Adlis n tmazit
3
2010 - 2011
Reman ACUR
Unuen : WALI mer Conception et mise en page M'LIK Fewzia Conception de la couverture BELAID khaled
0102 - 1102 01/419 MS 6 - 555 - 02 - 7499 - 879 I. S. B.N 177 - 0102 N Dpot lgal - - 0 / ./0 0 0102
Tazwart
Ha-tt-a tuwe-d twala n udlis-a akken ad as-nales. D acu kan, as nules-as, yella wayen yeqqimen akken yella ; yella wayen imseklen deg-s. Am gma-s-nni i d-yeffen deg useggas n ulmad 2005/2006, nra ad yili d adlis ara d-isleknen, tikkelt nien, belli tameslayt-a i dyefrurin deg e, ur-ne, nekkni, ur telhi ara kan i cce. ur-ne, telha i taulin akk n tudert, d nettat ay d tudert ; ma texa, ad teru yid-ne am winna ief yenna umedyaz lael-ik, izgel-ik ; win tebi, yugi-k, mel-iyi-d wi k-ilan ? Akken ad issinen yinelmadennne ad arun irisen, tuwi-d ad qeben ama d ilugan n tseddast n tefyirt, ama d wid n lebni amatu n uris. D snat temsal-a uur tezzi tidmi-nne deg udlis-a. Deg udlis-a, llan tlata wanawen n yinaw : tasiwelt, aglam, asegzi. Nerra-d tasiwelt, i-wakken ad izmiren yinelmaden ad gzun belli s wassaen yellan ger yiwudan (ne yif-it ma yenna-d bnadem imigan) akked temlilt n yal yiwen ay iteddes wullis ; tis snat, awadem, yezmer win yettarun ad as-yefk tawuri nien : ad t-id-yeglem alama yual wullis-nni amzun d tilawt ; tis tlata, iwudam ttmeslayen gar-asen, yella melmi i d-tuwi ef unallas ad d-yessiwe ayen ttemyinin yiwudam am wakken t-id-nnan ; daymi d-nessedda tagzemt swayes ara yissin unelmad amek ara d-iger adiwenni deg wullis. Ma d asegzi, yuwi amur ameqqran n tgezmin. D netta ay d inaw agejdan deg Useggas wis 3 n Ulmud Alemmas. Timsal ief d-yuwi usegzi, ugtent : ansay, yiwet n tewsit n tsekla, tamguri tamensayt, agama, amarad. Deg wayen yerzan isenfaren, d aselmad d yinelmaden-is kan ay yeran d acu yeffen fell-asen d wacu i wumi zemren. Di yal tagzemt, ad tafem : Sin yirisen n yiwen wanaw. Iluma n umawal. Iluma-a, rzan ama d assaen ger wawalen (takenwa d tenmegla), ama d anamek (tagetnamka, asbadu, iktawalen). Tamsirt n tjerrumt d yiluma. Tamsirt n tseftit d yiluma. Tamsirt n trawalt d yiluma. Tauri d uzraw n usefru. Irmad n ufares s tira yeddan d wanaw n yinaw akked tezmert taddayt n tegzemt. Teggra-d, tura, ma iwala uselmad kra ur neffi ara fell-as ama deg yirisen, ama deg temsirin n tutlayt d yiluma, yezmer ad t-ibeddel ; acku anagar netta i yessnen aswir n yinelmaden-is d wacu i asen-ilaqen, maca a-wi-yufan mai d abeddel i ubeddel. Imeskaren
agbur
Amur tamunt n ulmad Tagzemt Irisen - Asafar di lar n wazen sb : 08
- Tajeigt n wure
sb : 14 sb : 16
01
- maksen sb : 18
- ireg
sb : 24
- Irem n Yirumanen
- Anar sb : 40
02
Sb : 39
- Amsal n uqermud sb : 50
- Asefru: Bu-tjewwaqt
sb : 68
03
Sb : 71
- Anagraw n yiij sb : 82
agbur
Iferdisen n tutlayt
Tajerrumt: Tala d twuri n waddad sb : 11 Taseftit : Timera n umyag sb : 12 Tirawalt: Tizeliwin n tnila sb : 13 Tajerrumt: imattaren sb : 21 Taseftit: Amyag : Ifeggagen d tmera sb : 22 Tirawalt: Asigez sb : 23 Tajerrumt: Arbib sb : 31 Taseftit: Amaun n yizri sb : 32 Tirawalt: - Tamsertit : i+ i/y. Sb : 33 Tajerrumt: Tibawt sb : 43 Taseftit: Amaun n wurmir sb : 44 Tirawalt: -Tamsertit: d+t, +t sb : 45 Tajerrumt: Asmekti n yisemmaden sb : 53 Taseftit: Amaun n wurmir ussid sb : 54 Tirawalt: Tamsertit : Tazela n tnila d d umatar t sb : 55 Tajerrumt : Anammal n usentel sb : 63 Taseftit : Amaun n yizri ibaway sb : 64 Tirawalt: Tamsertit : ad + d n tnila sb : 65 Tajerrumt : Asemmad agensay sb : 75 Taseftit : Amaun n wurmir ibaway sb : 76 Tirawalt : Tamsertit : d n trila + amqim awsil sb : 77 Tajerrumt : Tafyirt tumyigt d tefyirt tarumyigt : sb : 85 Taseftit : Tafelwit n tseftit sb : 86 Tira n uris asegzay Sb : 91 Sb : 92 Tira n uris asegzay Sb : 81 Tira n uris asegzay Sb : 69 Tira n uris asegzay Sb : 59 Sb : 70
Afares s tira
Azenzi n yimigan deg wullis Sb : 17 Taguri n udiwenni deg wullis Sb : 27
Asiteg
Sb : 38
Allalen n tutlayt
Tajerrumt: Tala d twuri n waddad sb : 11 Taseftit : Timera n umyag sb : 12 Tirawalt: Tizeliwin n tnila sb : 13
Afares s tira
Amur amezwaru
Zik-nni, yella yiwen n ugellid - agellid as Rebbi - yesa kan arrac. Tameut-is tra ad d-sun taqcict. Kkes-d sani ur uwien ulac. Armi dayen teya ccedda, terna ursen teqcict, d ayen i d tiziri. Semman-as Tamella. Asmi tuwe d tilemit, ttasment akk tullas di tfulki-s. Yiwen wass, ha-tt-a tusa-d yiwet n temart, tbedd-d ef umnar tessutur tin n Rebbi. Ldin-as-id tawwurt, tekcem, fkanas ad te. Cwi akka wiss d acu i d-teddem seg yiciwi-s, terra-t er daxel n tsebbalt. Yiwen ur as-ifaq. Zi d imsebli i tger er tsebbalt-nni, win yeswan d amezwaru, ad igen, ur mazal ara ad d-yaki. Tessawel-as i yelli-s n ugellid tenna-as : Awi-d kan ad swe a yelli di lenaya-m. Tuwi-as-id aman, mi tru ad as-ten-tmekken, tennaas tnebgiwt-nni n Rebbi : Sew kan a yelli ad wali, qqaren-d : imi tcebe, mi ara tettesse ttbinin-d waman di tgerjumtim. Teswa Tmella da imir kan tezder deg yies. Ran ad d-taki, ran ad d-taki, ulac. Ikker ugellid iger tiri i yimdanen akk n tmurt-is, yenna-asen : Ha-tt-a yelli wiss d acu i tt-yuen ; tura, ma yella deg-wen win izemren ad d-yaf ayen swayes ara d-taki, ad tt-ya yernu ad t-rre d agellid. Kkren wat-tmurt-nni d tirni, yal wa d acu ier yesnezgem i wakken ad yual d agellid maca ur yelli win i d-yufan kra n tifrat. Yiwen n yilemi d asusam, d uric, yeffe taddart, ur yenni i edd. Tigi tettakk-it i taye, yessaram ad d-yemlil imi ara d-yessakin tucbit. Iteddu, iteddu armi iwala iraggen tteffen-d seg yiwen n utemmu di tlemmast n tegi. Yua ur-s, yeldi tawwurt, yekcem yufa amar. Yenna-as : Gre-ak Rebbi ma ur iyi-tenni d acu-k a lxelq ! Yerra-as-id : D nekk i wumi qqaren amar azemni, ur-i i ferrun medden tilufa yekkan nnig yiil-nsen. Ma tella kra n taluft i k-id-yuwin aql-i da. Yules-as yilemi-nni tadyant am wakken tella. Yenna-as-d umar-nni : Ad teqqime kra n wussan di tegi alama d asmi ara tessiwe ad d-tekkse timellalin ddaw tsekkurt ur tettaki. Da seg wass-nni aqcic-nni ierre ad ixdem ayen akken i as-yenna umarnni. Maca armi d ass wis seba i yessawe yekkes-d timellalin ddaw tsekkurt ur tuki. Yual er umar azemni, yenna-as-id : E timellalin-nni. Azekka di tafrara, rkeb ef ugmar-agi amellal, maca urek ! Iarren-is n sdat d usem ma d wid n deffir d tirmegt. A abrid-ik er usgen n Wazen, ad d-tekkse imi yellan ddaw n usummet-is, d win i d asafar ara yessejjin yelli-s n ugellid.
Yeef abrid-is. Deg usmener n ti, yuwe tamurt n Wazen. Yufa zzin-as seba leswar i usgen-is. Yeqqen ayis-is, izger i yierban yiwen yiwen. Armi yeli yiij i yuwe. Yesla-as i Wazen mi i d-yuwe, yesdewnin wed-s : emm yella win i d-ikecmen akal-iw, ad t-e, e tamurt ief iteddu . Yena yees. Uric-nni yudef er lar n Wazen, yua er wanda yees, yemme ad d-yekkes imi-nni da iqleb aberdi umcum-nni. Yettermimiz. Ilemi-nni tfukk fell-as ddunit. Yera armi iwala aseaf-nni yual er tguni, yekkes-d imi ddaw n tsumta-s ur yuki. Izger-d i leswar. Irkeb-d audiw, yeef-d abrid-is d affug. Din-din yuwe-d er teremt n ugellid. Ddzen imi-nni, surgen-as kra n tmeqwa deg wanzaren-is i teqcict da tuki-d amzun d tanafa tawezzlant kan i tesedda. Tuzyint yu-itt yilemi bu-tebest. Yual d agellid ef tmurt. Gan tamera n seba wussan d seba wuan. Ddren tudert n sser d liser. Tamacahut-iw tefra am ueqqa di tferka. Asegzi n wawalen : tra : teba Usem : lebraq Tirmegt : rrud Reman ACUR d li LEWNIS
Tagzemt 1ut
Amazan
Taawsa
Anermas
Imalalen
Anembad
Amnamar 9
Af-d sin yinumak nien ila umyag a, err-it di snat tefyar 2 - Suffe-d seg uris sin yiknawen n wawal audiw . 3 - er tabadut i d-iteddun, af-d deg uris anwa awal i wumi twata : Tettwaxdem s talet ; tesa aebbu, lqa, ajmam ; ttarran deg-s aman. 1 - Fren yiwet n tririt : Agellid : d igellil d sselan d amar 2 - Senfel awalen yettuderren s yiknawen iwatan
Zik-nni yella yiwen ugellid, agellid as Rebbi. Kkes-d sani ur uwien. Yudef er lar n Wazen. tra ad d-sun taqcict. Tilufa yekkan nnig yiil nsen.
10
Tajerrumt
er imedyaten-agi : Tbedd ef umnar Yenna-as-d umar. Tger imsebli er tsebbalt. Tezder deg yies. Yella yiwen n ugellid yesa kan arrac. Zzin leswar i usgen n yizem
Tagzemt 1ut
Isestanen : 1. D acu-ten wawalen-agi yettuderren ? 2. Anwa addad ideg llan, d ilelli ne d amaruz ? 3. D acu i d-yeskanen deg-sen addad-nsen? 4. Af-d addad n yal isem tini-d amek yule umaruz-is. 5. D acu i d tawuri n yal yiwen deg yismawen yettuderren?
Ad cfu
Isem yesa sin n waddaden: addad ilelli (md: axxam) d waddad amaruz (md: uxxam). Amek yettale umaruz ? Yettale :
S ubeddel n [a] s [u] : abrid ubrid (xas ma neqqar-d webrid) S tmerna n [w] : awal wawal, udem wudem. S tmerna n [y] : iles yiles, imensi yimensi (deg umeslay, imensi ulac amaruz). S uelluy n teri tamezwarut : tameut tmeut, tamurt tmurt. S ubeddel n teri [a] ne [i] s [e]: taqcict teqcict, tislatin teslatin.
Melmi yettili yisem d amaruz ? Isem, yettili d amaruz mi ara yili d asemmad asegzay, ama d asemmad n umeskar: (yedda uqcic), ama d asemmad n useru arumyig (d uric uqcic-a). yettili da d amaruz mi ara yefer tanzet, ama d asemmad s tenzet ( iffe er uzaar), ama d asemmad n yisem (yuwi tasarut n tewwurt) Gret tamawt : 1. llan yismawen ur nesi ara addad: wid ibeddun s tergalt ( fad, la, beu, lib, lqima) , kra n wuntiyen iwezzlanen : (tama, tala, timmi, tasa) 2. Ad nettaru: yirgazen, yimdanen xas neqqar-d [yergazen], [yemdanen].
Iluma
1. Ger yismawen-a, af-d anwa i d ilelli, anwa i d amaruz : udrar, adfel, ubruri, wuccen, tefsut, tasga, tagrest, tmeddit, izem, yidles. 2. Efk-d amaruz n yal yiwen deg yismawen-a, tini-d amek yule : afus, amdan, tamtunt, iisi, imaren, tafawet. 3. Af-d tawuri n yal awal yettuderren: Yuwet-d ubruri, yessa-d i udfel. Yerza er wayla-s, yufa-d timellalin n tsekkurt. Yal taggara n yimalas, yettaaf-d imerga d imeqqranen i yigerdan n udrum-is.
11
Timera n umyag
er imedyaten-a Zik, yella yiwen n ugellid. Kkes-d sani ur uwien. Tessutur tin n Rebbi. Ad tt-ya yernu ad t-rre d agellid. Sew kan a yelli. Isestanen : 1 - Af-d imyagen yellan di tefyar-a n ufella. 2 - Ini-d anta timeri uur yefti yal amyag. 3 - Amek i tga tigawt i d-yessenfalay yal amyag ?
Ad cfu
Amyag, yezmer ad yefti : - deg yizri, d ilaway ne d ibaway : tigawt-is tera, temda. - deg wurmir aerfi, s ad ne war ad : tigawt-is urad teri, ahat ad teru. - deg wurmir ussid : tigawt-is ezzifet, tettwallas, d tigawt n tannumi. Yezmer daen ad yefti deg wana : yessenfalay-d asendeh. GM : ana ur yettusemma ara d timeri n umyag, afeggag n umyag deg wana am win n wurmir aerfi.
Iluma
1 - Ini-d deg wacu yefti yal amyag di tefyar-a :
Nni-as : Kker , yugi, zzher-iw yewa rray-is. urwat a medden ur ttruut ara. Ma yella ttamnen, ttawi ttesbi deg ufus-ik. Ad rue ad awen-e tamurt yekcem wau n tisselbi. Ay ixef-iw, rfed asefru, nni-ak : sber, ur ttru . Tamazit, tewa lehna, tejre uqbel uman.
2 - Sefti amyag sel akked wudem wis 3 n wasuf amalay (netta) deg : Yizri ilaway Yizri ibaway Wurmir aerfi Wurmir ussid.
12
Tirawalt
Tizeliwin n tnila
er imedyaten-a: Maksen, yemmeslay-iyi-d. Yedda-d gma-s. Ur zmire ara ad n-azzle, aql-i afi. Amek! Illa wacu i d-tuwi ?
Tagzemt 1ut
Isestanen : 1. Derrer imyagen n tefyar-agi. 2. Anwi awalen i d-yeqqnen er umyag s tezdit? 3. Ma neef tafyirt tis 2, limer ad nekkes tizdit ad ibeddel unamek ne ala? 4. Acu i d-rennun wawalen-agi i umyag uur qqnen? 5. Anwa adeg i ttaen wawalen-agi?
Ad cfu
Tizeliwin n tnila sskanent-d tanila ier tettarra tigawt Md : - iru-d - iru-n Tazela d tettarra tigawt er win yettmeslayen, ma d tazelan tettarra tigawt er win i wumi ttmeslayen. Tizeliwin n tnila zewwirent amyag ne afarent-t. - ad d-yas. - melmi ara d-yas - ur d-yusi - la d-yettawi. - awi-t-id. - ifka-ten-id - yuwi-as-t-in. - ayen i d-iqqimen. - amek i n-iru? Ttarran tizdit: - ger yimyagen d yiwsilen-nsen : yenna-as. - ger tzeliwin n tnila d umyag (ama zwarent ama ggrant) : yusa-d , ad d-yas. - ger yisenkaden d yimqimen iwsilen : aql-i, ha-t. - ger tenzet d uwsil-is: ur-sen.
Iluma
1 - Err tizdit anda tlaq. - Ur d yusi, ur d iceyye, ur d iru er warraw-is. - Aql i usre am yitbir aksum. - Yuwi as t in. - Ifka ten id - Ayen i d yeqqimen, fki awen ten. - Ansi i d tusi ay agu, ay agu i d yuwi wau? - Ha tt an la tettnadi lerac. 2 - Efk-d tifyar (imedyaten) i kra n wanda tettili tezdit.
13
Tajeigt n wure
Tella yiwet n teqcict qqaren-as Luna, tufrar-d ger tezyiwin-is di ccbaa. Baba-s n Luna d agellid. Iemmel yelli-s am umemmu n ti-is. Yiwen wass tuen Luna, ili-d fell-as waan urin yelli win i t-issnen. Baba-s iffe-it leqel, inuda-d akk imsujjiyen n tmurt ur yelli win i as-yufan ixef-is. Agellid yual am umeslub. Iger tiri i yimdanen i wakken ad as-id-awin tajeigt n wure. Ieggem-asen belli win ara tt-idyawin ad as-yefk yelli-s yernu ad t-yerr d agellid. Di tmurt-nni, yella yiwen n yilemi tuwi Luna fell-as ies. Iemmel-itt, iba ad tt-ya maca netta d igellil. Asmi yesla i teri n ugellid as akken yera urin yelli win yessawen ad dyawi tajeigt n wure, yenna-as : D tagi i d tagnit ri acal ay-a, s tjeigt-agi n wure ara awe er tjeigt n wul-iw, ad tt-id-ssise ne ad mmte deg unadi fell-as . Yeef abrid er umar azemni. Yenna-as-id umar nni : Ru er udrar aberkan, ad tafe dinna yiwet n tjeigt n wure, awi-tt-id i yelli-s n ugellid, ad as-tili d asafar ara tt-issejjin ma irad Rebbi . Iru yilemi-nni, yuwi yid-s ikerri. Abrid yu yessa d uguren, maca d abrid ara t-issemlilen d tin izeden ul-is.Tiilt tettakk-it i taye, amada yettakk-it i waye armi yuwe. Yufa yiwen yizem yellu, d netta i d aessas n tegi. Mi t-id-isra yesla-as iqqar-as uhde Rebbi ar win ara iyi-id-ifken ad e alama wi, ard as-fke ula d tajeigt n wure . Imir, netta yeffe-d, yefkaas ikerri-nni, yua er tjeigt n wure. Tban-as-id tettirriq di tlemmast n udrar aberkan.
14
Yual-d s tjeigt-nni. Yerra er teremt n ugellid, isali yu-d akk tamurt da usand yimezda ad edren i tedyant. Yufa agellid, imsujjiyen, amar azemni, akked uref d tirni ttraun-t. Ifka-as tajeigt i Luna, yeffe-itt waan.
Tagzemt 1ut
Tamurt tedhen-itt tumert. Seba wussan d seba wuan d tamera. Ilemi-nni i yellan d aawali, yual d agellid yerna yufa ul n wul-is. Agellid, tura, iffe-it ubel : netta tuwe-d tallit ad isgunfu ; yelli-s akked tmurt-is ger yifassen n laman i llan.
Imeskaren
1. S wacu i tufrar Luna ef tezyiwin-is? 2. Acu tegzi di tefyirt-a: Iemmel yelli-s am umemmu n ti-is? 3. Anwa arraz i ieggem ugellid i win ara as-id-yawin asafar i yelli-s? 4. Acu yessawen ilemi-nni ad inadi ef usafar ara yessejjin Luna? 5. Anwi uguren i d-yemlal? 6. Yessawe yuwi-d asafar ne ala? 7. Amek yexdem? 8. Amek i as-id-ggran wussan? 9. Af-d awalen (d ismawen ne d irbiben) i d-yettalsen abdar n Luna. 10. Af-d imataren udmawanen i d-yettalsen abdar n Luna. 11. Semres isenfalen ama d ismawen ama d irbiben ama d imataren ama d iwsilen swayes ara tekkse allus ur nwata ara. Tzemre daen ad tekkse awalen i ilaqen ad ttwakksen : Masin d ilemi, iemmel Tasedit. Tasedit tra aqefan ur yegzim lemqes ur txa tsegnit. Iru Masin ad d-yawi aqefan i Tsedit. Yuwi-d aqefan. Yefka aqefan Masin i Tsedit. III) Azenzi n yimigan d tegnatin n wullis 1 - Suffe-d tignatin n tmacahut Tajeigt n wure. 2 - Suffe-d aawas n yimigan yellan di tmacahut Tajeigt n wure..
Ad cfu
Asmekti : s umata, di tmacahut, ttilint, kradet n tegnatin : - tagnit tamezwarut, ttilin deg-s yisalan yerzan akud, adeg d yiwudam ; ur d-errunt ara degs tedyanin. - tagnit tis snat : talalit n taluft + tigawin + ferru n taluft - tagnit n taggara : tettemcabi er tmezwarut xas akken ur tent-kifkif ara. Ulac deg-s taluft. Yal awadem deg wullis, lada di tmacahut, ila tamlilt, yella : - win ne tin yuznen i wakken ad d-yettwaebber kra. - win ne tin ara yefen ayen akken i d-yettwaebbren. - taawsa-nni i ilaqen ad d-tettwaebber. - anemba: win ne tin i d-yuwin taawsa (imi) - imalalen: win ne tin ne ayen iawnen anemba - imnamaren: win ne tin ne ayen i d-yufa d ugur unemba.
15
Isestanen : 1. Asefru-a d tamacahut : a - Af-d deg wansi i tebda d wanda i tfukk tegnit tamezwarut. b - Af-d deg wansi i tebda d wanda i tfukk tegnit tis snat. c - Af-d deg wansi i tebda d wanda i tfukk tegnit n taggara. 2. Sselan n Mejbada, d asnaraf (amesbali) ne d udim (aeqqi) ? Kkes-d seg uris ayen swayes ara tesbedde tiririt inek. 3. Mi akken ineqq at-tmira, sselan, yettaf talwit ne ala ? 4. Amek yexdem i wakken ad yetthenni ? 5. Seg mi yena wid akk yettidiren di tmurt-nni, yufa talwit ne ala ? 6. Mejbada d tamurt yellan di tilawt ne d amedyaz kan i tt-id-yesnulfan
16
Tagzemt 1ut
Imalalen
Imnamaren
Asegzi : Swikke : mi ara tekkre i wayen umi ur tezmire ara. Iknawen-is : mire, swatter Irem (seg arem) : re, d ayen swayes ara tjerrbe kra ne alebe .
17
Maksen
ik-nni llan sin watmaten d igujilen. Nafen aas yerna zgan muebnen, imi urin in ad wun. Yiwen yi, ina-ten la, rnan fad akked usemmi armi ula d ies yejla-asen. Kkren ttxemmimen amek ara xedmen akken ad ffen si liala ideg ttilin. Anaragnsen d anesbaur: addayninis iwerrek d ulli d teen, aqwir-is, yeur d igumma d yizegza, nutni isenzef-iten la. Tigullelt, tessencaf : degmi sin n watmaten ffen seg uxxam, fen abrid n lexla. Yiwen yuwi yid-s acekkar, waye d tafrut. Amezwaru yerra s addaynin n unarag-nsen yettnadi ef yikerri amegrus. Ma d waye, yudef s aqwir, yebda agzam n yizegza, yettarra er ucekkar. Anarag, yesla i kra n less er berra, yessawel i mmi-s : ur-k kan! - u er acu akka yesderbizen deg uqwir, glu s uydi-nni. Aydi-nni ssawalen-as Maksen. Di berra, d tillas timellas. Mi yeldi uqcic tawwurt n uqwir, yessawel : Maksen! Maksen! Amakar amezwaru yellan deg uddaynin yerra-as-d : aql-i da! Imi d tillas timellas, aqcic ur iwala ara anwa i as-d- yerran awal, iil d aydi-nni-ines. Tekcem-it tergagayt, yerwel s axxam s tazzla. Iwala-t-id baba-s, yenna-as: D acu i k-yuen ? - Maksen, imeslay-iyi-d. s yixef n yemma ar d tidet. - Maksen? Aydi-nne? - Siwel-as ke, ad twali. Bab n uxxam, yeffe-d yetteyyer, da yessawel! - Maksen! - Yerra-as-d umakar: ih! Aql-i da! Yewhem urgaz, yetteyyer deg wayen yesla. A mmi, urin sli ne ri ay-agi! ines. - Azzel, ru er Baba-Amar n taddart, ini-as ad d-yas yerna ad d-yeglu s nnesxa-nniAqcic yu-as awal i baba-s, yuzzel din-din. - A baba-amar, tera tawsa deg uxxam-nne tessewham. La ak-yeqqar baba: As-d teglu-d s nnesxa-k.
1
- Ur zmire ara ad azzle yid-k, aql-i afi. Yerra-as uqcic: ad k-bibbe . Yeddem-it uqcic ef tuyat-is, igzem-d s temawla s axxam. Deg ubrid i d-uwin i llan yimakaren-nni.
Tagzemt tis2
- Amakar-nni, igezzmen igumma d yizegza, iwala Baba-Amar mebid iil d gma-s, da yebda yessaram, yenna-as : Amek! Illa wacu i d-tuwi ? Aqcic i d-yeddan d Baba-Amar, mi yesla i usiwel, iil d baba-s i as-d-yessawlen, yerra-as : ih! Yella. - egger-it-id. Tafrut-agi-inu, ha-tt-an temsed akken ilaq, awi-t-id ad as-kkse amegre Baba-Amar, kfan deg-s yifadden, ineggez-d er lqaa, yefka-tt d tarewla. Maca aqendur-is yeef-as ufurek, ur yezmir ara ad d-yual er-s ad t-id-yekkes, ikemmel kan akken d tarewla. Mi d-yeffe umakar s yikerri seg uddaynin, yufa-d aqendur ef erb, yewhem, irfed-itid, da yessawel i gma-s i d-yuwin acekkar n yigumma d yizegza, ad d-yas ur-s, ad ualen s axxam. Ualen-d yimakaren s axxam, s ucmume d tesa, qqlen d inesbuar. Akken qqaren wat zik, win irun tanezzayt, yezmer ad yes tameddit Odilon Redon, Arbre et Etoiles Yessuel-it-id . LEWNIS
19
Sin watmaten fen abrid n lexla. Aqcic-ina yeef-d amergu. Yeef-d takara n Yennayer. Ma yeef awal ur as-iberru. ef imi-k. Yeef-a lam di tegi. Tameut-agi teef addud. Iselsa-agi fen-iyi sin n yiseggasen. Asmi akken ur xeddme ara d netta i iyi-fen afus. Ief-d s gma-s. Yeef-iyi wudem-ik. Ur yettaaf ara udfel d tama n yilel. Akken kan iwala izem yeef-itt d tarewla.
4 - Awal amakar d isem n umeskar yule s tmerna n uzwir am : am+ aker. - Nadi deg uris isem n umeskar nien, ad yili yule s uzwir nien. 5 - Efk-d isem n umeskar i d -yeffen seg wawalen-agi. Idir Eks Urar Izmir Issin 6. Qqen yal isem er unamek-is (d aqcic i d-yettmeslayen) Isem n timmarewt Baba Yemma Gma Uletma emmti Xalti Ayaw Tayawt Anamek-is - Gma-s n baba - D yelli-s n uletma - D nettat i yi-d-yurwen - Gma-s n yemma - Baba-s n baba - Mmi-s n uletma - mmi-s n yemma - D netta i yi-d-yean
20
Tajerrumt
er imedyaten-a : D acu i k-yuen? Yella wacu i d-tuwi ? Isestanen : 1. Acu-t wanaw n tefyirt-agi? 2. Acu i t-id-yemmalen? 3. Anwa awal swayes tebda? 4. Acu i d-yemmal wawal-agi? 5. Amek i as-qqaren?
Imattaren
Tagzemt tis2
Ad cfu
Llant snat n tefyar timattarin: - Yiwet s umattar. Md: anwa argaz i d-yusan? - Taye mebla amattar. Md: ad teddu azekka? Amattar yezmer ad d-yas wed-s di tazwara n tefyirt. md: Acu tei? Ne ad t-id-tezwir d n tilawt. D acu i d-yuwi ? ne tanzet n . N wacu-ten yidrimen-a? Asesten yezmer ad d-yawi : - ef wadeg : - anda yezde ? - ef wakud : - melmi ara d-yawe ? - ef tara : - amek iga ? - ef tesmekta : - acal n yidlisen i teri ? Ha-ten-i kra n yimattaren : anwa, anta, anwi, anti, acu, anda, melmi, sani, ayer, acuef, acuer, acimi, ukkud, swayes, uur, amek ... ?
Iluma
1. Err amattar iwatan anda yella yilem. Amek , anda, acal, ayen, sani, anwa, acu, anta,
iga daxel, uxxam-ina ? i d-yusan ur-wen ielli? .. .. ara tense ? .. .. ur d-tusi ara er tmera n gma-k? . i t-yuen ugrud-ina mi la yettru ? .. i d tamurt-ik ? .. i d azal n tkerrust-ina ? .. i terri ?
2. Semres imattaren-agi di tefyar. Acu, amek, anwa, anti, acuer, uur, ayen, ukkud. 3. Aql-ik d amsaltu. Efk-as 8 n yisestanen, i umenhar n tkerrust ixedmen tawait deg ubrid, ef lekwae, arured, adeg, tazwarayt, atg. Semres imattaren iwatan.
21
Isestanen : 1. Af-d amyag yellan di tefyar-agi. 2. Suffe-d imataren udmawanen iman-nsen, ifeggagen daen iman-nsen. 3. Acal n yifeggagen i yesa ihi umyag aen? 4. Sefti imyagen sel, gen, muqel d wudem wis 03 n wasuf amalay (netta), d tmera irkelli, rnu suffe-d afeggag. (er tafelwit) Amyag Izri Sel Gen Muqel Afeggag Izri ibaway Afeggag Urmir Afeggag Urmir ussid Afeggag
Ad cfu
Llan yimyagen san 04 n yifeggagen, yal timeri s ufeggag-is: afeggag deg yizri, waye deg yizri ibaway, waye deg wurmir aerfi, waye deg wurmir ussid. D amedya : amyag aen. - Llan yimyagen yesan kan tlata n yifeggagen, ur ttgen ara amgarad ger yizri d wurmir (Md: yekrez / ad yekrez). - Llan daen yimyagen san kan sin yifeggagen: yiwen ufeggag deg yizri d yizri ibaway d wurmir, afeggag nien deg wurmir ussid (Md: imuqel, ur imuqel, ad imuqel / ittmuqul).
Iluma
1 - Smel imyagen-agi ef kradet n taggayin: Ru, wali, e, sew, er, gen, ini, iwel, gzem, aru, fru, ddu, hudd, urr, ali, anef. Wid ilan sin n yifeggagen Wid ilan krad n yifeggagen Wid ilan ukku n yifeggagen
1 - Ha-ten-ad yifeggagen, af-d anta timeri ideg ttilin: (am umedya amezwaru) Sew: swi d afeggag er yizri (swi) er yizri ibaway (ur swi, ur neswi) . er: ra, Mel: mla, Fren: ferren, Ali: ttali,
22
Tirawalt
er imedyaten-a: Masensen, d agellid n Yimazien. Yuker, edre ; yeggul, umne. Acu i tebi ay aderal? D tafat. Yenna-as: A baba, uwten-a , yenna-as: A mmi eqlen-a . Inqer-d yiij, iuza-d akk adrar; agu yennerfad. Aas i i ass-agi: seksu, arum, udi, tamemt Tgerrez lqahwa-agi-nwen! Isestanen : 1. S wacu bdant tefyar-agi? 2. S wacu fukkent? 3. Acal n yisilen n usigez i yellan? 4. Acu i d tamlilt-nsen di tira? 5. Ma nekkes-iten, amek ara yili uris?
Asigez
Tagzemt tis2
Ad cfu
Deg umeslay, anya d uawan n taect n umdan rennun-d anamek i tefyirt. Yezmer ad dyesteqsi ne ad d-yefk isali ne ad d-imel yewhem di kra ne ieb-it kra s unya d uawan n taect. Maca di tira, ur d-tettbin ara taect, daymi ttarran medden isalen n usigez. Asigez, d tagrumma n yisalen i d-yessisdiden anamek n tefyirt, di tira. isalen usigez d wi: Agaz (.) agaz n ubhat (!), agaz n usesten (?), sin wagazen (:), agazen n wagal (), agaz d tefrayt (;), tafrayt (,). Isalen-agi, ur-sen mennaw n twuriwin. Ttilin ger wawalen ne ger taggayin n wawalen ne ger tefyar. Agaz: di taggara n tefyirt tamserut ne timsendeht. Agazen n wagal: mi ara tili tesgunfut maca takti ne ameslay mazal ur ifukk ara. Agaz n usesten: di taggara n tefyirt n usesten. Agaz n ubhat: di taggara n tefyirt i d-yessenfaliyen afrayen (awham, aab, urrif). Agaz d tefrayt: daxel n tefyirt mi ara tili tesgunfut tugar tin n tefrayt maca ur tuwi ara am tin n wagaz. Tafrayt: mi ara tili tesgunfut d tawezzlant mli. Sin wagazen, semrasen-ten mi ara d-sfehmen kra ne mi ara d-arun ayen i d-yenna walbe.
Iluma
1- Err asal n usigez iwatan deg wadeg n (/) Mi yuwe/ yufa imawlan-is zwarent/ anida teqqime akka/ netta yusa-d zik/ ma d ke tensi dinna/wissen ma t-id-yawi/ akka i d tamurt/ urek imakaren/ Ayrad d Umayas seddan yennayer di tmurt / nutni d twaculin nsen/ 2- Sigez aris-agi. Yiwet n tikkelt izga-d Reman deg unebdu laci la d as-meggren i Ccix d tiwizi ha-t-a yuwed yiwen uxuni yenna-as anem a Ccix di taddart-ina walan aggur an Ccix yezzi s imeggaren yenna-asen et Isla ccix Sadeq n Ugni n Teslent irkeb imir-nni iru er Ccix mi yuwe yennaas Yenna-as Ccix d leflani A Muend tenni i zeyyar ad en I netta wi as-yennan Yenna-as nni-asen A Muend wi ak-yennan ass-a d Lid
23
Ireg
24
ik-nni di tmurt n Tegzirt n Tafukt, yella yiwen urgaz irwel-d si lebs, ttnadin-t yimsulta. Yiwet n tikkelt, usan-d er-s ad t-awin, irwel-asen. Maca uwten-t s kra n tersasin ugsen-t deg uar, yerwel-asen yerra er uxxam n Gelden, yaf-n mmi-s Ireg, d agrud n 10 n yiseggasen, weds deg uxxam, yeel ef tuga, yeiin i yiij. Iqerreb unaggas er Yireg, yenna-as: - Ke d mmi-s n Gelden? - D mmi-s ih! - Nekk d amnafeq, ha-ten-i efren-iyi-d yimsulta, iwel ffer-iyi, ur zmire ara ad lu. - Acu ara d-yini baba ma ffre-k netta ur yeri - Ad ak-yini txedme ayen yelhan - Anda tezri? - iwel ffer-iyi, ha-ten-i uwen-d - Suggem ar d-yawe baba - Ad ggani? A tiwri-w! Tura kan ad d-illen.iwel ffer-iyi ne ad k-ne. Ireg, ur yuggad ara, yerra-as : - Amrig-ik d ilem, ifukk deg-s sas. - ur-i ajenwi. - Maca ur tezmire ara ad tazle am nekk! Da yeggug cwi fell-as. - Ur telli ara d mmi-s n Gelden, keini! - Ad iyi-tee ad ttwafe d tama n uxxam-nwen? Agrud, tergagi-d tasa-s mi yesla i yimeslayen-agi. - Acu ara iyi-d-tefked ma ffre-k? Amnafeq inuda akk leiban-is ur yufi kra yelha ad as-t-yefk.
Ireg yecmume mi iwala idinaren, yeef-iten-id da yenna-as i umnafeq: Ur ttaggad. Imir kan ixdem-as-d yiwen uwrus deg uddamus n usaur yella yers d tama n uxxam. Yekcem umnafeq er daxel, idel-it uqcic maca yea-as ansi ara yesnuffes. Yessemsawi asaur-nni akken ur ttfiqin ara yimsulta dinna ay yeffer urgaz-nni. Iru yuwi-d tamcict d warraw-is, isers-iten s ufella akken ur ttarran ara yimsulta tidmi-nsen er dinna. ikker yesfe timiqwa n yidamen i d-yengin seg uar n urgaz-nni. Mi ifukk yual ad yeien i yiij. Prosper MERIMEE, Mateo falcone. Yessuel-it-id : li LEWNIS
Tagzemt tis2
Asegzi :
Tiwri : dewessu Iggug : ibed Anaggas : amejru
Ad cfu
Deg wullis, ameskar yezmer, ad d-iger ameslay ger yiwudam. Ameslay-agi ger sin ne mennaw n yiwudam, qqaren-as : adiwenni Imyagen swayes i d-yeggar unallas adiwenni deg wullis d wi : ini (yenna, nnanas) err (yerra-s). Yezmer ad d-yales imeslayen n yiwudam am wakken i ten-id-nnan. D amedya (Yenna-d : Ad d-ase azekka. ne ad ten-id-yales s yimeslayen-is netta. D amedya : yenna-d ad d-yas, azekka. - Mi ara ten-id-yini akken i ten-id-nnan yiwudam ; di tira, ttilin sin n wagazen uqbel inaw n yiwudam, (:), yezmer daen ur yessexdam ara imyagen( yenna-as, yerra-as), yal mi ara yedkel awal uwadem nien, ad tili tjerrit di tazwara n yinaw n uwadem-nni. - Ameslay n yiwudam, yettual ger tusligin :
25
Tajewwaqt-iw
Yella yiwen n umedyaz yesa sin n yijewwaqen: yiwen d ameqqran, waye d ameyan.Yezga yettawi-ten yid-s. ur-s yiwet n tmazirt yettimi dinna icennu, yettawi-d isefra. Yiwen wass, yuli-d er lqahwa, yenna-asen ad as-d-fken lattay. Yessers ajewwaq ameyan er tama, ameqqran-nni er tama nien. Ha-t-a yusa-d yiwen umeddakkel-is yerke ef ujewwaqnni ameqqran yera-as-t, da yekker umedyaz yenna-as: Ay afrux a mmi-s n lefel Ma ad tsie iwel Awi-iyi-d lexbar d ukyis A wlidi aql-a netthewwel Ula i nessawel Imi d baba yekfa ut-is Yera-t yizem n sswael I d-rebba yekmel Wiss amek armi ibeddel wul-is Muend Said IHERMAC
26
27
Masensen
Masensen, udem-is, yedda-d ef yidrimen i d-yessuffe netta akked wid i d-tessuffe tedfert-is.as akken tugniwin-nni, ur d-mmalent ara akken ilaq tifras n wudem-is ; ef wakken i d-yettban, ad yili ger rebin d xemsin n yiseggasen. Allen-is, d timeqqranin. Timmi-s, teur. Acebbub, yeur yerna yebren. Tamart-is, d taezzfant, d taqeant. ef wakken d-qqaren, asmi mei, yezyen ayen din. Tibeddi-s, d taezzfant. Tafekka-s, d tuntimt ; yeqqim akken yehed ula d asmi wesser. Yezmer ad yeseddi ass d ummid, si tnezzayt ar tameddit, s yibeddi ne ef urur n wayis. Yuwe tmanyin n yiseggasen, mazal-it weds i yettali ef wayis ; yerna am netta am wat-tmurt-is, ur iemmel ara ad as-yerr tarikt. Ur yelli d acu swayes yesburruy i uqerru-is ef ugeffur d usemmi. Asmi yekker yimeni d Yiqerajiyen, as yuwe tmanya-u-tmanyin n yiseggasen di lemer, d netta ay ineben igen-ines deg unnar n umennu. Azekka-nni, yerzad ur-s umenkud n um, Scipion Emilien, yufa-t-id ibedd sdat yihen-ines, yeef deg ufus-is tidert n urum, d tina kan ay d imekli-ines. []. Masensen, ur yessin ara d acu ay d tuggdi ; teqqur tasa-s. bia-s, tezdi aas n tenmegliwin. as meqqer wayen uur yessaram deg tsertit d lekem, mi ara d-teder twait, ur isedrag ara iman-is ; ikeccem deg umennu d amezwaru. Mi ara iger deg rad, yettawi yid-s ian, ttaraben fell-as. Win ara t-iwalin amek yettqabal letab d la, am netta, am uneggaru deg yimnayen-is, ur as-yeqqar ara akk d agellid ; ad as-id-iban amzun d aqerru n taddart kan. Maca, seg tama nien, deg Sira, tamanet n tgelda-ines, d tiremt ay yezde. Yesnubgut-d er din, yesseay deg yidrawen i d-yessuddus. Lewal i d-yesrus, n uref d wure. Yessuddus-d daen idrizen, ttasen-d ur-sen yinauren ula si tmurt n Yigrigiyen.
2
Masensen, iemmel ayen din igerdan. Arraw n warraw-is d warraw n yessi-s, ur-s akk i d-kkren. Yiwet n tikkelt, yusa-d er Tmaza, yiwen akken yennum yetta ibkan, yettawi-ten i yinesbuar tturaren yis-sen mi stufan. Yenna-as Masensen : ni, tilawayin-nwen, ur awen-dttaant ara igerdan imi s yibkan i tdehhum ?! Tagelda ay yenbe Masensen, meqqret aas. Yexdem ayen akk i wumi yezmer akken ad dyesbedd awanak n tidet []. Itenne i uqerru-is azag am wakken xeddmen yigelliden igrikiyen. Yessuffe-d idrimen, isedda-d udem-is s ufella. S tewsa, issegrew-d aas n yidrimen. Yessawe yessuddes igen n waas n yiserdasen. Yesres-d talwit di tmurt. Yesnefli akken iwata tafellat armi wid yellan d imgalaten ualen d imseram, yekfa fell-asen ucali, ualen d imezgiyen deg yimukan zeden, seftin cci-nsen. Iftisen i d-yekkes i Yifniqen, yerra-ten d tiwwura n tnezzut, yexdem deg-sen igudaz, yessemer assaen n tnezzut akked tmura tizarayin. Stphane Gsel, seg Histoire ancienne de lAfrique du nord T.III. PP. 302-307, Hachette, 1920 Yessuel-it-id R. ACUR d M W. USALEM Igudaz : d amkan anda ttaen snuzun (ssuq). imseram : d wid izeden deg yiwen umkan, ttidiren dinna kan. imgalaten : d wid ur nettidir ara deg yiwen umkan kan.
Tagzemt tis3
3. Seg tbadut er wawal Af-d deg uris awalen iwatan i tbadutin-a : - D imdanen ur nettim ara deg yiwen umkan, ttinigen seg temnat er taye ttnadin ef wanda ara yeks lmal-nsen. - D imdanen yettidiren deg yiwen umkan kan. 4. Asuddem - Af-d deg uris awalen i d-yettwasuddmen seg yismawen-a : 1. Tauri 2. Abaur 5. Assaen inamkayen : takenwa Senfel yal awal yettuderren s uknaw-is Wid i d-tessuffe tedfert-is. Yezyen ayen din. Yehed ula d asmi wesser. Tezdi aas n tenmegliwin. Ur yessedrag ara iman-is. Yettawi yid-s ian. Tagelda ay yenbe Masensen, meqqret aas.
30
Tajerrumt
er imedyaten-a : Igenni, idel-it usigna aberkan. Txa teslit taqendurt s lkettan axuxi. Masensen, d uzyin, tiddi-s d taezzfant. Yesker assaen d tmura tizarayin. Isestanen : 1. D acu d-mmalen wawalen yettuderren ? 2. Af-d isem ne amyag seg i d-yeffe yal yiwen seg wawalen yettuderren. 3. Wali amek yule (yebna) yal yiwen deg-sen. 4. D acu-ten wawalen uur qqnen wawalen yettuderren? 5. Usan-d uqbel ne deffir wawalen uur qqnen ? 6. Qqnen akk srid ne yella kra yekkan gar-asen ?
Arbib
Tagzemt tis3
Ad cfu
Arbib, d awal ; irennu er yisem ama srid, ama s tzela n tilawt d . Arbib, yemmal-d amek imug (iga) wayen akken d-yemmal yisem-nni uur yerna. Arbib, am yisem, yesa tawsit d uman d waddad. (aberkan, taberkant, iberkanen, uberkan). Deg wayen yerzan tala, aas n taliwin swayes ttalen yirbiben ; ha-tent-a : ameqqran, azegzaw, awra, alewwa, amellal, uzyin, ainawi, imibrik, amesbali
Iluma
1. Af-d irbiben deg tefyar-a : Allen-is, d timeqqranin ; timmi-s teur ; acebbub-is, yeur yerna yebren ; tamart-is, d taezzfant; d taqeant. as meqqer wayen yessaram deg tsertit, ikeccem d amezwaru deg umennu. Tesa sser ulama d timibrikt. Ccer n ubare, d imizwi ; tiqejjirin d tiwezzlanin. 2. Yal arbib, af-d awal seg i d-yefruri. Awezzlan, amidadi, acayci, ainawi, axuxi, ameqqran, amellal, imicbi, ubrin, uzlig, afulkay. 3. Yal yiwen deg yirbiben-a, ini-d amek yule. Wali amedya amezwaru tkemmle. Arbib - Aezzfan - Ahrawan - Aqahwi - Imizwi - Azewwa - Ubrin - Amesbali - Ameallu Amek yule - Yule s udfir an , yerna er umyag izif
31
Amaun n yizri
Asif la ireed, yugar izem yelluen. Imdanen yerwan ssber d leqel. Win yeban tamazit, ad yissin tira-s. Ttif win yesen s uilif wala win i d-yekkren s nndama.
Isestanen : 1. D acu-ten wawalen yettuderren ? 2. S wacu i bdan, s wacu i fukken ? 3. Smed tifyar-a: Yugar izem yelluen. Yugar izmawen. Yugar tasedda .. Yugar tisedwin . 4. kemmel i tifyar-a : Win yeban tamazit, ad yissin tira-s. Tin .. Wid . Tid .. 5. Acu i twala deg yimyagen. 6. Serwes tifyar-agi deg unamek : Yeswa ayefki yeran. Yeswa ayefki d arayan.
Ad cfu
Amaun d amyag mi ara yili s tala-nni ur nettbeddil ara, ay akken tebu tili tewsit d uman n yisem ne n umqim uur yeqqen. Deg unamek, amaun amzun d arbib. Yal timeri n umyag tesa amun-ines. Amaun n yizri yettale akka : i / y (e) + afeggag n umyag deg yizri + (e) n. win ye + dda + n = win yeddan.
Iluma
1. Af-d anwa i d amaun n yizri di tefyar-a : Win i as-yennan tigi texla i yexlan d netta. Ielli, usan-n ur-k. D nutni i n-yusan ur-k. Win yean yea, waye tarbut tekkes.
32
Tirawalt
Tamsertit : i + i / y
er aris : Si Muend Weli d argaz ameqqran, ahat sebin n yiseggasen di lemer-is ne ugar. Qqaren-as si imi yeffe er umada di lgirra-nni, ittusemma d amjahed aqdim. D aneyabu deg yifadden. Yesuul d axessar. S tekkazt kan i ileu. mer MEZDAD, I d wass, sb 103 1. Anida mlalent snat n tera di tefyirt taneggarut ? 2. Amek i d-nneeq ? 3. Ayer ? 4. Limer ad as-nbeddel udem n tseftit, ad nessefti amyag ileu d umqim nettat , amek ara naru ? 5. Limer ad as-niwed i tefyirt, ad tt-nebdu s umyag : ileu s... . a - Yella [g] di lmeneq ? b - Ayer ? 6. D acu-t i yellan di tazwara n umyag : ileu.
Tagzemt tis3
Ad cfu
Mi ara tili teri [i ] uqbel amaun ne uqbel amyag yeftin d wudem wis 03 n wasuf amalay, ttemlilint snat n tera : i + i (ne i + y) : deg umeslay i ne y n umyag yettual d [g], maca di tira ad naru i am wakken yella di lasel-is : Ad nettaru : - d netta i yeran, xas akken neqqar-d [d netta i-geran]. - s tmara i iteddu, xas ma neqqar-d [s tmra i-gteddu]. Ayer ? Acku i ne y n umyag ama d amaun ama yefti, ad iqqim am wakken yella limer ur d-yemlal ara i nni yellan uqbel : Md : - Win yeran - D netta i k-yeran - S tmara i as-iteddu.
Iluma
1. Tazabut : (aselmad, ad d-ier s temsertit). Ala win yuwten d win yettewten i yeran. I yettnadin d win yeruran. eggren ayen ief ettben, kul wa i iegger d isan-is. D ucmiten i yettcemmiten, d imefan i ifukken aman. Ulac imdanen i iulfan i tyita n zzman, siwa win i a-yecban nekkni.
2. Aru amyag s tala iwatan. D Ayt-Mengellat i (cnu) tizlit-nni A mmi (izri). D tajerrumt n tmazit i (aru) Memmri. (izri) Ay ixef-iw, ay (aru) deg unyir-iw. (amaun n yizri) Wa d tacat i (ddari), waye akkin yufa milal. (izri)
33
Akken ara teffe i yirem n Tipaza, metwal Cercal, ad k-id-tmagger temdint taqdimt n Yirumanen. Teef syinna alama d adrar n Yicenwiyen. Uqbel ad k-yefk ubrid ur-s, ad ak-id-tbin temel daxel n tzemrin d ukerruc. Akken kan ara tkecme di tewwurt, ad k-id-imagger ef yeffus, yiwen n unrar yesa azal n tmanyin n lmitrat di tezi. Deg-s i ttnaen zik-nni yimiwen akked yiserdasen. ef yidisan n unrar, llant tseddarin ief ttimin wid i d-yettasen ad ferren. Arab yellan zik d afrag ger unrar d yimeshanayen, yehtuta ; tura, drus i d-yeqqimen deg-s. Ma tkemmle tikli er sdat, ad twali sin lemqamat d ilayanen, dinna i ttebbiden Yiumanen irebbiten-nsen. Tella yiwet n tewwurt tessuffu er rreba ier d-ttemlilin yimsewwqen. Yella ubrid yettawin d akessar alama d ilel ; zelme, yeffus yeur d inestimen n yixxamen idermen ; ggrant-d kan tgejda n yixxamen-nni. Mlan-d yimnuda n tussna n yidsilen amek i gan yixxamen-agi sdaxel : tawwurt d talayant, tessekcam er yiwen n ufrag yessa s teblain weznent am tejurin n ssker. Di yal idis zzint-as-id texxamin i ufrag-nni. Llant kra n texxamin nien ddaw tmurt, ttarran deg-sent ikufan n yirden d yicbula n zzit. Ma teffe i yixxamen-nni, terri metwal amalu ad tafe reba yimdunen d ilqayanen. Qqaren-d: deg-sen i ssiriden iselman uqbel ad ten-mellen.
34
er tama n unul, llant kra n tmedwin, aman-nsen d imayanen, deg-sent i succufen. er usammer, yella ubrid yettawi d asawen. Iedda daxel n umada yeza am uzea n tissist. Abrid-nni, yessuffu er uxxam n ccre. Deg-s i ttcaraen imebas di tallit-nni. D asawen, yella ugni d ahrawan, d aezzfan. Yal tameddit mi ssulin ccel-nsen, imezda n temdint, ttemlilin-d ad sgunfun, ad necraen alama dayen yeli-d yi. Yekkat-d dinna kra n uberi d asemma, d alawan ; igellu-d s tfendiwin n yiman. Serge LANCEL Tipaza de Mauritanie , Isuel-it-id : ACUR.R Asegzi n wawalen : Irem : tamdint Inestimen : d ayen i d yeqqimen deg tuddar ne deg yixxamen yelin.
Tagzemt tis3
35
Taddart n Leqbayel
Tsell akka tikwal s tmura Anda i d-zgant yiwen ur yeri Tin ef i d-ekkun akk d Fransa Waqila d tamurt n Urumi Arumi seg wasmi a-yera S tarwa-nne i iqubel Lalman er Landuccin seg-ne i iebba Tuwe ni ddunit er yal amkan Deg yidammen n tarwa-s tessenel E f Lezzayer armi tt-id-nella Tenwa er tlelli-s ad teqqel er wakal akkit d lerma Zi d imeawen i tt-yeran d ccel ef win yemmuten igzem-as tasa D win twala er temdint yuzzel Deg yiwen wass teel tennebra. []
D afzim ef twenza n udrar Trennu-as di lenaya Tessawe armi i as-id-tezzi s umrar Terfed-it am yirin n tuga Tezger-d leqrun, adfel d uurar Teef sdat waan d lgirra Xas d la tennum tetturar Taddart n Leqbayel yiwen ur tt-icba. Tebna ef llsas n tlelli Yal taddart wed-s d tagduda Akka i tt-id-nufa ielli i a-tt-id-an yimezwura Teza tagmat, tze tadukli Ger warraw-is leqder d lerma Nettat i ten-yesan ur telli S tejmet i ferrun tilufa I tessen kan d iman-is Am ufare di tmellalt Ddunit d ay d-teef tmuli-s S wallen-is i d-tudd tilisa Ma tettqadar lar-is Di ssuq kan i t-id-tsuma S twelliyin i teza Lehna ger tudrin d lerac.
Imazien Imula
Isestnen 1. er wacu icuba umedyaz taddart n Leqbayel di tseddart tamezwarut ? 2. I wakken taddart ad tili d ayen akka uur i tt-icuba, d acu i ilaq ad yili udrar ? 3. D acu ier icuba adrar deg wafir wis reba ? i taddart d acu ara tili ihi ? 4. S wacu i d-yessken umedyaz belli taddart n Leqbayel tebna ef llsas n tlelli ? 5. er wacu icuba umedyaz taddart n Leqbayel deg wafir wis sin n tseddart tis tlata ? Ayer ? 6. Xas tettidir iman-is kan, taddart n Leqbayel tettekki deg umezruy n umaal akked win n Lezzayer. Suffe-d seg uris d acu i d-yemmalen ay-agi. 7. Anwi imdanen ief tettru taddart n Leqbayel ? Ayer ?
36
Tagzemt tis3
37
Ad sitge iman-iw
Acu i twala deg wanawen n yirisen i d-turam? Wali ma tzemre : 1. Ad akze aris ullis, d uris asegzay? 2. Ad tegzu tamacahut? 3. Ad d-tgelme iwudam deg wullis? 4. Ad d-tgelme adeg anda ttidiren? 5. Ad tezre amek i d-ikeccem udiwenni deg wullis? 6. Ad tere tamlilt n yal awadem deg wullis? 7. Ad d-taru tamacahut ideg ara d-terre aglam, adiwenni? Melmi i tettafe iman-ik? Mi txeddme: 1. .wed-k? 2. di sin? 3. d ugraw? 4. d yinelmaden n tesmilt akken ma llan? Muqel ma tzemre? 1. Ad takze imattaren deg tefyirt? 2. Ad takze tifyar tibawayin? 3. Ad tsemgirde ger umaun n wurmir d umaun n yizri? 4. Ad takze amaun n yizri? 5. Ad takze arbib? 6. Ad takze afeggag d umatar n umyag? 7. Ad tsemgirde ger tmera n yimyagen? 8. Ad taru tamsertit d+t, +t anda tlaq? 9. Ad taru tamsertit i + i (y) anda iwata?
Amur wis sin : - Asewsen n wansayen n temnat-nne d wazalen san di tmetti Tira n uris asegzay.
Ad re, ad wali tamekiwt n uris asegzay i wakken: 1 - Ad issine amek i d-segzayen kra n wansay. 2 - Ad re amek i d-gellmen takala-s. 3 - Ad re amek ibennu uris asegzay. Tagzemt Irisen
- Anar sb : 40 - Tamacahut sb : 46
43 Taseftit: Amaun n wurmir sb : 44 Tirawalt: -Tamsertit: d+t, +t sb : 45
Allalen n tutlayt
Tajerrumt: Tibawt sb :
Afares s tira
Asefru: Targit d la - sb : 48
Asegzi n wansay
- Amsal n uqermud sb : 50
Tajerrumt: Isemmaden : asmekti sb : 53 Taseftit: Amaun n wurmir ussid sb : 54 Tirawalt: Tmsertit : d n tnila d umatar t sb : 55
Asegzi n urmud
Tajerrumt: Anammal n usentel sb : 63 Taseftit: Amaun n yizri ibaway sb : 64 Tirawalt: Tamsertit : ad + d n tnila. sb : 65
Anar
afriqt n Ugafa, d yiwet seg temnain n Umaal ay ttazent, sya er da, tillay n uurar. Da-netta, imezda n temnat-agi, xeddmen yiwen n usnalas qqaren-as Anar ; suturen yiss ageffur i ugellid n waman. D acu ay d anar ? Ansi ay d-yu aar ? Amek ay t-xeddmen tura? Zik, uqbel ad d-tawe teflest s Rebbi yiwen, Anar d rebbi n ugeffur ; ma d tura, s teqbaylit, d isem n usnalas swayes suturen medden ageffur, ma deg tentaliwin nien n tmazit, d isem n ugeffur. Tella yiwet n tenfust er Leqbayel tettawi-d ef wansi ay d-yekka unar, ha-tt-a : Zik-nni, yella yiwen qqaren-as Anar. D netta ay d agellid n ugeffur. Yeba ad ya yiwet n teqcict, aggur deg yigenni, nettat deg lqaa. Udem-is, yettakk-d ticci ; talaba-s d lerir yettirriqen. Taqcict-nni, segmi ara d-tekker tsuccuf deg yiwen wasif, aman-is d imerrfen. Yal mi ara d-yader ugellid-nni ur-s tettaggad da yettual. Armi d yiwen wass, yenna-as : Aql-i gezme-d igenwan A yiwen seg yitran Ad awi agerruj i am-fkan Ne ad am-kkse aman. Terra-as teqcict-nni : Ttxil-k ay agellid n waman A bu-teabt n lmean D ke i wumi yi-d-fkan Mena uggade imennan.
Agellid n waman, yebren taxatemt tetture, da yual wasif-nni d aerar. Agellid, iab ; taqcict, tuwas. Tettru, tettru. Temme tekkes talaba-nni telsa, tsawel er yigenni : Ay Anar, ay anar Ay ajeig n uzaar Asif, err-as linser True-d ad terre ttar.
40
Da cwi kan akka, twala ifeiwej d ameqqran. Yual-d ugellid. Iger taqcict deg yiri-s. Asif yual akken yella, tzegzew akk tmurt. Teqqim-d akken imir d tisirit : mi walan d aurar, ad xedmen anar. Ass ideg ara xedmen anar, tilawin d yigerdan n taddart ad d-mlilen er kra n umkan, ad awin yid-sen aenja n usar ad as-cebben am teslit s umendil awra d ubruc, ad t-ttawin, ad teddun ad cennun : Anar, anar, A Rebbi ssew-itt ar aar Ad teww nnema n urar Ad ternu tin n uzaar. Ad tteddin ef yixxamen n taddart, ad suturen imenda (lemme, ibawen), awren, zzit, tisent Awren-nni ad as-gent tlawin tiwizi, ad t-fetlent d seksu. Ad sewwent lweda. Mi tewwa, ad tt-sufent er lemqam ne er lame ad en akk wat-taddart iedren ; ayen yugaren, ad t-ferqent s ixxamen. Di taggara, yella wanda d-ttawint tibuarin ; d amedya deg taddart n Yimzizwu, deg tiwant n Fria, deg ugezdu n Tizi-Uzzu, cennunt temarin akka : Ay aessas n Uqerru Bu-umzur yeddal tuyat Tettnusu deg lexlawi Abruri, lehwa tekkat Neleb-iken, elbet Rebbi Rret-a letab er tafat. Aqerru : d isem nx umkan ideg xedmen timeqbert Imerrfen : ayen isan ini am lfea. Qqarent daen : Ay aessas n Uqerru Yuli wass ssbe-lxir Ay at-Rebbi s yiumam Tarakt n ddheb tceel At-Rebbi s ti ay sebben Mai s txubay n nnil. R. ACUR akked IFLISEN R.
Tagzemt tis4
41
2. Asuddem Anwa aar seg d-yekka wawal aurar . Bder-d isem d umyag yesan aar am win n wawal-a. S tmazit, lfea qqaren-as aref . Af-d deg uris awal yezdi uar d wawal aref . 3. Seg wawal er tbadut Fren tabadut iwatan Imennan : a- d asirem, d amenni. ne b- d awal n medden mi ara kkaten s umeslay deg walbe. 4. Seg tbadut er wawal Af-d deg uris awal iwatan i yal tabadut D asif mi ara yeqqar. D ayen zerren medden, lella-nsen d aeqqa, yettual d awren ne yettewwa deg useqqi. 5. Assaen inamkayen Af-d iknawen i wawalen yettuderren Teqqim-d akken d tisirit. Udem-is yettakk-d ticci. Yual-d ugellid. Ad tteddun, ad cennun.
42
Tajerrumt
Tibawt
er tifyar-a : Ur d-yusi ara ass-agi. Ur d-yusi ur d-iceyye ur d-iru er warraw-is. Ur d-muggre yiwen deg ubrid. Ur ssine ula d yiwen. Urin ssine tamacahut am ta. Ur fhime tigert. Ur t-yu wara. Mai d netta. Ulac aman. Awer yawe. Isestanen : 1. s wacu bdant akk tefyar-agi? 2. D acu-tent tewsatin-nsent? 3. Acu i tent-id-yemmalen? 4. melmi i nessemras tifyar yecban tigi? 5. Kkes tibawt i tefyar-agi. Acu i ibeddlen? 6. Beddlen akk ne ala?
Tagzemt tis4
Ad cfu
Mi ara d-tini ur yelli ara ne ur yettwaxdem ara kra, qqaren-as tibawt. D amedya: yea arum. Ur yei ara arum. Tafyirt tibawayt neggar-itt-id s umata s umernu ur. ara Maca llan wawalen nien yessenfalayen tibawt am: urin, urad, mazal, ula, xai, uhu, ulaedd, ula-ayer, ulawumi, ula-amek. Amur ameqqran n yimyagen tettbeddil teri-nsen taneggarut tettual d i D amedya: - yea. Ur yei - yekrez ur yekriz maca - iru ur iru
Iluma
1. Smed ilmawen s wawalen-a:. Ur .. ara, ulac, ulaedd, ulayer, ala, mai, ula. . Aseklu ur ihuzz wau. .. nekk i tessnem. Ad d-yas ne.....? Yella dda Reman deg uxxam? -it. Wi as-yennan d-ttru? I d-tekkre zik. 2. Smed ilmawen s tibawt iwatan. D netta i as-yennan . d nekk. Yella urum?.......... Tessne argaz-ina ne? . nera asirem ma nsenned ef ssber. 3. Semres awalen-agi di tefyar sur-k. Ur..ur, mai, urin, urad, mazal
43
Aru-ten-am tebratin D ke ara tent-yawin D ke ara asen-yinin Dayen iru Isestanen : 1. Acuten wawalen yettuderren? 2. Tigawin-nsen zrint ne zerrint akka tura ne ad zrint sya er sdat? 3. Acu i d-yemmalen imir n tigawin n wawalen-agi yuran s usekkil azuran? 4. Acu-tt tala n wawalen-agi? 5. Beddel-asen udem n usefti. 6. Acu twala? 7. Awalen-agi d imyagen ne ala? Acuer? 8. Amek i asen-qqaren i wawalen-agi irmeskilen ihi?
Ad cfu
Amaun, d amyag mi ara yili s tala-nni ur nettbeddil ara. Deg unamek, amaun amzun d arbib maca netta ur-s tala d tarmeskilt, ay akken yebu yili tewsit d uman n yisem ne n umqim uur yeqqen. Md : D nekk ara yarun tabrat. - D nutni ara yarun. D nettat ara yarun Amaun n wurmir aherfi yettale s tzela n wurmir ara sdat umyag + i / ye + afeggag (n wurmir aerfi) + (e) n. Md: d winna ara yekkren zik. Y(e) kkr (e) n
Iluma
1 - Aru akken iwata imyagen yellan ger tacciwin. - Win ara (su) idrimen ad t-nasben medden. - D aneggaru ara d-(err) tawwurt. - Amdan ara (xdem) tagi, mai nne. - Win ara d (af) tawwurt i ugnu-agi, ad as-nefk arraz. 2-Efk-d amaun n wurmir aerfi n yimyagen-agi. Amyag E Rnu Kker Awi E Afeg 3 - Aru-d 5 n tefyar s umaun n wurmir aerfi. Amaun n wurmir aerfi
44
Tirawalt
er imedyaten-a :
Tagzemt tis4
tmuggre-t, ugellid-nni n waman ? Teqqim teqcict ef taladt, tettgani anar Isestanen : 1. Amek i d-teri isekkilen +tn tefyirt 1ut deg wawalen yettuderren? 2. Amek i d-teri isekkilen d+ t n tefyirt tis 2 deg wawal yettuderren?
Ad cfu
Mi ara yemlil umatar udmawan n wudem w2 akked t n umqim awsil nsusruru -iten-id Md: tessneen maca ad naru akken yella di lasel :Tessne-ten? Mi ara yemlil dne n taggara n yisem amalay akked t irennun er yisem-nni amalay akken ad yual d unti, nsusruru-iten-id . Md: [taala] maca ad naru: taaladt, [tayazi] maca ad naru: tayazit
Iluma
1 - Tazabut (aselmad ad d-izubet s temsertit) - Kra n win yebnan taaladt i gma-s ad d-tegrireb fell-as. - Taselmadt n tmazit emmlent-tt tnelmadin-is. - Taat, temmel talawt n teccadt. - Arrac-agi teri-ten acal n tikkal. 2 - Err dt, -t (ten) deg yilmawen-agi. - Asaru-nni, Macahu, twala., asmi i d-yeffe ? - Tezwe akk, ad tt-nessuden, di tizzelme... ara neddu. - Tameut-ina d tagru... asmi tezwe. - Di lid, d taru... i ttawin i twelliyin. - Tmuggre... - .... deg ubrid? - Inebgawen-agi-nne tesamem-ten ef tala... ur uklalen. 3 - Err tifyar-agi er wasuf. Zik, imdanen yunen ille sbeddayen tialain. Tiyuza i wumi ifukk usartu, zellunt-tent. Tura, d tiselmadin i yugten deg yierbazen.
45
Tamacahut
asekla n tmazit, as akken, zik, ur tt-terfid ara tira, ugtent deg-s tewsatin, am tsekliwin n yierfan nien. Llant tid n tmedyazt, llant tid n tesrit. Ger tewsatin n tesrit, tamacahut, tufrar-d ef tiya. D acu i d tamacahut ? D acu i d tawuri-ines di tmetti ? Melmi i tt-id-sawalen medden ? Amek tebna tessa-ines ?
Tamacahut, d ullis amakun. Mesub, d takayt deg-way-deg ttilin yiwudam d tedyanin ay ur nezmir ara ad ilin di tilawt : wazen, tteryel, amar azemni, imdanen yettafgen ne teddun ddaw tmurt D acu kan, timsal i-ef d-ttawint tmucuha, ulama d asugen i tent-id-yurwen, qqnent aas er tilawt. Si tilawt ay d-ttagment timsirin yellan deg-sent. Timsirin-nni, ttualent d tifulkayin, ttaent udem n tsekla akken ad ebent wid ara sent-yeslen. Timucuha, deg-sent asedwel ; deg-sent urar : sawalen-tent-id i warrac akken ad ren d acu yelhan, d acu ur nelhi ; sselmaden-asen tutlayt-nsen, teun deg-sen ilugan d tuddsa n tmetti Maca am wakka i t-idnenna, timucuha d ttawil n wurar d tukksa n lxiq. Mi d-tenna tin d-issawlen timucuha awal-nni n amacahu , teldi tewwurt er umaal n usugen. Igerdan, ad gganin imi-s akken ad ren amek ara tfakk, am wakken ara teggani asaru amek ara isellek. Timucuha, zik-nni, ssawalen-tent-id deg yi, mi an imensi d asawen. Imir ur yelli kra n ccel ara xedmen medden. Da, ttemlilin-d akk wat-uxxam. Amlili-nni i d-ttemlilin, issentam assaen gar-asen, ttmeslayen wway-gar-asen.
46
Deg tessa, timucuha, bnant, ef tlata tegnatin. Di tegnit tamezwarut, ttilin wumlan ef yiwudam d wadeg. Tagnit tis snat, tbeddu mi ara d-teru kra n taluft. Kra seg yiwudam, ad uwten amek ara tt-frun ; kra nien, ad uwten amek ara tt-kersen. D amqelle-agi ger yiwudam i digellun s waas n tigawin. Amsefer-nni n tigawin, ad yessiwe er ferru n taluft-nni. Di tuget, tagnit-agi tis snat, Yeggar-itt-id unammal n wakud : yiwen wass, armi d yiwen wass, yiwet n tikkelt Tagnit n taggara, igellu-d yis-s ferru-nni n taluft. Da-netta amur ameqqran n tmucuha ttfakkant akken yelha. Iwudam yelhan, as ad idiren uguren d tlufa, teggerri-asen-id talwit d tumert. Tagnit tamezwarut d tneggarut, ttemcabint as mgaradent : ulac deg-sent taluft, maca yiwet tettessu-d i taluft, taye tettlal-d mi tefra taluft. Ihi, di tegrayt, izmer bnadem ad d-yini belli tamacahut, akken ay as-yenna win : d ajlal n tmussni. Ma tekkse ajlal, ad d-tban temsirt yeffren ddaw-as. Timucuha, mai kan d urar ; ssedwalent imeyanen, sselmadent-asen tutlayt d yilugan d yidles n tmetti. Deg wayen inan awal d umeslay, timucuha, d ttawil swayes ara qeben inaw n tsiwelt (swayes ara d-kun kra). R. ACUR Asegzi : Issentam : issihid.
Tagzemt tis4
2. Anwa amkan ay teef tmacahut ? 3. D acu i d tamacahut ? 4. Anwi isental ief d-tettawi tmacahut ? 5. Acu n temlilt ay tesa di tmetti n zik-nni ? 6. Melmi i d-sawalen timucuha ? Ayer ? 7. Acal n tegnatin ay tesa tmacahut ? 8. ef wacu ay d-tettawi yal tagnit n tmacahut ? 9. Anwi awalen ne tinfaliyin swayes ay tbeddu tmezwarut d tis 2 ? 10. Acu n wazal d temsirin ay nettaf di tmucuha ?
Isestanen :
1. Ma nmuqel aris-agi, amek ay ddren medden di tallit-nni? 2. Suffe-d awalen ne tinfaliyin i d-yemmalen la n yimir-nni. 3. Acu n tgelliwin ay tetten? 4. S wacu ay tettun la, deg wussan iezzfanen n tegrest? 5. Acuer ttgammin ad fakken fell-asen wuan? 6. I tura, amek ttidiren? 7. Acu yuggad umedyaz? 8. ef wacu yesasef umedyaz, di taggara?
4
Tagzemt tis4
49
- ef wayagi imussnawen inudan deg tault-agi, suddusen aas n temliliyin akken ad sfehmen azal yesa waddal di tudert n umdan ama d ameyan ama d ameqqran
d d-meslaye ef lqermud ttgen zik-nni i yixxamen di tmurt n Leqbayel. Qqaren-as lqermud arumi ne lqermud n Leqbayel. Lqermud-agi d azewwa yerna iqba mai d abelba am lqermud n Legliz. Di tmurt n Leqbayel, yella wanda ttseqqifen ixxamen s uqermud, yella wanda ttseqqifen s udles; anda nien, ttgen ssu n wakal ; kul tamnat amek. Zik-nni, tadamsa n tmurt n Leqbayel txu aas ; aqa n medden ddren s tfellat, tetten ayen i asen-id-ttarrant tferkiwin-nsen. Drus i d-ttaen si leswaq ; ayen akk ara wien, d nitni ara t-ixedmen. Nezmer ad d-nini, tadamsa n zik d tadamsa n tmara; ur as-tei ara tdamsa n lkulun ad tefti ne ad tennerni. Aas n medden, terra-ten tmara ffen tamurt ttnadin lxedma di temdinin ne di Fransa i wakken ad d-sewen ayen ara en wat-uxxam. Ihi, ef waya i qqimen Leqbayel fen di temguryin-nsen tiqdimin icban tamguri n uqermud. Yis-sent i qublen ddunit. Ala at-tmurt i imesslen lqermud. Akal qqazen-t-id si tferkiwin-nsen. irgazen, xeddmen lqermud; ma d tilawin xeddment igduren n talet. Tteqqden aqermud mi ara yekkaw lal, deg unebdu, ger waggur n yunyu d waggur n cutamber. Imir-nni da ay bennun ula d ixxamen; akka i d-nufa xeddmen yimezwura-nne lqermud. Tlaq talet d waman d yisaren akked yiij. Win iban ad imsel, ad d-injer lqaleb s usar n tzemmurt ne n teslent. Llan wid issexdamen lqaleb n wuzzal, lamena drus-iten. Llant temnain ideg ur d-ggrin ara leqwaleb; din, win ara imeslen, d iil-is i yeszwar, imessel fell-as talet. Mi fukken amsal, ad d-lhin d rrqem. Musso yufa-d 80 n wudmawen ttgen-ten i rrqem n uqermud. Imir-nni, ad sersen iqermuden ad kkawen i yiij. Simi ara kkawen, ad d-lhin d tuzi n tbergent (yella wanda i as-qqaren takucet). Ttgen-ttdeg yimukan yellan d agadir ne d ababder i wakken ad asen-tishil tuzi. ef wudem ufella n tbergent, ad zen igeyen, ansi ara d-ieddi wuru. Kul agi ad as-zen azal n yiil. Udem n ufella n tbergent ad yual amzum d timzizdegt. Deg ubabder qqazen yiwen n aq; syen i d-ssuffuen akal yellan s ddaw n yigeyen. Ad zen alama uwen er tefliwin n wadda n yigeyen. Mi semmden tauzi, ttarran tisulal n usar ad fent tama n ufella n tbergent i wakken ur d-treddem ara. Imir-nni axji-nni i d-zan ad taren d aseru. Iqremyad-nni i ssekwen i yiij, ad ten-id-ddmen, ad ten-sersen wa ef wa, d idurra ef wudem n ufella n tbergent, ef yigeyen. Iran-nni n wudem n ufella sellen-ten s talet i wakken ur d-tetteffe ara lamu.
50
Di taggara, ad ssien times i useru-nni. Mi teef tmes, ad reglen aq-nni zan di tazwara; ad t-selen s talet. Tuqqda-agi n uqermud di tbergent, mazal xeddmen-tt di taddart n Tfualt (deg Yiflisen n Wumlil). Anda nien, xeddmen-tt am tin n yigduren n talet. D amedya, deg Wat-isi, srusuyen isaren izuranen; ad rnun fell-asen iqremyad ad ten-sembibben, ad asen-seggrin isaren ireqqaqen akked ticcict; s akkin ad as-sien times. Tuqqda tettaaf xemsa swaye ne setta. Zik-nni, deg useggas 1950, yiwen n uqermud ittnuzu tlata durru. Syen er da, d lqermud n legliz i yuen amkan, acku, tura, ur la bennun ara medden ixxamen akken i ten-bennun watzik. Yura-t s tefransist : Muemmed DEMANI Yerra-t-id er tmazit i tesunt Tira : Muend Wemer USALEM. Seg Tira, Uun 3, 2000, sb. 09.
Tagzemt tis5
U Ur emmle gma,
52
Tajerrumt
er imedyaten-a : Yuli-d usigna. Yebna axxam. Yebna i warraw-is. Yuzen-d urib idrimen i warraw-is. Yunag er tmurt n Yirumyen.
Tagzemt tis5
Isestanen 1. Deg yal tafyirt, af-d amyag d yisemmaden yernan ur-s. 2. S wacu yemgarad yal asemmad ef wiya (addad-is, amek yeqqen s amyag) ? 3. Anwa ay d ul n tefyirt d amyag ne d isemmaden ? 4. Isemmaden-a, qqnen akk er umyag ne yella win yeqqnen er yisem ?
Ad cfu
Tafyirt, tezmer ad tili s umyag kan akked umatar udmawan. D acu kan mi ara ttmeslayen ne mi ara ttarun medden rennun aas n wumlan er umyag d umatar-is akken ad yemmed unamek n tefyirt. Awalen irennun s amyag qqaren-asen isemmaden. Ger yisemmaden : yella usemmad asegzay (deffir n umyag, d amaruz, tawsit-is d uman-is am umatar) ; yella usemmad usrid (deffir n umyag, d ilelli, yezmer ad yeef amkan-is umqim awsil) ; yella usemmad arusrid (iteqqen s amyag s tenzet i , d amaruz, yezmer ad yeef amkan-is umqim awsil) ; yella usemmad s tenzet (iteqqen s tenza nien, d amaruz ; mi ara t-yessenfel umqim, tettima tenzet, mai am urusrid). Yella da usemmad n yisem, maca wagi mai d asemmad n umyag. D isem i wumi yesmad, tetteqqen-it ur-s tenzet, tettarra-t d amaruz.
Iluma
1. Af-d isemmaden yellan deg tefyar-a Yuwet-d ugeffur. Yea-d umar-nni tiferkiwin i warraw-is. Yura-asen-tent-id. Kkan-d seg temdint, teddun er taddart. 2. Smed tafelwit-a s (+) ne s (-) Asemmad
asegzay usrid arusrid s tenzet n yisem
Yeqqen s amyag Yeqqen er yisem D ilelli D amaruz Yeqqen srid Yeqqen s tenzet Yezmer ad yili d amqim
53
6. S wacu yebda ? 7. S wacu ifukk ? 8. Amek-itt tigawt-ines? 9. Amek ara as-nessiwel ihi?
Ad cfu
Amaun d amyag mi ara yefti s tala-nni ur nettbeddil ara, ay akken tebu tili tewsit d uman n yisem ne n umqim uur yeqqen. Deg unamek, amaun amzun d arbib. Yal timeri n umyag tesa amaun ines. Amaun n wurmir ussid yettale akka : i / y (e) + asentel (n wurmir ussid) + (e) n. win ye + ttaggad + ( e) n = win yettaggaden.
Iluma
1 - Efk-d amaun n wurmir ussid n yimyagen-a. - Aru - ini - Krez - Wali - Gen - Rwel - Awi - Siwel 2 - Muqel amyag amezwaru tsemde tafelwit-a: amyag Urar Aru Gani er Wwet Simes Amaun n yizri yuraren Amaun n wurmir Ara yuraren Amaun n wurmir ussid yetturaren
3- Ini-d d acu-ten yimaunen-agi, tefke-d tala-nsen taerfit yualen yettawen yettenkkaren ara yennaen 4- Suffe-d imyagen yellan deg uris-agi, efk-d tala taerfit-nsen d wurmir n wussid-nsen. Nezmer i wurfan d lxiq Nezmer-as i ddiq Nezmer i yal d lmena.
54
Tirawalt
er tifyar-a Wissen ma ad d-tuale! ri ur iyi d-tettarra ara ef tebrat-iw. Isestanen : 1. Af-d imyagen yellan deg tefyar-agi. 2. Acu n wudem uur ftin ? 3. Acu i t-id-yemmalen? 4. Acu yellan sdat-sen? 5. Amek i d-teri imyagen-agi? 6. Acu ur d-nban ara deg ususru-nsen? 7. Acuer ur d-banen ara? 8. Acu n tamawt ara d-tefke ihi?
Tagzemt tis5
Ad cfu
Mi ara yemlil umatar udmawan t n wudem wis sin (n wasuf ne n usget) d tzela n tnila d ielli umatar udmawan-nni deg ususru, maca tuwi-d ad yili (ad t-nerr) di tira. Md: ad d-nsusru ad d-as maca ad naru: ad d-tas (nettat), ad d-tawim (kunwi) atg.
Iluma
1 - Err aris-agi er wudem wis sin n wasuf unti. urek amtawa! Mi ara d-yas gma-k, ini-as ad d-yerzu ur-i, ad as-azne kra n tawsiwin, ad tent-yawi er fransa. Mi yuwe er din ad d-yessiwel ad as-ini anda ara tent-ye. Ma ur yessin ara tamnat nni, ad d-yual er Pari ad tent-isers er Meyan Awadrar. 2 - Tazabut (aselmad, ad d-izubet s temsertit. Lemnam Mel-iyi-d d acu i d-tsuli ri mi i d-tusi A targit efk-i lehna Ma si aq ay d-tetteddi Ad t-elqe kul i uri ur d-tkeccme ara Fiel ma di d-tesmekti ri kra teri Lehmum bdan-d mai ass-a AT MENGELLAT, Tikkest seg Lemnam
55
talet
frag yezga yeur d lewal n yideqqi. Di tama n tewwurt n usqif, tettrusu tezdemt n yisaren i tuqqda. Ccel n talet, ibeddu di tefsut. Tettawi-tt-id uletma Baya akked xalti deg uqecwal seg wansi yebed. Mi tt-ssekwent, ad tt-nedent alama tual am uebbar, yis-s i messlent tisugam d tbaqiyin. Mi tger afus xalti di talet, ad tessali taqendurt-is ar tagecrirt, ad txemmel i yiallen-is, ad ternu ad terfed tuqqna-s, imir ad d-teddem akerra n talet, ad t-tessers ef tencirt. S ukerranni, ad teg lqa n wayen i tra ad t-temsel: d tasagemt ne d tabaqit. Tmessel-it am tebult n temtunt. Mi ara txeddem, ri ur ilaq ara ad as-meslaye, mai d tagnit n wawal. Nanna, ula d nettat, tmessel s uzmumeg d tumert, ad teddem talet, ad as-teslef, ad tt-temsel s yiudanis alama tessuffe-d kra d aezzfan am uekkaz ne am uzrem. Mi ezzif aas, ad tebes, ad t-tegzem d iricen swayes ara d-tezzi iran i tebult-nni n xalti. Ad teef tancirt talewwat, ad tejbed yis-s talet-nni imeslen am uekkaz, ad ternu ad t-tessisded i wakken ad d-alin yiran n lila. Mi tsellek yiwet ad tenu taye. Tlata ne reba n tawsiwin kan i ttgent deg wass acku yedyeq ufrag-nni ideg tentsrusuyent. Nanna, mi temsel cwi deg yiwet n lila, ad tual er taye ad temsel daen deg-s kra i wakken mi ara tezzi er tmezwarut-nni ad tt-taf tebda tettkaw, ad tizmir ad tt-tkemmel. Ad d-teddem tancirt, tikkelt-nien, ad temsel talet-nni, ad tt-tejbed, ad tt-tessisded i wakken ad as-tefk tala. imir, ad yebdu ad d-yettban wudem n tuggi ne n tsagemt.
56
Xalti, mai kan d lqian i tessen ad temsel maca tmessel ula d ayen nien. D acu am nanna ulac, medden akk -lada tisednan- qqaren-d d lewal n nanna i yelhan, d widak i iceben. Nanna tetwel aas di ccel-is. Mulud FERUN Seg: Mmi-s n Yigellil , issuel-it-id Reman ACUR
Tagzemt tis5
- Tameut, d llsas;
5
Isestanen 1. Amek tettidir tyemmat-agi? suffe-d awalen i d-yemmalen ay-a? 2. Ayen eriqen yiarren-is i usemmi? 3. Acuer urin tesfi iri-s? 4. Anta tayemmat ief i d-ittmeslay umaru? 5. Anti tierwin ay tesa tyemmat-agi? 6. Amek tettwalim tayemmat-agi? 7. Suffe-d aktawal n ugemmir (ise d tirrugza) seg uris-a.
Tagzemt tis5
59
raren n yigerdan, azal-nsen d ameqqran, am yies d tgella. Da-netta ulac agrud i d-yekkren ur yurar ara, ama netta d yimawlan-is, ama netta d watmaten-is ne d tezyiwin-is deg uzniq. Di tmetti taqbaylit, aas n wuraren i yellan. Yal tasemhuyt s wuraren-is. Tiggti seg-sen, tturaren-ten deg unebdu ne di tefsut. Llan wid tturaren ama d arrac, ama d tullas, llan wid i tturaren kan warrac. Uraren, mxalafen daen almend n lemer. Ger wuraren ay yellan, zik-nni, ad d-nebder: tiqqar, tiddas, ddabex, amqaddem, tuqqnatuffra, tilellac, tamellat, alqafen lasul mai d yiwen, yerna yal urar isa ilugan-ines. D acuten da yilugan n walqafen ? Melmi ay ten-tturaren ? Amek i ten-tturaren ? Alqafen, d urar tturaren, arrac tullas, d acu kan, d tullas -lada tilmeyin- i yettmilen aas er wanaw-agi n wurar, acku tturaren-t deg uxxam. Deg yizilan n unebdu ay tturaren medden alqafen aas, imi azal yettarra-d akk imdanen s axxam ; win ara iqeyylen ad iqeyyel, win yesan kra n ccel ad t-yexdem, ma d wiya, tturaren way-gar-asen. Ad ya lal leqen-d alqafen ; xemsa n yira d imeca myugdan, yis-sen ara uraren. Wid ara yuraren, ad qqimen di lqaa tasemmat, ad msefhamen qbel, anwa ara yezwiren ; tikwal,
60
izewwir win meqqren gar-asen, tikwal, ttagan mcelqef, win ara d-icleqfen aas d netta ara yezwiren. Urar-agi, deg-s tat n takkayin : ad bdun si mm-yiwen. Di mm-yiwen, ad d-refden yiwen yiwen n ulqaf (mi eggren yiwen s igenni, waye, ad t-id-refden si lqaa, ad d-fen, imir-nni win akken i d-yualen seg yigenni). Mm-sin am mm-yiwen, d acu kan sin-sin ara d-tteddmen si lqaa. Ad tt-awin akken alama d mm-reba, syin, ad d-ualen er mm-xezzen. Mm-xezzen-agi, tturaren-t am mm-yiwen, ulac amgired gar-asen.Tis-seiset, d mm-berru : mi i d-refden yiwen n ulqaf ad d-brun i waye, alama bran-d i tlata, ad ten-refden imir-nni ef tikkelt. Tis-sat d mellal. Mellal-agi, yemgarad ef wayen i d-nebder akka ar tura, acku tid akk ieddan yiwen n ulqaf kan ay eggiren s igenni, ttaafen-t-id mi ara d-yual. Ma d Mellal, di tazwara ad eggren yiwen, ad d-refden waye, syin er-s ad eggren sin ad d-ddmen yiwen, da ad fen sin-nni alama eggren reba. Tin uqbel taneggarut d mm-celqef : dagi ad fen alqafen akk, ad ten- uwten s igenni s ulqaf wis-xemsa, ad ten-hudden, syin akkin win akken ara yuraren ad as-yini i ufna-s : ini-tt , winna, ma iwala belli alqafen-nni mqaraben, ad as-yini : lqe-itt , ma iwala-ten mbaaden, ad as-yini : erwi-tt . Ma ilqe-itt akken ilaq, ilaq-as ad yurar mm-yiwen i wakken ad d-nini belli ixdem-d tayult. Ma yella ixser uqbel ad d-yexdem tayult, d axsim-is ara yuraren nnuba-s, alama yexser ula d netta, ad ikemmel imir-nni umezwaru-nni seg wanda akken yebes, mebla ma iawed si tazwara. er taggara n wurar, ma yessawe win i wumi d-xedmen tayult ad tt-id-ifru, a lxir d rrbe ne ma ulac, ad issuter i uxsim-is ad as-isemme. Winna, ma yeba ad as-isemme ad as-yini seme-ak am uyefki ay tee si yemma-k , ma terel-it-id ur as-ittsemmi ara i wakken ad as-yeddu di neqqma, ad as-yini : sekker sekker, ddu ddu, ur tettegririb ur tettnu
Tagzemt tis6
Kahina IREC
Asegzi: Ufna,afna: axsim.
61
3. Asuddem n kra n yismawen n tigawt. Af-d imyagen seg d-iteffe yisem n tigawt yebna am yimedyaten-a. Qqen Ffe tuqqna. tuffa.
4. Tagetnamka d tlula (talula,d mi ara tili tala tedel, anamek yemgarad) Awal, d agetnamkay mi ara yesu aas n yinumak. Zemren daen ad ilin sin wawalen edlen deg tala maca ulac gar-asen assa anamkay ; d ay-a i wumi qqaren talula. Wali deg tefyar-a ma d tagetnamka ne d talula Uraren n yigerdan, azal-nsen, d ameqqran Azal yettarra-d akk imdanen s axxam. Teqre-it taect-is. Telha taect-nni ay d-yecna.
62
Tajerrumt
Anammal n usentel
er imedyaten-a : Yebna-asen urgaz axxam i warraw-is. Argaz, yebna-asen axxam i warraw-is. Axxam, yebna-asen-t urgaz i warraw-is. Arraw-is, yebna-asen urgaz axxam. Arraw-is, axxam, yebna-asen-t urgaz. Argaz, arraw-is, yebna-asen axxam.
Tagzemt tis6
Isestanen 1. Af-d ul n tefyirt tamezwarut, mesub tafyirt taddayt: ayen ur nezmir ad ittwakkes. 2. D acu-ten wawalen i d-yernan er umyag (ul n tefyirt) ? 3. Serwes tafyirt tamezwarut er tiya. D acu ibeddlen? 4. I deg unamek beddlent kra ne ala? (Xas ulama cwi mai). 5. Acuer i d-ttwazewren yismawen-agi? D acu i d-mmalen?
Ad cfu
Anammal n usentel d isem (ne ahat sin) ilelli, yettili di tazwara n tefyirt uqbel amyag. Yemmal-d asentel n tefyirt. Win yettmeslayen yemmal-d s uawan n taect-is belli isem anammal n usentel yesa azal meqqren deg unamek n tefyirt : imensi, yea. Tettili daen tesgunfut ger unammal n usentel d yiricen nien n tefyirt. Di tira, tasgunfuta, temmal-itt-id tefrayt.
2 - Ha-tent-a tefyar d timagnuyin, err-itent d tifyar ideg ara yili unammal n usentel
63
Taseftit
Amaun n yizri ibaway
Tagzemt tis6
er imedyaten-a : Win yunagen, ad yissin. Win ur nunag, ur yettissin. Isestanen: 1. Amek i as-neqqar i tala n umyag yunagen ? 2. Sle tala n umyag yunagen 3. Ma nbeddel tawsit ne aman, ad tbeddel tala n umyag ne ala? 4. er daen ma ad tbeddel tala n umyag ur nunag Win ur nunag. Tin Wid . Tid 5. D acu-t ihi umyag ur nunag? 6. Serwes ger tala n umyag yunagen akked tin n umyag ur nunag. Acu twala?
Ad cfu
Yella umaun ilaway, yella umaun ibaway. Amun ibaway am umaun ilaway ur yettbeddil ara almend n tewsit d uman. Yettale akka : n + afeggag n umyag er yizri ibaway. Deg umur ameqqran n temnain, temgarad tala n umaun ibaway ef tin n umaun ilaway : i n tazwara yettruu n n taggara yettual-d er sdat. Amaun ilaway : win iruen Amaun ibaway : win ur nru i n + ru + ru n
Tamawt : di kra n temnain, ur semgiriden ara ger tala n umaun ilaway d tin n umaun ibaway. D amedya qqaren : win yuran, win ur yurin.
Iluma
1- Af-d amaun ibaway d umaun ilaway di tefyar i d-iteddun Amezruy yers ef tira, win ur nuri ara, isem-is yessared-it unar. Win yean, yea; win ur nei, tarbut tekkes. Win yeddren, ad t-id-bedren. Win i as-yennan tigi texla, i yexlan, d netta. Ur nei, ur nerbi ay ul, ur nemni di ccani. 2- Sile-d amun n yizri ilaway d umaun n yizri ibaway n yimyagen-a Amyag Ddu Ffe Fres Awi Muqqel Amaun ilaway Amaun ibaway
64
Tirawalt
Tamsertit : ad + d n tnila
er amedya-a : Ad d-yas azekka yerna ad d-yawi takerrust. Isestanen 1. Acal n yimyagen i yellan ? 2. Tigawin n yimyagen zrint ne zerrint ne ad zrint ? 3. Acu n tmera n yimyagen ? 4. Amek i ten-id-teri ? 5. Acu ur d-teniqe ara deg yimyagen-agi ? 6. Amek i ten-nura ? 7. Acu n tamawt i tzemre ad d-tegre ihi ?
Tagzemt tis6
Ad cfu
Mi ara temlil tzela n wurmir ad akked tzela n tnila d , tazela-nni n wurmir tettruu deg ususru maca tuwi-d ad tili di tira. Md : - Ad d-yas azekka. Nera-t-id A d-yas maca nura-t ad d-yas acku d tazela n wurmir ad i d-yemmalen urmir s ad . Ihi tuwi-d ad tt-naru deg umyag xas ma deg ususru tettual d [a] kan .
Iluma
1. Tazabut Ad d-yas deg usafag, ad d-yers deg unafag n Lezzayer tamanet. Ad d-iru alama d dagi akken ad d-yini amek ara nexdem i ujrad ifukken iqwiren. Ad d-yas uselway n Tuddsa n yiwunak yeddukklen er tmurt-nne, aseggas-agi. Bi ad d-ini, ad yifsus wul-iw. 2- Err tifyar-agi er wurmir s ad tbeddle ayen i d-tuwi ad ibeddel. Yejba-d si tmurt n tgella d usemmi, yenna-d amek xeddmen akken ad d-sukksen aas n yidrimen. Yual-d xas akken ur tebin ara. Yusa-d acku iemmel aas tamurt. Di tmera-nni-ines irel-d aas n yidrimen. Tsawel-d tamacahut n Tfunast n Yigujilen i warraw n mmi-s.
65
Takerza
akerza, d armud agejdan deg tfellat. Zik-nni, di Tmaza, tamurt n tfellat d tkessawt, xeddmen-as tamera i tkerza acku d ansay axatar ur-sen : yis-s i d-sasayen tagella-nsen. Yal axxam, ur-s tayuga n yizgaren ne snat mai acku d tinna kan i d tafellat-nsen, tinna i d abaur n warraw-nsen. Tafellat d taqdimt di tmaza, yesnefli-tt ugellid Masensen. Tafugla n tkerza, beddun-tt deg wussan imenza n Yiweiben, qqaren-as da n ertadem. Ass amenzu n tkerza, ttmaggaren-t yifellaen s tumert d tameqqrant : tanezzayt-nni n tkerza, ad d-kkren zik, uqbel ad teffe tyuga er tkerza, ad asen-dehnen acciwen-is s zzit n uzemmur, syen ad fen yifellaen abrid er yigran-nsen. Ass-nni, yal win yesan tayuga ad tt-idisuffe. Mi uwen er yireqyab-nsen, ad bdun ad kerzen. Win ifukken ad iiwen wiyi. Degmi, di tallit-nni, yal tardast n wakal tettwakraz. I wakken ad fakken takerza deg uzemz-is, xeddmen s umedwel, kerzen kra yellan d taferka akken ad teffukti, ad d-tefk aba. ilmend n wass-nni, tilawin ttnawalent acewwa d tmellatin tuftiyin, ttawin-ten yifellaen yid-sen d awin er lexla. Mi d-tuwe tallit n yimekli, ad msawalen yifellaen, ad d-nejmaen er yiwen n umkan akken ad en. Udem-nni amezwaru n ucewwa ad t-fken i yizgaren ad t-en. Ussan-nni imezwura, ttfarasen-ten yifellaen i tkerza yerna yal ass, s tgella-s : ass amezwaru, ad sewwen
66
acewwa d yidernan, ass wis sin, d berkukes akken ad kksen lhemm ef-sen ; wis kra, ad sewwen uftiyen akken ad ftin yimenda-nsen ; wis ukku, ad niwlen seksu s yiman akken ad tezzegzew lella-nsen, ad tfukti, ad ternu ad teueg.
Tagzemt tis6
67
6
Tagzemt tis6
Da netta .......................... iteqqen .......................... - .. ur ittaaf ula yiwen. - urar ideg yettili yiwen deg warrac iban ad leben iteqqen allen-is - Akken ara ffren akk ad d-isu yiwen deg-sen ad as-yini Tewwa - Amkan ideg ittimi win iqqnen qqaren-as: Milal. - deg lweqt ideg ttruun yimeddukkal-is mkul yiwen d anda ara yeffer. - Win iqqnen isefk ad inadi ef wid iffren, yerna kra n win ara d-ikecmen milal, dayen, imne seg tufa. - kra n win ara ief yuqem-as uu mesub ikre-as deg uqerru-s, ad ixelle, ad yual deg umkan-is. - imir-nni win yeqqnen, ad d-yeldi allen-is, ad ibdu anadi ef wid iffren ; 2. Ha-t-a usefru n Si Muend U Mend, er-it tsegzi-d amek yebna: tiseddarin, ifyar, tamerut, tisawalin. Idewwer lbabur yuwas Medden akk, slan-as Ay d-yexleq lleh deg laci Bdan nedhen rreyyas Yal wa s lkara-s Iessasen ef lewaci Ma d yiwen am nekk tekes-as Ruen an-t watma-s Nnan-as : wa d acayci. 3. Fren yiwen gar yisental-a, taru-d aris asegzay: ( d alamu, ad t-xedmen deg uxxam) Tibuarin. Tuzzya n lmel (mi yurnan ugrud). Ddabex n ufus (ilugan-is). Aleqqem n yisekla.
69
Ad sitge iman-iw
Acu i twala deg wanawen n yirisen i d-turam? Wali ma tzemre ? 1. Ad takze aris asegzay? 2. Ad tsemgirde ger uris asawlay d uris asegzay? 3. Ad d-tgelme takala deg uris asegzay? 4. Ad d-tsegzi kra n taluft ne n wansay? 5. Ad d-taru aris ideg ara d-tsegzi ne ad d-tgelme? Melmi i tettafe iman-ik? Mi txeddme: 6. .wed-k? 7. di sin? 8. d ugraw? 9. d yinelmaden n tesmilt akken ma llan? Muqel ma tzemre? 10. Ad takze asemmad usrid deg tefyirt? 11. Ad tsemgirde ger usemmad arusrid d usemmad s tenzet? 12. Ad takze anammal n usentel? 13. Ad takze asemmad agensay? 14. Ad takze amaun n wurmir ussid d umaun n yizri ibaway? 15. Ad tsemgirde ger tmera n yimyagen? 16. Ad tesmerse tizdit anda iwata? 17. Ad taru mebla tamsertit d+t, +t anda tlaq?
Tagzemt
Irisen
- Ansi i d-itekk ugeffur ? sb : 72 - Aman sb : 78
Allalen n tutlayt
Tajerrumt: Asemmad agensay sb : 75 Taseftit: Amaun n wurmir
Afares s tira
Tajerrumt: Tafyirt tumyigt d tefyirt tarumyigt : sb : 85 Taseftit: Tafelwit n tseftit sb : 86 Tirawalt: Tamsertit : d n tnila + amqim awsil n
umyag
sb : 87
i ara d uwten waqqaren n yiij ef tmurt, ttraggaten waman yellan deg yigarawen akked wid yellan deg wakal.
D tazelt n yiij i yesraggaten aman n yigarawen d yisaffen d wid n wuggugen. Ula d aman ssagren yiman ttalin er tegnewt, d ay-agi i wumi qqaren tuccfa. Iraggen-nni simal yessalayiten wau, simal ttismien, ttualen d timiqwa n waman ne d ibruyen n ubruri ne d tilezda n udfel. Yiwen n umur deg waman i d-iellin, itess-it wakal, ma d amur nien yettual ansi i dyekka : yettazzal deg yisaffen, yettual er yillen d yigarawen. Mi ara d-uwten waas n waman gellun-d s twaiwin : ittseyyix wakal, derrmen yixxamen. D isyaxen-agi i imesslen udem n wakal. li LEWNIS
72
Tagzemt tis7
73
Mzi
5 - Efk-d anamek ila wawal tamurt di yal tafyirt. Amur ameqqran seg waman-agi yettarra er ddaw tmurt. Yejjem tamurt. Yezde di tmurt n Leqbayel. Yessekra akk tamurt-is. lin-d waman ef tmurt. 6 - Suffe-d seg uris anemgal n semu . 7 - Efk-d krad n wawalen icerken azar d yisem: timiqwa. 8 - Deg uris yella yiwen wawal d uddis, af-it-id, tini-d amek yeddes.
74
Tajerrumt
er Imedyaten-a : Ran-a tiri n ubuqal. Yessared tarda n umcic. Ikerrez takerza n ulem. Yedder tudert ragen. yetturar urar d amencuf. la yettasa tasa tawrat.
Asemmad agensay
Tagzemt tis7
Isestanen : 1. Di yal tafyirt, af-d amyag. 2. Amek i asen-qqaren i wawalen irennun er umyag ? 3. Amek qqnen s amyag wid n tefyar-a, srid ne tella tenzet ? 4. D acu icerken isem amezwaru d umyag (wali ma ttemyilin s uar ne ala) ? 5. Wali daen d acu-ten wawalen i d-yernan ef yisem amezwaru. Tzemre ad ten-tekkse ? 6. Yezmer umqim awsil ad yessenfel isemmaden-a i d-yernan er umyag ? 7. Deg wacu ttemcabin yisemmaden-a er usemmad usrid ? Deg wacu ay mgaraden ?
Ad cfu
Mi ara yili usemmad n umyag yebna ef yisem n tigawt n umyag-nni uur yeqqen, yerna rnan-d ur-s wawalen nien (n+ isem, arbib, amaun, d n tilawt+arbib), qqaren-as asemmad agensay. Asemmad-agi, yettas-d deffir n umyag, yeqqen ur-s srid, addad-is d ilelli. Yemgarad ef usemmad usrid deg way-a : Asemmad agensay d isem n tigawt n umyag-nni uur yeqqen, ma d asemmad usrid xai. Asemmad agensay ur yezmir ara ad yili s yiwen wawal kan ; mernaw ef yisem n tigawt, tamara ad ilin wawalen nien (tiri n ubuqal. Takerza n ulem. Tasa tawrat atg.) 1 2 1 2 1 2
Iluma
1. Af-d isemmaden igensayen ma llan deg tefyar-a Berrik tebrek n tasilt. Yea arum yeqquren. Yea ui n uderwic. Ileu tikli tuwijt. Yuwet-it tiyita n lmut. Yeswa tissit i d-yu. Yeswa tissit n tuffa n leqel.
75
Taseftit
Amaun n wurmir ussid ibaway
Tagzemt tis7
er amedya-a : Win iteddun ef tidet yessawa. Isestanen : 1. D acu-t wawal-a yettuderren ? 2. Beddel tawsit d uman i umqim ameskan win twali ma yella kra ibeddlen deg umyag iteddun . 3. D acu-t ihi umyag-agi? 4. Sle tala-ines. 5. Err amyag yettuderren er tibawt, akka : Win ur .. ef tidet yessawa. 6. sikked d acu ibeddlen deg umyag ger tala tamezwarut d wamek yella tura.
Ad cfu
Amaun n wurmir ibaway am win n yizri ibaway yettale s (ur..ara) akked ubeddel di tala n umaun ilaway : Win iteddun Win ur nteddu = = i n teddu teddu n
Iluma
1 - Akez amaun n wurmir ibaway di tefyar agi. D win akken yeddurin i yessburrun tarakna. Ssuq d ssbe, win ur neqi lerba fukken. Tesdukkel lemla win yecfan d win itettun. A wid ur neggan , deg uzal, ttargun. Argaz ur nxeddem, efk-as taruka ad yellem. 2 - Err imaunen n wurmir er tala tibawayt. D amaal i itezzin i yiij. D ageffur ara d-yessemin tuga. A widak yeran, iessben rennun. 3- Smed tafelwit-a Amyag er Fres Muqqel Ili Amaun wurmir ussid ilaway Amaun n wurmir ibaway
76
Tirawalt
Tamsertit : d n tnila + amqim awsil n umyag
er imedyaten-a : Netta, yura-as-d; ke, yessawel-ak-d. Tessawel-asen-d temart tamacahut. Isestanen : 1. Af-d anida tella tzela n tnila. 2. Acu-t wawal yellan uqbel tazela n tnila? 3. Wali ma akken i d-nene amqim awsil i t-turi. 4. Limer ad as-nernu i i tzela n tnila ad tual id-, ad yedel lmeneq d tira ne ala?
Tagzemt tis7
Ad cfu
Mi ara ternu tzela n tnila d er umqim awsil n umyag asemmad arusrid, ama d win n wudem wis 2 n wasuf amalay (yenna-ak-d) ama d win n wudem wis 3 n wasuf (yenna-asd) ama d win n wudem wis 3 n usget amalay (yenna-asen-d), imesli [k] d [s] n yimqimen iwsilen ttualen [g] d [z] deg umeslay : [yenna-ag-d] [yenna-azen-d] Mi ara yili i gar-asen, ulac tamsertit. Di tira, yella i ne ulac-it, ad tekkes tmsertit .
Iluma
1 - Tazabut (ad d-ier uselmad s temsertit.) Tamazit, tban, iserre-as-d zzman. Rnu-iyi er wid-nni iruen mi sen-d-ssawlen, asmi akken d-tuwe lgirra. Uri-as-d tabrat ne ma snat, ur ak-d-yenni ara. Widak zemren ad as-d-ssewwen lexrif di tegrest. Err-as-d s lexbar, azekka. 2 - Senfel isemmaden yettuderren s yimqimen iwsilen, ales-as tira i yal tafyirt. 1. Yea-d i warraw-is. 2. Yefka-d yiwen n umur i ke. 3. Yu-d tilawatin i netta.
77
Aman
man d asafar yesulin i tudert. Mebla aman, ulac tudert. Segmi d-iban umdan amezwaru er tudert, yufa-d llan waman, armi yual ur yettarra ara tidmi-s ur-sen. xui aman san azal mai d kra, i umdan ne i uersiw ne i yimi. ef wakken i d-nnan yimassanen, ad ilin azal n 1.40 n yimelyaren n yikilumitren ugsisen (km3) n waman deg Umaal. Amur ameqqran (97%) llan deg yigarawen d yillen, ayen i d-yeggran yella deg yigdizen (2%), deg yimdunen, deg yisaffen, di ttra n wakal akked uzwu ne di tignewt. Deg uwines wis 17, ufan-d belli aman n yillen akked wid n wakal ttraggaten, ttalin er tegnewt, ttualen ellin-d d ageffur, d abruri ne d adfel. Deg wakal, drus n waman i yellan, d ayen i wumi qqaren ttra. Ddaw n wakal, aman ttnejmaen di tefrawin, keccmen deg yira ne ttezririgen gar-asen. Tasmekta n waman temgarad si tmurt er taye, llant tid yesan, llan tid ixussen lasab n umkan ideg d-zgant deg Umaal akked unezwu.
7
Ass n wass-a, aas n yierfan i la yettcetkin ef waman, maca ur asen-fkin ara azal, ur asen-xdimen ara ttawil swayes ara ten-erzen. ef way-a, tamurt-nne yessefk-as ad tiwed tamuli di tsertit n usefrek n waman. Tuwi-d ef yal yiwen, ad yessebiber ef waman : ma ad nqedwan, ad tenger ddunit. li LEWNIS Asegzi : Igdizen (agdiz) : Amaal, ur-s sin yigdizen, win n ugafa d win n unul, d imenawen n udfel .
Tagzemt tis7
tasusmi, d ure.
- Awal, d aref;
79
Asefru
Ajeig
Tagzemt tis7
Yegma ujeig di lefjer Yecreq yiij ef ssifa-s Xas yiwen wass kan i yedder Cfan akk medden fell-as Ur yessin meskin umger Armi yekcem er yiger Igzem-it di ttnasfa as yemmut mai yenger Imi azekka ad d-yekker gma-s Teram acal d ajeig yemin D tgejda yulin Asmi i d-yuwet uemmal Nufa, zi, kra ibedden yettmal. Ur nuki mi yuwet lebraq Ters-d tafat seg yigenni Yenhez udrar yeereq Si zzhir ur a-iban ansi Ajeig iab, yereq Dayen iru, a wi iran sani ?
Refden-t iseggaden n tafat Wid izeden akkin i wagu D imnayen, d at-umzur yeddal tuyat At-lebraq seg ufus la ileu Fkan-t i waggur bu-lmeryat Ger yitran yerra-t Gar-asen ad yedhu La ireqq deg yigenni nwala-t Meskin yuggad ad t-nettu. Itran, uran isem-is di tegnewt D ayen ur yezmir edd ad t-yemu Ma twalam itri i wumi tzad tafat ret d netta i a-id-yehdan asefru.
MUHEB
Yecna-t Yidir, deg tesfift : Iseggaden n tafat Isestanen 1. Asefru-a, yebna am tmacahut. Suffe-d ayen i d-yemmalen amakun (ayen ur nezmir ad yeru di tilawt, di tmacahut kan i yezmer ad yili). 2. Suffe-d tlata n tegnatin n tmacahut. 3. Anwa i d-yettmeslayen deg usefru : kkes-d ayen i t-id-yemmalen deg uris. 4. Anwa i wumi yettmeslay : kkes-d ayen i t-id-yemmalen deg uris. 5. Acu i tfehme di tefyirt : Nufa, zi, kra ibedden yettmal. 6. Ma ajeig d azamul n umdan, amdan-a ad yili yesa azal ne d menwala ? ayer ? 7. Iseggaden n tafat, ban-as ayen yelhan ne ayen n dir i ujeig ? 8. Ma neef afir aneggaru, d acu i yezmer ad yili ujeig ?
0
Tagzemt tis7
Imeddukkal n ugama.
1 ur neqqet ara iersiwen. 2 Ur gezzmet ara isekla. 3 Ur sruut ara tiegwa. 4 Kkret akken ma nella ad narbet ef ugama.
Uccen, inisi d yizem Yiwet n tikkelt yecrek yinisi, uccen d yizem takerza d tmegra. Asmi fukken, srewten, sazedgen. Yeqqim kan ad bun. Nnan-as i wuccen : Kker bu-ane ! Uccen yeba, yenna : tagi i nekk. Yewwet-it yizem er yixef, imrez-it, yessazzel-as-d idammen. Ineggez-d yinisi yenna-as : Jbed iman-ik, wali ad tissine ad tebu ! Yeef yinisi amud, yenna : Bismillah, tagi d yiwet i emmi izem, tagi d tis snat i yizem, tagi d tis kradet kuzet, semmuset, seddiset i emmi izem, yiwet i nekk, yiwet i emmi uccen. Yenna-as yizem : Anwa i k-islemden tierci-a ? Yenna-as : D ixef n wuccen i yettazzalen d idammen .
Amagger n tefsut
Amagger n tefsut d ansay ilan assa akked ugama. D tagnit ideg d-mmalen medden tumert nsen imi d-yuki ugama seg umerud n tegrest, ama d iman ama d ibeac. Ansay-agi d asfillet i lella akked uueg n tudert. Deg umenzu n tefsut, ttenkaren medden di tafrara i wakken ur yeggan ara ssed nsen. Uqbel alluy n yiij, ad yebdu umeslay d unecre.
1
Anagraw n yiij
D iij i d talemmast n unagraw-agi, yugar akk imtiwgen i as-id-itezzin. Iij d takurt ireqqen ; yettarew-d taelt d tsarat. Tifesniwin n teelt s-ufella-ines kkant nnig n semmus n yigiman (5000). Ta (9) n yimtiwgen i itezzin i yiij. Yal yiwen deg-sen itezzi daen ef yiman-is. Ma yekkad umdan seg yiij, Amaal, d wis krad (03). Llan sin gar-as d yiij : Markur, akked Wanes. Deffir Umaal llan seddis (06): Meres, Yeber, deffir-s Wasturn, Wranes, Nebtun, Bluten. D Yebter i d ameqqran akk ger-asen. Amur ameqqran n yimtiwgen san imazzayen. Wigad-agi frurin-d seg yimtiwgen-nni i wumi tezzin. Ger yimazzayen, nezmer ad d-nebder Aggur itezzin i Umaal. Snat tmerwin d ta (29) n wussan d uzgen i itekk Waggur i wakken ad as-id-yezzi. Kra n yimtiwgen san aas n yimazzayen. er tama n yimtiwgen d yimazzayen-nsen, llan daen yitran-uzifen akked yizunetran. Itran-uzifen, ulen s yira d uebbar d udfel. Tezzin i yiij am yimtiwgen. Mi ara aen er yiij, ifessi udfel-nni i ten-idlen, itteffe-d seg-sen lgaz, tteftutusen yira-nni, yettafeg-d uebbar da ttbinin-d zzuuren imezran ne tasea er deffir. Izunetran, aas i yellan. Mgaraden di tala, wa meqqer, wa mei.
nagraw n Yiij d tagrumma n yimtiwgen itezzin i Yiij. Maca mai d imtiwgen kan i yellan. Llan daen yimazzayen d yitran uzifen d yizunetran.
R. ACUR 2
Tagzemt tis8
3
Amyag
Zde Aker Ini Eks Glu Aru 6. Tunarin :
Isem n umigaw
Tagertilt n nnas, ur tettneqlab, ur tettnefas, siwa Rebbi ma izmer-as. D acu-tt ? Tabaqit n tmellalin, tennegdam, ur tenil. D acu-tt ?
4
Tajerrumt
Tafyirt tumyigt d tefyirt tarumyigt
er imedyaten-a : Ass-a, yekkat udfel deg udrar. Ass-a, d adfel deg udrar. N wasif, waman-a. ur-s aqcic d teqcict, tmeut-agi ?. Am wudi, uyefki-nsen. Isestanen : 1. Deg tefyirt tamezwarut d tefyirt tis snat, anwa ay d awal ur nezmir ad yettwakkes ? Mesub yezmer ad yili mebla ma llan wiyi. 2. Deg unamek, tifyar-a edlent ne mgaradent ? I deg lebni, edlent ne ala? 3. Af-d, daen, ger wawalen n tefyar i d-yeggran, anwa ay d taayemt (llsas). 4. Deg wacu ay temgarad ihi tefyirt tamezwarut ef tiyi ?
Tagzemt tis5
Ad cfu
Tafyirt, tezmer ad tesu amyag d taayemt ne awal nien ur nelli ara d amyag. Mi ara yili d amyag ay d ul n tefyirt, qqaren-as tafyirt tumyigt. Mi ara yili d awal ixan amyag, qqaren-as tafyirt tarumyigt. Tarumyigt, tezmer ad tebnu s d n tilawt akked yisem ne akked umqim, ne akked urbib. ; tezmer daen ad tebnu s yiwet ger tenza-a (er, n, am) akked yisem.
Iluma
1. Ha-tent-a tefyar, af-d anta ay d tumyigt, anta ay d tarumyigt Aman-a, n tala. Tugem-d aman n tala. D taqbaylit yerna d tidet. Isem, ur-s snat n tewsatin. Wagi, d netta. Berrik wudem-is Udem-is, d aberkan. 2. Tafyirt yellan d tumyigt, err-itt d tarumyigt ; tin yellan d tarumyigt, err-itt d tumyigt. Ass-a, semme lal. Isem, ur-s sin waddaden. Ass n lema, tella tmera deg taddart. Yettemcabi er leber, wasif-nni. 3. Aru-d sur-k tafyirt tumyigt akked yiwet n trumyigt.
5
Urmir s ad
Ana aerfi
asget
asuf
Amaun n yizri : Ilaway : Ibaway : Udmawen n tseftit dm. 1u dm. w2 dm. w3 m. dm. w3 nt. dm. 1u dm. w2 m. dm. w2 nt. dm. w3 m. dm. w3 nt. Amaun n wurmir ussid : Ilaway :
Amaun n wurmir :
Urmir ussid
Ana ussid
asget
asuf
Ibaway : 6
m. = amalay nt. = unti dm w2, w3 = udem wis sin, udem wis tlata.
Tirawalt
Tamsertit : ad + amqim awsil n umyag.
er imedyaten-a : Abrid ireglen, ad as-ner asalu. Seg-ne win iewjen, ad t-id-nesselhu. Tamurt ietben, ad as-nekkes azaglu Amcum i a-iceggben, ass-nni ad ten-iru. Isestanen : 1. Wali deg yimedyaten, anida yella umgarad ger tmenna d tira. 2. Melmi i as-nrennu i umyag ad ? 3. D acu-ten wawalen yellan ger ad d umyag ? 4. Limer d izri, anida ara ilin, sdat ne deffir?
Tagzemt tis8
Ad cfu
Di tuget, mi ara yefti umyag er wurmir, yettili ad sdat-s. Mi ara yili ad , yezzuur yid-s imqimen iwsilen n umyag, ttilin gar-as d umyag. Deg umeslay, ur d-nneeq ara d nni n ad , maca di tira, ad n wurmir ad t-nettaru yemda. Ameslay [a s-ini] [a -yawi] [a tent-e] [a t-e] tira ad as-ini ad a-yawi ad tent-e ad t-e
Iluma
1 - Tazabut (aselmad, mi ara d-izubet, ur d-yeqqar ara d ). Tafat mi tt-nera, tusam-d ad tt-tessensem. Ur tezmirem ara ad a-tekksem tamuli. Ad as-neg nnuba i liser, lezen ad as-necfu. Amennu, nekkni, ad t-neqbel ef yizerfan-nne. 2 - Err er wurmir s ad imyagen n tefyar. Ssne abrid, xi-as. Nbedd-as i tdukli ifeclen, nrebba-as-id ifadden, yufa-ten-id udaw yessen mi yekker ad d-yual. Adfel, nela-as ; ageffur, nedduri-as. Tamazit, tban ; iserre-as-id zzman.
7
maal, d amtiweg ittekkin deg unagraw n yiij. Ma tekkidd seg yiij, Amaal, d wis krad. Di temer n tfekka, d wis semmus ger yimtiwgen nien. er daxel, Amaal, yeba d tissiwin : s ufella mai d taerraft; di tuzert, ad tesu alama d ttesin (90) n yikilumitren. Tissi yellan ddaw-as, isem-is idil ; ad tesu azal n sin yigiman d tat timma (2900) n yikilumitren. Ddaw yidil, yella usaw azaray, ad yesu azal n sin yigiman d snat timma (2200) n yikilumitren. Di taggara, yella usaw agensay, d netta i d ul ne i d talemmast n Umaal; ad yesu tamudi n wagim d kradet n tima (1300) n yikilumitren. Taerraft, tissi n s-ufella, zuret ugar anida yella wakal yufraren ne yeqquren wala deg yigarawen. Ger tissiwin-agi akk i d-nebder, anagar, taerraft akked usaw agensay i yeqquren ; tissiwin nien lbubent, lulint. Di lemer, ad yesu Umaal azal n ukku d uzgen (4,5) n yimelyaren n yiseggasen. Ma ddukklen akk waman yellan ef wudem n Umaal, ama d wid n yigarawen, ama d wid n yillen, ama d wid n yigelmimen d yisaffen, ad naf waed u ssebin ef tmii (71%) si tjumma n Umaal d aman ; ayen i d-yeggran, snat n tmerwin d ta ef tmii (29 %), d akal yufraren ef waman. Danetta d aman i yesserkaden tifesniwin n teelt. Akal yufraren, yeba ef 05 n yimenawen : Tafriqt, Yurup, Marikan (tin n wadda d tin ufella), Asya, Usrali. Amaal, Itezzi ef yimanis, seg umalu er usammer. ef wudem-nni yerran er yiij, tella tafat, d ass ; ma ef wudem-nni yellan
deffir d tillas, d i. Mi ara itezzi umtiweg n Umaal i yiij, yeafar aaras d aglayan (mesub am tala n tmellalt). Aaras-a yesa ttse-meyya u rebin (940) n yimelyan n yikilumitren di tezi. Iteddu deg-s Umaal s urured n tesa-u-ecrin, tafrayt setta u sebin (29,76) n yikilumitren di tasint. Daymi i itekk telt meyya u xemsa u settin (365) n wussan d xemsa (05) n timar d setta u rebin (46) n tasnin.
Tagzemt tis8
9
Isestanen :
1. D argaz ne d tameut i d-yettmeslayen deg uris-a ? 2. I wumi yettmeslay umdan-a ? 3. D acu i t-iceben, urgaz-agi? 4. er wacu yesserwes (icuba) allen-is ? 5. D acu i as-yualen d takemt ? 6. D acu yuggad ? 7. D acu i icellxen ul-is ? 8. Ayer yesel ger tidet d tkerkas ? 9. Di tseddarin (tis 2, tis 3, tis 4) muqel amek i tga tmerut di setta yifyar imezwura akked reba yineggura. 10. Acal n tuniqin i yesa wafir amezwaru, wis setta, akked wis ttesa ?
90
Tagzemt tis8
Amtiweg n Meres Akdu ines : 6 794 km. Asedger gar-as d yiij: ger 206 650 000 km d 249 230 000 km . Acal n wussan i itekk i wakken ad d-yezzi i yiij: 687 n wussan d 23 n timar. Imazzayen-is: llan 2 (Fubus akked Dimus.) Timi-s: d tazewgat.
91
Ad sitge iman-iw
Acu i twala deg wanawen n yirisen i d-turam? Wali ma tzemre 1. Ad takze aris ullis, d uris asegzay? 2. Ad tegzu tamacahut? 3. Ad d-tgelme iwudam deg wullis? 4. Ad d-tgelme adeg anda ttidiren? 5. Ad takze adiwenni deg wullis? 6. Ad tere tamlit n yal awadem deg wullis? 7. Ad d-taru tamacahut ideg ara d-terre aglam, adiwenni? 8. Ad d-tsegzu kra n wansay ne n tumant? Melmi i tettafe iman-ik? Mi txeddme: 9. .wed-k? 10. di sin? 11. d ugraw? 12. d yinelmaden n tesmilt akken ma llan? Muqel ma tzemre? 13 Ad takze asemmad agensay deg tefyirt? 14. Ad takze tafyirt tumyigt? 15. Ad takze tafyirt tarumyigt? 16. Ad tsemgirde ger tefyirt tumyigt d tefyirt tarumyigt? 17.Ad takze amaun n wurmir ibaway? 18.Ad tsemgirde ger tmera n yimyagen? 19.Ad tsefti imyagen er tmera akken ma llant? 20. Ad tesmerse tizdit anda iwata?
amawal
Uun
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. Adraw (Mw) Adriz (KB) ( J.M.Dallet) Adsil (CLH) Afikes (TG) Agazen n wagal seg agel = elleq (A.L) Agdiz (igdizen) GDZ : point de convergence (DM) Agdur (KB) Agemmir (MC) (MW) Agellel (MW) Agensay < agensu intrieur (Tantaliwin n Lmerruk) Agerdas (MW) Agiger (TG) Aglayan Akdu (seg mw n tusnakt) Aktun (KB) Almus seg ammas Amakun seg takunt merveille (TG) Amaal (S usekkil ameqqran) Amaal (TG) Amawa (MW) Amazan (KB) Amazzay (seg zzi : tourner autour) (KB) Amgalat (seg gellet : dmnager. TG) (asumer n Md Wemer Usalem) Amidaw (TG) (MW) Amigaw seg eg = faire + prfixe m Amli (seg li : avoir, possder) (MW) Amnamar
Tamazit
Abaur (MW), (KB)
Tafransist
Avantage, bienfait, intert Banquet Fte, noce, gala Traces, ruines Bruit de pas Points de suspension Ple Ustensile en poterie dignit Retard Intrieur, interne. Diplme Tronc (corps humain) Ovale Diamtre Sorte de plante Centre Merveilleux Plante terre Monde Pubre Destinateur Satellite Nomade Compagnon, collgue Agent, sujet (gram.) Propritaire Opposant, ennemi
29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59.
Amsirem (seg ames+ irem : cit) (Md Wemer Usalem) Amtiweg (N.ZERRAD) Anamkay (seg : anamek :sens) Anemba seg mba (KB) = se dbrouller, se procurer qqc Anestim (AL) Aaras (CLH) Asaw (seg tieswatin petits os racine SW ?) (KB) Aris (seg ers : (se poser) (KB) (MW) Arumyig (seg amyag : verbe + prfixe r ) Asaka (KB) Aselkin (MW) Asaed (isuad) (seg aed : orienter) Asegzay (seg gzu (KB) : expliquer Aseru ( asumer n A. RABi) Asedger (seg umawal n tusnakt) Asenfal seg senfel = changer, changer (KB) Asilaw (s + ilaw : rel) Asiteg (seg siteg : estimer, donner un prix) Asmener (KB) Asmun (A.L) Atig (CLH) Azag Azenzi (MW) Azunetri seg zun comme+itri= toile Dkel (LJL) Idil (seg del : couvrir, se couvrir) (KB) Igen (MW) Imsebli (KB, DALLET) Itri uzif (A.L) Iziwel seg ihwel= signe (TG) Siteg (TG)
Citadin, sdentaire Plante Smantique (adj) sujet (du schma actanciel) Ruines Chemin, parcours Noyau (reconstitution hypothtique) Base, fondation Non-verbal Gu Attestation Objectif(nom), vise Explicatif Prdicat Distance Remplaant- substitut Actualisateur (syntaxe) Evaluation Clin doeil Ami, compagnon Prix (valeur) Diadme, crinire Schma Astroide Prendre (la parole) Manteau, (une des couches de la Terre) Arme Poison Comte Timbre Donner un prix, valuer
60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88.
Snefli (MW) Suggem (KB, MZ, D) taddayt Tafrayt (seg fry= sparer, dchirer) Tafulki (CLH) tajumma (MW) tamunt (seg qqen : lier) (lexique mdia, maroc) Tanaga ( asumer n A. RABi) Tanakt (CLH) Tanga (A.L) Taayemt (seg qqim< YM : asseoir, sasseoir) tarumyigt (seg ara +umyig) Tasunt tamugilt seg agel = elleq (A.L) Tasaret (seg er= bruler) (KB) Tasdat (asumer n K. NAIT ZERRAD) Tasgunfut (KB) Tasint (seg sin : deux) (KB) Tasmuli seg smel (K. NAIT-ZERRAD) Tasnawit Tawsa (seg awes : aider (KB)) Tazwarayt (seg zwir) (KB) Tifras (AL) Tiremt Tirmegt (KB) Tuddist Tumant (B.B) tumyigt (seg amyag : verbe) turagt Usem (MW)
Dvelopper Attendre, esprer Minimal virgule Beaut Surface Contrat Attestation Rouille matire Base Non verbal Journal mural Energie Minute Pause Seconde Prsentation Lyce Aide (pcunire) Priorit Traits du visage, profil Palais, chteau Tonnerre Complexe, compos phnomne Verbal (grammaire) Licence, autorisation, permission Eclair
Isegzal :
- A.L : Alas alemmas (Lmerruk) - CLH : Tacelit - KB - LJl : Taqbaylit : Amawal n Nijir