AP Notes: Griyego unang nagsulat ng kasaysayan 1. ebidensiya 2. di-iisa ang nagsabi at isa lang ang sinasabi 3.

. ingat sa mali > tanggalin ang mali Heredotus - ama ng kasaysayan kasaysayan -> makikita ang nakaraan History galing sa Geyegong salita na histo (kaalaman) Asya pinakamalaking kontinente sa mundo 1/3 ng lupa sa mundo 3/5 ng populasyon ng mundo ang tao Population: China 1st na pinakamalaki India 2nd Indonesia 3rd Swami Vivekananda Higante ng Ispiritualidad Okakura Tenshin Ang Asya ay iisa Pang. Achmed Sakaruo (Indonesia) May pagkakaisa laban sa kolonyalismo Asu tawag ng European sa Asians (lupain sa silangan), far east Ashiya (Japanese) Ajya (Chinese) Far East dating termino para sa East Asia Oriental Eastern Asia (hal. China, Japan) Occidental Western Hemisphere (Europe at Amerika) Boundaries: Arctic Ocean (Hilaga) *smallest of the 5 world oceans Bering Strait (Silangan) Pacific Ocean (Silangan) *largest & deepest among 5 world oceans *Peaceful pinangalanan ni Magellan Indian Ocean (Timog) Red & Mediterranean Sea (TimogKanluran) *Ang Red Sea ay tinawid ng Israelites sa Exodus. Dardanelles at Basporous Asia Minor (Timog Kanluran) Ural Mountains (Kanluran) *tagahati ng Asya at Europa kasama ng Caspian Sea Anyong Lupa Mt. Everest House of Snow - pinakamataas na bundok sa Asya at sa buong mundo (makikita sa Nepal) - Nasa gilid ng Tibetan Plateau 2. Pamir Knot longest group of mountains makikita ang onion mountains magmula Afanistan Pakistan 3. Mga bulkan Pacific Ring of Fire 4. Talampas Tibet (bahagi ng China) 5. Kapatagan at Lambak 6. Rub-al-Khali Desert Empty Quarter (Saudi Arabia) 7. Gobi Desert coldest and largest in the world (Mongolia) Anyong Tubig River 1. Huang He/ Yellow River 2nd longest river in China (River of Sorrow) 2. Chao Praya 3. Irrawadi longest river in Burma (Myanmar) 4. Yangtze = 5,989 km = longest river in China and Asia; 3rd in the world 5. Tigris at Euphrates Iran (dating Persia) 6. Ob at Yenisei Siberia, Russia 7. Dead Sea = 1,312 salt lake; lowest water surface on earth (Israel - Jordan) 8. Nile longest river in the world (Egypt) Lawa 1. Caspian largest inland body of water in the world (south-eastern eurpoe at asya) 2. Baikal - deepest lake in the world - 1/5 of all earths fresh surface water

1.

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Mga Pinangungunahan ng Asya: Edukasyon Politika Populasyon Kapaligiran pang world class na mga pook Seguridad Ekonomiya China industrialisasyon: dahilan kung bakit umiinit ang mundo Japan gumagawa ng paraan para pigilan ang carbon dioxide East Timor pinakabatang bansa sa Asya Turkey dating Asia Minor

*Mula Russia hanggang dulo ng Kazakhstan; naghahati sa Asyat Europa

7 Continents: 1. North America 2. South America 3. Europe 4. Africa 5. Asia biggest 6. Australia smallest 7. Antartica Artic Ocean

Ural Mountains

Asya
Indian Ocean

Bering Strait

Pacific Ocean

Dardanelles at Basporous

Katangiang Pilikal ng Kanlurang Asya mayaman sa mga disyerto kaya maunlad at mayaman sa krudo 20% ay disyerto Caspian Sea largest and longest lake in the world Anatoloian Plateau matabang lupang maaring pagtaniman Fertile Crescent (Iran) matabang lupat saganang supply ng tubig Mesopotamia Iranian Plateau maliit ang populasyon dahil tuyo ang lupa Arabian Peninsula ibat ibang anyong tubig pero maliit pa rin ang populasyon. Hal. Red Sea, Arabian Sea, Persian Gulf salat sa tubig dahil sa disyerto naninirahan ang mga tao sa may oasis *oasis matabang lupa at tubig na nakabubuhay ng taot hayop Hu Jun Tao presidente ng China

Hilagang Asya/ Gitnang Asya 1. Kazakhstan 2. Turkmenistan 3. Kyrgystan 4. Tajikistan 5. Uzbekistan 6. Georgia 7. Azerbaijan 8. Armenia

5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

Cambodia Philippines Indonesia Malaysia Singapore Brunei East Timor

Katangiang Pisikal ng Timog Kanlurang Asya Timog Asya Land of Mysticism (Indus River, Ganges mayaman sa langis; salat sa tubig at pagkain River) Organization of Petroleum Exporting Countries 1. Afghanistan 2. Pakistan Islamabad (kabisera) Ruh-al-Khali Shammal (desert storm), Kaniel, wadis (seasonal river) 3. India New Delhi (kabisera) 4. Nepal Himalayan River Pisikal na Anyo 5. Sri Lanka 1st female prime minister disyerto 6. Bangladesh Saudi Arabia (pinakamalaki sa Kanluran) = nagdidikta kung 7. Bhutan Land of the Thunder Dragon, smallest na kaharian magkano ang langis sa Asya Kuwait The Little Fort (military compound) 8. Maldives Male (kabisera), mangangalakal at navigator UAE Trucial states Iran, Iraq, Turkey mayaman sa kemikal, ginto at langis Kanlurang Asya Moslem World Israel at Lebanon walang langis; bumibili sa South 1. Saudi Arabia 2. Lebanon America 3. Jordan Likas na Yaman 4. Syria krudo/langis 5. Iraq salat sa tubig 6. Kuwait 7. Yemen Katangiang Pisikal sa Hilagang Asya 8. Oman Yamang Tubig 9. U.A.E. 1. Amu Darya 10. Qatar 2. Sur Darya 11. Bahrain 12. Iran steppe mababa ang damo at ugat (lupa) 13. Israel prairie mataas ang damot ugat 14. Cyprus 15. Turkey savanna pinagsamang damuhan at kagubatan Taiga madaming puno Silangang Asya Tundra walang puno Pastulan nag-aalaga sa hayop 1. South Korea industrialisado, capitalism Agrikultura bulak 2. Taiwan industrialisado, Formosa, Chinese Paghahabi 3. China Most populated 4. Japan isa sa mga pinakamayamang bansa - kulang sa kagubatan Timog Silangang Asya 5. Mongolia ginto, lata, phosphate, wolfrom Malaysia (Kuala Lumpur) 6. North Korea minahan, communism peninsula Borneo Timog Silangang Asya Little China farther India Vietnam 1. Malasia Yuan River 2. Thailand Mekong River nagbibigay pataba sa palayan 3. Vietnam Indonesia 4. Laos pinakamalaking bulaklak at national park

Rafflesia Arnoldi Brunei mayamang bansa at may sariling langis Thailand East Timor pinakabatang bansa sa Asya mineral: bakal at lata Pilipinas Likas na Yaman ng: Manila Timog Kanlurang Asya langis Laos Silangnang Asya gulay, mineral, maunlad na teknolohiya Asias poorest nation Timog Asya hiyas, mineral, tela Singapore Hilagang Asya bulak, steppe, pagmimina malinis at mayamang bansa technology Cambodia pinakamalaking templo at pre-industrial city ____________________________________________________________________________________________________________ Glacial Period ice age = Pleistocene = Panahon ng Yelo 1,000,000 years Walang buhay, pagkain ~Uruk kabihasnan = unang lungsod unang gumawa ng transportasyon sa tubig at lupa |_gulong Paleolithic panahon ng bato (matagal na panahon) paniniwala: diyos =Anu nakadepende ang buhay ng tao sa bato pari: patesi sulat: cuneiform kultura ng bato Old Stone Age panahon ng gusali: Ziggurat (templo) =vanished civilization lumang bato (Palaois) 400,000-800,000 Gilgamesh literature ng Sumer Homo erectus & sapiens - bayani na bata sa Sumer Kagamitan: bato/kahoy/buto Gawain: pangangaso ~Ur unang siyudad (central na lungsod) Tirahan: kweba/taas ng puno unang nagtunaw ng bakal Middle Stone Age gitnang bato vanished civilization (Meso) 10000-4500 2,700 B.C. -kagamitan: kahoy (marami Mga naibahagi: - Gawain: gathering 1. perang pilak at tanso 2. New Stone Age bagong bato bilog 360 3. decimal system (Naois) 7000-3000 4. palayok Gawain: nagtatanim, pangingisda 5. brass Pag-aalaga ng hayop 6. chariot Tirahan: may permanente 7. gulong 5 Pangkat ng mga Sumerian: Urban Revolution makabagong pamamaraan lungsond 1. Pari - hanapbuhay: pagsasaka, pangingisda (Petasi)/ Hari 2. Kamag-anak ng Pari Pag-aalaga ng hayop 3. mangangalakal / manggagawa Unang mga Permanenteng Tahanan: Bato 4. magsasaka Jericho -> Israel 5. alipin Catal Huyuk -> Anatolia Turkey (Asia Minor) Embasador Egypt Hacilar Sibilisasyon lungsod / lungsod estado Problema->Solusyon-> Imbensyon Sumer (Timog Kanlurang Asya) Indus (Timog) Shang (Silangan) 18th Century Sepoy Indian na sundalo ng British (nasakop) Lithic bato Glacier malaking tipak ng yelo Persia Iran ngayon Mesopotamia sa Iraq

Sumer pagitan ng Tigris at Euphrates

6. porselana gawa sa pinong buhangin 7. Oracle Bones paraan ng pakikipag-usap sa diyos Lipunan: 1.Hari Wu Ding 2. Aristokrasya (mga kamag-anak) 3. Mangangalakal, artisan at magsasaka 4. alipin Philosopher Confuci (Confucianism) =Kung Fu Tze (Master) Instik = indyo mababang uri ng tao Leader mandate of heaven (titulo ng emperador) sugo ng diyos pari at hari pinapatalsik kapag sunod-sunod na mangyari ang lindol Indus (Timog Asya) Hilagang Kanluran ng India Baluchistan (Nasa Pakistan) 1. Mohendvo Daro 2. Harappa *Pictogram form of writing Relehiyon: Citadel/Fortress Polytheism maraming diyos = baka (bull) hindi monotheism (1 god) Lipunan: 1. Paring Hari 2. Mangangalakal 3. Magsasaka Izanagi Izanami = Amaterasu-Omi-Kami

Japan Land of the Rising Sun Zongguo Gitnang Kaharian ng Tsina ~Sino = Sinocentrism ~Kowtow (paghalik sa sahig ng 3 beses at pagluhod) Ninigi-no-Mikoto = apo ni Amaterasu-Omi-Kami Espada Alahas Salamin Jimmu Tenno = demi god (half tao, half diyos) = unang emperador *Sa Japan, hindi pinapatalsik ang emperador dahil siya ang diyos Shinto relihiyon ng Hapon paniniwala na ang kanilang diyos ay nasa kapaligiran |_Mt. Fuji Aminism - relihiyon sa Timog Silangnang Asya nagdadarasal sa matataas na lugar diyos ay kalikasan

Huang Ho (Yellow River) nag-iiwan ng dilaw na lupa Yangshao 3000-1500 BC Lungshan 2500-2000 BC Shang (1700) 1st dynasty 7 siyudad -> anyang pinakasikat na siyudad Bronze City

Palasyo->pamahalaan->hari= paring may asawa Templo Shang Di (God Creator ng Chinese) Buddhism/ Hinduism (India) May sementeryo - Siva = isa sa mga diyos May opisina ng pamahalaan - devaraja Mga naibahagi: 1. Bronze 2. Chariot 3. calligraphy form of writing 4. jade at ivory 5. seda (silk)

Islam (Timog Kanlurang Asya) Soul of the Prophets Caliph = kinatawan ni Muhamed

*Confucianism mabiting aral *Merit (Nirvana) - blessing