com
www.portalguarani.com
www.portalguarani.com
www.portalguarani.com
www.portalguarani.com
www.portalguarani.com
irBVBVBBPBBBBBBVBBBBBBBBBBBBBBBBBmBBBBBMiiWB9mw*m
SOfl
i fOb
Ctfarttm
pnmm Htttteraihr
ThiG
book
2 fhe qift oj
John
NcholCLQ JBrotun
'"""""'
www.portalguarani.com
www.portalguarani.com
/
itiiCMiiiii.^,LmniiTiinni^irit^iiirii M .Tt
www.portalguarani.com
-Ta
ARTE, Y BOCABVLARIO
DE LA
'
LENGVA
Virgen
IESFS.
la Soberana
Dedicado
3a
vuDRrpt
640'.
www.portalguarani.com
'"*,
""! A,
31!
I
.
...
,,
-'
**
Xi
'
'
'
|1
.,.
11
I
'}
W
lili
;'
"lll
'nl
r:
'III
',
i-
-'
r-
...
...
....
,.
,,
'..,,..
J...>
. .
io<ji
...'..
.
.'.
'
...
IR Je
...^w..t^.....,w.,,.,w., a . ..
....,....,
r , . ,,.,. w
..rrrrTtrrtiMULtrr w t aa
www.portalguarani.com
nn^
Antonio Ruis
de la Compaa de es vs , para Arte, y Bocabvlario de la lengua Segura, Guaran, defpachado en el oficio de Martin de del me* iuano de Cmara , fu fecha en .Madrid a a 5 . Efcr
,
dcMarodei639.aos.
Licencia del Ordinario.
Lorenco EL Licenciado de Madr de de
Iturrizarra
gene, Vicario partido,&c.Por la preid,y fu la villa ral ccoiteag fente .auiendo hecho yer los J%os en la cenfura o tiene cofa contra la Fe y bueas coidos,declaramos tumbres,y por loque a Nos toca fe puede mprijiur* EX Madrid acatorze de Febrero de 1^39 taos.
,
Itctneado Lorenzo
i ?!
*d
por los feors delCcnfejo', ESta cinco marauedis cada pliego,como cenfta de fu original , defpachado anteMarrinde Segura , Eftriuano ds. Camara.En cinco de Dziembre de 1 6 3 9.
taado ee libro
f2
erra:
www.portalguarani.com
T
ERRATAS,
Pgina .i" V.2?. P:5i. P.$8. P.$t.
".
I.16. I.20.
Di.Nmbocygc*
i.loseni: contratos.
'
Lio. L23.
l.ii.
1.14I.25.
c.i.
1
.
Vtua.
Eira partcula.'
Anlmboab.
Gunga-.
cu
Ahramo. A-pyrytSrS-yyncbo
Hcroquaptra.
C.2. C2,.
'
'
K.
1-2
Aepftyr^
Chererecaaibct.
-
Ibiterh.;
I.3;.
Parece.
i33.
K136.
P.148. P.160. P.185. P.186.
P.218.
II
III
Ibidem.c 2 HfcSftJ
el..
K21.
-'
.. .
.
02.
c.i. c.i.
C.2.
C.2.,
l.iU
1.8.
I.16, I.24.
Yeaheitpe: AflOafcca.
P. 1 &*a :..<**
iP.224.
Mbkh*
borrefe n.a. Abfcqgui ppjcandu-
1.31
l.vir.
Ibdem.
"II <{
iral,
P.2 36._
C.2..
J.8.
vAprfdL cacara
K23^: cii
K286*
9ibsft
,
J.19;. 1.2a*
1.22.,
Apypo.
Gherec.
Imboaipa*,
'
11
91
]%#^ull^3
\
,(
'"
ill
KMB,
5V:
www.portalguarani.com
*****
S)e/3e-elnum.frmero:Jeu,nd9^
C4.
C.J,
u.
kasfa
Oaqatribotatyrabac.
SaicarupM,
Miiragui.
CI,
C,2.,
J.io.
J-23:J.vIt.
Narabonbe!,
C.I,
Ct2,
P.I75*
1.6.
yyacamMpc,
fi
APRQ-
www.portalguarani.com
lESFS.
O Diego de B0roa>ProuBcia acta Coni paniadeESVSc^laPEouincia deParaguay j por particular comifsion que tcogo de nueftro Padre General Mtio Vittelectii^oy
licencia
guaGuarani*
Arte de lalen^ el Teforo dcl& Biifma lengua > y el Catccifmo con fu explica* cioa- de ios rmfters deiaueftra Iinta Fe yConJoi tratados que enxl fe contie nee^que lia eompuef* fco el Padre Antonio Ruiz,.Religiofo de la dicha Compaia-Todo lo qoal lia fido vifio^y exami* nado por perfonas graues y y peritas en la dicha* kngua Guaran >afsi de nuera Religin >com@' defuera. EntcftimoniodeloqaaUdeflafirmada de mi nombre* y fellada con el feilo de mi oficio- Dada en Buenos Ayres a quatro de Ottibro de 13 y.aos.
,
paraje fe imprimara
el
el
Bocabutario ^ y
BwodTSoroa.
APRO-
-xi
www.portalguarani.com
JPROFJCiOM DEL
LICFNC.
EL
la
gp delafantalglcfiaCatedral
ciudad
delaTrinidad^Cornifario deJa.fanta
Cru-
bifpazada xProuifoibj Vicario general dete dodclRiodcla Plata. Digo^que he vlfto y le Ido doslibros>que el vno fe intitula ,Bocabulario de
lengua Guaran ; j Catccrno en la lengua GuacaniccompueftosporcFrny Reucrendo Padre Antonio Ruiz,dela Corrpaiadc IESVS, leor del Colegio de la Alimpcion en los quaies no hallo cofa contra nueftra fanta Fe , y Suenas eolumbres r antes veo en ellos vn apoyo muy grande para publicar , y arraigar la Fe entre
;
-
muy
Autor
con
fu predicacin,
www.portalguarani.com
wmmmmmmmmmm..
ii
i #n
i
ii
nnfipf
imn n n n nn nin n im i n
i i
ii
ii
ii
mueftran fus cfcritos, facando a luz lengua tan excelcnte,y que pareca impDfsifiicpoereLrcclu*
tx a eferitura
rior
auieado
(icio
nia ; que
andan ocupados en
nacon,por lo
a luz,
tiles defta
na de que alga
e imprima
, qu ceder o^ilerauehas almas, de gloria deDios nueftroSe&or.Y erfeedello y lo firme deiminombre, en gu&mde:Qtbre dfi
qiial
163
7. aos*
APRQ.
ir^fllflM MllMllTii^itiiniiiiiiiitri M .Tr ww^m
www.portalguarani.com
**a
APROFACION
trc
vifto >y leido por mandado del Real y> S u prcmo q nfc jo > el Arte > B oca bulario>Catecifmo>y Tefororq^e compufo el R. P. Antonio Ruiz de Montoya^de la Copa* na de IefusjdelaProiainciadei Paraguay^y Rio
HE
las dichas Pro* uincias,calas(juacsheeftado>yporfaexperien< cja4 tengo dellas^y de fus lenguas;, y dcotras del
la
Aproa a ci**
julifica-
mas fati5faeion3 y
cion^io epofcri
con algunos indios deJas dichas Pruincias->y ostros de miBioc&fi dc[BTal 3 pra<kos>y ladinos^ afsi en uuetra kngua>comro enaquellafuya,D* g>q no folamente no contienen cofaalgunac* tra nuera Tanta K>y .buegas cofturnb-res, pero & fe ve el grande y ApoftoliGo zelo * y cfpintu del;
Autar 7 clquai >y fus conipaierosjque me quedan vezinos , y alindados con mi D iocefi del Rio de
f
Ianeiropy fan Pauoyfoy teligOjCjue mediante la dicha lengua>y el dicho fu granzelo ; y padecien*
do
www.portalguarani.com
"PIWWJ
mmmmmmmmmmmimmmmsmmmmmaf^^mf^mmmm^m
rsm
mucho$,y grihdcs traba jos ,han J]ecIio 3 y Harn grandifsimo fruto, y ferukio a Dios nucftro Seor en la coucrion de aqucilosGeotiies^a los quales de barbaros,y de felua jes, no olamete los eonuiert a nueftrafanta Fes pero atoa la polica Chti(liana.> muy cnerukio de Dios,y de fia Mageftad por fer aquellas Naciones , no como las del Per ? y otas partes de las Indias, de que fe pne
da cfpear otros interefesjni otras riquezas, mas que tes fobredkhas:y oxal los Prelados que all enelBrafil tenemos nucftrasDiocefis tan vezias al dicho Paraguay
,
lalicencia
fe le
la
grandes veras
cha,y firmada por mi> y fellada con mi fello 7 .dias del mes de jMar^o de 6 3 9.
deUneiroi
El Prelado del<l{io
iiiniiiUMiiiTiifiiiiiiiiTiifiifiiliifiiliifiiWiiiriifiifiiTiiTiifiifiifiiIiifiiIiiriiTiiTiiTiiW
'
www.portalguarani.com
3EATISS? VIRGINI
U kKl JE
TKE
CONCEPTA.
ABE
VLLI lteriquamtibi
^Tu
confifionem inpAJpigienda Babilnica mole partamcoadnajl .[implicipmum verbum in dejpelo Bethlee mticojlabdo in
lucem edens.
Exquo
nh
www.portalguarani.com
MI
tam^mini^im'a^t'^un^iniamqMfntSoi %t
originalis labis inmrrend<e dbito confpsrfam,
librumcjue, in quo
&
mniawmmfittj;^
^teYWmda^dim^m^
fiewque.
-
-'
ViK3
iiiiiiiiiiiiiiTiiiiiiiHiiTiiriiiiiiiiiiiiiTiifiiliiliiliilnliifiiMfcMJJjyhhil
www.portalguarani.com
ro.
i;
^^kl^i
ARTE DE LA LENGV
G V A R A N h
P RE
L
VD
I O.
pronunciaciones tiene efta lengua muyrecefrias , para hablar propriamente, para cuyas notas fe ponen aqui , y feruiran teioro defia legua. entder el Bocabulario, y La primera prenunciacion es narigal , que fe forma en le ha lanariz,cuyanotaesefta, puefta fobre la vocal q aduirtien- de pronunciar con la nariz,como tat3 fuerte, haze narido,que muy frequentemente la filaba narigal confequente,vt nui", aguja, ana* antetecedente,y
'Vatro
gales la
largo. angat,por,cat,y varia el accento en breue,y La fegunda es,vna pronunciacin gutural ,que le iorm* dentro , fu notaos In gutture contrayendo la lengua zia
efta,
u fobrelayJenqriemprecaejVttaira^hijOjyem;
pronunciar fobre la y, en que fiempre cae , y fe ha de juntamente,como aroyro,yo depre con nariz,y ingutture precio, v iempre tiene acento largo. fe Laquarta pronunciacin es gutural , contrato que
www.portalguarani.com
i
n mn nn i n n
. .
iH A ii i
nnnn
i
f f nmnf 1 jh I
i
i
A |
"ARTE
fin
DE LA LENGPA
de diccin,, de las quales
la
primera
Tambin reciben pronunciacin de nariz vt iyl arru gado.Rfta mifma pronunciacin fe halla tibien en vna y. junta con v.. al fin de diccin piu blando.. Las notas derla pronunciacioa fon las que etn pueftas en cada cxemplo.. Tiene efta lengua las ocho partes de la Oracin, nombrcpronombre^erbojparticipio^pofpoicionaduerbio, nter jecion, y conjuncin*
CAP* L
Abare..
Para el Sacerdote. Al Sacerdote. Abar. Sacerdote. V. AbarAb. Abareguijdel Sacerdote. Abareppe , con el Sacerdote. Abarpe,en d Sacerdote. Abarreh,por el Sacer-
G. D.
Abaramba.!
Abare up*.
Ac.
dote.
El fngtilaryy plural fon de vna mifma manera y por* que ee no tiene diftintas notas del Angular vfan dla. particula(H.et.) que dize muchos, de los nombres numerales , que fe ponen en el capitulo tercero..
:
Del Nombre.
Ad$eEliuo..
os nombres ad je&uos
fe declinan
fe
partieulas.
D. Aba-
HTnliTiifnTiiMrtiii
www.portalguarani.com
GUARAN.
D.
Abare marangatuup. Para el Sacerdote buena. Sacerdote bueno* Ac. Abar mrngatu. Sacerdote bueno, V. Abar marangatu. Ab. Abare mrngatu,gui,pipe,pe,rehe, Piri.
Nota/obre
la declinacin de los
Nombres
El genitiuo de pofefsion fe haze poniendo al princ* pi lo que pofTee,y luego lo poeido, vt Abar mbae. El genitiuo de la cofa perteneciente, fe haze con la pofpoficionPe. 1. rehe, y Guara, vt' mbae ibapegura. 1. ybag^ rchegura,las cofas deJ cielo. El datiuo fe haze con la pofpoici, vp,para el,b a e; vtabar up,al Sacerdote , para el Sacerdote , y fe le aade Gurm,quando es de comodidad, propriedad. Amee,y chup gur'm,a el fe lo di para el. El acufatiuo, perbna paciente en los verbos a.cliuo& fe pone antes, defpues del verbo , vt, Abar ahah. U ahaihu abate, amo al Sacerdote El vocativo e vfa fin notas,y fe conoce por el fentido
de la oracin. El ablatiuofehaze con etas pofpociones.Gui, Pip, Pe,me,Ri,Reh de que fe trata en el cap. 1 7. Dizenfe pofpoiciones , porque fempre fe pofponen, Aquihiye Abargui,temo al Padre, Abarepp , con el Sacerdote,Abarpe,en el Sacerdote, haze (mejeon nom
;
bres narigales,vt,o quem en la puerta. El ablatiuode materia, es como el genitiuo de la cofa perteneciente. Abyt.a rehegura , hombre hecho de pie*
braej|l^c,platodiepalo.
J cc!*
www.portalguarani.com
"ARTE
DE LA
'LE
NOVA
CAP. II.
Yo*
Para
mu
A mi.
Or. l.and. Nofotro$ Oremba. 1. andembac. Nueftras cofas. G. D. Orbe. 1. andbe. Para nofot ros. w ndc. Nofotros. Ac. Or. 1. andeheguijandepipe , natl-; Ab, Orehegui. 1.
N.
3erch,ander,
Singular.
'
N. Pet. G. Pembae
D.
Ac.
Vo fot ros.
Las cofas de vofotros?
Paravofotros.
Peem.
P*.
A vobtros.
pend.
Xo
mrxnmnkAiks
A1hWi T.ii.l.lir..miiTiiTiiTiliiW
l
www.portalguarani.com
tA * H %
y fon
Hc. co, cobae,
Ifte.
T.
5
es
%h2eWis^rnomhresfigaenla declinacin de
losfiguientes.
nmrt7
j au,ubae, efte, ella, eftas cofas. afti,ng,angbae,eftos,eks,etas, cofas. Xs, cbocoi , cbocoibae , aip , aypobae , efle
cofas,
lile, cuibae,
ello
cflas
usufiensu', e'gufbae, nucu, elbs, cflas. aetecatu , ele miino* , ate catua , cfa mifma, elas mifnus cofas.
Nota primerai
:
En el
incluye.
plural del
El genitiu del pronombre (Nde ) haze tambin, ne quando fe llega a f M)6 a nombres narigales, ut nembae, pro(ndembae. j Y en el plural pierde la fegunda e, ut pee vofotros-,Pemba, vueftras cofas. Enelablaciuo haze, pendeh , por la pronunciacin denarizque tiene: y lo mifmo es en el genitiuo, quando los nobres mudan alguna letra en (R)precediendoles pronomb^ut Te$ , adere c,tus ojos, pendec, vueros ojos
CJT.
www.portalguarani.com
mgw*
i
ii
iu imui mnw^wiipm n n n
ii
ii
i
i
mu
ARTE DE LA LENGVA
CAP. HLDelNomlre Comparatiuo.SupeK
l*tMo % DiminttfaoiNurner-aUOrdwd$iuo r
Difrtbutwo,y Partitiuo.
Del Nombre Comparatiuo,
haze la ccmparacion.La prime nombre, verbo efa partcula: (Bejqueeslomimojque (masjy lapcfpcki, Gui,vt.Chemarangatub ndehegui, Soy mejorque tu. La fegunda manera es,poniendo el nombre , verbo con olo, Gui,vt aiqua ndehegui. S mas que tu,aunque
fe
ra, aadiendo al
DE
s. Y
tres
maneras
en ee
ti lo
modo ay ambigedad, porque tambin fgnifica de yo lo s,y tu no,vt,Acar ndehegui, como fin
ti:pero ex antecedentibus ) conequentibus fe colige* La tercera manera es,aadiendo(cat) inmediatamen te al agente ut.Che catu aiqua ndehegui: yo s mas que
&
tu,aunque con
la
ir a los antecedentes..
gran pecador. Y con eftos adverbios fe pone lapofpoiconfGuijfehazecomparatiuovvt, che marangatu et ndehegui, foy muy mejorque tu. Nota que eftos adverbios fe anteponen , y pofponcn, Vt,ete che marangatu. 1. che marangatu ete. Otro modo de uperktiuo es , repetir el nombre, o ; \erbo
iiTuTiliTiliMiMifiiTiiTiiTnfii
www.portalguarani.com
G
VA R A N
v ltimafilaba,y
Ab abnSgui , vcrb;vt,y ctup rpr i, muy bueno. . chos hombres fon., de la El tercero modo es,tardarfe en la pronunciacin quanto mas fe detiene mas fe encarece, vt
.
.
mu
El Diminutiuo fe hazc aadiendo vna ,1, conpronun dacin de nariz ,6 fin ella, vtmitng', nio, infante, ha; hombrecilloDel Nombre Numeral. EosNumerales no fon mas q quatro,Petefepetef;Mo
epetef,vno.MocSi,dos.MbohapT,tres. Yrndi, quatro.Yrundi hae niru, cinco. Ace ppete?, vna mano,que Acepo, fon cinco. Ace pmSco, diez, mb mb ab. 1. acepab.pies,y manos ,fon veinte-Het. Hei. muchos, ndipapahabi, innumerables.Hetaf, medianamente muchos, hetete^ndaetcyjndaetecat, muy muchos, hetyeb, muchas vezes. hetcerf, medianamente muchos, hetab, muchos mas, y mucho mas mirfb , poco mas, mrote, vn poco, opacatu, todos .yep , ellos juntos
,
de vna epecie.mbobf algunos,o algunas vezes , y fe eftiendehaftaquatro,ocinco,mbobirote-. vnos pocos no mas,o pocas vezes. mbobir". 1. mCcoio, algunas vezes., Aduiertafe,quefipreguntados-.mbobpng.Relponde-Aani, que quiere dezir,no, es feal que no es mas de vna vez, vno.Pero a ios ladinos, iofpechofos es neceffario exanainarlos;porque iendo tres, y mas,dizen aani, por no exa erar el pecado, 6 cofa que les caufa verguen$a.Si refponden,ta,quees,i, es feal que fon haftaqua,
tro^feys.,
Del
www.portalguarani.com
r
ARfE DE LA LENQVA
t>el
Nombre Orinatiuo*
Hazefe poniendo a los numerales el relat'uo(y) y la particula,MS, vt, ymomocG , elfegundo,ymombohapi } el tercero. El primero es,y yipi. Tambin fe haze quitado el, m8,v aadido a la pofre, Bae,ut, y moeobae , el egundo, yrundbae,el quarto .
1
Tambin fe haze con, haba , y (m8) vt ymGmoco nda ba,eifegundo,ymGfeishba,elfexto. Tengo pormejoj pSj los dos primeros de hazer fin haba
Del Nombre diftributluol
Efte fe haze repitiendo las dos vltimas filabas del nom bre,vt Petefte^devnoenvr.o. MocomGcoi , dedosea dos.Mbohapi hap,de tres en tres. hund rund ,de qua-
troenquatro.
fe haze con efla partcula , c , aadida a los nombres,ora fus dos filabas e repitan , ora r.o, vt Bichos Pete'c. 1. pete'te"Ci,devnoenvno , mocOici. l.mo-
Tambin
tres.
en cinco. Pet ei" c amee di a cada vno,vno , Mbohapi c, perfona.Tupa eteramo nanga, cada vna de las tres perfonas,es verdadero Dios.Veafe efte,c,enelteforo e
vt ore
Los Partitiuos fe hazen poniendo lapofpoficion, Gu moco gu pctef,vno de nofotros dos , Pee moCol
gut pete', de vofotros dos,vno* Otro modo es quitando el(gui)y poniendo en fu lugat
amo*
.,....,..,,.,, ...
,,.,,.
nffiT.iTiiTilii
aM
www.portalguarani.com
'
G * A
Jt
N
.
L
amo
j
pctey
ai-
Qjif.
IV De
%
los
Relatmos
y Recprocos, y H. y reei*
9
Gui
d a parte de oracion,que comentare por R.o que reciba R.de qualquiera manera que fea , tiene por relatiuo H. y por reciproco G. laqual por el buen fonido admite V i el nombre no lo tiene.De nombre, Tra;cherra-.mi nombre,hra,eius,guera uum nomen.De verbo,Arec,tener,Chererec, me tienen,he rec,Guerec.De partidpio/Temjf,chercmimbo,el que yoeneo,hemimbo,relatiuo,Gumimbcc,reciproco. De'porpoicion,Tenond,delantc,chercii8ndc,delan^
TO
tedemi,henond,Gunoad. De los que comiencan por H.ahenSijllamarjChereno, me llaman,hen8i ramS: llamndole , GunoirmC reci:
proco.
De los que
micarne:ho,relatiuo,Guo,reciproco
Excepcin primera.
Los nombres ,que fe figuen^unque comienzan por T. no tienen H. por relatiuo, fino la mima T.es lime de Tuba? B rdatiuo/
www.portalguarani.com
/ JPUf
i
!
IO
nnMi'i
ii
i 'i
wpi
ii
i i'
im
i'
i' i
'i
nPi n
'
i'
'
HiH
ii
i ii i ii i
^PPW^^
'i
fmn
i i
ARTE DE LA LENGVA.
Tuba,Padre. Chemba. Tba,eius pater,Guba. Tara,hijo,y fu hijo relatiuo, Guaira uus. Tay'ira,hija> y fu hi'ja.relatiuo. Guayara. Tay,por la vena recibe. LLpor relatiuo,cherayi, hay i
Guayi.
abo,upino de ayogua.Tarir: defpues de auerlo cogido, es relatiua.Abat guarr.y pir Defpues, de cogi* do el maz fe feco, es reciproco.
Tiqueira
hermano mayor,y
querr, reciproco.
Tb,hermano menor,
Tbi,por
Los nombres,que fe
TJ
y en H.
Tattr, fuegro,y fu fuegro relatiuo J.hatu, Guatiu.
Tubicha, Grande, Tubicha^ubichjGubich 17nyh itnplecion > Tin? h?,H^yhS guinyhe'* s Tupa lecho,Tup Lhupaba.Gupba.
!
>
TabajdiligenciajTaibajhaiba^GuaibaK
Excepcin tercera.
fe figuen, aunque
no comienzan por
,
T.H.R. antecedindoles, pronombre, o nombre recibenR.velRe.y tiene relatiuo H.y recpropo G. ga,cafa,cherga,hga, Guoga abarga, la caa del hombre.
9o,carne,chero,ho6,Guo.
ae,pUto ; cherenae,heae,gueae.
Ynm-
venof xx a * * * * **
www.portalguarani.com
G WA 1 A
L
>
i I
ynmbS^ilojchcrcntnbjhenPinbojGuenftab.
Panc,ceftilIo,chercpanc,hcpaacu,Guepa-n5cu,
u^arrojchereujhenujGuea.
i-ru,cefto,-chct epri,hpr,Guepirfe
)
yapep0 ollajChefeyapep,heyapep,gueyapep.
Mymbba,animadonieftico,Gherimb.bchereymb, Lche remymb,hemymb,Guemvmb,l.Gueymb. rupe^'Kirupema Aprpe'mjccda jo,chcrcp rup, hepi
-Excepcin quarta.
*io la
Los nombres que fe figuen, aunque comienzan por T> mudan en R.y afsi no tienen por relatiuo H. ni por reciproco G.fmofyjpor relatiuo, y (o) por reciproco. Tp5>Bios.cheTupa. y. oTp&
y. o. y. o.
y. o
y. o.
y. o.
Tabi. Bobo.
'Tuyaba,viejoJ TSng, nigua. Tayacu. Puerco. Tequara. perdida* Tira, compaa. ira. cumpaiiia.
cap. 7.
y. o. y. o*
y. o.
y.
y. o. y. o. y o.
y. o. y. o.
y. o. y. o.
y. o.
T aba, pueblo.
,
ParaelvfodeftosRelatiOs
~Del Relatiuo t.
y Reciprocos veafeel
O*
Reciproco
T.H.R.
%
tiene
Y. por
www.portalguarani.com
H'IM H
II
I
,
ii
nnMiui>
ii i i ii i ii i ii i
wF
Mi
ii
i ii i ii i ii i ii
in n n
i i
ii
i ii i
F^^y^^ywrrwT
ARTE DE LA LEUGVA
g.
i
ra
amo,
feor
Cheira,mi amo, y ira,o ira,fuus Bominus. Alrelatiuo(y) yreciproco,,e le llega muchas vezesj H.vtj .Lhia,eius frutus,o-.l.ho, fuus. Veafe elcap. 7 .donde fe explican elos relatiuos,y reciprocos. Ee nombre, ci,madre,admite vna (H)en el relatiuo, ch,eius mater. y
Del Reciproco*
1.
y.
alius,fitri
Y,es reciproco
in fe ipfo,y arue a
,
verbos
ples,y compueos,vt
, yo me defcubro, , bre, aemboaba, hagome hombre. Denos algunos haze neutros, con cafo regido de pofpo fici,vt amcmbecheangaipapagura reh , confeo mis pecados. A otros hazeabolutos , que no rigen cafo*
como pafsiuo,vt,co oyeu,comefe carne, mbaepo ymba oyerah catu /lo q no es pelado fe lleba bien. Recibe datiuo de dao o prouecho, mbuyap oyu catu abup, elpanes comeibkaihombre^ypirai ndoyu
te,ino
;
no
es
comeible
al
hombre.
Todas las vezes que ee reciproco (ye) fe junta a verbos comen cados por (M) e conuierte en (e) vt ambo,yo cneo, amboi, aprendo. tem todas las vezes q fe junta a diccin narigal es,, vt, ainupa ahnf ?-,actare. Con los dems verbos que no ccmjencasa por (M j por narigal, no fe muda vt Ayeiuc yo me mato,y fiefto tuuiere excepcin en alguna parte, eftfe
, , ,
^lvo.
Dd
r 1 TnliiTnfHfiiIiiMiiInliiTiiMiihW
............. ,..,,,............-
www.portalguarani.com
G
VA R
L
1.
13
nS.
Del reciproco
YO,
Efte reciproco (Yo) es mutuo , vfafe en verbos , y Pedro y lun fe riombres,vt, Per, hac chu oyoaifm orembae,nueftras cofas mutuas. El vfo aman mutuo,
:
de{le(Y)eseldey,que nofiempre es precifamente mutuo, fignifica cofa comn, vt. Yoab los que participan del fer de hombre.Todas las vezes que fe junt a a dic eion,que empieca por M. que tiene pronunciacin narigal,fe muda eri,o, oro orbo ,nos enfeamos. Con las dems diciones no fe muda , oro yo aihu nos ama-,
\
mos.
CAP.V. De la Conjugacin
O
S verbos
fe
de los
tros,y abolutos. Todos los quales tienen fus negaciones, y fe conjugcon fete notas,tres para fin
gular,y quatro para el plural. Las del fingular fon eftas, A.Ere, O. ^Las del plural ibneflas, 'Or i exclufiua,
Ya,
inclufnia,
Pe,0.
Prefente de indicatiuo. Negatiuo. 'Afirmativo
Ambo,
Erembo,
yoenfeo,
Namboei,
yonoenfeo.
pmboc,
amboe,
Plural
en-
rombo,"*) nofotros
Vfeamos.
Ndoromboei,
Niiuimboe
no.
Pembo,
Ombo,
www.portalguarani.com
wiUMiii mnni
i
mn
ii
iin
ii
nn
i
ii
i ii i ii
f fH in n
i ii
i
ii
ii
14
Aprm*
"ARTE DE LA
LENGVA
JMe
Futuro imperfeto,
Ambone. Yoenfear, Namboeycne, noene'are erembone. Tu enfearas, Nderemboeicne, tu no. ombone. Aquel Bfear,Nomboekne, aquel no.
Plural.
Plural.
J
Napemboeicae. vobtros no Nomboelcen. Aquellos no
perfecto y
mpemiiMO.
Emboe.
a
tu.
1.
terem')oe,ene-
no
en*
Tombo,
IPembo.
enfee aquel.
Plural.
1.
no
enfeeys vofotros.
Tombo
ffitffi
no enfe-
en. Optatim. Ambo tamo , o i yo en- Namboei cctamo.l. amboe fee,enfeara 5 enfeaTe, eytamG;ofiyo no enfeahuuiera,y huiele eneado.
ra,ni eneaffe, ni huuiera
mhuuiefe.
Subjuntiuo.
Amboi3m3,como yo enf-
Ambo eymamG
I.
amboe
'
II iliifiifni
1111T1
Mnf
www.portalguarani.com
G VA R A
Afirm,
T.
n
Neg.
,
enfeara,,ni enfeaTe.
Vea/e la nots del Jubjunfimo*
"
Fermifstuo modo.
Tambo enfee yda- Tamboc em>o enfeeyo; no me fea licito, no quieme licito enear,quiero, no fe me de licencia, ro,defeme licencia,enfe,
ar.
*
tu*
no enfear.
Terembo, enfees
Teremboe eme,
Plural,
no.
Tombo,
enfee aquel.
Plural*
Chambo ,
modo.
Mbo, enfear,
Mboe haguera
feado.
auer en-
Mboe haguereyma na
,
auer enfeado*
Futuro.
Tiempo Futuro
y pretrito mifa.-
Mboe ranguera
auer de
Mboe rnguereym
auer
auer
de
www.portalguarani.com
ii
lHPl
lIH| l
ii
ii
Ml
ii
'
l"l
'
f | H"l"f l'ii l
'
'
'
1 1
ARf
'L
LNGV
,
cnfeado.
y ue
Ah ymbobo voy le enfear. Y es Gerundio,in Dum,eneta mifma terminacin, tambin imboebo , eftoy canfado de y Gerundio,in Do,checaneo
cin diftinta,v.g.
,
enfearle.
Ele
fe
Participios,
]
Participios fon tres, y cada vno tiene quatfo tiempos, prefente,preterito, futuro, y tipo futuro, y preter;
Los
tomifto.
Afirm.
Participio i*
Har.
Neg.
Mboehareyma,elque no:
Pretrito,
Mboeharra,elque eneno .
'
Futuro.
MboharSma,elquehade
enfea r,
Mboeharameyma,
no ha de
eifenar.
el
que
Tiempo futuro y
y
pretrito,
?
Ombohranguera,clquc
'pjm de auer enfeado.
feado
Participio fegu n do^
B ae*
Pre-
HliifiiTiiTiiTiiTiiTiilW
www.portalguarani.com
Q V A R A
r
'17
Afirm."
Prefente.
N&
cuerey
mbbeba,
ae
elqueenfe-
Oaiboefmbae,
enfena.
elqueno
Pretrito.
mbobae cuera,
cnfe.
el
que
Ombocbae
el
quenocneno.
Futuro.
mbosbae r&n,
hadeenfear.
elque
que no ha de enenar.
Tiempo futuro y y pretrito. ^ Ombobae ranguerey.l.om Ombocbae renguera, bo ey raoguera, el que no el que auia de auer auia de auer entenado. enead. 'fem Participio tercero.
Prefentel
Cheremftabo,
eneo.
el
que yo
tu
Nderemfmbo, elque
enfearas.
Hemiibo,
enfea.
el
que aquel
Homfmboc
Guemmbo
^
ey,
ey,^
elque
aquel no enfea.
elque
aquel no enfea.
Pretrito.
el
que no enfe.
Futuro.
pheremftnbo rSmS,
el
ar.
www.portalguarani.com
1
i
"s
ARfE
T)E
LA LENGfA
Negatiuol'
Afirtnatiuo
Tiempo Futuro <>y Pretrito. Cheremmbo ranguerey* Chsremtnbo rngura, hCheremf'mboey rgu el que.yoauiadeauer el que no auia de auer enfcado.. eneado.
Verbal,.
>;
Haba..
Prefente..
Ifnboehba , lugar
ticm-
Imbohabeyma
lugar;
Pretrito.
Futura.
Futuro j y Pretrito*
Imboehabangura, lugar,
&c.donde.fe apiade auer
enfeado..
Del Prefente
de indicatiuo,,
'
Nota
i.
fiera--
1 prefente de
posiprefentc,pretcrito imperfcao,perfeao y plufquam perfe&o:y afsi'fe habla en comun,fin particula alguna,co quefehaligieniofe de los antecedentes el tiempo de
bl,como,cuehe ayu,ayer vine,oy h,oy fuy.Pero fina aduerbios , los fe colige, fe vfa de vnas partculas , o de firuen, fon los figuientes* qxiks^ylos tiempos,aque
iiImTiiTiiTiiTmi
www.portalguarani.com
G V
'A
& ^
Vt ti
St
z<
Nota
Bi,'que todo ts vno> efte tiempo fuele fcruT,Bi?, corrcfponde a empero,vt ahecha bina, helo vifto^ilo, y Ve. De rnaveolo: pero,o no lo quife,6 no me o dieron, efTe modo puede fcr* nera,que iruc a todos tiempos,y pero,&c.No defcir a efte tiempo. A vpota bia',quenalo rerminadamente,que fiempre fea imperfeao: pues puede
ferprefente
.
Puedenfe vfarparaefte tiempo adverbios ,vt cuehc aipotjang ndaipotri,ayer queria,y oy no quiero. norri Efte Bia,puefto antes del verbo, antecedindole bre,o pronombre,haze el primer miembro, o antecedenvt chebite del argumento a maiori ad minus ,& contra, mbtetene nde Pues yo que ae abar yep ambaeap
-,
Del
Preterit PerfeBe.
Nota
verbio (Rac) vel(Nac) y no es partcula que haze pr trito,ino adverbio afirmatiuo de cofa pafada , o prefente,que fe ha vifto, o odo.Oyuc rac,matolo, porque yo lo vi.He rac,dixolo,porque yolo oh.Aye rac,in duda es,o fue afsi. De manera ,q no todas las vezes que fe ofrece PreteritOjfe ha de vfar(Rac) fino al modo dicho. Frequetemente fevfa de (Rac) acompaado con
algn pronombre aparte ante>vt Cherac amcmbe, yo ciertamente lo dixe.Che rac ah,yo cierto voy, o fuy. [ Puedefe aadir ek(Rae)la partcula Bina, como a las dems partculas , y nombres en quien cayere bien
2,
Vfafe
www.portalguarani.com
rarras
r
55
ABTB
>B XJ
INGVA
preguntas, y refpueflas; Vfafefetfefte pretrito para Jque difiere de ,Rac6,en que ce(coaefta particula( Rae lo que fe vio,o oy, Rae, afirma lo fe ha dicho)afirma
riio
qne
han dichoque pafso,vt oho ohra,fueTe,peror.olovioyr. ^ Ra,es(ya)dcnota,buen deeo de hazer lo que fe man,ahat amo rac aba raene y redebuena voluntad
paraetfueTe'reponde,
le
da
vt,
pretrito con ( 3 ma) que ayap in$,yalo hize, y ya es lo mfmo quefya)vt mientras mas pauacacs u lo hago.Quaodo es pretrito ftir',yaha pronunciado mas antigedad nota, vt ayap Qujmdo es preente no e ha de lo he hecho.
Lucho que
im% ya lo hago.
Nota
4*
adverbio dicho,im#, y con Acoirm8,vt ahaihu ima acolrm8 Ya yo le el adverbio, fojo quando la oracin auia amado entonces ,v confua' fipuienteloexplica,vt,ayapmSchequ&yeymbobc, ya lo hago d loauia hecho antes que me lo mandalen y aade Bi?,w> le da mas que u irnper: prefente,y fi e le imperferfedo. al modo dicho en el pretrito
feccion
Nota
$.
de la oraNe.La qual fe pone fiempre ai fin del verbo, o yo amare. Ahaiha cion,aunque fea larga, vt,Ahahune , cheraihirm8ne,amandome el ami, yo le amare. tambin de futuro en (Rus) vt ayapne,tengok>
Sirue
partcula propia,
que es
goiaae Ueuar.
!
0~
P
iilnliilnli
IXXX
InliiluhhMbhMJri
www.portalguarani.com
'G'V'AK A
Ti
21
Eftejyes adverbio afirrnatiuo,mudandoIe la colocacion,vt lea Chrio ne,omano andereh araca , Muri ciertamente IefuChrifo por nofotros
que en
de manera de la oracioneras nombre, pronombre pero tras el verbo, es fempre futuro. En oraciones breues puede auer duda esfuturo,oafirmatiuo , laqualfe quita con el pronombre^ nombre,y luego,Ne, vt chne ahaihu, yo cierto le amo. Per ne cherah, Pedro me ama cierto. EfTe,ne,es tambin caual,lo mifmo que, T, y correfpondca(paraque) v.g.tahafh eraene, veltahahu eme
,
efte fenidofe
ha de poner
al principio
te, para
que no ame yo,el Te, es mas vado. El negatiuo fe haze con Ce, I. Che,namboeycne.I.che
ne.Efie Ce,firuetodoelnegatiuo,vtnamboey ctamC, Ojalado le enfeara.Namboeyce amo bi'mo le huuiera eneado.Namboeuycetepia? Pues no le auia de enfear?
ndicatuyee
Nota
Ete tiempo fe fuple con el futuro imperfeelo, ponindole el adverbio ima,y la popoicion ymbGb, vt Ama n8tnanderyrnbbne,aiire muerto quando vengas 6 poniendo en lugar de(m) la partcula Amo, vt Amane* am nderuymbobene , las negaciones le pueden ver en,
,
,
ei cap.
DellmperatMQ.
Nota
7.
El imperatiuo fe vfa al modo pueto arriba en la conjugacin^ la negacin es la que alli efa. Algunas vezes dizen m por em,y es lo mejor.
Di!
www.portalguarani.com
AWW A Pi'J
' '
mmmmsmmmmmmmmMmmKmsmrnmsmi^mmB^n^mgmmm^imm 1
22
ARfE DE LA LENGVA
Del 0? atino.
Nota
8.
El optatiuo fe liazecon eas dos partculas (Ta )y haziendo inakfa, Tamo. La qual partcula haze tambin fobjuntiQ. Quando la oracin es aofoluta^ iempre es optatiuo,vt Amano tamo, ojala yo me murie ra-pero quando la oracin es dependiente , ay duda, i es ptatiuo,ofubjuncTiuo,comoenefta , Che ombormG tamo oiqua. O es optatiuo, ojala yo le enfeara que el fupiera,o fubjun&iuQ , i yo le enfeara el upiera. Para quitar dudas fe va deas partculas, cur,curicur, a ti, cura^antes del tSm'o,odcftas, Rae, m, R. Defpues del
(Amo)
(Tamojvtcur chemrngatutmu ahbpe o, curian achemarangatutam rae, velraemr. Ojala yo fuera bueno,que yo fuera al cielo. Aduiartafcque mientras mas, o menos deas particu* las fe ponen, mas, o menos afacto explican. Veafe TamQ en el Teforo de la lengua
,
DelfubjunBiuo.
Nota
p.
fe
del indicatiuo
dize del
dee fubjunt.iuo,que incluye en el prefente,y pretritos, y paraei futuro tiene vnfuplemento que la particula abajo fe dir.Haze ee modo fubjuodiuo (RamS)ambas breues,vt che omboramS oiqua i yo
,
le enfeara,fupiera>
aadida
la particula
oiqua. AadenRre, inmediatamente defpues del verbo de la primera oracin, y Amo , (ambas filabas largas) defpues del verbo de la fegunda vt che ombo rire, oiqua amo, con RamG, defpues de, rre , vt che ombo nrrmS oqua.L oiqua rae. Si yo le enfe , enfeacula, Ramo, vt
,
:
ra,
www.portalguarani.com
G VA
'^nfeaTe t
,
KAKI.
,
*3
,.
huuiera
y huuiee enfeado
fupiera.
ablatitio abfoluto,
la fegunda,,
fegunda depues le verbo, vt che ombormo,oiqua amo , o fe pone en ftamifrnaegunda antes del verbo depues de algn pro
la
omboramS amo
oiqua, o en
iombre,vtcheornbormo,ae amo oiqua, i yole enfeo huuiera enfeado,el Tupiera. Be mS, Es partcula de ubjuntiuo,que rue al pre etito imperfecto , y pufquam perfecto, vt ahechbe :mo,vieralo yo,o huuieralo vifto. ArecramG, ameebe mo,dieralo,o huuieralo dado i lo tuuiera. Nda hechagiebc amo,no lo viera yo,y no lo huuiera vifo* El futuro de fubjunliuo fefupledelas tres maneras ,a primera, quitando al verbo fus notas A. Ere. O. y enii agar poniendo el relatiuo, o reciproco como la oracin o pidiere,y poniendo, Rre,vt che imboe rire. i. rirfm hne , auiendole enfeado me y re che omboerr'e ohle, depues que yo le aya enfeado fe yra.La fegunda ma .era es,con la particula(ram8) y vna E. vt che imborEio ahne,luego que le huaiere enfeado me yr haze rSmbojpor la pronunciacionnarigal. La tercera rnanea es, con el gerundio y vna E. vt hechaca tarobi, en iendolo lo creere.Imboebo ahne, luego que le huuie
lara,
, ,
,
e enfeado
yr,.
Del Permifiiuo*
Nota
lO-
Ee permifsiuo da fus fgundas,y terceras perfonas al mperattuo, tiene voz de fumro,vt tah>yr,quiero yr.D ;e tambin determinacin llegandoele la partcula. , y Gajes mas clara la determinacin , y irue olala pri-
C4
mera
www.portalguarani.com
mm
4
MM
ARTE DE LA LENGVA
yrme
,
al plural
fir
Dd
Infinitivo.
Nota
i i
El infinitiuo, es el verbo fin notas, A. Ere. . vtambo,yoenfeo,Mbo,enfe*ar,oerifeanca,&c. Todo infinitiuo es nombre,y como tal fe va con pro-' nombres , con rclatiuos ,y con recprocos en todos los tic pos,vtAipotndeh,quiero tu yda,o tu yr,o quiero que nombre , rige el cafo que fe verbo te vayas, y aunque es guaran, quiero pde,vt apotnde chemboe mbac ibpe
que me enfees
las cofas del cielo.
no le tiene^etta lengua , equanei El(que) ndbe,dizequetevayasjvetdizeati,&c. Todo verbo que fe llega al verbo (aipot) (querer) ambos fe refieren a la perfona agente,el fegundo fe pone Acarupota, por principal, V (aipotaj por infinitiuo , vt Ahpot,quiero yr.Co pronombres e va quiero comer, derechamente,vt checar aipota,puedo, o quiero comer, ndacar potri,no puedo,o no quiero comer. Los verbos aiquaa, A ymSa,fe vfan de ambas maneras, quiero por pricipal,o infinitiuo , vt aemboe qua pota,
del infinitiuo
faber,Aipotquai,s querer. agente , enSi la accin deios verbos no fe refiere al Peruh aipot , quietonces guardan el modo comun,vt que te pien : ro que vaya Pedro , aiquaa ndeh m8a , s
fas yr.
De los
: '
cepiocnes.
U:
Nota
12
el
fupino en
m> f
renrrr ,
www.portalguarani.com
G
eft
YA R N
tienen yna junt con nombres adiednos) diuerbs verbos es terminacion s laquai en
V.
aunque como mas vmuenal fe puo en Bo.v.g. Ahaymoocen la conjugacion,l acabado dodjupi , yoylc bo,eo docendi caufa,& ad doccadumA imbobo,defeus um docendo, a erifefiar,che canS ymbob,digmim dotu.Y ya docendi caufa.AgVi^etei vmSmbeguabo, Turpedidu^ baet in V.junto con Para la otra lignificacin defte fupino el mifto del Participio Haverbos firue el pf.etefito,v w/Caruharra a-yu vengo de comer. Caruh^apgueraj no com, hite roayu, vengo de auer auido de comer,y explicar la fuerza mance brbaro es neeeTario para
fmMMC
%$
mo fe vera abaxo }
&
defte futuro
mio.
el
*c
m
Nota que
cacin', que el
enRus,\t ahymbobo.l.ym boe haguama,eo addocendwm,vel dofturus.^ poniendo al gerundio, o fupino re .1 Nota tambien,que
futuro firue para el futuro
latinos al principio^ vna
E. al fin fi'gnifica defpues que, ahane,defpues que le aya enfenado me yre. Herubo tyogua s defpuesque l;t*ayganlo fecibir& afsi no fte modode hablar no admite reciproco , V
Ymboebo
fe dir
vieron. Lgu , - n La m'ifma locucin haze la prtrcula(Ri/e j ra relati* recproco^ Heru rr,e tayogu, dcpte"^ q. lo tray
,
N , ;
^eanfeenlanotaT8.:delverbal,h4ba.
'jterm'wacton&fdelosfupinos,
BoyMa,
www.portalguarani.com
\e
pone
IKif
ARTE DE LA LEKGVA
vocabulario fe
al
Mo,Nga,Ta,Na,Ca,Pa,y aunque en el
verbo
fu upino, aqu fe
ponen reglas generales para conocerlos difeurriendo por las letras en que acaban ios verbos , y primero por los que no tienen narigal.
aiquatia, pintar,
ur'bo.
L
Los acabados en
habo.
(l) vocal
rayar,
Y
Los: en (Y) guttural > vnos en Bo, vel Pa, Aguey, decender,Gueyibo,gueyipa, otros en Ca,Ayt, arrojar
heitica.Aiquit,refregar,Iqiiitca*
O.
Los en (O) hazenBo,Ayap,hazcr,y yapbo, AmSn <d,embiar,y mSndbo. R. Los en (R) hazen Bo,Aypotaf,querer,y potabo,Ahe
Var,dexar,heyabo.
Los
' '
^_^_
www.portalguarani.com
iTmv
o v s a
ar
s
*7.
Los en (V) vnos hazen Bo, vt- Aiquib efpulgar,' 'qUibibo > otros Pa> Amboacu Calentar * ymboacpa* ^a i terminacin Bo,fe puede vfar en rigor en todos los yerbos, aunque muy mpropriamente>Los verbos acaba dos en pronunciacin narigal tienen las terminaciones
j
fguientes
I*
'
gimGcnngJ.gUemojaenamo*
Los en
(e)
ft
Los tn
tioina
(y)narigal vcal,hazea
fS
J y
Los en
oina
Los en
pymo.
enterrar ,ytyma,otros en
Los en -os
(o) narigal
ciar,heroyronS,otros
Da
Los
www.portalguarani.com
w i ni nim"i"i i i"| i i n in n f fnin i i"i"ni
'
' i
ii
'i
ii
ii
'i
'i
'
'
'
mi
i*
if
^&fB DE
'L
LEttGV
Los en( V)vnos hazen Nga,vt Amoun,abIdar,ym3 iuga,otros,N,amox, ennegrecer, y m8 una, otros en* Mo, Acotrx,acechar,y cotimmG.L y cotirung Aduiertafe que toda terminacin de fupino es ficmjj
prebreue.
'
csapu
::
Excepcin de
os
fuminos.
fe
iguen
I,
, os upinos , y juntamente fus participios en (H ara) que van entre y .QfliEfl^omsnHJ \< parenteis.
cn
afsi fe
y mSmbeguib
n
;
,
ta)
aLyaW,errar,y yabibo,y yabibo(yab!hra.) AnungQ r llrt ? murmurar , yoSagubo fyangai *&fro guara.) a Aicmi,morder,y cuubo,y cuugabo(cuugura.) Aico,combidar,y coogbo(coogura.)
r
<
"
'
"
ymoirigiebo
Q
* ..
Ayao,
..... w.w
w.
. ,
www.portalguarani.com
T
g V
"ARAN
*9
ymomburubo(ymomburihra.j
y verbos.
13. Todo nombre tiene tres tiempos, Cue, pretrito, B# nfirfucuro^anguejpreteritOjy futuro mifo,para el prefente firue el nombre olo>y fi fe llega adicciones acabadas cnvocal,fe coferua entero,vt
Nota
hombre que fue. Aba rama, hombre que ha de er. Aba ranguera, hombre que auia de aver ido. Si las dicciones disfrazan, -j .a que fe llegan acaban en confonante fe mando en l la final de la diccin quien fe iiegan, vt A.
r.caer,Arra,locaido.Cay,perdcrfe,Caynu,lopcr dido,M,mngura, manojo, ma, imndra , antiguaJos
mente, M-, medra , marido , Mano , mSnSnguera, muertos. Tbi,tembirra,lasfobras.Tab,Tagura, :4.Tapra,pueblo defpoblado.El verbal, haba, haze, hagura,haguam}habangura. Con verbos fe les ha de poner participio,Bae, vt on bae,el q va,Ohobaecu,el que fue, OhobaerS'ma el que ha de yr,Ohobae ranguera, ei que auia de auer ydo.^ Cu,de nota prefente,y las cofas de vn genero, Cuan -gutoh.las que fon mugeres vayan. Abacu topt, los varones folos fe queden. VIifedefte Cue*pretcrito,porfuturo,tomandoel tiem po que fe ha de cumplir, por ya cumplido vt ibpe nde h hagpe,aprey yaicne hemos de viuir en el cielo (adonde hemos de y r) vida fin fin.
,
i
R aSfecontraponea*Cucra.
?
;
"
rito?
www.portalguarani.com
njii i
i
n inn m
ii
i
i
i iin
i
mi
i
ii
30
JRtE DE LA LENGUA
rito,atraeaf las cofas futuras,Rrn,do futuro atrae a i las cofas pretritas ,vt omnObae rama , el que auia
de morir,y muri, y iempre es refiriendofe a las cofas de aquel tiempo qae parlaron antes de morir,y alas que
}
defpucs fucedieron,comocJierub monObaerama oh r mpmbefit,.mi padre que auia de morir,y muri fe confefs, diera
ornanobaerangura ahechg
vi el
alma de
mi padre difunto* Rama,feopone(Rangu) omanSbae rngu , e que auia de auer muerto,y no muri,omanobae r'm>el
que auia de morr,y muri.
Ram'ijfirue de futuro in Rus,vt ohbaer amach, it* rus fum ego.
IIJ'I::
Rangu,fe compone d ias dos partculas , Rama, y cura,de fuerte que es pretcrito,y futuro, y conforme a la Gramtica Latina es,futurum pretrito mixt.Si efte tiempo muda efta colocacin deftos dos tiempos muda el fentido en contrario , vt Abrangu , el que auia deauerfidohombre,ynolofuej Abacuer'j el que no auia de auer fdo hombre 5 y lo fue. OmmCbaerSngu , el que aula de auer muerto, y no muri, Omno baecucra,el que no aula de auer muerto,y muri.
(Bora)
14*
Efte (Hra) fe forma del mifmo fupino , defta mane 2 ra.Todo verbo q tiene fupino en (Bo) lo pierde,y la nota A,Ere,vtAmbo,yo enfeo,ymboe hra,el que enfe
a,la(y)es relatiuo*
;i|
en
Los dems verbos que no tienen fupino en (Bojretie el fupino,y aaden (Ra) vt ahah amar haihupa, , a amar,haxhupira,amador. Anace, dar, meenga dar, meen,
,
Ti Ti
www.portalguarani.com
G VA R A
N
fe
T.
3 f
iengra,el dolor, veafela excepcin dlos lupinos ue como tienen mudanca en el la tienen tambin en
forman de los upinos en la manera iuiente.Los que hazen ipino en hazen Mbra , vt Lh8ty,enterrar,y tyma,y tymbra. Los en MG hazen
>s
que
cabados en
M%
Hallarafe en verbos atiuos, neutros, y abfolutos , vt hafhupra , hombre amador. Mboreb itahara,Ana, nadadora. Pohangiu teo meengra , Pocin que
Bojignifica el que contiene,como
nara.
:e,tiene fus
Hra el que haquatro tiempos, Bo,Borra,BoraVna^Boran ^u'i .Haihpra.el que ama haihub el que contiene :n i el amor. Vlae con nombres jVthuibo,elherido con
,
lecha.
Nota.
1$,
Efte participio pafsiuo de prefente ,fe forma con la Pira,que eta adelante por verbo pafsiuo. kopira ch,doc\us fum, yo foy enfeado , el participio ie futuro pafsiuo en Dus,fe forma con el mifmo Pira,y,
^articula,
Ym
16.
(el
que)
ombo-
rngatubae ch,yooy bueno, 6 el que es bueno y yo. Tiene los tiempos dichos comunes a los nombre s>veafe
UNotai3.
Del
www.portalguarani.com
AyfiTFWW
$Z
'ARTE DE LA
Be participio Tan?,
LENGFA
Nota
17.
Ea partcula (Temj
bo en lugar de
,
Notas . Ere, O. haze participio? H.y por reciproco Gu, y i le antecede nombre b pronombre muda fu T. en R. vt. Telas
,
m'mbo el difcipulo cheremfvnbo mi difcipulo, hemimbo,eius difcipulus>Guemmba uus. Tiene los tiempos dichos en la Nota i 3 Sirueafolos atiuos iinples,ycompueftos^vt Aharhu, yo amo Cherembiah,el que yo amo, 6 es amado de mi Chere'mrmboab,elque fue hecho hombre por mi. Con abfolutos y neutros en lugar deTem'ie vfa el
, ,
.
_
que comiencan por vocales.vt Cherembiaih,el que yo amoCherembiareco lo que tengo. Con los que comiencan por confonantes pierde la B. vt cheremiiombe lo que yo digeaunque cfto no es tan precio,y afsi
fe
ocurra al vio. Nota para el vfo defte participio. El nombre que ef al principio, fin de la oracin es paciente, y el inmediato al verbo aparte ante es agente, v. g. nde cheremnboJ.cheremfmboe nd>tu eres mi difcipulo. Tupa'che rembiapia,Dios es a quien obedezco. ^Chua Per rerobiapa. Itian es obedecido de Pedro. Pabe rembiaih
foy a quien
TupliyDios es amado de todos.Ghe Perrembiahu>yo Pedro ama. En verbos neutros fuple ee modo de dezir (Fiaba) vt Pabcngat qhyeh,Tlpa, quien todos temen es -Dios. Cheyervrehjo que pido. Efte(Temf) fe vfa abfoluto, vt tembiaih, lo amado, Tembilo comelible,Temrmborr lo que fe padece. Tambin fe le quita el (TeJ vt mmboque ,1o aiado en
"ojas
5
mbiah,lo amado.
...... i.*..*.*..!
<De
rry, .
...... . . . . . .
. .
..
Tf T I f f
TifnflM
www.portalguarani.com
VA'R A N
.
33
Delvsrhal^Hba.)
Nota.iS.
fignifica tiemEfta partcu!a(Hba)aadida al verbo po,lugar,infrumento,caua y modo con que fe haze la pofpoficioa cofa 5 vt Caruhaba,tiempo de comerAcLa lugar folo, Caruhpe , el lugar <Pe)limita efte,Hba,a
,
inerfe.
fe
haze vn
modo
do?
La refpuefta con dos negaciones es afirmatiua. Nd heru hbieym,hafe traido,no fe ha dexado de traer. Sin negacin fe pregunta mudando en ( Pe) el (Baj del (Haba) y entoces fe limita tiempo , vt heruhpe impanga?es ya tiempo de traerlo ?caruhape imapanga,
es ya tiempo de comer?
me por
uerbio,pro,eehbam8. Hazee con ee (Haba) el Gerundio en (Di) aadiendo iempre l adverbio,ima',vt emboehabim, ya es tiempo de rezar jherqhbma ? ya es tiempo de traer-
lp,
www.portalguarani.com
iii
i
A l lH
ii
ii
i
Hl
ii
l)
lilf
Wi"l"l"i" t"lilJ
34
jcl
ARfE DE LA LENGVA
locara lo qual frue folo el prefente del (HbaJ porqu hguama,correfponde al fupino.y gerundio, inDum, tomo fe dixo en la Nota de los Gerundios. La (Y) que fe pufo en ee (Haba)es relatiuo,y fe pon clra 0.reciproco,iendo neceario,vt che ombo hagu ta omCmbeu^efiri lo que le enen.Cheymbo h gera am3mbeuyeb y chup >repetile lo que le auia enfea-
doYo.
Eft ( Haba) con Bina, tiene voz de pretrito imperfeclo 5 plufquam perfecto, y futuro perfelo,y puedenfee aadit,
:
Au>
vel, a,
fecd'on deftos auia de auer comido, angcliehohaba' , in (Bina) agora auia de yr,6 auer ydo.Culbae chemom nd potah te?; l.haba.l.habiaaquel es con quien me queran aman querido cafar.Tiene voz pasiua, imperonal de parte del agente,vt che Na cherafhuhbi,no fe me ama,nache porandu hbno fe me pregunta, Nache por acahbi no fe me bu fea de c omer*
,
CAP. VL
Delatranfiriondel'verka
acliuo
perfbna es acufatuo,y la primera, o feque haze,no ay duda en la oracion,vt araboPerujenfehaPedro.Erembo Peru.&c. En las terceras perbnas ay duda entre f,y efta fe quita por las circunftancias,6 materia de que fe trata,vt Pe ru otkoo Pedro comi carne, clararo es que Pedro , es nominatiuo de qualquiera manera que fe ponga antes , 6 fJefpues,aunc[ue lo ordinario es poner primero la perfo-
SIgunda
la tercera
la
na
..
t,l.,tIU..,..LLllT,..,,lf,.,T.
www.portalguarani.com
mu.
O y
na agcmcy luego
J R A X
'
">
el la paciente, y luego
verbo,vt Pera
fe
los particidudafe quien es elagente,acudafe entonces a Pira, vt Per yboehra,Chaimboepira. pios,Har,y Pedro es e que enfea,Iuanes elenfeado* En todas las dems perfonas pierde el verbo fu Nota,
en medio de da lolocacion dicha,quedando el verbo Per omboe Chua, ambas perbnas,iempre ay duda,vt
mu-
antes de verbo, v.g. Per chemboc, Pedro me enfena; Per nde mbo,Pedro te enfea*Y fe interpone algo entre el prnombre,y verbo,fe repite otra vez el pro-
y en
fu lugar fe
pone
el accufatiu
inmediatamente
nombre,vt nde curi nde mbone,atidefpues te enfearn.Che chemnorire chetyne , a mi me enterraran defpues de muerto* Los pronombres, re,y nd,que en los verbos acti Uos fon acufatiuo,en los neutros fon nominatiuo,vt Ore rori,nanderori,nos holgamos* Tambin fe fuele poner relatiuo de perbna paciente* aunque fe ponga el mifmo paciente, vt che Per ymbo rSmC. 1* che Per mbormo , enfeando yo Pedro chemba rerramo.l.chemba herurmoj en trayendo yo mis cofas,y repetido el pronombre , vt che Per che ymboramo checanene,canfareme en enfear Pedro, fehePeru che omboramS oiquane , fabr Pedro i me canfo en enfeharle,6 c las notas A*Ere..&c.vt chem ba aruramo,trayendo y mis cofas* Siendo la perbna de ambos nmeros, nominatiuo, y la fegunda acufatiuo , fevfadeftas notas deacufatiuo (Orojpara fingular,y (Op)para plural.
Ez
Sin-
_J
^j^jy
www.portalguarani.com
ii
ii
iii i ii j i i
ii ii inii
nmi n n
i i
ii
ii
n n ni n n
i i
ii ii
ip^wyppp!
"ARTB
DE LA LGVA
Singular.
1
Plural*
:
ambos iuimeros,nominatiuo r primera de ambos nmeros acufatiuos,a la fegunda perfona de ingular agente irue (ep) que es Tu , ya la fegunda de plural (epyep) vel (peyep) vootros
ran. Siendo la fegunda de
la
Singular*
Enfeanos tu, 6 tu nos cnfeas. (nosl epyep, Enfeadnos yofotros enfeaik Efta tricion corre por todo el verbo, poniendo Ep. LEpyepjal fin v.g.- Chemboe ep, tu me enfeas,Che mboepeyepbi'.Chemboe peyeperac. Chemboe pe yep,imperatiuo*Torembo peyep permisiuo, LTa chemboe peyep, enfeadmevofotros Chemboe tamo peyep ra.Chemboermo peyep, fubjunctiuo. Ghem bo ep ndicatui,no es bueno que turne enfees , infinitiuo,Chembq epne,futuro, chemboe epeyepbo, gerundio.
"Oremboeep,
Or embo
Nota
^m^,.^-^-,^...^^^,,.,.^..,.......,...........................,
.ifiiMifiiTiiTiTiirniW
www.portalguarani.com
VA R A
r.
37
Nota. Eftas trankiones compuefas con nombres, iruen de pronombres, Tuus, y. veler, v. g. Oroambqebo ayu, vengo enfear a tus hijos,Oroa boanga ayu vengo hazer tu venido , Ndaeroyy orombaea, y o por eTo he tomado tus cofas. Lo mimo es en el plural, Opomba rechca ayu,vengo ver vuefras cofas. Aadida ee Opo, la partcula (Ro) que fgnifica executar la cofa con otro (que fe puede ver en el Tecro (Ro)n. i .) fgnifica exercttar con vueflras cofas,vt Opo roaimboboayu, vengo enfear vuefros hijos, Opo-. ro abyucboay,vengo a matar vuera gente. Opombaereh aymunda guitecbo, hurto vuefros bienes. El Orof como ya fe dixo) es acufatiuo, Cheoroyuc yo te mato'.pero en verbos aliuos es nota de la primera perfona del plural excluiua, vt Orombo , ncfotros enfeamos,y en los neutros , y abfolutos, que fe conjugan con notas A.Ere.O.vt Oroyerur hec pedimoslo,
5
Otomano, morimos. En
con
nios,Orerori,holgamonos. La fegunda perfona del plural , refpedlo de la tercera hazc la oracin ambigua, v. g. Pembo Per , el(Pe) es acuatiuo,y es nota de verbo,y pronombre, y aunque Pee,tiene dos E. en compoicion pierde la vna y afsi queda la oracin dudoa,i Pedro enfea 3 es enfeado. Para quitar duda fe ha de poner el pronombre agente entero, Pee pemboe Per , vofotros enfeais Pedro. -En los verbos que comienzan por No,H.R. fe quita efta duda>porque toman,Nd".l.Ne,vtPer penderah,Pe droos lleuaJPeruPenen8he,Pedroos faca.
,
Oche
www.portalguarani.com
1 M I 1 1"! i l l il JH
i'
38
JRTE DE LA LENGFA
Ocho Notas /obre
as tranjiciones.
Nota
Los verbos que comienzan por o.l. Yo, Fuera de las Nocs A. Er. O. con las transiciones, Oro, Op,y con
los pronombres,pierdel o, 1. yo,
le
retiene ad libit,
vtAaon,poner,Cheno,l.Clieono,mepon,Orono,l. Oro^Cno, yo te pgo^OponojI.OpoGnojyo os pgo a vofotros. Ayohu,halLir, Che orohrSmo,l. Oroyohramo cheopohraraG,l.poyohuramo,hallandcos yo. Oro, y Op , fe van en todos los tiempos y modos* Orohu,ie prefente,yo te hallo, OrohuramG,&c.E pronombre Nde, no fe vfa en indicatiuo , y ais no fe va Che niehu,yo te hallo,ino bo en fnbjundliuo, y optatiuo,con la partcula RmS,vt Che ndehrmS, hallndote yo,Che ndehuramo tamo.Chey y chramO, hallan* dolo yo. ChepeyohrmG.l.Pehurmo,hallandoos vo, , ,
i
fotros.
-
Nota fegunda.
Los verbos que admiten (Y) relatiuo defpues de lav nota( A) con efos traiciones lo pierden vt Ayquba,
,
Nota
tercera.
Los verbos que comiencan por a, coneflastranfi-] ciones,pierden la ,vt Aaba,yo le abraco Oroau,
biH,yoteabraco.Opoahb,yoosabra90.Aacar,rafguar,Orocarl,opoacri.Y dize Grohub, &c. Entonces no es tranficion el Oro,firo nota de primera perfona de plural ejcclufiua , vt Ora>nba , nofotros Nz abracamos.
7fF?r-^.-........,_.........,.,^
www.portalguarani.com
G
FA RA'N
Nota
T.
39
quarta.
Los verbos acliuos, q comienzan por Y, pierden h Y. con efta tran{icion,vt Ayac.yo le rio, Oroac, yo te rio,Opoac,voos rio.Ayab,errar,roabi. Ayahoi,cubrir,Oroahoi, ponde a (le) relatiuo
tranicion
,
de primera egunda, porque fu romance es yote,&c. Los verbos , que no fon adiuos , es neceiTario que tos haga aftiuos la partcula M8 para que en
,
A yahe, llorar, Oromboyahe,hagote llorar Opomboyahe,hagoos llorar. Aya hu,baaarfe Oromboyah yo te hagobaar,Opom~
ellos fe
,
ve era tranicion
,
vt
Nota quinta. Los verbos que comienzan por No.Ro. con los prohombres reciben Re.vt AnGhe,kar,CherenGhe,me a
can. Aroiquie,entrarlo,Chereroique,me entran. En los reatiuos,y recprocos pierden la R. HenShe , le facan,
GuenormBjfacandolo.
Nota fexta. Los verbos dichos ,que comienzan por No, R. con ios cufatiuos,Oro,Op,reciben(gue)vt Anohe cheoroguenChe',yotefaco,Cheopoguen8he.Y omifmoese las terceras perfonas de ambos nmeros, Per oguenoh, Pedro lo fac. Eftos dos verbos Ayti,arrojar, Aique, entrar aunque no comiencan por las letras dichas,reciben(Re>con pronombres^ nombres,y tienen relatiuo H. y reciproco Gu.Chereiti,me arroja: heitLgueiti. Cheriquie,mi
,
entrada,Heiquie,gueiquie.
la
www.portalguarani.com
r
40
ben
ARTE DE L LENGVA
los
verbos
que
reci-
me
Nota feptima*
Todo verbo acliuo,y neutro, que admite las notas A Ere. O. puede perder fus notas, y em lugar de ellas admitir
i ,
y
,
al fin
vna Y.
yo
to defpre-
dnias
Nota oBaual
l
l|:i:<-
retener ad libitum
,
v. g. ahaih,
amar,Oroaih,l. Orohaih
ellos
CAP* VIL
m
Explicacin de
los
Repro.
que de qualquiera manera fe le llegue R. tien< por relatiuo H. y (G) por reciproco , la qual tiene V defpues de fi, fi el nombre de fuyq no la tiene. Y qual
quien
Tfr 1
TilliifilfllTilTliTllfllTllfllTliniflll
IhMhTiTi.^*
www.portalguarani.com
UAAJ^
@
la
'
'A
A\
leoracin , que no comienea ftfc? las por reciproco .O. relatiuo Y. y tras dichas, tiene por en oraciones que Eftos recprocos ho Tolo fe Miln de reciproco , fino tambin enoraciopropiamente fon qualieciaiare-; nes,que parece dizen relacin, para lo
muera ptt
&
ela lsuiente*
-'
'
Todas
agcnte-,6 paciente,en
pafsion fe refleje al las vezes/que la accion,e> redo,6 en obliquo , ora fea recin
fi
'
>
es relatiuo,fiernpre fe vf*
deG.LO.vt.
De reciproco*
Pefu gabao haih,oc ab,Pedro ama a fu padre, y madre. Ace opop^p guembiu ohee,el hombre con us mg
bufca fu Ment.
i
ii
icios
De
reciproco
h obltquol
Tmpa ohah guorSpape oqualtagu mboayehara, Pios ama a los que conguito cumplen fus preceptos
,
De
relacin
Oymepir gecaram,ay pefcadofi lo bufcan" Per ocaru oporamS , come Pedro , fi le dan de cOj
fner.
De
lambiera ^rna,;
.""
pafsion.
fi
Dios es gnado ef
.
www.portalguarani.com
mvnmiipnnvprfr
i:
42
UHfE DE LA LENQVA
y,i es
j'
manofeada
la fruta fe
Dt
imperf&nal*
Gul'oramS one, vendr fi lo llaman, Omgndora irio,ohne,yrailoembian. Pero i la accin fe termina cofa agena, fe vfa de re latiuos Y. H. vt Per ohan Tfipa'mbae ab,Pedr ama Dios,y a las cofas de Dios. La mifma regla guardan los verbos neutros, vt cher< rY,yo me alegro, Per horfrmS cheab cherorne ale grandofe Pedro yo tambin me holgar. v En los verbos acliuos laoracion de reciproco O. ti< e equiuocacion con las terceras perbnas de ambos ni*
otra:
oraciones. Eftas quitan la equiuocacion,v.g. Oyuc ry re hori,hoIgofe defpues que mataron otro,Oyuc ryr
ele es rec
Sacae el
'i
voz de relatiuojiempre tiene notas de recproco G. O antes del nombre.Y defpues(Bo) y igniiica el modo d< eftar, el Bo. es breue. Y en vocablos narigales haraMe opucbo,a lo largo , Emoy opucbo, poni a lo largo Opucubo chemof , pufomealolargo, OacmS, Decabeca.
Opotiabo,
De pecho.
Delpefcueco.
De lado. De manos.
Opfbo>
!
De pies.
Por el pelleja
Pbap-
'i
Opbo,
\*lj
.,
t.,ii^riiiifiinMiiiiiMrrin
iTiiTiiTiifiifiiliifiiriiTiTiifnil
www.portalguarani.com
G V H
f.
4B
de nalgas, GueMbo,,-Obapfbo, boca abajo, Oatucupbo,deefpalda5, enPbngnS, de codo, Guenfpf SmL de rodillas, ibbo, atreucflado. de barriga* Guqubo, por la punta. Guacapbo, cueto. Guopitabo* por el Todos los quales, y los dems que fe componen alsi, van en fentido de eftar,poaero,<:aer* fe
r-- |
QAP.
r
VIII*
Dd wrbvfAs)uo.
Prefinir*
AfirmatiOx
Negativo.
Ymboepira che,
enfeado,
foy yo,
el
foy&nfeado*
Ymboepirynde,
eres enfeado.
tuno
**
Ymboepira nd,
enfeado*
Ymboep?ra,cuibae, aquel
es enfeado
BfmboepiYa or.l.ande*
nofotros bmos
enfe*
nados. vofovofo- Ymooepref p e e, iros no fois enfeados tros fois entenados Ymboepra cubae, aque* Ymboepireyxubae aquc los no fon entenados. los fon enfeads
Ymboepra pl',
Pretrito*
Ymboeprra ch>
fuy enfeado-
yo
yo no
f i
Puta-
www.portalguarani.com
A"FJ P Pi
ni
'
n nn n H
'i
'
'
'
54
r
^f
Afirmativo*
JD
im n n n
i
i i
ii
*">"* * i i
'
^*l
Negatinol
Futuro
'
ymSoetf r'&tti che, 70 te- Y;nboeDirameyrm che, : re enfadado* o el que ha Ymboeeypiram che, yo
I.'
de ter entenado by
yo.
mw
&HUtm rf freterit,
'i
:'
chS, YmboepiHriguerey che. i: Y'nSoepirangura el que aula demerfido Ymboeeyprangucra che, elquenomtiadeauerientenado by yo.
"
do entenado foy
Nota
primera,
yo.
*m \K
E. i lengua no tiene
la
mas
vo ( P ira)"
if
del verbo antecedindole -rda tiof'H) tfel(Y) como el verbo lo pidiere , .y. defpues del (Pirarlos pronombres , y, tiene o, cuatro tiempos dichos , dems de los quales corre por todos los tiem-
qu
te
pone
al 'fin
j)Os,Y
jarriba
modos
o adverbios
i-
explicados^; t>
,
me che
yo
fuy. entenado.
El futuro es
r;>
ya dicho en
el exemplar. Ymboepirfmo lmo-ch ojala yo tea,fueffe, ayado ente iiado.Frequent emente te liega alyer-!
na'
JStotjJegmda.
.
,.
.'/;.'
'
Mbfra V fe
lefuc-
4oq^alfenotelo%utente
Los
ll
ll
ll
www.portalguarani.com
'OVARA N
tos" verbos acabados n vocal
T.
4$
no mudan
fia nariz,
apopira, lobcho. Los letra algunas ayapjiazeny y en confonantc toman (Y) antes el (Piravt acabados Ahahub,hahabipAra,elmado,Ahechag,HvChagipira >
monoombirajo
y.
junto.
toman Ny,o lo dexan.vt Amoy, .ponerjymoynymbirad.YmoimbraJopuelo^^^ Los acabados en y. hazen Mbra,amouu, ymoSurnbi
Los acabados en
.^ennegrecido. Efte (P ira). firue por
raau,aiuble.
,
el
CAP.
neutro.
TRES
diferencias ay de verbos neutros. La priconjugados con notas de aftiuos A. Ere, mera O. &c. Los quales fe conocen fer neutros por
el verbo aftiuo, y cion,y tienen los del participio(,Temf) y de P?ra.) carecen Tienen eftos verbos , y los abfolutos en el Gerundio,
mifmos tiempos,que
yfupinoeftas notas Gui. E. O. para Angular ,Oro.L Ya. Pe. O. para plural, v g.
Singular,
Voy
[
.
a morir
Ohomlnomo,
Va a morir .aquel.
www.portalguarani.com
46
^r^ D LENGFA
Plural.
OhoomnSmG.
Gerundio, y fupino
Los verbos a&iuos hechos abfolutos con a partcula (Poro) vt ahgui porombobo, voy enfear. Y tambin las admiten,quando al gerundio , fupino fe llega el reciproco (Ye) vt Ah agu yeyuc abo, voyme matar.
Nota. Vfan muy frecuentemente eftas notas Gui, E' para cuyo vfo fe aduierta, que fempre el fegundo verbo de apelar fobre el primereo pertenecer al mif-
O.
el
va
Pero fiel fegundo verbo pertenece otro fujetono ha de vfar de las dichas notas , fino de RmS) en lugar de ellas vt Che hratnS cherobaitf, yendo yo me encontr. Ndeh6ram8h6rine.fi tu vas el fe holgara, y hormo oyabne,fi el va el otro fe huyr. La fgunda manera de verbos neutros fe haze con pronombres en lugar de las notas del verbo aaiuoA. Ere O.&c.Y tienen todos los tiempos que fepukron en la conjugacin general.
fe
(
,
AfirmAt'iuo.
Vreftnu.
acuerdo.
tu te a-
Negatwi.
Chemendu, yo me
acuerdo.
Nache mSfnduri, no me
Nde mae'ndu,
acuerdas.
Nande maenduri,
acuerdas. ""
no te
N-
YauSn
TT
y T TuT
.Ti
T.iWnTuTnrnT.iTnWi.^.T..
............................... ^,
www.portalguarani.com
G VA R A
Idftmatiua.
I.
47
Negatiuo.
Prefente.
Niml'nduri, cuerda.
.
noea-
Noremaenduri,
Oremae'ndu, >nofotros< nndetnendu,J pemaendu, vofotros
os acordays.
Ym'ndu,
Nima?nduri, aqueaquellos llos no fe acuerdan. e acuerdan. Etos verbos tienen fus relatiuos,y recprocos , pero notefe,que la Y. en las terceras perbnas deios verbos, no es relatiuo,ino nota de verbo que irue a las terce,
ras perbnas, v. g.
Per ymendurmo
acordandofe
Pedro.
La tercera manera de verbos neutros es de los que fe hazen de nombres fuftantiuos,vt Ab,hombre,Che aba, foy hombre,de nombres adje<ftos,vt marangatu, bueno, Chemaragat/yo foy bueno. Eftos verbos ion en dos maneras, vnos que comiencan por T. H.que las mudan enR. en compocion , Y deftos e dize lo mifmo,que diximos de los nombres co meucados por las dichas letras , que tienen por relatiuo (H) y por reciproco (Gu) v. g. Tad, enfermedad, che raci,eftoyenfermo,Hacf,efta enferm, Guac ramo reeiproco.En lodemas lgue la conjugacin general. De los que comienzan por las dems letras fuera de las dchas,no ay que notar porque todos iguen la conjugacin general y tienen por relatiuo ( Y) y por reciproco (Q) vt Ab,hombre,Ghe aba,foy hombre^ab, Oaba.Margatu,bueno,Che mrngatu, yo foy bueno, X mriigat& ? omrngati. Su negacin es la comn,
,
_"""""
*.
Na,
www.portalguarani.com
PP9HP
ll
i ll lDI
W i ll l ll l
ll
l ll l ll l ll
Mim
ll
ll
ll
ll
AH
ii
48
ARTE DE LA LENGVA
Na.LNda al
fe
CAP*
tros en
cofa , y ccli Ro.l.No. q tambi fon lo mifmo, dize No por las dicciones narigales,c quien fe junta,vtAnoae, acarrear, Anohe,facar 8 Sacafe,Aromano,monr juntos, Arobah, hazerlo llegar, aunque fon narigales , con los
ticulas
1.
LO
S verbos neutros
las paf,
Mo
quales,y con los dems comeneados por las dems leRo,vt Aro,caer juntamente. Arob, Aroca- c,acercarlo juntamente.^ Ponenfe las dichas partculas entre el nombre , y las notas del verbo,para hazer verbo a&iuo, v. g. Porang hermofo, Cheporng, yo foy hermofo, AmOporang, hagolo hermofo , y es verbo adtiuo. Yeb,buelta, Ayebr,'
tras fe vfa
M8,fe
Ambobahe*
lle-
Ee Mo,por fer nangal,reclbe en compocion,Ng? mb,Nd,vt Acara, AmSngar , dar de comer, Opab , aIltf
I;
mGmbab,acabarlo.Ocorog,amondorog,ragar La partcula (ve )e pone al fin del verbo,y aunque es femejante al (M8) difiere en que,Yc; haze hazer la co
l
,..........,.
iif..f. l
f T T T 1 1 f 1 1 Til
Tutu!*
www.portalguarani.com
G f A B A
49
A*
otra fe confiefle. Aq vel (he) vt Amoe rnombeu,hago que mmbe,confiefbme,o hago que me confiefen. fnSe
retiiendo las mifmas partculas, que los hazian admos, amboor, alegrar ft Cheror!,alegrome, es abfolut , tro , es atiuo. Ae'rnboor , hagome alegrarle haze vez abfoluto.Y fe puede repetir dos vezes el ( Y )
mond vc,hago que lo embien. Los verbos dichos, que fe hazenactiuos conMo, fe vel/e) tornan hazer neutros con el reciproco (Y)
TAP.
XL
D O S los nombres,que conjugados con pro* nombres fe hazen verbos , incluyen en fi afm, ef, fui , en lignificacin de fer,y tener: v.g.Marangat,bueno,Chemarangar, yo foy bueno.Che aba, yo foy ho mbre.Conjuganfe como el verbo neutro, Che
T
Con
ab,cuibae ab,&c.
La negacin es la comn Na. 1. Nda, y, rugSal, al fin vt Nachembac rgua no es la cofa mia, vna Y ) al
,
(
fin,y
no tengo
cofas-
denotan fum,es, fui, fe antepofponenadlibitum los pronombres ,vt Aba ponen^ marSngatu che l.Che Aba marangat,foy hombre honrrado.
Ef,l.y,es otra negacin, laqual fe pone al fin del verbo,en todos fus tiempos, y modos,vt Ayapoey , no fohago.AyapoeJ neno lo har , y mas frequentementc
!
www.portalguarani.com
5
ede
le
zOtTE.
DE LA LENGVA
el fub)un6liuoadelant,vt che ymboeymam,nd enfeando yo,&c Quando la negacin Na,antecedeadiccion comenta da por vocal pierde ii -A... y en lugar de ella entra la vocal dla diccion,a qui precede v. g- Omboe , aquel eneia v Nmboei , aquel no le enfea. Si encuentra coa confortante retiene fu A. vt Amombe, digo , NamGm-
beu,no digo* Rugu,es adverbio afrmatuojo mifmo, que cierto* ciertamente,vt Ayap rgua, cierto que lo hago. Ah^ ruguycjciertoque me voy. Vfanlo frecuentemente en la negacion,vt Na guie'mbobo rfguy ayu cierto
,
que novengo aprender-Ohorugupanga? es cierto que fe fue?NiohorugSa no es cierto que fe fue Con la negacin Ey,y vna E.con el permifsiuo fe ha2C efia vozf aunque) vt erah y chup toiieymb , lleuafe lo, aunque no lo coma, aya de comer*Toma Mbe , por
,
.
la pronunciacin nariga.
Dos negaciones afirman , vtnamboe eymi 1. Namboel eyrguai cierto que no lo dexo de enfear, Eporey rn,dexalofueltalo*no- lo tengasEm8mbeiey mc cjue,mira que no lo dexes de dezir. Tambin afirman tres negaciones f porque la vltima liegacion no tiene mas fuer caique de repeticion,vt Nda ha ihui ey eymy , no lo dexo dexp de amar , Nda haihu ey eymbicne,no lo dexare dexare de amar. 1. Ndahaf . Af ey eymbic ruguy ne,cief tamente que no lo dexare xare de amar,Contey,y vna negacin afirma,, vt Ndere-yucyc t yne,no lo dexes de mat arj
'
-..-.
CAP.
,
.,.
,,...... ,r,r..rM,,.r,,,r,r,,rrr,,,,.T.M,,,,,,,,u
www.portalguarani.com
GVA.RAN
CAP* XI L
f*
n
rtf>e*
DeUfrequenacion.y
nombres.
repeticin dlos verbos, y nombres en efta lea gua,s muy vfada 5 gracioa,y elegante, figifica frequent acion,o hazer en grado fupef latiuo , o fucceuamente,o por muchas partes,o por elegancia , y gracia,vt Acarucar guitecbo , ando comiendo fiem-
LA
pre.Ayerurrur,pidolo muchas vezes,y fempre le repiten las dos vltimas filabas del verbo, nombre,y fi es di fiiabo,fe ha de repetir todo entero,vt Ga a > como
'mucho. Ap
apocando faltando.
Excepdonprtner contractos. Au,a,el, e,
ii,
o;V
ti* , que fe pronuncian con blo vn tiempo, dexan la viU* ma letra,y la toman en la repeticion,vt Acai , quemaf* fe. Ac acal , yo me quemo,y afsi los que fe fguen. Ayohyohe. Ayohcl, labaf, Abohibohi. Abohii, cargarfe,
Ayopoi,
Orecu,
dar algo,
Caemos.,
Ayopoyopoi.
Orecrecui.
Chepeu, Ae'mongara
Amombo,
Acdi,
Ahefi,
Amomb mSmbou
^ccu
Aheyhey. Ahe/ohe'nS.
temblar,
tafear,
,
Ahenfr,
"
llamar,
tirar,
Ahequn,
Ahbicolj Afnaaei,
J
Ahequhequn.
AhftcbSfco.
cabar,
repartir,
AymamaeU Aypr
^^jj.'
www.portalguarani.com
mmwmw*.
PAyprcui,
%YM ^E LA
1
l'E'tGVA
AypVc&picui. Aytapapil. AtSatSl. Oroyeoyeo.
reboluer.
arrojar.
Aytiapn,
'}'
Afito,
tocar.
nos vamos.' reyrfe de otro. Ayovyoyai. menearfe. Amyl, Amym?i. Los acabos en ( Y j contractos no ignen la regla d^ cha fino la comn, vt. Ahecobi , efar por otro , Ahecobi cobi.
Oroyeo, Ayoyai,
Ahey, AipGry,
Arobi,
dexar.
enceftar.
creer.
Apia3
apartarte.
Los verbos
fnovna.
fguientes
AmScGng,
AcV,
tragar.
llegar.
bltarfe.
alir.
AmOcScong.'
Acog,
A Ce,
App.l.Ap ap. faltar. Ap<S Orondurii hazer ruydo yendo,Orenduru r-1. Orondn ru Ndur. Qnando fe aade al verbo alguna partcula generalmente fe pone en la repeticion,vt Arob robig', hagole llegar. En el qual exemplo fe repite folo el verbo , y no lo aadido , que es la Y. Otras vezes e repite olo lo que fe aade al verbo ,vt Acara i , como mucho mu,
cho: Aeengacf ae,reirle mucho. iiee tambin la Frequentcion con ellos adverbios?
tras otros.
Cury,
muy
pi
wgwwi,.
MMMM
iHiliT.il,iilif.ililiTliT,M.fiiT.ililiftfcMiifil
I.T11T11T11T.M
www.portalguarani.com
**m*
5 VA A~N t
CAP XI 1L
Delacompoficiondelos
verbos.
EL
atiuos,que fe componen con acufatiuo incorpo rado entre la nota, y el verbo , vt Atp pc, comulgar. AtpS raih,amar a Dios. Lo mimo fe haze con verbos neutros, aunque no lean
hechos aaiuos,vt A mbaeryerur> pido cofas. Lomifmo es con pronombres, vt Chembaeap guitecbo,l. ChtDorabiquiguitecbo,ando trabajando. Con la partcula (Cuera) de pretrito y (RS'ma) de funuo:y la partcula (i\ 8) fe haze vn verbo, que lignti,
yltima filaba.
Partculas de compoficion con
los
verbos.
Poro.
Poro fe compone de dos partculas (Po) contnens,y Ro) que fignifica, lo (los) (vt Aroque yo lo entro, o ios entro) quiere dezir el que contiene eni
Ete
( ,
Aporoyuc, el exercicio de lo que fgnifica el verbo, vt yoctcngoenmielexerciciode matarlos. Aporoah, contengo en mi el exercicio de amarlos, iuntae kmpre con verbos aaiuos,6 que lo fea de uyo, cempueftos
ba, enriquezcoios.
fatiuo.
www.portalguarani.com
am
14
ARTE DE LA LENGVA
fatiuo,porque ya lo tiene ihclycto en Pero pudele recibir, regido de la pofpoicion Reh , vt Aporoah
,
cheaam reh quebuekoad verbum quiere dezir, contengo en mi el exercicio de amor por mis parientes, o en mis .parientes. Aprombo cheremrnbce reh, exerdto en mis difcipulos, el oficio que tengo en mi de enfear.Haze Mbor,pronunciado abblutamente, co mo las dems partculas que comiencan por P A. Al fin dize^tomar, Aheco, imitarle. E. Al fin del nombre, verbo tiene diuerbs fentdos,igmfica hazer aparte, A yapo,hagolo aparte. Aba
nich foyotro.Significa,depues,Ayurne,defpues ven dr.Toma.r.porque el verbo la tiene,Hechaca , dtfpues que yo lo ve a. Ey,{ignifiea hazerlo de fu voluntad,ayapoe > hagolo finque mel mandenjOporentretenimientOjOurejel fe vino de fu bella gracia. Y. Al fin del verbo,dize perfeuerancia, Ayco 3 perfeuer eftando, Ayerure,perfeuero en pedir. Y. r. Quitar , Ambo, yo lo quito , O, quitado eta
?
Og, Sacar,quitar, Atog,facar piedras, Ca, Determinacin de primera perbna de Ungular* Tahac,yamevoy. Pa, determinacin de plural, Chahap, vamos ya* Ce, Defeo,inclinacion Acaruc, foy inclinado co,
yr.
lengua.
CAP.
%R
..
,,.r,.Mr,,r.,,,r,,,,,,,M,,,,,,,,,,,,,,,,, '"""
www.portalguarani.com
G VA
B.
/V
$S
Ndaei, nodgo.\ Ndere,nodizes. Er^ntdizes. Nde,LNderi,nodizeaql -y.l.hei,aqueld!ze, Nioroe,l.Ndiyael,no de3ro , 1. Ya, dezi* imos mos, I \ Ndapeyei, nodezis. vofotros. Peycjdecs dizen aque- Nde, 1. Nderi, no dizcn E, 1. He t
i.hHacyodgo;
E,dezir.
Gerundio
Eeyynodezir:
fupino. yy
.
Guybo,diziendo yo.
Guyabeym
,1.
gukeyma,
Eybo,
dziendo tu.
Oyabo,
dizicndo aquel.
Oroybo.'f.Yayabo, di-
Oroyabeyma, Yayabeyma,no dtziedo. (vobtros. ziendo nootros. Pey ab eyma, nodizicdo Fevabo, diziendo vofoos.
Oy:
Oyar
www.portalguarani.com
i
,
il.
A li Al i
i
ll
H iA im.
i
ll
Ii HUl
mn
56
Ovbo,
los.
'ARTE DE LA
Aprmat'mo. diziendo
LEKGVA
Negatiuol
1.
aque* Oyabeym.
OeymV
no diziendo.
Vltimo fupino.
Tira
Yira:
dize.
I.
Prefente.
el
Ehra,
qu
Yarra,l.E hatera,
ixo.
el
el
Hba
Cheyba.l. Che ehaba, lo que digo.
Prefente.
Pret e rito.
Futu*
iiIiiIiIiiTiiI
www.portalguarani.com
o
va i
r/
Jetara
,jr
Freterito mifio*
eheyabangueref .l.Che
habanguerey lo que no auia de auer dicho*
,
Nota /obre
efte
verba.
nuncupEl verbal (yaba) correfponde a (ditfus ) 1. Aba Per yba,cierto hombre llamado Pedro, vt ;us
,
Geruialem, fpe dize determinadamente lugar en que Gerufalem. pe,en la Ciudad que fe llama Con la partcula (Te?) fignifica mentido denr la co : radeburla.Tef ovibo,ttiiente, dizelo fin caula,r Na,y,Kuguay El lupino con vna de las negaciones primer verbo afirma, en efte ienti. ey , niega lo que el tachet echa nuagui lo: vengo no para que me vean, Ayu no dziendo , vanme. Aha tabahE/abo ruguai,Vengo iybeyma\voy, pero no he de llegar. ambos Efte verbo A, fignifica dezir , y mandar: en
t
auia de 'entidos pide datiuo*Quatfdo fignifica mandar , el(que;fi le tuuiera efta lengua.Y asi i a infiniiuo con Toyajize.Eyap cobae,aendbe,haz efto * digo ti.
p he niebe
io
dize que lo hagas. Tayap, he$, dize que hara.El fupno lo van por prefente, Tefoy bo,dize r
,
lo
de burla, Ahsuivbo,dgo que voy. Tambin fignifica (fin caufa) preguntando porque lo -
hizo,
www.portalguarani.com
51
2X?#
D LA LGVA
hizo.o dtze,refponde,guiybo.l.Guiyabo?, fn caual hiz,dixe,&c. Llegando ek A, verbos, y adverbios,es folamente nota de perona Ae , Yo , Ere, tu. Y entonces no tiene propria lignificacin, fno la del verbo con quien fe junta, como fe vera difcurriendo por todas las perbnasen las quales fe ponen difuntos adverbios , y verbos , par^
baglo ben^
amas le
tu
mucho,
{Hete'heitica,
defpacio lo traeisvofotfos.
Et, ima.l. hey imaocmoyromC, mucho ha que fe cnojaron.En el negatiuo igue la regla comn, vt NdaeS atu piri yyapbo,no lo hago bien. Nderecac haimpa,no le amas mucho. Nde tei'heitica > no lo arrojo fa
1
I1
aufa.
>
q.ue es
(Nde)
,
vt
Nde
el
la
recio2
Ydefta
m
,
.w
www.portalguarani.com
-rrrr
yA R A Y
defta
>os del
J$
&
las
ptbnas ,y
uem :
verbo.Su negacin
como,&c<; U.l. Hau, yo como i Ndauk no ]_!'. beuo. Ndereui , no comes, Ereu, tu comes. come. Ndou, no come. l 1. Hou, aquel Ndorou* 1. Ndiyaut , no 3ro, 1. Ya, comemos.
,
Pe, comis:
|u
1.
ho&, comen.
Eu.
1.
Terefi ;
come tu.
ro, comaaquel.
Pe.
I.
fotros.
Cornea
ytfy no comer?
'OermdOyyfupinol
?
II
Suaboacome^pauco^
GuabeymS, ano
ft>me?
www.portalguarani.com
60
"ARTE
Afirmatiuo.
D LA LEGFA
Negatiuo!
fcomiendo.
miendo
Hra
Guara, l.Yhfa
,
Prefente.
el
que
come,
Pretrito!
el
Guarerey.l.harerey, el
que no comi.
Futuro.
y pretrita
mi/lo.
juera,
auer,&c.
Vitlmo fuplno.
vengo
de comer,
ven-
Hha
>
www.portalguarani.com
G VA R A
Afirtnathto.
T.
6 {
Negatiuo.
Pretrito.
Guaguma. I. vMguma,
donde
fe
Guaguameyma.
,
1.
ha de co-
meyma donde no
comer.
vhguafe ha de
mer
Futuro \y pretrito
miflo*
Guabangura. 1. vhabn- Guabnguereyma. 1. vha* banguerey donde no fe gera , donde fe auia de auia de auer,&c. auer comido. A E#e verbal fe le ha de poner fempreacufatiuo, recooguba , el Jatiuo,vt Mbaeguba, el comer cofas comer carne. Y guaba , el comerlo , &c. en lo dems
, ,
lgue la conjugacin.
Jh m
Aba, yo voy
Breh tu vas.
,
Qh
Peh,vays.
Oh,aquellos vani
Ndoho,novan.
www.portalguarani.com
6z
'ARTE DE LA
Afirmtiuo.
Imperativo.
LENGFA
Negath&l
Equa.l.Treh, ve tu.
Pehoime.l.Tapehoyme,no
,
vays
tnfimtiuol
H,
y f.
Gerundio.
no ydo y no yendo tu. noydoaql* Orohbo.I.Yahbo, yen- Oroheyma. l.Yahabey^ donobtros. ma , o yendo nofotros. Pehbo, yendo vootros. PekoeymS , no yendo ven,
Guiho eyma
Ehobeyma Ohobeyma
fot ros.
OhoeymJ
queilos.
no yendo
a*
Hohra, .l.Ohbae,
que va.
el
ej
En
lo
dems
fgue la conjugacin.
\Ajur
r
r<
<vemr.
[A
Q aqul viene.
Ndouri no viene.
,...,.W.
.... W....tt.......*.......W..W.^
www.portalguarani.com
"I"l"l
1 V R
r
Ji
'N
T.
firmttuo<
Imperatiuo*
Negathio*
Eyo.l.Tereyu, ventu.
Eyo em.
I.
TereyuTrnJ
tu.
no vengas
pronombres
fe
infnitiuo con los , que del haze otro verbo, vt Cheruri , vengo y
,
ambos
vtToutri-
Gerundio,
Oroyubeymo.l. Yayubey-
do nofotros.
Peyubo
tros.
Proviniendo
Oubeymo, no viniendo
quellos.
Hba.
^uMba,
lugar,,&e.
Tuha&ef ,
lugar de
no ve-
iTuhaguera
auer venido.
nirle. Tliaguereym
venido.
noauer
auer
(Tuhagama nir. h
''
auerdeve-
Tuhaguameyma, no
devenir.
J
,
auer d
.
TuhabDguerryma
no
I
"
"
auerde-auer venido.
Ha
www.portalguarani.com
64.
r
ARTE DB LA LENQVA
Hra.
el
AJrmafwo.
Negatk\
Tuhra. L Obac",
viene.
que
A?,
eftar.
A%
eftoyv
o
Er", eftaS"
O", eft,^
af.l. oro?, eftamos
tamos.
J?m%
eays. ^efta.
-Napeiy, no eftays.
Nohi, noean.
fmperathf*
Ef.I.Tere^efit;
To', ef aquel, Pe", eftad vobtrosy
Te", eflen aquellos*
Efym.LTere?em,no e*
ts.
Pefymc,
tros.
noefteys vob-
Nder'n
tuefada.
'
R'n, fu elada.
el relatiuoj
Gu?-
T^
www.portalguarani.com
PW
G r %
r
l
NegatizOi
MrmMo,
r^
Gerundio
, )>
fu$ino*
Quitina
eandoyo,
^itlneyriia^oeMdoyo?
no e ^l^'i' ^nocftando aqw ^ ? : Orneyma
,
i
|M,
eftando tu.
,
nd tu
OroM.l.aM
nofotros.
eftando
'
'
Oroi;heyrna,naraeyma , nq
?
eft ando
nofot ros.
PeM,efando
vofotros.
7fr/w
fufinol
hm chetftagueragui,
.
ycgo.dcdondc.cftauc:
novengodedode
cftnuc..
fe
Tendabeyma,
|3v
fin lugar,
Con fusquatro
^
tiempos* sin
jUV
Del
infinituo fe
mn
Satiuo,Nancher&i,Hah&i,Gutieymamo. c
~
~\u
mitpl
"W*
www.portalguarani.com
mmmmmmmmmmmm nmm n
i
i
66
ARJ'E
DE LA LENGUA
ejlar echado.
jijm'^
Jju
efiar.
;
Tu,
Nderu,
tu eftada".
TuJ
cius,GuinmC^recipi^co,edo.Elnegatiuo,Chemey, INderuey,Tuey,Guineymam8,reciproco.
Gsrtdiol
G'Jtupa,eftandoyo,Eyupa, Opa, Oroypa,YayfipaJ Peypa, Opa. Negatiuo, Guitubeyma , Eyubeyma, Oubeyma,y asi en el plural.
Vltimo Sttpinol
vengo de donde
efluuc.
1.
Chc-
www.portalguarani.com
G f A R A
'$j
Tuhaba,ugar,&c,
Tuhabeymjnegado^cofifu
(Tm) eftar^Che-
oesmuyvfado*
ira
cojer, Taey, no cojer* Gerundio, Tbo^cojef c)er,cogiendo*Tabey,no para cojer,no cogiendo* Vltimo fupino*Taharra ayu,vengo de cojer* Taharereyma ayu, vengo de no cojer* Hra, Tahra, elquecojecotfusquatrotiemposi T haref ,ei que no coje coii fus tiempos pafsiuos. B%e. Oguabae, el que coje Oguymbae , el que no
Ta,
>je.
Aduier-
www.portalguarani.com
"I
'
WP
ff
o
2-85*
iiiippppppp|i|ii|ii|ini|
fciB
2 B L LKIGVA
ignifca lo que yo niate que fe reparti, la prea,o parte que me cu poipero Cherembijtiene la vitima -filaba arga,y fighi-
Adulertafe,que Cherembi
recib cielo
fica lo
cogido.
CAP. XW:
Btloswfh-sdefeMos:
el plural
ORoae
'En
bK | roqui,ehmos, carece de fogular,el upirid es (Pa) vtHormb oqupa- eiiia gente k>lgandofe
figue la conjugacin.
el plural
.
0&
[umsac
plural igue
aues
>
bullirlo*
'Mongobo.LmSngo ybo.
de
Orocu,elamos,el fupino;Gupa)Cupba,eI lugar dbr fe efta con fus tiempos, en lo dems figue el verbo. Los que fe fguen no tienen mas que lo q aqu, fe pone
Tobc,dexatu,dexadvobtros. D Queremj ven tu, venid vootros^ Oybe, dexa tu. dexad, eftad quedos*
-
TTTfNrnrnlltllTnTiiTlnTnTiiTTnrTTnlliiTnT.TnrTnfnrnfnfnTiliTniiTnlMnliilfiTJiiriil
www.portalguarani.com
K-A-N &V--A r
T-
Hci.herugua,noe
.
cierto.
vpe,GuypeiOrereyf>e,nandereype Fedeype,H^ de yoe,.Gueyee:Aadeele E. Chereyapee^ defpues tiempos , Gra,Guarera, mi bueka.Recibe ios quatro Gurtm^Guarangura,Chereyape guarra cobae , efto guareru* fncedi6aepues:q^e yo bolui. Nachereyape vine. k v no cdi eto defpues que yo
)
,;
Sc,-
CJ iV
AS
hepcher enSMlamanmeni?EreyapQpiane?haslo
dehazerArpichenMie detraerlo yo? Deftas fe puefom<Jo,porque a de vfar ad libitumatendiendo.albuen qual enfevezes caramejor el Pe,queel png,&c; Lo
.: aaraelvfo..:. \. ElPi,de ordinro.antccc-ifimcdiataffjentc a ios
<
.
piang'quienesonefos?;
Rae
>
es partcula
que
L^^
como
www.portalguarani.com
f
MW m*
i
mmmmm*mmmmmiii m IMM
* i
70
ARTE DE LA LE-MGVA
ya tus J difapulos? Si la oracin es de futuro: el (Ne) fe pone iempre al fin,vt OhpSnga nderuymbobe rane ? hafe de yr antes que tu vengas? Alapartieuia Te, fe le aade qualquiera de las
ffl|2
J
Paco, y, Punguino fe ponen por interrogaciones diT , porque es la interrogacin Pa, con el brjriS brcCo.l.Cbae,ycl,Egfi'y,queavc2CsJiaze C8gSy,y uguy y afsi hazen finalepha , AbpSguy i quienes iba efTosM.AbpeggSy?
tintas
>
51
Mar
vt
incluye en
le
fi
dixo?
vt
!,/
Mar
P'!l
Aba ( que es hbre)con preguntas, fgnifca quien,vt Abap oyap?quien lo hizo?Abaher?'?no fe quien: var, o muger. Pero fe pregunta expreTamente de varn o muger , feaade,Mba,vt Mbae aba oyap'que hom
brelo hizo?Mbacu#oyap?que muger lo hizo?
Con efta partcula (HcrSj fe pregunta , y refponde fa otro adverbio.Araca herSquando? Aba her ? quien* Abhera,no fe.A racahera? no se qudo.Enel tonillo fe conoce la pregunta,y repuefcu
CAP.XVIL De Usfofpofciones.
AS
'
pofpoiciones fon
,
eymbob, wGnd
Pip,
www.portalguarani.com
G
re,
VARA
T.
71
>?p,PW,Nd,Andi\Andib,Ndib, RmS, Rang, Rem, Rirm, Rup, Rehc, R, Ari, Taquicu i.Tcnonde,TobaqyjVp.Las quales fe yrn explica-
os
ftas
Ajccj Ahoc,coc.
Eftas pofpoiclones no fe diftinguen en el fignificado,' :orrepondeo Supra* che acoc > fobre mi , y aadido > ebe, figtufca obrcpuar con eminencia. Tpaci* qua-
azi a el cielo
AmSngot ,
zia all,
Eymbob
/aya.
',
anCnd.
Agu, Gui. Ab, Gherogagui ayu, vengo de mi cafa. Ex, gui cnguyrmS omS conuirti
,
el
agua en
yino.
Abs, aypci ndehegui,recibilo de ti. Propter, nde angaip rac gui nderet'mSmbeui , por :u culpa no te confeTas. Extra, Cheroga gui ayc,ando fuera de mi caa. Sine, acar ndehegui, como in ti. Notefe que quando fe ha de vfar defta pofpolcion con los pronombres Che,Nde,Ore,hande,Pee, entre ellost y efte Gui,media efta partcula ( He) vt chehegui oguerah, lleuolo de mi*y asi en los dems pronombres. Con el relatiuo Y, recibe (chuj vt ahen du , y chugu,
olio
www.portalguarani.com
^|^ |
ii
ii
i
ii
i ii
i
mmmmmfmmm
),
J*JK
t%
'AHfn JQE
L.LBKGV
,'y
cilodeI:enIcs'deriasK)mbrs
runi admite la A,, la pierde,
:
pronombres dlib
Aba agui.habgui.
cielo
Be.
....
'Aracaepeb? haftaquando?;
y del cuerpo , y
los
iguientes.
CujCnturajCualJcCuaipe,en la cintura.
Atu,cfcriz, Atua.l.Atuape, en la ceruiz Pita, caraal,Pitai.l.Pitpe,en el carcaal:
ros: los
reciben (Y) quedandofe ellos enteque fe iguen pierdan la vltima vocal y en fu lugar admiten la (Y) de pofpoicion.
,
'
Apira, punta, Y yapxri,en fu punta.l.Y yapipe^ Amboipi.r.l. Amboipira: la otra vanda, Amboypir en laotravanda. Gui'ra, la parte inferior, Yguiri-,en lo baxo. 1. Yguipe. Significa tambin lo mifmo , que (fub) Chepoguir arec,ei1: in mea potelate-.Habeo fub me. Ara, la parte fuperior , 6 lo alto de la cofa, Yri,en lo
alto,encima.
Taquicura, la parte trafera de la cofa Taquftur* Taquicupe, detras Apitra, medio, centro, Apitri.l. Apitpe en el centro, medio. En eftos quatro nombres iguientes es infeparable la, pofpoicion (Y) de manera,que es letra del mifmo ncm bre y le irue de pofpoicion , aunque tambin reci-"
,
benPe.
Ace,cueftas,efpaldas,arahacheacc.LAcepe,Ileo-o
----
enlsefpaldas,acuefas,
^j
'
www.portalguarani.com
ni ni ni
.
'A
% U
73
mb^Coftado^Chcambaarcco^tcngoIoenmicoftat
do.l.Cheambilpe.
.
Tambin
uerancia.Averure>pidoloconperfeuerancia. hecho , auerlo Opacatu ayapo,todo lo he hecho. puntualmente, Tambin fignifica la cofa fin duda , y con refolucion> * Ayurine, fin falta vendr. perfona, que haze, Cheaei, fignifica la mifma
<
rehei*
Y.
Significa dimmucion,Chera?r?,mi hijuelo,
denota con*
pafsion;Poriahub , pobrecito.
>
Pe.
In, de mouimiento, Ahcherpcvoy micafa ln, de quietud, Cherope aye, eftoy en mi cafa. Vfque,Qme agui ftpe.l.ibapeb,de aqui al cielo.
W.
dePe,hazemf,cohnargaIes
;
No
fe diftingue
vt
www.portalguarani.com
immmmm
pppppppp
Ad, Ayundepri,vengo
ti,
adonde thl
Smu],Ypriacaru, corno juntamente con el. .CumjTpatopitndepiri, Dios quede contigo? Nid, ndib, and, andib. Simul, Perund,l. Andib ahne, yr juntamente con Pedro. Auoo mhuypnd,cmo carne juntamente con pan
ri
RamS.
,
In. icangframg o!emoa,boiuie ei agua en vino , herarm3 areco , el mihi in filium tengolo por
mi
hijo.
Tambin
prefenta.
fighifca el ofciojo
cion que
tan,
antes,
Re'me
-
Rirent.
r
'
Mmnatpz
:.
PoljCbey.ebirire^derpuesque.yobuela.Efte (Me> es la pofpokion (Be)arriba puefa, hazeMe,por la diccin narigal. / Rupi. Per,, ^irupi ayc, ando por el fuelo; eum XaI4 pderup,yr contigo. Y de quietud. Ayc che oam rup,etoy con mis deudos. luxta;
' -
,cnna v\\
www.portalguarani.com
WT
& yA R A
t-
I.
1%
i n%lh
ft
qU
en el campo, Carumonte.
eft
amombe
rehe
,
Gum
fC
Tereicom
curVa"
Simul,
Pedro
In.
ruego a Dios por t. Pro. AmSnseti Tupa' ndereh, EmofndeyerobihabaTGp^ rehe, pon en Dios
>
,
tu confanca
contra mi. Contra. AduerfutmOpa cher, leuantofe reh, por efto, por efta caula. Ob. Cobae
Pon, Cheraquicuri
11
Tenon-
www.portalguarani.com
miipnwpwpipii|ii|ii "ii
i
iI
76
"ARfJB
DE LA LEKQV
TenSnd.
:
Ante, CherenCnd y hony delante de mi v. Muda la T. en R. ClierenSnd , nde renSnd ; henGnd, guenCnd.
'
'i'ity;
la
Apud, Chcrobaque arec , tenglo conmigo. Muda T.en R.y tiene H.relatiuo,y G.reciprbco,Hobaqu,
Guo baque.
Vp. Ad, Ah Per vpc,voy Pedro,y es el datiuo de los nombres. Arah Per vp, liculo Pedro. Quando efta popoicio fe le pone el relatuo ,y, admite defpues del (chj vt Arah y chup, liculo a el.
ALgunos adverbios
juntos al principio.
fe
expIicacion,la qual
en la fegunda parte del Bocabulario. Y porque los adverbios de tiempo ion mas en numero, e ponen,
Adverbios de tiempo.
MnamS?
Araca? Cur
A que tiempo^
Quando i
Ang
Curie Poy.
} }
A ora.
Depues, Juegos
Defpues de tiempo^
Nc3
Vi
www.portalguarani.com
'G
fA R A
NekeeJ
Oye, oy ffft Yrand,
defpues.
ya pafado."
Curycoe,
AryrS,
-
PhayeramS, Yep,
Tapiar,
Caramboh-,
Amba,
lSL
antiguamente?
De
Mamope?
en donde l
aqu.
t
luzar.
Qz
Ape,
Pe,
allij aqu,
all
donde fe ve.
al la, le jos.
Euppe,
Eguime," Cupe,
|lla lejos,
donde nofevcJ
Part.
^^jjjk, 3
www.portalguarani.com
"TP
73
^rs Z>
LMNQVA
m
;
Particulares.
H.
Ta,
ioe.
i,
del varona
HeS,
atii,
i^de la
muger*
m,
Har Ti egna,
iHarib 'Harib
"\
Etiquera
V eflbno, guarda.
ciertamente.
JNe
[i..(
-)
-.-:.
i;.'
ugua
>
que eTo paTa.^ aunque.
es verdad,afsi paa^
e
Yep,
A yet
Aytmo,
Chanic Ghatep Chapac,
Chapang a ? Chanac
Chater.
thayt.
Chapind )ind.
J
Indo,
Yr.
v^.^tM
T Mr,ftttfir T Tr
iiTnTnTiiTuTiIiIiliiTiif
fTTTTTTTf
fnlnf iiTi T
Tiif ni
www.portalguarani.com
I
I
1 1 1 1 1 1
n-nrr
G
Inda.
VA R A N
-)
T.
79
Hindo.
Hita.
^{i cierto.
MegualnamfJ
Mega cam,") quica por ventura^
Megua.
Her""
Tipo
ip
Yp
I
:
)>por ventura,
Gh
Ahf
Kei.
Enel. Pee?. T.
ea tu, animando.
ola, llamando
ea vofotros,animandoi
Tf. Taer.
Tayn'.
Mbege.
'btj
poco a poco.
i
Yab.
utig.
3manera,.modo,
}bafa 5 beno
eftu
Te B
At3,
f de valde pcio^raente.
,
-'fn cua."
medio.
Coi:
www.portalguarani.com
i
i i i
i' 'i
'
nn
i
ii
'
nipTwryyfTypyffWFP i
ii
mi im^
i
m
Cotf,
A.T
DE LA LNGVA
Ra.
ima. Re.
ya.
Tep,
Pues:
a pi que^ defpues que?
adjetiuos
iHame, Cofre.
Los nombres
comunmente pueden
fcr ad<
CJF. XIX.
AS
'ignificacion fe
Delainterjecton*
Su
partcula?
vea en el Teforo.
Tu,
To,
i
si
Hej
Hea, Eai^
Aca.
Totoi,
}
I
Tuhar,
Atai, Atatai,
}
ti
Harit
Ata, del que fe admira de cofa hermofa i delque fe admira de cofa chica.
asa
m ^EllMimMMMMMM.t
,, ..r
www.portalguarani.com
chel,
A,
fi
VA.
A n L
cachti L
delvaronquelor?
Aqul, I
Aca# GSctc,' Achi,
fri,
Tutu!,
"EmaJ
iBgfia,
|Hah>
Hehe,
tutu,
Heu,
Aa,
NamSmei,
de la muger que fe compadece^ de la muger que defprecia. del varn que fe re. de la muger que fe rie, del que fe enfada. de la muger que e enfada* del que exclama. del q fe acuerda del bien pafado.
C V.
Ha,
XX
y.
De U conjuncin}
copulatiua tambiegg
Ab
]
i:
'
tambie
p.
difiuncli
iTe,!
Me,
A-roircjl
Pajra.que, caufa'C
*ftifi$
www.portalguarani.com
mmvnvnvmivipmR
g
RO,
jiRfE
DE LA LNGVA
Illatiuas,
CAP*
XXL
los
De
la
nature&m de
verbos*
neutro,o abfoluto-.de lo qual no fe duda,vt Che mae'ndu,yo me acuerdo (hec)neutro.Cherc i i,alegrome,es abfoluto. De los conjugados con nota* A. Ere, O. e duda:etos fe diuiden en atiuos,neatros y abfolutos. Llamo neutros los que no tienen propric acufatiuode perfona paciente,fino blo el cafo dla pof poicion,vt Abi hec,Uegarfe a eXlamo abfolutos, loj que no tienen cafo alguno, vt Amano , yo muero. Elos fe ponen en orden Alfabtico , tomado de fus
letras iniciales fxas.
TODO
es
A.
Los verbos comen cados por A. fon abfolutos, vt A pie.Aamanday, hazer junta. Oroe'
B.
.caer.Aa, elar en
>
y par
,.
,..,. ,..,
,....
www.portalguarani.com
ya
r.
B|
Aba, legarfe.Abahe> lleAbohi/cargatfe (Mecej gar, > Abfblutoh Abagj boluerfe. Abebe, bolar. Abera, ref: plandecer* Ab, refollah Abobg,grietarfe*
te abfolutos.Los neutros ion,
^
abfolutos
y alguno!
abfolutos fon*
cl',falir:
kcy quemarfe
Acaqua, crecerJ Acay, perderfe* Acar, comer,
foata^eftar holgado;" fVcSroro rncar,bufar.
*
Acri, deslizarter
Acog,
foltarfe.
Acororg,yrfe de cmaras
Acurug,deslizarfe. Acil, temblar.
Acic, temblar
Ve u, menearte.
I99, temblar,
letipe, faltar*
Oroe,
rocub,Y
lcutcut,bullirfe.\
parara, deslizare*
Los Neutros
Acac, acercarle,
icagua, aporrear.
fon,
los
www.portalguarani.com
||
^RTE de LA LBNGFM
'
'
G
1
Los comentados por G. fon abblotos. Aguaba, cantar. Aguata? andar* Agee, bomitar^ Ag, amortiguara
-
Agueyi, baxar.
S ac Aguary-ji?, que es neutro, guerrear (Hecl* J
H.
dze la
Hos cpmenc ados por H. fon atfups, porque fempi H. reiacion,diuidenfe por eas cinco partcula
AM
a,
probar!
.aguardar;
A bapeg, chamucan
:
.
A Maro,
Ahapependu , yr a recb-i
al
Ahaber, chamucar.
que viene
Ahabiag,
r
quitar el
olor Ahac,paTar.'
Ahap*a,
nar.
atizar.
,
Aha, rayar,
Ahapipep"
defcar
AhapyroJIorar:
Ahaque,-tronchar
Ahambjtotar.
A ha , agorar.
Ahaub, coger.
mo.
He.
^hebqbpg, hablar pafb.
Ahctujolejff
ft.h
. . . ,.l.,.,,.,,,MX,,,, t
,.,
w w..w..w. * . .
..
.............
www.portalguarani.com
"T
'
U "
'
Ahec,bufcar.
Peco. tnitaiv
Ahey, dexar.
Ahecobro, darle trueq.. Aheyi, rafear, hecaticoger de repte. Ahembep aporcar.' Ahend,0yr. Ahecap, alumbrar,
."
Aheci,aflar.
AhenS^
:
llamar.
;
A!iecybo enartar:
?
"
AhenSnde, cojr
.
a delast
tcra.
al aufA
"
'
fente.'
,
aai
A hepi ^vengar.
Ahequi,.tirar.
>
Hi
Ah^bYcoij ahaf
Ahipft afperjar^
Ho.
Ahobac,bendezm
Ahopat",atar los eftremos.
Ahoquecy,
atajar.
Ahoquend
puerta.
cerrar !
H4.
j&humbir
tar.
.
magullar ,apre.
Ahupi alear;
_
Ahupit!, Akanfari
ielatiuajcomofedkodeaa
Ay 3
www.portalguarani.com
ppmvwm
16
Aycupcog
tras.
ARTE DE LA
|
LEGm
pallar
por de
y peca, abrir.
i
Aycut, refregar. Aictug, puntar. Ayco, combidar. A y cub a, chupar. Aycuu, morder.
Aype, barrer. Aypeyjfoplan yprabog, efcogef Aypep, arregacar. Apepyrl , hazer^ banqc
te.
ypep', raer.
Ayp, Ayrro
d de*
texer.
,
arremeter
Ayguirog
bax.
facarl
Aypap
contar.
Aypicymbo, limpiar;
Aypicyro,
to.
ynup', acotar.
librar.
Aypf tSbr,
facudir*
Aypfp'i, apretar-
bien.
ypotuci,labarropa*
Ayqub', abarcar.
Ayquatijfc'riuir.
Ayporu, vfar. Aypot, querer* Ayqu, faber. Aypeteg, dar palmadas. Aypibu, menear.
Aypibyer,traftorflar*
Ayquytf
cortar.
Ayp:
www.portalguarani.com
irnja
GVAR
iypfguar> 1. ^rWcui, reboluer. iypi\,eftender.
Vypichi, refregar.
8?
Aypipirj-abrirl
A y rmo, aumentar*
Aytiapii, arrojar.
Ay tquicu, forbe'r
Vypindequ, paliar.
i
jhfolutosl
&yc,
Veftar:
Ai,eftarempapado
Afta, nadar.
Ai, quitare.
Ay mund, Comunmente fe confunde el verbo con A mund ee es hurtar y neutro con pofpoicion frehe) vt Amanda cherapichar mbaereh.LChemda Cherapichra mbae reh,y afsi no tiene pafsiuo Pira. Elotro esacliuo,y tiene pafsiua (Pira) vt Aymunda
, :
Cherapichra,fofpecho en mi prximo , y echle la culpa,y tengolo por otro. y porac es aliuo , Ay porac Cherai , bufeo de Comer ? fuftento a mi hijo. Ayeporac es neutro, Chera
vpidem.
vel S.
Afimos fon,
Aya, comprar^ Ayac, reir. Ayab, errar.
Ayabiru, dar principio,
Ayacog
Mur ia cabera,
ll
Ayaco, cubrir.
www.portalguarani.com
r
Rt
DE LA LEN GV
'
Ayabjqui'. rr/anfeafo
.
A yarog
.defninuyr*
AatGu-tocar.
uj
aforrar.
h[olutosl
A n a> correr.
Ayaog
apartarfeJ
A rpuaje uantaffe I e|
ferrrio.
-
AyabjkryreJ
Layaba, baarfe*
iiya^pgarfeT
AiirS,
Aangarec, cuydarj
(Hec.)
arremeted
Ye.
n&
Aycoh,tener. >HeceX.; Ayepot, llegar. Ayepa,repararfeJ C A yerobi confan Ayeroyx? inclinarfe (vp Jf Ayepitagog, erban
.
Abfoho$>
Ayeaih, amarfe? Ayefarec pe$fan
'
Ayp cutug
pie,
herirle
d
:
ea, probarfe.
iII*
^H"^ *v***
iTliTllfuflllllInflTllTlTllflli
www.portalguarani.com
P A k A
yeacci,albrtffe.
(Vpe.);
Aeengi, enmudecer.
Aeguhe,
huir,
etiaoi
Aemb, ahogarfe?
1
disfrafarfe.
(s u
}->,
jatar^
ArKfmSyt',
po.
huyrelcer?
,
Aembo
fe.
abir
hartar^
Ayeroqui, dancan Ayeqiuyj comedirfe. Aearo, aguardarfe. Ancangjrecekre A eco n" yr tuerto,
?
Aemongara , defconfer*
tarfe.
Ae'mbiog,")
.
Agmf:
V efconderfeZ
Atrengara inugcres.
cantar las
Oroyeo, -yr.muchoSi
y*
tos comencads por
(
1
en que}
cftriue;
5y ) fin aBmsl
.
*
y ytaijB , ponerle
'Abfol$to*
AyfJ, arrugarfe.
m
,
Ajiyny>es aboluto.
kn Temb /-
Yo
1.
69*
Ut
www.portalguarani.com
nn
ii
nniimpi
ii
i ii i
ni
ii
ir
90
'ARfE
DE LA LEfcGVA
Los comencadospor (To) qus con narigales hazen ho) fon ainos*
A yoquai, mandan
Ayogu, cojer.
Ayoheljlabar _ A y 00 tapar.
Ayoyai,reyrfedcI."
A yoh, hallar.
Ayopc, calentar.. Ayoog* facar. Aono, poner.
Aotano
A fl Aomong, brear. none, vaciar. n A8p% labrar madera? Aofi a, encetar. Aopat; atar dos eftremos Agp?, poner en ringlera, ACpu, laftimar. ASpf; rapar.
AGmS, efcupirlo.
A oty, enterrar.
AGquendj
abrir*
Yo.
Las comentados por {Yv)'fpnaBwofl Ayuhel, apetecer. A yuca, matar.
t
Ayur, enlajar.
Ayub, ahorcar.
'jihfolutOS*
Ayujvemr^yr.
Ayupabog
Ayub, Ayub,
fj
Ayube,eardepierto;
partirfe*
Sear.
Ayub8te,Jearquedo^
T f Ti.T.UT.li.UI
Ti I11T1 InTifi
^T
IT.TiTif 1nfiT.Til T
T1T T
www.portalguarani.com
w
fl
< Hece.<
Amaina',
atalayad
efpiar*
L
r
Am'
h[olutos*
Amyi, menearfe*
Mo. L. Mbo
Todo verbo compuefto cofj efi particu!a,Mo,es at i
^b,
pone por inicial, y fino muda fu naturaleza yt hombre, i mboabj hagole hombre An8mboab> * abfoluto o inicial, y muda fu naturaleza.
!0
fi fe
,.
'Neutros.
kpo,dexa*
fp
a ApotyrS l trabajar. 1' >hecc apartrfe.< ychugun tApr, pifar.
(hece.)
Mi
www.portalguarani.com
6
"ARTE
DE LA LEGFA
Mk [olmos.
Apag,
defpertar,'
Ape,quebrare.
Apeptfg, anadear.]
p,
-
faltar.
^pu^reyre,
Apurufu.crir^rr.
Apo
Amorat,, cam-ar: chay 13 con quien fe juntare la partcula (poro ion abbiutos v. partculas de compofi-
Todos
cian.pag-.53.
::
Aqu,palar.
A quarug, orinar?
Groqt.l.
Orgqub.
,
efamosj
'r
Neutro*
o.
particuJaiHiOn e vea en el gapl Aqu Tolo fe note <pe tiene tuerca de hazer atius
5
todos los verbos, con quien fe junta a! modo de la^arti*. cula (mC j Ion tambkn cimos los figuiences.
..
Arobi, creer.
Aroyro, defpreciar;
raha> eiur.
AfS^uftir,
www.portalguarani.com
G VA R A
t.
93
Ahfolutos.
roib, padecer fri.
T.
Soplos dla T.dbfbJutosl Atyar8 y etaraconac[o? AtorGro, chorrear. tinri,"arrafrar.J >
Uerereg cruxr,
,
V.
Ui.
1.
Hau. comer,
aftluo.
CAP. XXIL De
1
las letras
qmfaU>
LA
S.
S letras qu faltan fon F. I. K. L. rr.doblada V cononanteX.Z. no tiene muta cm l* quid,vtcra,pra,porS. vfan Ciee, y por
Ay en ela lengua vna continua mudan ca de !etras ? porqut en compoicion vrvas vezes .fe.pie'rdeh orre* ve-; zs miidarny aunque ie' por tt gh general, que e! mudancaehazepo- kfaal eei verbo tiene muchas,
>
excep:ibriesOorqt: -vnas vezes vfan de a final, otras ner.rr-;i...vo dexaav otaras^ mudan., v. 9.. jL (ler.^rjb^yo me kgfo, tetan
*
C:Vbf^an>8 P.Chero^o-tc^apierdeiperof'araqucaya
e
'muueft
algn; luz
www.portalguarani.com
l
|N| l ll lU II
ll
WWWWWWWWPWWPPiWl l H
ll
i
il
ll l
1.
94
i
ARTE DE 14 IBNGVJl
La mudanca de leiras fe haze aparte ante de la dc cion a quien llega alguna otra > que le fuere a na-zej ]atalmiianca,yeiocalfiempre prouiehe de la pro< nunciacion narigal,la qual introduce nladictio quier fe llega, ng.ni mb. vt Aydfipji; acotar, Aynfipngat, En lugar de Aynpcat,.AmSyftd.,proaHioy , pone* aparte,y npmbfra,pro yrtSppira, ajotado.
La Partcula Mo,haze mudanca con muchos verbos, y nombres, que comiencan por C. c/P.QJT* Losqu*
les ca
AmSngau
vino
hazerlebeuef
Coi, g orgeo*
Catupiri, bueno*
Amongot, ziaai*
AmCngu
>
menearlo*
Ambogueral
f.
enfadar-
daen Nd.
AmSndog,
.,,,,,,,fiM,,M,r,r,,,M.
www.portalguarani.com
G tA R A
srog, rotura,
a,
AT
L
rafgar,
95
AmSndorog,
morder.
Amombarab, pintarlo?
quedada. Amomb?t,hazerlo quedar, ochi, malo. A mombochi , echarlo perder 'Sf, delgado. Amombof. . Ambopo,adegacar
^ug, rebentar.
A mombug, horadar.
indocurjfrgoIIo.Amomyndocurehazer frangollo*! !eb. Chato, /imombeb, aplanar. ^pigydlligenc. Amombipig , hazelo diligente,
'iru,
feco.
AmSmbiru.L Ambopjr,
ecarlo.
>itu,
'oog^efcamp^cefar.
'uc^rifa.
AmCmboog jhazerloceFar.
Amombuchazerreir.
3ua eftar de plural, AmSngul , hazerlos eftar. 5be,eftar de plural. Am8guabe,hazerles eftar. ^uabote, ear quedo. Amboguabote. i. Amonguabete,
offegar.
5uaque,paar de plural. Amboguaqueo. I. Amboquaquc, hazer paflarv-,. [Juihi ye, temer. Amohgihy , hazer temer.
Qur-
www.portalguarani.com
pnmw
9
!
IIIHHIHIIIHWPPW|ii|il|li|il|
I1
'ARTE D LA LE'NGFA
oenM.%
filamente^
Pbaacabamentoi.
SPeu, materia.
Mbba
.
Mbeu. 3 P, pellejo. Mb. h Pi.pie. Mb. Pa,.pecho, MbiJ { Pahu r nueuo. Mbiah^
Piara, camino. Mbira.
,
r;
om
'
'.
. .
...
||pwd, preguntarMAd*
>ft]
t&m
...............................................
www.portalguarani.com
V A & A N U
Morang.
G
Foranga
j
97
trifca.
Poriahu, pobreza. Mboriah. Poriahuberec, mifericordis. Mboahubeec ieuantarfe. Mu'. Puru, preez. Mburua. Pit, quedada. Mbit Pit, medio. Mbit.
MI
P?tu,refuelio.Mt.
Pra> blando.
Mb.
'
"
1"
5ui,dedo.dclamano.MSi...
-'
"
:
'
]-
www.portalguarani.com
mpffWmm
r
m^mmmmmmmmm wuw
9
1 1
ARfB DE LA LENGV
de la (R) y en fu lugar recibe la vtima cononante de Ja diccin que le antecede , vt A pab , acabarfe, Opabir ahech,g,ver;Hechgir, Antecedindole vocal retiene
,
fu,
r.Amombe,digoYm8mbeur1jtambien
J
.
dir
He-
charire^oparyre.
te frequentemente pierde fu () precedindole confonante,vt Ahechag, ahechagote, vcolo (clmente. Ahendub, ahendubote,oygolo glamente 3 y tambin la retiene,ahechaote. H. Si a la H. precede el <|cufatiuo inmediatamen* te: fe pierde, vt a Tupa enS , invoco a Dios Che oroeG-.yo te llamo. Tambin puede conferuar la H. Lo
KJ'J
la partcula
1.
I
il
del accentQ.
N principlo'dedicionnofe efcriueB.finquele
Biar, de repente? B?b,apique.,
anteceda M. facanfe los figuientes. Bae, participio. Br, leuantar. Bag, buelta Bina, empero^
BMqS,
tieTo.
BeamS, huuiera
Ber\ refplandor.
Be'ram?, parece.
, cofa determinada?
Boya, mediano.
UM
www.portalguarani.com
&yA'R
A N'Ti
>
.99
inB.bicnfecfcrittC|VtMa,por Mbac jVeafecl Cap*22* Las finales eonfonntes fe comunican a a dicion k quien fe llegan^vt Opa,b,ndo >bi,no fe acaba, ce ? m. mcemy,no falgo Ayocog , ndayocgi , no lo fufent* Att y nNamof fty,n lo pongo Arflonoong.namCnS 8ngy,n lp junto Xmbou.tr nambori no o ernbio Y tambin e dexan,vt Hambouii,&cT autem confule vum regionis tue Toda diccin en efta lengua es larga , facane briies en la vltima las qu fe igueh,d las quales algunas lie* nh tambin la penltima brue &t,emper* Coite,y. ornme, a las vezs* fra. Guranga, interjeccin de Anda abigeo ninguna mane la mugen pe, acull* ^ramoYfobr*
H.
Te, caufal. Toy apote* Aba,cabello. Cupe, all lexos. Ha(ne,apique* >deepaco. IpiBfpe Mlmbpe, J t note, folamente. ]Pe ? pofpoicion d lugf^ &pe,alli itfbjbriydelad bpe/enelcielo. Rm8> fubjun&iuo* lfSm'y, parece Coime, cerca. AhramC,yendo
Beeamofubjunftiu>
Las
helo acabado
perfenerancia * y legacionfe pueden poner promicue la vna, 6 la otra, mbas juntad, o antes* 6 dfpues, guardando fu accento ada vna,vt Ndarupb, Ndarupabi, Ndarupbyi,N Jaiipaby,r40 lo he trado todo.
Nj
To :
www.portalguarani.com
fPffwmm
WW^WPWiP lH l H l H
ll l
ll
l
ll
ll
A liH 1 1
ll
i
100
'ARTE DE LA
b.
LENGT
Tuba, Padre. Yerureh, r. yeHa,b.hba,verbal,&c.. rurehra. Todo Gerundio jupino en qualquier terminacin * que acabe es brcue. V v o n Bo. Partcula denotatiua deitio, rnpdp de ear^s .,y breuejVtOpotibo^depechoSj&c, Todo verbo confia de filabas largas ,vtAcU comer, Abbc,volar, Abibi, leuantare, Abcbog, grie :
.
arfe,
,
Aba,
i
rebllar.
sbis
oc
3
<
bgl
letras jcontra^as T p
iphtongadas-.hazen
a.^^|w^^^^l 3^fe^^ W
pronuncian con vn tiempo, A i,a,iei^ o, uj, cu, yf :Aca, yo me quemo. Am8Dg.ara,deconcertrfe. Ayo,
iOimkt
...
e
'
^ales,vt,Henembatandrajos,&c, f Notefe, que a v dicciones dedos, fijabas/, largas; ar^tbas,que fimplerrkntefehin dfepronunciar pn.detendo'j ^tfa|g^^0^E#4t^ paufar,yenhazer ea pau,faj rio,conile hazer diuerfo fentido* v.<g Afmbo- e aprender, Ae'n"boc fin detenerfe fignifica.pulirfe en
f
'.:
';:
.
f/
tmtf>y%l$Uzo.
L A
D E
j?
O:
_
.
v.
$tpp
ii
iT
I Tl
ll
l
ll
Ti riiTiifl it
l
^ilT, T
l
ll
TiTMT
ll
Ti
r.TiiriT ir ifiT.
l
Ti
T T TiT
ll
ll
ll
Tf
ll
liifi
TiTiTiir
.l
www.portalguarani.com
XI
:
$tlQ
: :
para
k iigeBci^iSicpw^
brio
;^
WN
-~*
H
z
Guimm f ? ^ A
ponen Iosvo^
efte'^olMffIrl) fe
fegunda parte, v. g. bufcoaoui Hombre, fe undi hallo que es^bj^, fy^ r S dizedPombre. que parte,y all ^allnelo
rir a la
^^0j* U
Ay
[c y
mefaias lecas, en
1^
,
don
d\cfcnmp,tU^^i$t^o^.
paraeflb
fe ponen los nmeros, V*"g. bufeo jtfjui cabello, hallo que es Tb. n. i i.bucafelp'U fegunda parte,y all hallare lo que prt|o^| cabello , y
sidelosdem|^^&C|^eJ4
que fe hallare en cftapru fnera parce fe puede bufcarenla fegunda, donde fe dir dela lo que he alcanzado que fe puede
3
Cada
partcula
dezk.
N3
Tras
www.portalguarani.com
^r^SjR^ tk ^ e 4 u re oscila primera part ef^Caftelanoc ha de bufear aqtrj v* die Abonati^ar^l^mp vy ablandar el tiempo
'
el
hafedeocurriralTebroy
fe-*
iij a
ft)
ib ns si i tbnogil 1 ni
,
isoi d
.
-\
-.
i
';
3fj|
".
OV; Dh'tSh
?
2:V
TiTiiIiMiiTiiTilii^^^
www.portalguarani.com
10$
O.CAB'VL A R D E X A L ENG V
...
.
I.O
K
A
i'j
GVARAN
Parte
Al
ante B.
del que
fea
I.
primera/
A.
ante
B:
,
def-
A.O,
M.
Guet.Maet.
^
.
del
que
da,
NamSme.
A. ante B.
Abadejo cuello ,
rupy.
Abanar, Aypitup?. Abjo,eiib.Gui : Abalancaf e.,; AemCmbd (Bo)Acutip. Abanillo, auentador pa* ra el fuego , Tatapequ. Abanillo para hazerfe ay* re,Yepeiuhba. Abanillo de cuello, Aoba iurapkh'.l. aurare he guara apichaft
Ao ayu-
pt.
Abarcar, Ayquaba,(ngaj
Abarra
Ji
www.portalguarani.com
TW
03.
A.
ante
B,
'A^
ante B.
Abarrajar^ mmbq.Ait^
pi,Ta.,TGa* 4^arrifc dr, AypY ib i^ ^fctef y meeng .1 va
Temrmangybr
arec.L.
A&moWa
i*apUeiffe:.yth^igS.:].:
b (Bo)
Abatirfe
el
aue
al
fuelo
OerofBo.)
A co*
J
Abat dar de comer,Nboebigiypota.LAyaocyniongruabo. \Abatimiento,App.l.My
rfll.Apip.I. Aybi.l.
'
guiemombbo.
Abatirfe, recibir el golpej
Angabr.
"
| ma.l.Yeeakanee.l.
Abidad, Araqu
Abatir abajar
Bo J
1.
I.
, Amornbe Amboapip
(Boj
.
"AtnboapipebeAmbo ib!
$
pete.
c
;
('Ba.).
^
33 Y
'fucl',
Abatir
P) os al
,4^1
J
chereca.l, Ayerca
"
eroyiyl^yfeb^^Gfhe
-ffpftK^l;
jAlytirf los?
A #>aij;JL
s
caere cbip.
j^n/amie. rvtps/.
Amo-
www.portalguarani.com
A ante B.
A.
ante B.
Amonio (mo;
prbe
,
I.
Amboa
1.
'AmSmbu
Ay^u
apirus
1, 1.
Ayabir6,y cuugubo.
Ablandar desliendo, Athboc(Bo) Ablandar cera*Amomen1 beg.l.Amboc.l.Ambop.l.Ayop.(Bo) Ablandar lo duro, AmCrn h blu. 1. Ambopi (Bo)
1.
Ay^u yabir (Bo) uu bocados comer, Y guape a. 1. Aicuu ^uyguabo.l. Ambobu cheyuruppygbo.^
AmohyrS.
los coracone,
Ablandar
'
Ymombepi.
Abolladura
Giaa.
,
Pigu.
I.
Abollar
Ambopigu. Ayambogua(Bo)pa.
j
Abollar ,aplaftar,
la
Am8m-
Ablandarfe
t
poftema*
momb.
&c. Ayarn^ bogu(Bo) Abominable, Abaeterec, Abonanzar el tiempo y.
Abollar vafo
,
tu
ib?.
ablandar
el
tiempo.
Abo-
^^^^23ja
www.portalguarani.com
Wl
Tio6
H l lWWH H H HiH
I
l
i
1 1
MM
A. ante
,
B.'
A."
ante BV
Abonada coa
alabada,'
I.
Poro amotareymb-
Ymambeu catupira.
Abonado teigo^bhupi catuguarad.Hupi motn
begura. I. Hupi catuguherecopi.l.Ab ya-
c.LYyabaeterecbc.
Yemboyeyac.
Aborreeer,yabaeterec. l.Naambotri. Aborrecible, Y yabaeterecopira.
1.
pa
ey.
1.
Yapum-Gmbe-
Yamotarey
guareyv
YmbotTmboti.
Abotonadura A o mboti,
Aemombeu catuc
,
chemarancyngue
mbo
yehupa. L AemCmarangatu cbemomra haguerepca. 1. Ayepicherec mrangaru mboyeliipa. 1. Cherecmiiraney ayti ycatirpc.
pbaA botonar, Ambotia. L Aaombot.(pa) Abracado tener por la ca> be r a,Ayacog.(ca) Abracado tener echado* Ayquab' ypohbo. U ArSnenS yquabnga.
Abra^ar,Aii3b^(nga) Abracar haziendo prea; Ahaub. (bo) 1. Ayqu
ba'ypicfca.
Abono, Motnbeu catuhiba.LMrancy hba. Abortar , Cheruembiqu (Bo) Aborto accin de mal parir,
A bra$o
Membiqu.
Aborto lo abortado,Hoa
raba*
Chciuruipguy te.
"
AtiM
www.portalguarani.com
* me B.
brafado campo , Cucugu. I. Guhugu. L ucagu.l.hapipr.
1.
A, ante B*
bar.
I.
|'?
Chercnjfcatu
Chemboa-
HapYpira
che.
1.
Cherapiguite-
Chcracubapo
rpotara reli.
Amboie-
Mbaemymba
Sguba.
Abreuado ganado,Mymba
ymboiupir.^ Abreuar, Amboni.(Bo) Abreuiada cofa de priefa Ymoange'mbra.l. Ymbocuripira.l.Yiapocury teymbra.l. Hng&r'n ge'reh guaramba. 1.
bndrJ.^mondKBo)
Vbraar otro. A mboca
(ta)l.Ahap' (Bo)
tbrafar el fuego
,
O poro
apitat.J.
tat.
Oporopeac
AbrafarelSol. Oporop acquariCi.l.Hacicatu quaraci. Vbrafarfe al fuego , So!. Ayeapi (Bo) 1, Aci. (taJL. Ayepac. (Bo) Ybrafarfe en amor de
Oberabote guaramba,
1. Aibyyapop. Abreuiada , corta cofa> YmSatrymMra;!. Hay chay yiapopi. 1. Aci atfgC Abreuiar dezir enbreue. amoz
pios,AcaTSparaihu :
www.portalguarani.com
/
A ni'i"!""
'
i 08
A. ante
Be.
A.
ante b:
fe
Abreuiar lo que
haz;
cueym.
1.
Amboay
mil
rache.l. Aeetur'.l..
curitey a.l.Nacheee'mbucui, y mombegubo.I.Aee'acacr.
Ambopyabab*
Pe pu-V
A-
nee porbucuey.
aciac.
I.
1.
hee
eeatatL.
L
J.
eeaturicuri".
Bo)
Aembocuryte'(Bp)
Abreuiar el camino atajan do, Peray rup ce. 1. Aqu peray rup. 1. A ce
baipe.
1.
Amboayeaye
1.
Abrigado eftar en lugar Aemoangguitpa. Abrigado,eftar con ropa.V A e fib?guyt e nd.A& mamaguitpaAbrigado lugar > Tenda.
cherapguitbo.
A-
emboay guicemSche:
ray guitbo.LAmboacgicherape guitubo.
Abrgame
chelbangatu.
1.
Chem-
Abreuiar la partida, Amboature'cheh.LChe 1. rageguiyupabca. Cheiupabog amSnge.. Abreuiar las palabras, diziendo,AeengaCi(paJ
'
:
Abrigarfc a
la
fombra,.
I.
Aem8ang.fnga)l.Qua
raci ngme ayep i.(Bo) LYangeme cheryny.
atGr?Chee&l.Ambo-acig'cheee..
Abri-
www.portalguarani.com
A.
B.
ante
A.
;
ante
B,
?99
1.
brigarfe,arroparfe, A^'
Aoba-
toia'rrtbo. (bo)
LAho-
bapia$oy mbobi.(bo)
Abrir deftapar lodeenci-
ma r Ahobapipeog.
(ca)
y viento, emCngaba.
1.
pjah.ba.r./\ng.n.4.
,
Lbrir,cotivo flor
brotar,
rajar,
Y a. i.
l.ya
Abrir el arco , Agmrapi pir.(bo) aypipir gui rapa. 1. AmSquy putei" guirap. Abrir el capullo del algo-
Lbrir,dedobar, Piran.
2.1.
don
parafacarlo, Ah-
Pipir(Bo>
Ambo-
bog.(ca)I.Aipec(Bo);
otro la puerta, Ahoqtt'ndabog.(ca) A pe ||b:ir como la boca,
i
rendaaliebicoi. Abrir de paren par, Aoquendabog,yoya.l.Ao quendabog pa. l.-Aoquendabog catu.L Ambo ob o que na.. Abrir deftapar como can taroj&c. Ahobapi tim-
Tpmbaerehe.
Abrir
el vientre
de lares,
(ca) (boj
Ahembobog.
Amo^i
(na)
Ambobog.
(ca.)
1..
Amom.
www.portalguarani.com
wiiwpippppiiiiiiiii||||
i
HM
li
: ante
b:
AfliSmbufboJLAmSm
bupug. (bo) Abrir libro, Apec. (boj
1.
?ca]l.Ambopug:
caqupi[bo]lAyea-
Aipjfpirquatia.
i
puac [bo]l.
Abrir y
A yeapj.
mbobog.
cillos
,
(ca) (bo)
Aynambiqu
mombu (ca)
niSacambiyai(ta)bo) Abrirfeiaflor,oyibot!fr
yuru. Abrir la boca otro. A y yu rupec. (boj 1. Ambo y u ruya.ta) l.Apipiryyuru. Abrir la mano, Chepo ya (ta> yepopipira ,bo) aypoaca. Na)
Abroio.Yuatf.l.Nuati'.!.
Capn
ati.
Abrir
I.
la
muger corrom-
pindola,
AmSmbu
ca)
Abroquelarfe, A yepA'ca] (bo) Abrumar , Ayapjfpi (ca] (bo] 1. Ayapi imboyobo. Abrumanponer fin or 'en,
Abfo-
. y ...,w.,wrrwT,
ifiiTiiTiiTiTnfifiifiiliiTiiTiiTiTiiIii
www.portalguarani.com
A,
bfoluer
ante
B.
A.
ante
B*
ni
ayor (yrpa)
cocc.LMGmbucahi. L
Apin.
i.
mombuca
Poro aoce
mbae rerecoha.l.Tebea
tana i.
Abundante
roaoc.
r
cofa,
1.
MbaepoemSmbupalabras,'
ca
Abundante en
,
btinencia
Carum.yrf'.!.
e?-'nguet.
catubae.
1.
Abundantemente,Poro ao
cehpe.
Lbuelo
TmC.
,
1.
Paia-
m8.
abuelo fegundo
TamGi
yoapi.
apee chembas,
1.
Oqua
oqua
www.portalguarani.com
FPH"i"i jm i
ii
i i
jai
"i
12
A. ante
B.'
A."
ame C
oqute'chembaegueta ramo. i. OemGmbuc chembas. I.Cheapij che ba, L He-t chbae.I. mbae myrf" arnGpa
b.l.recat yyapb
1.
Enciquere.
1.
Acabad
ya,Pee'.l.Pee
quer.
Peyecati
ymombpa.LPeiecati
eboco reh.
Ayeabac
Acabar
Amotnb (pa)
Ay
Amboapp.Bo;v./
guVyen. 2.arnboagui> (Bo) 1. AmGndigu, d
plural. LAoioapacayn
eahupemburguitec bo.
Aburrir, Ayabaeterec. Aburrir las aues fus hijos,
b.l.YtiguereteJ.Yi;
Abufsionero
ira.
Mboraubi
v.
YnypirSngagu arnon
Abufsiones, Haii.
:;
;
Mbora,
'
A.
ante
C.
Mbae catupi
r^cande. l.AmSa". 1. A ngatura * Acabado, eft concluydo, ti ima. Y laguiyc a t Acabado, eia concluydo, y cfumido,Opby;Ti
Bochbe.
neira erftom
ITnITiI.iT.iTuTiiTiilNTiiTnTiiTiilntiTuifiiTiiTuTnTnTiiT.iTnTniifurii'
iiriiTiiTiiT.iTiilnliifufiiTiiliiTiiTiiTiifii*
www.portalguarani.com
'
Tl l TO^
'
'
A. ante C*
polabul.
A.
ante
C,
i'j
ratibci.l.Checang.L Chepyrata'pab.l.Oye
chepirta.
Acabarfe la vifta , Chere-] capicooeiarog. Acabarfe muchos , y muchas cofas, Guetcuo ndipobei.l. Ndiyepbi
a: opa ypbi.l.
tef.
Guet-
Acabarfe, Apab.
1.
Ayeia :
rg.I.Aycarog.l.
Chepa
cu ohemondguc. Acabarfe la vifta Nachere$apobe.l.Chereca p.i co ey rehe aic.l. Ocay cherecpc.l. Nacherecabei. A cabo de mucho tiempo? imangturire.l.mary-'
,
Che
re.
LMambipe.l.Nda
coyry rr. A cabo de tanto tiempo? Namb!. A cabo de vfl poco, Cury
catuy ryr, 1. Cury poromDucuiryre.l.Cerynre. A cada cantn, b aqua nabo. A cada pao Cury cury
>
yip'pa cheroo^a.
cabare elfcruon, Aem botaibay pab.LG leracubo cub cu ypabete-L Ytiguerete che
,
bo.
1.
Curitefre'sfe
;
'
guirey.
boJLAcep^S &t-
Ac^
www.portalguarani.com
,"" P PI
wrrra
114
ante
c;
a; Inte c:
te,Herecocatu hpe.IJ monemo cunuunga-
AeadavncYSb^.l.Pe:
teyte'a'bo'.
cada vno dos , Y abo up moCoj.l.Pete'tey up m8c3i. -A cada vno por i, Petey
te'upe.l.
Moepetey
thpe. (pjra. Axariciado,Hereco catuAcariciador, Poroguerec cat hra. 1. Porombobi catu hra.l.Mbo
rerequaretc.
Acariciar,
1.
Ambobi
:bo)
porerequa.
Acariciar con
Amboapicicat epi
p.l.e porombobapi peaniboapk.i.eccunul arec ychup.l.Arecaqufcat.
nio,Am8m-
biabo.
Acariciar huefped,Arec cat cherembipe- mboierobia cat. 1. Am-
boaye cheremymornbi
t..Aporereqita hec. Acarreada cofa,Hen8acm bira.I.Herequapira. Acarrear , Anoae (mS) V
Cherumb rimbip. L
Cheyabete chermbf.
Aroqua, pa.
Acardenalar,
(W
AmSSmb.
Acariciada, o regaladame
www.portalguarani.com
TTrm^
A, ante
t
A.
ante
<
Aclarar el da lluwiob
A"
Acarrear males
xnbaca.l.
l.Tecoa anoae.
pintura de nue
uo, Amboiequaayebf
yquatia hagu.l. Amofla
He-
mCangabeima.
Acatada cofa,Ymboetepi ra. 1. Ymboierobiarip^ ra..Ymboaiepi.l.Ypoy
la
moecacang hupiguara.
1.
Ambocatuob
hupi-
guara.
hubipU.Ypo?hb.
catador,Poroniboeteha
ra.l.
Poromboyerobi,
ptymoetacang.
Aclararfe el agua,ioum8 pecacang,!. Oil'mSe
hra.i.Ymboayehra.
t catamiento
ba.l.
Ymboete
1.
hba.l.Yrnboyerobiaha
$acangi.
1.
ruungu
Ymboayehba.
obtpi
Aclararfe el dia efcuroj Opu quaraci 1. Omae
1
ponuliba. Acatanreucrenciar,
boete.I.
Am-
iVm'oeca-
clmbfra.i. YtYpqutya
O yeprog J
oyequaa.
1.
Oembo,
'cattiob araa.
Aclararfe Ja -maana
Pz
www.portalguarani.com
'u 6
ifc
A^ ante CJ
1,
A7
ante
c;
catr.
Coe'catot ca-
* coger,hofpedar, Amaffi
bt.LAroiquie cherpe (bo) L AmSyntherpe.
ta.
I.
Oembocatuoba
COc*
'AcobardadcYmonghfye
pVa.l.Imboaquprra.
Acobardar
otros.
1.
m8n
Ambopft L Ambo-
Piau
Acobardarte , Aembopia. l.Cepiaevmeaic.l.Ocay chepi quihiyeagui.
1.
Acogerfe quien le valga , ChepcyrSharupc ahfguille J. &h n pc\x% vehup guihbo.l. Agpcf io nguc y chup
:
gui teiquiabo*
Acogerfe
I.
G hepiari-
richequhybo.l.A :
quihi'yc.fboj 'Acoceado, Ypibohagu.
yyep.(bo)
Acogerfe huyendo , Ag| pa eyr& guie: guah^-
Acocear
l.Te'.
al ayre, Apiboie.
(bo)
coces
yMngacog(ca)
Acodar dar de coda eos, Aiocogcherenjbangi
,
pip.
^..^-..-...^-.^.^...u
iiInliiliifiiliiliiTiiTiiTnliil
www.portalguarani.com
C
A.
ante
C.
>A.
ante
117
lguahe'mo gttMma. .cogida tener buena el huefped t C hemom b Ka agu /e .l.Chepoi agu ye.LChererec catu. ! Y porerequa cherehe. cogida tener mala , Nache?-pfcfrohbi aguye,5cc.
acompaados, MSccmC-
c8U.8irSyru\LMoc8
mocoicrnGiru* i. corr panados que fiem, pre andan juntos O8t
,
ru
tapia,
1.
Oyobi
ri
chu tapia.
Acompaamiento de
,
di-
funto TeSnguererahahba.
Acompaar al
difunto, A-
herahbo.
/compaar
al
enfermo^
A y hacbae yrn#niu.L
Ayco ipiri.AemSiriha
Cibaereh.
Acompaar en
c".
L Oyoaal en-
Acompaar
hafla- algn;
yubae.
Acometer faliendo
Acometida
daba,
afsi
Hepea
ce guihobo.L Ah guie;
moyrmohec..
Acomcumetos hazer en> trefvO8epeffpc& acompaado del juez para juzgar jbray y aro y&
yri
Acompaar yendo delante, AhyrunamS henon* d guihobo. 1. Henonde abo ahaJ.Chepitpe a.rec guihobo.L diere
tecrehe verubeMguai.
v
V%
birar
www.portalguarani.com
ii
immi u
i
mmm
ii S
TIU
C.
A.
ante
C.
a; ante
Poromboaqua ha
ra.
A Compaarfe
tureh.l.An'emboioibi ymrangatureh.
Aconfejadordefro , pi tecora'motnbeu guara cata. I. Ye catubae teco ra'mOmbeu reh. Aconfejar bien AniSmbe catu hecorama*. I. Teco hupi guarar amboecat. Aeemondcca
,
Hu
YyatbibiYi
amom
Aconejado fer
bien
Hu-
bobo.
Aconfejar fempre Yep hccorabal amombe y chup. 1. Pigey ambo
,
Aconejado fer maI,Hupiguarey relie ymboepxa che. I. Ymboepochipirache. I. Ymboepochobaecu che. Aconejadr, Poromboehra. I. TecmStrbegura. i. el porcmOn-
hecorh.I.
n-ri
Ndacheyu-
Aconfejarfe
pedir confe-
dndeecng
cher.l.
CheiuSHeenaondeep. Acn-
www.portalguarani.com
A.
ante
G.
,
Al ante
el
1.
C.
if
liu-
Lconfejarfe
tomando
Acordado confejo,ee
i
i!''
mara.Cotec potaba
b aguyete.
Ndapoiric ahe chemboe bague ragu. 1. Ayhe'e .l. Ayacbemboe hagura. . AemSnd yee reh. . Abe.
I.
mSnd yee.
Lconfejarfe
vnosaotros,
OSmboecat oo ee
-
oyoupe.l.Oo ee
d.
confe jarfe el
m8n
Cherembiap potahabab arec Tina. I. ee yyabqui pragui arec cherecrzm'i. Acordar vozes al canto, A porahe mboyoy. 1. ee porahe amyngatu.l.Namboyoabi vcari
porahe.
onee
gu.
Ooembo
1.
1.
OSmboer.
Acordarle,
(pa)
Chemaendu.
Oo
ee pc,
Oo
neemond.I.Oomboo rioombob.
acontecer , fuceder,Ou aibae.l.Tutun.l. Qua. Lcontecimiento,mbae r
Chemaendu pailpafi.li
pSca'poca.
Acordarfe de todo entera mente Opabe rehe che mendu.I. Chemandup hec.L Nachere5
.
caraquvrf.
Acordarle
LNa-
www.portalguarani.com
mmmm
no
1.
A. ante C.
Nachehcchagauj pau
la
A* ante C
t. (bo)
1.
Ghereco&
ofiemboacigtecob. Acoada ca ca,Ypitub h'i bac.l.Ycaneo hbae. Acolado eftar-, Cherecbti beguitenSJ. Chepitub;
guyte'na.
Acoar,
afligir,
AmSmbi
L Ambocarap;
v.Ati.
tub.l Am'oingotebe.
(mo)
hAmGangec,LAmbo ymSangSmo,
Ambo e o
ri".(iiio)
hecoberay-
boe Acofarme
mombtub
vida
i
topehi.
mf-
Acolarme
vientos
los
,
malos pena
A&e'raboecobea-
Mbaepoch
asgl
,M.,..,rM.i.,.,..,.,,. ww
...,. w.
www.portalguarani.com
"ititow
A. ante C.
%.
ante
C:
in
tu.
Amotareymbccti
iBombitub. Acoar periguiendo, Ambpocaneo ynmotarey rtno.1. Arecoa (boj!. Haquicurib aichere coabo aboL * recrec Aybet ymoaogecobo. Acofar pidiendo , Amongec heceyerurbo. 1. Ayerureporar. yrnSangecbo. 1. AmSer'
hecguiyerur bo..
Poromboiaru cherl
xie.l.Cheaeaemboyji rubuc a: ndaipotari. coila mia quiero que ft Chembae pipo liaga
,
Gheporombucuet
guitpaaya.
L Ymangatu.
Acoftarfc,A-no.(nga) Acoftarfe entrabes bandos en la guerra, Aiptybooy mocoi maratequba.l.NditcmoCobe marndequaba aypi tybS. Acoftarfe al vando del ene migo ,.Oe amotarey iigoticotiuraaycat
www.portalguarani.com
"irr
ni
A. ante
C.
: ante Cl
r
Oemboo
tecatr.
1.
] .,
O smbotubich bae.
Ocaqubae,v.Api,n.
amboc
tecatuCherec mrn
gatu reh.
Acrectarfe enfaber,
:
OKquabae..Oal'quat\y
Che
qun'bae .1.
O?m-
booutecattec maran gatu reh.l.O ?mboaquirucu et teco naranga t. reh* Acrecentamiento, Mboirbichahba. 1. yrmShba. L Yaocbaba. 1. Tubichahba.I. Oca-
r.
^ye^uii'f'qiiaif'ye:
pmbaeqiiUhbar. Acrecentarle en virtud,' An'yrumo cherc ma rangat reh.L Afuqu ni" cherec marngat
mboaqurucu
la
AmSmarangatu
be,
I.
Amone qungatu
hec catupiri reh. 1. Amboyooc tecmarangaturch*' Acrecentar la hazienda, Amboubich chembe. KAyrS'm. 1. Amboc
che bae. 1.
marngatu-LAmbooc
yep cherecomarangat: Acrecentarfe la gracia de Dios cada momento^
Ambo qtiiru-
O eyrumo.l.Oaembo.
t
y o.a.
www.portalguarani.com
A
*
a,
ante C.
ante-
C.
113
mo.
1.
Oemboyo.
1.
Mbaeemoangatu
coroipip.
raro quicepucu
mbob
bbaiLOSnSpa quice
pucupYpc.
icuchilladoveftido/aoquy tyquyt'bae. acuchillara otro t Ambo-
m8.
acuchillar el veftido
*
Ai-
quytyquytyao.
acuchillar hiriendo.,
Am-
guetahbad.Mbae abiqu?hbaJ.Tecabiqu
hipe. Acueftas llenar, Araha che
acei.l.
fidad^Ahcpc'TpS
cherecOtebe
Cheacepe araCJjt,
haba p-
h.(bo)
Acue
www.portalguarani.com
wvvmmmmmmtmrinmnvr.
124
A.
ante
A,
ante
cofa,
f,
Azafranada
Vmcup
pe ymomgVmbfra.L Y-
monmbira.
Acaframir
,
AcU,Ppe.Pe. 3.. Acull donde abe'mos, Acope aoderemynguape. Acull donde te dixe , Acoi cheyaguepe ndbe.
Among
vru-
A cecar
ba)
Mbapa-
ycufador,Poromombeua hra-.l. Poroquabuca hra.l. Ybiraya rucuro baque porohenoi hra.. Omombaparahra.
Acurar,Am8mbeua.l.Aiquabuc. 1. AheBokapi
ta robaque,v. enS , v^
Acotym.LA-
mf'.L^yeap
tehb-
$0t yee
ha?e de
A cechar lo
cr eto
,
cj
fe
fe*
hepea,v.qu,n.^
Ahechaem^ meyyapp
Acechar por los refquicios , Hobapirp ahe chag. (ca) 1. Ypuguerupiaip&cnag; Acedaxoa agria jHaibae* XT ~ <V LHaguyro.. Acedar , Ambohaguyno-< ~L Arnboa.
1
(7/
A.
ante
$1
A cadonada,Ytacipeb.
Acadbnada, lo que faca. 'Ytacip remimbob.
A cafraade la tierra,V u3
AjedarfejOeaaoha.
Ar
:.ti.t..r.f..i..r.r.f:.
T..w..t^...T..f..r.t.r..r.r.r.t..r.r.r.r.r^.r.r.p..^.r.,..,..w.^.,.
..,....,..
www.portalguarani.com
"1T"41"-"
A.
ante
if
A.~
ante\&f
tij
Ljedia de eftomago
>
Pi-
cymbucat
l.
Tybuty-
Cheretybutybu(bo)
|
I.ChepicymbucaL
Aceite, andi.
aceituna,
Taruma.
Aembocaracat (bo)
1. Checaracatu.l.A em bocarara (bo) 1. Aycn
deyypbcv
ceibae*
Ycur&ur,
baecrlerar otro
Acepilladuras
Ypynda1
Amoln^
gera.:
ra.
L Ypyhague:
Acepillar
ASpy. fnai
peronas,
1.
Aqu
Aceptador de
Ae etym-
Aba rereco
hra-
bL
ra.
moinde.
,
indeh--
$$elerarfe
I
albor ot arfe,
A ceptar
ha.
1.
Ene?
r.
aiu
1.
Ce at mbu*
R*
www.portalguarani.com
wm
a,
ante
c.
'i
tf
A, ante
dieron. 1. Namboacil chemnS.l. Chreo aipota cat. Acequia, icrrcba. A cequia, hazer, Aicirxc
boa(ngaJ
acr ic
Acercadefto, Cobaere-;
h.
Poropohno
abihael blar
Acercamiento
cba.
TerobJ-
rey*
Acertados q da en
co,Ypti catubae,1.0y
bymbae.
Acertar adiuinando, Che-
bip.LArocacp.
Acercarfe gia ac, Acri qufbSngoti. 1. Aci. I.
Arorf.
el
camino^
Acercarfe
llegando
ya.
Arobitpecoite.LCoy
co'ayc cote.
Acertada cofa
pgura.i.
MbaehuMbae a ci,
Naha
Tugu.
rugufii
chere
mymoang.l.Na ngau
Acertar tirando, Chepu catyiapbo.l.Pu. z<
tupirbae. bae.
1.
Yteym>
l.NdaiaM.
iiTiifnTuTiiliil.ifiiMiiliiTiiTuTiiliii
www.portalguarani.com
i'l'HJ
ante
cv
A. ante
Acotar con
las
c.
iz7
lcibar, cofa
ybraici
\
muy amarga,
manos en
yrobete po-
romboibae.
cicalada epada, Qujicepucit yyoabae.
A^otare, Aenpa.
guiyeeh.
Acul,Tob?.Hobi.
Acucar, A 9 uc,Erata. A -cucar de miel de abejas, Tiapiritquu Acucarada cofa, Mbae ey rata reh ymonmbi1
rembihupa ymborruta.
j
-cogue
Ytatymembeg.
Acorado
t*
eftar
,
r.
Ymoe^mb
,
eirta-
Chega,
pp. A cucar ar
rehe',
AymSna eiratj
Acuela,Fururc.Mbururl'
A.,
ante
Ch.<
Jxhacador
Tecopochi..
Mboratey hra.Porohe
nCi'ie har. Porcquabucatey har. Poromu
ocarup..
www.portalguarani.com
ww
sus
ques
,
wp h h hjh h
i
i
i
ii
u ih
i
a;
fitC
ch:
A.
ante
CK
Poromboyaba
emateybae. Achacar con razon.lupicatu tecomramboahec.Hupi ahen8i.Hupiaanga. AymShupi hec. Naamundatef INda- hup eymirgua
Achicada coa, Ym8 rymbira* Achicadura, Y momf ni gu . YmSatury { gu. Achicar , Amoinyry. moatury.
t
yyapipieno'bac.Y boatpira.
aymoa hec.
chacarfe a
Se
i
la culpa, fin
Amboapi teraqu yn
ga,Amboati herecb
Artf'angao tey. Ae
A. ante
D.
,
Adalid, Caudillo
qura.i.n.i 1.
Hr<
Aangao
te'
te'.
Amboa-
Adarga
cu.
Achaeob,enfermi$:o
Achque,efcufa.Yepah.
AmSenonde ymGndo
bo. Adelantarle
, Atenondes Ahienondr
Ma.4.
Achaque
,
ndifpoicion,
Hacyy. Mbara.
chaq.e poner, baEcf.M.4.
Amboya
Adelantare,ata jando.
nonde
Ah hoquecymo
Abo
[TniiTiliiTiiTiiTi.Iiif.iliiTiliiTiifilIiifnTiiifMl.fiiiifiifiiT.iTiiT.iTi.fiirnTiiTnTiifn
www.portalguarani.com
"
'
i il
'
" ILl
ante
D."
& ante V*
Ymboicgu
i%9
catupira*
Ymbocatupripra. Aderecar,aparejar,Amoa*
tyro.
(mo) AmoemC-
cehl
Aderecar la Iglefia , A* ga. m8atyr J Tfipa
fl
1
Amoy
(mo) AmSngicatu.
Aderecarfe
,
componerte.
bopoqinry.
r?.
Amo my-
kdelgacar
tu?.
*
Amongi(bo)A-
delgacarfe
Aembo
po.
ademanes de loco.
co.
Me-
Aipoco
^
c catiipra.
Adelrare
hazerfedie*
ideie9*4 ^'-engalanado,
tro,nembo(bo) AdeuR
www.portalguarani.com
jpf i
'
'
fC ante
p.
A; ante
DI
Adeulado,deudor, Mbae guembipccue hcptbeenga rey. O'mGmbaeb abae mbae ymboieb? Plramr.Hct
b%
turo
v
yH^
J
ful
deah
dea che
yep.
ymShibe-
guibo.Cheremy
Aba
ep'pe,
enGnhupi i
amboaerehe
i
hepibe'f'n
hep.ibe<?'n-
garma.Abhemyep?
rngue
garm..
Cheremy mSm-
be'
mombeguebo
gueri..
airan-
Mbae repxbee ngarey yep. Heplbeequa har y. He pibe e r angu reno te % hra. Hepi ga,
Admiitracion de neg.
cios
jV
Mbaeab
ri
qujj
h. Mbae quaba.
anga
re-
beehabangue mbotih
Yppti ah hepibec habangue relie.. Adeudarle comprando,, Cherembiraet namboepii.Hepmee eyme ayog.ua mbaehet. diente eftar, Cherembe:
(
ra.,
abiquihra.,
Ad^iniftrar hazienda. A-
|m mbae
pireguytena..
Adiui nanea
ba,v.hau..
Mbae
ou-
reymbobe mombeguaAdiuinar,
Admirable cofa,
Mbae po
Admr
II
ornoildiiicjtubac.
TnfnlfuT.iTuTuTnfiTnTnTnTnluHiiTiTnT.iliTiil.iT.iUiTiTnfiirurn
iifiifiiliifiirnTiTiiTiil
www.portalguarani.com
"T ITl,
'
. ote DV
Admiracin , Outog. Tu. Tft Tog.Tkp.a- andu
A. ante
D.
ijl
3.Tu.Tit^Guaet.Coe
te.Tiet.Tutu.TauTr. Admiracin de cofa chica, lar i ti. T aS. Ai
a\ Amiracion de cofa gfan-
Adolecer
enfermar,
Ymbaraaba.Taci-
b.
Amondi
M2
del?
mo tamope
Adonde efla
:
htiyrae?
padece, A tai,
la
mger,
Heaf;
dmirarfe
que es Mmopehin^rae?
Adonde yace?Mamope t
.
birui.
MamSpe
heon-.
gu
ga?
rui?
.dobar, aderecar,
Amol-
Adonde rnas>Mm8bc pa
.;
tfro'.(mo) dobar cueros, ablandanmbju. Aredolos, A c rec ymCmbiu. dobar cueros , curtiendo, Amboaciyuiupvt mo. Aono curupaipip dobar la comida , A
mo amopehiy.
o
rae?
Adonde
quiferes,
Mamo
'
nderemimbotpe.
"
2,
Adop-
www.portalguarani.com
mmmmmm iHL*m"i}
1
1*3
A* nte
D.
5nt
JX
Adoptador , Guairama oy
pcibae.Guarfpicicarera.Oc'rnbot Kara-
A dorar
(bo)ambogucatu.(b
amSngatupiri.j'bo}
a,Aaengaybi'.(bo)) ayeaibi.(bo) Adormecer otro. AmSgc.fbo.} Adormecer a otro durmi dofe,Aroqu. (bo)
Adornar , poniendo < da cofa en ii lugarmSnguacatu. (bo ) moy ngatu. ( bo ) moynd ynd cat
mbaeymboguapa.
Aemboeguag. Adorno, Y e guacaba.ei
dornare Ayegua. (b
Adormecido
eftar
dando
Tembia.
Chea-
cng yeaitgui
;
|iMj
TiiIiTi
fiiT.iT iT.iliif.
l
iiIiifiiliInliiIiiliiTiiliifiilii
www.portalguarani.com
wmn
A ante
I>.
ante
SI
J$%
ymonoo
Mular
Aee caracatu.
Amnoo
airboati
Amym
Adultera
reh.
muger
Cua
Omemo
8y ra-
&dquirir,ganar
i
Cherem-
ara.
birariacmCmbie. A-
emSrnbae mboap itera qubo guiemumo. Adquerir dao a i mifmo* Ayequb. Adquirir dao otro, Ara
boyequa. Adrede con malicia. Yya*
recmonemSyba.
Aduenedizo
,
Tapiari y-
mbae.Oicorammba^
Oiquierambae*
8M-
mobae.
Ambopu
Aduenedizo, auezindare^
angu parara.
Adulado,e'e caracatupe-
Ayeogboaramo quie$uiTp^Oembotapi&
Aduerfario,contrario,Tobachura.-
ymbotabipira . Ymboaqup ee caracatur pipc^eeruangaupipe ymbotabpi. Adulador ,Yce caracatur har, ee ee tey rerequara. Pororaborui -n$
Rj
Acfcj-
"
www.portalguarani.com
34
A*
ante
D.
inte
D.
amburu.
Adueridad.Teco aci.Te*
cotebe..
A elb auiade yr
ta paco
efcondidas,emym?; ? Eboc<
Marab. Te-
co mar-
AduerTdo,Ymomorandu piYa.Ymboapicapr. Y-
araJiaamo^ae? Angb chehrmS pae A efto vengo , Coari ayu Corehecherri. Adfto vengo, con defet de ello, Angbotapacc
cherri.
La muger di-
2e,Eaca. Ande.
A.
Afabilidad
ante
mano, Aipec.
,
Aduertir otro , acordndole ', Amomaendu. (pa) (boj Ambo apicac. (bo) Aduertir otro, corregirle
,
Yerequi?
Mborerequba.
Afable alegre, Abiyere* quori. Heeo orba,
v.Ru-.Yerequ.
, Ym3 eraquamb.Heraqbae. Afamados de nombre he* hbae. Herquangatubae,v.Ten,7. Afamar , dar fama AmS eraquS (mo) amo eraqangat.(bo)
Amboapica
p.
Afamado
Amboapi'cac. Amboaraqua. < bo) (pa) Amoarand. Aduertencia.Poro mSma enduahba . PoromSmorandu hba.PorCmboapicac.
4
(bo)
ante
A ellos,a ellos,voz d ac
metimiento'., Chaptia mburar.Gha hepe pe
pe guara. Caneo rehe : guara, Aceria^bor. Afanar , Hacipe amonCo mbae. Yyabai hpe amonoC.Gheral amSmbu c
liITnliiMM
www.portalguarani.com
TTTJ
|3
ante P.
A. ante
neo
tfanar, viuir
Ayaob mongf.
Lveada
boaypira.,
Apndba
Toby
1
Ca c.
Aficionar ecoracon,
/m
L-fear,hazer feo..
boacatuche ta.Ambo cat uchepo. Afiladacofa.Haymbebae. Yfflo aymbepra. Afilar, A hay mbe.
.
Afilar punta,
Ahaqu aym:
Lfear
be.
raqapa.Amboap^a-'
br.
Tatabae..
Obraqabae. yepit
Rar.
&q tierno,Anga
.
$obae.
pangarea.- Hyhanga..
hjnhv-
www.portalguarani.com
1
ffjf
X.
ante
FJ
a: as f.
HynSngurea.Hynanga
rae,v.Eyco.
Obraqlndpe mbc
AemSa?.
Afirmar la mano, Ayepoptacog ae'mopopirqa.ac'mopSaa. Afirmar lo que fe quiere
caer,Ai'pitacog^Ayipi
rerobi haarec. Na miiceri mborerobi h bagin. Afliccin ; Tecotebe MWaecotebS. Paac gecoPalf. Afligido , Mbiaecotf'b!
^o^og.Amboibrqu.
Amoten.
Afirmar verdades, Aycrac. Hupinic, Hynanga.Ayetenang'a.Ayete
rac.
Afligido eftar
gaitera.
Aicotlbl
Chepa ange
firmarfe
c guitena.Nachepiao
rib
Afligir a otro. Amoyngo
bococabari ayccg. 'Afirmarfe en fu intento. Chevaguerari ayepitaIcog.Ten arec ckerem bi ap pota. Ndacej cheretnbiapo pota rar. CheWrqiu. Chepirata.Ten aico. Ten Ndaehe piu. Ndacrei NdaeecobiarCi. Ymbo bitebo. Arec mrae chereminebotara.
tebe.Amo3ngec.(bo)
Afligir aprefurando,Amc
mombitub.
Afligir con burlas peadasj
moyrgo
ru
i
irgo mboya
^firmarle en
la fe.
Mbo-
rerobiahba tenarec^.
;Ten aic mborerobi
momboriah(bo) Amo^r-na.
Afll
9^7fMiaiMiifiiTiifiiTiifiifiTiiTi^iTiifiiliTiifiiriiYiiTiff
www.portalguarani.com
HTTK
r
MI
fligtrfe
ante
F.
A~.
ante
F.
137.
bopiaber. co pobr@ca.Che-
poriah.
Chemoyngo*
Aforrada por dedentro, Ypirupubambira. Yp^aoba. Aforrada por dcfuera,Yna peubSmbi. Aforradura.ubaAforrar, Amiba, mo. nga.
na.
-
f'bc.AycOtebegW'pfa
mboraihub>2gui.
Aflojar otro.
Aforrar por dedentro, Ai puba.mo.na. Aforrar por defuera, AnapeubftmS.ng.n. Aforrar fombrero, A can-. gao av piuba. Anapiu-
porabquireh moatey.
Aae-
Aouban-
1
ir
1
Aemonatey.mo.ALe
.matev. Cheaqu che ateypip. Aflojarfe en las tuercas. Chepirat candog. ca. AemOcSrigi.bo. Afloxar'fe ,1a carga, Oe-
mara4.All.
Afrentar , Amoty. Amo-' mira. Ambo ai.boj Am> boc?i.
i:
mong.bo.
"Aforrada cofa.YKm
bfta.
**t
www.portalguarani.com
i inimmmp
mmmmsmmmmmmim.
13 S
TT
A. ante G.
A. ante G.
A.
M.\\
ante
G*
gatas ubir,Chepot?gui
yupubo.Ayepi
Agachado,P. 1 6 .aibi'. $
apiro
embo
appebae.
M*
guiyeupabo. bo aeupL
Opcta
mSmbebae.
Agachado, eftar efpiando*
Acotiru.. Agallas, A pecuayi.
Agallas de pefcado
Pira.
apciu
Agarrado tener con fuer* ca, Tenarec. Chepo herecobo* C hepo yeha herecobo.
Agarrar, AipocQg.Ahau-' b,v.en Po.mano.3 .po pind,y, poaL Chepo v icnahecev Agofajado, Herec catupr ra , Mbore requreh
Agouiarfe
pi.
M^mbM
yepe
mima* Aeumb
Ayeaibr. Agorar ,ahub.fmo)
herecopL
Agafajar,Areccatu. bo.
hacaty.Amohotf".
Cheperenequ
p.
vehu.--
Agaajo
Porerequha..
Agotada canoa , ga
pu.
talo li-
lll,llfF>ftIIIl>fltl.M>,,,,T,,,....,..,..., j !
, f T y f
www.portalguarani.com
TTTTTTT^
-
"'&,
*nte
G.
s
A,
-ame
G-
Agotar
la
canoa. Aita
Agradecido ,Poropoepha
ra.
Agradable
rec^ArSangat.
tura.
Anga
bopguaf.Ambobopl
Agrandar, eftirando, Ayp^og.ca. Agrandar hoyo comien do alrededor, ambopiquragi. bo. A yguirog. ca. ) Amhaoyeguir. (
' f
Agradador
emSmoa-
(boj
Agrauadacofa
Ymboa-
Yarua
Ambo
ruychp
A-tfna'oarfi
abaeteyangaip. Agrauarfe la enfermedad, Ove^e chercho slcu OcyrumG. rao. O'e mbo vbich. bo. Oca-
ChcmomoVa.^
\gradarfe
qua tac*.
Agrauiado, Ymoaiaratn-'
birav
nurte".
Agraf
www.portalguarani.com
14
A.~
ante
G.
T ante GJ
Aguacero con
mJVyp^bu. bu.
:
Agrauio, Porornomara Agria cofa Tai. 4. Agtio,acedo Taguyno. Agrio eft. (Haj Agrio hazerfe. Aiem,
ruido,"
Ama pian
ba.
Agrio mucho , acx Haet.Hacatu. Agaa, 10.T8. Aguado animal 900 1 peguara. 500 ipetapiar,
Hu
Ama
ymbe.
guara.
Aguado vino,
C aguy rehe ytiquapita. Aguador. frenCaehra Agua hechar mucha poca carne, &c. Amboit
ymorn\ ymorna.
fecueze bo.
Ambo
abiri
Araqua
prieffi
AmboebriV
Agudo, andar de
Agua entrarfe por las na-' rizes, Aeambi. bo* Agua miel, Ey cnguy.
Aguanoa
cofa.
1. 1
Agudo de
6.
Aguar
el
vino,
Aytqu
fas agibles,
Chearaqu
carara
mbae tetyrS
AgiierOjiVborau.Haubo
Aguacero,Amangi.
Mboraubo*
Ague
;
HTi1Tf11T11i1T11i11fnf11T11T11f11i.1i
nfnT1.TnTi1T.1TMT1.rnT1
www.portalguarani.com
Al ante G.
k
&
ante
G.
,
i+i
guero bueno
aguiyc.
Mbcroau
Mborau-
chas partes
Op opu1
bae.Yp ypubae.
,
Lguero
malo
Agujerear
Aqua boa.
barrena,
AmSmb.
Agujerear con
A y cuta. ca.
Agujerear de parte a parte, A monb.ca.bo. Ay-
qu mSmbu. AmSmbup.bo.
boberabote y mond
bo.
'Am8 aqun?.
AgujerojQua^.
Agujeta
aguijoneen que fe pica, Tebi cutu cba. aguijn de abifpa, viuora, &c.Ppa. Aguijoneado apreTurado de otro, Ymoangembira.YmSner ermbfra.Ymbopitubpirr. Agu jonear,dar priefa, Amoriera, na. Amo aa
ob.
.
ana. na.
na.
AmSpoe'rl
,
Aguijonear, picar
p
Ahebi
H.
cut.ca.
"guila,
Y pacan?.
Hob
Aguileno de
puc. 'Aguja^yefpna.Y.i^
Yyapoappira. Hereco rec pira. Ahajar, Ayapoapi. bo.^ Ahechar trigo , A iquityn?
.
abat
cr.ir?.
A hechoeuar, Ayebo.
Ahelear,Amborob.
S 3
Ake:
www.portalguarani.com
fww
^4
2-
WWWPPPPPPiPP
A*
ante
H.
A*
ante
H.
ypVtup.Temityyma
bitupp?. Ahogadizoj'que fe aflige, canfado , Oyecupiq
bo.Amoy
Ahijar
el
itareh.
Ahogar
el bocado, 6 feca.Chepfty.
coi
emS'heba.
'Ahijada del varn, Chera-
yirang.
-Ahijada
delamuger, va-
ron^ hembrajChemem
brang.
Ahogar torciendo
el cue-
Ahogarfe
epina
,
atrauefandofe
Cheyuca pira
.
enFi.
Ahitarfe, Ae'mboapcti.
Aembopeb,
bo.
A^eiuca pira cargue cargu reh. Ahogarfe con el bocado, Cheyact obapyty.mo. Ayeyacecbapyty. Ahogarfe deteniendo el re
fuello, Ayeptup.
Aye-
y canfado*
pitubcquii
guimano--
Cheapebu.Cheropeb,
mo.
Ahogarfe en agua, Amano fppc.Aeamb1tiguimf
"iJomS-
Ahogada femIla,Tcmyty
Aho^
nliiliiliiliiTiil
www.portalguarani.com
'
H H l
' '
'
A. ante H.
tavado de muchos hayos , yfiqul-re qur.. bpqu piqa. boyar hazer hoyos, A m-
A.
ante
H.
145
Ahumada
coav
YmSata
tyngabiapra.
Ahumar ,.poner
hotcarfe,Ayeyubi.caJ
horrar,dar libertad
gabia.bo.
A hurtadillas, gmSat h%
mye
A*
m'me.
horrar del gaflo.Aiemo acatey tey y arca. Ahaihub mbae yyarca. Cheracateytey mi' aembo pob pobra-
irio.
ante
f vocaL
.
nybo.
ahuyentar
,;
AraSeguahe
pa.,
(m8) amboyab*
A de la muger,que e duele,
AmSnemf:
^huyentare.Acay. mS. Ayaba.pa.. Aria epe. huyentarfe lejos. Mombripe aha guieaymo. Quipe acay guiaboa Cupe aha ui caymS..
www.portalguarani.com
3 44
A* ante
vocal.
11
ahte vocal.
rioyrOmo.Che pochi
mS aembobaba guit
me dao,
ata.
AdemijGaetech. A :
che amyry.
Anas,Hy.i".api. 6. ha!
cobo. Are.Ybitu.Pit.i. Aire correr, ibituoype bo. ibitu e. Yptue ibtuey oubo. Aire hazere , Aeoa
bitu.bo.ayepeiu.bo.
7
me. Anas
A. ante
Y.
con-
me muriera, Haftne
onante.
amanc^Hymu gui mnomo.Ceryceryamno.l.Gui m'aaSmo. Coi coi guimnomo. Apache guin an8mo.
Ayer,Cuehetei".
Ayer
chiba.
A'radamente.Yacei ai ha
pe.
CsheraymSyrSndi
l.YrSndba.
mZ
yrS ai Lape.
Pochhpe.
Airare, Aieahe.bo. A~-
ha<
ng. Cehete", ae cu
Ayer muy
fflo.
de
maana.
.nrTi,,,iiti>tiiiirTi.i.,M w . , . * , . w
,..,
,.......
www.portalguarani.com
FTTtf
'*
ante-
Yl.
Ajil
;,A
ante
j.
14$
*
confonante.
;.,:Yp?ryr?bae^
mymbae.Ypuicatubac.
Omboyatcattiba. /jilidad,Pyryr'.Pw.Ya!
jiigero de pies,Yppy.1
ryrPbae.Yquan'bae.
,
Aji veloz
gura.'
Oberabo
te-
4jos,Sboitv
A juarlo
defigual
Am-
re mudaudofe ,Oroy op i -
Ayrlmo ymboiowbo.
4uftare con la razn ,A-' <j ijieQiboyacatu mbae hupi girar. Amboyoibi
Amboye-
teco
co.Che^jgufan&Ghe
b gu
;
A juar cuentas
,
Apapa
.yaeeci,: bo.
l-I
Kda?iquinmbae.
ymboioiabp. Ajftarfe con la voluntad de Dios, Tupa remimbotarar af'mboa.Am boyoib Chereminibo
tara,
A.
^jena cofa
ante,
j.
Tuparemimbota^
rar.
,
Abaembae
Mbayurbac.
tjeno etrao
l ji.Qy}1.
me
hazes.
s
Hecc aoemboc.A-:
i
.
lher^hoabaeep#
,
\.
-i
Mngrhec.
t
I
i:ji
Alada
www.portalguarani.com
46
A.
ft te
L.
A ante
beu lerob.
Li
ante
Alabarfe mintiendo
Alacia cofa,Ypepbae.'
A*
emboqui
te".
Alacrn, Yapeuea.
Oqu mbo
0,
A la larga va
aip.
efo, Arebi
Yporomout
ai
Ypep
c.
mo.
daib,Aiibnongaib,A^
Alabada cofa ,
catupfra.
Ymombcu
A k mano diefra
Alabador,
Poromombea
, Cheactuap coti.Cheac*
catuhra.
/fiemombeuca
tuactu Alambre enhilo , Ytaetiv bo pon Alanceado Mi pip ycutupira.My mbo. r. Alancear , Mf pipe aicu,
AeraS maringa-
tu.c.
tu.
Alabarfe, jalandofe. Aemboqui. Ayerobiar
pl-
nrrfiii Ti,fif
l
ll
T.,i
iiTuTnfiluTiiTuTiTiTn
iLLU
www.portalguarani.com
TTTT
a; ante
L."
A,
ante
*
L.
14?
n~A
hazer
AogmorS-
gmbi.bo.
Mardc.,
Guarynyhyce-
guayaye.
gucgurynyhra. Margar el pafo Cheata aq ua. Margtf el tiempo , Aihombucrav Ara aKioporCmbucu bo. Margar la mano # Chepayai.ta.
Oyoa
moace
ceor.eend.
AypYco Che
,
ce imSngetabo.
Alargar
la
vida
Amo po.
dngme. Caarramo. A lton, Quare pot ne. A la via de todos Teca aprcpe.He chagi pabe ramo. Hecha pYpabra mG.Meme remb hecha gamo. iJ abe recpe.
rac
,
AmSmbucu. bo.ambO
yoap'.bo.
Te Jipe v
bpc.Tparobaquc.
Albanal>tfr?cba. a
Al-]
www.portalguarani.com
4
r
A. ante B.
. nte
rpfatib
ra.
x;
rnonSong-
bl
Alborear
Al cbq de mi vejeZjCt
tyabacetepfp.
Ymbopia titfpira.Yn
bpiaberpira.
Alborotador
diitra*
PoromonForomoeran,
-
yu?
Al cabo de mi
^
vida. Che.
A recob aprppe.
A pep'
y<
pabyme.Ghereoobe
-Alcaguetear q-l
na.
A m a>i
AmongSkiie (bo) AJ j
nQiida'a.
,
Alboroto
.
Nl'mondit-
ba;a1'-rndba.Apicief
.,
AlbtMo
/
:
Murond'reb
:
Alean cado andar de tiem po,Araoat chebe. Y ' patar chebe ara. Alean cado andar de vir
;
>
p.-
zo
&
Albricias pedir y Moan* d eatu piri ahenu, na. Ayerur. (boj Alcabala, Temblar repc? agu atibo.
tud genera tioa^Chera oe'hemb. Alcahcado de fueo. Cht rerecoa chequerey. Ndaquerau quri.Nda querietegutupa. Alean car algo por ru gos, Anohccheremitn botara cheeenga a
quiprEmo.Cheemo
^
Alcabalero
TTernbir
angaru
hpe
hec che
iTiilliifiiTiil
iiMiTnli*
www.portalguarani.com
i ttuu ^
1
A.
ante
'-
LJ
,
A.
ante
L.
149
Alcoholar
Ahecmotr.
con
rayas*;
,
lcancar alguno
pit.ca.
Ahu,
na. Alcoholarfe-
Ave ecapopa
ti,
rrio.
Ambobahl: y* rando moatnrao. ilcancar lodefeado , Aba he cberemimbotarup. Cherembiecarupe a-bah '.Ayoh cheremim
^botara. Ucancar lo que eli en
to,
al-
Aleado ganado
Hebae
1
Aba opa-
bae.
Alcamiento, rebelin,
An
1
gaip.MulPua.i.
AUar de obra
Oyepo-
*-
temytyma.
A lean carie
vir engendro
a otro,Oyoaiu.<
Apo. bo. Abicherembiapohgur. Aheya cherembiap. Al$ar el rotro mirar, Ayaupi. Alear en al to, Ahup.bp? Alear tenindolo , A8a' hupibo. Alear la cabera arriba 6 la, haz de la cofa, Ambo obab. bo. Alear la ropa Ayepepu
, , ,
::
&
bo.
T5
Al :
www.portalguarani.com
wm
i
i
wwwu
fo
A.
inte
;
jj&
A.
ante
LJ
Alfar lo cado
bo.
Al<?ar la
Ahup.
,
AmSecai.na.
Alegrarfe del bien de
(
mano de algo A-
tro.Hec marangatu r
hcheror?. Mrhee
cat rehe cherori .
1
po.gui.
Alearte nafta otro ao las aguas , Oquipoo ama corop?p. Alcarfe reuelarfe, Cheangaip (bo) Ychupc. A-
Alegrarfe del mal agenc Hecoa reh cheror] Mar ai hec chembo
ori.pa.bo. Alegrarfe , defenfadarfe
puhcc.
Aldaba, cerrojo, Oqu-mbotp. Aldauada, Oquembotip
AemSecai.
mSp'abo.Oqu'nda
ra
mbo
Aldea,
myr;
aguieyey.
Aldeano/TaWgura. Ta-
myry
Al derecho
Tcrequa co-
ata*
pucune.Mcmbri
al .
,.mmilflllIllfIHlflttlfmnTrtiiriM^^.rT.
www.portalguarani.com
H.
A.
ante
L.
A.
ante
i ? i
intar otro.
Amomya-
Alferez,Aobebe rerequara.
t^.^mboqujrcy.
p/ta.
tlentarfe
el
Ambo
Al
fiado
dar,Hepibe na-
enfermo,
gapihY.Cherecaingatu coi te. Cherecjgattt Cherecaa. Jerta eftar,Chercca en?. Ane'mopirtaru guitpa. Cherecaa guitpa.
Nam-
M.RombS.Aroyre.Rc?
CherecapYc
guitpa.
Al
Chere^aytipynP. tlerta eftar al golpe del enemigo . Aemoyt". (m8.) tfezna, Yu capatucutuea
ba. fapatu
mbobbica-
ba.
Ypochi
caracati*
'
Alguaj
www.portalguarani.com
m^fT^rmm
WT
*iz A.
ante
i;
A. ante
i:
lguaail, ibfrayra.
M-
CheangapM.Ae'm
patw.
!
Alguna cofa fer, Mbaenao nyp.-Mbae nypo. McguaiamS-mbae. 'Alguna vez, YcbfmS. Algunas vezes,Am u amo
Alimentar
AmSngan
me.AmCme
yebi.Yeb
SnaS.ASmS.
'Alguno de nootros. Oreii-fi
r,
he-*'
hece Aliada
cafa,
Og .ypnSatj
rombra.
Aliar,adere$ar
r<L(m
lattoP^
Aliento animo , Angapihi 'piatl Aliento tomar, C hcpitu
'
, AmSaty l.Ambogaca
tt
Amorgacat.(bo)Ha w? AII
www.portalguarani.com
""ATI,
ante
Uiar,aparejar,
r8.
L.
k~.
ante
L.'
153
(m8.J
AmSatyAmSyngatu.
Aliuiado ear
fo chbecberac'
-cu cheraciVl
.
.1.
Q-
Ybebui-
Ymoyngatuhba. Ymocymbira.UYmbooapira.l.Y-
che raci.i.Yru.I. Ocan dogl che rae Aiiuiar la carga Ambobebu$(bo) Aliuiare de enfermen
i*.
AherAboaPiribCi
>ae aci
ni
rene
l.
n'e
meo
llifar,Amocy(n-o)l.^ni
iltiir
Amboyo\(bo)l.Aycurocuro'g (ca)(bo)_i.
gapJhiyChcheguiche
rac.
A-
lifo
rbol, 'brabe- -
bu.
(Chbe) l.cheycat.
quatiareh.
Ai-
www.portalguarani.com
*4
A. nte
deado,
1
L.
A?
guY-
iit
L.
,
Alma
Heca
ribac.
Almirez de metal
Anm
ytrehegura.I.Yta;
gumyrf.
Almizcle, Yacarrapin tfrSha.
Almdana, Yt npahgu^u.
Almacigo, Mbac
noitiba.
afi he-
Almacigo hazer
ay aSty.
1.
Mbae
A m S eSi mbeyuymboyaogcaguW
mi, Almagrado. YmSpytarnbi
ra.l.Oyepitbaevrucupip. 1. OemGpyrabae.
Almohaca
gn. ba.
iu.ca.
1.
Cabayuqu
Cabaiuquftics
Almoneda hazer
amofica tupe
Mba
ytarip'
ramahepirar.l.
Yml
embiram ycatupe
A Jrnorranas,Tebiqu qu
ta.
myr
Almud o hanega
,
Mba<
ayiraangaba.
ttTmMlIllllllllfllllttflirtiiiirrri^r., .
,...
.....
..
www.portalguarani.com
i'
HH
'
'
lllA
A.'
nte L;
A. ante V.
Y<f?
A lo que me parece es
rmy hup aip.
ver
Yyaraquaa cat acata. 1. Yyaraqua co$o coco. Uocado quedar Otarobipreyvu ogu:noy. 1. Yyraqaa cato'na, 1. Yyaraqua fn' oy,
lo que te parece he de vi
uir,
mente
e'mboaqua-
bahpc.I. Te'auhiI
no'Marete pendbe aicobepichen? h Acuer har maraete? pendebe?l.Ybb*rSm? cherecob ndbene? Al precio yo lo tomara Aiphepireh chemo
ayog. Alprefente, ang.
ri.
1.
Cu-
Al
Aracot pirGramC. I
,
Mo largo v
eflo
Ypoai-
Arpf.
omenos yonolo
amo. que me parece
ra,Gheate ndayapoic
i
Alquilado tomar, Ayporu hepireh. Alquilar, A-y poruuc hepf reh.l.Yporrepi reh
amee.ng-t. Alquiler, Ypor repicc.
lo
C he-
bccbrm?.l.a>3fbrS :
mfchbe.
afaiju
us
www.portalguarani.com
wmm
10
A. ante l:
M
ro.
ante
L.'
p L.fi"ani indarupi.l.
Chboopche-M-^
/-Iteracin porfa
.bo.
recbo..
Al renes
AtfrVbiri.l.
A-
rirney.
Altcnudamente.Yo .p.iri
rm8.
Alternar los Coros , O yopir poraheitara . Altibajo cu c t.!, cucara.
,
Mu?
Pe.
Alar
Altar
bai.char..
mayor
Altar gua-
Ae
$ i
.
:
Apa c u gttJ
Pitep*
Altar portariljAltarheroa tioi.l. Miffahperupi.* gtu. i. MifFah. remata.
neren lacabeja,Ch'
la carne.
A iteracin de
guyro.
Ta
rog.ca..
Amo?,
Altibajos tener el cabe* Ho.Cheapira^rac. Altiuearmboet haba. Yerobia tey haba, 1. emSitaro te?.
-
Ta(na)
c.(bo)
L.-iii3Bge-
Altio foberiOejiiboe-
Alterirfe,epantarfe,Ae
mSndil.ta.
A*lterare,turbarfe,Chero
pi;cixeae moyrSgui.
1.
teira.Yerobiateyhir l.cmoytaro tey hra. Aitistmo lugar , Tenda ibatete. Lbate porng ete, L Nandete yyibat. Al
TITM>U,lirtlUl.tI,,..,.M,T
.....
. .,..,
www.portalguarani.com
' "i
'
il
'
Alli^
A. ante
L.
pe. 3.
Mt LL.
1^7
Itoariba.ihat.
icapucubae.
:ltura.i^a.LPucuh.l.ba
thba.
Jturaae teh,
Itiir
ri.
I.
monte,Caa
ba
mediana, Ypucupi
elabifmo, Cupe ibiapitpe. All el , Cuhecni. I* Peoic. Alia eir echado, pe tul I. peonen ppa> Alia ea en pie> pe yai. Aei alentado , &c.
Ail.,e n
:
.
Tete
icapir.,1.
Fehvy.
Alia lexQs
f at3.
Lltura
pequea ^Ypucu
coa>
pyr ypucuveff.
Uumbrada
-'
Hc^ipc
pira...
Ymboio
A llanado,chato-Ymombc
Allanar a pion.
yco.ca.
m8mb
fea.Iua.
fclua
fcfc
de
la.
maana Coe :
AIua,Antes delAlua,Coe
embabaeteog.l. Aye
tyymboe.
Aluedrio
ra.
,
po ihbg.l. Ayepoih
po.
Temymbot-
Alatelo ayas
Nde
AlueareldiajCoi'tytfrQlO.
eyc.l.Tereiquaabe.
A.
Alia,
ante
1.
LL.
Ebocol.
Ebap.
Alli.
"
afufa
www.portalguarani.com
wprm
15S
A.
nte
LV
A:
ante
LL."
mSngotf.
Allegarfe fin fer llamado
CherogSfgara.
1.
Che-
m. Yopiri ocarbae.
Allegar
al lugar , Abahe' tape.l.yurmo.LAb
AmoM
a.Nga.AmSnSo.
Allegarfe aca.Acr? coco
t.
bolaiendo delviafe,<31 relapeipiahpe. All, Acope. Alli donde te xq 9 Acoj pe cheyaguepe ndbe All en el mifmo lugar A / r c aspe, AllieftjPehfhy. Allieftn,Pen?ny. Alli mifmo , Acotecatu
'
ape. l.acoipe
la
be". 1. A*
Allegarfe a
razn
Hu*
coipipe.
pi guarar aembola. 1. Hupiguararayc. A\legarfe all , Acir? amSngoti.l. Aquebap.l.Ebocoah. Allegarfe muger, Abicu
A.
ante
M.
Ama que
da leche Poro
n'rehc. Allegarfe otro fauoreciendofe del , Akcog hec. I. yerobiar hec guie pytybSnguc
Amable
Amador con
inclinacin,
Aboraihubic.l.Mboraihupra.l.Poroambo*
thinu
Ama-
'TTTTiTTiiTiTiiTiiIiI.TiiThI
i*m
www.portalguarani.com
a: Ate
mador de
,
m:
Oyeaihu-
/A. ante
H.
159
bae.l.Oyeahubra.
amagar, hcnSpua.
bupra.
^mancillar,
1.
Mo.
AmboapirYbc.I.Ambo
ru.
1.
Lmamanado> Yinocam-
Amo"moyr8n-
mSmbochi. AmSmra.
lmaniantar,Am8cambu.
bo.
Oemomb
1.
1
Lmancebada, Cu'yyaguacbae.
l.YyapMb.
amancebado guapbae.
Abyya-
OenSttu. Amanfarfe el
enojado,
Cheyro.
rSngu.
1.
1.
Atmoy-
AmSngub
che^mSyrC.l.Chcapy
rb.l.Apochee'moy
rogui.
1.
AemSmbi
checmSyrCgui poibo.
Coeycatuob.
catu.
1.
Coe
mrcat.l.Coeyepirobfcuro Arapytcoe'.l.Coe'pytu ara. Amanecer el vfo de la razon,O ipcat chearaquaa chbe. 1. Oyehu prmo chearaqua. l mano derecha, Actu
el dia
amanecer
Amar fingidamente Ha
,
ha ahah.
ahah.
1.
Anga
Amar
cot.
Al
mano yzqnierda
cot.
A$u
de cora con, Chepaguib ahaihu.LChe ng guibc ahaihu. pa. Amar por querer, Aypcta.I.Aambot.r. Amarfe i mefmo. A yea i
h.pa.
Amar-
www.portalguarani.com
6o
Ai ante M.
a:
!.
ante
1.
Mi
A-iTivrgTcofa
Yrbae.
iiicapi.
Ymomimb
Ayayuc
Rob.
ra.
Amarga, o deabtidaeall,
Anv.far barro,
'-'u.
:g.
,
Ama-gar
Yr6 chbe.I.
.,
Amas
mas
quihpe.
qa Sqa hipe.
Amargas
palabras
pelr
Oquin?c
,
rob lvs7r'ogaci.
Moifsl
riape yhooy.
.n'e,
Amarilla cofa,Y. 3.
y.
,
Mi
y.
roro,
yeplra.
Aemboobay.
Amarrada cofa,Ynapitym
btra.
Amedrentado
,
etar,
Aq
hilguytena.
Amedrentar AmSngib
Amenaca,reto,M8mboi Amenaca amago. Her
pua.j
O&V
.
Amenacado
pifa.
YmSmfc
"
Amer
M,,MTlM,FTf.,>,r.r .,,..,,,,
www.portalguarani.com
M.
ii
Ai m;M.
L
A:
-'ante
me na car
ta.
AmSmboi,
Amig de
Imenacar amagado, A he
noPua. Mo, fcmenacar cen
la
l
de do- en
fio?
nariz
A rr qiu
ila mbotace
,.
.1
Gu re-
yaiomboit.
V'mena'car puefta la
,
.
heoftequara.
Gc.l.Potal.Tequara.\
mano
Mbae
VmefiudjPipij.
Cairy
Ami>Chbe.
& mi?Preguntando,Chbepa? A mi bellaco>Chbe pande angaipt.
Amigos fomosjCheyocotah.
A'mboyecotiahadeslionefta
,
rahec.
A minad
"
Po-
Aemboaguaca.
til.
!Amigo,Yecotahd. Co-
, Amiftad verdadera,
cotahet.
Ye J
Amigo de ha-zer
fu
volun-
Amoftaor^ara.
Amodorrido* A cayii.b. Amohinado, YmSangeco piraJ.Ymoiermbra, i.Ym8-
aporehe tequiara.
www.portalguarani.com
6
1.
r
A. ante M.'
Ym8gutamoirib-~
Al
hte
M*
ra.
Amohinar, Amoangec.
L:<
moM.n\l.Amo~
Anee mond.
AmoneTar,apercebir, A>
iabaeXYmlxrtbyapra.l.biepr^abae*
tO&emZf%
quieren cafar
Amboepca..
,
O m en da b aera" amom
Yta~
Amoneaon,Ymbo eco
quaba.
1.
Ymbo ara-
Yyapiteraquambae. Amontonar , .Amboati bo J. Ahap'. Bgt.| Ambo apiteraqu. bo Amontones efar , Yyat-
momorandharaJ.Po-
Amor 6 cuydado
,
ponei
Aj^near^cfejar bien,
pamSndcv
A-
www.portalguarani.com
wn'iini'Hilij
a:
sote
m:
ante
M.
16 J
Amparado, Ypicfomb*
ra.
ni
Mborere-
im p araivdefender, Aipicyrd,ri8.
qu.LMboraihuc.
\ mortajado, Y ubambara. ^ mn \f amortajar , Aluba, nga. \mortecerfe,Chcreo . \mortecerfe de repente,
Amparo
PoropcyrS. r de alguno,
Aguiyerambo Che
TeS.l.Tepbhpeche
Te8L
Amortecido Yaracaybae.iHeoabac. Amortigudacofa,Ogue ,
Ampolla de la carne
ru.
Pica-
Ampollas de agua
mamb.
Ampollas hazer
el
bae.i Yyapaiquibae.l.
agua
Ornariobae.l.Pgue.v.
Pi.n.i.
&c.
t.
Chembopiruata--
Ampollas,vinageras,Cam
buchi my rfmifa haba. l.Caguyrir mifa apo-
Cheandup amScangu
l.Amboapaiqui.
hgum.
V^.
,
Amugerado
Cuaec-
bae.U Abacuhaeco*
Xi
A-
www.portalguarani.com
P4
Anade
mmh^m
A.
'
VE
ante
S&
7
ante
N.
Ancho, Ypiguac.
aue,
ipeg.Guarym
be..Guari'.
Aatacure.cuJ
Andar
pobo.
gatas
Jt
Aguata o
,
Andar alrededor
. 1 .
}
Ayer
a^qiiu.
Ancas de caballoXabayu
reb..
bo.
los
Andar ptelbirp aat Andar rodo la comida Oyepiiir yupi oqu pa.LOe'mSmbuca ten
*
yu c
re h y f py
a aiy c u
t
y ib'/, bae.
en.
1.
.
1 .
n"
bi.oqupa. tiento,pa!pando Apoblbi. bo. Andar bucando algo, Ah c guitecbo. Andar bucando con an
Andar
Ancora de aue
garata
^garata yt ayuayucti
i.
cl.
re he a pft fogarata,
Ten amo 1 1 1 a
h.
i y
u cu fe -
riv Aperereg hecb guitecbo. Andar cacado, Acaamon du guitecbo.1. cooai ayco. 1. cooartequra roo aic guitecbo. A ndar como el borracho
www.portalguarani.com
N.
A. ante N.
A.
tSo.
1.
ante
C hereda guiri
.guitbo.
feo.
\
dando
cadas.
1.
bo.
n.lar
A*
i
ii
jar fuera
de camino,
go'tecbo.
gui.tecbo.
indar de combitc en
i,bite d
com
p
Pcpiabo
a.ipi.
A n iar
fuera de
Nachembo
de pena, araquabi
chepiangecV
Andar azi a
tras
^ataciv'i
Andar
, .-
ni ac
1 e i:
to
i
Che re o
i:
.
!
a pa i qu i
Ayeeroattenda,
\ndar enfermizo
.
Cheraraci.
And
ciat'.l.
Chcray
t,
1.
mtete.
X3
Aat An-
www.portalguarani.com
^mmmmmmmmmmmmv mnw
i
AB
166
A.
ante
N.
,
A.
ante
N.
Anean
Andar muchos
io.yriic
juntos
I.
O-
taycguitpa.
oroc.
O-
Andar con
rezelo,
nSyruetaoroic.
/^ndar parejas,
giiguitecbo.
Qyoyab
o guata.
Andar
bo.
perdido, Cherop*
Aib
piapguiteobo.l.Ab
Andar trotando
Aat
Andar pobre,Cheporiah
guitecbo.
Squ guitecbo.
TeGngue
re
rahhba.
falidala perra. ruru yagua.
falidos los
Andar
qu Andar
les
,
Y-
Andas eSantos,Tpb
yareroatahba.
anima-
Anegar mo.
Amoapym;
A negar
guitecbo.
fe, Ae'pymy. m Anegarfe balfa, itap o pymi. Anegadicos,lpohuhagu icaahu haguera ot hagu ocembagur
Angarillas,
Mba
reroa
itcabayuarigua.
muger,
Cua Amboaquipo-
.4;0"A";.\
*.***
www.portalguarani.com
MUHMfH
i
A.
ante
N.
A.
ante
L.
167
ngurriatenct Chetti
aiporar.
nguftia,TecotG'bevmbia ecoteUe
b&LAhecobee.l.A~
moyngob.. Animar, esforcar,
b~b&
.nguliar ,
Amo-
Ambop i eco,
te be.
.ngufliarfe
AM mbopia
,
Oyeaiti-
boa.nga.
boquiWiequa.I.Aemoang^pi'ci'.bo.l.Ae'
Lnilio,MMru.l.Quat
inrmado tang yang ima
citar el nio,Poc'i
re-
pe.l.mrnma.l.Oicobe m a . I. he ca gua L
.
yro.
ptataUXhengapihka
Chequrey guitet. n l.Ndaqui hiy eguy :
1.
poriauberec.
bae.
1.
OemC
,
cunuu-,
cfinS-
bae.
Aniare
Ae'mo
,
myec.
Aniquilado
Pira.l.
Mymb.
Animal del monte
,
joo
Krav
www.portalguarani.com
6$
Al ante N.
Al
ante
n:
Ym
A
v.
li
mariVr.
i.
Amboaiby. . 1. A mo.
ni i rangua ry.l
A mboa
Ang n.
An
t a ve
1.
Cu e he
ren 8 i
d. d.
CuehetefrenCr
Ante ayer
tarde
Cuefc
nicmi la-fe ,
Ah e m8 ayb".
renCnde ca a r uranio.
'amoangabi. Anlovifto,Q4V.l.Hyndo
coahe.l'Hyrcoahe."
Anoche mo,
Cuehepytvna-
.Antepaados
ipicu.
OreramSi.
t.
1.
rerfl
Ante principio de
-da,Tthbtipi'.
la coi
be.
^ly
-
Ant
oior***** *****
www.portalguarani.com
i'U'iiiil'H'j
Ifitc
SE
1.
A]
te
'iJly
Lntes,ymbobe.
intes
fianSn-
mano Ahecapi.
Anticipar
la
intes
d,Lymbob.
Alua yr,ibityngucupebe'ah. e lntes del dia>Co ymbofces dcl
be.l. Araou
p.bo. Anticiparfe a Pedro,Ahecapia Per ( mbae apoto-) Anticiparfe cogiendo de repente, Ahe^ap ypo
eymbobe.
Antigua
gatugura.
1.
i!
nOjAantkpe.l.Aa-
aub.l.Aani anga,!.
Aani cat.
Lntes primero, Rangl'. a Lntes que,ynibobe. 1. a-
lntes
d.
i.nte
Mbae
Te^a
dc.l.Reno'nde.
anticipar
,
M.l.Tyai
Antojofeme q '"'
lo
via,Ha
haft
rfllTIiiTiil
www.portalguarani.com
1
70
A.
ante
N.
A. ante
N.
pr,LAyrumo.l.Ambo
Pymee'nga, Aadidura de foga
,
Antojofeme,Reprefent;of
m e Y a y ang c hbe
,
&c*
.,
Ymboyoaphba.
Aadir^aumentar
mo
(boJYoaptamee (ngii
LAiapiri'.,
hramo hec
Anunciada cofa
beupi\
,
hagura..
Ym8m-
Aadir agua
alguna
cm
fa,Aiiqi;{bo)
rumo ymSmbeu.
tbo,.
apag-
A. ante
Aadida
pira.
cofa,
rondaba.
Ymboyoa-
mS..
hba.l.Yrumhba.
'aadidura dar, Ambo yoa.
Ano
efter
Aramba<
**
ni
" o
www.portalguarani.com
A.
ante
A.
ante
P.
emombucah.
Aublada mies,
teniyty.l.Hobir.l.
Ymema Ho
mSngyryhra.
Apaciguar , poner en paz, Amboapi'rib.bo. 1. A-
yfU.Harpir.l.H
mema,
audado, YquytaquytS.
moemGyrSngu
bo.
1.
vea.
Amoquiryryr.ga.
t Li.bo.l
A mbo
u catu.
iudarfe,Ypoquyta.
Apacigarfe;
A mbo
a-
pirb.boj.^l'inoe*
A.
ante
O.
moyCngu.pa.
boguepira.l.Tategue
bae.
y ymbogepa.l.Ambo
gue ypeubo. Apagar fuego, Amboge.
bo.pa.
A.
ante
r
P.
apacentado A m8ngarupi
ra.
KO^momb.
apaciguado
,
Apagarfe el color natural, Chepige.bo.l. A. e'rn bopigeguitecbo. Apaleado, Ybirapjp yng pambirra.
Yfflbapfr-
A-
www.portalguarani.com
A.
ante
172.
P.
inte
P.
ibirapip.
bata?.
Apartadizo
Ca.
Ap guacu embia ha
ba.l.Ycpla hba.l.Tep
J.Gherobpe.l.Cherem bihechgamo.
Apareados,Ymboyobpi
ra.l.Oyobirbae.^
(Aparcar, Aroboyoibi.bo.
Apartado eftarvno bbn otro , O yogui yogu hecoy. Apartados eftar vnos d<
Aparecer, bo.
Ayeechaguc.
el
Aparecer
llo.
r.l.Yacangoroi.
aparejar belias , Tend anioy cabayu rmo. Aparejar hazer otro, Amoe mocaeng. na. 1.
Amo hembocaco.Ab
Aparejarfe aperccbirfc, Aemocaena, na. mB.
Apar*
., .,.,
.,..,. ,.,.W.,..
www.portalguarani.com
A.
ante
A.
ante
P.
173
Apartarlo mezclado, &yparabog. ca. partar los amancebados, Aipea aguaci oyou
gui.
Lpartar los ojos
Cherecayrychugui. 1. Ayee,
.
$ayr y chugui.v.y
Lpartarfe ac,
9.^
Acirquy,
bBngoti.
lpartarfe all
Aciti a,
noyndagera.l.Yeroea
gera.
mSngoti.
Lpartarfe de algo
Ayepcfychugui)l. Ayr
Apellido
Apenas efcape,aceiep ha
me.
Apeufcada cofa
,
Mbe-
Apercebido hombre,preP
to, Abaoyndabbac Apercebido efta todo;
bogueyi.bo.pa.
Amo-
fe
www.portalguarani.com
I l"
74
A.
ar.tc
P. A-
A,
1 .
ante
P.
boapfteraqu.bo.
Apiqueeftar^bC.Hl
Apcrcebir,auifr,Amom8
..rand.paj.
me.l.Apjtyme.l. Guiri
Amornbe.
,
Apefgada cofa
cargada,
Aipot,
bo.l/ASmombot.bo.
l.Avhei.ta.ce.4.
Aplacado
defenopdo
Apetito racional
botara.
-Apetitofacofa,
Temym
Aplacado
I.
citar
Hecatii.
Heba. I. Hebang. L
,
yrofo'.l.
beguyt'S.
guite'na.
1.
1.
Het
Apetitos buenos
Mbae
Na
Cheru; che e
nioyrobc.
catu piripot.l.iahe ca
Cheyuru
rec.bo.
Apiadirfe,Cheporiahu be
Ama
Ocandogcatu chembac
raci.l.Opigcat. Aplacar poco, ,Yyr8 y-
pyt?i .mS.
Apiar, juntar
ta. ffio, 1.
Amo apy-
rJ.Yyroat^l.YyapVbrib.l.NainSte
yyapjibechcraci.
AmSmbeytu
bo.
1. Amboebeatip?. bo.l.Aham&ng.l.Arn
Aphcare
fi
mimo defenojarfe
www.portalguarani.com
.
A*
nojarfe
be.
ante
P.
ante
P.
175
Nan'
V
:
tibabaevpJ.AhMy
chup.
Aplicarfe a la caca
, AyecbQndu reh.l. A emocaa bondua
L vti-:h
rio.
placarfe el
de tor-
por
Yyapir ibc
placar fe
.coite.l. Qcti)o"mb.
ce. Aplicarfe a
poi
.
la
pefea, Aff*
la
calentura,
Aplicarfe a
virtud, Che-
plaftadacofa, Ypeba.h.
mfirangatuc. 1. Teco marangatu reh ayepo * ru-.l.Chemarangat po taraw Aplicarfe la ropa en tiempo de frio,AeubngatCkbo
A.--
Lo
c.
'
bo.
1.
fuego
a lo
que
cuece, Ahapi'na.Nga..
v.
Arua
l.Ahatapy.bo. yatat.
aplicar
l.Ambo
medicamento, Po
aypo-
hnghacbaer
r.
Ayqua
beeamboae
vp.l. Aya.
remym8m.b..
A po-
'
'
www.portalguarani.com
1
17 6
I
A.
ante-
P.
Al
te
P*
ha-
Ahemb ati.
Apofento,Coti'. Apolar,Ahaa.nga. A ponernos, C ha h'. Apoftema,Rurw. 1. cucu I. cuGut. LA/ . ApofemarfCjAiie'mbora r.LCherun. 1. Ae'm
bo.l.Ahembo mSmbbo.
bocu^u.l.Aembocci.
A porfa Oo
,
nSqua o*
Apreciada cofa
enSoibirc.
Hepi
Apreciador,Hepi renOin-
Ymboi apupira.
,
dra.l.Hepimoyndra..
Hepi
tnboioia ha-
r.
Aporrear pnno cerrado, Chepoapipip ay np a m o A e'mbo po yo api Ynpm. Aporrear eftando borra.
mboyoy.
Apreciar dando el vaoi que no tenia , Ahepi
enCi mboyo abi hpe, I.Ahepimo'tat. preciar en mas de lo que vale, Ambo yohepi. I
.1 .
cho, A caga(hecc)
eroyquiehra.
'Apofcntar
,
AmSmbYt
Amboet.l.Arol-ia.
Apre :
^^" m
ww
' *
www *
' '''
'*''-' '
'
'
ww
""" "*
'
"
'-
www.portalguarani.com
&;
?. A
ante
ante
P*
*7f*
^hender,
.AymSSng
fcte.l.AimoSng,&c.
>rehenion,M8ang cu
iremiado, Hemymboacipe herecp?. remiuryapretando, Ayapipi.ca.l AmSpaa hacbc.l.Ayopi.l.ambotra
buru-l.AmopainS,>remiar al trabajo.
Amo
Che-
nge y rurbo.l.
AmSerahccc
guiveru-
A-
nSmborabjqui hemy raijo acipe.l.Amboye por pora bi<qui reh heaiymbo acrpe, >rcmio,T emimboaci.
>render>,Aembo,bo. render ^imitando , AI emboe ha'ng.Ahaa 511 etnbobo,
moange guihbo.
1.
A-
nembo
lf
aiba g-uiqupa,
Apipiggmhbo,
Apretadamte pedir,Ayerureaiaiv.a1.12.
rjcnd2,Oembpc tSmS
baje,
1?
Apretados
juntos.
eftar
mucho
Ovepor
rtraS-
Oye atipquitr.
bae.
1.
Temymbor-
l.Oe'mboti.l. Oiop^pe
Apretar, Ayop,ca.p.5,pip.
|.TabayabaM.Hec
pipgbac,
Apretar
el
puo , Ayepo-
mSmbi. ca.L
Am8mbi
AoAyapp
en.
yng.
1.
www.portalguarani.com
178
A. ante f\
A HobapYtU.
'"
1
|:
lii'
j
me
P*
'
Aho-
qiiati.ca.L Ayectqua*
p. ca.
:,
ii
'
pre
en guerra
Arec
H|
;|j
girym'mo.l.
A yapa.
rayti
mbi muamb-
311
pe *
|BI
!J||
3||
"lis
311
111
III
'III
AprieTa,Poyaba hpe. Aprifionado , Ytareh ymoynymbira.l. Yta$ a mario'bae. Aprionar > Yt reh a-
mPkfei Aono
hc. 1. reh.
it re-
i.l.
Ghequera chereeft
Amoy
itcupy ca
recoaybet.
til
!
Apretar lo que
cefto,
el fuelo,
en
el
dando golpes en
11
Ambo
ibc..
Aprobacin, Agu yete. Aprobar por bueno , Agu yete ip hae che.l.A*
II
!
j
bo.ca.
I
1
?J
Apai
jj
mo.
Apretarfeel coracon,Che *papi.ca.l.Chch;amb.
Apretarf
^ .
I
1
Apropoito es,Yyacat tu
ri.l.Ho
el cinto, Ayecu
www.portalguarani.com
i
i i
1 A
%l
te
1.
ntc
ante
179
ruga cheeenga.
Apuados, Yyapoap-ispi
hpe.
#
dar,
Apuados
Che
poapi'
Namboique-
api hpe ame e. Apuntillados, Chep apira pip y coco hpe. Apualadas lo mat,Mbo
$ochcMe.l.Nacher
crrg8ai.
to amboaeup.
propriarfe algo, Aypicy-
A puetazos
le
hize
alir,
rSchbeguarama.
#
Aprouechado
nes,
eftar en bie-
Chepoac%ip
^embooc Chem
tyngymScemo.
Apuetear, Chepoacap?-
psayojog.ca.l.Aytyng.bo.
Aequn' chemba k
h.
virtud;,
re-
f,
058
\prouechar en
gatfcli
t
, 1
^m
boocech recomrn
m8.
1.
CoetyrvrSmS.
^p'rmo.
LColty kqu
Apuntar
boca.
c)
I.
Zm-
l.Chemrngata y chup.
AonShu(heel
\ptitud,E.n.
^pueftaf aa.l.8jP|:
Apuntar con
ee.nga.
dedo, Aro
Apun^
www.portalguarani.com
jm mml*M
filio
A.
ante
P.
A.
ame
ante
A puntera Jtirar
ga.
, Abiata yb'\l.Ayabab?ha?uv
A.
Q^
?
A
,
qual
quales
Ma
baeup.M. Hmabaeup>
A
la
quaIcjuier,Tetiruuiip
ira,ocan
I.T2tyr8up.
pe.
1.
TyrSu-
dogCheSmoyro Che
roScambramo cheemoiro.
,
Otu
A quando aguardas A
Apurar,apreurar s Amoin
? Aracaepe ere haarSrae ? 1. Mbape ereharsra? quantos ay lo da. Abatetiro up omee.l.Opacatuupcomee'nge.l. Pa-
mSScamb.l.No mSem
biricheroojS.l.Chcmbae oo % moe'mb'i reymchererec. Apurar, perfeguir, Amoyn goyngo. puras fuercas , Pyrita etramS.l.PirStambra
bey up yffieengi.l.NomGpap?rieteymeenga.
A
A
Mbobpiche aco-
guaraup amee racne? quantos del mes efta mos Mbobi ara pico yacipipc nderecSny
t.
ra.
mS.
Apuras lagrimas , Teca ^bramC.l.Tecainandete
mSmbuca hpc.
lo bebi,
A puros tragos
jroho.
Aquei Mbaeupep? A quedado alguno? Oubepe amo? A que fin , propofitof Mbaeramo pnga? L Mbaerehe panga l I. Mbaeoy abo panga? que hora de la noche !pf C?frir$'ro8 panga? 1.
pjt
UTrfTiTTTTifiTiliiTiiTnn
iiTiifiiTiiiT.iTiifiiliiTiliirifiifiiTiifiifiiriili fi
T T Tul
lnliilnliiTiiTiTii
www.portalguarani.com
"Ml
'
'l
ante
Q^
A.
gS.l.
ante
Q^,
Mbaearapipc pan
del
?
A que tiempo
fuele fernbrar
fe
Mbae
arapip
amyac mbae
aquello
aquella,
Cuibae.Mco.I.nucu.
quel aufente, y prefente,
juel
juei
ytymy. Aqui, Quie. Aqui dizen que es, Qui idaie.l. Qui enugSy. Aqui dizen que eft. Quj ndayehhy. l.Qgjhynycnugu. Aqu dizen que eft pero dudlo, Qui ra. ndae
quieft,
Con
I.
h'ny.
rahupra. ^ juellos,Enguybae.
Coge
turae.^
h'ny.
At age
Aqui
r.l.Conic ra.l.Conge'cherembihcc h'ny. Aqui eoyjCochriy. Aqu eloy de rodillas, Co afnypi'aeyyguytl'na. Aqui efoy echado , Cobc
cherui.
Nda
Aquiefoyen pie
Cne
Ebocoi.
^
jueros,Eng"bae.
ue tiempo? Aracapati
Aqui
y no entra parte*
Z?
Qi'
www.portalguarani.com
MWHH ffWU
P
iSi
A.'
ntc
Q^
A;
ante
%2
be.AmCnbt
Arbitrio^parecer^Chbe
cu. 1. Chcb hupi guara herecop?. 1 Chebe b catugura.
bramy
A.
ante
R.
Arbolar.
ngba. Arado Ytaci mbaca capi hba. l.ibi mbobeh. Arado lugar, Mbac rembicaapicu.
rc.
LCaapipi
s
Arador Gaan
mbocaapihra,
Mbaca
Mbie-
h.
Arco de
,
edificio ibat'c
Arador gufanillo
rapa.
rapa.
bo.I. apirychu.
Araaandu.
2.
Arco flechado,Gurap pi
ra.
paxari-
ataa;^***
www.portalguarani.com
ame R.
en fuego
,
A.
rderfe
Al
Aca
ante
R.
ifj
(gui caita)
rdid Je guerra
Guaryn'
hac.l.Quarepeti hen
di.
dor
Arguirde pecado,Nangai pa hae ychup,ynee poe picad. Abapepe amo ynangaipbae rec re^ he Chemundraenei quien me argir de pecado? Argir difputar, Aec poe p.l.Ooe pea engS
r/.
Smoayap.
pere pereb
1.
Ambo
yyap
bo. remiendos trabajar, ^ bopere pereb Cherernbiap.l. AmbopaG pa v\ I Ambobir bir. 1; Amo^andog.l.Ayabir bi
Armadillo pece
ti.l.Taguar.
Ytabo-
Armado
yyapbo.
ena,ibcuytyiepc.
'enal,ibcuitfndib^.
Armar fa^os
rt
para pjaros,'
Ah ?:m.na.i.Aha
ha'rvvtiga.
Armar trampa
,
otra vez
genteria
Quarepou
mboi.
golla,
Quarepot app.
www.portalguarani.com
mmmmmmm
ante
iobata.
i i
ni
i ii |
i ii i ii
i ii i
imm
R.
A.
tend]i
"ante
R,
1.
1. Ate aobata mGnd.pa. Armarfe con efpada y rodela, A mo'chequjfce pu cu chccuipe guaraca*
guac6.
Ahequ
tend''guac.
prcnSfhS.
'Armarte de padeca, TS3 cangar ae'mocaenw. U
Arrancar fritles que trepang fruta de la rama, &c.Am6ndr.t>o.ca. Arrancar fruta del rbol, Aypo.bo. Arrancar yeruas limpian
do,Am8y.m8.
Arrancar mandioca,y ray2 zes,Ayoo.ca, Arrancar paja Aip ca? piU.Acapi mndorog,
,
imte&prl
Arquea4a cofa
be.
,
Ycarap-
ca,
'Arquear, Ay^pa.boJ.
Ara
bocarap.bo.
Arquear las
Ppir.
ama, arrancar
ca.
AmGndorog.
,
'Arrancar a correr
Ocog
Arrancar pelos, Ahaboog caJ.Ahamondorog.ca, Arrancarfepelo del cuerpo. Aye mondorog.ca. Arrufada medida , HMngba hobap ogbae. 1. hobap yarapy.. Arraar la medida. Afeoba piog^ca.LAhobapiar
pa. Arrafarfe
ibaga.l.
el rielo,
cteoaha. Arrancar con rajz , A'* poog.b. Arrancar cofa hincada, Ahequl.ta. arrancar el cabello de la
OyepiV
Oyequaa rurca
cabeea,A mCndorog.
ca.
Chere^aipop.LChe:
reca nfhf.
iiTiiTiiliiriiTiiTiirnfiifiifiiTiifiiIiifiiTiifiiriiTiiliifiifiiliiliiIiiTliTiiTllfliP
www.portalguarani.com
ante
.\
/ante
R.
i^%
Cherapo cat teco marangatreh.l. Aycipi11 tecomarangat reh. '/ rraygar echar raizes
;
Yamapy tu quarac u
Arrecife de rio* t.l. taipa.
Ha
Arrega^ar
bo.
Ambopep.
pO
r
ltllH.
,
/ rrebatada cofa
pira.
Hequii
Arrega9arfe.Ayepepi.b0.
Arremeter
rfc'.mS.l.
el
animal.
1
Ar r c batadamente, Y eahe
tape.
Arrebatadamente hablar, Oyeaceitpe oee cljcbe.l.Oee resapia. Arrebatar, Ahequi.ta. Arrebatar de la mano, Aypoari. bo. 1. Apoboy. bo. 1. Aypoequii.ta. Arrebatia andar , Oyopoequl 1. Oiopoar. U yopobci. Arrebol con que fe pintan,
Che-pea (m) (naj l.OyrarS.mS. Arremeter en la guerra, y y en la paz , falira recibir, Ahepea (na) (m)
Arremetida,Kepeandba.l.Yraiohba.
Yguca.
1.
Mouh.l.
,
m8 tilia.
Arreboles del cielo amapytu pita. 1. amapytut?.
l.m'pytfoby.".
Arrendador de tierras >ibr poruhrahepi reh. Arrendamiento , Hcp re* hibiporuhba. Arrendar diezmes Tup?* mbaeaipga." Arrepentido efar , Amboaciguytena. Arrepentido efoy de mis
,
pecados,
A mboac
che -
Arreboles de
mboacu
ra.
pa.
Arreboles dla tarde., Ama pyt caarramS g#a. arreboles hazer el Sol,
Arregarfe
Ndaeaihubi,
v.quai.n.4.'
Arriba, bat.
Aa
Arriba
www.portalguarani.com
ante
R.
A.
Arrogancia
haba. haba.
i.
;
ante
'
emboet
Smbobab
Aba oemb
Arrogante,
ba.
tebaTLOemboba b
Arroyo, iacang.l.i
b.
1.
,
er
Arrimido,Oiaba.
boyaripira.
1.
Ym-
Ymboye-
acang tp.
Arrojar,
Amomho.ca. A
tTapi.ta. Aitr(heitica^
Abcog.ca.
I.
1.
Co-
Arrollar algo , Aiman (ngu) 1. Ala paqia.bo Arrollarte , Ayeapaqu bo. 1. Aepoapi. bo
Arro
ii liado elar de cnfa o,Aneaypyaeyi guicaneSmu.i. CaneS agui. 1. hem.8 ne nypyaeycae .1 . A enypyaro checaneo ramo.
Almtoa'(nga)mo)
Arropado
_
eftar
Ayeaf
Ayea-f
ap't
guyte.
1.
manga.
Arropar, Aiaho.bo.I. Al p ipe b a. ng . 1 A y m m mS.nga. Arroparte, A?apipeb n i.Aii^5b a(nga)l.Ay
.
,
Arrodillar
otro,
Amone
1
nypyaeyi-.na.
amone ^v.
ho.bo.
necu(ngS)
Arn
fi InTnff.iI.TiiTnInTi Ti
Inli Inlulnli
Ti Ti
Tiln
www.portalguarani.com
A,"
ante
R*
Arnunarfe, Ap'mboa. I. A'Sm8a0>?.I.Ac'm8maranguar".
Irrogada
chai..
V
migada
Cheyurucha'.l.Chch''
Artejo de i a mano, Pacang. Artejo coyuntura , Cng. y epota haba. 1. Pi$a cang. Articulo de la muerte, Te8 aile. 1. Te8 roba piltos.l.TeSapme. Artfice Apohra. Artificiofa coa.Caracatu.
Artificio,Caracatu. Artillceria.Pocabug eta.
Artillero que la
malmandado Hem,
ruze,Mbo
bech mbechog.'
|rruga&,yyLl. Chacha arrullar a nio enlacu-
na,Am8ntymv.ng.
eos, Ambo.
oe.
Arrullarle la
1.
Ambo
Anaafsidero,P?cYcba. L Po acng. Afabiendas,Yquappe.
paloma, O-
cmbepi pica ^6. Arruinada caa , Oga inv boa y pire. Arruinado pueblo, Tabey tiprra.l.Ymboaypira.
Arruinar, deftruir
boa.pa.l.
,
A fiada
cofa, Ambich.l.
Hecipra.
A fiada coaenhorno>Oh@
Am-
A ada
Ay&Heitf-
Mymboque.
Aiada cola en parrillas, Aa a Obar.
[ I
IIWH
T1
II
1I
www.portalguarani.com
A."
ante
S?
ATar -algo
'
embucho
,
en,
A ye
hojiSj?poqo,bo.
Ahec..
A ve robiari ma ycoguit.
1.
A fiar
en horno
bolo*
co haguera gui.
Afcgufar engaando, A
Af
..i
e te'ad o>
Yn vb 8 mb?ra
ATto.Pur.rnai
Aaz,OtetJ.Oae.ranl
"
boru ruiV Alcgurar que fera afsi Ayetc ne hac.l.Ayetcj cne rea. AlTentadera, 6 afsiento d< qualquier cofa , fin de h coa,Tebi. Afeitaderas nalgas. Te
.O'recarii:,
bL
encender, Ambo ye
pota tatapfU.Amoe'ndi.tatp?!,*
ATe^anCheycu,
Afegurado de peligro
fcar
,
,
mombiara.
ATentado: hombre, b roapYcatil. Aba ari
TiiIiifiiTiiTiiTiiTiiIiifnliiTiiTiifiifiiHiiliifiiliililnT.iliiliifnln
iiMiTiilifiiliifiiliilliilnliiliTiTiTiiliiP
www.portalguarani.com
FITATJ
A.
ante
S.
A.
a,
ante
S.
M$
F.n.4,.
rentar
l.i
coris,
Huv
tntamano. viJe
lfentarfe al
$m\
|p,C here
ra.
bpiraT<arV-
de er.Eii;Gii;!ci pvl.Eni8nahe'r?U.Na'cuz
hr?..
na'heinday..
,
A-
moi'mbocba
E.
tfsi
hec..
Ki,em8na.l. SIali.Na..
anda,
Afsi dizen que es EmSna nday .1. Air er uguy.l. A ye nday.l. EmGi;ye.
,
Em8naoyc.h
,
na oye ..
Lsi afsi
Hy
muger dize
re?:
ifsi afsi
Hc-equc
eyc.l.-
Aebo.
,
I.
Aco
hecony.
Afsi finalmente
EmSna
cote.
1.
royre.l.Eni8n2cc?teJ.
Emona-romb
Pigqe
Afsi
rea.
,
como
abe.l.
Yabc-
\fsicomo afsi yo,&c.Hae ne.l.Hae. Afsi como afsi he de morir maana, masvale rao rir aora ,'H'ae ene oyr
n aro y re. Afsfue,Em8aara.J. E~ " m8na.l. EmSna nanga. l.Chacami rae.l. Ayeca
m rae .
Afsi lo
"
guy
manomS
cury ca-
Aa 1
Afsi
www.portalguarani.com
;
A.
'ants
S.
^fsirnefmo, EmSr'abfr.
Afsi
pi maSjii
menos
E-
mGn&ramy ngatui'.
fsi podra fer que fea.
EmSn' aypoyp. 1. Meguaicam aip. Afsi pnzdz cftar. N.atc nehfhy. 1. Na tcn ypoh?ny. siquc, Em^naro. !.EmSnaroyil'. Afsi fea,Em8nangataiie.
Ci.ca.
Amboyepot. bo
Ayc
l.A
mboyo popici.
J.TaEmSna
rei.
LTa
focog.ca.
-Afsircdelas
Emon^quer.
Afsi fera afirmando, Erriorian.1. EroGna nangarv
.
manos ,Oyo m!
1.
Emonanngans
re.
pooibo.
Ais
i
naypone.
rfe
trabarfe la ropa
Aaoyepoco^.
na.
Afsir ai
Afsiftcncia,Hi'na.I.Chcrl
Asido tener
AypiC hen8*haJ. C hepcS pyndahe recboJ.Tena a'rec. Asidos muchos en cianea, OyopopiCir.earaokro
,
enfermo, A yha<
1.
Cibae que.
alf?u
piri.
fiy hofaa-
qnioo.
o, Ayc hobaqu I. Ahobaque, Afsir guardando algo, Af i^aromo. I. Aycc tarSmS. l.Hccfiiiac ungfaycd. Af-
....................
. , .... ...,,..,
www.portalguarani.com
wvTTi
A.
ante
5.
A.
ante
el
S.
y
-
Allomar
Albmar
bra^o
Sol,
A yeyl,
bapce.
el
o perbna
ra.
A frotamiento asijMuambba.l.Mbapagu.
/olar gente,
cabecas,Ch.eacngoroi,
pa.
I.
Amocay
Ayucap.
i
mbu.l.
(boj
AmSmb.
Albmar
Ayapitt.bo.l.
nombrado, Ymondipra.l.Yangmondbae.
abipa-
Che pirfouv.
1.
Quarac rembi.l.Quv
rac rembieci.
AfFombrado andar
Yo.
do,Gherecait.L Ayt-
Aoiearel Sol
,
Quira^
chemo
piribytv.l.
Che-
Ai.
mombir
-
cruaracipe.
A m8 yy quara^i pe.
,
Afalearfe
ponere more-
no
quarac reh.l.Quarac
chem8piribit.fi.
Acal
quaracVpe.
A (Tomado eftar medio borracho, A jabci por ata. l.Chereca guiri. A ffomar a otro a ventana,
mong'hyehra. lo hizo, Cher oyerobi hap oyap. 1. OyecramS chereh oyap. Alfombrar hazer fombra
Poro
fombra de mi
&c.
Ambo ob pice,
www.portalguarani.com
71 1 i l"l"l"l"l
' '
191
A .""ante
S.
ante
c'bae.
1.
S.
ATombro,Mondj.l. An*
,
ee ngacy
ra.
.,
Afpa de made ra
A'pahazer
ibira.
,
biry
AmboyacS
Ypoihuca
'
Afpar
.,
birayoaepip
a he,.
Amo?,
Afpera cofa al guft, Haymb.I. Arab. 1. Ych,
y ai.
Afpero pajonal
,
Capil
bai.I.ua.
Afpero que frunce la b ca, Poro apee v mSmb] fper jar rociar , Ahip
ta.
romboyegur.
,
1.
A fpefo agrio
peaba/,
Tal
,
aj.
1.
II aji.I.ioh.
rombo p ra v. I. bo pa pichibi.
Poroi
afc
Afpero camino
Pe aba.l.
Aquerofoque tiene
bol
YGguaruc.I.Yppic
Apero
iicio/-
/ohcatn
iDae.
Afta de
h lanca
con hi
hi err
ro^iUMfha.
Afta de Jan ja my iba.
Aftil
fin
mm
Yrf'c
ngaabacbOAenga-
Sm^.^^^.,..,,^
www.portalguarani.com
wn H"lnj
'
&.
ante
S.
ante
m
f
,
[
Ambot
Atado hombre,
,
v. atajado.
Aftil
poner .NgV-
Ai ibol
Ym8 Q mbi
Ay m
bol. Aftilla,b?rraYcu.
mombi.l. Abat-man
al
camino,
rupi',1.
Ac
A. ante
T.
haype* Atajar con pared, Am8mbaftatapp^Ubat'pip ahoquecy. mo. L AiiSepyca. Atajar ganado rodendolo, Ahoque cymyrrib,l.
Mymb
aymam'.ng.
Angumbopuh4ra.
Atacado arcabuz , cargadojMboc ypoba. r Atacar arcabuz , Arnbopo mbocbal.Ayapipi, 1. Mbocpaatc,l.Ay ''/ co^mbocap. f
Atacar cohetes,Tartabbc
oquecy 1. AhemymSa mSrange.bo. Atajar la yda, AmSranc u e yhohabary Vra,i. Yhohabangue; ,.. oquecy. Atajar la obr> <#** ,bo poi,
>
www.portalguarani.com
194
1.
a te
T.
:
A.
ante
T.
mCmboU.O moCan :
la
dog hembiap;
Atajar
fangre
,
rellanar,
ty.mC.
Atar Ja Hamaca
ty^aotro*
;
afsi
mi
quecj. alo.
dea.
1.
AhesnGn*
boaye ucri
l.
Am<5m-
Atar la cabeca otro,A crnbu(bo)L.Aac&c mombi.ca. Atar la cintura , Aycu; qu.bo. Ay cumGrnhi
ca*
;*&i*A
Atalaya, Maandaoa. A Atalayar , A mana, na. A|< ..maena(nga) Atar, /VapftfanS.l. Ayoqua.bo. U AtnSaabi. ca.
Aacape.
rao.
1.
Aa
taqu.bo.i
Atar Abien,
bo.
ftpjttyngatu.
r
camb.ca. Atar las manos, Aypoqul bo. Atar las manos atrs, A y pocy y*ba yyatucup cot ypoquabo. Atarlos dedos de las ma nos A yqG apyt&mS. Atar los dedos dlos pies
,
Aypyca'pyt-;
,
Atar corto,
bo.
1.
Amocamoatw.
^mbatur".
Atar
los pies
Avpiqul
Am3
bo.
Atar mal
Atarfloxo,Aapytycata.
Aapytynga
ho.
Ata
^iTiilifiliiTiiTiiTiifiilnliiTiliifiifiilliilifiiTiif.iliTiifiifiifiiliiT.iTnriifiliiTifiil
www.portalguarani.com
mn H l Hj
' '
'
K
ta.mo.
ante
T.
.'A.
ante
T,
if%
^tar reciamente,
AeacamomAyccu
qu.bo.L Ayeci
bi.ca.
mGm
Hahub h,
ktarfe,turbarfe,Cherep.
Atauiar,
'
Atauiarfe,Ateguag.l.
Ae
mondccatu.bo. Atauio,Yegucba,L.M3
tyrShba.
Atentar algo i efti blando, Ahungi.bo, Atentar manofeando, Aya biqui. bo. Atentarfeafsimifmo, Aye
xqui,
Atemorizado, YmSnghikpVra.
Atericiado.Te^ybac.
Atetada cofa,
A temporadas, Hepea pe
Mmojl.Hayehac. Atemorcar, m8ngihYye.bo.
Y mbo api-
para.
Arenado ear algo, Y iap
po?.
A tiempo hasvenido,
Atencin
Yeapicaca YeapY;aM.^
,
1.
hpeup.
Bb
Ati-
www.portalguarani.com
mmmmmmmm
J96
A.
ante
.3T.
A,
i
ame
IV
11
Bjj
!
Atinar con
h
Bf
B||
Atorad IgSrPpa:l.Oepyty^pv^
el
Atorarfe
i
bocado
..
remimoa
rupib.,
mbae
yt.Tu-
H||
Ej||;;
J|J
rltrt.l.Hoa ca -u chere-
mym3ang.l.nda
gVii
j
11 EIrI
1*19 1-
ra -
"el-
fuego,
arU
el
...
"
h\!
Ahapoacaa,:
At ort-olado
Ahatapying. .bo.I.
.
A Atolladero. Apa'curucba.
..
AJtatapyin.iag.ca.;
Qybppi bo*ca.i.Oyo
}
EmIrI
LApacot^.'-
beati.bo.ca.I
Oyobe
malo Gher-
eiri
tpfquti.ca.
Atormentado de
penfamientos
,
mymonga
chererec
Atnito
Ei i 1
Che
Ato
i
abetA
,
CbereG aguyfen.
"II
'III
|||
11
il
'
Atormentado de
.1
malo
Hb
'
.Gheaeay'guii'mS
"Ir I
1!
IHI !|BI
,1
mopa.mG..*
-~
penfamientos , Temy mo anga, che moyngc .!. ing ai bet. Atormentar corporalmer te , Aiporar vea hete
. .
pe.
1
t__
www.portalguarani.com
TTT
ante
pe.
t.
1.
T.
Av ante T.
197
y chu-
Het arecaibe^
Mba qibee mo
guiyecoacbo.L Gui ye
rec accitbo. Ltormentar las feas repre
Tentaciones Angaip Vang chererecoa.
ya
1.
p anibo aqu. 1, Terpjr quabp'engu pip amborujl. Mba hechagu c boychup amboaqu.Atraer, ganar la voluntad,
Ambo
1.
Chemuangec,
tiioyngoing
1.
Che-
ai ai.
A e.1.
niopiraq Herbo.
botraapucbo ychp.l.Ahaihubyi ache rem y robot ara af vebo y chupe. Atraer por engaos, Checaracat hpe amboaqu ,l A mbpt ab mboa.
i
quibo.
.<
1.
amor, /\mbom
hpeahaihnb
mborugui yeahubuc^
bo y chap, i. Arurha hu chereh , v- hazere amarLtraer a fa-opinion,
Atraer tirando zia a i, Aht qui che cot cot. 1. Aheiuchecotjcot. Atrancar puerta, A mbot
ru
oque
Atrancar faltando Che].. ql gui h guihbo eorotg hae guihbo.
,
>
,
herubo
A trancos andar,
Aata
a-
imboyoyaveabo.
atraer con palabras halague has C he ce nga pi u
,
pip amboaqu. 1. Che lee he e reh ambo ru. Atraer con prometas,
mo
ta.
venados
1.
&c. co-
rotug.
Op opbo oa3
Bb
Atran-
www.portalguarani.com
wmmmmmmmmn
1
98
A.
ante
T.
A,
ante
eftar
T.
Atrancos
leer.
AmGpap'
Atrauead
O iba
bo
cher'ny.
eftar
Atrauead
con otro
qniquepegura.L
cuera.
Mbac
Atrs mano
efar
,
Noy
ndayb.LCuma mah
mp
Atrs mano poner, Cape
b .
I .
rap hechca.l. Ayeap he chaca. 'Atrs ponerfe, Aembotaquicuc. t ArY'mboeb y cup. 1. Hebpe ayc.l. Hebichupe a". Atrs quedare canfado,
A ha c'v.I.Aurac. Atrauear comprndole todo, /VyapacatuU.Ay tbjr tbo.-L Na m8n gurri tbo. Atrauear el to, Aigac bo.pa. Atrauear por delante di otro Hobab aqu.l Hobbo ahgui qupa A t r auear fe , i babo as mo'.i.Oibboa?. Atraucar el bocado ,v
,
atorarfe.
Canco cherero
pit.
i.
Atrauefa
, Hacapba,
atrauefao-
pohbi.l.Ndai poshubi
KNdaquhiye. Atrevidamente ,
Mboro
gu ira.
(.
O bbo obae.
me.
Atre
iiriifiifiiTiifiifiliiTiifiifiiTiiliiliifnliifiiIiiTiiTiTiil
www.portalguarani.com
A.
aflte
T.
A.
ante
ru rehi-
c mar? rehc
ra.
guitemJ.Cheangec
beguiten.
t r i bular
te
ot ro> A m oy gotebe.mo. tronado can trueno Aaiacunv rerav mScay. tronado de epanto , Ya,
Auditorio, Hendupara. Aullar el perro, Yagua oya ce.guabo. Aullidos de perros, Yagua yace.
Aumentada cofa>Ymboubi
cha pira.l.YrmSrabira
1.
Ymboycocc
pira.
Aumentarie> Aemboubicha.bo.l.
caiybae qui h ye agu. tronado loco, Yyraqua acaypn.Uta'.L Tarla a ata. l.Y yaraqua acata.
Ae
yrfintf.
mG.LAe'mbo eta.boJ.
Oyeapritarv. moytarvr.
1.
Oie-
A vn.Aub-.l. Bit.
Aunados entre
i ,
ONdc-
kturdir, Araocafiy,mo.
A-
moecagurubo.
itufar el cabello
,
Aapy
yoyacatu*
A. ante
audiencia lugar,
i'i
V.
Teco mS
Aa tiroeNde
Aunno,Tiroet.
tirSet.
1.
Aun no
dizen que
N*ky
/un
Te-
www.portalguarani.com
1 '1'i' ff
m^mmmmmmm
200
.
ante
''::..',
V.
co*
A.
ante
v
lo dier, Chci:
tm no he acabado de
rangg.
Aunque no me
yo
mer,Ndaegut carubo
lo -tomar-,
o-ieerrgeymo yepchi
,
Aun no yo
ge.
Ndae Tan-
ne aogo.
Aunque no qurcra>Oy po
rey tepe. L Toipotar
ni
,
p.L Oipotarey
Nde
cam'
pei.
Mcguay
,
Auencia,Tibeyma.l.
Aim'no
ge.
Ndereiran,
Aun por
eflb
Ae
bc.l.
l.Ndaickne.
1.
N<
Aucntare huyendo, Nd
chetibiguiyabpadJ
caygui\abpa. Auente , Oycovrubae. Oynieyaibae.I.Tibe)
emboyece.
-
1.
Oyoor.
1.
baed.ynymba.
Aufente andar efcondie rofe,Aycupeg. 1. An'
fo.l.Ooombo
1.
Ye-
Coa
M^fcMMJ.Mi..Wnm,M
i.
.^^^
www.portalguarani.com
TTTTT^
ante
V. vocal
ante V. confonante.
101
pecado
1.
es el
demonio Angay,
p apucahra-.ar&nga.
Uitor, y caufa
de nueftros
bienes es lefuGhvifto
n.S.andcrec marngati
mSnangba
Ieii
Oyy catu oy abbae, l.Oyoectatbae yoy a cat. Aventador para el fuego, Tatpeq.
:
Aventajarle,
Atq,
v.
q.6.
Aventar, Ambobb.I.
Xa.
Ahabiymbobeb.
..
Aventar defechar de , y
tapii.ta.l.Am.ca.l.A-, mondo chehegui.
Aba
yepoihbuc-
mbae rerecohiba.
gueta poch.
A. ante V.
cante.
confo-
Ave de rapia
Guiri po-
Ce
aguj?
L iTiiI il|gllllllllllllll
www.portalguarani.com
^~^~*mmmmmmmmimmmmmmim
la ante Vfonante.
coa-
ante
V. conb-
nante,
agiy
guaco*
e.
1.
Am8mbae
otros,
bae ayp.
A ventajar fe
nica*
Aver tiempOOcafionsca
hohba..
fadeyr,Aguiyetetchc
hbo.LT&htTnrandup.LTapt mtSndii(
pe.,
;
.
'
'
tobfeJ
Y upi\poroaoc.l
Oh'-"mCmbuca mbae. v.
apiL
dificultad en yi\ Y yabaichehoi Aver falta de comida,Ndi abo. 1. Tembiundipri.
Av^riguarjAinboyehu.pa
bo..
Aver
;
Ave,Gu!r*'
UCarua. h Carue^.l.
TeHibiutibey-l.ibrrl
cM...
Gira
i
vezes yopiru.v.per.
yporhcta..
Avergonzado quedar,Che
tyguyteS* I. Chequi chequ au gui eapirey-
A vezes cantar,
Oyopru
Oyopiri
A vezes hablar
-cee'ngl,
L AmSngai..
l.Cherumbign.
J ver menefter tener necefsidadvAycotcbl'.
amun*
TiilnfnIi.Tiif.il
www.portalguarani.com
"
'
'
'
l ij
'
A.
ante V. ottfonante.
At
ante
V.
con- %p$
fonante.
amfind, bo.pa,
va de hazerlo
el'Oyapo
et,l.Oyap6eteamo.l.
Oyapoaniopa?
via
|
boap^apu. Aviuar al dehuyado, Ar boap cabi. I. Ambo aquaab*bo. Aviuar al que duerme , espantndole , Amond* LVyque^monilta.
]
S.no,Oquabcbe amopac?
Lvian quedado algunos aparte, Hequbee am bina J
A voces,Ocapucai corog*
hpe*
A.
ante
Y. 2.
,
Vvifar a la partida
Amo-
xedrezada ropa
apa.l.pyn'.l.
Aob
yya-
paba.
Axedresar
rribapii aoV
Guu
hobo.
-
Avifr,dar de codo
pecai.
Ana-
do Aviuar
al
defeuidado*
Am
Ce %
Aze*
iiimiiiiii
www.portalguarani.com
al
gil
104
A.
ante
X.
2.
B.
ante
Al
Azeradacofa,Quarepotiatari
ymboyanpi.l.Ymo
;|J sil
tambiquarepotiatapi
til
j|l
Azerar,Amboyahecqua
repotiata.
91
j||
||
M
|j
!J||
Bahear
la tierra
coa elSoK
Otioibbt
Bahear fe lo que eta. callen tcJftacuotyrob. Bahode la boca,Yurutyti] bJ.Yurupft.
II
;|l
V.
b.
(cang.
11
III ||l
Azul claro , HobhecaAzulobfcur,Hobihy. Azul hazer,Amboobi.bo. Azul ponerfe la fealdel acote>Humbi'. Azul ropa, a Hobi. Azul boluerfe negro, Ho-
11
jll
bMovut,
bY.l.Hobata'.
k
1
;|
II aB|
gil
B.
ante
,
A.
Tepoti
111
II
III
Oroypopic oroyro:
Bacn, o feruicio
quibo.
Baile, Yeroqu
3|l
Ijjj
||I
hap J.te poti rr. BaciniHa,T'lnru. Baco parre del hgado ,ib? pa. 1. Pereb. LPcreb.
Bachiller,hablador
,
bayi.^
q
,
Baladren
11
|[
II
ral
em-
www.portalguarani.com
TTTTT
w
fiado
ante
A.
B.
cit
ante
A.
205
ikemb
bae.
yobur.
Jar animal,
Oeeh-
ibtrap.
iibuciente,Abaeepiildia
tpit. perfona
Aba
ec-
Banco redondo
-
Apic
teybae.l.OyndebaeJ. Oycoebae.
ild,eengat;l.
ecma-
Baos
pe.
el lugar
Yahuc-
qura.
iluarte paireada, ibir.l.
Baptizado,
Y mboyahupi.
1.
rbYrp'emb^
iliefta,Gurapmyrf; I. guirapap. tllefta tirar, Amond hu
l.Chriiano oycbae.l
Yyapiranio mbr.
mo
Ghrifianombra.
Bptizador,Poromboyahn
har. 1. Y mS Chriftiano hra. I Tupa rairamS
guirap pepp.
Poromx3ngohrai.Fo*
roapirimohra.
Baptizar,
AmS Tup
rar;
bo.l.Ayapirmo.mS.L Ayahug.ca.l.AmoChti
ftiana.mo.-
LChecarecare^lJ^
Cc
Bap :
www.portalguarani.com
Il
lP
Wi HUl -^J
i
06
B.
ante
A.
B.
ante
A,
ccatubae,f.Caigua ra.LAnamP.
novc.
vea. Baratar
,
1.
AyeapirSmg
el
Y ticen
baxar
precio,
A nbohepimyrfAhenoi
l.hepi myrf.
gatymbae.
Barbaros
Mboro
j.
Barato,Hepimyr?.
ymbae.LTec
eco rec
ra.
catubac
rerequl
Men-
tum, Tendrb.
Barba el peio,Tendiba. Barba de otros animales,
Barbechar, AcopeLbo* Barbecho, Copeihague. Barbera , Tendbaapia daba. Barbero, TendYba apind;
ra.
1.
Ambot.
Barbada de cauallos Cabayucvmama. 1. CabaywyurumGmbcba. Barbado efpeTo , Hend?bai nbae. Barba hazer, Ahendibaa,
Tendibaa apoh
ra.
Barbirrojo,Tembabaaby
ta.
p'.mu.
Bardar, A vacobata. ayapiracc\ hiata. Barloar enemigos, Oom boya.I.Oh8yrrSoyo< h.l.Oyocfcr Oo yraI
Tomo.
Bar-
fiTiilnl.liiT.if.1
TiiT.if.if.ifNliiTnInInniliIl
www.portalguarani.com
Timv
B.
irquero
irra
ti
ante
B.
ante
A.
2C 7
que gomerna,
garat acocara.
de hierro Quarep-
guaCM.f.peliegucu.1* quarepoti v
irra
birherahbo.v.Pi. 7.
Barrera ir pembi. Brrrero de antas,Mborebi iguba. l.Tuyugiha. Barreta de yerro>C. 5 B irridojYpdhagu.l.ypc
pir.
ra
de puer to ,1 mb a $ a
,.
irracojTayacu hapiabae.
manc
biecapyc.
,
ibiang^
Barriga/n.l.Tacap.L
am<
Teb.l.ibigu.v*a n.2. Barriga abajo , Gucap*
ibi
bo *
Barriga arriba, tucup-
ibiramombucaba. Guar.
bo* Barriga arriba ponerte al Sol AyeprapJ. Ayeacapp.l. Ayeibi guaBarriga de ollas- Seca 2. Barriga grande /I eguacu.
l.Hebeat.l.Ptui.
arremdo, Ycutupira,
1..
Ymombup rra.
arrenar^Aibracutu ,ca. 1. A ibita mSrnbujCa. \y pi gur. irrenar por muchas par-.
tes,
Aycutucmg.
ca.
Aymombmornbu)
I.
ca.
ipiguar.
cap.l.Heb..
arredurasjitpei hagura
Barrign
Aba
ebeat?.!.
He-
iniii
www.portalguarani.com
oS
B.
ante
A.
B.
ante
.
,
HcbeatP; I. Hebeaguac.Ubgu.
Barril,bYrae.l^b^ra^a. Barril chico, blra nae iiy r?. ibiria myrf. Barro blanco, Tob-ltf. Barro colorado, Tapyt* Barro de loca,aev. Barro hazer, Ay apa yuca tu yu.l,Ayap,tuy. Barro hazer de lo$a, Aya-
L.
Y c
Bxift ara,refpondiendo, i
gmyeim?'.
B alardo Me ndarerai
,
Barruntar
AymSang, L
myftgur. Baftear,hechar baftas,Al cybo. nio. Bai ment, rpi. 1. Ter biii. BoKit,.MbM. BalifErento aparejar, Ai mGcaenaiupxrari.l. I t guamari ancm caena^ Bafon, bordon,Mbocoi
ba.l.Mbopecu.l.Ml pegu.
Baura, iti'jZ. Baura barrer
,
na.
Atp
Ybo.hbo.
Baura coger
pa.l. Ai^ti
,
A it y ar
,
l.Ypguaprabiy.
Baila del colchn, Hecybo cu. Bata ya,Aguiye im??'. Bafta ya ola Aguiyeirn*queahe.l.Aguiyety.
,
Mlambba
Baftante,atis.
fc
Ay
J
r>
>,
.pyJ
*
-
M;irand<
qu
^TiiTiif TiTiiTiifiiTiiTiiYiifiiyiiliTiiTiiTiifiiyiifiifiirifiiTiliifiifiiTiiTiiTiiTiifiifiiTiifiifiiIiifiifii^
T T T f
\*m
www.portalguarani.com
wm
B.
ante
A.
B.
ante
A.
209
quba.l.MarSmSy.
ataliarjOSyrrS. m8.1. Ov'guerecoa.l.yehc opoc.ca.l. Opuo-
Y6eheJ.Amtrara8aa.l.
Ymarandcqu.
tata,Yeti.
Baufan hazer otro, Ambotapna.l.Amboyuruyaiym-oama. Baxa cofa colgada, Y a-, cec b?. B axa cofa corta A tu J C ,
.
rp.i.Pe.l.Atpor?.!.
l.Atuete.l.Atur'.l.Atu
Utea,ibiraaeguacu.
ryngat.l.ibif.
na.l.Amboa.bo.
Jatir las alas el auc,
Oye-
Ypeclrf.
peteg.ca.l. Opept.l.
O-
1.
Mi
perereg.bo.
ptiroro,6 plata,
Am3m-
AmSayb? guineraongap.
la
mano,
hecho, Cheyu
rya
guiamS J.Chctap
na'gui'm.
guey.pa.bo.
Di
Baxar
www.portalguarani.com
P'
Fl
'
'
iWl
2,10
iprrii
B.
;
ante
A^
B.
an te
a:
Herymbae.lTundaf:
ri.
1.
Yyayb' yiYm<
ang..
B.
arte
E..
Baxar h cabera concediendo.Avaib.l.A cn gat, Baxar la caheca , reuere rielando , yeai -ychur pc.
Baxar
Beber agua
(iguabo.J
Ai u.l. Au
,
lyequirta.Lip.bOc.
l.Hobapi:'- i.j.Jgum?
Beber a tragos
. 1 .
AytV'qn
CHxa.l.A.yqiiicT.qu!
aYbi.bo..l..Nriayupn.
y gu abo.
A mboberab'
B a x^rfe
enco rbarfe , A y e at
r
b. bo.
e^ pic
Beber en
guabo.,
competer.ci;
c
boa pipe.
bo..l. AemGr.
Ooooqa.noqaa.
m y.rfrbo.
Bebcrymia AcaU..
Beber -medio errlorrach
do e ,
ea gui;'ibe.I.guyembi
r<
Baxo -hablar
bo.l.> t e
B.axo
Ahebobog. mbegu.bo.
linaje,.
A c u: g y erribc
l.An'cru.bQ....-^
cabe.prat at.
hombre de
Aba. emoangabae..
Bebe;
rTfTTfT.lfuMTTIiriifiTiifiifill
liUnTi
T11T11I1I1 TiiTiiT.iT.iIi.I.iTiiMiiIiiTi
I I T
II
lnliiluliifi Ti T
www.portalguarani.com
B.
ante-
E.
B.
ante
E.
:%\ 1
berechra.
Benigno
roftro,
Toba po-
cber
vino^ct^l.Auc
5
guy..
eilaco
ella cofa
adornada,Ymo
porag mbir. 1. Ymbo yegua picande. 1. Ycatupn etei mongipi. ,ella cofa de uyo,Yp8ran teg.Ycatupm. kllezajMofngaba^.Porngba.l.Te.
cndezir con'la
roporiahube rec.l. T b yr poriahbcrec.i Toba poriahubere cyracat. Bt odo, caberp. Bercas,Taya. l.'.H gua^ CU 2MP Bermejo,Y?yt3hae.
.
Bermelln de
Vruc..
la
tierra^
Bermelln
tai
,
tierra.
Tapy-
mano A-
a.
hobicd.Aycpoiticatu pfr.Hc. kndezir con oraciones; A o nbe cat.l.Aem bo catuhec. l.-Ayti cheeengat hec. Endita cofa Hoba^a p,
Berros,Cptai. Berruga,Quvt?.
Berrugoo/Yquyta'quyt*r
bae.
ya.
Beiamanos
biar
,
raJlYpokicatupra.
Toympngat
Taludes emhe
ereque ychoe.l.Terei-
mengat hei ndbe;ereque. Bear deshoneflamente, Ayurupt. Befar honeftamente, Aveyuru mboy a hec.l.Aye
3eneficio,merced,
Mbae-
meemb
te?.
yurumbobhec.
www.portalguarani.com
i 1
83
2ii
Befar
B.
las
ante
E.
B.
ante
I,
m ni
manos, Ayeyuru
Bien auenturado
catupri.l.
Abaec
ec-p
II
Aba
rng.
1.
Abatec pe
m\
Bien auiado va , Aguy< ogucrah.L Ypoypoc; t ohbo. Bien auiado va , Iro nic<
'lili
Betias,co.
1.
Hbae.l.
Mymbaba.
Betun,P8mo.l.Mbaep8-.
11
'l
Oh.ha.1. Agu ye aua yhyhnira. BiendifpuerTo,gentil hor bre, Aba rechag mira
gat.l.
Abrechagpc
ilj
Bexigasenlospies
rva.
F'ipi-
Biendifpuefo , peroco Aba I alguna falta chag marngatu te?. Bien empleado efta,Yroni
,
BezerrOjB acara".
B.
IR
ante
I.
MI
il
cedizeelvaron, Het que rea J. Hy yamburt l.Hee quera re.l. Ts que re.l. Cequere. Bien empleado cft , diz la muger,Hee que re; Bien empleado et, bie
le
catupiri.
viene^'ru.
Bie
www.portalguarani.com
l"l'll"l"l 1
B.
ante
I,
B.
ante
zjj
hablado, Yeengatu-
1.
cpa eher. Bien puelo, Oyngatnbae. LQquacatubae. Bien e le echa de ver que tiene juyzio en lo que ha
Che ychup
guara.
1.
ruambe hembia p aguiyeL. Bien fe le parece , rua mbe Bienvenida dar, Ereyuze
s
A yap
Chbe tequara.
ien
Pnga. a Bien venir al jufto,Yyacat&.LHoacatu. Bigote, Arrsbot. Birrete, Acangaop. Bifabuela,Yari yoap. 1. Checiyari, Bifabuelo, TamGryoap?.!. CheruramS. Bifnieto, bifnieta,dize el varn , Cteremymynor
.
7
'
yoapi.
1.
Cherarremy-
Ac
myn d.l.Cheraraira,"fi
fuere hembra (ray) Bihieto,o bifnieta dize la
muger, Cheremyaryra
yoap-i.l.Gheremyaryr
aryro,
Chemerob.
Biu-
mc'mbir'
www.portalguarani.com
/
2
i
B.
;ante
I.
B.
ante
Ll
Blanquifsimo^MorS quy
mno hagu.LChcm^n
dyapj
ycbi rty.
rey.
1.
d.Morgtyiapatubz. Blanda cola, cocida., 6p< *drida,Huv.^;HGvm'?. Blanda cofa de 'uyo, Ypj .c,UHSGinj#.
Alenda
hpe.
Blandamente coger
c
Blanca mi es madura,Yyapeyu.Abatiapey.
;Blanda tierra,fp!uf.l.B
.i
Bhnco,Ty4.
Blanco del ojo, Teca Tb-
b.i.
t
Blanco de los dientes, Tai
mbit?.
m3.
Blanquear
ra
,
Blasfemado,
ra.
Ymombeua
ma.
jBlanquecinacoa? Apatubi.
pra.l.ceng.iporara]
Blasfemar, Ace'nga T
pvpc.
Blai
rtintoniiMiiu
, . w . .
....... .......
www.portalguarani.com
ante*
B'.-
ante
Memo,! upa vp
cubara...
|p}fi,
neen-
Piv.l.Hobapv.
Ghecimbact.
lonador
bae..
Oemboqui-
ionar,vanaglbriarfe,A>
emboqui
b a
i
tci'.l.
Ayerocomen,,
tc'guytena.fe
ef-
edosque no
edos que
fe
mo s Y u
,
u roba piqu
Caaturupvt^.
cernen,
pqui.l.
Yuru mboprco
,
C aa-
rog,-
mrutI.Caaruni.'
Ecca
fucia
Yuru
<jt-..".
ante.
O.
Bo, Tapan?..
xa, Yi t.
>ca
ab
jo
Bocado de ponzoa
Oyurhangiu.-
Fo,
bo
tu i;
h'uiy.
1>.
Obapbo
Bocado mordedura
Tai
bhag.
&c."
no)
obabbo.
1.
Oatu^
Boco
www.portalguarani.com
ii
*I3
1
'6
B.
ante
O.
B.
ante
O.
B9o,Ambot.
Bocoalir, Ambotace. 1. Ambotaaroqiii. Bochorno,Pracub6.1. PriaJ.raactib.
II
l
11
Sal
i 11
II ir
1
|
II
Bodas, CaTugucii.l. Pepiguavu. Bodas hazer , Aypepir, m8. 1. Caruguatu am8fia.nga.l.Ayap carugua $ u-
Bolar de abajo arriba i beb oyeupi abo. Bolar de alto abajo> Ob be ogueypa. Bolar yendo, Are narr pi^ guIamul.Che r
bi nee guihob.l.
Ar
.rrSnamb beb-
Bolar
la
fama
Terac
Bodega, MbactetyrScoti.
i. Mbae rendaba. 1. Mbae cot.
Accu.l.c^.
II
II
ili
*IhL
Ambocu
cu.l,
1.
Ambp
1
ISI
ijjl
Ambo apichu
gra.l.Yupi" apollara. I.
ilHl
Ir
B|
|[jl
la cab'i
degolpeSjGheapml guhet.
apia.l.i bigu..
Bofes
'
eiibebu.
I.
IHt
iIrI
Bofetada, Atbete.
Ho-
mambuchea.
11
i>
Ayatibe,
'til
!,;,'
teg.l.Ahobapetg.ca.
Boia de madera
;|[
'111 ll
ib-ir
gu.l.Ayeapmegaj
yerpa. Boltear hazer,
apuJ.ibir api.
Bolar* Abeb.bo.
Amboyc
(
|B|
.
megul.
www.portalguarani.com
i'
'
'
'
i l
B-.
xitfc
O.
B.
ante
O, 217
>!tear
rg.ca.bo.
aluer cobrar el enojo
cuerap cherec maran gatugui.l. Ayepiaptec pochi reh.l.Ayeapa ti tecpoch reh. 1. A bag'teccatugui. 1. A niorangue cherec mangar rangura.
Boluer, dar buelta,
bi
1.
Ambo ib
chee-
Aaty
moyro.
oluer ala
Ambo oba b.
cabeca abajo, echa g. 1. bf cotianiGacang. Boluer el roftro ameuudo a
Boluerlo
la
oluer al lugar,
oluer a los
Cherenda
Ambo ib
aqucuemae.mS.
Boluer en gracia, A?;mbo yecotidh ybl 1. he y c a hubuca yebi.l A cheraihucue cmboba,
.
Ambo
ib chcprata.
J.
l.Aheomboibi
hucue. Boluer en bbo.
1.
cherai-
i,
1.
Chearaquaa
1.
Che
coite.
Ee
Bol-
www.portalguarani.com
1
S
B..
ante
(X
B.
ante
O,
Bauer
gui.
dor.Avebi.-
Tuj&vfj
pc bee.ng. Abag'ychu
l.Ahemec.I. Aycqa
be. Boluerfe de lado, O-iquc
Eoluer
lo
ageno a fu due
Amboyeb mbac
boayer. Boluer del- camino, ln \U gar adonde yua, Chera pe acig guitbo. 1. A
yeaparguitbo".l.
Aye
Amboyere
herequai
beyngotV Boluer jfo preado, Yporu piamboyeb bcu BoJuer los ojos en blanco,. AeWooecatrd.Aern, boca imboyre.. Boluer por alguno de pala bra^hepi; henee pipe.. A erobo y.ebt hep i a. Boluer por alguno de o-
TupaabramSocmc
i'.nga.handramS o mG.a J.anderec oip
ci . bo ca .
.
1.
e m 8 a nd he mGnd andere
coV 1. OmSng oyeh anderec. 1. and.ero< oguerec. Boluerfe en nada , Oca ir mbete mbaeey oyc(
bra,Hcce aquax cherapicha repica. Boluer por a verdad, Hupiguarari,A-2ro.l. pi guara ai picyro.
Bojue.r por
fi,
caymo.
Boluerfe ziaaca,Quj bot gqti abg.ca.I.Ar.emS qubongot i guibca. Boluerfe loco, Aembot
Hu-
Aem 8 mbeu
reype.
B,o!ucrfe
Dios elpeca-
TrriTiliTiiT.iT.nJnTiTurnUlliT.iTnfuInTnluf.TnTiTnfnf.Til
iifiiTiTuliiliiliihliilnl
www.portalguarani.com
B.
ante
O.
B.
ante
A,
,
Boqui chato
bae.
Yyurupe-
nohehba.
1.
pit haI.
prgUitecbo.l.Caeyu
r tyn'guitecbo.
garatpe imSgueeh-
ondad,Aguiye,L Cata|ir?.
Bordon,Mbococba.l. Po
cocba.!.
Mbopcu
Mbopegua.
Bordoncillo del que habla. Ap. Borla,Ambop.
A-
P^iga de baca.Mbacare
por/.
Bq badas .Yeyurupec.
boquear
JoquiabiertOjYyuruya.
Yyurnpecba.
Boqui ancho, Yyurupigua
cu.
Borrachera
poc.
paTarfe,
cabe?
l.Ohembocabcpobae.
Lcabeipoporarah . Borracho alegre, cabtpo
on.l.cabcif e,ai.
bobogbae.
Borracho de inclinacin,
Ee
nena*
www.portalguarani.com
no
E
ant<
O,
cerat.
c.
B.
ante
O.
nembocabeipo
guytena*
comer
tras la viand
Ah
BorregOjObechirai.
Boque,.
Ca ana. 1. Ca
Chereroyp^ checa bep.I.Chereiticheca beip. Borracho medio tocado, ataypte che cabep. checaheiP-v rata, l.che cabero h^rah'jraU.Chc rec, guiri u te. Borracho fin fentido,N3m hoaraqua be y cabe x,
Bokzar
bo.
,;
Ayeyuruped
Botar
la
pelota,
Am8ml<
m8
vno
p..
Keeaguirira oterm3 p. 1.
,
ornlo ycabeipc.
Botn de
flor abrirc>bo
Oe-
Broche
mSuvcagu?.
o;*rado efcrito.o pintado
mbotipiba.
Bocina, caracol, Gutapi Bocina,cuerno, flauta, pt
OenaS nanfbae.l.Oyeogbae.KYya.
Borrar efcrita, pintado, Amonan?, rao. 1. Araboa. pa. bo*I .mb@yeo.g.ca
to,&c.mymbh
Bocina tocar } Ayopi(yp*
ca.)
Bocina trompeta
bi tarara*
Mn
Bra^
Borrar
el rafro
de
otro.
n TuTuTi
ll
TiiT iTll Ti
l
ll
ii.i^
TMT
T.iTiiT.
www.portalguarani.com
MWl lM
'
B.
ante
R.
,
B.
ante
ac a le s as I
pone r
,.
A rn
x>prp.
abietes, PaapiquV) . acear , A ye y iba tymv.ngii.l. Aye yiba
gti.bo.'
r
ayco Maramara
mS-
py,m8d. Ayeybittoin
acear llamando
,
B rano, baetc.LPoch.
Bre3,CttriibiCi.
con
las
Breada cofa
Brear
,
Curbici
manos
acero
Ayepom. bo.
yriongipra.
l.Aycpoytihenonl.
A y cu
pemong.ngi.LAmSng
Breas, Yya.LY yatybL Breue cofa que. poco dura,Curytey gu, h Nda ypcopibae r-arSggi. J. Curyte' guara aip.L
Tatapyiicobc-
u ra
Yyabae-
ra
mnS.
Ee
www.portalguarani.com
a-ai
A.
ante
R.^
B.
ante
R.
Briob,diIigente, Qujire
I.
Ofieaionibiiru ba
HejabromnomS.
1.
Quin
Curytefoman'o.
Breuifsirm es nuefra vi* da,Habiyubeb anderecob. Brindado fer, Heropabee mbi'ra che c agu pip .!
mb.l.Marandequab
r
occii catbae.l.Oi
Ymongaupichcl.Ymo
hey mbira che. Brindar Ahey.n.h Arriee clg ychup.l.Aymae cguy.l.Hau vea caguy.
?
qmba.
B re t
ra.
e i a rbol , Hoqui
Brotar
cu hobim.
1.
bi
mbguaigue
o
hobece
ma.
al
Brotar enfermedad 01
,
cheraci.
ba.
bo.I.
Brotarla efpiga de mai Gumbe,oplatano,& Hatynde tynderami Brotar las flores , ibc
opu. Brotar lo fembrado. O crobutemy tyma.l.Oj
Am>a
pa
Amona-
te?.
Briofamente
pe.l.
Cilcatuh-
Br
lllllfllllllllluflllll
www.portalguarani.com
FTTT
ante
B,
R;
B,
inte
V,
Buey,Mbaca caap.
Buelo,Beb.. Buena cantidad > Catu.OtC
t.
ifmoe'ncii,
lo
u
,
ira.
animal
Hejba. L
1.
Mbae
marSngat.
1.
c.
uxa, Cua
pay.
Cu-
v. teco-
a naba ye.
guitecbo.
ante
B.
V.
Buena palabra tener, Che* nec vpepcat.l. AguiyeU.Cande. Buen prou e cho gu y e .
,
Bueno
eftar
de enferme.
dad, A:uer
ffio.
pa .bo.
Carugu
ayporar..
)o.l..Carugua
Bueno elarde
yeaic.
falud,
Agu
te
comi-
amo ereye
Caruguapo-
quay.
Bufar, Chcapyy mb.bo. Bufidos. Apy ymbt ymba..
bofo de granos, M a po
rarahra.
Buho
c
<
aiie
Vrucurea gua-
Eulto,anguc, y angucii n3
ali
ch
;j
vi el
buho (olaBull-
mente..
www.portalguarani.com
mnw mi
21-4
B, ante
iiii
V.
A.
Bullas
ame
V*
j
Jteyba.l.b ecopiry-
rZ
Bullirfc,AmT.n.!.
Aer
L
Ayoy
Burla hazer, Ayoyai. ta.L Arnboyaru.bo. Burla burlando lo mato, Ymboyaru yaru yopar hpe -oyuc.
B.ur lando
,
Oiemegua.
Ymbovaru hrugu'i*
i.
pe..iTeyhp.).Nda_
ayehpe
gua*
Me-
piral yra.
1.
Y yaru;
hpe. 1, Meg&raio.l.Aruahpe.
lo
bae.
Burln deshoneflo,
ir
Burlando
Aquyt-i'qi
Cherembe
pif--
Bufc'r.Ahec.bo,
B'ti fea r ar i e rito
,
A pob!
,
m
1.
.
nebmente
bi.
mboya-
rua ca*mboyartia"'
corandy guicobc.
TiTiiTilTNliiTnTiiTili^IilliiTnTi.fNTiillif.iT.iTnTi.iIiiTnTnTnTnriifnInTnfnliifiiTnlnTiT.ln
www.portalguarani.com
Wf
ant^
V.
porndupa
ante
22
mm&tt
Jcar
gui
c;uitecbo.
enla baTura,itiaru
AmboapYaquyta. m8.
l.Amboapiracng.
uamboguihecbo.
ecudriando,Cheyurupoehecgui poran
ifcar
Cabeca uperor,Rubich.
l.Tubich.
dpa.l.
mboabir
bi-
ru hecbo.
Ae'mboyc
aitgu
jfcarafsi,Ayeporac,
5pitu
querapi. rabo.
ante
A.
Guc
ecangayti.ca.
pbo.
aualleroqweeta acabalio,
Cabay
arichu.l.
fa- a yurupi.
auallojCabayu.
abaa, Cap aba.
Cabezudo en fu
parecer,
*
abeca, Acng.v.A. n. 2.
v.Apn.1.2.3.
abecacalua, pirabey.l.
AcaguJ.Aragurs.
abeca de linaje } pcu.L
emoangipi.
Ff
Cabe-
mu
www.portalguarani.com
ll ' l' l '
J
1% 6
ante
,
C.
Apuc
ante
A.
Cabellera ponida
Abperer.
Cabello dla cabeca, 1 . Cabello del cuerpo , Ha.
mGno,nga.
M
Cabello de maz, Abat
agera.
bagui.l.Ycngyerobac..
Camilos vntar con azeyte , Ayeacang myro* mo. Caber,Ya,n.4. Caber al juo , Chey catfr*
pici cba.l.
Cabo de
Caber
a penas
Hacipel
Cabodeintrumento,
B.II..
bi apr-
Cheycherend.
Cabo de pueblo.
Y ya catn
Cabero
_
Amboy
,
.bo.
el
que
fin,
efta al prin-
cpio,o
Apiri chua
ra.LApirigura.
Cabero,Cabay $ m\.
www.portalguarani.com
C.
ante
A.
C.
ante
A,
zzy
abra montefajGSag'.
;
Ey-
'
qura. 1. Guirayurahra.l.Apihra.
Cadaqual,TetyruaVLAbe.
amador perro
Yagua
500 ru-
Pete?
mbae
pia.
rupia.
1.
tei e.l.naboe.
a$ar animales
Ahebae
petef.
Cada vez,
be/ O.
M eme.
1.
M-
Am8n-
ierv ymbobo. fer en hoyos , bquape ambo hbae, acucia, aca. 1. amoiyv. achonda perra , Yaguayquarur. achorro,Yaguarai.
Caducar de
adaao,Rofibo.
ada bueno
abo.
,
Ymirangatu
my ec.l.Yyaraqu cay-
www.portalguarani.com
az
C.
ante
c*
m*
a.
ybae' otuyabae rehe. Caer,.8.pacu,ta. Caer de alto , acutip. bo. l.bat gui. Caer de brucsjCheapir.
aer granizo
amand, , ocucut.l.umndayr
l.Hcamanda.
Caerhazer a otro,
An
cmrngai cuera,
gti.
I,
teco aguyeyguar-
Caer de
Guebbo
ciiguibo.
vnlado, Aeapyagui
abo.
C aer de romana
apa-
capi apacm. Caerle algo de alto, Yyi parobo, Caerfe rbol cargado d
fruta ibirarlcang y<
rooibaguU.Oyeap
ribir,&c. Caerle de fu eado,Aye pira. bo. 1. Aycapars
bo. Caerfe de hambre, Aguit
chet'mbiahiranio.
...
,
O-
Caer
W ww
www
"""""'"" n w
w.
www ww
... ..
..
....
. .
www.portalguarani.com
C.
ar;t
A,
C.
ante
A.
il 9
C alaba co grande le
grande,iacu.
-
boca
orumo.
aido eftat pique de
mo
rir,ChereC.
cherui.
1.
1.
Haimc
gnitpa.l.
Calabazo que
I.MSngra.
Calafatear A ycog garata. LA Sniong.
,
pis aye.
laiman-
Yacar.
Para-
guaricha.
Hembeipem*
mar
Kba.
I. ^o. pegu.l.Mboccc. alera, Ytarapih.l.Yta-
ayporar.
layado, Mbopect^a.
monguichoh.
i
Calamitofo tiempo, Araa ba.l.ramrbo ete. Calambre^yhii. Calado papel, papel Oiga
bae. 1. Oyeacbae, 1. l.Ytiquybae. Calarfe el bmbrero,A yat
al
muerta, Y ta ca
re.
Ym8a
quymb
!alabaca,Curapepe.l.An
daU.Tumbiqui.
alabardas dar, Acm boy.bo. Aac-ambct. bo.
fiaba-jate
,
ra.
Gurapepe
ymGee'mbira.
alabado, .
Calcado de Indios , abarcas, c a patupx pitera. Calcador, capar mondehaba. Calcar herramienta, Qna-
catar,Mbaracl.
&3
re P:
www.portalguarani.com
wmmm
230
C.
ante
A.
C.
ante
O O
(JA
A.
C1necaracirifi.
Calentura continua
Ad
d,pa. Calcones,ca1con,
!.
Vbirjj
l.TebirSbl
'
Caldo,
T? .8.
demas,Aytipi.bo. Caldo de mandioca, Mandi ricu. Caldo facar dexando lo dems, Aytfp.bo. Calentar a la llama calor, 6 fol , aype.bo. v*
,
Caliente cofa al foLQuat ci'rembip. 1. Quarac pe ype pira. Caliente e#ar,chep cat
guytena.
&c.Amboac.pa.bo.
Calentarfe abrigandofe, Aneilba,ng. Aeappe ba.nga. Calentarle las manos refre gandofe , Aypoqujt
Caliente, hiruiendoyHc ba/.L Hacua.l. lac betc.l.Oppret. Caliente lugar , Tendab acu.l.Cotiacu. Calientes baos, Yhuca bac.
Calor de agua
el
caliente,
Checa
haacub,
racu.
Calor ay
Mbiriayc.
,
Cheyuruacub.
Calentura, Acanund.
Pit'ljtl.
Calor bochorno
'acu.
Mbina
Ama ac,
Ca
iilnliififnliliiiiliil
WB
www.portalguarani.com
ante
A,
ar.tc
A.
:u.i.
Pit.
Aba qy ryrl.YnccereyJ.Aba
guihbo.
gui hdbo..
1.
Chepiruey
MMaracu
Callado , remirado en lo que dize,Ycararay cati mreee reyma. . Mar oagu renSnde ahra.
lunia,Mara,n.2.M8m>eua.
.
Ypiaoocabae.
Callar, Nat e^y.l.
eebei.l.
Na-
[ua,Acagu.l.Apiterc. .Acngapter.
lub,Yypter.l. Yypf *be?.
Ua,'Eh^yme.
nbg.
1.
ET E mCmbg ne
!.
iee.l,Ndeyurutieeyrno..
A-'
la, di ze la
al ni-
Uadaracnte
lape1.
&
www.portalguarani.com
r
II
||
1
5|[
32
C.
ante
A.
C,
ante
A.
p 1. ymama oc
3|
||
Cama,YnymbJ.QuehIII
!jf
Ihi
^a
IBl
Caminar
qua,na.
aprieTa
Aatai
'11
|[j
SE
5
raguiatbo.
;|
II,
Caminar menudo
pi.
Aat<
lif
5|||
Caminar toda
la
noch<
Aatapihar y abete .
,
aS|
|| mi
Jlll
i
Cmaras tener
Cheric.
Pytuyaat.LNdacli
yacat.l.
Ndayeroqu
tlf'
IB I
B
ral
III
ai-
*|l
*IrI
Cambio
'
III
M rv
note aat.
www.portalguarani.com
wi TUUJU
'
C.
ante.
A.
ante
A.
23 3
Camote,Batat,Yetr.
3
Yta
cherero
1.
ata
ta.
end.
*
.
Og
Campeinacofa, ugu*ra.
mino dla chcara ,Cog pir.l.Cqg Liara, mino del cielo, ibag bi
ra.l.bag rap.l.
Campo,u.
3
,
Campo
delerto
teco
Ybape
habey.l.Tabey.
hohba. tmino del puerto , ai mbira. imino de quatro jornadas, P yrundi ara ata rehegura.i.Yrundiac
yquerji oh.bo.
1.
ic frica-
Yrndx
Canal de las efpaldas,Atucup picSc. Canal por donde va la madre "del rio,i ruga,
imifeta,.l."Abaoi/l.'
imifeta
caracar. liada,abaci ha
'
.chac.lAbapy^'py
^ n?
ra.
'
'.'.'
'
amifeta pintada,
pyni".
1.
ma/iruaguc. Canaria de palmas paraefprimir,Tepit. Canario ralo , rucuru. I. Vrucuru. Cncer, coapacu.l. Yau
[
apacu.
Gg
Can
www.portalguarani.com
2^4
cu.
C.
ante
A,
a
ante
Al
pa-
rahe
ra.
.
Tupa fehegua lo
Cancin
humano,Mbo
raheic.
Cantar
las
Indias
las
,Aee
Candeladecera
YraM
garai.bo.
Cantar en
bebidas,
Cantar mal
las aues^.Gui
1.
Yeeb
ne e
Cantos de pa jautos junt< Gur omongo. Cantaro>C cmbuch/. Cntaro para agua, ac,
Cantera>ita rendaba.!. tatiba.
mo.l.Ambopocaneo.
Canfarfe, checaneS. m8.!.
Cantero^Ytapandra.
www.portalguarani.com
C.
ante
a:
3.
ante
A.
23?
.nioefremidad,
3.1.
TebL
rapemb*.
Caizo hazer,Taqupem-
ayap.bo.i. Am8pem
tYrGupee-ricc'ngara,!.-.
hi taqu.
V.
b. aa,carrizo, Taqu.
;
ia de
ma
C apacidad,abilidad % Araqua.
'rebebe.
Capacidad efpacio
va-
-'
111?..
Taqureendi.
aas,
Taqu.
de Clalla,Taqua-3
aas
n.
laas de que
hazen pun
t".
aas grandes
Tgquam-
Gg*
Ca-
www.portalguarani.com
2-lP..
.
C.
.ante,
A.
.n.i
i.
C.
ante
A.:
C 3 pitia Cap
yu
r?i'..
Capullo de florjibcttquy
ta-
J.Nandetd.l.Herahe
Cap ranear,
A ha tenS n d
!
r'a
amo pachepu.
apitulo,TepyclLQyaj
iiaepya.r ./ 5 Cara ,rofro, Toba. C^iuador de volaatadesD CTadena,Tobaaro.l Pubpab- hnpra.L OSiad Tobyail.Tobecyi pe?; har. L Pabe vp gat.l.Tob puc.l.Tc yeaihubucbac. br?. C aptiuar.torafcorres Ay*- Cara ha? deja cofa, Tere
,
;
.piipi.cu,ca,.
U PaYpabeC
jqiia.v*rec,bfne.
Caracol chico,MbVcti.
mbuyeh.
\hi
,
Captiairen guertl Mmbpe aya. 1* C hemarande qupe gu re ayp'/ j'CiJ AmSmbiaah ahe
*n*u$npb&pei
*.
...
'*
Gtemfeato
n emba..
Bm&t&
,
re
Captiueno, Mbiaihurfmatero. i
Cpti uo, Mbla' hi
.
Garamb ano
'fcffa&sT,
hazerfe
/Icm-
embroi ripia
rertiir
/iJ
Cartula, mafcara,TJob
-jrat.hgtJa.l.A ni roba.' Carbn, Tatapy. Carbonero , Tatapy! apa
;
pirafoy.
.
.
txfi
hra.
Car:
TiffiTiifiiTiif.iT.iTi.filiifiliiIiiMiitliilnfiiT.ililiiliiliiliififiiTiifiiliifuTiiTiifiifufnl.iTiiliiliifiiIiil
www.portalguarani.com
C
ca-
ante
A,
:c
A..
i;7'
i
rbunccapotcma.,
R-
ro"
rbunco piedra
. Aa* rige
Ytabc-
pyta.
Libuncaeanimal^Afian guc.
rcanal
a.
,
ol ch ara.
Ffta.
1.
Mb-
Obecha
r.
ra ricibo ha-
Amo
1.
ixcoma
(Je
madera, ib ira.
n>
pr.bo.
'
Ca.rdenal <Humbi..
:
-rcomerfe de gorgojo el
trigo, Ytynguaaabati.
pe^ iV
Car de ni
i
moumb.bo.
l.Yqumbu abati.v.^eti
n.i. merfe
a
ropa de poli-
tama.
Cardo de que hazen cuer^das-,
;
Ha
Ta9g o mb pupa
racog
i.l.
oombo
:araguata
'b/.
pupbo.
arcomida cofa podrida $ Opupbae,v.Peti nacomida madera ibra
. ,
;
ycuich ycbg.
cu,v.Pet;n. r,
1
1.
Yc
-.
j
.
'be.I.aycchibi([iec).l.N,dareco.?
arce ,i bftaqu ga .
r
arceIero,ii3iraquriva.ra
Careia,Tecotebc.l.Tra
b.
r.
trcelperpeiua dar,Heco
"Gg 3
Ca :
www.portalguarani.com
238
C.
ante
A.
1.
C,
ante
A.
M
NI
'
Careftia comn,
Tiab.
Ndabo.
Carga, Mbohit. Cargalleuar, Abohiihera hbo,l. Araba chebohi
Cargarfe^bohn.ta. Cargar fobre el ombro, Cheaty ibo cpe arec Cargar obre las culpa* agenas,Abohiabae an
gaipbari.
1
!||[
Cargo,afumpto cfick>,ar
jS
jSr
huta. Cargada eftar mucho la ca noa Orm3embeVg. Carga ufrir,Chepoac. Cargado eftar,Abohiguy
;
meengba.
Caribe,Abapor. Caridad , Mboran. I Yoaih. Caridad con Dios , Tup'
,
||
tena.
|!
5
c^r-
rahu.
el
Caridad con
prximo
1
I
i
|||i
2||
Car
Sb|
j 5
|l
II
Che
apirocepe abohti.
all
!|||
jlli
II |i
Garlear de calor 3 Acu bCi d.bo.l.CheeSmb. CarnadajPotba. C arn.al des honefto cuan bota har. 1. Cuambo
Ay
taran tequra,
t.
1.
Cu
91
311
IHI
ariibotac.LMboropo
;mk
MAfaMBhM
Car
-na.uu
iiInfiiTiiTiifiifi fi IiiInliiliifiiliiTnfi
www.portalguarani.com
"ii'U"l'IlACTT^
i:
c.
arnal
res,
ante
ante
A.
39
-Smbotacera ra. rna!, tiempo de carne, Ara cooguba.l. $c ari ftnbibquih. ame ccVo.l.Hbae. arrie humana, Aba q7 ame olifcar,H *6 \ . arne podrida,$ nc.
Tu u 1C1.
anillo de madera,
fbiW
Toba-
amero, Cbechcuymbae.
yeremyry.
C ar'rilo ra -
de
la cara.
Cr ri
mboy
hra.
*udo,
Hctoba pegua
arnicero,c '
cnba.
p^.l.Cbeapytua.
11 .AnSpaibira.
- rt
rt til
arpintear,Aibirap^,na.
t
!arpinteria,ibira panda-
ba.
arpintero
ra*
,
larpir,
Acaamoy. m8.1.
Ai acaap.bo.l.Acaaqui
r.bo.
artas, ee quatia.!. Papel
n.6.
quatia.
:arteronee quatia apoh
ra.
Cafamiento devaron,Hem
bire*
www.portalguarani.com
)
j|
5ja!
!
240
G.
ante
A.
C.
ante
A.
2j
fll
.
blrecopot.Hembirecopie .LHemb'ireco.
birecoraaypic.l.A'ecn brec pici. 1. Aeembi rec.
v.Apf,n."8'=.
|!
lil
II
lal
Cafcabel, Aguan Cafcajal menudo, Yta curu biti.l.Yta cndi. afea jo, Ytacurb. 1. Yta-
Cal etuue para morir Cdi'co'nama oi*. b C< Tynamariol. I. Ham e r a g u i m ama no J
.
!||
lil
cua.
'C afeara de rbol jipe 2. pe.
i
|[i
Amboye
robi.
,
bienyipei cafa.
jj|P
2 II'
lftP
'
'JA
|||i
j|il
cu.l.Ap.
1
;||
C afeara de mandioca
bra-
II
lil
III 'lil
i|B|
n.4. Caico de la cabeca, Acang ayp. Caico de liaran a Nara avpe.l.Nar apecu-.
',
j
'
C aa m u g e C 3 a abapo
r,
1
Caita, linageiTend.ricm
Cafi,Her,c:ry cery.
IBI
1.
JHI
'lil
www.portalguarani.com
i
iii
mu
C.
Jafta
atite
A..
C.
ante
el
,
A.
241
la
Caftigar
marido a
el
muger
borracho,
aangatur'.
Acagiu. bo.
CalillOjfortaleza
,
;aactas,equambo putv.
Mbo-
'aftidad
Aba
Cuambotrey
de
la
Jaftidad
muger, Cu-^
Catarata tener, Chereca ga. 1. "Chereca be*L Chereca ndahci ete. Catarro, . Catarro tener, Cheuui.
Mbaeboche. h
ndabey
baeh.
ec.l. Yqurym
Aba cua
rehe
moang
Cherogypocat. Caudaloo hombre, Aba mbac pogua^ubae.I.He ta ymbaebae. 1. Oaoce mbaererequara. Caudaloo rio , r caba
qulndet. Caudillo, i.n. 1 1. Caufa, Ndahaubi.Ramo.
rerequarey.
Arec megua.
Haub.l.Ha,n.6.
Caufa,ocaion,Ha,6 .Qua
n.5.
pa.Aelngac.bo.
Hh
vpc.
www.portalguarani.com
242
ante
C.
ante
A?
anguc.l.O-angba
Cauar
mi fsiue, Vc.
Caufa dar de fu mal , Ayequxvc.l.Aycqu. Caufador de pendencias, Yguerecoa moang ra.oambotrey mbuc
hra.
pgcihYbicota.
Yoaca vcahara.
Cauar chcara, Ahibid bow Cauar hafa la mitad, Ana boagu hebicota.I.Ha
guerupi ahebico.
l.Moangra.LYohha
ra.
Mabt*
Cauar Tacando rayzes , A Mbfcyca. Aohb
cabo.l.Ahapo h^bico
a
I.Amrm8S.l.Arur
teca.I. An8ae teco
mi
gote.l.Ayapelbico.
Caracatu.
Cautela,recelo,cangu. autelofamente , aftutamente , Caracatu hpe.
C.
ante
L.
,
Clamar llamar
ChefiSd
Cautelofamente con recelo, eangu hpe., Cauteofo aftuto, Caracatu. 1. Car ara cat.
ClamoresyTce.l.Tac^; m.
Clara cofa,alumbrada,Ca
tuob*
.......
........
www.portalguarani.com
'l'l"! I
U,
C.
tuob.
ante
i:
C.
ante
L.
% 43
!.
He'eapepi, v^
ib ir aqu.
lara
!ara
|e.
qu rete.
aramente en publico^ Ycatupe. ara palabra, ee ycqua ratu.Ueyehucatu. laridadjAra. A 6. Yequaa cat ob , v. Te^a cang.enTe^.
laro da,
C.
ante
O.
,
p robapiaco yba,l.Ya
pepacoy. Cobija de ropa, Acoy
ba.
Ae m3mbeu
ca-
t ndbe.
Iaucllina,boti.
lauar
Ya-
pc.l.Aycutug. ca.
lauar
eftaca
Ayatic
Cobrar amor, Chehu cat pora'h. k Ha hucu hoacatucherehe. Cobrar brio cat che5
Hh
2,
em-
Bf
m h
www.portalguarani.com
*44
ciu&ori ri
ante
O.
C-
ante
Q*
c fer .l.em
amboy ?,pa.
<
Cocer,o
y upa.
Coces
Me
C obrar la deuda
itia
C bee-
ba.
Cobrar
manda
Yquaa
Cocinar
Aembibiqyi
bee'mbirc aygu.bo.
tembi.
o ci a e
o, embiabiquY
ra.l.Tembiapohara.l
Cochambre olor
tiug.
Cochambre fuciedad, Pi
chfr?.
chehu.
Qujirepoti ne. 1. , quarepot pyt a. Cocer en hojas, Aypoque. Cocer en horno j Qhoy
Cobre
ip
_ T . nBI1
www.portalguarani.com
ante
ante
O.
de
245
garaangba.
odorniz
t?.
,
Coyuntura
ty-
gueos,
Ynambu
Romance.
yepot.l. ropit.
ang
Cngu
,
Coyuntura,ocaion
He.
6.Haub.
Cogear,atec.Cheatl'eCogear con vn taln leuan tadojChep'ita.
ofre,Caramegu. )gollos de arboles , &c. Yinmbi*qui\ caragollos de palma , dos ,T3a.l.HTa. pollos echar los arboles j Ca
ambiqu'ce.
Coger agarrar
>
atua
vab.&c.Ayarai.l.Ai'ya
ohechado,Hep?beembira.
rchepopip.
ohechar
pipi.
Ambae me!?,
mee ara
ahepibceem&l.Aipoohechar, Ambae
Peteftefc aya. Ya.n.3, Coger alguna efpiga dla caa, Aharb pocng. 1. Amopaf aharibob. Coger asir , Ahaub. bo.
.l.
aya
(tabo) v.
Mbocbcbc.
Coger
ca.
Mbaca
apicaro!.
Amo cm-
bac.l.Ayur.pa.
ioyuntura de artejos del
picPcang yepotaha. v.
Tepycl
h^bo.AypcihecapiaCoger el rebufeo debaxo dla tierra, Aypec.l. Ayibc.bo. Coger en mentira*, Aypocoh
www.portalguarani.com
24^
C. ante
A^
C*
ante
O.
Coger
las
manos
entr
Coger
la
mano
con Aipoog. 1. -
mondohog. ca.Ayiqui.
bo.
Coger
fruta
meneando el
arbol,Am8ngu.ta. Co ger grancofecha, Aymyry eyngat.l.Temity otecatay. Coger juntando con las manoSjAhan na. ng. Cogerlas cfpaldas acecha do , 6 palar por detras,
algo,Aepoambi.ca. Coger todo genero i rayzjAyoog.ca. Coger turbado , Hopa a pocohu.pa. Cojcnne la palabra del boca,Oheyu rupoar. Cola,Tugua5. C ola cortada, Tuguai ac
l.Ap:
C ola larga
bobaba.bo.
qupira.
ba,
Coladera , Mondfquih;
Colar
ao.f
la
mano
ropa,Amondiqt
pfri.ca.
Colar
lo liquido-,
AmS
pocoh bo.
;
tomonSengra,
Col
11I11I1
fnInluMnl
fiilnli
I luliiliifnfufi fnlnfi T
ifi
Inli
ilnli lnlil
www.portalguarani.com
ante,
C,
,
stste
2.47
>legQ,comunidad
cii.l.
Col;H3 quitar de io
ilerrj
,
mny
.
Teii.
1.
Yocl.
Ahobipi^p
m8.
>legir,
A hobtpSf poyar.
Aiquab.l.
Acdi-
Colmena, Evretama.
Colmillo
,
m8ang.
degifte
Tajngup.
1.
mal lo que te
r.
xe
EreemSangy te?
chehagucra
tiara
)Iera
>ae,I.Terob.
)Iera
cmoyro
lerico,Pochr.l.ncmoy>ae.
>ac.
8cc.l.Onem8yr2poch? 1. GuatamSoico-
fe,Tayorc.
>les
>leta
Color amarillo, Y. Color azul, Tobi.Hobi. Color bayo ceniciento, ypardo,Habe, Color blanco, T y. Color morado, Tumbu Color muerto , Tyguc. I.
,
c.
lera hazer
cercenando,
muy amariIlo,Mbo
yabetV
>gada cofa,
royu.
Ymbovace-
AmocSyng,
ca.
Color negro, hu. Color pardo, Hbe. Color verde, y acul.Tob. Hob?. Colorad,Pyta'.KPyrl
Coloradofino MorSpyt nga.Lcandu.
,
tym^nga.
Co*
iniiiiwniiiiHiio
www.portalguarani.com
njj
2-4-5
C.
ante
,
O.
Aeaty
C.
ante
0.
Sil
Colurapiare mfing.
ba.
Combite .Cariigua^.l
p .1. 9 oo graba.
9
ijl
Yta*
IH
guacu.
Combite pblico,Pab<
ruguac.Caruguas
pe.
|P
II
Conblefas,emol.
Comedn ,Mbiebo
pie,l.TemS,l.Pit.
Come con
I
|| 3gE
to,HGa$.
;|l
|[
!
Comedido vrbano,0
Combatir con
1
1
palabras,
quayebac. Comedirfc,Ayequayc,
GyrrS
fc'Sppe.
Comencada obra, Yy
rumbrcra.
Combatir pclcar,O8yr3||
rG,1.0oSepena.
Comencar,AnypiruJ.i
bctyimjLU&
Comienco,principio,
rngba.
C ombidador^'oroc^DOgu
ra.l.Pepr porohcnG hra.
Comedor de carne
hur
ail
Combidar,Ay900.bo.Che
pepirehc aheno
jli
(ha)
Am8ngar.bo.
na hombres, y anii les, Por u. Abpom. Comedor que come api a,Ocarupoybbac
Ocarup-
SI
ag
www.portalguarani.com
C*
Ente
O.
ante
O.
249
!,
Catub,!. Ocarubae.ay
WTicr
Ghepopa,pipc scaru,
AmGnd
H
:
menudo
;
>
Acaru-
pitp'l
Chepoibirib opo-c
.
-a'
cmbcpe,v.Tembi
r.
py ligte, ygubo
1.
A-
ptt&M
tai
D
Aypypy
caru yoapiapV.
Comer mucho de
acar.
vna vez,
Zomer continamete,
J
&c.Aytu^mS %
Na
1.
:
car 11 abo*,
caru.
I,
II
ry,
www.portalguarani.com
VW
250
G.
ante
O.
$
li.n.i.
ante
Oi
l!e,fuerte,ycaidad,M
Comoafsi, MaranSnga
pe.
Cmodamente, AguVyc
tehpe.
Comodidad, Agui'yeteihi
ba.
Cometer
Angaipa ppe, 1. Cheangaip 1. Chemar mbaer , 1. Mbae mar pipe . Comida, Yupra, 1. Tem,
Como es pofsiblc
panga?
M2ra<
bi,v.V.n.i.
Comida
cofa de gorgojo, ScoPet. Comiflario, Mbae apohagu meengagura, I.H c ari porandu meengagura che, cometiofeme hazer informacin de fu
vida.
ra de ti?Mr am8p< ereicra? Como eftas > MarSete) peer ico Como efto,C abc.l.Cc
}
rinaf.
Comifsiondar , Amce ychup yyapohagum^, 1. Yyapoha mS oye cherehe, 1. Gheppe oy y yapo, 1. Ornee chebe 3 yyp hguma. Chepo-? p omoV Como,mancra , modo? ta:
fue ? Mar pace rac.l.Mlranungrac? Como hombre que lo v to lo digo yo, Hecha care ramboe h. C orno hombre que lo fabe lo digo , Yqua paraav
Como
boeha.
Cmaytapor
all
Coa-
Spc
'ITiiliiIiiMhliWiiliiliiIiiIiiliiliill
www.portalguarani.com
*&*
c:
nte
ante
O.
lomo
rae.
orno
me
tratas
Mar
amSpe
chererec epc
Como te parece que fe har bien > Mrete pea debe yyap catu pirha
orno
guam*a,l.Ycatupirap
bomri
ra
etei
pendbe-
Agu
ye-
Como tu
mond.
Nde yya
Como
tu quieres,
Ma-
p abebey aguiyete, 1. Nde m-ira yypobo agu yeteL lomo fe llama aqucl,Mara pucu rra.
rnderemimbot pe, 1. Nde yyap potram' hpe, 1. Ndey yap pota h3m0. Cmodamente , Agu yete! hipe, 1. Che
]omo iempre
, Tapiari guabebe,l.Yepbe
mboe a y
MU.YepIy.
2omo i fuera fu enemigo, YamStaaey ramo abebe.
huberec.bo.
dize
li la miieer,
Compaera
Quyna'.
www.portalguarani.com
252
C.
ante
yr'v.
,
O.
C.
ante
O-
Compaero,
Competir"
Compaero
cmplice,
1.
mboorpra.
churv hra.
Hobaj
Compaones/fapi. Comparacin Mboypy. Mba.LY iriboyobiri ha ba.l.Ymbob habey. L Yybihare?. Comparacin eme janea, " RuDgba. C o m pa ra r , A mboy oy a
,
-
mSngaph . pa Ari;
n.i.
Cmplice
Yr.
ra-
Mbooripr,
h,
,
Hoba chnara
En pecado cheang
Comps
o
pa hogu.
Componer
bien palabra
Amoyngatucheeei
i
M bor ahube
Amoyporahei pjah.
Componer
concertar ve
zesjAmboyyporahe
Amoyngat poraheics
eeV
Componer el
Altar, AIt
rS.UYoobaychu.l.Yc
c.
Competidor, Hobaicbui
Componer
mer-ira, Ajjoj
hot aliara.
j3gatu ypura.l.Amop
ta
ITnInIiifiiTiif.iliiInl.il
www.portalguarani.com
II
C.
nte
O.
C.
ante
C,
*55
atangatu yapura.LAmbobi Vapura , 1. Amboyoa cat yapara. >mponer ramilletes, Ao maSmaibot'. 1. iboi
man-2 amoyngatw. jmponerfe engalanarte,
Comn
cofa ln dueo,
Yyrymbae.
Ayguag.ca.Aemonga
tupir.bo.
>mpradacoa,Taripi.
Comunicar,
participar ha-
zer,Am8tetyro.' Comunicarfejtraarfe
yoguerec'v
-
O-
Tpa
ripi rfuTio
Tayaico, &c.
reh,l.
onaprador,Tahra,l. y^ubae.
O-
omprar, Aya.
(tabo)
1.
Ayogu
cata
omprehender
omufcmA
Tup?*ra. bo.
AyaT8pa.LvpciTS
,
be.
omun ion
T p a
ara .
1.
Con,de inftrumeuto,Pipc
pe. i i . cada vno, Y abo rehc. ConCAbidad,ibir;E>-n.j z
.1 upapici.
omun
cofa,
como colum
Con
qu-ra.
Yyretba.
C o n c a bi dad
ibSpra.
en el fue o,
I
con
www.portalguarani.com
M4
C.
ante
O.
C.
ante
O.'
Concauo,Gui<2. v. Piquiragui,enpi'.7.
Concluydo, conacncido, Yyuiy. Ymboaguiy pira. Concluyr obra, AmSmba. pa.Amboagu\. pa. A.
Yngma.I.Hecgu
v.Mf.n.z.
yapi rnomb.pa.
AmSm
eni8
Concluion
fin
de la coa,
tayp.Hup ayp.
Conceder con duda,Em na hc'rW.Emona ipo.
Conceder
es,
diziendo
r
a:
Amboyoa
biiog.ca.
Aey
ebocoi.HSu Conceder,ea afsi , har Ce,n.2.Ene?.Hyei. Concepto diuero haze nanguaip yco au a. Concertadamente gaa
;
Ymeenga.
Coi
1 TnfiiI. fcTii*.Mi
l
li
liiTnInIiilnlliI fu'
iiTiiIiifuTiiTuTiTifiifiiTuTiiliifiiTiiTnfiiTiilii
www.portalguarani.com
F
C.
inte
O.
C,
mtc O.
i%\
/aretanS' yqual' p
ra.
Condenado muerte,Teo
'vp yqua pfra.l.
ciibra.
Ymc-
rehcayqua.
, Aoy6 yaym-
C ang
criado
Hemynguai
amo chcree Haguanar quatia ayap. 1. A'eqmtiaruci hemin uairamS. nciencia^ng.l.Acepfa :Iraindba.l^Mbaerol fapohaguc pa mbot.l.Angatahaba.
rtcilio, junta
,
Condicin mala , Teco*. Tecopohi. Pi pochi . Condicin ordinaria, coftumbre,Hecoa*. Hecotapi.Hec ana. Teco rembireroyc poqua. Condicipulo,8mboc yrv
NoSnga-
.n8moo8i\giba*
ncha,y cuchara, Yt#. %l ncha , loque contiene,
(taramba.
gdenado
al
infiefn%
Conejera, Acutiquara. Conejo, Acuti. Quereri.' Conejo chico,Tapiyt. Conejo grande, Pag. ConfeTar a otro, AmGcmSmbe (guabo) ConfeTar la Fe, Tupa rerobiah amumbeu hera biabo. Confcfar la verdad % Hupi marlhae. I. room-
^hup
Co%
www.portalguarani.com
vrm
M*
C. am
02
C.
ante.
O.
ConfearfejAeniGmbeu;
(guabo.) Confefar bien
,
BoJ.Ancmboec etei
baegubo.
Ae-
mSmbeucat.
Confefsion , einSmbc-guaba. Cnfianc.a,Yerobiahsu
Confincs,!inderos, ybiy.bi repica.
C onfundido quedar C
,
mar guftVna.l.
p'gi.l.
Che;
Gheropeuit
At" gaitpa
mS,
1.
sno.Amboop
.
VraSff
ra'na.
1.
,
Amueembig ym
Y pi a y yabae
,.
;
raJ.At".
Mbaeeapa mG&
bey.Hop,
hYn^ppc.
Confortara atentar-fe, Ahemboecete.bo.Arie? mongapihi.ca.cmo plata. m3. Confortar fe comicndo,A? emZ pVata gui caru^
Gonfuon verguenca. 1
onfub andar,dudob,
emoa mpaigtey
re<
ITiftlMiMftlM
www.portalguarani.com
mmw
C.
ante
t
O.
C.
ante
O.
257
rcc rama r guitecbo. ongelada agua , tfpg. ongeiar dexar elar,5 qua
jar,
Oomboorr.
J.
Ambo pag.
Oembopa.
l.OBpytybSguacu,
ongoja, Tecotebenga.
Conmigo yendo
do,
y eflan-
CheyrvnamS.
Conocer, ber, entender, Ayqua.pa. Conocer el varn a la muger,Abahe'ychup,I.Arec caji. Abi cua re
he.
m.
ongojarfe, Cheangec.
Conocidamente, Yquaap
pe,l.Yquaabip2 hipe.
Conocido,
Nache
ongojofb
ra.
carglo o-
tros,Poromoangec ha
ongraciarfe, Cheapira
Conocimiento
Mboro
'chupe.
agregacin, emSnoon
quaahba. Con qtunta mas razn tu, MbftetaniSndc. Con que conciencia lo hizifte
,
Mbaeangppc
AcnaS-
Conquiftar,
Ambo aguiy
Con
ange.
guaryniimo.
KK.
www.portalguarani.com
2-i
C.
razn
ante
O.
C-
ante
O.
Con
Agu
cat hpe.Agiu yeteca t etc. Con razn me duermo, Aguiyete cheque, 1.gmyetei cheropehi. v.
a.H.rur.
pochjl.Aenga d.
Amboecqu mG
recrama r aporan nd be, 1. Aiquaa pe nde hegui cherecor ma, 1. Ne e-e am8n pota, l.Ahend pota
'O 'O.
g.
gumSmbe.
Confejero en bien,Porom boraqua hraj. Hup
mGmbegura,l.Tecma
rangatuporo quaabucahra,l.Tec catupirihc recvcahra, Confejero en el mal , Tecay pci vcahra,l. Teco ayba rup poromoyn
gohra,l.
ra ai 5
r.
Confejo,
ba,
1.
Conferuarfe virgen,
A
rob
momaraneyngat
b tebo
, 1.
Chere<
mar
..
. *
..
^.
. . . . .
..
www.portalguarani.com
""""""i'UAi^
C.
ante
O.
,
C.
ante
O.
259
narne? arccocatli.
onfiderada cofa
,
Mbac
Ycga
ye^aerecoprr.
onideradamente, erec catuhape.
bae,l.Ypiam8ngetahra
,1.
Oee
re-
Mbac renCndea
Aycca erec.
hara.
Dniderar,
bo.l.
AypiamSnguet,
mirando bien,
robagharef. Confiante efiar, Nda cherec erobagipri, 1. Tena! aic,!. Ten ayc. Confiante, fuerte, Aba eco rerobgi pirey ,1. Ten oicbae. Confiitucion,Tec mSfn gba.
Confiituyr,dar lev,
Ahec
onigo lo pens6,Oyech
mSr^.NgaJ.A'hecobZe.
ngS. Conftituyr, en mi lugar, Am8 che rendpe , 1.
oymong,
1.
Onm8n,
Oyee*
pi.
oniguientemente,Oyoe htbt ha>e,l. Oyogu yo
guihape.
onfiftorio,
Cherecob-amS ahc.
Confuegra^ oach.
Gonuegro/Yitiuba. Confuelo , Angaphi
ng.
3
,
v.
emSnSonga
ba.
Confuita
onfolado eftar,Cheanga
P?M.
onfolar
Amoa ngap?ki'.
1.
onlancia>Tena,
Teco
Conuitar
Oroybqui*
z
JiK
mbae,
1 iiiiiiiiiJiJi*
www.portalguarani.com
200
c
1.
ante
ante
1.
O,
mbae,
Oro omGnge-
mombaba,
b embae.
Ambop
t mbae abiqubo. Confultar , pedir confejo, Cherecora aypot ndehegui, 1. Cherec rama raporand ndbe. Conultores, eengerequ ra,l.porandhati. Conumido de pobrera, Chembaepab guitecbo,!.Nachemb quiri guitecbo. Confumido de vejez, Chemoaybche tuyabae , I.
Conumirfe de trabajo
,
b tecac reh,l.Che
Ypapap teremm.
,
1.
aij
Contador,
ra.
Mbae papa h
Chetuyaba chemGmbitb.
Confumido e{hr,Cheayb' guytenatec mar agu, LGherec ayb", Mrabramo guitecbo. Conumido fin fuer fas, Chepirat pab guueco bo, 1. Ypira tmbbae
,
Contar fin errar, Aypaf yyabieyma, 1. fup a pap. Contar dos vozes, A ypaj yoapi,l.Yebiaypap. Contar exemplo, Mar
gucamombe,!. Aba
co cu amornbe,!. T c cuera tac. Girar bohe guir tamom be.
che;
Cq
ITiiliiliiliiTiifiilnIiilnliilnfiifiilil
www.portalguarani.com
mw
C.
ante
O.
C.
ante
O.
2.61
eembpyebiyebi'.
luarehcaypp.
>ntarpor nudos ,Tucum bquyta'rehaipap, 1. Amo poquyta ypapbo. ontar quantos fon del mes.Mbobira pic yarec,l.Mbobi yac araj reh pic af". ontar refiriendo en fuma,
.M y tueca*.
,
He^bae.
Contentar Amo m y tile, l.AmboorijV.Ayc, 1. Contentare con lo que le dan, Chepitue chepota,
Mbae
ret cuera
o amSmbe hepugura ate na mSmbeui. ontar fuceTos, Maranie c cue amombeu. bo.
guabo.
vejeces
,
iontar
Mbae
,
cerlebien, Am8
mSrng
1.
Mbae
M:
ae aci yepot
ai
po-
rat,.l.Mbae
acoyo-
KK 3
Con:
www.portalguarani.com
C.
Contento
or.
ante
viuir,
O.
Aycob
,
C.
ante
el
O.
z6
Continuar
bopeil,
camino,Ar.
I.
Ahape cogp
Contienda,porr7a
Yoac, l.eepoepy.l.Sembo
yeb,l,Yoehc3rS,
Continuarlos penfamiei
1.0yepopf,1.0yep<
yyapbo. Contigo mefmo enmouimiento,Nderupi etei.l. Ndeyr'vnm8etei. Contigo mifmo en quietud, Ndepiriete,l.
Guihbo,
I.
Nda
Nde
1.
'Carchc ngarequ
Continencia delamuger, 4birehapicbify,l. Aba rebe angarequa
be?.
Acmbo ce,v. He
i.
-
Continuamente
Pigey
efb, Royrc,1 Aroyrc. Con todo eflb es buenc Ebocol yepe aguiye
te
,
Con todo
mbpe
,1.
Mboyepot
1.
Aip
ries
rireypi
hps,l.Ypopicihpee.
tey.n. 6,
ymrangatu.
Con todos
me ereyac.
Coi
llirrr^.r.,...xr,...
www.portalguarani.com
nv
5
C.
ame
,
O.
C.
arte
O.
Contrecho corcobado,
,
ChereSbibfche,
lecony
b.
1.
Ayc ycb-
cemboyc
biharjl.HobachurS
tuhra-.TSparah
heote.
rc-
Ahf.Ng3.
Contumaz
rymbae
bae*
mi
1.
es lo que di-
, 1.
y porerobi Porenduym*
pipe,
Che lepipe
ontrariar,
ra.
cuera,
1.
A-
y contrato,
guye ye.
Mu. i.
Conualecer, Aguyeye
ase,.
mnimum
www.portalguarani.com
z&4
ale,
C.
I.
ante
O,
C.
iite.
O.
Acgcr
Copete de perbna, Te
ba py',i.At?r.
puafatno*
Conuenccr
ye.
Amboagui-
Coniieniencia , Yyhba,l.yoabihabe?rnfu
Conueniente
te.
cofa,' Aguije
boatir.b . Copia de palabras, ee raocebaecatu cere eenget.e? nandet Copo de algodn, Ami dy apu.
(Conuerfacion , SmGnget^.ouiongo.
Copodenieue,
rb".Rapchi.
ro rip
Cora^aSjMbae pirata.C
bayu aceyba.
Coraron
Pa.
faflg.
Pi
Coraron
befial
Mb;
mvmba ne.
Coraconde
ibter.
quiragui.
ConuienemejBn^.Agui
yete.
Corba de
gui-
la rodilla,
Anc
Corbas
pitep.
,
www.portalguarani.com
mmPTi
C.
ante
O.
C.
ante
O.
.
26$
mamb re.
,s
'
bot,
,.-.
.
ymbo
;
myryaombotipbajV.
ai,n.ii.
;orcho,ipebebui,LGurupicai.
ba.
;orcho de chinchorro,Pi
cmbobebukaba.
ordel,Tucumb.ca. ordekjOjCurah.
ordekjodar,Aycuracur,pa.
Avapitereapy,l. "
A"
p.
Coronar
paraguabae. a otro
y hazer
corona, Amboparagu.
hornada dar , Guatrpipe ovcut,ca. Cornudo que tiene cuer. nos, Hat y bae. 2oro de muica,Poraheit reft.ApytftYo$uni8. ^ oro raz medicina], C hu" borona de plumas , Paragu,l.Aragul.
.
,
Coronilla de la cabeca, Aptyepibu., Coronilla 'eftremo, punta, chapitel Apiteraqu. Corprea cofa , Hctebae,
..
j,
-
,v.Ap>n;<;
nn
-)
Corona
cerquillo
.,/
A sa-
www.portalguarani.com
gi6
G.
ant<
O,
ante
Cortadera yerua
ayivib
,
Capi , l.-Andiraqui-
ce.
Cortadura, Ymboi hagu. Y'yaci *paguc. Y mondocagura. YmSngualtaguera, Yohapagu.Yya picha haguc. Corta perona de criatura,
Cortar
lo uperfluo
Ah
t.bo.
Cortar por
la
coyuntur
amSndohog.
Aba
tay.
carapc.
Abaaqui-
Aturf.Yycatla
bae.
Cortar bien
herramien-
&c.Oyaciacatu y cangu.
Ay
Cortar con afierra^ Aiquytf.mS. Cortar con hacha, cua, Ayacsa.pa. Amboguai. ta.Ayoh.pa. Cortar con ios dientes,
turbarfe hablai
do,herop. Aeeng*
p.bo. Cortefano,
tu.
AmCndog
Corta con
nao-
i
cheraipip.
cuchillo,
,
(ier-
Ymboepia
ra fin golpe
Aiqufty.
de la pro-
Cortar
el hilo
cefsio, Ahiciffiofi
dog
plati-
AmSsndog che-
Corte
nlnfiliiTiilnliiliiT.ilnIiiIiiIiiliii1iil.fii'
www.portalguarani.com
WD
C.
ante
ante/ O,- '267-
Ch
C.
cap. bo.
Amo
arando.
Abpcaraci.
orto de vifta
,
Tecapi^o
,
ey.Tecandah.
lortoenel hablar
Aba
moyngati.Aiape.ngo. Amoat yrongat. Corregire en a vida, Aa pe'ngog cherecpo chi cura.Ahecobiaro cherec. Ambobib cat chereoangaipagui. Corregire cnlas palabras,
Amoyngat cheee
t cuera.
ta-
At.Cara^r.
orral,Tocai. Hocal. lorrea.Mbaepi^a. Corredor de cafa,coberti-
zo,Ogrogumb\
lorredor que
qbae.
Correo,Parhra. Correo embiar , A mondo parcha, Apareha mond. Correr, Aa- NS.Aan?.
.
mG* Correr
Corregido
mo.Am8nga.
bo.
Am-
Corregir a otro
Ambo
www.portalguarani.com
i'FI ' IHI
68
C.
ante
O.
Cherai
C.
ante
O.
Correr
el fucior
Ymotymbra.
Corrido
eftar del
ocr.ca.
maj i
Correr enfermedad Mbae aaoic. Tac yrec. Tacib ei.Tac ohu cat.Tacioqua. Correr fuente de chorro,
?
Corrido efoy
demim
mo,Aemotc. Ae'm
lotororo.
quitiqur myn. Correr nueuas , MCrandu "o f da _ f nA -i? -ni n-c aca ei. i n^aca ei
i
f!
<"*
O t-
morandu oqupa,v.Porand.
ti'cheangaip. Arot'ch
Corrome de ti,Groguer
ty.mS.
Aaguyn-
mSmbu
ca.
Amomb
mSmbochi. pa.
o.
lahU
www.portalguarani.com
C.
ante
O.
ba.
ante
C
M
zg
ofa,Mbae,Ma.
oagena, Aba mba. Amboae mba. Y yare*
bae.
ofa
Mbaguacu.
Cofa hermofa
ra.
Cofa Cofa
Mbae mane.
ola de aquel
ofa de burla,
Mbaea.
Mbaeapi. Mbaeangau.Mbaet.
oa del ciclo
,
Mba iba-
Cofallana,Ypecat. Cofa mala , Mbae aba. Mbara. Mbaepochi\ Cofa pequea , Mbae myQuir". Tai. r". Tyt".
1 airi.
deteyhepi.Tubchhe-
pi.Myryeyhep.Hep
^ofa
begura,
ra.
Hchi
pirra.
Mbae
Mbaeyybaetc.
Cofa vil,baxa,Mbae ayb". Mbae mane. Cofa de varias colores,
~a.
ofa dele
mundo
Mbae
bi-
coibipegura.
Co
Mbae
para.
Yquatipa
Mbae
tubi-
cha,Ombac.Otetem-
Mun :
www.portalguarani.com
ante
O.
C.
ante
O.
rnundarete cata.
daccra
ai.
MunMandan ye-
Cotal,P?ur.mba
rfr.
porubac.
Cofcorrones, acmbotg.
hepSrb^e'ahe'repybSel
bangura.
Coftilla,nfrGetng. Coftofa cofa de trabaj<
Haapegura.
Coftofa cofa que corlo
chojHcpiguacbae.
Cofquillas
3-
Poquir". po.
Cofquillas featir,ChepoquSfrf.
Coftra de la mollera de niOjApirip. Coftra de fama, Cura p re. Apecuc. Coftra de farna hazerfe
Coquillofo,
ce.
Poropoquiry
Oe'mbo^uru
Coftumbre
vida,
,
apere.
di
Oembocuru apecu
ley, cftado
Teco. Tequaba
www.portalguarani.com
I
C-
ante
O.
C.
ante
R.
%~ji
gcr,Tugui'.Myhey.i'bi-
Laprimeravez e,
mS'ndi.
O^yrurcocheraci.Ov.
oftumbre diferente
Mbobib
cag-
yeM
la
de
m mo.mo.
a/ *****
cheraci. Olyrfi-
iota
ti
bo apyapyi
loxear
tcf.
oembo
vbicha.
Oca-
Cheparf. Cea-
quatecmSra.
Crecer virtudes, Ocaquaa teco mrngatu. Cherc cmirangatucai. Crecida virtud, Tubich, tecmtringati, 1. Teco marSngat #2. Creciente,auenida de rio, rra.Tiguac.
c.
recer
ante
H.
bu.
Creer, Arobiiubo.
www.portalguarani.com
mim u
i
272
Crefpo
G.
ante
R.
,
C.
ante
R.
como negro
Ab-
Ambopopc.
pembi.
bo. A
CrifoljQuarepot raSn
Vrugua
beghaba. CriftaI,Yubcr.Yt
C riador alimtador,Mon
garu hra. MSnga qua para* Criados de cafa,Boy.Temyngua.
Criar alimentar, qua.
ber. Chriftiano , Chriftis chrifto rehe guara. baptiza pire. Crucificado , bfrayc
tehe
ymS ynimb'ra.
tupir.
Am8nga~
Criar de nada , Mbaeey magu a poro mo^. Criar ganado, Ahbae mo a moa. Amboet myrnbba. Crarfe el nio , planta,
Ocaqua.pa.. Criatura,criada cofa,YmS
ibirayac aren.
tmbirra.
Criatura nio,Mytang. Pi ting.
Criba,
ga.
Mboguah pocan-
Amombup mbupycutca.
Crifnejapembi.Pe.i
Crineja haaer
,
2.
Aope.
ITII.lnTitlil.ini
www.portalguarani.com
mrVi
C.
ante
L
,
ante
V
;
2.73
Hai
Cubrirfc de poluo
Acm-
tarar, l.Terereg.
bo apatubi.
ruxirlos hueffos
Cang
Cubrirfc
ca*.
opururv.
ruz* Curo cu, xbi ray a$.
h cara de verguc
.
a/
A yeob he A ycoba
fnf.niS.
ruzar,4hc.pa.Ar&o po
t'.mo.
ruzero de eftrella$>
tata curuc.
Yac
mazamorra birapc
C.
ante
8
V.
:uba,?b^ae guae6/M
r'uguacu
'.ubierta cofa,
bo.Ayapinbogusu
CuchillojQjcc. uice Cuchillo agudo aqu ob . Cuchillo boto,Qucc aym biquiater. nemSmbotahCudicia
Yy ahopa-
ra.Yya^o ybae.
, techo, yba,v.og.n. 3 y cofas pertenecientes. )ubilete,Catnbuchi myrf. Iiibo para facar agua, ibi-
ubierta de caa
Og ac
Ypotari
ranaemy'rft
Cubrir, Ayaho.
bo.
Cubrir arropando,
Aau
miiifiitii
www.portalguarani.com
m
Z74
C,
ante
V.
<.
ante
V.
Cuello garganta , Ay. Ayura. Cuello de garganta,d prin cipio, y pecon de cofas,
Ayrupi. Cuello largo
,
Ayuguira.
<
, Tepicang.Te^aup.Te^
braco por
$a qu.
Cuentas
numero
Mbae
temprano
Yyaraqua
yyarocagucaipapyya.
tfhema.
rat
maCuerda con udos, torcida no parejo. Tucumb ypogu gua. Cuerda de arco, Gurapaa.
'
mbaepL
Cuero faltado, Pirftr. Cuero Tobado , Mbaep ymSmbipK Mbaef Cu ymoSumbr.
www.portalguarani.com
vinroa
C.
ante
Y.
C.
ante
V.
2.75
Juero fobar
Ammbi
Cuidados tengo muchos, Cherecaet. 'Cuidadofmente , Teca cnandpe. angareco catuhpe. Cheapicabcatu hpe.
luerpo,
6 fugct de
la co-
fa,Api,
:ueruodeagua, Mbigu.
'tieruOVmib. ^uefta abaxo, bi
bi ey.
7uefta arriba
roguam
-Cuitado de
r".
mi
C heamy>
Aba
.
Cbxporiahubr".
,2mbapf co-
Cheamyrl
Cuitado para poco
,
guambi.
'ueua, Quira.
Cuyo
>
Dueuaen
-pena-feo
Yta-
quara.Ytaga. -uydadas , ngarequba. Het. ca et- Xec et. ^cacgf; Cuidado tener con pena, Ckaga . bo. Che ac
9,agi.mo..
Aba
Aba
Cuyo
pimbo.
Culebra
,
Mboi.
,
Cuidar,de algo.
Cuidar
Aasgare
cfheeej.bo. mucho con folici* tud,Cherecpec poe hee c g.u aagairecbo. Aangarec hec aiba
cata,
v
Marrerequra.
Ymrabae.
Culpar otro, Haeoyapo hae 2
Mm
jtmlmkda^MtUiJM
www.portalguarani.com
%jo
C.
ante,
C.
ante
V.
mSndar
guij abo.
e.
Hae oyp
Yyayc
ara yqua
bee mb.
Cundir mancha,
mGaca.
Oemb
obaguac. ypari. Oc
Oembovbi
Amboyequtey.
Cultiuar,v. Labrar. Cumbre de caballete de ca
a,Oga pfra.
.a _
-teraqua.
Cumbrera |rucTa,Ogapirita.
Cherbi tat3f,l.Cherrt
ratr,].CherJque?tat'
es del menor ai maye Cuado del varn marid de fu hermana dize
i
,
<
varn chereynd
m%m
<
mayo:
;
ce'mboayc arecychu
pe.
chemond'i'quei'.
Cuado
la
dize la
fu
muger
Cumplir
palabra r
m-
marido de
hermar menoi
........
,.,,..,.
. .....
.........
. . . . .
....
www.portalguarani.com
wiuiiHl!
C.
ante
V.
ante
V.
77
c_abn!lirfe,Aepym'.Aya
pacayipe.
Zaherir,'
tigi.
nados hombre
ira
mu-
ger,Tobay. de Parroquia de Efpaoles Caray pay. ara de Parroquia de Indios, Aba pa. Pasaban
,
cambo, junto de
rodillas,
pcgu&ra. urador de
reli
menor,T irey
nanga requra.
Nga.^
canea jofo, Abapftaguacu.
Ycandeayap.bo.
urioidad,C aracat
.
YpMngbae.
Zancudo mofqnito s ety v. ZanglotearjAmboco^o.co
$.
C an
dea. iuriob,Abacaracat.
Ambocotcot.Am
^ana'.
oopnt
ca patear
mbae
baylando,Ayero-
Curtir
quiguiyeppetca.y
pibondi.
ante.
A.
b.Tebirbft
praguelles ponere , Cherunab amCnd.vbiruatnondc.pa.Ayeebiruba. car ^aiji uquert i ba
.
n-epymi.
;abulr hazer,
Amboapa-
cayipe. Amoepirnft
mS.
Mfflj
$ -ar{ a
www.portalguarani.com
27 8
c.
ante
A,
C.
ante
E.
Cebo,Potba.
Cebolla,ceboi tf.Ceboi Cebollino, eboi quit
ba.
Yquc-
$ ara parrilla,Yiiapeca.
cercillos
Nmbichl.
Quirih.
carpas
rembe? tuv.
,
O-
e'mbo ila.Ao y
*
i.
C.
E.
Amboecaqup.
ree eay. Na rruki. JN cherecapcoi.
chembo araquaabi.
Ceguedad, Tesquaph,
esapicoey. Teca
cari
Cebar
ra.
y<
Celada,capaceteAcanga
Cebarfe
.,
come
biu.
HebMiebigch.
be.
Ccli
rrymr t r ...... .
,..w.
. . . * ...... . . . . .
.. ........
...
.. .. .....
. . . .
www.portalguarani.com
C.
ante
E.
Acotir'v.
C.
ante
zyq
lada hazer
tfga.r8.
lar
te ib ete.
Cenceo
,
encubrir
ASm'.
qo.
Ayopi. ca.
Ayco
icu.bo. pa.
Cenica que
fe cria
en
las
lebro,feTos,
LIV.
Acangapi
brafas,T.n.3.
Ae'mo
b.TuW.HabS.Apaty.
ApatyngV
Ceniciento co cenica, Y tu
logiajYbeCe.^
bibae.Ocmbotubibae
^
mentar,poner cimiento, Aypimo:' cherga. Afiapomo y cherga. menterio , Tupa g rocra.TeSngus tymbati-
Acaru pytvnmS.
yu.
Caaruacar.
:nagal,Tuyu'v.Tuyu apa
$urg.
Ab
po'.
Centellear los ojos, Hend cherec a. Centinela hazer en guerra, A ora na.ua A maen a.
Hete pucupobae.He-
bfaplf
Cen-
li
l lllllnl li l
l
www.portalguarani.com
T*m
%
So
C.
ante
E.
C.
ante
E.
Centro
mbftc.
generalmente,
mama. Nga.
ycui
rnSXibi'.ca.
mSm
bi.
Ayumb mSinbi.
Ayetaabip.
Cercano
tOjmbiygigura. Cercar,atajar,Ahoquec
mS.
tata
Aymama.Ng.Aa p
m8.
Cercarfe afsimifmo , A y pi-.ca.AeatftmS.
Cerco, Am.i.
fe.AemmaiiApp.
Cerco del ejercito, Oy pbo guaryn'mma. Cerco del Soi, Luna , & ** Ce Amnda.
TrTrTll.1T ff
li
T I T
li
liifiifnliilillnl.il
<
www.portalguarani.com
C.
irco
ante
E.
C.
aate
E.
1S1
Ymbohe
Yyapira$i pi-
ircenadura
gura.
ercenar,Ahct.Ay apira
ztt.
n-ccnar
como
Hofia,
Ahobama.Aheta.bo.
Ahethobnia.
cr.nadi
,
na.Ooyraro.mS.
Cerrar piedra lodo,
petg.ca.
Aya
Xanimb ruun*
guc.
erner,Am*ngu, guipa.bo.
erner
ocu!.
la
Ambo
parra,
Vbi poti
iri.
ernicao,Quir qu
Cerrar
p.
el
camino, Ayoog-
Hupibae fliombcguba.Hupp
,
Cerrar
la puerta, AnGquea
d. pa.
mboayeteh.
ertificado eftoy
,
Ebocoi
Hupi gira chbe. $ yquaa eat. erti icar A yeteha . A mboayet.Hupraai he*
,
Na
ca*
HT ll T II T I
HMM
II
f Wnil l
l
lW-
www.portalguarani.com
li ' JM "
'
iBi
C.
ante
C.
ante
E.
yogp.
Cerrarle encerrandofe, Ac'oque'nd. Ae'm^biog. Cerrarfe h herida, Y. rub chea.
Cefar la colera, Cheapi bc.Clearib ?moy gtii.Checheyr8(vp Cear las aguas Oquip< bo.OquiJpg.ca.
}
CeTar, efar begac elenfermOjYyquaab Yypribtacib. Cetro de Rey, Mburub chpopegu. Pope$u
Cerro de
C.
ante
I.
Cefto,Ayac.
ca.Hutnru,
tupa.
i
C eo en que fe exprime la
mandioca.Tepiti. ralo,Vrucur. Ceto para pecado , p-
Ceo muy
che iemoyr<
jaros, Y.eque.
cheocetecheemo]
Ape*
,
ga.Naemboecaj
bl.
ai
bo. Geiar de
mamar
el nio,
,
Gielo,ibag.
Opo.bo.Ocambpo,
G ienagas,Tuy raprap<
Cieno
rmr
. . . . . . . . .
..
...
www.portalguarani.com
C.
ante
I.
ante
I.
i3
El
tno,Tuyune.'T3fpia,
lplUV.
nto pies, alacrn que pi
:a.Y?euca'.
amanda:
Circulo hazer
,
Aha ya-
mana.
,
Tac
mandaba.
que viene,
A ye-
Circuncidar, v.Ambop. Y
Apf", 3. in fine.
te tri.
$uat'.
Hat y hcmbi-
bae.
ieruo
venadojGuacu.
garra, quyr'.
Cikrna,qusira.noong
ba.
Citar, llamar ante el juez, Aheno capitn roba~que. i Di raya ru^ ro-
Mombc
amores, Aguac
cal jones
*
>p.
iuade
Cae 8
Nnx
COJO
ii
Mj am
ii
ii
n w * .
i
www.portalguarani.com
G.
ante
t$4
ant c
H.
cocobrarlacanoaj Onep
Chapines, Cuapenda!
ci.Cffpnta. Chapitel, Apteraqu.
my
i^ara.
c.
ante
V.
Chapodado
acapir;.
Hacnga
eumo,Ti.8.
pirrado!*,
Chapodar, A hacangapij
c.pa.Ahacngaci.
2.
pi rapipe
Mbaep moaty-
ro
hra.Mbae
Charamufca,i cacang.ij
ihrogcra.
currar, Am8atyro mbaep. Ambacp rapipe ibi-
Charamuca quebrar, Al
c.
rog, currapas,Hu\r 2.
Jurron, Mbaep piyurii.
C.
ante
H.
r.OomGngo.bo.L patos-Oyoaipcg.
Charlatn, emb.
gic.
Oyurumoe'ra
dra.
myr'bae.Abmyrft);
momyn.
Ghicoria,Gaapc.
rsVmnr
,.
. . .
.....
.....*.,.... .........
..... .....
www.portalguarani.com
C.
ante
H.
Caguy
ante
Chocarrero, Ab&rnegi.
bicha mafcada
Aba arua.
Chocarrero, burln, Po-
ndau.
hicha hazer, Abat caguy
romboyanic.Ymega
bae.
Atibunen.
hiflc,
et*'.
hmbcpi. Tiburbol
Choque cuela de
Peara.
la rodilla,
hilca
conocido,
Tatat'cemb-
ba.Tatat'quara.
;hinche,Tarnbe yu.
Chiquito
;hi
,
Quichr.
Mi-
Chupado,Ypitepi'ra.
feQui?6
mes, Temo e. ;himoo,Abcmoe. Te-
D.
A-
ante
A,
Chente
piru.
?:e purit.
Tigque. Tigque ndaei,no chite.Ma ra'ni che tigque che c ni guitena,eoy ln chillar
quedico.
,
bapiytymbet.
Chine, gracia
Arua.
Megul.
ND3
Dado
HT ll T II
TMC f
II
imil lllllWII
l
www.portalguarani.com
/
/rowpi
286
D.
ante
A.
D.
ante
A.
gatSr'.
Dame gilo
ye roquibo. Oroy re quyop yop picf Dancar en corro O mandpe Grceroqu. Daada cofa H. Yn:
,
,
PoromSmbochih
,
mbo or ep angbae ap
bo. Chsmorl ang ep. Dame la muerte e^o, C he raru:. Cher^b^e.
Daar a
Dame
la
vida efo,hazeme
,
prouecho Chemboec aguyd c. Chemboe ceb cat nic. Ccrec agujfyc meengmS c bae. Cherec aguye
Ambo
nao,
Amo AmS
De.
Daarte en coflumbres
f:
meengra c,
Dan cantes
,
Datiya.Yeroqu?. Yetoquhra.
,
Oyeroquibae.
Oembopet abat
Mar!
UI.r.||yi|ii||iyy,||itx.^1|B
www.portalguarani.com
D.
ante
A.
D.
ante
287
Dar
al fiado,v.al al
fiado dar.
ir,Amee.Ng2.Ayopoj.
u. irabaftojAyaocc
Dar
traues
Oepcy
rao-
mb mbae pabete
ymee
caymo.
ete
nga.Aporoaocmee.
ara beber agua , Ara:oiu.(guabo.) ar beber brindando. Ahsyj.na. ar beber vino , Am8n;au(gubo.J ar conocer, Ayquabee
ir
cobo.
Daranimo,y bro,
,
Amo
mf ata.mo.Ambocc!.
bo. Amopiata. mS. Amombur. abo. Amboqurey.mS.
bo.Amec yyapdhagua
na.
tr
pa.Chcapiapya.mS.anc mo pymipymi.
Dar barato al
juego, Che-
remymboaguiye
cu
Cherace.mS.
ar
albricias, v. albricias
al
amo,'ameetei', Dar barato por poco precio Hepi myr'reh a-. mce.Nda hepfragui yef
,
?edir.
H"
reh ame?.
lttlK
1 T T I III HT
II
I
II
www.portalguarani.com
VPmmm
3
3
D.
ante
A.
cor ama.
ante
A*
rangatu,chbeym3rfn
gatubae vp. Aipoep Ch:robai chuarungatbae vp. Chbe ymaran gat fabebejche chema rangatu ychup. Heco yl chbe,chcrec ychupe abe. Dar bien por mal, Chema rangat, chbe ypochi bae vp. Arec cata chernS mira har. Are c cat chererec ai ha1
Dar cuydado,o
cargo,
Chepi'aguib
.
a
<
me
Ameengatu
Dar de codo^Chereny
gpp ao.
cr.
ba
tm
ta.
r.
Dar
bofetada teg.ca.
Ayatibe-
Dar buen confejo, Amboteco qua cat. Amboa raqua cat . Hecor an gatu ayquabee ychucabezadas la canoa, oyeaitiytY gra. Dar caro , Hepi guac rc-
Dar
/.mboyoupag f. cterembi yptta. Dar de comer, firuiend lamefa, Ahembier qua.bo.pa. Dar de mamar, Amoc
?
me
h amee. Ambo epigua cu ymeeng. Hepigua$ ahenoi. Dar coces, Apibc (hee)
b.Abo.bo.
Dar de mala
a.
gana. Ara
bo. j5 confejo
Amboec
www.portalguarani.com
zSg
D.
ar de
ante
D.
ante
A,
Dar enfado
guera.ta.
ra. na-
AporomboAporomSc*
pip.
larde pechos,
Chepoti
ee.
1
Oyepoequ.Oyeppira
re.
lar
fe
poagui.
Dar en
rac epc acerec haguepi pe. Acc mStyrec ebocoi acerec cu mboyhu. Acc rec h'cm? hagu r' rac omboyehu acerobi-
Acerobape
pete'.
Amo aa
,
aa.Aytiapiap$.
a-
en el blanco
chifle,
Dar ecufas de faltas, A yo pa cherec pochi. AmSyngatu.Ay3h0i.Am boha cherec aycue Oo xa. Dar
iMaM^^^^^^^^^^^^^^^____j^^__---^
www.portalguarani.com
i"Fii"i " Fi
't
90
D.
ante
Av
EL
ante
AJ
Dar efcufas
mangti.
para no fiase r
a!go,Ndagutyei..Aug
Bar
ca.
eftocada
Aycutrg.
Dar fauor Aipitybo. m8. Dar fin ganando, Ayaroge te.bo. AiKomba bete.
,
bo.
Dar
rayi'-onyny.n.-iO.
Dar latidos
cang.
Dar
licencia
y otorgas
Ahe^aguico.bo.ca. Dar golpe en la, baca , Mhembec Dar golpe en \a boca del
Dar
tro.Amboguap*.Hend
gu$maam?e.
Darm&lconfejo, Amfcoi pochi . bo. Amboecs qua pochi. Ae'mon
dea.
ht-
rTlfilAliifniiiiiiriiiniiiiiii
www.portalguarani.com
D.
ante
Ai
D,
ante
A.
1Q1
Dar palmadas
peteg.ca.
otro, Ay
orejas,-
Ayninbi mbop.
coyibea&chcbe.Chere cau ychupc chbe hc~ coy abe be au. Chbe ymrbaevp. Cheab
che mar.
Dar pefeocones
filo
Ayatu
Dar por fu jufto precio, Hepi y catu reh amee. Namboy abilhe p-iy ymengaDar por libre el juez,Opo che hegui che maranef
menos, AmS myr ybe yme nga. Am8 atri% 1. Ahobapi y ara y meenSS. noticia
iar
de alguna cofa,Amomoiand.pa, A-
mombe
ar ocaion
ychupc. Ai-
quaabee.NgT.
de
u
rechca . Chemondo yepbi raya ruca. Dar por medida , Haanga bappc amee , 1. Rene
mifmo
mal,Aycquae.
Dar
priefa
AmSang*.
Oo
Ambo
ll T
II
iTliTilIUllf
iFliHMM
ilHliiliiMiglM
HiIHil
ilnli
lilJiJAHUah
www.portalguarani.com
291
D.
ante
D.
ante
D.
Ayquaabee. Aypap.
Darqucxa, Aemonibe
at
Dare mucho vna coi Ce.4/rebi\2. Dare por vencido , Che guyemahac. Dar fer, y vida, Am3ing< b.Amboecob.
Dar
fu
muger
Dar
retortijones
las tri-
hamo oye .
Dar tarea, Ahuhembiap
rama.
boapipiu cabayu vpe yyurupipia c#. Aroboru yyuruprpi 0Mi. Darfe a buena vida regalada, Aycereco catugui tecbo,bo, Cherch re copoi catuar aycohu etc. Cheret rereccatu hebl hebi chc.be. Darfe vicios, Aachengaip tyrSreh. Aycohu eteangaipabar. Darfe bien lo fembrado,
.
Dar tormento
bo.
Aypod
Aypi yubica tf ngati Dar tornifeones, A ypich poca. Dar trancos, Ap ap. A qun". corotug haegu hbo. Dar vn apretn en algo
Ahepelngat y y ap
emy
ariro
y-
OcmSnanat. mba.
.
m-e'ngsu,
Tymymb*
gatu.
oeixiolxi-
Dtiles de la tierra^bapy-
ti
JOJ.
www.portalguarani.com
D.
t.
ante
A.
D.
ante
*93
Y4r5fb.
Angirc.Coryre.Corc.
iarvaya,Aycurcura.pa. Hah.Gu gu. La mugcr dize,Hehel. ar bue Icos , A e mboapayr.Bo. bucltas, Ayre y er.
i
De
M8c8i
De qui a
De aqui
#
tarde
angeaa-
rumob.
af dia del juyzio, quiegu ara caymbipe, De aqui alii,quicgu cuppe.
pa.
AecSn?
con".
mcu
AtV'cot'cot'. Acot'co
t'.oiQ.
A ata
fin
carecare*
mo.
De
M buelcs
D..
yras'Mbobi
erehne?
B.
QuybGn-
AmSngotY gu.
adonde eres
Fgura pede?
Mu ai a mamo one
?
-
c. arriba cueft'a baxo, biambap cot gui. T>z otras loa,Nda hay ru
De
guahec.
C un-
Debaxo
fea.
hL
Debaxo
pe.
r'ndagui'pe
raqui,quiegui.Quieguibc.
Altar gui-
Debajo
del ciclo no
ayotr
Oo 3
m,|
il
jjrf*hJafahJ^iihlriilJ
www.portalguarani.com
%$4
ante
E."
B.
ante
e:
tro peor que tu>ibaguYpe amo nde hegui ypochib bae ndo yehbi. Dbaxo de otra cofa, bae guiri. Debaxo de ti , leguipe. Debilidad flaqueza, Cn-
Oye roa. p
ta.
bo.O/eeyi.
acay.
Ohe;
,
me?ahepibee. Hupifc
Decender, vguey.pa.
De cerca,
gui.
Gofgui. /g
rln.i.
QjQJ coc
,
De
cada
cjual
Pete'te?'
agu.
De iia,v de noche
arara
Gtuhbo taqu
nioci.
Dedo de en medio
terra.
Mu
Deci
"m^F*
www.portalguarani.com
""i i
'
'
'
ii.-:
D*.
ante
ante
E.
29^
Be tuera,Ocgui.Cua gui
Cgii.
E)e fuera,
prcndatba.Quamy
femScS adat. edo menique. Qulmysddelpc, PycS.
^generar, Aembotee;
bo;
My-
Yacc. Bia-
donde eres
MamG
,
adondequiera
te'tyrSgu!.
i
MamO
rocgui
i
PSbe pav
gu.
p.
:fender
fe.,
,
Aypfcyra
Chcraca*
Degollar
t'.
Ayfrb quf-
fenderj-zelar,
te?.mS.
ifenderfe
,.
Ae'pycf rS*..
ca.
m8..
De
&o&,P?crS
fenor,Pycyr8hra.
mmmmmmmmmmm^^uOAiM
www.portalguarani.com
A'
WHW
96
D.
ante
D.
ante
E.
De lado
echarfe,
AgnS
Deleytar otro,
orr.pa.
Ara!-
Ambohebhei
,
catu.
Deleytarfe Cheror. p A'mboori. Deleytarfe en ver, Cher r hechca. Heb he catu Chbe hech ga.
DeIcytc,Torpba;He1
hebcatu.
Deleytes menguados,T<
vine,Am-
rbacg.
Ay.
Delegar, moyngchere
Delexos, Mombiriag
Cugul. Delicada cofa, Apir. 2. Delicado decomplexio
"Apir. 2.
Poy.Quvrf.Mbop.Pepo
rm'.
,
Cherec
apiru e,l.Ci
rccaquire.
Delgado como calabaco, &c.Yyappu. Delgado como tabla,Nia namy.Yttnamcy.Pirc r?:Yanaymba. Delgado hilo , Ynymb;
Delito, Angaipa.Mar'.
De madrugada Coem
,
m8. CoSramo.
De mala gana,atey mb
pe.Temymboacipe.
'i
po".
Eiae'chereca popK ap
I
I
rtuuim
gat.
www.portalguarani.com
ni
i
n nm
i
ii
D.
ante
Da
ante
E.
197
Cheoc
et acaro.
maana en maana, de
lia
en da
Ambovpa*
Acara ai ai. De media noche halla la maana , Phay guib coeme. De medio dia hada la noche,Acay guib -pivme.
yaru^ roba-
I!
vifpe,
que.
:
bellaco
Nde cu num-
Pe -
bucuYibt^engaip
abrano. :mas defto,H ac ryreno.
De medio dia
A cay r ir.
De mi mifmo motiuo,Che
ae.
Coguib
be.
Cobae
gui-
Demonio , Aa.
Ta&b.Taub.
,
A'nga.
baeymeengne. Ayrum3 cobae ymeengane. mafiadamente, Nandete hape. Poro aoce catu hpe. Yyaocc ete hipe.
Hoba t'bae.
Demudarfe, Cherobatymb.Cherobayu. Denegrida coa , HmStff.
Denegrido
mt.
ta.
etar
Hu
-
cat.Ou ete.
em<iiado afiduuo con-
Ypichu
,
mgo
Nadete oye-
Denegrido mucho
HnDen-j
cnebe.
da.Yapichunda.
Pp
www.portalguarani.com
TFW
x9.S
D.
al
ante
E,
D,
ante
E.
Dentellada
ayre, Tain-
Denunciar de otro, A m
beu. Guabo. Ambo} fi.pa.Ayquaabaca.b Denunciar de i mimo,,
bo
te'.
te'.
nci
mbotte?
al
Dentellada dar
ayre,
A-
emOmbeu .Aemb
yehuc.Ayequabuca
M.
Djnro^ppe.YpVp.
Dentro del coracon te tengo Chepi .-pftpeor.o,
De parte parte lo
pasi
O ha cabete
De
i.
lar-
De
pa fo pallando V
Gi
De nucuo, PahramS.Pia
huboDenunciacin .Poromombeguba. Poroquaabucah aba. Poromboyehu
h/i3a. a
nf'guitbo na mar chi ruhba. Depender de otro eftan fu orden, Hemymbot rari aye. Ypogupa)
Dependiente de otra
,
cofa
co n ti n uada
tar.
>
M bae ve po
De
YoapfapiVYcpo-
t.Yopop^cpki'.,
jj-j
www.portalguarani.com
mm
D.
pies
ante
E.
EB
ante.
2Q 9
,
AmSmbe. A,
mSamonibe.
Deque
cofa
materia?
-
pitario
uara
i
ara.
M bae ogueno'h a
;
mbae gui
png?'?
,
aha/aYmo.
De que manera
ga:
lerecvchagu.
prender
o.
>
Aimbo.
prefente,ang.Cur'.ang
rf* ;-.
De
Deque
ete
De
apiariguarma rguai" :ofM. pre^o, Curytef; Ayb. iemoroyrd. punta en punta de rio it aq a raye ray .ji. puro amor lo dixo, 3'aroai hu hipe yny
:
emS alpende?
De queReligion eres A ba
5
reu?ende>Marangupenderei.
De q talle' Mr etepe he
te?
hdhu rae i pe y
:
c ny.
puro enojo lo dxo, Nandetey .em?r.o hape he. ilmovr3 etre ramo he^Ohg'mSyro
racipeny.
dorog.
-.
niiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiTiifiiTyi
www.portalguarani.com
lJi' ll"l im
300
D.
ante
B.
D.
Derramar
ante
E.
De
fuera delv
h<
1.
natural, Ayeai
pipe note,
Y Sapea
mo ayeaiv.
Derramar intra vas, A y r6yqurapp.Yy
Derecha
ta.
.poS
Derecha mano
tu.
Pacapo*
me
r.
ayeair.mo. Cu
ayj
membira vppe
Derramar
De repente coger. A y
De
lo liquido,
A
r
pyer.ba. An8he.
De
Yeacei. repente
,
do
che be.
Cheque hpe Derramar tener pollucic no voluntaria , Cher* puge. Cheraf ocem
be/.
,.>
Gueca ymanSny.
.
bbo
De rodillas,
ev hpe
Cherenypjfa
Cherenypr
De
bpChcquramS,
ponerfe,Anpyaey guyte-
rodillas eftar,
na\AQ^guytn\
Derramar
Derramar
conftillicidio,
Cheratiqtf.bo.
defperdiciar,
Derramar tener pollucioi voluntaria la muger, Ayepocog gui^membi pbo. Che c aemo me'mbip. Amornbu c chemembi ^ui ye
pocca.
Amombuc* Aypiere*
bo %
Derra-
riTlnlfiilnU^TiiInliliil
www.portalguarani.com
D.
ante
E.
D.
ante
E.
301
Derribar, Ayti.ca.
pii.ta.bo.
Aytw-
Derribar edificio,
Ambo
tj.
traftornando cn
Apacul.ta. Ayaparay
ti.
bo.ca.AmoDgui.ta. Ai-
Aypo g.ca. erramar trigo, &c. Aahe mS.nt. errarnar trigo fembranio.Amo
b.bo.
errengarfe , Aeumby ye. bo. Cherumb oa$.
errengar otro,
Ahum-
Derribar fruta, cogiendo con la maro , Ayiqu* (bo)Aipo.bo. Derribar fruta meneando el arbol,AmSngu ymou
$vna. Derrocar, Ayaparaiti. bo^ Ayti. ca. Defabrida cofa^He ymba
ye.Ghcrenangupcang
yc.
erretir
Ndahei-Apyndague
con fuego
,
r:
y fin
AmC
,
de regaln
A-
cu Defabrido de condicin^ Abapb. Defabrido me trae fulano, Aheche mbo robaca che
rm'.
rerecdbo.
con lagrimas,
pi-
\nemboicupa te$
rretirfe la
Qefacatar
Namboeteu
ne,Ropi3 s>emboc4*
Namboaye. lobur
Namboye
Defatf
lil
lnliililnHInlifcliliilliIiiMiJjiUtiAjMidbMlJ
www.portalguarani.com
'
JWIHIW
302,
ante
E.
D.
ante
E.
DeacatOjPoromhoetey.
mboLbo. Heraqund
ra aoio rungue.
Mboyerobarey.Ymboa
ye ey.
,
Defalentado
.
fioxo,
Aqu
De {aforrar,
a.Ycngi.
Defalentado timido,anga
pihi ey.Ypia pohcfc bae.Oririte1>ae. Defali hada cofa, defcpm
momburu, bo.bo.
Defaficonarle, Cheacatu po. Nache acatabc.
puela
Mbae yerecoa
a
Nacheabti.
Oquababae.Defaliado, Abyerec
e.
Denigrado
tria.
,"
rSandabe^
,
Ddjhticido
Nda. agui-
mi. Defamado
rey.'
Hai hubi gi
,
aguiliecony.
Dea manera
HaeramS
Deshauciar
enfermo, Teo ppeercic hac.Pi r? teo.y poco habey nde rehgui vbo. Haimbeal
m>
Defamar, Ahaihupct.Nd;
ha* hube!. hubar
Nache aei ha
tenderSc.CofTe8
agu nderec guiybo.
.
Nderecobecne. Ereo
a/
Deamorado,Poraihubef
N iC he pora ihubl
Delamparado
,.
<
Amo eraquaguc
Hevri
pira
Hlli
www.portalguarani.com
D.
E.
ante
itibae*
.
ante
E*
joj^
pira.Poeyarfpl.
bf
Oapcatoy
mba
poblando a\*cae v bo. eamparo , F&cyi Hewanimado Hzc.6 eteeybae.p yniba. udar, ypquvta y .pa. A p quy t aV
m
"f
?apafeceife,Acay biar.bo.
crandba.Tecc nQnd
ba.
:iarmire
trampa de caca,Ypotaobi.
la
:frraygar,hapo. bo..
Amondorog.ca. farrapado, Aba aocororog. Abaa apacui.Opibata. Yya hep'Kp. ya re'n 'mb-i. Yyao. cayng ing.
(arrollar, Ayroarrur..
Ddatinado,Yyraquaca
r.y..
Deatinado eftoy
Nache
?a.bo.
aymmarg.
n'do g . ca . Y
ca.
A y m Sm
m*
lg; a vota.
faofTegadamuger,
ta
Cu-
yerabae.CuiS enda
guyt-na. Dcfatinar>turbar,Nmboa
raqua.
jmmjmmmmmmmmm^^M
www.portalguarani.com
1 04
D.
.
anee
I;
D.
ante
E.'
raqabi
Amboara :
pzragu a.
Dcfatinare
,
.
Na temboa-
raqua bi
A tic mbo ac
Desbarrigado, Abhiep bigu ey, ibigu yac cbae.Cupirw. Desbabar madera, Ao] ibira.Am8anar.gog r. Aiarog. Aopg
otebir. Ayarog
r.
<
Ymbotipba
atn*
bo.bo.
Defauenidos,
Defauenirfe
ybi.
Oy ya vm-
bae.Piayyymba. , Ndorepiay
rerobrymba.Yui
ti.
Desbaratada cofa,
apra.
Ymbo
Desbocado
lTembi.
en
habla
Yur cor
Cual.
Defcabecar , Aacango
ca.
ca.
Acng mondo
Amboa-
guiyemb ymboopa.
p:
cango cheraci.
Defcaecido de vejez, Ch pay.Pitub.Cangi. Defcaecido fin fuer cas, Debilitado andar. Descaecimiento , Canj Apay.Apaiquf. Dcfcalcar , Amboi y$ap
t>
Desbaratar la fiefta, Tor rbungura amboa. Am8 rngutor rangura. Desbaratar lo hecho, Amboa.
pira.
Amonan?
y yapo-
Desbardado
ibef,
Tcndba
,
Ahetima
ruequi.
Desbarrancara
irnba gui. b
Alibi ambaa-
JLLU
www.portalguarani.com
E,
D.
efcabrar
j
te
30$
Ayapkh*
>
chebohtftDeftargat'fe
de
ngo-'
efcalabrarete
Oro
api-
cbycnc
rcfcaaiinado yr,
lefcaminado yr en razo-
namiento
p. ga.
Cheeengo
gui
Acay
ee-
m.
Defcarriado andar , Cheteqiiara guitecbo.Che
lelcanfada vida
Tecob
ai.Tecobptue. Cherecobe pip cneo ndipri.Nicaneondibi cherecobe pp. Ayecohu tecpitusreh. hfcanfado , fin cuydadosi angat rerequarey.Te9 a et rercqurey. )efcanfar defpues del trabajo , Che ah. Aptu. )efcan tue.
,
angarequabeyme ay~
c.
Aipcmendra. Amboyaogmendra.
tefcafarfe
,
Ayepechc-
PYtim
,
PY-
)efcanfo eterno
MM-
me'ndahagucra-gui, Ayaog chemenagui. Defcacarada cof , Yyapeogipira. Defcafcarar como hueuos , fruta , &c. Ayapeog. Pefcafcarar defcllejar, Aya pearog.
cohu apirey,
^efcargada beftia , Caba* yu ybohiiey. O^fcargar carga. Aroyi
c.bo, Defcafcarar
tjijn
inr Jij.i.
www.portalguarani.com
D.
Bn
306
ante
te
E,
Defcombrar
ob.
?
>
Amboca
Decomponer el cabello
paja de la caa el ayr
A* ym8tamo.
,
mee. Defcomunion
quaitba
esa q (/Si
.
anarernir
Angup
ttiee.
Ayp
A y mama-
engu oyohugu
Amboc
ombo yoabi. Oy y
cuera mboai.Orey I
Aycapo-
bo.
hagueoroyab.
Defconfiataca de i , Oye hc yerobia habey. Defconfiar, Ndayerobia
ri.
Toba
tyn-
ga.Tobapatuba.
Defconfiar de la miferico:
di;
www.portalguarani.com
D.
ante
D.
ante
E.
307
diadeDiSjTupapro
poriafiubercc yerobiari, )econfbrmes , defuenir che
ftlieuas.ChemSe roSm
bja
ndo
mCrndu.MGrndu
dos,Yoya harymbae.
econoeer
,
iquaapo.
Ndaiqua
bi.
Descorazonado
b.
Pia ym-
efconocid,ingrato,Oyc up marngatu hagequa apare? ai. econoeido qunofe fabe quien es, Y quaabi p rey.Y yapaquaba .Oye-
Decortepdo, YpeogypYra.
Nache anga
.
pihgi gui-
entriftecer,
Tei'
tpeamSf.
,
Defcubrir lo tapado A va90 yab. Ahoba pyty nl babo. Defcubrirfe,Ayequa. An v mboyehsj. Yt, 1. in
r
cay.Oyn.y.^mS
rangue. ofcorifaeIoAngapThfiabey. Aogapihicyhga-
fine.
\
Defeubrir fecreto em' me gura araSrnbe. Arnboyeh.AmC ycatu pe i. e m negu r.a A rri-
las
bopupu.Ambbu.
Qcj z
Def-
rnTiJUiiriiTiiiii
liilnIlllllTliflil
www.portalguarani.com
m
308
D,
ante
,
E.
D.
ante
E.
gmboyapft.
,
Teja
rai-
ang
pc
mboyehupra
Poro
guerab.
ney amboyehu. Chemaraney mumbegubo ayepi. Ayep* chemarney mbec mSmbeguabo. AemS mrangatu. Defceir cinto
, Aycu qu-.Ambo ch cu
ei
E curar.
Defien del varon/Ti. Defdentado del todo, Ha ymbae.Abhingu. Defdentado , que le faltan dientes , Ha mocang. Haimbitererey. Defdeare del pobre,Oye guariporiahrebc. A* emboyeyaS poriahreh.
qui.
Decie lugar, Gu, Agui. be.4.
Defdealli,*cojpebc.
HS
Yeog.Humb.Hungu
Defdezirfe de lodcho/A."
re
hecobiarS cheiee.
A-
ilfiH
www.portalguarani.com
ffPFfl
D,
*fde
ante
E.
te con*
D.
mit
los
E.
309
quando no
Dukhar
malos penfa
fiefas?
Amca fugu-
Defecho
edad,Che
:aquaa guarerab. :ilie que foy hombre, refiriendofea lo que hizo, Che araquaa hae,uerabc
Ayporog.ca,
fdicha,Mane.Pans.An T r1,
fdichado del,
A he amy-
'.Ahe'poriahu.
D efe me arfe
guf.Aytgarog. en cofhmabj,
\bapaueV
fdobiar, Aypipir.
bres,Ahe^o
Ayati
fcar,Aypot.Ce. 4... fear ver aufente , Ahe:haga\ Chere^aty heJugaubagUJ. fechada pevbna, Afc eroyr embira, fxhar dei , Aytche legu.y.pohey. fechar lo malo efeogien lo,^ycauog.
,,.'.
mbo.Amboa^og.
Defempalagarfe , Chboa y po . A e mboay uog .
Deempeharaptro,
Amo
www.portalguarani.com
mi
" " i " i"
p^
310
D.
ante
E.
ante
E.
HcpbSfc'rrigc ahep?-
Aem8 f
Ayaparayt bo.ca. Dfemputlarfe- la rwgr, ^'qerar, Deempirflarfe l varon ? Et. Etiqueta. Defencabeffrar caballo, Amoe mama r aba,
D (empinar
Derembilaf aguja, Ayca bequii.^y^men8h'e Defenojarfe,CheyrQ. Defenquadrnar , Ayrt mrquati. Defenredaf, Aroboysp*
r.
bagui.
Defenfadar otro
Defnfdrfe
;
Am8
Defentronicar, Aitihe
agui Ayaparaytik
,
AemSe-
gi.
Defembaynar
hiru
|
qui^Ahequil quice
mb, Dfgaado
gipira.
{,
Yaiopyr'
Ar
Illnlil.hl
www.portalguarani.com
'
D.
ante
B.
D.
ante
E.
311
Abandog.Aymami
rog.
sfembuelto
defuergon-
feo inclinacin
'ot.
Ce, 4.
ver,
biecokpo definir.)
feo tener
mucho de
DesfaxarvAycu qulr. Ay
cuqnmbo.
De-fallecer, CheteS.-
Che
Che yerobi
diadeDios,Tup^poro
poriahu berec
reh.
,
ni.
Ndoguerobiri
coh
Tupa
DesfauorecidOjYpytybom
bfrey.
ma.
fftima
bogu.Aymo nan". Am
boyeog.
Defgajar rbol. haealfa
fefimado,
rymbach. Nymboa-
Ha-
1 hiri chc.Ymboaye ha
cangopep&'.
Defga*;
faUU
www.portalguarani.com
%i% D.
mt%
E.
D,
ahti
E*
Dgsh^ere!techo/de!
bar frutas, romper,
m8nguu
Deshazer echar perde tra, pintura , Am8r,
:
Deshazerlos torondot
.
Anioycaa.
De hilado hazer, Aa
pqu;.
Defgraciado
en
dah
rereqtira.
Defgraciado fin ventura, Yarai.Pane. Defgranar legumbres., Ayoc. Defgranar maz , Ay!qui bo.bo. Deshazer , Amboai. bo.
e
Deshinchar fe
Cher
bati.
Deshojar vareando, A
bongu. Deshojarfe elIo>HScuf, Deshollejar maz , tri arroz &cAapy nd
!
pa.
Deshazef con
maguliar
ea
,
mano, A ycmb/.
la
Des
lliiiihr.ii
www.portalguarani.com
ante
E.
D.
ante
B.
299
'
ub.
esholiinar
esholiinar
Aytubirog-. , ApecuaiHaitubirog.
potac.
andaheryhec/e
catibae.
Deslenguado, Y cy aybac,
ee'ngebae.
jandah^andaher yheccatubae,
eshonefto
Desliar,
palabras,
Aymamar. Aymmarog.
,
eejandahe
rerequ-
Deslizadero
Crrlcba*
*a%
)eshonrar,
AmSmbochi. AmCmSra.
)eiual,Yoabi. tyym-
Deslizoe^ie
barey.Opoepiccrey.
>efiftir,herembiecyti* )esjarretar,Ahndaguica
mSdag, A$ndagua
i*quft?.
teaii.
Rr
Def.
iuam
uu.
www.portalguarani.com
P
;1
324
ante.
Q.
nte
E.
Beslubramc el Sol,Chem boec abe quaracf. Che mZ ec mo'ng.Chembocac quaraci\ Deslumhrarle , Anfboej
abe . A m8 c c pj.Saflg Desluzir Amodipi , yeog. Amo'ndtpu py.
Defmelnadoi
beb.
cabelle
Defmembrap
ya.
Amboy
Dementido
pira..
Yin-boyar
Dfmentir
bo.
Amboyapi
t|
E|
Ei
E|L'
tv.Ahendpumona. 0esmacelado, Apaiqufrii. cu.Hi^bac. Desmayar hazer otro, AmboaquiaicCi.Anioco eo, A,m3 m InS mino. Defmayarfe,Ghere8 . Am3oo;ta.Ciicj:e9-tf:
DefmenucarjAmongiAA
curiabichog. Ai^ondi
b.
Defnaerjticar
etru^nde
.A.yc3mbiri>
Ahumbir
Defmocliar
Aiaeacga
II
Pili
Desmayar-fe- deanimarfej
C|l
Cheaqufomocavehe
-
|
3I
I I
181
'
qiie&. Ahacang at.ia AmopeJiacSngu Demontadaxofa, Coph gera. Cop pir ra. DefmoBtar A cop Lbo.
,'
Befmoronare,Oci}i
'Ib! Ifll
Jet lli
1
*||[
I
II
Defmedro, Man% Mx :
v*r
Pi>ira>loyciwe;.,Yy*
mbai
www.portalguarani.com
D.
ante
D.
ante
?W
hra.
Defparramados andar,OI
.cioqupa.
rfayc6.
Uefparramar
Ama
al
mba.
eobediente hazerfe, Na nimbo par ero bri.A entibo poro apla refm.'
D, rollar > Aypiog.Avpim '' J bo.
,
Huboc-
Defpeado
bae,
Xppiteracif-
^efohir el
miembro , A*
,
% pirog.
id orejado
:
D efpearfe ,C hepirpjteracF.
Chcpia.'-""
Y 5 mbf ap y m
>;forejar
,
ir a .
.
Y-
nambquytymbiYa,
Am8c? .Amboyag
cfthgiiju
jepachar
que va
Am,
boyupabo.
)efp\char menfajero
A-
mondopareh.
); iba jar
,
Defpedir alguno del fer* uicio de aa, ArriSce chergagui. epedi r a muchos, A mbo
rios)efp4rrama4or
limpiar. **/';*,
>
A ica;'
y coi.
Defpedirfeeljiuefpcd, A
$m *
nliiliiliiIiiIiiTii
www.portalguarani.com
^i
D.
nte
"El
D.
nte
E*
me r, Ayyur momb
Depierto
efar acotac
Ay.Ayub.
tOjChequeraL
Depegar, Aiiibo. Amboyao. Depegare algo,O. Defpegarfc ello Qye. Defpejar,Ambocatu obi. Defpenro , Tembiucot rehc naVigarequata. DefpiarfcASbtapibatc
Depepitar algo
,
Defplegar
gura,,
Defpoblar,Ayacac. Ai botap. Defpojar facar lo de dc tro de caa >&c. A yporc Defpojar robando Amb
,
Ahafn-
PiCp.
Avmbae
pi<
Depcrdiciadacofa, mbucapira.
Ym8
abo.
Oapno ch
y poca-,
(bo.
muaml
DeCperezarfe, Ayepoc. Dfpertar,Apag.ca. Befpertar a otroj Amombag. Defpertar otro con efp
to 5
!l
peguera.
Mmbp
AmBndiiymomb4ca.
apetito de co
Di
www.portalguarani.com
1
D.
ante
E.
D.
ante
efpofar, Amoioquamb
ct.
efpofeme
i
Chemoo-
o u
efp"eciar,Aroyro.Ambo be bu herecbo.
fpreciar las cofas
Cori. Naryr?. Ha ye, Defpues de largo tiempo, Arecatii trlr.Mmbi pe c.N he. Depues que,Rc.Rire.Ryreme.Rr^t. Depues que bu e la,, Cheyeb rre. C hereya pee
mun-
danas
bi porc aroyro.
Chehat|mWryro.
Depuntada cofa Haqua mopenbira. Haqua a,
ze
meneando
acarig
la
cabeca,
ca pira.
Ag
mbobabg
tefpreci;
>efproporcion
Yoyey.
Defpuntar el cabello rA y a perog.AyaciV Depuntar lo agudo, A haqua mo pe. Ambo aquterc. * haqua acia.
Dequartizado, Ymbo p?ri. Ymboya yapra*
Defquartizar
Dequijarar
Amboi , mboLAmboya ya .
,
Ahayicang-
Hay
.
,
mboi.
Acoi
I>efquitarfe al juego, Aro-
)efpues de aquello
rir.Acoir.
kfpues delavida ay otra. CotecSbe* r<yre ambda one. >efpues deo,Corir. Co rc.Cobae nr,Hae rir.
,;
Rr
Qfia
iifiifiiHirirTiitiMifiMft
www.portalguarani.com
-rrw
$
iS
D.
ante
E.
D.
ante
E.
Defta manera pafs,Cormfaraca. manera tambin, Cp nng ab. Cormi\ib C o b e b c ab . B;ftapar,*yac^yih. Aiobapf tymbo. Aiob "py tymbab'gi pd vz, C0eura bc.
Garacti.Car.2.
Ddh
Pcftrpar,Ahieo.Ah3t
Deftrojar,AmboMw
"
con&mirlo
*
Pwftcrr lo^pep'ir.
j
AmGanguc cheanj
) fterrados eftambs en ef* te valle de lagrimas, Y pea prlmo yaicco.ibi qua yahegup.
Dfterrar,
gu.
bLGherepguiri'. c
rec quagurf . acangpindainda?.
Amonio Taba*
<
Dduanecimiento
quapitlmb,
gur.
"TeV<
D cuariar
D tetarfe,Apc . Acumb
IDek tamao , Co:3m/. Qaieyb. D-te tamao, en.plural,
A?4'ngue , M-iramirahehe/.
rrngri. Guiquerty;
ayc Cherec et
b. Defualerfede noche
*
angrm'.angnui
e.
Cheerandagun
Petre$a/E.
u.
Acu.
cheque ndori.Tec
rfTTYllUfiiiniiiif,
iim
iiiin
mmm
www.portalguarani.com
D.
r#
ante
E.'
D.
.
ante
la
E.
m
guiat-
ndachemongeri.
Detener
corriente al
Che caracat
*
Ty
ey.
porombuc6 che
Detenerfe
,
ft''n-
uerguen 9 a ,
T y ey m
tardar/e en el
Iy ey hba._Ty habeyma.
:uiar,apartar,
Amboyc
Deteftar,Mbur&
manera
,.
Nande-
angme.
Detrs luego inmediata-
teraiiudo preo
fc&
>
Ay-
mente,TaquKue rbi
De traues
eftr
terminar, Bif. 1.
terminado
lir la
de
cum
tener>atajar,
:y..
Aboque ':'.
-
D>ud,anAmo.M v.
Deudor, Ohepibl^bar^ ina.Mbaerarc ymbo ye blpiSmk cc
; tener dilatar
.
Amopo*
embuc
nTnTiiTiiMlMirfiJii
www.portalguarani.com
/
/fliriww
'
320
D.
ante
E.'
D.
:
ante
De
vna mano otra pagar,Chepagui hepi ypo pe amee. De vna parte,y otra Oyo'
$
be torna ny.
,
Dexalo vaye
baib.
tc.Tom
Devnavez oyd
pehendu.
Dexandoaparteefto,
<
bamoyndehpe.
Dexar,
9-
hey.bo.
Devaldedar, Ameengc.
Am8mar.Am8pyfl
1
bo.
Deue de
ron, Emola ypre. Narami'ypre. Dcue de fer afsi dize la mu gcr,.monaypref. De veras aybo, Ayebo.
Dexare vencer , Aem agu yeuc. Amone (bi embruc. Dezir, Hae.E. 1 . AmC Dezir de no , Anih;
Hyny.
'
Dexa,dexad,Oybe.T8,.
fifc
Dexado
ayc.
pe.Hetpe.
Deziro todo fin dexar
<
\'y' r
De xalo ya
,
con la yra ma^ a,Tobe mburaro. Dexalo, no importa, Tobe yep.Tob mbur. Dexajo,quedee afsi , To^
.
www.portalguarani.com
D.
lia,
lia
ante
.11
T>.
ante
I.
32/
Ara. ay toda va
Dichs,Sgngab. nefng
,
Nde
ba.
ara
)ia
Dicnofaperfona,
,
Abaye
de ayuno
Ara yecoa
cu.
lia
ba,
de fiefta, Arete. Aramrtequabeyma. 'iablo, Ana. Mboguab. Ang. iaboco , Aarec rerelia
P actu.
Diefroguerrero,Guarynicatubae. Dieftro muy exercitado,
du. iamante,Ytaberet
jjft
my
mbae
bo.
ibujo, pintura, Quat .
i
itamen>parecer, Chebe
bramy.
ifcplina,Ntpahba. ifcipiinaenfeanca, Po-
romboecacatuhba.
ifciplinarfe
,
Dieta abftinencia,Carumy rflTembi abruh.Ca r reh yeahub catuh. Dieta tener , Acara myr?.Ayabirygubo. yeaihub tembiure-.
he.
Ae'nfipa.
mo. icipuIo,Temymbo.
icha
,
ventura,
Ay
3.
Diczmo,TSpa'potba.TS
patuba.
Tccporang.He.6*
Sf
Di.
MtfninliUS
www.portalguarani.com
21
D.
ante
1.
D.
Digerir
la
ante
I.
DiferenciarfcjAycoc.Ayab?.Te.8. Diferencias tengo con el, Yoacaba arec hec. Yoabi. Tecyoy ey ya
rec..
ccmidajOe
Anyhae
chcpi.
br.OyCobae mbae.
Diferente hombre
,
Aba.
Abaten
,
Diferentes coumbres,Tc cayoabi.Tec apya. Diferentes columbres tener, Gherec abi nderec agui. Chereco nde-
r.Po.
Dilatar,
AmSporombuc Amboar.AmoCoron
romo.
Dilatarfeel tiempo, di
cu.
rec agui. Chcreco t nderec gui.Mrnde cherec nderec agui. Dificultad, Aba. Abaet. Hac/.
Dificultar,
Diligencia,Taba.Quir<
5
Qjcatu.Pipig. Pu.l
cop
.
D.iligcnte,TaSfbabae.Q
DificiI,Aba..
Difcil
de entender, Yyabayquapa.
Difunto, Amyri\
ra.
Mbapa-
Taibahpe.Aybiha
Difunto cuerpojTeQngura.
www.portalguarani.com
D.
ante
i.
D.
ante
323
Chequi
bo,
)iluuio inundar
,
por.i
ohuibiopacat.
)iluuio vniuerfal,ipor.
catu.
mipma
Disforme grande
ai ai.
Ypucu
Aembot.
mt
)ios J Tup3-
Difminuyr,Ayarcg.Ang.
cnguerar
2Og.l. Difparar el loco,o frenti-
GuS
Tupanianderec raegua.
d buen viaje, Agu yete catuque eic ode athpe.Tupatande mboaguye cata ndeata hpe* )ifcordes , Yoya hry
)ios te
pecaba.
Difparates ,Mr#marS ten eete'tef.erray ray e c 1 que co que$&. Difparates de loco, Mar
.
mbac.
)ifcrecion,Tec quaapba.Araqua.
ye mba amSmbe,
&c
comer
www.portalguarani.com
324
ante
I;
D.
ante
doque nolovia
N(
gmgumr
Di'penar
ayerur.
ba teyce.
chepuc. Disimular los pecado Ahechag angaipb, Ndahechagaubi anga
p.
rambupame
'.
O8?ieepen'a.
Difsimular
Dizque,Y.
DiTeniones,Yoac. 8ainotarey.
Difsipador,
ra.
Poro moca
mbra. Por8mboah
Difsipar,Amboa.
Amoca
Disimulacion
Hechagi
y mb.
Dioluta
Hcchote.
Disimulacion del trabieffo , &c. emboy te& e'mbo aquaabte?. Difsimulado eftar efcu-
muger,Cu lie
chando
A-mboyate'
Dilonante voz
ttXo,
eetr
guiyepicabbo. Altii boaqoaab che aprca* bi h pe. Ay ea pcabi ca racathendrpa. Difsimuiado cfiuue hazien
Difonante mufica,Porahe
.yoyavmbae
ndah.
Porahd
Diiuadir, Ay.pe
hemym
bota
Hlliiiiiii
www.portalguarani.com
wm
D.
nte
L
ero
D*
ante
ft#
botara go.
Ambo
bg.Ambohec erobag. imo embiap pota reobg. ftancia,obav.MSmWgui Ijfr. Oy eco ha mGmbir, Ypimombri.
ftar
ran
DiuiiDnjTep^cW.Mboya
Diuorcio, M'ndar yaoc
ba.
M'ndaryo hugid
,
mucho, Mombiri
diftilar,
A yepe
gui.
01.
chemendahaguera
Ayaogychugui. Diuulgada co ,
Hilado hecho
YmSndiquipra.
.ftilar,0.-.Otiquu
ftilar
Tenpe
hazer
Am8ndcon
la vif-
Ycatupe
henofr'mbi..
K.
ftraido andar
Temy
Diuuigar
yait.
enc*
pabegu.
Tejtfpe hdtigip'.
, AmSaca. AmSmbei'teipe. PabeU-
embo
pahenciubuc.
.Amboya.
uerfidad de cofas, Mbae tGtyro.T^tyru. uertido ear Che acNI Chereca et guitec
,
30.
Dizen que
la creo.
Oyapora nda*
y,Des-
InTiifiiTilTUllliiTiiTiiTiJiilJltiif
II IIUMIJUMH
ub
www.portalguarani.com
urrvvwf
va
#rt
D.
an*e
O.
pira.'
D.
ante
&c.Ayap.Aypepi.
de dos
Aba
Doblada poner
la
cofa a lo
yoym-engaAmboyoo
ce ymeeng.
Mbae
Doblar arrollando, A hap' pmbobi. Doblar como ropa, Ambo aque. Ahapi pebang. Ayap. Doblar cucrda, vara, Aya
pL
Doblar
la
ganancia,
Hepi
Doliente 7 Hac hacLH; ata.Hacipar.Haei Doliente mucho , Cher; ai auAibetche raci. Doliente vn poco,Chen
atff.Cherac3ftera'Si
Doblar por medio alo ancho,Ahapi pebang. oblar por medio a lo lar go, A mboyo apa ribi. Doblar por fuerca vara,
Dolor de coracon
Mb
lllnlnl.l
www.portalguarani.com
w"t"l"lli l| > \
l
D.
>lor
ante
O.
,
D.
Pi
aUte
,
E.
fif
de eftomago
de pecados
,
Donacin
gek.
Mbameen-
>Ior
Angai-
pmboacihba.
)ior
de pechos, Poti ra
,
Donar, Ameenge.Ameeter
Carugu'.
Cheelng
a-
>mador, Cabayu
har.
ra.
mboe
YmboaraquaahV
)mar,
Ambo. Amboa-
raqua.
mu
Donde yo
quiierc
Che-
re'mymbotpe. Chere-
Ibcv
cladiua ,
mymbot guarne.
Y m e e ngun-
Donde quiera,
b^
en todo gar,.MmSpbe--
lu*
D<^
imTiiTuTmTH^U
ff
Iiiil JiiitiinT
J Jm
mM
www.portalguarani.com
3 i'S
D.
ante
O.
D.
ante
O,
Bonofo,graciofo,
Megua.
fe-,
Hiro a
raer.
Dorado
Dotrina,embo.
pot vu.
D.
.,
ante
V.
Dormida,rancho
P .
TeyDudar,M3rSt'iS.Mar!
p.
Dormir
que.
a fueo fuelto,
Chepitpuc curara-
Da iofamente, Yqua ca
ey
hpe.Yequaa hra
ey;
rSn'hpe. Yequa
e.Aque.
Dormir
hala amanecer,
'
C beque coe.
Dos,M8c8.
M5-
Dudofo
..cSt'cSr.MScClmbac
Dos
cofas pegadas
Yco
Dos
Dueo
ra.
feor
Ya
Dulc
www.portalguarani.com
TO
D, ante V.
ulcecofa.Hee^. lulee cn palabras..e hee
rexequira.
D.
ante
V.
.3*9
Oembo
.
apata-
H^Heemb1
Duropelkjo.Pyu
>ura
cofa/rata .
la
B.
majorca
,
ante
>ura hazere
Ea animando en ingularJ
Ene
Ea,animando en plural. Pe*
ata.Oemboapeyu.
>urab!ecofa. Ypj copibae
mi
)urante alguna cofa,otipo. Porombuc. Hec pucu yacatu. )urar hazer. Ambopicopi . A mSporombucu. Ara boa yebo.
)urar
mucho. Oycopuc.
Ypicop.
)urar para fempre. Hec api rey. Oye api rey,
3ureza.Tata hba.Pyra. )uro de ujetar. Poro apfa potary mba.Poreroba ty mba. )uro hazere. Ocnio atS.
ger.Er.
Ea pues.Eneyq r.Peeyq
r.
Duro hazere lo
Ilquido,
Eapues, quando
edepi-
Tt
den.
^i
Jl
I I t
1 I
il
mM
www.portalguarani.com
33
E. ante C.
E. ante C.
den.Eneiqer.
ra u
Echar
ctro.Amoeno.
a pacer el ganade
Ea pues,
ro.
fea afsi.
Eney n-
Echar
E. ante C;
Eco.
ee yoap. apucai
guitu
yoap.
Echado eftar. Ae no
pa.
Echadoeftar fin nienearfe. Namiiguitpa. Ayub che my neymo, "Echar a buena parte. A ymSnd cat hembiap. Echar- agua en la olla. Ay ti
.
^bo.Ayepoitiyti.
..;>
Echar de
qu.
gui.Amond.Aype.A
po.
::
M3
Echar a la rebatia. Amo M ca yopoequi taguma. Echar alSoLArol^ai Qua 1 ra^ipe. Aliono QEara^.
mbin g ahechag. A he
changau. Echar Dios u bendicin.
Tupaoporooba^.Oye
poitrTupa.' Echar el ojo a algo. Chembaepotajiebcco.
pe.
: i
,
Echar
fTfYVLUfiiiniii
www.portalguarani.com
'"t"i"i'A'my
E. ante C.
,char
E. ante C
i-
s\'\
en
el
cepo.
Aono
Echar
la garra.
Ahaub.
ichar
Ghepoi'chahec. Echar la palabra de la boca. Amoc_e che eenga. Echar la primera hoja el ar oquiram % bo obi pi
1 .
,ibira.
Lchar en remojo.
Amo a-
quy.Amboruni.
Lchar en trifca,o ria.'Ya-
tbamoarec.
Ib
kharfamijO publicar. AA O _ moeraqua. khar flor el rbol. boti popo bir gui. Ypoti e
4>
f}
char.
ichar fruta
el
arboL Yira-
moMr.Ypop.
ikhar fuera. mond. AmoCe. Ichar goma el rbol. bir iciopop.' Echar la culpa otro. V. Culpar. Echar la gallina en les hue uos. Ambo ver . Am8 e Do.
Echar melecina.Ahebiq
cut.
ey-amo:
*ni\aiaamma\tiiMmtMit*imm*ammummam
tabl
www.portalguarani.com
Tm
$
E> ante Cb
las alas.
M. ante G.
Echarfe de efpatdas.O ar cupbo aina. O atuj
peptboaficno.ni7a.
Echar plumas en
Ypep quice
mbore.
Amo
Ha-
Echar
raizes el rbol.
P&ibirfc.Hapoquiim'.
bo..
Echarf de pechos. Opati;
boacno.Obapiboa;
no.
poromomboi..
bo.ta.
,
Amom-
juntamente. Arorno.
-Echar fe a pechos divao
<
di-
ze.Ayatr.Chayabi'qiiir
Uim.Chambobum.
Echar tierra en hoyo, cr garlo , o enterrar difunto, o plantas. Ayati.bo,
tci'QSenoc. Echarte la gallina en lo hueuos Q yer.O?ueru Oyeupia erivruguacu; .Echo menos fu amor, Aht chaga cheraih.
.
gs.
Quarac?, QSnaS
'
pf
tv.
Eclipfarfe
laiama.Yagb
ouyac,
H.Oe.mSmbocWcu
mbucQembpqu..
MTH.i
www.portalguarani.com
FTTT1
jE.
ante
B.
E. ante F.
.Efecto impecrv
333
jjg
ante I>.
Yyaycha
?dad.J.9.^aqua; dad decrepita. Tuyabae apayh. Tuya cunumy ecohba. dad de mo jp. Cunumbuchba., dad de viejo. Tuyaba e-
jhrmSrangu.Che
gu.
ras-
feuar
cM.
'dad mediana -del
Amboayc'.^mbo
hombre.
Gaquaacat; poca tener. Cun&nbu e#ocaquaa bahio bae. liad tener fer tiempo ya. Hi.6*
dad
,
.Eficazmente ,A y cbo fop^. Tenahpe. Pocha hipe. eficaz per fona.^ba ayeboy, guata.
rdikador,albail.
Oga *"
E. ante
lr
pohra.
fdifcar cafa.
Ayeogboa.
edificar
ha.Hae ypo.
debito dar los caado .Obi mendr a oy oc-
he.
plbererayend.
E. ante F.
El debito no dar los cafados. Ndobigi mendra oyoehc. El delantero, ^piri chu|* Tenondegura.
fl
MfiiTiiTliTlllJliiTiiTii
ammmmmmmmm^^UiMA
www.portalguarani.com
' ' ' i i l Fi
334
E, ante 1,
ia
<E
2,uc-
ante L,
El mayor .Tubic
ra.
be
cen
Scc
y
El mayor entre hermanos, Tendotar. 'E! mas fuerte. -Hatasgatubbac. Ymbaraete bcbae.
Ro oyuc
abat.
El
m as fbi o Y y a raq a a
.
Elarfe,enfriarfc en el bien
-
tec<
quedar fe abfortc
gui
AemS poat'a
gerahbo
h.
.
km
catupiribc gua-
Aeangera
El menor. Y mfrvbbae. Myr yogu El mifmo.Hae a-. Elpeor. Ypochbebac. Y yabbae. Yyaib gera.
Elarfe todo
ci
Ro cheyu
Eleccin.
El .que,
'Bae.
participio.
Ha. .4.
yeracat.ntlengatupirli bae.
Elegaotemtehablar.C
:
eetercatu. Anenla
cat i
Cheno paia
"
tupir
he.
ro.
Ellos,elas entre
f.Oyoc
\%
E. ante
M,
h
Aemndftgi ama.
.filados
dedos de friOChe-
Embaydor. Porombotafc
rilltinim
www.portalguarani.com
E. ante
hrn.
cat.
M.
E. ante
M.
335.
Poromhotabi cafa
Obucherb.
Embarnizar / A moendi p.
Amboayo.
.Embarrar. Ayapeteg. ca*
nyne..
Amov-.nL
Embarrar la boca del vafo. Ahsbapi petg. Ahobpimov. AhobpiJ
mbaracadoeoy. Nache
poetai guitecbo.Nache mboe catui. .here e-
t*
ch .
Embaucado. Ymbotab
ra.
pi-
mbarac ar la caa.
bai
Oqua-
mbae checotipe; Am
fie
boguabacherogpo.
mbarac/rfe,atare.Na mbocrcatui cherec^et
reh.
h#
Na emandgi b-
bae eta reh. mbaracarfe con muchas cofas. Aembo lepo o. mbaracarfe el maniaco.
ro.mo.
Cherebjpoj.
rahuc*
ii
T TnT T
ii ll
JH r g T
li
i
li
Mgl
i
^HAMbA^fa^lfalllblU
www.portalguarani.com
TW!
336
tci
E. ante
M.
E. ante
M.
-Emblanquecere. A emSt
AsTiSapatr-lAemoiT roquyt:
AmSndo
y-
pi^ramo.
Embiar
e.
prefente.
Ayopoi
y-
emborrachar elpecad<
AmSndo c mba
,.
chup
A roqua uc mbae
ychnpd.
mbocada. Coty
s
uv.
Embiar
flude-sj,
.
gatp he ereq gatu hei nd;>e. Toicobe catuhe ereque. Embiarfe prefente ad^in-vicem Oyoy opol. Ogue
.
Ce
-Embotado.Haymbiqu
roquabucmba oyoumbidia.n^r3T8acat-y.
jSiiibidiir
.
punti
Aiemo aca-
-tef.
#mbiudar.rnan cherem
birec.
<mbhnquccer.
A motil A~
apa-
mo
%%
pot.
Ambo
H.IllNlMlil
www.portalguarani.com
JTTT1
JRi ante
MI
E, ante
M.
337
Empecar.Aypir^pi.a,
Empegar
m8mega.Amboa. Amo
mboch.
mbdo, Mbae Mangaba, Shaba, rabuftero, iPorombotabi hara;Qeequirayara. n rnbutit. Ayafpi Amo pu nga.Am8apyp?p*ca. mpadronar.Ayquatiaa.
Empedernida coa.Poroj^
rS.TtSbae.
b* 2 mpadronarfe, yequati*
.ruc.
I
>
Empedrar. Among cat ytabreh yyticbo. Ambopecori b it mbogu catbo, Ambopc ka. yjj'4 Empellon.Hee. 1 .ce. Empelln dar. Ambohc^
"
:
cbcbe s mpaiar. he^b d bM qupip.br aqu pipe ayeuiug. tJ , mpalmar madera, Afira
:
abo.
rtft.
Empeorar demalenpeor^
ibott pagu cheraejt.
Aemombochib.Og O*
HUM
mmaaaaiKamMltlg j^
l
www.portalguarani.com
33*
l ante
SE
A ir S
IftE
m
O-
rnocherecpochf.
aqui.AemStcy. nplumarfe po%amet c: emperatriz .Cua mburubi" Ayeguac mofc Aefa. chabetrubich^ boa.Ayeguag empeinedel pie.Picup. emplumecer. HaboceV .Empeine enfermedad.. %tobayram& g.VetlYepirog. empobrecer otro.Am8m empeinofo. Ve porarihi bonahu.':.
ra.Oyepirbae.
empobrecer
iJabra.
Mba oabae.
JSmpinadaandar de puntillas '.
?
hubi'cheeeprpc;
boriah*i
Empolladohueuo.VTugua
SU rupia ecgua. empollatfe hueuo. Oem-
cherkSny.
bocagua uruguac m-
emponcoado
del araas;
mplafo.Mohang y .-yape*
teg pira.ci n8ngy rabe-
ra./
Yagchbeca. Ca
y robo y oh .
re-
'
.
[i 2 .
^mpleita^ Og pemb,
#4
empcoado de
culebras.
Mbo
lillulnh
www.portalguarani.com
mm
j& *m M.
Anlmombuiivt
M
foee.
ante
28
'%%$
.ru.Oembi og che
mbi cheupe.Qe
cheri&pe,
xiga
ha-
empuadura, .
Poaclng.
Ypoacngan aipici.
E. ante N.
En auencia mia.Checup;
En
i,n,
Y.num.6.
inagenada cofa.Y yabe er
dpeahey.
Encbefirar por el pefcue^
co. Ayucai8&
ayunas .Mbae
eyme a
co, Careymeaic. Na ha'ngy mba.Na mSnd bi che yuriipe mba, Ln algo, Mbae anjo pfc
p.
1
b algn lugar.
Tendba
pi-
boy^opi^L
Encaiar
>
poner en icxa.
.
Ambop (faramegu.
Encaxar apretdam te A y poHr yyap pica, Amo
paS*
-j
ama
mba caramesua
,
mo.Co'Sn'ob.'
ilgfrlfi IftGXI
5o *
fin?
I.TnliiTBlMiJnfiiI.J..
I I I I
1**1
nmb
www.portalguarani.com
IMJ
I
II
IHI . !
540
E. ante N.
E: ante N:
boabaetct. encarecer c palabras.
ndeteamboaba.
Encarecer precio.
Ambo
pirumoymbo ubichbc
:
encarec' damente .
Amonandetehepi. Nandt
teyhpe., encallado. Ymo pmbirac. encarnacin de IefuChri: Opaabae.Oyepocgbae. to. Ief Chrifto and Encallar a.otrov. Amo p'. roo picj cagu ra. and
,
Amboyepocg,,
encallarte. Apa'v AyepoCgo.
dramSoemSahagu
ra 9 ..Ocm8 arid hagu
C ferino, fia
^i.GuStamc^
Oemoahd.,
.Encarcelado eftar. ibira-. encarnar la herida.Hoo c qupehfhy. tu che ai. encarcelar, biraqu rpe : enclauar. Ayatc. Aycu
amo:
encargar algo,. Ayoquaf
.
tu\ encluar en cruz. Aycut curuc reh. Amboy; curuc reh. encoger hazer. Amboye poapi .
P-
en
1 1
Ti
iiHiiiii
mm
www.portalguarani.com
B. nt
N.
ante
N.
341
Sncogerfe.Oyepoapi'.
Amofingarechec.
encomendero de
Indios.
Encogido andar afsLC fie rche b eHera^guit c bO Ghey chey guitecoBoo Encolar. Ao mog. Ambo y mbaepkpSmo pip; Encolerizado. .Oemoyrobae.tmoyrohra.Ypo\
*.
chibae.,
encomiendas embiar. Arahiiccheee.Toymcn gatuhendbe: ereque y chup, enconarle la llaga. Chea o'emoyro,O'em8mboch.OyegUiru.
en concluion. HaramS*.
Ro\Romb.
otro eflar,en-
Encolerizar a otra.
Amoy- en contra de
frente.
ro.AmSemoyrS.AmS-.
mbochi.
Encolerizarfe.
Cherobacha. Chehobaichu.A'ndero
ba.
AemoyrS.
Ghepochi.
Encolerizarfe
encontradizo hazere.A?
obaytfcaei
c.
mucho. Afrem8yrSaa.Matcte.Che oc; cheemoyro. NdaeeaemSyrS. Encomendar algo. Hac ychup. Tere yaphae ychup.Yyap hgumar chees aheya ychupc.
t2A8bayt
enctrare in hablarfe.Ooobatfcyote. NoS
flto-
....
......-..
....
.,..-..
MnUfai
www.portalguarani.com
342,
e. ante
Mi
5?mboapv cWJt A6 ? =m8 eros. .O&oD?c8n
che.
ac;api.
J*ncruciada.:Pc ypycSi.P*
nambeguey.
encruelecer.Amboabaet
ancorar lallaga.Y pce.Y- encruelecerfe..Aeiribo aj p.yepot.\YpSmoB. baetc. Cheaipi yehu.Ceypi -JEncubar .ibi r ne pipiarayequa. rxio amoi'yyucbo. Encorbado. Oyeaibibae. encubierta mente, emy hit Y carapbae. Y candupe.Yepihpe..&iioani
bae.
Oyerobae.ycup
cat'bae.
encubierto
;;
.Encubridor
encorbarfe.Ayeap.Ayeapar,
til
yeaibi.
n.v.
o.
Aemboapat. A-
jSticordio.
encordioo.
Aba ac ruri
ruru.Abeveav. ncordio;tener. Cherev. Cherac rur. encrefpado cabello. Abapi chai'. Aymo.t mmbra. Gheacng chaf.
Encrefparfe.el cabello.
quabai.
encuentro de
www.portalguarani.com
wta mi^
'
K
bete.
rit
W
:
E.~
ntc^
NV
34^
Tenda angatura
meacnoi'
[ta.-
Mbac rehayepoo.Anl
cndala mbae hetreh. hcenagarfe. Aembo apa curg.Ae'movr.'
tcendetel fuego
,
Encima.ramo.0^.ri.
juntan-
hra.
Amboyepot tat.Aya^
tapf.
.
Amo
Endechar. Ayanco pap. Endechas. Yace pap. Endemoniado.' Aa rere* qura. Aa remb erec. Angiiara.
ch-ieinoyro^
cender los campos. 'M
A1
Enderezar
guiar al ciego."
Ceracu-
AmopoataAyeecib
coite cherec reh.
En:
uataU^UdX
'.mu, T iTmTiiTiJUiiTiiTiiTiJiJiJiJiJii
www.portalguarani.com
TPfWi
E. ante
344
N*
1. ante
tary mbet. pengog. Amboib ca- .enemigo. Atr8taref mb tu.AmS ng gat. Ayapa ra.Poro&mbotarey. rog. enemigo fe r. Poro amata enderecar lo:tuerto*Aypirey mbrano ayc.
enemiftados,
enemiad.Ambotarey. Oo am8ta
tt%
mbucl.
-enemiftarfe.Arie amStare]
ata.
endurecida cofa. Ym8 aparata mbira. Ymboapata yypr.YmStatambi'. endurecido en el pecado. Angaip remy poroyro.
mS.
endurecido etar en pecaYmbogueraypira. do. Ndeporxr^rJB anga- enfadarfe.Checuera.A mboguerat. Eba ppje efna.Angaip a pipe ndbiraqu ci- enfadar fe arrojando laco
a.
enelhondo.Tphpe.Tr
pipipc.
en el interirruPorombucu.
Hecjapia habamS.Cobae amee ndbc hecapih bmo , eo te doy en el
interim.
fa.Ayeacelheyt'ca. enfadarfe de la comida. nemo tyng'che rembil chibe. Chemboayu yp! ra. Checuerai yupi r
gut
enfado. Cuera!.Yeahei.A y.i.Tyng?.Pochn.
enferma tierra.ibiaci.M5
nondicoibi*.
en:
lllnlnhl
r r
www.portalguarani.com
WH"
E. a&te N.
inferraedad de calentar as,
y
f
Enante N
enfermo andar.
guitecbo.
34 f
Ghevsej
toferraar, medio
entermo,
Chera^atf.Chen?hara
ra.
aci. A mbae ac giiL Enfermo caer a menudo. Cneraf tapia. "O jando
'
myrnborari. 'MarX-.*.
Mbaraa.
.rifermedad mortal . Taci t eo r e ri h' ba * P o r ambo equ1i9c.P0royuca.P0fo
.gfc'rac?
Enflaquecer. Am8 angaib . nenio anenflaquece r fe . raoe'Q. ChcrDbGyecohu gaib. te'o reb-cherafi, nfermtzo andar ? oenco- nflaquecerfe fin caufa. A^mongaibore. gido.Chearurfi. Angaib. ,'nerrnizo andar, Gheracr Enflaquecido . 4 C he rec 6 agu j. y t An^aih. "r a $ e v t ap a.Chera^iherl he nFracafe n negocios. CheapacanY cnere^ cli raarl Che rapice.. rehe guitecbo. nfe r m ifs i mo efta r Nand e te cheracLChe 01 e che -Enfren r el cauallo. Ayuru r a c'Y y r y e y n gai; cjne p pii TOQ^Acuniombr^ ra cu Cherac. tmyfa'an) q rno pac. Heia herni'amo Enfrenar per ca , irle a h mano. Ambo araquai. Incraji. nfermo. Hacibae. Mbac Ambypttj jcg. Ampo a r a h r a T a c b bo apii i\q .A nibo aquaa bara.Yyagui j-ey rnba., ba, ;
'.
,"
Xx
[(piBtfifltfriMhAlU
www.portalguarani.com
346
E. ante N
E. ante N.
Engaador. Poro mbotal
har,
poromo pin'hr
Engaar. Ambotabi.
An
pynftPopir^nPo^.'
pirlAembotab'.
Enfrente.TobaLRehe.To
bibo.
Egaarfe. Ayabi.Aen
enfrente de mi. Cherobai. Cherobaipe. Che rebabo. Enfrente vno de otro ean y ob a h fhy O.y opba chu r amo ni'ny. Oyoobal oroc. Oro'oyoo-
Engao. T#b?.'PyrfcEngaofa.coa.Poromo p
ri'nara.
.,
ba.
Enfriader.p.MboroyjSha-.
p;
ba.Mboroy^ atiba.
enfriado.
Yrabori pira.
(
pi'p
o'bae;Ymboupap!
Engrandar
Aembp ro. Aembo fi ro Engrudo. Mba pomo. Engalanar. Amboyeguag. Engendrado de l tierra. Ambo catupxn. Amorta bi agui moan gimbira rv. engendrar. Amona. Apor Engalanarte; Anemboyemona'.ngV guag. Anembo catuprj. ^ngendrare. Anemona.
.
Ane
motarv.
A ha ratpSTtcpe
rrfmim.fci
www.portalguarani.com
1, ante H.
Jngomada cofa.
s
E. ante
Engrudar,
N*
J4#
Mbac icj?
MbaepSmo pi-
pe amboya Amonanm-
baepomahec.
Jgngrudo.Mbae pomSng.
riguiiir.
ingordar.Ampngi'r.
Engordarle. Aem8ngr4,
AmocSnga. A-
m8 .'pyngote -y.gubo*
bfra.
'ra.
. -
nhechizado/ Ypoha no m-
"Ymo,pofilog?up-
;phngiu.
.Erihechizar
boap$quiragt$.
engrandar la cofa,
con flecha. A-
Ambou
A y pohana
t. Ambo engrandar e
ubich checog.
la llaga,eften-
derfe algo.
Chea oyep
Ambopar
a.
tura,
Am3
Ahejybo
En
nfamSpae.
'ngrofada tabla. bfrap
tros.
Ore
r-ic?
como
Toldados. Oyopbooroy
Enjugar lo hmedo
AmS
cang.
Xxa
mmmmAMiaa^
www.portalguarani.com
348
cV
Enjuto, contrario de auanoo. Y yacu cat.Y/jv-.
nibae,;.
E.
iit
N.
Bv
att
N.
eftd?put)?.
Enluzdd,Ym
En lugar
f
humado. Ca^.TyjiGang.
popochiovmund
En lugar de.otro-cftar.-Te
cobi.
Epla rano.Ppe.Enlodado.
Y npv mhit a
-
Huv bae.
enlodar. A-cnouv*
Amhon.
;
malo.,Nderec marng turanguera erey mund; nderec pochreh.Ere eobiaro nderec mrn gatu nderecQ' ra pochj
reh.
bae.-
Enmaderar Gafa.Apgquit
mo:
Enmaraada
cofa,
Mb<
Mba oyeAmbpyepo-
Enmaraar.
Enmaraare.AyepooLA'
eiriboyepoo.
.-.,:
Enloquecido.Ymo araquaa
8 i>cymbir^.
Enmararfc Aipfterepea
Ah
www.portalguarani.com
TTfi
Ev ante N.:
E ante N.
be
:
34 9
Ah
1 1
iptpe.
'AmS^cay.Aml
...
endog.
bae. Dmafcarare.
&he ee
ilec-ngu*
cay..
Naeebe. AhaiiS
enmudecer
ndicatu.
perder Ia4a-
bla.Naneebe. Cheea
enmudecer turbandofe,
con verguenca, Ae'mS
niara gui
eengubo.Ae
m8
Ayrmmd
chcrecopochi teceatu
enmendar lo'hecb Aa
opocohbamo.
ennegrecer, Amo v. Na. ennegrecerle. A firmo v. A-
peagog.Amoyngatu.Ay
pochiog-v nSngatupir
.
bo.Akcobiaro.
:nmienda.e^obito\nea pengog. nemSngatupix.
emSpihv.Pichv.
JEnnegrecerfe
j
ecurecerfe.
.An 'rriSipftv.
E ninguna manera. Aanfti mi poder.eheppe.Chc roete. Aandett. Andaup guipe. quri.Andabi quri.A inmoheccre.Habe. Oeny. m8habe. En ningn Jugar. Tetvrg mudeccr a otro. A mofle eyme. eng. Anteembg. A- En ningn tiempo. Namg m8mb%i3e.Nanio;33 amo r%ui.
I
#0
IiJUIa
iiliiliiliiTiiIiiTiiifii
fnf
www.portalguarani.com
Pwri
350
-.,;.
ante-
N.
.-
-^E am^N.
Aba ey ofmoyr^
a-
En qulqiuera parte. Te
gui poihra.^OnemSyro r8me.Tetyr8prp. agu quapap p hra. enramar. Ayaticcaabc OenrtSyrS hagura gu Acaab atc. Acaab oye curitey har. mouAcaabrcM.Aca Enojado,aheleado. Oem cuapo.. bo ag oe moyromo. Enredada cofa. Mb oye
Enojar.Amoyro.
nojarfe. Aemoyro.Ru. 1 Enojar fe,enfadandofe. ye
poibae.
Oe'eundafs
Enojarfe
interiormente.
CheproemSyr^.Che
i'bimenoaoemGyrS. enojarfe vnos con otros. OemSyro oyoup.
.Amboayu.
.
Enredar con ted animales /A mbo pe pip A y' pycaplfpc. Aypici. Ay Enojo.-moyro. Toba ^S; mam.Ayayira. en Tob,roftro. /Enredo ficcin. Mar te Enojofo,molefto. Poromqua m'opy ryngba. bogueraiau. En refolucion, finalmente Enorme malo.YangaipRomb?.Namb?. baeabaet. En retorno. Poepicpe. Emponzoar. V.Mbljy En retorno dar. Ay poepi TefliY;y Popi. Enrejado. bi ra ecnda-
chagi ppabcramo.Pabe
recpe.Pabc robpe.He
En-
^fTrrrmiTniifii^Tiii
www.portalguarani.com
*
mm
E,. ante
E.
ante
N.
3:5*
moepv*
En&ngrentarfc.
gu^pyra.'.
AemS u-
nrofcada culebra.
Mbo
-
o.mo.
infartar pezes , fruta , &c. Ameraban guar, isnfenada de rio , mente, o campo. Teb chu. Acu-
emam'.Yeapaqu.
rocar fe l culebra.
IIHIi
fayarimponer. Atnboc
nffyarfe", imponerte.
rabo
Ae mb c. Aea.
para morir. Aie
ttfkyarf
H-'chemao hgum re
ChereorurmSgu-
hc,
ra.Ga. jnfear.Ambo.E.i i . JEnear demofrando. Ayquaabee.nga. snenorea're at algo defenderlo.Ay pi'gyro. Fnfeuar.Ay pichi mbae qui
ra p?p.
enfilar.
rama:
vnos con otros. Orooaa. Oroo mbo. 'nfaye Ta ng ae a arig
'flayarfe
.
Among mbae
qurhec.
nfalcamito. hba.
fnfal 9 ar .
Mboubicha
jEnillarcauallo.
Tendba
AipopM..
fanchar tirando. Aypipi
r.Amoata.
nfangrentada herida.
O-
pv y ya.Huguipu.Hu gucyyapichcu.
'nfa'ngrcntar ia herida.
amoi'cabayu ramS. Enfoberuecerfe. A emboe t. Ayerobi cheyeehc. nbrdecer. Che apicqua vcog. Cneapica cany. 'Nacheapicabei. Enfortijado cabello. Ae mama.abapicnai. nfuciar. Aniong. Am8m
bochi.
!r|:
En-
iTanJT^tiT
www.portalguarani.com
3
5*
JL.
ante
N.
r antt;N.
u mugenChe
quacaracau.
membi'rng, GhcmendafcChem^ruaylf.
enterado
t.
efoy. Ayquaa es
Che
falta.
renabirec.m-
mbY.
Entender, cir.
A hendu. pa.
,..
ablandar coi
r.Ambaeap.
entender
las intenciones.
pa labras . A mo iiepunga tu C he l e p om o
pv,Amboaqui.
Ambn
Ayquia ypVpegua. Entender mal. Nahcnica tu! Ahenduba. Entender aber. Ayquai.
m>
Entcndi.mito. P aba* A. 9.
x;ht-p^^,
^fiterncer lo duro. V. pa. .G.eioaibiu. -,yj|
p.
-Enrendmiento corto/Ara-
Ente r nrcere
llorar.
Che-
ejt pir.
A raquaaJie-
'ra.Araq.iiaa m$%.
Entibiar agua.Ambaacik
bu s.
Entibiarte en >neicnu>o
cu.c
.el
fernor,
^atendimiento grande. A-
aculo amb^Oi.Cheracubd
rir.u
cu
liUlnlifci
www.portalguarani.com
luipuiiiiiiiy
E. ante N.
cuc
yro'ic^s.
E. ante N.
carap. Ambo apa. boyeaib?.
3*3
Am-
Entoldar.Amboog.
Ambo
Entomrfe. Aernbo apa. tapil.Ayahc. A^mboyea'lV.Ayeap, Aerrvbo Entonado andar. boMemS py amortarle ios oos con nucc giiaf be. Chcrcc iv. Aemaopy guiar abo. Ankno
itar-oguiatbo. Entonar, dar ia voz.
A me
YM
Mtba.
Entortarfe facdofe ei ojo.
-
A mboefrquap. Aye e^g. cbeaaey refe. Entonarfe el rukrybaxo. entrada de I#puerta,Oque namb y p pe.Squ ?ypi pe. .Yqutr'aguiyebae cuera olmboctc ete Entrada de monte. Ca yfcbcrrny
oicbo. Entonarle enfberueccrfe.
ra.
Entrada
o principio del
Aemboetc. Ayerobiat.Aicmitarv. Entonarfe rnzerfc graue. Ae'moitarv. Entonces . Acoiramo. Ha ranao. Acoi hipe. Aco-
.baeang.
.Entradas hazer. Amboyeup cheatiba cng y pfrn.
m.
Entotrpecerfe.
Nachemboc
catu.Cheropar. Nadie
rnboaraquaabi.Chembo
opa. norpecerfe las manos de frio.Chep poata roigui. entortar. Amope. Ambo
Yy
&nz
www.portalguarani.com
l PJ P FPP
'
'
5f4
1;
mm
H,
Entre
pe.
E* ante N,
rafa nte.
Entraas buenas. Pll Oitttpin. Entrar. Aiquie. Ayque. Entrar de rondn. Aiquierecap'a.Ayquiebiar.
.Entrar,
Pi-gey aiqui.
Entregar.Arr.pe.nga.
noche yeporhmSar
c.
Entregarfe a
f mifmo. A me.Aemeengc.
ma
Entrego de cofas.
Mba
alge
Che pope
me chereiqui.Na chen
dubiguiteyquibo. Nachepiru ru.
pgi.^
me.
Entremeterfe. Ayeroiqui
Nachepi
e.Acmonde
e.
anre ao.Roi-pip
amo
a-
mSrir'.Pau pagine.
^XJ
ni i
Tniiiiiiiiini
11
niiiiiiiiiHMfc^fchfciMfcri
www.portalguarani.com
iiiwil!|iiiy
ante
E.
mt% H*
e^ai
%%%
^tremeierfc entre mu~ chOs.Aiquie te?! tpe. .Entremeterle vnas entre otros. OroSmS na oyoehiOyoec^eoyoeh.^ entremetido. Aba yeroite?, ye cea e bae. YemSnde sic guenSi
b guab araguitecbo.
A nema
..
rara^pa
guitee&bo, Aemboyecog ara ra^pa gtii ein boarata guitecbo. entretenimiento. Ara m8n
quie
ndabeyme.
entre nofotros.ande pavme,. ^ntre oyr. Ahendubay.Na henducatu. entre piernas. Happa. Entreacar. Aypavcn8he\ Y8 balgui anohe. entreacar efcaruando,;Ay
,
.
Ay
b?
rui.Ambopich|bi.
entriecido,
bae.
ra.
entrefacar ecogiendo. Ay pay .enShe yparabca.Ai parabog. e Aycatug, Entre femana. Amme bae ap pucu pip. Amo
Oemopoata.
Fntumecerfejtullirfe. Chere t
omino. Ghebuaqi.
el
enturbiar
afsiento.Oe-
m8 1 cui ymomboarata.
m8trpH:Oem8fiv.O.
enturbiar
ipfttf
el licor.
Ambo
en :
Yy
oM
www.portalguarani.com
'
WIW
356
E. ante N. E* ante N*
Enturbiar el negocio.
Amo
chetuyramS.Gheapay
c tu.
En vago -dar
dog.
.^ Atriguaia-
Ahc&a
apaiqui
Aepcbangatu,
En verdad. AyeiHI'fl'.
-Snves de
p8rfiyp?p&i.
Envano.TeEE.At.Anga.'<
pe.
rrivilecer a otro^ Amboa
bLAmSmn?.'.
Envikcerfe.
bfautd'.'
Acmo
vb
.Envarado.Obiraquabae.Y
_
A?m8tn3*g.
potabae.
I ata.Ypoati.
envoltorio. Mbaeapaqu
Envaramiento. ObiraqusL
Envararfe^ra^tieTo. A-.
MS.4.
-Envoluerjqnrollir.
Ay m;
ma.
-Envoluer entre o jas afand
ai recoldovAypoqu. 1 Envoluer al nio. Auba.
emboi.
.En vararfe-,
poner e
tieflb.
Envafar.AoaV
JSnvejecerfe.Aerabotuy-
bae.Afiemoima.Aepoaima.
Envejecerfe
cafa.
la
Enxabonar.
Ayohei xat
paja de la
Enxaguar
Enxaguar
la
boca. Ayeyi
ropa. Aytyi
ruhd.ta.
la
er<
c.AmSngur cambuc!
y he
H11Tllhf.il ti
www.portalguarani.com
Wfi
E. ante N.
yheita.
E."
ante
N.
3^7
qui-
Ambo gonoco-
xundia.
ta.
V nigua j
ibtatu*.
nxalmar cauallo.
Mbohi
-
Ei ante R.
-
chitbiat^tobat# pc.^
apyta. fesaquiaiat.
Aacambua.
hgu/
Eredar.Giier mbse cue a
Bnxu^ador* .Mocaiigba.
ta.
.Erencia.
re chbe. Chbe
heyaripi'.
m8
cng ymondiquibo. nxugar,o paar frutas. -4 rnombir. Enxulio del telar. ./4o mama nd aba.
ayp. Tupa rerobi habagui puhriio aip. 1. mombih n am8. I.mboac gha'mSaip. Tigrero
bi rerobacba.Tupa ro>
biguipoh.
Ere-
ldUa
www.portalguarani.com
3%$
E. ame R,
E. ante 1,
Errar camino, Ayab? \ Cherop. poropihira.l.mombg Errar en lo quedize. C hra. l.mboaeji'gi hra.U eengop. Ayab chei rerobaghra.Pohra. nga.Tatha. Anee -EYefiarca, Tuparerobio tc.Ayabiguieenga. harubae rubichb3. l.Ttl ;Errarentodo. Aporo i pf rerobi catu ey i cue. etc. Aporo abi opaci res tu^yorf.no. Ndepiche mbae reh, rae? Jarrar no encontrarlo, brizados cabellos. A ar3 pindcqu.
je,
Er
Turf rerobihaoha
rubae. Tparerobilgut
h^uc
en dezirlo. Chet
mb.Cherabeb roigu.
Chearur,
Erizarle los cabellos.
E. ante S.
Efcabullire.
Che
bib.Che abeb.
.Erizo.Cuyi.
ha Sepe.
.Ecaldar
yepebiar.l.quapap.
Ermita. Tupa ogmyry ta~ beyme. ermitao. Tupa boyatabeyme.tequra, rrada.obra.Ytatbae. bae ap pVrabi'.
con agua
calient
M-
Errado
tiro. Pa ab'i.
,
rrar.Ayabi.
Aca itacu p p. Ayesp. tacu re: chea. Chepit itac gui-Chembopit * tac. fcalentarfe con ei trabf
mtiiiiifci
www.portalguarani.com
wniwkmm+ \
E* ante S%
jo*
E* ame
S,
potab^i* ibo*
a
Acangtiy mae.
Aropo
2:
cng.
gui porabiquiho.
calentare la
do.
gui eeng.
Aembo cuAye
.Efcandalizar.
di
AporomSn-
pra.
a efcondi-
fcalera fbir.y.eup
yeu-
Yeupih racap
ba.
flecha el he-
ifcama.Praapecu.
Sfcamar. Aypepy. na. peog.ca.
Oguerop cheru
Ay-
herecbo. Efcapar de la muerte.TeSn gue cuera rae che. Ecapar,huir.Ace yep gui
yabpa. Efcaparfele de
Efcaparfe.
la
boca. Che
Ciri.
yuruh.Che ce
yep.
Aegyep.Ah
ma-
ra.Cgu? mangara. dando agua. Ambo ii. fcanciar dando vino. Am8 nga. Aporoeyi. Ahey.
rog.
Aypoh;enPo.3. Aeaguyndog.
Ef-
iiiiiiiniiiiiiTiiftiTiii
www.portalguarani.com
ll- l' J - J
360
E.
ante -S.
E.
smte
,
5,
Efcapar fubieri Jo -por breas.Cheraiarace. fi-fcaparfe por debaxo de algo huyendo. Ay .gui
fcardil!o.
ta^myf:Qj
co.^motumv.nio.^yi
pir.bo.^mo dj v.ni. Efcarmenar con larmam be. Apeap.Enem. Ayprpir.bo. ^fcaramuza de a caulo. Escarmentado. 'Ymombc
.
tiah'pjfra.
Efcarmtado me ha efe itigo que Dios mehaht cho. Tupachererec hagu che r&onibotahc Ecarmentado qued dfd
,
Ecaramucar
a-pie.
Ayerc
Anana fe
^mombotiah.
Efcarmcntar yo. dhetu
botiah-.
h,
.
CaymSndo-
Chcnombot
C aapi h r
E fcarmicoto. MSmbotia
tm Efcarnccer.Ayoyalta.
Camof hra.
arrancar ye ra. ArSndorog.cap! Acapijnioy.
E (carnee
do. Y
yaip'ira.
Efcarnio.Ytba. Yait
mo.Yyahbamo.
Ecarioes.dt-todos. Pab<
Ecardarrecorrdo lo car
pido. .ca quir.
HUlnliiii
www.portalguarani.com
8
E* ante
mar^ngat/
'
E. ante
-SI
n^cha. TlpavciitiV
cbat.
Efcaniar cntrfcano.
pafioghiblfeeita.
Ay
Efclaua.Tapitp. Efclauo. Tembi dim l Efe! ano. anido en guerra^ Tmbiaih tsr$n*me .gur .Muanobpcguar. Eclauo comprado. Tem\
^
biaihu taripi.
rShipc.
Efcafa^eioiia. sbiacatey. Tcate? y*ralpob bae
4ra.
.
A b po p <\m
Oyequaa
Efclarecer el da.
ca.
^raoequytyngog.
%
'Efeobajo de vbas. Vb'f
Efclarecer , entrar Tayos del Sol.Quaracioyti'pp.QuaracYoiqiie. Qua *raci ac io c'f ja facaos* Efclarecer
la maana; Ccf royrang puci Eclarecida perfona. jb fingaturSmbet. -Ah heco cande catu. Efclareeida coa. He cap pYra.Yrhaecku mbira.
1
a angaiur?
emSiiS
u.****Ui*
www.portalguarani.com
$6i
-g. aate
S.
E ante S.
guVpea.Sm:--
E ico nde r fe A p em A he t
m:mp. Efconderfe
,
cerrando po
donde
og.bo.
entro,"
Aembi
emy hba.
myndiba.
ba.
Efcopeta. Mbpcba.Poc
^cBopapa.mS.
Efcogida cofa
bpnifsima. Y ondea catbae. Y catupificatbae. Efcogido entre muchos.
,
Tapyuprp yyapo
1.
pl
Teieticatupmbae
a-
guL
yparabg, prra.
Ercopk)., Tapi yu. : Yqu cocba. y nSyngatu pira. Ymbo Efcoria. Quarepoti repot catupbpira. cu. Efcombrar, poner en or,d. iEcorpion.Yapeuc. c>monguacat.c4noyn Efcriuania. Quatt.hba V gtupin. imbocatu obi Quatirir.
den.
yu pip. yup^p,:
Amboqu tap;
Ymboguotupfra
ymbgu
catupi ribo.
EfcO'vder.^nomy.mo.wy
cpacii.pa.:
hra
Eferiuir.Aiquati.
Efcritorip. .Caramegu,
:
Che aoibiimeahSmSGhea
cap guipe ao m:
membretbe.
,
T:i re
bac. Hepi^hetbae.^
mbo
. ,
www.portalguarani.com
.
ante
S*
*$&%
E.
ante
S.
mboyacetabae.
afcritos,carta,papcl.-QL
Efcela.emboehba.
Eculpido. Mbae raaivgba yyapopi ra. ; Ytreha
-\ "VquatapVre. Efculpir. Ayquatiytapi.
tia.heerquati,
Ecucharv&yeapcabiteidupa. fechas. Y^apYcac hra. i fechas potienYeapi^aca hra amoi' A&endubut. Y S r efndupra am?, &udar conecudo. Ayopia.bo.ca.
Amo pentf mbae y pc quatibo it tehc. Amo aruf enib ilfcap yqa
.
moaruiemb.
Efcu
or
'
t a'
reh
mbc
m8
b.
apenihara yquatia-
Efcudarfe.Ayepla.
Efcudo^Guaracap*Yepi
cba.
fcudil.-aeapSa.-:
X
EcupiSnn^bvfhe^c)^Smi.
Guiy
Aiplf
guarbo an nvb v.
gu^ChrcfpoepOe. Che ecnorig poe ptbe hec ar. Efcudrihar c la vihu Che
i
EWs palabras,
pnu.ibagipytv. jecapo he^c; Ayeec e-- Efcrecer^^lehtftdf^ -t. -Ypytfimbtcheara. tzc ctM K'chciega-rpoe
pomov
"-,'
Ecudriar demaiado*
A'i
quaa.Chembaeaqa&a hophopafL
Efcurecer fe
l vtfta
nemboe^po^po^
S,
i .
he.
C hefc
J:
1
.%^Uapyt8h*r. iT 4;:
;
-^^naym^mbi.
ENda&P?^ 3
Zza
E
!
I8i
liTiTnTilIltftlIllTiiIiiIiiTiilnMigii
MMtab
www.portalguarani.com
4
E.
ante
S.
E.
ante
S.
Ama-
de
fus
pecados
Teca pico ey
Jfeurrir algo
t amr.
agat.,
Te
Aae angaip
apretado, Ay
eypotbo^
"
A3in
.
-Efeurrir la VAfija.AmSadJ-
Po
impedimento.
M?.4. NdUatuj^H^
ru.;
Z?fcufa_<dq del
'
.
&npvu ep.num;3 k
iforarfe.
AemG pala
....
^lfirerco.xMf atiababa
.
Teco
et haba.
iexioiu-
coacu reh.
Naehembo
yecoacuychetuy.icue.
i^fculador. Poropa har*
^or^ei>era.
.
Poro eco
' .
obav.Y^9a^pyi.>
"ruca
fl
j^p^arJngR.
?
Quarepot y
,rquatiapi*
Bfeal udor.Quarpotqua
-
N4i catoche y-
tihra.
JSfinaltar.Ayquati.quare-
P:
www.portalguarani.com
E. ante S.
pot.
E. ante Si
365
faUuacerecihohcatn.Tkcihoh puc& catuhba ecaingat. Efpaciofhombie. Abec mbtire. Caracatu. Abyrii cat.
jBfpaciofo en andar. Pimbe fa - mbe gu c * gu cbae .
hba. [msralda.Yta obi L (crofe en \o quehaze. Checar cat ycande y yapbo. Chelear ara y ya
pobo,
m&rat^ en
paciar -d
fi.
catu.A^eerec eande.
yi-fta.^ Ayee^a mSnd |uremo ccS na.
Ayerec
fpadaa.Prripcpe.
Efpalda.AmieupcfpaldilIa.Y^bpecang % fpantable.For mSndii.Y ybaer.PicMbi. JBfpantado eftarv -Chyuru yai guitecbojgu fiemondiit'a.
tecbo*
'fpacio -anehwa.H.n.7.-
Lfpaco de'ttempo.ai^. A*
ymbac .O'aiumboh A* raca.Quip; sipacio de tiempo venickro. Ai aca .Nehli.' Sfpacio detresdias. Mbor
.
Aemondiigui
a-
sna.
'.'
hapi ara
reh.-l.pi'p.
Epacio diflancia.
Sfpaeio tardanza.
PTpaeioamente*.
Mamb -.
pe;Arc.Mto'egu;
Gheacahy
gui jnaa.
Mbegue
Epantar.Amondii.
pantarfe , albmbrare. Chepin: I Al mSndS,
www.portalguarani.com
'
PPFW
J i
E. ante
S
:
E. ante S.
Efpaa.Par* amboipn"!. EpaohAmboJpiri giira. Eparcidos .he %albae. Ejparcir cofe. Am8 acal.
Eiparcir inicuas.
ci
Efperimentadoeftoy.Ch'
araquiiS';
AeaiSn
.botiahguytcna.
Amo rn,
ru acal.
Efpee.Yep.z.
Epejo.n^angeehacba. h hra. Ayqua ra te EfptjueIo3,aBtojos.TecaiCO. r.Tyhaa. .. tEfperimentarf prouar. A Efpeluzare los cabellos* ha'.nga. V.Erizarfe. j:Eperimentar atener, epe
:
rienda.
Che araquaa
i
Epera , imperatiuo de ambos nmeros. Amb.Am -rEfpefacofa.ApatStlAp? be r&ige. caVApatayi.Apmong Efperanca. .Yerobi haba, [ fpekie la gente y ep V.Pac. pi mbi oqupa. Y ha nj Efperar.AnairS.m8. mbra. Ymbey mbey Efperar algn.ceTojofor tuna. Api.t mrndup. rEpefar apretando celo,lic Efperar .g^^hc^mv^].^ co^&c.Ayatic.
.
ma. -Acm8mb6tuh m.
5 )iapcaaro.
Efpefar
como
pilos, varas,
&c. Ambopt.
Ambo ya-
v.nga.
catu.Ayaticcatu.
Efpefar,engrolar.
Amo a.
na.m8.
Epear licor , vino , o chicha, A mouv.
i
ItUlli.hithhhii
www.portalguarani.com
E. ame S.
E. ante
S,
367
^
p'
t.Yiip8ralic^.
Ahecvbo^Aycu-
Lfpia.Maandra. ifpiar.Ama.
ipiga ipiga
,
Lpiar,oteT . Amaina,
racimo , majorca.
r.
Efpiritual
de maiz. Abat
my-
nra.i
Erpigar.Hjma.Htaaio. Efpigar creciendo ia perfoiu;
Ganga tecmara ngatreh teqrra. fpiritua! libro.Tupaquati^ngreco cata quaa beengra. Poromomaqura.
rangatu hra.
quaap;' Efpina.Ya.Yuat?. Efpina de cardo , y cuerno. [gu. TatlHat^ fpi de pefeado. CanEfpinal.Yu atyndi. Epinar.Aycutug.ca. fpinazo Atucup cang. Pi yacecang.Pi yace. Efpinilla de la pierna.Tety a,cng.
;
Efpolear.Aycutg.
Epolon de
cpatf:
gallo.
Vrugua-
Efpolon de nauio,proa,&c.
aportilla. ?ruagu.Tupc.
Es
posible aintido.
Ae
E po fo C he y opo pici
.
cu .
Ari.
-i
Che oquinhcbae. Y
prifiones,
Poap
f-
qu haba.
nT iiT ii T M l l t Ml ifuTnT
g a gU Mf I
i
i
li
ll
TJa ai
i
'llfMfllTTtlTlil
www.portalguarani.com
S68
E.
.ante ^S.
*\'E.
ante
S.
^flc.Bbocof.Aipo.
jEflacflotra* Troguj' cj ifooooi imboi riao.
Catu
ete.
Ay
BfTascofas.eaSibae.-
EfpueU.Myat^ut:
buerta.i'ru;iguc.
JSfptilgar.
Ay quibu.Afabi
Sup
.
E e m
'Efpulgar..atieato.-Ahab.
Ejre^eTos.jEbocei,
Aja
pii.r3.Megaacamc
bocoL
v
Eq^ina
punta de no,'&c.
Xcbicjhi^/i' rebicfrua..
JEFo 4-QS
Equivare. Av/poh.u.A*
mboyd
tfiece^
Eftbilidad.
co-
rilUTnllil
www.portalguarani.com
*mmm"fTVl
E. ante $1,
cobac teco mrangatu. pipe . Gmbobtebobae
teco mSrngatu.Ymbobitc bo oicbae teco
c<2
ten
ante :S.
ai.
36^
Teco aicbo
Teco
mrngatupip.
Eftablecer coftumbre. Ambo pi teco pahu. Teco pi ahu amoi'tec ramo. Eftablecer ley. Atecbee.
ftado mediano. Tecvb* cha boya. Eftado pobre. Teco frUg hu. JEftado tomar. Aiogu che-rec rama. Aypicr.Ay. Teco rama pipe a. JSftado vil.Tec aybf.Tec
atic.
Ayatic ibira
a-
mrngu.
ffta&ET algo onando.Otyryr: Opu rur. Opo rorog.Otirir. Eftallar,rcbentdo. Opog; jEftallido de fuego. Tata pi
rir.
qu. Efta-ada.ibembir.ibrpenab.ibr.
pycutupira.
Eftad atentos.Chatero.Pe hechatero'.Peapicab.Pe apica quyryrfquepe quapa. ft Eftad quedos. Pequiryry.
Pequabotc. Eftado.Tec.
Eftado alt.Tecvbicli. Eftado bueno. Teco cat. Teco he.
Eftampa.Hangaba. Eftampade Dios. Tpara-' angba. Eftampa de Tantos. Tupa boyraangba. Eftampar. Ahaang quati* Aiquati haangaba. Mancar agua reprefando.
Amotxibit
jyi.
2.
Aoquc-
nT ilT ii T MT i f
ll
T TnI ulnI
ii
Ji
i
fifi IHIH
flfaUti
www.portalguarani.com
370
E. ante S*
E. ante S.
porey.
pri..
boapMb.
flanear el vafo que f fale, A m 8 mbi g A v o og
.
Na che M Nahafngymba
fan-
Mar
a la fombra. chern,
Anen
JBftar alerta.
ASm8apMtarv.nga*.
Eftaraxaya. Ayepita$o
ca.,
-Eftar
coghecc.
J5ftar atento.
Ayeaprcaci ehequ^ryr;Ayeap?ca
?ftar,andar,
inflar
Ayua
^beg.
tu,
Obe.Euv.
Eft quedo.
Na m. Na i-
nic.^vcoSte.PqaBo
Ayub.Ayubete;
Bfta r con moderia.
Nds
Eflar.Y,8.Ha.6.Yu.4.Teeobfl.i.Ti.i7.Tu.8.0. qua.Oquabc.
yaupri guytcn.
Cha
ndiguitena.
Y^uiSpecIierec^,
www.portalguarani.com
E.
iftar
ante
S.
%
o
ante
S,
371
Chepungi
iftar
guitefna.
Eftar
muchos
juntos. Oro-
raciru.
encima, Ya ramo ayc.Yyoceaic. ftar enemigos. OnS amotare? oqupi. \\t en lugar. Aamb.
iftar
bc.Ororv.
Eftar
muchos tentados. O-
reacuc.
Eftar muchos al fuego ca* lentandoe. Chetat pi cue cat. Eftar ocioo. Aytel Aico
e
CHefe.
Lftar
en meiio.Ypitcpe
a?:
ptaF--en$a$(
Nuche maran
Orocube. Oroqua-
deco!.
.ftarenpe.Aa'. A: ,ftar en pie muchos.
be.
Oro-
cjer'ccrfgui nabo.
&ftboi oroaa.
no
por
el
fuyo.
Nia tee. a-
y.Ayura.
Eftar recpftado . Ayecog guiropa: Eftar repantigado. Che arii
Eftar teco
y;ycguyrSna.
ftar
en quietud en plural.
drmo.Ore amndr'
Chepyg.
Eftarfe muriendo.
mo oro?*
,ftar
Amana
gua :
bajo.
Cheratambig ca-
AynM-
Aaa *
w>iiTiiTnTiiTiiiiiiifiiriif
imm f
na^aunm*ii
iiiiiiiiliilnliiTiifii
www.portalguarani.com
E.
giip.AapT; Eflar fentado eti cl fiicto. t Ayetfu. Eftar toda via en el lugar.
ante
S.
mhu
Efterade enea.Pir.Pir p< v
AVml
Eftauude bulto, Tetraan
gaba ibira rehegura.
mt.
Tete^&frrehegura.
bMy
ba.
Efteril
Efteril lugar
donde no
lo angabey.
Efteril
pi^d.Amboyepi^o.
Eflender eLbraco. Ayeyi-
bp^.
Eftcdcr elpicAyep pi Eftender la mano. Ayepo
Etenderlavifou AmSnd cherec. Avecg mond. Eflcnder lo encogido. Arooia. Aypc* Ambo"
&
cande. ee porungati
e ^campM.^mboc
ci.
*
ypoptr
LLLUd
www.portalguarani.com MM
w 1
E. ante S.
E. ante S,
$ff-.
ftimadacofa.Mbocac^
ftimacior c'mboete ^haba . Bereco catuhaba.
embopig. V .P.g. 2
Eftirarfe
el
muerto., eftar
yertov
OemS biraqM;
Mboyerobihba.
tftimar darle.precio jufto.
Oemoatateonguera.
Eftirarfe el pefcuezo.Che-
Ahepimo yyacat&. A,
ayuric.Cheayuruta.
Eftirarfe en la cama.
hcplenSly yaeattt.
iftimar en mucho.
Ae
mbipc. Efto.C.Cobae. Efto no mas.Cobae o.Co h% .Coete* bixatt*. poco.Namboe- Efto tambin. GbaenS. Eftimar en
Ambo-
tel au.
Amboetc
au
ar.
Cobaeabenov
Nahngarecoi hec. A- Efto tambin ya. Cono ra moSRgabt Ambobebu> Eftocadas dar hiriendo. A> yocgotcAyap. Eftimar por fabio. Mbae quaaparamS arec ym- Eftocada,la feal fola.Qui cepucubo. Y cutucagucboetbo. ra.. preare.AyeEtimarfe , robiar. Ayeerec catik Eftocada dar entre cuero y carne. Aypirae ycu tuA?'mboetccatu. ca. la carne. CheEftimulame mopyn'cherc.Cheret Eftomagado andar con o tro.Ghepxcarahece. pyu- 1 cmo* Eftimular,aprefurar. Amo Eftomagado.Pii.x. agr.Amo aybtb. Arabo Eftoma^o la boca del. Pipoyabab bab. Eftopa.Caraguat rib ral Etiaulos caufar.Am8pyr
\
rpiri:
Iftio.QuaracVpucac?..
Efrare.eatonandofe.- A^
Mba rayui
Mbaayu.
i
liiTiiTilTHTlf
UU
f f
IlJiJif
T1
!*
ililiTiiliiTulii
www.portalguarani.com
$74
B. ante
E. ante S.
v.Ndaiquabi. Eftrechacofa.P?mvrf: Eftrechamcnte.Opa hpe Eftrecha , pobremente vi uir.Aycobeporiahu.
Eftrechar. Ambo p-myr:
Efornudar.Cheaty. Eftornudo.tya.
Eftoruar.Amboea.
Eftoruar, al que habla,
A-
^hpqu^y.
Eftoruar
la
obra.
Ahembia
buenaobra. A-
Eftregar lo enlodado* Ai
quir.
Eftrella de la maana,
Coe
Ahe^apia.
Eftos,eftas,ang.angba.
mbivi.
Eirclado celo. jfbagyac tata guac.ib ya^i tata
a
EftradoXn rendba.Cu
-guapihba. Eftrago matanza. Mbba. Eftrago matanza hazer. A
-
Chemartmartcf-ayco
gui yacegubo.
mondn.
Eftraar, defconocer per-
frenar, AmoMnS, V.
"
Tao.
Ef-
^-
www.portalguarani.com
E. arre
>.
fe..
ane T,
375
Eftriuarenalgo. Ayepita-
CQg.AyerohLrh'Cx'.
Eftriuar uftentando.
beyma.Opabeyr^ma.Aprreyma. Apiramey m.
Eternamente , apante poh Pabeyme. Pabey ngatu hpe.Apfrey me.* Apira-
Ayc-
bordn
A p g ye..
meyme.
Eterna morada. Tequaba * apireyma.
.Eterna vida.
de
filia.
Myenda.
Pend.
Eftruendo.Pia
rey i
rama. mb.Miam bu.cSnv\Ndur.Pug.Tr Eternizar. Ap'ireymm& amoyng. ap.. Eftruendo hazer. Chepu* Eternidad. Apirey teco. Apireyhaba.. Cherapu.AcSnvV Eftruendo hazer con los Etico.b pir teYnptes.Apibondi. Eftrujar.V.Efprimir. Eftudiar . Aembo.bo. Es verdad,afirmando. Akgaibte;
Etico
eitar.
Cheangal
ei.'.
Chepire;Checangu&
maguitecdbo..
t.Hy&Ayetcatu.A-yetcngarac.Hy.L.
E. ante X*.
.
Es verdad
TMteb.
Examinarla conciencia. Ay erecd cherec cue
reh.
E. ante T..
Eterna cofa > aparte ante.
,
AmomoKechere*
Aypib chere*
Ex,
J WJiJ W Tlg
.i
i i
ii
riiIiiliiTiiTliTlll
www.portalguarani.com
E
X.
4
37$
ante
E.
ante
X.
^vepor chembohagai
Exercitare.^yeporu.
Excremento. Tepoti.Po-
Exercito.MSrandequ nd
ete.Guaryn'reyetc.
Exe de carreta
i-acapba.
ibira yerc
r
*
ixemplo bueno dar.Aye ec catu ru ;. A hechagu csL che rec marangat. Ayruc cherec catu.
Expedito.Ma.4.
comparacin* Exemplo Mboyoyih. ^bharey. Exemplo malo dar.^poromboe ai. Ayc eco ai ruc. vfyeec pochiechaguc. lExercicio.Yepor haba.
Experiencia . MSmbotiah. Exterior cofa pubIica.Y a tupegura.Yquabi pi pabengura. Pabc re capeguara. Exter iormentc, publcame
s
Exercitado
eftar
diefro.
www.portalguarani.com
'
mwv
SE
F.
-Sfirg
-X?
ante
A.
abreajOgapop?.
abricar,
Aogbona.nga,
,
Ay
eogbo&Ayoquytai r
?abula,Morang.
:
Falda de ropa , Ao rembc Faldas alear, Ayepep.bo Faldas, o pampanillas. Tem beao. Faldas, o regazo, o pipe* Faamente teftifcar, Amo mbe yapuhpe. Yapu
abuas contar,
'abulofa cofa
Yapuram?.
Hup guaref
YapurSnaMba moran
gurigura. aclcoa,Yyaba ymbae* 'acil de entender, di yabaibi yquapa. 1, Yquaapa guama. ; acii de hazer , Agu'i yete!
J
mbet.
Falfo engaofo , Aba ec yapara. Mar andee oicbae hup agu. Falfo mundo , b?p poro^ m8 piny.Ara yagura. Falta auer , Nditib. Ndi* pri.Oatar. Falta culpa.Marf. Falta necefsidad, TabJ Ndab.. Faltar a iu obligacin, Nambopori chereco haban*
acilidad,Ecattihba,
fcilmente,
Facilitar, Namboababi.
gura.Ayabi,&c.
Faltar en la medida
facilifsimo
Mbae aba ey
Na mo ynf he ngatui.Ambo
,
^oatar haangba.
Aya-
Yacupet Yc. Ya
cucog.Myrv*.
Falda de cerro
Caabap*, ^ ra.Gaaroguambi.
amboat .
iiiTiiTiiTliTiiUi#iiTiif iJnliJiiJiJ
11
II
I \tm*l*U
iiifiiimiitiiiiniiifiiliiTiiTiiTii
www.portalguarani.com
Tfffl
jg
F.
ante
'I
F. ante
A?
.
cheeenggura.
Flar,eftar aufentc.Nache
Familiar demonio. Tu{ chura. Familiar amifad. Tapec hba.Yecotia hba.c rv tapia rerecoh.
.
Po- Famofa
myr'
perfona.
Aba er
taba
amo oatar.
quandetc .Heraquang
tiibae.
,
Faltar poco.
Mbae
cuch.Aemboqui. Fantafma.Mbae.Taub.
o-
ubanV
Faftidiar a otro.
Ambo
Fma,nombre.Terqu. Fama, rumor ."Por andu. Fama,rumor bueno.MSrandi catupm. Familia. gpe guara. Tai
ret.
y.Amboyeahel. Amt
guerai.
Faftidiarfe.Aycahei.Ae
boayu.Checuerai. Fafidio.Poromboay.P
romboye
,
ahei.
Cuen
z
Familia
Cheren. Cheyo^umogura.Che
linaje.
Poromboguerai.
emangba.Gheanam
beta. Familiar amigo , Yecotx aha.Coti;Mi. Familiar amigo er.Che ye
.
yog.
cot ah tapia.
jaj-
www.portalguarani.com
p,
ante
Ju
S,
ante
&
:
do, AmQmg.8tebt.Am8-
Fecunda hembra.
Cu'y
membir pi bac,
Y me'f
MborabquharaJVarndequba.
h. Feria,
de,
Mbae apo-
rS.Aypytyb^
:
emuhba.
Feriar ,contrazar.
mo. laxa Cuqulhba, C Feroz cofa. Y ybaetebae. Ferocidad, Abaete catuhma mandaba. ba, F.axxr ^Aycu mama. Fenrl ao. Ira mbae emo raxarfe.Ayecumma.
.
Aem.
angat haba.
F.
Fe
Mbae e-
ante
F,.
mombuch.
Fertilifsima eofa.Mbae e
mo a ngat et Nande,
ri
pira.
muerta. Tpa rerobia Frtil femilla. Mbae ay emongat ubae. anga. Femorofo. Taib. Pipg." F vina. Tupa rerobi etc. Gyeyuc aybae mbae aFea cofa. Abaet. Ayb'. Popbo. chi.A. Fea de rotro. Toba ayb; Fi a z
F
TuT T f i
ii
ii
li
TuTufi fuf
i
JlJ
i
dbitotohit^hl InT
Tul
IiTiilMtoMUdtthJaMM
www.portalguarani.com
TITO
F.
F.
nte
E
I.
i;
am
19
ante
Fiefta holgura.Toriba.
Fieftas hazer.
Atormof
Atori berec.
Fieftas juegos., e'mboc'a
..
ra -
&
FielChriftiano.Tupa re ro-
qLMf^y.Yepitac
Ocueymbae.Ti.
Filos. Hmbiqui.haymb
mbiquci
Onembocotogquc;. guacu* combite hazer. Aipe Fin.Apt.Aprra.pab.4. pirv.Acar guamil moft. Finalmente. Namb .Rorr bi.Aroyre. Fiefta cbite preparar.Ac Fin de la cofa.Mba pbs mbocacopepireh.
Fi
1U1.I
www.portalguarani.com
WW9K
WTVVi
E;
in
nte
E.
ante
1%
del mundo, rapapba. indelrio.napra. ineftremode la cofa. Ap. in objeto de la coa. Ha.
Mfgar hazer
burla.
num..
in, culata
de cafa. Ogu-
AyoAy.
pi.
Mfgon.AbapiraL
F.
ante
L.
catdi
boyateAhechag.Ae-
mbo aquaabau*
q haze la cofa , &c. Au.Aubi po bellaco. Yangaip
"ingir
Paymbae.Oquhi-
yetefbae.
Macodecabeca. Yacang marabae. Hacang8|a porarig.Yngaip angaymbae.Macang agu' yei tnra. ev.no fer en bien, o mal.Po*
rng.Angatra.
ptrma.
.
Maco
Tra yquatiapra*
en los huefos eftar. Checanguer p.Checan guma. Ocangarayc. Maco* Angaib. Angaib. Angaibor Angaibra.
Quraey.Hoptcng.
bae. Maco nio. MSa. jaguar? po. ac (i n fue r cas C ftogfe
iiTiiTiiTiiIifllIilIiifiiTiFiiIi*ilifiiWiiTiliili
MBaiiHIifliAAHlAilAAb
www.portalguarani.com
TTJ1-1
ante
L.
F,
ante
ta*ari.Te reropia.Mvm
Fleiible coa.
Tyapi p Ypoatrymbac.Oycaj
mvmMy-
a'p aguiye,-
Flauteroquelasioea.
dLapftayi. Flematico.'Caracatu,
c mbegu.
Fletar nauio. i garata gu fu pe che rere/i gacah gua ahepi be'e.y ya r up Flete. Yeeroigaeauch
7
gue
repji.
Flechar
pira.
el
arco.
guj rap
Flocadura. Ambop.
Aono hu gurapa Flocadura hazer.Mbae a r. Amboquypa bopiayap. gurap. Flocadura poner. Ynaml Flediar.,Ahyb8.Aporoyp amcAniongi :mt
cama
;
bo. Flecharfe
ya.
fin herirfe.
Amo ambop.
Oro
Ypo MMohrXboi.
l
mSng
A m bogu
iboti.
bol
Among
Flejible-,vt
jjjj.
www.portalguarani.com
wmmmmmmmmiiuiM
i
uiun i
wi*r
F. nt l
lorefta ;
F. ante
O.
ibotitiba, botf
rend.
lorida cofa.
Mbae ypot
Fomentar. Ambo
or.
<
garata et.
Heiiy- Fomes del pecado. Ahgaipa rap. Angaipa reoih. Angaipa cicu.
Fbntana.iqura.ibura.
Foraiero.
guara.
MamSgura. Mmogura. bi pe
Forcar doncella.
Amom-
lueco. V flecadura,
haga por
luxo de fangre.Tuguiqin. luxo de fangre tener. Tuguiqu iporar. An8; Areco.CherngUi qu.
algo.Hemymboa
Aypotarnc-ypota-
F. ante
O.
Ko>Hv.i:.
:
ogonvTataup.Tata?piV
ogofo colrico. Taiba. Heco aibibu Quapap pap.Hecacub.
:,
HiTiiTiiTmTmIiij
'iiIiHifriiifnliiliiliiIiifiiTii
www.portalguarani.com
1
F; ante
F; te
Forco(amente.Y.4, Foroudo.AbpirtS. Tatf.Ypopyraqibae. Forjar , o fingir mentira. ^iTioyngatu y pura. Affiopoatangat. Ambo ibcat neeyapu. m^
emf
-f& e'me'ngnd.
Aba
boyoyap,
Fornido.Heteguacu.Yp guacu.cagua^.
Formada
cofa . ogueno'bae.
,
GuecorS
m.
Fortaleza,virtud.
tf.
Ang%
Ahec pffi.
Fornicacion.Menp.MorenSngba.CuS-rehbfc. Herec bagu, ymoangaiphagu. Fornicaciou de muger. e mSnongba.. Cherbica gu.Ckererec hague. Fornicar. Aporeno.AymenS. Aym'g, Abihec4o
Teco Teco
gu.
au.
Teco
mk
pai.
MMsad
R.
Fragofo camino
de dras^Pe ytatbsu
www.portalguarani.com
VKM
F
mm
mm
R%
Freir.Amboefcirir.^
Yyajagucbae.
:atic?.,o
Ape-
Cumbre aba.
Freno poner. Acabayuyu*
Poyaycatu
hp.e.
rupipumof.
x
mbucahra.
rancon.Vr.
rango! lo de maiz.Mynd cur.Pindocur,
^ranja. Mucura
pop,
lqueza.
Mboyakb et.
baemle
Mombuc hpe, M- F refeo pefcado.Piraibr. . Frefco reciente pan. Mbuyap acu.Mbuyapc ap. Freicura de arboleda.Caagui ro Clngat.
Fregar enjaguando,
Ayo-
he yquitic. Aipich*
Y yibxbit.
Freicura en el cuerpo. P
roL
Framente. Ro hpe. cmbape.
Ro
Fregar refregar.
Ay qufti. fno.Roi.
b
fri
.,-,-.-..,----.>
-..^^^^^^^^i^^^.aJJ.M,!^
www.portalguarani.com
xo
F.
ante
R.\
IV ante R
Frtmficar
h tierra.Mom!
Ctnundurou
Fri de caitura tener.Ghe
carac.
arec.
CanSndu rMi
angat mba, ib? om< emBingat, Frutficar los arboles* Qa< mboacatuibir,
'
Friohazer.Roie.'
Frutos de
la tierra. Ifoi re
itrios, y calturas.
Cara^i.
mymS^mSna.ibirem^
mbooricatuabi' remym< boaqurucucat.
Aq abiyu.
Fr
fo 1 e s .
C u m and
Pruros gozar.ibi remymoe moa reh ayecoh. ibipayporucat. Friuola cofa. Mbae anga.. Frutuob rbol.; br Mbaea au. bae. Frontal f Altar ao.'. frontalera. Altar aociba- Fruncir. Aypich.Ay mSm bilAmbocha. cu Las cadas. Aliar yiV br a F rnncir la boca fruta, &c. acue. Gheyuru mSmb iba. frontera de enemigos. TeChcmoyurumombi.Che tobapi. Hobi. MboroFrita cofa. Ymbochirripir
ra.
.
mboyurutc.Cbecu mbot.
ndoa
catu.
FU
b.
hagu
ove
/
ruta.ioa.
AepSbS
F.
www.portalguarani.com
F*
P,
ama
ante
%
Y,
P,
p.
ai ,
Ha y hay ae .A eSque
lego.Tatl, jegohazer, Ayatap^Arn hoyepottat.
lego facar, AnShs tata. elies.Tati peyuhba, lellesonar. Ayopi tata
FuercaMyti.PyataVTV
tf.z.
Tet..
Amopi m ta-
fquara.ubur.i
Qufreymb. Mbaraetc
catu.Y
;
A^e
poMbae. Mar'a -
mbe
c coi baba.
,
,
.tequjtret.
Fuenemenre.P?aia'.T?. Fulano,ola,Ahe.Chi.Ti\
rfiga!.
O- ;Fundadeigo.R?ruJb.
Fundador.
har, hra.
ypyringra,
Teco rSaMpirii
Fundamento , o cimiento.
Ndoa'"
Haye.
bz
JhIiJiM
I T 1
Iiiliilulii^l
rao^
iTiT.iTiifiJiJiif nfnl
fnlliliilllllUllfllTiilnfiililllifllTllTll'
www.portalguarani.com
1"I"1"P1- J
n
-
Fiaste
yeaeet,
Vv
"'
G vjKMi
Oyeguagbae.lf pcpocat bae.Abaoporang.hel
b.oc.
.,
moyro
Galanamente. MSranget hpe. Galn andar ASmboyt guag guitecbo. Aern' nde "caiupiri, Aemb pepo cat. Aemboqi aoreh.Aemboguite cbo.V .H.6.
*
;
tangatura.Hetcatup
moepijS pycaboeoara
quaa. M Futura cofa/ Mbaerairia.
Oubaeram.
Futura cofa que es, y no a de fer defpues. Mbae curama.
'
G. ante A.
Gacapo.Tapii.tw
Gaita.Mymbi.
caye.
Carumb.
beS.
Galardn. Porocpi-Hcpi-
Galardonados Foropoepi
cra.Hepibeengr^.^
Ga-
iUkM
www.portalguarani.com
crrn
G.
m%
Ai
G ante a:
xaiba
13
ralardonar^Aypoepi.Ahe
pibee. falgo.Yaguatue. rillillo de la gargta. cugi'Apecu ati.
rallina.Vrugua^u.:
rallinazo.
A pe
Ganado
pimbaeoaimb.:
pine.
Vrubua
MbacrumS.-
Pota.Ce. A. Ac-
Y b.Hegu.
Ha
Ai u-
Che
Cherepotiahi.
caruc.Che embiahii ana tengo de ir. Cheho.Chehegu* madero paftor.Mbae mi mbarerequra. inadero > eor de ganado.Mmbabiyra. aado en manadas .Mbae
la
mano. Aheno
Gancho.Ty. Gangofo. AbahShS. Aba ) oap ynga r up eng ra.Oheeembbae. Gangofo i abiar. C heapl ngu
ii
if nm fni
i
U^kUMl^
liIiifiiIliTlMiiIiiTiiliiTiiTiiYliTlil
www.portalguarani.com
rwwrw*
14
O.
mn
.
;
Al
Q ame
rVbi.
jf,
ho
ja
ee
em bc C he. l.
Gargwcro-perdcfccra, Y*
Garlito ronaia,Yequc.l
4
ernb.
Ganfo,-pato,ipcg-,GuaTytu
b.
quei.
Garra
B&i
Gair hablando. AcSroro gm-enga. Garan caualio.Xabayu
porenSnd. Garabato.Tya. .Gir^a blanca, Gufrat?.
Garca.pardica. baguau
i
echar, Ahaub. Ay] Cihaubi boXhep ydi herecbo, Garrapata, Yatebu. Yate
bat:
My.Toro cuta
r
vGarrote^oKababag,
acambag.ijpr.
:
F p.
br
;Pir8mbrra. Gargajo. Tetdi guaf.-.Xapachoshazer,;Aytipl Garganta. Atura. ro mbuyap canguvh; Garganta del pe. Tetf mamn rebebe .ab. cu yur: Cupicnur: .Gatada cofa,3caha<Ja,rot2 Gargantilla. Yurichura. Mbaey mobap?r.
,
Mboip.
cGaador.Mbae mSmbua
hra.Ypoyarart.M bae menge Kara.
,Gilar.
Gargarizar. Ayeyacibhe.
Garguero.YacfYaceo.
Amongx. 3o rogXa.
aya
Ga
IlUn
www.portalguarani.com
w
G.
jftar
nte
A*
G.
ant
E.
*
defperdicido*
.
AmS
.
tembiuqua pba.
mbuc.Bo.
fiarlo todo.
AmSngi'p.
mbae.
far
>
palo,&c.zia lapunta.Ayapirog.
bcatupiri. </entii,hoGhrHtian.Chrif
tianooicoymba.Yyeapr-ramo ymbe.
gentilidad. Mba Chriftia
algo.Oycyarog.
fear.Apoy.Opobo aatan-
me-
fubiendo con arco iecaas,&c. Guayarelayeup. tear fubiendo ctrauas. Mbicoipipcayeup.i to.Mbracaya. o montes. Mbracaya
tear
gua.megua.
G.
ante
I.
:aapcguara.
Gibofo. Ab
yeibi'.
Ab atu
jiadenauio.Pataguiru-v
p>
Ab pucua, Ab
>
cpucuete.
G.
ante
L.
mate.
Yacfo/ Yace
p<;,
mate tragaderos Yiribi
reyamef.
Glo-
..,
,..,..,.,.,....,.... ^.
. -.-*- ^^^^^,
""^*"""
www.portalguarani.com
ii
Gl
ante
Lv
Gloria eterna tener, Tor ibet apirey arec, Aycohu toriba-ibapegura r Api rey areco .-A no Gloria vana. Tori te'an. l
GomrQ
<*\
m %
agen<
gai .
':
(i
ba porang.
Gloriarle
como quiera. A
Cberori cherapi chli rec marf/rh. Amb <u cherapi chira rc< tu. AemSacat'cy. An mboyeyajeherapich ccatureh. Gozofa,o alegremente.!
fppe,
t-na. Ghp'aoiroaca cherch. C.ftcrbrhba
-yerbiar.
ayecohuguftea. Glorioamente. Torjete Golfo de mar .'Para apit, trape. Yerobia hpe. Golondrina.Mbi'vu.'' ^Qioriof* Torbet reheye GJoina.'Caruccerai-r cohuhra. Toribete re* x. Gamas eco, Carq reqdba.Tip ri yecohi cpora.ra reco..Caru para api rey. -arac. Glotn, aryScSi. Garu. Gololinar.Acarircaru. A
~
rcerai,l.Teittf:NacJ
-G.
lo
ante
O.
yuru cuera? guicruab Na chcar apiri. Glofo. Abacar car.C rabae. Y yuru cuera
irtbae ocrua'bo.
Gozar
bi
Oca
defeado.Cherem
apirymbae.
-bife.
Mbae re r
O?endi bujj
M.Ano'cherembi echagau.
carua araya.
Aem-
1.LU1,,.
www.portalguarani.com
mPTTi
Gjlpc.
aosn
0.
G.
ante
Ov
17
pi hagera.;Pa.j*
Q$.Tu..Po.n.i,
)lpear, Atiapy-pupa>
Gorrn,-.
)!par
de manili. Aqua
repooupa'.'
Gota
dquaf.
chos.
Airrochepotu.
Ayepoti Dupa.
orna de rbol, i o. ibrra
191.
.ruifi.
Namboy
:>ma echar.
?rdjj,
Y yas c?pop'.
,
coa
enmedio
al
eftremo delgada.
rur-^Purur.
Mbu-
AC
*
Ggotiqu
Gotofo.Y pi rurubae.
Gouernador. Capita gua* ^u.Capitandu^. Gouernalle.i garata cocba.
quimba*
rorgojo.
Gouernar. Ayoquai.
Apo*
Tyga. Guara
.
ir
oquai.
tymb. Quimb
bu.
Tym;
Gouernarbalfa^canoa,&c.
Ayoeoggaropt.
Gouernarfe, aberfe valer bien. A}XJcg quaa ca-
afc.Peti.i.QuJ'mbure. mbiuGu.
rorjear .aemSlgQ.co . x
g;
. T iT ii T>f i
l
l |
f f
l
..
I fJI
ll
.
f liiiirnlliliifiili
HlliililllilulilliMilllilllTiiIllIiif^'MA^^M
www.portalguarani.com
TTWTJ
x8
'O:
ante
G*
ante
R%
qmbae*Ty*$caqvia
bae,
grande anch.Gua'cu, Grande bienio vtura.Gfi pporangabet. Ayea ta guara mbae. Grandeza. TvfokhihL. Grande za de edad.Caqua
gera.
.
Graciofamenie. Amanda-,
pe..
mbaev
Gracioamte trifcar.
Che
Grande de ancho y corto! Yprgua^u atu.Apy til aiGrande de diftancia* Y^pu* c4 cat4,MSmbi r'ih. Grande de edad* Ocaquaa
catubae.
.
cha.;
'
"
rj
y.ttii
Grade hazere^crecer. Ac quaa.Agmbovbch. Grande ma l,o maldad.Ma-; rndequ buju. Angaip mtete Grandemente. Naridete
.
Gran-
rmifch,
www.portalguarani.com
P
AbaayUruAbatl
po oi. Acangaper-er.
Greas tener, Che,abeW>
guacq. Grictas.Bbog.yya.S Grietofo,Obobogbae, Qy yabae,
Grillo-Yqufyu, Grillos poner. AyUcupijS
Amandy ri.
nfing.'Lmof. das pU. Ckanico.Amandau. Grillos priion. Ytacu py$a. erano.Pyi.My.A.2; Srano de arena.b cuy ty- .GriUos.quitar, Aytacu pyra?. cmboi. Grano derofFo.a, z\za.. Gnta.Tfe.Tljema.^ Grano de trigo*Hay5. pucai. GrafaQur. Gritar. Cherac^mo.Aja-] Grafa tener, y cUr gordo, pucaiTa. Yqufr. Gritar llamando .Ajapuca!
grafiento. Ab quirab.
Gratificar .Aypoepi.Ca.
henSinE.
'Gritar
Grauedad, YepoYhubuc
hba.PoMlcmSft^.
Graue hombre. Pohii YepoJfhubucbacOfieoaS~ ytSrSbac. ~
""
Ypoguacuai Poaymbc
Groero de palabras, ee y
"
4Br
tifriTiiTiiTliiIiriFiiIiiiFiliIifIitMiIiMillfli^^
www.portalguarani.com
20
ante
ante
CS.
V.
Mruaneyyta-,
GroFor de palo, hebra.
Po.*.
GrofTura cofa d Sbado. $ o p acu V c o api r 900 pi*cu.coo ayur. Gruefa efar la fruta. Y,a.
Guardar demaiajo. Qh
ngurngur.
gruir animales. Ral mb,.
Guardar en fu lugar. A; nongathenda gupe. Guardar la palabra, Ar boaye cheee. Ambop Guardar refpeto. A ypp
catsk
G.
ante.
V*.
Guacamayo paxaro.Ara r
ca.Andvpuru Guayabas.Arac.Guayv Guante.MboryPorir^
mbae
mambel
eym
GheyurutT..
rerequra.
Guardia de folddos. Ma de.f andra.Hatohareii. Guarda, ofte fuera. Tal.Guardia hazer. Amaa ^ 'Eti-Etiqur.: * A'poroaro. Guarda no. Teme. TefaV Guardian que guarda. H* ncEtneq.Nrmc.^ roJhra.pi'.S. Guarda no pequen >can*.'
.".
<
.
AemoytL
3
Guardarfe wpocOiAfiel
gUpi;!
.
Guar-
www.portalguarani.com
mmm
G. ame V.
Guardofo.Ypotibi.Haca-;
tey
rn;
j
G
Guiar
ante
V.
21
al cielo.
1
ibagrap .
Garecere.* A'e
pf jyro.
amoyngo. Guiar ciego. Aipcog. Guiar encaminar. Apequ& bee.Ahpequtbefega. Guiar f por razn. Teco hiip arr te qua che.
Haya.
Guarte,dize la muger.An*
de; Guerra. GuarvnvMrridec. Maraa, Marmbor.*
>
Suerra el lugar.
ba.
.
Mu amb-,
y chup.
Guiar
la
barcaje, obag.
opiaygarat.
ramboti.
luerrero.
Oyocapy m'oyeti-
botahra. Jia de camino. Tendot~ ra,Pqua beengra. iLadedanca.Yeroqub. *uia el delantero. Apirichuta.
bot
pemb cffi'.
ttiiiliiiiU
www.portalguarani.com
n-j
%%
G.
ante
Yi
Gl
ante
Vi
D
Ambo ai
Gueca
-
coa.
Yyapepubac.
(tmm
yai
Gueco.va-nagtoriofo.
Aba
;Ngl
:
,
yerobia
.
te'.
Oerabo-
-Guftar de q fe coma. Mb cu rupia. amo mSrng^ >Ar -Guerhno.JTy-rey. aruatembm. Gucrfenc echado ala puer
.
Gufto dar. Ahapa.Amb y<AmS*rS. Guftofa comida, xt$h -... jupihcat, Yupx bang.
,
Gufto,deeo,\oluntad.
mSmbthra.
t*
Gilo fentido.
,
^ufano.Ta^og.rcog,^
Mbaer
i
ndtipba^Hcndu Guano.colorad^TatarS. - ufano de palos* Yarati- -sqw&n '*i tro t. Yepeaba$og. iba ^Guftofo hombr^^ y co; HeeV '..ptingibajpg Mbucj.
www.portalguarani.com
mam
WHWll
ante
H.
A
.
H- ante A.
*3
H*
Eabas
ante r T |Hv
de latiera.
CmSn
Hfc.
.
da..
aha>del
que
fe rie.
Hablar bien pronunciado Amboy equaa c at xheee.Aeeierercat. Hablar burlandofe Anee ; poraibivPorang. Api-
LamugerJehei*.
abla.eeV
jEar.;:Ae2.'G*i5e?riga.
;
raLPorL
Hablar con boato. Aneen*gu^tt.Aneembuc&Aee* yuruguaci. Ghee o&
cata;
blar al alma
monera
Anata!, 'gngcheep'
pe. AmSiierk,
Anee
NdoacateymichGee.
tafe
mW
Ambo oribgUK'
ieeme guamo. iblarapmmcnte.Aee Habla* confiderad^mnte ngaduA&eengatg. iblar a fu proueeh o. Gui ~ Anee cnSnde. Ayeapijaca cata mr' che c ycup guara macanee* guama. A.yecarec catu iblar a veses.Oroyopy-rngt cheee anonde. r oroietnga Amo a< Amendacat4chee?r3 ttionbec cr neengls j o tblar a vezes corando mSri, AneScherile^
[
.
el
iiTnT.iTiiTiiHnTiiTnTil
iiIiiliifiiIlUlIliTiifiiliiliifiifnfiil
www.portalguarani.com
a#c
U.
ante
A.
;HA 1P B
nerngai ycbup
.porlng.^ce katpjl
tHablarcofe -ifetrifca^tfU I
ra.
TT,
Hablar eh^do^uStarn
ae'e.
ee ^uat^mo" ^u
Gu^moyroh -pe^Cherecapka'n
arjeco.
a:
C hcrob
abaete.
Marandearo
Hablaren fecretoalodi
rMbgt.' 'Y
arS ae.
piy
^robobo^. ,Ar-yobo\
y'apj
:
Uablar dando
e rifado, ^ov
<.
rol*
bogueratgi alnga.v'Se yiBbo^uerat ta. Hablar deios,. ^yabiqui lpa r e c gui nt^st
Yyapi^
rt
me arVee.y yapi^a r
bapYriaVl:.
.^ee Xfpa iiee mSmbe.gubo..-^:^| Ttipaxeco rendiucbo. Hablar desbar at adame nt e. ^eetat. ^eeyoparjLMra tefguiS&ngS*i
:'
cheape<
C hey0ri pip a$
Hablar entre u ^ncmHj tac^yep rrioqget. ^ emb o a bu rri heg c Tetff#a%. Hablar efitte i meneaac Hablar deshoneftamente. losabk)*. ^heytrrc ;^oeeabat% ''U^U^eenga^' "Hablar de & propriom^- HSbte ntr foeos Ch
.
queShe quran
flip
Hablar de fvergonc adamlgg^ ef t'e.
~a
Hablar fuera de propofit
^etateChe^cl^ei
www.portalguarani.com
H< me A;
MMndechee^.At!'bbfri chee'e'.
H.
ante
af
Hay cha-
y mP.
ablar libremente. Aneen
g?.
chup.
yei.
Hablar muchos. Oro^e yo.Oroco. Hablar muchos confuame te.Oyoguerobobog.Oai bu mbi oqupa. Oreaib.
Hablar paito
6 de efpa -
Anee cherebobog hpe. Hablar poce Atiee myr Anee at. Ane aci.
-
laboca.Chercfnb guar' Hablar por otro. Anee feeate anee. Cheyur rem bpeoaeg. Cheyur- Hablar prolijamente. Anee porombucuai. Api rey* pe emee'ogbae amomFigey.Apirey.Noeya be. Chereinbpeouri-
baecueoaee.
ablarlotodo.
tur'.Ndiyapirioee.
Amombeu
Ae
p.Agmb. Cheyur
rupi anee eururug.
he cheyur rup guieen g$.AeeCu rurug! gui e fnga.Aecyngatu. lablar mal de alguno. A y cura. Ayabqui ai. Cheyur alhee. Cheytiru
Hablare los deavenidos* oamotarey oomSnge t catu.Oo ambot bae y y ro oyoup oomSngetbo. Hablare vnos a otros. Oee oyoup.
Hablar
fin
confderacion.
rae.
meguahec.
[ablar
manfamente. Anee yeapicacri cheee guambegue. Anee ru. Anee rnan. Na e anducatui rur cat.Aee mbiu. cheee r'mri. tablar mucho. Anee mbii. j Aeengetnget. Hablar fin q fe entienda ca
pref-
llJdhhUidMhi
www.portalguarani.com
WF!
26
H,
ante
A^
*H. ante A.
Haldas.CheaguiVa. getet AneCumSp^ryrf- Haldas regazar.Aypepi, Hallar lo que- buca Abah gui eendubu carey mp. cherembiecrup,A\c Hablar fin razQ. Acete?, hu chereinbiec. Hibl^ foberuamente. Aeepata. NaKeUub. Hallar lo que perdi. Che re'my mScayngue rup hperuguav. Aeepiraabahc, Ayohqchcrem: tW.Piraqua.^raqu^ o mS* cay ngura. Hablar tartamudo, AneS pftptti. Cherieeng, Hallar. Ayoh.Hu. 3. Halare bien en vn lugai Cheneetetu Abi catu. Ayecoh ca Hablar tentado parafacar ~ algo. Atecaracatugui Hallarfe c dificultad. Hr $ vpe ayeh. Ndabub poroaanga, Aeehain. ri.Nda yecohu cohutai ga.Ahaguinetnga^ Hacha de cortar, Yacaa- Hallarle mal, Ndabr Ndayecohucatui, dar Aroqua yi a* Halare mejor. Cheag Hachazo ye pr Agu yei y t 1 cn|uahec.Aquarihe^
prefteza, Ae'ecfimbab
,
'
..
<
Hpch.Ayabti.
*
-
baq.Yyapofeaguepe ay
hu.Cherobaq yyaponi,
Hallafe bien conmigo. Oy CQhucat cherehc^Obi
CJ
^fTfy.Lfchi^
www.portalguarani.com
ante
A,
H.
rep?.
ante
A.
27
catuchereh.
allazgo.Mbaehu
al
Halagan. Aba eco te?. Hec e.Hec ti ebae.Hec eyb. Haraganear. Aycote'gute cbo.Aicekiguitecbe. Haragn que huye el trabajo. Aba ecporabiqui
pthupra. Mborabiqu aguie aguyndogbae. Albor ab^qui ce rey mbetc.
lazgo dar.
Yhu haguc
amaca.vnQuih. Que-
hL
Mborabiqu r yycatu
ymbaetequirete.
Tiab,
ambre comun.Caru ai pa
beVCaruaguafu.
abre tener. Che embiahi. nur'arec. Nurya arec. Chepiacayng. Chei'b^aporey ayc. ambrito. embiah i b . embiani porara hra. urrerequra.
'andrajos.
Hu t:
Harina de mandioca. Hu,
A o cui gue.H-
Hu etc.
Harina de mandioca c caf cara.Mnymb. Harina de mandioca rallada ,o molida. Tipi rat. Harina de mandioca feca ai humo. Caarym#hu. Harina de palma que fe qomeabapytang hu.Mbp
caffhui.bacu.
ne.Hepq.
[andrajofo.
Mbae ra^
liililriiiliiliiliiliifiifii
www.portalguarani.com
^8
hui.
H.
ante
Ai
H.
ante
A2
ibi habae;
Hebe abiru. He
bapcuaiirehi Harto etar de vino.Ghe r be abiru cagforehe. Che pacha! caguy rch< l.Gherebepachai
Tembi
ne mSmbuchuCaruc
Harpa.Mbaracguac.
Harrear caualk). AynGpi Gabayu. Amondi ymb atbo. Amo aqua cab
yi
Harpada lengua
ro.Cuai*
del paxa*
Harpada oreja.Namblbobog.
pira.
Namb
yrabobogi
Ambo abiru,
Hartarfe de agua.Aembo
abiru iteh Hartarfe demafado. Aerrio ebet et. Aembo
qura. Hafta acull. Bepcbeot Hafta a.Euppe note.. Haftaalli.CuipebHafta aora.Angbiteri.ar pebe. Hafta aqui. Apente. Ap
be*
Hafta donde?
Mamope p
Oayub
www.portalguarani.com
TVTTt
HMme
A,
H.
ante A<
19
cay mbpebc.
frftaefin.Yyapipebc. laa la cintura, Oatucupc
.
AmSatyrSboMtba.
Hatear empttaeandoAmbob. baea. Aypong. Amlafta las rodillas, Gue tvfbaepory. pymSb. Haz,manojo.Ma.4. afta los ojos.Guc^bob. H.z, cara de la cofa. Teafla los pechos. Opotirequ. Actu.Y yacatua bob. p cot arno', ponerlo Mami.Chbeb. por el haz. Lia no mas. Nandete- Hazaa. Qui rey mbp. bob. Hazaob hobre. Abqui [ifta quando' Aracabe rey mb. pngSn ? Aracaeb ca- Hazedor.Apohra.Moa.
tpe?
[afta
ngra.
que yo lo diga. Che y motnbe porombuc tafta q yo me muera. Che mano ey porombucu. rerequa mbae r. [afta que / o mientras que Hazer. Ayap. AmSna. venga yo. Cherurey poNga. rombucu. Cheru porom Hazer del que come. Acabuco. raub. Acara car. afta que tu quieras. NdeHazer del q duerme. Aquc remymbotramob. raub. aftio tener de la comida. Hazer del fordo. Nae'mAmStyng" che rembi. boapiciaub. Ytyngi'che rembi ch- Hazerledelojoj llamarle.^ be.Cheayu tembiugui. Gue cap pbo. Aheno.
[afta
Hazedlo, o no lo hagis. Tereyapo ey mb. Tereyap yac hera. Hazsndofa perbna. Aba oguerec catu mbae. Po
Ha-
. . .
........... ....
..,
"n'
.^...^i^JJJXLl^LMJJJJJXLLLL
www.portalguarani.com
*&.
30
H.
ante
A.)
H.
ante
Hazer
Hzer raya^
auenta]arfe
Apooqfai.; AS qaande-
t.Y yaocech.
cV
de otra manera. Marnde ayap. Ayapo.;, Hazer la voluntad de otro. Abae remymbotra aya
Hazer
la cofa
Aemo acatey,
guitecbo.
Hazer
Ahobaichuarv. lo que^no deue.Che rec anguerey reL ayc.Nacherec habangue ruguay pic cherec'ony.
...
Hazer mal. Ayap ai. A yappochl Ayap megil. Hazer mal,daar Am8 ma rVAmombochi v Hazer mal fu oficio. Che re c rangura amo rarigu. Ayap pcchi cheanga requba. Cheangarequ bangura nam.
1
Hazerft eftimar, embc yerobia ucV Aemboceeuc, Aemboet ucL. Hazcrfeie labocaagua. A.
econduuteiV/
'Qiiaroga,
bopr:i l;l^dayap'oi.
t
www.portalguarani.com
mmm
;H# ante AV
catu ratigue arriombab, RCbe'r y yaer&ngu, azer feas al difsimilo.
H.
ante
E,
$|
SpecaAacSri
Hazia,Cot, zia all A mongot.
,
/Heder JtHaa:Ypit. Heder .achicha; Che raibu, -Checnguy raibfi. Heder afobaquina, Checa-
tfcCheybacat?. .Hederle la boca. CheyuruneCCheyuru ayb. azina monto de mieTes. Hediondo.' Abane. Abat at. Abat mono :Hedor.Ne.
pafMarangotip? lazienda.Mbae.
gmb?.Ymboat?pu
azina .montn de lea* Yepeat*.
Hediondez.
Hedor falir.
mm\
Helcho yerua- Amambal, 'Ammba ueu. Guaycundu. Pie aqui. Ghapico. Chapa- Helo all.Cu hecSnv.Cha rpucu hyny.Gtia pepenec. Ehechanico. Chate-p. 'ChajSSngS, Chro, cSn?. Chanicoro. Hembra;Cur$. Hebra de hilo. Ynimbop, Heme aquu Ghanic che. Hebra grueffa. Ypoguac, Chamico che. Chatero;H,
ante :E*
Ynimbo poana.
Hebra qualquiera. Po :%\
meo cheru.
Hemisferio, Tecapoat ha
bef.
pa.
boobapap.Amboobap
api.
ng.Pohangi.
a.
Hen
ii
iT JiTnTnlnlnTiiTnTuf.ili.lnI.J
III
lililnliifr
mf
ii
ful l li l ii l ii l ii r
ii
ii
li
ii
www.portalguarani.com
TTTTT>
9*
H.
ante
E:
H.
bae.
ante
&
Mbyoyayabae.Obobo
Heno.Capij; Henoarracar.Acapitpo*
Acapipfog.
mbo-
yoy.
Henchir hazer.
AmSypy
ta.Ambo obap*p y
h'ena.,
Henoarrancar entrefacan do.Acapfjrobebe.Ac PiyyohSTpJTogpa^pa? Heno fegar. Acapi quy t Herida dfe cfpada. Quc,
papichapagura. Herida de golpe magulla do.Yquha bre.Ypoap
,
pucub. Quiccpucupi
mS.AhobpSfmoynyhg.
Henchirfe.
Aemo y nyhe*
CherynfhcY
Hendedura. Bog.Ycc>
pumbiyquhague.
Herir dando eocada. Ay cut.Ayocog.Ayapij. Herir dando golpe. Aqua
r.AquL(Hcq)
Herir en Ja cabeca. Ayapi
-
tes. Oboobog. chAyapeog. Acpi Henderfe el maiz toflanrg. dolo.Opororog. Herir mucho por todas pai Hderfe laorejadefgarrtes. Amboay ai. Amboj do&Ocorog chenamb. mbo. v Henderfe las manos con Herirle en los pechos. A ye grietas. Chepoya yv poti mboap. Ayepo Chepobobog. Chepotitianupa.Ayepotiayr&
r.
ro.
Hendida cofa.Ymbobobo*
gipra.
NGio&mombc
rj
jjj^
www.portalguarani.com
UA"A"1
'
S,
ante
E*
He
ante
E.'
royohugui.
CfeeCijfiaecHeruraK
Hermanos de madre.Oyoi
ruppira.Tubebae.
Hermana de parte dema- Hermanos de padre oldre.Ghectmembr. mente.Ychiebae; Hermana mayor , dize a la Hermanos de vn parto. Y
menor.Cliequipik
ofttfrichura. YcSbae.
Hermana menor
dize a la
al
Hermofa
[ varon.Ghequibl.Tapi;
pe.Catup^hpe.AmS
ayhape.AngatraW. Hermofear. Amo porng.
Hermano de padre. Hi ru
bae.
Ambo
catupfriV
am8a AmB
Am8
angatir'.
Hermofear con gracia, y Hermanos de leche. Cheet donayre.Amora. cambiguarra.Ghecca Hermofearfe. AernSpombi arcaquaapar. rar.g. ASmbocatupir?. Hermanos de padre ymaAemboagur
yei
acgu.
guar
Hermoifsimo.
Y pSran^cl
tete.Catupi'rietc;A-
LChe^rpe;
mo a'eteete.Ndate catyporang.
fer-
^nT
iTiiTiiTiiiiliiTiif hTuIi.IhM.J
f T f
www.portalguarani.com
TT3
34
,H, -ante
1U
t.
-ame ,
Hermofo de rok o. Ab 3 J'beJ ot catupir porng.Ho Heuilla. Quarepoapyi bamoa: Mboti pba^b apf Hermofura. Morangiba, ,Hees asiento, Hungu
,"
.
Hermoodeojos. Ghere- ;H:rrero, Quarpoti apo ^porang^acatupir. hra. Heeamoa: Herrumbre, vQuatepoti
Porng.CatupM. Amoai'.
Hecuir la olla,
pep.
Opupu et.
;Heruir coa efpefavOmembeg. Heruir de gufano$. Hacog
gura.
M.
^Hidalgua.
ante
I.
my .my.
;Herrada para ordear. Ca..ffib'amyhba,.
MMngatu f|
ba.AngatufamS.Tubi
chah.Tubichabeco..
Herrador de befiasiCaba- ..Hidalgo de buena, fangre yu pipitemboya hra. Aba angatura. emo;
,HerraduraCabayu quarepot.Pjpit ra.
Apohba.
:
rrarbertias,fcalar.
A-
HieLPaup,
Hierro. Quarepot.
Hi
Hite.
www.portalguarani.com
mm
H*
ante
I.
mvTVi
H.
ante
gado.Mb?.Pra;
ligo. Ambai
f iguera.
.
.
.
Ambai
Ambai
padre conocido.
Tub
Amba
,
myme gu;*
tre.Quapoi. '.
lija
delamuger
>
hijo.
MembL:
varon.Tayi. lijo adptiuo. Tarang.'
lija del
Hijo "fiapadre , hurfano. Tirey. Hijos muchos tener.Cheap) cheraireti. Het che
;
ra?.-
fijo desanima!.
Hebae ran
Hilandera.
dra.
-
iijodelvaron.Tai.
lijo
Legitimo. rai.'
rara.
Mndar;
lijo
naturalJMendar rey
';,
Hilar gordo.
gtta$u,
; ;
Aypoba po-
rauger.Che membr. Hilar lo q era gordo adelga candlo. A yp ung. lp^, Aip curog.Ayppichi. ijo,paibra amorofa.Ta
de
la
Aip
lijo
equii.
Hilas. Aorabiyu
A
ce.Ao r
b/ rcue.
lijo
emejante a u padre.
G&iabiharey.Ndayabn
cheruba...
Ahi-
f 1 I
Mu J.iiT
fiiliiTnliiTiifnlnliilnliiTiiliililIJJiiTnlilTiliiliiiiliMrfJAIAJ
www.portalguarani.com
' I J '
JW
I!;
nte
Lv
h:
te
i:
botfmb.AniSr&Scfrv.
tembrequitba. Hilo.Ynymb. Hit de hierro. Yt I embo. tul. Quarepot emb. Hinchado los carrillos b-^ Hilo de q algo pende corpar,Cheratipicanirn tarte. Ocog. Ocandog/ bypeybo. Ca. Hinchar algo. Ambo rurtu Hilo quebrar. Amon dog. Amo pmg. Hilo quebrar delaprocef- Hinchar lgofoplando. Aion.AhrCim8ndog.
mo camamb. Amo punga y pejubo. Hinchare..Chepung,C'he rur rum.Cherebeati pi tu A mbo ebe atipjf tul. Hinojo. Hinojo. Hipando andar .C heyoy^g porarguitecbo.
.
Hincapi hazer.
AyepiU-
tog.Ca. Hincar.Ayatic.Bo. Hincar palos en tierra. Am bob^p?. Hincar palo haziendccon elelhyo.Amboibicog, Hincar, o clauar lavjfa. A y eeg ati c Ambotial
.
embo
gil
ye anga.
Hincarfe de rodillas.
Ae
nfphcyLAhctf.N^.
i
lUAftid
www.portalguarani.com
mm
Bl" ntc 12
H.
ante
O.
37
Hoyo en tierraabiqua.
id
H.
ante
ecaqua.ibiapcaqa. Hoja,y tener hoja.Hob. Hoja caer.Ho cuLHo. Hoja con ramos. Gaab.
mbobu hati
i
Ii
Mbo-
guJu
Ho
tf^ada tierra,
5i 'taya^u
cat.
remymbocu.Remymo
ungu.
cu;
Hola llamando.V.Ola.
Holgacan. Aba ecote: Hecoci.Hecoeyb. Holgazn floxo. Aba aqu
recteV
Remymbo gu
Hocico hazen Cherembechog.Alrnbechqg. Hocico hazer mirando de mal ojo. Hembe chog gueca quaracr hipe. Hocicudo. Aqua mbucubae. Mbae aqsa nema.
Hlgarfe alegrare.Chero*
ri.
Ayerequa
catu..
Ae
HecaquaracnLAbaet;
Hogar. Tataup. Tatap.
Hc gechemboorr
eftar
marari-
Holgare
contento.
Che-
^iiTiiTiiTiiIiiiiliiTiilii
w -.-..-.--., .,.,...,.-.,...
[iiliHiifiiliiIiMilnliiliiIiiliiliiliHiihhfcifc^hMi
www.portalguarani.com
H.
Che
ante
H.
ante
O.
:
ptu?.
Hondura de
tierra.
Ubi pS
pucuhba. Honeftidad.V.Modetia,
Honefidad,no torpeza, parida hey. V.He. num.6
tnfne.
cht'prpVp.
chcpip^pc.
Hollejo. Apirra.Riret;
Honefto.V.Modefo, Honela no torpe, candahe e>*V.He.num.6.in fine, ngo.Vrttp.Vrpe S*! cu Vru pet'. V rape v Vrupe r.VTup namb ar
. .
Holln. Cuma'.
bi. Vt.upe i.
Hollm hazer.Oemoapecu
ma.
Hombre.Ab.
Hoaibre de bien hazerfe.
robih.
ve
'mboagu'
gua.
AhmSmaVangat.
Honda para tirar piedras. Tucumb yta momboh. Honda cofa de agua. Tipi
gua$u.
Honrado de otro.Ymboyc
robia ripiVa.
Y mombe
ibit
Honda rodear para tirar. Honrar. Amboyerobia caAmbobabtu cumbo ita. Ambo ay.Amboetc. tamombbo. Honrar diziendo bi.AmoHondfsimo.Vpictc. mbeu cat A mS por nga
.
Hondifsimo de tierra. bi thec tepe. ppucetc. Hora. Ara mboyaoc. Ara Hondura de agua.Tipi'. mboyaoc m3 Coi pip Qua-
LfcfcfcM
www.portalguarani.com
wm
mm>>
H.
ante
rui.
.
O.
So las dos.
H.
ante
O-
$$
Quaraci V.Sol,
ora de la muerte.
Mano
Horno de
Mbuyapc
mboyipba.
gero bigitPo/
Horqueta.Tacambi.Mot
PotSibra racamb . Hortelano. Mbatroqui ba r angarequara.
tfrtiga.Pynf.
ti-
Horrura. Manembec.
haba.
aft
qutt.Ogc. formga. tahn Tac?. Aqueque, lormigas grandes que fe comen.ic. lor migas que alen quandollueue.Tacir'e* lormigas que huelan Qut bquibu. hormiguero dehaxo de tie rra.Tactquata. { ormiguero leuantado o-
H orlar o
i
lugar dehueos
t.ba.
Cangue
bretierra.Tpicoe.Ta* ci retama.
omero.Mhuyapc tnboyi
pira*
H.
ante
V.
^iiTiiTuTiiTifliiiTiiTiiTiliifiJiIiififiiTiIillWK
BiIiiliiIiiTnlilTliTiiIliflll
www.portalguarani.com
lii' jwr
40
rec.
.H. ante
H. Mtt y;
gucrec.Erab?agogue
Huclca.prfcado.Pifra rab agoguerec. Pira re-
Huir de
ri.
las t elaciones.
M(
qoguerec. Hueigo.Ptu.
roaangaibagui a r.Aca
Aeguahe moroaan
Huelgo ^detener
mucho,
gaibagui.
ychugu.
ChemboAbu.
)
re pirac ion.
Humanidad cortefia.Mbo
rerequahba.ru.
Huella. MbTpo.Pip.
Humanidad
er
delhom
Humano cortes.Mboret e
qu.Chearu angatu her<
cobo, cortemete lo tra
te.
mohe
Humareda poluo > baho Tymb. Humeando efar el ticon Otymb tymb tatai. nguyndg herc ay Humear , dar ,0 hazer hu habanguera. Aycupeog mo.Ytimbo timb raa
Hu
Hfcfc.
^^,
www.portalguarani.com
'
I"A"ITJ
ante
V.
yacui [umcdad, quf e?,Rur. [umedecer remojando. A mS aqu ef. Amborunj. [umedecer remojando pa <o , o'fin remojar. Aya*
Humo.Tatt?.
Humo
vapor de
.
la
hume-
oucuerpg, Aitinynge
cuerg.
['utnedccerc.
Or$m
a-_
qtiy,
pagurug. Hundirfe en el agua. AS pym Ayeapa cay ipe. Hundirfe la tierra.ibi oyea
pacui.
Ay
Hurgar,remouer negociosa
emSmJry,
emboapip,
Ivimilladero, e jungaba.
B&fQftat^
lumiilarfe,
Hurtar .Chcmundi.AmSn-
Aemboappc.AnMSmyrf:
n
dafo.Chepoycha^Chepopind(Hec)
Hurto,l accin.
ba.
Iumillarfe,hafcer humilla-
Mundana
*....*..*..*.*.*..*
*.w.*.w.m.M.M.M*wm.M.M.m,*^
www.portalguarani.com
gmrraw^
4z
L
I.
ante
vocal.
D.
L. inte
tate v
O:
.
mbae.
Oy opl fe
ey.Yoabiey.,
I; I.
tftfmS. ~Jfy.am2.
amonang&
como que
iab
Igualmente. Nditei.Yoya
hpe.Ytehabeyme,Yo
Idiota, Mbae quaapar ey
m-
yacat'u Kape. Y otate e} hpe. Yopi^peevhape, Igualadora) lanado. Ymboyoyapira., Mboyo ecd
catupfa..
,
a o Tpa amo rercqura. Idolatrar. Ayeroyi mbae eup.. Mba e arec che TGp'narno. Iiiolatria. Mbae c raangabup yeroyi. Yeroyun?
bae
ba.Yoab^eyhaba.,
Igald ad,con form dad, capac idad ,cabe r Y . 4 Igualdad de. animo. Pa 00cangatu, PUquyryrf: Eia;tagatu; Pa cuvrni
TupnamBrerecoh.
dolo.
;;
Mbae
.
-
e-rapgba.
ba.PibMq.
eljhilo
hilndolos
ante
G..
Ignor aciaMba e quajafcey . Tecoqi^aaber.. Ignorante. Mbae quf y, hta. Igual emejante.Y yacatu, Y oybac.^i.abi ey.Yo-
IguaarremidieBdQfe.Oro-
Toyepu^u?.
Iguales calados en edad
, y pa-
www.portalguarani.com
wmm
mm
I*
nte
G*
I.
mtt t
4S
'
IIuflon.Mb-brombotab. k
lluftracion del entendmie to. Araqua rno cca cSn^
&
igual,
;uales
yabSJ, uales en
eai o caSm-
bufuyoy.
ualesenftercas, Qombaraetc yoyacatS. Qyo
Aba ng-
piauyoya.
1,
tSrSV
I luftre
ante j,
Hempapremy ma
yeS cat.
I,
*re$.Haeap3.Tebe.
iresfacar al pecado,
.agu
Oante
caca, Ahacapeog,
Ahe-
M.
beog,
i
Imagen. T a angaba.
ante
I,
X.
cita cofa.
Ndicatui.Nda
mong.fHcce^
Imaginar efcnd rifando. A eearec. Ay p manget.
agu? yebae. cita es la maldicin. Yepoiti ai nda gui ye.Ndicatui ace eenga guapichirisp.
Nda agu
ye hpe. Agu
Imaginatiuo.
tey te'bae.
e z
em8
mo
^.. M
..
^ m^^.m.M^-~-~-^.-^^-^~~~Wfffl
www.portalguarani.com
' " I"i"l l l-
44^
l.
ante
MZ
II
ante
MI
Imitar hazido lo que otro haze. Ahobai chur^. Ahaa yyapbo. Imitar las coftumbres. A he coa, Ayoguahec. Ahecor. Imitar T remedar,prouar.Ahaa\Ahecaa'.^
mbae.
Impafsible; Mbae porara ey apt rey y ara. Mbae ac hua rey api reyma. Te cac porara haymbae api rey
mL
MSrangue
haba,
Hruba.MSmbochih Jmmoble ea ftc voluntada Guemymbot&ra r tea ba.Ma.4v oycbae.. Guemimbota Impedir algo. Ahoquecy, AmS range. Amboripgui po rey. Aprey
f
Yyipi
Immortal
:i8
cofa.
Mbae eco
api reyma.
r^ffl.
Qcay eybae
ma aprrey. Nda hecobe pabae ruguak Nda hecob Cuera rugai. immortalidad* Api rey mbec. OmanSey hbaapirey.Api rm ey mbae, Pabeytec.. Impaciencia. Toocngey. Mbae roo^ngey haba. Toocpabi. Impacite. Abaopangey.
.
gu rnmangetc. Impedir el bien, oprouecho.Abarecagiu yerra nge.Amora-nge.A/18" ma hec roa ranga tu rngui. Impedir, eforuar a otro. Nambo catuL Ao ma. Chema.. Impedirte , eoruarfe a i
...
mimo* Nane'mboe
tu.Atmng.
ca-
Im-
KfTTT.fcfchi
www.portalguarani.com
m
1. :nt
M:
I.
ante
M.'
45
mpertincias hazer.
ndetamSiM'. AmSne
ra alai.
Amboayuaaa
aico.M*
ra aico guitecbo.
Aa
piraquahece guiyerar
ney.Maramr.Atibb?.
ra,
mpetu.Hepena.
mplacabie.
Ym8 yromba
ry.YmSyrohabeyngatu.Ymo tmSyrSngua
Mo
m potibae oeengareh.
rSmbgapi
rey.
fremymSmbe rama tetei api rey. he. Ayu rumboc.Ayee ^ mond yee guama. Ay- impofsible de alcancar al q
rieSguamee. Importante cofa. Mbae agu i ye'bae A c be mbae
.
Ol.
OlfJ.
agu ye guara.
Importa poco. Nambaeaguye guara rgiay.Mbae au ai aypo Naagui ye guara rugai aip. Importunar. AmSerS. Amo angec. Cheponera.
.
Impofsible de hazer. Nda agu ye api rey yyap. X yabai api rey y tap. Ndi
catu etc.
Y yapo hagi.
'
"
Aepi raqS.Amoga ra
ra.
Importunar demafiado.Na
e 3
In>
www.portalguarani.com
46
I.
ante
M.
I.
ante
N.
Mbaeapay,.'
mbae.
Imprudente. Araquaa bey. Mbae.reaoadebarey...
Iropuefto.
Imboe
.
pira.
cryyctubae.
Inclinar perfuadiendo.Ay-
poarBc.
lnclinare al
bien.Teema
ante
N.
rangat:reh ayeapca-
bi.Tec maraagat
InhabiL/caty mbae et.
cot abag
h..
cot
mbo ecore-
Moaeap
eibae.
.
reh.
Yana
co ti. 1. reh.-.
.
..
guiyabo.
Inclinacion.ee. 4.Pot.e-
Ayeroyi. Ayeabi'.
mombot.
co
'
Ae acangab'. Ayero.
TeIncomprehcnible.Mbahemba bey Hupiti pi rey. Yquaabi.pirey.Ymboye
.
Inclinaciones buenas.
mMngat
aplacaba, jehba.Aeca
tunaba.
.
Mbae
J.
Mboori.oeaiombotah-
www.portalguarani.com
w
"I.
ame ,
ante
N.
47
cu cupe.Y y*que eo ha
icontancia,
Yerobagte
incrdulo, Porerobi rey. Oguerob: pota reybae, Porerobia ey rehe oyerabia .te'bae.Porer-obia rey oyecog tebae. Increble cofa. Herobia ripi rey.
'ra
haba.Tec'i'pi't'ey,
icontte. Aba
Ndaherobi ha-
ba ruguai.
Nda
herobia
Tenaiymbae.Te:ripramguai. ney aba eco. Teney aba InceBar.ArBo tymb. cc y y atiba tibag. Te? Incenfario, Toro motynv bohba, ftlxt randra. Teco
;
cue cu telTec pi ry
abae,
r'
continencia.
huba incierta cofa dudofa. Yqua abip? hera herSoyequacontinente. Yeaihub ha quaa pte
Ye
ai
rey.Nandete.
rey.Nandetebae. corpreo. JHetey mbae. Mbae'iCtc ?* corregible. baec apen gog potarcy. n' Spen-
Incitar.AtnoquiYey,
ngirey.
Amo-
Ayjque coque
gogpotarey. Guec ye<> indeterminado, Ypcrabopicopotarey. Yporero* quaa harey. -daipotabia Iry mbae. Ndif>orero Oyerobiar lndia^yTOUger.Cua. biri bat gueco ai reh. 'Yyap^ca Indicios . foi cat Bi.nu. i , ag y mbae. Oyeapjc Indigeftion. Apeb. Topecuerogetebae. Queco apa rog potarey. Y poata? guec potarey. 1. Poata' potar^.
bae.Tec mrangatu po
C4
rey
www.portalguarani.com
Trm
48
I.
ante,
N..
I.
inte
NV
raen.
Indomable. Imbo araquaa, pirey.lmboeprrey.. liduzir .V .Incitar, Indulgencia. nyr8 hahete angaiprepi rangue rup.ny r8 habet, Mp cayhabet.
Indulgencias conceder, y-
ma era-
ucl b. Indulgencias ganar., nyro* Infancia. Mytangi'ech. ayo gu,,. habete Infante.Mytang.Mytng: Induftria.Caracatu. lnduftriar.cn loque hade Infantera. Guarini hare!, hazer.Auruniboe. Arri- Inferior ubdito.Moy.
bo c.
Induftriofo. Caracat. Garara.
Boya eco.
Infernal cofa.. Aretam<
Inefable,
YmSmbeupirey..
guara mbae.
Infernal llanto. Yahe aare tame guara. Inficionado eftar con peca dos . A emboa t cf anga paba pp Aembo ag c
.
mbacXerur renacerey.
ra.nun>i2..
:
Miliblemente.Y.4-y He-_
Infaliblemente morir.
O-
manovnc.
Nomino ..e^
angaipaba r. Ae'm bopo pia angaipreh. Inficionar a otro con etfti me>
tei
Ulfei
www.portalguarani.com
V"
I.,
ante,
N.
t, ante N*-
medad.
Amboy chere :
mymbora rahec. Anaboye pota he^ cheremy mborar* aficionar co pecados .rnboeache angaipaba pp.Ambopo pa chcreco
acue pipo.
hfiel.
Chriftianooyco ey"
mbae. TuparaYaokoy
ca.Ttcaci.TecaubaL
Infundir cofa lquida. Ao a'.Aypory: \ Infundir inpirando Dios. Tupa gue mfm botara o'
Infinitamente. A'preyh,
Infundir la gracia.
pe.Opabeyhpe.
me. Omo' o gracia ajenga pip: lnfua gracia .Tipa gracia. a ang me y ng* naba*
re.
Ndoyquaabieymapi-'
rey.Pbeeyhec.
Ndo
Infuion. Yniborurupi.
Ym
pbi apirey hec. Informacion.Poranduh. Informacin dar. Aporandabuc hechacare up. Hechacarc aran capitairrobaq.
Taquareemyhba.
Ihgeniofo.
Informacin
recibir.
Apo-
iiliT.iliiT.iriTiTnTiiiiTiiTii'
www.portalguarani.com
5o
E ante
N;
ante
N.
yeeyngatu.
Xngeniofoparatracir.
Ingles. Tac..
.Inglefes,o Francefes.AyuIngjrata perfona.
Nda
agu
M*
yeeie.
;baeraangiyraecarii.
Injufatnente.TcSE.
Ab.poro
,
Innumerable. '.Ndipapahbi^TpappiVey.
.Inobediente.
Mboro apta
Oyeup y yap
rey. Porerobiarey. ee
catup'quaabjmbae.
Inhbil para aprender, e-
mboe guaaar^Ocm
bo pota r y mbae Yyara.
Y maranymbae.
guama.
Inhabilitar,
Mar
fiececatuey aniboyeh.
angec.o.Amboqui^ai
Inhumano. Ab porcreqtia inquietarfe. Anr a te: Nrey.Porerequarymba. da coy note r'Bgiai. A eMboro poriahubercc mboquYcqu^ltt;
.harymbetc.
Injerir arboles, A mboyoa-
&
ilnquieto.
Amboyese. AmSmendaibira.
Injerir el anzuelo.
Ambo-
yoapipynd.
Injura.Mara.
Injuriado.Ymo maramhn
Injula cofa.
da agu ye-
b r
www.portalguarani.com
ti\
!.
ante
N*
ante
N,
b. -PYaatSU.
A fe pa
mSngta.
pplrado fer. Tupa oaatoi cheangi Ang Tp reraiatS.
bo catti. Intaao.Y^atSey.Ya.
tStncLbe?.'
Intentar. Ahaa. Ahepra.
c.Ma
te;
Intentjdeterminaci. Te,
'ee
co potahba. Chereco pota haba b. ce. Ha. 6. Interceder por otro. Anee
1
he.ee r
I n t e r ce
nftante.Aberabate.
birumoiiot-e. tbo..
Teca Ober8-
giba.
nteres. Tcpi. Interior apofnto, retrete. Cot' epy c?!. Cotiyaog. Interior hombre. Guanga
fnternente. epiraquan
pi piara.
angmb.Aex
A'pyrqu; Che
ti
yurupo
rar.
.
A-
angibyrne guara. Interjecion.A.O.Ma.Ga ete.-Na mome. nter potada n i Pa v pa v Amo amo me. A mo amo mbc. Hae hae pee. Y
. .
Aremymoira.
nlinto
i
pocapoca.Poiie.
Interpretar.
in .'linacion na-
tural. Teco e.
ntruir.
d.
1 1 ilililiiliiTiiIliliifiiliiIliliiliiliilMMdrffaMMA^^fc
AUU
www.portalguarani.com
rrmmw^-
??
ante
N:
i. ante
N:
Cheremymboacpe aya
p,
/.
mo candog.Amombg.
/ntrepidamente.Ypohha
ante
R.
be?m*.
Intrpido.
re?.
Poropci huha-
nvtil.'Mane.MSratigura.
pjti.';
AoymSndepi.Aomr # de guara.
.Inventar
mc'e.
AmS aa guayndog
algo.
Anvpirv.
Aa guynd guyndog.
Ir al fondo. Ai bi api 'pe. Ir a tier.ta.paredes. Apira
Aqua
Ir en
Ir
demanda de algo. A
hepef.
Ir
Invijblemente.
Hecha ca-
durorchobo.
Ir por algo. Aba ypiaram
A Tupa eIr
Pa. 9.
noUhctSi Tup.
pordetras de alguno.
www.portalguarani.com
w*m
ante
vvTTt
X.
R?
I.
I.
ante
T.
53
ante
Tr
Nda
guihobo.
r.
Haqui
ante Z.
cuerab-
rvno de tropel. Ghendur: guihbo. rvnos tras de otros. Oro e y cyru.Oyo aquicueri
orohbo*. Ovo pit ribc royc., Oyaebi raro*
A*
h.Oreri ci hpe oroh. Hugu^hiigjiai etti oca. que'gubooh. ra.-moyr ac. ra tener.emoyro aciche
1
rerec6.Aemoyraajt.
I.
Ya ya
ante
S.
la
R.2.
Ya
las
Ya me acuerdo. Ghemaen;
dur ima.
Ya
,... J ..,....
liIiiTiiIiiliiTiifUli
www.portalguarani.com
U
Ya
rae
Y. ame
1B
mt El
n.Andibecne,
Y a por eflb..Haub,Haubi,
Y, ante E.
Yema
nital.YbaxtS.Cheri.
Curu.
$ rupia pit pita. [.Pita nguera.
Yema de hueuos,. Vrugua- Yefquero.Tata^ Yema del dedo de la mano, Qi apira. P^apJTra, Yo. C he, A.raim .4 dei pie. Yo a lo menos. Cheate aYema echar el arbol.Y cumo. rurmoibir. Yo cierto. Ychc. Nich.
Yerba. Capij.
Yefca.Ao rugue.
Y, ante O,
ChncniaVCherianga.
Yerba buena. Ca cat. Yerba comelibie que e cria en el agua. Ygau. Yerba mora.Arachich.A
,
Yo y
mochah.
Yo mifmo.Che a. Cheae
tecatua.
ratich.
Yerbaquefebebe.Ca.Co
gol.
Yo que.Checatu.Chccatura.
Yerba
ca.
i
fecar.
Yo tambien,Che ab.
Yo
^ps
www.portalguarani.com
Y. ante O.
ante
E*
ante V..
a nte
O.
jornada, el camino dtvn thec dia.Pe petera rehegu unta de bueyes., Mbacx ra.PetequehSt. SScaibae.. jornada el lugar. Mbita ha\.
ante A..
jornalero.
b'quihra.
ne, jamas
carmndupe^e.
it\,o huerto.
Mbac to-
j.
ante V..
pararonart.
ro.
jubUeo.^:ikdulgencia. jubon.Aobaci'.
Gambuch myrL
juega de muchachos, con titeresjiHuecas, &c. ASbangAe bunga. juez, bra ya ruc. Capim
tan.,
al.Taitetu.aya$uet.
Hu-
FiifiiTnliTiiTiiT. fiiTnfn
iiTifiiTnlnTiililiiTiTnTii
www.portalguarani.com
I
'
ITW
ante,
$6
?.
W
J
j;
I?
rib
HupfporoquahVa.
jugadar,n1mbofara!tfa. jugador muy anigo del jue
ongiifCNoongucfi;
juntamente. QyeibSf
ye porubae. l.embocaraaorehtequra. jugar los nios con ti teres, muecas, &c. Aebinjugar precio. Aemboara Smba r potbo* l.o mbac reh. juguete de muchachos. A-
OyopirSfbc.OSy^ia niobc.Oypehebc. juntamente con otro. Rup be.Ndi.Ndib*. Y rvna mS. juntamente de vna vez P
te'rehfb.Ovyab. voba rib. O^opiribc
po.nebanga,
jugar faltando de vna parte a otra. Aco. Ag mongol.
Pabl'remvme'engiarn; no.
:
juntar
amontonando. Ara
de fu cipe AtnonSo oS porc
boats.
juntar cada cofa
ce.
m n.
juntar en montones.
Am<
apyta pyta.
juntar
gte.AmonoSmbi
junco. Pir.
Aamndav. Am8no<
guaiyn h"arSm& M2r; tequgulma amo -neo b.o epea rm.Mr
te quarftma arnenoo. juntar las manos copio pa
A
Y*
www.portalguarani.com
. i
mnmn n
i
ii
ini
im
ii
i ii i
w ui
ii
Hu
il
n
llttti
f.
ante
V.
}.
ante
V.
57
Qyatinf
junto a
ipiaine,
tomba,
.
mi.Cherobaq Che
ra recibir.
Ambo cuyp,
Oroyopohe,
juntos juntamente.,
o -ira
Ahaub.
untar mezclar.
5e.
.
;.,:
AmboyeaymoQa Ambope re
Amboye-
rfera.Ayapmona,
juntar pegando.
c^e.Amboy.
juntarle dos:rios . YcSl i ."O-
yecc
Amboye
Oyoya catuOno emfm bota raMeyme oio, Ooroguereco. juntarle juntando gte.-Or oyoya. Pete" yuru
juramento. Tupa renS. jurar en vano. A Tupa eno teS A wVitz' A yete hae teyTupreneini, .Atnboayete e Tupa reno*
n3.
jiu
amgMgagMamaaEM
www.portalguarani.com
TTTTn
$
j.
ante
V.
h
Agur
ante
V
TSpa pr<
v
jurar falb.
Tupa en8
yete quaitba.
jufto es
A Tfip eno
hupiguaj-a
r.
jurifdGon,diftrito..biJH-.
boyaocba.
juriclicion >el
mando, ib
p.
que Eljs premie a buenos* Hup catu Tupa* y marSngatubae iiepibee haguma.l.Rere
bo.Yyacatuhpe.
juar en guerra. aV
jufticia virtud.
O8?pe-
jufto
Tec4mbo-
jufto,lo igual.
yoyhrf
jufticia
juzgadd.Tecrehe
yerurehba.
jufticiado fer.
rerecsmega
^u.Mbapramoayc. 1.
Chererecony.
jufticiar,caftigar.Areconae,
bae* juzgar echar juizio.Aymoang cherapchra. A mu nda cherapich. Aemo* ang cherapich reh. juzgar el juez.jfbiraarucB oporoqua. Oyerur te-. c mar reh, ...
i
gu.Amombapa.
jufticiero.Poroguerecme gua hra. Poro guerec megu cat et hra.Hu
picat
jufto es io
L. ante
M.
www.portalguarani.com
wmm
-&; late .T'
. ante
mam
A;
6i
Labio de arriba* Acj. Labio tener agujereado. Cheretnb qu pug. Labor d la tierra. Cop.
Labrar piedras. Aytapa. Caap. Lacada, fpoquyt a. Labor pintura. Quat. Lacada correr.AmSndirYy Labrado con fuego , o herpoquyta. rado .Hipi pira. Xa cada dar. Ambopo quyLabrador.CopihraoTyrata.Aipoapyt:
bra. Lacadas , o la^os eorrediLabran jabbq. T fos.Apyi Labranza chacara.Cog. Xacerado.ttacatay iara Labrdera.Aoquatia hra.' Lacerar.C heracatey. Labrar arado. Ahibiy. Ai- Xaceria.Tacteyma.Taca-
bimbobog. Aibmbo.
Labrar con fuego, foguear.
tey au.
Ahapi.
Labrar hierro. Aquarepotip. Labrar la tierra. Acop. Ay
caap.
Xa^os 'lacadas .Poapyt abafos trampas. ha. Xa$os hazer. Ahl mSn-
y pa
n^mosnybngipa'na.
l*
rniiiiiifiiiiiiiiii
riiliiliilifililiiliffii
www.portalguarani.com
V* ante Al
tr ante Al
Lagaofo. p.
Abopevmbo-
pUy.
Lado de
Am
Ladrar
nee.
el
perro.
Yagua o-
pame-
Ladrn publico. Mundra Lagrimas de angre. Teca ecyohu.Mundra y carugui. tpe guara. Mundra y Lagrimas echar.Cherecaj'. yapa quab mbae. Yquaa Lagrimas faltarfe.Chereca
bi pira.
gi pi
Mundra hecha.
pab gura.Mund
.
ramohec yquaabipira.
Lagaa s.Topev. Lagaas hazerfe , o tener, ~ Cheroper.
-
www.portalguarani.com
wmm
X; ante
tro
,
l
cria en
t. ante
,
t
olo que fe
platos,
los arboles.
Lambe
ce.
m% rereb-
quM.
Lardo, QuVi-. Larga oa, Puc&. Ature?,
M-
rymbu
Largamente dar. Ayecat& amee, Nandete amee. Poro aoc mee. Largamente hablar. Anee
porombu
pucu Dipk
aj.
Che
ai.
yuru
Yart
acre.
Lana,o cabello nacer. HAj&IJabad-i Lana,o pelos. h^ue.H'a. i* lanudo. Habc.Ab.aS. Lanca.M?. Lanzadera de texedor. i ga
myr?. Ao p* a$a paba.
Largo. Pucu.Vcu.Gui. Largo liberal. Y poy aibae* Abayibap^yarey mbete. Poro mlfng arete.
Mbotayt&,
Laftima,conapafsion.Poria
,
Lanzar la red de pecar.Aa piV^ei i.Aytipiya. Lanceta. Yaiehba. PorocuttjcbuPoroa'i. Linepfta, y - forcejantes.
'
Laflimar
ga,&c.Aaapv.
Laftimarfe con golpe.
A yeJUf!
Tu;u,
yuca.
mammmmmmmmmgamgmMaaaam^MmUM^
www.portalguarani.com
Trn
62,
L. ante
Al
L.~
ante
Al
malageno.Acpv.
Laftimarfe en la canilla.Aetyma canga. Laftimofas palabras, ee
Ayea
quiaog. Aeadinghei. Lauar fe , baar fe. Ayah. Ca. Lauarfe con la lluuia.Che-
mSpetfam
..
Latidos. Nyny.Toto.t Latidos del coracon. Che-piatfti.Piabertu-t. Latidos del pulo.Che poa pinyny.Ti-tt? libi. Latidos de la cabeea. Ac-
BunduXhecnyny.
Latidos de los parpados.
t
Cherope
hil.
p cicii.l.Hi-
Lauacas.
ra.
ti-
Leche dar a mamar. Amo cambu. Leche de rbol. ib ira ^i. Leche de mandub. Mandu
biricu.
Leche quaxada.Camb
ag.
tipi
ifTTMAfci
www.portalguarani.com
Be'
ante
S,
L.
ante
E.
Leche tener el pecho* Ti noQ Lecho,barba coa^&c, Y ny mb,Tupba, Lecho la armaron, Y nvm
bcit,
pateco molngba.Tup' poro qua taba. Tupa nandequaitba. Ledo hombre. Aba e'S quati mSnget haret. Mrndequaguc mangethare. Leyda de los Tantos. Santos Tupa boya reccue quatia.
Aquatia monguet.
A$mboqu*tiareh.
Leer a trancos. AmS papa quatia monf^tbo. Leer faber. Aquati mon* guet.Qua. Lgacia. Parchaba*
Lengua. Cu.Apecr. Lengua de campana. Ytapi p.Ytdf. Lengua el que lafabe. nee quaapra.
Lengua,
el lenguaje
ee,"
ecnga\
Ca ypi
ro-
^M^U^^M^M^U^^MMOAMMUSl
www.portalguarani.com
^TfTFF
64
L. ante E
L> ante
21
Leahazer.Ayepeab<. ^
canga.
TGt^crcr^ba.Tu
paerriei quta h.
U|prahe. Letor.Quatl mongetahra. Quati te mobegira. Letor diefro.Qbatia'mongeta ratubae.Gatiipii bae. I. Yactua catbae.
Leonado
du.
Lepra.Curu.Mbi
bal.
Letrado. Mbaequaapra.
Letras. Qaat .
i
Lepra coftra.Curu pire, L:pra pegar. Checurambp^iece, Leprob. Mbira vara. Requara.Porarhra. Lerdo. Aba eco mbege. Abec poh. Aba eco
Letrero.
ra.
Hob
piaaio qua-
ti.
daba.
Amo a-
A moecomberu.
Letai _ia de los antos.T.up' boya re noynd aba. Tupa boy tricf quatiah. Letana de nueftra Seora.
ba.
Leuantar algo.
Amo
pa.
Am-
r.Lfci,.
www.portalguarani.com
wmm
TX nte
wm
K
f
la
ante
JE
'm
A nbobr. A moahg.B* 4*
^euantar ateo,kuantando-
di miento*
e.At8pu&Arobi.
.euaotar en peb. Ahup.
.euantar la cabera.
Ayau-
-euantar la cabera hzia arriba , liiaz dcla cafa. Ambo oba b i\ -euantar la ropa, Ayepe.
&
Qnnce/mbha.
Ayeea
Leuecofa..Btbi!.Ru.Apiru.Anga. A. Leue palabra.ce bebuf.
fermo
co.,
y fano fentarfe.
ArSpSa.Ayerob^raleuantar teftimonio.
Mo-
Ay-
mnd tt .
Amo pa yaAli&oi
otro.
Apua he ce
r &tno.
gui
fie-
mo?
Ayeroqu
L. ante
Cheo
Ayco'.
Lcuantare hazido
cme-
Aycqua,
Liar
;:
iifiiIi.lnHiliiIiiTnIilnIiiil
J*Um
www.portalguarani.com
//UlliJ l"|w
l
6$
r nte t
i:
Ht
n
mb
yeup^qu.
los.
Ymf ymmbfr.Y ya
Ycupfrf rfbae.
Cu
be^.PoubevVPaya, Libertad. Yep. 3 Tembi ihubey te quba Libertad dar, A mond k pe. Tembiahu habar. gera agu as8ce\ Ahe mbiaihcuerog,
.
.
obcrabote
berairt'bac,
,Guag?hpt chira.
Liberal apreTurado,diligte.
Abecacub, Aba
Librar mal.
5 en ga tul,
A c emba ..Na
AmSndoye
LiBrar
pe,
gufi
oltar.
bahge,Tftuga?baih
pe.
Liberal diligente
taiba.
ra cherecp.Curyrrie
gua
Librarle de mortal enrer medad, Hame che ac higuera gui aj yep. Librarle facilmente.cer
bayb.
Ndahajipe che
chec,'*
Hacatef
cemy. Ndaha^i
ef .Ypotibymbae.
Y po-
ymaCembJra.Ymofr
Temimbo*
Libre atreuida.
Aba &r
rfr
Uhh
www.portalguarani.com
wmm
LC nte
I.'
L.
ante
67
gey.Poihu harey . vC aiir guey.~ ibre de culpa. Che yequa hagu nda recc^Marandareco. Aicoyepe mbae mraga. .ibre de cuidados. A b angatarey.Abangec ey. Pa rulcatbae.. Teca
eta rerequarey -ibre
Che yequa hga yep acj yepe t. Mba parngue iep cheJleac^nkp.
tenia culpa..
,
Tembiaihu habey me o bae.Oycoyepebae obo beLibre nacer. Tembiahubeyme a.Na tembiaihura manigua y che ri. Na tembiaihuramo cherec
anSnderugraTa.
.ibre
Libre
Aba po-
yary
mbae. Herequarymbae
Ubre. de tentaciones .
mraney ngatu; in carp o ni ocupacin. Che nanga requabeyayc. A^ce. Na che^ angarecohape ri,
gua ayci
Aemangog.
Mo1.
Libreria..
Quati rupba,
ro angaporar harey.
Andupabey.,
Quati rnangare-
qitra.
Qua-
I11I11T1
Inlnf 11I1
www.portalguarani.com
6$
Ll- ants
;
U
Qn^
ao,
til
mtt
11
\w^
*
<2^t bahara.
t:-.i
.ticnsodcCafikJbrabl
nominara.
Lienco ralo.
Ao p8,f Ao.
i,
que te vayas.
p.Eneyhae.Thae.
Licencia pedir para ir.Aterure y chup che ho ha-
guama r .Taha hae ychu p.Ahpotbihf, feano* mbira paye pp, Licencia tener para ir. TeYmSpoh^ngiupira. ret heiche be. Ornee y Ligadura. Ynapytyaguf ntfi che ho h agua rn a Ene i ra. he che be. Chepopeare- Ligar. A'ia pyf: Ayabo. c ma* chebo h% guama. Ligar con liga, Yua pip Licin dar el maeftro.mS amboa.AnSmong.
.
i
Liendre de piojo del cuer^ po.a uto quy\a raL Liga ptvra pa-xaros .Y u a. Ligada. Y napy.tymb ra. \ yaboaj^ra. Ligado con hechizos. Y po.
embo.Ambo.
Licita coXlatu.Aguiye.
roo to m8 ana' oy eh
LOycup.
Lidiar toros.
Si ro.
Ligas. Tapacur.
e*
ny
p?
quahba,
Lkeraleoeua. Cupfryr
CGparara^Cyrc^
;ts.
ha catupjf,
ratupra.
Ao y yaiic
Ligeramente fin -pe ib. Mb gu hpe. Couqua h pe.TVi^ainipe. Ligereza.Ca a qua.Aqun Ligereza en corre*. C&t
qu
www.portalguarani.com
wrm
L? ante
I.
L.
ht
I.
69
Ste
.igero.
qu nan?fehXnlfndarAbbb. Bebu.
bote acaru:
au.
Myry
Yanambbeb bae.
xyxt
,
'.
K-
Limite Hndnbiy.Mepi
$a\Mdcba.
gerodemans.Ypoyaba
bae.Ypopibe.
pap.i
Y pob-
a-
meembe.
j
Limoha
aguibcbo. Cheaqu
guDana. .imade limar. Quarepot
qufticba. .ima,o liion.Limon.
:
mbaeamShoo.
Limofna
recibida.
Tupa
mbae ypi^Ypira.
Limofnero que
rerapip
Ahec
biaro y
yabihague.
imitadamente. Pobipobi hpe.Mirihpe.Hr he
r.
'
ra.Msengeyhra.
Limortero que la pide. Tupa reh mbae t yerure hra.
imitado en comer. Opobi pob hpe ocaru bae.Ocaru myr'myr'bae.Yabot^ocarbae. imitarfe en comer. Chepobi hipe acar. Cfae'y i
Limpiar,
Av
quy tyng.
Ay
Mi^^^mMMMiMMMMMi" wrM
*'w
www.portalguarani.com
l"l"i"l"J" '
X:
ante i:
L; ante
I.
Ay quytAiquraog: Limpiar elmaiz de las ojivas que tiene en la punta, lafruta,&c. Ahebitu mSngui. Limpiarfe el trafero. Ayepihd.
limpiar por de dentro. Ay Liquidarlo /aclarar lo ob pi'^ymb.Aypi picata. euro. Ambo yeqoaa. A .Aypiquitngog. moe^acang. fjmpirfe el trafero de la Liquido aueriguado. :Y*r tierra que fe le peg fen~ boycquaapira. tande.Ayeebirubirog. Lifa cola. Mbae endipt Limpiarfe el alma confefMbae yo. fandoe o el cuerpo la- Lia cofa alifada. Y mS en UandoTe. As abeg. .pupraymboyoapj. Linage.emo ngguc. Liiado. Y yapbae.y yap; Linage noble.e tpgiharbae; .Mandog y mbae ^Sagat.AngatSrareyl. Y mWYapebae. Linea de parentefco- emo Lifado eftar. Che apa. anga r-i$. o aarec cemandgi.Cheape. rupba.Anambupba. Liiar. Amboap. AiSma Linea de pefcar.Pinha'ma. ^AmSape. Pndacama. Libnja. ee carcatu. e Linea raya. Hay hagu. poropichi . eembo o Ha. carcatu. Lindero. &iy. rep?c& Lifonjear. Ayapichi Ae Lindero poner. Ambobi mboori carcatu. Amb
e
._
y.AmoepJsa.
Lindo.Amoa;Catupiri. Liuelo de tela. Aopqpe-
Lia atrauefadaeHac.
-LIA.
^p
www.portalguarani.com
v*rm
wm
V ante
IJ
ante
01
71
Ypiap*
ftada
AotMrY/
LobaniIlo.Aa.i.A.2, Lobos de agua.Guairac. Lobos de tierra. Aguara
guacu.-
ropa
atrauefada.
Aoha^ha^.
fia
pet?.'
fto,
Loco er de aficin. Na
chemboaraquabi ypotra. Cheahece chembooriqaapab. eftar de cuydados? Chembo ati bag bag cherecaet. Lo contenido en la cofa^ Pb.5. Loea.acrnb.
ai.Pyryn.
tera.
Tend o aa fiere-j
copr. uiandad.
Tendabey h. Tectec;
Loco
Locana miez. Temy ty hori eatubae.Oye robiarbae.H^cai ngatbae. Locania. Yerobi haba." QiJirey.Taiba.
111 ey...
iknosjbofes. eabebu.
I*, ante O. lalabnca. Poro >eu catuhba.
Locano
briofo.
Yquyrey
m8m-
ngatu.Tai babae.
ible.
Agu
ye guara".
Lo?
nfJftiMMmmmK^WMmftffliti***" ***
7
www.portalguarani.com
irrppi
71
L. ante
O.*
V< ante
01
Lodazal de cieno.Tuyuc.
Lodo.Tuyu.
Lograr bien el tiempo, Ay por cata ara. Ayecohu
catu a^ar. tu ara.
;
Ambop ca-
Lograr bien
reli.
Los mas.Hetabbae.
Lo3>meores. Y catupi cuera.
;
rit
.My r.yng&ra.
.
Los menos* Heta eybba .M8c88bbac. Los otros. Amboaecar. Los otros aos. tojf oqu
bae
mriMoi amboa
ara oqu
me.
'Lomo de tierra.
\
Ybi apipe.
baecura.
Los peores. Y yaib gucr ILos vnos. Amo. Lomo de per fona. Tumbi'. JLos vnos,y los otros, /Longanimidad. Pagua^u .me. Meme. rereco teco mar aup. Loor. Poro mSmbeu catu L. ante V. baba. Lo que efta en la manoPo Lucirnaga Mua. pcguPopc$it. Lucifer. Aa rubich.
500 puc.
Lomo deanimal.
ipotbo.oa.noSqS by ti . I
www.portalguarani.com
I*
ante
V
^
L,
'
"ante
V.
72
^uchar,Oroyoyt^
juego
tugar
del
aora.Sng cury.
Ang
be?.
p.iba f Hec.uatiba,
fe
come. Ca*
guarda
al-
Curi,
.uego entonces, Hae ramo
Lugar donde
fe
go.Mbae
ruptba.
Mbae
ipi
b.Acoiraraob.
-uego, illacion, Arame*.
rec hatba.
HacrmSrS,
luego gue.Remc.Rir ems, R upib V B eitium .12. Luego fegun eTo yo lo hze. Armo odec rehe4
.
Lugar no tener
rarachebe,
Cheavaporo*
lugar*TendIba
.ugar ay ,,?y Tbra, "Ten da
Te-
AyeapijacmSrSangaiup. Ayeaplyabingiip encanga a? Si reh. .ugardar para pa fiar. Ay ngatu y quaa pagSma,
Ayiyil.Ayepe.
Lugar del queeit en pie.
gua.Cheregua, Lugar,o pueblo.Tba. Tetama, Lugar tener o tiempo, Che poeta car 6, Lugarteniente.Tecobira. Lugar vezino a otro. Amundba. Ambii yogigura. Lumbre facar.V. Fuego. librera. Poro ecapehba* Luna.Yaci. Lunar.Av.hu a$. Lunar hazer potico. Ae,
ambba.
moave,
'M^M^^ag^aMMaammamtjuuaaMlM
www.portalguarani.com
^n^
V..
L.
ante
V..
Ab a v. a v,. Y ha % he-
tbae..
Che
zia.Teadip.
Luxuria. -ngaip qu reh poropotah, Luxuriofameme. Angaipi qu reh poropotahpe. Luxuriofa.perfona. Angak pqu a reh poropotahra.
to.
aobari. Cherecangaty cheabari. Luzirle mal. Na che rany cheao reh. Na che mu strany chea.,Nache rS.CheaOo,
LL. ante A. Llaga. Ai. 13. Llaga en los dedos de fes manos. Chepoacanivr#.,
Luxuriof dado mucho , o\ CheqGaa. que ha hecho habito. Ah Llaga en los dedos del iplt^ gaipquia reh oyepor Ghep?caca'myrVGhepica ai.. bae.Qyepoqiiaiangaipi quireh. Llaga podrida. Ya u. Luz,Arajequa.Ara. Llaga feal della.Eereb.Ai Luz claridad de fuego. He b;. nd.T^ap..Tendiber, Llama de fuego* Tatlren*
du
Llama de fuego grande.Ta
tirendipong.
Coe
daye.
mb
ftuzio
ya.,
de gordo.Yquiren 4^u,Y)ictrL I
mopa.
Lia-
www.portalguarani.com
wm
XL.
ante
A.^
LL.
ante
M
f
$%
Jamar al trabajo
Mn8!
menudo. Ahenoi p.AhenohcnSI. Jamar aparte* Ahenoi . Ahenoi heroyepebo.Ahero yepe henSna. Jamar a vozes. Ahenoi giti capucpucaita. Ahenoi
Limar a
Llamar 'ha*er junta de gete.A amSnday. Xlamar la cae a con reclamo. Amoaro. Llamar la mugerala mu-
Llamar
(apucai eorog.
Che race race Llamar o inuocar aBios TuparenSin.ChcracB A Tupa e'nSi. $orog hpe a Tupa en81. Llamar poniendatiombrcs A c apuc pucai Tupa* emalos. Aycur.
nSyna.
Llamadle mentirob.
yapuhaeychupc. ayfihen&nS, Llamaradas .HendHay. Jamar con la mana. Aye- Llamaradas dar apria. He poera. ndiyyppt Jamar con fluo.Tibu ee Llana coa.P.i&, pi pe ahenoi. embe pi Llana cofa allanada.Ymb pip ahenoi. yoyi p/ra.Ycurogi pi. Jamar de camino , de Llana co pareja.Mbae yo
pafb.
A ye
Ab
Ah*n8iguiqupa.
y acata.
Jamar
Pi.
el
mayor
al nio.
Llanamente c verdad. Ya* pu monga bey me* Llana, o claramente fm dda.Y vehu catuhpe.Ha
picatii chepiapcb. Jano,no altiuo. Aba mboe* gz
Jamar guiando
del ojo.
f f f 1 1 lu I
TiInliiTiiIiiliifuliiInliiIiiTiiTiiIiiliMiiTnliiTiifiil iTiiTiiTiiFii
UGK
www.portalguarani.com
76
LL.
ante
A.
LL, aate E.
haba ocac. Llegarle acercando. bi.Acac.,
Are
Llanura. Rurpebuci. Llanto. Yace.Apyro. Llanto hazer por alguno. Ahapyro. Ayaheo ec. Llaue .o quendaboc Laue de madera de edifi.
roc^
cup-.
...
Llegarfe
como partida
cio. Ggqmbi.
cercarfe 5 &c.Cac.
Llegarfe, o juntar e c
ger.
mu
oyoehc Oquari^yoell. yoeh oyoguereco ai. Llegar al puerto. Ayepot. Llegar a otra parte. Mam o amboa pe aba he. .Ma.
,
mo c pe abah'^..
Llegar a punto de muerte. Teo roba pi me aic .
.
Llenar .A;moYVYhe. Llenar embutir. Ayapipi. Lie n a r h a fta que r e b o fe. A moy nhe y m8n uu ta A hobapi mboat A mb<
.
obapraqu.Ambo api
rob.
ti
LLimcayc.
Llegar a
Llenar fe de ceniza
anti-
la coa
u afsiento
e;uo.:her enda
gui pe
,
a-
baheV
Llegar
c?. 3
.
Llegar
te.
www.portalguarani.com
w*m
J
II
LL. ante
JE,
LL, ante
"E.
77
A-
C frerupi arah.Che y rr
\mb& herahibo.
tbiY
A y pitf
Na
pa herabbo.
r
i
na Sao araba. Lleuar debaxo del "braco, i-C herenda pi guipe ara h. Lleuar debaxo del bracq,
dtze laLndia. arah.
mSem hqui
Che ambB
Lleuar de dicftro. AycaniT bf, ,leuar adentro,lleuandala 'Licuar de la mano, ^ypocfa.Arokniie. cQg herahbo. Jeuar-al cabo la obra. Am- Licuar de vencida. cAmbo bcnp p. AmombabeaguiyeymSna. te, Amboagu'iyecatu. Reliar en andas de difunAmondi^uerete. AmS tos. TeSngue riru pip apacay .mbabet e yyaaran. pbo. Lleuar en andas de Tantos, euaralgo entt e dosX) Santos reroat hbipiaa pro guerah. Oy aparah, Croata. Lleuar en angarillas, ^yapi aroguerahiC heapl ri chu arah. ibir i baca c8t pip arah. Rirft ta rcharah. yobai pipe arah. Licuar apar te. A rali a . Lleuar en bracoslChe y iba Lleuar arraftrando. Ambo iramo arah. Che yib tiri f i herahbo. oc; arah
Ayebc.
.AyeayelAyehpe.
13
, ,.,.......,
I-ie-
....W.M..*.wm.M.W.tt
www.portalguarani.com
Uil
'
IW
78
LL.
ante
E.
LL?
ante
W\
Lleuar en ombros.
tbarf
Che a-
arah.Che atiibo
$ arah. Licuar en palmas. Chepo pi t rocpe arah, Chepo pfter ramo aran. Lleuar en fimifmo jGhereh.Che pip arah. Lleuar efpiga el maiz.Hra
-
hechagi.Arocuimba( 1
:
abat, Harrabau.
Lleuar a otro a las anca del Camilo. Checabay atucup pe arah.' Lleuar otro ja yentaja.Ch qa., Lleuar por delante algo
;
.
Lleuar
flor el rbol.
Ybot
bira.
Gkerenondearaha.Che renonderamo. ;.
.
Lleuar fruto
O
el
rbol.
ibira.;-;
omSambae.
or cat
.-bi
embo
Hoce.
;
mba, OmSng
Lleuar ..por fuerca. Arah; hemymboacips?. Ypiaa ramo af ahane, Lleuar rabiatado. Cabay nigua i reh aa pyty he rahabo. Lleuarfe bien dos. Oroyc guereccatu. Qroyoco;
ye ndoroyo aihubeymo. Lleuar lempre a Dios poi delante. Tupa re cape aico yepi mbae apbo, Cherobb arec yepi
upa.
m
Lleuar
la
ventaja a otro.
,
ASqua.
Aycobc
Ndoyo
aci.Ayeob poriah.Ay
coteoe guitecbo. Ay-
guereccat .Noo am
botara
.
ilj-
^j^^
'
www.portalguarani.com
wm IX.
ante
um imm
i
'i
O.
IX,
ante
V.
1%
'
LL. ante Q,
orando empapar fe eh lagrimas , Che retobap a guiya hegubo. Cheretbapj piari,gui yaceguabo.
; :
Aman-
M.
ante
A.
a-
torar.Ayace,
lorar a alguien.' Ahapyr o*
Maca,porrad arnnas.
/Aapyro.
lorair
laftimofamente.
1a
jf
yaheporiah.
lorar
aufeftc i a
e otro,
nv
r
Curubrubi.
caldo
,
begue.LRuu
Aorar faltarfe' las lagrimas .C hereca? pop .
Masamorra con
.
ca'rn'' molida.
Mb;i
pi.
Masamorra de niaizmli,.
loron.He^ang4 Yaheo-
do.Mbaypi,
\0
'
::.
Masamorra
-
de/jnaiz fran-
4orob tiempo
ecai.
louer.
*
trile.
Ara
de,y legbres.
Mburc.
Masamorra de mandioca.
Mingau.
Masamorra hazer d$
i
cal-
c acachen.
Mac acnorra
IX. ante ^V*
Lluuia.AmSf.
fa
do, o migarlo.
j
Ay tipy
hazerfe la co-
mouS.Hufmbet. "g4
Ma-
mM^mM^mM^^bMagMgjMgMgg^^amMMMmSm
www.portalguarani.com
rm-5
So
ante
Ai
Mf. anfr
A:
Machucar. Ayapac/og. Ay
cambu Amongu
che.
.
rub-
Macerar
Machucar
yuca.;
a plftar.
Ayapi
emoangaib.
Machucarfe.Ae umbir^ pu Mdej.Ynynib apaqua, | Ma$o,o mano j0.Ma.4-*; Madeja hazer. Ambo apa-* 2y a $ orca.de, hilo. Ynymb. quynymb...
apila.
Madera.Vbir*.
Majorca de m ai z
r.Ha.3.
.
Abat
-y?
iba*.
an
Macho de anmales *
i
y va?
ga.'
ron* Cay mbae,M.i Machorra hembra. GuE me mbi r f raba. Machucado, deshecho. Y
I :
fe en-
M^mblra
upa
Membtrir.
mongurubipir. Ymboi prr. Y moumbi .Y srio* cimb pira. YmSngu rubicho fixm^J
?
JUkh
www.portalguarani.com
wrm
M*
nte
M.
ante
A:
Madrugada. Co. Co ye~ tftZS. 1. b. I*-'; qua . Maganto. AngaiborlOcan Madrugador; Goef mbogue mabae. Ycangueri b grabara. Poambra. c-bae. Quereno co ef hra. ageftad 5^buru biebah . Madrugar antes del dia~ Tubichahba.
Goeymbobapva. Na
chererScoei cheque .Ghe
J* agnan
qcoeey.-
rete l
-
7ragulkr. Ayeamb.'
ITU.
Amo
Madurarle a fruta a mari- *53/aiz*Abat> na. Yyay* Hbgui boy tk -^aizgorgojad. Abat qu Yyaquit9iyu mbu.Abat petige. /fadurarfe la fruta colora* Mayo, Yac y mo cinc 6
;
da.Bpyt^,*
ifdurarfe i fruta negras
.1
bae.JJfayow
^ayor.Tubichab
gue-c.
yoce
tu-
Mayor de cuerpo.Ht
blchabebae.Y pucub.Y pia. Agu yeramoyyara yoce hete, qua a.- -" o^iayor de edad.Ocaquaapfeffe de campo. Garyn' bbae.Tend otara. pabe rnboyao yaohra. o2ay.c;#*domo, /tfbae rian J5fongua catJbra.Afoy garequra. 5? rehar, yl^ayoria.Tubichah.YvyM^eftro.Poromboehra. <?eh. faefro z Capilla,danca> ^fajada cofa en mortero. pei que re* a 4gsic|ocopxr.Yyapacogpirc. fe
'
'
MMMMdM^^^S^UMM^^^^^'^^JddJMMXXl
www.portalguarani.com
/
/lli
'
WJ
8 2,
M.. ante
A.\
M. ame Al
Mala voluntad. P?a ai. Pa
rrvLtndee.
j;
>
Mal
acondicionado.
Ab
;
Qua.4.Cnepoiti
*
pchi'.
pippchi^ ca py tatapia.
eheyeeh
Maldiziente.rief'ngai hra.,
Mal,aduerridad.Mura.2..
Mbuf.
e'e
poiu
ramboet ey
frra.
eepochiquVii.
M^l auenturado.Mne. I Mal dito. YmSmbeu ay pircvYepoi ti habe. He Mal auenturado condenaytigipiiu. do. Aaret a megt)r mba.
y
MaLhQmbrjbellaco..Ab
-angaipa. ^Malicia. rVcmoa meguhi. Poch?. Mala gana.Haci'p. atey Maliciar. Animo aanegu
t:
2.
Mala rnuerte.Teojnegu.
Teo..
Mala muerte
rt
tener.
Heo
Marangatu ete
y.
ai.He cn^gu.,Omn d
m'egu.^anoa.
poch Abete
ypod&
www.portalguarani.com
wmm
H
M.- nte *
M.
ante
A,
chx ai bete.
Ml
querencia.-
m bota-
rey.-.
N ambqt - Ma mantar A rcambd .A ri. m8 camb. Malquitar a otro. Amo era Mamar. Acamb. abo. quandai. Mamar el nio de fu ma.
.
M queter.
chguaf.
'
quatda."
Manada.Apyta.Te.
ManantiaLbrfi.
Mafinar.
Chembbyequ.
nape chemun-
Gmoe
date?
"
MlfuceiTo.Mratecoha. baLMardequaba.
Mlhxido.
Yftf aypfr. Yyatica p rey ngatu. Maltratar. A teco ai.Are- Manceba efimada c mar a'. Arco meguv mbocac.
'
Cua
Arcrec.Amboa be.
,
Mancebo,amancebado. Aguac.
;
t/-.
Ocaquaaba
^
Ahabo
mo
Mancilla.MM.
Mancillar. Amo mar. Mancha. Apa.P^n-li pe,
Pi.
Ra.A.Bo.Pir?,
11
mMdm
UMMmMMm^^^a^^^MM^MOiaMammMM*^^
www.portalguarani.com
TWI
-i
84
M.
ante ,4-
J!f,
ante
A*
.Mancha de cafc>elioc;ano,,A
j!f ancha
eata. AneaiandogcatJ
jlfaticha
te.Tacapc. de graflfa.
^bae
quirabft."
rv
ry
Y yapa.y yo.Yqui rab. Ranchar. Ambo apla. Amt> pyn'Amboip. >fanc)i is enlos arboles co- >anga de agua. A oa p --cq. janga de venido. Aoyi'ba. loradas. Candu. t^anda promea. Y qua ^anga de v iento .a bt fcpe c.e. /b^h.gu. bandada co.Yquab e m- Man,fruta conocida. Mati
jlf anchado eftar.
-b.c.
modo. Nune^L Nu ^gra.aabS.YabRSatf Hapicha.^/a^ mar. ffi ng.Poequmo. Maneras de ropa. Aoqul-
pandado
ch.
dubiManiubi apva.Ma
ndubgucu.
M^niaco.fyari'e.
J andamiento. Poroqualtba.
jlndar ahorcar. Ayubi* quai. ^iar bien los miembros. A&nbp yeayti cat.
boyeh.Amcmbe.
Manifeftar moftrado. A,he
jGherqte oembqbabag
.chaguc.Ayquaabuc.
Ma
"^^^
www.portalguarani.com
w**m
M.
ante
A'.
M.
ante
A.
85
Mamfiefa , publicamente.
.
ManolniefraJP ac.
Ycatupe Mbi ar eeape. Manofeado. Yyabiquipi'Tepe.Hechagi^ pipr. bame.. Hechagip pb- Manofear.A'yabiqui'. Arec rec. ramo. Manofucia.P u'v;enP.3 Manijar. Ayab'qui'.bo.
Manila.Poapi qui y.
Y y b pi yary mbae
r-ck
Manfo
Majar amargo.Yupi yrb. Manjar fabrob. Yupi 'ce. Mbaehecatu. Maniares varios. Yup? yo
par-.-Ypiietyro.
Mano.Mbo.Po
Mano dar para algo. Ypope amoi yyapo nagua rna.Yp guipe ahey. Mano dar , o alargar para recibir,o dar.Chepoyai.
Mymb y yaraquabae. Manfo hombre. Qtryr Hechecoy mbae. Manta. A^ o ya.. Manta de ortigas. Tiru. Manteca. Quir.Mantecofb.Y qiurabbae. Manteles. Garuhguac. Manteles del. altar. Ao pucumifarr.
ba.Q^ifyr' animal.
Ta.
ngar.te'l.e.
tayebo. Amongety mbobi tbi tcbo. Mano de papel. Quatity- Mantenerte de limoha.Tu pa mbae reh acaru. Turibapmanduf. pa mbae rayc. Mano dieftra.P acatua.
Man-
f f
iIiiilnliiliiliiTiifiiTiifiililiiliifil
agamSBBm
www.portalguarani.com
TTTTn
86
M.
ante
A,
M.
ante
A7
Mantenimiento.
Yu ptrM
tba.MbaeemSaf.
Marcar. AhW. h. Ah
*ngmo
Ahapjf hSSTngS,
Maa en hazer.Chepoet.
Chepequmboe. Cara
cata.
plra.Parp.
ar ina playa. J? ar a
rem
b<.
teco
Minas
ai.
Yepoquaa
ra.
Maob.Caracat.E.
n
i
Y mSnd
pi-
Marauillarfe.
Aemondu.
Chendi.
Ma,rauilloa coGuna&Qdu
UXLLU
www.portalguarani.com
wmtm
M.
ante
M.
ante
$7
Mas que
te mueras.-
Tere
Tipa.reh tco
mano^p.
porarhba. Mbapar-
mohec Tupa\reh.
vas.Be.3.
Au aca.Qubongoti'b;
A as adelante. TenSndeb. Axs antes. Cat. Catuet
nanga iCatuet. Y euu
-Y;y oc . yqu
rey
m bi>
/fafcar.AycjuiiGuho.
tam^
MaTa.
cu.
J^TaTa
luV-
Jaa hazer,
Amouuabatr
palabras.. Anee
nguru^e" mSong.
afcar para chicha. Acftguy nduttaAcagu, cu.
,
gua*
Matadero. xooyucahW
if afeara.
Aarob. A-ce ro
GocahLCocba.
Porapitihagu.
T TiJiifn
iiliATnTnTiinTnTiiTifTiTiiy^
www.portalguarani.com
mvmwm
88
M.
ante
A.
M, ame A
quftmVT. Matrimonio cotraer
gcr.Amend.
Wc'
.
la
mi
Mu
Ayquam
mbagupe.
Jkfatar.
Ayuc.Ayapit. Ael
Matrimonio impedir. Am
boa mendah. Amo ran gu. Aharu mendra Ambo ru,
b,
t.
porapit.
Mkfax
fuego,
Ambogue
tat.
MazmorravCofYpi tv min
Materia, dechado.
rlngba.
Mbae
*
Mbapata ot mym
Mba rngi
;M. ante E.
yacj
pitpe
Matrimonio
del varn. %
embirec. eembirec
Matrimonio ctraer el varon. Chcrembirec pota. Aeembirec picu Ayqua rnbihi. Oroo-
Me
TTY^fcfci
www.portalguarani.com
wm
M.
ante
fi.
M*
ante
E.
S9
.
Vediar clexando a
medio
Pa'v;Yoappav. Medio floxo.QuiVrey ey. Qui rey para pe. atey para.
reo guirpa.
Medrar losfembrados. Te Omy tymaocaqaa. Hob hobi . Horj hori. Oyerbiara. Hechc-,
.
y ibai.Ndo Wcatui.Y M-
a;
t
Medrla perfona. Ol
tcfbaelQiufiyeb.
M dio di i e
,
ya 1 A caye YHi.num.1. ma.A^e p tpequara- Mejor.Catupi ri beguc. ^i rui. Aceapit rect Me jora* enmienda . i$ apea
s
'
*quari^irui.
'ii
gog.hemboaraqua. e
moa^atupiripiri.
hya*
mMm^M^w^^xM*a*amiMiMMm***&m
www.portalguarani.com
rn-mr
90,,
M.
ante E.
Mi
ante E*
Mella falta.Mar^ ^ellado.Hay mbiqucasi i Jellados dientes. Haat pehebae. Ha yec yec,
HSiphrpShc.B3i.Pe
pcn'penfr
^:.
*M
Mellr.Amo ambquic.^
,
MelancQlia.emoibi.Pi-
Aellarfe el cuchillo.
Os
chiW.^bichibigUP
angec.
J
.
Oyoiruppa.
.Acmorable coa. -fl aendu catuhiba. Heca ra p
1
bi.
picMOnemSmb:bae. Y
J
./kfemoria, ^Maenduah,*
he
ruiruibae.
acingTUyGherriaenU
a-;
hbi.
ri.,:
Nache
maendiv
Ab
chem^duhcatm.
ymoatyrSmbirc.
M^lon./erS^
Men-
ILLb
www.portalguarani.com
vmm
:.
Mendiguez ;Tuf3amfee t&j Menguar ejrfo.m&l h,guemiur#mauyeru* :g^mb ohey.^iptr''fchra. Guccotebeng -p4,V.Toba pih jen To:
ryeturehfa*.
**f endrugosiGurabi
'
ba,
*
'Menguar ganando. Aya^ heneas. Ano raVAmo co rog.Ayatyr. tog. Amo cSto. A&ttoi. Menguar lococido. Tip. Am&iefl.. Oyeyarog henear ar bol pafaque cai- "Menguar hazer lo eocidoj ga fruta., AmStiS m, AAmborpa.Narobctihel, moi^v..Menguar laLuna. Yap o3enear la mano rboluec'mo angaib Y nang^i
. (
cu&
do.Aypi guar.
.gftfenear fio liquido,
Aypa-
Menguar
:
cofa no /liquida.
b.
Oyeyarogi0yearog. Menor etn re hermano a\ Myryngue.Tibx. Menora. MyrynguehbaJ Myryngur^mohec. Menofcabarfe hazieda. Oyeyarog. Oemombuc. cany ex.
Amil. AenaS
.
Tecor-ebS-b;
-ngaiWrYai-ifp?tSmba
royrShS. enfajes, nce ngu'cra. S8 preh. Menfajes embiar. Amondo chee.ne'epareh amoa
i.
1 1
Ti
www.portalguarani.com
TPr
jz
M.
.
ante
E.
M.
tii
te?.
ante <St
Mentidero
ba.
Yapuhatibai
bYrteV^ba^meeml
necumba
mombeu
Merecimiento, Tfcmbiap
pora.
1-,
Mintr. Cieyapu.Cheremo
.C^ecumba Ce Chetacuch.
tac.
Merma
rog.
menofeabo. Y
Mantas.
Yapu;.
TemSeV M^rmar.Oycyarog.
Mes.Yaci.
C b ai,Tacu. Tacuch.
M^iti/sfa. Y tpuia.ra.Yya-. Mes entero. Yac guetc pdaae. la p U. CurnbaL ,:, b. y^a. Meh en que fe cpme.Caru Mentiroo munJo.ra emo haba, .Ar-ayapu. Ara tac. j^ear. Aa canga. Menudas, cofas Mh a- Marfe.Ae acangac.quv tif Myj : Guru>. An tefoa.Ogatah mbitah
i .
:
gab.
NCuigar,
.
,
Mon-. "'"
&sY
.
M ebner o
qufa.
AsahanSg tere. .
Menudencias,
nguera.*
Mbaemyry
:
Menudo de animal, Jt
cuera.
lJ h yabirvi: h ?3n Mjzqu inamente Hacat e y mbpe. Mezquinar. Cheracatey. Chepot.. Chepob. Che
"
mS-
poape'nj.
fe
vende.
ercaderia.
MbaetaripL
habareher
Poqui.
Mbae em#
gu.
Mezquino. Tacateyyra
Yibapi yaretebae. Ypo tbae.Ypobbac.Yiby.
P
jjj
S^gjJS
www.portalguarani.com
v~m
M.
ante
B.
M.
Meter
ante 4|.
^3
mond chepo.
Meter la mano a la efpada^ Ahequii cheque pucu.
Meter vno
tras otro.
AmSndeh
nt-
deh.Pete'tefcimoP.d.
Mexiilas.Tatipi.Chera
,
pu
ryrf:
Cherobaquaab. Metai.Yt.Quarepotit.
Mexillones. Tamba.
Meter adentro
con
entrando
rao
ello. Aroiquie.
M.
any.
ante I.
Miedo. QuihYyc^Piaaf:
Miedo
rae.
MmMfM**M^^^^m^wmmHa*MMaitiWd*Jdd^tiiM
www.portalguarani.com
-rn-TD
94:
M.
ante
1.
M.
ante
I.
Mk\
rcra amotyn:
Amo cang
Temytyn
tembiyarc.
<f iefes
recoger.
i
Oembot h pi ey-
Ay
qut'aba
myn.r
no tener? las auejas. migajas .Yp'apaci gueNditiapri. rYcuiguer Mk\ tener las auejas. Ta- Migajas fobrar. Tembi
P Miembro genital de la mu1
M\
tembirerV
.
Jifigi el caldo.
M igas,o bpas.
biv;
Ay
tipyro.
Tep 18 m.
Tamba. Qura.
quaruh..
Cua'
milagro.
,
Mbae emondi
taba.
Miembros
Milgrofacof. JWbae poro mofidi i.". jlf ilgrofamente.Poro m8nditpc. milagros hazer.Poromon-
Acangajlacabeca.Teca, ditbaayapp*.. elojoj&c. Milano. Caracaral Mientras. Porombuc. R\ Mi merecido me tengo iro
M
M
Tflfcfcfc,
mS.Be.u.
es.
nice.
rup abahe.
p&abahe;
Mi merecido me^tengo,iro
nice,yin irona. Cheariia
re.
iefes
ndaarec.
echar a fecar.Tap Mivm.
Quarepoti
tt
quara.
www.portalguarani.com
wm
M.
ra.
ante I.
M.
ante
I.
91
Ytaty qura^
Mirar
Ay guinbicoi.
nngarequba. /lirad con que fale. Hind . Hynd cono. Airador lugar. ^Hborecha
finiferio.
t>4ye aquicuc mae. Mirar cada cofa de por fi ^hechag chagc. Pete'
rechag.
tef ahechag.
nandara. flnlmentexjueJEhe-
Mirar con enojo, ^meafi. Cherec pop amae gui emoyromS. Cherec iq ique cot ame gui lmoyromo.
'Mirar de hito en hito, hz chagetet. ^moibiraqu cherec hecje.-mbo atial che reja hef. Ame et et. ^yatica che
T La?muger |Ei.
.
3ira que;EhecHque.
ree^.^mSebrraqu.Che re$a quarata guimemo. Mirar de medio ojo. ^mae chereci pop&o. Ari-mMirar adelante. AtenGnde boecbi t' gui maemo. rechag.Ten8nde cot co- Mirar eftando ablorto. At ama e. mae che api caca catuha Jlf irar al rededor de mi. Ape.t>picabihpe. e t'gui yeechca. fyei Mirar ziadelante.Cherenonde rngti am?. pi mo mofle. Chehohagua^gotiamae. M'irzx al rededor de lexos.
^irajguarte.ta.Haya.
.fira
h4
M-
I
m^MM^s^^g^U^kM^MMMMMl^^^UMMMA
www.portalguarani.com
L
96
M. ame K
M.
aate
AharV
las pajas
Mboro
po
de
la cafa
tro.
Og
Ypypusui
Mitigar el dolor. Amoy romba-aci.. Mitigarfe el dolor. Y.vr< che ranch be. Y ruu
ro,
M.
ante
O.
Mirar
Cheropep rata gui ma mo. Mirar fe a i mifmo. Ay echag. Mirarfc en epejo. gechag.
Ae an-
Mocha
cofa.
apfbae.
Oy
JWbacap".
Mochiia,talega.Piyur.
b.MarbQ ret*
Mo:
jjj.
www.portalguarani.com
vmm
mtmm
M.
nte
O*
M.
Cura.
anre
<
97
M ohino.Gui
r;
ycurpa.
t
am o?, lfeoy
:
Modeftia.TvndTecaiK.
QjulfryrPichbi.
Y ai^i
rey. Teeabagey. Hec hec eyh. Apeb rey h.Ayurapw Mdeftia en hablar, Api ra eyha.Mara mSrSc eyh. Modefto.Y tyndibae.Yaupi ry mbae*. ..Tejabas; ey
cherecony.Gaayu.LGaa
pytachererec.
abo.
hra.Yyayurapabae.He
co hecoeybae.Apibi rey Liara. Tesabibae.Ypichib bae.V qm roy ngatubae. Apebbi y
mbae.
Moho.HabS.
Moho criar
la carne.
00
oemboa.-
Moho de carne.c*oo rao.mbae... Modo diuerfo.Marftnde . Moho de hierro. Quarepot habe. Quarepot repo Modo manera. Nung. Ya t. b.Rapich.JSfa; Rm
Ntif
a.
Mohofa cofa.Mbae B?B8, Moho tener lacarne. Ha . Mojado eflar. Gheaquy. GherobL [ibo.
Mojai\Amoaquy.Ayapir
Mo
>
!
MM*MMMMa*MMmM*Mwajw*jfMM*MaaaagM^UMi&M
www.portalguarani.com
TIT5
9$
M.
ante
O.
M.
ante O.
Amra-
bpay.fmSnerS.^mo
bitub.
Jtfolelar
Ayap
canfando.^mboa
mo.
Mofea,Poromboayii.Pc romOera. PoromS anMojarfe..hecho vnfopa de gec. agua Che quymb L Aye vWolido eflar de canfado, g.Cheaquymo. Cheratambig caneo gui VWoxicon.Porotyng.^mCheaiS atambg caneo, n boi apu. ;;Cheracy r^Oaao a'c Moxiconazo . Porotinga neocheretrup. guacu. Molle rbol, aguar iba,
Mojarte. Aeme aquy .Che
robuAemboob.
Moxiconazos
dar. -ytn-
'Yoabeb.
Molledo
Moler
a plos,.^m8uu yha-
bote.Cuf'.Mturrr>:c
Uuiu
www.portalguarani.com
M.
ante
O.
M.
ante
O.
99
Momtera.Acanga e.
Monte ralo.Caacat.Ca
y -na y mba. Ca catu
ob^
g. Ayapeog. Ayapembo.
Moteros. $oorupfa.coo
r
hollejo.Aypirog. Pa abar r.
tequra.900
momohe
hra.
Montn de eiercol. x a-
ono. Ca.Caray.
b,
Cam-
tira.i ti apira.
[nflruo.e moanga.
fnte ralo
ra;
-.
'ntecerro.ibitiru^u.:
*ntear;caar.
Mordaza. Cu picaba* Cu
monibiGaba.
gu'bo.
Ay uu ru tu.
Ay--
, , .
... ...
_.-.
AMJm
iTiifiiTiifi
www.portalguarani.com
gp
xo
M.
ante
M.
me tu.
ante -O;
Morder. Ay^u.
bi, verde. Moreno coIor.PiribiVv. Moreno hazerfe.Aemopi Mofque ador. Mber me dohba. Ymbobe b i rbytv.
ba.Ymboyectba.
Mocjuear.
o.
Amondmt
r.Ambobeb.Ambo
Moquearfe l caualla.C
e uguai
mbbab
cafe
y. Mofqutter,o.atyu nbi
Moquito. Mbargui. r ty^.Arur. pucagui. ofta c a.. Morirfe empone;o&ado.Pa Mokc- a Molachos. Aid bota. yepipcamtn'o. Morirfe por algo. Chereo MoftoXaguy puh . 1 y potito. Aye quii he$. Moftrar Ahechaguc i. se." .Mormullo de gente. CmMoftrar con el dedo. A bi.Aibu.ombQcoy. ee. Mortal. Omaobae rama. .Mortal beuedizo. Tiqui- Motejar.Aycur. cu poro apitonaba. .Poha Motiuo.Hba. Mouer a latima.Ghemo -xigiu pochi teo mee ngpv. ba. .Mortal efta yapara morir. Mouer algo paflandol<
.
;.
www.portalguarani.com
1
1
..nnmn nmn ma i m i
i
i
ii
nww i i a na
i
ii
ii
Mi
ante
O.
M.
ante
V.
ii
Ndaet.Teyet\Tubich.Matete.Matuet.
Amono ambotarey.
Mucho en cantidad
lo,
liquido.
A y piguar A pibu S
Muerfe ai mifmo. AemSmri.Ami.Ac,
x
Ndaete.Isi'.T.
Mueho tiempo.mia.CaraMuchos
mbohr;Arimba. buenos. Abheta
hetocattmi.'
Ayeroqu^
Vuer^tocar.Aaato. \f ouido. Ym8 mii pira.
Mu :hs malos.
Y-
Het het
aaboaibai.
atSimbrc.
Oyc
te ey.
'Mv
ante,-Vk
Vf uchacha. Cfiriatag
Gua-
Abaoyeequabbac.
M-
cha,cs voeatiuo.
:,H5r
Mudanza de vida.YeeceYebYyebSucoby^o. Ye apequaL. ^uchedumbrcTi.YyaYeec apengg. cu.Hetete.N?. Mudar algo. Ahiyi.Ta. ucho.OtetG.Ayebo.N- Mur de vno en otro. Ada ete.Nndete ,Heti.
hequabg.Ga.
Mu-
.,....
. .j..i..
MAj.m. MJjjx:
iilifiifiililMTiliifiiliiMiiTiiMiM
www.portalguarani.com
wvwrrr*
loz
M.
ante
V,
M, ame 3^
Mucla.Yaguei. Muela cordial. Yaguea
pr.
eeerobag.Ca.
Mudar
'Muela piedra de amol; tymba. Nacheroba yu Ytaqu. curaVeruguarec. Muela piedra de amolar Mudar de propofito. Aro/rueda. Ytaquiier. bag cheremymbo tara. Muelle de arcabuz. PoY Ahec biar'o cheremyni- .Muerte. TeS. bot. Anee mysibot Muerto. Teongtrcra. cuc erobag. Ayecobiaro ;Mucrto>el muerto. O rc
el color.
G he raba
cheremymboti
h.
rpi re-
Mudarfe
MI
yuci.Chemoeomb
Muerto de/fed..
Mudo
Mudohazer aotroconu*
ciendole.
hh
;
flecha.Ani.
,
AmS
engu.
Muefca hazer
torno.
Ambo
y labrar aruqu,
guimpa.
irmifc.
www.portalguarani.com
M.
ante V'.
M.
ante
V.
103
[agrc.Qirab.
[uy.Catu. / [uy alto. bate catu batc
teca t. Luy ancho.
mboubich..
Multiplico. he yrumo.em
Mullir
Ypi gu age-
tuprmete.
py baxaiib2'ete,&.c.
bueno CatupM et c, &c. !oy de grado'.Cheremym
[uy
.
Mbae
b'pe
tmoyndra. Mundo,enemigo
del alma..
etc..
E-
Tenaietc/Ta-
tf ete.Y ^CttOatS y*
bpra angi amo tarey. Mundo hemisferio. bag a^deree yerepta. Mundo orbe. jH apu. b opaeati.A.9. Mtieca.-del braco* Poa-
aladar. Ytipra,
#-
Yocoohara.
Aba po*
rorrxonoohra.
Murcilago. MbopL
Tendapi guicocbaayporu*;
;
Mr-
mmMMMMiMMMagggaagaajaaaggaaa^a^SaMaMSS
www.portalguarani.com
ITJ- ITi
104
M.
ante
V.
N.
ante
A,
tecbo.Chetynyie,gu tecbo.
ru
N.
Nacer.
,
ante
A.
\-8.
Jurmurar.AycudLAyabi
qui a.Chs yuru he$c. M.irmurarenaufencia. A'ii^ l.Yyatucupbo *ihngao. Maro.Troque cj tnbaba. MaCic 1. Mborahei. Porahe!.
MuiQa'delndios.Guahii.
OacatupirVNi
ti.
rearar
Mufcadsmugeres. ecigara.
obo.>Oniraney meVyi
Nacer c facilidad. Oa
li.
ra
Bporrahdrehc. Muflo. V, 4.
Nacer el pelo.
Ha c.
racje.Cherabace.
Y poiii
giftccbo.Cheyi g gui-
ymiifc.
"W"
www.portalguarani.com
mm
N.
ante
$E
N.
Nada, A
ante
an?.
A.
105
II
Yyapembey oce
N-
daiquabimbac.
mbae-quabi.
Na che
Ndare-
los cohollos.
Ha
He-
Qujfrf'nda reeo:
oce.
lo fembrado.'
no!, na.
Nacer
pYeyma che.Nache
,
repl.
Nada
traer. Nandte'ay.
ruin.
Nam'etci ayu.
Nada valer,fer
caiui.
Ndil
Nadaderoattb.Yta haba.
Nadador,
cay. Ar.'
ita hra. Cita quabae. Nidar.A ft.Bo. Nadar con vn braco. Afta
yoabjf.
huv.Ypiucheatii.
Nacido rebentar.
tii.
Opug ya
Nacido tcner.Cheyati. tfaciotl. Aba emoaaga. nacimiento. Ahaguc. Nacimito de agua.i apira. Nacimiento coftuQ>bre.hs
Nadar
ir
mongac.
Na1
MMfiB|ll|f^
www.portalguarani.com
'
'
'
yi l i
rrjTi
o6
Nadie
:
N,
by.
nte
^
i
'N.
garar.
'
ante
A.
Naabrugiai
ehc.
'
N. ante E. Neblina.bit;
.
A-
^itecbolMaratabia
c.
yeebtubirog.
Nariz. Ty.j.
Nafa de pecar.Yeque.Ya
paguar. Nafalarga.Yequei. Nafa,o trampa para pezes.
Par.
NceTaraca. Tecoteb
Necio.Tab?.Tapan2.
Nexar^Aycoacu.Aanyh.ic-, Ntaiqabiriae.
r -
Negar ai
hijo
dndole otro
padie.Amboub.
hbaa
atatiba..
Ayocog
la cabe c a; An Scang mbobab. Ayeitj bagitA ny guiybo. Negar la verdad. Aycoacu hupi guara. AnomAya* * hc &c,
:
Negar con
Ne-
ja,*.
www.portalguarani.com
N;
nt'e
I ."
N.
ante
S:
iof
Jegligenca.&ateym.
tfegUgente.iatey y ara. na
teybo.
bpe.
^egligentemte.atey
m-
Ztfeuar.Ripi.'
TV.
ante I.
.
Aem v.
^egocio-.Mbae.
IA
Tapnpehv. Tapiy
pefv.Cu?.
Oyeaitboa.
iVidos hazer a las ues. havt BSSt.
A-
Nichh.biiymb.
JViebia auer.'Aratymb e.
isri'eta,
HSndcra.
tfegro.Tapav.TapSynhv.
remymyno.
Nieto,
Tnj aniy.
ciize
o'o el abuelo.
rapich.Ebocoirana..
Hayu. Gemios de
la
garganta.
Ni-
MMMMMMMMMM^MM^agMJLEaM^MaaUtMkU^^add^tiMM
www.portalguarani.com
HTITIW
N.
a-
108
N,
"ante
I,
ante
O.
Ni&a
Nmear.Aem8cun8m&c.
Miaerias.Cnumiec. Niez. Mitn^ ecoh. Mitanghba. MytSnga^ 8
teco.
[P?J
Nio,dizen por amor. Pa. Ki* por bien", ni por mal. Guerec caturmo.Gue
rec ac iranio yepe. Teco guerec cat teco
No
aflentir a lo
fe dize*
Ataa. Aanihanich.. No afs, inoafsi. Na eguy b rgua,cona. No alccar vna cofa a otra..
Ndoctg.Ndo yo hubei..
ngicine.
ruguai.
Naaru-
pirurugi.Nayrin ru-
Na
mrngu
Kiuelar.AhaaV
N., ante
(V
No^egado. Any.T..Ti
Hinie. No , negando con verbos.
Nobleza.
tura..
MMngat.
.e~
Na
;
.da..(y)Y,al:fin..l.
manangatuhba. Anga-
ym.Eni..
Noipreguntando,Aahi pa*
cM&$tepe>
-Kp Etohibnmo..YmepErnc.
www.portalguarani.com
w*m
N.
ante
O.
N.
ante
O.
109
No lo cumple.
Zvombop-
hae.
No lo encontr. N ihobait'
iNTo
No
I
mame yo
ea
lengua.
'
Na cambul aipoe C he
.
chea coeengari. ^ombradotfamofo.Her" na minga ruguaj. quangtubae. HenS ru'To defampararfe vnos a ob at bae. HenSy ngatros. Nove oio n-mbo tupmbae. Sr.A'ioroyopoeyri.iVV
Aaemo
bodigo
Kp
No
ete.
nombrar
ir i
2\T
acherequbi ychupc.
Aunoiruiai.AT acheroribihecc.
^ombrarfe llamar.Ayc
Kom
i'I
iiiiiiiit
MMMmMM^*w.ttm
www.portalguarani.com
no
gat.
N.
ante
N.
ante
O.
..
Nombre Nombre
Nombre
cur..
No
quiero.
Ndaypctri.,
Hne.
No querer enctrarle.Ayeapi-ychugui.
Ahebee.
Ay-
Norabuena.
ye.
c ;
v
Ene.Hy-
No me parece
que
es eTo..
i
Na e boc o\ r ugua b r Nahobai charvngy chemy chbe. Ndaaypbae rereccaybo. rguai ae nich. Mbae e No fatisfazerfe. Cherugua.
hae.Yiayp-c-ha..
pe
mbae nngar:
No mucho. Ndahetai. N- No
daayeil
Tacar todo lo
No
.
No pecare mas
r a.
como? Matanip l
Ani che-
Ma'ra'nip he'ra?
cheanga ip a coi te No fe comoando? Mr: No poder.Ndachepoatri. maraheraaye? No poder abarcarlo.. Na No e como me trataran?'
cheyba ybu Nachepoyab?.,
Mafahera cheier^dnin?
:
poder
no
tener facul-
pope
rgaj
aipo hhy..
I..
No e del.
rangatnip?;
No fe hazermo me amao.
Nche ecatu.Ndayqua:
bi yyap.
t
*,m ikhi
www.portalguarani.com
r-rm
K.
ante
O."
N.
ante
ii
her a chereconyn.
No
ic
porqvetne ha veni-
No f quando.
No fe
r a ni po
heTa^mah?ra,Hec6haguc ndaiquabi.
me n. An-
Mbae WrS.
Mbae ip.
No
Nda
he*
tai.Nambobrugiai.Hg t a' hera Nobtroh juntos. Orepetcf gua s u O re noy t ! guac . Noctros minios. aad
<
.
ae.nde tecatuaf.
Nofequemedixo. Mbae
heh ranaco chebe. Jo f que rae haga Mar
.'
No*
*.M.m.M.M.*.M*.M
*.m.m.*.zrM^x..M.m.w.M:M
www.portalguarani.com
yU
'
'
ITITi
iii
N.
nte
O.
N.
ante
O,
Nofotros incluyendo.
d.
Notar con la vifta. Aha' he chacpe. Hechca ahaa. Notar lo mal dicho. Y n}
aruaney ayga
No No
ndbi. Nahendbi. Na andbi. tener fed. Nache iuhef. tener ventura. Nache
tatchagucayogua.
nk
poporangy.
No
Na
No te vayas
q rSnge.
gui.
coimarangat.
de lo
No tratarfe mas
recobei.
ageno. Abambaern-
No
Nda
No
Nouela.eequl'r. Nouelero. ne qufra rerequara. No veo ya la hora de irme* Na che angy guiho pota bo. Cheangeyme aic che ho che hoc ramo.
la
ifch>
www.portalguarani.com
wm
N.
V.
ante
N.
ante
V.
113
ogi pire.
Nube arrebolare.Oemopjtibixt
angramo.l.Angbe. Nueuas.Porand. Nueuo hazer de viejo.Ambobi.Amcmbiah. Nueuo. Piahu. ang ram gu.Yramongu.
Ama pytv.
Numero. Pap,
humero
el cielo,
Nublarfe
bit?.
iba^ oe
mS^p^.ibagor^mo^
Nubllo tiempo. Ara am'pytv.
Art-
^
1^%
^''t&
Nuca de la cabecja.ii.
Nuera,dize
ra^'tati'.
js#
ante
el
varn. Che-
V.
udojberruga,tetilla.Quy^
m obae. Y r amenge.
Nueua cofa, no vfada.YporupYrey.YmSctaromb
'
udo de la garganta. Vid Nuez* udo de palo. A qu y ta. udo quitar. Ahaquytaog, Aquvtmbo. udoa cofa. Yaquytqu^
ta,
rey.
udos dar,
AmS
aquytS
Nueuamente. Piahrama.
Q.
m
M
riiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiir^^
www.portalguarani.com
Ul FJWi
'
ff
M4
O.
ante
B*
O;
ante Bi
O,
0>del que defea.Tamo.
0,difiutf;ma.-Gter8.Co-
he amoyngoyngc che
reh. Gheguerccocad
ramo.
Oyequay
catu
her'.ConipQ. Coteni-
T agu.
,
chereh. Cherec agurVe ramo oyeupfr oyeco hu chereh, Obligar por ky. Teco moVaneaba pipe ayoq.ua!, AnSm teco rnangba
pp, V.. Teco, Obligarle, Ayequaye. ^ Obligarfe por voto. B ti
s
exclamacion, .
?
ante B,
Obsdcer, Ahipi,' Arobi. Aporerobi. Anvboiyc. Obediencia .Foro apla. Ha pi a-Robla. Herobia. Obediencia fin replica. M* boyebprey rapia. ObTx>, Abare guacu, Fai Qbifpo.
Obligacin, Quitaba,
Obrero.Mbae apohra. Obrero que fe alquila. Afole rep reh'oycpori ucabae, Obfinado, Oporoy robacj
O.
ante
C*
Ocafion.Bib,
aligado
ene,
a ley.
r y
Teco mo>
quai pira
nieaba
Vea.
citar
a ayunar,
mo
*,rft
www.portalguarani.com
wmm
O.
."I'U"1"A"
O.
ante
C.
ante
Ptj
Aom:
D-Cupacion.Yepor.
.
Mbae
ap,Hecoeey. Dcupada teirla boca. Yp cheyurXheyurp, Dcupad elar. Ayepor guitecbo. Ambae ap
9
Gciofo.Tec'teybora. Te ceyyra. Oyeapaquarogey mba opa , dizefe del echado en la harriaca,&c.l.Oya te'bae.Oi-* cebae. Ociofo en palabras. Chemarate. Ociofo eitar.Aicoe. Ayco
tey.
guitecbo.,
la
Dcupir
vergenza. Che-
O. ante D.
Odiado. YSm8tareymbi / re..
AmSmbae11;
apo..
Ambo-
yeporuuc.. Namoyngo
Odio.Poro asnotarey.
bota rey.
Am
Dcupar todo elTiigar. Opa catu tendba ayplcr. 0pacat tendba arecn. 3cupar fe. Ayepor. Re'
he. )\
Utfrir
.
Odiof hazerfe. AemStareymbuc. Ayeabaete recuc. Odio tener. AamCtarey. Ka ambetrir Ayabaete rec.,
aDios- Ahepe
;
Tup?..
Ji:cideriti!es.QuaraCirey
O.
ante F.
Hecodhpe.
iiiiiiTiiiiiiiiriiiiiiiiin
'irjiigagiirrMTiriiTiiiriiBfifaf nrni
www.portalguarani.com
rrfww
ii6
O. ante
F*
O.
ante
Y.
do,o falta agena. Aro tf Odos negar, no darlos.Na cmboariQa cari. Na s maringar. mbo api^ai. Na?mbc Of~nd:re mucho de a^raapcabiYi ychupc.Nache uio.Chemotnara nandeapicacychup. teyhpe. AyecatucheOdos dar. Ayeaprcac- Amo mara.
yeapicabLAcmbo api$ab.
garequ'ja.
Oyr.hend.Pa.Bo.
caba, Cheapi,c;abi ca-
O.
ante
Y.
pi'p,
Oy^CurViig.Coara
Oy
medio
di a pafado.
Oyr bien. Ahendu cat, Oyr con gufto las murmuraciones. Yanga hagu. Ahendu or catu.Y*
Oyd,dc
plural. Pehcchatcro.Pehendu. Oyd,de fmgular. Ehechate ro.Ehendu. Oidojcl rgano. Apxcaqu. dojei fentido.Hendupa-
pa.
ba.
www.portalguarani.com
l
O.
ante
Y.
O*
ante
L.
I17
3yr no haziendo cafo. Ahe ndu aub. A herid 6 hendu bau.Ahemiu pjrib.
O.
ante L.
3y
r.
ecreto.n'ee emfahen
d. Dyrfe ruido.
Mbae parara
ocend.Pooend.P amb-.Yp.
Oh
Ahe,
CM.He.3. Rei.Ti.ii.
P..Tip.
O.
ante
\i
ruguacL
Amanda u-
O
ai
tos..Chepm Sogueta
Olas aplacarte. Opig yoa p.Oa'mborikati yoa p.QeinSmbtL Olas leuantare. lyoapopva. voapieL
Oier.Ahe'tv:.
O ler, echar olor de .Gher eaqu.C her e aquab. Oler rafireando. Amo mo^
3 jeras.Top
Ojeras tener.
prurit..
;
he*
Gherop pi-
01fato.Mboret#..
Oliua.Taruir,a..
Ayecapi& portar v n-
Oliuar.Tarumandi.' Olor bueno. Te qangatiu Heaqangatu:. Olor de quemado.Pich, Olor de lobaquina. Tendal pgUicaiSYpitiu..
Olor
fiWiiTiifiiiTiOiTiMiiTTTiiriTOima
www.portalguarani.com
n iTf'
'
ii*
O. ante L?
O, ante N.
"
O.
ante
N.
ara.
He aqaoda
Oncajanimal.Guacu
<i.Heaqiu pochi. Cu?. Habug.Ha.PichbY. Olor tiene de carne, coo ra biag oguerec. coo requaoguerec^ Olor tiene de mie.Ey rea,
O como parece
a otros
Yaguaret! Ondearfee!aeua..Tiec?
Ondea re
Ja
mies.
Temyt^
OeiSmb.Yypenv.
O.
ante P.
mbae reyabo.
,
Opinar. AymSang.ASmc
angab".
Oluidado
Opinin.
T.emyrrio ange
agu
chem^endu pab.
Oluido.Tecara. Qlla.Yapep. Olla del garguero. Yucoe. Ollas de remolino de agua.i'ycpbu. Ollero. Yapepo apohra. ae/ apohra.
Oportunidad. Aguyete
Aeyabeterec.,
O.
ante
M.
Oaibligo.PyruX OmbrQ.Ati.
ja-.
www.portalguarani.com
wm
VFT3
O.
aybf:
.
ante
P.
ante
R^
1Y9
AmSingoteb.A-
mSmboriahi. oprimir con peb. mombS.Ayappi^ Oprimir los cuidados.Ghe recaer che api p^g che
rerecebo, Chemoingot ebe.l.chepig.
Dprobio.Tec megu.ee
iriSr'.
O
ante
!
t , gui embocbb Tupa up. Aye api^acacat, A-momba cat embobo Tupa up. rar drraidamente. Ae unge rec rec Tupa up
/
l
Q^
?mbobo.Tp mongetabo,&c.
Ordenar ing-lra.MbancY.
de nac on angaba.
>
lcy. Te c ai o-
B que 'pefada
coa. p.
Ou-
''pi.Aupi.H8i..
Q. ante R.
Dracion.nemboc.Tup3
|
m8
ngerec^S.(upc.)
Ordenar o componer cofas. Amatyro. Amoy ngat.Ambogua cat. Ordenar por ley. Avoquai
,
hpaTupamSuget.
amMamm
www.portalguarani.com
.TJ
'
Wpi
izo
O.
ante R.^
O. ante Rl
moa.AmboA.bar.Am
bo eco Abar. Ordear.AycambiamiAham'.
Ornnmenro
del altar.
rambae.
Orientales. Quara^i cenaba cot guara. Oriente. Quarac cemb
Oro fundir. Amo membeg Qui repoti y. ba. Qnara^irobapoip? Oropel, y oro batido. Qu nape
p^'mbp?.
repoti pir. Ortaliza. Ca myry. H<
mytyma.
Ortelano. Hotynguerers qura. Mbae foqu? roca
O.
ante
S.
Ao pODK
Orn.
cuc.
Oar, atreuer.
repoti
Quirepoti
Nda poro pohbi. Ndachc poropoihbi. f,deeando.Tam8. Acy tamo. Coco au. Tamo
Mbae
.
mSratgba.
Hcpu,
Of-
www.portalguarani.com
rm
mm
O.
v
ante
S.
<
O.
ante
i i\
; ante T. >tear.Ama?na.Nga.
.Pete^bc. >teros.MaSnngba.2vfag 'Otropoco.Myrybc. -ndba. < Otro poco mas'i quiera! 3*ei^*muchos.iibi att reMirib aubc.
nmandba.
otorgar lo que pide. ^e.
Otropoeonenos.Myryb
^ychugui avara.
gu*.
%
^
ebnab^
boocevCoabect.
^O.
Otraparte.Mami.
Otrapartc,ovanda.Ambto
anteT.
\
Otra vez. Yeb?. Amboae ^Ouada^coa. OpGa obbae." yeb'.Amboa. Araqua-obbae. Otra vida, Tecobambo- Oas del agua.
?
a.
A-
mome.
Otro.Amboa. Guillo. deshilo. Y nymb Dtrodllos. Amboacheii apui.Yi>ymb poapi. agUi.HeiagulamS. Y- tOuillohazer. Amboapu y chugul am. am&ara nimb. Ambo poapi y n y boac. mb,
K
t
O
***M*** m.m.M~
J
mMXtto
www.portalguarani.com
12Z
O.
ante
Xr;
'Xy.,
Vi ante Al
Pacificador que mete pazl fiSamotarey moyngat
:
O MM
mo
hra.
MoemoyrSngu
uchra.MSmbighra.
Pacificar.
Teteau-Aetea.
Patificarfe.
Aemomb^.
gaimdo/Qcarmy
mba.,
Paciencia.
Mbaererocui mbae
n o
Vara.
[rS.
^Yxw.Oicmonbilae.
C he qu r y
HUk
www.portalguarani.com
fwm
P.
ante
mm
A;
P.
Int?
A7
aij
Pagarfe de algo.
Amo nfS-
rang.Ayporangereco.
Padraro de! dedo. Poac Paja,Cap/j. ; pibubu. Paja arrcar.Acapij poog^ Padre.Tuba. Acapij,m8ndbrog.Ca. Padre de familias , Guog- ;Paja arrancar con raz. Aguarba. capijVptog.Ca. ~, Padre dizeriJosninos. Pa- Paja de maz feca. Abat*
Pap^HepL
-
:Mmmm*
Pajaro.Gura. "Paje.Tetayngu. Pagar. Ahep^eJAi^ ep?. /Paxfea ramada ."Capij quaPagar deuda. Cheirmnga raffang.Tapri. gura ahepi oiecVchere- .Pajonl.Capitiba.
sabae.
:
mbachepibee.
Pagar en' la mifmamonealba. Capij aM. aa;Ahobichuarv. Pajuelas .Vcacangra. Pagar jorn il.Ypocaneo ahc >Pala de hierro para carpir
'
ptfbe/^can^ repiamteY
Quarepotitbirap.
Pala de komo. i|bir pehc guacu. Pala d bogar.tgapYcuit; Pala meter torcindola paraboluer h canoa. Aypc
Palabrar.ee. Palabras olas.e'lMepc: Palacio Real.Tubichabet roguc,
Pagare ) vengarfe.Ayepi'.
tereco.
lK:z
P^
..,......-..-..-..-.^,..-..
JJ .^..^,^^.^.^...^
www.portalguarani.com
'
'
MW
P.
ante
A.
[qu.
P. ante
A.
fatacUr.Apkv.
Panal.VbVraeiymangogy
pre^Y^am^mbirey.
[cua'up.
Paletilla leuantar.
Ayp-
Palidacoia.Hube.Yu.YuquM^Yut?.'-.
.Apindaguc ra caprApiracapc.
Pitaga^oy;.
Paetes.
Paales. Pita'fgubandaba,
Mbocava.Aque.Vrucurr.Mb^ti.Yuy.Yar..
Tambe aoyuru.
baLYita.^n.Tu.um.
banMbarayai.
Palma de lmanOrPoptc.
Palmadas. Ppp-teg. Palmo, medida. Poyepi^o
ha'inga.
Palo ton
porrilia* ihr -
p^c.a,Aoyqu^7mb^c.
Pano/ucio.Aoquia.Aopo
Obe-
Paloma torcaz.Apicac.
P ilociiar.Apccu rocai.
Palpar. Ay^bquj.Apobrb.
r *
Tapada
me Ja vianda,Ti.TaS.
^Carati.
Pa*
>THifc>
www.portalguarani.com
fwm
l"l"i H"
'
P.
ante
A:
P.
znit
A."
12,$
gogey mb-.IJira, Pararni.Chbe. Pata mi ha de er eTo.CHc be guaAmS ebocoi. Paramo fri.Roa requabeParasrux tierra efteri. ibt mbac nenio nangabey-
cabera, ca-
ng mbot.
Papirote dar, Acang rabota. Papirote dar en la Trente. Aycb acang mbot. Par de dos cofas. M8c8i m-
m%
Para que ?Maer apa? Para que, afir mando. Te r Para que es efo. Maerape
ebocoi.
Maerb
Para q pues? Mae'ra' tepe? ffaraqueferefto? Maeta amo pangaco? Para quien? Aba upe guara
ma rae
raarsqba.
Parbola.
Mbae
po.Amombig.
Pararfe
el
que anda.ApitV
i .
Bo.
Tarcialidad. Guara,
Yo-
ht a uamo.
r
Parado.Oabae.ambra.
Paraifo terrenal.iba angapihitibarocai. Paralitico.Yyapbae. Het
ptybSbae.
mngog ymbae.Man-
K3
.
Pa-
......,,..., JJ -.........W..W..^^.......>..W..l
www.portalguarani.com
nrm
126
V. ante A,
.
P. ante A.
Ym
bo
rv.
yobipi.
Prear.Aiiiboyoxbi.Aaioy
Parece
,
rnat tu vida.
Nia
Parentefco.no aarec. Prente feo de confanguinU dad. Che yaocagu. Pares, o y r y, Pares de rnugeres. M?mh?
T u any nderec ochi. Parecele mal. NiarSny y chup. Pareceme bien la ropa. Y
a rSKgatu ao chbc
Chearoigatcheao.
ra.Maranunga.2.
Parientes. Ana. Amo. Ana-
ma.Tuyaog.V.Y.nu.2*
Pariente dize la muger al varen. Cherai^. Pariente verdadero. Anam
,
gera.
Parece que.Bi.num. 1 Parece que vi ene. Yb* ahe oubo. Parecer bien , venir bien..
arua.,
Pa'recereHlgo de lexos.
'
Cgtu oyequaVQoip
a-
ymembr.
grandor..
cu
Omboacme
p a receele emel
H er gna
ndoy a -
bi 1. i-le e;nabeci.
'\
P a r lar O r oc o. O r o8 monga .
.
Par-
JJj.
www.portalguarani.com
imm
P.
ante
rTmA.
P.-
ante
A.
\%?
boy hbs.
To-
pe
p.
Parrillas .Mocaet.
MocaS
ya.Aipecent.
Partirle del lugar.
Ayupa-
je.Pccema. Pefengura.Pehe.Peherna. Parte pequea.Potab: Partear. Arrio m embira. Partera. Mommbir har.
Partirle
Partes,caudal,taIento.
Ara
chepihi.
Ae
recohbetc. Particularmente.Mbitctce.Cat.
Particular perfona.
tat.
Ycu.
Paados deleites. To'rbima.Tiricuerad. Tonca-
Aba
yngu.
PaTigero.Atahra. Pafar.Ahac.
Paar al Sol.
Participantes.
ra.Syrv.
ra.
Amombir
Quaraeipe. Amboacu.
Amo
tyn:
ASqu.Na. K4
'af-
1
liiIiifiiliIiiliiliiTiiIiiliiIiMiiliililTufiiliifiiIii
i..iT.ifiiT.iT.Mi^
www.portalguarani.com
flpjPFffg'
128
JPaflar
P. ante A.
P. ante
A.'
Aycupela
DO.Oemombucmbae
cherpePaTar de largo. Hobbo aqu.Ahoba^ab. Pafar el tiempo. Oqua ara. JPaflar a otro yendo. Aoqua.
JPaflar la
por entre
gente.
coa*
Aem8
$ai ara
cca.
AemSe-
borrachera. Ac.-
bep^ai.
JPaflar la
comida. Amngu
Arec mba
Hera
hrS
hernerg-.
ba.1. Ayc.
mical.
Pafar fe marchitarfe.
y.O epoba'.
Pafb a pafb ir Mbeguc apyrv guihbo. PaTo malo.Pe yyaba.Yya batte
Paos.Pyr^pyr^.
[p|
baerigukecbo. Fallar muchos.Oquaqtie. PaTar por alto el go!pe,no toe ir. Ahereb.. Ahereb
'
Paflor.Mymb rerequarai
Rarohra. A haaro mymb ba ymcogriibo. Pata de animal. Hebae pParlorear.
A.
note..
cue.
Ndepboaqu.V.PU.
[m
Pa,
www.portalguarani.com
wrmmm
P.
ante
mwwm
.
P.
ante
iz.j
ny nguegu* apo.
apyribe,
Ambo-
mb.
Patillochico.Putirk
Mar3
moanditibu
M bigu.
.
P. ante El
Pecado. Angaip. becado abominable, facr* legio. Angaip abaet.
Patrimonio. Cherub mbae cu. Ghbe heyaripi'. C hepot b a C he r ur e mbi eya re che betatrn que ampara.P jtcyro hra.
Cuna rehe
angai-
p. Cua rebeb.
Patrn tornar. Chepicyro haram ayogua. Aypre> Patudo de pies anchos. MbYp.
A ce
afiga
reo
mangara. Mtengba.
Angareh poroyucbae. Pecado original. Angaip
bipi.Angaipacicu.
'Pauelion.Aoog.
guerra.
Gua-
ryney meayco.
Na che-
Angaip Angaiprapv
gi p.
gura*
Pe-
nllllllfllfllllMlllullll!
www.portalguarani.com
flTfW
'
'lio
P.
ante
E.
P.
ante
E.
Pecon de
ci.
fruta quitar,
rabajdi lia .
A humb qujf ra
Hobapi
pcbae
P e c h e r o Gu b
.
.
c h abu p
im
mbac merngra.
Pecbo.Poti.Mboti.
Potiap. Pecfoo,tributo.Tubichabu-
p y m'L-'embra.
Aa ye-
Che
Pechuguera, uu. Pechuguera dura, uu ata. uu ocueymba. Pechuguera dura abldarfe.Ocu che uu ta.Ypi4
bo
macheu.
pa
monzy.
Pecas del
pia.
roftro. Pynf.
A-
Amboacji
aj.
Ambombc.
/Peda^o muchos. Pecent.
Aqu.Ayurupi.
www.portalguarani.com
wm
i
umm umm
i
ii
P.
t.
ante
hct.
.
E.
P.
ante
131
?p
PeJo.PynS.
.
r e da c u c
Pedrada
huir.
Ambogu
Pegado
elar
en
la
pared*
go pedir.
Pedir
te.
la
Pedir lo deuido.
Ghcbey
o ye ui
quabee mbi
rc.
reli
boa y u.
Pegajofa perfona.
AbpS**
ma.Yyipiybae.
Pegajob
r.
A
Chcmbae mimara
i
Clhe
O O
Chepomo.
YpTeco po.
ipi ya.
el vicio.
hagu epirehaycrur
Pegajofo es
Pe d
mo e
?
e tec a L
chicyateeatu.
te hae.Taipo.ru..
te-
ca relie.
iiiiiiiiiii
iiiiiiTiiiiiTnriiiii
ilTiiTiiTii
www.portalguarani.com
i'
fri""
f'j
pr nte e;
P.
ante
E.
Pe^ar en
la
pared. Amboya
Chembo
aguiye ete c'mboaraiPelar el cuero. Ahabo. Telar las atas al aue. Aype-
Ae
.
poog.
ga.Guiryui rehoy. Oembo p8m8* Oemboayuaguir. Pegar fe emprender fe fuego. yepot tara. Pegarmeli uciedad con
el fri.
Chemboap
,
ata
ro.
ibaaequM. Pelea batalla, Syrtro.Yoguereco ai. Yoapit. Sepena. Pelea de manos, ombo
yoiap.
Peinar
trafegar
murmu-
oyoguerec
a-
rar. Ayabiqui.Bo.
Peinarle. Ayeabiqm.
bo. Pelear.
Ay raro. Ooyraai.Ogua
-{S rit-
r 8. Oyoguerec
rvn'oo epea.
m.
Peligrofa cofa.PoromSangabey. Peligrofo camino. Peporo
moangabey.
Peligrofo lugar dde el herido muere. Hega. Peligro. Angabey. Pelo. aba. Pe-
JJa
www.portalguarani.com
P. ante E.
Pelo de la barba d animales. Ambot.
P. ante E,
133
Pellizcar dcfmoronando."
Amocarap:
Pellizcar la comida comi
fe
Pelo
xie la
do conmelindiCi Ayabi*
ru Pcllizco.Pich^: Pena. TcotbS.Taci'. ang
Pelo d la ropa.Abrabiyu. Peln.Tcara. Pelos de Ja nariz. Api yaguar i. Pelota de arcabuz; Mboca
angec>
bavi.:.
Te8 quaf-
Pena
eterna.
rey.^
c.Ab abana.
Pelkjo.Mb.P.'
Pllelo lanudo.
Mbe pa-
banX\
Pellejo de las manos.Pop.
Opigey^Afacac ypabi c rcyaby. Pena graue. Teco acrcatu. Pena moderada. Tec6 ae'i
>
iatv
Pena recibir.
MbopL
Pellejo nacer
.
Ha ci c&cbe.
Chcpi'fe.
Chepioemoha.
Pellejo-poner aforrar.Ay-
pia.
Pellejo quitar.
Ay
pirog
TecotSbechererec. Pena tener eperando alguno.Cherecacoyup.Ay* coteblhalrm8. Pehar.Ayporar.Cheang angog guitecbo. Penajponer pena. A teco a
poc|0S.N
ji
mong ychup.
Pea,
TMiMniiTiJlM
www.portalguarani.com
i 4
P.
ante
P. ante /E.
PencaTxbapc.
-
Mbae m8an-
.Penetrar
g.emoang.
Pcrtfamientos.naalos.emc nga.
Penfamientos .varios. Yepii nionget yo para para, enxoa mSngoy ng< Peniar.AcmSang. [$g
Pachequalta gera. Tz .bae. Abaptyecarec poroquajt guie mc*snO^ moinbbae.Osn^ be guape. pichib*oa;mGanga. Penite.nciado. fleco acrre- fPenatiuo andar, trifte. A he.yquaipra. moiibi guitecbo. Atj .Penitencia cumplir. Ambo mongiryr; Aembor a/c Pache quu gucAnSmbopieMtf.
?
ra,Ambap,&c.
^Penitencia hazer. Ayerec
v
raboayei P chequaita
Peartagua$. Pea hueca. Ytyquaru fu baeynybikte. Pea, o piedra con aguje ro s *'Y ta angui Y t q&i
.
giic,Nambopri,&c.
Ytaapcvq.
[te
fr
P(
www.portalguarani.com
wm
P; ,ante E.
Bepita de gallina. Vrugua^ eai. IPequea cofa . Mbae tftf r Tii.M8g:Ti. Tftfrff
.
P.
ante
j|
gui . achc aeh. Cha cue hce y pab. Che ac p hecj.Cheae ichugui.
Aa.
2.
h'Aterr
Pequeez.Myryhba.QH^
ryhba. .-
Perder el amor. Ahaibupo. Ahalfbrey. Chehahu pab. NJahaihbe.Chehaihucay.hai hyr. Perder el animojy brio.N3. chepiabd.Chepcav.Ghepepoiri. Perder el juizio. Chemba e quaacav. Ghe araquaa cay . A emboa- cay., Chctarobi." Perder el miedo. Ayabaet
Perder
las malas maas. Ayepoquaa og. Che ye pquaa aycue amoib^ buApoicheyepoquaapo chigui. Ayepoquaa po-
chiicat.
?fe r dor lo .A moca rW. -
og.Ndaquihi
yei.
-'
Perderfe
Per de re por Otro de af* cion. Acay hahu ba r. Chcrc8Jie5.Cheanghc eocay. Che ropa hahu hpe.GheniSporarhaihba.
.Per-
iiliiliiTiiliiInfiifiiliMifiili
nTiiIhTiiTiiTMT
www.portalguarani.com
P"
136
P. ante E,
P. ante E.
be?.
pabet guarynbno.
, .
Perdiguero perro. Yagua UPeregrinas-coa Angular. ^mbae rupia. Yaguacoo C andel C atupi ri e t .
mSmoh'hra.
Perdiz.
i
Perdonar.CheyrS.fup) tarj. Per donar, pecados. .Ayor Petezolamente.oatey mba angaipbaguu peCararuhipe. Perdones. V. yfShabet. iPerezofo.rutey ybra.YaPerdurable cofa.
rey.Pjib.ey.
Mbae api
<
Ocaiybaeram. L Ghecaram. Jecj&cuetS. Perfecta cofa. Mbae catuPerecer. A?ab.A cay. e te . pi r.y candea.Y catupiti Perecer de hambre.e'mbia tecat. Yyaguiy can-
raml.
Ter-
'
www.portalguarani.com
l"l"lm n"
'
F. ante I,
'erfdonar,
F. ante E.
137
Pabe?,AprrameY.
Perpetuar algo.
prrev.
Ambopt
ayporang.
Perficionarfe
copapfrey.AmBecamejor arfe,
PerroiTagua.Aguarat: Perro de caca;Yagua mbae
rupira.
^erfeguidor,
lira.
M8
angeco
Poromo^rnd-
ra.Momyrlbr.
Pcrfe^uir. Ado angec. A-
Perilla
df
A
dealgodon^AmanV /
"
m8n2f\Am8myr3.
iyu a. Iperuerancia.iBo.'Y. 3. Perinola; reguete , trom-Mbobi'tcboiForar. po, vleta taladro de he* iPerfeuerante.Oicoibae. rrero.Piryry, yeboygura;YmbobtePerjurarfe. Aemboyapfi bo gwa.Qy porarabae, Tupa'renSM, Perfeuerar. Haeboy aic, Per juro,.Tupreh8hef haAyebo aic.^Aicopora-
r,
Perlatico.Ab
ftif,
Pi.9.Ambopkopr.Che
di
Perpetuamente,
Apfrey.
Per' :
!f
1
iiliIiffiHfiiiIiiiliMiiftgi^
www.portalguarani.com
JTWFP
132
P. ante E.
r P. ante E.
Mbae
columbres.
Nda
hec
mo^ayndba.Mboyae.cc haba. Pertinacia. Piatangatuh-' ba.Yrobiar haba. Poro yrS.Porerobi rey haba. Pertinaz. Aba pat'ngatu. Aba porerobi ry mbae.
Oyerobirymba.
Pertinaz efls en tu prop*
to.
Perfon^Ab,
Perfona de gran preencia.
Nderapoeiquie ya-
hra.
Porombo
6 catu
p.Nambocatui. Amboea.AmSmbochi.
Perturbarfe. Cheropar.
CberopiAcay.
Peruerfo,muy malo. Ypochiet. Peruertido.
pira.
yuruporar y ee monde
bo. Perfuadir a creer. Arobi uc.Ayeyuru porar he-
robi ucbo.Ayepprara
herobiaucbo* Pertenccer.Gura.
Pertenecerme
mi.Chbe
Pelada cofa.PohV Pefadamente lleuar. Ha$fpe arec.Hacich here co.HacYyab cheac bague , pefadamente lleuo
gurangatuebocpi.:
queme rian.
Pe-
LIA
www.portalguarani.com
WT3
P.
Pefadilla.
ante
Mi
P.
ante
E.
139
Quera^. Che-
Pefcado.PM.
Peleador. Yeporaca hra.
^Pindapoirra.
toquerac^mbae,caua*
-
me pefadilla.
r
befado en hablantn pohY .Pefcador q me pefea.* Ckc i3ae.e^na^Ll.eens i p Ir ri por acura*.G neta' rereq^ra.. YfeaLa pindapoitra.
,
bae.
pefadumbre. P ecotebe.
Piapoco.
peppambopir.
Am
^enc.
.Pear en balanca^Ahaam-
'pffppc. Pefcar para otro. Aypora^bacra^ngaemb vo- Pefcar para i. Ayeporaci. balbaepifc.. Pe$u pipe -Pcfcocondar;Ayaturpa.
[L
Yatef.
"Pefarie de
a.ci
Pefcueco.Ay.
coracon.mmbo
-Pecue^o colorado;
r
Ayubv
chepia^uib,
a.
iPear,o^onderar4Aymln Pefcue 90 pequeo. AiSm; gat. Ayeca rec cat Aumvnda. he.Ayabqu?mbae re- Pefebre.Gabayucaruhpe. hc.gum -niBaagpc. i Pefquifa.Porandubba.
:Pdar,tener pefo.YpoItf.
Pearle,o apefgarle.
^Pefquifar.Aporridu
i
Ambo
Aye-
boMfe A y p?p?.
^Peari^tenerpma-dmba S*-
yuru poe* p mbaer po randpa. -A vey uru po -po 4eeoarpor&idpa, Peha Topea.
r
C#
4
,,
iiTiiT.liilnyifiTiiTiiTiriiTuTiiTiiTiiriTi^U
www.portalguarani.com
SF rfff
'
140
P,
ante .%
I.
P,
ante
I.
P. ante
Piavlofo.
!
Pie.P'.Mb..
Poriahuberech
requaret.
ra.
ra,
Mbore
cam-
Poropqriahuberec yiPiar
las aues.
Piedra azufre. Yy a
rata.
-
19Y. Aa
Opip.
Pica.Mymbuc.;
Picadura.Pi hagura. Picante cofa. Tai. 3. Picar. Chep. Ayop. Ticar el mofquito, viuora, &c.u., Picar con palabras. Amone"
Y taqui Se re.
Arambit.v
*
p^cheeen^aapira
p.
pi-
Amo iecoo..
la efpina.
Picar
tii.
Yu checu.
Picar lo afpero.
Yyoh.
Piedra labrada.Y ypa mbr. Piedra larga.Ytpuc. Yt eapueu. Piedra lifa. Yt pe$v. Piedra menuda. Ytacurub.
voh y
Piela^o.pipucuet.
Pierna.Cupi.Tyma'.Tety-
be.
ma.
jarro.
Pico de
ti.
Gambuch
Pico de paxaro.Guirat
Picota.Yubicba.
Pierna afil,potes, maiil, tronco de rbol, "c. ib. Pierna encoger. Ayapo api cheretym. Pier-
mu
www.portalguarani.com
mmn
F.
Pierna
ante
"i"i"i"i"
L
ma
-
^F.
nte
Y*x
eftirar.
"Aety
yeatf fffgu*\
iTym% ca
*R
4Pila
Ayopimvn'
capirfru.
Pilar,coluriina.i't.4.ic.
'Pilon.Ang.
Piloto.i
ba.
garop&a ofra.
iPiojodclacabe^a.Qu^:
Piojo del cuerpo,
*
aro
PimpoHoi^rroqulf.
Pininos hazcr elnio,y andar e! flaco poco a poco. Chera' rt, ApufpS.
Pino.Curii'.
ob p.ynf:
Pintara* lis piernas.. Ayee
tynt pynfc
iCheptambu
Aeltyma
.nga.hPiaf.;
guafguiatbo. Piar co pibn.Ayofogi ca. Pifar con tiento. NachepU ro guihbo. Na cjie pip. Aycpi mborguiat.
'
bo.<
Aemfaor4 mboru
A*
guiatbo.
U3
p*
uAUUurarau
www.portalguarani.com
l
'
IW
'
142
P.
ante
I.
P.
ante
L.
Plantador.Txmbra.Atic
^ra. i Plantar , fembrar. A nSty. Plata.Quarepott:
t.Chepitaguac..
Pifon.ibi $ococba. Pitahaya, aradl guaira. acV u^uara.
Pito.Mymhi.
Pitoaue.Ypecv.
P. ante
L.
Pltano rbol. Pacoba . Pltano el fruto. Pacob. Pltano la hoja. Pacoba r. Pltano Ja hoja , o cafcara
del rbol.
Pacoba
rba-
Plateado.Quarepoti ty pip yyahcfpii. 1. Moty ty mbVrc. Ymboyarip quarepotityrpipv Platero.Quarepoti ty apohra.._Quarepotity nae!
mbcpohra.
Platica, o ermon.
cm3
monget emonSong-
A.
hnoira. !Pla$ corto dar al que va Aoibo atur'ymonabo. Plana de albair.Qurcpotipehe. Planeta.Ya^tata guac; Planta de rbol. br. ycy mimbi'ra. Planta del pie.P pitera.
<
'
pe. Platicar.
CV.
embe.
Plato de madera.ibirae-
mb.aemb -
ibi.
"
Pa-
www.portalguarani.com
IPI3
mrm.
fffim
P. ante L.
Playa, yrcmbei'.icmbci.?
P. ante L,
143
embc. PlcgaaDios.Emoiiatamo
,
Pluma
gi.agu.Hep.Gu'ira ru gugu. bae. Plurnage ponerfe. A^mbo Plegado eftar de fuyoiYa yeguag gira ragu repychaiei. hc.HA yeguag. AemonPlegar .Amboapichafc
Tiipoipot.
.vtxi
Plegardemafado. Nande- Plumas faliriJ-pllo.Otoaihboapich, ba yiramo, Pleitear. Areco rec ahe chembaerehcapit roV. ante O. baq. ,Pleito.Yoguerec recoh- I Poblaciones.Tabet. Aba
.
ba.
re tambera.
.Pliego de cartas.Quati a a- -Toblada barba, n "ftt paq.Qtotl tatn% ana, .Pliego de papel. lJ ete'qua- Poblado.Tba.
tiribapet: Pliegues. pycha
.
.
Hendib
Plomada de albair. Yt a a-
pay.
cok*
Poblar. A rabot'. Nea Ngi Pobre. Poriahu. Amyr Ai. 1 2. Pocas,o algunas vezes. M-
Plomada de anzuelo. Yt
^boblMbobrS, Poca comida.Tenibiu Plomo.Yt membeg. Poco.MvrlQ^. 0?c~ Plomo derretido. Yt mem8.Nung:Nimgar:py. mbeg y mboicupi re. r Moan<vYaibc. cer Pluma conpelo en elcorH^ra'.Na.QultrRa^
te.Gui'rapep biba.
gu.
liifiiTiifiiTiiliiliiliiIiifiiTiifiifiifiMii
WWffiffi
www.portalguarani.com
44^
P~ t CU
P* antc
QS
Ayaoc Gui tat*~ ychtigui. chertngucpi'p; mbamyri: Poco a poco, Mbcguc mbe* Poder menos. Ghepoacmir' ychugui. Che piaS
I^oco animo. Hatayrf
evi.
Poco falta-Go^CooTa
nge.Nde
iuizio. Araquata* Y yariD.au Qa., Poco mas.Myr'bc.*
Poco
Ypoacmatet.Y pirata
mbet, Poderofamente.Ymbarae^
tehpe. Pt>derob efrtodo* .Mbae pabe f cmbiapia*
.
Podr
fer.
Ppcoaber. Ayquaamyr:
guk
Poyo.ibftSmyrfaeeguapi
hba.
,
Che
Poleadas.Mbaipi.Mipgau.
Po
www.portalguarani.com
P.
ante
O.
P.
ante
O.
,
14$
r&
Foluo. ibtymbtv Tub?.
Mboi
TubcU
Foluo limpiar. ^ytubi rog. Ca. Foluo mucho. Tubiruf. bi tymbo gua;. Poluo mucho ha z^r molledo. Amondub., Poua muy menudo. Cu
to.
.
Pbluora
Mboc i cu.
ambo apci
Poner
tyn:mboacu.i
piacu
Amoyngat -hecyoab
bae.
,
Polla,Fruguacu cuSmyr:
Polios criar. Vniguac ra' boanio^: aaiongaquaa. Poner cerca. Amovndayb. Polucin. V .Derra mar. Apirtncamoi. Poma de olor.Hcaqu&nga- Poner dolo. Ahecdmr tu tib tibbae.Heaquamboyeh. bubae. Poner duda.Rau. Pomo de efpada.Qui ce pu- Poner el pie en el hoyo fin penfar .C hep qu.~ cu roplft.
Aypoh&o*.
V
U
mm
iirnT.iT.iT.iTCT
www.portalguarani.com
TITP
146
moY
Poner en t raba
j
P. ante O.
P. ante O.
Poner en coftumbre.Atec
o.
A moya-
gotebe. Aheco.a^i po rara uca. oner entremedias .A mbo yopa?.- Ypai pav me* amor:
Poner plumas a flechas Ay pepru. Aypep mo: Poner po^ obra. Anypy rv.
.
:-Ng.
!
Poner en vta.TboamoS Poner puntas , o pas a la flecha para matar paxaAmoyu hagSma. ros,Am8at'b. Poner la gallina hueuos. Gupiambbvtuguac. Ponerfe eala.* Oroepe. Poner hueuos los pezes. Pi Poner tierra al cimiento. rw A<j' ratuyyac. Omboagi Poner trampa para cacar. pir.OmSngui gu pira. AmunJerT.Nga. Poner la punta de. algo en Poner vno fobre otro. Am el fue lo. Ambo b* cay. boyb. Oyo yormo Amboib^y. aSno. poner las manos para rcz ar .A no'che p Chepo Poner vno en lugar de otro Ahecobiro. Ahecoyoba. Aneen bopo yoba. :ama Poner lexos. Q^peamo'
i
<"U
MombiciamoK
.
poquitico.Myry'
Poner iial.-Amoynda.A- ..Poquitico dar. Chepobi amse.Poemiaryro y mee ononga .Amo B guab a i ng.Nay'ams... Poner mal con otro. Ambo aba ycaup e.-.Ghembo a- por caufa. Rehe. Ari. Ri. bai "V chup ,C hemS mar Pora.eguyrup.Mmo ru n de y chup. Poner manos a la obra. AP*o o i jrr* Poralla.Curup. potyro.Mo. Poaer nombre. Aherog.ca. Por amor de ti. Ndere'
h.
fTTlfc,
www.portalguarani.com
"l"i"Al"i"
l
P.
ante
O.
Por
P.
ante
O.
14^
Por
bien. Mbegue hapc. Catupiri hpe. Por bien, o por mal Hemimboaci'pe yep. Ndoypotareyev vep. Por debaxo.Yguri. Por. dedentro. Ypipbo. Por delante. TcnSndc .Te-
l,por fu caufa. Reh. Het^. Por encima. YrsLmS Y ya* pi rahbo. Por engao, Y m8pi nf'mo.
Ym8 pinyhpe.Ymbotabihfje;-
nondebo. Pr^de lugar. Rup. Por dems es. Tey eiip* Yeporarte?. Z Por detrasv Taqucuri. Cup pe. Cuaque cpe.
Por eb.Eboco reh. Ha ram8: V. Yun por eTo. Por ells.engui reh. Porefe. Areh. Cbae
reh.'.
yebi.eeyoapu
Porfiadamente. h? pirr'quandpe.Y yuru pothpe.
Obi
rquaridpe.
Porfiado me p y rq Mba e .
Porfiar. Ae pirqu*
Ahee
Ma
Por dondequiera.
tetirorup.
Mamo
Porfiar neciamente.
Oep^
rqwaruaney.
-
Porfiar pidiendo.
Ayeyuru
Ah y piar amo.
Pe -
|p
W.W.M.W . ...,..t
JJ
^XJAJJJ^
aaiJiiiMiTiifiTi?
www.portalguarani.com
*48
P. ante O.
P. ante O.
Porpocaeofa.
rehe.
Mbaemy?
coi. crfc2'
Por poco.C
ramo pe?
Chepotary
rarmburuyep.Tiyu- Porque quife.Chc ypot ti rucororogauyep. mo.Che a*Che remynv rPor mas que hagas. Ene ebotape. yeporar && bau.Teref e Por que tiempoManamO
porar ep. Aracac? ;Por mas que llores. Terc- ,Por feryo malo.Cheangaiyahe porar au yepc. prmo. Chcangaip ha /Por medio de todos rompe. per. jBSMptf gu'i rup Portada:Oquendba. ocjururugiohbo. Portal.Ogbi'tcrufu. *Por menudo. Myr'mvr'e Por tanto.Emona ramo. hpe.Pob pofe nape. iPo^temor.Qui'hlfycram. Por mi, por ti, &c. Cherc'Quihiyeroh. h. Ndereh. ^Portera. Oque oca cotf
Por mi maLCheyequhi
guara.
;
.Por*
JLfc
www.portalguarani.com
lUl ll
l
W A H
II
II
P,
ante
O.
P.
ante
O/
149
PQv\\o.MMbo%Mc\
gu.
Por
tu bien.
rchc.
ma r
Porvnlado.iquerup.Ypo
p rup. Por ventura, a cafo.
Hera ra. Taqui cue peguara. Tera.Yp.Pip^Np. Potaje.YupiV Meguay ami Mguay. Po t eftd Pguipe her e c 6 cam'Migim r&r:fciQo Potrofo.Hapia gua$u.HahM'.eottra\RuaV pirur.
-.
Porra de-armas. bir acambagu.Tpfr. Mboi apuha. P8ng.Pa.i, Porrazos dar. Amboi ap. Porrilla.Api^
P. ante R.
Prado, u.
Preciar-rV.Eftimar. Precio. Hepi.Hepihenoy
Porrazo.
m W hepi'.
Predicador. hcmSeengla
co-
Predicar. AKmSnee.
Pregunta. Porand.
Prgunta,particulas de pre
Pofsibilidad,
guntar.Pa>Pe>Pi>PanYcatuet.
Pofsible.
Pok.i'c.
foftema.Ruru.
Poftilla.
ga?PiarPipRae? Pregunta. Aprand. pa, Prelado.Abar guaxu. Premiado. Hepi beembir. Premiar. Ahep ble. Pre-
iiiiiTiiiiiiiiiiiiiiiiTiiriifnfiiiii
TiMniiMiiTlMiiTiiMiiTiiTiT^
www.portalguarani.com
ai
fw
i
$o
P. ante
iP. ante R
Prefa.de .safa.
'
Prcmi o. Hep.
Penla, fispbeengira-
Tera-
Prea de
la
guerra. ] bll.
Prend dar.HepYbgggSarS
aagbaam^
haub.Aipi^.
Preniado,aficQnadQ.Ac- Prefencia corporal. Gu^tetu.A. rehebe atGueteboM: *Prenier.Ayp?c?. 'Preftnca de*Dios. TupS Prender con alrileres. Arambae pabey mehe,c . pircpi'paicutug. -Prefenrar algo a orto. A-Prender con Ja^os.uha piiiee ngii mbae ychupc, p ambo. Aymbaemengt. Prender la planta. Hpo i Prefentar tefigos. Mba<
r
i"
bira
gy mbire te:
5P retente eflar.ASuAyehu
iiPre.iente eftar
Ayn'hobaq. con atencioi Preparar matalotaje; Che>a laMia. Cheapicab bohuubm ?mS$.\i' catu MiTa r^ndupp. na. JPrefo. i bi raquipe ymSyn Prepararle examinandofe. mbr-c./iblfraqua^pe c Ave$aeree<.Am8m8iS bae. cherec. Aypu che Preo arbo!.Hap"maba< reco. Prear. A y por u.
m'Aipi'pi.
Armu Ajibaea-
;Prepacio.Aiibop.
-Prcfttfnente.
fijjiip<
Ci
www.portalguarani.com
wran
P;
ante
P,
ante
R;
i<i
my^T$abhpe.
Prefteza, v prefto. Pyrvrf:
Qafrey.AybLPui.Curi:
Ciiryte'.
Tange. Poyaba.
Qber
rl'm;
CurM.Ro?roYi.
PrieT^ dar Jkrao ange.
A netn o ro y r o
Priefo tengo,
^Prieto.H.
vengo con
priea.Cur guitubo.
Primera cofa.Mbac
^pf.
Primeramente.Yyipii.
C al-
cu
birpi,
Pri-
J*
InlnT TurnIulJi
nlnliiliIiiTiifiiliirnTiliiTi
mm
www.portalguarani.com
1 5
P. ante R,
P, ante R,
Principio del mundo. Ari-
YC
Principio de rio. Tap.
Pringue.QuiVabu.
.Prifiones.
ibiraqy. Yt,
iMboquh.Poqua h.Y
tafa\ -Prifones poner.
Mbo-
bienes.Ym-
Mbo c ac
Mbae
ba-herah pfr abae. Priuado de la gracia. Tupa gracia agai yporpe p upa pox nague.Oy ecotiahi gue gui poy hague. Tupa rembia&u beyngu.. TSpa gracia moca-
a hpe.
vPrincipal
, primeramente. Mbfttene.Mbftrite.
gue.
pobo.
.Prouar comida. Ah tem
biu.
www.portalguarani.com
P. antc'R.'
P. ante R.
M3
Prodigiidad.Mbae rhorn
.bu c
i
.
pMtf^bfi.
Prouar trabajos. ChererS
:
33 teeaci. Aroaatec
Mb
a e ni
t.
otro/A'he'
mo aycQ.
Aii.o6.mrn;
gatu epea.
Prohibir/Ahoque cy y yl-
Proceder;Tec e.Teco. p. Am&rangu v vapoProceder bien. Ayc caturangue.Yyapoeyhaga pi r. Ay e por catupirn ayoquai. Proceder mal/ Cherec ai EPrhijar el varn. 'Ayeair'S gukebo. Nday coi cafpjuCherarmSaypitupj n.vCbe poch guiteci. cbo* :Prohi jar la^muger.AmProcefsion^Smfeoc rcroambfr pc^Chenfeemb
l.
pareroatguac.
Procefsion hazer del Cor*
pus.
A Tp reroat.
porombucua
ai.
au.
I.
Ai
quatima.
ITIIIiIiiliililiIii
fnliiliiliili
liTiifiiTiiT.ifiT.MiifiiTiIiTiiiiTiifiiTiiTimB
www.portalguarani.com
yiirri j""
'
P. ante R.
P.'
ante
R?
Properamente.
Ha hau
Curyte'hpe.cabi hpe.
Profperidad, abundancia."
Poroaocehv
Profpero ao* Ata mbae
porooc. Omombu*
c mbae coro? pip. Coa ra pip mbae oa catvGa ruay ndipri. Tebeatn-
liCarucatuoymer
Profpero tiempo. A catupi
ri.
Pronunciacin,
mSm-
catu.
Na
cheapec
atl.AmoCengatupiria-
biee.
Pronunciar mal. Cheapec ata.- amo jengatuiab
nee.
Hae note. Aporandubote. HaeteV Hae eiote.V.B?.num.i. Propia cofa ma. Chembae
Proponer.
tc.
Prouechofo.Agiu
guiye.
yete. A-
Prouechofo
me
[richbe. es.Ycatupi
Pro-
www.portalguarani.com
immm
"B*
ante
JR..
P,
ante
;$j
Proueer de lo neceTario^
Prueua experiencia.
aa.
Po*;-
Yo
Proulacial . Abar guacu . Prouii hazer de comida. Arrv8no8 tembi. Aroiquie ypu Prouilon para el camino
Mbohuba.
P r ouocar
A rrfngy
rey.
rey,
Amboqui
Prouocar a
ira. Ymoensdy
r8 ai reh amon^y rey. AmSemSy rauca. Prouocar a otro a bornto.Aiiboyeguar. AmogUee. Prouocarfe a a bomito. Aemboyegua ru ..At?
rrio
my ae.
Publico.Ycatupe guara.
pKpabS.
mSguee.
Proiumo.Cherapichara. Prudencia. Mbae renonde'i
Pa
be remyngua.Yquaabi-
ma
M
fu:
'nfiiliIiifiifiiTiifiifii
'iifiiMiiTiMiTilTiilHTiiTiiTffiTT
www.portalguarani.com
Aimr
156
P. ante
W
que
lio*
P. ante
V.
Puchero del
chori.
nio,
ra.Hembcchog.Hembe
Pucheros hazer. Hembechori"chor".
;
Pues como ha de
fer effo?
Puc.he*-o,ollita.
i".
YapepS
yeimarugnatepc
Nda
aguxye ima panga? ra. T agera. Tabacura. Pueblo vezino de otro, y Pues y o? Hae amo panga? cafas apartadas, Amtn- Pues yo lo hago hazedlo vos.V.Bia. daba. Pues no ? Cmo p? CaPuente. riboboV mopac? Puente hazer. Ai ribobo Pues no hemos de ir? Caap.LM8a. mopdriandeheyma? Puerco.Tayac. Taitet. Pues note lo dixe? Nda ey Puerco montes. tepracndebe? Tayacuete.Capi iba.-. Pues para que?Ma'era tepe? Puerta. Oque.' Puerto de mar, o rio, bax- Pues porque no ? Mar tamo pac? / do a l por tierra. Pegue Pues que a y para ello. Hae ypb'a.-". tepe mar. Puerto donde fe aporta c
.
,
canoa^ckc.ha.
Pucsqueauiadedezir.MS
rayheengaamopa..*'
,
nandete.
Pu-
www.portalguarani.com
rrrrr
P.
nte
V.
P.
am V.
1^7
Puiar.Afiem: Pulga.Tungucii.
Pulfo mortal. Tayxnyny yabi. Pulido en obras. Garacat. Pullas iCurcur*. Cande. ^Pullas echar. A y cura. Futido lenguaje.ee pSrf n- Pullas defechar. Eti. Etquera. g.cecanddL ee-amo a * ?Pun$ada.Cutg." Pulido fcr en s obra*. puncar.Aycutug. Checaracafu mbaeap- Puntar ln herir. Ayoc/qg; Punta. Api.Apyr; Haqu. bo.^yap cande. Pulir a otro, -imo Sniotruangat.imboyeguag. Punta embotarle. Qye abare.
'
Pulgar dedo.Qm guae. Pulguento.Tungucjyira. Opipc tunguc mbobia hra. Pulklo, adornado, r'rno rSangau bae. ^Yerec ca tbae . Amo ay ngat-
Pulfo.Tayl'nyny-Tity.
Pulfoflacb.TayttaquSr,.
Tay
ny
ta.
natata.
Tayx onf
-
rui.
Ptilfo fuerte.
Tayfny ny
m&
Pulirle,
^quatic.
jeguag.
punta,y principio." pi. Punta acada Jaqa aio S mbjV. Punta Tacar. A haqu og, Ahaqua boa. Ahaty bo-
a. fin hudo. 900 apyf o.coo ypc. 500 c Puntada dar en coflura. Ay cut ao yu piTp.Pete'^ u ngue cy. b lyapo. Pulpsxo debracjo, molle-do.YibpoTi.YJa^. Puntal,arrimo.Cocba. Puntas.Hat'hanV pulpito.emo ee ngba. m3 Pun
Pulpa,carne
riiTiiliiliifiiliJfiiliiliifnTifiJiiiiTiiliiFiiTiiMT
www.portalguarani.com
jrmr
i^g
P. ante V*
P. ante
VI
Puravida,buena. Tecobc
mrneyngatu.
Pureza. Marney. Purga. Poromboc.Pohangut.
H api-
ai.
Puada
dar.
Amboiapu.
Puado bueno Tacar. Chepo cuy pebete! anohe. Pnal.Mbopi. Pualada dar .Mbopiapipc
aycut.
A y qu
Puianimidad*.
Cangih.
Angapi'Whabey.Mcma
a.Qaihy.
Puilanime. Yyap^iey.
Y-
paquihycbae. Puta muger. candah. emee^et'Abpabe poh. Aba papa hra. Putear el varn con mugere s.
A mopp'cuSf. Che
an-
www.portalguarani.com
P. ante V.
angaipcuar-ehc.Ain&Sr no.
ante
Orante V.
Qiuderno.
Qnati m%. Qati ribap mana.
ra.
Ambo oca-
ambeChua.
Quales fon tus palabras, tales
Amo
yrund a-
c.
bae.
Qualquiera coa.Mbae tctyrS.Mbaetety Qajquiera perfona.. Aba tetvrua. ^QalfcrifHumSbaeherf? Qual tu quiiieres.Amo ndc
fp
Quaxar
leche.
Ambo
ipi-
remymbotra.
rangattepiaTupa'
panga.Manam8p? m4 Cinan^
iiiiiiiiiiiiiiiiiriiiiiiTn
www.portalguarani.com
yi.ifw
1
60
Orante V.
g?-
<L
Que
ante
V.
mo.
finando no* Anney r2in8.
filiando quiieres.
Ane
!
rae
Manamo
nderu
Q^e
fiue
eftas adiziendo?
Ma-
r marite'ereeicbo rae?
Quanto ha? Aracape? Quinto mas. -Mbtctene. Mbit e te amo. Quantos a| , tantos vayan. Oquabbaetoh. Quantos aos ha. Mbobi
roiimapia.
Mba up ereyfi?
ere
Mrere? Mbape
hec rae?
ereyu?
MarS eybopa
Que fyo.He.
Herfigu.
Mbobi
nde ypotramo
&sA-, [r7
"
Quefeademi. Mrher
chereconync.
fiue
Ma :
JJ*
www.portalguarani.com
^TTTT
Orante V.
Que talle tiene?- MSr a hete pmg? Maraera' hechag
rae?
.
Q, ante
Vi
Chepi ac guitecboJ Quebrantar los ayunos. Acaruyoapi yecoacu pi pe. Amo mar yeco ac.N.dayecoacui.
Que
te
duele?Mbape ha-ci
Quebrantar losmandami
tos.
ndbe?
fiue te
hago?Mara pich o-
roguerecc?
bo apyam'.
Quebrantar terrones. Ayo-
c^jtCAmbopoglb
aquyt a gua^u.
Que
como nuzes
co-
rae?
Que tienes'conmigoMbac
peererecehebe. 2ue huuiera ido de vofotros? Mar amo panga
;
,-
peicrac?
cofa. Yecabae.
Quebrada
'
Yeapitbae.
QueUradas mucJjas.Caa yu
ru yur.Caaibipbi pe.
&C/4hembec. Quebrar la cabeca con vozes. ChemS ac nund y $apucai. Guace pip che
-
C hem.
n;
Que-
www.portalguarani.com
jRIHTJ""
ifo^
Q
l
ante
F;
ante
V;
Quebrar
palabra dada.
-Onec
Qnebrar
ohaqac.
Nom-
boaye oiee.
Amboye a-
picheengue.
los dedos, satfo
alcanc la niano.Civep guata haguoym?. >uedarfe entero 'como eftaua.Guctbo guec yabe e o: abo euec a-
quang-a.
e 01.
c. Cheaoi' ang
ai:
fiuebrar vab.
buch
ch.
AyoccamAyapi cambu-
Cheaoaic. guedeeasi.NanftoNa
topftJSTato.
Ae
Piruey.P^puey. ^uedito hablar. Anee mbegu.Aeru. guedito ir. Chepia pira t aichaty ca.Piruey.Mbegue.
verijas.
Aembo acopug.
fiuebrarfe por los lomos.
:
guedo
eftar. Chequi'ryr:
Aab&te. Aqtiabote.
erani guitupa. iue etoauialTacor! corar.
Na
Tay
Ayeumbi
que.
. Ayeumbi a-
tbi.
fuedare.ApiW
Quedarfe dentro lo que no
www.portalguarani.com
rnn
m* mrvr.
Q^
ante
V,
fiaraji
%,
ru ra .
ante
V.
i$f
fiuemadodclSoL
mofai.
mb ecL Cheraymb im
bguara^Y
Querella.emombe
Caitaguera.
Qucrellarfe.
Quemadura
Amombeu
Tatabor.
Cu
Quercia. Herequba.Bfo
h.
Querer. Aypot.Hegu.
jguerr bien.
t.
emombot. Quemadura oler. Yp che. Querer no ir,&c.Nda eye Quemar abrafar.Ahapi. tamo guihbo.Nda ey ce Quemar arder el eftomatamo guih ey. go.Cherieatapi. Quemar campos. A tu m8n- Que fe yo.He.z.Herugu. di.AShap.Acu^umSn gue tienes conmigo? M bae
,
.
l ..;:
.-.,/
peererecchbe?
Quemar
el guifado.
Amo
pich yiquici.
he.M8.
Quexarfe demaiado. Nan* detechepohe. Quexas , murmuraciones. Anga. Quexofo, Ang guara. 1 Qiuca. MegSi ana?. Me.
.".ChepeactC^aray*
bo,
Quemarfe.Acai.Cheucai.
g\*a
iT
fif.ii>
riiTiifilUTii
IJlTJlfiifiriif.TlWiifTiiriiWiTifW^r
www.portalguarani.com
mr*l-ff
Orante V.
Orante V.
Quieto.5eraneymbae.Cuy:
ryr'bae.
M>guterS\
fiuicesl.
M^Gaam-a-
h^^heheriiypo.Hae.
nfp.
f-
MsguJcam'emona.
con
la
mano, ^ipo-
<%
Quitar.^mb. y^iOgti J
Qujtar,arrbatar de
la
ma-
QujenMbpeMbpam:
Qiiientlevofotros
?
baa-
co cuchi-
ir?
Abi oho
pearogvCa.
Quitarle el cargo, 4ypob y iangarequaba gur. 4y
popera.
hera.
Quitar lo de enmediOrJypi
terog.
pMb.Cheeirioyr8p
b.Cheemoyropig.)gULb chenemoyro. gutetarfe del efcrupulo* Ae'iHoangapihi.Cheanga tahaba gui che apiri b, Quietud.Qairyr:^prbc. Rui.
'
Quitarfe,apawarle.Jyeyn;
^yepe.^cin.
gujtarfe el bocado de la
bo
ca
www.portalguarani.com
Os,, ante
V#
R. ante Al
16 f
capara darlo. Ayeyuru pobo ypota. Quitarft Vi fombrero. A acangaobo, Aieacariga obog,
-
A-
o.
tu. api,
Quitarte
la
turbacin.
Ae
Hu-
R. ante
A.'
Ahumbiqiu
rog.
Rabano.Rabano. ni qua. Rabear el animal. Oye uguai mbobab.Oye ugu Razonable cofa'. Agu ye t'.Aguyeye. mSpy. Razonablemente. Her a he* enojo. emSyro acY. Rabia, ran: nemoyrocoo* Rabiar. emSyr2a$?. A- Razonamiento. em8 ee. Mo'nget. nmSyrScoS. Rabiar de hambre. Aricqua Razonar.Amonget. ndu te? guytena. 'errF Raedera. Pepy hba.Pvnd
-
balrfgiu.
'
ba.
apyt:
Rabiar hazer.Amon.ec80.
Rabiatar.
Ahugual
rni""' 'ii^iit^t^
www.portalguarani.com
* ffl
'
f
166
R. ante ,
R. ante A.
Quarac rend a. Rayos echar el Sol. Guen
dlfoSdSQuarac?.
p.
Rajar.AmboLAmbobil.
Rajas.
Ymbobu pir.
pir.
Yin-
boy
Ypocang.
Ralohazer. Am8pocang?
mo aparata!. Namboapatayi.
z de palo Teca.
Caa tv*
mi
de batata.
boquaracungmo. Ramera. Cua 'emee'nge. emenond. Aba m8 papaliara. TirS up. e mee
ngara,
Ramos de palma. Vinoh^ Ramos que pone para cercar los arroyos. Caambay.
Ra^
www.portalguarani.com
wmw
R. ante A*
Una.Yui.Guerer-.itVi
laricio,
R.
ante
Al
167
qua. ufuri.
yymabae. Ca-
Uncor.Pa
ai, Pa
caray.
al.
Ay popv.
el tiro
,
Ay
pe-
Uncor
tener.
Cepia
Chepiacara.
fcpacejos. Heif.
Rafpar
no hazer
Henemma-
ba.Hepu.
tapar, arrebatar de las
Rarear.AhaquIcu
he.
mSmo
1*
nos.
r.
A ip o equi. Aypoa-
Am8 -mSfee.
He.
Aypobo.
que hiede.
Ivbi cu-
r.
tapoillo
di.
'.apollo
negro.Yagua run
Ratonada
i
mombu cuera.
Ratonera donde caen. An-' guya rnboah.- Aratag. Ratonera donde viuen. Ari guya qu ara. Ratonero gato.Mbaracava anguya rupi arete. Oe-
moembibae anguyare*
he.
Ugar. Arnondorog.
Am-
bo ai.
Lafeuar.Aycara.
Lafguarfe. Abe carai.
Lafo
R<
ante E.
campo.ungatu.u ye
Rbato.Piia.i.
LULIm
........
...,.. .,......^.,.,.,.^.^^0.,.^
www.portalguarani.com
Trrr
1
51
R.
ante
E.
1.
R. ante
E.
al-
Rebolcarfe, Ayeapiyer.
b abaghee. Ayer
bur ur i, Rebentar.
Aknboapayer.
Reboluer, trabucar. Amo mvro. Rebotacin de eflomago.
Apu.Apumrw
^Apururug; Reboar.-Otu.
Tib,Mbohu.P?api ch^
b;
TaBo.
AymaRecaer de eufermdad.Che
te che rae?.
Reboluer,arrollar.
cherac cu.
.
mona vAyap yo 4.
Reboluer, o atar mal
bello,
e! ca-
Chea aymm
aia:na
I.
ai.
Aye
myro.
Reboluer, rebolcar.
apaier.
Ambo
Aba oguero nBngubae.Olangu. Recata rfe* A ^ang,Bo. Recatarfe entablar. Anean gii guieen ga. iRecat arfe; temer , A ipoiM,
blar,
Aipo^hub.
la
Reboluer fe en
hamaca,
Recato.eangu.Poihu.
AiViapebfog.
Reboluer efoi^ago.'Chemchipi'.
Ae 2-
Reboluer fobajar. A mboaguc. yu. Ambo apayu.Bo. 'Recocer. Amo'yebi. Am8 Reboluer obre alguno. Ayoapi Re.
www.portalguarani.com
R. ame
E."
R. ante E*
169
T^ecofer ropa, Ambobbi yo. Ambobib yeb?, Recftar la cabera, yeat cog. A$ actng cog,Ca. Recoiare bbrc el braco.
Ayeatcog che
y* bar.
Anean rv,
Recreacio. em^^a baba.
Recrear a otro.
Amo nema
AemS %
al fref-
>
Recrear
cai,
la
via,
Recrearte aliendo
co^Suiaembopi roJbo&
O^vrimo cheremvmbo
-
'Re conciliar (e de palabra, Ono monget catupH, Qaemo^i$ mSngupa, HcconcfUar los deavenidos.Oo amStary mbac: Anofio mbot 4 catu. mboyouhu buc oy* guerec catu ? mbae. Reconocer de tesos. M8m* bnguiaiqua. Recofdar.V\ddpertar. Recorrer la memoria, Aye1
tari.
One moapfrir^
O?mbo yoa yo
cherembiap. Qe moaprftarv\ Reciamente viuir, Aycobc catupf :Ghe reeob can dea* Ndayeob mraJ. Che recob mtncy, Aicoibcatu, Redo de concicia, Ang ca
arec,
Ae
angarec.
Chemaenduaha arecrcc.
Recto juez,
f1 1
ff
itiiTiiTiiliInf
iff
iT
'iiliiTifiifiifiiriiTiTilliTiifiihfnTi^
www.portalguarani.com
mmr
170
R. ante
E.'
K
Recio,
ame E2
m&mfiwm
V
,
reixco co hel
rey.
Recuperar
tiempo. Aro-
Recio arco
o vara 5 no fe
yebira.
doblga.&iraqG/Yi*
Y yuruti.Yyurutata;
Hecb rqu ngatu.
Rezar.Aembo.
Rezelar a otro.Aeangu ychugui.Aropoihu. [h. Rezelarfe. An'ang.Aipoi Rezelo.eangiuPoihu. Rezelome de ti. Ae'ang nde hegui.Oro poih. Rezelo no te vega dano.O-
rogueroheanguAemo
ang nderecoa r ama r. Rezelofo. hengub.enguyra.emong. Rezelofo hazer a otro. A-
m8 eang. Ambo
hu.Amoemoang.
poi-
Rechinar los dientes. Tal terereg.Tay tarar.Che raimb. Red.Pc. Redao. Quira pic.Pa.3
.'
Recibo.PiCihaguera. Reciente,nueuo,Piah.Yr3
mongueaba
Re-
2i ib
www.portalguarani.com
PTTTTWT
R. ante E;
ReimidoTer. Y picfrtm>
ante
El
17 i
bfrache.
tembiai h
Rcdimir.AvpVjVrS.AnSh?
M.Bo,
[0.
A guav Carapong. A
Apung.Gua. Redondear como bola. Am boapu.Amboagu. Redondez del mundo. Ara Hefrigerio.no tener los del apu.ibi apu. infierno. Ni angapiM
Redrojo. Y yaigura. Y yapo cueraL
Refrefcar mucho, A mboro Refrefcar la memoria. Am, boi b i mbae chema nd.ua hpe. Refrigerio. Angapihi'.
Ayqui
aog.Ayqutyngog.
cande .
Ay
qu, ra au aarMme guara. Ndoyecoh ech gabi aaretame givra angaphSfreheapre?. Regalador. Potar. Resec catu hara.Y-.poi aray hra. Regalar.Ayopoc;vtu.Are* co catu. Aray ayopo. Regalar con la mano. Aya*
pichi Ayabi. Regalarfe. AveerecocattU
A yohi. A mboqu^i.
Refrenarte en el haoiar. Ayeptacog,mara che re
embmeatu.
Regalarle el no. cunuv. n 2
Acmo
Re-
IdJJU
mmaam&m
www.portalguarani.com
tf%
R. ante
SC
R.
ante
E.\
Regalo del cielo.Mbae hS? guabo. Ayeaftubcatu ngat ibapegura. Yeco guicrubo. h ibapegura ^egozijarfe. Aembo or, Regaln muchacho. em8CherorV.Gherorb.
.
curmunde. Regaar.Aec8 o.
.Regoldar. Ghee...
[r^.
Regueldo.Eu.,
Regaar
el
perro. OcSro?
Regar.Ahipii.Ta.
Regar
la
heredad. Ahtpil
la,velta.?ryrf:
cga.
Tentado.
AP'i-
guara.
.
Regla.Mbaerayhcocba. Regla menfruo de la muger. La primera vez. eHiohd. Las dems ve.
Chepo
[cata, Reglar. Aha.Bo. Reglarfe bien. Ayeaihub Reglarle en la comida. CJie angaphi ncke mbae myr'gubo.Acar myr'Ayabiru bir note/ mbae
Zcy-
fTfkU
www.portalguarani.com
riTTT l"
'
R.
ante
E;
R.
nt'
E;
17$
guitSoa.
Ayetuguac.
A n mbo ce.Ayeca.
Rellenar. Amo j nyhe Aya pjpi.ASnaypypica. Relleno, e 00 ri guaci y
ibaee
Reir el duaiCoSmpSjCoS pue. Reirfe.Apuc.Bo. Reire de otro. Ayoyai. ta. Reire di (simuladamente.
ppc.Yyapipigpira,&c.
Remanfo. yebsra.
Rematado
clar
Oa cati.
perdidoJ Colibgariiri
Amocochepuca. chbe. Reirfe entre fi.Apuc. Remedar. A haa.Nga. .Rejalgar. Y taty por^pitf Rematado eflar de enferme hba. *..dad.'CoibgarricheRelacin. Mbaepapa. Mraciramo. Oacati cher
baemombea.
Rcxas,clo asa befe.
pa.
ftar de pobreRelamerfe. Alcumbier. ra. CBiibaga ruri chepo Aecmbi . riahbamo. Relpaguear iosjos, He- memedio.MSh&ig.Poh'n $be rabera. g3.
Rematado
^emendadoaog pi rra.
Remendar. A 10 og. Ay pu guerog.Aipuog.
Remefar. A yabequi o,
Relieues . A pocu
rra.
Hembi
Relumbrar. Obcr.Hend?. Rduzir.Hcndipuber. Rellanar fc. guap' gua u yeacica che rfndp.
^3
TtfJ.
iilnliifilnliiTiifiiTii
Re
rflgiiTiTMiiWiiYiifiie^
www.portalguarani.com
174
R.
ante
E.
R. ante
.
E.
Remirar. Chereca pe he- Rendir al enemigo. Ambo aguiy cheamStarey m-, e.Ayecarechec. bra... Aroqua buc yRemitir! chupc, Amoad ychup. Rendir fe A emee. A e* bo agui/. Che. agu ye Remocarfe* A:mocunum gui n -m'een^S. bucu yebi. Aembo ibi i Renegado,, Tupa rerobi yebn.
...
\.
guipch.re.
brgui.
Remolino de viento.Cucubiruv.
nema
mi
<
Ay
Am8a3
;
yeacei
Reir.Ayac.App.2.Reir conbrio. AemboRempujon.Moahba. ta^ba yyacbp. Remudar fe,ayudar. Oro- , Reir enfedp. A^yac ym ^yopVru.Aypiru... boaraquapa. 1, Ymbo Remunerar. Ahepbee. Ay
heitica.
.
poepi.
bo.
i.
;
[^y
r "-
Jlenaquajo.Yuy
Reir
Re-
www.portalguarani.com
R, ante li
R. ante E.
17$
Reir lasTnugeresvOyoa
cnf.
-r3r8;n?l?yaaj?y.&S!yoa.
P*-
Reir
Oy ac.
Reparar dao. Amoynga-
yoap.l.yoap.
tu.Ambibitec yguc.
T
^ASnongati.
Repbfar Aphu Pi tuugu * bo.Ptubo, Repofar lo qiHeruia.Oque. Repofo eterno, Pituu apirey. Pr tuu ^piramey.
.
M'y to
pirey,
* l
r angue~
rmey ara-
Reparoombra.
;]
Reprehender*
-Ambo
quaa. Amboecat. Ambo api cap. Repartir.'Amboya.Ca. Repatdando. -Ay mae, rReprheni.Mbo rqua haba, Na. Repecho/Atr. Roguam- .Reprhenfion llenar bien. Arocuymbae cheaca habiVAtAp, gu. Aropy tajgajt che Repecho -desmonte ^bti amboaraquaa haguc, tpc. Repelo. ac. ta y ngot', Reprehenfion llenar mal.
i
.-
'
Repetir : para *jue fe quede en la memoriaOye yuru porar tachemaendute, .Ayeyyrp porar yocu yocu, Replica.e^mbeb ee y
.
m.W.M.M.,.M^..W.M.M..m.M.M^.M.M.M.M.M^M^.M^..,.M..*.M^M..W. . . , . .
W^TTT^.
www.portalguarani.com
mrrrrr
176
R* ante
R ante
cagu.
mas la fangre de Chin nueftro Seor, anderehc. -Smngba Ghriffo rugu?. Chriftagugui.gik
,
Re P r ouar
Am o mb
..
A y t V. Ay
poemvander,:
Rec o.i do-Tat m &n v. Resfriar al fri. Ambaro".. Resfriar mucho. Ambo ro
Resfrjarfe.Ro5fehepfeSf.che
ba.M^io
Stfeqti e r r .
i
rstnd.
.
Ay er ur
A mo-
roa.Checaraci.
Resfriarf en la virtud. Teco mirangatu ppc aer
Resbaladero
Pacificaba.
mborou Aypoeyeyar
cberecq mrangatu cu&. r ur ' be t ee 6 maran^at. Refina.bVra^ Renuencia, Eiata, Pirata;, Piraqu.T^na!. Refiftir. Chepiat'ychqpv
;
Na mo
Resbalar licuando.
rala.
O
.
Am8 ja
C*.
Resbalar en pecados. Ac
raia'angaip.pi'p.
Ghepirqa. Rfollar.C&Pituie.Ghe*
u
picfr;
CJ
Resbalar hazcr.
Ambop c? Rdbllar con pena. Cfiepitue acl. Che pitur ndayri.Ambocrafa.Amboquabi.Niay potar PvtSS.
che*--
Repeto.PiM.:
Refpiracion.Pitfl.AbiL Repiradero. Ptuhe c"ir baba. Ac abuhba.Ya-
ma.
Recate fue denueftras al-
* e
www.portalguarani.com
*rrr
TT l T
'
'
'
,
R, nte
&
t:
ante
177
Ghenduirmfnderecha
ea.
;
-
Refucilar. AVcobeyeb;
mo&egmboyebi. Aee
y oap' gufcanS gujiec obo.
ti)
Refudlb.Abu.PHURefuellb acabar e.CbepYt h e abu p;Cbe p tu p [equu baqumib.*: Refucilo detener. Ayepftu Re fuello ronquido, /rabu.
Rs te rece ion. liecobe ycbi [c. nfgenguru.^ hagiiera. Refponon, nee embyeb Retar .eafiar. Amombu ru.Amouboj. Sa Rep^favee mboyebi 3 ReiquidovMbog,Pug^ Retener lo ageno, <Dhrn3 J^eef^ep^ayp^ro^A Reftaar la angre, Ahagiiba mba rec cbbe, pi; amombfg* m$mb$l Anocheaibae eyngufi^ I t^Amo caadogtugu^
Refponder al que llarna.A-ee cherinol -hdar up. Aie'lpyndeqmicauu Refpoder a voxes .Cherif guieembo yebibo, Ghe rae vce pyndequbo. 'Rfponder por efcrito. ee quatia amod; ycp yne repita jxv&\ Rponder recongando. A:
Refumir
te
lo dicho.-
Nande-
-rengue
amo moco
j
1
R e fu ri
t
.O y eb .' emb o
ik:tntm;Tinyn/
[boyebi lotb^deio/Moitunifa . Mb$#M3 Reitu'r.Y tnundpra ara q M8mboira.K ' o jtfe 1 Rt to jar. Araboy u* 4B 0. Refrojo. Abat Igu^
'
I
R<n
iiUUiiAiiiilili^iAuuitf|iiiiB|flHiiaa0ifiltE
www.portalguarani.com
tp rrr^
17%
n
K.
ante E.
R. ante E.
Reuendcdor. Tafpimboe
pi
yeb har,
vi mee yeb
Reuender.^yogua u yo
p'tarp'r.
H^quL
Retorcer ;Aito em Atin
bopoea.^mboy.
eCuficJ.
^iito
r e mbi r ar .
A mboepi y e
Retoreerfe 'defperezdofe.
^yepocrBo.
Retorcerfe.fclpie:cOyepoc
Reuehido.Hguyno.
Reuenirfe. HagynS t,
Retorno.PoepA.
Retratar.
Het
acangaabrhg.
Reuerenciar.^yeroyi' ychu
i
Hobaiqnati.
Retrato.
p.
Amboyerobi.
Am*
Reuanar
A mbobog
^iquy
retnbipeh.V.Ytpip.,
Re.uamr panlciicadamer*
Reuerberar
xoytipp.
la
Luna, Ya
^yquytymp.
Reuejida cofa^ ^triri.
Reuelar,
defcubrir.
.
,
Am*
yehpa;
::--'
i
ge&Jfl
R.
www.portalguarani.com
irona
R. ante
I.
R.
JR16.
1
.
ante
I.
179
q
R. nte IV,
Ribera, lembei.. i emb.
i
ip.
et.
Riqueza. Mbae
poro'aoc.
*
Mba
MbaeemS3
remb.:
ricamente Cattipin hpe.
.
mbuc. Mbaecceye.
Mbaapi.
Candehpe. Mbaeet ^ia. Puc.Mbuc. aro. Yerequ. moagihpe \KP. Ab mbae et. Ab rifada dar. Anuc puc. tfifco.Ytapa. mbaembioc." Runcho. aofJ arSndc. !ico hazere. Aemombae Puc po poric. YpuJ et. -Aembo o$ ehembareh.
ifgo.BbLApiiuie ger?
igor.
''
ndaetete: -'Halmbirrii. Yerequ. Ndeyerequa tecatu paga que rilieo que eres,
,
.
Poromboac.Nan-
i?,
ante
O.
boa$ihra.Nandetegu
tw
..
guroquipu
Che-
chua.
cura.
munda.
ingiera. Ti$i.
Apotyro.
JRo'far -derribando arboles.
Aytiapilbir.Ayt3f.'A;
yohi.Ayqu^tV
c.o
nones.Pmquytyi; &
M[lHM[WaMWW|M^^
www.portalguarani.com
TXMT'
iBo
R. ante O.
R. ame O.
Rociar. hitjfi.Ta.
Rocio^api.
Roci
caer.
OL
rc.
Yeapi
Rodear.ymarrr\Autf.
Romper entrelo-,
.
toti
Rodear dar bueltas.Ajtvdor hequiita. ma.yer. -Rom pe r fe G c orog Ocul Rodear las calles. Aymaaia llepii.
.
taba.
Ro iez:io.
Ytakr.
mbo
Roncador. Qerambu4ara Qae ramone. ^Roncar. Aquerambu.sCh* queramb. ye- Ronco. Y ya 1 o qifequ e. Ti
c_
Rotr picando. A ypypft Roen rayendo. Aacarai. Rogar A.y erjur c .A nSImbe
.
aeTo pjfe.Yuru og. Ronco. habla r. A ne piau n'e qe'qup.'Gheyur u oggu eeng. lonchas, pi snund.*Pita.
.
Ronchas tener Che pen Chep liiund.Chepu Rondar. A mi na.'N a. Rom ad:z ar feCheapi fnyi Ronquera. YacSo. pM.- Ya< Animo ati. f jfct pjf corSr 0. Yuru og. itomadizo.Ap yriy'i. emS Ronquido. Apxi nibu.Cor
guecat. Itoj-o cabella Abyta. ollo.Yubciha.
.
atya.
ro.
.Romana. Peu.
www.portalguarani.com
R. ante O.
Jtoofo. Curubra.
R. ante V.
S*
Curu
Rugas. y?.5a
porarahra,
Ropa. A o.
fefaior.ibot^
itolituerto andar.
Gut
gu
Ruidode pies.Pi amb.Pir.2.
Roftr o
quemado
del Sol.
^uido hazer
ra.r,
arraftrando.
AmboparWra'.Amoriara
R. ante V.'
Ruan.tA?4ba6. .Rubio. Y y.Y bendi . Rudo. Aba catuey. YacangatSbaCiY&ScSrig&nS bae. Oembo potary
aib.i
.Ruido hazerfe. Oparar'. OiaraaV Ru e or. a ac ara gu . Ruin cofa. Mbae aib; Poi
C m
mba.
trueca.
fta.
Amandi yuapaqu
Abea-
.Rueda de gente.
Maa.MaraiAybEM^
ne.
'iifiiTiiIiM
riiiiiiiifiiiniiiTii
mimmMmm
www.portalguarani.com
Prm182,
R. ante V.
SC ante A,
O m bo cuy eb guembi
Rimior,ruido. Aib.
Sabor bueno. He cat* Sabor dar. ^mbc. Sabor mal o He pocMf, Sabor no tener elqueco^
me, Nicheyuru
.Nacfacyuruaei.
e!.
Na
cheyuruhd. Cheyurut.
A.
Sabor tener
cat.NaukcyufUtt.
H ^mbocKu
Sacar, aohe. Og; al fin de los verbos. Sacar braas del tizn, ^ha tapynog. Sacar cuchillo de la baina." AqwfyiM r equi. Sacar de la boca del ceto,
yabucoor.
Saber. ^yquaa.Pa. Saber bien el miniar. He catu chbe cherembi. He bang.Ofiemboe Cat cherembii cheje. Saber bien la cofa, dexandofelleuar del gito deila.Hebi chbe.
Saber lo que le quaabee, Sabiduria.Mbae quaapba. Sabio. Mbae quaapra. Sibio mucho. Mba quaaparet.
&c.^hobapi lara.^hoba piog. Sacar el afsiento o cocido importad: de la olla, dexdo el cal,
Sabor. He.^
do.^itipi.Bo. Sacar el bocado .dla boca para dar. ye yuru poar l.^yeyurpobc. Sacar el caldo, y dexar el asiento.^y tip.
Sar
"
www.portalguarani.com
vm
s.
ante
TTTTTi
a:
pico
<!el
S.
ante
A.
18$
Sacar
el pollo el
hueuo.Ombopguoap
cuera uruguurai Sacar encubierto.^nohe e m Sacar huefbswtfy cargog. Sacar etrujando. ^mhe
tlohello.
Sacudir ropa.^mou^^. na. Sacerdocio, Abzxe recoh. Sacerdote.^bar: Sacerdote fencillo-, no Cura.Abarte:Abarev Sa2onar. Amo u'v. Ambo a-
Sacar
la
parte de alguno d
montn. Ay potkr.^yaripot. -noheyara* Sacar lo que efta debaxo. -yguirog.C. Sacar las tripas. ^hiepoenoe. Sacar pepitas,o meollo;^y
ue.Ombo-
Ao puc cua remy mSndetiba. Caaopucu. ? Sacrificar .^meeTupa up. Sayal. Obechar aop an'. Sacrificio. Tupa up aibae Sayo.Aobaci. I meembirc. Sayn verdgo.Poro nup Sacudido de condicion.Yea hra.Poromombapra. Sajadura.Hachgura. Sacudir con la mano.^ype- Sajar. Ahaych.Bb. I teg.Ca. [rog. .Sal. Yuqui. Sacudir el poluo. -ytubi- Salada co.Ymoeembir.
Saya.
Sa-
www.portalguarani.com
grirfi"
1
:^K
a#4
S
ante
M
:
S.
ante
A.
ru.OMerobA.OMm2
bobog,
Salir,partir del lugar .Ayu-
Salado fta.miimS. Salar ;Amo'eeMo. Sal pido para jalar, joo re ranaafc ayerm. Salida> lugar por donde a len.Jembba.
Salida,la accin de falir.ce.
paboglCa,
:
SalimviYuqurSna,
JbrY-
T?.
V
,
Sahr.A9e.n1a.
Salir al ericuetro.
Saltar. Ap>Aeutip\Bo.
Saltar de
,
Salir.aparte. Acembc.
Salir bien la cofa.
vnoenotro, Ay* ppfuMo. S^ltare? los ojos mirando^ Cheregap capguimae mo,
~
Oacatu.
A.8. Salir dbaxo del agua. Ab.Bo. Salir de jUizio. Che araquaa cay. Sa r debiugar depoblaxido.AyacacQ.Bo.
Salir de traues.
Salir lo
aguyd.M&rSnef,
Salud tengo. Agu ye aic. Niiiia^nycherec. Na ch^mafany. Cherecaguye. Saludar al que viene. Ere* yupa? Aguyeipeereyu?
Ace hay .
Hayepe che^cny.
fembrado/Y yaco*
rol temy ty nal. l.Yyacu-
i,neyqerey>
Nde
pe
erey-
www.portalguarani.com
S. ante
*
Ai
S. ante A.
18$
creycrNdcpunga.Nan
'-
de mara^ypeereyu? Tan derec aguiye e$subo;al que viene enfermo. Saludar al que viene, el que eft.Ere cob panga?Ai
i
c Ke ndbe/Tet ic a-
Hypa
al
i
^ruc^ndbe.^Ymaraney
toic he ndbe. Saludes embiar. Agu yeiq toic ereq ychp. Te1
que eft echado , o enfermo. /Agu yeip erey?Ereyu be panga ? Mar te'pe e
Treioagtsi'ye he
ereq"
ychupe^toicob aguiye
he ereq. Tereicbbe cat , ahc he n J be*e r cq, Salutacioi^aec tecob,aguY y e guara. SaJua de arcabuzeria;
En ^ha nde
co~.bha-
ndecoe yaeupa^fede Mbo maana;yi tardeX hanc mbopororag.. de caar y upa. ne" Saluacion. | Bpe^aje* arig i mindhba; baga i chapag; Enu chayc." Ep nciq terkBOhac^Ene'cj "rey yeeoh.Tupa%echag
'--
pe?:
En
| e3raL.Repon"
apyrey..
de.Ent^tefhQ.
Saludar
l v ftado
,
al que
Saluare,cpare.
le viita
y eftalentado*
:
A c? f
f
P;)eereapr>Yno,Ercyupa >:NJepe ereic? Asp pe effcyco? Refpon de.T.Coayc.Co agua pi.Coayu. Saludar en fus cafas el que yaviiur. aymepan-
Saluaje. Anim:
Aba anami: Rei. Saluar e ir al cielo, bpe ah. Aiiiondochcng ibpe. Sana cfa,inCOr rupta. 'M arimey.
9
S%*
. .,. . .
.,,... .
. .
., M.M.M
. . . ...,. .
W . .
.....MTirr.
www.portalguarani.com
P TJT~
i%6
S.
ante
A,
& ante
'Al
Sana cofa para la falud. M bacrrubey. Mbaeoham y mbae. Sanamente con bondad.
,
'gueLHugulpyrS.Yp.
rali
Maraney hpe.
Sanar a otro de herida. AmScae.mS. Sanar de calenturas. O che acanidd., Oyecheaca
Snguijula.Ceb.
nSndii*
Sanar el enfermo. Acuer. PauBp.,' Sanar el enfermo de herida. Acae. Ocaecheaigu. Sanar fin que le curen A*
cuerabe,
Yuyai i Sapo.Gururu.
Saquear. Apahec: mba rerah bopa. Aiporogp herahbo. Saquillo.P yuru myr?.
yumbeyu.Piru. Sangrar* Ambo uguice'y cutca, Aycut hugui c Sarditva.Ypiau. bo. Amboayuy hugui re/ Sarmiento.Vb emb.^ 1 Sarna,rofta,Cur.Curba. tiohemo.Ahayucutu.,
'
Pita.
S,arnofo.
|.
SrpulMdo. Pita.
Srpullirfe.Chepitai.
Ae-
ra.
www.portalguarani.com
r
g,
Sarta de pefcado. Pira r?<?.Pir mbar guar.
ante
A]
%9?
yemaMyf.
Razonado maduro , y el nio grandecito. Oty&fo. Razonado no efar el gta* no.Haysn gyriYamo. Razonado no eftar lo liquk douNpy M. Ndey apy^rnge. Razonar lo 1 iquido,efpefarlo.AmSpyc'. Razonar la comida.
pi.
!S.
Sartas de cuentas. Mbo* ri5arcas.de dixes. YeguacaSaftre. Ao mbobbi hlra. Satisfazer por los pecados. Ahcpbee cheangai-
pahagu,
Satsfazere comiedo. Che pytue guicrirabo. Che-
Ambo
tem
nabote acar.
ante E.
Seaasi.Tein.Ce.Enefn
ro.Hiye. La muger dt* ze,. Sea norabuena.Hiyei. Seca cofa.Ypir4j.aipi.Tyn1: Acui.
An-
gaiparep.
atisfacion de vcnganja.
Yepfhagura.
auana.Aotymbuc aceubndba. Sauzal abi r pucutiba. Sauze.ibir pucu. Sazonrda eftar la comida, Y y aguij im u pira. Y yaihimt.Ot'yarongatu
.
Seca cofaenjtita.Cang.TynlAc.
yapi*.
Razonado
eftar
el
grano.
nVAmccng.
Secarfe con el yelo. Hobr$ o
Hay! ^ijarS.
yagu
..,,-. .,..,,,.,,...,,..^,.........^0^
| I
www.portalguarani.com
mm*
xtfS
S.\ ante
S.
ante
K
*
:ru rotagui.
ro"
gui.
e.Ypobambirey.
Sediento
pir.
etaa.
quL
Secarfe con el Sol. Hqbit'.;
Che yaci
Hobir*
Secarfe de flaco. .CJhepiruVChcrtgu. Checangu
hbe. Ahaquicu
mofle.
.
.,
m8
zon.Abat afi o
'p.
te'
mboa
ees. Aa
te?.;
hquicuri. V-f
Seco tiempo. Ar&acuicato Tynyngatu ara , Secreto.eeeminge. Secreto defcubrir. Cheremy endu e myngera a-
m8hS.Am8mbitub.
Seguir vnos a otros. Oy aquicuerci Oy eb ebi rarhecony.
.
.
;
mombe* Ndacheyum
oojang imSmbe guabo. Segundar .Yebi;Yoap.Yo; Mbae gmyngue; ambo-. cu^o^re. catupei." Segundar a venir. Ambo Secreto tener;. Areca cmf yoapigitbo.Ayuyebn mba.C heyuru hSScanga Ayuyocu e.Ayuyoapi.
Heyab^.
:
.
mbae. *
Sc 2
*&j
www.portalguarani.com
St
-Ate
4lt
ffl
Mi
ante
E,~
159
tecobo.Nacbepiat'Mgui
tupa,
5eis..Seis.
^I&Mg
Amboyetiro. Sentarfe.AguapV.AapL
-Sentafe cerca. Y yapyl*m? aguapi. Aguapi ai*
b.
A.
S embrado^Ty mf ix>ir Y
Sembrado falir.Tenw ffoc2.Timb?reoh-8?.' ^ SepabrarvAnoty.-MS, Sernejanca.Mbae yoy haba. Y yabhare?rnaYr -
n
;
yrmo.Yyocpe aapjf.
Sentarfe
tuu.
xn el uelo.
A ye-
KamyrRapic!>.R^4. Semejante a mi. Che fb?, Nache abH.'Chenngi. Cheranaf: Che Mb'e ci.
Am8mb
guiy~
Ndoycod chehegui,
i
Oef
Senda.Mbae rap myr Seno. A o poti gira. Seno de brahan. jnde -ni
Andup4*
$en-
1
f1Tf
TiInfiiilnlnliiYnt.iTiiT.ili IfiYnfuTnTuf n
..,..,..,..,..,..... M .......
.^o^rTimffl
www.portalguarani.com
flU ffFf,
'
90
S.
ante
E.
S.
ante
E,
rcen-
Mba
mbococaba.
Sentido de oir Mba r?n* dupaba. Sertidp de oler. Mbae retu haba.. Stido de ver.Poromae h[ba. Sentir.Aand., Sentir bien. A imoangat.
,
Tupaandererec guimbot.
Bo.
;
Seas dar.
Mbae rangba
amse.
,
Seas hazer con el dedo. A?quambo babag. Sentir fe, laftrnar fe. A?pv. Seas hazer ccn. la cabec/a otorgando. Ae acng Scula coa fin doblez. Heyeai?. Ae cangaybi. c ete. Ae a can boy ai t. Sencillez ,fimplicidad. Ca-. Seas hazer con la mano, racatuey.
Sencillo hilo.
Ynymbo e,'.
Seal.B.i. Seal medida. Hangba. Sealada cofa determinada.Bi.i.^
giiayra.
,.
Ayerobiarherec-
bo. Atmo embi hece. Sepulcro. Tib gua c. Sepultado. Yty mymbir.
Sepultar. Aoty.
Ndayeapaquaba
rynfmc.
j
bi gua-,
eft
"
en-
quiere caftigr.Ybicat
www.portalguarani.com
prrrrr
S.
ame E.
S, -ante
E,
191
Sequedad de condicin
He
;
duby.
rre?.
1 i
Pa angec po-
cyoMSIepMb.He
cgu3tamSrtMeGtta. Sequed id deti^Q bueno, ara ycicam. Sequedad de tiempo que no llueue. ara aeub ete amany>m8.
, ,
cat.Araoyer catu. Sereno roro;Tobaer4. Seriedad^Abaetre Pofr, Ser, fado de vida eondiSermon.emone. cion,coftutnbre,ley. Te-Serpiente, Tey yagua gua co. Serenado. Ymboi' cap pir.
Serenar
cap
.
Ambo
.
ba.HeeopiYftfYpuca
A oo c a pi pe
.
t.Mbae apo
.
refic
tequa
ret. Seruicio,
Oernboruri ara. Oyepi rogara; Qmac ara. ibag yer acat. Serenar el rftro.'Oembo ober. Ayeob y y
;
rf-
rg.
Serenarte el coracon.Ogua pi chepi. C hepia gu''ndpe orChepi apirib. Oriemomb cat che-
pamboayeh.
Seruillcta.Caruh myr: Seruir . Chequat gu am-
pS.
Serenidaci de
animo.Pr
a-
bop.
tra.
pMb. Fia
AyaphemymboHemynguay ramo
mo
aic.
Hec
o4
tequara che.
i.TiiTirMm?
www.portalguarani.com
r-rrpp-
192
S> ante E.
S> ante f
che.TequrumSaic,
Seruirfe de algo injuramete.
S.ante
Si, afirmando*
I*
Ayporutef:
Ta La mu*
l
ger,Hee.
yi.cierto,ainticn4o,HynaV.
Ayporu.
Serrana gente.
ra.
'biti.rigu-
Ay*
yo fuera tiuChe nderec y ab ramS guitecLo ta mo.
mugerdizc,Er*
Si
ibftfra.
Serxam^,
Sefo,juizio.Araqua. Szfo juizlo tener. Che araqwa, Aarand,Che raquaaba. Sefos de lacabeca.Apyttv* Seps podridos. ApytSSa
agu.
.
5i,otorgando.Enei:jev.La ;|
Si>placeme.Hiye.. siempre. Yep.Tapiar.Ta.;
'Seftear. Ajaye
racub agu "aycpk.A-jay epe afremS-* aipo*, ang quara$i agui. A^aye .Siempre fin fia. Apirey.Parafarno^i&gine chr' bey. Apira mey . jando .,
na.
haguamey.
.
II
Seto.ibembL. Seueraniente.Gaatmo ha
pe.
Sienes. A>tiw
Cheatpindaindai."
Sierpe. Tey yaguar j..,
Sieruo.Temynguai.
Sierra,monte.ibiti.
Siefo.Tepyta.\
Sieo alido.Tepytambg; Siefo alirfe. Tepit opogk.
,
www.portalguarani.com
S;
Siefta.
nte
S.
aht
$g
Acaye rire'Acayc.
raquicue.*'*
Siete cabrillas Eychu. Siglo* A. 9. [r.
Tend-
etier c la
te'
cofa.Tec.
AmSmbcu
.
cabayuramo.Amoatyro cabytuendreh.
Si'mienre de
e
Ha te' ichupc
belmyrV
A iqua>
hembra.Mlm
SimplcYaranduymbaeiCa
racatuymbae. Simple hazerev Aembo pcaracatuog. Simplemente. Caracat u ey meiP-iacatnririhpe.
S implicidad,
Ocengymbae.ieengy
cerey.neerigey.Y'yuri^
ism
. Pytv quiryrfr Silencio guardar. Naneen-
C aracatu ty,
Tev ngatu.
raandey.
ifi.Ey. Sin caufa. Tef:
.
S ii en c o de 1 a aoch e
i
gyi,-
ngra.Gmro mSngoibaev
hlrandi^ne.-Nomano eymbkne*
S&
, , . .
v .^r^^ir^t, v^v
www.portalguarani.com
rnrr194
Sin
$*
ante
I.
St
ante y
fin, eterno.
pre?,Pa-
rrbv^m^rbhabef
p'fp&ri.
be^Apftm?,
Sin guarda eftar.Gu'ur a ^Sin-utar.^eteS A8. SrS* habymeoyc. -ey. Sin iguahNimbo yoyhri. Sincero. YpY earacatu y, Sin mas ni mas.Agi' yera- .Si pudieres, Nde catura-
mb,
Sin mezcla.Oyep,
Oyopo
:
be. Si pudieres,
.
Sinpenfarlo.'Aruaney. Sin porque.Nache maraa fflo ruguay. ,Tey ngat. Te;z, Si no mi rara, "l no fuera
mo.Ndeyepor h porey
}
s.mmo. f S pudiere?
.
tuuieres fuer
ramo,
cas.
Nde poac
NI
.Y-4-.
Sin fentir has venido. Mbu eyme erey. Nandepu eyibo. Aruney ereyu. Sin tener refpcto. Moto mboete hnbe? me. Poro
Ndbe agu Ndebee ramo agu ye ramo ndbe, YbrmS ndbe. Sitio para cafa. Ogr upa g'S
Si te parece.
yeterama
m.
S. ante
O.
So-
www.portalguarani.com
roroms
S. ante
s. ante
O.
19^
Sobarcar. Gherendapi gufpjarcoo'V- Anot Araot C her end a pi gu i bo o. Soberano. Mba pabc' aco c guara.
..
yoapimcC
,
.
rn 81'
h era
Soberuia.cmboeteh. yoapi Aheyoapi boaSoberuiamente. embcet ng. hpe.\ Sobrepujar. Ayaoc. Aya* Sobornar. Ambae mee.Ai/ cpee.Aquant popipi. A yp moy n v hc. So'bref aliente cofa de la fuSoborno. Poppi. Mba perfkie.Penv. ; mee-Sobrina dize el varen a la Cobrado de cafa. Guarapemuger. Chcyetp.Cherobi, rayi.GheyoayYa. Sobras. Apc.Tembir. Sobrina dize la muger. Che
.
Sobrar.Hembi.
Sobrarhazer.
membi. Ghenque.Ghe
quipi
Amoembi.
membi.Cheome
Bo.
Sobre. rmo.Oc.Aeo^. Apu.ri.Pit.i. Sobr ec e j o .Teca pe a' a:? Toba abaet.Tob marandeegia. Sobre co. Coeueracoc. Cocueraguib.Ae cuera
1
.
mbir.
Sobrina, dize la muger a la muger de fu fobrino , hijo de fas hermanos varones. PengatiV Sobrino del varn hijo de u hermana. Gherii.ChereyWrmesnbi'. Sobrino dize el var al hijo de hermano. Cheyo
,
guib.'
Sobre las palmas de las ma nos.Popite roerpe. Sobre mi. Che raoiS. Ghe oc.Che a^oc.A./o. Sobrenombre. Teyoapi'. Sobrepeine hazer. Ayabi-
So-
fTTTT
ffiiTif
liMimmRmiGti
www.portalguarani.com
grrnr*
?6
,
m& .0,
h mulera
'Sol.
.S, .ante
.
O.
Sobrino, dze
hermanas.Chc membi.Gherjfq
Jos hijos de fus
ol
inerrtb.Che
b?.
miM mem ^
i
Poroapx. Oyepot, Yp
Sol calentar. .Chep Quaracit.
-Sol
-Socorrer a la.necefsidad. HecotSbehaypo Y%r&. bog. Aypfcybo hecot ebe pip. eco tcbetnboi. -Socorrer lleuando algo al
4ymm$
*"K
Sol herir erilos collados,*!
camino. Ahappendu,
,B-o.
Jaiir,yponere, Quarajt
<>V:t#pp.
Sol
le g,a r
py.
?oi nacer. "O^eQuafacf. obap . flobap % e Qua
yu
Vurjupi pa gaiiibo-yea
ytiyeacc. 'Sofrenada dar. Ayurup'ipa claibequ* ye acd. Anvboy .at' yeacel qabayu
I
yurupphc^L
Soja cordeLTuaimb.
o^a de
cafcaras.
c.
Guenabe
Y yapacay.Y yapara" h
bete.
p tuGuabp.
Tucumb
;
cumb.
So?,a de cerdas.
Mbaera-
Sol recto. Q^ai-acraci. Joropea c i. i^or o ap'f. Solamente. Ao.no.ote. Solapada ikga*Mbae ai ye
guiru.
gu tucumb. Tucumb
agera. Soga grueTa.CFucumb po guaj. -
S ol apar encubr ir
A Srnf.
Amboyeguir, Aygu-
m*
www.portalguarani.com
TW
!W!W
S. ante
TOIUTOHJ
O*
S. ante
197
Solparfe.OygUiru.
Solpare la llaga.
Mbae ai
.
o^gurru.i
AemS
ye.
angec pragui
Solicitud,
coMba.Qapymoec.V
Soledad defpoblado. Ta.
OapimS ayc. Nache bey. Tetameyrequba. rui. Che yrSey- guitecSolera de cafa. Guambit.^ bo,;-' SoIia;A,mt St>lol.HaeoV Slia,acor4andoeide bien a Solo fulano. AhoV
paradoNam8me^
Sola, pero ya no. Am'bi-^
Ae
Cua ra
Che^te.ViE.num.8.
Soloquedirfe. Che ao api ta.Che ao petea: Che yrS ndip ri gipit abo. So lo quedar fe en cafa. Og i
s
reyn guitecbo.CuiS re he tequ ramo ayc . \t Solicitoandar. Ghepui cata, guitecbo;- Ayeatiba tibagiAlmaegalna guitecbo. A beb guitecbo. Chqhegue heguc
piramoochc.
Solo vno.Moe peteiote. Solos vamos, nan.de o &?
h:
I f ff f T f fiIJ.I
liifuliifiifiifiliIiiYi
JLJ^
UMB ^S3!ti^^
www.portalguarani.com
'
ep
ww
1
3*^
198
S; ante
O.
S, ante
Sombrado reparo.emSang
hba^Yepiahba.
Sombra., o bulto de la cofa.
Y.9.
Soltar la rifa.AmSmb che
HumW.
Sombrero. Acanga.Acan
gago- taba.
puca.Apiicpucd.
Soltar lo atado. Ayor.Ay
Sombrero de
Sombra cofa.
paja.
Caran^
daiacang.
Y angbaC catob.ibber.
Y
Y,
guiopo.
Ovo
poheya.
Oyoeya.
Soltera.Y meriymbc.No-
yap ri guara. Sometico.Tebro.Tebh Sonar fuelles. Ambo pftii tatpeyuh. ; Sonar eampana.Op yt. SonarJa campanas ocarla*
mendrabac. Qmendar
Ambopita.
Sjonar la voz.
O pu catuhe*
capucal. Onenducat.
:
ba.Mahembirecoi.Nanfoicobae.Oicebae* ^ Sollozar. Cheangh.As f angrL Sollozo, angho. eanger. Sombra. ang.4.Plaha. Sombra de hombre. A ce
Bq.
S-onar trompeta.MimbiU;
Sombra
hazer.
'.
Among<
Aemo
yopia.-
Sombra
hazerfe.
ng,Nga.Ayepia.Ca.
Y taSo-'
VrTfc,
www.portalguarani.com
$,
ante
O,
S%
ant
O*
199
Sonido de cofa, hueca. Apepu.Tag. Sonido del oido.Apc/aqua "Oi(> A. U O ~ nee.ApjCa Cunuav. Sonido, o ruido de coaau/
<">
CU'.
fente.Pop.
Sonido de cofa ronca , gutarraj&c. Qu|q,h cha* Sonido de trpeta .Tarar. Sonrer fe. Apuc bb.Apu
^pcacaym-
baguera.^piceyhagu
Sordo.
calieran'.Apucat^A-pac:
Y vap^ yeogbae
A+
Y- ya pif can y .
N d a c he
Soando
leuantare.
Che-
Sorver a grandes tragos. ./mbocururue. ASorvr de vnavez. Pete? quepocai^u.Que.2. reheb mbpci^y tiquiSopapos dar. Amo atipi ca~ cu peterehebi mamb yoibopbo. Sopas Mbuyap y -motipy-- Sorver m reparar , comopurga .Cheapi caca eyme r8mb. amboe.^mbocn tefc Sopas haker.Aytipvro. Sopas de vino. Mbuyap Sorvotrago.C. caguy pip ymbotp ro Sofpec ha, imaginacin . emong.Mundsk mbrv Sopear en el caldo. Ambo Sofpecha, rezelo, eangutipiroticueyguabo.
queja gui pubo. Sonar; Cheque poahu.
.
1
Sof*.
TTT
II.fninT
Til iiInliiliifiilnlMTii
iicttto
www.portalguarani.com
loo
ante
O,
:
S.
ante
V.
5
S. ante
V.
SuauidadGybee.
:
angutBo.
Sofpecha: mucha- tiene de mi. Chcrnong'tecat chererecbo.
Subdko:Bo.
Subir algo. Ahup.bo.abo,
:
SofpccHfo^d-quien
f- ff-
pecka. Mqgymbi:
Y:
mongbi.
Sopechofo/rezelcb q fofpechiO^rnongbae. Soflega4o. /Apiri^c. Araquaa.emonii. Sofregar. -Arro api ijuxA-
hSte^ndubeyml.
rrioafe.
SucederiajotroiHec obi^a
;Sofe|.egQ^p|p^iC^f.^
ni". Aquabi. Angaphi. Soterrado. Y yat i pc. Soterfar.Ayat.Bo. ;|!
SucorMara. Suctoaduero tener; ! de lantero. Tendotat yovbae mustia. Sudado.Ypiriai.HVal. Sudar .C hepiri ai. Chen l Sudar gota a gota.Chers
.aUiq^:. n ;, Sudar ip'.3!ii hipaba- Tt
;
Sudor de
:
Aya yuca.
angre. Ti! ugu". Suegra dize l yerno. Cheraich.Ti ch. Suegra dize la miera. Che-
meiidi.
Suc-
'LU.
www.portalguarani.com
S. ante
V.
'S-
ante
V.
cri.
zi
Suegro dize
ratiu.
el
yerno. Che-
chemoyngo
Sueos creer.
Chequepe
M.
al
Sudoduro.ybatW.
Suelo acofmbro. Am;
;
Hecoercat. Bebuca
tu.
Sueo. Topehii.
Cuimba.
Sufrir. ArS'oCa.
Arocuim-
ba.Arotaia. ArSocngatu.
Sujetado.
r.
Ymboaguiye pi-
nu
Sueo pefado.
ey.
;
Qnerana.
Sujetar.
Quera'pi^ey. Q^epiru
Sueo tener. Cheropeh. Chequebib. Cheque j. Nacheropehii cjrigi. Sueo vencer. Acherophii $ai. Acheropehn poar.l. Pobo. Cheropeh cM. Sueo vencerme. Topehl
chereyti. Cherereca.
Ap.3.
Sujeto efar a otro.Ypgui
Sumar
bo.
re
ro.Nachemo me.Na-
p
WW WW .
. . ... .., .
..
Su.
.y >.,...*
www.portalguarani.com
w
202
S.
ante
V*
curuc-
S.
ante
V,.
Sumidero.
bn..
,
Mbae
el
Sumir fe en
agua.Cheapa
Na
chepia.
Chem'onsv
ryri yquaaey.
Supirar. ^'rangeru.Che-
Sumire en
Supiro. ng h. ang
mSn*
la
mano.^yo?
Sultar
.
>
dar lo neceario^
^m'eehecotrbehba.^vr'
SuperUciofa coa.Mba
afi
bo.^.Poroaubo.^re
he guare mbae.
Superliciones..
de
fel carnea
PoroaSbo.
HabS..
Snperlicioas curas.
Poro
Ypc
^pi-
Yanameyngatui'.
rulcatu.
Suziacefa.Mbaequr.i.2: Suzia tener la cara..Gheroba quia. Suzia tener la boca. Chevn <v n/ r ruy tv;.. Suziedad mancha. Qin^
,
?pc.i.Tyt^Poch?r
Suziedad,excremento. Te-
Sufpenfo
eftar
en duda,
|%
potL
Su*
www.portalguarani.com
'
WfHW
S.
'
l l W"!
'
'
mu
T.
ante
as
V.
manos, Po
ante
A.
203.
Suzedad de
ncue.
Suzio. YpochY.Yquf.Y
qttfaYpc.PirftS.
Taao.Pocog.Po.^
tri-
Suzio
eftar el
camino
Tachar. ./ycur.Pa.
llado.Pe.
Tajada.YqtftvmbYr.Ype
Tajar plumas. Gira pepo
ambopi ob.
^yquyty
T.
ante A.
ob.
Ao
pi uru.
Talon.Pt.MbM.
Talqual.mrShc'r?.
Talle h cintura. Cu. Talle la per Tona. ic. Talle bueno.Cu pucii. Talle tiene de fer bueno cfte.
ela el
bicatuymarangat
;
ah.
Nderechacabab nande
marangatu. bcatnde poch.
Tallitos . YambYquY B Huaqx'.Y yioqm?. Tallo echar. Huac* HSa
cal.
atybae.
Tabaquero en que e beue eihumo.Petyngu. Tabernero-Cguy rerequ ra.Meengra.Mae ndra.Caguvmboepi hra; Tabiqueabita yambirc
ra.
Tallos de palma, &c.Hua. Tamao, ci'. abe. beb& T Yacatu, Abcy. Ram ,
Tabla.ibfrape.
NUng.
p
Ta-
,,,--,ww,...
.,,.,.
:.M.M.M.m..w..w.M..w.Mim..m.m.m.M.m.M.m.M.
*nm
www.portalguarani.com
TTT""
HE
204
T. ante
A.
T.
ante
A,
CheraorGhenng. Tamark> grandor.Pucuhba.Y yicay. Tambin. Ab.^beno.Na. Be. 9. Tan bueno * Y marangatu
?
Ahobap?t? ai. Tapar atando. Ayahot yyurumS.ubica. Tapar embarrando. Ahoba pich. Ahobch. Ahob
yohnPa.
Tapar
Tapar
la
Aboba coi.
los ojos a otro. A he^api. Aheeaapyt': Ahe-
tepia?
9 a mornbi, Aheequ. Taparfe. AyeahoL Taparfe los odos. Ayeapta quapi . A y namb ip^
Mbobiyeb nde-
remy.botpe.
Taparfe
los ojos con la ma no. yyee capia chepo pi% pe. Ayee^a a$o. chepo* pYp, Tapia- Irbiataf.
pu.Bo.
Tapia Frcefa.V.Tabique Tapiar. A coco oblata. Tardanca. Ar. ^orombucu.Mbegu.Caracat. Tardar hager a otro.An @>
i
Tap ade ra
Tapar
yug
tu
...
apretando,
k boca*
Tar-
Lte
www.portalguarani.com
W mt% Al
Tarctarfe. Are ayeo. Checa.
T*
wm
Al
m%
racatu.
Ae;nboar.Che
bae.
acat Talladamente. Y pete'ra* Anernbo ar ape.Haimei. pete? ara. Chear k petei' TaTar.Aha y yacatuy jf. ira. Tarde al anochecer. Caar pytu robot r amo. Q^ara Taar 5 dar con taffa,Haaa-ci giba pip atiee. reiqaie potar amo. laajos, coopucu. 00 ^ Quacaei yeroramo. quyty mbrra. cqo pe. Tarde del dia.Caari. coopiru. Tarde hafla medioda. Qua Taajos hazer.Ambo coa, rac bat ramo. Aquyt^o ymbopucuTarde e haze defpues de bo> medio dia.Qiiembo caatiu
T. ante E. Tare hazerfeme noche. Techar. Ayacocherga, Chepyt^. Tardo en hablar. Y yurup Techo. Og acolaba. arq. Yyuruporombucq. Techo deshazerfe. Ocu
Tarea. Tembiapora'haancherga.
o-
tiqui*
ir.
Ti
yii.iTiJi
r.l
www.portalguarani.com
II
o6
T. ante
E.
T. ante
E.
Telar. Aob't.
ba.
Ao apolla-
Tempeftad de agua.
pytiu.
Ama
Am
Temblar
la tierra, y lo bl-
do.ibiocvfv.
Templado.
cc^
Tblar los parpados. Cheropepiciei! Cheropep
yehi.
Te
nblar,palpitar. Tiii.To
x.
Temer.Aquihiyc.Bo.
Temer de
llegar con la
ma-
i
'fti^
po pyt :
www.portalguarani.com
T. ante E.
ba.Mocngba. Tender a! Sol cfparclendo, A mo c 4 y Quar ac pe.
ii
T. ante E.
07
Tener embidia,Aem8ac'3
ley
MS,
Teera parte* Arecos. Tener bien. Arec cat. Tener con perfeuerancia.
Areco.Bp. Tener conperfeuerciaen
i.Arub.
Tener en bracos. Cheyb ocpe arec. Chey iba i ramo are coi. Tener en poco. Arccoa*. Aroyr'&.Mo. Tener falta de loneceffario. Atiab. Nd^aboaiporar. Chererec tfab.
dfoiCheangat.Chere
ca era. Cheaca^ag: Nacheapjhgi.
Tener
riahberee.
Tener de diero.
Ay cam-
bl.TecotetfeMfeo.Teco : P4
TTTTTMTITI fililiiliifilgiaillil
nTnl^
M nTF
.
rnTilJrT
ii
T.
www.portalguarani.com
Trnrr
*oS
d**w
X. t 1*
T%.
ame E
cotebecheretec^Tener pereza. Cheatey. Cheatey. Tener poder. Cheppe arcc.Chepogupeoic. Tener que dezir todava.
Teir de negro- &ftiSfcH& Teir de pardo. Amopfta abe. Teir de verde. Ambo obi Tercero. C her eeng ara. ee rereqira.Yerureh
ra*
Mar ch e e ga m a a r e c oj
bi'ter
Ndopbi
-mar
che e guama. Tener que hazer. Cherembiaporaoyol?. C.herembiap potahbi oyaie. Tener q hazer mucho. Na-
Termino de
tierra.
^
.
b ya.
-
Cheoccherembiaprama.
chepoerai.
Tentacin
...
Morolinga...
bt
rentar.AbSa.Ahaanga.;Tentar,palpar,Ahung.Bo. Teir de amarillo. Ambo-
ba..-'
Ternilla de lanariz.Tyngra.
Ternura de coraron. Pi
aqui.eambi.
y,Bo.
Teir de azul.
Arnboobi.
Bo.
Teir de colorado. AmSpyn
t
a.M3.
Terremoto, ibi u$.v ibi mymy. Terrero eftar hecho de necios. Aba tab aguynd hamSayc. Terrible epantofb. emondiitaba.Abetetc. Terrn. Aquyta. Te-
l-r-l
G|
O/
taumb?.
www.portalguarani.com
BITOITOITOIH
HH
A1
1
MI 1TOTO
T* ante B*
Tefor ero* Mbae ref eq^l' :
ra
fc
.
T. am
z9
...
Tebro.Mbae et>
Teftero de arca,canoa,&c.
tac
Hugu.
Teftigo. Mbaerechacra.
Quaaparv Teimonio, Yapa. Manda. TeHmonioleuantar. Amo pa y apuna. Teta de muger.C ama. Teta de varn. QuytaV Texedor. Ao apohra. A a mopi hra. o tica h
-*JKU
Tiempo,
:
. 9.
Tiempo alegre,
eeai?*
Tiempo
gyra.
Ama rech. A-
mndi.
haba.
tiempo
frtil.
Ara mba
Cy-
emoangatu haba.
7*ipo futuro incierto.
r*.
T. ante
I.
la
wwwTm.mmmTV
iT.Inl^r.lurTTTiriifiiTnTiiTTiT
www.portalguarani.com
! rrr*
no
Tiempo
f.|
T.
ante
I.
T. ante
pafllido
de oy ya
paTado.Oye.
ruJCh^tlf.AlmboK
(Cheati'i.Ahfpbq paratur.Cheparatur. Ane-
cat. 'Tinvnga-
mboi
c.
Tiefto.Tape^e'ngu. hacpe
Timido.ChepiaquVhi'ya. haub guic rbo. Ayca Timn. 1 garata cocba. pcac guicrubo.Aha? Tinajn, att gujr-u. e hub. Ahendu che var i gUC'U.ScpiguaJ. ee guic rubo. Tinjeblas.Ptumymb.P^ Tierna cofa. Piu. Tang. tumymb quaci. Qaa.8. Quan: Qitf.3. Tinieblas de Semana fenta.
Hi'v.
-Yepopeteg.
M.
Tierra echar en; los ojos, Ahejatf. Tierra patria.Tetam. Tiefa cofa dura. Tata. Tiea cofa empedernida.
Tinta.Tv.Tyrv.Tinta. Tintero. Mbae nfaurir. mu rirn, Tinta nru. Tintorero. Ao m8 hra. Tia.Apinp. Tiofo. Apirip rerequra.
To,
dizefl
la
todos
al herma-
no de
madre.
Tutif.
q&u
'LLte.
www.portalguarani.com
Bwwmwmtww www
T. ante
I.
a i ai a
T. ante
I.
211
Tiranizar. Ayeapi uc
bf
m-
Tiro de artillera.
guae.
Mbca
Ahcb
up ymongbiybo. Poroqual aipic rr8 te'gui ernoaibaraetho^Tubichaet ram8afiemoyng chembaraete hpe. Tirano. .Ombaraete hpe
Tiznar.Amo^.Na.
Tiznar
el rofo.
mov.
Tizn. Tatpiac?. Tata
robait.Tat^.
embb tubichabete
.
bae.
T.
ante
O,
Tocamiento.
gue.
Mboc
ca-
Bo.
Tiar cayendofe
la
flecha
Aik-
guind yinondbo Otpind cheru. Aapin-. toi.Bo. dgcheripip.Tocar, manofear, y en la fa* Tirar cozes.Apbo.Bo. ma^Ayabiqiu. Tirar con arcabuz. Ambo- Tocar en las narizes el opogmbocba. lor y emborrachar peTirar derecho. Amomb i . zes.Aytyngiy.Chetyn. .
bi cat.
ri it.
gy.
TU?.
Tocarle af mifmo.Ayepocog.Ayeabiqui'.
Tirar cofas
ayre,piedras
Tocar fe eplgandofe.
yeabi.
A-
&c.Ammbe.
Tirar tuerto.Ytate anind.Ycot ey amond. A-
Toda
la noche.Pytwy.Ya^ catuguetbo.
*'
yabK
Tiro,golpe.Pu.2.
,T
>
www.portalguarani.com
Ma
T.
tfte
O.
Toldo de lien? o. Ao ogl Toldo armar. Ahupi ao og*
Toda vi a vues
Ereicohc-
m engat.
Amoraoog,
yoldo coger. Ayapoapi ao og. Aha pa'p hang. Aymama.Ayap.
Tolondrones. A.num. 1. Rur.cu^.Ay. tolondrones , obertuga^ Aquirra Tolondrones enelpefcueco. Ayurnr.Ayu rayi. Tolondrones y udos. A,
:r
Todo el
yodo
yodos. Op.Opacat.Me*
quyta.Aquyta.
Tomp..C
irnpef atino de
fifgular y plural.
yomar
recibir.
Aipi^.A-
y.Ayogu.A.i.
yom-ar a cueftas.
Aypi'c? cheacei. Ahupcheace
o. con gito.
Todos
tu.
Tomar bien,
Todos
;
yomar de memoria. Aypic' cheacame. Aipciche mae'nduahpe. yomar de memoria,aixando en eila.Obirq che
yodo
ma-
www.portalguarani.com
m
T. ante O, ma&idu. Ayaticicaut chemlndua hipe.
*m
T. ante O.
"A"1"1"1"A"J
213
Torcer a tres
pop' rupia.
hilos.
Ambo
Tomar de
los cabellos.
A-
mSatabarlAypcybari.Ayabeiyeacxi.
A pia.
Torcer en
la pierna.
Cheu
baraipoba. Torcer hilo con el bufo. Ai p mombi heyoi pip AipSbS. aopoc* Torcer ropa.
jBo-
Torcer hojas para empleitas Ayabep. Ahobep. Torcer vara. Ayapep. A. 4 Ayap. Torcer fe elhobre ziavn
.
lado.
Ae mope. Opa
ttMS,.
mSa, Torcerfe zia atrs. Aieatucup apa. AZmbo ata cupe car apa. Torcerfe a vn lado , y a otro andando.. Cheatba bng. Aye et babag gui atbo. Torcerfe zia adelante. Ayeab.^ poti apa.
.
/haba.
Torcer. A y poca.- Ayap, Aypep.&o..
T.qtccic. miembro.^hemS
,, ,,.,,W^ T W ....,
...T^^
www.portalguarani.com
ai 4
T nt O:
T.
antS
o:
ngara.Ayepoc. Ayep
poc.AyepipL
Torcerfe el cuello. Cheayurap.
po.
poari.Ayepoarhec.AAtec marangatu cue. A yec quabog chere c marungatugui. Ayc aqu querap angaipa upc.l.Coti'cotr.
Tormentos
infernales. Te-
Tomar a boluer.Ayeb
api.
yo*
AmboyoapVcheye-
al-
Tornar
yulebi'.
rra.Ayuyocu. Tornar a los pecados. Aroyeb che angaip. Che angaipa yeb^Amboupaguc che angaip.
Torpe
deshonefio.
Hec
a-
Y
.
araqua ayb ey
m be
Tornar
ieb'i.
pe.
Ayepiap. Ayeap
Picu.Yerm.
Tortolito de poco juizioi
Hechecbae.
Tortuga. Carumb.Chu. Toruellino.Cu^ubi rv. Toruellino con agua. Cu-
tuofo.
Aemo mbochi*.
www.portalguarani.com
l
'
/WIWll
fmwtiiB
ante
T,
cbi
Q.
T,, ante
R*
2,1$
r2Slm%
.
ante
M
Ambo po~
Tos. uu,
T os feca.. uu ti ey
Ambae apu-
c.Amombaeap.
Tofer.Cheuu. Tofer a menudo. Che uu po
rara:
Tofer enfdoamene.. Che uu ace. Totadadepan. Mbuyap ac*mombrupix. Toftador , horno que diz.
Trabajar mucho. Ayeaihupe guiporabiquibo. Trabajo del animo, ng angecoaci.angngat. Trabajo de manos. Pocaneo.
amypy^aSpyv..
ToadoiielSo].. Quarac? rembi. Quara^ rembi
ecjf.
Mbae
hacipe.
guare.
Trabajoamente.HacrcatV hpe.HacTpe.
Trahajoa vida* Tccob apaTar.
Ayporar
Mar boramS
Tracar.Aha8.NgS..
Traer. Ar.Arur.
Pe Toulmente.Ete.Y.4:.
Traer a cueftas.
Traer a
memoria. As3Traqr
mSmaendu,
MlIifffifliIIIiliflfi^*^"''^^^
www.portalguarani.com
2i 6
T.
ante
R,
T.
ante
R<
Traer en
Tragar fin r afear. mopy y guabo. Ndaycuui ymoconga. O abo amoc/ohg: Tragn fer. Nande uru
cuera! ecrabo. ca pan.
cat.
Nande
te
Traer en que
aTentarfe.
A-
nendaberu.
te.iabir.apichi.ia pee?.
Traer
la
llo.yabe.
Trafalmejas. Aba quapa pi par Curimo rym e. Hendague ndagii. O' cero' cerote. Guebipirar he-, c hecbac.Hec pire x? reribae.
Traer las piernas, ypichi Traidor.Yangaipbae nahetyma. nde rubichabup. nande Traer luto. Ax\ rMg aobv' rubichabete poguirohaTraer por tuerca. Hemym ra.l.Pogui yogcara. boa cipe ar.Oy potarey Trailla de perro. Yaguar ayucma. 2 pe aru. Traer por halagos, yapi- Trailla poner. Yagua rayuchiherubo.Hereccat $aam8 bo aru cheremymbot- Trama de tela. Ao pahpe.
ba.Qua.4.
Tragadero. Yace.
ee qu-
Tra.
www.portalguarani.com
mm
PIW
t. ante R.
rrrrr
mmm*m
217
T. am R.
Trampa.Mara.Pyn?.
Trampa hazer al
juego.
A-
m8
Traferaparte.Tebl. Trateros ios de atrs. Taqui cueri guara. Taqut cuepe guara. Tr aijado.Cheracpebe.
Che bigua -cu. Trasladar. Ayquatienohc. Afoh quati. Quaticueaiquati. Trasluzire.Cherec cang. T r afminarfe la vai j a . Oig. Trafnochar. Ndaquerete pi hbo y acat.Gui quererme aye. Querey al-
bora cbpihaboy.
Trafpafiar.Ahac.Pa.
Trafpaar hiriendo Ahac k
Pong,Apepu.De acotes,
ycutca. Trafpie.Cupyba'. Trafpie dar. Aicupbing. Trafplantar. Arobag Xbxkl Triponerfe detras de algo. Aemo ang mbae ng
Tras
pofrazo.Pig. , bnido dequalquier cofa.Tag, Tras , bnido de cofa hueca que fe quiebra. Tig. Tras algo andar .V.Pot. i Trafegar. Ayabqui. Ayp?
guar.
cerro.AemSangibat
racuppe.
q
TnTTM.Hi.TTiiriIiliMiMi
Traf*
mm
xxm
www.portalguarani.com
yufiJ'
*a
^IS
tnt<
T.
ante
R.
Trahuillarfe la lengua. Oyepoco pocog checv. Tratar bien a otro. Arcc cat.Bo. Tratar mal a otro. Arcco a.Bo.
ncs.OSyrarS.Ooe'pe
a.Oquari oyoehc. Oy guerec a.Oyoguerec
poci.
Tratar con amor. Chepore pies.Mbrc8.P?c8i. requherecbo. Trauefear.Nache araquaaTratar conuerfar. Am8nbi guitecbo.Nayco oguet.Bo. te rpguai. Ndaicobei Tratar de amores. Mborai quiryr* hu ba ayabxquV. Mbo- Trauea de monte. Caacarahuharayepor. P . Tratar de otro, AyabiquV. Trauea de rio. i acapba. Bo. Trauiefas de hamaca.Y pu Tratar mercadear. Aemv. h. mo.nga. Trauiefas de hamaca poner Tratar negocio. Mba aya bien. Aypia cat. biqui Ayeporu mbaer. Trauiefas de tapia FranccTratarfe bien.A vereco caa. PembjuTuyu rupba. ta. Trauiefo. Araquabey. NTratarfe grauemente. Ayedoicoi otebae rSgui. poihu buc. V. Trafalmejas. Tratmonos. Cha yoape- Trecho. Yeechapucu. b
.
1
cog.
rurpuc.
Ambo
yobi.
Amboyoaparib.
Treguas. Guaryn'gui poL Treguas hazer. Aguaryn? poL Apoi guaryny gue. Trementina.! i. Trenca.MScfir'myr?.
e,
Tren:
www.portalguarani.com
ww
T.
ante
R^
Pop
T, arte R,
*9
Trenca de tres
tupia.
hilos.
beat?.Htbep.
Tris,fonido de que fe quiebra. Tig. Y lo que dezi-
Tres.Mbohapn
Tres a cada vno. Peteftmboup mbohapa mee. Trefquiado. Ypymbircra. Trefquilar.AapS m8.
Trefquilar a panderetes. Ayapi rafa. Aa pynda. Trefquilar a raz:. Aapym
bete.
mos
chirlar.
Nde
tigi-
m,no chines.
Trifca.ceng apira. Tricador.Y porangu.Yya
pira.
Amboacaguypftia.
Trefquilar mal.
da.
Trine.
Oemombi
bae.'
Aa pyn-
Mema*. Trikmente.emombia h
pe.Memahpe.
Trine penfatiuo. Y pichbi
bae.Yrubae.
Tribunal.Mburubichabet renda guacu. Tributo, Y qua pernee haba. quav p mee Tributario. hra.Repibe'era.
Y rmom-
biabae.Yecarecbae. Trifleza.?m8mb?.Pich?-
b.Mem.
Triunfadores. Porombo a.guyehra, Porombo aguiye rehe oyerobiarrbae.Pcrcmbo agu yebo horhoribae. Triunfar. Ambo aguiye or
catL
tributario no
.
fer.
Nda
quayp meengra rgual che Nday qua y p m ce re pbeengarache. Tributo dar. Yquai p mee amee*
Trinchea.
bembt
rhir.
Guambip.
Trioas menudas. Tiego.,
A e m^ Oro
9^2-
of
OuTuMnM
ii
AL
www.portalguarani.com
^*
2 20
T. ante
RJ.
T.
ante
Rv
ombacv
Trocar
la
comida. Aguee.
Amboyebr,
Trocar
bi.
las palabras.
Ahc-
cobJrochefieengu.Aya-
Ambotate
veftido.
chee'cn-.
Tronco.ibMfyftu. Tronchar.AmopS.Ayoh*. Ahaquc. Tronchar hazer. Ayohaue.Ahaque uc. Troncharle. Aye. Ayeaque. Tropezadero. Yepic/ngba.Yepaphba.Yeyucahba.iba'pi'apihba.
guY.tc-a*
Trocar
Ahecobia-
Tropeando
caer..
romboecobi a ovou-
Aybip
p. Trocarfc los tiempos. Oye api ecobiaro ra.Oyerc ara,. Tropezar iatimandofe. AOembo yeupagu ara. yeyucguibi papboo rocar. Ambocarapi pa Ayep?cng.Ayep^, yyahibo. Tropel. Prnmb.MbiamTroco. Carapi.Hagiguc b.Ndur&, birapiraci. Troxe debaxo de tierra. fr. Trompa de paris.Quarepo biquaruc. tymymbi\TorSp3. Trueco.Tecbla,
.
apguibo. Tropecjar.Aibip&p.Ab
Trueno.T&pu.Amarjapfo
Amacnv, Truhn. Aba mlg a
.
Trompeta tocar
Ayop
Ma
te'te:eeapira5iara.
mymb
ra.
Trompetero.Mymbipi-ha
Trompo, cupe
teyteftYmombucboa,
reguilete,
n.eeapiraii
T!
www.portalguarani.com
ww
T.
WTW
T* ante K.
ante
v
T. ante
Tullir.
V.
tr.ocati
V.
AmboapL
Aycap. Animo etymacangi. Tupi da cofet ex ida .Y yatY c c*t pir. Y mbo y pa
Tullirfe.
Tufo de
T upi r
Tu me Tu
Amboypiahcatti.
Turbaci. Pbera. Hopa.
Turbadamente.Chepi beta hpe. Che ropa hipe. Turbada tener la cabeca por vino , o enfermedad., ChcpftmW. Cheacy.. Cheacangpynda. Turbado que l e turbo. Hopbae. Ypia bernbae. Turbado que k turbaron.
,
Ymboop
pYr.
Ymbo-
pe.
Tuerto de nube .
tv.
At
e c a-
Tuerto de vn ojo.Tecaqua
pe.
Tutano. pitiuCaracu.
Tulli^Ojgafo. Ap.Cangi.
Abacay*
qs
www.portalguarani.com
TTT
222
T. ante
.^feh
V.
nga
V.,
ante
M.
Tutor. Tr.rey
relie
Y*
ante M.N.,
V*
ante
B.L.
Vbre.C'.Cma.
Vna y otra vez. Yoap Vna fofa cofa me daa. Petef mba o ckembo aVnavez.Petef'yebu
coite.RonibSro..
note.,
Vtimamente tambin
ya..
Vna
me
a&
parece.; Peteiyebi'
chbebjamy. btbram'v.,&c fc
chtPit.
V'ncioncs tomar por ls bu^ ba s J A^mboi. a la py
reli..
Vkrajar. Arec megua... Cheeenga.ychupw Vltraje.Hereco megu haba. geng ai.. Vitraje eftar hecho de todos.
Pabeherec megua
Vngirfe.,Aemngi>Ayepi
tu,
mbiramoaic.
Virajes padecer.Porogue
rec mega ayporar., e'ngaraypcrar. Yltraje elar padecindole todos. Pab^e?nga,hrso&ai.c jLHbamciaic4
Vngirfe
Aemoand^mSg^ la cabeca. A ac
myra'.
V:guento.Mohang. Pchang.
VnicOjibJo.Mane'petey o,
te,,
'
fc
'fTT.I.^
www.portalguarani.com
V.
ante
N.
V.
ante
N.
223
Vndad.Pete'rmo*.
t co ico
Vnos
pete:
Vnioa de voluntades. Pa
yoyah pabe.Yuru Pabe remimbot
pete"
Oyopftayb. Oyocyr^.foyreyr^Sryrlryre.
ano. ynirfe las voluntades. Oe mbop yo yapbe. Petey pa o oguerec .Pabe ndoyoab qtiri.
Vniueffal.Pab'e.Opaca't. Vniuerfal cofa de todos. Memri mbae* Pbe guara mba.
Mbob
r.
Nda etaU
M8co8.Mbob?r3 Vnpar.Mococ*
Vn poco.Mvr. na.Qu?r$/
Pn.cr:
Vn poquito*
aryro.
o
o/
Pr.
Qu?r?
etelCerv.Pobi. Poetnf
Mbae pabequaapra.O
embotetyro mbae qua
reh.
Quira.
Vnto la accion
n
fc
Pichi *
y no* Pete:Moepete:Pe
tey o.epeteEM8tiep,
V*
ante u
Moeper.
Amo ndere-
ynodevofotros.
pctcP||4na8i 'X
P^Smo
Vas de las manos PoapeV Vas de las manos cortar., Che pofpe apira ayquy tft Ayepo Speg yquytt
1
tlO*
fj
KiS
fiinrf.
www.portalguarani.com
gfnrr
2.Z4
^ffTto*
Ve
ante
fe
Vtil..
ante
3\
Vtilidad.Gara.
Yas
Y.
ante
Vvas.Vb, Yviera.BeamS.,
Y. ante A;
ante R.,
V.
V rdidera*
haba,
Ao mboa queo*
ym-.
Vacar
el gouierno. Poroquaytrandipri.
Ambo
aque.
Ambopopeno. Yponer
iterlieios texiendo.
V.
Vado.T^ey.Yta?p
Ao^num.^..
ante
S,T;
Vfardalge. mog.Bo.
Vjfa'r t
Aypom. Aropa.
Vagabundo. Hecebae: Hcctefbae. Oquabe^ bae. Mbae apoce rym-' faa^ Mbie apo rthe y He guteguey mbae. Yyeporceryrr.bar
Aicoteft
mucho
I.i
Ao ay Vagar* AycocU
porkaUAyporuyepao.
Arongirapi, Ayporu; porar ^iirpar,AypicyrS;;Hmv
www.portalguarani.com
nwwwfiiWHifP
%$
dai nda?.
ante
A*.
f,.
ale
AT
225
porymbae.
gu..
Mbae
rau:
chephep.icogaor
gu ar etV
.
A o he p hat' ha-
hba^
Faterofo.
Qmrey
naba.
poit'bae..
Filerofo .hazerfe.
AhemS
Pftu.iv quireymb. Fapor de tierra.ibi tymb* Fuer precio. Hcpi n%ccn ib 1 ata ti. Fllente hombre deanimo..
P^qu^yeTmbacPo
hubey-.Angeyara.
Calientemente de animo.,
cama
gara.
nupa.Ahobohgui.^
ra pip.
Farear medir.Ahhaaibi
Gareteado pao
al traues-
Aohajnaj.
V.
FMWXZEmtfXM i^;yjyjrjaJiTiT.rjiiiiJti
ftSK
www.portalguarani.com
/11
w
116 V.
ante
A.'
^^1
V.
ante
A.
Qura.Cuangaip.
Vafura coger. Ayti yr.
Pa.
byeerobarobag.
Varias colillas. Mbae tetirpt Variedad.Par.i.
Varillas.ibra.
No
/
.
Varon,Cuimba.
Vazia cofa.Ypory mba Vazia, que la vaziaron Y porog prra. Vaziar. Ahequab. Aipo
rog.
e-
Cuynv
re.
Varonilmte.Cuimbaehpe.Abahpe.
V.
ante E.
bo.
Boya.
Vafja,ceto,&c.Rr.
Vafo.Coibuch.
Vega, urur. mb
t.
ca-
ba.
Tamba, Tapip.
Conac.ehapanga.
Vas
www.portalguarani.com
rrrrrrr
FI"l"A"i"
V. ante E.
elas cofas.. Cha.teping. Veislo aqu echado.. Pehechanico t&bmo.
V.
ante E.
227
Veis aqui
r tata end".
na
guiiicmo apiritarv-
nrio^
Veisloaqui enpie.. Pehcchante y ama?. Veiso aqui fentado. Pehechanic oguapt o'na. L
.
Amena.
Velar ganado. Amaena che Yguapi oyn., rymbarehe. Veime aqui Pehecha nic cr Vekr toda la noche. Pytv ch-Ghanicchv ahacap gu quereymo.. Vejez acercarev Arocac Chererocoe chequerey. chetuyabae Chererobi Che co mbe gui queima. Oguerobiimache <V Oreymo. tuy abae. Acac chetu ya..
fe dize
b
Vejez de lamuger.. Gnav-
b
Vejez de varn* Tuyabae.. Quimi.
Veleta.Pfryrir Vello toca, flobiacoyaba Ao y p^9 pi 9 bae.. Veloz en hablar. Aba apic'v:piryry. Ap?cv caba<$&!-; A.peev ver yerca. tw, Apecu porar arar.. Veloz ligero. Aba caba.
qua.Yaquabae.OberaVextga,aenpolla.Mb:ru., be guara.. Vexiga de ortia-Tirir. Vexi ga de pefcado.Firpo^ Veloz-mentee. Cabaqua hpe,&c. Armbbe behV igue., Vexigasdeagua/icamampe $ab i note h pe ib ttu
.
.,
ramihpe. Vela de cera.. Yrayti tat Veloz^ente-bablan-ChecS! endu, pryrt'gui rnga.Checv [Vela de ebo- Mbaequi^ oyeif &yer icatigui -.ticbu.
rerrerairOTT^^
Mam
www.portalguarani.com
2i8
V.
ante
E.
V
Vengar a
ante
Ef
otro. Ahepi.Ca;
Vengarfe.Ayeepi'.
Ven ac.Qa%rem.Eyo.Eyor.
Vena.Tayu.
V enablo,dardo,&c. Mym.
Ayuyebu
Venir de lexosJlat.Ayboguitbo. Cuguiayu.
buc.
Mmbi
Venir jua
ri
gui cherri.
Vencedor. Porombo agiuVencer. Ambo aguYye. Vedar los ojos.Ahecaqua, .Ahecaquaruba. Ahecaquaapyty. Ven ieivA m z% hep" ra r Vendibles. Tap rmbei. larepi rei. Vencno.Pohangiu pora pitibae. Mbae por.oyuca
.
mo.
Venir preb. Chepihichcrerubo. Ventaja. Qn5na.Poqu- en
P0.3.QU1.6.
VentanaAlborechacba.. Ventana de nanzes.Apn-
curirey.
Mbae
tiquic
nr>
pop.Porapit.
Venturob.Ab hecporang.Mbarahir.
yengancaYeeplt.
Ven-
JJLfa
"'^g ^
:
www.portalguarani.com
i'MWiiinni
V. ante
E.:
V.
ante E.
.
Z29
Ayoh.Apo*
Caarurupc. Verdolaga Caaruru eny pa pury* Caaruru. Verdugo. Poronupa hra. Poroguereco mr^ua har. Poro niombap hra. Qua.5.
Verdugon.Penv.HumW.
Verdugones tener. Gheretperrir.
Hupu A-
Verdad es
cierto.
Aeynapir
gatulHy nanga.
Verdad firme es
mi
efta.
Hupi
catueye.
Verdadera cofa. Hupi catu guara. Hupetc. Hupi tec.Hupip Verdaderamente. Hupi caj hape. Ayet. Aiet ca
mbireheyerure hra.. Vergenza. Ty. ^ .Tai . Vergenzas de la muger. V.Vafo natural. Verguetas del hombre. Ta quai. Hemb. Angaipa
hiQuaruh.ibr.
Venido nueuo,y
pelo
,
viejo,
con
o desflorado.
Ao
atfbibi.
Verdes
robi.
Veidura.Ai
Veftidura arraflrar.Otiriri chea.
Veftiduia. cxtsu'
HoqurobL-Yyipiqui
Verdeguear .Hobifiob.
Aobacn
Ao
wm
^sxsaaxaxaXi
nT1fJ.1T1fnT1.r1l
www.portalguarani.com
4g^>
230
V.
ante
E?
V.
ante
|S
Aobatu.Aturr.Carapi.
Caraci'gii.Carap; Veidura de muger.
Tu*
poi.Carac.Tupai. Velir.Amond. Verlire al renes. Herequabey ngoti amSnd. Hapi p cot amotidc. yefirfc. Aveao monde. Ayeao mou Amongchea cherche. Ayeao moAg?.
cobeypfcopJey.PorSra-
bucu ey.
Vida^eterna. Teebca'p?/
Vidrio.c-ngechacba.
Vidriob.Ypirerya.Ycapira curytcSiVSbgechacapirarana.
'
Vezinos.
gura.
On8
ambiiogi
Vicja.Guavhy.
Vieja pecado". Arecut.Yn
i
a. Guarn huta.
T anden
amunda bi gura.
Vieja ropa.Aobima.
V.
ante I.
ra.
Viciofanacnte.Te?.
Ore
www.portalguarani.com
ppTrrr
y., ante
I.
V.
ante
Virginidad.
a-
Cur.
Viruelas pegar.
Amboya
Mt
hece piru.
Viruelas tener. Chepiru.
Tamyrimegu.
Vinagre.Caguyhaj.
Vinagrillo yerua.ibi.
Mbiru aiporar.
Viages hazer con
la boca."
Cheyurumega.
Vifages hazer con los ojos*
Vino.Cguy.
y/no de maz.
.guy.
Abat ca-
Aiicmboe^amega.
Viible cola. Mbae hechagi pira. Hcchapira. Hete-
Vino de miel.Ei cguy. patatas, Vino de raizes &c. Carac. Vino de vbas.Vb cagy.
,
bae.
yiolcntamentc.e piraqua-
Viita.Poh. Viftar.Apohu.Acotihu.'
ndpe.Poratahpe.He-
Y mombu
prey.
era.
Abrbiharymbae.Ya
toimbirey.
wmitiijjj
www.portalguarani.com
$i
V.
ante
I.
V.
ante
T.
A c ave r
dapejaycob. Cheange-
re.
cohpeaycob.
Viuir mal. Aycobpoch?. Cherec angaip ai. Viuir mucho. AycopucJ Ayecatu aycob. Aycob pucu. Y pocop cherecob. Viuir poco.Cherecobc ata
Vifta.Tec p? ?: .Mae\ J Vituperar. Arec megua. Vituperio.Tec megua. yiuidor que fabe bufcar la
vida. Yeporaccat pora r ah ara. embae eca ca
tporng. Viuidor que viue mucho. r'.Cher-ecobeaCi'g. Oycobe pucu bae. Gue- Viuo,diligte,Tabai. Qu cob mbobiteboy hra. rey.. Viuienda morada. Cot. Te Vizco. cabang. quba.ga. Vizcocho.Mbuyap atl Viuir. Aicob. Vmir aparte. Aycobe. V. ante O, Viuir a fu gulo.Cheremim botapee a ye guitecbo. Voeablo.eeng. eengbaC yiuir bien.ycob catupieengab. ri.Nacherecob mara.l. Vocabulario . eSng ti^t Angiip. quati guaca. Viuir en la flor de fu edad. Volumen. Quatia nundu-
Checunumbuc hpeay
cob
.
cu.
Checunfimbuc
Voluntad. Temimbotara*
BJ.5.
Guemimbo-
y os,
'JOlll^
www.portalguarani.com
J
i
ll
'
'
'
ll
y:
nte:
OS
Vslmc'K
235
V$,tHiNde.Nc. Vootros.Pee.
Voz* ee.
Voz buenas eengatttpiT. Voz delgada, ee pol gui. Vz grande.ee ngu^.ee .Ho catu y ee,tiene Vuelta de acotes dar.xAy*
voz de grande boato.
tero, ee que que*- Chachi. ee tote'.
ale gui yeapa yereye> rebo. Vuelta dar enmendtfdofei. Cherec ai raye gui aycbi.po chrec angaip
catayniip&uc.
1
1 1
retorno. Poep
Voz ear*
de fat iradamente;
XV-ant^A.Xbon.CK.
myrvi cjpi'yu.
V.
ante
V.
p.Ayapourucuru.
pberiber.Ghepat
tS.Tui. Vuelcos dar en la cama A* ler er guitpa.Che an gec cheyn'me gui yere yerepa,.
X.
ante E.
Gwiqreym.8
3XiXZCXEQB
TiliiTTifiiriiliiliiliiTIiifi?
www.portalguarani.com
134.
X.
ante E*
X*
,ante ;!
^.ASmSjYbeatGa
tamoiaico. Zerbatana.Taquarf: Zizaa, tii n&Gapi} at Zizana chime.Teroo e, :Zizaa embrarCheremoe guiteebo. Atemoc m8 cay guitecbo, Zorzal.Haabi, Zorf illo que hiede, Mbicu.' MbiGur d.Mbicut: Zorro, Aguar. Aguara gua$u.
Xugofa cofa.Mbae ti
catu
II
Zaherir Hec cue hobapd ayti.Hobapeanoh?. Zarcos 0j0s.Te9i.ti: Zelar , tener zelo de las almas, Aernoacatey ab angar. Cheracatcf an aaretame yho potarey. Zelos. AguyrS. Tacatey,
Zumbar.Ayap^arc
boapif 9 a el
el
r.
Am
MSnd.2.
Zclofo. Hacatybae.
ymoolbbo.
Ha- Zumbar
oido.Gheapicja
qua ee.
Zumbar por las orejas." Cbeapf $aqu rere. ^.pemS^beat Zeo hazer. C hereda qua- Zumbido. Api 9aqua rere. ragi AemC e^a quaraApi 9 a qua ce.
.
LAFS de o.
Tllilliir-
www.portalguarani.com
i
'
'
tmrmTomrnifi
i.,i.,i,.fffiffiffii
aaaaas
www.portalguarani.com
UFf'
jt*.
oo
www.portalguarani.com
wmmmmm
www.portalguarani.com
flTW
-^f
www.portalguarani.com
wwmiwwmrwwxnitww.Yffwm.mB.mmi.M.M.m.m*..
-
www.portalguarani.com
www.portalguarani.com
www.portalguarani.com
www.portalguarani.com
i"iYm
i
mAm m mmTT7T
ii
i
www.portalguarani.com