Leergang Pensioenrecht

Leergang Pensioenrecht
Actualiteitscollege – 17 maart 2009

» 18u00 Verwelkoming

» 18u10 Denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel

» 19u30 Pauze: verzamelen van de vragen en commentaren

» 19u50 Debat

» 21u15 Vriendschapsglas

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 2

denkpistes voor een

nieuw pensioenstelsel

Prof. dr. Yves Stevens

17 maart 2009

actualiteitscollege leergang pensioenrecht

-1-
actualiteitscollege leergang pensioenrecht
17 maart 2009
www.law.kuleuven.be/leergangpensioenrecht/
Uw mening wordt op prijs gesteld !

» U kan tijdens of na de presentatie schriftelijk reageren

op de thema’s of ook algemene commentaar geven
1. De statuten gelijk maken 5. Anders uitkeren
2. Een anciënniteitspensioen 6. Anders belasten
invoeren
3. De gelijkgestelde perioden 7. Afgeleide pensioenen
hervormen afschaffen
4. Anders financieren 8. Algemene commentaar

» Duid aan over welk onderdeel het gaat

» Beperk u a.u.b. tot 1 thema
» Gelieve uw naam te vermelden
denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 4

OVERZICHT

1. Vaststellingen

2. Grondslagen voor een pensioenbeleid

3. Denkpistes voor een nieuw stelsel

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 5

1. Vaststellingen

-2-
actualiteitscollege leergang pensioenrecht
17 maart 2009
www.law.kuleuven.be/leergangpensioenrecht/
Vaststellingen
De pensioenen zijn laag

» De wettelijke pensioenen zijn laag

» De aanvullende pensioenen – in verscheidene vormen - zijn laag

» Een stijgend aantal gepensioneerden

› Leeft in de buurt van de armoedegrens
→ Werknemers en zelfstandigen
→ Gevolg van de berekeningsformule
→ Het pensioen glijdt af naar een basispensioen en wordt daardoor meer en
meer een instrument van armoedebestrijding in de plaats van een sociale
verzekering
→ Een levenstandaard bij de gepensioneerden onder de armoedegrens is
ethisch onaanvaardbaar:
› Doet een (partieel) beroep op inkomensgarantie voor ouderen (IGO)

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 7

Geprojecteerd armoederisico tot 2021 naar leeftijd

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 8

Vaststellingen
Pensioenen worden beïnvloed

» Het aandeel van gemengde loopbanen neemt toe

› Er zijn grote verschillen tussen werknemers, zelfstandigen en
ambtenaren
› Arbeid wordt in pensioentermen niet gelijk beloond

» Kortere beroepsloopbaan
› Langer studeren
› Vroeger eindigen

» Verhoogde druk op de spitsuurgeneratie tussen 25 en 55 door verhoogd

aantal werkuren en opvoedingslast

» Een stijgende inkomensongelijkheid in de maatschappij die gereflecteerd

wordt bij de gepensioneerden
› Kleinverdieners leunen aan tegen de armoedegrens
› Grootverdieners hebben een toegang tot alle inkomensvorming

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 9

-3-
actualiteitscollege leergang pensioenrecht
17 maart 2009
www.law.kuleuven.be/leergangpensioenrecht/
Vaststellingen
Er gaat veel geld naar de pensioenen

1. De overheid subsidieert of derft inkomsten

› Wettelijke pensioenen
→ Ambtenaren
→ Werknemers
→ Zelfstandigen
› Aanvullende pensioenen
→ Ambtenaren
→ Werknemers
→ Zelfstandigen
› Pensioensparen, langetermijnsparen
› IGO en het uitdovende gewaarborgd inkomen voor bejaarden

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 10

Vaststellingen
Er gaat veel geld naar pensioenen

2. De werkgever betaalt
› Wettelijke pensioenen
› Aanvullende pensioenen

3. De werknemer/zelfstandige/ambtenaar betaalt
› Wettelijke pensioenen
› Aanvullende pensioenen
› Pensioensparen – langetermijnsparen

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 11

Vaststellingen
Er gaat dus veel geld naar de pensioenen

» Maar zeer bevreemdend …

› Niemand weet exact hoeveel over alle pijlers heen

› De omvang van de 2de en de 3de pijler is onduidelijk

› De wisselwerkingen tussen de pijlers zijn onduidelijk

» De verschillende “pensioenpijlers” opereren volledig

los van elkaar terwijl ze wel eenzelfde doel nastreven.

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 12

-4-
actualiteitscollege leergang pensioenrecht
17 maart 2009
www.law.kuleuven.be/leergangpensioenrecht/
Vaststellingen
Een vergrijzende maatschappij

» Er zal nog meer geld naar pensioenen gaan

› langere levensduur, lagere historische geboortecijfers, verhoging van
de afhankelijkheidscoëfficiënt

› Een drastische kostverhoging

› De kostenstijging wordt nog afgeremd

→ overgangsmaatregelen vrouwen 45 loopbaanjaren op 65 jaar
→ de niet-welvaartsvastheid van de pensioenen WN en Z
→ vervrouwelijking arbeidsmarkt
→ afname van het aantal pensioenen aan gezinstarief WN-Z

» Ten gevolge van de vergrijzing – in al zijn componenten – zal het deel

van het BNP dat naar voorzieningen voor ouderen gaat, toenemen:
pensioenen, gezondheidszorg, afhankelijkheid, rust en verzorgingstehuis.

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 13

Vaststellingen
Kostprijs “zonder economische crisis”

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 14

Vaststellingen
De huidig gepensioneerde heeft nog spaargeld

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 15

-5-
actualiteitscollege leergang pensioenrecht
17 maart 2009
www.law.kuleuven.be/leergangpensioenrecht/
 KANTTEKENING
http://www.statbel.fgov.be

Land 1995 2000 2004 2008

België 20,00% 15,40% 13,30% 12,30%

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 16

Vaststellingen
Er is een economische crisis

» Pensioenen zitten in een economisch bestel:

“It’s the economy, stupid!”

» Effecten op
› Repartitie
EN
› Kapitalisatie

» Geen economische communicerende vaten

» Parallelle vaten
» Bij repartitie is een beleid via de staatschuld (als tijdelijke
buffer) mogelijk
denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 17

VASTSTELLINGEN
1) Pensioenen zijn laag
2) Er gaat veel geld naar de pensioenen
3) Onze maatschappij vergrijst
4) De huidig gepensioneerde heeft nog spaargeld
5) Er is een economische crisis

-6-
actualiteitscollege leergang pensioenrecht
17 maart 2009
www.law.kuleuven.be/leergangpensioenrecht/
 2. Grondslagen voor een pensioenbeleid

Grondslagen
Pensioendoel

» Waarvoor dient het pensioen ?

› Inkomensvervanging bij pensionering.
› Abstract is dit pensioendoel voor iedereen hetzelfde:
namelijk na de actieve loopbaan een pensioen genieten
dat het vroegere inkomen vervangt.
› Meer dan loutere armoedebestrijding.

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 20

Grondslagen
Pensioeneconomie

» De vraag is eenvoudig: hoe kan de economie de

pensioenen betalen ?
› Wat moet er economisch gebeuren ?
› Over economische pensioenefficiëntie is reeds zeer
veel geschreven: Samuelson, Aaron, Musgrave en
Rawls.
› De Aaronvoorwaarde is de meest gekende: De
voorwaarde waaronder repartitie of kapitalisatie het “meest
economisch efficiënt” is over een langere termijn.

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 21

-7-
actualiteitscollege leergang pensioenrecht
17 maart 2009
www.law.kuleuven.be/leergangpensioenrecht/
Grondslagen
De Aaronvoorwaarde

lange termijn

reële loonstijging +
reële groei
kapitaalmarktrente werkgelegenheid
kapitalisatie repartitie

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 22

Grondslagen
De zes remedies

» De Aaronvoorwaarde leidt tot 6 remedies.

» De pensioenthematiek draait steeds om dezelfde zes assen
(nationaal en internationaal)
1. Minder pensioen uitbetalen ?!
2. Hogere bijdragen betalen ?!
3. Meer mensen aan het werk ?!
4. Meer migranten ?!
5. Meer (fiscale) alternatieve pensioenproducten ?!
6. Afbouwen van de overheidsschuld – een grotere
overheidssubsidie?!

» MAAR er is geen economische tegenstelling tussen

repartitie en kapitalisatie. Beide hebben vanuit economisch
standpunt duidelijke voor- en nadelen.

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 23

Grondslagen
Er bestaat “geen economisch pensioenoptimum”
» Economische pensioenliteratuur geeft aan:
› Het ideale of objectief beste pensioenstelsel bestaan niet
› Er is veel context: historiek en cultuur
› De economische pensioenwaarheid bestaat niet
› Het is een streven naar efficiëntie binnen een gegeven context
» Wat wel te verwachten is: de vergrijzing en de economische crisis maken dat de
huidige generatie sowieso TWEEMAAL zal moeten betalen
» De vraag is dan: hoe willen we tweemaal betalen ?
» Wat is economisch het meest efficiënt in deze tijden ?
› Beperkt zijn
→ Keynes: the visible hand
→ Friedman en “the Chicago School”: the invisible hand
› Mogelijk zijn: schatkist, repartitie via bijdragen, kapitalisatie via bijdragen
› Het gaat niet om wat er niet gebeurd is in het verleden, maar om wat er moet
gebeuren in het kader van de uitdagingen
» Verschillende mogelijkheden
» Politici zijn nodig

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 24

-8-
actualiteitscollege leergang pensioenrecht
17 maart 2009
www.law.kuleuven.be/leergangpensioenrecht/
 3. Denkpistes voor een nieuw stelsel

Open uitnodiging tot

debat …

Pistes

1. De statuten gelijk maken

2. Een anciënniteitspensioen invoeren
3. De gelijkgestelde periodes hervormen
4. Anders financieren
5. Anders uitkeren
6. Anders belasten
7. Afgeleide pensioenen afschaffen
denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 27

-9-
actualiteitscollege leergang pensioenrecht
17 maart 2009
www.law.kuleuven.be/leergangpensioenrecht/
Pistes

1. De statuten gelijk maken

2. Een anciënniteitspensioen invoeren
3. De gelijkgestelde periodes hervormen
4. Anders financieren
5. Anders uitkeren
6. Anders belasten
7. Afgeleide pensioenen afschaffen
denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 28

De statuten gelijk maken

Aanleiding

» 1 uniek systeem voor het pensioen zonder

onderscheid tussen werknemers, zelfstandigen en
ambtenaren

» Verantwoording
› Het bestaande systeem is achterhaald door de feiten
→ stijgend aantal gemengde loopbanen
→ stijgend aantal contractuelen in overheidsdienst
→ sommige zelfstandigen hebben een ondermijnend
vrijbuitersgedrag
› Duidelijke ongelijkheden tussen de drie statuten

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 29

De statuten gelijk maken

Denkpiste

» Gelijke statuten vergt ook een nieuw stelsel voor alle

bevolkingsgroepen ongeacht het sociaalrechtelijk statuut

» Alle pensioenpijlers reëel aan elkaar binden

» Basis is 1 parameter namelijk de inkomensvervanging bij
pensionering
› Pensioenen kunnen worden gebaseerd op
→ bijdragen
→ ingezetenschap/burgerschap
→ inkomensonderzoek
› Nieuw stelsel: een mengeling van de drie

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 30

- 10 -
actualiteitscollege leergang pensioenrecht
17 maart 2009
www.law.kuleuven.be/leergangpensioenrecht/
Pistes

1. De statuten gelijk maken

2. Een anciënniteitspensioen invoeren
3. De gelijkgestelde periodes hervormen
4. Anders financieren
5. Anders uitkeren
6. Anders belasten
7. Afgeleide pensioenen afschaffen
denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 31

Een anciënniteitspensioen invoeren

Aanleiding

» Diensttijd is bepalend voor de ingang van het

pensioen

» Verantwoording
› Verschillen in ingangsdatum op basis van de studietijd
› Verschillen in levensverwachting tussen zittende en
niet-zittende beroepen
› Verschillen in en toegang tot het brugpensioenen
leidende tot oneigenlijke compensaties

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 32

Een anciënniteitspensioen invoeren

Denkpiste

» Anciënniteitpensioen na 40 jaar loopbaan

(mogelijkerwijze met progressieve optrekking)
» De éénheid van loopbaanbreuk wordt losgelaten

» Minimum-eindleeftijd blijft nodig (65-67)

› Onvolledige carrières (bijvoorbeeld lange periodes van
werkloosheid)
› Internationale loopbaan

» Met een herziening van de gelijkgestelde periodes

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 33

- 11 -
actualiteitscollege leergang pensioenrecht
17 maart 2009
www.law.kuleuven.be/leergangpensioenrecht/
Pistes

1. De statuten gelijk maken

2. Een anciënniteitspensioen invoeren
3. De gelijkgestelde periodes hervormen
4. Anders financieren
5. Anders uitkeren
6. Anders belasten
7. Afgeleide pensioenen afschaffen
denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 34

De gelijkgestelde periodes hervormen

Aanleiding

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 35

= een vorm van armoedebestrijding ?

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 36

- 12 -
actualiteitscollege leergang pensioenrecht
17 maart 2009
www.law.kuleuven.be/leergangpensioenrecht/
De gelijkgestelde periodes hervormen
Denkpiste

» Een opbouwsysteem (rugzakje): naarmate men werkt

verwerft men meer opgebouwde rechten wat betreft
de gelijkgestelde periodes
» Het krediet houdt geen rekening met de
studieperiodes omdat dit opgevangen wordt door het
anciënniteitspensioen
» Het krediet houdt wel rekening met zorgfuncties
binnen het gezin

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 37

Pistes

1. De statuten gelijk maken

2. Een anciënniteitspensioen invoeren
3. De gelijkgestelde periodes hervormen
4. Anders financieren
5. Anders uitkeren
6. Anders belasten
7. Afgeleide pensioenen afschaffen
denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 38

Anders financieren

» Pensioendoel: 75% van het gemiddelde inkomen met een

bodemtarief
» Invoering van een nieuwe pensioenformule
› Op jaarbasis
› Alle pensioenlagen of pijlers aan elkaar gekoppeld
› Berekeningsbasis is de personenbelasting
› Concreet: off-set
» Middenloonregeling
» In een duidelijk opbouw waarbij vastgelegd wordt hoeveel
pensioen men “opspaart per jaar”: is dus “notioneel”
» Geen bezoldigingsplafond voor de opbouw
» 1 unieke procentuele bijdragevoet voor alle mensen op basis
van het belastbare inkomen (loon of bezoldiging)
denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 39

- 13 -
actualiteitscollege leergang pensioenrecht
17 maart 2009
www.law.kuleuven.be/leergangpensioenrecht/
Anders financieren
Pensioenformule op jaarbasis

» RP = WP + AP = 75 % L
› WP evolueert in functie van AP en vice versa
› Is een klassieke off-set formule op jaarbasis
› Financiering via een combinatieformule
→ Repartitie
→ Collectieve kapitalisatie in een middelloonregeling
› Pijlers worden aan elkaar gebonden

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 40

Anders financieren
Pensioenformule op jaarbasis

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 41

Pistes

1. De statuten gelijk maken

2. Een anciënniteitspensioen invoeren
3. De gelijkgestelde periodes hervormen
4. Anders financieren
5. Anders uitkeren
6. Anders belasten
7. Afgeleide pensioenen afschaffen
denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 42

- 14 -
actualiteitscollege leergang pensioenrecht
17 maart 2009
www.law.kuleuven.be/leergangpensioenrecht/
Anders uitkeren

rente

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 43

Anders uitkeren
Stap voor stap

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 44

Anders uitkeren
Stap voor stap

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 45

- 15 -
actualiteitscollege leergang pensioenrecht
17 maart 2009
www.law.kuleuven.be/leergangpensioenrecht/
Anders uitkeren
Stap voor stap

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 46

Anders uitkeren
Stap voor stap

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 47

Anders uitkeren
Koppeling met woonkrediet

» Enkel als er geen hypothecaire aftrek is geweest voor

de verwerving van een eigen goed

» Verantwoording
› Armoedeval opvangen
› Niet voor iedereen
› Koppeling aan
→ de hypothecaire lening
→ de huurschuld

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 48

- 16 -
actualiteitscollege leergang pensioenrecht
17 maart 2009
www.law.kuleuven.be/leergangpensioenrecht/
Uitkeringsfase
Stap voor stap

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 49

Gemengde financiering

» Schatkist
+
» Repartitie
+
» Kapitalisatie
› Collectieve kapitalisatie
› Middenloonregeling
› Met essentieel bufferfonds (Deens model)

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 50

Pistes

1. De statuten gelijk maken

2. Een anciënniteitspensioen invoeren
3. De gelijkgestelde periodes hervormen
4. Anders financieren
5. Anders uitkeren
6. Anders belasten
7. Afgeleide pensioenen afschaffen
denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 51

- 17 -
actualiteitscollege leergang pensioenrecht
17 maart 2009
www.law.kuleuven.be/leergangpensioenrecht/
Anders belasten

» Als éénheid van statuut

» Als éénheid van pensioenstelsel

» Geen grondslag meer om verschillende

pensioenvormen anders te belasten bij uitkering

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 52

Pistes

1. De statuten gelijk maken

2. Een anciënniteitspensioen invoeren
3. De gelijkgestelde periodes hervormen
4. Anders financieren
5. Anders uitkeren
6. Anders belasten
7. Afgeleide pensioenen afschaffen
denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 53

Afgeleide pensioenen afschaffen

Aanleiding

» Gaat over de echtscheidingspensioenen en de

overlevingspensioenen

» Verantwoording
› Gewijzigde gezinspatronen en uitsterven van het
kostwinnersmodel
› Perverse effecten van de combinatie toegelaten arbeid en
overlevingspensioen ten gevolge van de toekenningsregels die
meer gebaseerd zijn op de uitzonderingen dan op de regels
› Nieuwe behoeften bij alleenstaande ouders met kinderen of
zorgfuncties die beter opgevangen worden in gelijkgestelde
periodes

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 54

- 18 -
actualiteitscollege leergang pensioenrecht
17 maart 2009
www.law.kuleuven.be/leergangpensioenrecht/
Afgeleide pensioenen afschaffen
Denkpiste

» Geen verschil meer tussen alleenstaande en

gezinspensioen
» Geen echtscheidingspensioen
» Geen overlevingspensioen
› Vervangen door een in de tijd beperkt specifiek
verlofstelsel betaald vanuit de
werkloosheidsreglementering
› Verhoging is mogelijk bij kinderen via het systeem van
de kinderbijslag
› Gelijkstelling met later komt neer op de IGO jaren
› Betaald via de schatkist

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 55

… nog tal van andere verdere denkpistes

» Welvaartsvaste pensioenen

» Actuariële correctie op de levensverwachting van de

rente van het Aanvullend Pensioen

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 56

Om af te sluiten

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 57

- 19 -
actualiteitscollege leergang pensioenrecht
17 maart 2009
www.law.kuleuven.be/leergangpensioenrecht/
 Leergang Pensioenrecht

Uw mening wordt op prijs gesteld !

» Twee docenten van de leergang treden op als

moderatoren:
› Luc Vereycken
› Paul Roels
» U krijgt de kans om even de benen te strekken en te
‘netwerken’
» Intussen verwerken de moderatoren uw formulieren

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 59

Uw mening wordt op prijs gesteld !

» U kan reageren op de thema’s of ook algemene

commentaar geven

» Duid aan over welk onderdeel het gaat

» Beperk u a.u.b. tot 1 thema
» Gelieve uw naam te vermelden
» Breng de formulieren vooraan

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 60

- 20 -
actualiteitscollege leergang pensioenrecht
17 maart 2009
www.law.kuleuven.be/leergangpensioenrecht/
Uw mening wordt op prijs gesteld !

» U gaf heel wat reacties

» We gaan ze in volgorde behandelen

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 61

Uw mening wordt op prijs gesteld !

maar omwille van

het grote aantal deelnemers
gaan we dat
heel georganiseerd
moeten doen

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 62

Uw mening wordt op prijs gesteld !

» De moderatoren
› Kunnen vragen en commentaren groeperen
› Kunnen misschien niet iedereen aan het woord laten
(helaas)
› Kunnen u uitnodigen om toelichting te geven
» Als U mondeling tussenkomt
› Zal u er ongetwijfeld in slagen uw mening kort en
kernachtig weer te geven, zodat zo veel mogelijk visies
aan bod kunnen komen

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 63

- 21 -
actualiteitscollege leergang pensioenrecht
17 maart 2009
www.law.kuleuven.be/leergangpensioenrecht/
Uw mening wordt op prijs gesteld !

» De moderatoren
› Kunnen vragen en commentaren groeperen
› Kunnen misschien niet iedereen aan het woord laten
(helaas)
› Kunnen u uitnodigen om toelichting te geven
» Als U mondeling tussenkomt
› Zal u er ongetwijfeld in slagen uw mening kort en
kernachtig weer te geven, zodat zo veel mogelijk
visies aan bod kunnen komen

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 64

Vriendschapsglas

denkpistes voor een nieuw pensioenstelsel 65

- 22 -
actualiteitscollege leergang pensioenrecht
17 maart 2009
www.law.kuleuven.be/leergangpensioenrecht/