Anda di halaman 1dari 10

158 - Anais do EMERJ Debate o Novo Cdigo Civil

1. Introduo
O dirciio dc vizinIana c o rano do
dirciio civil quc sc ocua dos confliios dc
inicrcsscs causados clas rccirocas in-
icrfcrcncias cnirc roricdadcs inovcis
roinas. Nao Ia ncccssidadc, cono sc
salc, dc scrcn as roricdadcs inovcis
coniiguas; lasia scrcn roinas ara quc
ossa icr lugar a inicrfcrcncia, quc scra,
cniao, coilida clas nornas roicioras dos
dirciios dc vizinIana.
Porianio, iraia-sc dc nornas quc
icndcn a conor, a saiisfazcr os confli-
ios cnirc roricdadcs oosias con o ol-
jciivo dc icniar dcfinir rcgras lasicas
da siiuaao dc vizinIana. Dusca-sc,
cono dissc, a saiisfaao dc inicrcsscs
dc roriciarios oosios.
2. CaracterstIcas do dIreIto de vI-
zInhana
Sao caracicrisiicas dos dirciios dc
vizinIana, cn rinciro lugar, rcgular
siiuacs cnirc roriciarios, csialclc-
ccndo, ncssc scniido, liniiacs, rcs-
irics ao uso da roricdadc, ou scja,
iraia-sc aqui dc dcvcrcs criados cla lci.
Una ouira caracicrisiica do dirci-
io dc vizinIana c quc ncssc icna nao
sc lusca criar vaniagcns ara os rori-
ciarios, ara qualqucr rcdio, ao conira-
rio, visa-sc iao-soncnic a cviiar rcjui-
zos. Dai cssas rcsirics scrcn dcno-
ninadas cla douirina rcstrocs dc{cn-
suus. As rcsirics, no dirciio civil, o-
dcn dccorrcr ianlcn da auiononia ri-
vada. Cono ccnlo dc rcsiriao
ncgocial, nos icnos as scrvidcs quc,
ao conirario do dirciio dc vizinIana, vi-
san a confcrir jusiancnic naiorcs
vaniagcns ara os roriciarios, ara os
rcdios doninanics. A scrvidao, orian-
io, sc disiinguc do dirciio dc vizinIana,
scja cla fonic, scja cla finalidadc. Pcla
fonic, orquc as scrvidcs icn scnrc
fonic convcncional ou coniraiual; c cla
finalidadc, orquc as scrvidcs visan
criaao dc vaniagcn ara a roricdadc
doninanic, cnquanio quc a vizinIana
surgc scnrc da lci, or ncio dc nornas
incraiivas quc visan a cviiar rcjuizos.
Mais una caracicrisiica do dirciio
dc vizinIana. rocura-sc, ncdianic as
nornas quc concn as rclacs dc vi-
zinIana, coilir as inicrfcrcncias
indcvidas nos inovcis vizinIos. Hojc cn
dia c adoiado cla douirina o icrno n-
tcr{crcncu, quc sulsiiiuiu o icrno anic-
rior - inissao - or sc cnicndcr quc csic
uliino ossui un significado algo naic-
rial, concrcio, alavcl. Por isso, con a
cvoluao do dirciio dc vizinIana, o icr-
no iccnico quc significa o incnodo, o
disiurlio indcscjado assou a scr ntcr-
{crcncu, ara sc anliar a ossililidadc
dc dcfcsa do roriciario dianic das in-
gcrcncias nao cororcas, nao alavcis.
Por ouiro lado, cssas inicrfcrcnci-
as dcvcn scr scnrc indircias ou
ncdiaias, dccorrcnics, orianio, da ro-
ria uiilizaao do inovcl vizinIo, das ro-
inidadcs. Nunca dcvcra scr una in-
icrfcrcncia dircia ou con cssc fin; caso
conirario, nao sc csia cn scdc dc dirci-
io dc vizinIana, nas sin dc aio iliciio.
Sc, or ccnlo, o ariicular aiira una
cdra cn inovcl vizinIo, csia siiuaao
indccndc das rcgras dc vizinIana ara
a sua conosiao, ois sc iraia ncsno
dc aio iliciio c scra sancionado cono ial.
Por ouiro lado, nouiro ccnlo, sc cn
cloraao dc una cdrcira, voan frag-
ncnios ara a roricdadc roina, ai
O Direito de Vizinhana no Novo Cdigo Civil
&$5/26 (',621 '2 5*2 0217(,52 ),/+2
Pro{cssor dc Drcto Cu du UEHJ. Procurudor do Estudo/HJ
Tcio clalorado a ariir da iranscriao fonografica dc
alcsira rofcrida na EMEFJ cn 11 dc ouiulro dc 2002.
Anais do EMERJ Debate o Novo Cdigo Civil - 159
sin, inscrcn-sc as nornas do dirciio dc
vizinIana.
O icna liga-sc dirciancnic fun-
ao social da roricdadc, dc indolc
consiiiucional, quc crncia ioda a cs-
iruiura do dirciio dc roricdadc.
Hojc cn dia, ja c quasc acifico quc
a roricdadc icn ao lado do scu us-
ccto cstruturu, fornado or scus clc-
ncnios cconnico c juridico (clcncnio
cconnico, ou inicrno, c a scnIoria, a
ossililidadc dc usar, fruir c disor c o
clcncnio juridico, ou cicrno, c a os-
sililidadc dc rcclir as ingcrcncias
alIcias} un usccto {unconu, or fora
dc diianc consiiiucional, quc dcvc
crncar os asccios cconnicos c juri-
dicos do insiiiuio.
O fcnncno da urlanizaao, do dc-
scnvolvincnio das cidadcs, iorna ianlcn
nais c nais vasio o cano dc incidcncia
dos confliios dc vizinIana, solrciudo cn
cdificios dc aariancnios, os condoni-
nios rcgulancniados cla Lci 4.591/64 c
clo novo Codigo Civil. A cssc roosiio,
alias, o Codigo dc 2002, cn assagcn quc
ainda nao ncrcccu naior aicnao da dou-
irina, crigiu cono dcvcr do condnino dar
s suas arics a ncsna dcsiinaao quc
icn a cdificaao, c nao as uiilizar dc na-
ncira rcjudicial ao sosscgo, salulridadc
c scgurana dos ossuidorcs, ou aos lons
cosiuncs" (ariigo 1.336, IV}.
3. Parte geraI do dIreIto de vIzInhana
Vanos alordar aqui, cn rinciro
lugar, o quc sc dcnonina dc aric gcral
dos dirciios dc vizinIana, quc sao as
nornas quc vao dcfinir a ossililidadc
dc uso da roricdadc, os liniics a cssc
uso c quais as inicrfcrcncias quc scrao
coilidas.
Ncssc rinciro noncnio, vanos
rocurar dcfinir quais scjan cssas in-
icrfcrcncias quc dcvcn scr iolIidas, rc-
rinidas, dcniro dcssc asccio gcral, dc-
narcando a difcrcna ara con as aiivi-
dadcs quc sao iolcradas, adniiidas, ara
dcois, cn un scgundo noncnio, in-
grcssarnos nas rcgras cscciais dos di-
rciios dc vizinIana, dcsiacando, dcsdc
ja, quc o novo Codigo consagrou, cn
grandcs roorcs, o quc vcn scndo
dcscnvolvido cla jurisrudcncia c ian-
lcn a icsc do Prof. San Tiago Danias,
quc c a origcn c o nclIor iralalIo dc
vizinIana cn nosso icrriiorio, cn nos-
sa liicraiura juridica c quc ganIou lar-
ga alicaao, acificando vcrdadcira-
ncnic os irilunais.
Cosiuna-sc dizcr quc inicrfcrcn-
cias scnrc Iavcra; o sinlcs faio do
convivio cnirc roricdadcs roinas ja
c, or si so, un noiivo dc acirrancnio
dc aninos c, orianio, cosiuna-sc aic
dcfinir a rclaao dc vizinIana cono
una rclaao dc confronio c nao dc coo-
craao, ondc a saiisfaao do inicrcssc
dc un roriciario inlica rcsirics ao
inicrcssc do roriciario vizinIo. Eniao,
sc inicrfcrcncias scnrc Iavcra, o quc
rcsia c disiinguir quais sao as considc-
radas liciias c quc odcrao scr raiica-
das, daquclas quc, ao conirario, nao icn
cssc caraicr c dcvcn scr sancionadas,
rcrinidas clo ordcnancnio juridico.
San Tiago Danias ja afirnava, na
sua icsc dc caicdra, quc o dirciio dc
vizinIana nao iolcra solucs unilaic-
rais, sol cna dc sc aniquilar o dirciio
dc una das arics - ou sc iolIc a aiivi-
dadc c sc riva o iiiular da roricdadc
dc scu uso, da sua uiilizaao, quc con-
sisic cn clcncnio inicgranic da scnIo-
ria, do conicudo cconnico da roric-
dadc, ou, or ouiro lado, caso sc crni-
ia cssc uso, odc-sc csiar afciando di-
rciancnic a roricdadc roina, quc
icra, ja or sua vcz, a sua uiilizaao con-
ronciida cla inicrfcrcncia do vizinIo.
Logo, cn icna dc dirciio dc vizinIana,
a soluao dcvc scr, rcfcrcncialncnic,
una soluao lilaicral.
Voliando qucsiao ccniral. quais
inicrfcrcncias dcvcn scr coilidas? Essc
asccio da aric gcral do dirciio dc vizi-
nIana csiava rcvisio no ari. 554 do
Codigo Civil dc 1916, disosiiivo quc sc
consiiiui cn una das oucas clausulas
gcrais do aniigo Codigo Civil. Essc arii-
go, dc faio, fia vcrdadcira clausula gc-
ral cujo conicudo, cono sc salc, anol-
da-sc a crniiir a cvoluao do dirciio c
a consiruao dc criicrios scguros cn
160 - Anais do EMERJ Debate o Novo Cdigo Civil
cada ciaa da cvoluao socio-cconnica
quc sc arcscnia cn nosso ais. Diia
clausula gcral, dc ccria forna, c rc-
scrvada na sua csscncia, no novo Codi-
go Civil, nas cla c dcsdolrada cn ircs
disosiiivos. valc dizcr, o ariigo 554 do
Codigo dc 1916 dcsdolra-sc, orianio,
nos ariigos 1277, 1278 c 1279 do Codigo
dc 2002 c, ncssc scniido, na lusca dc
sc disiinguir quais sao as inicrfcrcnci-
as quc dcvan scr coilidas daquclas quc
dcvcn scr crniiidas c iolcradas, c quc
foran Iisioricancnic surgindo as icori-
as do dirciio dc vizinIana. Vcjanos as
rinciais dclas.
3.1 - PrIncIpaIs teorIas do dIreIto de
vIzInhana
A rincira icoria quc sc ros a
cuidar da qucsiao foi a icoria dc
Sangcnlcrg, ronanisia alcnao quc cn
1826, con lasc na ccricncia do Dirci-
io Fonano, susicniava a vcdaao das
cIanadas mssocs cororcus, as quc
cran alavcis, orianio. Pcrniiia-sc ao
roriciario vizinIo qualqucr aiividadc,
conianio quc o incnodo nao fossc cau-
sado or algo dc naicrial, c ncssa ico-
ria, cono roiliao inissao cororca,
sc inscrian a agua, a funaa c a oci-
ra, considcradas inicrfcrcncias
cororcas c nocivas roricdadc.
A cssa icoria os-sc a criiica dc
quc, or acnas alcanar as inisscs
cororcas, ccluia os runorcs, os laru-
lIos c os naus cIciros, quc frcqucnic-
ncnic inicrfcrcn na roricdadc vizi-
nIa. Essa icsc da inissao naicrial aca-
lou scndo conlciancnic rcfuiada, ja
no scculo XIX, cla falia dc un criicrio
scguro ara sc csialclcccr a disiinao
cnirc as inisscs cororcas c as incor-
orcas.
A scgunda icoria quc sc ros a
solucionar a qucsiao foi a tcoru do uso
normu, dc IIcring, cn 1862. IIcring ro-
curava difcrcnciar os casos cn quc a
inicrfcrcncia dcvcssc scr suoriada,
daquclcs nos quais cla dcvcssc scr
rcclida. Para isso ros, cniao, un
stundurd do uso nornal da roricdadc,
c ara sc afcrir cssc uso nornal cra
ncccssario crquirir os asccios aiivo c
assivo do uso da roricdadc.
Sol o asccio aiivo, c ncccssario
salcr sc a uiilizaao da roricdadc csia
dcniro dos aranciros ja consagrados
cn dcicrninada rcgiao. Por ouiro lado,
sol o asccio assivo, calc avaliar a
rccciividadc alsiraia do Ioncn nor-
nal, do Ioncn ncdio, o quc IIcring
dcnoninou dc gruu mcdo dc
tocruIdudc, naqucla dcicrninada co-
ca c localidadc, no scniido dc quc csscs
stundurds sao scnrc rclaiivos, flcivcis.
Tal icoria, consagrada clo Codigo
Civil Alcnao (DCD}, icn naior rclcvo
cnirc nos, orquc alicada cn nosso
ordcnancnio dcsdc o Codigo dc 1916
(quc, no ariicular, sc insirou no DCD},
scndo naniida clo Codigo dc 2002. Ali-
as, inoria salicniar quc o novo Codigo,
ainda sol a influcncia da icoria cn co-
ncnio, alicrou a dcnoninaao da scao
dcsiinada aos dirciios dc vizinIana,
alandonando a crcssao uso nocuo du
rorcdudc ara adoiar a crcssao uso
unormu du rorcdudc.
Cono dcsdolrancnio dcssa icoria
dc IIcring, surgc a suItcoru do
dcscquIro, dc Ficri, cn 1902, quc sc
asscnclIava, or scu iurno, suItcoru
du rc-ocuuuo, dc Dcnolonlc. Para
Ficri, o confliio dc vizinIana csiaria
lascado cn una ruiura do cquililrio
quc vigorassc cn una dada rcgiao. Essc
ronincnio scria causado clo roric-
iario ou ossuidor quc iniciassc una aii-
vidadc nao ajusiada aos aranciros das
aiividadcs nornalncnic dcscnvolvidas
naqucla localidadc. Solrc clc, cniao, quc
ronia aquclc cquililrio, csava a cor-
rcsondcnic rcsonsalilidadc c, ara sc
salcr quando isio aconiccia, Ccorgcs
Ficri lanava nao do stundurd do uso
nornal, c a rc-ocuaao c quc dcfinia
o grau dc nornalidadc. O quc cra nor-
nal? Nornal cra a uiilizaao quc sc fa-
zia naqucla rcgiao, naqucla localidadc,
naqucla vizinIana. Essa icoria sc cons-
iiiuiu cn vcrdadcira arna da roric-
dadc doncsiica conira o surio dc indus-
irializaao daquclc noncnio, na ncdi-
da cn quc as falricas, naquclas circuns-
Anais do EMERJ Debate o Novo Cdigo Civil - 161
iancias, ossuian un alio grau dc in-
icrfcrcncia nas roricdadcs vizinIas.
A icrccira icoria quc surgc c a tco-
ru du ncccssdudc, dc Donfanic. Ela surgc
jusiancnic cn coniraosiao tcoru do
uso normu. O ronanisia iialiano afirna-
va nao scr corrcio concluir quc o uso
anornal dcvcria scr scnrc coilido, ois
Ia inicrcssc social no dcscnvolvincnio
das indusirias, no rogrcsso crcsccnic.
Dai cssa icoria, quc nascc cn
coniraosiao do uso nornal, icr sido
considcrada a dcfcsa da roricdadc in-
dusirial, nuna coca dc indusirializa-
ao crcsccnic. Una falrica, ncsno quc
causassc, con sua cnornc quaniidadc
dc funaa, inicrfcrcncia indcvida nas
roricdadcs vizinIas, odcria icr a na-
nuicnao da sua aiividadc garaniida or
fora do quc Donfanic dcnoninava nc-
ccssdudc gcru do ouo, c con lasc ncs-
sa ncccssidadc, o juiz dcvcria nanicr
cssas aiividadcs. Difcrcnic do quc ocor-
rcria, or ccnlo, con una larcira, ois
sc cssa rovocassc una funaa anor-
nal, cono ali so sc csiaria dianic dc
una siiuaao dc inicrcsscs ariicula-
rcs, a aiividadc dcvcria ccssar.
Finalncnic, cnirc nos, qucn nc-
lIor sisicnaiizou o assunio foi o Profcs-
sor San Tiago Danias. A sua icsc dc ca-
icdra, arcscniada Faculdadc Nacio-
nal dc Dirciio cn 1939, dcnoninada O
Confliio dc VizinIana c Sua Conosi-
ao", c una olra classica, do conIcci-
ncnio dc iodos. Esic grandc civilisia,
cn sua icoria quc dcois dcnoninou dc
tcoru mstu, ros una csccic dc ali-
ana, dc conlinaao cnirc os rinciais
sulsidios das icorias dc IIcring c dc
Donfanic.
A tcoru mstu dc San Tiago, orian-
io, sc lascia cn dois rinciios funda-
ncniais. O rinciro c o da cocxstcncu
dos drctos, c sc dcsiina siiuaao ondc
vigorc o inicrcssc ariicular, ou scja, a
oricniar a vizinIana conun. O ouiro
rinciio c o da surcmucu do ntcrcssc
uIco. Essc scgundo rinciio govcrna-
ra a vizinIana indusirial. Na Iioicsc
dc confliio, cono dcvc aiuar o nagisira-
do na invcsiigaao dc uso nocivo? Dcvc,
cn rinciro lugar, crquirir sc o uso da-
qucla roricdadc quc csia cn jogo c
nornal ou nao. Sc o uso for nornal, a
ariir dos stundurds dc IIcring, dos as-
ccios assivo c aiivo do uso nornal, clc
roduz inicrfcrcncias liciias c o aio c
considcrado liciio c, cono ial, dcvc con-
iinuar. Sc o uso, no cnianio, c considc-
rado anornal dcniro daquclcs stundurds
a gcrar, cniao, incnodos or dcnais c-
ccssivos, dcvc-sc csquisar ara sc sa-
lcr sc ial aiividadc c ncccssaria social-
ncnic ou sc c, ao conirario, dcsncccs-
saria. Sc a surcnacia do inicrcssc u-
llico lcgiiinar cssc uso ccccional, o
juiz nanicra os incnodos incviiavcis,
ordcnando, no cnianio, quc sc faa ca-
lal indcnizaao ao rcjudicado, corrcs-
ondcnic, aqui, a una csccic dc c-
roriaao dc dirciio rivado.
O juiz dcvc ianlcn, ja dizia San
Tiago, na ncdida do ossivcl, luscar
conaiililizar os inicrcsscs, ou scja,
scnrc quc ossivcl, o nagisirado dcvc-
ria (con lasc nas iccnicas quc vao sc
dcscnvolvcndo ara coniornar os disiur-
lios causados or una dada aiividadc}
coilir aqucla inicrfcrcncia ncdianic o
cnrcgo dc filiros, dc vcdacs acusii-
cas, dc cquiancnios cada vcz nais
nodcrnos quc a incan. Essc dcvc scr
o caninIo rioriiario a scr ionado. Sc
ial nao for ossivcl, iodavia, assa-sc
crnissao da aiividadc con a indcniza-
ao calal; ou, sc o inicrcssc ullico nao
lcgiiinar o uso ccccional da roric-
dadc naqucla rcgiao, c dc nau uso quc
sc iraia c o juiz, cniao, ira nandar ccs-
sar a aiividadc.
3.2- A dIscIpIIna no CdIgo de 2002: Ino-
vaes e o contedo da cIusuIa geraI
Essa icoria foi anlancnic consa-
grada, scja cn douirina, scja cla ju-
risrudcncia dc nancira gcral, c agora
foi incororada crcssancnic no novo
Codigo Civil, ganIando cssc rcconIcci-
ncnio na rcdaao do cnincnic ncsirc
Prof. Elcri CIanoun, quc foi o rclaior
do anicrojcio ncssc icna dc dirciios
rcais c vizinIana.
A lciiura dos ariigos 1.277 c 1.278
162 - Anais do EMERJ Debate o Novo Cdigo Civil
rcvcla a adoao dos cnsinancnios do
Mcsirc San Tiago Danias.
Art. l.2??. O rorcturo ou o os-
sudor dc um rcdo tcm o drcto dc
{uzcr ccssur us ntcr{crcncus rcud-
cus u scgurunu, uo sosscgo c u suu-
dc dos quc o IuItum, rouocudus cu
utzuuo dc rorcdudc uznIu.
Purugru{o unco. ProIcm-sc us ntcr-
{crcncus consdcrundo-sc u nuturczu
du utzuuo, u ocuzuuo do rcdo,
utcnddus us normus quc dstrIucm
us cd{cuocs cm zonus, c os mtcs
ordnuros dc tocruncu dos morudo-
rcs du uznIunu.
Art. l.2?S. O drcto u quc sc rc{crc o
urtgo untcccdcntc nuo rcuuccc quun-
do us ntcr{crcncu {orcm ust{cudus
or ntcrcssc uIco, cuso cm quc o
rorcturo ou o ossudor, cuusudor
dcus, uguru uo uznIo ndcnzuuo
cuIu.
A lciiura aicnia dcsscs dois diso-
siiivos arccc rcvclar quc o ariigo 1.277
rcgula aquilo quc San Tiago dcnoninou
dc inicrcssc rivado, inicrcssc ariicu-
lar, ou scja, dc cstututo du uznIunu co-
mum, csiando niiidancnic rcscnic cn
scu icor a tcoru do uso normu, dc IIcring.
Por scu iurno, o ariigo 1.278 cuida da
vizinIana indusirial, cn quc rcvalccc
o inicrcssc ullico, con lasc na tcoru
du ncccssdudc, dc Donfanic.
Tanlcn o ariigo 1.279 (cujo icor,
no cnianio, sc dcvc nuiio nais ao ira-
lalIo da jurisrudcncia} icn a sua ori-
gcn na olra dc San Tiago Danias. O rc-
fcrido disosiiivo lcgal disc. Ainda quc
or dccisao judicial dcvan scr iolcra-
das as inicrfcrcncias, odcra o vizinIo
cigir a sua rcduao, ou clininaao,
quando csias sc iornarcn ossivcis".
Noic-sc quc, cn scndo ossivcl, scnrc
dcvcn scr ionadas as ncdidas ncccs-
sarias ara rcduzir ou ncsno clininar
as inicrfcrcncias. Sc, quando a qucsiao
vicr colocada, for ossivcl ao nagisirado
lanar nao dcsscs ariificios, isso dcvc
scr fciio. Sc nao, scn cnlargo da dc-
icrninaao ara quc as inicrfcrcncias
rcvalcan, sc, cn un noncnio fuiuro
for ossivcl, clo dcscnvolvincnio
iccnologico, o cnrcgo dcssas iccnicas,
ai sin, nao olsianic aqucla dcicrnina-
ao judicial, o roriciario, ou ossui-
dor, icra dirciio alicaao dcsscs nc-
canisnos dc rcduao.
Cunrc dcsiacar, ouirossin, un
ouiro asccio quc nc arccc fundancn-
ial. o conicudo da clausula gcral dc vi-
zinIana, luz do icio do ariigo 1.277
do novo Codigo. Cono lcn dcsiacado clo
Profcssor Cusiavo Tccdino, o rccncIi-
ncnio dcssc conicudo Ia dc scr fciio
sol os diiancs da carga aiologica cons-
iiiucional. Dc faio, o nagisirado dcvcra
crquirir a funao social, o aicndincnio
ao ncio anlicnic, a dignidadc da cs-
soa Iunana, cnfin iodos os valorcs quc
sao carrcados cla Consiiiuiao, ara
quc vcrifiquc sc, naquclc dcicrninado
caso, o ccrcicio c nocivo, sc rovoca in-
icrfcrcncias, nclIor dizcndo, quc dcvan
scr coilidas. Ja o aragrafo unico con-
icn cn scu icor dircirizcs ara dar al-
gun conicudo clausula gcral, cono vis-
io. Louvavcl a oricniaao. Porcn, a
inicgraao soncnic sc conlcia ncdi-
anic o rccurso fonic consiiiucional.
Para finalizar a alordagcn accrca
da aric gcral da vizinIana, onIan-
sc cn dcsiaquc as inovacs dcssc con-
junio dc ariigos, quando conarados
con o Codigo anicrior. Os ariigos 1.278
c 1.279 do Codigo Civil dc 2002, ja vis-
ios, nao cnconiran corrcsondcnics no
Codigo Civil dc 1916, c quando do coicjo
do ariigo 1.277 con o ariigo 554 do Co-
digo dc 1916, scu corrcsondcnic no
Dirciio anicrior, ncrcccn scr dcsiaca-
das ircs alicracs, alcn da novidadc
irazida no aragrafo unico.
En rinciro lugar, a sulsiiiuiao
dc inquilino" or ossuidor". O Codigo
anicrior afirnava o rorcturo ou nqu-
no dc un rcdio icn dirciio dc incdir
quc o nau uso da roricdadc vizi-
nIa(...}". En rcdaao lasianic nclIo-
rada, conicnla-sc agora, ianlcn cono
gcncro, o ossuidor", orquc o quc in-
oria c a ossc, a rclaao dircia con o
inovcl, scja roriciario, usufruiuario,
locaiario, conodaiario, o quc for. Esia
Anais do EMERJ Debate o Novo Cdigo Civil - 163
novidadc rcflcic a ccgcsc quc ja vigo-
rava cn rclaao ao alcancc do ariigo 554
do Codigo dc 1916.
A scgunda alicraao dc dcsiaquc c
a uiilizaao do icrno inicrfcrcncias".
O icio fala cn fazcr ccssar as inicrfc-
rcncias rcjudiciais saudc, scguran-
a, ao sosscgo", o quc rcflcic a oricnia-
ao nais iccnica da douirina c da juris-
rudcncia, cono visio anicriorncnic.
O icrcciro asccio quc ncrccc
ncnao csia coniido na aric final do
cuut do ariigo 1.277. E a afirnaao dc
quc iais inicrfcrcncias dcvcn scr
rovocadas cla uiilizaao dc roric-
dadc vizinIa". Qucr dizcr, iraia-sc da
inicrfcrcncia ncdiaia, a qual, cono ja
avcrlanos ao iraiar das caracicrisiicas
do dirciio dc vizinIana, nao sc confun-
dc con cvcniuais inicrfcrcncias dircias,
dolosas, dclilcradancnic raiicadas,
scn rclaao con a uiilizaao da rori-
cdadc vizinIa. Fciia-sc o ccnlo da
cdra quc c inicncionalncnic lanada
no inovcl vizinIo, quclrando una vidra-
a. Isio c un aio iliciio, c o dano dclc
rcsulianic scra iraiado cono ial.
Assin icrninanos cssas considc-
racs iniciais solrc a aric gcral do di-
rciio dc vizinIana.
4. Parte especIaI do dIreIto de vIzInhana
Vanos adcnirar agora nas olscr-
vacs accrca da aric csccial do di-
rciio dc vizinIana, conosio or rcgras
csccificas quc no Codigo Civil dc 2002
dizcn rcsciio aos scguinics icnas. ar-
vorcs liniirofcs, assagcn forada, as-
sagcn dc calos c iululacs (quc c una
novidadc do Codigo}, aguas conuns, li-
nIa divisoria c dirciio dc iaagcn, di-
rciio dc consiruir c auilio nuiuo.
4.1. rvores IImtroIes
Dcsic icna iraian os ariigos 1.282
a 1.284 do Codigo dc 2002. O novo Codi-
go cn raiicancnic nada alicrou a dis-
cilina anicrior, ou scja, coniinua va-
lcndo a rcsunao rclaiiva, urs tuntum,
dc co-roricdadc ou condoninio das ar-
vorcs cujos ironcos sc cnconircn nos
liniics dc dois inovcis.
Alcn disso, as duas rcgras classi-
cas cn icrnos dc arvorcs liniirofcs con-
iinuan conicnladas, ianio a dc coriar
os ranos c raizcs quc invadcn a rori-
cdadc vizinIa, cono a rclaiiva
iiiularidadc, a roricdadc dos fruios
daquclas arvorcs. Ncssc scniido sc afir-
na nos ariigos 1.283 c 1.284 quc os ra-
nos cricnccn ao dono, orcn, o ro-
riciario ou ossuidor do inovcl vizinIo,
ondc sc dciian ranos ou raizcs, odc
odar ou coriar a arvorc. E claro quc
cssa oda olscrvara ianlcn, ncccssa-
riancnic, as nornas anlicniais c ad-
ninisiraiivas alicavcis csccic.
En rclaao aos fruios, cnquanio na
arvorc csiivcrcn, cricnccrao ao rori-
ciario ondc cla dciic raizcs; orcn, sc
caircn naiuralncnic, cricnccrao ao
roriciario do solo ondc caircn. Sc o
roriciario ou ossuidor do inovcl vizi-
nIo dc alguna forna inicrfcrir ara quc
os fruios caian, c cssa qucda sc consu-
nar dc forna nao naiural, clc nao icn
dirciio a csscs fruios. Aqui, nao Ia qual-
qucr olscrvaao dc rclcvancia a scr fci-
ia ncssc icna.
4.2. Passagem Iorada
O scgundo insiiiuio quc ncrccc a
nossa aicnao c o da assagcn forada,
rcvisia no Codigo dc 2002 cn un unico
ariigo, o 1.285. O novo Codigo rcroduz,
ncssc icna, a rcgra quc crniic ao ro-
riciario cncravado cla roricdadc vi-
zinIa o accsso s vias ullicas dc na-
ncira a rcscrvar os coniornos dcssc
insiiiuio. Essa assagcn forada cons-
iiiui, cono assinalan Caio Mario da Sil-
va Pcrcira c o saudoso Darci Dcssonc,
una vcrdadcira dcsaroriaao dc dirci-
io rivado.
Ha varios asccios dignos dc noia,
quanio assagcn forada.
En rinciro lugar, cla nao sc con-
fundc con a scrvidao dc assagcn, quc
cono sc salc, c rcsulianic dc conscnso
cnirc as arics orianio, icn sua fon-
ic cn convcnao c cisic ara nclIorar
o accsso, ara sc criar una vaniagcn,
un lcncficio ara o inovcl, ara o rc-
dio doninanic. Enquanio quc a assa-
164 - Anais do EMERJ Debate o Novo Cdigo Civil
gcn forada c naicria dc dirciio dc vi-
zinIana, con fonic na lci c ara cviiar
rcjuizo, cono foi diio anicriorncnic,
con fundancnio no rinciio da solida-
ricdadc social.
O ariigo 1.285, logo no cuut, fia
un rcquisiio inorianiissino ao insii-
iuio da assagcn forada. O dono do
rcdio quc nao iivcr accsso via ulli-
ca, nasccnic ou orio...". Porianio, ira-
ia-sc do inovcl cncravado, scn saida.
Ha un anlo dclaic nos irilunais
airios, a fin dc sc aurar qual a solu-
ao corrcia cn Iioicscs nuiio roi-
nas do cncravancnio, quando Ia al-
guna assagcn, nas cssa c rccaria,
dificil, quasc inaccssivcl, sc ncssas Ii-
oicscs sc considcra ou nao viavcl a uii-
lizaao da assagcn forada. Majoriia-
riancnic, douirina c jurisrudcncia sc
inclinaran cla rcsosia ncgaiiva, con-
sidcrando quc a assagcn forada in-
c una rcsiriao roricdadc rivada
do vizinIo, soncnic na ncdida cn quc
o rcdio nao cnconirc qualqucr ossili-
lidadc dc saida c quc clc icra dirciio a
cssa assagcn. So, orianio, quando li-
icralncnic cncravada c quc icra dirci-
io assagcn forada, c o cnicndincn-
io quc rcvalccc. O juiz, cniao, dianic
dcssa Iioicsc, vai fiar o runo da as-
sagcn, dc nancira a icniar nininizar
o sofrincnio c o nus do rcdio quc icn
dc suoriar a assagcn do vizinIo; c,
assin quc ccssar cssa siiuaao dc
cncravado, scja cla alcriura dc novas
vias, scja cla aquisiao dc novas icr-
ras, ccssa ara o vizinIo o dcvcr dc fran-
qucar a assagcn.
O ariigo 1.285, alcn disso, rcvc
una indcnizaao calal, ou scja, iraia-
sc dc dirciio dc vizinIana oncroso. A
oncrosidadc sc faz rcscnic na indcni-
zaao calal.
Dcnirc as novidadcs irazidas no
lojo do ari. 1.285, dcsiaca-sc a do 1,
quc cuida da Iioicsc ondc o inovcl
cncravado ossa alcanar a via ullica
or varias roricdadcs confinanics Ia
varias ossililidadcs dc accsso via u-
llica. Eniao, a rcgra c quc sofrcra o
consirangincnio o vizinIo cujo inovcl
nais naiural c facilncnic sc rcsiar
assagcn. Cono sc vc, o novo Codigo cs-
ialclccc rcgra dc inoriancia raiica
ara a dcfiniao dc qual scra o inovcl
quc suoriara a assagcn forada. Mas
valc lcnlrar quc csic ja cra o cnicndi-
ncnio consolidado da jurisrudcncia
ncssc assunio. As inovacs coniidas
nos dcnais aragrafos do ari. 1.285 nao
ofcrcccn qualqucr dificuldadc ara o
inicrrcic, razao cla qual nos alsicrc-
nos dc as analisar ncsia scdc.
Finalizando csic ioico, ara nao
ciraolar o icno quc nc foi conccdi-
do, inoria rcgisirar quc alguns diso-
siiivos quc cran conirovcrsos no Codigo
Civil dc 1916 nao cnconiraran aralclo
no Codigo Civil dc 2002, cono os aniigos
ariigos 561 c 562, quc sc dizia csiarcn
crradancnic osicionados, inscrios cn-
irc as disosics rcfcrcnics assa-
gcn forada quando, na vcrdadc, sc ira-
iava dc scrvidao.
4.3. Passagem de cabos e tubuIaes
CIcganos, cniao, ao icrcciro ins-
iiiuio csccifico, quc c a assagcn dc
calos c iululacs. Cuida-sc, aqui, dc
una novidadc, una inovaao do Codigo
dc 2002. Sao dois ariigos quc rocuran
csialclcccr nornas dianic das novas nc-
ccssidadcs sociais da oulaao, nornas
cssas quc sc asscnclIan, na naioria
dos scus coniornos, ao insiiiuio da as-
sagcn forada, quc acalanos dc vcr. Tc-
ccrcnos lrcvissinas considcracs
accrca dc sua discilina lcgal.
En rinciro lugar, iraia-sc dc di-
rciio dc vizinIana oncroso, ianlcn. O
rorio cuut do ariigo 1.286 do Codigo
sc inicia csialclcccndo a oncrosidadc,
cla fornula ncdianic rccclincnio dc
indcnizaao quc aicnda ianlcn dcs-
valorizaao da arca rcnancsccnic".
En scgundo, odc-sc concluir quc
icra lugar a assagcn dc calos c iulu-
lacs soncnic quando indiscnsavcl. E
o quc sc dcrccndc da aric final do
cuut dcssc ncsno ariigo 1.286, quc dis-
c o scguinic. Mcdianic rccclincnio
dc indcnizaao quc aicnda, ianlcn,
dcsvalorizaao da arca rcnancsccnic,
Anais do EMERJ Debate o Novo Cdigo Civil - 165
o roriciario c olrigado a iolcrar a as-
sagcn, airavcs dc scu inovcl, dc calos,
iululacs c ouiros conduios sulicrra-
ncos dc scrvios dc uiilidadc ullica, cn
rovciio dc roriciarios vizinIos, quun-
do dc outro modo {or mossuc ou cxccss-
uumcntc oncrosu" (grifou-sc}.
Alcn disso, vai-sc rocurar csia-
lclcccr a assagcn dc forna ncnos
gravosa roricdadc rcjudicada, nos
icrnos do aragrafo unico do 1.286, quc
guarda cocrcncia con a linIa iraada
clo Codigo cn iodas as assagcns accr-
ca da siiuaao dc vizinIana. o
cnfrcniancnio lilaicral dos rollcnas,
a quc nos rcfcrinos anicriorncnic. Por
fin, sc Iouvcr riscos oicnciais, ou scja,
sc a assagcn dos calos ou iululacs
iroucr riscos (cono c o caso das iulu-
lacs dc gas c dos calos dc cncrgia clc-
irica}, odc-sc cigir, a icor do ariigo
1.287, quc ianlcn c novidadc, a rcali-
zaao dc olras dc scgurana.
4.4. guas comuns
O Codigo, cn scqucncia, assa a
discilinar o insiiiuio das aguas conuns,
c o faz cnirc os ariigos 1.288 c 1.296.
Sao nuiias rcgras quc o novo Codigo
cnuncia. Vanos icniar sinlifica-las. A
rigor, cssas rcgras corrcsondcn s con-
iidas nos ariigos 563 a 568 do Codigo
Civil dc 1916, os quais, no cnicndincn-
io quc rcvalccia, Iavian sido rcvoga-
dos clo Codigo dc guas (Dccrcio n
24.643, dc 1934}, quc fiava a discilina
das aguas conuns scn naiorcs alicra-
cs cn conaraao con o icio do Co-
digo dc 1916.
Aqui, una vcz nais, a naicria nao
nuda sulsiancialncnic o csiado anic-
rior do dirciio. O quc Ia sao algunas
novidadcs, cono ocorrc solrciudo na rc-
gulancniaao do aqucduio, nos ariigos
1.293 a 1.296, c nas nodificacs
irazidas nas rcgras gcrais dos ariigos
1.288 c 1.289.
A aric final do ariigo 1.288 iraz
una novidadc, scguindo a ruto dc lus-
car un iraiancnio lilaicral dos dirci-
ios dc vizinIana. Dcsdc o rcgrancnio
anicrior ja sc disunIa quc o dono do
rcdio infcrior c olrigado a rccclcr as
aguas quc corrcn naiuralncnic ara o
scu inovcl. Nouiras alavras, o roric-
iario a jusanic c olrigado a rccclcr as
aguas quc corrcn do roriciario a non-
ianic, dc nancira naiural. Acrcsccniou-
sc, ao final do ariigo 1.288, quc, assin
cono a roricdadc infcrior c olrigada a
rccclcr as aguas quc naiuralncnic cor-
rcn da sucrior, o roriciario, ou o os-
suidor cono lcn dcsiaca o Codigo dc
2002 , do rcdio sucrior, or scu iur-
no, nao odc agravar, ncdianic a cc-
cuao dc olras, a condiao naiural c
anicrior do rcdio infcrior.
O ariigo 1.289 garanic o dirciio dc
rccclcr indcnizaao clas aguas quc cor-
rcrcn do rcdio a nonianic quando nclc
cIcgucn ariificialncnic, ou quando ai
forcn colIidas. Aqui, a rcgra c difcrcn-
ic orquc sc iraia dc nasccnics ariifici-
ais, cniao sc fia aqui a oncrosidadc, ou
scja, aquclc quc c olrigado a suoriar
cssas aguas icn o dirciio indcniza-
ao, scnrc quc o ouiro nao udcr
dcsvia-las. O aragrafo unico afirna quc,
quanio cssa indcnizaao, vai sc ala-
icr o cvcniual lcncficio quc aqucla agua
vcnIa or cvcniualidadc a conccdcr ao
rcdio infcrior.
4.S. LInha dIvIsrIa e dIreIto de
tapagem
O icna c cicnso c conirovcrso; va-
nos icniar susciiar suas dircirizcs la-
sicas.
Sc Ia duvida quanio ao dclinca-
ncnio da linIa divisoria, faz-sc a lusca
dc iiiulos dc roricdadc ara dcicrni-
nar os lindcs, os liniics cnirc os rc-
dios. Sc nao for ossivcl, con lasc ncs-
scs iiiulos dc roricdadc, fiar-sc a li-
nIa divisoria, dcnarcando-sc as fron-
iciras cnirc os dois rcdios, cono rcvc
o ari. 1.297, lana-sc nao dos criicrios
rcvisios no ariigo 1.298.
O rinciro criicrio c o da conro-
vaao da ossc jusia, quc, dc nais a
nais, ja cra consagrada no sisicna an-
icrior. Nao rovada a ossc dc ncnIun
dos dois disuianics quanio aos liniics
ou, ao conirario, rovada a conossc, ou
166 - Anais do EMERJ Debate o Novo Cdigo Civil
scja, nao scndo ossivcl sc dcfinir a
qucsiao con lasc na ossc, lana-sc nao
dc un scgundo criicrio quc c a novida-
dc. a rcariiao cn arics iguais. O Co-
digo anicrior falava cn rcariiao ro-
orcional, o quc susciiava os naiorcs
rollcnas cn cnconirar-sc o
ncnsurador dcsia roorcionalidadc.
Scria roorcional s rcscciivas arcas
dos inovcis? Proorcional ao nuncro dc
vizinIos quc csiao inicrcssados naquc-
lc cdao dc icrra? Eniao, dianic dcssa
anla conirovcrsia quc vigorava ncssa
naicria, vcn o novo Codigo c sinlifica,
ou icnia sinlificar, csialclcccndo a
divisao cn arics iguais, rcsiaurando
cnfin o quc ja consiava do rorio Pro-
jcio dc Clovis Dcvilaqua, quc dcu ori-
gcn ao Codigo dc 1916.
O icrcciro criicrio, ianlcn ja con-
sagrado, c alicado na Iioicsc dc nao
scr viavcl cssa divisao cn arics iguais,
or nao scr cnoda. Sc assin for, o juiz
ira dcicrninar a adjudicaao da rori-
cdadc a un dos inovcis c c dada li-
lcrdadc a clc ara cscolIcr, a lci nao
dcfinc aranciros a ial dcicrninaao,
indcnizando assin o roriciario vizinIo.
4.6. DIreIto de construIr
O dirciio dc consiruir fia, no arii-
go 1.299, cono rcgra gcral, a ossilili-
dadc dc o roriciario lcvaniar a cons-
iruao quc lIc arouvcr. En rinciio,
clc consiroi cono quiscr, dcsdc quc rcs-
ciiadas as nornas do dirciio dc vizi-
nIana c ianlcn os rcgulancnios ad-
ninisiraiivos, nornalncnic cniiidos
clo Podcr Pullico Municial no coniro-
lc dc zoncancnio c dc dcfiniao dc uii-
lizaao daqucla roricdadc inovcl.
Alcn dcssa lilcrdadc dc consiruir,
iolIida or csscs dois asccios, scja cla
vizinIana, scja clo Dirciio Adninis-
iraiivo, clas nornas solrciudo nunici-
ais aiincnics a galariios, a rccuos cic,
Ia algunas rcgras csccificas, ianlcn
no Codigo Civil. A rincira dclas c a das
dstuncus cgus. O novo Codigo auncn-
iou a disiancia ninina ara a consiru-
ao dc cdificacs cn rclaao aos lini-
ics cnirc inovcis rurais - cra dc un
nciro c ncio no Codigo dc 1916 c as-
sou a scr dc ircs nciros no Codigo dc
2002 (ariigo 1.303}. Porianio, Iojc sao
ircs nciros aic o liniic do icrrcno ara
crgucr a consiruao rural.
A contruro scnsu, cono ja sc inicr-
rciava, o roriciario odc consiruir no
scu inovcl urlano aic o liniic da divi-
soria, nas a lci incdc a alcriura dc
janclas a ncnos dc un nciro c ncio dc
icrrcno vizinIo. Isso sc nanicn no novo
Codigo, crcssancnic (ariigo 1.301};
cis ouira rcgra csccifica.
Os aragrafos do ariigo 1.301, or
scu iurno, vciculan grandcs novidadcs.
Disc o aragrafo rinciro. As
janclas cuja visao nao incida solrc a li-
nIa divisoria, lcn cono as crcndicu-
larcs, nao odcrao scr alcrias a ncnos
dc scicnia c cinco ccniinciros". Dini-
nui-sc cla nciadc a disosiao do cuut.
Isso c una novidadc, conirariando aic
un cnicndincnio sunulado clo Surc-
no Trilunal Fcdcral, quc nao disiinguc
a visia olliqua da dircia, na alcriura dc
janclas ou afins, naqucla roiliao dc
un nciro c ncio.
O aragrafo scgundo ianlcn arc-
scnia una ouira novidadc dc nonia, quc
c csialclcccr-sc ara as alcriuras nc-
norcs, quc nao sao iccnicancnic consi-
dcradas janclas (ou scja, ncdcn nc-
nos dc dcz or vinic ccniinciros}, quc a
crnissao ara a sua alcriura csia con-
dicionada a quc csias alcriuras csic-
jan a nais dc dois nciros dc aliura,
ara sc cviiar quc sc dcvassc o rcdio
vizinIo, quc sc rona a rivacidadc. No
sisicna anicrior nao Iavia cssc rcqui-
siio dc aliura, quc, alias, foi dc insira-
ao do Codigo Civil Iialiano.
Concluindo, o ariigo 1.300 aduz
ouira rcgra csccifica, no scniido dc quc
nao sc odc dcscjar aguas dirciancn-
ic solrc o vizinIo. E una fornula nais
gcncrica, nclIorando-sc a rcdaao da
disosiao lcgal cn rclaao anicrior
corrcsondcnic. A dccndcr das circuns-
iancias, odcra scr ncccssario o uso dc
calIas ou dc qualqucr nccanisno
congcncrc a fin dc cviiar ial iransiorno.
Anais do EMERJ Debate o Novo Cdigo Civil - 167
4.?. AuxIIo mtuo
Por fin, calc lrcvc rcfcrcncia ao
insiiiuio do auilio nuiuo ou dirciio dc
ingrcsso na roricdadc alIcia quc csia
rcvisio no ariigo 1.313 do novo Codigo,
arcscniando os rcquisiios scguinics.
dcvc scr icnorario; dcvc sc dar ncdi-
anic rcvio aviso; c dcvc scr indiscn-
savcl o ingrcsso na roricdadc vizinIa.
Olviancnic, sc cssc ingrcsso gcrar dano
ao vizinIo, Ia quc sc fazcr aconanIar
da dcvida rcaraao. Essas cran as con-
sidcracs quc udc fazcr dcniro do li-
niic do icno quc nc foi dcsignado.
Agradco a aicnao dc iodos c nc colo-
co disosiao ara cvcniual dclaic.
Muiio olrigado.

Anda mungkin juga menyukai