm i lidhzave q jan nnvizuar prbejn figure stilistike te polisidentit, sepse prsritja e lidhzave bn q fjalit te marrin nj ecje me te ngadalte. Nprmjet ngadalsimit te ritmit qndrohet pr nj kohe me te gjate mbi fjalt, nnvizohen e theksohen me me shume force ato.

Kiazma - Kiazme vjen nga greqishtja hiazmos - kryqezim. sht figure stilistike q krijohet nga prmbysja e gjymtyrve, nga vendosja e tyre n forme t anasjellt, por duke ruajtur rendin sintaksor. Kjo figure sht nj prftese me shum efekt si loje gjuhsore.

Shembull : Lufta pr burrat sht e burrat pr lufte jan. (Bilat Xhaferri - Krastakraus)