UNIVERSITETI I TIRANS FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE DEPARTAMENTI I PUNS DHE POLITIKS SOCIALE

TEM DIPLOME
Fmijt e knaqsis

Diplomantja: Viola Lika Udhheqse Shkencore: Ma. Eliona Kulluri Viti Akademik 2010-2011 Tiran, 08.07.2011

Mos jeto kurr pa jet ! Dita m e bukur? Sot Pengesa m e madhe? Frika Gjrat m t thjeshta? T gabosh Gabimi m i madh? T heqsh dor Rrnjt e t gjith te kqijave ? Egoizmi Argtimi m I bukur ? Puna Humbja m e keqe? Dekurajimi Profesionistt m t mir ? Fmijt Nevoja e par? T komunikosh Lumturia m e madhe? T jesh i dobishm pr t tjert.....

Nn Tereza (marr nga Himni i Jets)

ABSTRAKT

Fmijt e lindur n familje me prindr toksikoman prbjn nj problematik dhe shqetsim pr shoqrine ton, shkaqet e t cilave lidhen me tranzicionin kulturor dhe social t vendit ton. Problemet q solli paprgatitja e shoqeris kundrejt rnies s pushtetit totalitar dhe hapjes s kufijve me vendet e Europs si dhe proesi i urbanizimit brnda vendit e bn akoma m kompleks kt fenomen q n vetvete mbart problematika po aq shqetsuese pr opinionin publik. Detyrat shkencore t ktij studimi jan : 1-T paraqes pasojat psikologjike t fmijve t lindur n nj familje me nnn toksikomane ; 2-T paraqes pasojat sociale t fmijve t lindur n nj familje me nnn toksikomane ; 3-T krahasoj gjetjet individuale me prvojn e studimeve t kryera pr kt problem social. Mbledhja e informacionit u realizua nprmjet intervistave gjysm te

strukturuara/guida t zhvilluara me fmijn, prindin (nn), punonjsen sociale t Komuniteti Emanuel dhe msuesen kujdestare. Nj instument tjetr i prdorur pr studimin e rastit sht dhe vzhgimi i kushteve t jetess t familjes s fmijs. Ky studim identifikoi probleme sociale dhe psikolgjike t nj fmije me prindin (nn) toksikoman. Nga analiza e intervistave rezultoi q kto probleme lidhen me pasoja si mbyllje, ankth, atashim I vshtir, shoqrizim i ult, rezultate t ulta n testet konjitive. N lidhje me pasojat, gjetjet jan sa pozitive dhe negative t ofruara nga kndvshtrimi i fmijs dhe q n vazhdim do t njihemi me gjrsisht.

MIRNJOHJE Nprmjet ktij studimi arrita t prek realitetin e nj fmije me prindin (nn) toksikoman. Nj realitet q t duket tjetr pasi shkputesh nga literatura q mund t kemi shfletuar apo nga edicionet e lajmeve q mund t kemi par dhe dgjuar. Realizimi i ktij studimi m mundsoi t shoh nga afr pasojat psikologjike dhe sociale t nj fmije t lindur dhe t rritur nn t tilla kushte. Mirnjohje t veant shpreh pr udhheqsen e tems Dr Eliona Kulluri pr vmndjen q m ka kushtuar dhe pr korrektsin q ka treguar gjat punimit t ktij studimi. Dshiroj t falenderoj przemrsisht antart e Komunitetit Emanuel pr kohn q m kushtuan dhe pr informacionin q m ndihmuan t siguroj, pr ambjentet q m ofruan pr te kryer intervistat. Nj mirnjohje e veant shkon pr t gjith stafin e pedagogve t ktij Fakulteti, fal t cilve jam pajisur me nj kultur profesionale n fushn e Puns Sociale. Nj falenderim tepr i ngroht shkon pr prindrit e mi dhe n mnyr t veant pr tezen time, pr kurajon dhe mbshtetjen q m kan ofruar n rrugn e gjat t arsimimit. S fundmi, por jo m pak e rndsishme, nj falenderim i veant pr shoqen time t fakultetit Manuela Prifti, pr t gjith suportin emocional dhe pr prezencn e saj t pazvndsueshme.

TABELA E PRMBAJTJES

Hyrje

Kapitulli 1 : Shqyrtimi i literaturs s fushs dhe t shtjes

Kapitulli 2: Metodologjia

19

Kapituli 3: Rezultatet e sdudimit

25

Kapitulli 4 Diskutimi

35

Kapitulli 5 Prfundime dhe propozime

41

Bibliografia

Shtojca: Intervista me subjektet

HYRJE Fenomeni i drogs ka ekzistuar q nga kohrat e lashta. N fakt n qytetrimet e Azis dhe Ameriks s Jugut droga sht prdorur pr qllime fetare, mjekesore dhe pr relaksim. Evropa Perndimore erdhi n kontakt me drogn vetm kur Kolombi zbuloi Amerikn, vetm nj pjes e popullsis s Evrops njihnin dhe prdornin drog. Droga sht prdorur gjrsisht n Evrop vetm n vitet 800 dhe sht prdorur nga artist, aristokrat, dhe nganjher edhe nga populli i thjesht. Gjat shekujve prdorimi i drogs sht prhapur n mbar botn dhe kan lindur lloje t reja t drogs, gjithnj e m t fuqishme. Duhet thn q momenti i par i shprndarjes s toksikomanis si fenomen social dhe kulturor n koht e sotme. N fillimet e viteve 50- 60, n periudhn e krizs s pas lufts.Ky sht nj moment historik sepse kemi lindjen e nj kulture t re t t rinjve. Nj nga rreziqet m t mdha pr shoqerin e sotme Drogaashtu si prcaktohet n mnyr t sht marrja e paprshtatshme vogel e

substancave kimike t cilat modifikojn gjendjen e ndrgjegjes s individit. toksikomaniaprbn prej disa dekadash dhe disa brezash, nj problem pr t rinjt, prindrit, edukatort, familjet. Droga sht nj problem social me nj prhapje botrore q perfshin t gjith shoqrin pa dallime t moshs, seksit dhe klass sociale. Fenomen i cili shfaqet do dit nn syt e t gjithve. Problemi m serioz q njeh shoqria bashkkohore.Nuk duhet harruar q droga mund t prek kdo si prdoruesin e saj ashtu edhe njerzit q e rrethojn at. Por n fardo niveli apo pozite t jeni, ju mund t jepni nj kontribut n luftn kundr drogs. Ajo sht nj betej pr t drejtat themelore t njeriut, t drejtn e fmijve pr tu zhvilluar n nj ambient familjar dhe social t shndetshm. Duke vazhduar n kt prizm, toksikomania n familje nuk sht nj aksident, as nj relike q do t vij duke u ulur. Ajo cnon at q ne quajm zhvillim t qndrueshm, i cili i referohet nj zhvillimi q plotson nevojat aktuale pa penguar aftsin e gjeneratave t ardhshme q

vijn t plotsojn nevojat e tyre. N kt rast dmtohet potenciali i fmijs pr t fituar dhe pr t kontribuar pr shoqrin n t ardhmen e tyre.

Si rezultat m t drejt, varsia ndaj drogs nga ana e prindrve sht quajtur penges pr zhvillimin normal, social dhe psikologjik t fmijve. Ajo ka e bn nj problem urgjent sht se zhvillimi i shndetshm i fmijve sht shtje e t drejtave t njeriut . Ky studim do t mundsoj nj pamje t prgjithshme t problemeve sociale dhe psikologjike q lindin tek fmijt q lindin, rriten dhe zhvillohen n nj familje me prind toksikoman. Kjo prbn fokusin e ktij vlersimi cilsor.

QLLIMI I STUDIMIT T prshkruaj pasojat psikologjike dhe sociale t fmijve me nnn toksikomane.

Detyrat shkencore t ktij studimi jan :

1-T paraqes pasojat psikologjike t fmijve t lindur n nj familje me nnn toksikomane ; 2-T paraqes pasojat sociale t fmijve t lindur n nj familje me nnn toksikomane ; 3-T krahasoj gjetjet individuale me prvojn e studimeve t kryera pr kt problem social.

Hipoteza e ktij studimi sht :

Fmijt e lindur nga nna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe sociale.

KAPITULLI 1

SHQYRTIMI I LITERATURS S FUSHS S SHTJES.

1-Kontributet pr prkufizimin studim.

e koncepteve lidhur me shtjen n

Toksikomania sht gjndje e nj nevoje t shpesht dhe t

Toksikomania,

pakontrollueshme pr t marr nj substanc (zakonisht nj medikament), pavarsisht nga dmtimet fizike, psikologjike, emocionale, apo shoqrore q kjo substanc mund t shkaktoj. Toksikomania sht nj sindrom e krijuar nga prdorimi i drogave narkotike dhe substancave psikotrope. Shum prej tyre jan fatale dhe ndikojn n t gjitha klasat shoqrore n shumicn e vendeve t bots, edhe pse targeti m i prekur jan grupmoshat m t reja. Shum substanca mund t shkaktojn varsi, m t prhapurat jan kokaina, heroina, duhani dhe alkooli, edhe pse lista sht shum e gjat.

Prcaktimi i simptoms s varsis

Pr OBSH, sindroma e varsis sht e karakterizuar nga kto elemente : o Ndrgjegjsimi i detyruar pr t prdorur drog kundr vullnetit ; o Dshira pr t e mos prdorur at ; o o Zakonet, stereotipet e marrjes s drogave ; Simptomat Neuroadaptuese t dukshme (toleranca, trheqja);

Sipas prkufizimit DSM-IV, varsia nga substancat narkotike karakterizohet nga prania e t paktn tri kritereve te mposhtm : Individi zhvillon toleranc t treguar nga doza t larta dhe t konsiderueshme t substancs, t nevojshme pr t prodhuar efektin e dshiruar, ose nga efektet e substancave q behen m pak t dukshme me sasin e zakonshme. Simptomat e astinencs, t cilat kan t bjn me efektet fizike dhe psikologjike negative. Ato manifestohen kur ndalon marrjen e drogs dhe zvoglon sasin. Individi gjithashtu mund t prdor substancat narkotike pr t zbutur apo shmangur simptomat e astinencs. Individi merr substanc n sasi m t mdha, ose pr periudha m t zgjatura se sa kishte parashikuar. Individi pranon se prdorimi i substancs sht shum i madh, dhe gjithashtu mund t jet prpjekur pr t zvogluar perdorimin e saj, por pa sukses. Individi kalon shumicn e kohs s tij duke prdorur substanc ose duke marr veten nga efektet e saj. Individi bn prdorim te vazhdueshm t substancave pavarsisht problemeve psikologjike ose fizike, q mund ti lindin prtej prdorimit te saj. Individi ndal ose redukton pjesmarrjen e tij n shum aktivitete sociale, profesionale apo rikrijuese pr shkak t prdorimit t substancs. Prindrit toksikoman dhe fmijt e tyre Varsia sht nj problem tejet i komplikuar dhe mund t jet totalisht shkatrruese pr prindin toksikoman dhe fmijn e tij. Ky problem bhet akoma dhe m i ndrlikuar dhe i dhimbshm kur bhet fjal pr fmijn e toksikomanit q sapo po fillon t plotsoj botn q e rrethon dhe q sht n krkim t feedback-ut nga ana e prindrve pr t modeluar rolin e t rriturit n jetn e tij.

Sipas Erich Fromm : Rritja pozitive e nj fmije sht e lehtsuar nga prindrit qe jane t ngroht, t dashur dhe jo krcnues. Por nse besimi n vetvete do t prekej nga sjellje patogjenike e prinderve, fmija rrezikon t

10

sakrifikoj potencialin e tij t lindur e t shndetshm dhe t krkoj t largohet nga ambienti familjar. Ka thn t njjtn gj, por me fjal t ndryshme n prgjigje t nevojs pr dashuri, Horney. Sjellje patogjene t prindrve jan : pesimizmi, mungese e lumturis, narcizizm, ngurtsi dhe abuzim fizik. Un do t shtoja dhe toksikomanin n kt list. Sipas Fromm, prindrit e dashur jan nj prjashtim sesa rregull. Kjo sht nj statistik e pshtir dhe tronditse se 95% e familjeve n kt vend jan jofunksionale n nj far mnyre. Natyrisht, mnyra se si sht prcaktuar fjala jofunksionale mund t ndikoj dukshm n kt statistik. Marrdhnia nn - fmij Marrdhnia nn-fmij lind shum m par se lindja biologjike e fmijs. Lind nga dshira e gruas, e iftit q t ket nj fmij ; por lindja e ksaj dshire, themelet e saj emotive jan akoma m antike, lindin nga raporti nn- fmij duke prmendur ktu shprehjen e innicott si nn mjaftueshm e mir themelet e saj jan t lidhura me eksperiencn e t qnit m par e kujdesur, pra e t qenit ndjer e dashur, pra nse amsia biologjike shprehet me lindjen e nj fmije. Amsia psikolgjike sht e lidhur me hapsirn mendore q prindrit

ndertojn pr fmijn, pra nj hapsir mendore imagjinare, n te ciln do grua mund t vendos fmijn n nj nivel prfaqsues , duke ndrtuar mbi t dhe pr t nj kontekst jete akoma para lindjes, duke u prgatitur kshtu pr takimin me t. Duket qndror perfaqsimi q gruaja ka pr veten e saj, nga marrdhnia q ka me figurn amsore dhe atsore sepse kjo do t influencoj n mnyr direkte prfaqsimin q ka kundrejt fmijs s saj, prfaqsim q do t influencoj direkt dhe unin e fmijs.

N gruan toksikomane kemi nj munges t shfaqjes s ngjarjeve paraprake mbi fmijn, dhe kemi shpesh paaftsi pr t ndrtuar n nivel mendor nj hapsir t brndshme (Erikson, 1950), n t ciln fmija mund t 11

zhvillohet, dhe paaftsi pr t arritur n nj regresion funksional ose fiziologjik t shtatzanis q sht ai proes gjat t cilit nna sht n gjndje t sintetizohet me fmijn e saj duke kodifikuar, jo tradicionalisht informacionet q vijn nga fetusi; kjo sht e dukshme n t prditshmen e komunikimit t vonuar t vet shtatzanis dhe mungesa e vn n lvizje e t gjith atyre praktikave shndetsore t dobishme n zhvillimin e vet shtatzanis. Prcaktimi i pasojave sociale t fmijve Problemi social nga kndvshtrimi psikologjik, konsiston n forma t

ndryshme paprshtashmrie t individit kundrejt sistemit social n t cilin jeton, kjo paprshtatshmri e on individin n nj gjendje vuajtjeje dhe n munges mirqnieje. 1. Frustrim - nj gjendje pikllimi dhe humbje e provokuar nga prballimi i normave sociale. Shkelje ligjesh do t thot "nj gjendje e karakterizuar nga mungesa e normave t qarta sociale ; 2. Vetmia - izolimi, mungesa e afeksionit dhe mbshtetje sociale t sigurt dhe psikologjike mosprshtatje, n disa raste t pamjaftueshme. Nj mosprshtatje me shoqerin (t dij t komunikoj, menaxhim t konflikteve dhe problemeve, t marr vendime); 3. Ndroj - shqetsim dhe ngathtsi, mnyra se si individi sht ndjer n raport me t tjert. N rrnjt e ndrojs sht nj koncept negativ i vet individit, i turpshm, nuk mund t krijoj kontakt me t tjert sepse ata nuk e konsiderojn veten si t barabart, ndrsa t tjert nga ana tjetr, kan ndjenjn e t qnit t refuzuar dhe largohen. Prbuzja e till sht nj rregullim multifaktorial q e ka origjinn biologjike (e trashguar ndoshta), psikodinamike (lidhur me rrethanat personale t subjektit) dhe sociologjike (t lidhura me ambientin, dhe me kulturn referuese) dhe t nj mbshtetje materiale dhe mosprshtatje psikologjike, n disa raste blerjen jo adekuate t aftsive

12

sociale (aftsia pr t komunikuar, menaxhimin e konflikteve dhe t problemeve, t marrin vendime, si pr t shprndar udhheqjen . Adler, ishte I pari q vuri re se si fmija, sidomos gjat periudhs s par t jets, ndjen nj situat t vshtir paprshtashmrie, duke shfaqur si pasoj nj nevoj t madhe ndihme. Kjo sht nj situat q ai prkufizon si ndjenj inferioriteti term nga ai I prdorur pr t treguar nj gjendje t zakonshme fiziologjike paprshtashmrie dhe pasigurie q shfaq fmija prball bots akoma t panjohur, n t ciln jetojn personazhe, m t mdhenj, m t fort dhe me m eksperienc se ai. Prcaktimi i pasojave psikolgjike t fmijve rregullimet psikologjike t fmijris dhe adoloshencs. Fmijria dhe adoleshenca jan faza t ciklit t jets n t ciln prballen shum detyra dhe ndryshime t nevojshme pr zhvillimin konjitiv, afektiv dhe t sjelljes. Fillimi n shkoll, prfshirja me bashkmoshatart, msimi I rregullave

sociale, ndryshimet e trupit jan disa nga sfidat m t rndsishme. Kur ekzistojn vshtirsi n proesin e prshtatjes s ndryshimeve, mund t lindin vshtirsit emotive dhe psikologjike, t shfaqura n pjesn m t madhe nga fmija dhe adoloshenti jo me fjal , por me simptoma, sjellje dhe reagime emotive. Disa shenja t vshtirsive psikologjike mund t jen: Trishtim, qarje, humor depresiv ; Shtim ose ulje t gjumit ose t oreksit ; Frikra dhe ankthe t pajustifikushme ; Shtim t dembelizmit, t mrzis dhe ulje vmendje ; Hutim i vazhdueshm n shkoll ; Prkeqsimin e performancs n shkoll ; Agresivitete, nj tendenc pr tu zemruar dhe pr tu grindurt ndjekura nga periudha t gjata heshtje ;

Sjellje regresive, tipike t fazave t hershme t zhvillimit ; Sjellje t rrezikut. 13

Korniz teorike Po t bazohemi tek teoria e atashimit e cila na lejon q t kuptojm vshtirsit e prindrve dhe t fmijve t tyre n lidhjen reciproke dhe n prfshirjen e nj proesi operativ kemi : 1) N baz t asaj q thot Cirillo et al..(1996) n sistemin familjar t toksikomanit ne asistojm n zhvillimin e nj sistemi trans gjeneracional lidhjesh q i japin lindje nj zinxhiri mungesash. Kjo munges e transmetueshme ka karakteristikat e nj humbjeje t pa ndrprer e nisur nga nj prindrim i paorganizuar ose nga nj paplotsueshmri ose ngatrrimi tipik i nj varsie t trashguar dhe t pa zgjidhur.

2) Bolby (1972 -1973) flet q njohjet n lidhje me zhvillimin e atashimit mund t na ndihmoj pr t kuptuar problemet q lindin tek fmijt e toksikomanve, por dhe problemet q kan toksikt n familjen e tyre t origjins. N fmijn e vogl lidhja e atashimit do t thot krkim pr nj kontakt t vazhdueshm me nj figur t privilegjuar q n prgjithsi sht nna q e krijon, bashk me ndjeshmrin mmsore kupton mesazhet e fmijs dhe ndihmon n formimin e Unit t tij social.

Gjat periudhs s fmijris s par pastaj fmija zhvillon t folurn dhe mendimin kundrejt simboleve dhe sistemit t kujtess kundrejt t cilave mund t organizoj eksperiencat dhe t ndrtoj nj histori mbi veten me mbi marrdhniet e tij. Duke u nisur nga studimet e Ainsorth et al .1978 duke vzhguar q sjellja e fmijs n lidhje me figurn e atashimit jan individualizuar disa tipe atashimi(ambivalent, evitues dhe t paorganizuar) t cilat jan baz pr zhvillimin e pasuksesshm t personalitetit t fmijs n nj familje me prindr t varur ndaj substancave narkotike ( Bolbly 1988).

14

Teoria e atashimit na lejon t kuptojm botn e brndshme t t rriturit i cili mund t ndrtoj nje tregim te eksperiencave te tij, duke e elaboruar pr t treguar dhe prfaqsuar veten e tij. Pikrisht duke u lidhur nga historia e marrdhnieve t do individi lind nj model i brendshm marrdhniesh q ndrtohet me elemente afektive konjitive dhe t sjelljes. Kto tre element jan t brndsuar dhe ndrtojn nj organizim funksional t bots personale t brndshme dhe t ambientit t jashtm. Gjat moshs s rritur pra mund t flitet pr nj stil marrdhniesh t individit si nj organizim i brndshm kundrejt vetes, dhe marrdhniesh me botn e jashtme e pajisur me stabilitet gjat kohve ( Fava Viziello-Simonelli 1977). Ainsurth (1992) nnvizon se si cilsia e atashimit n nj fmij varet nga memoria e tij e marrdhnieve me nnn dhe me modelet reale t nns q ka patur n raport me fmijn. do nn sjell n raport me fmijn e saj t shkuarn e saj t tashmen dhe imazhin q ka ndertuar pr sa i prket vetes s saj dhe eksperiencat e rndsishme t rolit t saj si nn. N kt mnyr sht e mundur t teorizojm konceptin e transmetimit t brezave, e stileve t atashimit n t ciln pr transmetim brezash e modelit t marrdhnieve t brndshme kuptohen modelet e komunikimit dhe mnyrs s organizuar t prindrve dhe menaxhimin q luhet brenda raportit prind-fmij dhe pikrisht ktu mund te flitet pr transmetim t ult n sistemin familjar me prind t varur nga substancat narkotike, pikrisht si nj ndikim i pazhvilluar nga ana e nj modeli t brendshm marrdhniesh q mungojn nga prindi mbi ndrtimin e stilit t atashimit me fmijn. Sipas modelit t CIRILLO dhe bashkpuntorve, valenca patologjike gjithsesi mund t ndrtohet jo vetm nga nj transmetim i ult po dhe nga nj mosprfillje q kjo rnie e transmetuar nuk pranohet si e till. Duke ndjekur kt teori t atashimit, varsia nga substancat narkotike, interpretohet n mnyr gjithmon e m t fort si nj simptom q on n nj pamundsi pr rregullimin e emocioneve e zhvilluar brnda marrdhnieve primare t pasigurta dhe n nj bashkpunim interaktiv, jo funksional me figurn e atashimit Gabard 1990.

15

Katr stilet e prindrimit Nj nga teorit m t njohura t stilit prindror sht zhvilluar nga Diana Baumrind: Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive) ; Stili tolerues (jopozitiv, n kt lloj, stili edukativ te fmija nuk sht i prmbajtur) ; Stili autoritativ ( m i shndoshi) nj grshetim i atij autoritar dhe atij tolerues ; Stili pasiv (ky sht ai m pak pozitivi, n t cilin prindrit i ln fmijt e tyre pr t br at q duan dhe tregojn pak interes n kt t fundit), dhe kto prindr kan prirje t mungojn pr shkak papjekurie. Maccoby, (1992) flet pr superioritetin e stilit autoritativ, i cili sht i lidhur me rezultatet pozitive n rritjen e fmijve dhe adoleshentve. Fmijt e prindrve autoritativ tregojn respekt pr veten, arritje akademike , autonomi, mospranimin e devijimit. Megjithat klasifikimi i propozuar mbi stilet e prindrimit duket mjaft statik. Mbi stilet e prindrimit ka modele teorike m pak statike q i referohen autonomis psikologjike t fmijve. Ekspozimi pre-natal ndaj drogs Toufexis (1991) , shkruan q publiku amerikan ka treguar shqetsime t konsiderueshme mbi pasojat potenciale afatgjata n zhvillimin e fmijve t ekspozuar ndaj abuzimeve me drog q para lindjes. Disa shoqata jan shtyr deri n mbajtjen dhe zbatimin e programeve shkollore speciale posarisht pr fmijt me prejardhje ekspozimi ndaj drogs q prpara lindjes s tyre. Ende shum pak dihet mbi zhvillimin afatgjat t fmijve t drogs dhe ende m pak pr ato aspekte specifike t zhvillimit t tyre, nse jan t pranishme dhe jan t lidhura ngusht me ekspozimin para lindjes. Soder dhe Burt i pyetn prindrit rreth faktit nse fmijt kan qen t ekspozuar ndaj drogave q n mitr, duke pyetur kshtu n mnyr t veant mbi heroinn dhe drogat e tjera, ndonse jo mbi alkoolin. 16

Prindrit referuan se 44 % e fmijve kan qen t ekspozuar ndaj drogave q para lindjes. Duke ballafaquar fmijt e ekspozuar me ata jo t eskpozuar n nj struktur faktorsh variabl t rezultuar, krkuesit gjetn shum pak lidhje midis ekspozimit para lindjes me rezulatin. N prgjithsi, t dhnat i sugjerojn Soder dhe Burt se fmijt dhe adoloshentt me prindr t varur nga substancat narkotike, prbjn nj rrezik te ri. Gjithsesi, retrospektiva e tyre dhe ndoshta masat jo t prshtatshme mbi eskpozimin para lindjes nuk ofruan asnj suport pr hipotezn sa nj rrezik i till sht i lidhur me efekte t tjera-patologjike t heroins. Hejanic dhe koleg t tij (1979) studiuan 32 fmij n mosh dhe adoloshent, nnat dhe baballart e t cilve ishin prdorues opiumesh. Kta fmij, t cilt ishin rritur n nj shtpi me nj prdorues heroine, por q nuk ishin t ekspozuar ndaj drogave para lindjes, demonstruan rezultate t ngjashme me studimin e Soder Burt. Jetgjatsia dhe angazhimi pr uarjen deri n fund dhe me prforcim t mtejshm t misionit mbi fmijt e dokumentuar si me prejardhje ndaj ekspozimit t drogs q para lindjes, krkon nj impenjim shum t madh nga ana e krkuesve dhe financuesve ( Hans 1991), dhe shum pak krkime shkencore kan ndjekur kta fmij, kaluar fmijrin dhe fmijrin e hershme t tyre. Ekzpozimi n nj familje me prindr toksikoman Numri i vogl i studimeve q jan br mbi prindrimin prqndrohen n mnyr specifike mbi nnat, n mnyr t veant n ato nna q kan patur nj trajtim pr prdorim droge. Kto rezultate rilevojn diferenc t pakt ose asnj diferenc n stilin e prindrimit midis nnave toksikomane dhe jo toksikomane (Bauman & Dougherty, 1983; Colten, 1980) Studimet mbi abuzimin e minorenve q jetojn n familje me prindr

toksikoman sugjerojn q kto fmij mund t jen t ekspozuar n nj rrezik m t lart t keqtrajtimeve (Murphy, Jellinek, Quinn, Smith, Poitrast

17

& Gosko, 1991; Mayer & Black, 1977; Soder & Burt, 1980; assserman & Levanthal, 1993). Keqtrajtimi i fmijve lidhet dhe me varfrin sepse n familje me pozicion social te ult gjenden m shum abuzime seksuale (Soder & Burt, 1980). Gjithashtu keqtrajtimi i fmijve duket q sht i lidhur me prdorimin e substancave narkotike specifike. ( Famularo, Kinsherff e Fenton ,1992) kan zbuluar q prdorimi i heroins asociohet me keqtrajtimin seksual , prdorim alkooli t lidhur me keqtrajtime fizike, dhe pse prdorimi i ktyre drogave nuk ishte aspak i lidhur me asnj forme keqtrajtimi mbi fmijt . Koht e fundit sht br nj krkim i vogl mbi fmijt e toksikomanve n Irland. Kjo tem sociale ka trhequr n media dhe prfaqsimin e prindrve veanrisht t nnave toksikodipendente nga heroina dhe q kane nj histori negative t abuzimit me substanca; histori abuzimi dhe braktisjeje. Nga ana tjetr ekziston nj mendim i studiuesve q stereotipat negativ mbi prdorimin e drogave nga prindrit ka ndikuar q t mos jepet ndihm sociale duke prdorur prindrit dhe fmijt e tyre jo korrektsisht nga asistentt social (Butler, 1995). Literatura sht gjithsesi plot vshtirsi, por nga studimet dalin n pah kto faktor t rndsishm q : Fmijt e toksikodipendentve n baz t studimeve kan m shum

probleme sociale, emotive dhe t sjelljes se fmijt e tjer (ilens, Biederman, Kiely, Bredin, & Spencer, 1995). Kto fmij gjithashtu , hasin m shum probleme me marrdhniet me bashkmoshatart e tyre (Kumpfer & DeMarsh, 1986). Dhe pse fmijt e toksikodipendentve q jan n kur jasht familjes kan rezultuar q vuajn m shum nga marrdhniet sociale me t tjert por q kan relativisht m pak vshtirsi psikologjike n krahasim me fmijt n kur pr motive t tjera, ndoshta sepse kan prirje t hyjn n kur n mosh t vogl (Fanshel, 1975; Nichtem, 1973).

18

Krkimet mbi pasojat dhe m t bindshme mbi rreziqet konjitive t fmijve me prindr q konsumojn drog na jep rezultate dhe informacion t plot e konkret mbi rreziqet e fmijve. Fmijt jan gjetur n marrdhnie t kqija n shkoll (Fanshel, 1975; Soder & Burt, 1980) dhe rrezikojn m shum n fjal dhe n vshtirsi t gjuhs (Nichtem,1973) dhe kan m shum varfri konjitive mbi testet e inteligjencs (Bauman & Dougherty, 1983, Bauman & Levine, 1986; Herjanic, Barredo, Herjanic, & Tomelleri, 1979) ; Soder & Burt, 1980). Jan n rrezik dhe problemet e sjelljes n shkoll me prirjen te humbasin ditt e shkolls (Soder & Burt, 1980). N fmijrin e vonshme dhe n adoleshenc. Pjesa m e madhe e asaj ka dihet mbi fmijrin e vonshme dhe adoleshencn si pasardhs t prdorimit t drogs nga ana e prindrve, vjen nga kryerja e studimeve t ndryshme t mparshme, si pik kryqzimi me projektet krkimore. Studimi i till m i arritur sht punimi i Soder dhe Burt (1980) me fmijt tosikodipendent ndaj heroins. Nprmjet nj trajtimi t programuar mbi drogn prgjat bregdetit lindor, krkuesit rekrutuan nj kampion fmijsh dhe adoleshentsh, nnat apo baballart e t cilve ishin t varur nga heroina. Krkuesit ballafaquan fmijt e tosikodipendentve sipas llojeve t drogave q prdornin, prindrit duke i ndar ata n variabla, dhe prfundimi ishte se pasardhsit e toskikodipendentve nga heroina kishin m shum rrezik pr nj varietet problemesh. Fmijt e ktij grupi kishin probabilitet m t lart pr t ln shkolln pr shkak t smundjeve t ndryshme, dhe si rezultat familjet e tyre ishin kontaktuar shum m shpesh nga shkollat pr mungesat e fmije t tyre. 80% e fmijve sipas rezultatit, kishin munguar n shkoll gjasht ose m shum dit gjat vitit t mparshm kundrejt 55 % t fmijve t tjer t ballafaquar. Msuesit kishin m shum mundsi t raportonin se fmijt ishin subjekt pabindshmrie, t ishin shkatrrues t pronave t shkolls dhe t kishin prsritur lndt disa her. Sipas ktyre treguesve fmijt kishin probabilitet m t lart t referonin se kishin marr konsulenc, tutoring ose nj edukim special (t veant).80% e fmijve n secilin prej grupeve referuan se kishin patur probleme me policin, por fmijt e grupit t piketuar kan patur nj numr m t madh kontaktesh me policin dhe madje pr krime m t rnda.

19

Gjyshrit e fmijve me prindr toksikoman. Duhet thn q gjyshrit jan br kujdestart e par t niprve t tyre kur prindi natyral nuk mundet m t siguroj kujdes t prgjegjshm. Rastet e ksaj rnie jan kur prindi vuan nga nj smundje mendore dhe varsia nga droga ose alkooli t cilt jan shkaktuesit e par dhe m t rndsishm q ndihmojn n lindjen e ksaj tendence (Minkler e Roe ,1993) t cilt citojn toksikodipendencn si nj shkak shum te rndsishm t rritjes nn kujdesin e gjyshrve.

20

KAPITULLI 2

METODOLOGJIA

Pr realizimin e studimit jan prdorur metoda cilsore. Krkimi sht bazuar n

nj studim mposhtme:

rasti,

dhe

sht

realizuar

nprmjet

instrumentave

1) Shfletimi i literaturs ; 2) Intervista gjysm e strukturuar /guid ; 3) Vzhgimi.

Shpjegimi i instumentave

Shfletimi i literaturs U shfrytzua pr t ofruar nj panoram bashkhohore n lidhje me shkaqet dhe pasojat psiko-sociale t fenomenit n studim. Fal ktij instrumenti sht mundsuar nj renditje konize e problematikave dhe jan trajtuar thellsisht kuadri psiko-social i fmijve me prind toksikoman. Literatura prbhet nga studime t kryera dhe t publikuara nga Universiteti i Dublinit dhe nga literatura tjetr e shfletuar.

Intervista gjysm e strukturuar Pr ndrtimin e ktij instumenti sht prdorur literatura ekzistuese e prbr nga studime t mparshme. Ecuria e mtejshme e proesit t intervistimit sht mundsuar nga kontakti i drejtprdrejt me subjektet pjesmarrse n studim t cilve ju sht krkuar leje paraprake dhe ju sht shpjeguar q do detaj pr sa i prket identifikimit t tyre do t mbetet 21

konfidencial. Gjat kryerjes s intervistave sht respektuar n prpikmri parimet etike. Numri i intervistave prkon me numrin e subjekteve (4 persona) q ndihmuan n realizimin e studimit t rastit. Pr do subjekt jan ndrtuar intervistat prkatse. Intervista e realizuar me fmijn sht e ndar n tre seksione : 1. Informacioni baz ; 2. Situata sociale e femijes ; 3. Situata psiklogjike. Seksioni i par synon t siguroj t dhna demografike, backgroundin e fmijs dhe familjes s tij. Seksioni i dyt synon t mbledh informacion pr zhvillimin social t fmijs n raport me shkolln, familjen dhe bashkmoshataret, duke u prpjekur t kuptojm se n mnyr fmija relacionohet n kto tre kontekste sociale. N seksionin e tret synohet t sigurohet informacion rreth zhvillimit psikologjik t fmijs n lidhje me prindrit e tij. Kryesisht pr mnyrn se si sht e ndrtuar marrdhnia e tyre n aspektin psikologjik duke ndalur n mnyr t veant mbi marrdhnien fmijnn .

Intervista me prindin ( nn) Prbhet nga pyetje guid q synojn t gjenerojn informacion m t zhvilluar t situats ku ndodhet fmija n studim. N intervistn me prindin kuptojm m mir marrdhnien nn- fmij, marrdhnien q kan prindrit ndrmjet tyre, situatn ekonomike t familjes dhe rolin e nns n familje. Intervista me msuesen kujdestare t F synon t mbledh informacion rreth cilsis s marrdhnieve t tij n ambientin shkollor dhe ecurin e tij shkollore, duke u ndalur n aftsit q ka F pr t krijuar dhe mbajtur kto marrdhnie.

22

Intervista me punonjsen sociale shrbeu pr mbledhjen e informacionit pr sa i prket gjendjes s fmijs, i par nga kndvshtrimi i nj eksperti q trajton rastin dhe familjen e tij.

Vzhgimi Nprmjet ktij intrumenti u identifikuan kushtet e jetess s fmijs si dhe ambientet famijare dhe t shkolls ku fmija krijonte, zhvillonte aspektet e tij sociale dhe psikologjike.

SUBJEKTI Forma e vlersimit t realizuar sht studim rasti. Fillimisht sht kontaktuar me prindin e fmijs q do t studiohej dhe sht marr aksesi pr t kryer kt studim. Pr t mundsuar kt jan vendosur kto kritere : 1. T jet fmij me prindin nn toksikomane ; 2. Ti prkas moshs 10-15 vje ; 3. T jet i regjistruar n shkoll ; 4. Prindi (nn) t ket konsumuar substanca narkotike gjat

shtatzanis . Pr t realizuar nj vlersim sa m t plotsuar t rastit jan intervistuar edhe tre subjekte t tjer. Kto jan prindi ( nna), msuesja kujdestare dhe punonjsi social. Keto subjekte jan przgjedhur jo rastsisht sepse konsiderohen persona

ky me t cilt fmija ka marrdhnie sistematike.

Proedura Proedura e ktij studimi u mbshtet n intervistat e kryera mbi katr subjektet e studimit t cilat kan qen t veanta pr do subjekt. do 23

intervist u realizua n form bashkbisedimi duke u ndalur n pikat kryesore t studimit dhe duke respektuar t gjith t intervistuarit. Intervista me fmijn ka qen e prbr nga tre seanca t cilat u realizuan nj her n jav dhe t cilat zgjatn rreth 50-60 minuta secila.Nj intervist u krye n ambientet e shtpis s fmijs dhe dy t tjerat n qendrn ditore. Intervista me prindin (nnn) ka qen e prbr nga dy seanca t cilat zgjatn rreth 50-60 minuta n nj hark kohor prej dy javsh. Intervista me msuesen kujdestare dhe psikologen zgjatn rreth 45-50 minuta dhe ishin t prbra nga nj seanc e vetme. Intervistat jan kryer n mnyr t veant pr secilin subjekt. Pr t zhvilluar kto intervista fillimisht sht kontaktuar me drejtoreshn e qendrs Emanuel pr ti prezantuar qllimin e studimit dhe pr t marr autorizim n lidhje me realizimin e intervistave. M pas u njoha me punonjsen sociale t qendrs Emanuel, e cila bri t mundur prezantimin me rastin; fillimisht me nnn e fmijs dhe m pas me vete fmijn. M pas u b e mundur t krijohej nj takim me nnn e fmijn e cila ishte kliente jo rezidenciale e Qendrs Emanuel dhe ju krkua leje pr pjesmarrjen e saj dhe t nns s saj, t fmijs s saj n kt studim. Gjat intervists me fmijn ka qen prezente dhe punonjsja sociale pr faktin e kushteve shtpiake ku u realizua seanca e par e intervists si dhe pr shtje besimi nga ana e prindit kundrejt intervistuesit. Por edhe gjat seancave q u kryen n ambientet e Komunitetit Emanuel ka qen prezente punonjsja sociale pr t vn fmijn n kushte sa m komode. Njkohsisht gjat intervists q sht kryer n shtpin e fmijs sht br i mundur edhe vzhgimi i kushteve t jetess t ambienteve dhe t familjes s fmijs.

Intervista me msuesen kujdestare sht kryer n ambientet e shkolls s F, pr faktin q nuk kishte mundsi tjetr pr t takuar msuesen sepse sht e pamundur q msuesja t vinte n zyrat e Komunitetit Emanuel. Me msuesen kujdestare t fmijs sht kontaktuar ndrmjet nns s fmijs e cila bri t mundur takimin e par me msuesen kujdestare.

24

Intervista me dy subjektet e tjer (prindi dhe punonjsi social) u zhvilluan n ambientet e Qendrs Emanuel, duke informuar pr do veprimtari drejtoreshn e qendrs pr arsye etike. Proesi i intervistimit u zhvillua n vazhdimsi si me fmijn ashtu dhe me tre subjektet e tjer : prindi( nna ), msuesja kujdestare, punonjsi social. Ky proes u krijua n kt mnyr pr t marr informacion sa m t plot dhe t detajuar pr kushtet sociale dhe psikolgjike t fmijs dhe pr t ndihmuar intervistuesin n arritjen e konkluzioneve t sakta. Proesi i mbledhjes s t dhnave nprmjet tre instrumentave : rishikim literature, intervista / guid dhe vzhgimi zgjati pr nj periudh katr mujore dhe n mnyr t vazhdueshme. Ku fillimisht u kryen intervistat me fmijn dhe m pas me tre subjektet e tjer. Kurse koha e prdorur pr kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth nj muaj ashtu si dhe koha pr shfrytzimin e materialit t marr nga intervistat.

Kufizime Studimi u zhvillua normalisht, duke respektuar shtjet etike si me subjektet ashtu edhe me proesin e mbledhjes s t dhnave. Por si n do studim edhe ktu jan hasur disa kufizime q kan vshtirsuar mbledhjen e informacionit. Nj problem prbnte lokalizimi i nns dhe fmijs pr t kryer intervistn. Nse kontakti me nnn ishte m i leht sepse ajo ishte do dit n qendrn ditore, kontakti me fmijn ishte m i vshtir sepse fmija vinte vetm nj her n jav n qendr. Mundsit pr ta takuar jasht qendrs ekzistonin por ishte e vshtir q t realizoheshin sepse fmija pjesn m t madhe t dits e kalonte n shkoll kurse kohn tjetr me aktivitete rikrijuese dhe jasht shkollore. Kto vshtirsi vonuan m shum se ishte parashikuar. Kufizim tjetr pr sa i prket fmijs ishte krijimi I besimit tek intervistuesi sht dashur nj periudh e gjat nj mujore q fmija t pranonte t bnte intervistn. Kjo zgjaste dhe m shum marrjen e informacionit.

25

Kufizim tjetr pr marrjen e informacionit sht se fmija psoi nj aksident n shkoll dhe pr nj periudh dy javore nuk erdhi n Qendrn Emanuel. Nj kufizim i dyt ishte dhe pamundsia pr t vizituar m shum her ambientin familjar ku jetonte fmija. Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga kto ambiente pr t konkretizuar m tepr studimin e rastit. Gjithashtu ka qen nj kufizim dhe takimi me msuesen kujdestare pr faktin q ajo ishte shum e zn me aktivitetet shkollore. Pamundsia pr t br nj intervist me babain e fmijs ka qen nj tjetr kufizim gjat ktij studimi. Pamundsia pr t br intervist t drejtprdrejt me gjyshrit e fmijs sepse ato nuk pranonin pavarsisht kmbnguljes s punonjses sociale, ka qen nj tjetr kufizim. S fundmi vlen t theksohet q ky studim nuk mund t prgjithsohet pr t gjith popullatn e fmijve me prind toksikoman. Pavarsisht vshtirsive t hasura gjat intervistimit, puna sht prballur me efektivitet duke u munduar t realizohet m e mira e mundshme.

26

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT Gjat kryerjes s intervistave, diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar n nj kriter kryesor. Pr far kisha nevoj t mblidhja m tepr informacion q t realizoja qllimin e studimit tim pr t mbledhur t dhna mbi pasojat socialepsikologjike t fmijve me prindrit (nn) toksikomane. Duke u nisur nga ky kriter un vendosa t investigoj n kto fusha specifike: Problemet q lidhen me shkaqet q lindin tek fmijt me prindin (nnn)toksikoman ; Pasojat sociale dhe psikolgjike q lindin n ambientin familjar, shkollor, dhe social .

Historik I shkurtr mbi fillimin e abuzimit me substanca t prindit (nn) Zonja M ishte vetm 19 vjee n kohn kur vendosi t largohej jasht Shqiperis s bashku me t fejuarin e saj pr t krkuar nj mundsi m t mir ekonomike nga far ofronte Shqiperia n vitet 1997-1998. Qndrimi i iftit n Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnj t mire. Pas nj periudhe dy vjeare ato vendosn q t riktheheshin brenda vndit. Kthimi ishte i vshtir por fakti q i fejuari i saj arriti t gjente nj pun si menaxher n nj lokal nate me an t familjareve t tij i dha atyre mundsin t stabilizoheshin. Ndryshimet q jeta e tyre psoi gjat ksaj periudhe, puna n nj ambient t ri bri q i fejuari i M t afrohej fillimisht me mariuhann dhe m pas me heroinn. Ajo tregon : Fillimisht un nuk kuptoja asgj, dhe mua m plqente jeta e re q kishim filluar t bnim.. Ishte do gj e bukur, dilnim dhe knaqeshim;

27

gjra q m par nuk I kishim br. Shpejt zbulova q I fejuari im kishte filluar t prdorte heroin, kjo gj nuk m friksoi prkundrazi shpreha dhe un dshirn q ta provoja at. Doja t shijoja do gj t bukur t jets q nuk e kisha br m par. N kt mnyr u bm t dy prdorues dhe fillimisht do gj ishte e bukur. Pas nj viti e gjysem q ishte prdoruese mbeti shtatzn pavarsisht mosplqimit dhe mosaprovimit t t fejuarit t saj. N kt moment I fejuari e braktis si pasoj e disa borxheve q kishte tek lokali ku punonte duke mos mbajtur kshtu asnj prgjegjsi mbi fmijn .

Modeli i atashimit t fmijs me prindin (nnn toksikomane) Gjat intervistimit doli n pah modeli i atashimit nnfmij gjat fmijris s par : S pari nna, raporti q ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e pranishme me F kur ai lindi , ajo do bnte do gj pr t ndenjur me t dhe pr t do kishte dashur t ishte shoqja e tij e par. Kur F lindi i premtova vetes q do sakrifikoja t gjith kohn time pr tia dedikuar atij, ai duhet t dinte q un pr t isha e para, po ashtu edhe ai pr mua dhe q sdo ja kishim m nevojn njeriut . S dyti nna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe varsia e saj nga heroina q e bnte at t kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasoj organizonte jetn e saj dhe t F vetm rreth tyre. N lidhje me kt ajo u shpreh :

N fillim ndjeja q duhet t bja t pamundurn q mos t ndjehesha n faj Kaloja m shum koh duke marr heroin kur isha shtatzn dhe nuk i kisha kushtuar kurr vmndje shtatzanis Duhet t isha aty pr t, duhet t mbushja boshllqet q lindnin dhe nga mungesa pranis s t atit 28

Se treti, punonjsi social raportoi q nna e F kishte pasur t njjtn mny atashimi n fmijrin e saj, ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar. Si pasoj dhe klientja kishte krijuar t njjtn mnyr atashimi me F. Gjat terapis me nnn e F kam arritur n konkluzionin q fmijria e vet nns s F pr sa i prket marrdhnieve me prindin e saj ka qn e karakterizuar nga e njjta form atashimi .

Nj shkak tjetr i raportuar nga punonjsi social sht edhe kultura. Ai raportoi q nna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqria dhe nga fjalt e shumta t njerzve sidomos t komshinjve apo dhe t vet farefisit. Punonjsja sociale raportoi q nna jetonte n marrdhnie konfliktuale me veten pr sa i prket gjykimit q merrte nga t tjert. N lidhje me kt ajo u shpreh : Fakti q n familje asnj nuk e mbshteste q t lindte F dhe fakti q nuk i jepnin m besim bnte q ajo t krijonte nj marrdhnie gjithnj e m t afrt me F shpeshher duke mos e balancuar mir at.

Punonjsi social raporton q kjo sjellje e nns vinte si pasoj e gjith pasiguris s saj dhe pasiguris q i krijonte ambienti prreth. Nna raporton se ndihet e paragjykuar nga nnat e fmijve t tjer ajo shprehet : Kto dit komshia m tha q do bja mir q t kaloja m shum koh me F dhe jo tja lija at tr ditn prindrve t mi Nj shkak tjetr I raportuar nga punonjsi social ishte se nna ndjehej fajtore q kishte prdorur heroin gjat shtatzanis dhe se donte t tregonte n t gjitha mnyrat q ajo ishte e aft t kujdesej pr F. Pr kt shtje vet nna shprehet : Nuk do tja fal kurr vetes q jam droguar gjat shtatzanis

29

Kush e di sa ka vuajtur fmija im i dashur Kisha lexuar q fmija mund t lindi me apsinenc ,kisha shum frik po t bja

Pasojat sociale t F n lidhje me marrdhniet familjare Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjyshrit e tij dhe se figura e prindrve kishte mungar menjher pas viteve t para t jets. Fillimisht largimi i t atit nga familja ndrsa figura e nns kishte qen sporadike, shum prezente gjat periudhave kur nuk merrte heroin dhe jo prezente n momentet kur rifillonte srish prdorimin e heroins. Punonjsi social raporton se F karakterizohej nga forma paprshtatshmrie n mjedisin social n t cilin jetonte. Fakti q duhej t ndrronte shpesh shtpi dhe q her-her jetonte vetm me gjyshrit her-her me nnn e tij krijonte tek ai gjendje paprshtatshmrie dhe vuajtje ne ambientin familjar

Fmija raportoi q do t kishte dshir t mos ndrronte shpesh shtpi po t qndronte vetm n nj pr shum koh. Do t m plqente q t qndroja vetm n nj shtpi, kshtu u lodha Sa msohem tek shtpia e gjyshrve duhet t shkoj n shtpin tjetr; Smund t qendroj vetm n nj shtpi?Tek mami ose tek gjyshrit po t jet vetm nj shtpi. Gjithashtu nna e tij raportoi se n momentet kur ajo kthehej n shtpi pas nj periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte srish at. Ai shpesh m thonte : mami pr sa koh do t rrish ksaj here? Kjo sht hera e fundit q largohesh? 30

Po tani do t rrim gjithmon bashk Punonjsja sociale raporton se figura e gjyshrve ishte qndrore n kontekstin familjar dhe se F ishte shum i lidhur me to. Subjekti raporton q kur jetonte me gjyshrit ai ndjehej mir dhe se i plqente t kalonte koh me to dhe kur shkonte t jetonte me nnn e tij. M plqen q gjat javs gjyshrit vijn tek ne E diela sht dita e t katrtve, rrim po bashk dhe gjyshrit kalojn tr ditn me mua dhe mamin Dua te kaloj gjithmone shume kohe me to Momenti m I bukur kur loz me gjyshin tavull

Subjektet raportuan q fmija nuk flet kurr pr mungesn e t atit dhe as kur ishte m i vogl nuk krkonte shjegime pr largimin e tij. Vet nna thot : Habitem se si nuk m flet kurr pr t atin, n kt aspekt sht totalisht i mbyllur Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare Subjektet raportuan se prsa i prket pasojave psikolgjike q F shfaqte n familje, ishte gjendja e trishtimit q karakterizonte at n momentet kur nna mungonte pr dit t tra n shtpi. Vet nna raporton: Ma thonte gjithmon mamaja q t vija n shtpi e ta lija kt dreq droge; mendo sa mrzitet yt bir Shpeshher m thonte kur ishte i vogl : Mami kur do shrohesh ti? 31

Nga vet fmija raportohet se figura e nns i ka munguar shum dhe q mungesa e saj n jetn e tij t prditshme e bnte t mbyllej n vetvete. Do doja shum q mami t vinte m shpesh n shkolln time q edhe fmijt e tjer ta shohin q une e kam mamin Sm plqente q largohej pr dit t tra nuk e shikoja fare, kush e di ku shkonte Punonjsja sociale raportoi q kishte konstatuar nga takimi me gjyshrit t F q kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendencn per tu zemruar dhe grindur me veten dhe gjyshrit. I plqen m shum t haj patatina e hamburger se sa drekn q gatuajn gjysherit Mbyllet n dhomn e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri von duke par televizor Luan n kompjuter pr or t tra

Vet F raporton q kur sht vetm n dhomn e tij nuk do q ta bezdis njeri deri sa t mbaroj lojn n kompjuter. M plqen t rri vetm pr or t tra, dua t rri n errsir n dhomn time dhe pr ato or t mos flas me njeri far ka t keqe t hash hamburger e patatina, mua ato m plqejn, do ti haja do dit Punonjsja sociale raporton q kjo sjellje nuk ndodh ndonjhere por shpesh her. N kontaktet e mia me gjyshrit rezulton se jan shum t shqetsuar q fmija kalon m shum koh n kompjuter sesa duke lexuar

32

Nj shqetsim tjetr sht se F nuk ka fare rregulla pr sa i prket t ngrenit, ai nuk preferon t drekoj ato q gjyshja i gatuan.

Subjektet raportuan q nuk kishte asnj histori keqtrajtimi apo abuzimi seksual kundrejt fmijs. N lidhje me kt punonjesi social shprehet: Sado q nna sht gjetur shpeshher n momente kritike dhe ka qen shpeshher nn efektin e heroins, nuk ka abuzuar kurr tek fmija Punonjsja sociale raporton q n rastin e F nuk mund t flasim pr histori braktisjeje nga ana e prindrve. Nuk mund t them q nna e ka braktisur saj dhe nuk e ka ln fmijn kurr vetm Vrtet q n pjesn m t madhe ka qen nn efektin e heroins dhe nuk ka prmushur rolin e saj si nn por nuk ka pasur asnjher braktisje nga ana e saj kundrej fmijs fmijn e saj dhe n

momentet m t vshtira ajo gjithmon e ka drguar at tek prindrit e

Pasojat sociale t F ne lidhje me bashkmoshatart Fmija raportoi q nuk kishte nj shok t ngusht dhe q nuk fliste shum me asnj nga shokt e klass; i plqente m shum t qndronte me miq m t mdhenj se ai, por nuk kishte krijuar asnj marrdhnie t ngusht me asnjrin prej tyre. Jo jo, un nuk kam nje mik t ngusht Kam shok por sa pr t kaluar kohn; nuk flas pr veten me asnjrin prej tyre Nuk m plqen t rri shum me shokt e klass m mir me shok m t mdhenj Msuesja kujdestare raportoi dhe se gjat orve t pushimit ai sht tepr hiperaktiv dhe se bn gjithmon rrmuj n korridor .

33

sht i zhurmshm gjat orve t pushimit Ngacmon fmijt m t vegjl Nuk di t raportohet me shokt e klass Gjithashtu ajo raporton q F nuk ka tendencn t lr apo t mos frekuentoj ort e msimit dhe nuk sht fmij q bn mungesa t shumta. Vrtet sht jo aktiv po ort e msimit i frekuenton rregullisht, nuk sht nga ato nxns q vjen orn e par dhe pastaj hyn n t katrtn, por bn mungesa t shumta pr shtje smundjesh Ka nxenes te cilet mungojn shpesh per semundje dhe te kota por F nuk mungon ai vjen rregullisht Subjektet raportuan se F nuk kishte qen i prfshir n akte vandalizmi apo dhune n shkoll apo n ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur kurr probleme me policin. Pasojat psikologjike t F n lidhje me bashkmoshatart Msuesja kujdestare raporton q F ka probleme n msim nxnie dhe mungs prqndrimi. Nuk sht i prqndruar gjat orve t msimit sht i qet por jo aktiv n klas; Nuk ka nj lnd t tijn t preferuar; nuk shklqen n asnj lnd Nuk mund t them q sht nj nxns tek mesatarja por sht nn mesataren pr sa i prket rezultateve shkollore Subjektet raportuan se n testet e inteligjencs F ishte nn mesataren. Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i paprshtatshm.

34

Ndryshimet me nj fmij me prindr jo toksikoman

S pari msuesja kujdestare raportoi q dhe fmijt e tjer q ishin n klas shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshher mungonin n shkoll pr probleme shndeti. F nuk sht i vetmi q ka kto karakteristika, ka dhe fmij t tjer q i kan S dyti ajo raportoi q niveli i klass n prgjithsi ishte i ult dhe jo t gjith fmijt dilnin me mesatare t lart n testet e inteligjencs Faktikisht nuk sht se kam n kujdestari nj klas me mesatare t lart S treti msuesja kujdestare raporton q fmijt n moshn e F sidomos djemt kan tendenc q t krijojn miq n mosh m t madhe n shkoll . Ka dhe djem t tjer q kan miq m t mdhenj n shkoll i plqen t duken si m t mdhenj, kjo sht nj tendenc q e kam vzhguar gjithmon n vitet e mija t msimdhnies

Integrimi n jetn sociale F raporton q prej gjasht muajve ai dhe nna e tij mbasditeve dhe bnte kshillim me punonjsen sociale. Pr m tepr ai raporton q kontakti q ka me qendrn i plqen dhe do t donte ta vazhdonte kt kontakt edhe m tej. Ai raporton q fakti q nna e tij vjen n qendr do dit i duket pozitiv dhe e mbshtet n kt vendim. sht nj vendim q e kam pranuar menjher. Duhet t kishim ardhur m par n qendr F raporton se kontakti dhe raporti q ka krijuar me punonjsen sociale sht pozitiv dhe se e ndihmon shum t flas me t. 35 shkonin n qendrn

ditore Komuniteti Emanuel. Ai e frekuntonte qendrn dy her n jav

 E di q kur t flas me Erin do ti them asaj do gj dhe do t gjejm nj zgjidhje bashk

Punonjsja sociale raporton se q n momentin q F sht n qendr sht shum m i qet. Msuesja kujdestare ka raportuar q kur vjen n qendr F sht m i qet dhe m i vmndshm n msime. Msuesja kujdestare n bashkpunim me punonjsen sociale, nnn dhe gjyshrit prej dy muajsh kan regjistruar fmijn n kurse jasht shkollore t gjuhs angleze, matematike dhe fizike. N kt mnyr ai mund t ndihmohet pr t rritur rendimentin e tij n msime. N lidhje me kt punonjsja sociale shprehet : Mendoj q do t jet pozitive pr fmijn q t kaloj mbasditet e tij n kurs n kt mnyr do t ket mundsi si t socializoj dhe t rris rendimentin e tij n msime

N lidhje me kt fmija shprehet : Fillimisht nuk m plqente ideja q do t bja, por tani sht m ndryshe Anglishtja m plqen shum N lidhje me kt nna shprehet : M plqen ideja q tani F kalon mbasditet e tij n kurse private Shpresoj q kjo gj ta ndihmoj, e di q ai fillimisht nuk donte por gjrat me kalimin e muajve por shkojn ndryshe N lidhje me muajt e vers kur shkolla t mbaroj msuesja kujdestare dhe punonjsja sociale sugjeron q F t regjistrohet n nj kamp veror n mnyr q t rris m shum mundsit e tij pr t socializuar dhe t vazhdoj kurset private pr tu br m i aft n lndt pedagogjike.

36

KAPITULLI 4

DISKUTIMI do fmij ka t drejtn t ket prindr t prgjegjshm, t dashur dhe t besueshm, do fmij ka t drejtn t gzoj fmijrin e tij, por nuk ndodh gjithmon kshtu. Nprmjet ktij studimi evidencohet se si fmijt mund t bashkjetojn me nj prind toksikoman. Jeta e tyre sigurisht q nuk sht e thjesht. Toksikodipendenca e prindrve sht nj problem q po bhet gjithmon dhe m prezente dhe n realitetin shqiptar. Nj faktor kryesor q ndikon n kt fenomen sht q toksikomant e viteve 1990-1995, tashm jan br prindr. Nprmjet ktij studimi rasti sht mundsuar nj panoram m konkrete e ktij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik q kan fmijt e nj prindi toksikoman .

Hipoteza e ktij studimi sht Fmijt e lindur nga nna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe sociale.

Kjo hipotez sht argumentuar me studime t kryera n universitete t ndryshme n bot dhe mbi teorit ekzistuese t paraqitura m lart. N kt kapitull do t ndalemi n analizimin e problematikave t gjetura nga studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e mparshme. Ashtu si dhe studimet kan identifikuar, toksiokomania e prindrve sht faktori kryesor q ndikon n zhvillimin social dhe psikolgjike t fmijve. Prania e ktij faktori konkretizohej nga prdorimi i nns me heroin gjat shtatzanis nga nj atashim i vshtir gjat fazs s fmijris, nga prezenca e dobet e prindit kur sht nn efektin e heroins nga mungesa e prindrve n shtpi n rastin ton e prindrit (nn) dhe nga niveli i ult ekonomik. 37

Fmija duke qen se sht pjes e nj familje jo funksionale me mungesn e prindit (baba) dhe me prindin tjetr toksikoman duke marr parasysh dhe nivelin e ult ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe psikologjike si n ambientin familjar ashtu dhe n at shkollor. Nga studimi rezultoi se kto faktor ndikojn ne lindjen e vshtirsive tek fmija. Sipas studimeve fmijt me prindr toksikoman kan m shum mundsi t ken pasoja negative pr zhvillimin e tyre individual dhe t shfaqin sjellje jo sociale kundrejt marrdhnieve ndrpersonale. N lidhje me situatn kur nna sht prdoruese e substancave gjat shtatzanis, studimet flasin q krkuesit gjetn shum pak lidhje midis ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek fmijt. Gjithsesi rezultatet treguan q fmijt e toksikomanve prbnin nj rrezik te ri. N studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnj t dhn q t tregoj q abuzimi me substanca tek nna gjat shtatzanis t ket ndikuar n zhvillimin problematik t F por ne dim q F prbn nj problem dhe dim vshtirsit q lindin tek ai n baz t faktit q nna e tij sht toksikomane. Sipas studimeve fmijt gjat periudhs s fmijris s par pr t krijuar atashimin me nnn e tyre kan nevoj pr kontakt t vazhdueshm me nj figur t privilegjuar q n t shumtn e rasteve sht nna ajo q e krijon kt atashim. Duke u nisur nga studimet jan individualizuar disa tipe atashimi ambivalent, evitues dhe t paorganizuar t cilat jan baz pr zhvillimin e pasukseshm t fmijs n nj familje me prindr toksikoman. Pra abuzimi me substanca nga prindrit n familje shikohet si nj inkubator q shkakton lindjen e ktij problemi dhe si pasoj t nj atashimi jo efikas. N fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e nj atashimi t paorganizuar midis nns dhe fmijs. Gjithashtu teoria e atashimit prmend q do nn sjell n raport me fmijn e saj t shkuarn e saj, t tashmen dhe prfaqsimin q ka ndrtuar pr sa i prket vetes s saj dhe eksperiencat e rndsishme t rolit t saj si nn.

38

T njjtn gj shohim dhe gjat studimit t rastit ku mnyra se si nna e ka krijuar atashimin e saj me t birin sht identike me mnyrn q ajo vet ka pasur me t mn. Kjo na kofirmohet nga t dhnat q na jep punonjsja sociale. Por jo gjithmon kto pasoja lindin vetm tek fmijt me prind toksikoman. Studimi i rastit tregoi q prindi (nn) ndjehej fajtor pr faktin q kishte prdorur heroin gjat shtatzanis dhe pr pasojat sociale dhe psikologjike q kishte fmija i tij dhe pr kt nuk e justifikonte veten. N kt mnyr mund t themi se si prindi dhe fmija jan viktima t substancs dhe situats s vshtir ku jetojn. N kapitullin e literaturs u fol pr stilet e prindrimit. Po t ndalemi pikrisht n kt moment t literaturs ne do t shohim q ekzistojn katr stile prindrimi. Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive) ; Stil tolerues (jopozitive, n kt stili edukativ t fmija nuk sht i prmbajtur); Stili autoritativ (m i shndoshi) nj grshetim i atij autoritar dhe atij tolerues ; Stil pasiv (ky sht m pak pozitivi, prindrit i ln fmijt e tyre pr t br at q duan dhe t tregojn pak interes n kt t fundit) dhe kto prindr kan prirje t mungojn pr shkak papjekurie.

Tek rasti n studim ne shohim q stili i prindrimit t nns s F sht ai pasiv, ku nna mungon n jetn e fmijs pr shkak t papjekuris s saj ktu kemi nj korrelacion me prdorimin q bn nna me substanc n kt mnyr stili i prindrimit t nns s F prputhet me literaturn. Gjithsesi ne nuk mund t themi q ky stil prindrimi sht i dukshm apo lind vetm n familjet me prindr toksikoman. Gjithashtu po t bazohemi n literatur thuhet q problemi social konsiston n forma t ndryshme paprshtatshmrie t individit kundrejt sistemit social n t cilin jeton. Kjo paprshtatshmri e on individin n gjndje vuajtje dhe munges mirqnie si pasoj e pasiguris. N studimin e rastit shohim 39

prezencn e ktyre simptomave sepse F vuante si nga nj munges paprshtashmrie kur ndrronte shpesh shtpi dhe munges pasigurie kur shikonte q nna e tij kthehej n shtpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo largohej. Pra rezultatet prputhen me at ka thot literatura. Nj tjetr shenje q gjejm n literatur prsa i prket problemit social sht dhe mbyllja, mbyllje t ciln fmija e prjetonte n ambientin familjar. Kt e gjejm n momentin q ai ku nuk pyeste kurr pr t atin dhe q rrinte shpeshher vetm n dhomn e tij i izoluar. Ktu kemi srish nj prputhje me literaturn. Pr sa i prket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja q shfaqen si trishtim, ulje apo shtim t gjumit ose t oreksit. N rastin konkret ne i gjejm kto shenja brnda marrdhnieve familjare ku F shfaqte pagjumsi duke ndenjur deri von n kompjuter dhe shfaqte shenja t nj ushqimi jo t shndetshm dhe shfaqte trishtim kur e ma mungonte n shtpi pr dit me rradh, pra ktu kemi nj korrelacion t simptomave q shfaqte F me at q thot literatura. Gjithashtu studimet prmendn q fmijt e lindur nga prindr toksikoman dhe q jetojn n kushte t vshtira ekonomike kan m shum mundsi q t ken keqtrajtime n familje. Kt nuk e gjejm tek rasti jon ku F nuk kishte nj histori keqtrajtimi pra nuk kemi prputhje me literaturn. Gjithashtu keqtrajtimi i fmijve duket q sht i lidhur me prdorimin e substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime seksuale dhe fizike. N rastin konkret nna e F ishte prdoruese e heroins dhe nuk kishte abuzim seksual n familje. Gjithashtu literatura sugjeron q n baz t studimeve nnat q jan prdoruese t substancave karakterizohen n histori abuzimi dhe braktisje nga fmijt e tyre gj q n rastin ton konkret nuk prputhet.

40

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas t cilave familjet e fmijve me prindr toksikoman kan nj perceptim t ult pr mirqnien e fmijve t tyre. Nna ishte koshiente pr rndsin e rolit t familjes n zhvillimin social dhe psikolgjik t fmijs s saj, pavarsisht se ishte e detyruar t pranonte situatn n t ciln ndodheshin dhe mungesn e saj n familje dhe qndrimin e F me gjyshrit. Gjithashtu studimet prmendn q fmijt e toksikomanve kan m shum probleme sociale emotive dhe t sjelljes se fmijt e tjer. Kto studime kan arritur n konkluzione q kta fmij vuajn m shum n marrdhniet me bashkmoshatart. N rastin e fmijs n studim, marrdhniet me bashkmoshatart ishin shum t pakta. Ai nuk kishte shok t mgusht dhe nuk kishte deshir socializimi me shokt e klass prkundrazi shoqrohej vetm me shok m t mdhenj por dhe me keta shok ai nuk kishte krijuar nj marrdhnie t ngusht. Duke u nisur nga ky kndvshtrim rasti n studim prputhet me literaturn ekzistuese. Por duhet thn q F nuk ishte i vetmi fmij n klasn e tij q kishte marrdhnie me bashkmoshatart e tjer. N literatur ekziston q fmijt e prindrve toksikoman jan gjetur n marrdhnie t kqija n shkoll dhe rrezikojn m shum n fjal dhe n vshtirsi t gjuhs dhe kan m shum varfri konjitive n testet e inteligjencs. Pr sa i prket testeve t inteligjencs tek F shohim se ishte nn mestare dhe se nuk ishte aktiv n klas dhe se nuk kishte nj lnd t preferuar, kjo prputhet me literaturn. N literatur thuhet se fmijt e toksikomanve kan tendencn t humbasin ditt e shkolls dhe t jen m shum t prekur nga smundje t ndryshme. Kjo nuk prputhet me rastin ku F nuk kishte tendencn t linte ditt e shkolls dhe se nuk mungonte shpesh n shkoll pr arsye smundjesh. N literatur gjejm dhe se fmijt e toksikomanve kishin patur probleme me policin dhe madje pr krime t rnda. N kt rast nuk kemi srish prputhje t literaturs me rastin sepse F nuk kishte patur kurr probleme te tilla.

41

Sipas studiuesve ekzistojn stereotipa t cilt nuk lejojn q t jepet ndihm sociale adeguate pr familjet me prindr toksikoman dhe fmijt e tyre. N rastin konkret ky stereotip hidhet posht sepse nna e F ishte hera e par q krkonte ndihm dhe e kishte patur at menjher. Pr sa i prket kulturs n studime del q fmijt e prindrve

toksikodipendent kan tendencn q t shkojn n kshillim apo t marrin pjes shum hert n t. Kjo gj nuk prputhet me studimin e rastit ku F kishte vetm disa muaj q kishte pranuar t vinte n qendr pr kshillim me punonjsen sociale dhe mbi t gjitha n studim shohim se fillimisht asnj nga familja e nns s F nuk kishte qen dakort t lindte t birin, si rezultat kishte ardhur lindja e nj atashimi t paorganizuar ndrmjet nns dhe F. Pr sa i prket faktit q F jetonte me gjyshrit ne periudha t ndryshme kur nna nuk ishte n gjendje t kujdesej pr t. Gjejm srish prputhje me literaturn ku gjejm q shumica e fmijve me prindr toksikoman shkojn t qndrojn me gjyshrit e tyre dhe gjejn at ngrohtsi dhe prkujdesje familjare q i ka munguar n brthamen e familjes s tyre t origjins, dshirs s nns s F pr t mos ndodhur dika e till. Toksikomania e prindrve ndikon n krijimin e nj personaliteti jo kompakt dhe jo funksional t fmijs n mosbesim kundrejt vetvetes n rradh t par, m pas prindrve dhe shokve. Duke u bazuar n at far u paraqit m sipr konfirmohet se t lindsh nga nj prind toksikoman krijon probleme n zhvillimin jo t shndetshm t fmijs. Duke krijuar tek fmija probleme psikologjike dhe sociale si n ambientin femiljar dhe n at shkollor, dhe n baz t gjetjeve sht identifikuar nj fmijri e vshtir e F, pavarsisht dshirs s nns s tij pr t mos ndodhur dika e till. Gjithsesi kalimi i nj fmijrie t till bn q F te mos rritet i shndetshm pr tja transmetuar n t ardhmen fmijve t tij. Pra problemet do t vazhdojn duke u br m komplekse.

42

KAPITULLI 5

PRFUNDIME DHE PROPOZIME

Prfundime
Pr sa i prket pasojave t shfaqura n nivel individual studimi zbuloi se: Fmijt me prindr toksikoman kan pasoja psikologjike dhe sociale t cilat i shfaqin si n ambientin familjar ashtu dhe n at social. Po t ndalemi n pasojat sociale q shfaqte F n kto dy ambiente doli n pah se ai kishte : 1. Atashim t pa organizuar me nnn e tij gjat fmijris s par ; 2. Mbyllje si n ambientin familjar ashtu dhe n at jo familjar ; 3. Shoqrizim t pakt me bashkmoshatart ; 4. Plqente t kishte shok m t medhenj se veten po nuk kishte asnj shok t ngusht ; 5. Plqente t rrinte pr koh t gjat vetm ; 6. Vuante nga mosprshtatje n ambjentin social ku jetonte ; 7. F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste nnn ; 8. Probleme konjitive .

43

Gjithashtu studimi zbuloi se fmijt me prindr toksikoman mund t shfaqnin shenja t pasojave psikologjike. N rastin konkret tek F u zbulua se ai kishte :

1. Trishtim ; 2. Ulje t oreve te gjumit ; 3. Ulje t oreksit ; 4. Rendiment i ult n msime, nuk kishte nj lnd t preferuar .

Studimi zbuloi se kto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit (nn) n ambientin familjar. Mbi t gjitha ndikonte q figura e nns mungonte. Nna nuk luante rolin e saj si prind n familje. Gjithashtu studimi zbuloi se disa shkaqe t tjera q ndikonin q fmija t kishte probleme sociale dhe psikolgjike ishin : vshtirsit ekonomike ; mungesa e babait n nuklin familjar ; roli i nns n edukimin e t birit ishte zvndsuar nga figura e gjyshrve . Duke marr parasysh kto tre faktor dhe duke i lidhur me faktorin tjetr q nna sht prdoruese heroine bn te mundur lindjen dhe zhvillimin e vshtirsi psikolgjike dhe sociale tek F. Gjithashtu n studim u evidentua q kur prindrit e fmijve jan toksikoman, figura e gjyshrve dhe roli i tyre sht parsore pr mbijetesn e fmijve. Gjithashtu studimi zbuloi se nna e (F) nuk justifikonte veten pr mnyrn se si kishte krijuar marrdhnien e saj me fmijn dhe q vuante faktin q F nuk kishte patur nj fmijri si t gjith bashkmoshatart e tij.

44

Gjithashtu studimi evidentoi faktin q jo gjithmon fmijt me probleme ekonomike me prindr prdorues heroine mund t ken histori abuzimi fizik dhe seksual n familje apo histori braktisjeje. Nga ana tjetr studimi zbuloi dhe faktin q jo gjithmon fmijt e prindrve toksikoman kan probleme me ligjin pr shembull kryejn akte vandalizmi.

Propozime
Nga studimi i prezantuar u njohm me problematikat e nj fmije me prindr toksikoman, si lindin kto problematika, si zhvillohen dhe si i japin form problemeve dhe vshtiresive sociale dhe psikologjike t ktyre fmijve. N kt mnyr ne kuptojm q ky problem merr forma t ndryshme n nivele t ndryshme duke prekur m shum ambientet familjare dhe sociale t fmijs . Do t sugjeroja q studimet t fokusohen n pasojat e nivelit individual ku kryesisht kemi t bjm me dmtime sociale dhe psikologjike. Nga studimi rezultoi q fmija kishte probleme t ndryshme n t dyja kto fusha. Pr rastin specifik sugjeroj q punonjsja sociale n bashkpunim me msuesen kujdestare t fmijs t vazhdonte programin msimor t fmijs ashtu si kishin vendosur q ai t kryente disa kurse private dhe q ky program mos t ndrpritej pr nj periudh t gjat kohe rreth 2 vite t tjer. T zbatohej programi q F t regjistrohej n nj kamp veror gjat pushimeve t vers pasi do t t ndihmonte m shum fmijn pr socializim. Nga ana tjetr shikojm dshirn e prindit q fmija t shkollohet, t ket rezultate m t larta n msime,t jet m social me bashkmoshatart , dhe mbi t gjitha t mos vuaj me faktin q e ma sht nj prdoruese e heroins. Shihet qart dshira e prindit (nn) pr t mos qen m prdoruese dhe pr t kryer rolin e saj si nn n lidhje me fmijn e saj . Ky aspekt duhet inkurajuar. Duke vazhduar punn q sht nisur nga punonjsja sociale me prindin dhe fmijn pa ndrprerje pr vete faktin q rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar t ishte m i qet si n raport me ort e msimit si ne marrdhniet familjare me nnn. 45

Rasti i F nuk mund t shihet si nj rast i pashpres. Ajo q do t kshilloja ishte n mundsit q nns s F pr t gjetur nj pun n kt pr t ndryshuar kshtu disi gjendjen e tyre ekonomike . Sugjerimi tjetr ka t bj me mbshtetjen dhe krijimin e nj terapie t specializuar individuale ose grupi pr kujdestart e dyt t fmijve toksikomane (n rastin konkret gjyshrit). Ky sugjerim mbshtetet n faktin q n rastin konkret ata (gjyshrit)nuk kan pranuar t prononcohen, duke prbr kshtu nj ngr dhe pr sistemin e dyt familjar n t cilin fmija mbshtetet. Duke u bazuar n studimin e prezantuar shpejti nj realitet i pashmangshm. Do t sugjeroja parandalimin si instrumentin e par kundrejt ktij fenomeni. Fmijt me prindr toksikoman duhet t hyn n kshillim hert q gjat fmijris s von pa nisur ende moshn e adoloshencs. Nj sugjerim i fundit konsiston n faktin q n Shqipri nuk ekziston nj qendr rehabilitimi pr grat.Ne shikojm q n ndodhet n qendren ditore Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje qender rezidenciale. Sugjeroj lobimin nga ana e punonjsve social pr lindjen, krijimin dhe zhvillimin e ktyre shrbimeve sociale. Nj sugjerim tjetr ka t bj me parandalimin. Rol kryesor n kt aspekt do t kishin punonjsit social dhe psikologt n shkolla. Sugjeroj q ky proes t filloj n fmijrine e von dhe t vazhdoj deri n adoleshenc, duke prqasur edhe ne Shqipri metodat parandaluese q ekzistojn n nivel ndrkombetar. N kt mnyr dhe n Shqipri fmijt q shfaqin probleme do t ken mundsi t trajtohen q n fmijrin e hershme duke zbutur dhe reduktuar n kt mnyr pasojat e mvonshme, pjes e ksaj problematike. Do t ishte shum pozitive q t fillojm t shikojm kto fenomene si pjes e shoqrise son pa i ln vend paragjykimeve q t mbyllim kto realitete 46 dhe duke marr parasysh q

fmijt e prindrve toksikoman n Shqipri jan br dhe do t bhen s

vetm brenda mureve t shtpis. Edukimi i t rinjve me modele parandalimi npr shkolla duhet t jet hapi i par.

Bibliografia
Cristofani, Valentina. Psicologia delle tossicodipendenze.Roma:Carocci,2011; Costa, Valerio. Droga L'inganno del sintomo.Milano : Aliberti ,2005 ; Condoleo, Francesca. La droga.Milano : Carocci ,2000 ; Sydney L, Hans. L'esposizione prenatale della droga : Comportamento Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza : Dipartimento di Psichiatria, Universit di Chicago. Chicago,2001 ; Diane M,Hogan. I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent. Centro di Ricerca dei Minori :Trinity College di Dublino, 1997 ; Mary Jane S. Van Meter, Barbara S. Hirshorn. Grandparents Raising Grandchildren: Developing Self-Management,University of Michigan 1999 Cseare Gorrini,Viviana Brera. La droga non ascolta le sofferenze dei genitori tosiccodipendenti e dei loro figli. Pavia:Mulino, 2010 ; Baumrind, D. Child-care practices anteceding three patterns of preschool behavior.Genetic Psychology Monographs: New York ,1967 ; Baumrind, D.The influence of parenting style on adolescent competence and substance use.Journal of Early Adolescence: New York ,1991 ; Maccoby,E.E.The role of parents in the socialization of children .An historical overview.:Developmental Psychology: New York,1992 ; Speltini,G.Minori.disagio e aiuto psicosociale.Mulino :Lecce,2005 ; Monica Amoruso e Leonardo Duminuco .I genitori tossicodipendenti: Indagine sulla genitorialit dei pazienti tossicodipendenti,Padova 2000 ; 47

http://translate.google.com/translate?hl=it&langpair=en|it&u=http://en.wi kipedia.org/wiki/Substance_dependence ; http://it.wikipedia.org/wiki/Servizio_per_le_tossicodipendenze ; http://it.wikipedia.org/wiki/Tossicodipendenza ; http://www.dipendenze.com/dipendenze/maternit%C3%A0_tossicodipende nza.asp ; http://www.catiafiorin.it/Aree_di_intervento_trattate/Problematiche_legate_ alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenza.html ; http://www.crescita-personale.it/disagio-sociale/1569 .

48

SHTOJCA
Intervista guide me fmijn Seksioni 1 Informacioni baz 1 Si t quajn ? 2 Sa vje je? 3 Me k jeton? 4 Si jane marrdheniet e tua me familjart ? 5 Ne far klase je? 6 Si jane marrdheniet e tua me shokt?

Seksioni 2

1 Sa shok keni? 2 Kaloni shum koh me shokt? 3 Keni nj shok t ngusht? 4 Si jan rezultatet tuaja n shkoll? 5 Cila sht lnda juaj e preferuar? 6 E frekuenton rregullisht shkolln?

Seksioni 3 1- Kur mami nuk sht n shtpi, t mungon? 2- T ndihmon mami pr t pergatitur msimet? 3- A i tregon mamit kur zihesh me miqt? 4- A vjen mamaja n mbledhje me prindrit? 5- T plqen t jetosh me gjyshrit? 6- far t plqen m shum t bsh kur rrin me gjyshrit?

49

Intervista guide me prindin (nn) 1- Mund t m prshkruani raportin tuaj me F? 2- Mund t m prshkruani raportin tuaj me bashkshortin? 3- Cili sht niveli juaj ekonomik? 4- A kaloni shum koh me F? 5- Cili sht roli juaj n familje?

Intervista guid me msuesen kujdestare 1- Si sht marrdhenia e F me shokt e klass ? 2- Sa i vmndshm sht F gjate orve t msimit? 3- N historin e tij si nxns ka prsritur ndonjher vitin? 4- F sht fmij q shqetson gjat orve t msimit? 5- Sa i qet sht F gjat orve t pushimit?

Intervista guid me punonjsin social 1- Si e vlerson situatn e familjes s F? 2- Si sht ndrtuar marrdhnia nn fmij ? 3- A sht fmij i shndetshm emocionalisht? 4- Mendon se ka ndikuar mnyra e jetess ke F? 5- Mendon se sht familje problematike?

50