MATRICE I UPOTREBA

MATRICA NA RE

SAVANJE
SISTEMA
Daliborka Micic
(seminarski rad)
Matematicki fakultet
Beograd
Godina 2007.
MATRICE I UPOTREBA MATRICA NA
RE

SAVANJE SISTEMA
Matrice je u matematiku uveo engleski matematicar A.Cauley
1
(1821-1895) u
svom radu iz 1857.god. Matrice predstavljaju sisteme brojeva sa kojima mozemo
racunati gotovo kao sa brojevima, pa one u izvesnom smislu uopstavaju brojeve.
1 Definicija i vrste matrica
Neka su K polje i m, n prirodni brojevi. Pod matricom formata m n nad
poljem K podrazumevamo svaku uredenu m-torku elemenata skupa K
n
.
Tj. ako su m, n dva prirodna broja, matrica nad poljem K tipa m n je
tabela oblika
A =
_

_
a
11
. . . a
1j
. . . a
1n
a
21
. . . a
2j
. . . a
2n
. . .
a
i1
. . . a
ij
. . . a
in
. . .
a
m1
. . . a
mj
. . . a
mn
_

_
ciji su clanovi ili elementi a
ij
K (i = 1, . . . , m,j = 1, . . . , n)
Matrica koja sadrzi samo jednu vrstu (red) zove se matrica vrste, a ako sadrzi
samo jednu kolonu zove se matrica kolona ili vektor kolona:
A =
_
a
1
a
2
a
3
. . . a
n

B =
_

_
b
1
b
2
. . .
b
n
_

_
Prema Silvesteru
2
denicija matrice glasi:
Skup m n elemenata poredanih u pravilnoj semi od m redova i n kolona
obrazuje matricu tipa (formata,dimenzije) m n ili (m,n) gde prvi broj m
pokazuje broj redova, a drugi broj n broj kolona.
Sve matrice oznacavamo velikim stampanim slovima abecede: A, B, C, . . . ,
X, Y, Z i mozemo ih zapisati na sledeci nacin:
A =
_

_
a
11
. . . a
1j
. . . a
1n
a
21
. . . a
2j
. . . a
2n
. . .
a
i1
. . . a
ij
. . . a
in
. . .
a
m1
. . . a
mj
. . . a
mn
_

_
ili (a
ij
)
mn
ili samo (a
ij
)
ako se tip zna iz konteksta.

Semu mozemo zatvoriti na jedan od sledecih nacina:
, ( ) , { } , [ ] .
1
cita se Kejli
2
J.J.Silvester,1850
1
Ako su elementi matrice realni brojevi matrica se zove realna, a ako ima
kompleksnih elemenata matrica je kompleksna itd.
Moze se desiti da je u nekoj matrici broj redova jednak broju kolona
3
. Takva
matrica naziva se kvadratna matrica.
Ako se u matrici A svi redovi uzmu za kolone u istom redosledu, odnosno
kolone za redove takode u istom redosledu, nastaje nova matrica koja se zove
transponovana matrica matrice A. Oznacavamo je sa A

ili A
T
ili A*.
Npr.
A =
_
6 1 2
3 5 2
_
A
T
=
_
_
6 3
1 5
2 2
_
_
Postoje i takozvane specijalne matrice i to su:
1. Nula matrica je matrica ciji su svi elementi jednaki nuli.
Npr.
O =
_
0 0 0
0 0 0
_
2. Dijagonalna matrica je ona kvadratna matrica kojoj su svi elementi
izvan glavne dijagonale nule.
Npr.
A =
_
_
1 0 0
0 5 0
0 0 2
_
_
Ako su dijagonalnoj matrici svi elementi na glavnoj dijagonali razliciti od
nule, takva matrica naziva se regularna dijagonalna matrica.
3. Skalarna matrica je regularna dijagonalna matrica ciji su svi elementi
na glavnoj dijagonali medusobno jednaki.
Npr.
B =
_
_
5 0 0
0 5 0
0 0 5
_
_
4. Jedinicna matrica je skalarna matrica kojoj su svi elementi na glavnoj
dijagonali jedinice i oznacava se sa E.
Npr.
E =
_
_
1 0 0
0 1 0
0 0 1
_
_
3
m=n
2
5. Simetricna matrica je ona kvadratna matrica koja je simetricna u odnosu
na glavnu dijagonalu.
Npr.
S =
_
_
5 6 7
6 4 2
7 2 1
_
_
6. Antisimetricna ili kososimetricna matrica je ona kvadratna matrica
ciji su elementi simetricni u odnosu na glavnu dijagonalu, ali su razlicitog
znaka. Zbog toga elemeni glavne dijagonale mogu biti samo nule.
Npr.
T =
_
_
0 5 1
5 0 2
1 2 0
_
_
7. Trougaona matrica je kvadratna matrica kojoj su svi elementi ispod ili
iznad glavne dijagonale jednaki nuli. Ako su svi svi elementi ispod glavne
dijagonale nule, onda se takva matrica zove gornja ili desna trougaona
matrica, a ako su svi elementi iznad glavne dijagonale nule, takva matrica
se naziva donja ili leva trougaona matrica.
Npr.
A =
_
_
5 1 7
0 2 3
0 0 4
_
_
B =
_
_
2 0 0
2 9 0
1 5 4
_
_
3
2 Operacije sa matricama
2.1 Jednakost matrica
Dve matrice A = (a
ij
) i B = (b
ij
) (i = 1, . . . , m; j = 1, . . . , n) jenake su
onda i samo onda ako su istog tipa i ako su im odgovarajuci elementi jednaki
tj. A=B onda i samo onda ako su zadovoljene jednakosti a
ij
= b
ij
(i=1, . . . , m;
j=1, . . . , n).
Iz denicije jednakosti dve matrice i svojstva jednakosti brojeva sledi da je
jednakost matrice tipa mn:
1. Reeksivna ako je A=A
2. Simetricna ako iz A=B sledi B=A
3. Tranzitivna ako iz A=B i B=C sledi A=C
gde su A = (a
ij
), B = (b
ij
), C = (c
ij
), (i=1, . . . , m; j=1, . . . , n)
Primer 1: Date su matrice
A =
_
2 7 1
x 4 0
_
i B =
_
j + 3 7 1
5 4 z
_
Koji uslovi treba da budu ispunjeni da bi matrice A i B bile jednake?
Ove matrice su istog tipa 23. Tako da je ispunjen potreban uslov za jednakost
matrica. Treba jos izjednaciti odgovarajuce elemente:
2 = j + 3, x = 5 i z = 0 tj. za j = 1, x = 5 i z = 0 matrice A i B su jednake.
Primer 2: Koji uslovi treba da budu ispunjeni da bi matrice A i B bile jednake?
A =
_
_
2 +x 7
5 4 y
1 9
_
_
B =
_
_
5 7
5 2
z 9
_
_
Posto su matrice istog tipa 3 2 izjednacavamo odgovarajuce elemente:
2 +x = 5, 4 y = 2, 1 = z tj. za x = 3, y = 2 i z = 1 matrice su jednake.
2.2 Sabiranje i oduzimanje matrica
Sabiranje i oduzimanje matrica moguce je samo sa matricom istog tipa, a
vrsi se sabiranjem odnosno oduzimanjem odgovarajucih elemenata.
Zbir matrica istog tipa A = (a
ij
) i B = (b
ij
) (i = 1, 2, . . . , m; j = 1, 2, . . . , n)
je matrica istog tipa:
S = A +B =
m

i=1
n

j=1
(a
ij
+b
ij
)
Primer 1: Date su matrice A i B
A =
_
_
5 7 3
4 9 3
2 1 8
_
_
B =
_
_
0 6 1
2 3 2
5 2 5
_
_
4
naci njihov zbir.
A+B =
_
_
5 7 3
4 9 3
2 1 8
_
_
+
_
_
0 6 1
2 3 2
5 2 5
_
_
=
_
_
5 + 0 7 + 6 3 + 1
4 + 2 9 + 3 3 + 2
2 + 5 1 + 2 8 + 5
_
_
=
_
_
5 13 4
6 12 5
7 3 13
_
_
Za sabiranje matrica vaze zakoni:
1. Komutacije: A +B = B +A
2. Asocijacije: A + (B +C) = (A +B) +C
3. Neutrala: O +A = A+O
gde su A = (a
ij
), B = (b
ij
), C = (c
ij
), O
4
= (o
ij
),(i=1, 2, . . . , m;
j=1, 2, . . . , n)
Dokaz: Neka je A = (a
ij
), B = (b
ij
), C = (c
ij
) i O nula matrica tada:
1. A +B = (a
ij
) + (b
ij
) = (a
ij
+b
ij
) = (b
ij
) + (a
ij
) = B + A zbog komuta-
tivnosti sabiranja u K.
2. A+(B+C) = (a
ij
)+((b
ij
)+(c
ij
)) = (a
ij
)+(b
ij
+c
ij
) = (a
ij
+b
ij
+c
ij
) =
(a
ij
+b
ij
) + (c
ij
) = ((a
ij
) + (b
ij
)) + (c
ij
) = (A +B) +C
3. A+O = (a
ij
) + (0) = (a
ij
+ 0) = (a
ij
) = (0 +a
ij
) = (0) + (a
ij
) = O +A

Za svaku matricu A = (a
ij
) postoji suprotna matrica istog tipa A = (a
ij
)
tako da je A+(A) = (a
ij
)+(a
ij
) = (a
ij
a
ij
) = (o
ij
) = O, pa je nula matrica
neutralna matrica za sabiranje i oduzimanje. Matrica -A naziva se suprotna
matrica matrice A.
Za dve matrice istog tipa A = (a
ij
) i B = (b
ij
) (i=1, 2, . . . , m; j=1, 2, . . . ,
n) postoji samo jedna matrica D istog tipa takva da je
A = B +D
Matrica D je razlika matrica A i B i pise se:
D = A B = (a
ij
b
ij
) (i = 1, 2, . . . , m; j = 1, 2, . . . , n)
Primer 2: Date su matrice A i B
A =
_
5 7 3
4 2 9
_
B =
_
4 3 6
4 1 7
_
naci njihovu razliku.
AB =
_
5 7 3
2 4 9
_

_
4 3 6
4 1 7
_
=
_
5 4 7 3 3 6
2 4 4 1 9 7
_
=
_
1 4 3
2 3 2
_
4
O je nula matrica
5
2.3 Mnozenje matrica skalarom
Proizvod matrice A = (a
ij
) i elementa iz polja K je matrica (a
ij
) koju
obelezavamo sa A. Operacija A naziva se mnozenje matrice skalarom.
Matrica se mnozi brojem tako sto se svi njeni elementi pomnoze tim bro-
jem; ili obrnuto, tj. moguce je staviti zajednicki cinilac svih elemenata matrice
ispred matrice. Ako je = 0 dobija se nova matrica, ako je = 0 dobija se
nula matrica, za = 1 dobija se suprotna matrica tj. matrica -A.
Primer 1: Data je matrica A. Odrediti matrice (-3A), 0A, (-1A).
A =
_
5 1 4
3 2 8
_
3A =
_
15 3 12
9 6 24
_
0A =
_
0 0 0
0 0 0
_
1A =
_
5 1 4
3 2 8
_
Za mnozenje matrica skalarom vazi:
1. Zakon komutacije: A = A
2. Zakon asocijacije: ()A = A = (A)
3. Dva zakona distribucije: ( +)A = A +A
(A +B) = A +B
4. Zakon jedinice: 1A = A1
gde su i brojevi, a A = (a
ij
), B = (b
ij
) matrice tipa mn.
Dokaz: Neka je A = (a
ij
) i B = (b
ij
)
1. A = (a
ij
) = (a
ij
) = (a
ij
) = (a
ij
) = A
2. ()A = ()(a
ij
) = (()a
ij
) = (a
ij
) = (a
ij
) = ((a
ij
)) =
(A)
3. (+)A = (+)(a
ij
) = ((+)a
ij
) = (a
ij
+a
ij
) = (a
ij
)+(a
ij
) =
(a
ij
) +(a
ij
) = A + A
(A+B) = ((a
ij
)+(b
ij
)) = (a
ij
+b
ij
) = ((a
ij
+b
ij
)) = (a
ij
+b
ij
) =
(a
ij
) + (b
ij
) = (a
ij
) +(b
ij
) = A +B
4. 1A = 1(a
ij
) = (1a
ij
) = (a
ij
1) = (a
ij
)1 = A1
Opetacija transponovanja ima sledece osobine:
1. (A
T
)
T
= A
2. (A +B)
T
= A
T
+B
T
3. (A)
T
= A
T
Dokaz:
1. Ocigledno je
2. ((a
ij
) +(b
ij
))
T
= (a
ij
+b
ij
)
T
= (a
ji
+b
ji
) = (a
ji
) +(b
ji
) = (a
ij
)
T
+(b
ij
)
T
3. ((a
ij
))
T
= (a
ij
)
T
= (a
ji
) = (a
ji
) = (a
ij
)
T

6
2.4 Mnozenje matrice matricom
Proizvod matrice A i B denise se samo onda ako je broj redova matrice B
jednak broju kolona matrice A. Za takve matrice kazemo da su saglasne.
Rezultat mnozenja je matrica koja ima onoliko redova koliko ih ima matrica
A i onoliko kolona koliko ih ima matrica B.
Ako su date matrice A = (a
ij
)
mn
i B = (b
jp
)
nk
, matrica C = (c
ip
)
mk
ciji su clanovi
c
ip
=
n

i=1
a
ij
b
ip
= a
i1
b
ip
+. . . +a
in
b
np
(i = 1, . . . , m, p = 1, . . . , k) se naziva proizvod matrica A i B i obelezava se sa
C = A B.
Primer 1: Date su matrice A i B. Odrediti njihov proizvod.
A =
_
_
3 2
4 5
9 5
_
_
B =
_
2 3
0 1
_
C = A B =
_
_
3 2
4 5
9 5
_
_
_
2 3
0 1
_
=
_
_
3 2 + 2 0 3 3 + 2 1
4 2 + 5 0 4 3 + 5 1
9 2 + 5 0 9 3 + 5 1
_
_
=
_
_
6 11
8 17
18 32
_
_
Primer 2: Odrediti proizvod matrica A i B ako su
A =
_
6 0 5
0 4 8
_
B =
_
_
2 7 1
1 5 8
2 6 9
_
_
C = A B
=
_
6 0 5
0 4 8
_
_
_
2 7 1
1 5 8
2 6 9
_
_
=
_
6 2 + 0 (1) + 5 2 6 (7) + 0 (5) + 5 (6) 6 (1) + 0 8 + 5 9
0 2 + (4) (1) + 8 2 0 (7) + (4) (5) + 8 (6) 0 (1) + (4) 8 + 8 9
_
=
_
2 12 51
20 28 40
_
Mnozenje matrice matricom u opstem slucaju nije komutativno tj. AB =
BA. Mnozenje je komutativno ako je matrica A tipa m n, a matrica B tipa
n m.
Primer 3: Date su matrice A i B. Proveriti da li su matrice A i B komu-
tativne.
A =
_
_
5 7
2 4
1 3
_
_
B =
_
2 1 7
0 1 4
_
7
A B =
_
_
5 7
2 4
1 3
_
_
_
2 1 7
0 1 4
_
=
_
_
5 2 + 7 0 5 1 + 5 1 5 7 + 7 4
2 2 + 4 0 2 1 + 2 1 2 7 + 4 4
1 2 + 3 0 1 1 + 1 1 1 7 + 3 4
_
_
=
_
_
10 12 63
4 6 30
2 4 19
_
_
B A =
_
2 1 7
0 1 4
_
_
_
5 7
2 4
1 3
_
_
=
_
2 5 + 1 2 + 7 1 2 7 + 1 4 + 7 3
0 5 + 1 2 + 4 1 0 7 + 1 4 + 4 3
_
=
_
19 3
6 16
_
A B = B A
Primer 4: Proveriti da li vazi A B = B A, ako je
A =
_
1 2
3 4
_
B =
_
2 4
6 4
_
A B =
_
1 2
3 4
_ _
2 4
6 4
_
=
_
1 2 + 2 (6) 1 (4) + 2 (4)
3 2 + 4 (6) 3 (4) + 4 (4)
_
=
_
10 12
18 28
_
B A =
_
2 4
6 4
_ _
1 2
3 4
_
=
_
2 1 + (4) 3 2 2 + (4) 4
6 1 + (4) 3 (6) 2 + (4) 4
_
=
_
10 12
18 28
_
A B = B A
Svaka matrica reda n zajedno sa jedinicnom matricom istog reda cine komu-
tativan par tj. AE = EA gde jedinicna matrica ima ulogu neutralnog elementa.
8
Proizvod matrice A reda n sa nula matricom istog reda je nula matrica reda
n (A 0 = 0 A = 0).
Medutim, kao rezultat mnozenja dve matrice A i B moze biti nula matrica i
onda kada ni jedna od matrica A i B nije nula matrica. Takve matrice zovu se
delioci nule.
Primer 5: Pomnoziti matrice M i N
M =
_
_
2 1
6 3
4 2
_
_
N =
_
1 1
2 2
_
M N =
_
_
2 1
6 3
4 2
_
_
_
1 1
2 2
_
=
_
_
2 1 + (1) 2 2 1 + (1) 2
6 1 + (3) 2 6 1 + (3) 2
4 1 + 2 2 4 1 + 2 2
_
_
=
_
0 0
0 0
_
Proizvod dve dijaonalne matrice je takode dijagonalna matrica istog reda i
taj proizvod je komutativan.
Primer 6: Odrediti proizvod matrica A i B ako je
A =
_
_
2 0 0
0 3 0
0 0 5
_
_
B =
_
_
1 0 0
0 1 0
0 0 2
_
_
A B =
_
_
2 0 0
0 3 0
0 0 5
_
_
_
_
1 0 0
0 1 0
0 0 2
_
_
=
_
_
2 0 0
0 3 0
0 0 10
_
_
=
_
_
1 0 0
0 1 0
0 0 2
_
_
=
_
_
2 0 0
0 3 0
0 0 5
_
_
Normalna matrica je realna matrica koja je komutativna sa svojomtranspono-
vano matricom. Ako je A A
T
= A
T
A onda le realna matrica A komutativna.
Primer 7: Data je matrica A
A =
_
0 3
3 0
_
Izracunati proizvod date matrice i njenog transponata.
A A
T
=
_
0 3
3 0
_ _
0 3
3 0
_
=
_
9 0
0 9
_
= 9
_
1 0
0 1
_
9
Za mnozenje matrica vaze stavovi:
1. levi i desni zakon distribucije mnozenja prema sabiranju tj.
A (B +C) = A B +A C
(A +B) C = A C +B C
2. vazi zakon asocijacije za mnozenje tj.
A (B C) = (A B) C
gde su matrice A i B saglase, kao i matrice B i C
3. (A B) = (A) B gde je realan broj.
Dokaz:
1. Ako je A = (a
ij
), B = (b
jk
) i C = (c
jk
) imamo
(a
ij
)((b
ik
) + (c
jk
)) = (a
ij
)(b
jk
+c
jk
) =
_

j
a
ij
(b
jk
+c
jk
)
_
=
=
_

j
a
ij
(b
jk
) +

j
a
ij
(c
jk
)
_
= (a
ij
)(b
jk
) + (a
ij
)(c
jk
)
i isto tako za drugu distributivnost
2. Neka je A = (a
ij
), B = (b
jk
), C = (c
kp
) pri cemu smatramo da su matrice
saglasne, tada je
(A B) C = [(a
ij
b
jk
)] (c
kp
) =
_
_

j
a
ij
b
jk
_
_
[c
kp
]
=
_
_

k
(

j
a
ij
b
jk
)c
kp
_
_
=
_
_

k,j
a
ij
b
jk
c
kp
_
_
i neposredno se vidi da se do istog rezultata dolazi drugim redosledom
mnozenja
3. analogno prethodnim
Prilikom mnozenja matrica, matrice se mogu napisati u pogodnijem obliku,
takozvana Falkova metoda.
Demonstrativni primer: Odrediti proizvod matrica A i B u redosledu A B.
A =
_

_
3 1
1 0
2 4
5 2
_

_
B =
_
6 1 3
5 4 0
_
B =
_
6 1 3
5 4 0
_
A =
_

_
3 1
1 0
2 4
5 2
_

_
_

_
13 1 9
6 1 3
8 14 6
40 13 15
_

_
= A B
10
Rezultat mnozenja dve matrice moze se proveriti pompcu zbira elemenata po
kolonama ili pomocu zbira elemenata po vrstama.
Kod proveravanja sumiranjem elemenata po kolonama treba sabirati ele-
mente matrice A po kolonama i njihove se sume redom ispisu ispod matrice A u
vidu pridodate matrice vrste S
A
. Zatim se formira proizvod S
A
B koji se ispise
ispod matrice B u vidu matrice vrste S
A
B. Prvi element matrice S
A
B mora
biti jednak sumi elemenata prve kolone proizvoda A B, drugi element sumi ele-
menata druge kolone proizvoda A B, treci element sumi elemenata trece kolone
A B,. . . , n-ti element sumi elemenata n-te kolone proizvoda A B.
B =
6 1 3
5 4 0
A =
3 1 13 1 9
1 0 6 1 3
2 4 8 14 6
5 2 40 13 15
9 3 39 -3 -27
= A B
(9 6 + 3 (5)) = 54 15 = 39
(9 1 + 3 (4)) = 9 12 = 3
(9 (3) + 30) = 27 + 30 = 27
Proveravanje sumiranjem elemenata po vrsti vrsi se analogno proveravanju
po kolonama. Saberu se elementi matrice B po vrstama i njihove sume se ispisu
redom sa desne stranice matrice B u vidu matrice kolone S
B
. Zatim se formira
proizvod A S
B
koji se ispise sa desne strane matrice A B u vidu matrice kolone
AS
B
. Prvi element matrice AS
B
mora biti jednak sumi elemenata prve vrste
proizvoda A B, drugi element sumi elemenata druge vrste proizvoda A B itd.
Kod gornjeg primera bice:
B =
6 1 3 4
5 4 0 9
A =
3 1 13 1 9 3
1 0 6 1 3 4
2 4 8 14 6 28
5 2 40 13 15 38
2.5 Stepenovanje kvadratne matrice i matricni polinom
Ako je matrica A kvadrana matrica onda proizvod:
A A A . . . A
. .
nfaktora
= A
n
predstavlja n-ti stepen marice A gde je A
0
= E. Stepen kvadratne matrice A
denisan je pomocu:
11
A
n
=
_
_
_
E za n = 0
A za n = 1
A A
n1
za n > 1
Ako su p i q negativni celi brojevi, tada je:
A
p
A
q
= A
p+q
(A
p
)
q
= A
p q
Primer 1: Ako je data matrica A izracunati A
2
.
A =
_
2 1
0 3
_
A
2
= A A =
_
2 1
0 3
_ _
2 1
0 3
_
=
_
4 5
0 9
_
Primer 2: Odrediti B
3
ako je
B =
_
1 3
2 4
_
B
3
= B
2
B =
_
1 3
2 4
_ _
1 3
2 4
_ _
1 3
2 4
_
=
_
7 15
10 22
_ _
1 3
2 4
_
=
_
37 81
54 118
_
Pod matricnim polinomom podrazumeva se zbir
P(A) = a
n
A
n
+a
n1
A
n1
+a
n2
A
n2
+ . . . +a
1
A
1
+a
0
gde su a
n
, a
n1
, a
n2
, . . . , a
1
, a
0
skalari, a A kvadratna matrica.
Ako se u polinomu P(x) = a
0
+a
1
x + . . . +a
n
x
n
umesto x stavi kvadratna
matrica A dobija se matricni polinom
P(A) = a
0
+a
1
A +. . . a
n
A
k
Ako je P(A)=0 onda je matrica A resrnje (koren) polinoma P(x).
Primer 3: Dat je polinom P(x) = x
2
4x 5 i matrica
A =
_
_
1 2 2
2 1 2
2 2 2
_
_
.
12
Naci P(A) i pokazati da je P(A)=0.
P(A) = A
2
4A + 5A
0
A
2
=
_
_
1 2 2
2 1 2
2 2 2
_
_
_
_
1 2 2
2 1 2
2 2 2
_
_
=
_
_
9 8 8
8 9 8
8 8 9
_
_
A
2
4A+ 5E =
_
_
9 8 8
8 9 8
8 8 9
_
_

_
_
4 8 8
8 4 8
8 8 4
_
_

_
_
5 0 0
0 5 0
0 0 5
_
_
=
_
_
0 0 0
0 0 0
0 0 0
_
_
2.6 Particija matrica
Ako se iz matrice A tipa m n izdvoje oni elementi koji leze u ma kojih
r redova (m r) koji ne moraju biti uzastopni i s kolona (n s) dobice se
submatrica tipa r s date matrice.
Ako je r = s submatrica ce biti kvadratna. Ona je razlicita od polazne
matrice ako je bar jedan od brojeva r i s manji od odgovarajuceg broja polazne
matrice.
Sami elementi matrice mogu se smatrati kao njene submatrice reda 1, redovi
date matrice su submatrice tipa (1, k), a kolone submatrice tipa (m, 1) itd.
Matricu mozemo razdeliti na bilo koji nacin crtama izmedu redova i kolona
na submatrice razlicitih tipova, pa onda matricu A smatramo kao matricu ciji
su elementi matrice koje cemo obeleziti sa A
ij
ili velikim slovima.
A =
_
_
a
11
a
12
a
13
a
21
a
22
a
23
a
31
a
32
a
33
_
_
=
_
A
11
A
12
A
21
A
22
_
M =
_
_
1 7 6
3 5 4
8 0 2
_
_
=
_
A B
C D
_
gde je
A =
_
1 7
3 5
_
, B =
_
6
4
_
, C = [ 8 0 ] , D = [ 2 ]
Matrice ciji su elementi matrice naziva se super matrica.
Rasclanjivenje matrice u submatrice zove se particija (razdvajanje) matrica.
Ona se koristi radi lakseg izracunavanja. Sabiranje matrica, koje su razdeljene
na blokove , moguce je samo onda ako je particija izvrsena na isti nacin.
Primer 1: Date su matrice A i B. Naci zbir ovih dveju matrica koristeci par-
ticiju.
13
A =
_
_
5 2 1
7 4 6
2 1 8
_
_
B =
_
_
3 9 2
1 2 0
7 1 2
_
_
A +B =
_

_
_
5
7
_
+
_
3
1
_ _
2 1
4 6
_
+
_
9 2
2 0
_
_
2

+
_
7
_
1 8

+
_
1 2

_
=
_

_
_
8
8
_ _
11 3
2 6
_
_
5
_
2 10

_
=
_
_
8 11 3
8 2 6
5 2 10
_
_
Kada se particija matrica primenjuje kod mnozenja mora se voditi racuna
o tome da broj kolona leve matrice mora biti jednak broju redova desne matrice.
Primer 2: Date su matrice A i B. Izracunati proizvod ovih matrica koristeci
particiju.
A =
_
1 2 3
0 1 2
_
B =
_
_
2 0
0 1
1 1
_
_
A B =
_ _
1 2
0 1
_

_
2 0
0 1
_
+
_
3
2
_

_
1 1

_
=
_ _
2 2
0 1
_
+
_
3 3
2 2
_ _
=
_
5 1
2 1
_
14
3 Determinante
Ako je A =
_
a
11
a
12
a
21
a
22
_
kvadratna matrica reda 2, njena determinanta je
broj
detA = a
11
a
22
a
12
a
21
= (1)
0
a
11
a
21
+ (1)
1
a
12
a
21
detA oznacavamo i kao
Pod determinantom matrice A
A =
_

_
a
11
a
12
. . . a
1n
a
21
a
22
. . . a
2n
. . .
. . .
a
n1
a
n2
. . . a
nn
_

_
podrazumevamo zbir
det A = (1)

a
1

1
a
2

2
. . . a
n

n
gde sumiranje ide preko svih permutacija skupa {1, 2, . . . , n} i gde je broj
inverzija permutacija .
Da bi razlikovali determinante od matrica, determinante pisemo kao:
a
11
a
12
. . . a
1n
a
21
a
22
. . . a
2n
. . .
. . .
a
n1
a
n2
. . . a
nn
Za n=2
detA = (1)
0
a
11
a
12
+ (1)
1
a
12
a
21
Za n=3
detA =
a
11
a
12
a
13
a
21
a
22
a
23
a
31
a
32
a
33
= (1)
0
a
11
a
22
a
33
+ (1)
1
a
12
a
23
a
31
+ (1)
2
a
13
a
21
a
32
+
(1)
3
a
13
a
22
a
31
+ (1)
4
a
11
a
23
a
32
+ (1)
5
a
12
a
21
a
33
= a
11
a
22
a
33
a
12
a
23
a
31
+a
13
a
21
a
32
a
13
a
22
a
31
+
a
11
a
23
a
32
a
12
a
21
a
33
Za izracunavanje determnante koristi se Sarusovo pravilo: Prve dve kolone
dopisati s desne strane determinante pa prema dijagonalama napisati svih sest
proizvoda.
15
a
11
a
12
a
13
a
11
a
12
a
21
a
22
a
23
a
21
a
22
a
31
a
32
a
33
a
31
a
32
+ + +
Primer 1: Sarusovim pravilom izracunati determinatu:
2 3 1
1 2 3
2 4 5
2 3 1 2 3
1 2 3 1 2
2 4 5 2 4
= 20 18 + 4 + 4 24 15 = 29
Osobine determinanti
1. Ako je i-ta vrsta proizvod skalara i vrste a
i
= b tada je
det(. . . , b, . . .) = det(. . . , b, . . .)
2. Ako su svi elementi jednog reda ili jedne kolone matrice A jednaki nuli
tada je detA = 0
3. A

= (a

ij
), A

= (a

ij
), A = (a
ij
)
Neka svaki element jednog reda matrice A ima oblik a

ij
= a

ij
+a

ij
, a ostali
redovi se poklapaju sa onim od A

i A

, tada je detA = detA

+detA

4. Ako u jednoj determinanti uzajamno izmenjaju mesta dva reda determi-

nanta menja znak.
5. det(A B) = detA detB
6. Ako su odgovrajuci elementi dva razlicita reda jednaki, determinanta je
nula.
Posmatrajmo determinantu
=
a
11
a
12
. . . a
1n
. . .
a
r1
a
r2
. . . a
rn
. . .
a
s1
a
s2
. . . a
sn
. . .
a
n1
a
n2
. . . a
nn
Ako su po pretpostavci elementi reda r i s jednaki i ako red r i red s
izmenjaju mesta dobija se determinanta

= , a jasno je =

jer
su mesta izmenjali jednaki elementi, pa je = = 0
16
7. Ako se svi elementi jednog reda pomnoze brojemk, pa se dobijeni proizvodi
dodaju odgovarajucim elementima nekog drugog reda determinanta se ne
menja.
=
a
11
a
12
. . . a
1n
. . .
. . . a
rj
. . .
. . . a
sj
. . .
. . .
a
n1
a
n2
. . . a
nn
=
a
11
a
12
. . . a
1n
. . .
. . . a
rj
. . .
. . . ka
rj
+a
sj
. . .
. . .
a
n1
a
n2
. . . a
nn
Sve osobine iskazane za vrste vaze i za kolone
8. Jedna determinana se ne menja ako vrste i kolone medusobno zamene
mesta
17
4 Minori i algebarski komplementi
Neka je A
ij
kvadratna matrica reda n-1 dobijena izostavljanjem i-tog reda i
j-ote kolone matrice A koja je reda n.
Za determinantu detA
ij
=
ij
kazemo da je minor matrice A ili njene
determinante koji odgovara elementu a
ij
.
Posmatrajmo matricu
A =
_

_
a
11
a
12
. . . a
1n
a
21
a
22
. . . a
2n
. . .
. . .
a
n1
a
n2
. . . a
nn
_

_
Ako izostavimo prvi red i drugu kolonu, determinanta novodobijene matrice
imace sledeci oblik
detA
12
=
12
=
a
21
a
23
. . . a
2n
. . .
a
n1
a
n3
. . . a
nn
Za izraz (1)
i+j

ij
= a

ij
kazemo da je algebarski komplement elementa a
ij
.
Tada vaze jednakosti
detA = a
i1
a

i1
+a
i2
a

i2
+. . . +a
in
a

in
. . .
detA = a
1j
a

1j
+a
2j
a

2j
+. . . +a
nj
a

nj
_
_
_
= a

ij
= (1)
ij

ij
Primer 1: Izracunati vrednost determinante
1 1 1 1
1 2 1 4
2 3 1 5
3 1 2 11
= 1(1)
1+1
2 1 4
3 1 5
1 2 11
+ 1(1)
1+2
1 1 4
2 1 5
3 2 11
+
+1(1)
1+3
1 2 4
2 3 5
3 1 11
+ 1(1)
1+4
1 2 1
2 3 1
3 1 2
= 142
Izracunavanje pomenute determinante mnogo je jednostavnije primenom os-
obine 7:
1 1 1 1
1 2 1 4
2 3 1 5
3 1 2 11

1 1 1 1
2 3 0 5
3 2 0 4
1 1 0 9

2 3 5
3 2 4
1 1 9

2 5 13
3 1 31
1 0 0
= 142
18
Kriterijum za nesingularnost kvadratne matrice A reda n i formulu za odredivanje
inverzne matrice dobijamo kao posledicu jedne od osobina determinanti. Neka
je data kadratna matrica A reda n u kojoj ksiramo dva reda i i k.
A =
_

_
a
11
a
12
. . . a
1n
. . .
a
r1
a
r2
. . . a
rn
. . .
a
s1
a
s2
. . . a
sn
. . .
a
n1
a
n2
. . . a
nn
_

_
Svaki element reda k zamenimo odgovarajucim elementom reda i.
A

=
_

_
a
11
a
12
. . . a
1n
. . .
a
r1
a
r2
. . . a
rn
. . .
a
s1
a
s2
. . . a
sn
. . .
a
n1
a
n2
. . . a
nn
_

_
Bice

= detA

= 0 jer su dva reda jednaka. S druge strane, minori elemnata

reda k u

jednaki su minorima elemenata k u .

Ako razvijemo determinantu

po elementima reda k dobijamo:

a
i1
a

k1
+a
i2
a

k2
+. . . +a
in
a

kn
= 0
i neka je A = (a
ij
) kvadratna matrica reda n, a a

ij
algebarski komplement
elementa a
ij
u matrici A.
Matrica

A

= ( a

ij
) zove se adjungovana matrica matrice A u oznaci adjA =

gde je a

ij
= a

ij
. Adjungovana matrica se dobija iz reciprocne transpono-
vanjem tj. zamenom mesta vrstama i kolonama.
Za svaku kvadratnu matricu A reda n tacna je jednakost
A

A

= (detA)E =

A

A
Dokaz: Radi jednostavnosti dokaza uvodimo oznake
A

= B = (bij); b
ij
= a

ij
; A B = C = (c
ij
)
A =
_
_
a
11
a
12
. . . a
1n
. . .
a
n1
a
n2
. . . a
nn
_
_
; B =
_
_
b
11
b
12
. . . b
1n
. . .
b
n1
b
n2
. . . b
nn
_
_
Red i matrice A i j kolona matrice B daju c
ij
matrice C, pa tako:
c
ij
= a
i1
b
1j
+a
i
b
2j
+. . . +a
in
b
nj
Kako je b
1j
= a

1j
= a

j1
; b
2j
= a

2j
= a

j2
itd.
c
ij
= a
i1
a

j1
+a
i2
a

j2
+. . . +a
in
a

jn
=
_
detA za i = j
0 za i = j
19
A B = A

A

= C =
_

_
detA 0 0 . . . 0
0 detA 0 . . . 0
. . .
0 0 0 . . . detA
_

_
= (detA)E
Iz relacije
_
1
detA

_
A =
1
detA
(

A

A) =
1
detA
(detA)E = E
A
_
1
detA

_
=
1
detA
(A

A

) =
1
detA
(detA)E = E
20
5 Inverzne matrice
Za kvadratnu matricu A kazemo da je nesingularna (regularna) ako postoji
matrica B takva da je
A B = E i E = B A (1)
Matrica koja nije nesingularna zove se singularna i takva matrica nema svoju
inverznu matricu.
Ako pretpostavimo da za kvadratnu matricu A , pored matrice B postoji
matrica C koja ima osobinu A C = E = C A, koristeci asocijativnost proizvoda
matrica, dobijamo da je:
C = E C = (B A)C = B(A C) = B E = B
Matrica B za koju je A B = E i E = B A se obelezava sa B = A
1
i naziva
inverzna matrica za matricu A.
Prema ovome, inverzna matrica za nesingularnu matricu je jednoznacno
odredena. Pa, relaciju (1) imamo u obliku
A A
1
= A
1
A = E
Postoje jos neke osobine za nesingularnost matrica. Ako su A i B nesingu-
larne matrice tada je:
1. A
1
nesingularna matrica, pri cemu je (A
1
)
1
= A
2. AB nesingularna matrica, pri cemu je (AB)
1
= B
1
A
1
A =
_
a
11
a
12
a
21
a
22
_
A
1
=
_
x
11
x
12
x
21
x
22
_
Prema (1) sledi:
_
a
11
a
12
a
21
a
22
_ _
x
11
x
12
x
21
x
22
_
=
_
1 0
0 1
_
Kvadratna matrica A je nesinglarna ako i samo ako je = a
11
a
22
a
22
= 0.
Ovo tvrdjenje sledi iz cinjenice da je inverzna matrica jedinstvena i jednakosti
A

A

= E =

A

A iz koje sledi da je
A
1
=
1
detA

ako je detA = 0 (2)

gde je

A

adjungovana matrca matrice A.

5
Jednakost (2) je ujedno i formula za
nalazenje inverzne matrice matrice A. Za kvadratnu matricu reda 2 ona glasi:
A
1
=
1

_
a
22
a
12
a
21
a
11
_
detA = 0 je potreban i dovoljan uslov za nesingularnost matrice A tj. kvadratna
matrica A je nesingularna ako i samo ako je detA = 0.
5
videti odeljak 4
21
Primer 1: Za matricu A odrediti inverznu matricu A
1
.
A =
_
2 3
4 7
_
= 2 7 3 4 = 2; adjA =
7 3
4 2
; A
1
=
1
2
7 3
4 2
Primer 2: Naci inverznu matricu matrice A ako je
A =
_
_
3 4 5
2 3 1
3 5 1
_
_
A
11
=
_
3 1
5 1
_
= 8 A
12
=
_
2 1
3 1
_
= 5 A
13
=
_
2 3
3 5
_
= 1
A
21
=
_
4 5
5 1
_
= 29 A
22
=
_
3 5
3 1
_
= 18 A
23
=
_
3 4
3 5
_
= 3
A
31
=
_
4 5
3 1
_
= 11 A
32
=
_
3 5
2 1
_
= 7 A
33
=
_
3 4
2 3
_
= 1
detA =
7 11 0
2 3 1
5 8 0
=
7 11
5 8
= 1 adjA =
_
_
8 29 11
5 18 7
1 3 1
_
_
A
1
=
1
detA
adjA =
1
1
_
_
8 29 11
5 18 7
1 3 1
_
_
=
_
_
8 29 11
5 18 7
1 3 1
_
_
Primer 3: Naci inverznu matricu matrice A ako je
A =
_
1 3
4 5
_
A
11
= 5 A
12
= 4 A
21
= 3 A
22
= 1
= 1 5 4 3 = 7; adjA =
_
5 3
4 1
_
A
1
=
1
7
_
5 3
4 1
_
=
_
5/7 3/7
4/7 1/7
_
22
6 Sistemi linearnih jednacina
Operacije mnozenja matrica i inverzna matrica vezane su za resenje sistema
linearnih jednacina. U tom cilju obrazujemo sistem od n linearnih jednacina sa
n nepoznatih:
a
11
x
1
+a
12
x
2
+. . . + a
1n
x
n
= b
1
a
21
x
1
+a
22
x
2
+. . . + a
2n
x
n
= b
2
. . .
a
n1
x
1
+a
n2
x
2
+. . . + a
nn
x
n
= b
n
(3)
Od koecijenata uz nepoznatu obrazujemo kvadratnu maricu A, od nepo-
znatih matricu kolonu X i od slobodnih clanova matricu kolonu B.
A =
_

_
a
11
a
12
. . . a
1n
a
21
a
22
. . . a
2n
. . .
a
n1
a
n2
. . . a
nn
_

_
; X =
_

_
x
1
x
2
. . .
x
n
_

_
; B =
_

_
b
1
b
2
. . .
b
n
_

_
Operacija mnozenja matrice prevodi sistem (3) u linearnu jednacinu
A X = B (4)
gde je X nepoznata matrica . Da bi odredili matricu X matrica A mora da bude
nesingularna tj. da ima inverznu matricu A
1
. Jednacinu (4) mnozimo s leva
sa A
1
i dobijamo ekvivalentnu matricnu jednacinu
A
1
(AX) = (A
1
B) = X = A
1
B (5)
Sistem (3) je saglasan ako je skup resenja neprazan. U suprotnom je nesa-
glasan. Saglasan sistem je odreden, ako je skup resenja jednoclan. U suprotnom
je neodreden.
Ako su svi slobodni clanovi sistema nule, takav sistem se naziva homogen.
Svaki homogen sistem je saglasan jer uvek ima resenje (0,. . . ,0).
Nacin resavanja linearnog sistema od dve jednacine sa dve nepoznate
a
11
x
1
+a
12
x
2
= b
1
a
21
x
1
+a
22
x
2
= b
2
A =
_
a
11
a
12
a
21
a
22
_
; X =
_
x
1
x
2
_
; B =
_
b
1
b
2
_
AX = B X = A
1
B
X =
_
x
1
x
2
_
= A
1
B =
_
a
11
a
12
a
21
a
22
_
1
_
b
1
b
2
_
=
1
a
11
a
12
a
12
a
21
_
a
22
a
12
a
21
a
11
_ _
b
1
b
2
_
=
1
a
11
a
12
a
12
a
21
_
b
1
a
22
b
2
a
12
b
2
a
11
b
1
a
21
_
23
Uvedimo oznake:
= a
11
a
22
a
12
a
21
;
1
= b
1
a
22
b
2
a
12
;
2
= b
2
a
11
b
1
a
22
X =
_
_
x
1
x
2
_
_
=
1

_
_

2
_
_
X
1
=

1

X
2
=

2

Brojevi ,
1
,
2
su determinante drugog reda. Preciznije, ako je
A =
_
a
11
a
12
a
21
a
22
_
kvadratna matrica drugog reda, za broj a
11
a
22
a
12
a
21
kazemo da je determi-
nanta matrice A u oznaci
detA =
a
11
a
12
a
21
a
22
Sistem je saglasan ako je = 0. Ako je = 0 i
1
,
2
= 0 sistem je
nesaglasan. Ako je = 0 i
1
=
2
= 0 i neki od minora matrice A ra-
zlicit od nule sistem je saglasan i neodreden, a ako je = 0 i
1
=
2
= 0 i
svi minori matrice A su jednaki nuli onda sistem ima beskonacno mnogo resenja.
Primer 1: Resiti sistem linearnih jednacina
2x + 3y = 1
x 2y = 4
_
x
y
_
=
_
2 3
1 2
_
1
_
1
4
_
=
1
7
_
2 3
1 2
_ _
1
4
_
=
1
7
_
14
7
_
=
_
2
1
_
Primer 2: Resiti matricnu jednacinu ako je
A =
_
5 13
7 10
_
B =
_
2 7
1 4
_
A X = B
Iz A X = B X = A
1
B
detA = 41 A
11
= 10 A
12
= 7 A
21
= 13 A
22
= 5
A
1
=
1
detA
adjA =
1
41
_
10 13
7 5
_
=
_
10/41 13/41
7/41 5/41
_
X = A
1
B =
_
_

10
41
13
41

7
41

5
41
_
_
_
2 7
1 4
_
=
_
_

10
41
2 +
13
41
1
10
41
7 +
13
41
4

7
41
2 +
5
41
1
7
41
7 +
5
41
4
_
_
=
_
_

7
41

8
41
9
41
29
41
_
_
24
Primer 2: Resiti matricnu jednacinu XA+I=A gde je
A =
_
_
1 2 1
1 1 2
2 1 1
_
_
XA+I = A XA = A I X = (A I)A
1
; detA = 4
A
11
=
_
1 2
1 1
_
= 1 A
12
=
_
1 2
2 1
_
= 3 A
13
=
_
1 1
2 1
_
= 1
A
21
=
_
2 1
1 1
_
= 1 A
22
=
_
1 1
2 1
_
= 1 A
23
=
_
1 2
2 1
_
= 3
A
31
=
_
2 1
1 2
_
= 3 A
32
=
_
1 1
1 2
_
= 1 A
33
=
_
1 2
1 1
_
= 1
A
1
=
1
detA
adjA =
1
4
_
_
1 1 3
3 1 1
1 3 1
_
_
X = (A I)A
1
=
_
_
0 2 1
1 0 2
2 1 0
_
_
1
4
_
_
1 1 3
3 1 1
1 3 1
_
_
=
1
4
_
_
0 + 6 1 0 2 + 3 0 2 1
1 + 0 2 1 + 0 + 6 3 + 0 2
2 + 3 + 0 2 1 + 0 6 1 + 0
_
_
=
1
4
_
_
5 1 3
3 5 1
1 3 5
_
_
=
_
_
5/4 1/4 3/4
3/4 5/4 1/4
1/4 3/4 5/4
_
_
25
7 Rang matrice
Neka je A pravougaona matrica reda mn
A =
_

_
a
11
a
12
. . . a
1n
a
21
a
22
. . . a
2n
. . .
a
n1
a
n2
. . . a
nn
_

_
U matrici A izdvojimo k redova, numerisanih sa i
1
, i
2
, . . . , i
k
i k kolona nu-
merisanih sa j
1
, j
2
, . . . , j
k
. Elementi koji se nalaze u presecima izdvojenih redova
i kolona obrazuju determinantu:
a
i1j1
a
i1j2
. . . a
i1j
k
a
i2j1
a
i2j2
. . . a
i2j
k
. . .
a
i
k
j1
a
i
k
j2
. . . a
i
k
j
k
za koju kazemo da je minor matrice A.
Rang matrice A jednak je najvecem prirodnom broju k za koji postoji minor

k
= 0, pri cemui je svaki minor reda veceg od k jednak nuli.
Primer 1: Odrediti rang matrice
A =
_
_
1 2 1 1
2 4 2 2
1 4 3 5
_
_
Rang matrice ne moze biti veci od 3. Posto su prva dva reda proporcionalna svi
minori reda tri jednaki su nuli i obelezava se sa r(A). Kako je
2 4
1 4
= 4 dobija se r(A) = 2
Rang matrice se ne menja pri elementarnim transformacijama:
pri zameni mesta dvema vrstama odnosno kolonama
ako sve elemente jednog reda (kolone) pomnozimo brojem p, pa dobijene
proizvode dodamo odgovarajucim elementima drugog reda (kolone).
Primer 2: Naci rang matrice
A =
_
_
1 1 1 1
2 3 1 1
3 4 0 2
_
_
A =
_
_
1 1 1 1
2 3 1 1
3 4 0 2
_
_
=
_
_
1 1 1 1
1 2 2 0
1 2 2 0
_
_
=
_
_
1 1 1 1
1 2 2 0
0 0 0 0
_
_
r(A) = 2
Primer 3: Naci rang matrice A za razlicite vrednosti parametra ako je
A =
_
_
1 1 1
2 1 3
1 10 0 0
_
_
26
A =
_
_
1 1 1
2 1 3
1 10 0 0
_
_
=
_
_
1 1 1
1 1 3 3 0
1 10 0 0
_
_
=
_
_
1 1 1
1 1 3 3 0
0 9 3 3 0
_
_
9 3 = 0 i 3 = 0
= 3 = 3
1. Za = 3
A =
_
_
1 3 1 1
1 10 0 0
0 0 0 0
_
_
r(A) = 2
2. Za = 3 r(A) = 3
27
8 Teorema KronekerKapeli-a
Do sada smo pomocu determinanti resavali sistem od n linearnih jednacina
sa n nepoznatih. Ovde cemo promatrati opsti slucaj, sistem od m linearnih
jednacina sa n nepoznatih.
a
11
x
1
+a
12
x
2
+. . . + a
1n
x
n
= b
1
a
21
x
1
+a
22
x
2
+. . . + a
2n
x
n
= b
2
. . .
a
m1
x
1
+a
m2
x
2
+. . . + a
mn
x
n
= b
m
(6)
Formiramo matrice
A =
_

_
a
11
a
12
. . . a
1n
a
21
a
22
. . . a
2n
. . .
a
m1
a
m2
. . . a
mn
_

_
B =
_

_
a
11
a
12
. . . a
1n
b
1
a
21
a
22
. . . a
2n
b
2
. . .
a
m1
a
m2
. . . a
mn
b
m
_

_
gde je A matrica sistema (6), a B prosirena matrica istog sistema.
Sistem ima resenja ako i samo ako matrice A i B imaju isti rang tj. r(A) =
r(B).
Ako je ovaj uslov ispunjen i ako je k rang matrice B, tada za k=n (n < m)
sistem ima samo jednu n-torku resenja, a za k < n beskonacno mnogo resenja.
Primer 1:
x
1
+x
2
+x
3
+x
4
= 1
x
1
+x
2
+ 2x
3
+x
4
= 2
x
1
+x
2
x
3
+x
4
= 1
A =
_
_
1 1 1 1
1 1 2 1
1 1 1 1
_
_
=
_
_
1 0 1 0
1 0 2 0
1 0 1 0
_
_
r(A) = 2
B =
_
_
1 1 1 1 1
1 1 2 1 2
1 1 1 1 1
_
_
=
_
_
1 0 1 0 0
1 0 2 0 0
1 0 1 0 0
_
_
r(B) = 2
r(A) = r(B)
x
2
= c x
4
= z
x
1
+x
3
= 1 c z
x
1
+ 2x
3
= 2 c z/ (1)
x
1
+x
3
= 1 c z
x
1
2x
3
= 2 +c +z/ (1)
x
1
+x
3
= 1 c z
x
3
= 1
x
1
= c z
28
(x
1
, x
2
, x
3
, x
4
) = (c z, c, 1, z)
Primer 2: Resiti sistem jednacina
x
1
x
2
+x
3
= 1
x
1
+x
2
x
3
= 1
x
1
x
2
x
3
= 1
x
1
+x
2
+x
3
= 0
A =
_

_
1 1 1
1 1 1
1 1 1
1 1 1
_

_
Kako je minor determinante A
1 1 1
1 1 1
1 1 1
=
1 1 1
1 1 1
2 0 0
= 2
1 1
1 1
= 4 = 0
zakljucujemo da je r(A) = 3, a kako je
B =
1 1 1 1
1 1 1 1
1 1 1 1
=
1 1 1 1
1 1 1 1
0 0 2 0
=
0 2 2
0 0 2
1 1 1
=
2 2
0 2
= 4 = 0
Kako je r(A) = r(B) sistem nema resenja.
Primer 3: Resiti sistem linearnih jednacina i u zavisnosti od vrednosti realnog
parametra a diskutovati resenje.
x +y +z = 3
x ay + 2z = 1
2x + 2y az = 4
A =
_
_
1 1 1
1 a 2
2 2 a
_
_
B =
_
_
1 1 1 3
1 a 2 1
2 2 a 4
_
_
B =
_
_
1 1 1 3
1 a 2 1
2 2 a 4
_
_
=
_
_
1 1 1 3
0 a 1 1 2
0 4 a + 2 2
_
_
=
_
_
1 1 1 3
0 a 1 1 2
0 a
2
a 6 0 2a 6
_
_
29
1. Ako je a = 3 i a = 2 onda je r(A) = r(B) = 3, pa sistem ima jedinsteno
resenje:
(x, y, z) = (3/(a + 2), 2/(a 2))
2. Ako je a = 3,onda je r(A) = r(B) = 2, pa sistem ia beskonacno mnogo
resenja:
(x, y, z) = (5 5k, k, 4k 2)
3. Ako je a = 2, onda je r(A) = 2 = r(B) = 3, pa sistem nema resenja.
30
Matrice imaju vaznu ulogu u savremenoj matematici, kako u cistoj, tako
i u primenjenoj. Takode se pojavljuju u zici, psihologiji, ekonomiji,statistici,
tehnici, geodeziji itd. Naglom razvitku matrice u novije vreme doprinela je i
cinjenica da se na racunskim masinama mogu izvrsiti racunske operacije koje
su denisane medu matricama. Uz pomoc racunskih masina mogu se za svega
nekoliko sati izvoditi racuni za koje bi inacetrebalo nekoliko godina. Zato ma-
trice imaju tako siroku primenu.
31
Sadrzaj
1 Definicija i vrste matrica 1
2 Operacije sa matricama 4
2.1 Jednakost matrica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
2.2 Sabiranje i oduzimanje matrica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
2.3 Mnozenje matrica skalarom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
2.4 Mnozenje matrice matricom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
2.5 Stepenovanje kvadratne matrice i matricni polinom . . . . . . . . 11
2.6 Particija matrica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
3 Determinante 15
4 Minori i algebarski komplementi 18
5 Inverzne matrice 21
6 Sistemi linearnih jednacina 23
7 Rang matrice 26
8 Teorema KronekerKapeli-a 28
32
Literatura
[1] Dr MIROSLAV MARJANOVI

C, Mr JOVO TAUZOVI

C, TODOR
MALBA

SKI, Matematika za vise tehnicke skole

[2] Dr GOJKO KALAJD

ZI

C, Linearna algebra
[3] Dr KOVINA RAKO

CEVI

C, Dr MIODRAG IVOVI

C, Dr VLADIMIR
PAVLOVI

C, Matematika kroz primere i zadatke sa elementima teorije

[4] Dr ALEKSANDAR LIPKOVSKI, Linearna algebra i analiticka geometrija
[5] STOJAN RADENOVI

C, Linearna algebra
33