Visie 2012

Door online nieuwsgaring wordt de journalist nalatig in hoor en wederhoor.

School voor Journalistiek Datum 15 juni 2012 Carolien Zimmerman Carolien.zimmerman@student.hu.nl Studentnummer Begeleider Aantal woorden 1530217 Yael Woortman 2130

Inhoud
Inleiding Visie Bronnenlijst P3 P4 P8

Inleiding
Door een ongeval op de A2 bij Abcoude in week 23 2012 zijn twee mensen overleden. Nog geen half uur later wordt er op het wereld wijde web getweet dat er een ongeluk heeft plaatsgevonden op de A2. Kort daarna werden ook doden vermeld. Meer dan vijftien jaar geleden als er een soortgelijk incident plaats vond, ging het nieuws de volgende dag de wereld in. Tegenwoordig met online nieuwsgaring gaat dat veel sneller. De informatie komt via verschillende media en personen online de wereld in. De ene website geeft aan dat er vijf gewonden zijn op de A2, de ander meldt dat iedereen ongedeerd is en weer een ander meldt dat er twee jongens van 24 jaar oud zijn omgekomen. Hierdoor is het onduidelijk welk medium het juiste nieuws naar buiten brengt. Journalisten zijn verantwoordelijk voor de berichtgeving op nieuwswebsites. Voor het plaatsen van nieuwsberichten moet er duidelijke hoor en wederhoor naar de bron zijn verricht. Er moet waakzaam gewerkt worden om fabels zoveel mogelijk te voorkomen. De volgers van het nieuws verwachten tenslotte dat de media niets anders dan correcte gegevens naar buiten brengt. De constante deadline na de komst van online nieuws in de journalistiek anno 2012 zorgt ervoor dat er sneller geproduceerd moet worden. Dit vergroot de kans op fouten omdat er vlotter gewerkt wordt en weinig tijd is voor gedegen research. De stelling van mijn Visie luidt dan ook: Door online nieuwsgaring wordt de journalist nalatig in hoor en wederhoor.

En bron is geen bron Linda Duits, sociaalwetenschapper, gaf in mei 2012 op De Nieuwe Reporter (DNR) aan dat de journalistiek heeft geblunderd door een persbericht van de Nationale Academie voor Media & Maatschappij klakkeloos over te nemen en te publiceren zonder de juiste research. Het bericht meldt uitkomsten van een onderzoek wat volgens Duits de naam onderzoek niet mag dragen omdat het niets met wetenschap heeft te maken. Zo zou er geen duidelijke hoor en wederhoor zijn plaatsgevonden. Ze noemt het een PR-stunt waarmee twee slimme ondernemers hopen geld te verdienen aan zorgen van opvoeders en overheid. De journalisten die dit onderzoek als waarheid hebben overgenomen dienen bestraffend toegesproken te worden. Vooral de journalisten van het NOS Journaal is dit aan te rekenen, dat een lang maar kritiekloos item maakte. Journalisten zouden bij deze schimmige marketing-sector vol belangenverstrengeling een rol als waakhond moeten vervullen, niet die van gratis reclamepodium, zo meldt Duits op DNR. Het artikel van Duits schetst gelijk een heel ander beeld van het persbericht en zet journalisten flink aan het denken gezien de reacties op DNR. Om aan te tonen dat er wel degelijk hoor en wederhoor is gedaan naar een bron voor publicatie heeft Aletta Oosten, Adjunct hoofdredacteur NOS Nieuws, op DNR gereageerd op het bericht van Duits. U verwijt ons dat wij het onderzoek van de Nationale Academie voor Media en Maatschappij (een kwantitatief onderzoek onder 493 jongeren) klakkeloos hebben overgenomen. Dat is allerminst het geval. Voor publicatie heeft de NOS de onderzoeksopzet en de resultaten voorgelegd aan een hoogleraar van de Universiteit Twente. Hij noemde de resultaten betrouwbaar en overeenkomstig met zijn eigen kennis op dat gebied. Een journalistieke vuistregel is dat er minstens twee bronnen moeten zijn die een verhaal kunnen bevestigen. En bron is geen bron. Van de NOS verwacht de volger van het nieuws juist dit uitgangspunt. Er is hoor en wederhoor gedaan maar geen gedegen research. Maar fouten komen voor in de journalistiek en hiervoor bestaat er de rubriek rectificaties. Fabels zijn onvermijdelijk Check, check en doublecheck is een standaard taak van de journalist maar het is niet duidelijk of dit nog gebeurt in de praktijk. Volgens Ronald Ockhuysen, adjuncthoofdredacteur van Het Parool, valt informatie niet altijd te verifiren echter moet dit niet na verhoor van n bron al geconcludeerd worden. Ockhuysen vindt journalisten altijd, en zeker bij gevoelige onderwerpen, moeten aangeven dat zij geprobeerd hebben informatie te verifiren, bij wie dit is gedaan en om welke reden het niet gelukt is. Dit maakt het bericht in alle opzichten transparanter. Media heeft een miljoenenpubliek dat wil weten wat er in de samenleving speelt zonder onnodige fabels. Om te bevestigen dat journalisten nalatig zijn in hoor en wederhoor, heeft het VARA-programma RamBam onderzoek gedaan naar de zorgvuldigheid van journalisten bij het overnemen van nieuwsberichten. Dit hebben ze onderzocht door middel van nepberichten de wereld in te brengen. Zo nam De Telegraaf zonder iets te controleren een bericht over wat de redactie van RamBam online plaatste. Dit ging om stempelen tijdens de Elfstedentocht te vervangen door inchecken. Het verzonnen persbericht stond binnen 20 minuten op de site van De Telegraaf. Vervolgens namen andere media dat nieuws weer zonder hoor of wederhoor over. Een ander bekokstooft 4

bericht ging over een Griekse Europarlementarir die zou protesteren tegen een ton subsidie voor een kunstwerk van olifantenpoep. Het programma toont aan dat een verhaal zo verschrikkelijk geloofwaardig kan zijn dat het geen wantrouwen wekt. Op internet heeft RamBam zich heel makkelijk weten te vermommen. Onder andere Volkskrant, NOS, De Pers en Shownieuws hebben actief de nepberichten van het programma gepubliceerd. Deze actie betuigt dat de media nalatig is geweest in het hoor en wederhoor. In dit onderzoek was het niet makkelijk voor de journalist om de zogenaamde bron te bereiken omdat de nepberichten tot voicemail aan toe waren ingedekt door RamBam. Deze actie toont aan dat door de nalatigheid, fabels onvermijdelijk zijn. Had er meer tijd in research gezeten was het nooit gepubliceerd. Hier komt de constante deadline van online nieuwswebsites kijken. Dit biedt weinig tijd voor gedegen research en is eveneens de kern van het probleem. Knip- en plakwerk De enorm ervaren en lovende Britse journalist en auteur Nick Davies betoogde dat journalisten door werkdruk er nauwelijks meer aan toe komen het waarheidsgehalte van hun informatie te verifiren. In zijn boek Flat Earth News, Nederlandse druk Gebakken Lucht, toont in onderzoek (2008) aan dat maar liefst zeventig procent van het binnenlandse nieuws in de Britse kwaliteitskranten helemaal of gedeeltelijk is gebaseerd op het knippen en plakken van voorverpakte persberichten. De onvermijdelijke realiteit van de journalistiek is dat ons werk wordt ingeperkt door deadlines en dat we op zoek naar bewijzen die we nodig hebben, nooit zo diep kunnen graven als we graag zouden willen. De publicatie van Gebakken Lucht zorgde wereldwijd voor veel opschudding in de journalistiek. Ook hier in Nederland. Naar aanleiding van het Davies-onderzoek besloot Onderzoeksgroep communicatiewetenschap aan de Radboud Universiteit Nijmegen te kijken hoe het in de Nederlandse journalistiek zit met knip- en plakwerk. Uit de kwantitatieve inhoudsanalyse onder vier Nederlandse kranten blijkt dat 32% van de nieuwsberichten geheel of gedeeltelijk is overgenomen van persbureaus. De onderlinge verschillen tussen de onderzochte kranten zijn groot. In slechts 5% van de binnenlandberichten in NRC Handelslad is onduidelijk van wie het afkomstig is, in de Gelderlander 77%. De Volkskrant en AD zitten daar met 19 en 42% tussenin. Nederlandse journalisten leunen kennelijk zwaar op voorgeproduceerd nieuws en nemen het klakkeloos over. Maar is daar iets mee? Kees Buijs, docent aan de masteropleiding journalistiek aan de Radboud Universiteit Nijmegen, die deelnam aan het onderzoek vindt van wel. ,,Redacties smachten naar nieuws en hebben de neiging het eerste het beste nieuwtje klakkeloos over te nemen zonder hoor of wederhoor. Als het klakkeloos gebeurt is er inderdaad iets mis. Persberichten kunnen heel goed in elkaar zitten, wat niet vreemd is omdat nogal wat persvoorlichters uit de journalistiek afkomstig zijn. Maar een journalist zal altijd een eigen afweging moeten maken in belang van zijn mediaplatform en doelgroep, zo verteld Buijs. Marcel van Lingen, hoofdredacteur van Algemeen Nederlands Persbureau, vindt dat er helemaal niet mis is met persbureaukopij. In een interview licht hij dit toe. ,,Als de inhoud verder in orde is, dan is knippen en plakken ook geen probleem. De twee grootste persbureaus, ANP en GPD, zijn voor een belangrijk deel verantwoordelijk voor de binnenlandse berichtgeving in de media. Zij hebben gezamenlijk meer dan 150 redacteuren in dienst die niets anders doen dan kwalitatief hoogwaardige nieuwsproducties leveren. En dat doen ze door ruw aangeleverd of kant en klaar materiaal te checken, zoals ook kwaliteitsredacties van andere media dat doen. Een 5

journalist kan het bericht bewerken naar zijn medium zonder hoor of wederhoor en komt zo met nieuws naar buiten. Bronnencheck ingestampt tijdens studie Mark Miserus, sportjournalist en verslaggever voor de Volkskrant, is trouw in het checken van zijn bronnen. Hij maakt zijn eigen nieuws en wordt gedwongen naar hoor en wederhoor. Dat is er ook ingestampt tijdens zijn studie. ,,Het wordt allemaal sneller ook de cyclus met social media maar het moet de taak van een journalist blijven om te bronnen te checken. Bij een grote productie in de krant waar ik drie maanden aan had gewerkt, heb ik tot op de bodem alle bronnen gecontroleerd. Ik zou niet kunnen slapen als ik bronnen niet heb gecheckt. In veel buitenlandse media bestaan er een aparte fact checking afdelingen. Deze redactie controleert bronnen tot op de laatste komma. Dit om juridische problemen te voorkomen, goede journalistiek te bedrijven en de naam van het medium hoog te houden. Hier in Nederland hebben we de eindredactie die teksten nalopen. Zonder een fact checking afdeling is het aan de journalist om alert te blijven. Misrus: ,,Knippen en plakken doe ik ook weleens maar met bronvermelding. Nieuws kopiren van elkaar lijkt met de komst van internet steeds gebruikelijker te worden. Een bron vermelden was vroeger normaal, met de komst van online nieuwsgaring lijkt het steeds meer te verdwijnen. Dit heeft een slecht effect op juiste berichtgeving. Spagaat tussen tijdsdruk en bron Nieuws publiceren gaat online steeds sneller, het gebeurt meer en hierom niet altijd uitgebreid. Het duiden van nieuws komt hier ook bij kijken en het ene bericht bel je minder snel na dan het andere. Een brandje in een schuur heeft geen uitgebreide uitleg nodig echter het waarom Tofik Dibi kans maakt lijsttrekker te worden van Groenlinks vraagt wel om een toelichting. Volgens Michiel van der Geest, Chef Newsroom Volkskrant.nl, kun je als ervaren journalist met de nodige kennis van je bronnen ook op je gevoel afgaan en weten of iets snor zit of niet. ,,Als politiekjournalist Frits Wester tweet dat het kabinet is gevallen, kan de media dat best overnemen en in de tussentijd op zoek naar bevestiging. Er werd onlangs getweet dat de bekende schrijver Gabriel Garcia Marquez dood is. Aan de tweets te zien en de personen die het retweeten weet ik dat er iets niet klopt. Na research komt eruit dat het niet waar is. Ervaring is hier een punt, je wordt er steeds beter in. Op redacties is met name bij regionale dagbladen fors bezuinigd, wat de werkdruk niet vermindert voor de journalist. Ieder nieuwsbericht plaatsen is niet goed, er is geen tijd om alles te checken en er moet constant nieuws gepubliceerd worden. Van der Geest ziet door tijdsdruk juist reden om te checken steeds meer groeien onder journalisten. ,,Juist door de enorme toename aan nieuws en nieuwsstromen is het de taak van de journalist het nieuws wel te analyseren en kritisch te evalueren. Want als het nieuws overal vandaan komt, moet de journalist orde scheppen in de chaos, en proberen te duiden wat er nou precies aan de hand is. Een persbericht over Dibi wordt in deze tijd met de nodige research een interessant verhaal voor ieder medium. Tijdsdruk kan eten in het roet gooien. Maar het is volgens Van der Geest acceptabel dat journalisten er vanuit gaan dat persbureaus, deskundigen en voorlichters die ze kennen, voor de juistheid van de berichtgeving zorgen. 6

Conclusie Natuurlijk wordt niet alles gecheckt. Niet elke bewering is een feit dat onderzocht moet worden. Maar in de meeste gevallen wel en de volger van het nieuws verwacht ook dat dit gebeurt ondanks tijdsdruk. Dat een journalist er dus niet aan toe komt het waarheidsgehalte te onderzoeken hoeft niet waar te zijn. Het gaat er wel om dat een journalist zijn bronnen goed inschat. En zo is het altijd in de journalistiek gegaan. Het zijn tegenwoordig barre tijden voor de pers omdat iedereen, journalist of niet, nieuws naar buiten brengt en er fors wordt bezuinigd op redacties. Slim samenwerken met de redactie, duidelijk taken verdelen en wijze keuzes maken voorkomt fouten. Gelukkig kan het aanpassen van fouten online altijd en in de krant gebeurt het in de rubriek rectificaties. Zelfs de grootste namen als de NOS en de Telegraaf falen weleens. Dit toont aan dat bronnen checken het belangrijkste wapen is van een journalist. Geen mogelijkheid om te checken, dan geen verhaal.

Bronnenlijst: Mondelinge bronnen: 1. Misrus, Mark (28), sportjournalist en verslaggever voor de Volkskrant, maakt eigen nieuws en wordt gedwongen naar hoor en wederhoor. Hij heeft meegewerkt aan het onderzoek van Els Diekerhof Niet checken maar indekken. Hier is onderzocht of journalisten hun feiten checken. Tel: 06-46747746, email: m.miserus@volkskrant.nl Gesproken op 15-05-2012 2. Van der Geest, Michiel, chef Newsroom van de Volkskrant, heeft te maken met online nieuwsgaring en tijdsdruk en kan er uit ervaring veel over vertellen. Tel: 020-5622192, email: m.vandergeest@volkskrant.nl Gesproken op 15-05-2012 3. Buijs, Kees, docent aan de masteropleiding journalistiek aan de Radboud Universiteit, heeft onderzoek gedaan naar persbericht kopij onder Nederlandse kranten. Buijs is actief in het voeren van onderzoeken onder journalisten en heeft op zijn manier de uitkomsten toegelicht. Tel: 024-3552611, email: c.buijs@maw.ru.nl Gesproken op 15-05-2012 4. Marcel van Lingen, hoofdredacteur van Algemeen Nederlands Persbureau, is tegen de stelling. Naar aanleiding van het onderzoek van Radboud Universiteit Nijmegen gaat hij tegen de uitkomsten van het onderzoek in en vertelt dat onderzoeker Buijs om onduidelijke redenen informatie achter laat en een voorverpakt statement presenteert. Tel: 070-4141414 Gesproken op 16-05-2012 Boeken: 5. Davies, Nick (2009). Auteur van het boek Gebakken Lucht (Flat Earth News originele titel). Uitgever: Lebowski 6. Ummelen, Bert (2009). Auteur van het boek Journalistiek in Diskrediet. Uitgever: Diemen AMB (digitale) Documenten: 7. Radboud Universiteit Nijmegen, Een derde binnenlands nieuws in Nederlandse kranten niet van eigen makelij, http://www.ru.nl/@750888/een_derde/ Geraadpleegd op 11-04-2012 8. Nicole de Boer pr- en communicatieadviseur, Fact checking: de feiten moeten kloppen, http://www.villamedia.nl/journalist/n/kwaliteit/factchecking.shtm Geraadpleegd op 23-04-2012 9. Linda Duits, sociaalwetenschapper, http://www.denieuwereporter.nl/2012/05/journalistiek-blundert-met-onderzoekjongeren-gestrest-door-sociale-media/ Geraadpleegd op 09-05-2012 8

10. Els Diekerhof, onderzoeker bij de Kenniskring Crossmedia Content van de HU, http://www.denieuwereporter.nl/2008/10/nederlandse-journalisten-niet-checkenmaar-indekken/ Geraadpleegd op 15-04-2012 11. Jolla Angenent is journalist bij de regioredactie van de Alkmaarsche Courant/ Noordhollands Daglad, http://www.denieuwereporter.nl/2012/03/journalisten-kunnen-echt-wat-toevoegendoor-tijd-te-nemen/ Geraadpleegd op 23-04-2012 12. Kees Buijs, docent aan de masteropleiding journalistiek aan de Radboud Universiteit, Het persbureau regeert mee, http://www.denieuwereporter.nl/2009/01/het-persbureau-regeert-mee/ Geraadpleegd op 2-05-2012 13. Marcel van Lingen, hoofdredacteur van Algemeen Nederlands Persbureau, Wat is er mis met persbureaukopij?, http://www.denieuwereporter.nl/2009/01/wat-is-er-mismet-persbureaukopij/ Geraadpleegd op 2-05-2012 14. Kees Buijs, docent aan de masteropleiding journalistiek aan de Radboud Universiteit, http://blogs.budh.nl/kwaliteitvanjournalistiek/2011/06/28/272/ Geraadpleegd op 2-05-2012 15. Onjo, ONDERZOEKSJOURNALISTIEK MET EEN HELE GROTE KNIPOOG, http://www.onjo.nl/Item.2551.0.html?&no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=38 799 Geraadpleegd op 11-04-2012 16. Ellen Rling, Blijft professionele journalistiek in gebreke? http://www.spreekbuis.nl/content/1379/Blijft_professionele_journalistiek_in_gebreke _.html Geraadpleegd op 23-04-2012 Webpaginas: 17. nieuwsblad.be, Straatsburg maant journalisten aan bronnen te verifiren, http://www.nieuwsblad.be/Article/Detail.aspx?ArticleID=DMF22022007_090 Geraadpleegd op 11-04-2012 Beeld en geluid: 18. RamBam (5 maart 2012), Vara, http://www.uitzendinggemist.nl/afleveringen/1242883 Geraadpleegd op 11-04-2012 19. Waan van de Dag (13-04-2012), Nederland 1 Gezien op 13-04-2012 9