Açiköğreti̇m Uluslararasi Poli̇ti̇ka PDF

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2568 AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1538
ULUSLARARASI POLTKA-I
Yazarlar Yrd.Do.Dr. Murat Necip ARMAN (nite 1, 2, 7, 8) Do.Dr. Ycel BOZDALIOLU (nite 3, 4, 5, 6)
Editr Do.Dr. Ycel BOZDALIOLU
ANADOLU NVERSTES
Bu kitabn basm, yaym ve sat haklar Anadolu niversitesine aittir. Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr. lgili kurulutan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt veya baka ekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz. Copyright 2012 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University.
UZAKTAN RETM TASARIM BRM Genel Koordinatr Do.Dr. Mjgan Bozkaya Genel Koordinatr Yardmcs Ar.Gr.Dr. rem Erdem Aydn retim Tasarmclar Do.Dr. Murat Ataizi Ydr.Do.Dr. Mestan Kk Grafik Tasarm Ynetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uar r.Gr. Cemalettin Yldz r.Gr. Nilgn Salur Dil Yazm Danman Okt. Olcay Saltk Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin zgr Kapak Dzeni Prof. Tevfik Fikret Uar r.Gr. Cemalettin Yldz Dizgi Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi
Uluslararas Politika-I
ISBN 978-975-06-1237-4 1. Bask Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 18.900 adet baslmtr. ESKEHR, Haziran 2012
indekiler
iii
indekiler
nsz ............................................................................................................ vii
Uluslararas Politikann Temel Kavramlar ve Metodolojisi ..............................................................................

ULUSLARARASI POLTKANIN TANIMI....................................................... TARHSEL AIDAN ULUSLARARASI POLTKA .......................................... Uluslararas Politikann Geliiminde Kant, Hobbes ve Grotius Felsefeleri....................................................................................................... ki Sava Arasnda Uluslararas Politika ....................................................... BR AKADEMK DSPLN OLARAK ULUSLARARASI LKLERN DOUU VE METODOLOJS .................................................................... Uluslararas Politikada Metodolojik Tartma .............................................. SOUK SAVA VE SONRASINDA ULUSLARARASI POLTKA ................. Souk Savan Bitiinden Gnmze Uluslararas Politika ........................ GENEL DEERLENDRME ............................................................................ zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................
2
3 4 6 7 8 9 10 11 11 12 13 14 14 15
1. NTE
Uluslararas Politikadaki Aktrler ......................................... 16

ULUSLARARASI POLTKADA AKTR TANIMI .......................................... TEMEL ULUSLARARASI POLTKA AKTR OLARAK DEVLET ............... Devlet - Millet - Milliyetilik ......................................................................... Zayf Devlet, km Devlet ve Devlet Benzeri ........................................ DEVLET DII AKTRLER ............................................................................. Uluslararas rgtler ..................................................................................... Hkmetleraras rgtler ....................................................................... Hkmetler-D rgtler ....................................................................... okuluslu irketler ........................................................................................ Bask Gruplar................................................................................................ Ulusal Kurtulu Hareketleri .......................................................................... Terr rgtleri .............................................................................................. Bireyler........................................................................................................... zet................................................................................................................ Kendimizi Snayalm...................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 17 18 20 21 22 23 24 25 27 28 28 30 31 32 33 34 34 36
2. NTE
G ve G Politikalar: Realizm ........................................... 38

G VE G POLTKALARI: REALZM..................................................... REALST DNCENN EVRM .................................................................. HANS J. MORGENTHAU VE KLASK REALZM .......................................... KENNETH WALTZ VE NEOREALZM .......................................................... NEOKLASK REALZM .................................................................................. SAVUNMACI REALZM ................................................................................. SALDIRGAN REALZM .................................................................................. 39 39 40 45 48 48 49
3. NTE
iv
indekiler
REALZME YNELTLEN ELETRLER........................................................ zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................
50 51 53 54 54 55
4. NTE
Uluslararas Politikada Alternatif Yaklamlar........................56

LBERALZM................................................................................................... Liberal Dncenin Evrimi ........................................................................... Modern Liberalizmin Temel Varsaymlar .................................................... dealizm .................................................................................................. Demokratik Bar Teorisi........................................................................ Neoliberal Kurumsalclk ........................................................................ Liberal Yaklama Yneltilen Eletiriler ................................................. MARKSST YAKLAIMLAR ............................................................................ Marksist Dncenin Evrimi ......................................................................... Lenin ve Emperyalizm .................................................................................. Bamllk Teorisi .......................................................................................... Eletirel Teori................................................................................................. Marksist Yaklama Yneltilen Eletiriler ..................................................... NACI YAKLAIM ........................................................................................ nac Yaklama Yneltilen Eletiriler......................................................... FEMNST YAKLAIM.................................................................................... zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ............................................... 57 57 59 60 61 61 62 62 63 63 64 65 66 66 68 69 70 72 73 73 74
5. NTE
Uluslararas Sistem.................................................................. 76
ULUSLARARASI SSTEM................................................................................ Yapsal zellikler ......................................................................................... G likileri ................................................................................................. Ekonomik likiler ......................................................................................... Davran Normlar ......................................................................................... ULUSLARARASI LKLER TEORLER VE ULUSLARARASI SSTEM ......... Liberallere Gre Uluslararas Sistem ............................................................ Realistlere Gre Uluslararas Sistem............................................................. Marksistlere Gre Uluslararas Sistem .......................................................... naclara Gre Uluslararas Sistem .............................................................. ULUSLARARASI SSTEMN EVRM .............................................................. Westphalia ncesi Uluslararas Sistem ........................................................ Antik Yunan ............................................................................................ Emperyal in .......................................................................................... Roma mparatorluu ............................................................................... Orta a Avrupas................................................................................... Westphalia Sonras Uluslararas Sistem ...................................................... On dokuzuncu Yzylda Uluslararas Sistem ........................................ ki Sava Aras Dnemde Uluslararas Sistem ....................................... Souk Sava Dneminde Uluslararas Sistem........................................ 77 78 79 81 82 82 82 83 83 84 84 84 84 85 86 86 87 89 90 91
indekiler
Souk Sava Sonras Dnemde Uluslararas Sistem.............................. 94 zet ............................................................................................................... 96 Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 98 Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 99 Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 99 Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 100
D Politika Analizi .................................................................. 102

DI POLTKA: TANIM VE AMALAR ......................................................... Devletlerin D Politika Amalar ................................................................ Yaamsal Amalar ................................................................................... Orta Dnemli Amalar............................................................................ Uzun Dnemli Amalar .......................................................................... DEVLETLERN DI POLTKA STRATEJLER.............................................. Devletlerin Gvenlik Stratejileri ................................................................... Yalnzclk (zolasyonizm) ...................................................................... Kendi Kendine Yeterlilik ....................................................................... Tarafszlk ve Balantszlk .................................................................... ttifaklar.................................................................................................... Devletlerin Ekonomik Stratejileri.................................................................. Otari........................................................................................................ Korumaclk ............................................................................................. Serbest Ticaret ......................................................................................... Ekonomik Koalisyonlar........................................................................... Karteller ................................................................................................... Blgesel Serbest Ticaret Antlamalar (Serbest Ticaret Alanlar).......... DEVLETLERN DI POLTKA ARALARI.................................................... Diplomasi....................................................................................................... Propaganda.................................................................................................... Ekonomik dller ve Yaptrmlar................................................................ Gizli Eylemler ve Silahl Mdahale .............................................................. DI POLTKAYI ETKLEYEN FAKTRLER................................................. Bireysel Dzey Faktrler .............................................................................. Devlet/Toplum Dzeyi Faktrler ................................................................ Corafi ve Topografik Faktrler............................................................. Ulusal zellikler...................................................................................... Rejim Tr ............................................................................................... Kamuoyu, Bask Gruplar ve Medya...................................................... Sistemik Faktrler.......................................................................................... DI POLTKADA KARAR ALMA MODELLER ............................................ Rasyonel Karar Alma Modeli ........................................................................ Kurumsal/Brokratik Model ......................................................................... zet................................................................................................................ Kendimizi Snayalm...................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 103 104 104 106 107 107 107 107 108 108 109 110 111 111 111 112 112 112 113 113 113 114 115 116 116 117 117 117 118 118 119 120 120 121 122 123 124 124 125
6. NTE
Uluslararas Gvenlik Sorunlar ............................................. 126

GVENLK: TANIM VE KAVRAMLAR.......................................................... 127 Sava .............................................................................................................. 128
7. NTE
vi
indekiler
Bar ............................................................................................................... Gvenlik kilemi............................................................................................ Jeopolitik ve Jeostrateji ................................................................................. Gvenlikletirme / Gvenlik-dlatrma ................................................... ULUSLARARASI GVENLK SORUNLARINA YNELK TEORK YAKLAIMLAR ............................................................................................... Realist Gvenlik Anlay ............................................................................. Liberal Gvenlik Anlay ............................................................................ Gvenlik Topluluu ..................................................................................... Kopenhag Ekol ve Gvenlik ...................................................................... Sosyal nac Gvenlik Yaklam ................................................................ FARKLI GVENLK KATEGORLER............................................................ Ulusal Gvenlik............................................................................................. Kolektif Gvenlik .......................................................................................... nsan Gvenlii ............................................................................................. Toplumsal Gvenlik...................................................................................... Blgesel Gvenlik ......................................................................................... evresel Gvenlik ......................................................................................... zet................................................................................................................ Kendimizi Snayalm...................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................
130 131 131 132 133 133 135 135 136 137 138 138 138 139 139 140 140 142 144 145 145 146
8. NTE
Diplomasi.................................................................................. 148
DPLOMAS: TANIM, TEMEL KAVRAMLAR, AKTRLER VE FONKSYONLARI .......................................................................................... Diplomasinin Temel Kavramlar................................................................... Diplomasinin Aktrleri.................................................................................. Diplomasinin Fonksiyonlar.......................................................................... DPLOMASNN EVRM ............................................................................... Klasik Diplomasi ........................................................................................... Eski Yunan ve Roma Dneminde Diplomasi ....................................... talyan Kent Devletlerinden Viyana Kongresine Kadar Diplomasi..... Viyana Kongresinden I. Dnya Savana Kadar Diplomasi................ Ak Diplomasi .............................................................................................. Ak Diplomasinin Klasik Diplomasiden Farklar ................................. DPLOMAS TRLER.................................................................................... kili Diplomasi ............................................................................................... ok Tarafl Diplomasi ................................................................................... Parlamenter Diplomasi.................................................................................. Zirve Diplomasisi .......................................................................................... nc Taraf Diplomasisi ........................................................................... Zorlayc Diplomasi ....................................................................................... zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ............................................... 149 151 152 152 154 155 155 156 158 159 160 161 161 162 162 162 163 164 165 167 168 168 169
Szlk ................................................................................... 171
nsz
vii
nsz
Uluslararas Politika dersi, size uluslararas ilikiler disiplininin politik yapsn retmek, uluslararas ilikiler almalarna katk sunan diplomasi, gvenlik, uluslararas hukuk ve siyasi tarih gibi konular hakknda bilgi vermek iin programmza konulmu bir derstir. Sekiz niteden oluan Uluslararas Politika I kitab, rgn ve uzaktan eitim koullarna uygun bir ierii barndrabilecek ekilde hazrlanmtr. Kitabn ilk nitesinde uluslararas politikann temel kavramlar ve metodolojisi hakknda bilgi verilmitir. Ayrca bir giri mahiyetinde olan ilk blm, kitabn geriye kalan yedi blm asndan bir n bilgi vermektedir. kinci blm uluslararas politikann aktrlerini tantmaktadr. kinci blm esas olarak iki ksmdan olumakta, birinci ksmda uluslararas politikann temel aktr olan devlet, ikinci ksmda ise rgtler, irketler, kar gruplar ve ulusal kurtulu hareketleri gibi devlet d aktrler yer almaktadr. nc ve drdnc blmler uluslararas ilikiler teorilerine ayrlmtr. Disiplinin kurucu teorisi ve ana paradigmasn belirleyen Realizm ve trleri anlatldktan sonra dier uluslararas ilikiler teorileri de tantlacaktr. Uluslararas politikann ekillenmesinde en temel kavram olan g olgusu incelendikten sonra, devletlerin birbirleri ile ilikilerini hangi sistem iinde gerekletirdii analiz edilecektir. Yedinci blm uluslararas gvenlik almalarna ayrlmtr. Gvenlik almalarnn ilikin metodolojik ve kuramsal erevenin izildii blm diplomasi blm izlemektedir. Son nite olan diplomasi tarihi, temel kavramlar ve trleriyle birlikte ilenmitir. Her nitenin banda o nitede ilenecek konunun amalar yer almaktadr. Bylece, ilenen nitede hangi bilgileri edineceimizi ve nitenin hedeflerini grm olacaksnz. Sra Sizde bal altnda verilen sorular, altnz nite ile ilgili olarak sizi daha fazla dnmeye ve aratrma yapmaya ynlendirecektir. Kendimizi snayalm blmnde nitenin tam olarak anlalp anlalmadn test etmenize yarayacak oktan semeli sorular bulacaksnz. nite ierisinde geen temel baz kavramlarn akland szlk ksmnn da almanz kolaylatracan umuyoruz. Alannda uzman iki akademisyen tarafndan hazrlanan bu kitabn sizlere yararl olmasn mit eder, hepinize baarlar dileriz.
Editr Do.Dr. Ycel BOZDALIOLU
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra; Uluslararas politika kavramn tanmlayabilecek, Tarihsel adan uluslararas politikann geliimini aklayabilecek, Diplomasi, uluslararas hukuk, ulus devlet ve egemenlik kavramlarn tanmlayabilecek, Uluslararas politikann bir akademik disiplin olarak geliim srecindeki teorik ve metodolojik tartmalar yorumlayabilecek bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Uluslararas Politika Uluslararas Hukuk Diplomasi Ulus Devlet Egemenlik G kar Anari Analiz Dzeyi
indekiler
ULUSLARARASI POLTKANIN TANIMI TARHSEL AIDAN ULUSLARARASI POLTKA BR AKADEMK DSPLN OLARAK ULUSLARARASI LKLERN DOUU VE METODOLOJS SOUK SAVA VE SONRASINDA ULUSLARARASI POLTKA GENEL DEERLENDRME
Uluslararas Politikann Temel Kavramlar ve Metodolojisi
Uluslararas Politikann Temel Kavramlar ve Metodolojisi

ULUSLARARASI POLTKANIN TANIMI
Uluslararas politika, bata devlet olmak zere, uluslararas sistemde tanml temel aktrlerin birbirleri ile girdikleri politik ilikileri inceleyen bir alt disiplindir. Uluslararas politika daha sonraki blmlerde kapsamlca incelenecek olan tm uluslararas aktrlerin davranlarnn tanmlanmas, aklanmas ve ngrlebilmesi ile ilgilenen uluslararas ilikiler disiplininin alma sahas iindedir. Uluslararas ilikiler tm uluslararas aktrlerin politik davranlarndan kltrel ilikilerine, spor aktivitelerinden snr-aan yardm kampanyalarna, ekonomik ilikilerden uluslararas hukukun gelimesine dair abalarna kadar uzanan geni bir yelpazede faaliyet gsteren bir disiplinken uluslararas politika bu ilikilerin yalnzca politik boyutu ile ilgilenir. Uluslararas ilikiler tarihini antik Yunan uygarlnda, M.. 4. yzylda Peloponnessian Savalarn yazan Thucydidese kadar gtren dnrler bulunmaktadr. Machiavelli, Hobbs, Locke ve Kant gibi Aydnlanma Dnemi dnrleri de politika hakkndaki grleri arasnda, II. Dnya Sava sonrasnda uluslararas politika olarak tanmlanacak olgulara deinmilerdir. Kutsal Roma Germen mparatorluunun Alman prensliklerinin egemenliklerini tanmas ile sonulanan ve Otuz Yl Savalarn sona erdiren 1648 (Westphalia Antlamas) ulus devletin kuruluu asndan bir milat olarak kabul edilir. Bu tarihten itibaren gerek anlamda bir uluslararas kavramndan bahsedilmeye balanabilir. Bu noktada akla u soru gelebilir: Westphalia Antlamas ncesi devletin varlndan sz edilemez mi? Bu soruyu yantlamak iin devletin ne olduu ile ilgili politika bilimi tartmasna danmak gerekecektir. Politika bilimi asndan devlet, snrlar belirlenmi bir lke zerinde, yerleik bir insan topluluunun egemenlik yetkisine sahip bir iktidar tarafndan ynetilmesi ile ortaya kan politik bir kurumdur. Tanmdan da anlalaca zere devletin temel unsuru vardr: lke, egemen iktidar ve insan topluluu. Westphalia Antlamasndan nce de insan topluluklarnn yerletikleri pek ok lke mevcuttu; ancak Vestfalya Antlamas bu lkeler zerindeki iktidarlarn egemenliklerini tanmak vastasyla devrimci bir gelimeye iaret eder. Nitekim Vestfalya Antlamas imzalanmadan yetmi yl kadar nce (1576da) siyaset filozofu Jean Bodin, Devlet zerine Alt Kitap isimli eserinde egemenlik kavramn ilk kez tanmlamt. Bodine gre egemenlik btn vatandalar ve tebaa zerinde kanunla kstlanmayan, snrsz, mutlak ve en
Peloponnessian Savalar: Sparta ve Atina kent devletleri arasnda .. 431den 404e kadar sren ve Atinann yklmasyla sonulanan sava. Westphalia Antlamas: Otuz Yl Savalarn sona erdiren anlama Kutsal Roma mparatorluu, Alman prenslikleri, spanya, Fransa, sve ve Hollanda Cumhuriyeti arasnda Ekim ve Mays 1648 tarihlerinde imzalanmtr. Tarihsel adan ulus devletin ortaya kt anlama olarak kabul edilir.
Yarg Bakl: Yabanc devletlerin, onlarn diplomasi temsilcileri ve konsolosluk grevlilerinin, devlet gemileri ve uaklarnn lkesinde bulunduklar devletin lkesel yetkilerinin byk lde dnda kalmalardr.
stn iktidardr. Devletlerin, lkeleri zerinde tam egemen birimler olduklar ilkesi, aralarndaki ilikilerin de hukuki olarak dzenlenmesi ihtiyacn ortaya karmtr. Gnmzde uluslararas hukuk olarak ifade edilen bu kurallarn ortaya kmasnda en nemli dnr Hugo Grotius olmutur. Hollandal hukuku hem devlet egemenliinin tanmlanmas hem de bu egemenliin snrlarnn belirlenmesinde ou gnmzde de aynen uygulanan temel ilkeler gelitirmitir. Bu ilkelerden ak denizlerin serbestlii deniz hukukunun gelimesinde temel referans olagelmitir. Grotiusun gelitirdii hakl sava ilkesine gre sava sadece meru mdafaa, cezalandrma ve mlkiyetin geri kazanlmas artlar ile hukuki olabilir. Bylece devetler aras ilikilerde son are olarak bavurulabilecek savaa hukuk bir nitelik kazandrlmtr. Hugo Grotiusun uluslararas hukuka yapt bir dier nemli katk da diplomasinin ileyiine dair dnceleridir. Grotius diplomatlarn akredite olduklar devletlerde yarg baklna sahip olmalar gerektiini ne srmtr. Gnmzde de temel bir ilke olarak kabul edilen bu ilke, dier tm diplomatik kurallarn da ekillendii 1815 Viyana Kongresi ile bir uluslararas hukuk normu hline gelmitir. Uluslararas politikann nemli alanlarndan biri olan diplomasi uluslar arasndaki mzakere ve ilikilerin temsilciler araclyla yrtlmesinin yannda bu ilikileri analiz eden bilim olarak tanmlanr. Viyana Kongresi her ne kadar diplomatik usullerin belirlenmesi anlamnda nemli bir yere sahipse de diplomasi bilimin geliiminde tarih boyunca pek ok nemli dnr ve devlet adamnn etkisi olmutur. Niccolo Machiavelli, Francesco Guiccardini, Hugo Grotius, Richelieu, Abraham de Wicquefort, Franois de Callieres ve Ernest Satow bu bilimin geliimine katk sunan dnr ve devlet adamlar arasnda saylabilir (skit, 2007). Vestfalya Anlamasnn SIRA SZDE uluslararas politikann geliimine olan katks nasl aklanabilir?
SIRA SZDE
DNELM S O R U
TARHSEL AIDAN ULUSLARARASI POLTKA

Westphalia Antlamas ile egemenlik haklar tannm devletler Viyana Kongresi ile de aralarndaki ilikilerin niteliini belirleyerek yeni bir uluslararas dzen oluturS O R U Uyumu ad verilen bu yeni sistemin temel ilkeleri yasallk ve mulardr. Avrupa uluslar arasnda iyi geinme ilkeleridir. Bu dzen byk lde, Napolyon Savalarnn galipleri olan DKK A T ngiltere, Rusya, Avusturya ve Prusyann Avrupada ortaya kacak sorunlarn savaa gereksinim duyulmadan zlebilmesini salama abasnn bir rndr. Bu sorunlarn kayna henz 15. yzylda spanya ve Portekizde SIRA SZDE grlmeye balayan milliyetiliin, 1789 Fransz Devrimi sonrasnda btn Avrupay kasp kavurmas ve ok uluslu imparatorluklar paralamakla tehdit etmesiyAMALARIMIZ di (Pacteau, Mougel, 1993). On dokuzuncu yzylda bar zaman konferanslar yntemi ile Avrupa ktas ii sorunlarn bir ksm tartlarak sorunlar mevcut g dengesine halel gelmeden K T A P zme ulatrlabilmitir. Ancak bu uyum yine de milliyetiliin ve onun siyasal dzeni olan liberalizmin yaylmasna engel olamad. Bu uyumu bozan gelime Belikann 1830da bamszln ilan etmesi oldu. ngilterenin Fransaya yaknlamaT E L E V Zbu YON s ile sonulanan bamszlk ilannn ardndan Polonyada balayan milliyetilik isyannn Rusya tarafndan kanl yntemlerle bastrlmas Avrupada milliyetilikler an balatt. 1830 ve 1848 devrimleri Fransz devriminin milliyeti ve liberal fiNTERNET
DNELM
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
MAKALE
1. nite - Uluslararas Politikann Temel Kavramlar ve Metodolojisi
kirlerinin tm Avrupa halklar tarafndan salam biimde iselletirilmesini salad. Dengenin baronu olarak tannan ve milliyetilikler ann domasndan nceki eski dzenin sembol ismi olan Avusturya babakan Metternichin tm sindirme ve bastrma giriimlerine ramen kazanan milliyetilik oldu. Osmanl Devletinin Balkanlardaki topraklarnda Yunanistan devletinin (1829) kurulmasna neden olan bu sre, Avrupal glerin Latin Amerikadaki kolonileri de etkiledi. Nitekim Kolombiya (1819), Bolivya (1821) ve Meksika (1824) on dokuzuncu yzyln ilk eyreinde bamsz devletlerini kurdular. Latin Amerikada kolonilerini kaybeden Avrupann byk gleri 1840-1860 aras dnemde kayplarn Uzakdouyu smrgeletirerek kapatmaya altlar. in ve Japonyann smrgeletirme srelerine kta dndan nemli bir aktr olan ABD de katld. Herkes iin ak bir oda olarak tanmlanan inde bu smrgeletirme giriimine kar Taiping ve Boxer ayaklanmalar kmsa da devasa lkenin bir Fransz-ngiliz smrgesi olmas gerei deimedi. ABDnin Japon limanlarn ticarete ama basks da bu lkede iki yzyl akn bir sredir devam eden Tokugawa ogunluunun yklmasna neden oldu. Ancak 1868de iktidara gelen mparator Meiji, lkeyi otuz yl gibi ksa bir srede modern bir devlete dntrd. 1894de ini yenerek Koreyi ele geiren Japonya, 1904-1905 savanda Rusyay yenerek smrge anda doulu bir devletin bir batl devleti yenemeyecei efsanesini ykm oldu. Benzer bir biimde 1857 ylnda, ngiliz smrgesi olan Hindistanda da yabanclara kar balayan ayaklanma hemen bir sonu vermese de orta vadede bamsz Hindistan devletinin kurulmasnn fitilini ateledi. Bu smrge mcadelesinde en nemli gelime Almanya ve talyann ulus devletlerini kurmay baarmalaryd. Saylar otuz sekizi bulan Alman prenslikleri 1819dan 1836 ylna kadar Alman devletinin ilk aamas olan Zollverein kurdular. 1862de Prens Otto von Bismarckn Prusya anslyesi olmasyla Alman birliinde nemli bir aama daha gerekleti. Demir anslye olarak tannan Bismarck Avrupadaki politik geliimlerden mkemmel biimde yararlanarak Avusturya dndaki tm Alman prensliklerini Prusya etrafnda birletirdi. Bismarckn gayretleriyle 18 Ocak 1871 Versailles Saraynda I.Wilhelme Alman mparatorluk tac giydirildi ve Alman Ulusal Birlii resmen kurulmu oldu. Almanya gibi uzun yzyllar kent devletleri biiminde rgtlenmi talyada Piemonteli devlet adam Kont Cavour bir birlik oluturularak 1861 ylnda talya Kralln kurdu. 1870 ylnda bir Papalk devleti olan Romann talya tarafndan ele geirilmesi ile birlik tamamland. Bu birliin olumasnda Cavour kadar, yurtsever kahramanlar Mazzini ve Garibaldinin direnileri de etkili oldu. talya ve Almanyann Avrupa devletler ailesine dhil olmasyla ktadaki g dengesinde nemli deiimler meydana gelmitir. G dengesi sisteminin bozulmas ve geleneksel imparatorluklarn liberalizmin ngrd serbest ticaret nnde bir engel olarak hlen hayatta olmalar I. Dnya Savann patlamasna neden oldu. Elbette bu kresel savan nemli bir nedeni de ge kalm devletler olan talya ve Almanyann smrge rekabetine katlma arzusuydu. Yzyln hemen banda yaanan Fas bunalmlar, Bosna sorunu ve Balkan Savalar I. Dnya Savann nc sarsntlar niteliindeydi. Savan gelmekte olduunu gren Avrupa devletleri eitli ittifaklar kurarak hazrlksz yakalanmaktan kurtulmak istiyordu. Beklenen sava 28 Haziran 1914 gn Avusturya Aridk Franz Ferdinandn Saraybosna gezisi srasnda Bosnal bir milliyeti Srp (Gavrilo Princip) tarafndan ldrlmesi ile balad. Drt yl boyunca ktada devam eden sava 9.500.000 insann lmyle o gne kadar yaanan en kanl sava
Tokugawa ogunluu: ogunluk Japon siyasi hayatnda askeri diktatrle verilen isimdir. Japonya tarihindeki ogunluktan sonuncusu olan Tokugawa ogunluu 1603 ylndan 1868 ylna kadar lkeyi ynetmitir.
Zollverein: Alman gmrk birlii. Aralarnda gmrk birlii kuran Alman prenlikleri bu projenin baarl olmasnn ardndan Prusya nderliinde Alman Devletini (Reich) kurdular. anslye: Alman devletlerinde babakanlk kurumuna verilen isim.
G Dengesi Sistemi: Avrupada 18 ve 19. Yzylda yaanan; glerin birbirine yaklak olarak eit olduu ve bu sayede sava riskinin en aza indirildii sistem.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
6
DNELM S O R U
olarak tarihe geti. ngiltere, Fransa ve sava devam ederken ittifaka dhil olan ABDnin zaferiyle sonulanan sava, geleneksel imparatorluklar Osmanl, AvusturS O R U ya ve Rusyann tarih sahnesinden ekilmesine neden oldu. I. Dnya Savann nemli nedenlerinden biri ulus devletlerini 19. yzyln son eyreinDKKAT de kurabilmi talya ve Almanyann smrge elde etmek istemesiydi. Alman prensliklerinin SIRA SZDEbirlemesi Avrupada var olan g dengesi sistemini nasl etkilemitir?
SIRA SZDE
DNELM
DKKAT
SIRA SZDE SIRA SZDE AMALARIMIZ DNELM
Self determinasyon ilkesi: Uluslarn kendi kaderini tayin etme hakk. K S O TR A UPhukukta Uluslararas smrge devletlerinde yaayan uluslarn ve bir SIRA SZDE federasyon yer alan D K K Aiinde T Tve EL E V Z anlamasnda YON kurucu yahut anayasasnda ayrlma D N E L M federe hakk bulunan SIRA SZDE devletlerin iinde yaayan uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakk N E R E T olduu STO RNU kabul edilmitir. AMALARIMIZ
Uluslararas Politikann Geliiminde Kant, Hobbes ve AMALARIMIZ NELM GrotiusD Felsefeleri

Savan son dnemecinde, ABD Bakan Woodrow Wilson tarafndan 8 Ocak 1918 K Kongresi gnl ABD S OT RAU P toplantsnda okunan on drt ilke uluslararas politikann geliiminde bir dnm noktasdr. Sava sonras serbest ticaretin nndeki engellerin SIRA SZDE self determinasyon hakk verilmesi, silahlanmann snrlankaldrlmas, uluslara DKKAT T E Lanlamalarn EVZYON drlmas ve ak yaplmasna ilikin maddeler yzyllardr tartlan liberal ideallerin sava sonras oluturulacak yeni dzenin anahtar olacann da DNELM SIRA SZDE iaretiydi. Bu yeni dzen politika biliminde yzyllardr var olan Kant ve Hobbesu felsefe tartmasnda, Kant grlerin hkim olacan gsteriyordu. Bu nok N TO ER ET RNU tada Kant S ve Hobbesu felsefelere gz atmak gerekecektir.
AMALARIMIZ MAKALE K T A P
DKKAT MAKALE K T A P
I. Dnya Sava yeni dnya dzeni idealist ilkeler zerine kuruldu. D Ksonras KAT nsan insann kurdudur (Homo Homini Lupus) szyle tannan Thomas HobSIRA SZDE bes (1588-1679) Ren Descartes ve Galileo Galilei gibi nemli filozof ve bilim adamlarnn adadr. Materyalist bir dnr olan Hobbes bu ad geen astroTELEVZYON nom ve filozofla 1636da tanma frsat bulmutur. Bu etkileim Hobbesun dnAMALARIMIZ ce dnyasn da belirlemi ve eserlerinde politikann da geometri gibi temel kurallarla zmlenebileceini savunmutur. 1640dan 1651 ylna kadar Cromwell N T ETR N T K A EP Dnemi ngilteresinde yaayan Hobbes bu Dnemdeki i sava ve devrim srelerine tanklk etmitir. Bu kanl ve alkantl dnemdeki deneyimleri ve dneminin pozitivist bilimsel yaklamnn da etkisiyle Hobbes politika biliminde ktmAY LO Etemsil T E LM EA VK Z N ser bir gerekilii eder. Burjuvazinin gelimekte olduu bir ada yaayan Hobbes bir kar devrimci tutum sergileyerek aristokrasiden yana olmutur. Tevratta geen bir canavar olan Leviathann ismini verdii eseri politika biliminin ilk denemelerinden biri olarak kabul edilir. Leviathan Hobbesun tarihsel adan bir NTERNET fenomen olarak kabul ettii devleti temsil eder. Hobbese gre doa durumunda olan insan -kt yaradlndan tr- srekli sava hlindedir. yleyse insanlar arasnda sava ortadan kaldrmak ancak gl bir devletin varl ile mmkndr. MAKALE Ancak savan bir gn sona ereceini dnmek baka bir dnce olacaktr nk devlet egemenliinden ve bamszlndan vazgemeyecei iin uluslararas alan daima anarik kalacaktr. Bu ynleriyle Hobbes uluslararas politikada Realist teorinin nclerinden kabul edilir. Uluslararas politikada idealizmin ncs saylan Immanuel Kant 1724 ylnda dodu ve 1804te ld. Hobbesun aksine insan doasnn iyi olduunu dnen Kantn evrenselci dnceleri uluslararas politikada iyimserlii savunur. Kanta gre insan iyilik aray iindedir. nsanlarn organize olmu hli olan devlet de bar arar. Uluslararas politikada idealizmin nc eserlerinden Ebedi Bar zerine Felsefi Bir Deneme ismindeki aheserinde srekli barn salanmas, her eyden
SIRA SZDE TELEVZYON AMALARIMIZ

Cromwell dnemi: ngilterede kral NE K N T E T RA PT I. Charlesin lkeyi zorbaca ynetmesinin ardndan Oliver Cromwell nderliindeki parlamento ordusu 1648de kraln AV KA Tordusunu EM LE ZL YEO N yenmitir. Kraln idam edilmesinden, 1660da Fransaya kam olan II. Charles tekrar taht ele geirmesine kadar geen NTE RNET kanl dnem Cromwell dnemi olarak bilinir.
MAKALE
nce ahlaki bir gereklilik olarak tanmlanr. Anari iindeki devletlerin bir g dengesi iinde bar tesis etmeleri beyhudedir; bar ancak hukuk zemininde oluturulabilir. Bu hukuk trldr: devlet iinde var olan anayasal hukuk, devletleraras ilikileri dzenleyen uluslararas hukuk ve bireyin kendi devleti ve dier devletlerle ilikilerini dzenleyecek kozmopolitan hukuk. Kozmopolitan hukukun geliebilmesi iin tm devletlerin bir konfederasyon biiminde rgtlenmesi ve bir dnya devleti oluturmalar gerekir. Bar, hukuku ve btnlemeyi hedef alan dnceleriyle Kant idealist teorilerin ncsdr. Kimi dnrler uluslararas politikada gelitirilen teorilerin kkenlerini, ne Hobbesu bir ktmser gerekilikte ne de Kant bir iyimser idealizmde deil yukarda diplomasi ve uluslararas hukukun geliiminde adn andmz Hugo Grotiusun aklclnda ararlar. Nitekim mevcut uluslararas sistemde devletlerin bir st otorite olmakszn anarik bir yapda var olmalarnn yannda, Birlemi Milletlerin (BM) klavuzluunda gelimekte olan uluslararas hukuk bu iddiann temelini oluturur. zellikle insancl hukukun ve 1999da pek ok devlet tarafndan imza altna alnan Roma Stats ile insanlk tarihinde ilk defa daimi bir Uluslararas Ceza Mahkemesinin kurulabilmi olmas gibi gelimeler Grotiusun grlerini dorular niteliktedir.
SIRA SZDE Devletler aralarndaki sorunlar sava dnda hangi yntemlerle zebilir?
Roma Stats: Srekli bir Uluslararas Ceza Mahkemesinin kurulmas 17 Temmuz 1998 tarihinde, Romada, BM nderliinde kabul edilmitir. mzac devletlerde gerekleebilecek sava sular, insanla kar ilenen sular, soykrm sular ve saldr sularn yarglayacak bir srekli uluslararas mahkemenin kabul edilen yarg yetkileri ve yaps Roma Stats olarak anlr.
ki Sava Arasnda Uluslararas Politika
SIRA SZDE
Yeni byk savalarn ortaya kmasn engellemenin tek yolunun liberal ve demokratik bir dnyay ina etmek olduunu dnen Wilsoncu dnrlere gre S O Rbar U denizlerde serbestlik, ak diplomasi, serbest ticaret, silahszlanma, daimi klacak uluslararas bir rgtn tesisi ve smrgelerin kendi kaderlerini tayin etmeleri yoluyla bamszlklarna kavumalar bara ulamann tek D yoldur. Bu idealleKKAT rin gereklemesi amacyla bir evrensel rgt kurma fikri, I. Dnya Sava sonrasnda, 1919da Pariste toplanan Bar Konferansnda ana gndem maddesi olarak SIRA SZDE grld ve kabul edildi. 10 Ocak 1920de svirede kurulan Milletler Cemiyetinin amac bar korumak ve devletler arasnda kabilecek anlamazlk ve atmalar bar yntemlerle zme kavuturarak olas savalar engellemekti. SavaAMALARIMIZ yasaklamayan Cemiyet, Grotiousun hakl sava ilkesine sayg gstererek, szlemeyi imzalam olan lkelerin savaa balamadan nce Cemiyet tarafndan gelitirilecek bar nerileri dikkate almalarn bir zorunluluk hline CemiK getiriyordu. T A P SIRA SZDE yet szlemesini ihlal eden devlet iin ticari ve finansal yaptrmlar uygulanacakt. Cemiyetin kurulmas iin n ayak olan ABD, Senatodan yeterli oy alnamad iin ye olmad. 1917 ylndaki Ekim Devrimiyle yklan RusyannT yerine kurulan SSCB E LE VN Z N D EY LO M de ye devletler tarafndan resmen tannmad iin 1934e kadar ye olamad. Trkiye ise bavurusu bulunmad hlde uluslararas bara katks nedeniyle zel S O R U bir davet alarak 1932 ylnda Milletler Cemiyetine ye oldu.
NTERNET
DNELM
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P SIRA SZDE
TD E L E VN E ZL YO MN
S O R U
NTERNET
DKKAT
10 Ocak 1920de svirede kurulan Milletler Cemiyetinin amac I. Dnya Savandan sonDKK AT ra glkle ina edilebilen bar korumaktr. Tm bu iyimser gelimelere ramen 1929 ylnda ABDde ortaya kan ekonomik krizin etkisi btn dnyay sarmaya balaynca, uluslararas sisteme hakim olAMALARIMIZ maya balayan iyimserlik bozuldu. talya, spanya ve Portekiz gibi Akdeniz lkeleri ile Almanya ve Japonyada iktidara gelen ar sa ynetimler ekonomik kriz
K T A P MAKALE SIRA SZDE
MAKALE SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
ve sava sonras imzalanan adaletsiz anlamalardan bunalan halklar iin sahte cennetler vaat etmeye balamt. Eyll 1931de Japonyann Gney Manurya Demiryolunu igal etmesi; 1934 ylnda ise Somali ve Eritrede askeri ynak yapan talyann Etiyopyaya -sivillere kar kimyasal silahlar da kullanarak- saldrmas Milletler Cemiyetinin uluslararas barn salanmasndaki etkisinin test edilmesi iin bir frsatt. Cemiyet her ne kadar bu saldr karnda eitli ekonomik yaptrmlar uygulamay kararlatrmsa da talyann faist diktatr Mussolini kanl sava sonunda kendisini Etiyopya mparatoru ilan edince bu ambargo karar da resmen kaldrld. Bu gelimeler Cemiyetin ve onu vcuda getiren Kant idealizmin, g ve kar arayan Hobbesyan realizme malup olduunu gsteriyordu.
BR AKADEMK DSPLN OLARAK ULUSLARARASI LKLERN DOUU VE METODOLOJS

Edward Hallett Carrn 1939 ylnda yaynlad Yirmi Yl Krizi isimli kitab politika biliminden bamsz olarak uluslararas ilikilerin bir akademik disiplin olarak ortaya kn mjdeleyen eser olarak kabul edilir. Kitap, I. Dnya Sava sonras gelimelerden Miletler Cemiyetini kuran Wilsoncu liberal dnya grn sorumlu tutarak, topyac olarak damgalad idealistleri sulamaktadr. Kanttan bu yana hibir dnr kendilerini idealist olarak tanmlamamken Carr, onlar iin rettii bu kavramla uluslararas ilikilerin ilk tartma kuan balatmtr. Carra gre uluslararas sistemde savan nedenini anlamak ancak g dalmndaki eitsizliin doru ekilde analiz edilmesi ile mmkndr. G peinde koma gereini gz ard eden idealist yaklamlar, sava sonras dnemde mevcut statkodan rahatsz olan revizyonist devletlerin karlar ile elimi bu da yeni ve byk bir sava kanlmaz hale getirmitir. Carrn bu ngrs kitabn yaynland yl II. Dnya Savann balamas ile gereklemitir. Grld zere uluslararas ilikiler bir akademik disiplin olarak dealizmRealizm tartmasndan domutur. Ancak Carr, her ne kadar bu tartmay balatan fikir babas olarak kabul edilse de kitab yeni bir teori gelitirmekten ziyade idealizmin eksikliklerini eletirmekten ok da teye gitmez. Carrdan sonra George Schwarzenberger 1941 ylnda yaymlanan G Politikas isimli kitabnda, g kavramnn uluslararas politikadaki stnln vurgulayarak hukuk ve ahlaki normlarn ancak uluslararas politikann tali kavramlar olabileceini savunmutur. Uluslararas ilikilerde Realist teorinin gerek kurucu babas Hans J. Morgenthaudur. II. Dnya Savann sona ermesinin hemen ardndan 1949 ylnda baslan kitab Uluslararas Politikada Morgenthau Klasik Realizmin temel ilkelerini saymtr. Ona gre politikann kkleri insan doasnda bulunan nesnellikte gizlidir ve odak noktas ise g terimi ile ifade edilen kar kavramdr. Morgenthau baarl bir politikann uygulanmasnda ahlakilik ve gereklik arasnda srekli bir gerilim olduunu bildirir. Devletler g peindedir ve bunu elde etmek iin kimi zaman evrensel ahlaki kriterleri gz ard edebilirler. Bir devletin politikalarnn en temel saiki bek araydr. Beksn gerekletirmek isteyen devlet srekli olarak askeri g aray iinde olacaktr. Askeri g aray iin yrtlen politikay yksek politika olarak tanmlayan Morgenthau, bata ekonomi olmak zere, dier tm alanlarda gelitirilen politikay dk politika olarak tanmlar. Morgenthaudan sonra Nickolas Spykman ve George F. Kennan gibi dnrler de Klasik Realizme katkda bulunmulardr. Bu noktada Klasik Realizmin temel kavramlarna gz atmak gerekecektir. G, kar, bek ve anari kavramlar Klasik Realizmin temel kavramlardr.
Revizyonist Devletler: I. Dnya Sava sonrasnda yaplan anlamalarda ar kayplara urayan devletlerin sava sonras ortaya kan uluslararas sistemi dntrme abalarna revizyonizm ad verilir. ki dnya sava aras Almanya, Bulgaristan, Japonya ve talya revizyonist devletler olarak anlr.
G, aralarnda iliki bulunan iki varlktan birinin dierine, istemese dahi bir eyi yaptrabilme becerisidir. Gcn varlndan ancak bu eylem sonucunda bir davran deiiklii ortaya kmsa bahsedilebilir. Morgenthauya gre gce sahip olan ve onu srekli elinde bulundurabilen devletler, dier devletler zerinde psikolojik bir bask yaratarak diledikleri politikalar kabul ettirme kapasitesine sahip olacaklardr. G asker ve silah says yahut zenginlik gibi maddi kaynakl olabilecei gibi; prestij, ideoloji veya din gibi maddi olmayan kaynaklara da dayanabilir. Her canlnn birincil amac yaamn srdrebilmektir. Devletler de her canl organizma gibi ncelikle varln srdrmek amacn gder. Devletlerin d politikadaki ncelikleri blnmeden, igale uramadan ya da ar bir ekonomik kriz nedeniyle toplumsal dokular zedelenmeden varlklarn muhafaza etmeleridir. Devletin varln korumas ve yaamn devam etmesi anlamndaki bek Klasik Realizmin en nemli kavramlarndandr. Uluslararas politikada anari kavram devletin zerinde, ona emredici bir st otoritenin bulunmamas anlamna gelir. Kendilerinden yksek bir otorite tanmayan egemen devletler uluslararas doa hlindedirler. Bir egemenin bulunmamas nedeniyle anarik olduu varsaylan uluslararas sistem, i hukukta olduu gibi gl bir yaptrm ve icra kuvveti bulunan hukuksal bir rejime tabi deildir. Geleneksel teoriler - Klasik Realizm ve dealizm- devletlerin mutlak bir egemenlie sahip olduklarna ve aralarndaki iliki sonucu ortaya kan sistemin anarik doasna iaret eder. Grotius ise uluslararas ilikilerin temelde anarik olduunu fakat mantk, ortak karlar ve bar eilimler zerine kurulu bir uluslararas hukuk ortaya kmasyla anarinin ortaya karabilecei sava eilimlerin alabileceini iddia ediyordu.
Uluslararas Politikada Metodolojik Tartma

Uluslararas politika bir akademik disiplin olarak ortaya kp niversitelerde uluslararas ilikiler veya uluslararas politika isimli blmler kurulmaya baladktan sonra, bu disiplindeki akademik literatrde byk bir gelime ortaya kmtr. Literatrde meydana gelen bu art hem niceliksel anlamda kaleme alnan eserlerin artmasna hem de yeni teorik ve metodolojik yaklamlarn gelitirilmesini ifade eder. Bu geliim var olan bir teorik yaklama ya da metodolojik yaklama kar bir alternatif gelitirilmesi vastasyla ortaya kan akademik tartmalar sayesinde gereklemitir. Gnmze kadar uluslararas politikann geliimine katkda bulunan tartma kuaklar yle sralanabilir: 1. Klasik Realizm-dealizm tartmas: 1930lar. 2. Gelenekselcilik-Davranlk tartmas: 1960lar. 3. Neorealizm-Neoliberalizm tartmas: 1980ler. 4. Rasyonalist teoriler-reflektivist teoriler tartmas: 1990lar (Sutch, Elias: 2007). lk tartma olan Klasikl Realizm ve dealizm tartmasna yukarda deinmitik. 1960lara gelindiinde Karl Deutsch, David Singer, James Rosenau ve Morton Kaplann ncs olduu davransalclar, klasik realistler ve idealistleri gelenekselci olmakla itham edip onlarn kullandklar yntemlerin bilimsel olmadn iddia ettiler. Onlara gre gelenekselci yaklam uluslararas politikada meydana gelen olaylar betimleme, aklama ve tahmin yoluyla ele almakta ve bylece znel yorumlara ulamaktadr. Davranlara gre ise istatistiki veriler, saysal analiz teknikleri ve yeni kullanma girmeye balayan bilgisayarlar kullanlmadan retilen bilginin bilimsellii phe gtrr. Kantitatif veriler kullanlarak ve deikenleri saRasyonalizm: Doruya tm dogmalar bir kenara brakarak ancak akl yolu ile ulalabileceini savunan felsefi gr. Reflektivizm: Doa bilimlerinde kullanlan metotlarnn sosyal bilimlerde kullanlmasna kar olan bilimsel yaklam. Bu yaklama gre uluslararas politikann doas anlalmazdr. Bu alanda yaplacak bilimsel almann amac ancak karar vericilerin ve akademisyenlerin kaleme ald metinlerin hangi kltrel iklimin bir rn olarak yazldn anlayabilmek ve nihayetinde onlar znel biimde yorumlayabilmek iin yapskmne uratmak olabilir.
Kantitatif: lerek elde edilen deer.
10
ysallatrarak formel hipotezlere ulamak Davranlar iin ok nemlidir. Bylece doa bilimlerinde olduu gibi genel bir uluslararas politika teorisine ulamay amalayan davransalclar zellikle ABDdeki uluslararas politika almalarn olduka etkilemitir. Davran ekolden David Singer 1961 ylnda kaleme ald Uluslararas likilerde Analiz Dzeyi Sorunu isimli makalesinde, olduka geni bir alma alanna sahip olan disiplininin nasl incelenmesi gerektii sorusunu gndeme getirmitir. Bu noktada analiz dzeyi kavram nem kazanmaktadr. Singerin szckleriyle Her bilimsel almada, zerinde allan konuyu sistemli bir analiz iin snflandrma ve dzenleme konusunda eitli yntemler mevcuttur. Gerek fiziksel gerekse sosyal bilimlerde olsun, gzlemci para ya da btn, bileenler ya da sistem zerinde odaklanmay seebilir (Singer, 2006). te bu noktada analizin hangi dzeyde yaplacan belirlemek, akademik almada hangi verilerin kullanlaca, hangilerinin ise gz ard edileceinin belirlenmesini salar. Holsti ve Frankel uluslararas ilikiler incelemesinin birey, devlet ve sistem olmak zere analiz dzeyinde yaplabileceini belirtir. Rosenauya gre ise ulusal, blgesel ve kresel olmak zere analiz dzeyi vardr.
SOUK SAVA VE SONRASINDA ULUSLARARASI POLTKA

kinci Dnya Sava talya, Almanya ve Japonyadan oluan Mihver devletlerinin mttefiklere yenilmesi ile sonuland. Kzlordu Berlin ilerlemesi srasnda Polonyay istila edip Balkanlar da igal etti. Bu corafyada daha sonra Varova Pakt yelerini oluturacak Sovyet uydusu sosyalist rejimler kuruldu. Japonyann teslim olmas ise ok daha trajik oldu. 6 Austos 1945 sabah ilk atom bombas Enola Gay isimli bir bombardman ua ile Hiroimaya, ikincisi de gn sonra Nagazaki kentine atld. 100.000 insann lmyle sonulanan bu dehet verici olay savan sonunu getirdi. Sava sonras ortaya kan yeni dnya uluslararas politikada gevek ift kutuplu sistem olarak tanmlanmaktadr. Yirminci yzyln ikinci yarsnda ngilterenin kresel gc azalm, Bat dnyasnn liderlii tamamen ABDye gemiti. SSCB ise sava srecinde kendi nfuz alanna dhil ettii lkelerin liderliini stlenerek yeni bir kutup olarak ortaya kt. Ortaya kan bu yeni uluslararas sistemin gevek olarak adlandrlmasnn nedeni ABD ve SSCBnin ncln yapt kamplarda pek ok devlet kutuplam olmasna ramen, pek ok lkenin de bu iki kampta yer almamay baararak Balantszlar ismiyle nc bir yolu talep edebilmi olmalardr. Souk Sava dnemini betimlemekteki baars nedeniyle, onca eletiriye ramen gncelliini hi kaybetmeyen teori Neorealizmdir. 1970li yllarda Kenneth Waltz, Hedley Bull ve Robert Gilpin tarafndan gelitirilen Neorealist teori uluslararas politikaya dair yapsalc-sistemci bir analiz sunar. Neorealizmde yapsal anlamda anarik bir uluslararas sistemin var olduu ve bahsi geen sistemin ise tek tek devletlerin d politikalarnn bir toplamndan ibaret deil, tm devletlerin etkileimi ile ortaya kan bir yap olduu savunulmaktadr. Klasik Realizmin aksine Neorealizm devletlerin gerek amacnn g elde etmek deil gvenliklerini salamak olduunu iddia eder. 1960l yllarda Marksist ve Liberal Kurumsallamac teorilerin, Realist teorinin ekonomiyi gvenlik konularna gre ikinci planda gren yaklamn eletirmeleri zerine Neorealizm, devletin uluslararas politikadaki temel aktr olma pozisyonuna tekrar vurgu yapmtr. Neorealizmin uluslararas po-
Gevek ift Kutuplu Sistem: Uluslararas sistemde iki gl devlet ve o iki devletin evresinde kmelenmi deiik g dzeylerinde devletlerin bulunduu yapdr. Sistemin oluturan iki kutup iinde hiyerarsik yapnn zayf olduu, bir takm devletlerin bamsz kalabildii, ancak yine de iki byk g ve onun evresinde kutuplam devlerden oluan sistemdir. Balantszlar Hareketi: Souk Sava dneminde ABD yahut SSCB tarafnda kutuplamay reddeden ve genel olarak gelimekte olan lkelerin bir araya geldii oluum. Hindistan babakan Nehru, Msr devlet bakan Nasr, Yugoslavya devlet bakan Tito ve Endoznezya devlet bakan Sukarno en nemli balantsz liderlerdir.
11
litikaya yapt bir dier nemli katk gelitirdii hegemonya kavramdr. Hegemonya en gl devletin btn sistem zerinde kendi politik hkimiyetini kurmas, srdrmesi ve korumas yolundaki arzusu olarak tanmlanabilir (Aydn, 1996: 100). Souk Sava dnemini en iyi resmeden teori olan Neorealizm ABD ve SSCBnin bu dnemdeki politikalarn sistem iinde hegemonya oluturma abas olarak tanmlamtr. Realist teori en ok hangi boyutuyla eletirilmitir?
SIRA SZDE SIRA SZDE
Souk Savan Bitiinden Gnmze Uluslararas Politika

SSCBnin Aralk 1991 tarihinde dalmas ile Souk Sava sona erdi. Keza bu devletin 1979da Afganistan igalinin ardndan hzla g kaybetmesi ve 1980li yllarS O R ermeden U da Dou Avrupada sosyalist rejimlerin kmesi, Souk Sava sona yeni teorik tartmalarn balamasna neden olmutu. Reflektivist olarak tanmlanan bu teoriler Eletirel teori, Post-yapsalclk ve Sosyal naclktr. D K K A T Bu teoriler uluslararas politikadaki, insann aklc davranan bir varlk olduu ve dolaysyla insann rettii bir kurum olan devletin de tm davranlarnn aklSIRA SZDE c analizlerle zmlenebilecei yolundaki temel varsaymn doru olmayabileceine vurgu yaparlar. Bu teoriler rasyonel dnceye bir eletiri yaptklar iin genel olarak eletirel teoriler olarak da adlandrlrlar. Reflektivist -yahut eletirel- teAMALARIMIZ oriler uluslararas politikay sadece devlet, birey, kurum yahut irketler gibi aktrSIRA SZDE sosyolojik lerin davranlar zerinden deil; kimlikler, i politikay ekillendiren faktrler, aktrlerin birbirleri hakkndaki alglar gibi etmenler inceler. K zerinden T A P Bu teorilere gre sosyal gereklik, doa gerekliinden farkl Dolarak onu anlayan NELM ve yorumlayandan bamsz deildir. Bu nedenle bu teoriler, anket, istatistik ya da kamuoyu yoklamalar gibi metotlarn sosyal bilimlere girmesini savunan TELE V Z Y O N yapsalc S O R U eletirinin aksine analizi yapann yorumlamasn nemser. Reflektivist -yahut eletirel- teoriler uluslararas politikann sadece yukardaki D K K A T analiz dN T E R N E T hakkndaki zeyleri zerinden deil; kimlikler, sosyolojik faktrler, aktrlerin birbirleri dnceleri gibi etmenler zerinden incelenmesi gerektiini iddia eder. SIRA SZDE
MAKAL E Souk Savan sona ermesiyle gevek iki kutuplu sistemde sona ermitir. ABDnin uluslararas sistem iinde en nemli hegemonik g AMALARIMIZ olarak kalmasnn ardndan kendine zg bir yap olan Avrupa Birliinin yan sra BRICS devletleri gibi blgesel aktrler g kazanmaya balamlardr. Ancak bahsi geen bu aktrK ortaya T A P ktn idler ile ABD arasnda Souk Sava benzeri bir ift kutupluluun dia etmek mmkn deildir.
DNELM
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ SIRA SZDE K T A P

DNELM
TELEVZYON S O R U
DKKAT NTERNET
SIRA SZDE MA KALE BRICS Devletleri: Brezilya, Rusya, Hindistan, in ve AMALARIMIZ Gney Afrika Cumhuriyeti.
K T A P
GENEL DEERLENDRME
TELEVZYON
TELEVZYON
Bu blmde uluslararas politikay tanmladktan sonra, tarihsel geliimini ve bu alt disiplinin geliimindeki teorik tartmalar deerlendirdik. Kitabmzn ilerleyen blmlerinde yukarda ele alnan konular detaylandrlarak incelenecektir. kinci bNTERNET lmde uluslararas politikann aktrleri, nc blmde g ve g politikalar, drdnc blmde uluslararas politikada alternatif yaklamlar, beinci blmde uluslararas sistem analizi, altnc blmde d politika analizi, yedinci blmde MAKALE uluslararas gvenlik sorunlar ve son blmde diplomasi konular incelenecektir.
NTERNET
MAKALE
12
zet
A M A
Uluslararas polika kavramn tanmlamak. Uluslararas politika, bata devlet olmak zere, uluslararas sistemde tanml temel aktrlerin birbirleri ile girdikleri politik ilikileri inceleyen bir alt disiplindir. Bu anlamda tm uluslararas aktrlerin politik davranlarndan kltrel ilikilerine, spor aktivitelerinden snr-aan yardm kampanyalarna, ekonomik ilikilerden uluslararas hukukun gelimesine dair abalarna kadar uzanan geni bir yelpazede faaliyet gsteren uluslararas ilikiler disiplinin bir alt disiplinidir. Tarihsel adan uluslararas politikann geliimini aklamak. Uluslararas ilikiler tarihini antik Yunan uygarlnda, M.. 4. yzylda Peloponnessian Savalarna kadar gtrmek mmkndr. Ancak modern anlamda ulus 1684 Westphalia Anlamas ile kurulmutur. Bu nedenle uluslararas politikann tarihini anlayabilmek iin 18. ve 19. yzyllarda Avrupa ktasnda gzlemlenen g dengesi sistemini, liberalizmin Avrupa uyumunu bozmasn, Souk Sava dneminde yaanan gevek ift kutuplu sistemi ve Souk Sava sonras yaanan, ABDnin en gl devlet olarak kald ancak eitli blgesel glerin de etkili olduu yeni yapy analiz etmek gerekecektir. Diplomasi, uluslararas hukuk, ulus devlet ve egemenlik kavramlarn tanmlamak. Egemenlik devletin lke topraklar zerinde siyasi ynetim yetkisini kullanma hakkdr. egemenlik devletin lkesinde yegne kuvvet kullanma yetkisine sahip birim olmas; d egemenlik ise devletin uluslararas sistemdeki bamszldr. Politika bilimi asndan ulus devlet snrlar belirlenmi bir lke zerinde yerleik bir insan topluluunun egemenlik yetkisine sahip bir iktidar tarafndan ynetilmesi ile ortaya kan politik bir kurumdur. Uluslararas hukuk kamu hukukunun bir alt daldr. Uluslararas politika disiplinde tanml aktrler arasnda gelien hukuk ilikileri inceler.
A M A
A M A
Uluslararas politikann bir akademik disiplin olarak geliim srecindeki teorik ve metodolojik tartmalar yorumlamak. Uluslararas politika drt teorik ve metodolojik tartma kua ile bir akademik alt disiplin olarak gelimitir. Bunlar: 1. Klasik Realizm-dealizm tartmas: 1930lar. 2. Gelenekselcilik-Davranlk tartmas: 1960lar. 3. Neorealizm-Neoliberalizm tartmas: 1980ler. 4. Rasyonalist teoriler-Reflektivist teoriler tartmas: 1990lar. Klasik Realizm g ve karn uluslararas politikann temel kavramlar olduunu iddia ederken, dealizm ve Neoliberalizm ekonominin rolne dikkat ekerek, uluslararas politikann bara ulamak iin aba gstermesini savunur. Metodolojik tartmalardan davranlk doa bilimlerinin metotlarn uluslararas politikaya uyarlamay savunurken, reflektvist teoriler bunu reddededer. Onlara gre sosyal bilimler insann doasna vurgu yapan rasyonel aklamalar yerine sosyolojik analizlere, kimliin inasna ve karlkl alglara zerinde durmal ve akademik alma yapan kiinin olgular yorumlamasna nem vermelidir.
AM A
13
Kendimizi Snayalm
1. Uluslararas politika uluslararas ilikilerin hangi boyutunu incelemektedir? a. Ekonomik boyut b. Politik boyut c. Sportif boyut d. Kltrel boyut e. Tarihi boyut 2. Hangi anlama ulus deletin ortaya k iin bir milat olarak kabul edilir? a. Versay Anlamas b. Paris Anlamas c. Viyana Anlamas d. Westphalia Anlamas e. Trianon Anlamas 3. Aadaki dnrlerden hangisi diplomasi biliminin gelimesinde katks olan dnrler arasnda deildir? a. Niccolo Machiavelli b. Francesco Guiccardini c. Hugo Grotius d. Abraham de Wicquefort e. Emanuel Kant 4. Diplomatik usullerin belirlendii ilk uluslararas kongre hangisidir? a. Viyana Kongresi b. Paris Bar Kongresi c. Berlin Kongresi d. Aix-la-Chapelle Kongresi e. Troppau Kongresi 5. Aadakilerden hangisi ulus devletleme srecini dierlerinden daha ge tamamlamtr? a. spanya b. Fransa c. talya d. ngiltere e. Belika 6. Aadakilerden hangisi klasik realist dnrler arasnda yer almaz? a. Hans J. Morgenthau b. Edward Hallett Carr c. Nickolas Spykman d. George F. Kennan e. Alexander Wendt 7. En gl devletin btn sistem zerinde kendi politik hkimiyetini kurmas, srdrmesi ve korumas yolundaki arzusu olarak tanmlanan kavram aadakilerden hangisidir? a. Analiz dzeyi b. Hegemonya c. Gevek ift kutuplu sistem d. G dengesi sistemi e. Sk ift kutuplu sistem 8. Klasik Realizm ve dealizmi bilimsel yntemler kullanmamakla eletiren ve sosyal bilimlerde doa bilimerinin metotlarn kullanmak gerektiini savunan yaklam aadakilerden hangisidir? a. Eletirel teori b. Sosyal inaclk c. Davranlk d. Post-yapsalclk e. Liberal Kurumsalclk 9. Hangi tartma uluslararas politikann bir akademik disiplin olarak gelimesini salayan tartmalardan deildir? a. Klasik Realizm - dealizm tartmas b. Gelenekselcilik - Davranlk tartmas c. Neorealizm - Neoliberalizm tartmas d. Eletirel teoriler - Post-yapsalclk tartmas e. Rasyonalist teoriler - Reflektivist teoriler tartmas 10. Aadakilerden hangisi Balantszlar hareketinin nemli liderleri arasnda yer almaz? a. Jivkov b. Nasr c. Tito d. Sukarno e. Nehru
14
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. b 2. d 3. e 4. a 5. c 6. e Yantnz yanl ise, Uluslararas Politikann Tanm konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Uluslararas Politikann Tanm konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Uluslararas Politikann Tanm konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Uluslararas Politikann Tanm konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Tarihsel Adan Uluslararas Politika konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Bir Akademik Disiplin Olarak Uluslararas likilerin Douu ve Metodolojisi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Bir Akademik Disiplin Olarak Uluslararas likilerin Douu Ve Metodolojisi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Bir Akademik Disiplin Olarak Uluslararas likilerin Douu ve Metodolojisi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Bir Akademik Disiplin Olarak Uluslararas likilerin Douu ve Metodolojisi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Bir Akademik Disiplin Olarak Uluslararas likilerin Douu ve Metodolojisi konusunu yeniden gzden geiriniz. kuruluu ktadaki dengeleri alt st etti. Hem corafi bykl hem de Ruhr Endstri blgesindeki endstri kapasitesinin younluu ksa srede Almanyay en nemli Avrupa gc haline dntrd. Oysa Almanyann bu endstri kapasitesine ramen smrgesi olmamas, onu doal kaynak arayna itti. Bu aray g dengesi sisteminin sona ermesine ve iki byk dnya savann ortaya kmasna neden oldu. Sra Sizde 3 Uluslararas politikada Kant ve Grotiusu yaklamlar devletler aras ilikilerde sava d yntemlerin hakm olabilmesi iin ilkeler belirlemeye almlardr. Bu nedenle devletlerin aralarndaki ilikileri dzenleyecek temel uluslararas hukuk normlarn ortaya karabilmek zel bir nem tar. Devletler anarik bir ortamda bulunduklar iin bu hukukun nasl ve kim tarafndan dzenlenecei, yaptrmlarn nasl ve kim tarafndan uygulanaca Kant ve Grotiusu yaklamlarn temel sorunu olmutur. Kant yaklamlar bu hukukun ancak bir dnya devleti kurularak uygulanabileceini, Grotiusu yaklamlar ise devletlerin egemenliklerinin korunaca Birlemi Milletler gibi bir organizasyonun uluslararas hukukun uygulanabilmesi iin gvence olabileceini savunmutur. Keza diplomasi savasz sorun zm iin gelitirilen bir dier yntemdir. nce geici ulaklar vastasyla balayan diplomatik faaliyetler daha sonra srekli eliliklerin kurulmas ile kalc hale gelmi, bylece devletler srekli temas halinde kalarak sorunlarnn zm iin sava d yntemler bulabilmilerdir. Sra Sizde 4 1960l yllarda Klasik Realizmi gl biimde eletiren Marksist ve Liberal Kurumsallamac teoriler, Klasik Realizmin ekonomiyi askeri politikalara gre ikinci planda gren yaklamn benimsemezler. Marksistler ve liberallere gre bir devletin ncelii ekonomi politikasdr. Ekonomi bir devlet iinde yaayan halkn refahn ilgilendirdii kadar askeri kapasini de belirleyen temel faktrdr. Marksist ve Liberal Kurumsallamac teorilere gre devletler arasndaki ilikiyi salt bir g mcadelesi olarak gren bir analiz doru sonulara ulaamaz. G mcadelesinin altnda yatan etmen de byk lde ekonomik kar elde etmekle ilgilidir.
7. b
8. c
9. d
10. a
Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Westphalia Anlamas ile Kutsal Roma Germen mparatorluu, Alman prensliklerinin egemenlik yetkilerini tanmtr. Bylece Avrupada devletler Papalktan bamsz birer politik birim olarak kabul edilmeye balanmtr. Bu anlamda gerek bir uluslararas sistemin domas ancak Westphalia Anlamas ile mmkn olmutur. Uluslar arasnda gerekleen politik ilikileri inceleyen uluslararas politikann da Westphalia Anlamas ile gelitii kabul edilir. Sra Sizde 2 Metternichin abalaryla Avrupada oluturulan g dengesi sistemindeki en nemli kta gc Fransayd. ngiltere kta dnda bir ada olarak ou zaman Avrupa ii ekimelerde dengeleyici bir rol stleniyordu. Oysa Alman prenslikleri arasnda bir gmrk birlii kuran Zollverein neticesinde Alman Devletinin (Reich)
15
Yararlanlan Kaynaklar
Ar, T. (2006). Uluslararas likiler ve D Politika, stanbul: Alfa Yaynlar. Aydn, M. (1996). Uluslararas likilerde Yaklam, Teori ve Analiz, Ankara niversitesi SBF Dergisi, Cilt. 51, Say. 1-4, ss.71-114. Gnlbol, M. (1993). Uluslararas Politika: lkeler, Kavramlar, Kurumlar, Ankara: Attila Kitabevi. Griffiths, M. (2007). International Reltions Theory for the Twenty-First Century: An Introduction, New York: Routledge. skit, T. (2007). Diplomasi: Tarihi, Teorisi, Kurumlar ve Uygulamas, stanbul: Bilgi niversitesi Yaynlar. Pacteau, S., Mougel, F.C. (1993). Uluslararas likiler Tarihi, ev. G. stn, stanbul: letiim Yaynlar. Singer, D. J. (2006). Uluslararas likilerde Analiz Dzeyi Meselesi, Uluslararas likiler, Cilt 3, Say. 11, ev. Karakaya, D. ve Demirta-Cokun, B., ss. 3-24. Snmezolu, F. (1990). Uluslararas Politika Dersleri, stanbul: Filiz Kitabevi. Snmezolu, F. (1995). Uluslararas Politika ve D Politika Analizi, stanbul: Filiz Kitabevi. Sutch, P., Elias, J. (2007). International Relations: The Basics, New York: Routledge.
2
Amalarmz

Bu niteyi tamamladktan sonra; Uluslararas politikada aktr kavramn tanmlayabilecek Devletin zelliklerini aklayabilecek, Millet ve milliyetilik kavramlarn tanmlayabilecek, Uluslararas rgtleri snflandrabilecek, okuluslu irketlerin uluslararas politikadaki roln belirleyebilecek, Ulusal kurtulu hareketleri ile terr rgtleri arasndaki farkllklar bulabilecek, Bireyin uluslararas politikann formlasyonundaki etkisini ayrt edebilecek, bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Devlet Millet Milliyetilik Uluslararas rgt Hkmetleraras rgt Hkmet-d rgt okuluslu irket Bask Gruplar Ulusal Kurtulu Hareketleri Terr rgtleri
indekiler
ULUSLARARASI POLTKADA AKTR TANIMI TEMEL ULUSLARARASI POLTKA AKTR OLARAK DEVLET DEVLET DII AKTRLER
Uluslararas Politikadaki Aktrler
Uluslararas Politikadaki Aktrler

ULUSLARARASI POLTKADA AKTR TANIMI
Birinci blmde davran okulun uluslararas politikann hangi analiz dzeyi ile yaplaca tartmasna deinmitik Ancak almann hangi analiz dzeyinde yaplmasnn saptanmasnn yannda temel olarak neyin allmakta olduu veya almann aktrnn/aktrlerinin veya nesnesinin/nesnelerinin ne olduu sorusu (Yurdusev, 2007-2008: 4) da nemlidir. Nitekim davransalclarn geleneksel teoriler olarak adlandrd Realizm ve dealizme gre uluslararas politikann yegne aktr devlet olarak kabul edilmi ve bunun sonucu olarak yegne analiz biriminin de devlet olduunu iddia edilirken pek ok teori farkl analiz birimlerinin varln kabul etmektedir. Bylece devlet dnda, uluslararas sistemi oluturan bir takm birimlerin aktr olarak kabul edilebilecei sonucu ortaya kmaktadr. Keza 1970lerde Realizme kar gl bir itirazla ortaya kan Karlkl Bamllk teorisi de ok uluslu irketlerin uluslararas politikada otaya km karmak kresel toplumda en az devletler kadar nemli bir aktr olduunu vurgulamtr. Liberal Kurumsalc teori de uluslararas rgtlerin uluslararas politikadaki rolne iaret ederek barn korunmas iin Birlemi Milletlerin (BM) dnya ynetiimi iindeki yerinin dikkate alnmasnn gerekliliini ifade etmitir (Wilkinson, 2007: 4). Reflektivist teoriler de bireyin uluslararas politikann yorumlanmasndaki znel yorumlarnn nemine yaptklar vurguyla devlet merkezli bir uluslararas politika okumasnn yanl olacan vurgular. Bu noktada uluslararas aktr kavramnn tanmlanmas yerinde olacaktr. Uluslararas aktr hakknda pek ok tanm olmasna ramen, bu tanmlarn hemen hepsinde zerk eylem yapabilme ve dier aktrler zerinde etkide bulunabilme yetenei zellikle vurgulanmaktadr. yleyse uluslararas aktr uluslararas sistem ierisinde az ya da ok zerk eylemler yapabilen, yapt bu eylemlerle dier aktrlerin davranlarnda gzlemlenebilir bir deiiklik yaratma becerisine sahip birimler olarak tanmlayabiliriz. Bir devletin sava yapma, bar imzalama, ittifaka girme yahut kendisini sistemden izole etmesi gibi eylemleri zerk olarak icra ediyor olmas, onun zerk eylemler yapabilme becerisine birer delildir. Uluslararas rgtler, okuluslu irketler yahut bask gruplar gibi devlet d aktrlerin eylemleri devletin eylemlerine nazaran ok daha snrl bir hareket alan iinde gerekleir. Ancak bu snrl hareket alannn varl tm devlet d aktrler iin bir genel kural olarak alglanmamaldr. Nitekim kimi devlet d aktrlerin sahip olduu maddi ya da maddi olmayan g unsurlarnn younluu, ona kimi zaman baz
18
devletlerin dahi sahip olmad bir zerk hareket serbestisi salayabilir. BM, NATO yahut Avrupa Birlii (AB) gibi kimi devlet d aktrler, pek ok zaman ou devletin sahip olamayacaklar kadar geni bir zerk eylem kapasitesine sahiptirler. Aktr tanmmzn ikinci boyutu olan dier aktrlerin davranlarnda deiiklik yaratabilme becerisi de byk lde devletin yahut devlet d aktrn sahip olduu g ile doru orantldr. Genel olarak devletin devlet d aktrlere gre davran deiiklii yaratmak konusunda daha fazla imkna sahip olduunu syleyebilmekle beraber rnein petrol reten devletlerin kurduu OPEC isimli rgtn dier aktrlerin davranlarn deitirebilme becerisinin Liberya yahut Togonun davran deitirebilme becerisine oranla ok daha fazla olduu bir gerektir. Tayyar Ar bu iki zelliin yannda bir birimin uluslararas aktr olarak kabul edilmesi iin varlnn aka belirlenmi olmasnn ve belirli bir sre var olmasnn gerektiini de vurgular (Ar, 2006: 67). Nitekim kimi d politika analizlerinde rastlanan d gler ya da baz g odaklar gibi ifadeler kimi iaret ettiklerinin ya da ne zamandan beri faaliyet iinde olduklarnn belirsiz olmas nedeniyle anlamszdr. D politika analizi, tm bilim dallarnda olduu gibi, gzlemlenebilir somut olgular zerinde yaplan bir bilimsel almann sonularn yanstt oranda gerek anlamda bir bilimsel kimlik kazanr.
SIRA SZDE
SZDE politika aktr olarak kabul edilebilmesi iin hangi zelliklere Bir birimin SIRA uluslararas sahip olmas gerekir?
DNELM S O R U
DKKAT
Rosenau uluslararas aktr sorununda devlet merkezli ve ok merkezli olmak zere iki bak as olduunu vurgulamtr (Snmezolu, 1995: 22). Bir sonraki S O R U hl uluslararas politikann en nemli aktr olduu kabulnblmde devletin den hareketle devletin aktrlk dzeyi detaylca incelenecektir. nc blmde ise devlet d aktrler olarak uluslararas rgtler, ok uluslu irketler, bask grupDK KAT lar, ulusal kurtulu hareketleri, terr rgtleri ve bireyler tanmlanacaktr.
SZDE TEMEL SIRA ULUSLARARASI POLTKA AKTR OLARAK DEVLET
DNELM
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
Devlet siyaset bilimi bata olmak zere pek ok sosyal bilim dal asndan zel bir AMALARIMIZ inceleme alandr. Birinci blmde snrlar belirlenmi bir lke zerinde yerleik bir insan topluluunun egemenlik yetkisine sahip bir iktidar tarafndan ynetilmesi ile ortaya bir kurum olarak tanmladmz devlet uluslararas poliK kan T A politik P tikann da en nemli analiz birimi olmaya devam etmektedir. Uluslararas politikann anarik doas gerei kendi zerinde hibir otoritenin bulunmad devlet, davranlar eitli tarafndan retilen normlarla snrlandrlm dier ulusTEL E V Z Y rejimler ON lararas aktrler arasnda baatln devam ettirmektedir. Nitekim 24 Ekim 1945de yrrle giriinden gnmze kadar uluslararas sistemin en st hukuksal normu olma zelliini devam ettiren BM artnn 2. maddesinin 1. paragraf rgt, tm N T E R N E Teitlii ilkesi zerine kurulmutur. hkm ile devletler arasnyelerinin egemen daki anarik ilikiyi tanmlar niteliktedir. Ayn maddenin 4. paragrafnda tm BM yeleri, uluslararas ilikilerinde gerek herhangi bir baka devletin toprak btnlA K A L E bamszla kar gerek BMnin amalar ile badamayacak ne ya da M siyasal herhangi bir biimde kuvvet kullanma tehdidine ya da kuvvet kullanlmasna bavurmaktan kanma taahhdne girerek devletin toprak btnl hakkn onaylarlar. Bu ifadelerden hareketle modern devletin uluslararas sistemde temel ilke zerine bina olduunu iddia edebiliriz: egemenlik, eitlik ve lke btnl.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
DNELM
2. nite - Uluslararas Politikadaki Aktrler S O R U
DNELM S O R U
19
D temel K K A T ilkedir. Egemenlik, eitlik ve lke btnl modern devletin sahip olduu
DKKAT
Egemenlik devletin lkesi zerinde siyasi ynetim yetkisini kullanma SIRA SZDE hakkdr. egemenlik devletin lkesinde yegne kuvvet kullanma yetkisine sahip birim olmas; d egemenlik ise devletin uluslararas sistemdeki bamszldr. Devletlerin AMALARIMIZ eitliinden kast ise uluslararas hukukun salad haklar ve ykledii sorumluluklar asndan hibir devletin bir dierinden daha stn ya da daha zayf olmaddr (Gnlbol, 1993: 53). Yoksa eitlik, devletlerin tmnn ayn g ve hareK T A P ket becerisine sahip olduu biiminde anlalmamaldr. Bu eitsizlik hli sadece pratikteki g unsurlarna sahip olmak bakmndan deil, teoride de baz devletlerin dierlerine nazaran uluslararas gvenlii salamak amacyla sahip olduu yetTELEVZYON kiler bakmndan da ortaya kmaktadr. rnein II. Dnya Savann galipleri olan be devletin (ABD, SSCB, in, Fransa ve ngiltere) BM Gvenlik Konseyinin daimi yeleri olmas ve bu be devletin veto hakknn bulunmas, daha baka bir ifadeyle bu be devletten birinin istemedii hibir kararn alnamamas, N T E R N E T devletlerin aslnda teorik olarak da birbirlerine eit olmadklarn gsterir. lke btnl ise egemenlik ilkesinin doal sonucudur. Egemen devletin lkesine tecavz edilemez, topra igal yahut ilhak edilemez ve egemen devletin lkesi paralanarak yeni bir MAKALE devlet kurulamaz. lke btnlnn bir temel ilke olmasna ramen BM artnn 1. maddesinin 2. paragraf halklarn kaderlerini tayin etmesi hakkna ak vurgu yapmaktadr. lk kez Wilson ilkeleri ile gndeme gelmi olan halklarn kaderlerini tayin etmesi hakk halklarn diledii ynetim biimini semesinden, bamsz bir devlet kurmasna kadar varan geni bir anlam iermektedir. Bu hliyle halklarn kaderlerini tayin etmesi hakk ile lke btnl ilkesi arasnda belirgin bir gerilim olduu aktr. Souk Sava sona erene kadar halklarn kaderlerini tayin etmesi hakknn lke btnlne zeval vermeden, sadece smrgelerin bal olduklar devletten ayrlmas biiminde uygulanmas, uluslararas hukuka uygun grlmtr. Souk Sava sona erdikten sonra ekoslovakya, SSCB ve Yugoslavyann dalma srelerinde halklarn kaderlerini tayin etmesi hakk federal devletlerin federe birimlerinin ayrlma hakk biiminde de yorumlanmaya balanmtr. Ancak federe bir devlet olmayan Kosovann Srbistandan ayrma hakknn pek ok devlet tannmas ve ardndan 22 Temmuz 2010 tarihinde Uluslararas Adalet Divannn verdii kararda Kosovann tek tarafl bamszlk ilannn uluslararas hukuka aykr olmadna hkmetmesi, halklarn kaderlerini tayin etmesi hakk ile lke btnl ilkesi arasndaki gerilimli ilikiyi yeni bir boyuta tamtr. Bu karar demokratik olmayan rejimlerle ynetilen devletlerin lke btnlklerinin, eskisine nazaran daha zayf bir uluslararas hukuk korumas altnda olacaklar biiminde yorumlanabilir. Nitekim 25.6.1993 tarihinde toplanan nsan Haklarna dair Dnya Konferansnda kabul edilen Viyana Bildirisi ve Eylem Programnda hibir ayrm yapmadan tm toplumu temsil eden bir hkmete sahip devletlerde halklarn kendi kaderlerini tayin hakknn kullanlamayaca kabul edilmiti (Pazarc, 2008:142). Bu cmleden olmak zere bu artlara haiz olmayan anti-demokratik yaplara sahip hkmetlerle ynetilen devletlerde bu hakkn kullanlabilecei yorumunu yapan kimi hukukularn grleri Kosova hakknda alnan kararla daha gl bir dayanaa kavumutur.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
SIRA SZDE
SIRA SZDE
DNELM
DNELM
Uluslararas Politika-I S O R U
20
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
D Kegemenlik KAT lke btnl ilkesinin doal bir sonucudur. Egemen devletin lke btnl uluslararas hukuk korumas altndadr. Bu koruma BM vastas ile uygulanr. Ancak devletler, ulusal btnlklerini koruyabilmek iin pek ok nlem alr. G unsurlarna sahip SIRA SZDE olmak ve var olanlar geniletmek bu nlemlerin en nemlileridir.
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
AMALARIMIZ M 18. yzylda kurulan in mparatorluu ya da M 4-5. yzyllarda kurulduunu tespit edebildiimiz Yunan kent devletlerini, devletin ilk formlar olarak kabul etmemizin nedeni, o alarda baka kavimlere ait g merkezlerinin bulunma T Akavimlerin P y deil, K dier yerleik bir uygarlk oluturmam olmalardr. Keza yerleiklik gnmzde de devlet olmann temel kriterlerinden biri olmaya devam etmektedir. Uluslararas Adalet Divannn 16.10.1975 tarihli danma grnde, T E L E V Z Y O N ancak asgari bir politik ve sosyal rgtlenmeye sahip olmakdevletin varlndan la sz edilebilecei ve bu rgtlenmenin mevcut insan topluluunun kendi kendisini ynetebilecek bir dzeye ulamas gerektii vurgulanmtr (Pazarc, 2008: 147). yleyse devletten bahsedebilmek iin bir lkenin (kara, deniz ve hava sa N T Ebir RNE T hasn ieren bir corafya), bir ulusun ve kendi zerinde bir otoriteye tabi olmayan bir hkmetin varl gereklidir. Kimi dnrler, bu zelliklerin yannda devletin dier devletler tannmasn veya BM yeliini devletin kurucu unsurlaM A Ktarafndan ALE rndan saymaktadr (Arsava, 2009: 13). Ancak, sadece Trkiyenin tand Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinin (KKTC), ya da seksenin zerinde (say her geen gn artmaktadr) devletin resmen tand ancak henz BM yesi olmayan Kosovann bir devlet olmadn iddia etmek mmkn deildir. Tanma kurucu deil teyit edici bir ilke olarak kabul edilmektedir. Ancak dnya uluslar ailesi tarafndan tannmayan ve BM yesi olmayan devletlerin zerk eylem yapabilme becerilerinin dier devletlere gre son derece snrl olduu muhakkaktr. Kendisini tanmayan devletlerle diplomatik, ticari, sportif yahut kltrel ilikiler kuramayan bu devletler, bu snrl hareket kapasiteleri nedeniyle ou zaman devlet benzeri (quasi state) olarak snflandrlmaktadr. SZDE Devletin II. SIRA Dnya Sava sonras ortaya kan modern uluslararas sistemde bina olduu temel ilkeler nelerdir?
DNELM Devlet Millet - Milliyetilik
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
Modern anlamda devletin ne zaman kurulduuna dair bir akademik tartma buS Ancak O R U 1648de Otuz Yl Savalarn bitiren Westphalia Anlamas ile lunmaktadr. modern devletlerin kurulduu yaygnlkla kabul edilen bir grtr (Rae, 2007: 124). 16. yzyla kadar Avrupada siyasal topluluklar polis, civitas, respublica yaDKKAT hut regnum gibi, gnmzde daha ziyade lke kavramnn karl olan szcklerle anlyordu. 16. yzyldan sonra ise devlet szcne karlk gelen state, etat, SIRA SZDE stato szcklerinin Bat dillerinde kullanlmaya balandn grrz (Kapani, 2010: 42). Bu dnem ayn zamanda feodalitenin tasfiyesi ve kilisenin politik gcnn zayflamasna denk der. AMALARIMIZ Millet kavram ise ayn lkede yaayan, ortak gelenek, zlem ve karlar bulunan ve gruplarn srdrmek sorumluluunu stlenen insan grubunu tanmlamak iin kullanlr. millet, kan ba, dil ortakl, dindalk gibi ortaklklara K Bu T A hliyle P sahip halk ya da etnik gruptan ayrlmaktadr. Milleti, halk, etnik grup, kabile ya da benzeri insan gruplarndan ayran bir dier unsur onun modernliidir (Hobsbawm, 2010: 29). TSahip devletin varln srdrme yahut bir devlete sahip olma E L E V Zolduu YON
NTERNET
NTERNET
2. nite - Uluslararas Politikadaki Aktrler
21
arzusu ile aba gstermesi bakmndan (Haas, 1964: 465) millet modern zamanlara ait bir kavram olan devletle ilikisi bakmndan da modern bir kavramdr. yleyse daha yaln bir tanmla milleti bir devlete sahip olan ya da sahip olmak iin aba gsteren insan topluluu olarak tanmlayabiliriz. Milliyetilik ise millet kavramnn bir devlete sahip olmakla ilgili barndrd bilince sahip olma ideolojisidir. yleyse bir milletin var olan devletinin bekasna ynelik tutumunu yahut bir devlete sahip olma iradesini oluturan bilincini milliyetilik olarak tanmlayabiliriz. Daha ilkel formlar spanya ve Portekizde rastlanan milliyetilik dncesi Westphalia Antlamas ile Alman devletlerinin douunu; slogan Fransa Franszlarndr olan 1789 Fransz Devrimi ile modern Fransann douunu hazrlamtr. Napolyon savalarndan sonra dalga dalga Avrupaya yaylan milliyetilik dncesi Belikann kuruluuna ve Polonya isyanna neden olduktan sonra Dou Avrupaya, oradan da Balkanlara yaylmtr. Avrupadaki bu dalga Gney Amerikaya da sram Kolombiya (1819), Bolivya (1821) ve Meksikada (1824) ard ardna ulus devletler kurulmutur. Milliyetilik anda modernlemi milletler devletlerini kurarken Trkiye, Hindistan ve Rusya gibi rneklerde kurucu babalar modern devleti kurup, ardndan modern milletler yaratmlardr. I. Dnya Savann ardndan ok uluslu imparatorluklar dalm ve Avrupa bir ulus devletler ktas haline gelmitir. Bir dier milliyetilik dalgas II. Dnya Savandan sonra yaanm, smrgeci devletlerin savatan byk bir ykmla kmasyla, smrgelerde balayan milliyeti direniler dekolonizasyon ann balamasna neden olmutur. Ortadou ve Kuzey Afrikadan balayan dekolonizasyon hareketleri Kara Afrikaya ve Okyanus devletlerine kadar ulamtr. ABDnin ynetimi altnda bulunan Pasifik Adalarnn 1994 ylnda yaplan halk oylamasyla bamsz olmas ile dnyada koloni ynetimi kalmamtr. Son milliyeti dalga 1990larda balam; nce SSCB iinde yer alan devletler bamszln kazanm, ardndan alt devletin ve ardndan Kosovann ayrlmas ile Yugoslavya Federasyonu dalmtr. Son olarak Sudan rejiminin destekledii Janjaweed militanlarnn sistematik katliamna maruz kalan Gney Sudan milleti, yaplan halk oylamasnn neticesinde bamszln 9 Temmuz 2011de resmi olarak ilan ederek devletler ailesinin en gen yesi oldu.
SIRA SZDE Uluslararas politikada modern ulus devletlerin domas ile sonulanan milliyetilik dalgalarn aklayn.
DNELM Zayf Devlet, km Devlet ve Devlet Benzeri
Dekolonizasyon: kinci Dnya Savandan sonra smrge devletlerde smrgeci devletlerden kurtulup bamsz devletler kurma amacyla gerekletirilen abalar.
Janjaweed militanlar: Janjaweed at zerinde tfekle savaanlar anlamna gelir. Sudan devleti tarafndan desteklenen ve Darfurda Gney Sudanl Afrika kkenli halka kar katliamlar dzenleyen Arap militanlardr. Janjaweed militanlarnn eylemleri katliam boyutuna ulanca Uluslararas Ceza Mahkemesinde Sudan devlet bakan mer El Beir aleyhinde soykrm iddias ile dava almtr.
SIRA SZDE
DNELM S O R U
Devleti snrlar belirlenmi bir lke zerinde yerleik bir insan topluluunun egeS O kan R U menlik yetkisine sahip bir iktidar tarafndan ynetilmesi ile ortaya politik bir kurum olarak tanmlamtk. 193 devlet tm bu kriterleri karlayarak BMye ye olmu durumdadr. Ancak hem yelerin ierisinde bir takm farkllklar D K K A T olduunu hem de ye olmayan bir takm yaplarn bu kriteri de saladklarn iddia etmek mmkndr. Birtakm devletler, baz zellikleri nedeniyle uluslararas politikada SIRA SZDE dierleri kadar etkin bir rol stlenememektedirler. Bu etkisiz devletler zayf devlet, km devlet ve devlet benzeridir. ncelikle zayf devlet ayrmn aklamalyz. Zayf devlet hukuken dier devAMALARIMIZ letlerle eit statde bulunmasna ramen, g unsurlar asndan dier devletlere gre daha dezavantajl durumda olan devletlerdir. Zayf ekonomileri, dk askeri kapasiteleri, az nfuslar ve kk lkeleriyle bu devletler K uluslararas politika T A P da da dier devletlere gre daha etkisiz durumdadr. 65.000 kiilik nfusu ve 115 milyon dolar mill geliri ile Marshall Adalarn ya da 110.000 kiilik nfusu ve 277
TELEVZYON
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
22
milyon dolar milli geliri ile Mikronezya Federal Devletlerini zayf devletler arasnda sayabiliriz. Bu devletler BM yesidir ve birou 20. yzyln ikinci yarsnda smrgelikten kurtularak bamszlklarn kazanmtr. km devlet kendi lkesi iinde egemenlik yetkisini kullanamayan devletlerdir. Toplumda su oranlarnn hayli yksek olduu, vatandalarn devletin fonksiyonlarna dair gvenlerini kaybettii, bu nedenle can ve mal endielerinin olduu, ekonominin byk lde devletin denetimi ve kontrol dnda devam ettii, yolsuzluun yksek olduu bu devletlerin snr gvenlii de salanamamaktadr. Sava, igal, etnik veya dini atmalar ya da doal afetler bir devletin yapsnda zlme yaratarak km devlerin ortaya kmasna neden olabilir. BMye bal Fund For Peace isimli dnce kuruluunun her yl yaynlad indekslere gre 2011 ylnda dnyada yirmi adet km devlet mevcuttur. Bu devletlerden on drt tanesi Afrika ktasnda (Somali, ad, Sudan, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Zimbabve, Orta Afrika Cumhuriyeti, Fildii Sahili, Gine, Nijerya, Nijer; Kenya, Burundi, Gine-Bissau, Etiyopya), be tanesi Asya ktasnda (Afganistan, Irak, Pakistan, Yemen, Myanmar) ve Amerika ktasndaki Haitidir. Devlet benzeri (quasi state) ise devlet olabilmek iin gerekli lke, millet ve hkmet kriterlerini yerine getirmesine ve bamszlk ilan etmesine ramen, eitli nedenlerle dier devletler tarafndan tannmam ve BMye ye olamam olan devletlerdir. Bu devletler uluslararas politika literatrnde zaman zaman tannmam devlet, de facto devlet, para-devlet, pseudo-devlet biiminde tanmlanmaktadr (Kolst, 2006). Bu devletler ulusal kurtulu mcadeleleri, i savalar ya da bir uluslararas askeri operasyon nedeniyle ortaya kan fiili blnme nedeniyle ortaya kmtr. BMnin devlet lkesinin blnmezlii ilkesinin ihlali sonucu ortaya ktklar iin, bu devletler uluslararas toplum tarafndan tannmamaktadr. Hatta kimi zaman BM bu devletlerin tannmamas ii yelerine ar niteliinde kararlar almaktadr. Bu devletler uluslararas konjonktre gre bir tek devlet tarafndan tannabilecei gibi (KKTCnin Trkiye tarafndan tannmas) pek ok devlet tarafndan tannabilir ancak BM yesi olamaz (Kosovann seksenin zerinde devlet tarafndan tannmas) ya da dnyada hibir devlet tarafndan tannmaz (Gney Osetya, szde Karaba Devleti vb. gibi). Devlet benzeri yaplar ilke olarak BMye ve dier uluslararas rgtlere ye olamaz, kendilerini tanmayan devletlerle diplomatik ve ticari ilikiler iine giremez. Ancak bu devletlerin zaman zaman uluslararas rgtlerde eitli statlerde temsil edildiklerine rastlanmaktadr. rnein KKTC Kbrs Trk Devleti ismiyle slam birlii Tekilatnda gzlemci ye statsnde temsil edilirken Filistin Devleti BM yesi olmamasna ramen BM Bilim, Eitim ve Kltr Tekilat UNESCOya ye olarak kabul edilmitir. Yukardaki rneklerin yan sra Tayvan, Irak Krt Federe Ynetimi ve Bat Sahara devlet benzeri olarak snflandrlabilir (Kolst, 2006).
DEVLET DII AKTRLER

Liberal teoriler uluslararas barn tesis edilebilmesi iin uluslararas rgtlerin rolne dikkat ekmektedir. Bu teoriler byk lde birey haklarnn gelimesi, uluslarn kendilerini ynetme hakk ve zgrlk temalarn uluslararas politikaya dhil etmilerdir (McMillan, 2007, 21). Aydnlanma dneminde olumaya balayan Liberal Uluslararasclk, Wilsonun 14 ilkesi ile iki sava aras dnemde uluslararas politikaya gl biimde etki etmitir. Bu dnemde kurulan Milletler Cemiyeti ve II. Dnya Sava sonras kurulan BM, byk lde Liberal Uluslararasc teorinin ilkeleri zerine bina edilmitir. Kantn 18. yzylda uluslararas barn ancak
23
evrensel lekte bir uluslararas rgtle mmkn olabilecei tezi bu iki rgtn kurulmasnda etkili olmutur. Liberal yaklamlarn bireyin zgrlne verdii byk nem de tek tek bireylerin kimi zaman uluslararas politikann aktr olabileceine dair inanc yerletirmitir. Marksist teori ise kapitalist kresellemenin, ulus devletin uluslararas sistemdeki baat konumunu andrdn iddia eder (Linklater, 2005: 110). Maksizme gre uluslararas sistem devletlerin deil tekelci ok uluslu irketlerin mcadelesi sonucu ekillenmektedir. nce devlet snrlar iinde tekelleen sermaye bankaclk sistemi ile entegre olarak finans kapitali oluturur ve devleti ele geirir. Daha sonra kresel sermaye ile rekabete girien ulusal finans kapital, dier sermaye gruplaryla birleerek kresel bir tekel oluturma eilimindedir. Savalar, atmalar ve devrimler Marksist teoriye gre bu mcadele ve rekabet mant iinde okunduunda daha doru anlalabilir. Maksist kkenden gelen eletirel uluslararas ilikiler teorilerinin nde gelen isimlerinden Cox ve Linklater da uluslararas politikann amacnn zgrleme olmas gerektiine iaret ederken mevcut uluslararas sitemin egemen devlet ve pazar kapitalizminin ekonomisinin bileiminden ibaret olduunu iddia eder (Devetak, 2007: 148). yleyse bu ekonominin aktrleri de uluslararas politikann birer aktr hline gelmektedir. G olgusunun erkek merkezli biimde tanmlandn ve kadn deerlerinin hakim olduu bir uluslararas sistemin daha bar olacan iddia eden feminist teori devlet d aktrlerin nemine kuvvetli bir vurgu yapmaktadr (True, 2007: 213). Keza yeil politikalar olarak anlan evreci ve nkleer kart teoriler de uluslararas sistemde ekolojik duyarlln artmasnn ancak devlet d aktrlerin abalaryla mmkn olacan iddia eder (Peterson, 2007: 235). Uluslararas rgtler, ok uluslu irketler, bask gruplar, ulusal kurtulu hareketleri, terr rgtleri ve bireyler bu blmde tanmlanacak devlet d aktrlerdendir. Elbette bu listeyi dini rgtler, uluslararas vakflar, kredi derecelendirme ya da dnce kurulular gibi pek ok farkl aktrle geniletmek mmkndr.
Uluslararas rgtler
Uluslararas dzeyde faaliyet gsteren, birden ok devletin ya da farkl devletlerde yerleik birey, sivil toplum rgt ya da eitli devlet d birimin bir araya gelerek oluturduklar ticari ama tamayan kurumlara uluslararas rgt ad verilir. Tanmdan da anlalaca gibi bir uluslararas rgtn yeleri hkmetler olabilecei gibi farkl birimler de olabilir. Literatrde devletlerin birer tzel kiilik olarak ye olduklar rgtlere hkmetleraras rgt; yeleri devlet deil, farkl devletlerde bulunan gruplarn oluturduu birimler hkmetler-d rgtler olarak adlandrlmaktadr. 1815 Viyana Kongresinde ihtilaf konusu olan Ren Nehri zerindeki ulam ve tamacl dzenlemek amacyla kurulmu Uluslararas Akarsular Komisyonu ilk uluslararas rgt olarak kabul edilir (Wallace ve Singer, 1970). Bu tarihten itibaren pek ok konu ve amala yzlerce uluslararas rgt kurulmutur. II. Dnya Savandan sonra dnyada uluslararas rgt saysnda belirgin bir art gzlemlenmitir. Uluslararas rgtlerin sahip olduu genel zellikler unlardr: Uluslararas rgtler bir anlama, antant ya da szleme ile kurulurlar. Mutlak biimde nceden belirlenmi ve kurucu belge iine yerletirilmi amalara sahiptirler. Sistemin ileyiine, yelerine, ortak tutum ve davranlarna ilikin olarak ilkeler benimserler. Her durumda olmasa da yelerini egemen ve eit kabul ederler. Faaliyetlerinin yrtlmesini salayan organlar olutururlar. Faaliyetlerinin srdrlebilmesi iin kaynak temin ederler ve genel olarak bir merkeze sahiptirler (Dedeolu, 1998: 18-19).
24
Grld gibi devletler ya da devlet d birimlerin oluturduu rgtler ortak bir amaca ulamak iin kurucu aktrlerin iradelerini birletirme amacn tamaktadr. Ama kadar yetki sahas da rgtlerin snflandrlmas iin nemlidir. Uluslararas politika literatrnde eitli uluslararas rgt snflandrmalarna rastlanr. Ancak temel olarak uluslararas rgtleri iki temel kriterle birbirlerinden ayrabiliriz: corafi kriter, fonksiyon kriteri. Corafi kriterden kast uluslararas rgtn faaliyetlerini belirli bir blgede mi yoksa kresel lekte mi gsterdiidir. Blgesel lekli rgtlere sadece Kuzey Amerikada yer alan devletlerin ye olabildii NAFTAy ya da Gneydou Asyada yer alan devletlerin ye olabildikleri ASEAN rnek olarak verebiliriz. Kresel lekli uluslararas rgtlere ise tm dnya devletlerinin ye olabildii BMyi ya da tm dnyada alma yasalarnda ve bu alana ilikin uygulamalarda standartlar gelitirmek iin kurulmu ILOyu rnek olarak gsterebiliriz. Fonksiyon kriteri ise uluslararas rgtn hangi amaca hizmet ettii ile ilgili bir ayrm ifade eder. Uluslararas rgtler; askeri (NATO), ekonomik (EFTA, APEC vb.), evrenin korunmas (Green Peace), insan haklarnn gelitirilmesi (Uluslararas Af rgt), basn zgrl (Snr Tanmayan Gazeteciler), insani yardm (Kzlay ve Kzlha rgtleri), gda ve tarm (FAO) gibi ok eitli amalarla kurulmu olabilir.
Hkmetleraras rgtler
Devletlerin bir araya gelerek oluturduklar fakat olutuu an onu oluturan devletlerin tek tek iradelerinin dnda ayr bir irade ve tzel kiilie kavumu yaplardr. Genel ilke olarak hkmetleraras rgtler kararlarn oybirlii ile alrlar. Kabul edilmeyen bir kararn uygulanmasnn devletin egemenlik hakk ile eliecei ilkesi gerei devletler bir kararn kabul art olarak oyokluu ilkesinin benimsenmesinden genellikle imtina ederler. Bu anlamda en nemli istisnay AB oluturmaktadr. Napolyon savalarnn ardndan Avrupadaki g dengesini muhafaza etmek amacyla kurulan Avrupa Uyumu, bir yzyl sonra uluslararas sorunlar bar bir yoldan zmek iin kurulan Milleler Cemiyeti ve II. Dnya Savandan sonra uluslararas bar ve gvenliin tesisi iin kurulan BM hkmetleraras rgtlere verilebilecek rneklerdendir (Wilkinson, 79). 24 Ekim 1945te kurulan BM tm dnyada bar, gvenlii korumay; uluslararasnda ekonomik, sosyal ve kltrel i birliini salamay amalamaktadr. 51 devletle kurulan BMnin gnmzde 193 yesi vardr. rgtn ana organlar Genel Kurul, Gvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Genel Sekreterlik ve Uluslararas Adalet Divan ve Vesayet Konseyidir. BMnin ana organlarnn dnda eitli yardmc organlar da bulunur. Bunlar alt organlar, teknik yardmc organlar ve zel yardmc organlar olmak zere e ayrlr: Uluslararas Hukuk Komisyonu ve nsan Haklar Komisyonu alt organlara; BM Ynetim Mahkemesi teknik yardmc organlara; UNICEF, BM Snmaclar Yksek Komiserlii de zel yardmc organlara rnek olarak verilebilir. Hkmetleraras rgtler devletlerin ikili anlamalarla ya da ittifaklarla ulaamayacaklar karlarna ulaabilecekleri bir emsiye ya da dier devletlerle olan etkileimlerini srekli hle getirmek iin kullandklar bir platform olarak deerlendirilebilir. Devletler tek bana eriemeyecekleri daha geni bir gvenlik sistemine dhil olmak, ortak bir tehditten korunmak, yeni pazarlara almak ya da ortak deerleri muhafaza etmek ve yaymak iin hkmetleraras rgtlere ye olurlar. II. Dnya Savandan sonra hr dnyann NATO, sosyalist devletlerin Varova Pakt emsiyesinde rgtlenmeleri gvenlik endiesi ve ortak tehdit algs ile aklanabi-
25
lir. Ayrca pek ok devletin lkesinde retilen mal ve hizmetleri daha geni bir pazara ulatrmak, dk gmrk vergisine tabi olmak, kota veya tarife d engellerle karlamamak gibi gerekelerle ye olduklar Dnya Ticaret rgtnn yannda, kendi blgelerindeki dier devletlerle bir araya gelerek oluturduklar blgesel btnleme giriimleri de hkmetleraras rgtler arasnda saylabilir. Ekonomik btnlemeyi hedefleyen bu hkmetleraras rgtlere APEC (Asya Pasifik Ekonomik birlii), CACM (Orta Amerika Ortak Pazar), GCC (Krfez birlii Konseyi), SADC (Gney Afrika Kalknma Topluluu) ve CAREC (Orta Asya Blgesel Ekonomik birlii) rnek olarak verilebilir. Ortak deerleri paylaan devletlerin bir araya gelmesi ve bylece bu deerlerin muhafazas ve yaylmas iin aba gsterdikleri hkmetleraras rgtlere slam birlii Tekilat, Avrupa Konseyi ve Roma Stats ile kurulmu Uluslararas Ceza Mahkemesi rnek olarak verilebilir. slam Konferans rgt adyla kurulmu, 2011 ylnda slam birlii Tekilat adn alm olan rgtn kurulu tarihi 25 Eyll 1969dur. 57 devletin ye, 5 devletin ise gzlemci statde olduu rgt slam lkelerini bir at altnda toplayp, yeler arasnda etkileimin artmasn ve ibirliini amalamaktadr. 47 devletin ye olduu Avrupa Konseyi ise 1949 ylnda Avrupada bar, insan haklar ve demokrasinin yaygnlamas amacyla kurulmutur. AByi geleneksel hkmetleraras uluslararas rgtlerden ayr bir kategori olarak incelemek gerekir. Bunun nedeni ABnin hkmetleraras yapsnn yannda, baz kararlarn uluslarst dzeyde alan sui generis bir yapya sahip olmasdr. II. Dnya Savann ardndan Fransa ve Almanya arasnda yzyllk bir husumete neden olan kmr rezervlerinin ortak kullanm iin 1951 ylnda kurulan Avrupa Kmr ve elik Tekilat (AKT) baarl bir performans sergilemiti. Bu baar zerine AKTyi kuran alt devlet (Almanya, Fransa, talya, Belika, Hollanda, Lksemburg) 1957 Roma Anlamas ile EURATOM (Avrupa Atom Enerjisi Topluluu) ve Avrupa Ekonomik Topluluunu (AET) kurdular. 1965te bu rgt birletiren Fzyon anlamas ile tek bir Komisyon, Konsey ve Parlamento oluturulmu, bteleri birletirilerek yap Avrupa Topluluklar adn almtr (Balkr, 65). 1992 Maastricht Anlamasnn ardndan Birlik adn alan AB, bu anlama ile stun zerine bina edilmitir: Avrupa Topluluu, Ortak Dileri ve Gvenlik Politikas ile Adalet ve ileri. Bu stundan Avrupa Topluluu stununu ilgilendiren kararlar uluslarst zeminde alnrken dier iki stun olan Ortak Dileri ve Gvenlik Politikas ile Adalet ve ilerine ilikin kararlar hkmetleraras zeminde alnmaktadr. 01 Aralk 2009 tarihinde yrrle giren Lizbon Antlamas ile kararlar uluslarst zeminde alnan konu balklar arttrld. 2007 ylnda 27 tam yeye ulaan AB, 2013 ylnda Hrvatistann da katlmyla 28 yeli bir Birlik hline gelecektir. ABnin organlar unlardr: Avrupa Konseyi, AB Bakanlar Konseyi, Avrupa Komisyonu, Avrupa Parlamentosu, AB Adalet Divan, Saytay, Ekonomik ve Sosyal Komite, Avrupa Merkez Bankas, Avrupa Yatrm Bankas ve Ombudsman.
Sui generis: Kendine zg, kendisinden baka hibir eye benzemeyen
Hkmetler-D rgtler
Demokrasinin gelimesi ve karlkl bamln artmas zerine ayn amaca yahut kara sahip olan gruplar, dnyadaki benzerleri ile bir araya gelerek eitli rgtler kurmulardr. Elbette ki bu gruplar yer aldklar devletin hukuk sisteminin izin verdii lde faaliyetlerini srdrmekte ve bu faaliyetleri iinde bulunduklar lkenin hukuk sistemince denetlenmektedir. Bahsi geen gruplar etnik, dini, sportif, kltrel, ideolojik ya da ekonomik gerekelerle bir araya gelerek bir rgt kurmu
26
olabilirler. Bu rgtlerin yeleri bal olduklar devleti deil, yelerinin kar ve amalarn temsil ederler. Kurulan bu rgtler faaliyet alanlarnda uluslararas egdm salamay amalayabilecei gibi, karlar ve amalar dorultusunda hkmetlere ve uluslararas toplumun dier aktrlerine bask uygulamay ya da farkndalk yaratmay da amalam olabilirler. Kr amac gtmeyen hkmetler-d rgtler kendi finansal kaynaklarn kendileri yaratr. Devletle herhangi bir ekilde ba olmayan bu rgtler farkl devlet vatandalarnn bir araya gelmesi ile oluabildii gibi, farkl devletlerde faaliyet gsteren sivil toplum rgtlerinin bir at organizasyonu biiminde de ortaya kabilirler. Amalar ve organizasyon yaplar nedeniyle sivil toplum rgtlerine ok benzeyen bu rgtleri, faaliyetlerini uluslararas lekte srdren sivil toplum rgtleri biiminde de tarif edebiliriz. Sivil szcnn etimolojik balam gerei bu rgtlerin iddeti hibir ekilde bir yntem olarak kabul etmedikleri ve amalarn gerekletirmek iin iddet d demokratik yntemleri benimsemi olduklar kabul edilir. Bu rgtlerin bir genel merkezinin olmas ve bu merkezin yer ald devletin i hukukuna uygun bir belge ile kurulmu olmas gerekir. Hkmetler-d rgtlere ilk rnek olarak Dnya Olimpiyat Komitesini gsterebiliriz. Komite 1894 ylnda, Antik alarda Yunanistanda var olan olimpiyat geleneini tekrar diriltmek ve tm uluslarn katlaca olimpiyat oyunlarn dzenlemek iin kurulmutur. Olimpizm ruhunu evrensel lekte yaymak amacyla tm ye lkelerde kurulan ulusal olimpiyat komitelerinin temsil edildii Dnya Olimpiyat Komitesi 1896 ylndan bu yana drt ylda bir olimpiyat dzenlemektedir. Bir dier rnek olarak Uluslararas Af rgtn (Amnesty International, AI) gsterebiliriz. AI, insan haklarn tm dnyada savunmak, ihlalleri saptamak ve insan haklar konusunda evrensel bir farkndalk yaratmak iin 1961 ylnda kurulmutur. AI, insan haklarnn korunmas konusunda yapt almalar nedeniyle 1977 ylnda Nobel Bar dl almaya hak kazanmtr. Bunlarn yannda Dnya Sendikalar Federasyonu, Snr Aan Doktorlar, Kzlha, Uluslararas Lion Kulpleri gibi yzlerce hkmet-d rgt saylabilir. Bu rgtler BM ve Avrupa Konseyi tarafndan kayt altna alnmaktadr. Hkmetler-d rgtler vastasyla kresel bir sivil toplumun olumakta olduu ve devlet snrlar dnda, vatandalk bandan te yeni bir uluslararas toplum olumakta olduu gibi tezler mevcuttur (Keane, 2005: 33). Bu rgtler vastasyla insan haklar, doal afetler ya da anti-demokratik uygulamalar nedeniyle madur olmu kiiler iin yardm kampanyalar dzenlenmekte, bu koullar nedeniyle madur olan kiilerin hak ve zgrlkleri iin basn ve hkmetler harekete geirilmekte, hkmetlere demokrasi ve insan haklarnn gelitirilmesi iin hazrlanm eitli szlemelere imzac olmalar iin bask oluturulmaktadr. zellikle Bosnada yaanan insanlk faciasnda uluslararas toplumu harekete geiren ve insani mdahale iin kamuoyu yaratan aktrlerden en nemlisinin blgede faaliyet gsteren hkmetler-d rgtler olduunu iddia edebiliriz. ABnin zellikle Bat Balkanlarda, sadece scak sava srasnda deil atma zmleme sreleri olarak tarif edilen savan durdurulmas, atekes salanmas, bar anlamas imzalanmas, toplumsal dzenin yeniden tesisi, ulus kurma, devlet kurma, srekli barn tesisi iin hkmetler-d rgtlerle birlikte almay bir genel politika olarak benimsediini syleyebiliriz.
SIRA SZDE
Avrupa Birlii hangi zellikleri ile dier uluslararas rgtlerden ayrlr? SIRA SZDE
DNELM S O R U
DNELM S O R U
DKKAT
DKKAT
27
okuluslu irketler
Karlkl Bamllk teorisi, Marksist teori ve Eletirel teori ok uluslu irketlerin uluslararas politikada en nemli analiz birimi olmas gerektiini iddia etmektedir. zellikle Lenin 1917 ylnda baslan Emperyalizm: Kapitalizmin En Yksek Aamas isimli eserinde uluslararas politikann byk lde ortaya kan tekelci sermayenin dnyay paylama projesiyle ekillendiini iddia eder. Lenine gre emperyalizm, kapitalizmin baz zelliklerinin geliimi ve dorudan doruya devam olarak ortaya kmtr (Lenin, 89). Bu anlamda ok uluslu irketler Lenine gre sermayenin kresel tekellemesinin arac olarak deerlendirilmelidir. Aydnlanma dnrlerinden Kant ise uluslararas ticaretin art ile bar arasnda bir balant kurmu, Kant bir yaklam ifade eden Wilson ilkeleri uluslararas ticaretin nndeki engelleri kaldrmaya gl bir vurgu yapmtr. Liberal teoriler bu sayede uluslararas ticaretin en nemli birimi olan okuluslu irketlerin bara olan hizmetlerini vurgularlar. ster Marksist teorinin olumsuz yaklam, isterse liberal teorilerin olumlu yaklam benimsensin, her iki durumda da okuluslu irketler uluslararas politikann nemli bir aktr olarak karmza kmaktadr. okuluslu irketleri ayn uluslararas rgtler gibi iki grupta inceleyebiliriz: Birincisi uluslararas nitelikte okuluslu irketler, dieri uluslarar okuluslu irketler. Uluslararas nitelikte okuluslu irketler, ortaklar dorudan devletler olan irketlerdir. Devletler kimi zaman dier devletlerle bir takm ticari ortaklklar kurabilirler. zellikle enerji sektr devletlerin ortak ticari ortaklklar kurmasna olduka elverilidir. Enerjini karlmasnn yannda eitli boru hatlaryla tanmas byk lde birden fazla devletin i birlii ile gerekletirilebilecek giriimleri zorunlu hle getirmektedir. Bu anlamda 1933te ngiltere ve ran hkmetleri arasnda imzalanan bir szleme ile kurulan Anglo-Iranian Oil Company uluslararas nitelikte okuluslu irketlere rnek olarak verilebilir. Uluslarar okuluslu irketler ise bir merkeze bal olmakla beraber, ortaklarnn ok farkl devletlerin vatandalar olmalar ve birden fazla devletin lkesinde faaliyet gstermesi bakmndan ulusal irketlerden ayrlr. Uluslarar okuluslu irketler bir irketin baka devletlerin lkesinde bayilik ya da bal irketler kurmas ile oluabilecei gibi, satn alma ya da irket birlemeleri yoluyla da ortaya kabilir. Dnyada sahip olduu ekonomik kaynaklar bakmndan pek ok devletten daha zengin uluslarar okuluslu irketler bulunmaktadr. General Motors, Shell, Unilever, Microsoft, Boing gibi irketlerin piyasa deerleri neredeyse orta byklkte bir devletin mill geliri kadardr. Geleneksel olarak dnyann en byk irketleri enerji ve otomotiv sektrnde yer alrken 1990lardan itibaren Microsoft ve Apple gibi biliim irketleri de onlarla yarr bir piyasa deerine ulamtr. Bu ekonomik kapasiteleri nedeniyle okuluslu irketler uluslararas politikay da etkiler durumdadr. Faaliyette bulunduklar devletlerin yasalar krlarn etkiler duruma geldiinde, bu yasalar deitirmek iin baskda bulunduklar gibi kimi okuluslu irketlerin o devlette rejimi deitirmek iin aba gsterdikleri de grlmtr. rnein seimle i bana gelmi ilk sosyalist devlet bakan olan Allende (ili, 1970) ITT irketinin de destekledii bir askeri darbe ile grevinden uzaklatrlmtr (Sigmund, 1974). zellikle nc dnya lkelerinde yatrmlar bulunan okuluslu irketlerin bu lkelerde bamsz ulus devletlerin kurulmamas iin aba gsterdikleri bilinmektedir. Bunun yannda liberal yaklamlar, okuluslu irketlerin varln eitli gerekelerle savunurlar. rnein bu irketler bir lkeye geldiklerinde lkenin kalknmas iin gerekli yabanc sermaye yatrmnda bulunurlar.
28
Sadece parasal anlamda deil, merkezlerinden getirdikleri teknoloji transferi de lkenin kalknmas iin frsatlar yaratr. Keza bu irketlerde binlerce insan alarak lkenin isizlik sorununun zmne katkda bulunduu gibi, yarattklar vergi geliriyle o lkenin kalknmas iin nemli bir kaynak yaratrlar. Her iki yaklam asndan da okuluslu irketlerin uluslararas politikada giderek artan oranda etkili bir aktr olduu iddia edilebilir.
SIRA SZDE
SIRAokuluslu SZDE Liberal teoriler irketlerin uluslararas politikada nasl bir ilev grdn iddia ederler?
DNELM Bask Gruplar
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Lobi: Parlamento yelerini kanun koyma srecinde, T E L Ekanaatleri V Z Y O N ve karlar kendi dorultusunda etkilemek iin rgtlenmi gruplara lobi denir.
NTERNET
MAKALE
Bask grubu belirli bir dnce ya da kar etrafnda bir araya gelmi, sadece o U S O Rgerekletirilmesi ama ve karn yolunda hkmete bask oluturmay amalayan topluluklardr. Bask gruplar, etkiledikleri insan saysnn okluu ya da ellerinde bulunan ekonomik D K K A T g sayesinde hkmetlere etkide bulunmaya alrlar. Oy kaygs, grevlerin yarataca ekonomik knt ihtimali, uluslararas kamuoyunun tepkisinden duyulan endie ya da politikaclarn ekonomik g sayesinde ayartlSIRA SZDE mas gibi faktrler bask gruplarnn faaliyetlerini baarya gtrebilir. Bask gruplar aktrlk birimi olarak ikincil dzeydedir. Uluslararas politikann ileyiine dorudan AMALARIMIZ etki etmemekle birlikte, bu gruplarn etkisiyle hkmetlerin rettikleri politikalar uluslararas politikann seyrini etkilemektedir. i sendikalar, ticari dernekler, meslek gruplar, sivil toplum rgtleri, gnll gruplar, etnik rgtler, kadn rgtleri 77) dini gruplar ve lobiler ilk akla gelen bask gruplar K (Ar, T A 2006: P arasnda saylabilir. Bask gruplar sendikalar ya da dernekler gibi resmi anlamda rgtlenmi birimler olabilecei T E L E V Z Y gibi O N inisiyatifler ya da platformlar gibi sadece belirli bir sorun hakknda ortaya kan hassasiyet nedeniyle bir araya gelmi ve o soruna bir zm salannca ortadan kalkabilen oluumlar da olabilir. Bask gruplar ama ve karlarn gerekletirmek iin farkl yntemler belirler. Dorudan politikaclarla grNTERNET mek, imza kampanyalar dzenlemek, sosyal medya yoluyla internet kullanclarna ulamak, basn aklamalar yapmak, toplant ve gsteri yryleri dzenlemek, grev ve boykot yapmak bu yntemler arasnda saylabilir. Bunun yannda M A K A L E fazla olan bask gruplarnn kitle iletiim aralarn satn alaekonomik kaynaklar rak ya da yenilerini kurarak ama ve karlarn gerekletirmek iin yaynlar yaptklar da bir gerektir. Dnyada ve Trkiyede pek ok zel televizyon ve gazetenin eitli bask gruplar tarafndan idare edildii iddia edilmektedir. ounlukla dini ve etnik gruplar kitle iletiim aralarna sahip olarak, basn kendi ama ve karlar iin bir propaganda arac olarak kullanmay tercih ederler. Bunun yan sra lobiler etkili bask gruplar arasndadr.
Ulusal Kurtulu Hareketleri

Ulusal kurtulu hareketleri kimi zaman terr rgtleri ile kartrlsa da, ulusal kurtulu hareketi statsnn BM Genel Kurulunda tannm (Pazarc, 2008: 349) ve bylece hukuki nitelik kazanm bir stat olduu unutulmamaldr. lkeleri zerinde sava ve/ya igal devam eden gruplar, yasal hkmetleri bu sava ve/ya igale direnebilecek gce ya da iradeye sahip olmadnda silahlanarak direni rgtleri oluturabilirler. kinci bir ulusal kurtulu hareketi tr ise smrgecilik kavram ile ilgili olarak karmza kar. zellikle II. Dnya Savandan sonra, smrgelerin zgrlemesi olarak tanmlanabilecek dekolonizasyon dneminde smrgeci l-
SIRA SZDE
SIRA SZDE
29
keden kurtulmak iin verilen ulusal kurtulu mcadelelerinde pek ok ulusal kurtulu hareketi kurulmutur. Smrge lkelerinin bu mcadeleler sonucu D N E L M bamszlnn tannmas, uluslararas hukuk tarafndan kendi kaderini tayin hakk erevesinde meru grld iin ulusal kurtulu hareketlerinin hukuk bir statye saS O R U hip olabilmeleri de anlalabilir bir vakadr.
D Kdireni KAT Siviller lkelerinde bir sava ve/ya igal devam ederken silahlanarak rgtleri oluturabilirler. Terr rgtleri ile ulusal kurtulu hareketlerini birbirleri ile kartrmamak gerekir. SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
Elbette uluslararas politikann referans nesnesinin g olduunu kabul ettiimizAMALARIMIZ de, bir ulusal kurtulu hareketinin kiminle mcadele ettii de onun meru olarak kabul edilmesinde nemli bir faktr olduunu da kabul etmek zorundayz. Bata da belirttiimiz gibi ulusal kurtulu hareketlerinin bazen terr rgtleri ile kartrlmasK T A P nn sebebi, savatklar devletin uluslararas politikadaki etkinlii nedeniyle, dier devletlerin bu ulusal kurtulu hareketini desteklemekten ekinmeleridir. Bylece o hareketlere terr rgt yaftas yaptrlarak desteklememe hli merulatrlmaya T E L Etm VZYO N allmaktadr. Elbette bu noktada ulusal kurtulu hareketlerinin eylemlerinin de meru olduu sonucu karlmamaldr. rnein neredeyse tm dnya tarafndan meru bir ulusal kurtulu hareketi olarak kabul edilen Kosova Kurtulu Ordusunun (UK) baz faaliyetleri terr faaliyeti kapsamnda deerlendirilmektedir. NTERNET Sava srasnda kurulan ulusal kurtulu hareketlerine rnek olarak Nazi Almanyasnn igali srasnda Fransada kurulan direni rgtn ve Yugoslavyadaki Partizan verebiliriz. Her iki direni de devletlerinin bu igallere direnemeyecek kadar MAKALE ar bir askeri yenilgi almalarndan sonra igale direnmek iin kurulmutur. Keza ekoslovak Ulusal Komitesi de igale direnmek iin kurulan rgtlerdendir. Tm bu hareketler mttefik devletler tarafndan tannm ve hatta Fransz ulusal kurtulu hareketine ngilterede srgnde hkmet kurma hakk verilmitir. Kurtulu Sava srasnda kurulan Kuvva-i Milliye de ulusal kurtulu hareketlerine verilebilecek ideal bir rnektir. Nitekim bu rgt zamanla pek ok dman devlet tarafndan bile meru grlm ve en nihayet Trkiye Cumhuriyeti bu rgtn kadrolar tarafndan domutur. Afganistann SSCB tarafndan igali srasnda kurulan Mcahidler de bu kategoride deerlendirilebilir. Smrgeci devlete direni iin kurulan ulusal kurtulu hareketlerine ise Cezayir Kurtulu Ordusunu, Mozambik Kurtulu rgtn, Hindistann ngiliz smrgesinden kurtuluu iin mcadele eden Hindistan Ulusal Kongresini, Gney Afrika Cumhuriyetindeki apartheid rejimi ile mcadele eden Afrika Milli Kongresini rnek olarak verebiliriz. Filistin Kurtulu rgt (FK) ise pek ok zellii ile dier ulusal kurtulu hareketlerinden ayrlmaktadr. FK ne bir sava sonucu ne de smrgecilik mcadelesi ile kurulmutur. Osmanl mparatorluunun yklmasndan sonra ngiliz egemenliine giren Filistin corafyas BM Genel Kurulu tarafndan 1947de Araplar ve Yahudiler arasnda blnmt. Kudse ise uluslararas stat tanyan bu kararn ardndan 14 Mays 1948de bamsz srail Devleti kuruldu. Yahudilere bu corafyada toprak verilmesine kar olan Arap devletlerinin kurulan srail devletine saldrmas sonucu gnmzde de devam eden Filistin sorunu balam oldu. srail devletinin srekli olarak Genel Kurulun Filistinlilerin devlet kurmas iin ayrd corafya zerine bymesiyle, 1964 ylnda dzenlenen Arap Zirvesinde Filistin Ulusal Konseyi kuruldu. sraille mcadele amac ile kurulan bu Konsey bir sre sonra FK adn ald. FK, eitli Filistinli rgtleri altnda toplayan bir at orga-
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
Apartheid: Gney Afrika Cumhuriyetinde 1994 ylna kadar yrrlkte kalan ve beyazlarla beyaz olmayan rklar arasnda yasal olarak bir ayrm ngren politika.
30
nizasyondur. 1974ten itibaren FKnn eitli uluslararas rgtlerde Filistin halknn temsilcisi olarak temsil edilmesi sreci balad. rgtn genel merkezi 1967de rdne, 1970de Lbnana, 1982de ise Tunusa tand. 1994 ylnda yaplan anlama ile srailin Filistin halk iin iki merkezde ynetim kurma kararn kabul etmesi ile Bat eria ve Gazzede Filistin Otoritesi kuruldu. Gnmzde FKye bal El-Fetih rgt Bat eriada, Hamas rgt ise Gazzede seilmi hkmetler olarak grev yapmaktadr.
Terr rgtleri
Terrn kresel bir tanmn yapabilmek mmkn deildir. Terr rgtlerinin yaptklar eylemler ou zaman ulusal kurtulu hareketlerinin eylemleri ile benzerlik gsterdii iin uluslararas hukukta yaplacak bir terrizm tanmnn ezilen halklarn kurtulu mcadelelerine zarar verme ihtimali ortaya kacaktr. Bu tanm, dolaysyla onunla mcadele gereini de ortaya karaca iin, bu durumda halklarn meru mdafaa haklar da ortadan kalkabilecektir. Bu konuda 1937 ylnda hazrlanan Tedhiiliin nlenmesine ve Cezalandrlmasna likin Szleme bahsi geen kayglar nedeniyle yrrle girememitir (Pazarc, 2008: 205). Ancak dorudan terr tanm yapmadan terrist faaliyetleri sayan, tanmlayan ve bunlarla mcadeleyi ieren pek ok uluslararas anlama yaplm ve yrrle girmitir. eitli uluslararas rgtler de terr konusunda kararlar alm ve terrle mcadele etmek iin yntemler gelitirmeye balamlardr. Bu kararlardan en kapsamls 2002 AB ereve Karardr. Kararda halk ciddi ekilde sindirme; bir devleti veya uluslararas rgt bir eylemi ilemeye veya ilemekten kanmaya gayr meru olarak zorlama; bir devletin veya uluslararas rgtn temel siyasi, ekonomik, anayasal veya sosyal yaplarn ciddi biimde istikrarszlatrmay veya ykmay amalayan kast eylemler terr suu (Kaya, 2005: 12-13) biiminde tanmlanmtr. Bu eylemleri yapmak iin kurulmu organizasyonlara da terr rgt ad verilir. Terr rgtleri bir devleti tehdit edebilecei gibi, bir uluslararas rgt ya da kresel lekte bir inan ya da insan topluluunu hedeflemi olabilir. Terr saldrlar da fiziksel olabilecei gibi devletin ya da eitli kurumlarn internet sitelerine ynelik kertme saldrlar biiminde olabilir. Internet zerinden yaplan terr saldrlar siber terr olarak adlandrlmaktadr. Yzyllardr pek ok grup tarafndan siyasal hedeflere ulamak iin kullanld bilinen terr yntemleri 1960larda zellikle lkelerindeki rejimi deitirmek isteyen sol rgtler tarafndan sklkla kullanlmaya balanmtr. SSCBnin kerek Souk Savan sona ermesi zerine sol terr yerini dinci ve etnik-milliyeti terre brakmtr. 11 Eyll 2001de ABDde gerekleen terr saldrlarnn, kresel bir terrle mcadele stratejisinin tm dnyada bir politik ncelik haline gelmesi asndan milat niteliinde olduu kabul edilmektedir. Zaman zaman baz devletlerin kendi ulusal karlarn gerekletirmek ve dman ya da rakip olarak alglad devletleri zayflatmak iin, o devletlerde faaliyet gsteren terr rgtlerini destekledii bilinmektedir. Devletler ya gizli servisler eliyle, silah ya da maddi yardmda bulunarak ya da rgt yelerine lkelerinde ikamet ve rgtlenme zgrl salayarak bu desteklerini gstermektedir. Bazen devletler aka bu rgtlere destek verdiklerini ifade ederken; bazen de rgtleri ulusal kurtulu hareketi, rgt mensuplarn da gerilla olarak tanmlayarak, onlara meruiyet yaratmaya altklar gzlemlenmitir. Kimi zaman devletler ya da baz uluslararas rgtler hangi rgt terr rgt olarak kabul ettiklerini bildirmek amacyla terr rgtleri listeleri yaynlamaktadr. ABDnin 2011 terr rgt listesinde 44 rgt yer alrken, ABnin listesinde 25 rgt yer almaktadr. Bu rgtler-
Gerilla: spanyolca kk sava anlamna gelir. Dank kk gruplarla, dzenli bir orduya kar direni gsteren ulusal kurtulu gruplarnn yeleri iin kullanlr.
31
den bazlar Tamil Kaplanlar, FARC, PKK ve Ebu Nidal rgtdr. (http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2011:188:FULL:EN:PDF)
SIRA SZDE Kresel lekte geerli bir terrizm tanmnn yaplamamas nasl aklanabilir?
DNELM Liberal pluralist (oulcu) teoriler bireyin zaman zaman nemli bir uluslararas aktr olabileceini vurgular. Buna kar devleti yegne aktr olarak gren Realist yaklamlar bireyin ancak devletin ona verdii temsil yetkisi ileS hareket ettiini ve O R U bu nedenle aslnda devletten zerk davranmadn, bu nedenle de aktr olarak tanmlanamayacan savunur. Bir anlamaya imza atan ya da bir uluslararas rgtDKKAT te konuma yapan kii devletin bakan ya da grevli bir temsilcisi olabilir; ancak yine de ona bu temsil grevini veren devlettir ve realist yaklamlara gre o ancak SIRA SZDE bal olduu devletin kendisine salad yetki alan iinde hareket etmektedir. Ancak uluslararas politikada bazen yle olaylar gereklemektedir ki bunlar bir bireyin kiisel yetenekleri, inisiyatif alabilme becerisi ve uzak ngrde buluAMALARIMIZ nabilme kapasitesini gz ard ederek aklamak hayli gtr. rnein Trkiye Cumhuriyetinin kuruluunu Mustafa Kemal Atatrkn liderlik yeteneklerini bilmeden aklamak mmkn deildir. Bununla birlikte Almanyann kuruluunda, T A zamanda P Otto Von Bismarkn Avrupadaki dengeleri kollayarak, en K uygun en SIRA SZDE doru hamleyi yapma becerisi hayati nem tamtr. Nitekim Bismarkn reel politik anlayn benimsemeyen II. Wilhelm ta giyince Bismarck babakanlk greTE Nve Almanvinden istifa etmi, yeni kral Rusya ile ittifak politikasndan vazgemi DL E V NZ EY LO M yay iki dnya savanda byk kayplar verecek byk maceraya sokmutur. Benzer bir ekilde Mazzini olmadan talya, Cardinal de Richelieu olmadan da FranS O R U sa tarihini doru analiz etmek mmkn deildir (Wilkinson, 2007: 54).
Bireyler
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P SIRA SZDE TD E L E VN Z Y O EL MN
S O R U NTERNET DKKAT
NTERNET
Uluslararas politikada birer aktr olarak kabul edilen bireylerin neredeyse D K K A T tamamnn eitli dzeylerdeki devlet adamlar olduu bir gerektir. Ancak her devlet adam bir ulusMAKALE lararas politika aktr deildir.
SIRA SZDE
MAKALE SIRA SZDE
Bu rnekler uluslararas politikada zerk davranma becerisine sahip ve dier aktrlerde davran deiikliine yol aan bireylerin ender de olsa var olabildiini AMALARIMIZ gstermektedir. rnekleri oaltmak mmkndr. Filistin halknn zgrl iin mr boyunca mcadele etmi Yaser Arafat, Gney Afrika Cumhuriyetinde apartheid rejiminin sona ermesindeki rol ile Nelson Mandela, Hindistann K T A P ngiliz smrgesinden kurtulmas iin pasif direnii rgtleyen Mohandas Karamand Gandi bu rnekler arasnda saylabilir. Sadece devlet bakanlar deil, zaman zaman Bismarck gibi babakanlar ya da Kissinger gibi dileri bakanlar da inisiyatif alma TELEVZYON becerileri ile uluslararas politikada bir aktr olarak belirebilir. Kissinger mekik diplomasisi sayesinde SSCB ile yumuama politikasna geilip silah indirim anlamalarnn imzalanmasn salam; in ile ABD arasnda ilk diplomatik temas salam ve srail ile Msr arasnda diplomatik iliki kurulmasn N salayarak OrtadoTERNET udaki sorunun zmne ynelik nemli bir katk yapmtr. ABDnin Vietnamdan ekilmesine ynelik giriimlerinden dolay Kissinger 1973de Nobel Bar dln almtr. MAKALE Her devlet adamnn bir uluslararas politika aktr olarak kabul edilmemesi SIRA SZDE nasl aklanabilir?
DNELM S O R U
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
DKKAT
32
zet
A M A
Uluslararas politikada aktr kavramn tanmlamak. Uluslararas politikann geliiminde analiz birimi nemli bir konudur. Aratrmann yaplmasnda hangi birimlerin bir aktr olarak tanmlanabilecei tartmas zerine iki temel aktr kriteri benimsenmitir. Bunlar zerk eylem yapabilme ve dier aktrler zerinde etkide bulunabilme yetenekleridir. Uluslararas politikada bir birim eer dier aktrlerin izni, yetkisi ya da ynlendirmesi olmadan zerk biimde kar ve amalarn gerekletirebiliyorsa ve bu eylemleri dier aktrlerin eylemlerini az ya da deitirebiliyorsa, o birime aktr ad verilir. Bu aktrler ncelikle devletler ve devlet d aktrler olarak ayrlr. Devlet d aktrler de kendi aralarnda uluslararas rgtler, okuluslu irketler, bask gruplar, ulusal kurtulu hareketleri, terr rgtleri ve bireyler olarak snflandrlabilir. Devletin zelliklerini aklamak. Devlet snrlar belirlenmi bir lke zerinde yerleik bir insan topluluunun, egemenlik yetkisine sahip bir iktidar tarafndan ynetilmesi ile ortaya kan politik bir kurumdur. II. Dnya Sava sonrasnda ortaya kan modern uluslararas sistemde devletin temel zellikleri egemenlik, eitlik ve lke btnlne sahip olmasdr. Millet ve milliyetilik kavramlarn tanmlamak. Millet kavram ayn lkede yaayan, ortak gelenek, zlem ve karlar bulunan ve gruplarn srdrmek sorumluluunu stlenen insan grubunu ifade eder. Milliyetilik ise bir ulusun var olan devletinin bekasna ynelik tutumu yahut bir devlete sahip olma iradesini oluturan bilincidir. Milliyetilik, ulus devletin kurucu ideolojisidir. 19. yzylda ilk milliyetilik dalgas ile Avrupada ulus devletler kurulmu; I. Dnya Savandan sonra Wilson lkelerinin ortaya kard politik atmosferde okuluslu imparatorluklar dalm ve yeni ulus devletler ortaya kmtr. II. Dnya Sava sonras balayan dekolonizasyon dalgas ile nc dnya lkeleri bamszlna kavumu ve BMye ye devletlerin says gnmzde 193e ulamtr.
mel kriterle birbirlerinden ayrabiliriz: corafi kriter ve fonksiyon kriteri. Corafi kriterden kast uluslararas rgtn faaliyetlerini belirli bir blgede mi yoksa kresel lekte mi gsterdiidir. Fonksiyon kriteri ise uluslararas rgtn hangi amaca hizmet ettii ile ilgili bir ayrm ifade eder. Uluslararas rgtler askeri veya ekonomik amala kurulabilecei, gibi evrenin korunmas ya da insan haklarnn gelitirilmesi amacyla kurulabilir. yelerine gre uluslararas rgtleri hkmetleraras ve hkmetler-d uluslararas rgtler olarak ayrabiliriz. okuluslu irketlerin uluslararas politikadaki roln aklamak. Sahip olduklar muazzam ekonomik kapasite nedeniyle okuluslu irketler uluslararas politikay da etkiler durumdadr. Faaliyette bulunduklar devletlerin yasalar krlarn etkiler duruma geldiinde bu yasalar deitirmek iin baskda bulunduklar gibi kimi okuluslu irketlerin o devlette rejimi deitirmek iin aba gsterdikleri grlmtr. okuluslu irketler bulunduklar devletlerin kalknmasna katk yapar. Ulusal kurtulu hareketleri ile terr rgtleri arasndaki farkllklar bulmak. lkeleri zerinde sava ve/ya igal devam eden gruplar, yasal hkmetleri bu sava ve/ya igale direnebilecek gce ya da iradeye sahip olmadnda silahlanarak direni rgtleri oluturabilirler. Ulusal kurtulu hareketleri ayn zamanda bir smrge devletin bamszln kazanmas iin kurulmu, yerel politik ya da askeri gruplar olabilir. Terr rgtleri ise halk sindirip korkutmay, iddet eylemleri ile politik amalarna ulamay hedeflemi yasa d organizasyonlardr. Ulusal kurtulu hareketleri halkn meru mdafaa hakkn veya kendi kaderini tayin hakk salamak amacyla kurulmu ve BM tarafndan kendilerine hukuki stat verilen gruplarken, terr rgtleri ise ou zaman insanla kar su ileyen ve bu nedenle tm uluslarn mcadele etmeleri gereken yasa d organizasyonlardr. Bireyin uluslararas politikann formlasyonundaki etkisini aklamak. Kimi zaman bireyler kiisel yetenekleri, inisiyatif alabilme becerileri ve uzak ngrde bulunabilme kapasiteleri sayesinde uluslararas politikay etkileyebilecek faaliyetlerde bulunabilir. Bu bireyler devlet ya da hkmet bakan, bir devletin kurucu nderi ya da bir bakan olabilir.
A M A
AM A
AM A
AM A
A M A
A M A
Uluslararas rgtleri snflandrmak. Uluslararas dzeyde faaliyet gsteren, birden ok devletin ya da farkl devletlerde yerleik birey, sivil toplum rgt ya da eitli devlet d birimin bir araya gelerek oluturduklar ticari ama tamayan kurumlara uluslararas rgt ad verilir. Temel olarak uluslararas rgtleri iki te-
33
Kendimizi Snayalm
1. Aadaki teorilerden hangisinde devlet uluslararas politikann yegne aktr olarak kabul edilir? a. Klasik Realizm b. Sosyal naclk c. Eletirel Teori d. Feminist Uluslararas likiler Teorisi e. Oyun Teorisi 2. Hangi kavram devletin uluslararas sistemde bamszln tanmlamak iin kullanlr? a. Egemenlik b. D Egemenlik c. lke Btnl d. Devletlerin Eitlii e. Saldrmazlk 3. Toplumda su oranlarnn hayli yksek olduu, vatandalarn devletin fonksiyonlarna dair gvenlerini kaybettii bu nedenle can ve mal endielerinin olduu, ekonominin byk lde devletin denetimi ve kontrol dnda devam ettii, yolsuzluk oralarnn yksek olduu devlete ne isim verilir? a. Zayf Devlet b. Devlet Benzeri c. km Devlet d. Smrge Devlet e. Vesayet Altnda Devlet 4. Gney Osetya, Filistin, Tayvan ve Kosova gibi devletler uluslararas politikada hangi kavramla tanmlanr? a. Zayf Devlet b. Devlet Benzeri c. km Devlet d. Smrge Devlet e. Vesayet Altnda Devlet 5. Hangisi uluslararas rgtlerin genel zellikleri arasnda yer almaz? a. Bir anlama, antant ya da szleme ile kurulurlar. b. Mutlak biimde nceden belirlenmi ve kurucu belge iine yerletirilmi amalara sahiptirler. c. Sistemin ileyiine, yelerine, ortak tutum ve davranlarna ilikin olarak ilkeler benimserler. d. Her durumda olmasa da yelerini egemen ve eit kabul ederler. e. Sava ama ve bar anlamas imzalama yetkileri vardr. 6. Hangisi BMnin ana organlar arasnda yer almaz? a. Genel Kurul b. Gvenlik Konseyi c. UNICEF d. Ekonomik ve Sosyal Konsey e. Genel Sekreterlik 7. Uluslararas rgtler kendi iinde nasl snflandrlabilir? a. Hkmetleraras - hkmetler-d uluslararas rgtler b. Devletleraras - uluslartesi uluslararas rgtler c. Hkmetleraras - devletleraras uluslararas rgtler d. Devletleraras - hkmetler-d uluslararas rgtler e. Devletleraras - devletler-d uluslararas rgtler 8. Aadakilerden hangisi hkmetler-d uluslararas rgtler arasnda saylamaz? a. Uluslararas Af rgt b. Snraan Doktorlar c. Kzlha d. NATO e. Uluslararas Olimpiyat Komitesi 9. okuluslu irketler kendi iinde nasl snflandrlabilir? a. Hkmetleraras - Hkmetler-d okuluslu irketler b. Uluslararas - Uluslarar okuluslu irketler c. Devletleraras - Uluslartesi okuluslu irketler d. Devletleraras - Hkmetler-d okuluslu irketler e. Hkmetleraras - Devletleraras okuluslu irketler 10. FK, UK ve Hindistan Ulusal Kongresi hangi aktr trnde deerlendirilir? a. Terr rgtleri b. Ulusal Kurtulu Hareketleri c. Lobiler d. Bask Gruplar e. Balantszlar Hareketi
34

1. a 2. b Yantnz yanl ise, Uluslararas Politikada Aktr Tanm konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Temel Uluslararas Politika Aktr Olarak Devlet konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Zayf Devlet, km Devlet ve Devlet Benzeri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Zayf Devlet, km Devlet ve Devlet Benzeri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Uluslararas rgtler konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Uluslararas rgtler konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Uluslararas rgtler konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Uluslararas rgtler konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, okuluslu irketler konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Ulusal Kurtulu Hareketleri konusunu yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde 1 Bir birimin uluslararas aktr olarak kabul edilebilmesi iin drt temel zellie sahip olmas gerekir. Bunlardan ilki uluslararas politikada zerk eylem yapabilme becerisidir. Uluslararas politika aktr, dier aktrlerden bamsz olarak karar alabilmeli ve ald kararlar uygulayabilmelidir. Dier nemli zellik aktrn ald karar ve yapt eylemlerin dier aktrlerin davranlar zerinde bir deiiklik yaratabilmesidir. Davran deiikliine neden olmayan kararlar etkisizdir, etkisiz birimler de aktr olarak kabul edilemez. nc temel zellik aktrn belirli bir sre varln srdrmesidir. Bu durum aktrn etkisi konusunun doal bir sonucudur. Son olarak uluslararas politika aktrnn aka belirlenmi olmas gerekir. Varlna ilikin phelerin bulunmas aktrn etkisini snrlandran nemli bir faktrdr. Dier aktrlerin davran deiiklii yapabilmeleri iin, o aktrn varlna ilikin bir phe duymamalar gerekir. Sra Sizde 2 II. Dnya Savann ardndan kurulan BMnin kurucu anlamas olan BM artnda devletlerin egemen ve eit olduklar ve lke btnl hakkna sahip olduu vurgulanr. Egemenlik devletin lkesi zerinde siyasi ynetim yetkisini kullanma hakkdr. egemenlik devletin lkesinde yegne kuvvet kullanma yetkisine sahip birim olmas; d egemenlik ise devletin uluslararas sistemdeki bamszldr. Devletlerin eitlii uluslararas hukukun salad haklar ve ykledii sorumluluklar asndan hibir devletin bir dierinden daha stn ya da daha zayf olmaddr. lke btnl egemenlik ilkesinin doal sonucudur. Egemen devletin lkesine tecavz edilemez, topra igal yahut ilhak edilemez ve egemen devletin lkesi paralanarak yeni bir devlet kurulamaz. Sra Sizde 3 Erken dnem rneklerini spanya ve Portekizde grsek de, milliyetilik 1789 Fransz Devrimi ile yaylmtr. temel milliyetilik dalgasndan bahsedebiliriz. 19. yzylda ilk milliyetilik dalgas ile Avrupada ulus devletler kurulmu; I. Dnya Savandan sonra Wilson lkelerinin ortaya kard politik atmosferde okuluslu imparatorluklar dalm ve yeni ulus devletler ortaya kmtr. II. Dnya Sava sonras balayan dekolonizasyon dalgas ile nc dnya lkeleri bamszlna kavumu ve BMye ye devletlerin says gnmzde 193e ulamtr.
3. c
4. b
5. e 6. c 7. a 8. d 9. b 10. b
35
Sra Sizde 4 Avrupa Birlii dier uluslararas rgtlerden farkl olarak pek ok kararn uluslarst zeminde alr. Bu durum zaman zaman Avrupa Birliine ye olan bir devletin onaylamad bir karara uyma zorunluluunu dourur. Avrupa Birliinin tarihi bir uluslarstclk - hkmetlerarasclk tartmas tarihi olarak da okunabilir. zellikle 1960l yllarda Fransz Cumhurbakan General de Gaulle Avrupa Topluluklarnn hkmetleraras bir yapda karar almas iin ok aba sarf etmitir. Ancak 1993 Maastricht Anlamas ile stunlu yapya geilmi ve d politika, gvenlik politikas, adalet ve iileri ile ilgili kararlarn hkmetleraras zeminde, Topluluklar ilgilendiren kararlarn ise uluslarst zeminde alnmas kararlatrlmtr. 2009 ylnda yrrle giren Lizbon Anlamas ile de uluslarst zeminde alnacak kararlarn kapsam genilemitir. Bu haliyle Avrupa Birlii dier uluslararas rgtler arasnda zel bir yere sahiptir. Sra Sizde 5 Liberal teorilere gre bar salamann yolu uluslararas ticareti arttrmak ve bylede uluslar arasnda karlkl bamllklar younlatrmaktr. Daha ok ticaret yapan uluslar bir sre sonra ticareti yaplan ham ve mamul maddelerin younluu nedeniyle, bu ticaret olmakszn refahlarn srdremez hale geleceklerdir. Bu nedenle devletler youn ticaret yaplan dier devletlerle savaamayacaklardr. Bu sava, savalan devlet kadar kendilerine de zarar verir hale gelecektir. Nitekim demokratik bar teorisi de demokratik devletlerin birbirleri ile savamadklarn iddia eder. okuluslu irketlerin varl kapitalizmin, kapitalizmin varl da demokrasinin varl anlamna gelir.
Sra Sizde 6 Terr btn insanl tehdit eden en nemli gvenlik sorunlarnn banda gelmektedir. Ancak hem terr rgtleri hem de ulusal kurtulu hareketleri bir devletin meru silahl gc olmadklar iin aralarnda farklar bazen belirsizleebilir. Oysa her ulusun kendini igal, saldr ve smrgecilikten koruma hakk vardr. Bu nedenle uluslararas hukukta bir terr ve terrizm tanm yaplrken, ulusal kurtulu hareketlerinin bu tanmdan zarar grmemesine dikkat edilmesi gerekir. Bu nedenle pek ok devlet ve uluslararas rgt, terrizm tanm yapmak yerine hangi sularn birer terr suu olduunu saymay daha yerinde bulmaktadr. Sra Sizde 7 Devlet adamlar devletlerinin kendilerine verdii yetki ve sorumluluk erevesinde uluslararas politikada eylemlerde bulunabilir. Bu yetki ve sorumluluk snrlar devlet adamnn zerk eylem yapma kapasitesini snrlar. Bu anlamda devlet adamlarnn pozisyonlar, konumlar ne olursa olsun aslnda kendi devletlerinin uluslararas politikadaki temsilinden te bir anlam tamaz. Ancak tarih iinde bir takm zel yetenekleri nedeniyle kimi devlet adamlarnn, temsil yetki ve sorumluluunun tesinde, tarihin genel seyrini deitirecek eylemlerde bulunduu gzlemlenmitir. Bu nedenle sadece bu devlet adamlar birer uluslararas politika aktr olarak kabul edilmektedir.
36
Ar, T. (2006). Uluslararas likiler ve D Politika, stanbul: Alfa Yaynlar. Arsava, F. (2009). Self-Determinasyon Hakk ve Kosova, Uluslararas Hukuk ve Politika, Cilt 5, No: 17, ss.1-21. Balkr, C. (2010). Uluslararas Ekonomik Btnleme: Kuram, Politika ve Uygulama, AB ve Dnya rnekleri, stanbul: Bilgi niversitesi Yaynlar. Dedeolu B. (1998). Uluslararas rgtlerin Farkl Snflandrlma Biimleri, stanbul niversitesi ktisat Fakltesi Mecmuas, Cilt 49, ss. 15-30. Devetak, R. (2005). Critical Theory, (iinde) Scott Burchill, Andrew Linklater, Richard Devetak, Jack Donnelly, Matthew Paterson, Christian Reus-Smit ve Jacqui True, Theories of International Relations, Palgrave Macmillan, New York, ss. 137-160. Doyle, M. W. (1983). Kant, Liberal Legacies, and Foreign Affairs, Philosophy and Public Affairs, Cilt. 12, No. 3, ss. 205-235. Gnlbol, M. (1993). Uluslararas Politika: lkeler, Kavramlar, Kurumlar, Ankara: Attila Kitabevi. Haas, E. B. (1964). Beyond the Nation State, Stanford: Stanford University Press. Hobsbawm, E. J. (2010). Milletler ve Milliyetilik: Program, Mit ve Gereklik, stanbul: Ayrnt Yaynlar. Kapani, M. (2010). Politika Bilimine Giri, Ankara: Bilgi Yaynevi. Kaya, . (2005). Terrle Mcadele ve Uluslararas Hukuk, Ankara: USAK Yaynlar. Keane, J. (2005) Cosmocracy and Global Civil Society, (iinde) Gideon Baker ve David Chandler (ed.) Global Civil Society: Contested Futures, New York: Routledge, ss. 29-44. Kolst, P. (2006). The Sustainability and Future of Unrecognized Quasi-States, Journal of Peace Research, Cilt. 43, No. 6, ss. 723-740. Lenin, V. . (2003). Emperyalizm: Kapitalizmin En Yksek Aamas, ev. Cemal Sreyya, stanbul: Eri Yaynlar. Linklater, A. (2007). Critical Theory, (iinde) Martin Griffiths (ed.) International Relations Theory for the Twenty-First Century: An Introduction, New York: Routledge, ss. 47-59. MacMillan, J.(2007). Liberal Internationalism, (iinde) Martin Griffiths (ed.) International Relations Theory for the Twenty-First Century: An Introduction, New York: Routledge, ss. 21-34. Official Journal of the European Union, (Temmuz 2011), Cilt. 54. (http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2011:188:FULL:EN:PDF) Paterson, M (2005). Green Politics, (iinde) Scott Burchill, Andrew Linklater, Richard Devetak, Jack Donnelly, Matthew Paterson, Christian Reus-Smit ve Jacqui True, Theories of International Relations, New York: Palgrave Macmillan, ss. 235-257. Pazarc, H. (2008). Uluslararas Hukuk, Ankara: Turhan Kitabevi. Rae, H. (2007). Theories of State Formation, (iinde) Martin Griffiths (ed.), International Relations Theory for the Twenty-First Century: An Introduction, New York: Routledge, ss. 123-134. Sigmund P. E. (1974). The Invisible Blockade and the Overthrow of Allende, Foreign Affairs, Cilt. 52, No. 2, ss. 322-340. Snmezolu, F. (1995). Uluslararas Politika ve D Politika Analizi, stanbul: Filiz Kitabevi. True, J. (2005). Feminism, (iinde) Scott Burchill, Andrew Linklater, Richard Devetak, Jack Donnelly, Matthew Paterson, Christian Reus-Smit ve Jacqui True, Theories of International Relations, New York: Palgrave Macmillan, ss. 213-234. Wallace M. ve Singer, J. D. (1970). Intergovernmental Organization in the Global System, 1815-1964: A Quantitative Description, International Organization, Cilt. 24, No. 2, ss. 239-287. Wilkinson, P. (2007). International Relations: A Very Short Introduction, New York: Oxford University Press Inc. Yurdusev, N. (2007-2008), Analiz Seviyesi ve Analiz Birimi: Bir Ayrm Argman, Uluslararas likiler, Cilt 4, Say 16, ss. 3-19.
3
Amalarmz
Realizm G G eleri G Dengesi Anari
Bu niteyi tamamladktan sonra; G kavramn tanmlayabilecek, Gcn elerini snflandrabilecek, G Dengesi ve politikalarn aklayabilecek, Realist Teorinin varsaymlarn sralayabilecek, Realist Teori iindeki farkl yaklamlar ifade edebilecek bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Rasyonellik Neorealizm Saldrgan Realizm Savunmac Realizm
indekiler
G VE G POLTKALARI: REALZM REALST DNCENN EVRM HANS J. MORGENTHAU VE KLASK REALZM KENNETH WALTZ VE NEOREALZM NEOKLASK REALZM SAVUNMACI REALZM SALDIRGAN REALZM REALZME YNELTLEN ELETRLER
G ve G Politikalar: Realizm
G ve G Politikalar: Realizm
G VE G POLTKALARI: REALZM
Uluslararas Politika disiplininin temel amac, uluslararas olaylarn ortaya kma sebeplerini aratrmaktr. Teoriler bu amaca ynelik olarak gelitirilen ve belli bir olay aklama amac gden varsaymlar btndr. Teoriler, etrafmzda meydana gelen karmak olaylarn aklanmasnda kullanlan yol haritalardr. Fakat uluslararas politika gibi ok geni bir alan kapsayan sosyal bilimlerde, olaylar btnySIRA SZDE le aklayabilecek tek bir teori bulmak imknszdr. Bu yzden ayn uluslararas olay farkl alardan aklayan pek ok teoriye rastlamak mmkndr. Her bir teori, uluslararas politikann doas hakknda farkl varsaymlar, D farkl N E L nedensellik M ilikileri ve dolaysyla da farkl d politika tavsiyeleri sunmaktadr. Realizm, bir uluslararas politika teorisi olarak disiplini en fazla etkileyen teorilerden birisidir ve S O R U zerinde ayrntl olarak durulmas gerekmektedir.
D Kbtndr KAT Teoriler sadece bir olay farkl alardan aklamaya alan varsaymlar ve kanunlar gibi kesin doru olduklar sylenemez.
Teori: Etrafmzda meydana gelen karmak olaylarn aklanmas amac gden varsaymlar btndr.
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
REALST DNCENN EVRM
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Realizm, (Politik Realizm veya Gerekilik Teorisi) uluslararas politikay g asndan aklayan bir dnce okuludur. Devletlerin birbirleriAMALARIMIZ ile ilikilerinde gce bavurmalar bazen reelpolitik ya da g politikas olarak adlandrlr. Realist yaklam, ok uzun bir gemie sahiptir ve nl Yunanl dnr ThucyK Sparta T A P arasndaki didesin (M.. 471-400), iki Yunan ehir devleti olan Atina ve Peloponnesian Sava (M.. 431-404) hakknda yapm olduu analizler Realizmin ilk kaynaklarndan saylmaktadr. Ayn ekilde Realist dncenin izlerine hemen T E L E V Z YSun O N Tzunun hemen ayn dnemlerde yaad sanlan inli stratejist ve general Sava Sanat adl eserinde de rastlamak mmkndr. Baz kaynaklara gre, milattan nce drdnc yzylda Hintli Kautilya tarafndan yazlan Arthashastra adl eserde de g politikalar zerine pek ok bilgi yer almaktadr (Kegley ve RayNTERNET mond, 2010). 15. ve 16. yzyl talyan ehir devletleri arasndaki rekabeti anlatan Prens eserinin yazar Niccolo Machiavelli (1469-1527) de Realizmi etkileyen en nemli dnrlerden birisidir. Machiavelli zamann talyan ehir devletleri arasndaki rekabeti, daha sonra Realist yaklamn temel kavramlar hline gelen g, g dengesi, ittifaklar ve ulusal gvenlik kavramlar asndan incelemitir. Machiavellinin
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
40
gc kazanmann, devam ettirmenin ve geniletmenin yollarn detayl olarak aklad Prens adl eseri, gnmzde realist dnrlerin en nemli bavuru kaynadr. nsan doas hakknda ktmser fikirlere sahip olan Machiavelli, gl liderlerin temel kayglarnn g ve gvenlik olduunu savunmutur. Realist dnceyi etkileyen dier nemli bir dnr de ngiliz Thomas Hobbestur (1588-1679). ngilizce dilinde genel siyaset teorisi alannda yaynlanm ilk eser olan Leviathan adl eserinde Hobbes, yneticilerin temel grevinin halkn gvenliini salamak olduunu belirtmitir. Hobbes, dnemin karklndan esinlenerek kaleme ald bu kitapta, insan doasn ktmser bir yaklamla ele alm, kargaay nlemenin ve istikrar salamann en nemli yolunun gl bir egemenden getiini savunmutur. Hobbesa gre byle bir egemenin olmad ve doa hali olarak tanmlanan ortamda insanlar devaml olarak bir korku ve lm tehlikesi iindedir. Bu durumdan kurtulmak iin insanlar bir araya gelmeli ve btn gc, doa halindeki anariye son verecek bir egemene (ya da Leviathana) devretmelidirler (Viotti ve Kauppi, 2010: 49). Yukarda grleri ksaca zetlenen dnrler, gerekte kendilerini Realist olarak tanmlamamlardr. Sadece bu dnrlerin fikirleri, II. Dnya Savann hemen ncesinde ortaya kan Realist teoriyi derinden etkilemitir. Modern anlamda Realist teori, 1930lu yllarn sonuna doru, I. Dnya Savandan sonra oluturulmaya allan kolektif gvenlik sisteminin talya ve Almanyann emperyalist politikalar sonucu yklmaya balamasyla beraber ortaya kmtr. E. H. Carr (1892-1982) 1939 ylnda yazm olduu The Twenty Year Crisis, 1919-1939 (Yirmi Yl Krizi, 1919-1939) adl eserinde dnyann tekrar bir savan eiine gelmesinde statkoyu korumak isteyen glerle, onu deitirmek isteyen gler arasndaki kar atmas olduunu savunmu ve dnya barndan herkesin kar olaca varsaymn savunan dealist yaklam eletirmitir. Carr Klasik Realizmin ilk nclerinden kabul edilse de disipline damgasn vuran siyaset bilimci Hans J. Morgenthau olmutur.
HANS J. MORGENTHAU VE KLASK REALZM

I. Dnya Savandan sonra kurulmak istenen kolektif gvenlik sisteminin tamamen yklmas ile beraber, uluslararas politikay g ile zdeletiren almalar da artmaya balamtr. Uluslararas likiler disiplininin tarih, felsefe ya da uluslararas hukuk gibi bilimlerin bir alt dal olarak deil de ayr ve bamsz bir disiplin olarak benimsenmesinde nemli bir pay bulunan Hans J. Morgenthau (1904-1980) modern Realist dnce zerinde en fazla etkiye sahip dnr olarak kabul edilmektedir. 1948 ylnda yazm olduu Politics Among Nations (Uluslararas Politika) kitab gnmzde de Realist yaklamn temel bavuru kaynaklar arasnda yer almaktadr. Daha sonra Realist dnce iinde farkl yaklamlarn ortaya kmasyla beraber, Morgenthaunun Realist yaklam Klasik Realizm olarak adlandrlmaya balamtr. Fakat Realizm iindeki farkl yaklamlar Klasik Realizmin temel varsaymlarn byk lde kabul etmektedirler. Hans Morgenthauya gre Realizmin alt temel prensibi bulunmaktadr: (1) politika, toplum gibi, kayna insan doas olan objektif kanunlar tarafndan ynetilmektedir; (2) uluslararas politikada kar g olarak tanmlanr; (3) g olarak tanmlanan kar evrensel bir olgudur, ancak karn anlam ve ierii d politikann oluturulduu kltrel ve siyasi ortama bal olarak deiebilir; (4) ahlaki buyruklarla, siyasi eylemler arasnda daima bir gerginlik vardr; (5) belli bir lkenin ahla-
3. nite - G ve G Politikalar: Realizm
41
ki kayglar ile evrensel ahlaki kurallar ayn anlama gelmemektedir; (6) Realizmin kar g asndan tanmlamas, uluslararas politikay dier disiplinlerden ayrmakta ve onu bamsz bir disiplin yapmaktadr (Morgenthau, 2005: 4-5). Realizm, Souk Sava dneminde pek ok devletin zellikle de Amerika Birleik Devletlerinin d politikasn derinden etkilemi bir yaklamdr. Realizmin temel varsaymlarn ana hatlar ile aadaki gibi zetleyebiliriz. Realizme gre uluslararas politika bir g mcadelesidir. Morgenthauya gre devletlerin nihai amac ne olursa olsun, ilk amac daima g elde etmektir (Morgenthau, 2005: 29). Daha fazla g kazanma hrs insan doasndan kaynaklandndan, devletler de daimi olarak bir g mcadelesi iindedirler. Klasik Realizm, devletlerin g peinde komalarn, insan doasnn kt ve bencil olmasna balamaktadr. Morgenthau gc, bir aktrn dier bir aktrn dnce ve davrann kontrol edebilme yetenei olarak tanmlamaktadr (Morgenthau, 2005: 30). Dier bir deyile g, bir aktrn, baka bir aktre, o aktrn aksi takdirde yapmayaca bir eyi yaptrabilme kabiliyetidir (Goldstein, 1999: 55). Tanmdan da anlalaca gibi g bir durum deil, bir etki srecidir. Realizmde her devlet ulusal karn gerekletirmek ve korumak zorundadr ve g de bu ama iin kullanlan en nemli aratr. Klasik Realistler gc kar asndan tanmlamlardr. Bir devletin gcn oluturan eler temel olarak iki balk altnda incelenebilir. G kaynaklar, bir devletin uzun dnemde gcn arttrmak iin kullanabilecei eleri iermektedir. Gayrisafi milli hasla, nfus, toprak, corafya ve doal kaynaklar bu tr g eleridir. G kapasiteleri ise, bir devletin ksa dnemde etki arac olarak kullanabilecei elerden olumaktadr. Bu grupta yer alan eleSZDE g erin banda askeri g gelmektedir. Realizme gre askeri g SIRA en nemli sini oluturmaktadr. Bir lkenin askeri birliklerinin bykl, kompozisyonu ve savaa hazr olup olmamas, ksa dnemde, dier g elerine nazaran daha DNE LM nemli bir hle gelmektedir. Ayrca askeri-endstriyel yapnn, bir sava annda derhal askeri malzeme retebilme kapasitesi, devlet brokrasisinin kalitesi de gS O R U ce ksa dnemde etki eden eler arasnda saylabilir (Goldstein, 1999: 59-60). Klasik Realistlere gre, g birok enin toplam olmasna ramen, askeri D K K A g T dier elere nazaran ncelie sahiptir. Bunun sebebi de Klasik Realistlerin gvenlik kavramna verdikleri nemden kaynaklanmaktadr. SIRA SZDE G elerini, fiziki ve fiziki olmayan eler olarak da ayrmak mmkndr. AMALARIMIZ Fiziki g eleri, ekonomi, corafya, doal kaynaklar, askeri g, nfus gibi somut eleri kapsamaktadr. Fiziki olmayan g eleri ise ulusal zellikler, ulusal moral, diplomasi ve hkmetin kalitesi gibi soyut eleri iermektedir (MorgentK T A P hau, 2005). Realizm, bu g eleri arasnda, askeri gce zel bir nem vermitir. Dier eler ancak askeri gce dntrlebildii lde nem kazanmaktadr. nk T E L E V Zkontrol YON askeri g bir devletin dier devletlerin dnce ve davranlarn etmede kullanabilecei en nemli etki aracdr. Bu anlamda askeri gce sert g de denmektedir. Fakat devletler, uluslararas alanda etki arac olarak askeri gce ok nadir bavururlar. Gl devletler ou zaman, zor kullanmadan uluslararas NTERNET gndemi belirleme, davran kurallar oluturma, devletlerin ulusal kar kavramlarn deitirme kapasitesine sahiptirler. Bunu, kendi deerlerini ve ideolojileri-
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
Sert G: Devletlerin sava gibi askeri yntemler kullanarak dierlerine istediklerini yaptrabilme NTERNET yetenei.
42
Yumuak G: Devletlerin, askeri yntemler yerine, kendi deerlerini ve ideolojilerini bakalarna benimseterek istediklerini yaptrabilme yetenei. Mutlak G: Bir lkenin g elerinin saysal toplamdr. Greceli G: Bir lkenin gcnn, dier devletlerin gcne orandr.
ni dierlerine benimseterek gerekletirirler ki bu durumda o devletin yumuak gce sahip olduu sylenir (Goldstein, 1999: 57). Yani, bir devletin yumuak gce sahip olmas demek, kendi gcn, bakalarnn gznde meru hle getirebilmesi demektir. Realizme gre yukarda saylan elerin mutlak deerleri, yani mutlak g, tek bana bir anlam ifade etmemektedir. Dier bir deyile, bu g elerine bakarak bir devletin gl olup olmadn sylemek mmkn deildir. Bir devletin gc ancak dier devletlerin gc ile kyaslandnda ortaya kar. Buna greceli g ad verilmektedir. Bu yzden devletler, uluslararas sistemde, kendi g konumlarn ayarlarken kendi glerini daima dier devletlerin gcyle kyaslamak zorundadrlar.
SIRA SZDE Realistler iin askeri g neden nemlidir?
SIRA SZDE
DNELM G Dengesi: Bir devletin, ya kendi olanaklar ile ya da dier devletlerle gcn S O R U baka bir birletirerek, devletin ya da devletler topluluunun gcn dengelemesi D K K A Tve bylece onlarn tek bana glenmesini nleme politikasdr. SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
DNELM S O R U
Devletlerin kendi glerini en azndan dierleri ile eit duruma getirmeye alDNELM malar, sistemde bar ve istikrarn salanmasna yol aacaktr. Realistlerin g dengesi adn verdikleri bu durum devletlerin en byk tehlike olarak daha gO R U l devletleri Sgrmeleri ve tek bir devletin (ki byle bir devlete hegemon ad verilir) ya da belli bir devletler topluluunun dnyay tek balarna ynetmelerini nleme isteklerinden kaynaklanmaktadr. G dengesi teorisine gre, bar ve istikDKKAT rar askeri gcn devletler arasnda tek bir devletin veya devletler topluluunun glenmesini nleyecek ekilde dalmas durumunda salanmaktadr. Devletler SIRA SZDE ya kendi kaynaklarn kullanarak dierleri karsndaki glerini artrmaya alrlar ya da dier devletlerle i birlii yaparak g dengesini salamaya alrlar. Askeri ittifaklar bu amala gelitirilen en nemli yntemlerden birisidir. Bl ve ynet AMALARIMIZ politikalar, toprak paylamlar ve silahlanma g dengesini salamada sklkla kullanlan yntemlerdir (Morgenthau, 2005). Klasik Realistler, K T A P g dengesinin genel bir sosyal olgu olduunu ve sosyal etkileimin her dzeyinde ortaya kabileceini savunurlar. Bireyler, gruplar ve devletler, kendilerini saldrganlara kar korumak amacyla glerini birletirme eilimindedirler. Uluslararas T E L E V Z Y O N sistemde, g dengesinin bar salamasnn baz koullar bulunmaktadr. G dengesi, ancak statko glerinin revizyonist devletlerden gl ve statkoyu koruma konusunda kararl olmas durumunda baarl olabilir. zellikle, sistemdeki gl devletlerin statkoyu koruma amacyla bir araya gelT E R gereklidir. NET mesi baar N iin Eer g dengesi politikas, sistemin en gl devletlerini iermiyorsa bu politikann bar ve yelerini korumas mmkn deildir. Yukardaki aklamadan da anlalaca gibi, Realistler iin sistemdeki g dalm bar ve istikrarn salanmas iin nemlidir. Gcn dalm, uluslararas sistem hakkndaki bize bilgi vermektedir. Eer sistemde sadece bir devlet tek bana gl ise bu tr sistemler tek kutuplu sistem ya da hegemonik sistem olarak adlanSIRA SZDE drlmaktadr. Gcn iki devlet arasnda aa yukar eit bir ekilde dalmas ise iki kutuplu sistemin ortaya kmasna yol amaktadr. Dier devletler de bu iki devletten birinin yannda yer alrlar. Eer sistemde ya da daha fazla gl devDNEL M let varsa bu tr sistemlere ok kutuplu sistem ad verilmektedir. Realistler sistemik deiimin devletlerin g kapasitelerine bal olarak (yani sistemdeki gl devlet S O R U saysna gre) gerekletiini savunmaktadrlar. Sistemin ka D kutuplu K K A T olduunu gsteren temel faktr, devletler arasndaki g dalmdr.
SIRA SZDE
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
43
Klasik Realistler, on dokuzuncu yzyl Avrupa Uyumu dnemini rnek gstererek, bar ve istikrar iin en uygun sistemin ok kutuplu sistem olduunu savunmaktadrlar. Neorealistler ise, Souk Sava dnemi istikrarndan yola karak iki kutuplu sistemin daha istikrarl olduunu savunurlar. Realistlere gre g dengesi neden nemlidir?
SIRA SZDE SIRA SZDE SIRA SZDE
DNELM DNELM S O R U S O R U DKKAT DKKAT SIRA SZDE
SIRA SZDE uluslaraUluslararas sistem anaridir. Klasik Realizmin ikinci temel varsaym D N Ekurallar LM ras sistemin anari olduudur. Realistlere gre, uluslararas sistemin anariyi yaratmaktadr. Ancak Realistlere gre, sistemin anari olmas daimi bir kaos ya DNELM da kuralszlk anlamna gelmemektedir. Realistler anari kavramn uluslararas sisS O R U temde kural koyacak ve bu kurallar uygulayacak st bir otoritenin yokluu olarak S O R U tanmlarlar.
DKKAT
Anari, genel olarak kaos ya da dzensizlik olarak alglanmaktadr. D K Ancak K A T Realistler SZDE anlamnda bu kavram, uluslararas sistemde devletler zerinde bir otorite SIRA olmamas kullanmaktadr. SIRA SZDE Btn lkelerin i siyasi sistemleri hiyerarik olarak dzenlenmitir ve devlet bu hiyerarinin en tepesinde yer almaktadr. Devlet, meru AMALARIMIZ olarak g kullanma SIRA SZDEbu kurallahakkna sahip olan merkezi bir otorite olarak kural koyar ve K herkesin T A P ra uymasn bekler. Uymayanlar cezalandrma hakk gene devlete aittir. Ancak K T da A Ptemel sebeuluslararas sistem byle bir merkezi otoriteden yoksundur. Bunun DNELM bi devletlerin egemen ve eit olmasndan kaynaklanmaktadr. Devletler T E L E V Z Y O N hem kendi ilerinde hem de dierleri ile olan ilikilerinde hibir st otoriteye hesap vermek T ES L EOV R ZU YON zorunda deillerdir. Bu da sistemin anari olmasn dourmaktadr.
N Realistler, devletlerin sadece egemenlik prensibi asndan eit olduunu savunurlar. G DTEKRKN AETT asndan byle bir eitlik bulunmamaktadr. AMALARIMIZ
SIRA SZDE AMALARIMIZ AMALARIMIZ SIRA SZDE K T A P K T A P DNELM TELEVZYON T ES L EOV R ZU YON NDTEKRKNAETT NTERNET SIRA SZDE
Realistler, sistemin anari olmasnn devletler zerinde nemli etkileri olduunu sylemektedirler. Birincisi, devletler sistemde kendi balarnadr ve dier devletlerin gcn kendi olanaklar ile dengelemek durumundadrlar. Realistler buna AMALARIMIZ kendi kendine yardm sistemi adn vermilerdir. kincisi, sistemde merkezi bir otoritenin olmamas durumu devletlerin birbirlerine gvenmeme sonucu dourK Ttam A Polarak emin maktadr. Byle bir ortamda devletlerin birbirlerinin niyetlerinden olamamalar ve kurallara uymayanlar cezalandracak st otoritenin yokluu devletleraras gvensizliin de ortaya kmasna sebep olmaktadr. Bu gvensizliin TELEVZYON en nemli sonucu, gvenlik ikileminin ortaya kmasdr. Gvenlik ikilemi bir devletin kendi gvenliini arttrmak iin savunma amal alm olduu tedbirlerin, dier bir devlet tarafndan kendisine yaplacak bir saldrnn iareti olarak alglanmas ve kendi gvenlik tedbirlerini almaya balamasNTERNET dr. Bu da ilk devletin, dier devletin alm olduu tedbirleri saldr amal olarak alglamas sonucunu douracak ve devletler hibir geerli sebep olmakszn aniden silahlanmaya balayacaktr. Sonu olarak, uluslararas anarinin sebep olduu gvensizlik, devletlerin birbirlerine kukuyla bakmalarna ve dolaysyla da gvenlik ikilemine yol aacaktr. Dier bir deyile, devletlerin kendi gvenliklerini arttrma arzusu, sonuta tm devletlerin daha az gvenli bir ortamda yaamalarna sebep olacaktr.
NTERNET SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
Gvenlik kilemi: Devletlerin kendi gvenliklerini arttrmak iin alm olduu tedbirlerin, herkes iin daha NTERNET gvensiz bir ortam yaratmas durumuna verilen ad.
44
Sfr Toplaml Oyun: Realistlerin, uluslararas sistemde bir devletin kazancnn, otomatik olarak dier devletin kayb olduunu anlatmak iin kullandklar kavram.
Uluslararas sistemin anari olmasnn nc etkisi de devletler arasnda i birliinin zorlamasdr. Anarik sistemde devletler kendi olanaklarn kullanarak ulusal karlarn gerekletirmeye alacaklardr. Realistlere gre, devletlerin temel amac g kazanmak ve dier devletlerin glenmesini g dengesi politikas yrterek nlemektir. Bu durumda devletler, olas bir i birlii durumunda, i birlii iine girecekleri devletlerin o i birliinden elde edecekleri kazanlar kendi elde edecekleri kazanlarla kyaslamalarna yol aacaktr. Eer dier devletin i birliinden elde edecei kazan, kendi kazanlarna oranla daha fazla ise o devletle i birliine girmeyeceklerdir. Yani devletlerin bir i birlii durumunda baktklar en nemli ey mutlak kazanlar (yani kendilerinin ne kazanaca) deil greceli kazanlar (dierlerinin ne kazanaca) olacaktr. Bu da devletlerin anari ortamnda birbirlerine gvenmemelerinin bir sonucudur. nk devletler, sistemde kendilerinden baka gvenecekleri kimse olmadndan, dier devletlerin greceli olarak glenmelerini istemeyecekler ve buna yol aabilecek her trl eylemden kanacaklardr. Bu durumda bir devletin kazanc otomatik olarak dier devletin kayb anlamna gelmektedir. O yzden Realistler uluslararas politikay sfr toplaml oyun olarak nitelerler. Uluslararas politikann en nemli aktrleri devletlerdir. Realizme gre devletler uluslararas politikann en nemli aktrleridir. Dolaysyla Uluslararas Politikann temel konusu devletler ve devletler arasndaki etkileimdir. Daha nce de belirtildii zere devletler egemen birimlerdir ve sistemdeki temel amalar ulusal karlarn gerekletirmektir. Realistler, rgtler ya da ok uluslu irketleri bamsz ve otonom aktrler olarak deil sadece devlet gcnn bir uzants ya da devletlerin d politika arac olarak grrler. Bu yzden devlet-d aktrlerin sistemdeki etkilerinin marjinal olduu kabul edilmektedir (Steans ve Pettiford, 2005: 58). Klasik Realistler devlet adna hareket eden karar vericilerin rasyonel aktrler olduunu varsaymaktadrlar. Rasyonellik devlet adamlarnn rasyonel varlklar olarak ulusal kara ulamada kullanlacak politika seeneklerinin zayf ve gl ynlerini deerlendirme yeteneine sahip olmalar olarak tanmlanmaktadr (Mingst, 2008: 64). Rasyonellik temel olarak varsaym da beraberinde getirmektedir. Birincisi, rasyonellik, devlet adna hareket eden karar vericilerin yekpare bir aktr olarak seim yapabildiklerini ve eyleme geebildiklerini varsaymaktadr (Goldstein, 1999: 70). Bu yekpare aktr varsaym, ayn zamanda devletlerin doasn tanmlamak amacyla da kullanlmaktadr. Rasyonellik kavram, btn rasyonel karar vericilerin ayn artlar altnda ayn kararlar vereceklerini varsaydndan, btn devletlerin benzer durumlarda ayn ekilde davranacan belirtmekte ve devletleri kendi varlklar olan aktrler gibi grmektedir. rnein, Amerika Irak igal etti tmcesinde Amerika ve Irak, karar vericilerden bamsz, kendi varlklar olan aktrler olarak dnlmektedir. Dolaysyla, Realist yaklamda, rasyonellik ve yekpare aktr varsaymlar beraber kullanlmaktadr. kinci olarak, rasyonellik varsaym devletlerin ve dier uluslararas aktrlerin kendi karlarn belirleyebildiklerini ve belirledikleri bu karlar ncelik srasna gre sralayabildiklerini varsaymaktadr. Bir lkede farkl ve birbirleri ile atan karlara sahip pek ok birey ya da grup bulunmaktadr fakat son tahlilde nemli olan ulusal kar yani devletin kardr (Goldstein, 1999: 71). Realistler iin nemli olan belli bir liderin ya da siyasi grubun kar deil genel olarak o lkenin kardr. Bu yzden, Realistler, uluslararas politika analizlerinde, belli bir lider ya da grubun karn deil devletin ulusal karn incelemektedirler.
45
Son olarak rasyonellik varsaym, aktrlerin fayda-maliyet analizi yapabildiklerini ima etmektedir. Fayda-maliyet analizi, aktrlerin herhangi bir durum karsnda eyleme gemeden nce her bir alternatif eylemin getirecei fayda ve maliyetleri hesapladklarn ve faydas en yksek, maliyeti en dk eylemi semeye muktedir olduklarn belirtmektedir (Goldstein, 1999: 72). Yukarda ksaca zetlenen rasyonellik ve yekpare aktr varsaymlar, sistemdeki btn devletlerin ayn kara ya da tercihlere sahip olduklarn kabul etmektedir. Klasik Realistlere gre bunun sebebi insan doasndan kaynaklanmaktadr. Daha fazla g kazanma istei insanlarn doasnda var olduundan devletlerin (ve karar vericilerin) sistemde ayn ekilde davranmalar ve hep g peinde komalar olasdr. Bu da devletleri yekpare aktr olarak grmemizi salar. Hans Morgenthaunun gelitirdii ve yukarda ksaca zetlenen Klasik Realizm II. Dnya Savandan sonra pek ok devletin, zellikle de Amerika Birleik Devletlerinin, d politikalarn derinden etkilemitir. 1940l yllarda Amerikan Dileri Bakanlnn nemli isimlerinden olan ve daha sonra Amerikann Sovyetler Birlii Bykelilii grevinde bulunan George Kennan ve 1960l ve 1970li yllarda Dileri Bakanl grevini yrten Henry Kissinger, Realist politikalarn en byk savunucular olmular ve Amerikan d politikasn Realist prensipler etrafnda ekillendirmilerdir. zellikle, George Kennan Souk Sava dneminde, Realizmin g dengesi kavramn evreleme politikas olarak yorumlam ve Sovyetler Birliinin daha fazla genilemesini nlemek iin bir ara olarak kullanlmasn nermitir (Mingst, 2008: 66). Klasik Realizm, 1960l yllardan itibaren pek ok eletiriye maruz kalm ve Klasik Realizmin varsaymlarn kabul etmeyen pek ok teorisyen, almalarnda Klasik Realizmin temel problemlerini ve tutarszlklarn ortaya karmaya almlardr. Bu almalarn banda Kenneth Waltzun 1979 ylnda yazm olduu Theory of International Politics (Uluslararas Politika Teorisi) adl kitab gelmektedir. Realizmin temel varsaymlarn sralayarak, bu varsaymlar nda Realizmin nasl bir SIRA SZDE dnya ngrdn yorumlaynz.
SIRA SZDE
KENNETH WALTZ VE NEOREALZM
DNELM
DNELM S O R U
Sistem: Bir yap ve birbirleri DK KAT ile etkileim iinde olan birimlerin oluturduu bir btndr.
Waltza gre, Klasik Realizmin ncelikli olarak devlet zerine younlamaktadr ve devlet uluslararas politikann temel aktr ve analiz birimidir. S OFakat R U Waltz herhangi bir uluslararas politika teorisinin sadece devletler deil ayn zamanda da uluslararas sistem zerinde younlamas gerektiini savunmaktadr (Elman, DKKAT 2007: 13). Waltza gre, siyasi yaplarn esi bulunmaktadr: dzenleyici prensip (anari veya hiyerari), birimlerin zellikleri (ilevsel olarak benzer veya farkSZDE l), ve kapasitelerin dalm. Waltz bu elerden iki tanesinin SIRA sabit olduunu sylemektedir. Birincisi, sistemde bir st otorite bulunmamas durumu, dzenleyici prensibin anari olmasn da beraberinde getirmektedir. kinci olarak da sistemde AMALARIMIZ devletlerin kendilerinden baka gvenecek kimseleri olmamasndan dolay btn aktrler ilevsel olarak ayn olacaklardr. Yani, btn devletler sistemde ayn ekilde davranmak zorunda kalacaklardr. Sistemin yapsn oluturan K T A P ge iinde deiken olan tek ge kapasitelerin dalmdr. Devletler anari altnda ilevsel olarak ayndrlar ancak bu ilevleri yerine getirme kapasiteleri asndan birbirlerinden farkllarlar (Waltz, 1979: 88-99). Sistemik deiim deT devletlerin sahip olELEVZYON duklar kapasitelerdeki deimelere bal olarak deiir. Bu kapasite deiimleri sistemi, tek, iki ya da ok kutuplu sisteme dntrebilir.
NTERNET
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
46
Neorealizm: Uluslararas politika analizinde sistem ve yap zerine odaklanan Realist teoriye verilen ad.
Mahkmlarn kilemi Oyunu: Realistlerin, uluslararas ibirliinin neden zor olduunu anlatmak iin kullandklar metodolojik bir ara.
Neorealistler, Klasik Realizmin pek ok varsaymna katlmakla beraber, baz konularda ondan ayrlmaktadr. Klasik Realizm ile Neorealizm arasndaki en byk farkllk devlet tercihlerinin/davranlarnn kayna ile ilgilidir. Daha nce de grdmz zere, Klasik Realistler uluslararas politikay bir g mcadelesi olarak tanmlamlardr ve devletlerin d politikalar da ulusal kara ynelik olarak belirlenmektedir. Klasik Realistler bu durumu insan doasna balamlar ve insanlarn doutan kt ve bencil varlklar olduunu syleyerek daha fazla g kazanma hrsnn insan doasnda var olduunu savunmulardr. Klasik Realistlere gre, devlet adamlar temelde g hrs ile hareket ederler. Neorealistler ise devletlerin g peinde komalarnn insan doas ile ilgili olmadn savunarak, bunun uluslararas yapnn dayatt bir durum olduunu belirtmektedirler. Neorealistlere gre, uluslararas sistemde, kural koyacak ve dierlerinin bu kurallara uymasn salayacak tarafsz bir st otoritenin bulunmamas gvensiz ve kendi kendine yardm kuralnn geerli olduu bir ortam yaratmaktadr. Bu ortamda tm karar vericiler kendi doalarndan veya kiisel tercihlerinden bamsz olarak dier devletlerle rekabet etmeye zorlanmaktadrlar. Neorealistler bylece g hrsn insanlarn doasna deil sistemde bir st otoritenin olmamasna balamaktadr. Bylece sistem kendi kendine yardm sistemi olmakta ve bu da devletler zerinde bask oluturmaktadr. Bu durumda devletler dierlerinin basksna kar ya g dengesi politikas izleyecekler ya da saldrgan devletleri destekleyen koalisyona katlacaklardr. Waltz genelde g dengesi politikasnn otomatik olarak ortaya kacana inanmaktadr nk devletler iin en byk tehlike greceli olarak glenen dier devletlerdir ve bu gcn dengelenmesi her zaman ncelikli politika olmaldr. Neorealistler devletlerin g kazanma hrsnn temel sebebi olarak onlarn gvenlik kayglarn gstermektedirler. Klasik Realistler g hrsn insan doasna balamlar ve insanlar var olduka devletlerin daima g peinde koacaklarn ima etmilerdir. Yani Klasik Realistlerde g bir ama olmakta ve snrlar kesin olarak bilinmemektedir. Neorealistler ise devletlerin g peinde komalarnn temel sebebi olarak gvenlik olgusuna vurgu yapmaktadrlar. Anarik uluslararas sistemde devletleri koruyacak hibir gvence mekanizmas bulunmadndan dolay, devletler gvenlikleri iin kendi glerine ve kaynaklarna gvenmek zorundadrlar. Bu da devletlerin, dierleri ile rekabet iinde olmasn ve kendi greceli g konumlarn devaml olarak ayarlamalarn gerektirmektedir. Neorealizme gre g bir ama deil, gvenlii salamann ve hayatta kalmann bir arac olmaktadr. Neorealistler de Klasik Realistler gibi devletler arasnda i birlii olaslnn ok dk olduunu belirtmektedirler. Neorealistlere gre, sistemin anarik doasnn en nemli sonucu sistemde gvensizlik ortamnn ortaya kmasdr. Dolaysyla devletler birbirlerinin niyetlerinden hibir zaman emin olmayacaklar ve bu yzden de rasyonel ve egoist aktrler olarak kendi karlarn artrmaya alacaklardr. Bu da sonuta birbirleri ile i birliine girmelerini zorlatracaktr. Oyun Teorisi bu mant aklamada kullanlan en nemli aralardan birisidir. Oyun Teorisi, pazarlk sonularnn tahmin edilmesinde kullanlan ve matematiin bir kolu olan teoridir. Teori, iki ya da daha fazla oyuncunun herhangi bir durumda birbirinden farkl seeneklerden hangisini seeceini tahmin etme zerine kuruludur. Oyun Teorisi iinde pek ok farkl oyun bulunmasna ramen, uluslararas politika analizlerinde en fazla kullanlan Mahkmlarn kilemi oyunudur. Oyun temel olarak, iki mahkmun beraber iledikleri bir sutan dolay ayr ayr
47
sorguya ekilmelerini anlatmaktadr. Sorgu srasnda mahkmlar arasnda herhangi bir iletiim bulunmamaktadr ve her bir mahkma, dier mahkm aleyhinde ahitlik yapmas karlnda daha az ceza nerilmektedir. Eer her ikisi de suu itiraf etmezse daha az bir ceza ile kurtulacaklardr. Mahkmlarn bu durum karsnda iki seenekleri bulunmaktadr: Ya suu itiraf etmeyerek ibirlii iine girecekler ya da birbirleri aleyhine ahitlik yapacaklar. Sorgu srasnda mahkmlarn tercih sralamas da u ekilde gerekleecektir: (1) Birinci mahkm sessiz kalrken ikinci mahkmun suu itiraf etmesi; (2) her ikisinin de suu itiraf etmemesi; (3) her ikisinin suu itiraf etmesi; (4) ikinci aktr sessiz kalrken birinci aktrn suu itiraf etmesi. Oyunda, aktrlerin rasyonel bireyler olduu varsaymndan hareketle her bir mahkmun kaybn en aza indirmek isteyeceini ngrlmektedir. Mahkmlarn her ikisinin sessiz kalmas yani ibirlii her ikisi iin de kazanl bir durumdur. Eer mahkmlar sularn itiraf etmezlerse her ikisi de daha az bir ceza ile kurtulacaklardr. Mahkmlarn birinci veya drdnc seenei semesi, yani biri sessiz kalrken dierinin suu itiraf etmesi, sessiz kalan (i birliini seen) mahkmun, itiraf mahkmdan daha uzun bir ceza almasna yol aacaktr. Dolaysyla, her iki mahkm itiraf ederek kendini garantiye almak isteyecek ve bylece her ikisi de daha uzun bir cezaya katlanmak zorunda kalacaklardr. Yani aktrlerin rasyonellii ve birbirlerine gvenmemeleri, ibirliinden her ikisinin de kazanl kacaklarn bilmelerine ramen, onlar daha kt bir seim yapmaya zorlamaktadr (Donnely, 2005: 37). Pek ok akademisyen Mahkmlarn kilemi oyununu uluslararas sistemdeki devlet davranlarna uygulam ve anarinin yaratt korku ve gvensizliin i birliini nleyen en nemli faktr olduunu gstermeye almlardr. Mahkmlarn kilemi oyunu zellikle silahlanma yarnn temel dinamiklerinin ortaya konmasnda nemli faydalar salamtr. Yukardaki zetten de anlalaca zere, Neorealistler devlet davranlarnn ve tercihlerinin kaynan tamamen sistemik dzeydeki faktrlere balamlardr. Devletlerin uluslararas sistemdeki davranlarnn arkasndaki temel g ncelikle sistemin yapsdr. Devlet adamlarnn iyi veya kt olmas, lkenin sosyal, kltrel veya siyasi yaps yani ksacas lke iinde var olan faktrlerin bu srete hibir etkileri bulunmamaktadr. Neorealizmin i politika ile uluslararas politikay kesin izgilerle birbirinden ayrmas ve analizinde sistemik faktrlere, zellikle de sistemin yapsna, yer vermesi bu teorinin Sistemik ya da Yapsalc Realizm olarak adlandrlmasna sebep olmutur. Klasik Realizm ve Neorealizmin yukarda ksaca zetlenen grleri, uluslararas politikann atmac ve rekabeti bir nitelie sahip olduunu ima etmektedir. Sistemde devaml olarak sava grlmese de sava kma olasl her zaman bulunmaktadr. Bu durum sistemde st bir otoritenin yokluundan kaynaklanmaktadr. Bu noktadan hareket eden baz Realist dnrler uluslararas sistemde ya da herhangi bir alt sistemde ekonomik ve siyasi istikrarn salanmas iin gl bir devlete yani hegemona (hegemon, Yunancada lider anlamna gelmektedir) ihtiya olduunu belirtmilerdir. Hegemon ya da hegemonik devlet gl bir askeri, siyasi ve ekonomik gce sahip olan ve dolaysyla da uluslararas sistemin kurallarn belirleyip bunlar dierlerine uygulatabilen devlet demektir (Duncan, Webster ve Switky, 2004: 25). Hegemonik stikrar Teorisi olarak adlandrlan bu teoriye gre, uluslararas sistemde ya da bir blgede bir hegemonun varl sistemin askeri ve ekonomik adan gvenli olmasna yol aacaktr. Teoriye gre, Japonya, Kore ve
48
Tayvan gibi lkelerin hzl bir ekilde gelimelerinin arkasnda, o blgede hegemonik bir devlet olarak bulunan ve bu devletlerin gelimesi iin gerekli olan askeri ve ekonomik gvenlii salayan Amerika Birleik Devletleri bulunmaktadr. Son yllarda Realist teori iinde farkl yaklamlar ortaya kmaya balamtr. Bu yaklamlara burada deinmek faydal olacaktr.
NEOKLASK REALZM
Neoklasik Realizm: Devletlerin sistemdeki davranlarnn sadece sistemik faktrlere deil, ayn zamanda i politikadan kaynaklanan faktrlere bal olduunu savunan realist teori.
Neoklasik Realizm, Neorealizmin devlet davranlarnn sebebi konusunda sistemik faktrlere yapt vurguyu eletirerek devletlerin sistemdeki davranlarnn hem uluslararas sistemden hem de i politikadan kaynaklanan faktrlere bal olduunu savunmutur. Neoklasik Realistler, Klasik Realizmin temel varsaymlardan yararlanarak lkelerin d politika davranlarnn hem dsal hem de isel faktrlere bal olarak ekillendiini savunmaktadrlar. Neoklasik Realistler ncelikle bir devletin d politika amac ve kapsamnn, o devletin uluslararas sistemdeki konumu yani devletin greceli olarak sahip olduu maddi g kapasiteleri tarafndan belirlendiini kabul etmektedirler. Bu aamada g olgusuna verdikleri nem onlar Realist yapmaktadr. Fakat Neoklasik Realistler, ayn zamanda bu maddi g kapasitelerinin d politika zerindeki etkisinin dolayl ve karmak olduunu belirterek, devletler zerindeki sistemik basknn devlet dzeyindeki faktrlerle aklanmas gerektiini dnmektedirler. Bu adan Klasik veya Neorealizmden ayrlmaktadrlar. Neoklasik Realistlere gre, greceli g kapasiteleri bir lkenin d politika parametrelerini oluturan en nemli faktrlerden birisidir. Ancak bu maddi kapasiteler ile d politika davranlar arasnda bir balantnn kurulmas gerekmektedir. Gerekte, d politika kararlar siyasi liderler tarafndan verilir ve bu liderlerin greceli g alglar da bu kararlarn verilmesinde nemli bir yer tutmaktadr. Ek olarak, siyasi liderler ulusal kaynaklarn d politika amalar iin kullanlmas konusunda tam bir zgrle sahip deillerdir. Dolaysyla, g analizleri ayn zamanda devlet ve toplum arasndaki ilikiye ve i siyasi yaplara da bakmak zorundadrlar. Neoklasik Realistlere gre, farkl siyasi yaplara sahip devletler, aa yukar ayn maddi kapasitelere sahip olsalar bile farkl d politika davranlar sergileyebilirler. Devletlerin uluslararas sistem alglar ve sistemdeki deiikliklere ayak uydurmak iin izledikleri politikalar, genellikle sistemik basklardan ok, i politik faktrlere bal olmaktadr.
SAVUNMACI REALZM
Savunmac Realizm: Devletlerin daha fazla g peinde komak yerine, daha lml politikalar izlemelerini ve bylece hayatta kalmalarnn kolaylaacan savunan realist teori.
Savunmac Realizm, Neorealizmin iinden km ancak ondan farkl bir realist yaklamdr. Savunmac Realistler, Neorealizm gibi devletlerin sistemdeki en byk kayglarnn gvenlik olduunu savunurlar. Savunmac Realistlere gre, uluslararas sistem sadece belli koullar altnda yaylmac politikalar tevik etmektedir. Anarinin yaratt gvensizlik ortam devletleri daha fazla gvenlik tedbiri almaya zorlamakta, bu da dier devletlerin gvenliini tehdit etmektedir. Sonu olarak liderler devletlerinin gvenliini salamak iin yaylmac politikalara ynelmekte ve dierlerinin de bu ynde politikalar izlemesine sebep olmaktadrlar. Bu durum devletler arasnda gvenlik ikileminin olumasna yol aarak devletlerin daha gvensiz bir ortam yaratmalarna sebep olmaktadr. Savunmac Realistlere gre, devletler gvenlik ikileminin ortaya kmasn nlemek ve daha gvenli bir ortam yaratmak iin daha lml politikalar izlemeli ve yaylmac politikalarn snrlamaldrlar (Mingst, 2008: 66).
49
Savunmac Realizm iindeki en nemli yaklam, Stephen Waltun tehdit dengesi yaklamdr (Walt, 1987). Walta gre, anari altnda devletler kendilerini korumak amacyla ittifaklar olutururlar. Bunu algladklar tehdide gre yaparlar. Yani devletler gc deil tehdidi dengelerler. Yaylmac ve revizyonist devletler, kendi blgelerinde bulunan dier devletler iin tehlike oluturacandan, kendilerine kar ve genellikle kendilerinden daha gl bir ittifakn kurulmasn tevik edeceklerdir. rnein, II. Dnya Savanda Nazi Almanyasnn uygulamak istedii yaylmac ve revizyonist politikalar Mttefik devletlerin Almanyaya kar birlemesi sonucunu dourmutur. Dengeleme sistemde yaygn olduundan revizyonist veya saldrgan politikalar izlemek eninde sonunda baarszla mahkm olacaktr. O yzden devletlerin davranlarn kstlamas ve lml politikalar yrtmesi en iyi strateji olarak karmza kmaktadr (Elman, 2007: 17). Savunmac Realistler, devletlerin gcn devaml olarak arttrmak istemesinin ok akllca bir strateji olmadn, nk eer devletler ok fazla g kazanma abas iine girerlerse sistemin onlar cezalandracan savunmaktadrlar. zellikle hegemonik bir g olma hrs lgnlktan te bir ey deildir. Devletler, sadece uygun miktarda g edinmeye almaldrlar. Savunmac Realistlere gre, devletlerin g konusunda kendilerini snrlamalarnn temel sebebi bulunmaktadr. Birincisi, eer bir devlet ok fazla glenirse dierleri bu gc dengelemeye alacaklar ve hegemonya peinde koan devletin ya daha az gvende olmasna sebep olacaklar ya da onu ortadan kaldrmaya alacaklardr. kinci olarak Savunmac Realistler saldr-savunma dengesinin bulunduunu belirtmektedirler. Savunmac Realistlere gre, saldr-savunma dengesi genellikle savunmada olan taraf lehinedir. Dolaysyla, devletler saldrgan politikalarn ne kadar gereksiz olduunu anlayacaklar ve saldrgan politikalar izlemek yerine g dengesi iindeki konumlarn devam ettirmeye alacaklardr. Son olarak, savunmac Realistler, saldrnn mmkn olduu durumlarda bile maliyetlerin her zaman elde edilecek kazanlardan daha yksek olacana iaret etmektedirler. zellikle milliyetilik, fethedilen lkelerin uzun sre kontrol altna alnmasn imknsz hle getirmektedir. Sonu olarak Savunmac Realistler, saldr ve fetihlerin ok zor olduunu, gereklese bile elde edilen kazanlarn maliyetlerin ok altnda kaldn savunmaktadrlar. Hatta daha fazla g iin yaylmac politikalar izleyen devletler, bir sre sonra kendi varlklarn tehlikeye atma riskiyle karlaabilirler (Meirsheimer, 2010: 82).
Revizyonizm: Devletlerin statkoyu deitirmek amacyla uyguladklar politikalar.
SALDIRGAN REALZM
Saldrgan Realizm ise bunun tam tersini savunmaktadr. Saldrgan Realizme gre, devletlerin kazanabildikleri kadar g kazanmalar stratejik olarak anlaml bir politikadr. Hatta doru zamanda ve artlarda hegemonya peinde bile koabilirler. John Mearsheimer gibi Saldrgan Realistler daha fazla g kazanmann hayatta kalmann en iyi yolu olduunu savunmaktadrlar (Meirsheimer, 2010: 78). Saldrgan Realistlere gre, anari altnda devletlerin birbirlerinin niyetlerinden yzde yz emin olmalarna olanak yoktur. Bu yzden btn devletler kendi greceli g konumlarn gelitirecek frsatlar kollamal ve tek amalar hayatta kalmak olsa bile daha fazla g kazanmak iin uramaldr. Bu durumda, devletlerin yaylmac politikalar izlemesi ve greceli g konumlarn arttrc politikalara ynelmeleri beklenebilir.
Saldrgan Realizm: Devletlerin daha fazla g kazanmalar ve devaml olarak dierleri karsndaki konumlarn glendirmeleri gerektiini savunan realist yaklam.
50
Saldrgan Realizm tehdit altndaki devletlerin genellikle dmana kar denge politikas izleyeceini kabul etmekle beraber, dengeleme politikasnn genellikle yetersiz olduunu savunmaktadrlar. zellikle denge iin koalisyonlar oluturma aamasnda bu yetersizlik daha belirgin bir hl almaktadr ve hegemonya peinde koan bir devlet bu durumu akllca kullanabilir. Son olarak, Saldrgan Realistler, tehdit altndaki devletlerin, hzla glenen devletin gcn dengelemeye alan ittifaklara katlmak yerine, sorumluluu dierlerinin zerine atma eiliminde olduunu belirtmektedirler. Yani, dengeleme politikasnn ykn bakalarnn zerine yklemek devletlerin daha ok tercih ettikleri bir politikadr. Bu da saldrya ynelik politikalarn daha kolay uygulanabilmesine olanak tanmaktadr. Son olarak Saldrgan Realistler saldr-savunma dengesinin savunmadan yana olduu grn kabul etmezler. Onlara gre, ilk saldran taraf genellikle kazanr (Meirsheimer, 2010: 83).
SIRA SZDE
Realist teori iindeki SIRA SZDEfarkl yaklamlar tanmlayarak, bu yaklamlar arasndaki temel farkllklar belirtiniz.
D N EYNELTLEN LM REALZME ELETRLER
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Yukarda farkl ynleri ile incelenen ve genel olarak Realizm olarak adlandrlan teori, Souk S Sava O R U dneminde pek ok devletin, zellikle de Amerika Birleik Devletlerinin, d politikasn derinden etkilemitir. Fakat ayn zamanda Realizmin temel varsaymlarn eletiren pek ok akademik alma da yaplmaya balamtr. DKKAT Bu eletirileri aadaki gibi zetlemek mmkndr. Birinci olarak Realist teori, sadece g politikalar ve atmalar zerine odakSIRA SZDE landndan tek-boyutlu olmakla sulanmaktadr. Bu eletiriyi getirenlere gre Realizm, uluslararas politikann pek ok ynn analizinden dlam sadece devletler aras g mcadelesi ve atma zerine odaklanmtr. Realizmin belirttii AMALARIMIZ gibi, atma, rekabet ve bencillik insan doasnda mevcuttur; ancak insanlar ayn zamanda i birliine de yatkn varlklardr. Devletler atan karlara sahip olduu kadar ortakK karlara T A P da sahiptirler. Uluslararas politika, tarih boyunca, sadece atmadan ibaret olmamtr; farkl sesler ve perspektifler arasndaki diyalog da uluslararas politikann nemli bir paras olmutur. Realizme T E Lgetirilen E V Z Y O N ikinci eletiri de bu teorinin sadece devletleri uluslararas politikann aktrleri olarak grmesi ve bireyler ya da uluslararas rgtler gibi dier aktrleri nemsememesidir. Hlbuki gnmzde, devletlerin ya da bireylerin kurmu olduu uluslararas rgtler ve bireyler uluslararas politikada gn getike et N T E R N E T zellikle, devlet-d aktrler olarak adlandrlan rgtlerden kilerini arttrmaktadr. Greenpeace, Uluslararas Af rgt gibi rgtler uluslararas gndemi belirlemede etkili olabilmekte ve devlet davranlarn bir dereceye kadar etkileyebilmektedirler. Son olarak, Realizme yneltilen eletiriler, Realizmin devletler arasndaki ilikilerin doasna bak zerine odaklanmaktadrlar. Realistlere gre, devletler anari altnda g ve gvenlik kayglarna gre hareket etmekte, bu da uluslararas sistemdeki tek davran kuralnn g olduu sonucunu dourmaktadr. Hlbuki gnmzde devletler arasndaki ilikileri dzenleyen hukuk ve gelenek kurallar bulunmakta ve bu kurallar devletlere haklar ykledii kadar ykmllkler de getirmektedir. Devletler arasndaki ilikiler sadece g kayglar ile deil, sistemde herkese benimsenen ortak kurallar ile ekillenmektedir.
51
zet
A M A
G kavramn tanmlamak. Realistlere gre g, bir aktrn, dierlerinin dnce ve davranlarn kontrol edebilme ya da bir aktrn dierine, o aktrn aksi takdirde yapmayaca bir eyi yaptrabilme kabiliyetidir. Bu adan bakldnda g bir etki srecidir. Gcn elerini snflandrmak. Gcn eleri birinci olarak, g kaynaklar ve g kapasiteleri olarak snflandrlabilir. G kaynaklar, ulusal gce uzun dnemde katkda bulunan g eleridir. Gayrisafi mill hasla, nfus, toprak, corafi konum ve doal kaynaklar bu grupta yer alan g eleridir. G kapasiteleri ise, bir devletin gcne ksa dnemde etki eden faktrlerden olumaktadr. Askeri g, devletin ksa dnemde kullanabilecei bir etki arac olduundan bu grupta yer almaktadr. Askeri-endstriyel yap ve brokrasinin kalitesi de bu grupta yer alan g eleri olarak kabul edilmektedir. G eleri ayn zamanda fiziki ve fiziki olmayan g eleri olarak da snflandrlmaktadr. Fiziki g eleri ekonomi, corafya, doal kaynaklar, nfus ve askeri g gibi somut eleri ierirken, fiziki olmayan g eleri ulusal zellikler, ulusal moral ve hkmetin kalitesi gibi soyut eleri iermektedir.
A M A
AM A
G Dengesi ve politikalarn aklamak. G dengesi politikasnn temel amac sistemdeki devletlerin glerini, dier devletlerin gleri ile eit sevide tutmak ve bylece bar ve istikrarn devamn salamaktr. Realizme gre, devletler daima g dengesini gzetmek zorundadrlar, nk devletler iin en byk tehlike dier devletlerin daha fazla glenmeleridir. Anari altnda, hibir devlet dierlerinin niyetinden emin olamayacandan en kt senaryoyu dnmek zorundadrlar ve bu yzden de dierlerinin kendilerinden daha fazla glenmelerine izin vermemelidirler. Devletler g dengesini ya kendi g kapasitelerini artrarak ya da kendi glerini dier devletlerin gleri ile birletirerek salamaya alrlar. Silahlanma, askeri ittifaklar, bl ve ynet politikalar ya da toprak paylamlar bu amala kullanlan politikalardr. Realist Teorinin varsaymlarn sralamak. Realizmin temel varsaymlar u ekilde sralanabilir: Uluslararas politika bir g mcadelesidir. Realistler, devletlerin ilk amac ne olursa olsun, son amacnn daima g kazanmak olduunu savunmaktadrlar. Devletler daima g elde etmek iin urarlar, bu da sistemde devaml olarak bir rekabetin var olmas sonucunu dourmaktadr. Uluslararas sistem anaridir. Realistlere gre, uluslararas sistemde otorite yatay bir ekilde rgtlenmitir ve devletlerin zerinde st bir otorite bulunmamaktadr. Bunun temel sebebi de devletlerin egemen-eit olmasdr. Egemenlik devletler aras ilikileri dzenleyen en nemli prensip olduundan, devletlerin egemenliklerini kstlayacak bir st otorite bulunmamaktadr. Bu adan anari, kaos ya da dzensizlik deil, st otorite yokluu olarak alglanmaldr. Uluslararas politikann en nemli aktrleri devletlerdir. Realistler uluslararas politikann en nemli aktrleri olarak devletleri grrler ve bireyler ve uluslararas rgtler gibi dier aktrleri temel analiz birimi olarak kabul etmezler. Onlara gre, bu devlet-d aktrlerin uluslararas politikada etkileri ok nemsizdir. Ayrca Realistler, devletlerin rasyonel ve yekpare aktrler olduklarn da varsaymaktadrlar.
A M A
52
AM A
Realist Teori iindeki farkl yaklamlar ifade etmek. Neorealizm: Neorealizm, Klasik Realizmin bir eletirisi olarak ortaya kmtr. Neorealistler, Klasik Realizmin temel varsaymlarna katlmakla beraber, baz konularda Klasik Realizmden ayrlmlardr. Neorealistler, Klasik Realizmin, devlet davranlarnn kayna konusunda insan doasna yaptklar vurguyu eletirmiler ve devlet davranlarnn kayna olarak sistemik faktrleri, zellikle de sistemin yapsn gstermilerdir. Bu yzden Neorealizm, Yapsalc veya Sistemik Realizm olarak da adlandrlr. Neoklasik Realizm: Neoklasik Realizm devlet davranlarnn kayna konusunda Neorealistlerden ayrlmlar ve sistemik hem de i politikadan kaynaklanan faktrlerin devlet davranlarn etkilediini savunmulardr. Savunmac Realizm: Savunmac Realistler, devletlerin devaml olarak g peinde komalarnn, g dengesi mekanizmasn harekete geirecei iin rasyonel olmadn savunmulardr. Onlara gre devletler, yaylmac ve revizyonist politikalar yerine lml politikalar izlemelidirler. Saldrgan Realizm: Saldrgan Realistler, Savunmac Realistlerin aksine, devletlerin her frsatta g kazanmaya almalar gerektiini ve hatta uygun artlar altnda hegemonya peinde komalarn savunmaktadrlar. Onlara gre, devletlerin birbirleri karsndaki g konumlar nemlidir ve devletler her frsatta glerini greceli olarak arttrmaya almaldrlar. Anarik bir sistemde varln devam ettirmenin en nemli koulu budur.
53
Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi, Realist dnceye katkda bulunan bir dnr olarak kabul edilemez? a. Thucydides b. Niccolo Machiavelli c. Thomas Hobbes d. Hans Morgenthau e. Jean Jack Rousseau 2. Aadakilerden hangisi Klasik Realizm iin sylenemez? a. Klasik Realizm, devlet davranlarnn sebebi olarak uluslararas sistemin yapsn gsterir. b. Klasik Realizm, uluslararas sistemin bir g mcadelesi olduunu savunur c. Klasik Realizm, uluslararas sistemin anari olduunu savunur. d. Klasik Realizme gre, uluslararas politikann en nemli aktrleri devletlerdir. e. Klasik Realizm ulusal kar g asndan tanmlar. 3. Aadakilerden hangisi, g esi olarak kabul edilemez? a. Nfus b. lkenin diplomasi yetenei c. Askeri g d. Uluslararas rgtlere yelik e. Doal kaynaklar 4. Aadakilerden hangisi fiziki g esi deildir? a. Nfus b. Askeri g c. Ulusal moral d. Ekonomi e. Doal kaynaklar 5. Realistlere gre, en nemli g esi aadakilerden hangisidir? a. Ekonomi b. Corafya c. Doal kaynaklar d. Ulusal moral e. Askeri g 6. Realistlere gre uluslararas sistemin anari olmas ne anlama gelmektedir? a. Sistemde devaml olarak sava kmas b. Devletler arasnda devaml olarak bir kaosun bulunmas c. Sistemde devletlerin zerinde kural koyacak bir st otoritenin bulunmamas d. Byk devletlerin devaml olarak zayf devletleri ezmesi e. Sistemde bir hegemonun bulunmas 7. Realistlere gre, uluslararas politikann en nemli aktrleri kimlerdir? a. Devletler b. Gl devlet adamlar c. Uluslararas rgtler d. Sivil toplum kurulular e. Uluslararas politika dnrleri 8. Aadakilerden hangisi Neorealizmin bir varsaym deildir? a. Uluslararas politika bir g mcadelesidir b. Uluslararas politikann en nemli aktrleri devletlerdir c. Devletlerin g peinde komalarnn temel sebebi insan doasdr d. Uluslararas sistemin yaps devletlerin davrann belirleyen en nemli faktrdr e. Uluslararas sistem anaridir 9. Neoklasik Realistlere gre, devletlerin d politika davranlar; a. Sadece sistemik faktrlerden etkilenir b. Sadece lke iindeki faktrlerden etkilenir c. Uluslararas sistemin yapsndan etkilenir d. Liderlerden etkilenir e. Ayn anda hem sistemik hem de lke iinde bulunan faktrlerden etkilenir 10. Aadakilerden hangisi Savunmac Realizmin bir varsaym deildir? a. Devletler sadece uygun miktarda g peinde komaldr b. Ilml politikalar izlemek her zaman daha iyidir c. Savunma, saldrya gre daha avantajldr d. Saldr, savunmaya gre daha avantajldr e. Hibiri
54

1. e 2. a 3. d 4. c 5. e 6. c 7. a 8. c 9. e 10. d Cevabnz yanl ise, Realist Dncenin Evrimi konusunu yeniden gzden geiriniz. Cevabnz yanl ise, Hans J. Morgenthau ve Klasik Realizm konusunu yeniden gzden geiriniz. Cevabnz yanl ise, Hans J. Morgenthau ve Klasik Realizm konusunu yeniden gzden geiriniz. Cevabnz yanl ise, Hans J. Morgenthau ve Klasik Realizm konusunu yeniden gzden geiriniz. Cevabnz yanl ise, Hans J. Morgenthau ve Klasik Realizm konusunu yeniden gzden geiriniz. Cevabnz yanl ise, Hans J. Morgenthau ve Klasik Realizm konusunu yeniden gzden geiriniz. Cevabnz yanl ise, Hans J. Morgenthau ve Klasik Realizm konusunu yeniden gzden geiriniz. Cevabnz yanl ise, Kenneth Waltz ve Neorealizm konusunu yeniden gzden geiriniz. Cevabnz yanl ise, Neoklasik Realizm konusunu yeniden gzden geiriniz. Cevabnz yanl ise, Savunmac Realizm konusunu yeniden gzden geiriniz. Sra Sizde 2 Realistlere gre, g dengesi politikasnn temel amac sistemdeki devletlerin glerini, dier devletlerin gleri ile eit sevide tutmak ve bylece bar ve istikrarn devamn salamaktr. Realizme gre, devletler daima g dengesini gzetmek zorundadrlar, nk devletler iin en byk tehlike dier devletlerin daha fazla glenmeleridir. Anari altnda, devletler dierlerinin niyetinden tam olarak emin olamayacandan devaml olarak hazrlkl olmak zorundadrlar ve bu yzden de dierlerinin kendilerinden daha fazla glenmelerine izin vermemelidirler. Sra Sizde 3 Realizmin temel varsaymlar u ekilde sralanabilir: Uluslararas politika bir g mcadelesidir. Realistler, devletlerin ilk amac ne olursa olsun, son amacnn daima g kazanmak olduunu savunmaktadrlar. Devletler daima g elde etmek iin urarlar, bu da sistemde devaml olarak bir rekabetin var olmas sonucunu dourmaktadr. Uluslararas sistem anaridir. Realistlere gre, uluslararas sistemde otorite yatay bir ekilde rgtlenmitir ve devletlerin zerinde st bir otorite bulunmamaktadr. Bunun temel sebebi de devletlerin egemen-eit olmasdr. Egemenlik devletler aras ilikileri dzenleyen en nemli prensip olduundan, devletlerin egemenliklerini kstlayacak bir st otorite bulunmamaktadr. Bu adan anari, kaos ya da dzensizlik deil, st otorite yokluu olarak alglanmaldr. Uluslararas politikann en nemli aktrleri devletlerdir. Realistler uluslararas politikann en nemli aktrleri olarak devletleri grrler ve bireyler ve uluslararas rgtler gibi dier aktrleri temel analiz birimi olarak kabul etmezler. Onlara gre, bu devlet-d aktrlerin uluslararas politikaya etkileri ok nemsizdir. Ayrca Realistler, devletlerin rasyonel ve yekpare aktrler olduklarn da varsaymaktadrlar. Bu varsaymlar nda, Realizmin, uluslararas politika konusunda ktmser bir tablo izdii sylenebilir. Anarik bir sistemde devletler kendi gvenliklerini kendileri salamak zorundadr ve bu amala g peinde koarlar. Sistemde btn devletler ayn yolu izleyeceinden gvenlik ikileminin ve atmalarn ortaya kma olasl bir hayli yksektir.

Sra Sizde 1 Realistlere gre g, bir aktrn, dierlerinin dnce ve davranlarn kontrol edebilme ya da bir aktrn dierine, o aktrn aksi takdirde yapmayaca bir eyi yaptrabilme kabiliyetidir. Bu adan bakldnda g bir etki srecidir. Realistler, gcn elerini g kaynaklar ve g kapasiteleri olarak snflandrdklar gibi fiziki ve fiziki olmayan g eleri olarak da snflandrmaktadrlar. Ekonomi, corafya, doal kaynaklar, ulusal zellikler, hkmetin kalitesi ve askeri g devletin gcn oluturan eler olarak tanmlanabilir. Realistler bu eler iinde en ok askeri gce nem vermektedirler. Bunun temel sebebi, Realistlerin uluslararas sistemi anari olarak grmesi ve anari altnda devletlerin en byk kayglarnn gvenlik olmasdr. Askeri g, devletlerin gvenlik kayglarn giderecek en etkin ara olduundan Realistler askeri gce, dier g elerine nazaran daha fazla nem atfetmilerdir.
55
Sra Sizde 4 Realist teori, II. Dnya Savandan sonra devletlerin d politikalar zerinde nemli bir etkiye sahip olmu ve zellikle de Amerika Birleik Devletlerinin d politikasn ekillendirmitir. Realizmin poplerlii, bu konuya olan akademik ilgiyi arttrm ve sonu olarak Realist okul iinde pek ok farkl yaklamn domasna neden olmutur. Bu yaklamlar srasyla yle zetlenebilir: Neorealizm: Neorealizm, Klasik Realizmin bir eletirisi olarak ortaya kmtr. Neorealistler, Klasik Realizmin temel varsaymlarna katlmakla beraber, baz konularda Klasik Realizmden ayrlmlardr. Neorealistlerin, Klasik Realizmden ayrld noktalar unlardr: Birincisi, Neorealizm, sistemik faktrlere vurgu yapm ve devlet davranlarnn temel sebebi olarak insan doasnn deil, sistemin yapsnn etkili olduunu savunmutur. kinci olarak, Neorealistler Klasik Realizmden g konusunda da ayrlm ve gcn bir ama deil hayatta kalmann bir arac olduunu sylemilerdir. Son olarak, Klasik Realistler ok kutuplu sistemin istikrarl olduunu savunurken, Neorealistler Souk Sava dnemini rnek gstererek iki kutuplu sistemin daha istikrarl olduunu belirtmilerdir. Neoklasik Realizm: Neoklasik Realizm de, Neorealizmin, devlet davranlarnn kayna konusunda sistemik faktrlere vurgu yapmasn eletirmiler ve devletlerin davranlarnn sadece sistemik faktrlerden deil ayn zamanda i politikadan kaynaklanan faktrlerden de etkilendiini belirtmilerdir. Neoklasik Realistler, devletlerin sistemdeki g konumlarnn onlarn davranlarn etkilediini syleyerek Neorealistlere yaklarken, baz durumlarda isel faktrlerin de etkili olabileceini syleyerek Neorealistlerden ayrlmlardr. Savunmac Realizm: Savunmac Realistler, devletlerin devaml olarak glerini arttrmaya almalarnn gvenlik ikilemine yol aacan ve devletlerin daha gvensiz bir ortama mahkum edileceini sylemiler ve devletlerin daha lml ve statkocu politikalar izleyerek bu durumdan kurtulabileceklerini savunmulardr. Devletlerin, yaylmac ve revizyonist politikalar izlemesi, kendilerine kar kendilerine kar daha gl koalisyonlarn oluumuna sebep olacandan rasyonel bir davran deildir. Saldrgan Realizm: Saldrgan Realistler, Savunmac Realistlerin aksine, devletlerin her frsatta g kazanmaya almalar gerektiini ve hatta uygun artlar altnda hegemonya peinde komalarn savunmaktadrlar. Onlara gre, devletlerin birbirleri karsndaki g konumlar nemlidir ve her frsatta glerini greceli olarak arttrmaya almaldrlar. Anarik bir sistemde varln devam ettirmenin en nemli koulu budur. Donnelly, Jack. (2005). Realism. Scott Burchill (ed.) Theories of International Relations iinde. Palgrave: New York. Duncan, W. Raymond, Barbara Jancar-Webster ve Bob Switky. (2004). World Politics in the 21st Century. Pearson: New York. Elman, Colin. (2007). Realism. Martin Griffits (ed.) International Relations Theory for the 21st Century: An Introduction iinde. Routledge: New York ve Londra. Goldstein, Joshua S. (1999). International Relations. Longman: New York. Kegley, Jr., Charles W. ve Gregory A. Raymond. (2010). The Global Future: A Brief Introduction to World Politics. Wadsworth: Boston. Mearsheimer, John. (2010). Structural Realism. Tim Dunne, Milja Kurki ve Steve Smith (ed.) International Relations Theories: Discipline and Diversity iinde. Oxford University Press: New York. Mingst, Karen A. (2008). Essentials of International Relations. W.W. Norton and Company: New York. Morgentahu, Hans J. (2005). Politics Among Nations: The Struggle for Power and Peace. McGraw Hill: New York. Steans, Jill ve Llyoyd Pettiford. (2005). Introduction to International Relations. Pearson: Harlow. Viotti, Paul R. ve Mark V. Kauppi. (2010). International Relations Theory. Pearson: New York. Walt, Stephen M. (1987). The Origins of Alliances. Cornell University Press: Ithaca, NY. Waltz, Kenneth (1979). Theory of International Politics. McGraw Hill: Massachusetts.
4
Amalarmz

Bu niteyi tamamladktan sonra; Uluslararas Politikada Liberal Teoriyi tanmlayabilecek, Liberal Teori iindeki farkl yaklamlar ayrt edebilecek, Marksist Teorinin Uluslararas Politikaya yaklamn zetleyebilecek, nac Yaklam dier teorilerle karlatrabilecek, Feminist Teorinin Uluslararas Politika disiplinine katksn zetleyebilecek, bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Liberalizm Demokratik Bar Teorisi Neoliberal Kurumsalclk Marksizm Emperyalizm Bamllk Teorisi Eletirel Teori nac Yaklam Feminizm
indekiler
LBERALZM MARKSST YAKLAIMLAR NACI YAKLAIM FEMNST YAKLAIM
Uluslararas Politikada Uluslararas Politika-I Alternatif Yaklamlar
Uluslararas Politikada Alternatif Yaklamlar

LBERALZM
Uluslararas ilikilerde Liberal yaklam, kkleri 18. ve 19. yzyllara kadar giden kkl bir gelenein rndr ve modern liberal devletin douu ile ortaya kmtr. Liberalizm, bir ideoloji olarak zellikle ngiltere ve Amerika Birleik Devletlerinde siyasal ve ekonomik dnce tarihinde etkili olmutur. Liberalizm, gnmzde pek ok teorinin de k noktasn oluturmutur. rnein, dealizm, Karlkl Bamllk, Demokratik Bar Teorisi ve Neoliberal Kurumsalclk yaklamlar Liberalizmin birer trevidirler. Liberal yaklamn temelinde yatan en nemli konu adil ve barl bir dnya dzeninin nasl kurulaca olmutur. Dnya barnn nasl salanaca konusunda en sistematik yaklam Perpetual Peace (Daimi Bar) adl eseriyle Alman dnr Immanuel Kant gelitirmi ve Kantiyen dnce Uluslararas likiler disiplininde Liberalizmin gelimesine nemli katklarda bulunmutur.
Liberal Dncenin Evrimi

Liberal dncenin oluumunu etkileyen entelektel akmlarn tarihsel sre iinde tanmlanmas, Realist dnceyi etkileyen akmlarn tanmlanmasndan daha zordur. nk Liberal yaklamn ortaya kmasnda pay olan dnrlerin etkisi daha dolayl olmutur. Bu dnrlerin pek ounun ilgi alan uluslararas politika deil, daha ok i politikadr. Liberal dncenin kklerini, M.. 300 yllarnda Eski Yunanda ortaya km olan Stoaclk dncesine kadar gtrmek mmkndr. Stoaclar, tm insanlarn farkl siyasi topluluklarda yaamalarna ve farkl kltrlere sahip olmalarna ramen, daha byk bir topluluun paras olduunu savunmulardr. Stoaclktaki bu evrensellik, daha sonraki liberal dnrler Hugo Grotius ve Immanuel Kantn dncelerini derinden etkilemitir (Viotti ve Kauppi, 2010: 120). 17. yy. dan itibaren ortaya kmaya balayan Klasik Liberalizm, gnmz Liberal dncesinin atas olarak kabul edilebilir. Klasik Liberal teorinin k noktasn birey ve bireyin zgrlemesi oluturmaktadr. Bu yaklama gre, birey hem en nemli analiz birimi hem de hak sahibidir. Devletin temel grevi ise bireyler arasndaki anlamazlklarda arabuluculuk yapmak ve bireylerin sahip olduklar haklar sonuna kadar kullanabilecekleri ortam yaratmak ve devam ettirmekten teye gitmemelidir (Viotti ve Kauppi, 2010: 121). Yani, birey siyasi hayatta ncelie sahiptir. Devlet ise, bireylerin zgrce yaayabilecekleri istikrarl siyasi, ekonomik ve
58
Faydaclk: Uygun davrann, herkes iin refah ve mutluluu arttran davran olduunu savunan felsefi akm.
sosyal bir ortam yaratmakla ykmldr. Bu konuya vurgu yapan en nemli dnrlerin banda John Locke (1632-1704) gelmektedir. Bireye ilikin Liberal dnce, ekonomik alanda da Adam Smith ve David Ricardonun almalaryla pekitirilmitir. Bu ekonomistler, devletin snrlamad bireysel giriimciler zerine younlaarak bireyin ekonomik alandaki nemine dikkat ekmilerdir. Daha sonralar Faydaclar olarak adlandrlan akmn nclerinden olan Jeremy Bentham da bireyleri kendileri iin en iyi seimi yapabilecek rasyonel aktrler olarak tanmlamtr. Pozitif hukukun kurucusu saylan Hugo Grotius (1583-1645) da Liberal dnce zerinde etkili olan dnrlerden birisidir. Grotius, Realistlerin aksine, uluslararas ilikileri bir sava hli olarak tasvir etmez. Ona gre, uluslararas ilikiler anariktir ama oul egemen devletlerin varl ve ortak st otoritenin yokluu anlamnda anariktir ve uluslararas ilikilerde bir toplumsallk durumu vardr (Yurdusev, 1996: 47-48) ve bu toplumun temelini g deil, gelenekler ve normlar oluturmaktadr. Uluslararas hukuk kurallarn yapacak ve uygulayacak bir st otorite olmasa da uluslararas toplumda bir hukuk sistemi vardr ve bu hukuku oluturan temel faktrler normlar ve geleneklerdir. Liberal yaklam zerinde etkili bir dier dnr de Immanuel Kanttr (17241804). Kant, Stoac fikirlerden byk lde etkilenmi ve evrensellik, dnya vatandal ve barn bir arac olarak devletler arasnda bir federasyonun kurulmas gibi konular zerinde younlamtr. Kant, Perpetual Peace (Daimi Bar) adl eserinde, daimi barn adil olmayan bir dnyada gerekletirilemeyeceini savunmutur. Kanta gre, Realistlerin doa hli olarak tanmlad durumdan bar hline geilmesiyle daimi bir bar salanabilir. Realistlere gre doa hli, kanunlarn ve bir dzenin bulunmad, herkesin kendi bann aresine bakt bir ortam belirtmektedir. Kant devletin kurgusal bir varlk olduunu ve bu yzden de hibir gerekliinin bulunmadn savunmakta ve esas olan ve moral bir deer tayan varln insan olduunu belirtmektedir. nsanlk u anda devletler hlinde gruplanm ve birbirlerinden ayrlmlardr ancak bu geici bir durumdur. Bir gn insanlar ortak bir topluluk altnda birleecek ve bylece daimi bar salanabilecektir (Yurdusev, 1996: 49-52). Burada Kant bir dnya devletinden ok, hukukun stnlnn hkm srd gevek bir federasyondan bahsetmektedir. Kanta gre byle bir federasyonun kurulmas zordur ve belli artlarn yerine gelmesine baldr. Bu artlarn banda diktatrlkler ve monarilerin ortadan kaldrlmas, yerine cumhuriyetlerin kurulmas gelmektedir. nk Kant insanlarn doutan iyi olduuna inanmakta ve ancak insanlarn kul deil zgr bir vatanda olduu medeni lkelerin doa hlini aabileceine inanmaktadr. Yukarda zetlenen dnrlerin etkiledii Liberalizm ancak I. Dnya Sava sonrasnda bir uluslararas politika teorisi olarak grlmeye balamtr. Modern Liberal teori Klasik Liberallerin birey odakl grlerini esas alarak bunu uluslararas ilikilere uygulamaya almlardr. Amerikan Bakan Woodrow Wilsonn nclnde kurulmaya allan yeni dnya dzeni Klasik Liberal teoriden etkilenmi ve uluslararas bar ve i birliinin salanmas iin bir ara olarak kullanlmaya balamtr. Daha sonra Realistlerin dealizm olarak adlandrd bu liberal dnce, iki sava aras dneme damgasn vurmutur.
4. nite - Uluslararas Politika Alternatif Yaklamlar
59
Modern Liberalizmin Temel Varsaymlar

Liberaller, Realizmin uluslararas politikaya bakn eletirerek kendi varsaymlarn ortaya koymulardr. Bu varsaymlar aadaki balklar altnda toplamak mmkndr: Devletler, uluslararas politikann tek aktrleri deillerdir. Modern Liberal teori, Klasik Liberallerin aksine sadece bireyleri, Realistlerin aksine de sadece devletleri analiz birimi olarak ele almamaktadr. Plralist bir yaklam benimseyen Liberallere gre, uluslararas politikann temel aktrleri sadece devletler deil, bireyler ve rgtleri de ieren tm toplumsal aktrlerdir. zellikle uluslararas rgtler baz konularda bamsz aktrler olarak hareket edebilirler ve zaman zaman devlet davranlarn etkileyebilirler. nsanlar temelde iyi varlklardr. Liberaller, Realistlerin aksine, insan doas hakknda iyimser bir tablo izmektedirler. Sava ve adaletsizlik gibi kt ve bencil insan davranlar yetersiz ve kt sosyal kurumlardan ya da liderlerin yanl alglarndan kaynaklanmaktadr. Adaletsizlik, sava ve saldr kanlmaz davranlar deildir; kurumsal reform ve kolektif eylemle azaltlabilir veya tamamen ortadan kaldrlabilir (Mingst, 2008: 59-60). Uluslararas sistemde i birlii mmkndr. Liberaller, uluslararas sistemde i birliinin mmkn olduunu savunmulardr. Onlara gre devletler her zaman atan karlara sahip deillerdir. Devletler ortak karlara sahip olabilirler ve i birliinden herkes kazanabilir fakat i birliinin gereklemesi, uluslararas ortamn i birliine elverili olmasna baldr. Bu noktada Liberaller, Realistlerin anari kavramn eletirmektedirler. Ekonomik, teknolojik ve kltrel kazan olaslklar, devlet adamlarn birbirleri ile i birliine ynlendirip, sistemin anarik karakterini deitirebilir. Fakat bunun iin baz artlarn yerine getirilmesi gerekmektedir: (1) devlet adamlar arasnda oluabilecek yanl alglar nlemek iin, devletleraras ilikiler daha effaf olmal, (2) bireysel zgrlkleri kstlayan kurum ve kurallar ortadan kaldrlmal, (3) greceli kazanlara deil mutlak kazanlara odaklanmal (Lamborn ve Lepgold, 2003: 37). Uluslararas sistem sadece g asndan yaplandrlmamtr. Liberaller, Realistlerin aksine, uluslararas sistemin sadece g ilikileri ve g dalm asndan incelenmemesi gerektiini savunmaktadrlar. Onlara gre sistem sadece g asndan deil baka alardan da yaplanmtr ve sistemik deiim sadece g ilikilerindeki deiimlere bal olarak deil, uluslararas normlar, uluslararas rgtler ve uluslararas hukuk tarafndan gerekletirilebilir (Goldstein, 1999: 102). Devletler yekpare aktrler deillerdir. Liberaller, Realistlerin devletleri, belli karlara sahip yekpare aktrler olarak analiz etmelerini eletirmektedirler. Liberallere gre devletler belli ve deimez d politika tercihlerine sahip deillerdir. Devletlerin d politika davranlar, devletin iinde bulunan, farkl kar ve amalarla hareket eden aktrler tarafndan da belirlenmektedir. Rasyonellik. Liberallerin rasyonellik varsaym da Realistlerden farkllk gstermektedir. Realistlere gre rasyonellik, aktrlerin ksa dnemli karlarn arttrma yeteneidir. Fakat Liberallere gre, bireyler iinde bulunduklar toplumun uzun dnemli karlarn korumak iin, kendi ksa dnemli karlarndan vazgemeye muktedirler. Liberaller bu davran rasyonel olarak nitelerler nk aktrler byle davranmakla aslnda dolayl olarak kendi uzun dnemli karlarna katkda bulunmaktadrlar (Goldstein, 1999: 103).
60
Yksek Politika: Realistlerin gvenlik konularn tanmlamak iin kullandklar kavram.
Realizme gre sava, devletlerin ksa dnemli karna hizmet ettii iin rasyoneldir. Fakat Liberaller bunun tam tersini savunmaktadrlar. Onlara gre sava yanl mantn sonucu olarak ortaya kan irrasyonel bir davrantr ve devletlerin uzun dnemli karlarna zarar verir. Askeri g. Liberaller, Realistlerin askeri g konusundaki varsaymn da eletirmektedir. Realistlere gre gcn en nemli esi askeri gtr ve yksek politika konular devletlerin en byk nceliidir. Fakat Liberaller, uluslararas politikada askeri gcn kullanlmasnn maliyetinin giderek arttn ve devletler iin en son bavurulacak bir ara olduunu savunmaktadrlar. Diplomasi, bar koruma faaliyetleri ve dier askeri g iermeyen yntemler, askeri gce oranla daha etkin bir ekilde kullanlmaktadr. Uluslararas rgtler, uluslararas hukuk ve normlar, devletler arasndaki atmalarn barl yollarla zlmesi iin gerekli ortam salamaktadr (Bozdalolu, 2007: 160). Yukarda da akland gibi Liberalizm I. Dnya Savandan sonra uluslararas politika gndemini derinden etkilemi ve pek ok teorinin de k noktasn oluturmutur. Bu teorileri aadaki gibi zetlemek mmkndr. Gnmz uluslararas SIRA SZDE sistemini Liberal ve Realist teoriler asndan yorumlaynz.
SIRA SZDE
DNELM S O R U
dealizm
DNE LM I. Birinci Dnya Savandan sonra oluturulmak istenen yeni dnya dzeninin mimarlarndan Woodrow Wilson, savalarn nlenebilir olduunu ve egoist devletler arasndaki g mcadelesinin uluslararas kurumlar yoluyla azaltlabileceini saS O R U vunmutur. Daha sonralar Wilsonun grleri Realistler tarafndan dealizm olarak adlandrlm ve hayalperest ve topik olmakla sulanmtr. DKKAT dealistler savalarn anlamsz olduunu ve byle felaketlerin tekrar yaanmamas iin gerekli derslerin karlmas gerektiini sylemiler ve savalarn ortaya SIRA SZDE knda lkelerin baskc rejimlerle ynetilmesinin etkili olduunu belirtmilerdir. Byle ynetimlerde liderlerin demokratik sorumluluunun olmamas ve anlamazlklarn trmanmasn nleyecek uluslararas mekanizmalarn yokluu savalarn AMALARIMIZ kmasn kolaylatran etkenler olmulardr (Eralp, 1996: 61). Bu amala Wilson nderliindeki dealistler, uluslararas bir kolektif gvenlik sistemi kurulmasna da nclk etmilerdir. ki veya daha fazla devletin ittifaklar yoluyla bir araya gelerek K T A P birbirlerini koruma sz vermesine dayanan kolektif savunmann savalarn kmasn engellemediini savunan idealistler, bu sistemin yerine kolektif gvenlik sistemi kurulmasn nermilerdir. Kolektif gvenlik sistemi, sistemdeki byk devTELEVZYON letlerin bir araya gelerek sistemi saldrganlardan koruma ve potansiyel saldrganlar caydrma amac gden bir oluumdur. Milletler Cemiyeti bu amala kurulmutur. Wilson bu tr kolektif gvenlie dayal sistemin devletlerin g kayglarn or N T E R Nsavalarn ET tadan kaldrarak kmasn engelleyeceini savunmutur. Bylece dealistler uluslararas rgtler, hukuk, diplomasi ve dier barl aralar yoluyla savalar ortadan kaldrmay hedeflemilerdir. Fakat II. Dnya Savann k kurulmak istenen bu dzeni yerle bir etmi ve Liberaller Realist eletirilerin hedefi hline gelmilerdir. ki sava aras dnemde oluturulmak istenen kolektif gvenlik sistemi, II. Dnya Savandan sonra Birlemi Milletlerin Kurulmasyla tekrar canlandrlmaya allmtr.
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
Milletler Cemiyeti: I. Dnya Savandan sonra kurulan ve evrensel bir nitelie sahip olan bir kolektif gvenlik rgt. NTERNET
Diplomasi: atmalar g kullanmadan zme amacyla devletler arasnda yrtlen iletiim ve mzakere sreci.
61
Demokratik Bar Teorisi

Liberalizmin etkiledii dier bir teori de Demokratik (Liberal) Bar Teorisidir. Daha nce de belirtildii gibi, Liberaller savalarn azaltlmasnn bir yolunun da demokrasilerin yaygnlatrlmas olduunu savunmulardr. Kantn grlerinden etkilenen Michael Doyle, Rudolph Rummel ve Bruce Russett gibi dnrler, demokrasilerle ynetilen lkelerin kendi aralarnda daha barl ilikiler kurabildiklerini savunmulardr. Bu dnrler iki sebepten dolay demokrasilerin birbirleri ile savamadklarn sylemektedirler. Birincisi, demokrasiler sava ve dier iddet trlerini dlayan ayn liberal deerlere sahiptirler. kincisi ise, demokrasilerde kaSIRA SZDED politika rar verme mekanizmas tek bir lider ya da kurumun elinde deildir. karar verme srecinde pek ok aktr (devlet kurumlar, bask gruplar, siyasi partiler, kamuoyu) rol oynamaktadr ve sava gibi nemli konularda btn bu aktrDNELM leri ikna etmek ok kolay deildir. Teori, demokrasilerin birbirleri ile savamayacan sylemekle beraber, otoriter rejimlerle savaabileceini savunmaktadr (ViS O R U otti ve Kauppi, 2010: 139). Demokratik Bar Teorisi, demokratik devletlerin savamayacan sylemez. D K K A T Sadece birbirleri ile savamayacaklarn ama otoriter devletlerle savaabileceklerini savunur.
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
Neoliberal Kurumsalclk
SIRA SZDE
SIRA SZDE
1980li yllarda Realizme eletiri olarak ortaya kan Neoliberal Kurumsalclk ya da ksaca Neoliberalizm daha nceki Liberal yaklamlardan farkldr. Neoliberaller, AMALARIMIZ bir yandan devletler arasndaki atmalarn azaltlmasnda uluslararas rgtlerin nemine iaret ederken dier yandan Realistlerin baz varsaymlarn da kabul etK Tkazanlar A P mektedirler. Neoliberallere gre, devletlerin uzun dnemli ortak peinde komalar, ksa dnemli bencil karlar peinde komalarndan daha rasyonel bir davrantr. Neoliberaller, Realistler gibi, devletleri kendi bencil karlar peinde koan TELEVZ YON yekpare aktrler olarak tanmlarlar ve sistemin anarik olduunu kabul ederler. Fakat Realistlerin aksine devletlerin bencil olmalarnn onlarn i birliinden kanacaklar anlamna gelmediini savunurlar. Neoliberallere gre, devletlerin birbirleri NTERNET ile i birlii yapmalar onlarn karnadr ve uluslararas rgtler devletlere ortak karlarn gerekletirmede yardmc olabilirler. Ayrca, Neoliberaller devletlerin anari altnda daima greceli kazanlara odaklanmayacaklarn, mutlak kazanlarn da nemli olduunu belirterek i birliinin mmkn olduunu savunurlar. Neoliberaller, anari altnda da i birliinin mmkn olduunu ispatlamak amacyla, Realistler gibi Mahkmlarn kilemi oyunundan yararlanrlar. Realistler iki aktrl ve tek seferlik Mahkmlarn kilemi oyunu araclyla, anarinin yaratt gvensizlik ortamnn aktrleri nasl i birliinden uzaklatrdn gstermeye almlardr. Neoliberaller ise, oyunun tekrarlanmas durumunda karlkllk prensibinin ortaya kacan ve bunun sonucunda i birliinin rasyonel bir davran olacan savunmaktadrlar. Tit-for-tat olarak da adlandrlan karlkllk ilkesine gre, bir aktrn ilk hareketi dier aktrn davrann ve sonu olarak da ilikinin gidiatn belirlemektedir. Dolaysyla, bir aktrn i birliine ynelik ilk hareketi, dier aktrn de i birliine gitmesine sebep olacak ve sonuta her ikisi de kazanacaktr. Dolaysyla, Neoliberaller, st bir otoritenin yokluunda bile devletlerin kendi davran normlarn gelitireceklerini ve bylece i birliinin anari altnda bile mmkn olduunu gstermeye almlardr. Fakat Neoliberaller, Realistler
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Greceli Kazan: Bir i birlii durumunda bir devletin kazancnn dier devletin kazancna oran. Mutlak Kazan: Bir i birlii durumunda bir devletin net kazanc.
62
SIRA SZDE
Rejim: Devletlerin zerinde anlatklar ve belli D N E L davranlarn M alanlardaki dzenleyen kurallar, normlar ve ilkelerin tm. S O R U
gibi, i birliinin ekonomik konularda daha kolay fakat askeri ve gvenlikle ilgili SZDE konularda SIRA daha zor olduunu kabul etmektedirler. Neoliberaller, uluslararas rgt ve rejimlerin ortaya kn uluslararas i birliine rnek olarak gstermektedirler. Devletler, uluslararas ticaret, ak denizDNELM lerin ve uzayn kullanm konusunda belli normlar ve kurallar gelitirmiler ve bu kurallara uymay baarmlardr. rnein, GATT rejimi uluslararas ticaretin liberalS O R U ynelik olarak II. Dnya Savandan sonra kurulmutur. letirilmesi amacna Buradaki rejim devletlerin i siyasi yaplarn tanmlamak iin kullanlan rejim D Kkavram, KAT kavram ile kartrlmamaldr.
SIRALiberal SZDE teorileri, zellikle uluslararas politik ekonomi alannda pek Gnmz ok yeni alma alan yaratmlardr. Gnmzde sklkla kullanlan Ulusarclk, Karlkl Bamllk gibi kavramlar bu yeniliklerin rndr. Ulusarclk zellikAMALARIMIZ le birden fazla lkede faaliyet gsteren ve klasik egemenlik kavramnn yeniden yorumlanmasna neden olan ok uluslu irketler ve dier hkmetler d rgtlerin (Af rgt, gibi) faaliyetlerini anlatmak iin kullanlan bir terimK T Greenpeace A P dir. Karlkl Bamllk yaklam ise devletlerin pek ok kanaldan birbirlerine baml hale geldiklerini (ticaret, sermaye ak) ve bu bamlln da savalarn kmasn engellediini T E L E V Z Y O N savunmaktadr (Kegley ve Blanton, 2011: 41).
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON SIRA SZDE NTERNET DNELM

S O R U
Neoliberalizm veSZDE Liberalizm hangi alardan birbirlerinden ayrlmaktadr? SIRA

N E L yaklamn M Realistler, D Liberal temel varsaymlar pek ok adan eletirmilerdir. Realistler, II. Dnya Savann hemen ertesinde Liberallere getirdikleri eletirileri yinelemekteSve Liberallerin idealist olduklarn, dnyann gerekte nasl olduu ile O R U deil nasl olmas gerektii ile ilgilendiklerini belirtmektedirler. kinci olarak, Liberallerin uluslararas bar ve i birliinin gereklemesinde, DKKAT uluslararas rgtlere atfettikleri rol de eletirilere maruz kalmtr. Eletiriler uluslararas rgtlerin ekonomik, finansal ve evre konularnda sayca daha fazla ve SZDE ancak yksek politika olarak adlandrlan askeri ve gvenlik daha etkili SIRA olduunu konularnda etkilerinin minimal olduunu sylemektedirler. Bu da i birliinin ekonomik, finans ve evre gibi daha az nemli konularda ortaya ktn gsterAMALARIMIZ mektedir. nk devletler hala g ve gvenlik konularna nem vermekte ve bu konularda egemenliklerini kstlamak istememektedirler. Son olarak Liberallerin uluslararas politikada ahlaki ve insancl deK Realistler, T A P erlerin nemini abarttklarn sylemektedirler. Realistlere gre, kltrel olarak farkllam bir dnya iin standart ahlaki prensipleri bulmak ve uygulamak imknszdr. T E L E V Z Y O N
NTERNET Liberal Yaklama Yneltilen Eletiriler
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
MARKSST YAKLAIMLAR
NTERNET
Marksist teoriler, yirminci yzyln byk blmnde, yukarda aklanan uluslara Nteorilerine TERNET ras ilikiler kar en radikal alternatifi oluturmulardr. Byk lde Karl Marxn (1818-1883) dncelerinden etkilenen bu teoriler temel olarak uluslararas ekonomik yap zerinde durmular ve uluslararas politikay ekonomik faktrler asndan incelemilerdir. Fakat burada belirtilmesi gereken nokta udur: Karl Marx kendisi bir uluslararas politika teorisi yazmamtr. Daha sonra Marksizmden etkilenen yazarlar onun dncelerinden esinlenerek Marksist uluslarara-
63
s politika teorileri gelitirmilerdir. Dolaysyla, bu teorileri kavramak, ksaca Marksist dnce zerinde durmamz gerektirmektedir.
Marksist Dncenin Evrimi

Uluslararas politikada radikal grler olarak da adlandrlan Marksist teoriler, temel olarak Marx ve dier Marksist dnrlerin fikirlerinden esinlenmilerdir. Marksist dncenin nemi onun tarihsel analize yapt vurguda yatmaktadr. Marx zellikle retim srecinin tarihi zerinde durmu ve retim srecinin feodalizmden kapitalizme evrilme srecinde yeni snflarn ve sosyal ilikilerin ortaya ktn belirtmitir (Mingst, 2008: 69). Marx ve Friedrich Engels (1820-1895) Komnist Manifesto adl eserde toplumlarn tarihinin, snf atmasnn tarihi olduunu belirtmilerdir (Kegley ve Blanton, 2011: 51). Marxa gre insanlk tarihindeki en temel sosyo-ekonomik deiimler iki temel sosyo-ekonomik snfn atmasnn sonucu olarak ortaya kmtr: retim mallarna sahip olan kapitalist burjuva ve retim aralarna sahip olmayan ancak burjuva iin alan proletarya snf. Bu iki snf arasndaki atma proletarya devrimi ve sonu olarak burjuva diktatrlnn yklmas ile sonulanacak ve ileriki aamada retim aralar zerinde zel mlkiyetin olmad ve bu yzden de sosyoekonomik snflarn ortadan kalkt, komnist bir dzene geilecektir. Marxn dncelerinin uluslararas alana uygulanmas ilk kez Sovyetler Birliinin ilk lideri Vladimir Ilych Leninin (1870-1924) emperyalizm teorisi ile gereklemitir. Daha sonra bu teoriyi Bamllk ve Dnya Sistemleri teorileri izlemitir. Bu teorileri incelemeden nce baz noktalara deinmek gerekmektedir. Marksizm retim srecinin nemi zerine younlatndan, daha sonraki radikal uluslararas politika teorisyenleri, aklamalarnda temel deiken olarak ekonomik faktrleri kullanmlardr. Marksistlerin bu yaklamlar onlar Liberal ve Realistlerden ayran en nemli zellik olmaktadr. Liberallere gre, ekonomik faktrler uluslararas i birliini aklamada kullanlan faktrlerden sadece birisidir. Realistlere gre ise, ekonomik faktrler sadece gcn elerinden birisidir. Her iki teoride ekonomik faktrler temel deiken olarak kullanlmamtr. Marksist teorilerde ise ekonomi temel aklayc deikendir ve bu yzden de dier faktrlerin zerinde yer almaktadr.
Komnizm: retim aralar zerinde zel mlkiyetin olmad ekonomik dzen.
Lenin ve Emperyalizm
Marxn dncelerini uluslararas alana uygulan ilk kiilerden biri Lenindir. Lenin emperyalizm terimini, 19. yy.da dnyann smrgeci imparatorluklar arasnda paylalmasn anlatmak iin kullanmtr. Emperyalist devletler, daha fazla ucuz hammadde ve igc elde etmek ve kendi lkelerinde rettikleri fazla mallar iin pazar yaratmak amacyla daha zayf lkeleri igal ederek smrgeletirmilerdir. Dolaysyla Lenin Marxn snf atmasn uluslararas alana tam ve emperyalist devletlerle smrlen devletler arasnda bir atmann balayacan ngrmtr (Duncan, Webster ve Switky, 2004: 27). Lenine gre, emperyalizm, kapitalizmin en son aamasn oluturmaktadr. Lenine gre bu ayn zamanda kapitalist sistemin kn de beraberinde getirecektir nk yeni pazar ve hammadde araylar hli hazrda kapitalist lkeler arasnda atmalarn ortaya kmasna da sebep olmaktadr. Lenin I. Dnya Savann temel sebebi olarak bu durumu gstermektedir. Lenine gre, esir halklar, kapitalist lkelerdeki ii snflaryla beraber, kapitalizme kar birleecek ve kapitalistlerin stnlne son vereceklerdir.
Emperyalizm: Lenine gre kapitalizmin en son aamasdr. Gelimi devletlerin, hammadde, ucuz igc ve pazar yaratmak amacyla dier lkeleri smrgeletirme politikasna verilen ad.
64
Marksistlere gre emperyalizm hiyerarik bir uluslararas sistem yaratmakta ve bu sistem gelimi lkelere frsatlar salarken geri kalm lkelerin davranlarn kstlamakta ve onlar gelimi lkelere baml klmaktadr. Gelimi lkelerin dier lkeler zerinde bask kurmasnn temel sebebi kapitalizmin yol at ekonomik eitsizliktir ve bu amala kullanlan ekonomik aralar en nemli g gstergesidir.
Bamllk Teorisi
Marksist gelenek iinde gelitirilen ikinci nemli teori de Bamllk Teorisidir. ncln Raul Prebish, T. Dos Santos, Fernando H. Cardoso, Samir Amin, Andre Gunder Frank ve Immanuel Wallerstein gibi dnrlerin yapt Bamllk Teorisi temel olarak III. Dnya lkelerinin fakirliinin sebepleri ile ilgilenmitir. Teoriye gre, III. Dnya lkelerinin geri kalmlnn temel sebebi, bu lkelerin sermaye ve teknolojik adan gelimi lkelere baml olmasdr. Bamllk Teorisi 1960lardan sonra liberal Modernleme Teorisinin bir eletirisi olarak gelitirilmitir. zellikle, Latin Amerikal dnrlerin, kendi lkelerinin gelimi lkelerin zenginliine ulaamamalarnn sebeplerini aratrma gayretleri, teorinin ortaya kmasnda nemli bir faktr olmutur. Modernleme Teorisi, toplumlarn ekonomik olarak gelimesinin ayn zamanda sosyal, siyasi ve kltrel gelimeye de yol aacan belirterek modernleme iin kapitalist ekonomik sistemin gerekli olduunu savunmaktadr. Fakat Modernleme Teorisine kar gelitirilen eletiriler, bu durumun emperyalizmin yeni bir tr olan Neokolonyalizmin ortaya kmasna sebep olduunu belirtmilerdir. Modernleme Teorisine kar gelitirilen en nemli eletirilerden biri olan Bamllk Teorisine gre, III. Dnya lkeleri, yasal olarak bamszlklarn kazanm olsalar da ekonomik olarak hl smrgeci lkelere bamldrlar. Bu lkeler ekonomik gelime iin gelimi lkelerden ya da gelimi lkelerin kontrolndeki uluslararas finans kurulularndan (Dnya Bankas ve IMF gibi) bor almak durumundadrlar. Fakat bu borlar belli koullar altnda verildiinden, gelimi lkeler bor alan lkelerin ekonomik ve siyasi hayatlarna mdahale edebilmektedirler. Ayrca bu lkelerdeki en verimli ekonomik faaliyetler gelimi lkelerin okuluslu irketleri tarafndan ynetilmekte ve sonu olarak lkede yaratlan refah ana lkeye transfer edilmektedir. Bu durumda az gelimi lkelerin gelime ans hemen hemen hi bulunmamaktadr. Bu noktada hem Marksist hem de Bamllk teorilerin izlerini tayan Dnya Sistemleri Teorisinden bahsetmek faydal olacaktr. ncln Immanuel Wallersteinn (1930-...) yapm olduu Dnya Sistemleri Teorisine gre, evrensel ekonomik, siyasi ve sosyal sreleri anlamak iin kapitalist ekonominin geliimine odaklanmamz gerekmektedir. nk kapitalizm sistemik ve evrensel bir olgudur. 16. yy. da Avrupada ortaya kan ve tm dnyaya yaylan kapitalist dnya ekonomisi tane yapsal konum iermektedir: Gl ve zengin lkelerin oluturduu merkez, zayf ve fakir lkelerden oluan evre veya periferi, ve bu iki yapnn zelliklerini bir arada bulunduran yar-evre (Kegley ve Blanton, 2011: 52). Dnya Sistemleri Teorisi, bu yap olutuktan sonra merkez ve evre arasnda eit olmayan bir ilikinin kurulduunu ve merkezin devaml olarak evreyi smrmeye baladn sylemektedir. Teoriye gre, ilk balarda merkez ve evre arasndaki fark daha az iken bu fark gittike artm ve merkez lkeler daha ok mamul maddeler zerine younlarken evre hammadde ihracat zerine younlamtr. Bu da her iki blge arasnda gelimilik farknn artmasna yol amtr.
Neokolonyalizm: Smrgeciliin dorudan igaller yoluyla deil, siyasi, ekonomik ve kltrel aralarla dolayl olarak yrtldn anlatmak iin kullanlan kavram.
65
Wallerstein da analizinde Neorealizm gibi sistemik bir yaklam benimsemi ancak Neorealizmden farkl olarak temel ekonomik sisteme gnderme yapmadan SIRA SZDEve Kauppi, sistemdeki g dalmn aklayamayacamz savunmutur (Viotti 2010: 197). nk devletler arasndaki gelimilik farkllklar, tarihsel ya da teknolojik sebeplerin bir sonucu olarak deil, kapitalist dnya sisteminin bir fonksiyonu DNELM olarak ortaya kmtr. Dnya Sistemleri Teorisi, bylece az gelimilii sebebi olarak kapitalist ekonomik yapya vurgu yapmtr. Bu vurgu nedeniyle bu teoriye S O R U yapsalc yaklam ad da verilmektedir. Dnya Sistemleri Teorisinin yap kavram ile Neorealizmin yap kavram kartKAT D Kbirbiriyle rlmamaldr. Neorealizm yapy siyasi olarak tanmlarken, Dnya Sistemleri Teorisi yapy ekonomik adan tanmlamaktadr. SIRA SZDE Dnya Sistemleri Teorisi, uluslararas politikann temel olarak kapitalist dnya ekonomisinin yani kapitalist dnya sisteminin yaps tarafndan belirlendiini saAMALARIMIZ vunmaktadr. Dier bir deyile, uluslararas politikann doasn ekonomik faktrler belirlemektedir. Devletler, ok uluslu irketler ve ulusar sosyal snflar (yani K T A P burjuva) politikann temel aktrleri olarak karmza kmaktadr. Teori Marksist devlet anlayna uygun olarak devletlerin ulusal kar deil baskn sosyal snflarn yani kapitalistlerin karlarn temsil ettiini sylemektedir. Kapitalizm znde T E L E V Z Y O N politikada adil olmayan sosyal ve ekonomik bir dzen yarattndan, uluslararas atma ve uyumsuzluun ska grlmesi olaan bir durumdur (Steans ve Pettiford, 2005: 76).
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
Eletirel Teori
NTERNET
NTERNET
Uluslararas Politika disiplininde en ok ses getiren Marksist teorilerden bir dieri de Eletirel Teoridir. Eletirel Teori, 1920lerde Almanyann Frankfurt ehrinde bir araya gelen entelektellerin almalar zerine ina edilmi bir teoridir. ncleri arasnda Antonio Gramsci, Max Horkheimer, Theodor Adorno, Walter Benjamin, Herbert Marcuse, Erich Fromm, Leo Lowenthal ve Jrgen Habermas sayabiliriz. ok farkl grleri iinde barndran ve zaman zaman Frankfurt Okulu olarak anlan Eletirel Teorinin temel varsaymlar genel olarak yle zetlenebilir: Dnyay anlamamz iin ncelikle kapitalizmin yaratt temel ekonomik ve sosyal gleri anlamamz gerekmektedir. Devletler ve kurumlar, ncelikle evrensel kapitalizmi desteklemede yerine getirdikleri ilevler asndan incelenmelidir. Gerek dnya vardr ancak onu anlamamz eletirel dncenin ve yansmann rn olan fikirler, kavramlar ve teoriler aracl ile olur. Tm bilgi ideolojiktir. Bilgi belli sosyal gruplarn deerlerinin, fikirlerinin ve zellikle de karlarnn bir yansmasdr. Kltr ve ideoloji var olan ekonomik ve sosyal dzeni desteklemede ya da meydan okumada kullanlabilecek nemli ve gl aralardr. Uluslararas politika statkoyu destekleyen veya ona kar kan farkl sosyal gruplar arasndaki bir mcadeledir. Siyasi eylem yoluyla bireyler var olan yaplara meydan okuyabilirler Teori deiimin nndeki engelleri ortaya karmaya ynelik olmaldr. Ayn ekilde bilgi de insanln kurtuluuna adanmaldr (Steans ve Pettiford, 2005: 107).
66
SIRA SZDE
Gramsci ve Hegemonya: Gramsciye gre hegemonya, kapitalist snfn ynetimini DNELM alan snfa fikirler ve ideolojiler yoluyla benimseterek devam S O R U ettirmesidir.
Eletirel Teorinin Uluslararas likiler disiplinine girmesi 1980li yllarda Robert Coxun almalar ile olmutur. talyan komnist dnr Antonio Gramsciden byk lde etkilenen Cox, Gramscinin hegemonya kavramn uluslararas ilikilere tamtr. Gramsci (1891-1937) Marxn sanayilemi lkelerde gerekleeceini ngrd proletarya devriminin Sovyetler Birlii gibi bir tarm toplumunda gereklemesi zerine Klasik Marksist dnceyi eletirerek hegemonya kavramn gelitirmitir. Gramsciye gre hegemonya siyasi bir g trdr (Rupert, 2010: 167). Gramsci, sanayilemi lkelerdeki kapitalist snflarn egemenliklerinin devam etmesini bu snfn dierlerine benimsettii ideoloji ve fikirlere balamtr. Bu tr hegemonya, baskdan ok rzaya dayanmaktadr ve kapitalist snf kendi ideSIRA SZDE olojisini alan snflara benimseterek gce bavurmadan hegemonyasn devam ettirebilmektedir. Sivil toplumun en gl olduu gelimi demokratik lkelerde bu hegemonya, popler kltr, eitim, medya, edebiyat, sanat ve siyasi partiler DNELM araclyla yrtlmektedir. Dolaysyla, kapitalizmle mcadele sadece siyasi ve sosyal mcadeleyi deil ayn zamanda alternatif deerler ve ideolojiler yaratmay S O R U gerektirmektedir (Steans ve Pettiford, 2005: 112). Gramscinin fikir D K Kve A T ideolojiler asndan tanmlad hegemonya kavram ile Realistlerin bir lkenin maddi gc asndan tanmlad hegemonya kavram birbirine kartrlmamaldr.
SIRA SZDE
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Coxa gre, ekonominin kresellemesiyle birlikte, gelimi lkelerdeki baskn ekonomikAMALARIMIZ gruplar hegemonyalarn devam ettirmek iin kresel olarak rgtlenirken, alan gruplar retimin kresellemesinden dolay milliyet, etnisite, snf ve cinsiyet baznda giderek blnmektedir.
K T A P
Marksist Yaklama Yneltilen Eletiriler

Marksist yaklamlara yneltilen en byk eletiri, uluslararas politikada sadece E L E V Z Y O N nemine vurgu yapmas dier faktrleri grmezden gelmesiekonomikT faktrlerin dir. Uluslararas politika sadece ekonomik faktrlerin etkili olduu bir alan deildir. Ekonomik faktrlerin yannda siyasi, sosyal ve kltrel faktrler de uluslararas politikay etkileyen faktrlerdir. rnein, Feministler, Marksistleri cinsiyet faktNTERNET rn gz ard ettii gerekesiyle eletirmilerdir. Marksizme yneltilen dier bir eletiri de Marksistlerin, daha Souk Sava bitmeden kapitalist ve sosyalist devletler arasnda grlmeye balanan i birliinin de sebebini aklayamamasdr. Ek olarak, Marksistler, kapitalist olamayan lkeler arasndaki farkllklar, Kore ve Tayvan gibi lkelerin neden ve nasl gelierek bamllk konumundan kurtulduklarn aklamada da yetersiz kalmaktadrlar.
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
Marksist Yaklam, genel olarak dier yaklamlardan ayran zellikler nelerdir? SIRA SZDE
DNELM Souk Savan sona ermesiyle birlikte, naclar olarak adlandrlan bir grup teorisyen, Realizmin materyalist yaklamn eletirmiler ve bu teorinin sistemde meyS O R U aklamada yetersiz kaldn ifade etmilerdir. dana gelen deiimi nac yaklam iinde pek ok farkl dnceyi barndrmaktadr. Birinci yaklam, Alexander Wendtin gelitirdii ve Sosyal naclk olarak adlandrlan ve koDKKAT lektif kimliklerin sistemik etkileim yoluyla oluabileceini savunan yaklamdr.
DNELM S O R U
NACI YAKLAIM
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
67
Wendt, Realizmin baz varsaymlarna katlmakla beraber, uluslararas sistemin yaps, sistemik deiim, kimlik ve kar konularnda ok farkl dncelere sahiptir. lk olarak Sosyal naclar, Neorealizmin aksine, uluslararas sistemin yapsnn maddi deil, sosyal bir yap olduunu savunmaktadrlar. Wendte gre uluslararas sistemin yaps sadece maddi kapasitelerden deil ayn zamanda sosyal ilikilerden olumaktadr. Bu sosyal yap temel eyi kapsamaktadr: Ortak bilgi, maddi kaynaklar ve uygulamalar. Birinci olarak, sosyal yap herkesin paylat bilgi, beklenti ve normlardan olumaktadr. Sisteme hakim olan bu faktrler, aktrler arasndaki ilikilerin i birliine mi yoksa atmaya m yatkn olacan da belirlemektedir. Eer sisteme devletlerin birbirlerine gvenmemeleri konusunda bir anlay hakimse sistem anarik olacaktr. Sosyal yapn ikinci esi ise maddi kaynaklardr. Fakat nac Teoride maddi kaynaklar Realistlerinkinden farkldr. naclar sosyallemi maddi kaynaklardan sz etmektedirler. Onlara gre, bir devletin elinde bulundurduu maddi kapasitelerin nemi, o kapasiteleri elinde bulunduran devletin dier devletler gzndeki imajna gre deiiklik gstermektedir. rnein, dost olarak kabul edilen bir devletin maddi kapasiteleri tehdit oluturmazken, dman olarak grlen bir devletin gc tehdit olarak kabul edilecektir. Bu durumda dost veya dman imaj aktrlere gre farkllk gsteren sbjektif bir kavramdr. rnein, rann nkleer almalar Trkiye iin tehdit oluturmazken Amerika iin bir tehdit oluturmaktadr nk Trkiye iin ran dost, Amerika iin dmandr. Son olarak devletlerin uygulamalar da sosyal yapnn olumasnda etkili bir faktrdr (Bozdalolu, 2003). nac Yaklam savunanlar, yap ve aktr arasnda karlkl bir etkileimin olduunu syleyerek Neorealistlerin yap kavramndan farkllamaktadrlar. Neorealizme gre, yap maddi ve soyut bir oluumdur ve bir kez olutu mu devletler zerinde ve devletlerin etkileyemedii ancak devletlerin davran ve tercihlerini etkileyen bir g hline gelmektedir. naclar ise, yap ve aktr arasnda karlkl bir etkileimin olduundan bahsetmektedirler. Buna gre, yap sosyal bir yapdr ve fikirler, normlar ve prensipler bu yapy olutururlar. Yap olutuktan sonra aktrlerin davranlarn ve tercihlerini etkileyebilir. Ancak, aktrler de eylemleri ile yapya hkim olan fikir, norm ve prensiplerin dolaysyla da yapnn deimesine sebep olabilirler. Yani, yap ve aktr birbirlerini karlkl olarak ina ederler. Sosyal naclar, sisteme hakim olan fikirler ve normlarn nda tr kltrden bahsetmektedirler. Herkesin birbirini dman olarak grd Hobezyen kltr, aktrlerin birbirlerini rakip olarak tanmladklar Lockeyan kltr ve i birlii ve dostluun hakim olduu Kantiyen kltr. Sisteme hkim olan normlarn ve kurallarn deimesi, kltrel deiimi meydana getirmektedir. Dolaysyla, Sosyal naclar, Neorealistlerin g kapasitelerindeki deiimle aklad sistemik deiimi, sisteme hakim olan normlar ve fikirlerin deimesine bal olarak gerekleen kltrel deiimle aklamaktadrlar (Wendt, 1999: 246). Sosyal inaclar, Realistlerden ayran ikinci nemli nokta da aktrlerin kimlikleri ve bu kimliklerle kar arasndaki ilikidir. Neorealistler, devletlerin bencil kimlik ve kar edinmesinin sebebi olarak uluslararas sistemin yapsn gstermilerdir. Kimsenin kimseye gvenemeyecei anarik bir sistemde devletler kendi karlarn dnmek zorundadr ve bu yzden de bencil kimliklere sahiptirler. Fakat naclar, devletlerin sosyal kimliklerinin yap tarafndan dayatlmadn, devletlerin kendi aralarndaki etkileim sonucu olutuunu savunmaktadr. Eer devletler aras etkileim iyi ise bu devletlerin bencil kimlik yerine kolektif kimlik oluturmalarna, kt ise bencil kimlik oluturmalarna sebep olacaklardr (Bozdalolu,
68
2007: 147). Oluan kimlikler de devletlerin karlarn bencilce mi yoksa kolektif olarak m tanmlayacaklarn ve dolaysyla da sistemin anariye mi yoksa i birliine mi yatkn olduunu belirleyecektir. naclara gre, sistemik dzeyde kolektif kimliin ortaya kp kmamasnda etkili olan temel faktr bulunmaktadr. Bu faktrlerden ilki, uluslararas ya da blgesel alt sistemin yapsdr. Bu yaplar, devletler aras etkileim ortam oluturduklarndan, bu sistemlere hakim olan norm ve fikirler bencil ya da kolektif kimliin olumasn etkilemektedirler. kinci faktr, sistemik srelerdir. Bu srelerden ilki devletler aras karlkl bamlln derecesidir. Bu bamlln fazla olmas, devletlerin kolektif kimlik oluturmalarn kolaylatrrken azl bencil kimlik oluumunu hzlandracaktr. kinci sistemik sre ise devletlerin sahip olduklar deerlerinin birbirleri ile yaknlk derecesidir. Benzer kltrel ve siyasi deerleri paylaan devletlerin kolektif kimlii daha kolay oluturacaklar aktr. Son olarak, stratejik uygulama da kolektif kimliin oluumunu etkileyen nemli bir faktrdr. Stratejik uygulamalar ya davransal (yani aktrlerin birbirleri ile etkileimlerinin doas) ya da sylemsel (yani aktrlerin birbirlerine sylemleri) olabilir. Davran ve sylemlerin nitelii, oluacak kimliin de kolektif ya da bencil olmasna yol aacaktr. Devletler kimliklerini oluturduktan sonra karlar da bu kimliklere gre belirlerler nk naclar, aktrlerin kim olduklarn bilmeden karlarnn ne olacan bilemeyeceklerini savunmaktadrlar. Dolaysyla devletlerin sistemik etkileim sonucu elde ettikleri kimlik karlarnn da kaynan oluturmaktadr. nac Teori iindeki ikinci yaklam, Sosyal naclarn sistemik yaklamn eletiren ve genel olarak Aktr-Temelli naclk olarak adlandrlan yaklamdr (Kegley ve Blanton, 2011: 48). Bu yaklam, kimlik zerindeki bireysel etkiler zerinde durmaktadr. Teoriye gre, uluslararas politikadaki aktrler, kendilerine zg fikir ve kimliklere sahiptirler ve bu noktada dier aktrlerden ayrlmaktadrlar. Ulusal kimlik, yani bir devletin kendi iinde oluturduu kimlik, onlarn uluslararas sistemde dierlerini nasl algladklarn da belirlemektedir. Ulusal kimliin belirledii bu alg, devletlerin dierlerine kar olan davranlarn da etkiler. Fakat devletler, uluslararas sistemde dierleri olan diyalog ya da etkileimleri sonucu da sistemik bir kimlik yaratabilirler. Dolaysyla, devletlerin bir sistemik bir de ulusal olmak zere iki adet kimlikleri bulunmaktadr. Bu yaklam, siyasi elitin sahip olduu inan ve ideolojilerin (ki bunlarda ulusal kimliin bir parasdr) de devlet davranlarn etkilediini savunmaktadrlar (Kegley ve Blanton, 2011: 48). Dolaysyla, Aktr-Temelli Yaklam Sosyal naclarn sistemik analizini eletirmekte ve uluslararas ve ulusal dzeyde var olan kimlik alglarnn uluslararas politikadaki nemine iaret etmektedirler. nk devletleri yekpare aktr olarak kabul eden yaklam, bu devletleri ina eden ve devletlerin iinde gerekleen uygulamalar gzden karmaktadr.
nac Yaklama Yneltilen Eletiriler

nac yaklama yneltilen eletirilerin banda, naclarn devlet davranlarndaki deiimi aklama yntemi gelmektedir. naclara gre, sisteme hakim olan fikirler ve normlar zamanla, tartma ve sylemlerle deiebilir ve bu da devlet davranlarnn deimesine yol aar. Fakat naclar fikirler ve sylemlerdeki deiimin kaynan aklamakta yetersiz kalmaktadrlar. Ayrca naclar, niye baz fikirlerin n plana karken dierlerinin geri planda kaldn da aklayamamaktadrlar.
69
naclara yneltilen dier bir eletiri de metodoloji konusundadr. Bu eletiriler naclarn, bu teoriyi temel alan bir almann nasl yaplaca konusunda ok ak olmadklarn belirtmektedirler. Son olarak, naclara gre g gibi objektif bir gereklik bulunmamaktadr. Her ey sbjektiftir ve aktrler iin ifade ettii anlam aktrlerin sahip olduu kimlie baldr. Bu durumda, uluslararas politikada meydana gelen olaylar aklayan genel bir teori yaratmak mmkn olmamaktadr. nac Teori ve Realizm arasndaki temel farklar belirtiniz.
SIRA SZDE SIRA SZDE
FEMNST YAKLAIM
1980lerden itibaren, Feministler de uluslararas politika tartmalarna katlmaya balamlar ve geleneksel uluslararas politika teori ve uygulamalarn pek ok aS O R U dan eletirmilerdir. Feminist Teori iinde pek ok yaklam barndrmaktadr. Bu yaklamlarn tm genel olarak, uluslararas politikann ileyiinde cinsiyetin nemli olduu anDKKAT cak imdiye kadar yaplan almalarda gz ard edildiini savunmaktadrlar. Uluslararas politikada Feminist yaklamn temel varsaymlarn aadaki gibi zetleSIRA SZDE mek mmkndr. Feministlere gre, geleneksel teorilerin evrensel gereklik olarak kabul ettikleri varsaymlar sadece erkekler iin geerli olan varsaymlardr. zellikle Realizmin AMALARIMIZ devlet, g, anari, kar ve egemenlik gibi kavramlar, erkeklerin birbirleri ile olan etkileim yntemlerini ve onlarn dnyaya baklarn yanstmaktadr. Dolaysyla Realistler d politikada karar verme, devlet egemenlii veya K askeri T Ag P kullanm gibi konular tartrken temel aktrlerin erkekler olduklarn varsaymaktadrlar. Dnyadaki ou lkenin liderinin erkek olmas Feministlerin neden kadnlarn bu srelerden dlandklar sorusunu da gndeme getirmelerine T E L E Vsebep Z Y O N olmutur (Goldstein, 1999: 116). Feministler, cinsiyetin d politika karar verme srecini nasl etkilediini de gstermeye almlardr. Onlara gre cinsiyete dayal ayrmclk erkeklerin en tepe N T E yaplar R N E T erkek ve de olduu hiyerarik yaplar ortaya karmtr. Bu erkek egemen kadn arasndaki eitsizlii daha da artran uygulamalar krklemi ve kadnlarn uluslararas politikaya olan katklarn gz ard etmitir. Feminist Teoriye gre, kadnlar da uluslararas politikada erkekler kadar etkilidir ancak bu etki resmi kanallardan ok, gayriresmi ve devletd kanallar aracl ile gereklemektedir. Feministler ayrca, geleneksel yaklamlarn cinsiyet kavramn da eletirmektedirler. Onlara gre geleneksel yaklamlar, devlet ynetimi veya savalar gibi olaylar erkeklerin ii olarak grmektedirler. Bu durum kadnlarn uluslararas politikada etkisiz olduu eklinde yorumlanmaktadr. Kadnlar ikinci plana iten bu yaklam aslnda daha genel bir sosyal inann rndr. Bireylerin toplumdaki rolleri genelde o bireylerin sahip olduu cinsiyete gre belirlenmektedir. Bu roller erkekleri daha ok kamusal ve siyasi alanlara uygun grrken kadnlar zel alanlara uygun grmektedirler. Bu da erkeklerin kadnlarn rol ile ilgili alglarn etkilemekte ve kadnlarn uluslararas politika gibi alanlardan dlanmasna sebep olmaktadr. Gnmz uluslararas sistemini Feminist adan yorumlaynz.
SIRA SZDE
DNELM
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DNELM S O R U
DKKAT
DKKAT
70
zet
A M A
Uluslararas Politikada Liberal Teoriyi tanmlamak. Liberalizm, ancak I. Dnya Sava sonrasnda bir uluslararas politika teorisi olarak grlmeye balamtr. Modern Liberal teori Klasik Liberallerin birey odakl grlerini esas alarak bunu uluslararas ilikilere uygulamaya almlardr. Liberaller, Realizmin uluslararas politikaya bakn eletirerek kendi varsaymlarn ortaya koymulardr. Bu varsaymlar unlardr: Liberallere gre, uluslararas politikann temel aktrleri sadece devletler deil, bireyler ve rgtleri de ieren tm toplumsal aktrlerdir. Liberaller, Realistlerin aksine, insan doas hakknda iyimser bir tablo izmektedirler. Liberaller, uluslararas sistemde i birliinin mmkn olduunu savunmulardr. Onlara gre devletler her zaman atan karlara sahip deillerdir. Devletler ortak karlara sahip olabilirler ve i birliinden herkes kazanabilir. Liberaller, Realistlerin aksine, uluslararas sistemin sadece g ilikileri ve g dalm asndan incelenmemesi gerektiini savunmaktadrlar. Onlara gre sistem sadece g asndan deil ayn zamanda baka alardan da yaplanmtr ve sistemik deiim sadece g ilikilerindeki deiimlere bal olarak deil, uluslararas normlar, uluslararas rgtler ve uluslararas hukuk tarafndan gerekletirilebilir. Liberaller, Realistlerin devletleri, belli karlara sahip yekpare aktrler olarak analiz etmelerini eletirmektedirler. Son olarak, Liberallerin rasyonellik varsaym da Realistlerden farkllk gstermektedir. Realistlere gre rasyonellik, aktrlerin ksa dnemli karlarn arttrma yeteneidir. Fakat Liberallere gre, bireyler iinde bulunduklar toplumun uzun dnemli karlarn korumak iin, kendi ksa dnemli karlarndan vazgemeye muktedirler. Liberaller bu davran rasyonel olarak nitelerler. Liberal Teori iindeki farkl yaklamlar ayrt etmek. Liberalizm, pek ok teorinin de k noktasn oluturmutur. Bu teoriler unlardr: dealizm dealistler savalarn anlamsz olduunu ve byle felaketlerin tekrar yaanmamas iin gerekli derslerin karlmas gerektiini sylemiler ve savalarn ortaya knda lkelerin baskc re-
jimlerle ynetilmesinin etkili olduunu belirtmilerdir. Byle ynetimlerde liderlerin demokratik sorumluluunun olmamas ve anlamazlklarn trmanmasn nleyecek uluslararas mekanizmalarn yokluu savalarn kmasn kolaylatran etkenler olmulardr. Bu amala Wilson nderliindeki dealistler, uluslararas bir kolektif gvenlik sistemi kurulmasna da nclk etmilerdir. Wilson bu tr kolektif gvenlie dayal sistemin devletlerin g kayglarn ortadan kaldrarak savalarn kmasn engelleyeceini savunmutur. Bylece dealistler uluslararas rgtler, hukuk ve dier barl aralar (diplomasi, arabuluculuk) yoluyla savalar ortadan kaldrmay hedeflemilerdir. Demokratik Bar Teorisi Liberalizmin etkiledii dier bir teori de Demokratik (Liberal) Bar Teorisidir. Daha nce de belirtildii gibi, Liberaller savalarn azaltlmasnn bir yolunun da demokrasilerin yaygnlatrlmas olduunu savunmulardr. Kantn grlerinden etkilenen Michael Doyle, Rudolph Rummel ve Bruce Russett gibi dnrler, demokrasilerle ynetilen lkelerin kendi aralarnda daha barl ilikiler kurabildiklerini savunmulardr. Neoliberal Kurumsalclk 1980li yllarda Realizme eletiri olarak ortaya kan Neoliberal Kurumsalclk ya da ksaca Neoliberalizm daha nceki Liberal yaklamlardan farkldr. Neoliberaller, bir yandan devletler arasndaki atmalarn azaltlmasnda uluslararas rgtlerin nemine iaret ederken, dier yandan Realistlerin baz varsaymlarn da kabul etmektedirler. Neoliberallere gre, devletlerin uzun dnemli ortak kazanlar peinde komalar, ksa dnemli bencil karlar peinde komalarndan daha rasyonel bir davrantr. Marksist Teorinin Uluslararas Politikaya yaklamn zetlemek. Marksist teoriler, yirminci yzyln byk blmnde, yukarda aklanan uluslararas ilikiler teorilerine kar en radikal alternatifi oluturmulardr. Byk lde Karl Marxn (1818-1883) dncelerinden etkilenen bu teoriler temel olarak uluslararas ekonomik yap zerinde durmular ve uluslararas politikay ekonomik faktrler asndan incelemilerdir. Marxn dncelerinin uluslararas alana uygulanmas ilk kez Sov-
A M A
A M A
71
yetler Birliinin ilk lideri Vladimir Ilych Leninin (1870-1924) emperyalizm teorisi ile gereklemitir. Daha sonra bu teoriyi Bamllk ve Dnya Sistemleri teorileri izlemitir. Marxn dncelerini uluslararas alana uygulan ilk kiilerden biri Lenindir. Lenin emperyalizm terimini, 19. yy.da dnyann smrgeci imparatorluklar arasnda paylalmasn anlatmak iin kullanmtr. Lenine gre, emperyalizm, kapitalizmin en son aamasn oluturmaktadr. Emperyalist devletler, daha fazla ucuz hammadde ve igc elde etmek ve kendi lkelerinde rettikleri fazla mallar iin pazar yaratmak amacyla daha zayf lkeleri igal ederek smrgeletirmilerdir. Bamllk Teorisi Marksist gelenek iinde gelitirilen ikinci nemli teori de Bamllk Teorisidir. Bamllk Teorisi temel olarak III. Dnya lkelerinin fakirliinin sebepleri ile ilgilenmitir. Teoriye gre, III. Dnya lkelerinin geri kalmlnn temel sebebi, bu lkelerin sermaye ve teknolojik adan gelimi lkelere baml olmasdr. ncln Immanuel Wallersteinn (1930-) yapm olduu Dnya Sistemleri Teorisine gre, evrensel ekonomik, siyasi ve sosyal sreleri anlamak iin kapitalist ekonominin geliimine odaklanmamz gerekmektedir. nk kapitalizm sistemik ve evrensel bir olgudur. 16. yy. da Avrupada ortaya kan ve tm dnyaya yaylan kapitalist dnya ekonomisi tane yapsal konum iermektedir: gl ve zengin lkelerin oluturduu merkez, zayf ve fakir lkelerden oluan evre veya periferi, ve bu iki yapnn zelliklerini bir arada bulunduran yar-evre. Dnya Sistemleri Teorisi, bu yap olutuktan sonra merkez ve evre arasnda eit olmayan bir ilikinin kurulduunu ve merkezin devaml olarak evreyi smrmeye baladn sylemektedir. Eletirel Teori Uluslararas Politika disiplininde en ok ses getiren Marksist teorilerden bir dieri de Eletirel Teoridir. Eletirel Teori, 1920lerde Almanyann Frankfurt ehrinde bir araya gelen entelektellerin almalar zerine ina edilmi bir teoridir. Eletirel Teorinin Uluslararas likiler disiplinine girmesi 1980li yllarda Robert Coxun almalar ile olmutur. talyan komnist dnr Antonio Gramsciden byk lde etkilenen Cox, Gramscinin hegemonya kavramn uluslararas ilikilere tamtr.
A M A
nac Yaklam dier teorilerle karlatrmak. nac yaklam iinde pek ok farkl dnceyi barndrmaktadr. Fakat uluslararas politika asndan nemli olan yaklam Alexander Wendtin gelitirdii ve Sosyal naclk olarak adlandrlan yaklamdr. Wendt, Realizmin baz varsaymlarna katlmakla beraber, uluslararas sistemin yaps, sistemik deiim, kimlik ve kar konularnda ok farkl dncelere sahiptir. lk olarak Sosyal naclar, Neorealizmin aksine, uluslararas sistemin yapsnn maddi deil, sosyal bir yap olduunu ve normlar, savunmaktadrlar. Wendte gre uluslararas sistemin yaps sadece maddi kapasitelerden deil ayn zamanda sosyal ilikilerden olumaktadr. Sosyal inaclar, Realistlerden ayran ikinci nemli nokta da aktrlerin kimlikleri ve bu kimliklerle kar arasndaki ilikidir. naclar, devletlerin sosyal kimliklerinin yap tarafndan dayatlmadn, devletlerin kendi aralarndaki etkileim sonucu olutuunu savunmaktadr. Eer devletler aras etkileim iyi ise bu devletlerin bencil kimlik yerine kolektif kimlik oluturmalarna, kt ise bencil kimlik oluturmalarna sebep olacaklardr. Devletler kimliklerini oluturduktan sonra karlar da bu kimliklere gre belirlerler nk naclar aktrlerin kim olduklarn bilmeden karlarnn ne olacan bilemeyeceklerini savunmaktadrlar. Feminist Teorinin Uluslararas Politika disiplinine katksn zetlemek. Feministlere gre, geleneksel teorilerin evrensel gereklik olarak kabul ettikleri varsaymlar sadece erkekler iin geerli olan varsaymlardr. zellikle Realizmin devlet, g, anari, kar ve egemenlik gibi kavramlar, erkeklerin birbirleri etkileim yntemlerini ve onlarn dnyaya baklarn yanstmaktadr. Feminizme gre, cinsiyete dayal ayrmclk erkeklerin en tepede olduu hiyerarik yaplar ortaya karmtr. Bu erkek egemen yaplar erkek ve kadn arasndaki eitsizlii daha da arttran uygulamalar krklemi ve kadnlarn uluslararas politikaya olan katklarn gz ard etmitir. Feministler ayrca, kadnlarn da uluslararas politikada erkekler kadar etkili olduunu ancak bu etkinin resmi kanallardan ok, gayriresmi ve devlet-d kanallar aracl ile gerekletiini savunmaktadrlar.
AM A
72
Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi Liberalizmin bir varsaym deildir? a. nsan doas doutan kt ve bencildir b. Uluslararas rgtler i birliini salamada nemli bir ileve sahiptirler c. Bar ve istikrar ancak kolektif gvenlik sisteminin kurulmas ile salanabilir d. Uluslararas politikann en nemli aktrleri sadece devletler deildir e. Uluslararas sistem sadece g asndan yaplandrlmamtr 2. Aadakilerden hangisi Liberal Teorinin nclerinden kabul edilemez? a. Adam Smith b. Hugo Grotius c. Hans Morgenthau d. Immanuel Kant e. Jeremy Bentham 3. Byk devletlerin uluslararas sisteme gelecek saldrlara kar koymak iin aralarnda anlaarak oluturduklar gvenlik mekanizmasna ne ad verilir? a. Kolektif Savunma b. ttifak c. Uluslararas savunma rgt d. Kolektif Gvenlik e. Sistemik Gvenlik 4. Aadakilerden hangisi dealizm iin sylenemez? a. Liberal Teoriden etkilenmi bir uluslararas ilikiler yaklamdr b. Uluslararas politikada gce nem veren bir yaklamdr c. Uluslararas politikada hukuk ve rgtlerin etkisinin arttrlmasn savunmaktadr d. En bilinen savunucusu Amerikan Bakan Woodrow Wilsondur e. I. Dnya Sava sonrasn dnemde etkili olan Liberal bir teoridir 5. Aadakilerden hangisi Demokratik Bar Teorisi iin sylenebilir? a. Demokrasiler hi kimseyle savamazlar b. Demokrasiler karlar gerektirdiinde btn devletlerle savaabilirler c. Demokrasiler, kendi blgelerindeki devletlerle savamazlar d. Demokrasiler, uzak blgelerdeki devletlerle savamazlar e. Demokrasiler sadece dier demokratik devletlerle savamazlar 6. Aadakilerden hangisi Neoliberallerin bir varsaym deildir? a. Uluslararas sistem anaridir b. Devletler rasyonel, yekpare aktrlerdir c. Devletler iin greceli kazanlar nemlidir d. Devletler iin mutlak kazanlar nemlidir e. Devletler arasnda i birlii mmkndr 7. Aadakilerden hangisi Marksist Yaklamn varsaymlarndan biri deildir? a. Uluslararas politikay etkileyen temel faktrler ekonomiktir b. III. Dnya lkeleri teknoloji ve sermaye asnda zengin lkelere bamldr c. Kapitalizm zenginlik iin gerekli bir ekonomik sistemdir d. Kapitalist dnya ekonomisi, devletleraras eitsizliin kaynadr e. Ulusar kapitalist gler hegemonyalarn devam ettirmek iin birlemilerdir 8. naclara gre devlet karnn temelinde yatan en nemli faktr nedir? a. Ekonomik faktrler b. Siyasi faktrler c. Uluslararas rgtler d. Uluslararas hukuk e. Devletlerin kimlii 9. Aadakilerden hangisi Marksist bir dnr olarak kabul edilemez? a. Alexander Wendt b. Lenin c. Antonio Gramsci d. Max Horkheimer e. Eric Fromm 10. Feministlere gre, kadnlarn uluslararas politika analizlerinden dlanmasnn temel sebebi nedir? a. Kadnlarn politikaya erkeklere kyasla daha ilgisiz olmas b. Dnyada kadn liderlerin az olmas c. Uluslararas politika alan kadn akademisyenlerin azl d. Geleneksel olarak, politikann erkeklerin ii olduunun dnlmesi e. Kadnlarn politikayla ilgili meslekleri tercih etmemesi
73

1. a 2. c 3. d 4. b 5. e 6. c 7. c 8. e 9. a 10. d Cevabnz yanl ise Liberalizm konusunu yeniden gzden geiriniz. Cevabnz yanl ise Liberalizm konusunu yeniden gzden geiriniz. Cevabnz yanl ise Liberalizm konusunu yeniden gzden geiriniz. Cevabnz yanl ise Liberalizm konusunu yeniden gzden geiriniz. Cevabnz yanl ise Liberalizm konusunu yeniden gzden geiriniz. Cevabnz yanl ise Neoliberalizm konusunu yeniden gzden geiriniz. Cevabnz yanl ise Marksizm konusunu yeniden gzden geiriniz. Cevabnz yanl ise nac Yaklam konusunu yeniden gzden geiriniz. Cevabnz yanl ise Marksizm konusunu yeniden gzden geiriniz. Cevabnz yanl ise Feminizm konusunu yeniden gzden geiriniz. deildir. Realistler zellikle i birlii konusunda ktmser tablo izmektedirler. Onlara gre, gnmzde devletler hala g ve kar kayglar ile hareket etmektedirler. Kk devletleri, gl devletlerden koruyacak hi bir mekanizma bulunmamaktadr. Sistemde her an sava kmamaktadr ancak bu savalarn kmasn engelleyecek bir mekanizmann bulunduu anlamna gelmemektedir. rnein, Amerikann Irak igal etmesini hibir devlet veya rgt nleyememitir. Ayrca, Avrupa Birlii gibi i birlii rnekleri sadece ekonomik ve siyasi alanlarda baarl olmakta, askeri veya gvenlik konularnda baar salayamamaktadrlar. Son olarak, insani mdahale amal egemenlik ihlallerinin sadece zayf devletlere yaplmas, Realistlerin varsaymlarnn hala geerli olduunun bir gstergesidir. Sra Sizde 2 Neoliberalizm, Liberalizmin iinden kan bir teori olmasna ramen, baz alardan Liberalizmden ayrlmaktadr. lk olarak, Neoliberaller, Realistlerin, sistemik yaklamn, devletlerin rasyonel ve yekpare aktrler olduklarn, sistemin anarik olduunu kabul etmektedirler. Bu alardan Realizme daha yakn olduklar sylenebilir. Fakat Neoliberaller, anarinin etkileri, rasyonellik ve i birlii konularnda Realistlerden ayrlmaktadrlar. Neoliberallere gre, uluslararas sistem anariktir ancak Realistler anarinin etkilerini abartmaktadr. Devletler, anari altnda bile i birlii yapabilirler. Bu aamada Neoliberaller, devletlerin ekonomik konularda daha kolay i birlii yapabildiklerini, askeri ve gvenlik konularnda i birliinin zor olduunu kabul etmektedirler. Neoliberaller gnmzde i birliini kolaylatran en nemli etmen olarak devletlerin mutlak kazanca verdikleri nem zerinde durmaktadrlar. Onlara gre, gnmzde devletler iin en nemli kayglarn banda halkn refahn arttrmak gelmektedir. Devletler, rasyonel aktrler olarak, bu amaca younlamal ve i birliinden dierlerinin ne kazanacana, yani greceli kazanlara deil, kendilerinin ne kazanacana, yani mutlak kazanlara, bakmaldrlar. Bu da i birliini kolaylatran bir faktrdr. Sra Sizde 3 Marksist Yaklam dier yaklamlardan ayran en nemli zellik, Marksizmin uluslararas sistemin siyasi yapsna deil, ekonomik yapya vurgu yapmasdr. Marksizme gre, uluslararas politikadaki en nemli

Sra Sizde 1 Gnmzde uluslararas sistemin hem Liberal hem de Realist teorinin varsaymlarna uyduu sylenebilir. Liberal adan bakldnda, devletler arasndaki ilikiler sadece g kaygsyla yrtlmemektedir. Devletler, birbirleri ile olan ilikilerinde uluslararas hukuk ve teaml kurallarna byk lde uymaktadrlar. Ayrca, pek ok askeri, siyasi ve ekonomik konuda devletlerin i birliine gittiini sylemek mmkndr. Avrupa Birlii gibi oluumlar, devletlerin ortak karlar iin egemenlik haklarnn bir ksmndan fedakrlk edebileceklerini gstermektedir. Bunun yannda, devletlerin ya da bireylerin kumu olduu uluslararas rgtler de uluslararas politikada devletler kadar etkili olmaya balamlardr. zellikle Birlemi Milletler devletler arasnda i birliini gerekletirmede ve uluslararas gndemi belirlemede nemli bir ileve sahip olmutur. Son olarak, devletler ve uluslararas rgtler, Kosova ve Bosna rneinde olduu gibi, dier devletlere insani amal mdahalede bulunmulardr ve farkl lkelerde yaayan bireylerin korunmasnn sadece devletlerin kendi i ii deil uluslararas bir sorun olduunu ispatlamlardr. Realistlerin, gnmz uluslararas sistem hakknda tam tersi grleri savunacan tahmin etmemiz hi de zor
74
faktrlerin banda ekonomik ilikiler gelmektedir. Gnmz kapitalist sistemi, gelimi devletlerin az gelimi devletleri daha ok smrmesine olanak salamakta ve az gelimi lkelerin daha da fakirlemesine sebep olmaktadr. Bu adan bakldnda Marksizm, Realizmin g kavramn ekonomik g olarak yeniden yorumlamaktadr. Radikal Marksistler, bu sistemin deimesinin ancak bir devrimle gerekleecei savunmaktadr ve az gelimi lkelerin gelimi devletlerle ekonomik i birliine gitmek yerine ya dier az gelimi lkelerle ticaret yapmalarn ya da ithal ikameci bir gelime stratejisi izlemeleri gerektiini sylemektedirler. Sra Sizde 4 nac Yaklam, Realizmden ayran en nemli zellik, naclarn uluslararas sistemin yapsnn maddi bir yap deil, sosyal bir yap olduunu sylemeleridir. Realizm, uluslararas politikada maddi kapasitelerin nemine vurgu yapmakta ve bu yzden de sistemin yapsnn maddi bir yap olduunu savunmaktadr. naclar ise, sistemin yapsn sosyal ilikilerin, normlarn ve fikirlerin belirledii bu yzden de yapnn sosyal bir yap olduunu belirtmektedir. Dier bir farkllk ise, karlarn belirlenmesi konusundadr. Realistler, anari altnda tm devletlerin kendi karlarn dnmek zorunda olduunu sylemektedirler. Bu durumda kar her devlet iin sabittir. naclara gre ise, devletlerin karlar, edindikleri sosyal kimliklere gre farkllk gstermektedir. Devletler birbirleri ile olan sosyal ilikileri sonucunda ya bencil ya da kolektif kimlik edinirler. Edindikleri kimlik sonuta onlarn karlarnn bencil mi yoksa kolektif mi olacan belirler, nk devletler kim olduklarn bilmeden karlarnn ne olacan bilemezler. Sra Sizde 5 Feministler, uluslararas politikada cinsiyetin nemli olduunu, ancak imdiye kadar gz ard edildiini savunmaktadrlar. Onlara gre, uluslararas politika imdiye kadar hem erkeklerin ura alan olarak kabul edilmi ve g, rekabet, sava ve atma gibi temel kavramlar da erkekler asndan tanmlanmtr. Uluslararas sisteme baktmzda, Feministlerin grlerinin hakll ortaya kmaktadr. Gnmzde, dnyadaki kadn liderlerin veya uluslararas rgtlerde nemli grevlerde bulunan kadn brokratlarn saysnn yok denecek kadar az olmas, uluslararas politikay erkeklerin ura alan hline getirmektedir. Erkeklerin egemen olduu ortam, ayn zamanda kadnlar uluslararas politika srecinden dlayan yapnn devamn salamaktadr. Bozdalolu, Ycel. (2007). Liberalizm. Haydar akmak (ed). Uluslararas likiler: Giri Kavram ve Teoriler iinde. Platin: Ankara. Bozdalolu, Ycel. (2007). Yaplandrmac Yaklam. Haydar akmak (ed). Uluslararas likiler: Giri Kavram ve Teoriler iinde. Platin: Ankara. Bozdalolu, Ycel. (2003). Turkish Foreign Policy and Turkish Identity: A Constructivist Approach. Routledge: New York. Duncan, W. Raymond, Barbara Jancar-Webster ve Bob Switky. (2004). World Politics in the 21st Century. Pearson: New York. Eralp, Atila. (1996). Uluslararas likiler Disiplinin Oluumu: dealizm-Realizm Tartmas. Atila Eralp (ed). Devlet, Sistem ve Kimlik: Uluslararas likilerde Temel Yaklamlar iinde. letiim Yaynlar: stanbul. Goldstein, Joshua S. (1999). International Relations. Longman: New York. Kegley, Charles W. ve Shannon L. Blanton. (2011). World Politics: Trend and Transformation . Cengage: Boston. Lamborn, Alan C. ve Joseph Lepgold. (2003). World Politics into the Twenty-First Century: Unique Contexts, Enduring Patterns. Prentice Hall: New Jersey. Mingst, Karen A. (2008). Essentials of International Relations. W.W. Norton and Company: New York. Rupert, Mark. (2010). Marxism and Critical Theory. Tim Dunne, Milja Kurki ve Steve Smith (ed.) International Relations Theories: Discipline and Diversity iinde. Oxford University Press: New York. Steans, Jill ve Llyoyd Pettiford. (2005). Introduction to International Relations. Pearson: Harlow. Viotti, Paul R. ve Mark V. Kauppi. (2010). International Relations Theory. Pearson: New York. Wendt, Alexander. (1999). Social Theory of International Politics. Cambridge University Press: New York. Yurdusev, A. Nuri. (1996). Uluslararas likiler ncesi. Atila Eralp (ed) Devlet, Sistem ve Kimlik: Uluslararas likilerde Temel Yaklamlar iinde. stanbul.
5
Amalarmz

Bu niteyi tamamladktan sonra; Uluslararas sistemi tanmlayabilecek, Uluslararas sistemin ileyiini etkileyen faktrleri zetleyebilecek, Farkl teorilerin uluslararas sisteme baklarn ayrt edebilecek, Tarih boyunca ortaya km farkl uluslararas sistemleri snflandrabilecek bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Sistem Uluslararas Sistem Anari Egemenlik Westphalia Antlamas Avrupa Uyumu Souk Sava Krfez Sava
indekiler
ULUSLARARASI SSTEM ULUSLARARASI LKLER TEORLER VE ULUSLARARASI SSTEM ULUSLARARASI SSTEMN EVRM
Uluslararas Sistem
Uluslararas Sistem
ULUSLARARASI SSTEM
Uluslararas sistem kavram, daha nceki blmlerde sz edilen teoriler tarafndan farkl alardan ele alnm ve her bir teori, sisteme etki eden faktrleri ve sistemin kendisini oluturan birimler zerindeki etkilerini yine kendi teorik yaklamlar erevesinde aklamaya almlardr. Realistler ve Marksistler iin uluslararas sistem, analizlerin temelini oluturmaktadr. Liberaller ise sistemi sadece aklayc bir deiken olarak kullanmaktadrlar. Uluslararas sistemi anlamak iin, ncelikle sistem kavramnn aklanmas gerekmektedir. Bir tanma gre sistem, dzenli bir etkileim iinde bulunan ve birbirinden bamsz birimlerin ve nesnelerin bir araya gelerek oluturduklar bir btndr (Mingst, 2008: 81). Bu birimler devaml olarak birbirleri ile etkileim iinde olduundan, bir birimde meydana gelen deiim, tm dier birimlerde de deiime sebep olur. Sistemin sorunsuz ilemesi, sistemi oluturan her bir parann dzenli ileyiine baldr. Dolaysyla, bir sistemin en nemli zelliklerinin, dzenlilik ve ileyiindeki tahmin edilebilirlik olduu sylenebilir. Sistem kavram, fizik ve biyoloji gibi fen bilimlerinde kullanlan temel kavramlardan biridir. Sistemler mikro (hcre, bitki, hayvan) ve makro (doal eko-sistem veya kresel iklim) dzeyde rastlayabileceimiz farkl birimlerden oluabilir. Bir sistemi dier bir sistemden ayran snrlar her zaman mevcuttur ancak bu, farkl sistemlerin kesin izgilerle birbirlerinden ayrld anlamna gelmemelidir. Farkl sistemler arasnda al-veri her zaman mmkndr. Ayn zamanda bir sistem, kendisini oluturan paralarn dzenli olarak ilememesi ya da sistemde meydana gelen nemli bir deiim sonucu her an kebilir. Bu durumda ken sistemin yerini yeni bir sistem alr. Sistem kavramnn sosyal bilimlere, zellikle de siyaset bilimine, girmesi, 1950li yllarda ortaya kan Davranlk akm ve siyasi Realizm sayesinde olmutur. Bu akmlarn o zamanki entelektel ortamda yaygn bir kabul grmesi, pek ok siyaset bilimciyi, sistem teorisi terimlerini kullanarak uluslararas politikay bir sistem olarak kavramlatrmaya itmitir. nsanlarn dzenli davran kalplar ile hareket ettii ve aralarndaki etkileimin genellikle alkanlk sonucu ortaya kt varsaymyla yola kan Realist ve Davranlar, uluslararas politikann, temel aktrleri devletler olan bir sistem olduunu savunmulardr. Bu sistem kavram, uluslararas politika disiplininde etkin olan teorik yaklamlarn temel alma konusu olmutur. Bu teorik yaklamlarn sistem zerindeki almalar, genel olarak, deiimin nasl meydana geldii zerine younlamtr (Mingst, 2008: 82).
SIRA SZDE
SIRA SZDE
DNELM
DNELM
78
S O R U
DKKAT
DKKA T Gnmzde kabul gren yaygn gr, devletlerin sistemdeki tek aktrler olmad, fakat dier devlet-d aktrler arasnda ncelikli yere sahip olduudur.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Sosyal hayatn pek ok alannda da farkl sistemlere rastlamak mmkndr. Bu sistemler, aile, okul, snf gibi mikro dzey sistemler olabilecei gibi, lkenin bAMALARIMIZ tnn kapsayan makro dzey sistemler de olabilir. Uluslararas sistem de bu tr makro dzey bir sistemdir. Sosyal bilimlerde sistem, bireyler ya da bireylerin oluturduu gruplar arasnda, T A Pedilebilir eylem kalplarn ifade etmek iin kullanlmaktadr. devaml veK tahmin Bu adan bakldnda, sistemin paralar bireyler veya bireylerin oluturduu gruplar olmaktadr. Her bir parann hareketi dierlerini ve sistemin btnn etTELE V Z Y O N sistemi oluturan birimler, karlkl olarak birbirlerine bamkilemektedir. Ayrca, ldr. Dolaysyla, her birimin durumu, dier birimlerin eylemine bal olmaktadr. Son olarak, sistemi oluturan paralarn aralarndaki etkileim de bir btn olan sistemin temel zelliklerini belirlemektedir (Mansbach, 1994: 47). NTER NET Uluslararas sistem, uluslararas politika almalarnda kullanlan en kapsaml analiz dzeyidir. Uluslararas sistemi, aktrler arasnda, belli prensipler ve etkileim kurallarna uygun olarak yaplandrlm ilikiler btn olarak tanmlayabiliriz (Goldstein, 1999: 12). Sistemin aktrleri arasndaki bu ilikilerin, genel davran kalplar ve belli kurallar erevesinde yrtldn sylemek mmkndr. Bu davran kurallarnn bazlar akken dierleri o kadar ak olmayabilir. Bu kurallar, sistemin yelerinin kim olduu ve yelerin hak ve sorumluluklarnn kapsam gibi konular iermektedir. Uluslararas sistem de dier sistemler gibi, dzenlilik ve tahmin edilebilirlik prensiplerine uygun olarak iler. Sistemde bu prensiplere aykr davranlarn grlmesi genel bir kural deil sadece istisnadr. Uluslararas sistemin ileyii, dier tm sistemler gibi, genel olarak drt temel faktre bal olarak gerekleir. Bu faktrleri aadaki gibi sralamak mmkndr:
SIRA SZDE
Yapsal zellikler
Btn sistemler, baz temel yapsal zelliklere sahiptir. Bu yapsal zellikler otoritenin rgtlenii, aktrler ve aktrler arasndaki etkileimin dzeyi ve kapsam gibi konular kapsamaktadr. a. Otoritenin rgtlenii. Bir sistemin, kural koyma ve kurallar uygulatma, kaynaklarn dalm ve dier grevlerin yerine getirilmesine ilikin otorite yaps farkl ekillerde ortaya kabilir. Bu yaplar temel olarak, hiyerarik ve anarik olarak iki gruba ayrmak mmkndr. Otoritenin dikey olarak rgtlendii yaplar hiyerarik yaplardr. Bu yaplar kurallar belirleyen ve bunlar uygulatan merkezi bir otoriteye sahiptirler ve alt birimler bu merkezi otoriteye kar sorumludurlar. politik sistemler bu tr hiyerarik yaplara rnek gsterilebilir. Dier sistemler ise yatay bir otorite yapsna sahiptirler. Bu tr sistemlere anarik sistemler ad verilmektedir. Bu tr sistemlerin en nemli zellii, kural koyacak ve bu kurallarn uygulanmasn gzetecek bir st otoriteye sahip olmamalardr. Uluslararas sistem byle bir sistemdir. Daha nce de grdmz gibi, sistemin anarik olmasnn en nemli nedeni, sistemin temel aktrleri olan devletlerin egemen-eit olmalardr. Devletler, egemenlik ilkesinin bir sonucu olarak hibir st otoriteye hesap vermek zorunda deillerdir (Rourke, 1999: 51).
SIRA SZDE
SIRA SZDE
DNELM
5. nite - Uluslararas Sistem S O R U
DNELM S O R U
79
K K A T yrtlmeSistemin anari olmas, aktrler arasndaki ilikilerin belli kurallar D etrafnda dii anlamna gelmemelidir. Sistemde kural koyucu otorite yokluu, bu tr kurallarn da olmad biiminde yorumlanmamaldr. SIRA SZDE
DKKAT
SIRA SZDE
Gnmz uluslararas sisteminin, otoritenin rgtlenii asndan baz deiAMALARIMIZ ikliklere uradn syleyebiliriz. Gnmzde gl devletlerin bile uluslararas rgtlerin koyduu kurallara ve uluslararas hukukun temel prensiplerine uyduklarn gzlemlemek mmkndr. Ayn ekilde bu kurallar ihlal eden devletK T A P lere kar gittike artan oranlarda yaptrmlar uygulanmaktadr. NATOnun 24 Mart 1999 tarihinde, Srplarn Kosoval Arnavutlara kar girimi olduu iddet eylemlerini durdurmak amacyla Srbistana kar balatm olduu hava saldrs, TELEV Z Y O N gsterileuluslararas sistemde gelimekte olan bu yeni eilime bir rnek olarak bilir. Bu yeni eilim, devletlerin kendi ilerindeki eylemlerden de sorumlu tutulmasn ierecek ekilde geniletilmektedir. zellikle, yeni gelimekte olan insani mdahale kavram klasik egemenlik kavramnn yeniden gzden geirilmesiNTERNET ne yol amtr. b. Aktrler. Sistemlerin dier bir zellii de aktrlerdir. Sistemdeki aktrlerin yaps, trleri ve sistem zerindeki etkileri bir sistemin yapsal zelliklerini belirleyen faktrlerdir. Uluslararas sistemdeki aktrler arasnda, devletler ve bireyleri de kapsayan devlet-d aktrleri saymak mmkndr (Uluslararas sistemdeki aktrlerin snflandrmas iin bu kitaptaki II. niteye baknz). c. Etkileim Dzeyi ve Kapsam. Herhangi bir siyasi sistemin son yapsal zellii aktrlerin etkileim iinde bulunduklar alanlarn kapsam ve bu etkileimlerin skl ve younluudur (dzeyidir). Gnmz uluslararas sistemde, aktrlerin etkileim alanlar ve bu etkileimlerin younluu gemie gre bir hayli artmtr. Bu art zellikle ekonomik ilikilerde gzlemlemek mmkndr. Gnmzde devletler, ekonomik ilikiler asndan gittike artan oranlarda birbirlerine karlkl baml hle gelmektedirler. Globallemenin bir sonucu olarak devletlerin dierlerinden izole bir ekilde hayatlarn devam ettirmeleri mmkn deildir. Global etkileim dzeyindeki art sadece ekonomik ilikilerde deil baka alanlarda da hissedilmektedir. Modern kitle iletiim aralarnn yaygnlamas ve seyahat olanaklarnn artmas bireyler arasndaki uluslararas etkileimin de yaygnlamasna sebep olmaktadr. Sistemin aktrleri arasnda etkileim alanlarnn ve younluklarnn artmas, sistem asndan nemli siyasi sonular dourmaktadr. rnein, Liberal Karlkl Bamllk Teorisi, ekonomik olarak gittike birbirlerine baml hle gelen devletler arasnda, byk apl savalarn kma olaslnn gittike azaldna iaret etmektedir (Rourke, 1999: 60).
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
nsani Mdahale: Devletlerin ya da uluslararas N T bir E Rdevlete, NET rgtlerin, baka o devlet iinde meydana gelen ar insan haklar ihlallerini veya o devletin vatandalarnn gvenliini tehlikeye dren tehditleri ortadan kaldrmak iin yaptklar mdahale.
G likileri
Sistemin ileyiini etkileyen dier bir faktr de sistemdeki g ilikileridir. Sistemdeki g ilikileri adan incelenebilir: sistemdeki kutup says, gcn younluu, g deiimleri. a. Sistemdeki Kutup Says. Pek ok uluslararas politika teorisyeni (zellikle Realistler) bir sistemin ileyiini etkileyen temel faktrn sistemdeki g merkezi saysna bal olduunu savunmaktadrlar. Daha nceki nitelerde de grdmz gibi, sistemin ka kutuplu olduu, sistemdeki gl devletlerin saysna
80
SIRA SZDE
DNELM S O R U
bal olarak belirlenmektedir. Bu durumda, tek bir gcn olduu sistemlere tek kutuplu sistem, iki gl devletin olduu sistemlere iki kutuplu sistem ve son olarak, gl devlet saysnn ikiden fazla olduu sistemlere de ok kutuplu sistem ad verilmektedir. Sistemdeki kutup saysnn, sistemin ileyiine etkilerini grebilmemiz iin, bu sistemlerdeki etkileimlerin doasn karlatrmamz gerekmektedir. Tek kutuplu sistem yukarda akland gibi, tek bir devletin evrensel bir hegemonyaya ulamas durumunda ortaya kar. imdiye kadar hibir devlet bu sistemi tek bana kontrol edecek gce ulamamtr. Fakat gene de byle bir sistemin hiyerarik bir sistem olacan ve hegemonun sistemin kurallarn tek bana belirleyeceini sylemek mmkndr. Sistemin iki kutuplu olmas durumunda, sistemde ok farkl kurallarn geerli olacan syleyebiliriz. Bu tr sistemlerde, iki gl devlet ve onlarn etrafnda kmelenmi dier devletler bulunmaktadr. Bu tr sistemlerde, her iki kutup birbirlerine rakip olacak ve her kutup ya dier kutbu yok etmeye ya da dier kutup karsndaki greceli gcn artrmaya alacaktr. Dolaysyla, tek kutuplu sistemden farkl olarak rekabete dayal bir etkileimin varlndan sz etmek mmkndr. ok kutuplu sistemlerin, yukarda szn ettiimiz sistemlerden daha karmak olacan sylemek yanl olmaz. Bu tr sistemler, dier iki sisteme nazaran daha istikrarsz ve ittifaklarn ok sk deitii sistemlerdir. Bu gzlemden yola kan baz akademisyenler, tek kutuplu sistemlerin en istikrarl, ok kutuplu sistemlerin ise en istikrarsz sistemler olduunu ve ok kutuplu sistemlerde sava kma olaslnn dier sistemlere nazaran daha yksek olduunu belirtmektedirler (Rourke, 1999: 64). b. G Younluu. Sistemdeki kutuplar balca g merkezleridir ancak btn byk devletlerin glerinin eit olduunu syleyemeyiz. Bu eitsizlik sistemin ileyiini etkilemektedir nk sistem istikrar ksmen gcn kutuplar arasndaki dalmna bal olarak belirlenmektedir. Baz uluslararas politikaclara gre, eer iki kutuplu sistemde g aa yukar eit bir ekilde dalmsa sava kma olasl yksektir. Bu durum her iki kutupta, saldrnn baarl olacana dair bir algnn SIRA SZDE yerlemesinden kaynaklanmaktadr. Ayn ekilde, gcn eitsiz dalm durumunda zayf taraf itaatkr davranacandan savaa gerek kalmayacaktr. Dierleri ise tam D NE L M tersini savunmaktadrlar. Onlara gre, gcn kutuplar arasnda eit dalm, devletlerin birbirlerine kar saldrgan politikalar izlemesini nleyecek yani onlar caydracaktr. Bu da sistemin istikrarl olmasna yol aacaktr (RoS O R U urke, 1999: 66).
D Kgcn K A T devletler arasndaki dalm deil, farkl g merkezlerinin sahip G younluu, olduklar gcn birbirine orandr.
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Souk Sava: II. Dnya Savandan sonra, ABD ve Sovyetler Birlii K T A P arasnda yaanan ve dorudan silahl atmann olmad, askeri, ekonomik ve siyasi rekabet.
TELEVZYON
c. G Deiimleri. Uluslararas sistemde, g eitlii devaml olarak grlen bir durum deildir. Devletlerin, dierleri karsndaki greceli gleri zaman AMALARIMIZ iinde deiebilir. Bazen devletlerin g kayplar o kadar iddetli olur ki artk sistemde bir kutup olmaktan karlar. Souk Sava dneminde Dou Blokunun lideri olan Sovyetler Birliinin 1991 ylnda kmesi bu duruma bir rnek olarak K T A P gsterilebilir. Sistemde g kaymalarnn yaanmas, sistem istikrarn etkileyen nemli faktrlerden birisidir. zellikle, sistemdeki baskn devletin, ykselmeye balayan diTELEVZYON er bir devlet karsndaki greceli g kayb savalarn kmasn tetikleyebilir. Byle bir durumda ya de geen devlet, greceli olarak ykselmeye balayan
NTERNET
NTERNET
5. nite - Uluslararas Sistem
81
nleyici Sava: Bir tehdidin daha ortaya kmadan yok edilmesine ynelik olarak balatlan sava.
devlete kar nleyici sava balatabilir ya da ykselie geen devlet, gcn dier devletin gcyle eit duruma getirdiinde ona meydan okuyabilir (Goldstein, 1999: 86). Her iki durum sistemik savalarn ortaya kmasna ve sistemin yapsnn kkl bir deiiklie uramasna sebep olur. Bu gre gre byk savalar, g dalmnn deil, devletler arasndaki g kaymalarnn bir sonucudur (Mingst, 2008: 213).
Ekonomik likiler
Uluslararas sistemin ileyii, ayn zamanda, sistemdeki ekonomik ilikilerin doasndan da etkilenmektedir. Ekonomik ilikiler asndan konu zellikle nemlidir: karlkl bamllk, doal kaynaklar ve devletleraras gelimilik farkllklar. a. Ekonomik Karlkl Bamllk. Pek uluslararas politika teorisi, ekonomik karlkl bamlln bar ve istikrara neden olup olmad, eer neden oluSIRA SZDE yorsa bunu hangi artlar altnda gerekletirdii konusunu tartmaya amlardr. zellikle Liberal gelenekten gelen teoriler, eer sistemdeki statkocu devletler arasnda youn bir karlkl bamllk varsa bu devletlerin revizyonist devletlere karDNE LM i birlii yapma olaslklarnn ok yksek olduunu belirtmektedirler. Sonu olarak, bu tr karlkl bamlln artmas uluslararas bar salayacaktr (GoldS O R U stein, 1999:354).
D K K artan AT Karlkl bamllk sadece ekonomik olarak anlalmamaldr. Devletler ekonomik ilikilerin sonucunda siyasi olarak da birbirlerine baml hale gelmektedirler.
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
b. Doal Kaynaklar. Doal kaynaklarn yeri ve kullanm konusu da uluslararas sistemin ileyiini derinden etkilemektedir. Gnmzde, Amerika Birleik Devletleri (ABD) bata olmak zere, pek ok sanayilemiAMALARIMIZ lke petrole ihtiya duymaktadr. Tketimlerinin byk ounluunu Orta Dou petrollerinden karlayan bu lkeler iin, petrol kaynaklarnn ve petroln kesintisiz olarak aknn ga T A P ranti altna alnmas byk nem tamaktadr (Duncan, 2004: K 93). Bu durum, 1990 ylnda Irakn Kuveyti igal etmesinden sonra, gl sanayilemi lkelerin Iraka kar balatm olduklar savan da en byk sebebini oluturmutur. LEVZYON Doal kaynaklarn zellii, bu kaynaklarn uluslararasT E atmalardaki rollerini belirlemektedir. lk olarak doal kaynaklar, endstriyel ekonominin ileyii iin hayati bir neme sahiptir. kinci olarak doal kaynaklar, devletlerin kontrol iin rekabet ettii belli blgelerle zdelemitir. Son olarak doal yer N T E R kaynaklar, NET yznde eitsiz bir ekilde dalmtr. Baz lkeler doal kaynaklar asndan zenginken baz blgeler hemen hemen hibir doal kaynak rezervine sahip deildir (Goldstein, 1999: 485). Bu durum, doal kaynak ticaretini bir yandan ok krl yaparken dier yandan da doal kaynak ticaretinin siyasallamasna sebep olmaktadr. 1973 Arap-srail Savandan sonra, Petrol hra Eden lkeler rgtnn (OPEC) sraili destekleyen ABD ve Hollandaya petrol ambargosu uygulamas ve petrol fiyatlarn ykseltmesi, enerji kaynaklarnn zaman zaman siyasi bir ara olarak kullanlmasna rnek olarak gsterilebilir. c. Devletleraras Gelimilik Farklar. Dnyadaki devletler arasndaki gelimilik farklarnn, uluslararas sistemin ileyiinde nemli etkileri bulunmaktadr. Ekonomik olan geri kalm lkelerden oluan Gney ve zengin lkelerin oluturduu Kuzey arasnda zaman zaman gerginlie sebep olmaktadr. Ekonomik olarak az gelimi lkelerin siyasi bask, istikrarszlk, nfus art ve evre kirlilii gibi sorunlar, yaylarak Kuzeyin ileri lkelerini de tehdit eder duruma gelmitir. zellik-
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
82
le fakirlik ve iddet arasnda gl bir ilikinin varl, sistemik iddetin oluabilecei ortam da yaratmakta, bu da gelimi lkeleri rahatsz etmektedir (Rourke, 1999: 72).
Davran Normlar
Realistler, uluslararas sistemde devletlerin zerinde kural koyacak bir otorite olmad iin sistemin anarik olduunu ve devletlerin anari altnda g kayglar ile hareket ettiini savunmulardr. Bu yarg ksmen dorudur. Liberallerin savunduu gibi, devletler birbirleri ile olan ilikilerini genel olarak, ounluk tarafndan benimsenmi belli normlar etrafnda yrtmektedirler. Normlar, insanlarn iki temel ihtiyacn karlamak amacyla oluturulmulardr. Birincisi, psikolojik olarak tm insanlar doru ve yanl, ahlaki olanla olmayan ayrma ihtiyac duyarlar. Normlar, doru ve yanl davran kurallarnn ne olduunu ayrmamza yardmc olan kurallardr. kincisi ise, insanlarn davranlarn dzenli kalplara oturtma ihtiyacndan kaynaklanmaktadr. Tm insanlar, dzensiz ve rastgele davranlarn douraca skntlar ortadan kaldrmak amacyla normlar oluturmaya alr. Uluslararas sistemde, devletler, davranlarn dzenlemek ve bylece anarinin yaratt belirsizlii en aza indirmek amacyla kendi aralarnda davran kurallar olutururlar. Bu kurallar, zellikle belli konularda, devletlerin davranlarn dzenleyerek belirsizliin azalmasna yardmc olurlar. Devletlerin, belli konularda nasl davranmas gerektiini dzenleyen uluslararas rejimler, bu konuya rnek olarak gsterilebilirler.
SIRA SZDE
SIRA uluslararas SZDE Sizce, gnmz sisteminin ileyiini etkileyen faktrler nelerdir?
DNELM S O R U
ULUSLARARASI LKLER TEORLER VE DNELM ULUSLARARASI SSTEM

S O RGre U Liberallere Uluslararas Sistem
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Liberaller, uluslararas sistemin yaps ve ileyii konusunda Realistlerden ok farkl dnmektedirler. D K K A T Sistem analizi pek ok Liberal iin temel analiz birimi olmadndan, Liberal gelenek iinde farkl sistem kavramlarna rastlamak mmkndr. Bu kavramlar balk altnda toplayabiliriz: SIRA SZDE a. Bir Sre Olarak Uluslararas Sistem. Klasik ve baz modern Liberaller, sistemi, pek ok farkl aktr arasndaki etkileimin gerekletii bir sre olarak tanmlarlar. Dier bir deyile, Liberallere gre sistem, bir yap deil bir sretir. Bu AMALARIMIZ sre iinde pek ok aktr (devletler, devlet-d aktrler) birbirleri ile devaml olarak etkileim iindedirler. Bu srete, devletlerin karlar sadece gvenlik konularn deil ayn zamanda pek ok ekonomik ve sosyal konular da kapsamaktadr K T A P (Mingst, 2008: 82). Sistemi bir sre olarak tanmlayan Liberaller, bu sistem iindeki aktrlerin pek ok adan birbirlerine karlkl olarak baml olduklarn ve her bir aktrn, aktrlerin davranlarndan etkilendiini belirtmektedir. Bu tr T E Ldier EVZYO N karlkl bamlln hakim olduu sistemlerde aktrleri birbirine balayan askeri, ekonomik ve sosyal konular kapsayan pek ok mekanizma bulunmaktadr. b. Uluslararas Toplum Olarak Uluslararas Sistem. ngiliz Okulu temsilN T E R Hedley NET cilerinden olan Bull ve Adam Watson gibi Liberaller uluslararas sistemi, uluslararas toplum olarak kavramlatrmaktadrlar. Bu dnrlere gre, uluslararas sistem bamsz siyasi topluluklarn meydana getirdii bir oluumdur ancak uluslararas toplum bunun da tesine geen bir kavramdr. Uluslararas toplumda
83
aktrler, birbirleri ile etkileim iindedirler ve hepsi ortak kurallarn ve kurumlarn varln ve toplumdaki herkesin ortak karlara sahip olduunu kabul ederler. Daha da tesi, bu toplumun tm yeleri ortak bir kimlie ve biz duygusuna sahiptirler ve bu ortak kimlik uluslararas toplumun temelini oluturur (Mingst, 2008: 82). c. Anarik Bir Yap Olarak Uluslararas Sistem. Neoliberallerin uluslararas sistem tanm Realistlerin sistem tanmyla ayndr. Neoliberallere gre, uluslararas sistem anarik bir yapdr ve aktrler bu sistemde kendi karlarn gerekletirmeye alrlar. Fakat Realistlerin aksine, Neoliberaller sistemde gerekleen etkileimlerin genelde olumlu olduunu ve zellikle uluslararas rgtlerin devletlerin davranlarn yumuattn savunmaktadrlar (Baldwin, 1993: 4-5). Liberallere gre sistemik deiim mmkndr ve bu deiim, teknolojik gelimeler, devletlerin ncelik srasndaki deiimler (gvenlikten ekonomik ve dier alanlara) ve yeni devlet-d aktrlerin sistemde etkinliklerinin artmas sonucu gerekleebilir (Mingst, 2008: 83).
Realistlere Gre Uluslararas Sistem

Realistlerin sistem kavram Liberallere nazaran daha nettir. Realistlere gre sistem anariktir ve devletlerin zerinde kural koyacak bir g bulunmamaktadr. zellikle Neorealizm, analizlerinde sistem kavramna zel bir nem atfetmi, sistemin yapsnn devlet davranlarn snrladn savunmutur (Waltz, 1979). Neorealizmin sistem kavramna yapm olduu vurgu, teorinin Sistemik Realizm olarak adlandrlmasna sebep olmutur. Realistlere gre uluslararas sistem g asndan yaplandrlmtr ve bir sistemi dierinden ayran en nemli zellik sistemdeki kutuplamadr. Daha nce de grdmz gibi, sistemdeki g merkezlerine kutup ad verilmektedir ve sistemin ka kutuplu olduu bu g merkezlerinin saysna baldr. Yukarda da akland gibi, bu kutuplar arasnda g deiimleri meydana gelebilir ve bu deiimlere bal olarak sistemik deiim gerekleir. Dolaysyla, Realizmde sistemik deiim, devletlerin maddi kapasitelerindeki (yani glerindeki) deiime bal olarak gereklemektedir. Realistler bu tr g kaymalarnn genellikle byk savalar sonucu gerekleeceini savunmaktadrlar. Sonu olarak bir uluslararas sistem, tek, iki veya ok kutuplu bir sisteme dnebilir.
Marksistlere Gre Uluslararas Sistem

Marksistler, sistemi Liberaller ve Realistlerden tamamen farkl olarak tanmlamaktadrlar. Onlara gre, sistemin yapsn belirleyen en nemli faktr, sistemde var olan katmanlamadr. Marksistler katmanlamay, kaynaklarn devletler arasnda eitsiz dalm (Mingst, 2008: 91) olarak tanmlamaktadrlar. Bu katmanlama ekonomik kaynaklar ve gcn dalmndaki eitsizliklere bal olarak gereklemektedir. Marksistlere gre, gcn ve kaynaklarn dalmndaki eitsizlik, sistemde var olan devletler arasnda da bir blnmeyi beraberinde getirmektedir. zellikle Gney ve Kuzey lkeleri arasndaki blnme, bu katmanlamann en nemli sonucudur. Marksistler, sistemdeki bu katmanlamann sebebi olarak kapitalist sistemi grmektedirler. Onlara gre kapitalizm, devletleraras ilikileri, glnn lehine olacak ekilde yaplandrmaktadr. Bu eitsiz iliki, zayf ve fakir lkelerin daha da fakirlemesine sebep olmakta ve sonu olarak katmanlamann en yksek olduu blgelerde atma riski artmaktadr. Marksistler, bu kapitalist sistemin deimesi konusunda farkl grlere sahiptir. Baz Marksistler deiimin olacana inanmakla beraber bunun ok zor sancl
84
bir ekilde gerekleeceini savunurken, dierleri bu sistemin tmyle deitirilmesinin imknsz olduunu savunmaktadrlar (Mingst, 2008: 94).
naclara Gre Uluslararas Sistem

nac yaklam, uluslararas sistemi, realistlerin aksine, sosyal adan tanmlamaktadrlar. naclara gre, uluslararas sistemin yapsn normlar, fikirler ve ortak anlaylar oluturmaktadr. Alexander Wendte gre, sisteme hakim olan bu normlarn doas, sistemin de hangi kltre sahip olduunu belirtmektedir. Bu durumda uluslararas sistem, farkl kltr asndan tanmlanabilir: Hobezyen, Lockeyan ve Kantiyen. Sisteme hakim olan normlarn deimesi, sistem kltrn deitirecek ve bu da sistemik deiimi getirecektir (Wendt, 1999). Yukardaki aklamalardan anlalaca gibi, sistem analizi, pek ok teorik yaklam tarafndan kullanlmaktadr. Sistem analizi, mikro dzeyde meydana gelen olaylar aklamada yetersiz kalsa da uluslararas olaylarn analizinde genelleme yapmamza olanak salar. Ayrca, aada bahsedilecei gibi, farkl uluslararas sistemlerin karlatrlmasnda nemli bir ara olarak karmza kmaktadr.
SIRA SZDE
SIRA SZDE Marksist teorilerle, dier teorilerin uluslararas sisteme yaklamlarn karlatrnz?
DNELM S O R U
ULUSLARARASI SSTEMN EVRM

Gnmz uluslararas sistemi, merkezi Avrupa olan Bat uygarlnn bir rndr. Pek ok uluslararas ilikiler teorisyeni, modern anlamda ilk uluslararas sistemin S O R U oluum tarihi olarak, Otuz Yl Savalarn sona erdiren 1648 Westphalia Antlamasn gstermektedirler. Bu antlama ile Avrupada dini otoritelerin yerini laik ynetimler almaya Bu deiiklik ayn zamanda uluslararas ilikilerin teD balamlardr. KKAT mel prensipleri olan toprak btnl ve egemen-eitlik kavramlarnn da ortaya kmasna sebep olmutur. Gnmz ulus-devletini tanmlayan bu kavramlarn SIRA SZDE yaygnlamas modern uluslararas sistemin de oluumuna yol amtr. Westphalia dzeni, Bat uygarlnn kayna olan Eski Yunan kltrnn bir rn olduu kadar, o dnemde var olan baka uygarlklarn da rndr. O yzAMALARIMIZ den uluslararas sistemin tarihsel analizi, Westphaliadan nce var olan bu uygarlklarn bir analizini gerektirmektedir.
DNELM
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Westphalia ncesi Uluslararas Sistem

Ulus-devletler olumadan nce uluslararas politikada imparatorluklar, kabileler ya da ehir-devletleri Westphalia ncesi dneme damgasn vuran ve gnT E L E V Z Y hakimdi. ON mz sisteminin oluumuna katkda bulunan uygarlklar aadaki gibi sralayabiliriz:
NTERNET Milattan nce 400 yllarnda, glerinin zirvesinde olan Yunanllar, ehir-devletleri altnda rgtlenmilerdir. Bugnk Yunanistan, Ege Adalar ve Bat Anadoluda kurulan bu ehir-devletleri, gnmz Bat kltrnn ve siyasi fikirlerinin de kaynan oluturmutur. Bu kltrn etkileri, Akdeniz, Anadolu Yarmadas, talya, Gney Fransa ve Kuzey Afrikaya kadar uzanmtr. Yunan ehir-devletleri bamsz siyasi birimler olarak d ilikilerini kendilerine zg bir ekilde rgtlemi ve bu devletlerin faaliyetleri Avrupa devlet sistemi iin bir model olmutur (Mansbach, 1994: 29). Yunan ehir-devletleri, gnmz modern devletlerine nazaran, ok daha kktler ve genellikle birbirleri ile atma iindeydiler. Yunan ehir-devletlerinde yaayanlar, kan ba ve ortak kltrle birbirlerine balydlar ancak siyasi sistem ve
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Antik Yunan
85
toprak anlamazlklar bu devletleri birbirinden ayrmaktayd. zellikle, dier ehir devletleri zerinde nemli etkileri bulunan Atina ve Sparta arasndaki g mcadelesi, o dnemde de g politikalarnn ne kadar etkin olduunun bir gstergesidir. Peloponnesian Sava bu iki ehir devleti arasndaki bu g mcadelesinin bir sonucu olarak ortaya kmtr. Sava, Atinann sistemdeki etkinliini sona erdirmi ve sonu olarak Eski Yunann zayflamasna yol amtr. Atina ve Sparta arasndaki g mcadelesi ve bu mcadelenin sonunda ortaya kan sava, o dnemde ehir-devletleri arasndaki tek iliki yntemi deildi. Dier devletler, g mcadelesi yannda birbirleri ile barl ilikiler de kurmular ve zellikle ekonomik ilikilerini gelitirmilerdir (Mingst, 2008: 16). Eski Yunan ehir devletleri arasndaki g mcadelesi, Realist teori tarafndan sklkla kullanlm ve teoriye dayanak olarak sunulmutur. Realistlere gre, Peloponnesian Sava, devletler arasndaki savalarn sebepleri konusunda pek ok ip ucu iermektedir. Ayrca dier baz yazarlar da dnyann iki kutup arasnda (ABD ve Sovyetler Birlii) blnd Souk Sava Dnemi ile Atina ve Sparta arasnda blnm ehir-devletleri arasnda balant kurmaktadrlar.
Emperyal in
in en eski ve en zengin uygarlklardan biridir. in uygarl, Bat deneyiminden farkl bir ekilde gelimi ve inde uluslararas politika konusundaki fikirler Batdakilerden farkl olarak ekillenmiledir. inde d ilikiler konusundaki grler, Eski Yunandan ok nceleri, Chou Hanedanl (M.. 1027-221) dneminde oluturulmutur. Bu fikirler daha sonra, M. 6. yy. da Konfys tarafndan tekrar ifade edilmi ve geniletilmitir. inin kltr ve dile dayal olarak yaratm olduu emperyal devlet yaps, inli yneticilere, blndkleri zamanlarda bile, ortak ve birletirici bir kimlik salamtr (Mansbach ve Rafferty, 2008: 53). inlilerin uluslararas politikaya bak alar, Orta Krallk adn verdikleri inin dnyann merkezi ve Cennetin Olu olarak adlandrdklar in mparatorunun da tm evrenin yneticisi olduu inancna dayanmaktadr. Bunun bir sonucu olarak inliler, evrenin siyasi olarak merkezi ve hiyerarik bir ekilde rgtlendii ve tm insanln da in mparatorunun kullar olduu inancn tamaktaydlar (Mansbah, 1994: 32). Bu grn, Thucydidesle beraber Batda olumaya balayan ve evrenin birbirinden bamsz ve rekabet iindeki siyasi birimlerden olutuu ve bu birimlerin zerinde hibir st otoritenin olmad gr ile ters dt aktr. inlilerin uluslararas politikaya yaklamlar, sadece evresindeki Kore gibi kk lkeler zerinde etkili olmu ve in mparatoru bu lkeler zerinde bir dereceye kadar stnlk salayabilmitir. Bu inann uluslararas politika asndan nemi, inlilerin i ve d politika arasnda bir ayrm yapmamalarnda yatmaktadr. Onlara gre tm insanlk, inli olsun ya da olmasn mparatorun kullardr ve Konfynizmin normlarna uygun olarak ynetilmelidir. Yneticinin de grevi, barbarlar Konfynist prensiplere uygun olarak eitmektir (Mansbach, 1994: 33). Dolaysyla, inlilerin uluslararas politikaya baklar gl Konfynist etik normlar iermektedir. Gnmzde, inlilerin yukardaki zetlenen alglarnn, in d politikasnda yansmalarn grmek mmkndr. ou inliye gre, inin kltrel olarak stnl devam etmektedir ve Japonyann ekonomik ya da Batnn askeri stnl ikinci derecede nemlidir. Ayrca, inli yneticilerin ou, inin blge lkeleri zerinde hak ve ykmllnn devam ettii inancn tamaktadr.
Chou Hanedanl: inde M 1122-256 yllar arasnda hkm srm, Shang Hanedanndan sonra, Qin Hanedanndan nce ynetimde olan imparatorluk hanedan.
86
Roma mparatorluu
Pek ok Yunan ehir devleti, daha sonralar Roma mparatorluu altnda birlemilerdir. Roma mparatorluu (M.. 50-M.S. 400) daha byk siyasi birimlerin ncs niteliindedir. Roma mparatorluu, Avrupann byk bir ksm, Asyann Akdeniz ksmlar, Orta Dou ve Kuzey Afrika zerinde g kullanarak dzen ve birlii salayarak ok geni bir imparatorluk hline gelmitir. Romal liderler, bir yandan fethettikleri blgelerdeki farkl siyasi birimleri - kabileler, krallklar ve devletler- kendi etki alanlar altnda tutmaya alrken dier yandan snrlarn gebe yamaclara kar gvence altna almaya almlardr. Bu arada Romal liderler, kendilerine zg bir ynetim biimi gelitirmiler, zellikle yerel yneticileri, kendi blgelerinin ilerini dzenlemede serbest brakmlardr (Mingst, 2008: 16). Bu dnemde ortaya kan pek ok dnrn fikirleri, mparatorluu teorik olarak desteklerken gnmz uluslararas politika teorilerinin de altyapsn oluturmutur. zellikle Marcus Tullius Ciceronun (M.. 106-43) fikirleri, mparatorluun deiik blgelerinin birletirilmesi iin gerekli mekanizmalar nermesi asndan nemlidir. Cicero uluslarn, tm insanla da uygulanabilecek bir hukuk altnda birlemesini savunmu fakat ayn zamanda da yneticilere mparatorluun kaynaklarn ve snrlarn genileterek devletin gvenliini devam ettirmeleri tavsiyesinde bulunmutur. Sonuta Roma mparatorluunda yaayanlar, bir yandan yerel kimliklerini korurken dier yandan merkezi bir g altnda birlemilerdir (Mingst, 2008: 18). Roma mparatorluu, 5. yy. da yklnca, Avrupada g ve otoritenin adem-i merkeziyeti bir yapya brnmeye baladn grmekteyiz. Ayn zamanda, siyasi elitler, tacirler ve sradan insanlar arasnda da, seyahat, ticaret ve iletiim kanallar araclyla, etkileimin artt bir dnem balamtr. M.S. 1000 ylna gelindiinde, Roma mparatorluunun kalntlar zerinde byk uygarlk ykselmeye balamtr. Bu uygarlklardan ilki Orta Dou, ran, Kuzey Afrika ve ber Yarmadasnda hakimiyet kurmu olan Arap uygarldr. Siyasi ve dini otoriteyi temsil eden Halifelik makam nderliindeki Arap uygarl, matematik ve teknolojik alanlardaki baarsyla potansiyel bir g hline gelmi ve zamann en sofistike uygarl olmutur (Mansbach ve Rafferty, 2008: 53). Dier bir uygarlk ise, stanbul merkezli ve Ortodoks Hristiyanlk etrafnda birlemi olan Bizans mparatorluudur. Sonuncusu, Roma mparatorluunun yklmas ile merkezi otoriteden yoksun olan Avrupann geri kalan ksmlardr.
Adem-i Merkeziyet: Ynetim erkinin merkezde deil, yerel ynetimlerde toplanmas.
Orta a Avrupas
Feodalizm: Orta a Avrupasnda ortaya kan ve topraa dayal bir ynetim biimi. Bu ynetim biimi, gc kral ve toprak sahibi soylular arasnda paylatrmtr.
Orta ada, Bat Avrupada pek ok devlet feodal prensliklere blnm durumdayd. Bu dnemin en etkili kurumu Kilise idi ve dier tm kurumlar yerel nitelikteydi. 8. yy.n sonlarna doru, bugnk Fransa snrlar iinde yaayan Franklarn lideri Carolus Magnus ya da bilinen adyla Charlemagne, (742-814) Kilisenin gcne meydan okumaya balad. Bunun zerine Papa, Charlemagne Bat Avrupay Bizansa kar birletirme yetkisi vererek onu Kutsal Roma mparatorluunun lideri yapt. Fakat, dini otorite ile laik otorite arasndaki ekime daha uzun yllar devam edecektir. M.S. 1000 yllarndan itibaren ortaya kmaya balayan laik eilimler hem feodalizmin adem-i merkeziyetiliinin hem de Avrupadaki Hristiyan hakimiyetinin altn oymaya balamtr. Bu dnemde, hem ticari faaliyetler hem de insanlar ara-
87
sndaki iletiim olanaklar hzla artmaya balamtr. Ekonomik faaliyetlerin artmas, zellikle Kuzey talyada Eski Yunandakine benzeyen Ceneviz, Venedik, Milan ve Floransa gibi ehir-devletlerinin canlanmasna sebep olmutur. Bu ehir-devletleri arasndaki ticari ilikiler, bir sre sonra ticari faaliyetleri dzenlemeye ynelik diplomatik uygulamalarn da ortaya kmasna sebep olmutur. ehir-devletlerinin birbirlerine daimi temsilciler gndermeye balamas ve ticari anlamazlklar zmek iin oluturulan zel konsller gnmz modern diplomasinin ncleri kabul edilmektedir. 16. yy.n ortalarnda, kendisi de bir diplomat olan ve Realist dnceye damgasn vuran Niccolo Machiavelli, Prens adl eserini bu dnemde yazmtr. Hristiyan birliinin bir topya olduunu fark eden Machiavelli, liderlerin kendi siyasi karlar peinde komasn tlemitir. Daha sonra bu yeni diplomasi tr Orta ve Bat Avrupaya yaylmaya balamtr (Lamborn ve Lepgold, 2003:137). 1500 ve 1600l yllarda meydana gelen ekonomik ve teknolojik gelimeler, ayn zamanda yeni sosyal snflarn domasna yol amtr. Bu snflardan en nemlisi, karlar yaadklar lkelerin snrlarn aan tccar snfdr. Bu snf, ulusar deneyimler edinerek Kilisenin etkisinden kurtulmaya sanat, felsefe ve tarihe ilgi duymaya balamtr. Bu grup, ekonomik faaliyetleri sonucunda kazandklar refah sayesinde Rnesans dneminin nemli aktrleri haline gelmitir. Bu snflarla beraber ortaya kan yazar ve dnrler de Eski Yunan ve Roma dncesini canlandrarak yaymaya balamlardr. Bu yllarda corafi keiflerin artmas pek ok insann Yeni Dnyaya (Amerika) g etmesine yol amtr. Feodal dzenin sarslmaya balamasyla Fransa, ngiltere ve spanyada otorite gl liderlerin eline gemeye ve mutlak monariler kurulmaya balamtr. Otoritenin merkezilemesi, bu imparatorluklar iinde yaayan insanlarn tepkisine yol aarak isyanlarn ortaya kmasna sebep olmutur. Avrupann geri kaSIRA SZDE lan ksmlar ise laiklik-dinsellik tartmasna gmlm ve bu durum Hristiyanln Katoliklik ve Protestanlk arasnda blnmesiyle sonulanmtr (Mingst, 2008: 23). Avrupadaki bu dini ekime, Kutsal Roma mparatorluuD etrafnda N E L M birlemi olan Katolik devletlerle, Kuzey Avrupann Protestan devletlerinin kurmu olduu koalisyon arasnda 1618 ylnda balayp 1648 ylna kadar devam eden Otuz Yl S O R U Savalar ile sonulanmtr.
KKAT Protestan koalisyon sadece Protestan devletlerden olumuyordu. BuDkoalisyonda Fransa gibi baz Katolik devletler de bulunmaktayd.
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
ounlukla bugnk Alman topraklarnda yrtlen sava, Avrupay yerle bir etmi ve 1648 ylnda imzalanan Westphalia Antlamas ile sonulanmtr. AntlaAMALARIMIZ ma, devletlerin iindeki laik ve dini otoriteler arasndaki atmalara son noktay koyarak laik otoritelerin zaferini ilan etmitir. Antlama ayn zamanda uluslararas ilikilerin uygulamasn da derinden etkilemitir (Snow ve Brown, 2000: 74).
K T A P SIRA SZDE Westphalia ncesi dnemde, modern anlamda bir uluslararas sistemden neden bahsedemeyiz?
AMALARIMIZ
K T A P
SIRA SZDE TELEVZYON DNELM

S O R U NTERNET DKKAT
Westphalia Sonras Uluslararas Sistem
Westphalia Antlamasnn, uluslararas politika asndan nemi, egemenlik kavramn kabul etmesinde yatmaktadr. Gnmz uluslararas ilikilerinin temel kavS O R U ramlardan biri olan egemenlik prensibi, Westphaliaya giden sreteki N T E R N E T en nemli entelektel gelimelerden birisidir. Egemenlik prensibi, Fransz dnr Jean Bodinin (1530-1596) yazlaryla popler hle gelmitir. FransadaD feodalizmin yklKKAT
SIRA SZDE
TELEVZYON DNELM
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
88
Aydnlanma Dnemi: Bu dnem, Aydnlanma felsefesinin 18. yy.da doup benimsenmeye balad dnemdir. Rnesans ve Reform Aydnlanma Dnemini balatan balca dnsel gelimedir.
masyla ba gsteren karkl ve dzensizlii gzlemleyen Bodin, bu durumun sebebi olarak gl liderlerin yokluunu gstermitir. Bodin zm olarak yasayla kstlanmam ve vatandalar zerinde en st otoriteye sahip yneticileri nermitir. Ona gre ancak bu tr yneticiler dzeni salayabilirdi (Snow ve Brown, 2000: 39). Bodin egemenlii mutlak ve daimi bir g olarak tanmlamtr. Bodinden bir yzyl sonra ngilterede yaam olan Thomas Hobbes da bar ve dzenin salanmasnda mutlak bir otoritenin gerekliliinden bahsetmi ve vatandalarn bir szleme ile tm siyasi otoriteyi, gvenliklerinin salanmas karlnda, yneticilere devretmesini savunmutur (Mansbach ve Rafferty, 2008: 63). Hobbes ve Bodinin bir devletin kendi iindeki dzeni salamas iin gerekli olduunu savunduu egemenlik kavram, Westphalia ile devletleraras ilikilere de uygulanan bir prensip hline gelmitir. Daha nceki blmlerde de grld gibi egemenlik prensibi, devletlerin zerinde herhangi bir st otorite olmamas anlamna gelmekte, bu da sistemin anari olmas sonucunu dourmaktadr. Westphaliann ikinci nemli sonucu da devletlerin o tarihten itibaren kendi dzenli ordularn oluturmaya balamalar ve bu ordular sayesinde yneticilerin otoritelerini merkeziletirmeleridir. Son olarak Westphalia, 19. yy.a kadar uluslararas sisteme hakim olan bir devletler grubunun ortaya kmasna sebep olmutur. Avusturya, Rusya, Prusya, ngiltere, Osmanl mparatorluu ve Birleik Eyaletler olarak adlandrlan ve gnmzde Hollanda ve Belikay kapsayan alandaki devletler bu grubun en nemli yeleri olmulardr (Mingst, 2008: 25). Westphalia Antlamas ile birlikte, devletin uluslararas politikann birincil aktrleri olmas, modern anlamda uluslararas sistemin balangc olarak kabul edilebilir. Uluslararas sistem o tarihten itibaren evrilerek gnmzdeki ekline brnmtr. Bu evrimin hz 18. yy.da artmaya balam, 1700 ve 1900l yllar arasnda meydana gelen olaylar ve yerlemeye balayan davran kalplar, uluslararas sistemin yapsn ve ileyiini ekillendirmitir. Westphalia Antlamas, modern anlamda uluslararas sistemin douu olarak kabul edilse de antlamann imzaland 1648den Fransz Devrimine kadar olan dnemde, modern bir uluslararas sistemin var olduunu sylemek mmkn deildir. Bu dnem, modern anlamda ulus-devletlerin yeni yeni kurulmaya balad bir dnemdir. Ayrca milliyetilik gibi modern ideolojilerin ortaya kmas iin 1776 Amerikan ve 1789 Fransz Devrimlerini beklemek gerekecektir. Amerikan ve Fransz Devrimleri, Aydnlanma Dnemi fikirlerinin bir sonucu olarak ortaya kmtr. John Locke ve Jean-Jacques Rousseau gibi dnrler bireyleri rasyonel bireyler olarak grmler ve mutlakiyeti rejimlere kar kmaya balamlardr. Locke, krallarn ilahi hakka ve mutlak gce sahip olduu inancn eletirmi ve devletin, rasyonel bireyler tarafndan, bireyin doal haklarn ve karlarn korumak amacyla oluturulmu bir kurum olduunu savunmutur. Ona gre ynetenlerin meruiyeti, ynetilenlerin rzasna dayanmaktadr (Mingst, 2008: 27). Amerikan ve Fransz Devrimleri bu fikirlerin yaylmasn hzlandrmtr. Bu tarihten sonra, egemenliin krala deil halka ait olduunu anlayn benimseyen demokratik rejimler kurulmaya balad. Bu dnemde, zellikle Amerikan ve Fransz Devrimleriyle, ortaya kan ikinci nemli kavram da milliyetilik kavramdr. Bu kavram yukarda bahsedilen egemenlik kavramndaki deiimle beraber ortaya kmtr. Eer egemenlik halka aitse ve halk devletin sahibi ise, bu onlarn hem devletle aralarnda duygusal bir ba olduu anlamna gelmekte hem de onlara devleti destekleme sorumluluu
89
yklemektedir (Rourke, 1999: 28). 17. ve 18. yylarda ortaya kan meruiyet ve milliyetilik prensipleri, daha sonraki yzyllarda oluan siyasi sistemleri ve dolaysyla da uluslararas sistemi etkilemitir.
On Dokuzuncu Yzylda Uluslararas Sistem

1799da Fransada balayan Napolyon dnemi, 1815 ylnda Napolyonun yenilgisiyle sonulanmtr. Napolyon Savalarnn sona ermesiyle toplanan Viyana Kongresi Avrupada bar salam ve Avusturya, ngiltere, Fransa, Prusya ve Rusya nderliinde ok kutuplu bir sistem ortaya kmtr. 19. yy.da Avrupa, Avrupa Uyumu olarak adlandrlan greceli bir bar dnemine girmi ve 1854 Krm Savana kadar, bu byk gler arasnda herhangi bir sava kmamtr. Bu dnemde greceli olarak bar salanm olsa da ekonomik, teknolojik ve siyasi deimeler ortam radikal bir ekilde deitirmeye devam etmitir. Bu dnemde meydana gelen en nemli siyasi gelimeler arasnda 1870 ylnda talyann ve 1871 ylnda Almanyann birlemesi saylabilir. Ayrca Osmanl mparatorluu da bu dnemde yava yava zlmeye balam ve 1829da Yunanistan, 1856 ylnda da Romanya bamszlklarn kazanmlardr. Bu dnemde ortaya kan ve sistemi temelden etkileyen ekonomik, siyasi ve askeri gelimelere ramen, sistemde greceli olarak barn devam ettirilmesi, belli koullarn varl ile aklanabilir. Birincisi, sistemdeki byk gler, Avrupallk, Hristiyanlk, uygarlk ve beyaz rk kavramlar etrafnda birlemilerdi. Bu kavramlar onlara ortak bir kimlik salayarak aralarnda atmalarn nlyordu. kincisi, halk ayaklanmas korkusu da bu gleri bir arada tutmaktayd. nc olarak, bu dnemde sanayilemenin hzlanmas byk gler arasnda atmay nleyen bir faktr olarak ortaya kmaktadr. Sanayi Devrimi, byk glerin ekonomik ve askeri kapasitelerini artrmalarna sebep olmutu. Gcn eit dalm, devletlerin birbirlerine saldrmasn nlerken, bu devletlerin artan askeri ve ekonomik kapasitelerini emperyalist amalara yneltmesine sebep olmaktayd. Bu dnem Avrupann ekonomik, kltrel ve siyasi nedenlerle, zellikle Asya ve Afrikada emperyalist yaylmacln artrd bir dnem olmutur (Mingst, 2008: 29). Avrupa Uyumu dnemindeki uluslararas sistemi, kolektif gvenlik sistemi olarak tanmlamak mmkndr. Statkocu byk devletler sistemin korunmas konusunda gr birliine varmlar ve sistemi deitirecek her trl eylemi birlikte durdurmak konusunda uzlamlardr. Bu durum, herhangi yazl ve resmi bir antlama ile garanti altna alnmamakla beraber, en azndan 1870lere kadar sistemde istikrar salamtr. Yukarda da bahsettiimiz gibi, hem lkelerin iinde hem de uluslararas alanda kkl deiiklikler meydana gelmekteydi ve monarilerin bu yeni glere kar durmas gittike zorlamaktayd. Bu deiimleri ulusal ve uluslararas dzeyde olmak zere iki gruba ayrabiliriz. Ulusal dzeyde meydana gelen en nemli deiikliklerin banda, yeni siyasi ideolojilerin yaygnlamas gelmektedir. Egemenlik ilkesi, milliyetiliin gelimesine paralel olarak, hali hazrda tm Avrupaya hzla yaylmaktayd. Bu dnemde ortaya kan Marksizm de siyasi tartmalara yeni bir boyut getirmitir. Siyasi tartmalarn temel aktrleri, eski rejimin korunmasndan yana olanlarla, egemenlik ve milliyetilik fikirlerinden etkilenerek bireylerin ynetime katlmasn savunan gruplard. Sanayi Devrimi de Avrupann ekonomik altyapsn kkten etkileyerek sistemik deiimin yolunu amtr. Sanayi Devrimi ilk olarak, krsal kesimlerden sanayi merkezi ehirlere g hzlandrarak demografik yapy deitir-
90
mitir. kinci olarak, eski dzenden en ok faydalanan soylularn karsnda giriimci, kapitalist bir zenginler snfnn ortaya kmasna sebep olmutur. Bu gruplar arasndaki siyasi ekimeler, 19. yy. sisteminin sona ermesinde nemli bir rol oynamtr. Bu dnemde uluslararas dzeyde meydana gelen en nemli olay smrgeciliin artdr. Fakat smrgecilik, 19. yy.n byk blmnde nemli bir sorun oluturmamtr nk Asya ve Afrikada hl smrgeletirilecek alanlarn varl devletlerin atmasn nlemitir. Fakat yzyln sonuna doru, tm smrgelerin paylalmas ve yeni smrge alanlarnn yokluu devletler arasndaki smrge rekabetinin, atmaya dnmesine neden olacaktr (Snow ve Brown, 2000: 86). 19. yy. sisteminin sona ermesinde baz kritik olaylar etkili olmutur. Bu olaylardan ilki, 1853-1856 Krm Savadr. Krm Sava ayn zamanda, Avrupa Uyumu g dengesinin devam iin zellikle ngilterenin harcad abay gstermesi asndan nemlidir. Osmanl mparatorluu ve Rusya arasnda kan savata ngiltere ve Fransa Osmanly desteklemi ve sava Rus yenilgisiyle sonulanmtr. ngiltere ve Fransann Osmanl mparatorluunu desteklemesinin arkasnda yatan temel sebep, Rusyann savatan galip karak, greceli olarak gcn artrmasn ve dolaysyla da g dengesinin bozulmasn nlemektir. ngiltere, 1877-1878 Osmanl-Rus Savanda da ayn sebeplerle Osmanl mparatorluunu desteklemitir. Dier nemli bir olay da 1870 Fransz-Prusya Savadr. Sava, galip Prusyann (daha sonra birliini salayarak Almanya olmutur) Fransadan Alsace-Lorraine blgesini almasna ve g dengesinin Almanya lehine bozulmasna sebep olmutur. Bu sava, kolektif gvenlie dayal Avrupa Uyumu sisteminin de sonunu getiren kritik bir sava olmas bakmndan nemlidir. Son olarak, 19. yy.n sonlarna doru, smrgecilik rekabetinin artmas, sistemin sona ermesinde nemli bir basamak oluturmutur (Lamborn ve Lepgold, 2003: 172). G dengesi ve kolektif gvenlie dayal Avrupa Uyumunun zayflamas, zellikle 1870ten sonra kolektif savunmaya ve ittifaklara dayal bir sisteme dnm de balatmtr. 1882 ylnda Almanya, Avusturya ve talya l ttifak kurarken, 1893 ylnda da Fransa ve Rusya ikili bir ittifak kurmulardr. ngiltere nce Japonya ile 1904 ylnda da Fransa ile bir ittifak yapmtr (Entente Cordiale). I. Dnya Savandan hemen nce dnya, ngiltere, Fransa ve Rusyann kurmu olduu ittifak (bu ittifaka daha sonra talya ve ABD katlm ve bu gruba tilaf Devletleri ad verilmitir) ve Almanya, Avusturya-Macaristan ve Osmanl mparatorluunun oluturduu ittifak (ttifak Devletleri) arasnda blnmtr. Bu tr ittifaklara dayanan kolektif savunma sistemi, byk devletleri bir ekilde birbirlerine balam ve sonuta I. Dnya Savann knda nemli bir rol oynamtr. I. Dnya Sava 19. yy. sistemini sona erdirerek yeni bir sistemin ortaya kmasna sebep olmutur. Avusturya prensi Franz Ferdinandn 1914 ylnda bir Srp tarafndan ldrlmesi, Avusturyann Srbistana saldrmasna yol am, bu da Srbistanla ittifak antlamas bulunan Rusyay ve arkasndan Rusyann mttefikleri olan Fransa ve ngiltereyi Avusturyaya kar savaa sokmutur. Avusturya ile ittifak antlamas bulunan Almanya da ve arkasndan Osmanl mparatorluu savaa girince, sava bir dnya sava hline gelmitir.
ki Sava Aras Dnemde Uluslararas Sistem

Birinci Dnya Sava uluslararas sistemde nemli deiikliklere sebep olmu ve 19. yy. sistemini kkten deitirmitir. Birinci olarak, sistemdeki g dalm deimitir. 19. yy. g dengesinin temel aktrlerinden olan imparatorluk, Rusya, Avustur-
91
ya-Macaristan ve Osmanl mparatorluu yklm, ya yerlerine yeni ynetimler kurulmu ya da imparatorluk topraklar daha kk devletler arasnda blnmtr. Sava sonras dneme damgasn vuran en nemli kii Amerikan Bakan Woodrow Wilson olmutur. Daha sonralar, Realistlerin dealizm olarak adlandrd fikirlerin savunucusu olan Wilsonn ilk hedefi, bu tr savalarn tekrar yaanmasn nleyecek bir kolektif gvenlik sistemi yaratmak olmutur. Milletler Cemiyeti, bu amaca ynelik olarak kurulmu evrensel bir rgttr. Ancak, rgtn siyasi arl, grevlerini yerine getirmek iin kullanaca yasal aralar ve meruiyeti ile ilgili sorunlar, bu yeni sistemin de ok ksa bir sre iinde kmesine sebep olmutur. Btn bu sorunlar, sistemde yeni ortaya kan iki byk devletin, ABD ve Sovyetler Birlii, rgtte yer almamasyla daha da arlamaya balamtr. Wilson ve arkadalar her ne kadar barl bir dnya vizyonu oluturmaya almlarsa da iki sava aras dnem dnya tarihinin en alkantl dnemlerinden biri olmutur. Dnya ekonomisindeki problemler, 1929da Byk Buhrana yol am ve Almanyaya kendisine empoze edilen Versailles Antlamasn ihlal etme frsat vermitir. 1930lara gelindiinde dnya Wilsonun idealindekinden ok farkl bir ekle brnmtr. ki sava aras uluslararas sistem yapay ok kutuplu sistem olarak adlandrlabilir. Bu sistemdeki nemli gler, ngiltere, Fransa, Almanya, Japonya, talya, ABD ve Sovyetler Birliidir. Fakat daha nce de grld gibi, ABD ve Sovyetler Birlii sistemden izole olmular ve kurulan kolektif gvenlik sisteminin dnda kalmlardr. Avrupadaki byk devletler ise, statkocular ve revizyonistler olarak iki gruba blnmlerdi. Statko yanls ngiltere ve Fransa savatan ypranarak kmlard ve sistemdeki etkinlikleri ok azalmt. Bu yzden revizyonist Japonya, talya ve Almanyann yaylmac ve saldrgan politikalarn ne nleyecek gleri ne de istekleri vard. Bu dnemin ykselen ideolojisi faizm oldu. nce talya, Japonya daha sonra Almanya ve spanya faist ideolojileri benimseyerek yaylmac politikalar izlemeye baladlar. 1931 ylnda Japonya Manuryay, 1937de inin geri kalann, 1935 ylnda talya Etiyopyay igal etmi ve Milletler Cemiyetinin bu revizyonist devletlere yaptrm ok clz kalmtr. zellikle Almanya 1933 ylnda baa geen Hitler nderliinde tekrar silahlanarak yaylmac politikalar izlemeye balamtr. ngiltere ve Fransa, yattrma politikas izleyerek Almanyann isteklerine boyun emilerdir. Hitler ilk olarak 1935 ylnda Versaillesn yasaklad zorunlu askerlik sistemini tekrar geri getirmitir. Ayrca tek millet-tek devlet ilkesini gerekletirmek amacyla 1938 ylnda Avusturya ile birlemi, 1939 ylnda da ekoslovakyay igal etmitir (Oran, 2002: 404). Almanyann 1939 ylnda Polonyay igali, II. Dnya Savan balatmtr. II. Dnya Sava 1919 ylnda balayan uluslararas sistemi sona erdirmi ve iki kutuplu Souk Sava Dnemi balamtr.
Souk Sava Dneminde Uluslararas Sistem

II. Dnya Sava, hem Avrupa hem de uluslararas sistem asndan nemli deiimlere sahne oldu. Bir kere eski g dengesi sisteminin aktrleri olan Avrupal byk gler yerlerini ABD ve Sovyetler Birliine braktlar. Westphalia ile kurulan uluslararas sistem de bylece sona erdi. O zamana kadar uluslararas sisteme hakim olan ngiltere ve Fransa fiziksel ve ekonomik olarak kerek blgesel birer g hline geldiler. Mihver devletlerinden Almanya ve Japonya yenilgilerinin ardndan igal edildiler.
Mihver Devletleri: II. Dnya Savanda Almanya, talya ve Japonyann oluturduu askeri ittifaka verilen ad.
92
Caydrclk: Bir aktrn, dier aktre, g kullanma tehdidi ile bir ey yapmaya ya da yapmamaya zorlamas. Dehet Dengesi: Souk Sava dneminde ABD ve Sovyetler Birlii arasndaki bar, her iki lkenin dnyann sonunu getirecek nkleer bir savatan kanmalaryla aklayan kavram.
Avrupann nemli lde zayflamas, zellikle ngiliz ve Fransz smrgelerinde bamszlk taleplerinin artmasna sebep oldu. Pek ok smrge lkesinin bamszlklarn kazanmas sistemdeki aktrlerin de saysnn artmasna neden oldu. ABD ve Sovyetler Birlii savatan sonra yeni sper g olarak ortaya kt. Sava srasnda mttefik olan bu iki devlet arasnda ideolojik ve ulusal kar atmalarnn gn yzne kmas, sistemin bu iki sper g arasnda blnmesine yol at. Dier devletler ya bu iki devletin etrafnda kmelendiler ya da Balantszlar Hareketine katldlar. Souk Sava Dnemi gvenlik sistemi, kolektif gvenlik sistemidir ve Birlemi Milletler bu sistemin bir rgt olarak kurulmutur. Milletler Cemiyetinin baarszlndan alnan derslerle kurulan Birlemi Milletlerin en nemli organ, veto hakkna sahip ABD, Sovyetler Birlii, in, ngiltere ve Fransann daimi ye olduu Gvenlik Konseyidir. Fakat iki kutup arasndaki rekabet, dier yandan kolektif bir savunma sistemi de oluturmu ve bu sistem askeri ittifaklarla pekitirilmitir. ABD ve Sovyetler Birlii arasndaki askeri, ekonomik ve siyasi rekabet dnemi Souk Sava Dnemi olarak adlandrlmtr. ki sper g arasnda dorudan scak bir atmann yaanmad bu dnem, 1991 ylnda Sovyetler Birliinin kne kadar devam etmitir. Bu dnemdeki askeri rekabetin en nemli gstergesi askeri ittifaklarn yaygnlamasdr. Bu ittifaklarn banda ABDnin nderliindeki NATO (1949) ve Sovyetlerin kendi etki alanndaki devletlerle kurduu Varova Pakt gelmektedir (1955). Souk Sava uluslararas sistemini iki dnemde incelemek mmkndr. Birinci dnem, 1946-1962 yllarn kapsayan ve olduka istikrarsz olan dnemdir. Bu dnemde iki sper g arasnda kendi etki alanlarn yaratma konusundaki rekabet had safhaya ulamtr. ki lke arasndaki gerginlik 1962 ylnda dnyay, Sovyetler Birliinin Kbaya nkleer fze yerletirmek istemesi ve ABDnin kar kmasyla, nkleer bir savan eiine getirmitir. Kba Krizi olarak da bilinen bu krizin ardndan yumuama dnemi balam ve sistem hzla istikrarl bir hle gelmitir. Kba Krizi, nkleer silahlarn yaygnlamas ile birlikte, dnyann nasl bir tehlike altna girdiini gstermesi asndan nemlidir ve bu ynyle sistemin istikrarna nemli katks olmutur. Souk Savan ilk yllar iki lkenin hzla silahlanmasna sahne olmutur. Nkleer silahlar bu silahlanma yarnn en nemli paras olmulardr. Kba Krizi, sper glerin bu silahlanmann boyutlarn ve olas bir nkleer savan dnyann sonunu getirecei gereini kavramalarna yardmc olmutur. Her iki lkenin nkleer adan eit olduu ve caydrclk prensibinin iledii bu dnemdeki g dengesi ayn zamanda dehet dengesi olarak da adlandrlmaktadr. Souk Savan sebepleri konusunda pek ok tartma vardr. Bu sebepleri ksaca grup altnda toplamak mmkndr: kar atmas. II. Dnya Sava sonras sadece iki byk gcn ayakta kalmas doal olarak bu devletlerin birbirlerine phe ile yaklamalarna sebep olmutur. Bu gvensizlik, her devletin dnyann belli blgelerinde kendi etki alanlarn yaratmak iin uygulamaya koyduklar politikalar ile zirveye km ve bu devletler arasnda amansz bir rekabetin domasna yol amtr (Kegley ve Wittkopf, 1995: 88-89). Sovyetler Birlii, gvenliini salamann tek yolunun Batda, yani Dou Avrupada, tampon devletler kurmaktan getiine inanmaktayd. ABD ise, Sovyetler Birliinin evrelenmesini birincil ncelik olarak belirlemiti. Bylelikle ABD evreleme politikasn uygulamaya koymu ve bu politikasn Sovyetlere corafi olarak yakn olan
93
lkelerle ittifaklar kurarak gerekletirmeye almtr. Bu politika ayn zamanda, ABDnin Vietnam macerasnn da temel sebeplerinden birini oluturmaktadr. 1947 ylnda Truman Doktrini ile Trkiye ve Yunanistana verilen 400 milyon dolarlk askeri yardm, 1948 ylnda Avrupaya ynelik olarak hazrlanan ve ekonomik yardm ieren Marshall Plan, 1955 ylnda kurulan Badat Pakt, ABDnin evreleme politikas iin kulland aralardr. deolojik Farkllklar. Her iki devletin benimsemi olduu ve birbirine tamamen kart ideolojiler de Souk Savan ortaya kmasnda nemli bir etkendir. ABD ekonomik ve ideolojik olarak demokratik liberalizmi benimserken, Sovyetler Birlii sosyalist ideolojiyi benimsemiti. Bu ideolojik farkllklar her devletin d politikasn ynlendirerek iki devlet arasndaki rekabetin de artmasna sebep olmutur. ABDnin komnizm korkusu 1960l yllarda popler hle gelen Domino Teorisi ile dorua kmtr. Teoriye gre, ABD liderleri, bir devletin komnizmin kontrolne girmesinin, dier devletlerde de benzer etkiyi yaratacan ve devletlerin domino talar gibi birer birer komnizmin etkisi altna gireceine inanmaktayd (Kegley ve Wittkopf, 1995: 89). Yanl Alglamalar. Souk Savan sebepleri zerine yaplan nc aklama her iki devletin birbirleri hakkndaki yanl alglar zerine durmaktadr. ABDnin yapt her ey Sovyetler tarafndan kendilerine ynelik dmanca bir hareket olarak alglanrken Sovyetlerin her politikas da ABD tarafndan, Sovyetlerin dnyay ele geirme plannn bir paras olarak alglanmtr (Mingst, 2008: 39). Bu yanl alglarn yol at ilk atma Kore Sava olmutur. 1970 ve 80li yllar Dou ve Bat arasndaki gerginliin yumuamaya devam ettii yllardr. Fakat bu yumuama arada bir gerginliklerin ortaya kmad anlamna gelmemelidir. 1979 ylnda Sovyetler Birliinin Afganistan igal etmesi iki devlet arasndaki gerginlii artrm ve 1980 ylnda ABD Bakan olan Ronald Reagann Sovyetlere kar tekrar sert politikalar izlemesine sebep olmutur. Bu sebepten dolay Reagan Dnemi ikinci Souk Sava dnemi olarak da adlandrlmaktadr. Souk Sava sistemi, Realistlerin tahmin ettii ekilde byk bir dnya sava ile sona ermemitir. Souk Savan sona erii, daha ok Sovyetler Birlii iinde meydana gelen dnmn bir eseridir. Bu dnm, 1985 ylnda Sovyetler Birlii Komnist Parti Genel Sekreteri olan Mikhail S. Gorbaovun Sovyet sistemini reform etme abalar ile balamtr. Gorbaov baa geer gemez hem siyasi sistemde reform hareketine (glasnost) hem de ekonomik ve brokratik sistemi yeniden yaplandrmaya (perestroika) almtr. Gorbaov ayn zamanda d politikada daha yumuak bir politika izlemi ve Dou Avrupa ve Afganistan bata olmak zere askeri harcamalarn azaltmaya almtr. Bu da sonu olarak, Sovyet glerinin bu lkelerden ekilmesini gerektirmi ve bu lkelerin Sovyet basksndan kurtulmasn salamtr. lk balarda, Gorbaovun amalar snrl olmakla beraber, balatt reformlar bir sre sonra kontrolden karak Sovyetler Birliinin kyle sonulanmtr. 1989 ylnda Berlin Duvarnn ykl Souk Savan da bitiini simgelemektedir. 1989 ylndan itibaren Dou Avrupadaki komnist rejimlerin birer birer yklmas ve 1991-1993 yllar arasnda Sovyet egemenlii altndaki lkelerin bamszlklarn ilan etmeleri, Souk Sava Dnemi uluslararas sisteminin de sonunu getirmitir.
94
Souk Sava Sonras Dnemde Uluslararas Sistem

Sovyetler Birliinin drt yl gibi ksa bir sre iinde dalmas, uluslararas sistemde kkl deiikliklere neden olmutur. 1991 Varova Paktnn dalmas ile beraber, pek ok kii Souk Savan galibinin ABD ve liberalizm olduunu ne srmler ve Amerikan hegemonyasnn tek kutuplu bir dnya olduunu savunmulardr. rnein Francis Fukuyama Tarihin Sonu adl makalesinde, tarihin liberalizm ve komnizm arasndaki atma ile ekillendiini ve liberalizmin zaferinin tarihin de sonu demek olduunu belirtmitir (Fukuyama, 1989). Samuel Huntington da Medeniyetler atmas adl eserinde yeni dnya dzeninin, farkl medeniyetler, zellikle de slam ve Hristiyanlk, arasndaki atmalara sahne olacan iddia etmitir (Huntington, 1993). Souk Savan hemen ertesinde ortaya kan sistemi, tek kutuplu ya da ok kutuplu olarak tanmlamak gtr. 1990l yllarn ba bir gei dnemidir ve sistemdeki temel aktrler yeni sisteme ve sistemin kendilerine ykledii yeni rollere almaya almaktadrlar. Daha sonra sistem kademeli olarak ok kutuplu bir sisteme dnmeye balamtr. Bu dnemde ABDnin stnl tartmasz olsa da farkl nitelikte ve dzeylerde baka g merkezlerinin de ortaya kmaya baladn grmekteyiz. Ekonomik g merkezleri olarak Japonya ve Avrupa Birlii, askeri ve ekonomik g merkezleri olarak Asyada ykselmeye balayan in ve Sovyetler Birliinin yerini alan Rusya Federasyonu, gittike artan bir ekilde Amerikan hegemonyasn dengelemeye balamlardr. Ayrca BRICs devletleri olarak adlandrlan devletlerin, uluslararas politikadaki arlklarnn artmaya baladn sylemek mmkndr. Bu anlamda gnmz uluslararas sistemini ok kutuplu bir sistem olarak tanmlayabiliriz. Souk Sava sonras dnemin zelliklerini aadaki gibi sralamak mmkndr. Kolektif Gvenlik. Souk Sava sonras dnemde, kolektif gvenlik ilkesinin sistemdeki aktrler tarafndan benimsendiini grmekteyiz. Bu sistemin temel mekanizmas Birlemi Milletler olmu ve ilk snavn 1990 ylnda Irakn Kuveyti igali srasnda vermitir. gal zerine Gvenlik Konseyinin be daimi yesi Iraka ekonomik yaptrm karar alm ve arkasndan statkonun yeniden inas iin gerekli tedbirlerin alnmasn onaylamtr. 1991 ylnda Irak Kuveytten karmak iin balatlan sava, bu uzlamann bir rndr. Bu dnemde, gvenlik kavram sadece devletleri deil insanlar da kapsayacak ekilde geniletilmi ve devletlerin veya uluslararas rgtlerin, kendi vatandalarnn gvenliini tehdit eden devletlere mdahale etmesinin de yolu almtr. Kreselleme. Souk Sava sonras dnemin en nemli zelliklerinden birisi de kresellemenin hznn artmasdr. nternet gibi teknolojik gelimelerin etkisiyle, Batnn siyasi ve ekonomik deerleri tm dnyaya yaylmtr (Rourke, 1999: 39). Kresellemenin en nemli sonularndan birisi, devlet egemenliinin tekrar tanmlanmas olmutur. Teknolojik gelimeler devletlerin kendi vatandalar zerindeki kontroln gittike zayflatmakta ve devletlerin birbirlerinden izole olarak yaamalarn zorlatrmaktadr. Milliyetilik ve Etnik Savalar. Souk Savan sona ermesiyle, iki sper g arasndaki atma sona ermi ancak dnyann eitli blgelerinde ykselen etnik milliyetilik sonucu ortaya kan savalar uluslararas istikrar tehdit eder hle gelmitir. Yugoslavyada Srplarn Bosnallara kar yrtt soykrm uluslararas mdahale ile sonlandrlmtr. Ayrca Ruanda ve
95
Burundideki soykrmlar, Ermeniler ve Azeriler arasndaki etnik atmalar, dnyann hl gvenli bir yer olmaktan ok uzakta olduunu ortaya koymutur (Mingst, 2008: 51). Uluslararas Terrizm. Bu dnemde uluslararas gvenlik ve istikrar tehdit eden dier bir gelime de uluslararas terrizm olmutur. 11 Eyll 2001 ylnda, radikal slamc terrist Usame Bin Ladin nderliindeki El Kaide rgtnn, ABDde kiz Kulelere uakla saldrmas, dnyann sper gcnn de bu terrist tehlikelerden bak olmadn ortaya koymutur. Pek ok kimseye Huntingtonun Medeniyetler atmas tezini hatrlatan bu saldrlar zellikle Amerikan d politikasnda nemli deiikliklere sebep olmutur. Amerikan Bakan George W. Bushun ilan ettii ve daha sonra Bush Doktrini olarak anlan doktrin, ABDnin uluslararas politikada tek tarafl hareket etmesinin nn atndan pek ok kii tarafndan kaygyla karlanm ve eletirilmitir. ABD ilk olarak Ladini desteklediini iddia ettii Afganistandaki Taliban rejimini ykmak amacyla bu lkeye bir saldr dzenlemitir. Sava sonunda Taliban rejimi yklm yerine seilmi bir hkmet kurulmutur. Fakat Taliban gleri ile burada konulandrlan okuluslu g (NATO) arasnda atmalar hlen devam etmektedir. Bush Doktrinin 2003 ylnda Iraka da uygulanmas ve ABDnin uluslararas destekten yoksun ve tek tarafl olarak Irak igal etmesi yukarda bahsedilen endielerin artmasna sebep olmutur. Artan Karlkl Bamllk. Souk Sava sonras dnemin bir dier zellii de devletler arasnda karlkl bamlln artmasdr. Kresellemenin bir sonucu olarak ortaya kan bu bamllk devletlerin birbirinden izole olarak yaamalarn zorlatrm ve dier lkelerde meydana gelen ekonomik krizlerin etkilerine ak hle getirmitir (Mansbach, 1994: 50). 2008 ylnda ABDde balayan finansal krizin, ok ksa bir srede tm dnyaya yaylmas, artan karlkl bamlln derecesini gstermesi asndan nemlidir.
SIRA SZDE Tarih boyunca ortaya kan sistemik deiimlerde rol oynayan en nemli kural nedir? Bu kuraln istisnalar var mdr? Aklaynz.
Bush Doktrini: Amerikan Bakan Bush tarafndan ilan edilen ve ABDnin terrist tehdit olarak alglad lkelere tek tarafl olarak nleyici vuru yapacan belirten doktrin.
SIRA SZDE
Uluslararas sistemin tarihsel olarak incelenmesi, uluslararas politika alanlara pek ok adan yarar salamaktadr. lk olarak, byle bir analiz bizim gemi S Otehis R U sistemlerdeki eilimleri anlamamza ve deiimin sebeplerini etmemize olanak salamaktadr. Ayrca, gemi sistemler hakkndaki bilgiler, hem gnmz sistemini dier sistemlerle karlatrmamza olanak salayacak D K K A T kavramsal aralarla donanmamz salamakta hem de gelecek hakknda tahmin yapabilmemizi kolaylatrmaktadr.
SIRA SZDE
DNELM
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
96
zet
A M A
Uluslararas sistemi tanmlamak. Uluslararas sistem kavramnn, uluslararas politika literatrne girmesi 1950li yllarda ortaya kan Davranlk akm ve Realizm sayesinde olmutur. Uluslararas sistem, aktrler arasnda, belli prensipler ve etkileim kurallarna uygun olarak yaplandrlm ilikiler btn olarak tanmlanabilir. Sistemdeki aktrler arasndaki ilikiler genel davran kalplar ve belli kurallar erevesinde yrtlr. Bu kurallar ak ya da st kapal kurallar olabilir. Sistemin dzenlilik ve tahmin edilebilirlik prensiplerine uygun olarak ilediini syleyebiliriz. Fakat istisnai olarak bu prensiplere aykr davranlar grmek mmkndr. Uluslararas sistemin ileyiini etkileyen faktrleri zetlemek. Uluslararas sistemin ileyii, dier tm sistemler gibi, genel olarak drt temel faktre bal olarak gerekleir. Bu faktrleri aadaki gibi sralamak mmkndr. Yapsal zellikler Btn sistemler, baz temel yapsal zelliklere sahiptir. Bu yapsal zellikler otoritenin rgtlenii, aktrler ve aktrler arasndaki etkileimin dzeyi ve kapsam gibi konular kapsamaktadr. G likileri Sistemin ileyiini etkileyen dier bir faktr de sistemdeki g ilikileridir. Sistemdeki g ilikileri adan incelenebilir: sistemdeki kutup says, gcn younluu, g deiimleri. Ekonomik likiler Uluslararas sistemin ileyii, sistemdeki ekonomik ilikilerin doasndan da etkilenmektedir. Ekonomik ilikiler asndan konu zellikle nemlidir: karlkl bamllk, doal kaynaklar ve devletleraras gelimilik farkllklar. Davran Normlar Uluslararas sistemde, devletler, davranlarn dzenlemek ve bylece anarinin yaratt belirsizlii en aza indirmek amacyla kendi aralarnda davran kurallar olutururlar. Bu kurallar, zellikle belli konularda, devletlerin davranlarn dzenleyerek, belirsizliin azalmasna yardmc olurlar.
A M A
A M A
Farkl teorilerin uluslararas sisteme baklarn ayrt etmek. Liberaller, uluslararas sistemin yaps ve ileyii konusunda Realistlerden ok farkl dnmektedirler. Sistem analizi pek ok Liberal iin temel analiz birimi olmadndan, Liberal gelenek iinde farkl sistem kavramlarna rastlamak mmkndr. Bu kavramlar balk altnda toplayabiliriz: Bir Sre Olarak Uluslararas Sistem, Uluslararas Toplum Olarak Uluslararas Sistem ve Anarik Bir Yap Olarak Uluslararas Sistem. Realistlerin sistem kavram Liberallere nazaran daha nettir. Realistlere gre sistem anariktir ve devletlerin zerinde kural koyacak bir g bulunmamaktadr. zellikle Neorealizm, analizlerinde sistem kavramna zel bir nem atfetmi, sistemin yapsnn devlet davranlarn snrladn savunmutur. Realistlere gre uluslararas sistem g asndan yaplandrlmtr ve bir sistemi dierinden ayran en nemli zellik sistemdeki kutuplamadr. Marksistler, sistemi Liberaller ve Realistlerden tamamen farkl olarak tanmlamaktadrlar. Onlara gre, sistemin yapsn belirleyen en nemli faktr, sistemde var olan katmanlamadr. Marksistler, sistemdeki bu katmanlamann sebebi olarak kapitalist sistemi grmektedirler. nac yaklam, uluslararas sistemi, realistlerin aksine, sosyal adan tanmlamaktadrlar. naclara gre, uluslararas sistemin yapsn normlar, fikirler ve ortak anlaylar oluturmaktadr. Alexander Wendte gre, sisteme hakim olan bu normlarn doas, sistemin de hangi kltre sahip olduunu belirtmektedir. Bu durumda uluslararas sistem, kltr farkl kltr asndan tanmlanabilir: Hobezyen, Lockeyan ve Kantiyen.
97
A M A
Tarih boyunca ortaya km farkl uluslararas sistemleri snflandrmak. Uluslararas sistemi, Westphalia ncesi ve sonras olarak iki balk altnda incelemek mmkndr. Westphalia ncesi Dnemde Uluslararas Sistem Ulus-devletler olumadan nce uluslararas politikada imparatorluklar, kabileler ya da ehir-devletleri hakimdi. Westphalia ncesi dneme damgasn vuran ve gnmz sisteminin oluumuna katkda bulunan uygarlklar arasnda, Eski Yunan, in, ve Roma mparatorluunu sayabiliriz. Bu dnemde modern devletler ortaya kmad iin, modern anlamda bir sistemden sz etmek imkanszdr. Westphalia Sonras Dnemde Uluslararas Sistem Westphalia sonras dnemde modern anlamda bir uluslararas sistemden bahsedebiliriz. Bu dnemin en nemli zellii modern ulus-devletlerin ortaya kmas ve devletleraras ilikilerde egemenlik prensibinin geerli olmasdr. Bu dnem 19. yy. sistemi, iki sava aras dnem, Souk Sava dnemi ve Souk Sava sonras dnem olarak drt alt dneme ayrlabilir. Bu dnemlerdeki sistemler aras deiim, Souk Sava sonras dnem hari, byk savalar sonucu gereklemitir.
98
Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi bir sistemin zelliklerinden deildir? a. Birimlerin bamszl b. Tahmin edilebilirlik c. Dzenlilik d. Birimler aras devaml bir etkileimin varl e. Sistemin deiimlere kapal olmas 2. Aadakilerden hangisi, sistemin ileyiini etkileyen yapsal bir faktrdr? a. Otoritenin rgtlenii b. Sistemdeki kutup says c. G younluu d. G deiimleri e. Karlkl bamllk 3. Sosyal naclara gre uluslararas sistemin yaps, a. maddi bir yapdr b. sosyal bir yapdr c. g ilikilerinden oluur d. ekonomik bir yapdr e. sistemdeki gl devlet saysna gre belirlenir 4. Westphalia ncesi dnemde modern anlamda bir uluslararas sistemden bahsedilememesinin temel sebebi nedir? a. Byk savalarn olmamas b. G dengesinin salanamamas c. Egemen ulus-devletlerin yokluu d. Dengeleyici bir gcn yokluu e. Sistemde ikiden fazla g merkezinin bulunmas 5. Modern uluslararas sistem, aadaki olaylardan hangisinin bir sonucu olarak ortaya kmtr? a. Westphalia Antlamas b. 1815 Viyana Kongresi c. Avrupa Uyumu d. 1870 Fransa-Prusya Sava e. I. Dnya Sava 6. Aadaki kavramlardan hangisi Avrupada 18151870 yllar arasnda grlen bar dnemini anlatmak iin kullanlan bir terimdir? a. Napolyon Dnemi b. Westphalia dnemi c. Viyana Kongresi Dnemi d. Souk Sava Dnemi e. Avrupa Uyumu 7. Aadakilerden hangisi, Avrupada 19 yy. dnemi uluslararas sistemi sona erdiren bir sebep deildir? a. Milliyetilik b. G dengesindeki bozulmalar c. Mutlakiyeti rejimlerin ykselii d. Smrgeciliin hzlanmas e. Kolektif savunma sistemine geilmesi 8. Aadakilerden hangisi, iki sava aras dnem uluslararas sistemi en iyi ekilde tanmlamaktadr? a. ki kutuplu bir sistemdir b. Tek kutuplu bir sistemdir c. Sk iki kutuplu bir sistemdir d. Gevek ok kutuplu bir sistemdir e. Sk ok kutuplu bir sistemdir 9. Aadakilerden hangisi, II. Dnya Savanda Mihver Devletlerinin yannda yer almtr? a. ngiltere b. Japonya c. Fransa d. Amerika Birleik Devletleri e. Sovyetler Birlii 10. Aadakilerden hangisi, Souk Sava dnemi sistemi en iyi tanmlar? a. ki kutuplu bir sistemdir b. ok kutuplu bir sistemdir c. Amerika Birleik Devletleri nderliinde tek kutuplu bir sistemdir d. Sovyetler Birlii nderliinde tek kutuplu bir sistemdir e. Avrupa merkezli ok kutuplu bir sistemdir
99

1. e 2. a 3. b Yantnz yanl ise, Uluslararas Sistem konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Uluslararas Sistem konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Uluslararas likiler Teorileri ve Uluslararas Sistem konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Uluslararas Sistemin Evrimi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Uluslararas Sistemin Evrimi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Uluslararas Sistemin Evrimi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Uluslararas Sistemin Evrimi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Uluslararas Sistemin Evrimi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Uluslararas Sistemin Evrimi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Uluslararas Sistemin Evrimi konusunu yeniden gzden geiriniz. Sra Sizde 2 Marksistler, uluslararas sisteme, ekonomik kaynaklarn dalm asndan bakmaktadrlar. Onlara gre uluslararas sistemde bir katmanlama vardr ve bunun temel sebebi kapitalist dnya ekonomisidir. Dolaysyla Marksistlere gre yap, ekonomik bir yapdr ve uluslararas olaylarn aklanmasnda ekonomik faktrler ncelie sahiptir. Liberaller ve Realistler sistemi siyasi olarak tanmlamaktadrlar ve her iki teori iin uluslararas sistem, olaylarn aklanmasnda kullanlan deikenlerden birisidir. Sosyal naclar ise sosyal bir sistemik yapdan bahsederler ve bu sistemin yapsn fikirler, kurallar ve normlarn oluturduunu savunurlar. Sra Sizde 3 Modern uluslararas sistem, sadece deil ama, ncelikle ulus-devletler arasndaki ilikiler btndr ve bu ilikilerin temelinde egemenlik prensibi yatmaktadr. Westphaliadan nce, modern anlamda bir ulus devlet ve egemenlik prensibi olumamtr. likiler ya ehirdevletleri ya da mparatorluklar dzeyinde ok farkl mekanizmalara dayanarak gereklemitir. Bu yzden Westphalia ncesi dnemde modern bir sistemden bahsetmek mmkn deildir. Sra Sizde 4 Uluslararas sistemin tarihsel evrimine baktmzda, bir sistemden dierine geiin, byk savalar sonucu gerekletiini grmekteyiz. Bunun da anlam, savalar sonucu meydana gelen g deiimlerinin sistemik deiimde nemli bir rol oynaddr. Dolaysyla, g sistemik deiimde rol oynayan temel faktrdr denebilir. Fakat Souk Sava uluslararas sistem, byle bir sava sonucu sona ermemitir. Sovyetler Birliindeki dnm, uluslararas sistemi de dntrmtr. Bu noktada, sisteme hakim olan normlar ve dncelerdeki deiimin, sistemik deiimi tetikleyebilecei sylenebilir.
4. c 5. a 6. e 7. c 8. d 9. b 10. a

Sra Sizde 1 Gnmzde uluslararas sistem, daha ok Liberal teorilerin varsaymlarna uygun bir ekilde ilemektedir. Kreselleme ile birlikte devletler, ekonomik ve siyasi olarak, birbirlerine artan bir ekilde baml olmakta, ve bir lkede ortaya kan sorunlar annda dier lkeleri de etkilemektedir. Ayrca, sistemde BMnin nclnde bir kolektif gvenlik sistemi de yaratlm, sistemdeki davran normlarna aykr hareket eden devlet ve bireylerin cezalandrlmas gndeme gelmitir. Ayrca, gelimi lkelerin enerji ihtiyac da artm ve bu kaynaklara sahip lkelerin ve enerji aknn gvenlii ncelikli bir uluslararas sorun haline gelmitir. Fakat, btn bunlara ramen, nadir de olsa devletlerin baz durumlarda g ve gvenlik kayglaryla hareket ettikleri de grlmektedir. zellikle byk devletlerin stratejilerini belirlerken, dier devletler karsndaki g konumlarna gre hareket ettikleri sklkla gzlemlenen bir durumdur.
100
Baldwin, David A. (1993). Neoliberalism, Neorealism, and World Politics, David A. Baldwin (ed) Neorealism and Neoliberalism: The Contemporary Debate iinde. Columbia University Press: New York. Duncan, W. Raymond, Barbara Jancar-Webster ve Bob Switky. (2004). World Politics in the 21st Century. Pearson: New York. Fukuyama, Francis (1989). The End of History? The National Interest. Goldstein, Joshua S. (1999). International Relations. Longman: New York. Huntington, Samuel P. (1993). The Clash of Civilizations. Foreign Affairs. Kegley, Charles W. ve Eugene R. Wittkopf (1995). World Politics: Trend and Transformation. St. Martins Press: New York. Lamborn, Alan C. ve Joseph Lepgold (2003). World Politics into the Twenty-First Century: Unique Contexts, Enduring Patterns. Prentice Hall: New Jersey. Mansbach, Richard W. (1994). The Global Puzzle: Issues and Actors in World Politics. Houghton Mifflin Company: Boston. Mansbach, Richard W. ve Kirsten L. Rafferty (2008). Introduction to Global Politics. Routledge: New York. Mingst, Karen A. (2008). Essentials of International Relations. W.W. Norton and Company: New York. Oran, Baskn (2002). Trk D Politikas: Kurtulu Savandan Bugne Olgular, Belgeler, Yorumlar. letiim Yaynlar: stanbul. Rourke, John T. (1999). International Politics on the World Stage. Dushkin/McGraw Hill: New York. Snow Donald M. ve Eugene Brown (2000). International Relations: The Changing Contours of Power. Longman: New York. Waltz, Kenneth (1979). Theory of International Politics. McGraw Hill: Massachusetts. Wendt, Alexander (1999). Social Theory of International Politics. Cambridge University Press: Cambridge.
6
Amalarmz

Bu niteyi tamamladktan sonra; D Politika kavramn tanmlayabilecek, Devletlerin d politika stratejilerini belirleyebilecek, Devletlerin d politika aralarn snflandrabilecek, D politikay etkileyen faktrleri zetleyebilecek, D politika karar alma modellerini adlandrabilecek bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
D politika D politika sreci zolasyonizm Tarafszlk/Balantszlk ttifaklar Otari Korumaclk Diplomasi Rasyonellik Kurumsal Model Brokratik Model
indekiler
DI POLTKA: TANIM VE AMALAR DEVLETLERN DI POLTKA STRATEJLER DEVLETLERN DI POLTKA ARALARI DI POLTKAYI ETKLEYEN FAKTRLER DI POLTKADA KARAR ALMA MODELLER
D Politika Analizi
D Politika Analizi
DI POLTKA: TANIM VE AMALAR
Uluslararas sistemde devletler devaml olarak birbirleri ile etkileim iindedirler ve bu ilikiler diplomatik, ekonomik, kltrel ve askeri olmak zere pek ok farkl konuyu iermektedir. Devletlerin birbirleri ile olan ilikilerinin arkasnda, d politika brokrasisinin alm olduu kararlar bulunmaktadr. Bu kararlar genel olarak, bir devletin dier devletlerle olan ilikilerini yrtmede kulland genel politikalar yanstmaktadr. Devletlerin, dier devletlerle olan ilikilerinde aldklar kararlar ve eylemlerin tm, d politika bal altnda incelenmektedir. D politika almalar genellikle iki farkl kavramn incelenmesini gerektirmektedir. Bunlardan ilki d politika srecidir dieri ise d politikadr. D politika sreci, bir devletin d politikasn olutururken ve uygularken getii aamalarn tmn ifade etmektedir (Papp, 2002: 142). Her devletin d politika sreci dierlerinden farkl olabilir. Kimi lkelerde Dileri Bakanl ncelikli bir yere sahipken baka lkelerde dier bakanlklar da sz sahibi olabilir. Baz lkeler d politika kararlarn vermeden nce detayl istihbarat almas yaparken, dier lkeler bu tr bir istihbarat almas yapacak kaynaklara sahip olmayabilir ve sadece eldeki verilere dayanarak karar alabilirler. D politika, yukarda bahsettiimiz d politika srecinin bir ktsdr. D politika ok farkl ekillerde tanmlanmtr. Bir tanma gre d politika bir devletin, kendi snrlar dndaki evreyle olan etkileimi ve bu etkileimi yrtmek iin benimsedii politikalarn toplamdr (Breuning, 2007: 5). Bu tanma gre d politika pek ok konuyu ve aktr ieren geni bir alan kapsamaktadr. Dier bir yazar d politikay devletlerin uluslararas sistemdeki faaliyetlerine rehberlik etmek amacyla kullandklar stratejiler olarak tanmlamaktadr (Goldstein, 1999: 147). Baka bir tanm ise d politikay devletlerin faaliyetlerinin altnda yatan genel eilim ve prensipler olarak ifade etmektedir (Mansbach, 1994: 368). D politika, devlet adamlarnn bir durum karsnda belirledii amalar ve bu amalar gerekletirmek iin kulland aralar belirtmektedir. Devletlerin d politika ktlar, ayn anda ve farkl analiz dzeylerinde etkin olan pek ok faktrn bir sonucudur. Bu ktlar, byk lde, karar vericilerin kiisel zelliklerinden, iinde bulunulan toplumdan, lkenin siyasi rejiminden, iinde faaliyet gsterilen uluslararas ve kresel ortamdan etkilenirler. Ancak d politika almalar genellikle lke iinde etkin olan faktrler zerinde younlatndan, bireysel ve devlet dzeyleri en sk rastlanan analiz dzeyleridir.
104
Siyasi Kltr: Bir toplumun yelerinin siyasal sisteme ilikin tutum ve inanlarnn tm o toplumun siyasi kltrn oluturur.
D politika analizlerinde en ok kullanlan yntemlerden birisi de farkl lkelerin d politikalarnn karlatrlmasdr. Karlatrmal d politika analizleri, ayn tr toplumlara ya da siyasi rejimlere sahip lkelerin, d politika davranlarnn da ayn olup olmadnn aratrlmas amac gden almalardr. Bu almalar, genellikle devletlerin zellii zerine younlamaktadr: byklk (byk ve kk devletler), zenginlik (zengin ve fakir devletler) ve rejim tr (demokratik ve otoriter rejimler) (Goldstein, 1999: 148). Bu karlatrmalar, belli zelliklere sahip devlet veya toplumlarn savaa m ya da bara m daha eilimli olduklarnn belirlenmesi amac gtmektedir. zellikle Souk Sava Dneminde, pek ok karlatrmal d politika analizi, kapitalist toplumlarn m yoksa komnist toplumlarn m savaa daha meyilli olduunu aratrm ancak bu konuda kesin bir yargya varmak mmkn olmamtr. Son olarak, siyasi kltr ve tarihsel faktrlerin devletlerin d politikalar zerindeki etkilerini aratran almalara da sklkla rastlamak mmkndr.
Devletlerin D Politika Amalar

Bir devletin d politika amalar, ncelikle o devletin yaamsal, orta dnemli ve uzun dnemli karlarn korumaya yneliktir.
Yaamsal Amalar
Bir devletin yaamsal karlarnn banda lke gvenlii, ekonomik g ve siyasi bamszlk gelmektedir (Duncan, 2004: 141). Devletler, ideolojik eilimleri ne olursa olsun, sistemde hayatta kalmak iin bu amalarn gerekletirmeye alrlar. D politika da bu amalara hizmet eden bir ara olarak kullanlmaktadr. a. Gvenlik: Devletlerin yaamsal karlarnn banda ulusal gvenlik gelmektedir. Devletler ulusal gvenliklerine kar oluabilecek i (ayaklanma, ayrlklk, devrimler, darbeler gibi) ve d (silahl saldr, igal gibi) tehditlere kar pek ok tedbir almaktadrlar. Bu tedbirler, zellikle corafi olarak tehditlere ak devletler iin hayati bir nem arz etmektedir. rnein, stanbul ve anakkale boazlar Trkiyenin d tehditlere maruz kalmasna sebep olan corafi faktrlerdir. Tarih boyunca Rus mparatorluunun, II. Dnya Savandan sonra Sovyetler Birliinin Boazlar zerindeki emelleri, Trkiyenin byk bir ordu beslemesine ve II. Dnya Savandan sonra NATO ittifak iinde yer almasna sebep olmutur. Tehditler sadece bir lkenin toprak btnlne yneltilmek zorunda deildir. Bir lkenin savunduu fikirlere veya ideolojilere ynelik saldrlar da gvenlik tehdidi olarak gruplandrlabilir. Souk Sava Dnemi, ABD ve Sovyetler Birlii arasnda bu tr ideolojik tehditlerin yaand bir dnemdir. Gnmzde kresellemenin ve teknolojik gelimelerin etkisiyle yeni tehdit trleri de ortaya kmtr. Bu tehditler lke btnln ve siyasi rejimi hedef alan tehditler deil, genel olarak toplumlar hedef alan tehditlerdir. AIDS gibi tm dnyaya hzla yaylan hastalklar, evre kirlilii, uyuturucu trafii gibi konular bu tr yeni tehditler arasnda saylabilir. Klasik tehditlerden korunmak amacyla gelitirilen ara ve stratejilerin bu yeni tr tehditlere kar baarl olmas imknszdr. Bu yzden yeni ara ve stratejilerin gelitirilmesi gereklilii ortaya kmaktadr (Holsti, 1995: 87). b. Ekonomik G: Devletlerin, yaamsal karlarn korunmasna ynelik nemli bir gc de ekonomik glerini ykseltmesinden gelmektedir. Ekonomik faktrlerin iki adan nemli olduunu sylemek mmkndr. Birincisi, ekonomik g, ulusal gcn bir esidir ve ulusal gce katk yapan en nemli faktrlerden birisidir. kincisi, ekonomik g refahn kaynadr.
6. nite - D Politika Analizi
105
Ekonomik gelimenin ve sanayilemenin dzeyi, devletin d politika amalarn belirlemede ve bu amalar gerekletirmede nemli bir faktrdr. Devletlerin dnyadaki politika, ekonomi konularnda oynadklar rol, ekonomik gelimilikleri ile doru orantldr. Gelimi lkelerin ulusal karlar ounlukla kendi snrlarn da aan karlardr ve zengin lkeler bu karlarn devam ettirecek ve koruyacak aralara her zaman sahip olmak isterler. Gelimi sanayiye sahip ve kresel ekonomide etkin olan devletlerin ayn zamanda askeri olarak gl olmalar ans eseri ortaya kan bir durum deildir; nk askeri g, ekonomik kapasitelerin bir fonksiyonudur. Tarihsel olarak bakldnda, dnyadaki devletler arasnda, sadece bilimsel ve ekonomik olarak gelimi devletler nkleer veya dier kitle imha silahlarn gelitirebilmilerdir. Ayrca, Amerikann 2003 ylnda Irak igali srasnda da grld gibi, askeri g artk sadece silahlarn veya askeri personelin bir toplam deildir. Gnmz askeri gc bu faktrlerin yannda, uydu, biliim, iletiim ve dier pek ok gelimi teknolojik aralarn da ayn anda kullanlmasn gerektirmektedir. Bu aralarn da ekonomik gelimilik dzeyine bal olduu aktr. II. Dnya Savandan sonra ABD ve Sovyetler Birliinin iki sper g olarak ortaya kmas, ncelikli olarak bu lkelerin sahip olduklar askeri ve ekonomik gcn bir sonucudur. Bu lkelerin izledikleri emperyalist ve mdahaleci politikalar, sahip olduklar ekonomik refah ve kaynaklarla desteklenmitir. Souk Savan sona ermesiyle birlikte pek ok yazar, ekonomik rekabetin, g politikalarnn yerini alaca ngrsnde bulunmutur. Bu ngr, tamamen gereklemese de ekonomik kayglar devletlerin d politika gndeminde st sralara ykselmeye balamtr (Kegley ve Witkopf, 1995: 199). Hatta baz yazarlar, jeoekonominin, jeopolitiin yerini almaya baladn iddia etmektedirler. Ekonomik olarak zayf devletler de d politikalarn bu geree gre dzenlemek zorundadrlar. Bu devletler d politikada genellikle baml olduklar zengin devletlerin isteklerine gre hareket etmekte, bamsz bir d politika izlemekte zorlanmaktadrlar. Ekonomik faktrlerin d politika asndan dier bir nemi de devletlerin gittike kendi halklarnn refahn arttrma isteklerinden kaynaklanmaktadr. Gnmz dnyasnda, devletin ulusal gvenlii salama grevine ek olarak, halkn refahn arttrma grevine de sahip olduu inanc hzla yaylmaktadr. Hatta baz liberal dnrler, refahn ulusal gvenliin de nne getiini savunmaktadrlar. Gnmzde sklkla duymaya baladmz refah devleti kavram, devletin temel ykmllkleri arasnda, halkn sosyal hizmetlere ulamasn salama, ekonomik kalknmay ve etkinlii arttrma gibi grevleri saymaktadr (Holsti, 1995: 97). Pek ok liberal dnr, devletlerin halkn refahn artrmak amacyla ticaret yapmasn savunmaktadrlar. Bu da dnya ticaretinin serbestletirilmesini gerektirmektedir. Fakat baz ekonomistler ve siyaset bilimciler, serbest ticaretin uzun dnemde eitsiz bir ekonomik ilikiye sebep olacan belirtmektedirler (bu konudaki tartma iin 4. niteye baknz). c. Siyasi Bamszlk (Otonomi, zerklik): Siyasi bamszlk, bir devletin kendi i ve d politikasn, hibir etkiye maruz kalmadan oluturabilmesi ve uygulayabilmesini ifade etmektedir (Holsti, 1995: 96). Devletlerin siyasi olarak bamsz olmas demek, kendi karlarn, amalarn ve eylemlerini, baka bir devletin etkisi, zorlamas ve ynetimi olmadan belirleyebilmesi demektir. Daha nceki blmlerde de grdmz zere, egemenlik ilkesi devletlerin otonomisinin de yasal zeminini oluturmaktadr. Uluslararas sistemde devletler
Jeoekonomi: Ulusal ekonomileri inceleyen ve lkelerin corafyas ile ekonomik gc arasnda balant kuran bir bilimdir.
Refah Devleti: Vatandalarn refahn, ekonomik ve sosyal esenliklerinin korunmas ve tevik edilmesini birincil ncelik olarak kabul eden devlet.
106
yasal olarak egemen-eit saylmaktadr. Fakat uygulamada devletlerin askeri, siyasi ve ekonomik ynden eit olmadklar da bir gerektir. Devletlerin siyasi bamszlklarn devam ettirmelerinin en nemli aralar, askeri, bilimsel ve ekonomik glerini arttrmak, d lkelere ve kaynaklara bamllklarn azaltmak ve kendi mallar iin farkl pazarlar bulmak olarak saylabilir. Fakat devletlerin siyasi bamszlklarn salama abalarna ramen, gnmzde devlet egemenliinin deiime urad da bir gerektir. Egemenlik zerindeki kstlamalar devletlerin antlamalar yoluyla gnll olarak kabul ettikleri kstlamalar olabilecei gibi (rnein Avrupa Birliindeki uluslarstclk), teknolojik gelimelere bal olarak devletlerin rzalar dnda da ortaya kan kstlamalar da olabilir (rnein nternetin yaygnlamas).
Orta Dnemli Amalar

Devletlerin yukarda aklanan yaamsal karlar yannda, orta dnemde uluslararas sistemde ulamaya altklar baz karlar da bulunmaktadr. Bu amalarn banda, devletin uluslararas sistemde statsn ve prestijini glendirmek ve korumak gelmektedir. Devletler tarih boyunca sadece gvenliklerini ya da bamszlklarn koruma amac gtmemiler ayn zamanda sistemdeki stat ve prestijlerini koruma amacna da sahip olmulardr. Bylece devletler, dierlerinden hrmet ve sayg beklemilerdir. Devletler, geleneksel olarak, askeri gc stat ve prestij kayna olarak kullanmlardr. Gnmzde devletlerin zel gnlerde geit trenleri dzenleyerek askeri g gsterileri yapmalar askeri amalardan ok prestij kazanma amalarna hizmet etmektedirler. Bylece devletler, dierlerine askeri olarak ne kadar gl olduklarn ve her trl saldrya kar koyabilecek kapasitelere sahip olduklarn gstermeye almaktadrlar. Gnmzde askeri g gsterisi, prestij ve statnn tek kayna deildir. Devletler baka baz aralarla da sistemdeki prestijlerini arttrmaya alrlar. Bunlardan ilki bilim ve teknolojideki liderliktir. Souk Sava Dneminde ABD ve Sovyetler Birlii arasndaki rekabet uzaya tanm ve her iki devlet uzay almalarna ok byk kaynaklar aktarmlardr. Bu uzay almalar, byk lde lkelerin askeri rekabetinin bir paras olsa da devletlere uluslararas sistemde kazandrd stat ve prestij de yadsnamaz. Rusyann Souk Sava sonras dnemde de kstl imknlarna ramen, uzay programn desteklemeye devam etmesi ancak prestij gdsyle aklanabilir. Devletlerin kltrel ve sportif faaliyetleri de ulusal prestiji arttrma arac olarak kullanlmaktadr. zellikle, edebiyat, sanat ve dier kltrel faaliyetlerdeki baarlar ayn zamanda lkelerin uluslararas profilini ykselten faaliyetlerdir. Spor msabakalar devletler tarafndan sklkla saygnlk kazanma arac olarak grlmektedir. Devletler dnyaca saygn Dnya Kupas veya Olimpiyat Oyunlar gibi organizasyonlarda baarl olabilmek iin ok byk yatrmlar yapmaktadrlar. Souk Sava Dneminde dzenlenen olimpiyat oyunlarnn ounlukla ABD ve Sovyetler Birlii arasnda gvde gsterisine dnmesinin sebebi prestij kaygsnn bir sonucu idi. zellikle kk lke sporcularnn bu tr yarmalarda kazandklar madalyalar, bu tr lkelerin sistemde tannmalarna ve saygnlklarna ok byk katklarda bulunmaktadrlar (Holsti, 1995: 107-108). Bu tr organizasyonlar, ev sahibi lkeler iin de saygnlk kaynadr. Olimpiyatlarn dzenlenecei lkelerin belirlenmesi srasnda, lke liderlerinin gsterdikleri aba ve devletler arasndaki rekabet, olayn siyasi ynn gstermesi asndan nemlidir.
107
Spor faaliyetlerine ek olarak, lkeler kltrel faaliyetleri ile de uluslararas saygnlk kazanabilirler. rnein her yl deiik kategorilerde verilen Nobel dlleri, kazanan kii kadar o kiinin lkesi iin de bir gurur kaynadr. rnein, Orhan Pamukun 2006 ylnda alm olduu Nobel Edebiyat dl, Trkiyenin tantmna ve saygnlna ok byk bir katk salamtr. Madalyonun dier yznde ise bu dl veren Norve vardr. Norvein her yl verdii Nobel Bar dl, bu lkenin gvenlik karlarna da hizmet etmektedir. Norve bu dl vererek uluslararas alanda kendini bara ve uygarln gelimesine adam bir lke imaj izmektedir (Duncan, 2004: 142). Devletlerin d politika faaliyetlerinin nemli bir blm uluslararas alanda saygnlk ve statlerini salamlatrma amac gtmektedir ve bu amala gerekletirdikleri faaliyetler yukardakilerle snrl deildir. Devletler, bu tr faaliyetlere nemli miktarlarda kaynak aktarmakta ve bylece aslnda yaamsal karlarn da garanti altna almaya almaktadrlar.
Uzun Dnemli Amalar

Devletler uzun dnemde pek ok farkl amaca sahip olabilirler. Devletlerin uzun dnemli d politika amalarnn banda kendi inan sistemlerini veya deerlerini yaymak gelmektedir. Souk Sava Dneminde hem ABD hem de Sovyetler Birlii kendi ideolojilerini dierlerine benimsetmek amacyla amansz bir rekabete girmilerdir. 1979 slam Devriminden sonra, rann temel d politika amalarndan biri de devrimin dier Mslman lkelere ihra edilmesi olmutur. Devletlerin, kendi inan ve deer sistemlerini yaymak istemesi pek ok sebepten kaynaklanabilir. lk olarak, devletler bu yolla yumuak glerini artrarak, liderlik rol stlenebilir ve sistemde hegemonyasn gce bavurmadan devam ettirebilir. Devletlerin kendi deerlerini dierlerine benimsetmesinin ardnda ekonomik amalarda yatabilir. Bir lkenin kltrel veya ideolojik deerlerini benimseyen insanlarn o lke mallarn daha ok tercih edecei aktr. Gnmzde devletlerin gvenlik politikalarndaki dnm hangi gerekelerle aklaSIRA SZDE nabilir?
DNELM DEVLETLERN DI POLTKA STRATEJLER
SIRA SZDE
DNELM S O R U
Devletler, d politikalarn belli stratejiler etrafnda ekillendirirler ve d politika S O d R U politika stradavran ve tutumlarn bu stratejilere uygun olarak belirlerler. Bu tejilerini, d politika konusunun niteliine gre iki genel balk altnda incelemek mmkndr: gvenlik ve ekonomik stratejiler.
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE Devletler gvenliklerini salamak iin pek ok stratejiye bavururlar. Bu stratejiler ya gvenlik zafiyetlerini ya da alglanan tehditleri azaltmak amacna ynelik olabilir. Bu stratejileri aadaki gibi sralamak mmkndr. AMALARIMIZ
Devletlerin Gvenlik Stratejileri
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Yalnzclk (zolasyonizm)
Yalnzclk stratejisi, devletlerin kendilerine ynelen tehditleriKazaltmak T A P veya ortadan kaldrmak amacyla, dierlerinin ilerine karmama ya da baka devletlerle askeri ittifaklar yapmama ilkelerine dayanan bir stratejidir. Siyasal ve askeri bir strateji olarak yalnzclk, uluslararas sistem ile ilgili sorunlara bir kaT E alt L E Vdzeyde ZYON tlm, dier siyasal birimler ve toplumlar ile en alt dzeyde diplomatik veya ticari
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
108
iliki ve de dier devletlere kar herhangi bir askeri giriimde bulunma ve onlara herhangi bir askeri ayrcalk tanma konusunda isteksizlik olarak tanmlanabilir (Snmezolu, 1989: 246). Devletlerin bu stratejiyi benimsemesinin temelinde, potansiyel dmanlarn ilgisinden kanma amac yatmaktadr (Holsti, 1995: 87). Gemite corafi zellikler devletlerin yalnzclk politikas izlemesini kolaylatran en nemli faktrlerden biri olmutur. Yksek dalar veya denizlerle evrili veya usuz bucaksz llere sahip lkeler, potansiyel dmanlar caydrc bir ilev grerek bu lkelerin yalnzclk politikas izlemelerini kolaylatrmtr. 16. yy.dan 19. yy.n sonlarna kadar Japonya, 1800l yllarn bandan II. Dnya Sava ertesine kadar ABD, corafi artlarn da yardmyla yalnzclk politikasn baar ile uygulayabilmilerdir. Yalnzclk politikas uygulayan lkeler, dier devletlerle olan ilikilerini minimum dzeyde tutarak hem kendi ilerinde otonom bir politika izlemiler hem de d tehditleri minimum dzeye indirmeye almlardr. Fakat gnmzde bu tr bir strateji izlemek giderek zorlamaktadr. zellikle kreselleme ve teknolojik gelimeler devletleri her geen gn karlkl baml hle getirmekte, onlarn izole bir ekilde yaamalarn zorlatrmaktadr. Yalnzclk politikasnn en byk maliyeti ekonomik alanda grlmektedir. Bu tr strateji izleyen lkeler d yardm veya d ticaret kanallarn tamamen kapattklar iin ekonomik olarak tam bir knt iindedirler. Souk Sava Dneminde Burma ve Arnavutluk bu stratejiyi izlemiler ancak sonu ekonomik ykm olmutur (Holsti, 1995: 87).
Kendi Kendine Yeterlilik

Devletlerin d politikada izledikleri dier bir gvenlik stratejisi de kendi kendine yeterlilik stratejisidir. Dierleri ile askeri ittifaklara girmeme ve dierlerinden yardm almama ynleri ile yalnzclk politikasna benzeyen kendi kendine yeterlilik stratejisi baz ynleri ile yalnzclk politikasndan ayrlmaktadr. Yalnzclk politiSIRA SZDE kas, bir devletin dier lkelerle ilikilerini minimumda tutarak ya da tamamen keserek kendini potansiyel dmanlarn gznde nemsiz hle getirme amac tamaktadr. D Kendi kendine yeterlilik stratejisi ise, bir devletin kendi silahlanmasn NELM salayarak potansiyel dmanlar caydrma amac gder. Bu tr stratejiyi uygulayan devletler, hibir askeri ittifaka katlmazlar ve kendi askeri kapasitelerini arttrS O R U ma yoluna giderler (Holsti, 1995: 88). Yalnzclk politikas, D K K A T bir devletin dier tm devletlerle her trl ilikisini kesmesi anlamna gelmektedir. Kendi kendine yeterlilik politikas ise dier devletlerle askeri ilikilere girmemesi ve devletin kendi askeri kapasiteleri asndan baka devletlere baml olSIRA SZDE mamas anlamna gelmektedir.
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Tarafszlk ve Balantszlk AMALARIMIZ

Tarafszlk, bir devletin dier devletler arasndaki atmalara katlmamasna veya atmada taraf olmamasna olanak salayan hukuki ve siyasal durumdur (Kegley K 1995: T A P ve Wittkopf, 509). Teknik olarak tarafszlk kavram, bir devletin sava zamanndaki yasal statsn belirtmek iin kullanlmaktadr. Sava srasnda tarafszlk, iki ya da daha ok devlet arasndaki savata bir devletin savaanlara yardm etmeT E L E V dnda ZYON mek ve savan kalmak suretiyle elde ettii siyasal ve hukuksal durumdur (Pazarc, 2005: 547). Bu durumda tarafsz devlet, savaan devletlerle olaan bar zaman uluslararas hukuk prensiplerine uygun olarak ilikisine devam edecektir.
NTERNET
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
109
Bu noktada tarafsz devlet ve srekli tarafsz devlet arasnda bir ayrm yapmak gerekmektedir. Tarafsz devlet, herhangi bir blgesel veya uluslararas atmada tek yanl olarak tarafsz kalacan ilan eder ve bu daha ok siyasal bir durumdur. Bazen de byk devletler bir devleti srekli tarafsz devlet stats altna koyabilirler. Srekli tarafsz devlet, dier tm devletler gibi bamsz ve egemen bir devlettir ancak sava zamannda atmalara taraf olmama yannda, bar zamannda da ittifak antlamalarna katlmama ykmll altndadr (Pazarc, 2005: 178). Srekli tarafszlk hukuki bir durumdur ve dier tm devletler bu duruma sayg gstermek zorundadr. Srekli tarafsz stats altna konan devletin ykmllkleri, dier devletler arasndaki atmalara taraf olmamaya ek olarak askeri ittifaklara girmeme ve dier devletlerin, topraklarn askeri amalarla kullanmasna izin vermeme gibi ykmllkleri de iermektedir (Pazarc, 2005: 178). Avrupal gler, 1815 ylnda svireyi, 1831 ylnda Belikay, 1867 ylnda Lksemburgu srekli tarafsz devlet hline getirmilerdir. 1955 ylnda da mttefik devletler Avusturyay srekli tarafsz devlet stats altna koymulardr. Balantszlk, tarafszlktan farkl bir kavramdr ve ilk olarak bir grup nc Dnya lkesinin 1950li yllarda Dou ve Bat bloklar arasndaki Souk Sava rekabeti karsndaki tutumlarn belirtmek iin kullanlmtr. Liderliini Msr, Hindistan ve Yugoslavyann yapt bu lkeler tam anlamyla tarafsz devletler deillerdi. Kendi aralarnda ve dier lkelerle pek ok askeri ve ekonomik antlamalar yapmlar ve rgtlere ye olmulard. rnein bu grupta yer alan Hindistan ve Kbann Sovyetler Birlii ile gvenlik antlamalar mevcuttu. Bu lkelerin tarafszlklar sadece Souk Savan iki kart askeri ittifak olan NATO ve Varova Paktna katlmama ile snrlyd. Balantszlk Hareketi, prensip olarak sper glerin mcadelesine hizmet etmeme amac gden devletlerin oluturduu gevek bir koalisyondu ancak uygulamada, tam anlamyla tarafsz olduklar sylenemez. Tarafszlk ilkesi, bu statye sahip olan lkelerin bamszlklarn ve egemenliklerini kstlarken, balantszlkta byle bir kstlama sz konusu deildir.
ttifaklar
Devletlerin gvenliklerini salamak amacyla uyguladklar d politika stratejilerinden birisi de ittifaklara ye olmaktr. Bir devletin gvenlik zafiyetlerini azaltmak ve tehditleri en aza indirmek amacyla benimsedii en yaygn stratejilerden birisi de kendi askeri gcn artrmaktr. Bu strateji, sadece devletin kendi olanaklar ile baarabilecei bir durum deildir ve devletler ounlukla dierlerinin yardmna ihtiya duyarlar. Ayrca askeri ittifaklar sistemde g dengesi oluturmann en nemli aralarndan birisidir. Souk Sava Dneminde kurulan NATO ve Varova Pakt g dengesini salama amacyla kurulmu bu tr askeri ittifaklard. ttifaklar, bir grup devletin, belli dier devlete veya devletler grubuna kar oluturduklar, yelerinin glendirilmesi ya da gvenliklerinin salanmas amacna ynelik ve resmi olarak kurulmu topluluklar olarak tanmlanabilir (Kegley and Wittkopf, 1995: 468). Devletler ittifaklar yoluyla glerini birletirerek dier devletlerle olan ilikilerinde daha fazla etki sahibi olma amac gderler. ttifaklar, zellikle kk devletler iin en nemli g esi olabilirler; byk devletler iin ise ittifaklar sistemde gcn yaplanmasn ekillendirdiklerinden nemlidirler (Goldstein, 1999: 89). ttifaklar ounlukla alglanan bir tehdide kar kurulurlar. Eer bir devletin gc, sistemdeki dier devletlerin gcn amaya balarsa devletler bu ykselen gc dengelemek amacyla ittifaklar kurabilirler. Dier bir deyile, ittifaklar anarik uluslararas sistemde, potansiyel saldrganlarn gcn dengeleme aracdr.
110
ttifaklarn en nemli faydas, ye lkelerin gvenlii artrmasdr. ttifaklarn gvenlik faydalar konuda kendini gstermektedir. Birincisi, ittifaklar saldrganlar caydrma ilevi grrler. kinci olarak, ittifaklar, bir saldr annda yelerin savunma glerini artrrlar. Son olarak, ittifaklar, bir ye devletin dman ile o lkenin ye olduu ittifak arasnda olas bir i birliini nleyerek dmann yalnzlatrlmas amacna hizmet eder (Kegley ve Wittkopf, 1995: 469). ttifaklarn olumlu taraflarnn yannda baz olumsuzluklar da bulunmaktadr. lk olarak, bir devletin ittifaka ye olmasn gerektiren artlar daha sonra deiebilir ve ittifak yelii o devlet iin dezavantajl hle gelebilir. Devletler, genellikle resmi bir antlama ile ittifak yesi olduklarndan, ittifakn kendileri iin faydal olmamas durumunda bile ittifak taahhtlerini yerine getirmek zorunda kalabilirler. kinci olarak ittifaklar, uzun dnemde yelerinin politikalarn kstlayarak onlarn bamsz bir politika izlemelerini engelleyebilirler. Bu durumda devletler, politikalarn deien artlara gre ayarlamada zorluk yaayabilirler. ttifaklarn mr konusunda farkl grler bulunmaktadr. Bir gre gre ittifaklar, alglanan tehdidin ortadan kalkmas ile dalrlar. Bu gre gre ittifaklar tehdit odakl oluumlardr ve mrleri tehdidin mryle ayndr (Kegley ve Wittkopf, 1995: 470). Dier gre gre ise, ittifaklar ksa dnemli ve sadece tek bir tehdide odakl oluumlar deillerdir. Bu gr, ittifaklarn uzun dnemli ve pek ok konuyu ieren koalisyonlar olduunu savunmaktadr. Ortak bir Sovyet tehdidine kar kurulan NATOnun bu tehdit ortadan kalktktan sonra bile misyonunu deitirerek varln srdrmesi, ikinci gr hakl karr niteliktedir. Baz Realist ve Liberal dnrler, ittifaklarn tehlikeli oluumlar olduunu ve devletlerin ittifak kurmaktan ya da ittifaklara ye olmaktan kanmalar gerektiini belirtmektedirler. Bu yazarlara gre ittifaklarn olas tehlikeleri unlardr: ttifaklar, yaylmac emellere sahip devletlere glerini artrma imkn salayarak onlarn saldrgan politikalar izlemelerini kolaylatrabilir. ttifaklar, rakip devletleri kkrtarak kar ittifaklarn kurulmasna neden olurlar. Bu durum sistemdeki devletlerin ounu ittifaklar yoluyla birbirlerine balayarak sistemik savalarn kmasna sebep olabilir. I. Dnya Savann ortaya knda ittifaklarn oynadklar rol daha nceki blmlerde tartlmt. ttifaklar, tarafsz kalmay dnen devletleri de tehdit ederek, onlar kurulan ittifaklardan herhangi birine katlmaya zorlayabilir. Realistler, bugnn mttefiki yarnn dman olabilir prensibinin her zaman geerli olduunu savunarak ittifak yeliinin devaml olarak deiebileceini, bunun da sistemi istikrarszlatracan savunmaktadrlar. Son bir tehdit de ittifak yelerinin kontrol ile ilgilidir. ye devletlerin bireysel ve saldrgan davranlar, ittifak btnyle tehlikeye atabilecei iin, bu davranlarn devaml olarak kontrol edilmesi gerekmektedir. Bu kontrol her zaman kolay olmayabilir ve bir yenin dncesiz davranlar, ittifak topyekn bir savaa srkleyebilir (Kegley ve Wittkopf, 1995: 471).
Devletlerin Ekonomik Stratejileri

Devletler, gvenlik karlarna ek olarak ekonomik karlarn da korumaya ve bylece refah dzeylerini artrmaya alrlar. Devletlerin refahlarn nasl artraca bir seim konusudur ve her devletin bu amala izleyecei stratejiler birbirinden farkllk gsterebilir. Gnmzde, devletler arasndaki ekonomik strateji farkllklar, ou zaman ekonomik atmalarn da kaynan oluturmaktadr.
111
Otari
Devletlerin, sanayileme ncesi alarda, ekonomik karlarn korumak ve refahlarn artrmak amacyla bavurduklar stratejilerden biri olan otari, gnmz ekonomik gerekleri karsnda faydal bir ara olmaktan kmtr (Rourke, 1995: 479). Ekonomik olarak kendi kendine yeterlilik anlamna gelen otari, devletlerin kendi kaynaklar ile yetinmelerini ve bylece dier lkelere olan bamllklarn en aza indirmeyi tleyen bir stratejidir. Souk Sava Dneminde zellikle Arnavutluk bu stratejiyi benimsemeye alm, ancak sonucu Arnavutlukun ekonomik olarak kmesi olmutur. Gnmzde kresellemenin getirdii karlkl bamllk, devletlerin bu tr ekonomik izolasyonist politikalar izlemesini gletirmektedir.
Korumaclk
Devletlerin uluslararas ticarette izledikleri dier bir strateji de korumaclktr. Temel amac yerli sanayinin glendirilmesi ve onlarn uluslararas rekabetten korunmas olan korumaclk stratejisi, gnmzde pek ok devlet tarafndan farkl ekillerde uygulanmaktadr. Devletler farkl nedenlerle yerli sanayilerini koruma politikalar izleyebilir. Bu nedenleri aadaki gibi sralamak mmkndr. Korumaclk, nemli yerli sanayilerin talepleri dorultusunda uygulanabilir. Yerli sanayiciler, uluslararas firmalarla rekabet edemedikleri zamanlarda hkmetler zerinde bask kurarak sanayilerinin korunmasn talep edebilirler. kinci neden, bebek endstri tezinden kaynaklanmaktadr. Devletler, kendi sanayilerini gelitirmek amacyla yeni kurulan sektrleri, kendi ayaklar zerinde durana ve uluslararas piyasalarda rekabet edebilecek bir konuma gelene kadar korurlar. rnein, Gney Kore otomobil devi Hyundai, ilk kurulduunda devlet tarafndan sk bir ekilde korunmutur. Devletler, yerli sanayilerinin deien piyasa koullarna uyum salamasn salamak amacyla, geici bir sre iin korumac politikalar izleyebilirler. Devletler, ulusal gvenlik iin nemli grdkleri sektrleri de koruma altna alabilirler. rnein, 1980li yllarda ABD, ulusal gvenlii iin nemli grd elektronik ve bilgisayar sektrlerini, Japon firmalarn rekabetinden korumak iin baz politikalar benimsemitir. Son olarak, devletler kendi sanayilerini yabanc firmalarn talanc etkisinden korumak amacyla korumaclk stratejisi izleyebilirler. Talanc etki, byk firmalarn, sektrdeki firmalar piyasadan silmek amacyla fiyatlar dier firmalarn rekabet etmesinin imknsz olduu ok dk dzeylere ekmesi durumunda ortaya kar. Dumping ad verilen bu strateji ile byk firmalar, kk firmalar piyasadan silerek sektrde monopol olmay amalar ve gelecekte fiyatlar istedii gibi belirleyebilir (Goldstein, 1999: 357-358). Devletler, korumac politikalar uygulamak amacyla pek ok aratan yararlanabilir. thal edilen mallarn zerine konulan ve tarife ad verilen vergiler, ithal edilen mallarn miktarn kstlama amac gden kotalar ve yerli sanayiye verilen tevikler (vergi indirimi gibi) bu tr aralardandr.
Monopol: Bir maln retiminin yalnzca bir firma tarafndan yaplmas ya da btn piyasaya sadece bir firmann hakim olmas durumuna verilen ad. Monopol piyasasnn olumas iin firmann rettii maln ikame edilemez olmas gerekir.
Serbest Ticaret
Uluslararas ticaretin serbestletirilmesi konusu, uluslararas politik ekonomi teorileri arasnda da uzun sredir devam eden tartmalarn da odak noktasn olutur-
112
Karlatrmal stnlkler Teorisi: David Ricardo tarafndan gelitirilen ve devletlerin greceli olarak etkin bir ekilde rettii mallarn retimine ve ihracatna younlamas gerektiini savunan ekonomik teori. GATT: 1947 ylnda Bretton Woods kurumu olarak oluturulan ve liberal uluslararas ticaret rejiminin yerletirilmesi sorumluluunu stlenen rejime verilen ad. GATT, Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Antlamasnn ngilizcesinin ksaltlm halidir.
maktadr. 17. ve 18. yy.larda Avrupada popler bir teori olan ve gnmzde de pek ok lke tarafndan savunulan Merkantilizm, ticaretin amacnn, lkenin kendi refahn artrmak ve kendi endstriyel tabann oluturmak olduunu savunur. Liberallere gre ise ticaretin amac, toplam refahn artrlmasdr. Liberalizme gre toplam refah ancak karlatrmal stnlkler prensibine sadk kalnarak artrlabilir. Bu prensibin uygulanabilirlii, ticaretin serbest olmas kouluna bal olduu iin, Liberaller uluslararas serbest ticareti savunmaktadrlar. II. Dnya Savandan sonra ABD, 1929 ylnda meydana gelen ekonomik krizden ald dersle, uluslararas serbest ticaret rejimleri kurmaya almtr. Bretton Woods sistemi olarak da anlan yeni ekonomik dzen ierisinde Dnya Bankas, Uluslararas Para Fonu (IMF) gibi finansal kurulular ve GATT gibi ekonomik rejimler bu amaca ynelik olarak oluturulmulardr. zellikle GATT rejimi (1995 ylnda Dnya Ticaret rgt adn almtr) devletleraras ticaretteki engellerin ortadan kaldrlmas iin almaktadr (Holsti, 1995: 101). Gnmzde, zellikle Marksistler, serbest ticareti, zengin lkelerin yararna iledii, az gelimi lkelerin kendi sanayilerini oluturmalarn nledii ve fakir lkeleri zengin lkelere giderek daha fazla baml kld gerekesiyle reddetmektedirler.
Ekonomik Koalisyonlar
Devletler zaman zaman ekonomik karlarn korumak amacyla bir araya gelerek i birlii yapmaktadrlar. Bu tr koalisyonlar, gemite, zellikle az gelimi lkeler tarafndan zengin lkelere kar oluturulmulardr. Serbest ticaretin zengin lkelerin yararna ilediini savunan bu lkeler 77ler Grubu ad altnda bir araya gelmiler ve Birlemi Milletler Genel Kurul ve UNCTADda ekonomik karlarn korumak amacyla etkin bir politika izlemilerdir. Saylar gnmzde 125 olan bu lkeler ekonomik ilikilerde az gelimi lkeler lehine reform yaplmasn savunarak yeni bir ekonomik dzenin oluturulmasn talep etmektedirler (Mingst, 2008:174).
Karteller
Devletlerin izledikleri dier bir ekonomik strateji de kartel oluturmaktr. Kartel, bir maln reticileri veya tketicilerinin, o maln dnya piyasasndaki fiyatn etkilemek amacyla bir araya gelerek oluturduklar ortakla verilen addr (Goldstein, 1999: 614). Bu kartellerin en bilineni ve de en etkin olan Petrol hra Eden lkeler rgtdr (OPEC). 1973 ve 1975 yllarnda OPEC lkeleri petrol siyasi amalarna ulamak iin bir ara kullanmlardr. 1973 Arap-srail Savanda sraili destekleyen ABD ve Hollandaya petrol ambargosu uygulayan bu lkeler, hem petrol bir siyasi bir silah olarak kullanmlar hem de petrol fiyatlarn ve dolaysyla da gelirlerini artrmlardr (Holsti, 1995: 104).
Blgesel Serbest Ticaret Antlamalar (Serbest Ticaret Alanlar)

Devletlerin ekonomik alanda izledikleri son strateji, bir grup devletin bir araya gelerek kendi aralarndaki ticaret engellerini kaldrmalardr. Yukarda sz edilen Merkantilist-Liberal tartmas gnmzde de byk lde devam etmektedir ve baz devletler korumac politikalar savunurken dierleri serbest ticareti savunmaktadr. Dolaysyla, kresel olarak tam bir serbest ticaretin gerekletirildiini sylemek mmkn deildir nk devletler farkl ekonomik karlara sahiptir ve bu karlarn gerekletirmek amacyla farkl stratejiler benimsemektedirler. Bu durumda, ortak ekonomik karlara sahip ve corafi olarak belli bir blgede kmelenmi lkeler, kendi aralarnda serbest ticareti gerekletirmek amacyla serbest ticaret alanlar yaratabilirler. Bu alanlarn amac ye lkeler arasnda tm ti-
113
caret engellerini kaldrarak gmrk birliini salamak ve ortak bir pazar oluturmaktr. Bu tr oluumlarn en nls ve baarls 1957 Roma Antlamas ile kurulan Avrupa Birliidir. lk kurulduu yllarda Avrupa Ekonomik Topluluu olarak anlan ve ekonomik btnleme amac gden rgt, 1990l yllardan itibaren siyasi btnlemeyi de hedefleyerek Avrupa Birlii adn almtr. Bu konudaki dier bir baarl rnek ise, ABD, Meksika ve Kanadann 1 Ocak 1994 ylnda yrrle giren bir antlama ile kurduklar NAFTAdr. Bu antlama ile ye lkeler, aralarndaki ticaretteki gmrk vergilerini ngrlen bir sre iinde sfrlamay taahht etmilerdir. Gnmzde devletlerin ekonomik olarak kendi kendine yeterlilik SIRA politikalar SZDE izlemeleri neden ok zordur?
SIRA SZDE
DEVLETLERN DI POLTKA ARALARI D N E L M

Devletler d politikalarnda benimsedikleri stratejileri uygulamaya koymak iin baz d politika aralarndan yararlanrlar. Bu aralar diplomasi gibi S O R U barl aralar ierebilecei gibi, silahl mdahaleleri de ierebilir. Hangi aracn kullanlaca, amaca, lkenin kapasitesine veya dier nedenlere bal olarak deiiklik gstereDKKAT bilir. Bir devletin d politikada kullanabilecei aralar aadaki gibi sralamak mmkndr.
DNELM S O R U
DKKAT
Diplomasi
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Devletlerin d politikada kullandklar aralarn banda diplomasi gelmektedir. SoAMALARIMIZ uk Sava srasnda, nkleer silahlarn yaylmas silahl mdahalelerin maliyetini artrarak atmalarn barl yollardan zlmesi ynndeki eilimi glendirmitir. 8. nitede ayrntl olarak grlecei zere, diplomasi ve d politika sklkla K T A P birbiriyle kartrlmaktadr. Diplomasi d politikann aralarndan sadece bir tanesidir. Devletler d politika amalarna ulamak ve karlarn korumak amacyla, dncelerini, eylemlerini veya davranlarn deitirmek veya pekitirmek isteTEL E V amala Z Y O N pek ok dikleri devletlerle diplomasi yoluyla iletiim kurarlar. Devletler, bu iletiim aracndan yararlanrlar. Yazl ve grsel medya, uluslararas toplantlar, uluslararas rgtler, basn aklamalar vb. aralar sklkla kullanlan aralarn banda gelmektedir. Diplomasi, devletlerin, dier devletlerin davran dn N T E R N E veya T celerini, iddete bavurmadan kendi karlar dorultusunda ekillendirmek amacyla devaml olarak yrttkleri faaliyetleri kapsayan ok geni bir alandr (Snow ve Brown, 2000: 391).
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Propaganda
Kitlesel siyasetin gelimesi ve farkl lke insanlar arasndaki etkileimin artmas, d politikann yrtlmesinde kamuoyu ve psikolojik faktrlerin de gz nnde tutulmasn gerekliliini ortaya karmtr. Halkn, farkl sosyal gruplarn ve bask gruplarnn d politikann oluturulmasnda ve yrtlmesinde etkileri arttka, ikna edilmeleri gereken hedef kitle hline gelmilerdir (Holsti, 1995: 152). Gnmzde karar vericiler ve diplomatlar, eitli propaganda aralar kullanarak, kendi lke vatandalar kadar dier lke vatandalarnn, o lkelerdeki farkl etnik veya dini gruplarn ya da bask gruplarnn da dnce ve davranlarn etkilemeye alrlar. Dier lke vatandalarn hedef alan propagandalarn temel amac, o lke vatandalarnn kendi hkmetlerine bask yapmasn ve bylece o lkenin dnce ve davrann arzu edilen ynde deitirmesini salamaktr.
114
Btn lkeler, kendi politikalarnn dierlerinin gzndeki deerini artrmak ve bylece o politikalara uluslararas destek salamak amacyla propaganda faaliyetleri yrtrler. Bu propaganda faaliyetleri resmi olarak yrtlebilecei gibi resmi olmayan kanallar aracl ile de yrtlebilir. rnein, Tibetli rahipler lke lke dolaarak iinde bulunduklar durumu gittikleri lke yetkililerine ve halka anlatmlar ve bu yolla uluslararas kamuoyunun dikkatini ekmeyi baarmlardr.
Ekonomik dller ve Yaptrmlar

Kreselleme ile birlikte lkeler gittike artan bir ekilde birbirlerine baml hle gelmilerdir ve ekonomik refahn artrlmas pek ok lke iin ncelikli politika konularndan birisi olmutur. Ekonomik faaliyetlerdeki art, pek ok lke iin refah arttrc frsatlar yaratrken ayn zamanda lkelerin zafiyetlerini de arttrmaktadr. Gnmzde ok az sayda devlet kendi kaynaklar ile refah dzeyini artrma veya devam ettirme olanana sahiptir. ou lke iin, d ticaret, dorudan yabanc yatrm, finansal aklar ve d yardm hayati bir nem tamaktadr. Bu d kaynaklardaki aksama, ekonomileri kme noktasna getirebilir. Bu nedenle, zellikle zengin lkeler, ekonomik kaynaklarn sklkla bir d politika arac olarak kullanmaktan ekinmemektedirler. Ekonomik kaynaklarn bir d politika arac olarak kullanlmas ekonomik amalarla olabilecei gibi, siyasi amalarn gerekletirilmesi amacna ynelik de olabilir. Devletler uluslararas ekonomik ilemleri maniple ederek, hedef lkelerin davranlarn deitirmeye alrlar. rnein, gnmzde Batl lkeler, rana kar ekonomik ambargo uygulayarak cezalandrmakta ve nkleer enerji konusundaki almalarn durdurmaya zorlamaktadrlar. Ayn tr bir ambargo da Kuzey Koreye kar uygulanmaktadr. Ekonomik nlemlerin bir d politika arac olarak kullanlmas sadece cezalandrmay iermez. Devletler ayn zamanda ekonomik dllerle de dierlerinin davranlarn deitirmeye alrlar. D yardm, ticarette tarifelerin azaltlmas veya kotalarn geniletilmesi, devletlerin belli davranlarn dllendirme amac gden politikalardr. Gnmzde ekonomik cezalandrma veya dllendirme yntemleri ok farkl ekillerde ortaya kabilir. Bu yntemlerden bazlar unlardr: Tarifeler: Tarifeler, devletlerin bir lkeden aldklar mallar zerine koyduklar vergilerdir. Tarifeler yoluyla devletler bir maln fiyatn artrarak, o maln lke iinde tketilmesini azaltmaya alrlar. lkeler tarifeleri d ticaret aklarn kapatmak iin uygulayabilecekleri gibi, bir lkeyi cezalandrma ya da dllendirme amacyla da kullanabilirler. Bir lkeden alnan mallar zerindeki tarifelerin artrlmas, o maln fiyatn artracandan, tketimini azaltacak, dolaysyla da maln geldii lkenin ihracatn drecektir. Azaltlmas ise ters ynl bir etkide bulunarak, maln geldii lkeyi dllendirecektir. Kotalar: Kotalar, bir lkenin baka bir lkeden ald mallarn miktarna getirdii kstlamadr. lkeler belli lkelerin mallarna uyguladklar kotalar azaltp artrarak, o lkeyi cezalandrma ya da dllendirme amac gdebilirler. Boykot: lkelerin kullandklar bir dier yntem de boykottur. lkeler, sorun yaadklar bir lkeden ithal ettikleri belli bir maln ya da ithal edilen tm mallarn almn durdurarak o lkeyi cezalandrma yolunu seebilirler. Bu yntem, boykot eden lkeye yaplan ihracatn yksek olmas durumunda nemli bir etki dourabilir.
115
Ambargo: Bu yntemle devletler, kendi irketlerinden ambargo konulan lke ile olan tm ekonomik ilikilerini durdurmasn isteyebilir. Bu durumda ambargo konulan lkeyle ticaret yaplmas su kapsamna alnarak irketlerin gizlice ticaret yapmalarnn nne geilir. Bor ve Krediler: ou lke ya zengin lkelerden ya da uluslararas finans kurulularndan bor almaktadr. Borlarn veya kredilerin verilmesi ya da durdurulmas da ekonomik bir etki arac olarak kullanlabilir. Kara liste: Baz lkeler, hedef lke ile ticaret yapan yabanc firmalar kara listeye alarak bu firmalarla al veri yapmay kesebilir. Gemite Arap lkeleri, srail ile ekonomik ilikide bulunan yabanc firmalar kara listeye alarak bu firmalarn kendi lkelerinde ekonomik faaliyet gstermelerini yasaklamlardr. Malvarln Dondurma: Gnmzde pek ok devlet ve irket, baka lkelerde de mal varl edinmektedirler. Eer bu mal varlklar nemli miktarlarda ise herhangi bir atma durumunda rehine ilevi grebilirler. Bu mal varlklarnn bulunduu lkeler, hedef lkelerin bu kaynaklarna eriimini dondurarak o lkeler zerinde etki kurmay amalarlar (Holsti, 1995: 169-170). Yukarda saylanlarn dnda devletlerin kullanabilecei dier baz ekonomik etki aralar da bulunmaktadr. thalat/ihracat lisanslar, mal varlna el koyma (veya tehdidi), ekonomik ve askeri yardmlar bu aralardan bazlardr.
Gizli Eylemler ve Silahl Mdahale

Devletlerin d politikada kullandklar aralardan sonuncusu da hedef lkede gizli eylemlerde ya da dorudan silahl mdahalede bulunmaktr. Gizli eylemler, hedef lke iinde siyasi karklk yaratmak, terrist gruplar destelemek ya da kendi lkesinde bu grup yelerini eitmekten, askeri darbeleri organize etmeye kadar pek ok faaliyeti kapsamaktadr. rnein ABD pek ok lkedeki sol hkmetlere kar savaan gruplara askeri ve mali destek salam, kendi karlarna uygun hkmetlerin ibana gelmesi iin uramtr. 1987 ylnda Ronald Reagan ynetiminin, diplomatik ilikileri olmamasna ramen, rana silah satarak elde edilen geliri Nikaraguadaki solcu hkmete kar savaan Kontralara aktardnn ortaya kmas lkede siyasi bir skandala sebep olmutu. Ayn ekilde 1953 ylnda randa Musaddk ynetiminin, 1954 ylnda Guatemalada solcu hkmetin devrilmesinin ardnda CIA parma olduu bilinmektedir. Devletler, yukarda aklanan aralarn bir sonu vermemesi durumunda son are olarak dorudan askeri mdahaleye de bavurabilirler. Bu mdahaleler tek bir devlet tarafndan balatlabilecei gibi, bir koalisyon tarafndan da balatlabilir. rnein, 1991 ylnda Kuveyti igal eden Iraka kar BM ve ABD nclnde bir saldr balatlm ve Irak glerinin Kuveyti boaltmas salanmt. 2003 ylnda ise ABD, herhangi bir BM karar ve uluslararas bir uzlama olmadan tek tarafl olarak Irak igal etmi ve Saddam Hseyin ynetimini devirmitir. Bu tr silahl mdahaleler gnmzde nadiren kullanlmasna ramen g gsterisi ya da g kullanma tehdidi sklkla bavurulan yntemler arasnda saylabilir.
SIRA SZDE Gnmzde askeri mdahalelerin etkin bir strateji olmaktan kmasnn temel sebepleri nelerdir?
DNELM S O R U
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
DKKAT
116
DI POLTKAYI ETKLEYEN FAKTRLER

Bir lkenin d politika sreci ve eylemleri pek ok faktrden etkilenmektedir. Bu faktrler farkl analiz dzeyinde incelenebilir: bireysel, devlet/toplum ve sistem dzeyleri.
Bireysel Dzey Faktrler

D politikay etkileyen bireysel dzey faktrler, siyasi liderlerin bilisel durumlar, inanlar, ideolojileri, deerleri ve kiilik zellikleri gibi faktrleri kapsamaktadr. Tamamen kiiye zg olan bu faktrler, liderlerin d politika tercihlerini ve d politika uygulamasn etkilemektedir. lk olarak, her bireyin psikolojik durumu ve dolaysyla da gereklik algs dierlerinden farkldr. Karar vericiler de bir konuyla ilgili her bilgiye sahip olmadklarndan, konuyu kendi alarndan deerlendireceklerdir ve eldeki bilgileri kendi alglarna veya tercihlerine gre yorumlayacaklardr. Bu durumda, karar vericilerin kafalarnda yarattklar psikolojik gereklikle objektif gereklik arasnda bir uyumsuzluun ortaya kmas olasdr. Karar vericilerin herhangi bir durum karsndaki tutumlar da d politika srecinde etkili olabilir. Karar vericilerin, dier devletler hakkndaki dnceleri, o devletler karsndaki tutumlarn da belirler. Bu tutumlar, karar vericilerin, dier devletlerin davranlarna nasl karlk vereceklerini ve duruma ilikin amalarn nasl belirleyeceklerini ekillendireceinden nemlidir. rnein, karar vericilerin dost kabul ettikleri lkelerin sistemdeki davranlarna verecei tepkinin, dman olarak grdkleri lkelerin davranlarna verecei tepkiden ok farkl olaca aktr (Holsti, 1995: 272). Karar vericilerin sahip olduklar deerler, inanlar ve ideolojiler de bir lkenin d politikasnda nemli rol oynayabilir. Bu faktrler, bireylerin gereklii alglamalarn ekillendirdiinden, liderler ou d politika kararn bu faktrlere dayanarak alrlar. Dolaysyla, liderlerin, farkl deerlere, inanlara veya ideolojilere sahip lke ve liderlere kar tutum ve davranlarnn da farkl olacan sylemek yanl olmaz. Liderlerin d politika karar ve uygulamalarnda psikolojik zellikleri kadar kiisel zellikleri de nemlidir. Her birey farkl yetenek ve eilimlere sahiptir. Bu yetenek ve eilimler, onlarn baz konularda baarl olmasn salarken bazlarnda da baarsz olmalarna neden olur. D politika karar vericileri de farkl yetenek ve eilimlere sahiptir ve bu faktrler baz liderlerin d politikaya daha yatkn ve baarl olmalarn salarken dierlerinin de baarsz olmasna sebep olmaktadr. Farkl grler karsndaki hogr, eldeki bilgileri objektif olarak snflandrma ve deerlendirebilme yetenei, bask altnda rasyonel dnebilme kapasitesi, risk alabilme, kararllk ve d politikaya ilgi gibi kiisel zellikler, liderlerin d politika performanslarn nemli lde etkileyebilir (Holsti, 1995: 279). rnein 19922000 yllar arasnda ABD Bakan olan Bill Clintonn d politikaya yatknl ve baars, ABDnin ve dnyann Souk Savan sona ermesiyle balayan alkantl dnemi rahat bir ekilde atlatmasnda nemli bir etken olmutur. Daha sonra baa geen George Bushun d politika konusunda yetkin olmamas, ABDyi Irakla savaa srklemi ve dnyada Anti-Amerikancln ykselmesine sebep olarak ABDnin dnyadaki imajn zedelemitir.
117
Devlet/Toplum Dzeyi Faktrler

Devletlerin kendilerine has zellikleri, d politika amalarn ve uygulamalarn nemli lde etkilemektedir. Bu zellikleri aadaki gibi sralayabiliriz:
Corafi ve Topografik Faktrler

Corafi ve topografik faktrler, bir devletin sosyo-ekonomik ve gvenlik ihtiyalarn belirlediinden, d politika zerinde nemli bir etkiye sahiptirler. Bir devletin jeo-stratejik konumu, sahip olduu doal kaynaklar, topraklarnn verimlilii ve iklimi lkenin gcn olumlu veya olumsuz ynde etkileyebilir (Duncan, 2004: 148). Bir devletin corafi konumu, o lkenin uluslararas sistemdeki yerini belirleyen en istikrarl faktrdr (Morgenthau, 2006: 122). rnein ABDnin corafi konumu, bu lkenin uzun yllar izolasyonist bir d politika izlemesine olanak salamtr. Ayn ekilde Trkiyenin corafi konumu, zellikle de tarihsel olarak Boazlar zerinde emelleri olan Rusya ile komu olmas, lkenin d politikada gvenlik odakl bir yaklam benimsemesine ve kaynaklarnn nemli bir ksmn gvenlie harcamasna sebep olmutur. Almanyann bir kara lkesi olmas Hitlerin yaylmac bir d politika izlemesinde nemli etkenlerden birisidir. Bir lkenin zengin doal kaynaklara sahip olmas, bir yandan lkenin gcn artrrken, dier yandan bu kaynaklardan yoksun lkelerin hedefi hline de gelmesine sebep olabilir. Japonyann doal kaynaklardan yoksun bir ada devleti olmas, bu lkenin 1930lu yllarn banda ine saldrmasnda ve Manuryay igal etmesinde nemli bir rol oynamtr. Gnmzde, bata ABD olmak zere, byk devletlerin Orta Dou politikalar, bu blgedeki ou lkenin sahip olduu petrol kaynaklar tarafndan belirlenmektedir.
Ulusal zellikler
Devletlerin bykl, nfus, ekonomik performans ve ekonomik gelimilik dzeyi gibi ulusal zellikleri de d politikada nemli olan faktrlerdir. Gnmzde, SZDE ABD, Rusya ve in gibi gl devletlerin tm, corafi olarak SIRA byk, nfus olarak fazla ve ekonomik performanslar yksek lkelerdir. Bu tr sper gler, tarih boyunca ve gnmzde ulusal karlarn kresel olarak tanmlama eiliminde olDNELM mulardr (Holsti, 1995: 257). Dolaysyla, gl devletlerin uluslararas sistemi kendi karlar dorultusunda deitirmeye almalar ve gerektiinde silahl g S O R U kullanmaktan ekinmemeleri olaan bir durumdur. Toprak bykl ve nfus, bir lkenin sper g olmas iin tek bana deildir. D K K yeterli AT Hindistan yzlm ve nfus olarak ok byk bir lke olmasna ramen sper bir g olarak kabul edilmemektedir. SIRA SZDE Kk devletler ise, byk devletlere nazaran daha pasif bir d politika tercih AMALARIMIZ etmektedirler. Ayrca, byk devletlere corafi yaknlk, bu devletlerin d politika stratejilerini belirleyen bir faktrdr. Byk bir devletle komu olan kk bir devlet iin, bu devletle ittifak rasyonel bir d politika stratejisi iken, iki rakip sper K T A P g arasnda skm bir devlet iin tarafszlk daha rasyonel d politika stratejisi olmaktadr (Hudson, 2007: 144).
TELEVZYON
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
118
Rejim Tr
Bir lkenin sahip olduu siyasi sistem, d politika karar alma srecini ve sistemdeki davrann etkileyen dier bir faktrdr. Bir lkenin demokratik ya da otoriter bir rejime sahip olmas, d politika analizlerinde gz nnde bulundurulmas gereken bir faktrdr. Demokratik devletlerin d politika sreleri, otoriter rejimlerle ynetilen devletlerinkinden nemli lde farkllk gsterir. Demokratik rejimler genelde frendenge sistemine sahiptirler ve d politika srecinde pek ok aktr rol oynar. Liderler d politika seimlerini yaparken devletin dier kurumlarnn, muhalefetin ve kamuoyunun etkisi altnda hareket ederler (Rourke, 1999: 80). Otoriter lkelerde, ok az sayda aktr karar alma srecine dhil edildiinden, liderlerin d politika karar alma srecinde ve uygulamada ok daha fazla hareket serbestisine sahip olduunu syleyebiliriz. Bu tr lkelerde etkin bir fren denge sistemi olmadndan, d politikada srecinde liderlerin kiisel zellikleri daha ok belirleyici olmaktadr. Baz yazarlar, rejim trnn, devletlerin savaa yatkn olup olmadklarnn belirlenmesinde nemli bir kriter olduunu savunmulardr. Daha nceki blmlerde sz edilen ve demokrasilerin birbirleri ile savamadn savunan Demokratik Bar Teorisi bu gre rnek olarak gsterilebilir.
Kamuoyu, Bask Gruplar ve Medya

Kamuoyunun, devletlerin d politikalar zerindeki ne derece etkili olduu konusunda yaplan almalarn kesin bir yargya vardn sylemek mmkn deildir. almalardan elde edilen sonulara gre, liderler d politika konusunda ne tamamen kamuoyunun isteklerine boyun emekte ne de tamamen ondan bamsz hareket etmektedirler (Holsti, 1995: 261). Kamuoyunun d politika zerindeki etkisi, kamunun konu hakkndaki bilgisine ve d politika konusunun niteliine gre farkllk gstermektedir. Yaplan almalarda, dnyadaki hemen hemen tm lkelerde, halkn byk ounluunun d politika konularnda deerlendirme yapacak dzeyde bilgiye sahip olmad ortaya kmtr (Robinson, 2008: 140). Ancak ok kk bir aznlk d politika konularna ilgi duymaktadr. Byk kitlelerin belli konularda harekete gemesi ve devletin d politikasn etkilemesi, ounlukla bu aznlk iinden kan kanaat nderlerinin etkinliine bal olmaktadr. Ayn ekilde lke iindeki bask gruplar, kendilerini ilgilendiren konularda toplantlar ve gsteriler dzenleyerek halk belli bir ama dorultusunda mobilize etmeye alabilir. rnein, Trkiyenin, Bosnallar katleden Srbistana kar uluslararas alanda aktif bir rol oynamasnda, pek ok faktre ek olarak lkedeki Bonak derneklerinin ve dier bask gruplarnn lke apnda dzenledikleri gsteriler etkili olmutur. lkemizde Trkiyenin Avrupa Birlii yeliini destekleyen ve baa geen hkmetlerin bu amatan sapmamas iin alan pek ok sivil toplum rgt bulunmaktadr. Yazl ve grsel medya da d politika konularnda kamuoyunun dikkatini ekerek liderler zerinde bask yaratan ve devletlerin d politika davranlarn deitirebilen bir etkiye sahiptir. CNN ve BBC gibi saygn ve etkili medya kurulularnn, lkelerin d politika davranlar zerinde nemli bir etkiye sahip olduu genel kabul grmektedir. rnein, d politika literatrnde yeni bir kavram olan CNN Etkisi bu tr medya kurulularnn d politika zerindeki etkisini anlatmak iin sklkla kullanlmaktadr.
119
Kamuoyu, bask gruplar ve medyann, devletlerin d politikalar zerindeki etkili olduu sav, ancak o lkelerin demokratik rejimlerle ynetildii varsaym altnda geerlidir. Liderlerin kamuoyuna kar sorumluluklarnn olmad, bilgi aknn devlet tarafndan kstland ve sivil toplum kurulularnn faaliyetlerinin yasakland otoriter rejimlerde, bu faktrlerin d politika zerindeki etkilerinden sz etmek mmkn deildir.
Sistemik Faktrler
Devletlerin d politikalarn etkileyen sistemik faktrlerin banda, sistemdeki g dalm gelmektedir. Sistemdeki genel g yaps, devletlerin d politikada izleyecekleri strateji seimlerini artrabilir veya kstlayabilir. zellikle kutuplamann sk olduu (Souk Savan ilk yllar gibi) sistemlerde, kk devletlerin sistemdeki sper glerin istei dnda bir strateji benimsemeleri ok zordur. Gvenlikleri iin rakip ittifaklardan birine ye olmak zorunda olan bu devletler, byk devletlerin istei dorultusunda bir d politika izlemek zorundadrlar. Bu isteklere uymayan devletler ise cezalandrlr. rnein, 1956 ylnda Varova Paktndan ayrlarak bamsz bir d politika izlemek isteyen Macaristan, Sovyetler Birliinin igali ile karlamt (Holsti, 1995: 252). Kutuplamann gevek olduu sistemlerde, kk devletlerin bamsz d politika izlemeleri daha kolaydr. Ayrca g hiyerarisinin daha az grld sistemlerde kk devletler de uluslararas gndemin belirlenmesinde rol oynayabilir, kendi sorunlarnn zm iin byk devletlere baskda bulunabilirler. Gnmzde, uluslararas rgtler de gittike artan bir ekilde devletlerin d politikalarnda etkili olmaktadrlar. rgtlerin, devletlerin d politikalarn farkl ekilde etkiledikleri sylenebilir. Birincisi, uluslararas rgtler, devletler tarafndan bir d politika arac olarak kullanlabilir. Gnmzde, byk devletler, baz d politika davranlarn merulatrmak amacyla Birlemi Milletler rgtnn onayn alma ihtiyac hissetmektedirler. kincisi, uluslararas rgtler, devletler arasnda araclk yaparak onlarn d politika davranlarn deitirmelerine sebep olabilirler. rgtler, baz lkelerin d politika davranlarn kstlayabilirler ya da kolaylatrabilirler. rnein Birlemi Milletler, kk devletlerin sorunlarn dile getirmelerinde ok byk bir rol oynamaktadr. Son olarak uluslararas rgtler, belli konularda uluslararas rejimlerin (kurallar, normlar, beklentiler) olumasna katkda bulunarak, devletlerin d politikalarn bu kurallar erevesinde yeniden belirlemelerine sebep olmaktadrlar (Mansbach, 1994: 386-387). Devletlerin d politikalarn etkileyen dier bir sistemik faktr de uluslararas ekonomik sistemin yaps ile ilgilidir. Devletlerin uluslararas veya blgesel ekonomik sistemlere eklemlenme derecesi, d politikada gittike artan bir rol oynamaktadr. Avrupa Birlii gibi blgesel veya Dnya Ticaret rgt gibi kresel ekonomik kurululara yelik devletlerin ekonomik politikalarn da bu rgtlerin dinamiklerine gre deitirmelerini gerektirmektedir. Ayrca, devletlerin kresel ekonomik sisteme entegre olmalar, onlarn ekonomik zorluklar amak iin IMF veya Dnya Bankas gibi finansal kurululardan ya da sistemde etkili olan byk glerden ekonomik yardm, bor ya da kredi almalarn kolaylatrmaktadr.
SZDE arasnda ne D politikay etkileyen devlet/toplum dzeyi faktrler ile sistemikSIRA faktrler gibi bir iliki bulunmaktadr?
DNELM S O R U
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
DKKAT
120
DI POLTKADA KARAR ALMA MODELLER

D politikada analizlerinde, devletlerin d politika amalar, bu amalar gerekletirmek iin izledikleri stratejiler, kullandklar aralar ve devletlerin d politikalarn etkileyen faktrler kadar, d politika kararlarnn nasl alnd da nemli bir konudur. D politika sreci aslnda karar verme srecidir. Karar vericiler, d politika konusunda karar alrlarken belli srelerden geerler. D politika kararlar nasl alnr? Bu kararlarn alnmasn etkileyen faktrler ya da aktrler kimlerdir? Farkl teorik yaklamlarn bu sorulara verdikleri yantlar da birbirinden farkldr. D politika analizlerinde karar alma modelleri olarak adlandrlan bu yaklamlar incelemek konunun daha iyi anlalmas asndan nemlidir.
Rasyonel Karar Alma Modeli

Rasyonel karar alma modelinin temelinde Realizmin yekpare aktr varsaym yatmaktadr. Rasyonel modelde devletlerin, belli amalara ve seeneklere sahip yekpare birimler olarak, amalarna ulamada en iyi seenei belirleme yeteneine sahip olduklar kabul edilmektedir (Mingst, 2008: 122). Rasyonel modele gre, karar vericiler, karar alma srecinde fayda-maliyet analizi yaparak faydas en yksek, maliyeti ise en az politikay benimseyeceklerdir. Bu modelde, karar vericilerin belli aamalardan geerek rasyonel bir karar verecekleri varsaylmaktadr. Bu aamalar unlardr: Problemin tannmas ve tanmlanmas, Amalarn belirlenmesi, Bu amalar nem srasna koyma, Amalara ulamak sahip olunan alternatif stratejileri belirleme, Her bir alternatifin olas sonularn aratrma, En az maliyetle en iyi sonucu douracak politikay seme (Goldstein, 1999: 150). Gerek hayatta pek ok karar vericinin irrasyonel kararlar aldna veya ok iyi dnlm planlarn sklkla baarsz olduuna tank olmaktayz. Bu rneklerden yola kan baz yazarlar, rasyonel modelin gerek hayatta uygulamasnn ok zor olduunu ve pek ok faktrn liderlerin rasyonel karar almalarn engellediini savunmulardr. Bu faktrleri u ekilde sralamak mmkndr: Alternatif d politika eylemlerinin fayda ve maliyetlerindeki belirsizlik: Rasyonel model, karar vericilerin bir durum hakknda eksiksiz bilgiye sahip olduklarn varsaymaktadr. Hlbuki gnlk hayatta, karar vericilerin belli bir durumda uygulamaya konulacak alternatif politikalarn fayda ve maliyetlerini kesin olarak bilmeleri mmkn deildir. Bu durum karsnda karar vericiler her bir eylemin olas sonucu zerinden karar vermek zorunda kalacaklardr. Fakat daha nce de deinildii gibi, karar vericilerin bir durum karsndaki kararlar, onlarn kiisel ve psikolojik zelliklerinden byk lde etkilenmektedir. Dolaysyla, her bir karar vericinin herhangi bir eyleme atfettikleri olaslklar, bu faktrlerin etkisiyle, birbirinden farkl olacaktr. Karar vericilerin ayn anda atan karlara sahip olmas: Karar vericiler, bir durum karsnda birden fazla ve atan amalara sahip olabilirler. Bu durumda hangi amacn ve o amaca uygun politikann ncelik kazanaca konusunda ortaya kan belirsizlik irrasyonel kararla sonulanabilir. Karar verme srecinde etkili olan dier birey ve devlet kurumlarnn farkl amalara sahip olmas: Karar verme sreci, zellikle demokratik rejimlerde,
121
pek ok kiinin veya kurumun ortak eylemleri ile ekillenmektedir. Bu kurumlar ve kiilerin ayn durum karsnda farkl ama ve karlara sahip olmas da rasyonel karar almay engelleyebilir. Grup Dncesi: D politika kararlar, genellikle ynetimde olan kk bir grup tarafndan alnmaktadr. Bu tr kk gruplarn en fazla karlatklar sorun Grup Dncesi olarak tanmlanan durumdur. Grup Dncesi sorunlara ya da konulara, bamsz hareket eden bireyler tarafndan deil de bir grubun gr birliiyle (konsenssyle) ele alnmas gerekirmi gibi yaklama durumunda ortaya kmaktadr. Kk gruplarn karar verme srecinde, grup yelerinin bireysel dncelerini sylemekten ya da sorumluluk alSIRA SZDE maktan kanmalar, grup ierisinde tutarllk, dayanma ve grbirlii salama abasnn ar basmas gereklerin gz ard edilmesine ve her trl eletirinin ve alternatif eylem planlarnn gereki bir biimde deerlendirilDNEL M memesine sebep olabilir. Grup Dncesi olarak adlandrlan bu durum, karar vericilerin aldklar ou irrasyonel kararn altnda yatan en byk etS O R U mendir (Snow ve Brown, 2000: 118-119).
D K K A Tkararn etkiGrup dncesi sonucu alnan irrasyonel karar grup liderlerinin, yelerinin leme abasnn bir sonucu olarak ortaya kmaz. Grubun kendi bilinsiz dinamikleri irrasyonel kararlarn alnmasna sebep olur. SIRA SZDE
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
Kurumsal/Brokratik Model
AMALARIMIZ Rasyonel modelin eksiklikleri, alternatif karar alma modellerinin gelitirilmesine sebep olmutur. Bu alternatif modellerin ilki, kurumsal karar alma modelidir. Bu modelde, karar vericiler amalar ve alternatif eylemleri belirleme aamalarn, kaK T A P rar alma srecinde rol alan kurumlara brakmaktadrlar. Dileri Bakanl gibi kurumlar, pek ok d politika kararn standart faaliyet prosedrlerine uygun olarak almaktadrlar. Standart faaliyet prosedrleri, kurumlarn belli d politika TELEVZ Y O N kullanlan durumlar karsnda izledikleri standart davranlarn belirtmek iin bir terimdir. Bu modele gre, karar verme srecinde etkili olan aktrler, belli konularda standart bir davran kalb gelitirmilerdir ve her bir durum iin karar verme sreci aamalarn takip etmek yerine otomatik olarak, nceden N T E R N E T belirledikleri bu davranlar sergilerler. Kurumsal modele gre, bir devlet gnlk olarak pek ok d politika sorunu ile karlamaktadr ve karar vericilerin bu durumlarn her birini deerlendirme olana bulunmamaktadr. O yzden bu kararlarn ou, belli kurumlar tarafndan, standart faaliyet prosedrlerine uygun olarak alnmaktadr (Goldstein, 1999: 151). Dier bir alternatif model ise brokratik modeldir. Brokratik model, ou d politika kararnn, farkl karlara sahip brokratlar arasndaki mcadele sonucunda belirlendiini savunmaktadr. Bu modele gre farkl devlet kurumlarn temsil eden brokratlar, d politika kararlarnn kendi bireysel ya da temsil ettikleri kurumun karlarna uygun olarak alnmas iin mcadele verirler. Sonuta alnan karar, karar alma srecinde etkin kurum ve brokratlarn karlarn yanstmaktadr (Hudson, 2007: 89). SIRA SZDE D politikada, rasyonel kararlarn alnmasn nleyen etkenler nelerdir? AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DNELM S O R U
DKKAT
DKKAT
122
zet
A M A
D politika kavramn tanmlamak. D politika, farkl ekillerde tanmlanmtr. Bunlardan ilki, d politikay, bir devletin snrlar dndaki evreyle olan etkileimi ve bu etkileimi yrtmek iin benimsedii politikalarn toplam olarak tanmlamaktadr. Dier bir tanm ise d politikay devletlerin uluslararas sistemdeki faaliyetlerine rehberlik etmek amacyla kullandklar stratejiler olarak ifade etmektedir. Genel olarak, d politika kavramnn, devlet adamlarnn d politika konusunda belirledii amalar ve bu amalar gerekletirmek iin kulland stratejiler belirtmek iin kullanldn sylemek mmkndr. Devletlerin d politika stratejileri ve aralar, onlarn yaamsal, orta dnemli ve uzun dnemli karlarn korumak amacna ynelik olarak belirlenmektedir. Devletlerin d politika stratejilerini belirleyebilmek. Devletlerin d politika stratejileri genel olarak iki balk altnda incelenebilir. Bu stratejilerden ilki gvenlik stratejileridir. Yalnzclk, kendi kendine yeterlilik, tarafszlk/balantszlk, ittifaklar devletlerin gvenliklerini salamak amacyla izledikleri stratejilerdir. kinci grup stratejiler, ekonomik stratejileri kapsamaktadr. Otari, korumaclk, serbest ticaret, ekonomik koalisyonlar, karteller oluturmak ve serbest ticaret alanlar kurmak devletlerin sklkla bavurduklar ekonomik stratejilerdir. Devletlerin d politika aralarn snflandrmak. Devletler d politika stratejilerini uygulamak ve amalarn gerekletirmek iin baz aralardan yararlanrlar. Devletlerin bu amala kullandklar aralar diplomasi gibi iddet iermeyen aralar olabilecei gibi, silahl mdahaleler gibi iddet ieren aralar da olabilir. Hedef lkelerdeki kamuoyunu harekete geirmek amacyla uygulanan propaganda faaliyetleri, ekonomik dl ve cezalar, hedef lkede terrist rgtleri desteklemek, askeri darbeleri organize etmek gibi gizli eylemler de devletlerin kullandklar d politika aralar arasnda saylabilir.
A M A
D politikay etkileyen faktrleri zetlemek. Devletlerin d politika sreleri ve d politika ktlar pek ok faktrden etkilenmektedir. Bu faktrlerin banda bireysel dzey faktrler gelmektedir. Karar vericilerin psikolojileri, deerleri, inanlar ve ideolojileri hem karar alma srecini hem de d politikann uygulanmas srecini etkilemektedir. kinci olarak, devletlerin corafi ve topografik zellikleri, sahip olduu doal kaynaklar, devletin bykl, ekonomik performans, rejim tr ve lke iinde etkili olan medya kurulular, kamuoyu ve bask gruplar da d politika srecinde etkili olan devlet/toplum dzeyindeki faktrlerdir. Son olarak sistemdeki g dalm, kutuplamann derecesi ve uluslararas rgtlerin etkinlii, devletlerin d politikalarn etkileyen sistemik faktrlerdir. D politika karar alma modellerini adlandrmak. D politikada karar alma modellerinden ilki, rasyonel karar alma modelidir. Bu model devletlerin yekpare aktrler olduunu ve karar vericilerin rasyonel bireyler olduunu savunmaktadr. Rasyonel modele gre, karar vericiler, bir d politika karar almadan nce o duruma ilikin amalarn, her bir ama iin alternatif stratejileri belirleyerek, faydas en yksek maliyeti en az olan stratejiyi seeceklerini varsaymaktadr. Ancak daha nce belirtilen liderlerin kiisel zellikleri ve psikolojik durumlar, byle rasyonel karar alma srecinin nndeki en byk engellerdir. Bu modeli eletiren baz yazarlar, kurumsal/brokratik modeli gelitirmilerdir. Kurumsal modele gre, karar vericiler her bir d politika durumunu ayrntl olarak inceleyecek ve karar verecek durumda deillerdir ve ounlukla bu kararlar ilgili kurumlara brakmaktadrlar. Kurumlar da belli durumlar iin standart davranlar gelitirmilerdir ve bu tr kararlarn ounu standart faaliyet prosedrlerine uygun olarak vermektedirler. Brokratik model ise, d politika kararlarnn, srete etkili olan brokratlarn ve temsil ettikleri kurumlarn karlarn yansttn savunan modeldir.
A M A A M A
A M A
123
Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi, d politika ve diplomasi arasndaki ilikiyi en iyi ekilde tanmlamaktadr? a. Diplomasi d politikay ynlendiren bir faaliyet alandr b. D politika diplomasinin bir aracdr c. Diplomasi d politikann bir aracdr d. D politika sadece diplomatlar aracl ile yrtlr e. D politika ve diplomasi birbirinden bamszdr 2. Ayn tr toplumlara ya da siyasi rejimlere sahip lkelerin d politika davranlarnn da ayn olup olmadn aratran almalar, hangi balk altnda incelenmektedir? a. Karlatrmal d politika analizi b. D politika analizi c. Siyaset Bilimi d. Karar alma modelleri e. Kltrel almalar 3. Aadakilerden hangisi devletlerin d politikadaki yaamsal amalarndandr? a. Sistemde stat sahibi olmak b. Prestijini arttrmak c. Kendi kltrel deerlerini yaymak d. Kendi ideolojilerini yamak e. Ekonomik karlarn korumak 4. Aadakilerden hangisi devletlerin stat ve prestij kayna deildir? a. Askeri g b. Nfus c. Bilimsel gelime d. Teknolojik gelime e. Ekonomik gelime 5. Yalnzclk stratejisinin en nemli amac nedir? a. Devletin dier devletlere bamlln azaltmak b. Ekonomik olarak kendine yeterli olmak c. Askeri olarak kendine yeterli olmak d. Potansiyel dmanlarn ilgisinden kanmak e. Dier devletler zerinde bask kurmak 6. Srekli tarafsz devletle tarafsz devlet arasndaki en nemli fark nedir? a. Srekli tarafszlk siyasi, tarafszlk hukuki bir durumdur b. Srekli tarafszlk hukuki, tarafszlk siyasi bir durumdur c. Srekli tarafszlk devletlerin isteine bal iken tarafszlkta byk devletlerin etkisi vardr d. Tarafszlk uluslararas hukukla kurulurken, srekli tarafszlk tek tarafl irade beyanyla kurulur e. Srekli tarafszlk hukuken korunan bir durum deilken, tarafszlk hukukla korunmaktadr 7. Aadakilerden hangisi Balantszlar Hareketine nclk etmi bir lkedir? a. ABD b. Sovyetler Birlii c. Msr d. Trkiye e. svire 8. Aadakilerden hangisi, ittifaklarn ilevlerinden birisi deildir? a. Kolektif gvenlii salamak b. yelerin savunma gcn arttrmak c. Potansiyel saldrganlar caydrmak d. G dengesini kurmak e. Potansiyel dmanlar yalnzlatrmak 9. Aadakilerden hangisi, devletlerin ekonomik korumaclk stratejisi izlemelerinin sebebi deildir? a. Yerli sanayicilerin talepleri b. Ulusal gvenlik c. Bebek endstri tezi d. Bir malda monopol oluturmak e. Yabanc firmalarn talanc etkisinden korunmak 10. Aadakilerden hangisi devletlerin d politika aralarndan birisi deildir? a. Diplomasi b. Ekonomik ceza c. Ekonomik dller d. Gizli eylemler e. Uluslararas hukuk
124

1. c 2. a 3. e 4. b 5. d 6. b 7. c 8. a 9. d 10. e Yantnz yanl ise D Politika: Tanm ve Amalar konusunu gzden geiriniz. Yantnz yanl ise D Politika: Tanm ve Amalar konusunu gzden geiriniz. Yantnz yanl ise D Politika: Tanm ve Amalar konusunu gzden geiriniz. Yantnz yanl ise D Politika: Tanm ve Amalar konusunu gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Devletlerin D Politika Stratejileri konusunu gzden geiriniz. Yantnz yanl ise D Politika: Tanm ve Amalar konusunu gzden geiriniz. Yantnz yanl ise D Politika: Tanm ve Amalar konusunu gzden geiriniz. Yantnz yanl ise D Politika: Tanm ve Amalar konusunu gzden geiriniz. Yantnz yanl ise D Politika: Tanm ve Amalar konusunu gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Devletlerin D Politika Aralar konusunu gzden geiriniz.

Sra Sizde 1 Gnmzde devletlerin gvenliklerini tehdit eden faktrlerin artmas, devletlerin bu yeni gvenlik tehditlerine kar farkl gvenlik stratejileri gelitirmesini zorunlu klmaktadr. Klasik gvenlik kavram, ulusal gvenlie, toprak btnlne veya siyasi bamszla yneltilen tehditlere kar stratejiler gelitirmitir. Bu stratejilerin banda askeri g gelmektedir. Ancak gnmzde siber saldrlar, salgn hastalklar, evre kirlilii gibi gvenlik tehditleri ile devletlerin tek bana mcadele etmesi imkanszdr. Bu nedenle devletler gvenlik politikalarn dier devletlerle i birliini ierecek ekilde dntrmek zorunda kalmlardr. Sra Sizde 2 Gnmzde uluslararas ticaretin artmas ve refah devleti kavramnn n plana kmasyla birlikte, ekonomik ilikiler gittike nemli bir hale gelmektedir. zellikle kreselleme, devletlerin ekonomik ve siyasi olarak birbirlerine baml olmas sonucu dourmu, bu da devletlerin ekonomik olarak izolasyonist politikalar izlemesini gletirmitir. amzda zengin sanayilemi lkeler bile, sanayilemelerinin temeli olan enerji kaynaklarna sahip olmadklar iin dier lkelere bamldrlar. Bu durum hem bu devletlerin doal kaynaklara sahip lkelere kar d politikalarn etkilemekte hem de bu kaynaklara sahip lkelerin gvenlik gibi konularda byk devletlere baml olmas sonucunu dourmaktadr. Sra Sizde 3 Askeri mdahaleler, nadiren de olsa kullanlmalarna ramen, gnmzde etkin bir strateji olmaktan kmlardr. Bunun sebeplerini yle sralamak mmkndr: Birincisi, kitle imha silahlarnn yaygnlamas, devletlerin silahl mdahalelerde bulunmasnn maliyetini arttrmtr. Devletler, ou zaman bu silahlar retecek ve kullanm sonucunda ortaya kacak maliyetleri karlayacak gce sahip bulunmamaktadrlar. kincisi, uluslararas sistemde ekonomik ilikilerin neminin gittike artmas, ekonomik aralarn zengin lkeler tarafndan daha az maliyetle kullanmasna olanak salamaktadr. ncs ise, uluslararas rgtlerin artan etkinlii, bu rgtlerin devletler arasndaki atmalarda arabuluculuk rolleri stlenmelerine ve barl diplomatik aralar daha sk kullanmalarna yol amtr.
125
Sra Sizde 4 D politikay etkileyen devlet/toplum dzeyi faktrler, devletlerin d politikalarnda sistemik faktrlerin etkisini olumlu ya da olumsuz ynde etkileyebilir. Bir kere corafi olarak elverisiz bir konumda bulunan, doal kaynaklara sahip olmayan kk devletler, uluslararas faktrlerden olumsuz ynde etkilenirken, bu dezavantajlara sahip olmayan lkelerin daha az etkilenecei aktr. Ayrca, ulusal olarak dezavantajl konumdaki lkelerin, uluslararas rgtleri daha sk kullanmak isteyecekleri iin, bu rgtlerin yaygnlamas ve etkinliklerinin arttrlmas konusunda daha istekli davranacaklarn sylemek mmkndr. Ayrca demokratik devletlerin sistemik basklara kar, otoriter devletlere nazaran daha direnli olduklarn sylemek mmkndr. nk uluslararas hukuk ve rgtler demokratik idealleri desteklerken, otoriter rejimlerin giderek sistemde dlanmasna yol amakta bu rejimlerin yalnzlamasna sebep olmaktadr. Sra Sizde 5 D politikada rasyonel karar alnmasn nleyen en nemli etkenlerin banda liderlerin psikolojik ve kiisel zellikleri gelmektedir. Ruh sal, ideolojiler, inanlar ve deer yarglar, liderlerin rasyonel karar almalarn nleyen en byk etkenler olarak karmza kmaktadr. Ayrca, karar verme srecinde etkili olan kurum ve brokratlar da kararlar kendi karlar dorultusunda etkilemekte ve sonuta kendi karlarna uygun ama rasyonel olmayan kararlarn alnmasna sebep olmaktadrlar. Breuning, Marijke (2007). Foreign Policy Analysis: A Comparative Introduction. Palgrave Macmillan: New York. Duncan, W. Raymond, Barbara Jancar-Webster ve Bob Switky (2004). World Politics in the 21st Century. Pearson: New York. Goldstein, Joshua S. (1999). International Relations. Longman: New York. Holsti, K. J. (1995). International Politics: A Framework for Analysis. Prentice-Hall: New Jersey. Hudson, Valerie M. (2007). Foreign Policy Analysis: Classic and Contemporary Theory. Rowman & Littlefield Publishers: New York. Kegley, Charles W. ve Eugene R. Wittkopf (1995). World Politics: Trend and Transformation. St. Martins Press: New York. Mansbach, Richard W. (1994). The Global Puzzle: Issues and Actors in World Politics. Houghton Mifflin Company: Boston. Mingst, Karen A. (2008). Essentials of International Relations. W.W. Norton and Company: New York. Morgenthau, Hans J. (2006). Politics Among Nations: The Struggle for Power and Peace. McGraw/Hill: Boston. Papp, Daniel S. (2002). Contemporary International Relations: Frameworkd for Understanding. Longman: New York. Pazarc, Hseyin (2005). Uluslararas Hukuk. Turhan Kitabevi: Ankara. Robinson, Piers (2008). The Role of Media and Public Opinion. Steve Smith, Amelia Hadfield ve Tim Dunne (ed.). Foreign Policy: Theories, Actors, Cases iinde. Oxford University Press: New York. Rourke, John T. (1995/1999). International Politics on the World Stage. Dushkin Publishing Group: Guilford. Snow Donald M. ve Eugene Brown (2000). International Relations: The Changing Contours of Power. Longman: New York. Snmezolu, Faruk (1989). Uluslararas Politika ve D Politika Analizi. Filiz Kitabevi: stanbul.
7
Amalarmz
Gvenlik Sava Bar Jeopolitik Jeostrateji
Bu niteyi tamamladktan sonra; Uluslararas politikada gvenlik kavramn tanmlayabilecek, Savan ve barn nedenleri hakknda yargda bulunabilecek, Uluslararas gvenlik sorunlarna ynelik gelitirilen teorileri birbirleriyle karlatrabilecek, Uluslararas gvenliin referans nesnelerini snflandrabilecek bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Gvenlik kilemi Olgun Anari Mini Anari Gvenlikletirme Gvenlik-dlatrma
indekiler
GVENLK: TANIM VE KAVRAMLAR ULUSLARARASI GVENLK SORUNLARINA YNELK TEORK YAKLAIMLAR FARKLI GVENLK KATEGORLER
Uluslararas Gvenlik Sorunlar
Uluslararas Gvenlik Sorunlar

GVENLK: TANIM VE KAVRAMLAR
Tarih boyunca insanln en nemli arzusu olan bara ulamak konusundaki abalar ve akademik almalar gvenlik konusunun kapsamnda deerlendirilir. Beslenme ve oalma ile birlikte insann en temel gdlerinden olan gvenlik, hayatta kalma ve soyun devamnn salanmas ile ilikilendirilebilir. nsanolunun konutlar ina etmeye balamas, yara almadan avlanmay salayacak silahlar gelitirmesi, topluluk hlinde yaamaya balamas gvenlik ihtiyacnn sonularndandr. Gvenlik kavram ile bar kavram arasnda da yakn bir iliki vardr. Nitekim gvenlik kavram akademik literatrde ilk kez Cicero ve Lucretius tarafndan MS birinci yzylda Pax Romanay tanmlamak amacyla kullanlmtr (Brauch, 2008: 2-3). Roma mparatorluunun bilinen tm eski dnyada salad asayi sayesinde Pax Romana ortaya kabilmitir. Bu amala bata Via Egnatia gibi karayollar ina edilmi ve lkenin eitli blgelerinde askeri garnizonlar kurulmutur. On yedinci yzyla gelinceye kadar gvenlik kavram devletin d gvenlii biiminde deil lkeye ve insan topluluuna (klan, kabile, halk vb.) ynelik tehditlerle ilikilendirilmiken modern devletin douu ile birlikte gvenliin referans nesnesi devlet olmaya balamtr. Devletin gvenliin referans nesnesi olduu yaklam ulusal gvenlik olarak tanmlanmaktadr. Bu yaklamn 1990larda Souk Savan sona ermesinden sonra deimeye baladn; bireyin, topluluun ve hatta cinsiyetin gvenliin referans nesnesi olmaya baladn gzlemleyebiliyoruz. Bu noktada gvenlik hakkndaki tanmlara gz atmak gerekir. Gvenlik genel bir tanm olarak tehlike, risk, dzensizlik ve korku hllerinin yokluu olarak tanmlanabilir (Brauch, 2008: 2-3). Gvenlik sadece bu tehlikelerin varln ya da yokluunu deil, bunlar bertaraf edecek nlemleri de iermek zorundadr; nitekim Snmezolu da gvenlii anavatann savunulmasna gerek braktrmayacak nlemlerin alnmas olarak tanmlar (Snmezolu, 1995: 227). Bu anlamda gvenlik, bu tehlikelerden korunabilecek savunma sistemlerinin varln ve/ya en azndan referans nesnesine ynelik risk, dzensizlik ve korku hli yaratabilecek aralar kullanma konusunda caydrc bir etki yaratmay da ifade eder. Bu referans nesnesi dorudan kiinin can, mal ya da vcut btnl olabilecei gibi; bir topluluk, bir devlet, bir blge ya da tm gezegen olabilir. Bu nedenle gvenlii Ole Waeverin de ifade ettii gibi deerli bir referans nesnesine yneltilmi varolusal bir tehditle mcadele iin gelitirilen acil ve zel nlemler biiminde tanmlayabiliriz (Waever, 1995: 50).
Pax Romana: Roma Bar. M.. 127-M.S. 180 arasnda isyanlarn bastrlp, uzun bir bar dnemine girilmesini tanmlayan kavram. Via Egnatia: M.. ikinci yzylda Roma mparatorluu tarafndan ina edilmi, Adriyatikten stanbula kadar uzanan ticaret yolu.
128
SIRA SZDE
Gvenlik ve SIRA tehdit kavramlar arasndaki ilikiyi aklaynz? SZDE Daha nce de deinildii gibi Westphalia Antlamas ile ulus devletler kurul N E L MAvrupa ktasnda, etkin biiminde korunan lke snrlar ortamu ve enDazndan ya kmtr. Bu korunan snrlar iinde ortaya kan devlet, gvenlik kavram iin en nemli referans S O R U nesnesi olmaya balamtr. Ulusal gvenlik kavramnn da bu tarihten itibaren dier gvenlik trlerine gre daha sk telaffuz edilmeye baladn iddia edebiliriz. Snrlar korunan devletler asndan beknn salanmas en teDKKAT mel politika olduu iin devletler beklarn salayacak gvenlik nlemlerini almay en nemli politikalarndan biri hline getirmilerdir. Devletler beklarn salaSIRAsnrlarn SZDE yabilmek iin tahkim etmi, dzenli ordular kurmaya balam ve silah teknolojilerine nemli yatrmlar yapmaya balamlardr. Bu silahlanma, devletin kendisine AMALARIMIZ saldrld an kendisini koruyabilecek bir askeri kapasiteye sahip olmasnn yannda hibir devletin kendisine saldrmaya cesaret edemeyecei bir caydrclk ortam yaratmay da amalar.
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Sava
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Sava, ulusal gvenlik asndan en nemli kavramlardan biridir. Sava etnik, dini ve ideolojik gerekeler TEL E V Z Y O N yznden kabilecei gibi; bir toprak parasn ya da doal kayna paylaamama nedeni ile de kabilir. Sava devlet asndan kanlmaz gren realist yaklamn aksine, liberal teoriler savasz bir uluslararas sistemin mmkn olduunu iddia ederler. Gratiousun aklc okulunu takip eden d N T E R Nliderliinde ET nrler, BMnin oluacak ancak devletlerin temel aktr olduu savasz bir sistemin mmkn olduunu savunurlar. Sava konusunda yaplan akademik almalar iin ilk rnek inli General Suntzunun M.. beinci yzylda kaleme ald Sava Sanat isimli kitaptr. Suntzunun ardndan sava konusunda binlerce eser yazlm, savan gereklilii, taktikleri veya ondan kanabilmenin yollar tartlmtr. Ancak modern zamanlarda sava konusunda yazlm en kapsaml ve etkileyici eser Prusyal General Carl von Clausewitzin Sava zerine isimli kitabdr. Clausewitz sava siyasetin doal bir uzants olarak deerlendirmi ve tm siyasi etkilerden arndrlm, snrsz iddet kullanlabilen mutlak savan ideal sava olduunu iddia etmitir. General Erich Ludendorff ise 1935te kaleme ald Topyekn Sava isimli eserinde, bir ulusun elinde var olan btn imknlar seferber ederek dmann tm askeri kapasitesini yok etmek iin alt topyekn sava ideal sava biimi olarak tanmlamtr. Topyekn savata tm vatandalar potansiyel birer askerdir; devletin tm sanayi ve tarm imknlar sava iin seferber edilir. Trk Kurtulu Sava topyekn savaa verilebilecek rnekler arasndadr. ABDnin muazzam askeri gcne kar Vietnam halknn Ho Chi Minh ndeliinde yapt Vietnam Savan da topyekn savaa rnek olarak verebiliriz. Bunlarn dnda literatrde konvansiyonel sava, snrl sava, Souk Sava, psikolojik sava, nkleer sava, biyolojik sava, kimyasal sava, yldrm sava, konvansiyonel sava, siber sava ve asimetrik sava gibi pek ok sava tr mevcuttur. a. Konvansiyonel Sava: Nkleer, biyolojik ya da kimyasal silahlarn kullanlmad savalardr. ki devlet arasnda gerekleebilecei gibi pek ok devlet arasnda da yaanan konvansiyonel savata sadece devletlerin ordular savar. Bu savan amac dman yok etmek, zayflatmak ya da direncini krmaktr.
7. nite - Uluslararas Gvenlik Sorunlar
129
b. Snrl Sava: Sadece belirli bir amacn gereklemesi, belirli bir hedefin ele geirilmesi iin dzenlenen savatr. Snrl savata devletin tm kaynaklar deil, sadece o sava iin gerekli olan kaynaklar seferber edilir. c. Souk Sava: II. Dnya Savann sona erdii 1945 ylndan, SSCBnin dald 1991 ylna kadar devam eden; nkleer yar, ideolojik rekabet ve g gsterileriyle devam eden savatr. ABD ve onun liderliinde NATO iinde kmelenmi demokratik devletlerle, SSCB ve onun liderliinde Varova Pakt iinde kmelenmi sosyalist devletler arasndaki Souk Sava, scak atmaya dnmeden kutuplardan birinin dalmas ile sona ermitir. d. Psikolojik Sava: Bir sava esnasnda dmann direncini krmak ve dman halkn devletlerine olan gvenlerini azaltmak amacyla, eitli aralarla dzenlenen yanl bilgilendirme faaliyetleridir. e. Nkleer Sava: Nkleer silahlarla yaplan savatr. Tarihteki yegne nkleer saldr, II. Dnya Savan sona erdiren Hiroima ve Nagazaki bombalamalardr. Bu bombalamalarn yaratt korkun sonular zerine nkleer silah bulundurmak BM tarafndan snrlandrlm ve sadece be Gvenlik Konseyi daimi yesine nkleer silah bulundurma yetkisi tannmtr. f. Biyolojik Sava: arbon, brusella, veba, tularemi ve iek gibi mikroorganizmalarn silah olarak kullanlmas yoluyla yaplan savalardr. Hititler vebal hastalar Msra gndererek bu hastaln Msrda yaylmasn salamt. Cengiz Han da vebadan lm kiilerin cesetlerini mancnkla kuatt kalelere frlatrd. II. Dnya Sava srasnda da Japonyann in ve Manuryada eitli mikroorganizmalar kullanarak sava esirlerine hastalk bulatrd bilinmektedir. Biyolojik silahlarn kullanm eitli uluslararas anlamalarla yasaklanmtr. g. Kimyasal Sava: ldrc, yaralayc, tahri edici, yangn kartc kat sv ve gaz halindeki kimyasal maddeler yoluyla yaplan savatr. Bu savalarda sarin, hardal gaz, klor, siyanr, kurun ve LSD gibi kimyasal maddeler kullanlr. Kimyasal savalarn engellenmesi iin ilk dzenlemeler tfek mermilerinde bulunan kurunun yasaklanmas ile balamtr. Henz 1675 ylnda Fransa ile Kutsal Roma Germen mparatorluu arasnda yaplan Strasbourg Anlamasnda kurun barndrlan mermilerin savata kullanlmas yasaklanmtr. 1993 ylnda 187 devlet Kimyasal Silahlar Konvansiyonunu imzalayarak bu tr silah ve maddelerin kullanmn ve retimini yasaklamlardr. h. Yldrm Sava: I. Dnya Savanda ortaya kan siper sava mantna kar, II. Dnya Savanda Almanyann gelitirdii sava doktrinidir. Hzl, ani ve beklenmedik bir saldr ile dmann iyi bir savunma sistemi gelitirmesine izin vermemek mantna dayanr. i. Siber Sava: zellikle 1990lardan sonra internet teknolojisinin gelimesi ve gelimi devletlerin birer e-devlete dnmesi nedeniyle, internet ve intranet sistemlerine kar giriilen sanal saldrlar nemli zararlar yaratmaktadr. Bylece hem devletin resmi internet siteleri kertilmekte hem de iletiim sistemleri zarar grmektedir. Siber savan bir dier boyutu gizli yazmalarn aa karlmasdr. sve merkezli bir uluslararas organizasyon olan Wikileaksin internet sitesi 26 Temmuz 2010 tarihinde ABD istihbaratndan szdrd 92.000 gizli belgeyi yaynlayarak byk bir uluslararas krize neden olmutur.
130
Sivil taatsizlik: Mahatma Gandi tarafndan gelitirilen, Hindistandaki ngiliz ynetimini sona erdirmek iin uygulanan bir protesto yntemi. Bu yntemde vatandalar kitlehlinde yasalara uymay reddeder, yasalar bilinli olarak ihlal eder; ancak kesinlikle polise veya orduya fiziksel olarak direnmez ve iddet kullanmaz.
j. Asimetrik Sava: iddetin ve terrn kullanld; kitle imha silahlarn bazen kullanarak bazen de kullanma tehdidinde bulunularak byk bir korku halinin yaratld; masum sivillerin canl kalkana dntrld ya da sivil itaatsizlie ve kitlesel ge zorlandklar; finansman uyuturucu, silah ve insan kaakl ile salanan; en nemlisi de devletin gvenlik birimlerinin terr rgleri ya da paramiliter kuvvetlerle savamak zorunda kaldklar sava trdr (Grsoy, 1995: 166). Konvansiyonel savalar iki ordu arasnda gerekletirildii iin simetrik, bu tr saldrlar ise ordu d birimler tarafndan yrtld iin asimetrik kabul edilir. Asimetrik savan dier sava trlerinden daha insanlk d olmasnn nedeni, dier savalarn dzenli ordular arasnda gerekletii iin gelimekte olan insancl hukukla mmkn olabildiince snrlanabilmesi; asimetrik savan ise hi bir hukuk ya da ahlak norm gzetmeden gereklemesidir.
Bar
Sava kadar bar da uluslararas politikann temel kavramlarndan biridir. nsanln byk ryas olan bar, ulalmas en ok istenen ve ulalmak iin de en ok bedel denen kavramdr. Bar arzusunun en youn olduu zamanlar genellikle gvensizlik hlinin zirveye ulat zamanlardr. Bar hakknda yzyllardr pek ok eser kaleme alnmtr. Bunlarn arasnda en byk etkiyi yaratan eser 1795 ylnda Kant tararndan yazlan Ebedi Bar zerine Felsefi Bir Denemedir. Kant bar her eyden nce ahlak bir gereklilik olarak tanmlar ve ancak hukuk yoluyla bara ulalabileceini savunur. Ancak cumhuriyet rejimi ile bara ulalabileceini savunan Kanta gre cumhuriyet rejimi iinde yaayan halk kendisini savunmak dnda hibir gereke ile sava tasvip etmeyecek ve kendi iktidarn bara zorlayacaktr. Kantn bu dncelerinin I. ve II. Dnya Savalar sonrasnda Milletler Cemiyeti ve BMnin kuruluunda ne denli etkili olduu kitabmzn ilk blmnde ele alnmt. II. Dnya Sava sonras balayan Souk Sava srasnda da bar konusunda nemli akademik almalar yaplmtr. Norveli matematiki ve sosyolog Johan Galtung 1959 ylnda Oslo Bar Aratrmalar Enstitsn (PRIO) kurmutur. Uluslararas barn salanmas iin alan bu enstitnn bnyesindeki Journal of Peace Research isimli dergi uzun yllardr bar konusunda nemli akademik almalar yaymlamaktadr. Galtung Yapsal atma Teorisi isimli eserinde insan hayatna ve temel gereksinimlerine ynelik her trl eylemi gvenlik kavramnn iine dhil etmitir (Galtung, 1964: 95). Bylece ABD kkenli, devlet merkezli gvenlik yaklamlarnn aksine bara; insan, evre, blge ve tm gezegene ynelik almalarla ulalabileceine ynelik yeni bir yaklam da ortaya kmtr. Galtunga gre barn iki hli vardr: negatif bar ve pozitif bar. Negatif bar savaszlk hlini ve savan yokluunu ifade eder. Fiilen sava hlinde olmayan toplumlar negatif bar hlindedir. Pozitif bar ise toplumda barn varln tehdit eden yapSIRA SZDE sal iddetin var olmamasdr. Daha yaln bir ifade ile pozitif bar hli ancak toplumda iddeti retebilecek koullarn olmad bir durumda ortaya kabilir. Bar ancak gda maddelerine ulamakta bir sorun olmad, iddete neden olabilecek D NELM hak ihlallerinin yaanmad, salksz barnma koullarnn bulunmad, olas doal afetlerinS gndelik yaam tehdit edecek boyutta yaamsal riskler yaratmad O R U koullarda ortaya kabilir.
D bar K K A T sadece savamamak anlamna gelmez. Pozitif bar, toplumlar iddeGaltunga gre te srkleyecek etkenlerin yokluu anlamna gelir.
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
131
Bar konusunda gelitirilen bir dier nemli yaklam da Demokratik Bar Teorisidir. Michael Doyle tarafndan gelitirilen teori, Small ve Singerin iki demokratik devletin birbiri ile savamayaca varsaymna (Ekmeki, 2011: 107) dayanr. Small ve Singer yirminci yzylda km savalar incelemi ve demokrasilerin birbirleri ile savamad sonucuna varmtr. Buradan hareketle demokrasinin tm dnyada yaygnlamas barn da yaygnlamasna neden olacaktr. Ekonomik yaps serbest ticarete dayanan demokrasi, ticaret yapan devletlerin birbirlerine youn bir karlkl bamllk a ile balanmasna neden olaca iin, barn tehdit edilmesi, saldrgan devletin de ticaretini ve refahn tehdit edecektir ve bylece devlet bu saldrgan tutumundan vazgeecektir. Ayrca demokratik rejimlerde ynetici sekinler rasyonel aktrler olacandan, d politikaya ilikin kararlar ngrlebilir ve nceden tahmin edilebilir olacaktr. Bylece ani bir saldrganla neden olabilecek irrasyonel kararlar almayacaklardr. Elbette bu teoriyi eletiren ve savan ou zaman silah sanayi gibi sektrlere kar salayacak bir olgu olduunu ve kresel ekonominin zaman zaman savaa ihtiya duyduunu iddia eden kart grler de mevcuttur. Bu grlerden Emperyalizm Teorisi, Demokratik Bar Teorisine kar nemli itirazlar gelitirmitir. Demokratik bar teorisine gre bar salamann yolu nedir?
SIRA SZDE SIRA SZDE
Gvenlik kilemi
Bir devletin gvenliini salamak iin gelitirdii tm askeri nlemler dier devletlerin de tehdit alglarnda deiiklikler yaratacaktr. Deutschun sfr toplaml oyun S O gvensizliklerini R U yaklamna gre, bir devletin gvenliinin art dier devletlerin arttrr. X devleti gvenliini arttrmak iin askeri kapasitesini arttrmaya balaynca, dier devletler bu silahlanmayla mcadele edebilecek ve D silahlanan devlete KKAT kar caydrc bir askeri kapasite salayabilecek imknlarla donanmay amalayan politikalar gelitirerek bir silahlanma yarna gireceklerdir. Dier devletlerin bu SIRA SZDE kapasite art ister istemez X devletinin daha fazla silahlanmasn gerektirecek bir sarmal ortaya kacaktr. Grld gibi bir devletin gvenlii dier devletler asndan gvenliksizlik AMALARIMIZ yaratmaktadr. Bu duruma uluslararas politikada gvenlik ikilemi (security dilemma) ad verilir (Jervis, 1978). Nitekim Souk Sava Dneminde ABD ve SSCB arasnda var olan gvenlik ikilemi nedeniyle ortaya kan silahlanma K Tyar A P tm gezegeni tehdit eder bir hle gelmi ve 1960l yllardan itibaren iki devlet arasndaki ilikilerin yumuamaya balamas ile silahlarn kontrol ve silahszlanma anlamalar imzalanmaya balanmtr. Bu antlamalardan ilki 1963te T E imzalanan L E V Z Y O N Nkleer Denemelerin Ksm Yasaklanmas Antlamasdr. Ayn yl iki sper g arasnda imzalanan Krmz Telefon Antlamas, 1967de D Uzay Antlamas, 1968de Nkleer Silahlarn Yaylmasn nleme Antlamas, 1972de imzalanan SALT I AntNTER N E T nedeniyle lamas ve 1979da imzalanmasna ramen SSCBnin Afganistan igali yrrle giremeyen SALT II Antlamas bahsi geen silahszlanma antlamalar arasnda saylabilir (Ar, 2006: 168). Sosyal nac uluslararas ilikiler teorisine gre gvenlik ikilemi Neorealistlerin iddia ettii gibi sadece fiziksel gerekelerle deil, devletlerin birbirleri hakkndaki alglar nedeniyle de ortaya kmaktadr.
DNELM
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
Krmz Telefon Antlamas: ABD ve SSCB liderlerinin, uluslararas politikada bir NTERNET yanl anlamadan doabilecek atma riskini sfra indirmek iin, dorudan iletiime geecekleri bir telefon sistemini kurduklar antlama.
Jeopolitik ve Jeostrateji
Gvenlik politikalar gelitirilirken corafya ok nemli bir yere sahiptir. zellikle ulusal gvenlik boyutunda lkenin denize kyda olmas ya da olmamas; bir ada
132
SIRA SZDE
DNELM S O R U
lkesi olmas; lke iinde yksek dalar ya da almas g geitler olmas; komu devletlerin g unsurlar gibi pek ok kriter gvenlik politikalarnn ekillenmesinde rol oynar. Jeopolitik, politikayla corafi unsurlar birletiren akademik bir alma alandr. Jeopolitik deerlendirmeler politikay corafi imkn ve kstlarla birlikte deerlendirerek, bir devletin karlarn gerekletirmek iin elde etmesi geSIRA SZDE reken optimum g unsurlarn belirlemeyi hedefler. Bu hedeflere ulaabilmek izlenen yol ve yntemlere ise jeostrateji ad verilir. Jeopolitik zellikle imparatorluk ya da kresel lekte etkili bir sper g olmak isteyen devletler iin hayati dereDNELM cede nemlidir. Bu devletler gelitirecekleri kresel politikalarda hangi corafi blgelere sahip olurlarsa dnyaya ya da dnyann belirli bir blgesine hakim olaS hesap O R U edebilmek iin jeopolitie ihtiya duyarlar. bileceklerini Jeopolitik devletin unsurlar gzeterek rettii politikalar, jeostrateji ise jeopoliD K K A coraf T tie ulamak iin izlenecek yollar ifade eder. Bu anlamda pek ok jeopolitik teorisi gelitirilmitir. Bu teorilerden Kara Hakimiyeti Teorisi H. Mackinder tarafndan 1904te kaleme alnan Tarihin Corafi Esaslar isimli eserinde aklanmtr. Mackinderin eserinde Asya, Afrika ve Avrupa AMALARIMIZ dnya adas olarak tanmlanr. Dnyada hakimiyet kurmak isteyen bir devlet dnya adasnn tam merkezinde bulunan Dou Avrupay ele geirirse btn dnK da Thakimi A P ya adasnn olacaktr. II. Dnya Sava srasnda Almanyann izledii jeostrateji byk lde Mackinderin tanmlad jeopolitik yaklamn bir rndr (Gray ve Sloan, 1999: 34). Nitekim bir Nazi olan Karl Ernst Haushofern rettii T E L E V (Lebensraum) ZYON Yaam Sahas kavram, Almanyadan Rusyaya kadar tm Dou Avrupay ifade etmekteydi ve gl bir Almanyann ancak Yaam Sahasn ele geirmesi ile kurulabileceini savunuyordu. 1944 ylnda ABDli N.J. Spykmann gelitirdii Kenar Kuak Teorisine gre ise sadece Dou Avrupann kontrol edilmesi NTERNET yeterli deildir. Spykmana gre, dnyann kalbi adn verdii Avrasyay kuatmadan tm dnyada hakimiyet kurulmas mmkn deildir. ABDli Amiral Alfred Mahann tanmlad Deniz Hakimiyeti Teorisine gre ise dnya denizlerinde stnlk kurabilecek bir devlet btn dnyay kontrol altnda tutabilecektir. II. Dnya Savana kadar ngilterenin denizlerdeki ak stnl, savatan sonra ABDnin eline gemitir. ABDnin denizlerdeki stnlnn ardndan bir sper g olmas Mahann teorisini dorular niteliktedir (Gray ve Sloan, 1999: 45-46).
SIRA SZDE
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Gvenlikletirme / Gvenlik-dlatrma
Barry Buzan tarafndan gelitirilen gvenlikletirme kavram, daha nce gvenlik kapsamnda deerlendirilmeyen bir sorunun gvenlik sorunu boyutuna tanmas anlamna gelir. Bylece bu sorun bir gvenlik sorunu balamnda anlalarak zmne dair istisnai nlemler alnmas mer hle gelecektir (Waever, 1999: 337). Bu durum genellikle o soruna ilikin yeni bir dilin gelitirilmesi ile mmkn olur. rnein g sorununu zebilmek iin g meselesi kendi balamnn dnda bir gvenlik meselesi olarak tarif edilir ve bylece zme ynelik kapsaml politikalarn gelitirilmesi mmkn olur. Gvenlikletirme sayesinde gvenlik konusu, karar vericilerin ona verdikleri anlamlar kadar geniler ve hemen her sorun bir gvenlik meselesine dnerek ona ynelik hzl ve zel zm yollar gelitirilebilir. evre, g, sosyal politika veya eitim gibi pek ok konu, daha nce gvenlik konusu olarak anlalmazken, bu konularla gvenlik hakknda bir ba kurulmaya balanmtr.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
DNELM
7. nite - Uluslararas Gvenlik Sorunlar S O R U
DNELM S O R U
133
Buzan gvenlikletirmeyi tanmlam, ancak gvenlikletirmenin aslnda sonuD K Kolumsuz AT lara neden olacan iddia etmitir. Kopenhag ekol gvenliin tekrar dar bir anlam kazanmas ve devlet beksna odaklanmasna ilikin gvenlik-dlatrma (desecuritization) kavramn gelitirmitir. Gvenlik-dlatrma sadece devletin beksn ilgilendiren acil konularn AMALARIMIZ gvenlik konusu olarak tanmlanmasn, bunun dnda yer alan dier konularn ise gvenlik alannn dna karlmasn neren bir yaklamdr. Devletler ou T A P kaynaklar zaman gvenlikle dorudan ilikisi olmayan sanayi, tarm yaKda doal iin savamaktadr oysa devletler aras i birlii sayesinde bu konular gvenlik meselesi olmaktan uzaklatrlabilirse bara daha kolay ulalabilir. Bu durum iin de T E L E Vtar. ZYON ayn gvenlikletirmede olduu gibi siyasal dil ok zel bir nem Karar verici elitler konumalarnda bu konular gvenlik meselesi olarak tanmlamaktan vazgeerlerse konular da ister istemez gvenliin dnda deerlendirilecek ve i birliine ak alanlar daha kolay ortaya kabilecektir. nk devletler genellikle gNTERNET venlik konular olarak tanmlanan konular, baka devletlerle mzakere etmeye yanamazlar.
SIRA SZDE
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
ULUSLARARASI GVENLK SORUNLARINA YNELK TEORK YAKLAIMLAR

Gvenlik sorunlar uluslararas politikann en temel alma alanlarndandr. Hemen her teori gvenlik konusuna zel bir yer vermitir. zellikle Realizm ve trleri gvenlik konusuna en kuvvetli vurguyu yapan teorilerdir. Realizme kar Liberal Kurumsalclar, uluslararas gvenliin salanmas iin uluslararas kurumlarn i birliine dikkat ekmi, gl bir i birlii mekanizmasnn temel gvenlik sorunlarnn zm iin etkili dzenlemeler yapabileceini savunmulardr. 1990lardan sonra uluslararas politika literatrnde son derece etkili olan nac Teori de gvenliin fiziki unsurlarnn yannda normlar, deerler ve kimlik gibi fiziki olmayan kavramlarn nemini vurgulamtr.
Realist Gvenlik Anlay

Klasik Realizme gre g ve gvenlik arasnda dorudan bir balant vardr. G aray iinde olan devlet, bu gc elde ettiinde gvenlik ihtiyacn karlamak iin tm imknlara sahip olacaktr. Nitekim Morgenthau devlet adamnn en temel grevinin kendi devletinin beksn korumak olduunu srarla vurgulamtr. Bylece devlet adam, devletinin olabildiince gl olmasna almal, bu uurda gerekirse etik ilkelerden de taviz vermeli ve devletinin gvenliini salamaldr. Hatta Klasik Realizme gre sava, ulusal gvenlii salayacaksa yaplmaldr. Sava dnda caydrclk da nemli bir gvenlik salayc strateji olarak kabul edilir. Klasik Realizme gre gvenliin referans nesnesi devlettir ve devletler birbirlerinden korkarlar. Bu korkunun nedenleri teori blmnde detaylca incelenmiti. Devletin varolusal nedenlerden tr kt bir karakterinin olduunun dnlmesi bu korkunun temel nedenlerindendir. Mearsheimerin de ifade ettii gibi bu korku, devletlerin srekli olarak dier devletlerden ynelecek tehditleri tahmin etmek istemelerine neden olmaktadr (Mearsheimer, 1994-1995: 10). Bu tahmin srecinde devletler kendine yardm ilkesi gerei baka devletlerin ya da ittifak iinde bulunduklar bloklarn glerine gvenemezler. Edward H. Carr da benzer bir biimde devletlerin karlarnn asla birbirleri ile rtmeyeceini, bu nedenle de ara-
SIRA SZDE
SIRA SZDE
134
DNELM S O R U
larndaki rekabetin asla ortadan kalkmayacan iddia etmitir. yleyse Klasik Realizme gre devletler beklar gerei silahlanmak ve her an savaa hazr olmak zoS Realizmin O R U rundadr. Bu anarik uluslararas sistem nermesinin doal sonucudur. Realizm, kendine ilkesi gerei, her devletin kendi gvenlik ihtiyalarn kendisi D K K Ayardm T karlayabilecek kadar gl olmas gerektiini savunur. Neorealizm ise Klasik Realizmin aksine devletlerin temel amacnn g ve kar salamak deil, gvenliklerini gerekletirmek olduunu iddia ederek gvenlik konusunaAMALARIMIZ ok daha zel bir anlam yklemitir. Waltzun Klasik Realizmde var olan g arayn, gvenlik arayna dntrmesinin en nemli nedeni, g aray nedeniyle ortaya kacak silahlanmann bir gvenlik ikilemine neden olaca d T A P ncesidir K (Waltz, 1990: 36). Neorealizmin gvenlik konusunda bir dier nemli argman, II. Dnya Savandan sonra BM veya NATO gibi kurumlarn rol ile ilgilidir. Liberal teoriler bu kurumlarn ortaya kmasn, devletlerin gvenlik konuTELEVZYO N sunda i birliine gitmeye balamasyla aklarken Neorelizme gre bu kurumlar aslnda zaten var olan anarinin bir kurala balanmasndan teye bir anlam tamaz. Bu kurumlarn nasl ileyeceine dair kurallar ise sistemde hegemon olan devlet koyar ve dier devletlerden koyduu kurala uymasn bekler. Bylece heNTERNET gemon devlet bu kurumlar sayesinde istikrarl bir uluslararas sistem yaratr. Bu istikrar, hegemon g zayflayana kadar devam eder. Hegemonun zayflamas ile yeni bir gcn hegemon olmas arasndaki zaman, genellikle sava ve atmalarn youn olduu bir dnemdir. Realist yaklamlara gre devletlerin gvenlik konusunda i birliine gitmesini zorlatran etmenler bulunmaktadr. Bu etmenlerden ilki devletlerin aldatlma korkusudur. Devlet dier devletlere gvenmez, dier devletlerden gelen i birlii tekliflerine daima kukuyla bakar. Elbette devletler arasnda pek ok ittifak ve paktlar bulunmaktadr. Ancak devletler bu i birliklerinin her an kendileri aleyhine ileyebilme ihtimalini gz ard etmeden alternatif politikalar gelitirmekten geri kalmazlar. birliini gletiren ikinci etmen ise devletlerin mutlak kazanlara oranla greli kazanlara daha fazla ynelim gstermesidir (Baylis, 2008: 74). Devlet bu i birliinin niha olarak tm uluslararas sisteme salayaca yarar deil, byle bir i birliine gitmenin kendi karna hangi olumlu kazanlar getireceini daha fazla nemser. Devlet kendi karna kk bir yarar salayacak politikay, ou zaman uluslararas sistemin ortak yararna olabilecek bir politikaya tercih etme eilimindedir. Kopenhag Okulu olarak tannan akma mensup Realist yazarlar ise olgun anari adn verdikleri yeni bir kavramla Morgenthau yahut Waltzun savunduu ktmser yaklamn baz noktalarna itiraz etmektedir. Olgun anari uluslararas sistemde bir takm devletlerin dierlerine oranla daha uygar ilikiler gelitirme eiliminde olduklardr. Kopenhag Okuluna mensup Barry Buzan bu devletler arasndaki ilikilerin bir st otoritenin yokluu anlamnda anarik yapsn srdrdn, ancak karakteristik olarak dier devletlerin bencil doal ilikilerinden farkllk gsterdiini iddia eder (Buzan, 1991: 208). Buzana gre sve, Norve ve Danimarka gibi skandinav lkeleri arasndaki iliki olgun anari kavram ile aklanabilir. Buzana gre bu devletlerde gvenliin sadece ulusal bir mesele deil, tm dnyay ilgilendiren uluslararas bir mesele olduuna dair bir alg evrimsel olarak gelimitir. Ancak ortadaki anari, tm olgun niteliine ramen devletlerin ncelikle ulusal gvenliklerini salamak iin zel nlemler almalar gerekliliini de ortaSIRA SZDE
DNELM
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
SIRA SZDE
135
DNELM S O R U
dan kaldrmaz. Buzan, bu olgun anari sayesinde bahsi geen devletlerin ulusal gvenliklerini salamak iin blgesel gvenlik giriimlerine dhil olmaya daha S O R U ak olmaya baladklarn savunur. Olgun anari, anarinin yokluu anlamna gelmez. Baz devletlerin anariye D K K A Tramen, aralarndaki i birliini gelitirebilecek bir siyasal evrime ulatklarn ifade eder.
DNELM
DKKAT
Liberal Gvenlik Anlay
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Liberal yaklamlar da devleti gvenlik sorunlarnn temel referans nesnesi olarak kabul ederler. Ancak liberal yaklamlar, Realizmin aksine bar arayan normatif AMALARIMIZ bir yaklama sahiptirler. Bu anlamda kurumlarn nemine dikkat ekerler. Karlkl bamlln devlet davrann belirlediini savunan liberal yaklamlar (MoK sistemin T A P daha baravcsik, 1997: 520) devletlerin i birliine girmesi ile uluslararas r bir grnme brneceini savunur. Bu anlamda devletlerin birbirlerine bamlklar ne kadar artarsa sava riski o derece azalacaktr. TELEVZYON Karlkl bamllk byk lde ekonomik ilikilerin younluunu ifade eder. Herbert Spencer ve John Stuart Mill gibi liberal dnrler uluslarn zenginliinin ancak daha fazla ticaretle mmkn olacan iddia etmilerdir. Daha fazla ticaret uluslar birbirine daha baml hle getirecek ve bylece kendi kar iin dahi olNTERNET sa hibir devlet yksek bamllk ilikisi iinde olduu baka bir devletle savamay gze alamayacaktr. Bu sayede devletler asndan bar daha arzulanr bir nesne hline dnecektir. Gvenlikle bar arasnda ok yakn bir iliki tanmlayan liberal yaklamlar, devletin ncelikli politikasnn g ya da gvenlik politikalar deil ekonomi politikas olduunu iddia ederler. Liberal kurumsalclk 20. yzyln ikinci yarsnda Realizme alternatif bir teori olarak gelitirmitir. Keohane ve Nyee gre Realizmin, birbirleri ile g mcadelesi iinde olan devletler ve en nemli kavram ulusal gvenlik olan nermesi doru deildir. Onlar btn devletlerin uluslararas politikann yapm srecine dorudan katlabildii, aralarnda hibir hiyerari bulunmayan ve g kullanmnn etkisiz bir politika arac hline geldii bir uluslararas sistemin kurulabileceini iddia ederler (Keohane ve Nye, J, 1977: 24). Liberal Kurumsalcla gre bar iinde yaayabilmek, uluslararas kurumlar vastasyla oluacak bir uluslararas toplum sayesinde mmkn olabilecektir. BM, AB, Dnya Bankas gibi kurumlar sayesinde diplomasi ve uluslararas hukukun sorunlarn bar zmne ynelik etkisi daha da artacak bylece devletler sorunlarn yumuak g yntemleri ile zmeye balayacaklardr (Bull, 1977: 13). Realist gvenlik anlay ile liberal gvenlik anlay arasndaki temel farklar SIRA SZDE nelerdir?
D ve NKuzey ELM 1957de Karl Deutsch tarafndan yaymlanan Siyasal Topluluk Atlantik Blgesi isimli eserde savan byk lde karlkl gvensizlik nedeniyle ortaya kt iddia edilir. Bu gvensizliin alabilmesi ise ancak herkesin birbirini biz S O R U diye tanmlad bir topluluk ortaya kabilmesi ile mmkndr. Deutsch iinde var olan herkesin bir dierinin ataca adm ngrebildii ve bu nedenle bir dieDKKAT rine gvendii bu toplulua gvenlik topluluu adn vermektedir. Gvenlik topluluu kurumlar ve tutumlarn ortaklaa hle geldii bir btnleme projesi ile orSIRA SZDE taya karlabilir (Deutsch, Burrell ve Kann, 1957: 51). Deutscha gre bu btnleme iki trl olabilir: birlemi gvenlik topluluu ve oulcu gvenlik topluluu.
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Yumuak G: Joseph Nyein 1990 ylnda gelitirdii kavram ticaret, diplomasi, kltr, insan yardm gibi yntemlerle elde edilen gc ifade eder. Nye, 1990larda ABDnin sert g olarak tanmlad askeri yntemler yerine yumuak g kullanarak baarl olabileceini iddia etmiti.
Gvenlik Topluluu
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
136
SIRA SZDE
DNELM S O R U
Birlemi gvenlik topluluu devletlerin btn egemenlik haklarn bir st otoriteye devretmesi ile ortaya kar. oulcu gvenlik topluluu ise, gnmzde AB rneinde grld gibi, devletlerin btnlemesinin ancak hepsinin egemenliklerini korumaya devam ettikleri bir yap ile ortaya kar. AB rnei, elliyi akn yldr birbirlerine kar hasmane bir tutum sergilemeyen Avrupa devletlerinin bir gvenlik topluluu oluturduunu kabul ettiimizde, Deutschun haklln kantlar niteliktedir. Nitekim zellikle 1990lardan itibaren dnyada ortaya kan btnleme eilimleri gvenlik topluluklarn ortaya karabildii lde bara hizmet etmektedir. SIRA SZDE Deutscha gre devletlerin deil toplumlarn karlkl ilikiler gelitirmesi, bar adna daha kalc sonular yaratr. Bu nedenle gvenlik devletin gvenlii biiminDNELM de deil, toplumlarn gvenlii biiminde alglanmaldr. Bu yaklama gre ancak sorunlarn iddet iermeyen yntemlerle zlebildii bir gvenlik topluluu ortaS O R U ya ktnda gerek gvenlikten bahsedilebilir. Deutsch 1950lerde D K K A T Avrupada ortaya kan entegrasyonun, Avrupal devletler arasndaki i birliinden ok, Avrupal topluluklar arasnda gelien gven ve birbirini anlama sreleri sayesinde gelitiini iddia eder.
SIRA SZDE
DKKAT
SIRA SZDE
Kopenhag Ekol ve Gvenlik

AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Souk Sava sonras yeni gvenlik anlaylar konusunda alan Barry Buzan, Ole AMALARIMIZ Waever gibi dnrlerin akademik almalar Kopenhag Ekol olarak anlmaya balam ve bu almalar 2008 ylnda CAST isimli bir enstit sayesinde kurumsal K kavumutur. T A P bir kimlie Kopenhag Ekol zellikle Avrupada II. Dnya Savandan sonra olumaya balayan gvenlik topluluunun; devletler arasnda yzyllardr pek ok savaa neden olmu sorunlarn, sava sonras gvenlik-dlatrlTELEVZ YON mas sayesinde olutuunu iddia eder (Waever, 1998). Fransa ve Almanya, Ruhr Blgesindeki sanayi tesislerine sahip olmay uzunca bir sre bir gvenlik konusu olarak kabul etmilerdir. Bu blgeye iki devletten birinin tek bana sahip olmas, dier devlet asndan byk riskler yaratabilecekti. Blgeye tamamen sahip olan NTERNET devlet, bu sanayi tesisleri sayesinde hzla silah sanayisini gelitirebilecek ve dier devlete saldrmak iin byk bir avantaj salayacakt. Bu nedenle Almanya ve Fransa defalarca savam ve Ruhr Blgesine sahip olmaya almtr. Ancak II. Dnya Savandan sonra Alman anslyesi Konrad Adenauer ve Fransz Babakan Robert Schuman, Federal Almanya ve Fransada elik ve kmr retimini dzenleyecek tek bir kurum oluturmas iin anlatlar. Bu iki devletin yannda talya, Hollanda, Belika ve Lksemburgun da katlmyla oluturulan Avrupa Kmr ve elik Tekilat (AKT) bu amala kurulmu ve bu sayede sanayi retimi bir gvenlik meselesi olmaktan karlarak i birlii sayesinde alt devlet iin de refah ve zenginlik yaratan bir kaynaa dnmtr. Weaver, bu konuyu gvenlik-dlatrmaya nemli bir rnek olarak gstermektedir. Kopenhag Ekol hangi konularn bir gvenlik sorunu olup hangilerinin olmayacan seildiini iddia eder. Kopenhag Ekol bu seme srecinde siyasal otoriteye zel bir nem vermektedir. Siyasal otorite zellikle bir konuya kaynak aktarlmasn istiyorsa bunu gvenlikletirir. Bylece bu konu iin para harcamak toplum gznde meru hle gelir (Bilgin, 2010: 83). Bu gvenlikletirme eylemi sz edimi (speech act) ile gerekleir (Waever, 1995). Sz edimi kavram, Kopenhag Ekolnun gvenlik almalar literatrne katt en nemli kavramlardan biridir. Sz edimi, bir eyin olabilmesi iin o eyin ifade edilmesinin gerekliliini tanmlar.
137
Sz edimini u rnekle aklayabiliriz: Evlilik kurumunun ortaya kmas ancak evlendirmeye yetkili birinin sizi kar koca ilan ediyorum demesi ile mmkndr. Bu dendii an o iki kii evlenme kurumu ile ilgili pek ok sosyal, ahlak ve yasal sonulardan sorumlu hle gelir. Dier bir rnek isim verme ritelidir. Bir ocua isim vermek, sadece o ocuun adn sylemekle ortaya kar. Bir kere sylendikten sonra o ocuun artk bir ad vardr ve bunun birok sosyal, kltrel ve yasal sonucu ortaya kar. Bir konunun gvenlik meselesi olmas ite byle bir sz edimi ile ortaya kar. Siyasal otorite, kaynak aktarmak istedii belirli konular seer ve bunlar gvenlik konusu olarak tanmlamaya balar. Toplum da otoritenin gvenlik meselesi olarak tanmlad meseleyi, eskisine nazaran daha fazla nemser ve o konu iin para harcanmasn meru kabul eder.
Sosyal nac Gvenlik Yaklam

Sosyal nac uluslararas ilikiler teorisine gre uluslararas politikann yaps fiziki olmaktan ok sosyaldir. Bu nedenle uluslararas politikann amac var olan yapy aklamak deil, onu anlamak olmaldr. Sosyal naclk gvenlik ikilemi konusuna zel bir vurgu yapar. Yukarda da bahsedildii gibi gvenlik ikilemi, iki devletin birbirlerinin silahlanmasna kar daha ok silahlanarak bir denge salamaya almas; ancak dier devletin avantaj salamak iin tekrar silahlanarak silahlanma konusunun iinden klmaz bir ksr dngye dnmesi sonucunun domasdr. Bu noktada Sosyal nac teori gvenlik ikileminin sadece silah saysna indirgenebilecek fiziki nedenlerden domadn savunur (Wendt, 1995: 80). Bir devletin dier devlet karsnda daha fazla silahlanmasndaki temel etken dier devletin elindeki silahlarn saysndan ziyade o devleti dman olarak alglayp alglamaddr. Bir rnek vermek gerekirse ABD asndan ngilterenin elinde ka adet nkleer silah olduu konusu bir gvenlik tehdidi olarak alglanmaz. ngilterenin daha fazla nkleer silah edinmesi karsnda ABD, kendi nkleer silahlarn arttrma gereini duymaz ve bu durum bir gvenlik ikilemine neden olmaz. Oysa rann elinde nkleer silah olmas deil, bu silah yapabilecek bir teknoloji gelitirmesi dahi ABD asndan bir gvenlik sorunu olarak alglanr ve ABD bu ihtimale kar ulusal gvenlik politikalarn dzenler ve nlemler alr. Bu durum ABDnin daha ok silahlanmas ve sonu olarak iki devlet arasnda bir gvenlik ikileminin ortaya kmasna neden olacaktr. Grld zere devletlerin birbirleri hakkndaki dost, dman ya da rakip alglar, aralarndaki ilikinin gvenlik boyutunu belirlemektedir. Bu alg da dorudan devletin kimlii ile ilikilidir. Devletler de uluslararas yap iinde insanlar gibi birer kimlie sahiptir ve bu kimlikleri onlarn hangi devletleri dost, hangilerini dman hangilerini ise rakip olarak alglayacaklarn belirler. Sosyal nac teoriye gre gvenlik konusu, nesnel gerekelerden ok zneleSIRA SZDE raras etkileimle belirlenir. Tm znelerin birbirleriyle etkileimi sistemi yaratt gibi, sistem de znelerin dnce ve normlarnn ekillenmesinde belirleyicidir. Daha yaln bir ifadeyle toplum iindeki iletiim, liderlerin sylemleri, eitim sreDNELM lerimiz, dini ya da felsefi inanlarmz, medya ya da ahlak konusundaki kabullerimiz hangi konuyu gvenlik meselesi olarak seip hangilerini semediimiz konuS O R U sunda nemli bir belirleyicidir. Sosyal inac teoriye sistemi oluturan zneleraras etkileimdir. Ama sistem de D ayn K K Aanda T zneleri etkilemektedir.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
138
FARKLI GVENLK KATEGORLER

Uluslararas ilikiler iinde gittike daha zerk bir alan olarak allmaya balanan gvenlik konusu farkl teorilerle gelitii gibi, zerinde allan referans nesnesinin artmas nedeni ile de gelime eilimindedir. Devlet, toplum, blge, evre, insan ve cinsiyet bu gvenlik almalarnn ana konularn tekil etmektedir. Bu kitapta bahsi geen konulardan ulusal gvenlik, kolektif gvenlik, insan gvenlii, toplumsal gvenlik, blgesel ve evresel gvenlik konularna yer verilecektir.
Ulusal Gvenlik
Ulusal gvenlik geleneksel olarak devletin toprak btnln dsal saldr ve tehditlerden korumas ve savunmas anlamnda kullanlr. Bu anlamda ulusal gvenliin referans nesnesi devlettir. Devletler toprak btnlklerini salamak amacyla gvenlik politikalar retir ve bu politikalarn nasl uygulanacan ieren gvenlik stratejileri belirlerler. Neorealist yaklama gre ulusal gvenlik bir devletin en temel politikasdr. Tm dier politikalar ulusal gvenlikle balantl olarak ve ona hizmet edecek ekilde retilmelidir. Devletler ulusal gvenliklerini salamak amacyla ncelikle olas risk ve tehditleri saptamak zorundadr. Bu risk ve tehditler genellikle hem politik karar alclarn hem de resmi gvenlik birimlerinin ortaklaa bir alma ile rettikleri ulusal gvenlik belgelerinde tanmlanr. Genellikle ulusal gvenliin temel boyutu olduu kabul edilir: askeri gvenlik, siyasi gvenlik ve ekonomik gvenlik. Bir devlet dardan gelen bir askeri tehlikeye kar kendisini koruyabilecek tm askeri nlemleri almaldr. Bu amala silah teknolojisinin ve kapasitesinin gelitirilmesi, gvenlik personelinin srekli gelien riskler konusunda iyi eitimi ve ulusal ordunun her an ortaya kabilecek saldrlara hazr tutulmas gibi abalar askeri gvenlie ynelik nlemlerden bazlardr. Siyasi gvenlik ise devletin siyasi alanda gl olmas ile salanr. Bunun iin istikrarl bir hkmet yaps ve tm vatandalar temsil eden bir siyasal rejimin varl nemlidir. Ekonomik gvenlik ise ulusal gvenliin en nemli tamamlaycsdr. Kendine yeterli bir ekonomik yapnn varl devletin da bamlln azaltacak ve kendi ulusal gvenliini salayacak politikalar uygulamas nndeki uluslararas engelleri en aza indirecektir. Salam bir ekonomiye sahip devletler, hem askeri kapasitelerini srekli gncelleyebilir hem de olas finansal oklardan en az dzeyde etkilenerek ekonomik temelli siyasal kargaalardan uzak kalabilirler.
Kolektif Gvenlik
Kolektif gvenlik, ulusal gvenlikten farkl olarak her devletin dier devletlerin gvenlii iin aktif rol oynayaca bir kresel gvenlik sistemini ifade eder. Nitekim kolektif gvenlii birimiz hepimiz, hepimiz birimiz iin szleri ile de aklayabiliriz (Griffiths ve OCallaghan, 2002: 136). BMnin kuruluu sayesinde dnyadaki tm gvenlik sorunlar, tm ye devletlerin sz hakk olduu bir kresel sorun hline gelmitir. zellikle BM Gvenlik Konseyinin dnyada gvenlii ilgilendiren tm sorunlarla ilgili karar verici ve veto edici bir BM kurumu olarak ortaya kmas, kolektif gvenlik kapsamnda nemli bir gelimedir. BMye yelik, ayn zamanda kolektif gvenlik iin katlm ve zorlama ilkelerini kabul etmek anlamna gelir. BM tm dnyada gvenliin tm askeri, ekonomik ve evresel boyutlarnda kurumlar kuran, zorlayc ilkeler belirleyen ve koruyucu rejimler gelitiren yegne kurumdur (Schoenbaum, 2006: 104). BM dnyada bar ve gvenliin tehlike alt-
SIRA SZDE
SIRA SZDE
139
na girdii anda askeri nlemler de dhil tm nlemleri almakla yetkilidir. NATO yahut Souk Sava Dneminde Dou Blounun gvenliini D salayan N E L M Varova Pakt birer kolektif gvenlik rgt deildir. Bir rgtn kolektif gvenlik salayabilmesi iin yeliinin evrensel olmas ve tm dnya gvenlii iin ilkeler koyup S O R U uygulayabilmesi gereklidir.
KKAT BM bnyesinde oluturulan gvenlik sistemi yegne kolektif gvenlikDsistemidir.
DNELM S O R U
DKKAT
nsan Gvenlii
nsan gvenlii gvenliin referans nesnesi olarak insan kabul eden gvenlik yaklamdr. Bu hliyle insana ynelik tm tehditleri gndeme tayarak gvenlik aAMALARIMIZ lmalarnda devleti temel referans nesnesi alan Realist gvenlik yaklamna nemli bir itiraz gelitirir (Oval, 2006: 6). nsan gvenlii yaklamnn dier yaklamlardan en nemli fark, uluslararas rgtleri ve sivil toplum kurulularn gvenli T A P gre dnin salanabilmesi iin birer ortak olarak kabul etmesidir. Bu K yaklama yann neresinde gerekleirse gereklesin, i savalar, doal afetler, kresel etkili ekonomik krizler, uyuturucu ticareti ya da organize sular gibi konularn zm T E L E V rgtler ZYON iin devletler sorumluluk alarak bunlarn zm iin uluslararas ve sivil toplum kurulularnn almalarna tam destek vermelidirler. Kanada, Norve ve Japonya insan gvenliini resmi gvenlik politikalarna adapte etmi devletlerdir. nsan gvenlii yaklamnda sivil toplum devletin resmi gvenlik birimlerinin NTERNET destekleyicisi ve tamamlaycsdr. Devlet ekonomik sorunlar, evre sorunlar ya da doal afetlerde sivil toplumun destei ile insan merkezine alan bir gvenlik politikas gelitirmelidir. Bu sorunlarn zm iin katlm olabildiince artrmak, sorunlarn zmnde anahtar bir rol oynayacaktr.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Toplumsal Gvenlik
Waever toplumsal gvenlii bir topluluun kimliine ynelik alglanan bir tehdide kar savunulmas olarak tanmlamaktadr (Waever, 2008: 153). Toplumsal gvenlikte anahtar kavram kimliktir ve bu anlamda kavram kimlik gvenlii olarak da anlalabilir. Burada toplumdan kast sadece bir devletin milleti deildir. Dnyada pek ok toplum kendi devletine sahip deildir ya da bir toplum birden fazla devletin snrlar iinde yaamaktadr. Bu anlamda o toplumun kimliine ynelik tehditler bir devlete ynelik tehdit olarak deerlendirilemez. Kimlie ynelik tehditler o topluluun dinini yaayamamas, kendi dilini kullanamamas, folklorunun yaatlamamas, geleneklerinin ortadan kalmasna ynelik pek ok tehdidi iinde barndrabilir. Bu tehditler o toplumun iinde yaad devletin yasalarndan kaynaklanan yasaklamalar yznden ortaya kabilecei gibi; o devlette yaayan ounluk halk iinde ykselen milliyeti ve ayrmc eilimler nedeniyle de ortaya km olabilir. Devletlerin kimi zaman bir kimlii yok etmek iin bilinli, kastl ve sistematik politikalar izledikleri bilinen bir gerektir. inin Tibette ve Uygur zerk Blgesinde izledii politikalar aka bir kimlii ortadan kaldrmaya ynelik politikalar olarak deerlendirilebilir. Benzer bir ekilde kresel ekonominin gezegende yaayan herkesi birer mteri olarak deerlendirip tek tip bir tketim kalbn zendirecek faaliyetleri de yerellikleri tehdit etmektedir. Yeme ime alkanlklarnda, giyim kuamda ya da konut denmesinde var olan yerel kalplar gn getike ortadan kalkmakta ve birbirine benzemektedir. Bu durum da toplumsal gvenlie ynelik bir tehdit olarak deerlendirilebilir. Bahsi geen tm toplumsal gvenlik risklerine ilikin gelitirilen koruyucu nlemler toplumsal gvenliin konusuna dhildir.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
DNELM
DNELM
140
S O R U
DKKAT
Toplumsal gvenlik D K K A Tkavram kimlie ynelik tehditler ve bu tehditlere ynelik alnan tedbirleri ifade eder.
SIRA SZDE
Bandwagoning: Bandwagon ABD seim kampanyalarnda AMALARIMIZ ve ulusal bayramlarda geit resminde bulunan orkestraya verilen addr. nsanlar bu orkestrann K Ttaklr A Pve alnan peine mziklere elik ederler. Kavram byk ve glnn yannda yer alma psikolojisini tanmlamak T ELEVZYO N iin kullanlr. Uluslararas politikada bandwagoning kavram, gvenliini salaman tek yolunu bir byk N T Edevletin R N E T peine taklarak, onun politikalarna harfiyen uymakta gren devletlerin stratejileri anlamnda kullanlr. Mini Anari: Buzan tarafndan gelitirilen kavram, nasl ki uluslararas politikada bir st otoritenin yokluundan kaynaklanan bir anari varsa; belirli bir blgede de bir blge lideri olmamasndan kaynaklanan bir anarinin varln ifade eder. Ancak mini anari, blge iindeki devletlerin, blge dndaki devletlerden daha fazla ortak kar olduu iin, aralarnda i birlii kurmann daha kolay olduu bir anari biimidir.
Blgesel Gvenlik
kinci Dnya Savann sona ermesinden SSCBnin dalma srecine kadar geen sreyi ifade eden Souk Sava Dneminde gvenlik byk lde ABD-SSCB araAMALARIMIZ sndaki rekabet nedeniyle ortaya kmas muhtemel krizlerle ilikilendirilmekteydi. Bu dnemde gvenlik byk lde devletlerin Souk Savan neden olaca olaK T A P s ulusal gvenlik sorunlarna ilikin ald devlet merkezli nlemleri ieren bir kavram olarak deerlendirilmekteydi. Bu dnemde dahi kk ama ak birer uluslararas sistem (Korkmaz, 138) olarak tanmlanabilecek blgelerde gvenlie ilikin blgesel abalarn olduunu TELEVZYON gzlemleyebiliriz. NATO, Atlantik Okyanusunun iki yakas iin bir gvenlik rgt olarak kurulmu, Warova Pakt sosyalist dou lkelerinin SSCB nderliinde kurduu bir gvenlik rgt olmutur. Ancak bu gvenlik rgtleri byk lde NTERNET bir byn peine taklarak (bandwagoning) kurulmu ve aslnda blgesel olmaktan ziyade kresel bir gvenlik sisteminin alt birimleri olarak ortaya kmt. 1990lardan itibaren Souk Savan etkileri ortadan kalknca devletler, iinde bulunduklar blgedeki dier devletlerle i birliine giderek blgesel gvenlik rgtleri kurmaya baladlar. Nitekim 1991 ylnda Barry Buzan gelitirdii blgesel gvenlik kompleksi kavramyla blgede, aynen uluslararas sistem gibi bir mini anarinin var olduunu; ancak blgede komular arasnda corafi bir iliki var olduu iin gvenlik risklerinin daha gereki olduunu iddia eder. Corafyadan kaynaklanan bu gerek gvenlik sorunlar mini anariden kaynaklanan sorunlarn daha kolay alabilmesini salayacak ve i birliine gitmek kolaylatracaktr (Buzan, 1991). Buzann Souk Savatan sonra blgesel gvenlik komplekslerinin ortaya kaca yaklamnn ne kadar gereki olduu aktr. SSCBnin dalmasndan sonra otaya kan yeni ulus devletlerin Bat gvenlik sistemleri ile eklemlenmesine araclk etmesi iin tasarladklar Bar in Ortaklk (BO) bu blgesel gvenlik komplekslerine bir rnek olarak verilebilir. Ermenistan, Azerbaycan, Grcistan, Kazakistan, Krgzistan, Moldova, Rusya, Trkmenistan, Ukrayna, zbekistann Bat sistemi iindeki sve ve Finlandiya ile birlikte 1994 ylnda kurduklar BOya zaman iinde pek ok yeni devlet dhil oldu. 1990larda AB devletlerinin kurduu AGSP de benzer bir gvenlik kompleksidir. Avrupa dnda da farkl blgelerde blgesel gvenlik rgtleri kurulmaya balanmtr. anghay birlii rgt ve Asya Kaplanlar gibi rgtler Asyada, ECOWAS ve CADSP Afrikada, MERCOSUR ise Gney Amerikada gvenlie ilikin politikalar gelitiren blgesel rgtler olarak faaliyet gstermektedir. Blgesel gvenlikle ulusal gvenlik arasndaki farklar aklaynz? SIRA SZDE
D Nsrdrlebilir ELM 1980li yllarda kalknma kavramnn kullanmaya balanmas ile evre konusu uluslararas gvenlik sorunlar iinde deerlendirilmeye balanmtr. Ayn yllarda tarmsal retimle ilgili pek ok nemli geliim yaanmS O R dnyada U tr. Islah edilmi yksek verimli tohumlarn laboratuvarlarda retilip tarmda verimlilii artrmak iin kullanlmas bu gelimelerden biridir. Keza, verimliin yeni suDKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
DNELM S O R U
evresel Gvenlik
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
141
lama sistemleri ile artrlmas, pestisitlerin ve kimyasal gbrelerin yaygnlamas bu geliimin dier aamalardr. Nihayet eskisine nazaran ok daha etkin makinelerin tarmda kullanlmaya balanmas da 1980li yllara denk gelmektedir. Tm bu nedenlerden gda retiminde gzle grlr bu art yeil devrim olarak tanmlanmtr (Gaan, 2004: 150). Ancak yeil devrim, nc dnya asndan gdaya ulam konusunda frsatlar sunsa da evresel etkileri asndan tahrip edici sonular da yaratyordu. Bilinsizce kullanlan kimyasallarn hem toprak kalitesinde hem de canl yaamnda yaratt olumsuz etkiler bir sre sonra yeni anlaylarn ortaya kmasna neden oldu. Srdrlebilir kalknma bu anlamda nc dnya iin gerekli olan kalknmann, evrenin tahrip etmeden ortaya kmasn amalayan bir genel politikadr. Ancak srdrlebilir kalknma uzun dnemde btn insanlk iin daha gzel bir dnyay mjdelerken, ksa dnemde fakirlik, alk ya da ktlk eken zellikle Gneyli lkelerin halklar asndan tartmal bir kavrama dnmektedir. nk fakir lkeler ou zaman acil ihtiyalarn giderebilmek iin evresel etkileri gz ard etmek zorunda kalabilmektedir. Kalknma ile evre arasndaki bu gerilimli iliki evresel gvenlik olarak tanmlanan yeni bir akademik yaklamn ortaya kmasna neden olmutur. Henz 1960l yllarda Johan Galtung iddetin boyutlu olduunu iddia etmitir: dorudan iddet, yapsal iddet ve kltrel iddet. Bu boyut iinde yapsal iddet, toplum iinde iddete neden olabilecek ekonomik sorunlarn ya da eitli adaletsizliklerin varlna iaret etmekteydi (Galtung,1964). Temel ihtiyalarna eriemeyen gruplarn, ister istemez iddete bavuracaklar ve dolaysyla bunun hem uluslararas hem de ulus-alt dzeyde ciddi gvenlik sorunlarna neden olaca aktr. Nitekim atma ve ktlk arasnda da benzer bir iliki vardr. Fakir ekonomilerde var olan politik mcadelenin byk lde zaten kt olan kaynaklarn bir grup tarafndan denetim altna alnmas eklinde ortaya ktn kabul edersek, Dalbynin ifadesi ile kaynaklar zerinde srekli bir atma yaanmas muhakkaktr (Dalby, 2008: 180). Bu nedenle kt kaynaklar ister istemez bir gvenlik sorununa dnmektedir. yleyse etkin bir gvenlik anlaynn mutlaka evre ve ktlk arasndaki gerilimli ilikiyi gz nnde tutarak gelitirilmesi gerekir. Grld zere evre konusu sadece kimya, gda teknolojileri ya da kalknma ekonomisinin deil ayn zamanda uluslararas gvenlik almalarnn da nemli konularndan biri hline gelmitir. zellikle insan gvenlii yaklam ile evre konusu sadece iddet boyutu ile deil, insann yaam kalitesini ve saln ilgilendiren boyutu ile de gvenlikletirilmi bir sorun olarak ortaya kmaktadr. Bu anlamda sera gazlarnn salnm ile ilgili uluslararas anlamalarn imzalanmas, hava kirliliinin engellenmesi iin giriimler, nkleer enerjinin elektrik retiminde kullanm ile ilgili riskler nedeniyle yenilenebilir enerji kaynaklarnn desteklenmesi, petrol trevi yaktlarn kullanmnn snrlandrlmas gibi pek ok konu evresel gvenliin kapsamna girmektedir.
Sera Gazlar: Karbondioksit, metan ve diazot monoksit gibi, atmosferde ok uzun sre kalabilen ve iklim deiikleri ile ozon tabakasnn incelmesine neden olan gazlardr. Bu gazlarn atmosfere salnm hem sanayinin son iki yzylda geldii nokta hem de endstriyel hayvancln gelimesi ile aklanmaktadr.
142
zet
A M A
Uluslararas politikada gvenlik kavramn tanmlamak. Uluslararas politikada gvenlik kavram kiinin can, mal veya vcut btnlne ya da bir topluluk, bir devlet, bir blge ya da tm gezegene yneltilmi riskleri, tehditleri, korkular ve bu durumu ortadan kaldracak aralar ifade eder. Neyin gvenlii sorusu olduka nemlidir. Bu soruya verilecek her yant gvenlik almalarnda referans nesnesi olarak tanmlanr. Referans nesnesi, yukarda tanmladmz gibi kii, devlet, blge, evre ya da cinsiyet gibi pek ok ey olabilir. Bir referans nesnesine ynelik her trl tehdit gvenlik almalarnn konusunun oluturur. Gvenlik almalarnda gelitirilen gvenlik trleri ounlukla hangi referans nesnesinin gvenliini altmz belirtir. Savan ve barn nedenleri hakknda yargda bulunmak. Sava ve bar konusunda yaplan akademik almalarda savan ve barn pek ok nedeni olduu iddia edilmitir. Savalar kar atmalarndan, g mcadelelerinden veya doal kaynaklarn paylalamamasndan ortaya kabilir. nsanlk yzyllar boyunca sava engellemenin yollarn aramtr. Bu nedenle bir dnya devleti kurmak, btn halklarn tabi olaca bir hukuk sistemi oluturmak, sava ve bar konularnda bir kolektif gvenlik sistemi oluturacak evrensel bir uluslararas rgt oluturmak, ticareti arttrarak karlkl bamllklar gelitirmek ve emperyalizmi durdurmak gibi pek ok nlem dnlmtr. Gnmzde barn, bar konusunda gl bir duyarlla sahip bir uluslararas toplum sayesinde kalc olabileceine ilikin grler artmaktadr. Bu nedenle pek ok hkmetler d uluslararas rgt bar konusunda farkndal arttrmak iin almalar yapmaktadr.
A M A
A M A
Uluslararas gvenlik sorunlarna ynelik gelitirilen teorileri birbirleriyle karlatrmak. Bu kitapta uluslararas gvenlik sorunlar hakknda be teori aklanmtr. Bunlar realist gvenlik yaklam, liberal gvenlik yaklam, gvenlik topluluu, Kopenhag Ekol ve sosyal inac gvenlik yaklamdr. Realist gvenlik yaklam kendi iinde Klasik Realist ve Neorealist gvenlik yaklam olarak ikiye ayrlr. Klasik Realistler devletin g aray iinde olduunu ve bu nedenle devletler arasnda g arayndan kaynaklanan bir rekabet olduunu varsayar. Sava bazen bu g aray iinde kanlmaz olabilir. Neorealistler ise devletlerin g deil gvenlik aradklarn ve bu nedenle silahlandklarn iddia eder. Neorealistlere gre devletler anarik uluslararas sistem iinde denge arayndadr. Sitemde denge gerekletiinde daha bar bir dnem yaanabilir. Ancak denge bozulmaya baladnda, yenisi kurulana kadar atmal bir dnem balar. Liberaller ise gvenlik sorunlarna normatif bir bak gelitirmilerdir. Onlar daha ziyade barn nasl tesis edileceine ilikin fikirler yrtmler ve uluslararas ticaretle bar arasnda bir ba kurmulardr. Bunun yannda liberallere gre uluslararas rgtler de barn tesisinde nemli bir ilev grmektedir. Gvenlik Topluluu yaklam, toplumlarn kendi ilerinde gelitirecekleri anlay, gven ve i birliinin uluslararas alanda da barn tesissine imkn sunacan iddia etmitir. Kopenhag Ekol, gvenliin iki boyutu ile ilgilenmitir. Birincisi hangi konularn gvenlik konusu olarak saylmas gerektii, dieri gvenliin hangi sistemler iinde daha aktif olaca. Kopenhag Ekol, dorudan gvenlie ilikin olmayan evre, salk, eitim gibi konularn gvenlikletirilmesinin gvenlii salamay zorlatrldn ve ulusal gvenlie ilikin olmayan kavramlarm gvenlik-dlatrlmas gerektiini savunmulardr. Ayrca gvenliin blgesel sistemlerde daha kolay salanabileceini de iddia etmilerdir. Sosyal inaclar ise gvenlie ilikin tehdit ve risklerin belirlenmesinde kimlik, deer ve dncelerin nemine dikkat ekmiler ve dost, dman ve rakip alglarmzn aslnda kimlik tanmlarmzdan kaynaklandn ne srmlerdir.
143
A M A
Uluslararas gvenliin referans nesnelerini snflandrmak. Bu kitapta uluslararas gvenliin referans nesneleri arasnda ulusal gvenlik, kolektif gvenlik, insan gvenlii, toplumsal gvenlik, blgesel gvenlik ve evresel gvenlik tanmlanmtr. Elbette bu referans nesnelerini arttrmak mmkndr. Ulusal gvenlik bir devletin d saldrlara kar hazrlkl olmasn ifade eder. zellikler realist yaklamlar ulusal gvenlii ok nemsemilerdir. Kolektif gvenlik ise BM sayesinde tm dnyada bar ve gvenliin salanabilecei bir gvenlik sisteminin kurulmasdr. Bu konuda grevli olan kurum BM Gvenlik Konseyidir. nsan gvenlii insann yaamn, yaam kalitesini, saln, insan olarak domu olmaktan kaynaklanan hak ve zgrlklerini tehdit eden her konuyu gvenlik kavramnn iine dhil eden bir anlaytr. nsan gvenlii yaklamnda sivil toplum, gvenlik salamann bir tamamlayc unsuru olarak kabul edilir. Toplumsal gvenlik, kimlik gvenliidir. Bir topluluun dilini, kltrn, folklorunu, yaam tarzn tehdit eden tm faktrler toplumsal gvenliin kapsamna dhildir. Blgesel gvenlik, Balkanlar, Gneydou Asya, Latin Amerika gibi dnyann eitli blgelerinde devletlerin, dnyann baka blgelerindeki devletlerle girebileceklerinden daha kolay gvenlik kompleksleri kurabileceini iddia eder. nk benzer blgeyi paylaan devletler arasnda daha fazla ortaklk ve ortak risk algs bulunmaktadr. evresel gvenlik ise gezegeni tehdit eden evresel risklerin temel gvenlik tehdidi olarak tanmland gvenlik eididir.
144
Kendimizi Snayalm
1. Carl von Clausewitz hangi sava trn ideal sava olarak tanmlamtr? a. Topyekn Sava b. Mutlak Sava c. Yldrm Sava d. Cephe Sava e. Taarruz Sava 2. Toplum ierisinde iddetin ortaya kmasna neden olan etkenlerin olmamas barn hangi trn tanmlar? a. Pozitif Bar b. Negatif Bar c. Mutlak Bar d. Bar e. Sosyal Bar 3. Bir devletin coraf faktrleri gzeterek izleyecei d politika ve gvenlik politikasna ilikin gelitirdii yntemlere ne ad verilir? a. Jeopolitik b. Hidrostrateji c. Jeostrateji d. Sosyopolitik e. Reel Politik 4. Neorealistler devletin ncelikli politikasnn ne olduunu iddia ederler? a. G Politikas b. Ekonomi Politikas c. Enerji Politikas d. Gvenlik Politikas e. evre Politikas 5. Hangisi yumuak g unsurlar arasnda yer almaz? a. Askeri G b. Diplomatik G c. Kltrel liki d. Ticaret e. nsani Yardm 6. Hangisi sz edimi olarak tanmlanabilir? a. Yunanistana ait adalara fze rampalar yerletirilmesinin Trkiye tarafndan bir gvenlik konusu olarak ifade edilmesi. b. Snrda devletin snra askeri ynak yapmasnn bir gvenlik konusu olarak ifade edilmesi. c. Souk Sava dneminde SSCB ordusundaki asker saysndaki artn, ABD tarafndan bir gvenlik konusu olarak ifade edilmesi. d. Komu bir devletin nkleer fze teknolojisi gelitirmesinin bir gvenlik konusu olarak ifade edilmesi. e. evre konusunun bir gvenlik konusu olarak ifade edilmesi. 7. Hangi uluslararas rgt kolektif gvenlii salamakla yetkilidir? a. NATO b. Comecon c. Birlemi Milletler d. Warova Pakt e. Balkan Antant 8. Aadakilerden hangisi toplumsal gvenliin kapsamna girmektedir? a. Sosyal gvenlik sistemlerinin ifls etmesi. b. lkede bulunan nkleer santralde radyasyon sznts olmas. c. Konutlarn depreme dayanksz biimde ina edilmesi. d. Komu devletin sava ilan etmesi. e. Anadilde konumann yasaklanmas. 9. NATO hangi gvenlik kategorileri iinde snflandrlabilir? a. Ulusal Gvenlik b. evre Gvenlii c. Blgesel Gvenlik d. nsan Gvenlii e. Kolektif Gvenlik. 10. Aadaki devletlerden hangisi insan gvenliini bir d politika ilkesi olarak benimsemitir? a. ABD b. Rusya Federasyonu c. Arjantin d. Japonya e. Brezilya
145

1. b Yantnz yanl ise, Gvenlik: Tanm ve Kavramlar konusunu yeniden gzden geiriniz. 2. a. Yantnz yanl ise, Gvenlik: Tanm ve Kavramlar konusunu yeniden gzden geiriniz. 3. c. Yantnz yanl ise, Gvenlik: Tanm ve Kavramlar konusunu yeniden gzden geiriniz. 4. d. Yantnz yanl ise, Uluslararas Gvenlik Sorunlarna Ynelik Teorik Yaklamlar konusunu yeniden gzden geiriniz. 5. a. Yantnz yanl ise, Uluslararas Gvenlik Sorunlarna Ynelik Teorik Yaklamlar konusunu yeniden gzden geiriniz. 6. e. Yantnz yanl ise, Uluslararas Gvenlik Sorunlarna Ynelik Teorik Yaklamlar konusunu yeniden gzden geiriniz. 7. c. Yantnz yanl ise, Farkl Gvenlik Kategorileri konusunu yeniden gzden geiriniz. 8. e. Yantnz yanl ise, Farkl Gvenlik Kategorileri konusunu yeniden gzden geiriniz. 9. c. Yantnz yanl ise, Farkl Gvenlik Kategorileri konusunu yeniden gzden geiriniz. 10. d. Yantnz yanl ise, Farkl Gvenlik Kategorileri konusunu yeniden gzden geiriniz. anlamda dnyada demokrasinin yaylmasna ynelik abalar ayn zamanda uluslararas gvenliin salanmas iin abalar biiminde de anlalabilir. Sra Sizde 3 Realizme gre gvenliin referans nesnesi devlettir. Klasik Realizme gre devletler karlarn gerekletirebilmek iin g arayndadr ve bu nedenle silahlanmak zorundadr. Neorealizme gre de devletlerin gvenlik politikalar en nemli politikalardr. Liberal yaklamlar da gvenliin referans nesnesinin devlet olduunu kabul etmekle birlikte, gvenlii salamann yolunun ekonomiden getiini iddia ederler. Devletler arasnda ticaretin art karlkl bamllk yaratacak ve devletler birbirlerine saldramayacak duruma geleceklerdir. Bir dier nemli fark ise realistler devletin kendi gvenliini kendisinin salamas gerektiini dnrken, liberaller uluslararas kurumlarn gvenlii salamakta etkin bir rol stlenmesi gerektiini savunurlar. Sra Sizde 4 Ulusal gvenlik, devletlerin uluslararas sistemde var olan anari nedeniyle gvenlik politikalarnda i birliine gitmelerinde eitli engeller olaca varsaymndan hareketle, devletlerin kendine yardm ilkesi gerei kendi gvenliklerini kendilerinin salamas gerektiini savunan bir yaklamdr. Blgesel gvenlik de ulusal gvenlik gibi realist dnrler tarafndan gelitirilmitir. Ancak buradaki en temel fark; Avrupa, Gneydou Asya, Latin Amerika ya da Karayipler gibi dnyann farkl blgelerindeki devletlerin, birbirleri ile baz gvenlik komplekslerini daha kolay kurabilecei yaklamdr. Blgeler de aynen uluslararas sistem gibi bir st otoritenin yokluu anlamnda anarik bir yapya sahiptir. Ancak blge devletleri corafi yaknlklar nedeniyle daha fazla ortak gvenlik endielerine sahiptir. Bu nedenle bu anari mini bir anaridir ve blge devletlerinin gvenlik nedeniyle i birliine gitmek iin nlerinde daha az engel vardr. Bu nedenle devletler ncelikle blgelerinde var olan gvenlik komplekslerine dhil olmay tercih eder. Nitekim 1990lardan beri blgesel gvenlik komplekslerinin saysnda kayda deer bir art ortaya kmtr.

Sra Sizde 1 Gvenlik, bir referans nesnesine -devlet, evre, toplum, insan vb.- yneltilmi varolusal bir tehditle mcadele iin gelitirilen acil ve zel nlemler btndr. O referans nesnesinin beks, yaam ya da srdrlebilirlii tehdit altna girdii an, bu tehdidin bertaraf edilebilmesi, yahut tehdit belirdii an, tehdit edenin caydrlmas iin alnan nlemler gvenliin konusunu tekil eder. Sra Sizde 2 Demokratik Bar Teorisi iki demokratik devletin birbiri ile savamayacan iddia eder. Bu demokratik devletlerin savamayacaklar anlamna gelmez. Demokratik devletlerin demokratik olmayan devletlerle sk sk savat gzlemlenmitir. yleyse dnyada demokrasiyi daha yaygn bir ynetim biimi haline getirmek, savalarn da daha az yaanmas sonucunu douracaktr. Bu
146
Ar, T. (2006). Uluslararas likiler ve D Politika, stanbul: Alfa Yaynlar. Baylis, J. (2008). Uluslararas likilerde Gvenlik Kavram, (ev.) Yavuz, B., Uluslararas likiler, Cilt 5, Say 18, ss. 69-85. Bilgin, P. (2010). Gvenlik almalarnda Yeni Almlar: Yeni Gvenlik almalar, Stratejik Aratrmalar, Cilt 8, No. 14, ss. 69-96. Brauch, H. G. (2008). Gvenliin Yeniden Kavramsallatrlmas: Bar, Gvenlik, Kalknma ve evre Kavramsal Drtls, (ev.) Arkan, Z., Uluslararas likiler, Cilt 5, Say 18, ss. 1-47. Bull, H, (1977). The Anarchical Society: a Study of Order in World Politics, Basingstoke: Macmillan. Buzan, B. (1991). People, States and Fear: An Agenda for International Security Studies in the PostCold War Era, Boulder, Colo.: Lynne Rienner. Dalby, S. (2008). Gvenlik ve evre Balantlarna Yeniden Bakmak, (ev.) Yavuz, B., Uluslararas likiler, Cilt 5, Say 18, ss. 179-195. Deutsch, K. W., Burrell, S. A. ve Kann, R.(1957). Political Community and the North Atlantic Areas: International Organization in the Light of Historical Experience, Princeton: Princeton University Pres. Ekmeki, F. (2011). Demokratik Bar Teorisi: Bir Deerlendirme, Uluslararas Hukuk ve Politika, Cilt 7, Say: 26, ss. 107-124. Gaan, N. (2004). Environmental Security: Concept and Dimensions, Delhi: Kalpaz Publication. Galtung, J. (1964). A Structural Theory of Aggression, Journal of Peace Research, Cilt 1, No.2, ss.95-119. Gray, C. S. ve Sloan G. (1999). Geopolitics, Geography, and Strategy, Oxon: Frank Cass Publishers. Griffiths, M. ve OCallaghan, T. (2002). International Relations: The Key Concepts, New York: Routledge. Grsoy, B. (2005). Asimetrik Tehdit: Souk Savatan Gnmze, stanbul: IQ Kltr-Sanat Yaynclk. Jervis, R. (1978). Cooperation under the Security Dilemma, World Politics, Cilt 30, No. 2, ss.167-174. Keohane, R ve Nye, J, (1977). Power and Interdependence: World Politics in Transition, Boston: Little, Brown. Korkmaz, V. (2010). Blgesel Gvenlik zerine Kuramsal Tartmalar, Stratejik Aratrmalar, Cilt 8, No. 15, ss.135-168. Mearsheimer, J. J. (1994-1995). The False Promise of International Institutions, International Security, Cilt 19, No. 3, ss. 5-49. Moravcsik, A. (1997). Taking Preferences Seriously: A Liberal Theory of International Politics, International Organization, Cilt 51, No. 4, ss. 513-53. Oval, . (2006). topya ve Gvenlik Arasnda: Uluslararas likilerde nsan Gvenlii Kavramsallatrlmas, Uluslararas likiler, Cilt 3, No.10, ss.3-51. Schoenbaum, T. J. (2006). International Relations: The Path Not Taken Using International Law to Promote World Peace and Security, New York: Cambridge University Pres. Snmezolu, F. (1995). Uluslararas Politika ve D Politika Analizi, stanbul: Filiz Kitabevi. Waever, O. (1995), Securitization and Desecuritization, (iinde) Lipschutz, R. D., On Security, New York: Columbia University Pres, ss. 46-86. Waever, O. (1998). Insecurity, Security, and Asecurity in the West European Non-War Community, (iinde) Adler, E. ve Barnet, M., Security Communities, Cambridge: Cambridge University Press, ss. 69118. Waever, O. (1999). Securitizing Sectors? : Reply to Eriksson, Cooperation and Conflict, Cilt 34, No. 3, ss. 334-340. Waewer, O. (2008). Toplumsal Gvenliin Deien Gndemi, (ev.) okun, B. D., Uluslararas likiler, Cilt 5, Say 18, ss. 151-178. Waltz, K. N, (1990). Realist Thought and Neorealist Theory, Journal of International Affairs, Cilt 44, No. 1, ss. 21-37. Wendt, A. (1995). Social Theory of International Politics, Cambridge: Cambridge University Pres.
8
Amalarmz

Bu niteyi tamamladktan sonra; Diplomasi kavramn tanmlayabilecek, Diplomasinin ileyiini aklayabilecek, Diplomatik ilikilerin tarihsel geliimini kategorilere ayrabilecek, Diplomasi trlerini birbirlerinden ayrt edebilecek, bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Diplomat Bykeli Eli Klasik Diplomasi Ak Diplomasi Propaganda Temsil Mzakere Arabuluculuk Uzlatrclk
indekiler
DPLOMAS: TANIM, TEMEL KAVRAMLAR, AKTRLER VE FONKSYONLARI DPLOMASNN EVRM DPLOMAS TRLER
Diplomasi
Diplomasi
DPLOMAS: TANIM, TEMEL KAVRAMLAR, AKTRLER VE FONKSYONLARI
Uluslararas politikann nemli alanlarndan biri olan diplomasiyi devletler arasndaki mzakere ve ilikilerin temsilciler araclyla yrtlmesi biiminde tanmlayabiliriz. Ancak diplomasi temsilciler araclyla ileyen uluslararas ilikileri ifade etmesinin yannda; bu ilikileri inceleyen bir bilim dal olarak da kullanlmaktadr. Uluslararas politika tarihinde diplomasi araclar vastasyla egemen devletler arasndaki ilikilerin yrtlmesi biiminde ortaya kmakla beraber gnmzde bir devletin uluslararas rgtlerde temsili de diplomasinin kapsamna girmektedir (Berridge ve James, 2003: 70). Diplomasi hem bir devletin dnyada temsil edilmesini salama yoludur hem de ulusal karlarn gerekletirilmesi iin nemli bir SZDE amalarn aratr. Diplomasi bu anlamda uluslararas dzen iinde bir SIRA devletin gerekletirilmesini hedeflerken diplomatlar bu amalara ulamak yolunda dier devletlerle bir atma yaanmamas iin gereken dengeyi gzetmekle sorumludurDNEL M lar (Griffits ve OCallaghan, 2002: 80). Diplomasi sayesinde devletler birbirleriyle iletiim kurar, pazarlk yapar, birbirlerini etkiler ve aralarndaki gr farklarn S O R U azaltmaya alrlar (Griffits ve OCallaghan, 2002: 79). Diplomasi hem diplomatik ilikilerin yrtlmesini, hem de bu ilikileri bilim D K K inceleyen AT daln tarif eden iki anlama sahiptir. Ancak konuma dilinde diplomasi zeka, nezaket ve ustalk isteyen davranlar tanmlamak iin de kullanlmaktadr. SIRA SZDE Yunancada ikiye katlamak anlamndaki diploma szcnden tretilmi olan (Tuncer, 2007: 9) diplomasi, ou zaman d politika kavramn tanmlayacak AMALARIMIZ ekilde de kullanlmtr. Oysa diplomasi d politikann yrtlmesindeki aralardan sadece biridir. Diplomasi szcnn zek ve zarafet kavramlarna ilikin de K ou T A P zaman diparmlar vardr. Bir sorunu akl ve incelikle zme ulatrmak lomatik bir zm yolu olarak tanmlanr. Nitekim Ernst Satow diplomasiyi, devletler arasndaki ilikilerin yneltilmesine zek ve davran incelii uygulanmas biiL Enemli V Z Y O N bir konuminde tanmlar. Diplomatik ilikilerin hangi dille yrtleceiT E de dur. Nitekim diplomasinin balad Dou Akdeniz topluluklarnda nce Akadann daha sonra da Aramicenin ilk diplomatik diller olarak kullanldn biliyoruz (skit, 2007: 69). Zamanla Yunanca, Latince, Franszca ve ngilizce birer diploNTERNET masi dili olarak kabul edilmitir.
MAKALE
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
150
nsanlar birer siyasal topluluk olarak rgtlenmeye balamalaryla birlikte diplomatik ilikilere ihtiya duymulardr. ki siyasal topluluk arasnda haber tayan ulaklar ilk diplomatlar olarak kabul edilebilir. Bu ulaklarn iletilmek istenen mesajlar gvenli biimde tayabilmesi iin bir takm ayrcalklara sahip olmas ve gnderilen mesajn ierii kt dahi olsa ulaa zarar verilmemesi ilk alardan beri kabul edilen bir anlaytr. Benzeri pek ok dilde bulunan Eliye zeval olmaz zl sz bizim kltrmzde de mesaj tayan kiilerin bir takm ayrcalklara sahip olmas gerekliliini ifade eder. Nitekim bu ulaklara zarar verilmesi diplomatik ilikilerin aksamasna, bar yntemlerle zlebilecek pek ok konunun savaa neden olmasna yol aacaktr.
SIRA SZDE
Elilere zarar verilmemesi gerektii dncesi neden tm toplumlarda kabul edilen bir SIRA SZDE gelenektir?
DNEL M Bara hizmet eden bir bilim olan diplomasi sayesinde hem savalar nlenebilmi hem de savaan taraflarn bar antlamalar yapmas salanabilmitir. Bu nedenle tarihteki S O ilk R Ubar antlamas olan Kade Antlamas (M.. 1280) diplomasinin evrimi asndan zel bir neme sahiptir. Diplomasinin geliimi asndan bir dier nemli gelime Eski Yunan toplumundaki Olimpiyat geleneinin ortaya kmaDKKAT sdr. M.. dokuzuncu yzylda Yunan kent devletleri olimpiyatlar sresince savamamay ve sporcularla oyunlar izleyecek kiilerin gvenli bir biimde Olympia SIRA SZDE kentine ulaabilmelerini garanti altna alan bir mtareke (Ekecheria) imzalamlardr (skit, 2007: 71). Bu sayede ilk ok tarafl uluslararas antlama ortaya kmtr. Bu ok tarafl antlamann yrrle girdiini duyurmak iin ulaklar btn Yunan AMALARIMIZ kent devletlerini dolaarak atekesi ilan ederlerdi. Roma hukukunun gelimesi ile elilerin hukuki stats, nerede ve nasl konaklayacaklar,Kbu elilerin sahip olacaklar ayrcalk ve baklklar gibi konularda ilk T A P hukuki dzenlemeler yaplmaya balanmtr. Dou Roma (Bizans) mparatorluu da Romada gelitirilen usulleri takip etmitir. Ancak Bizans mparatorluunda diplomasi haber iletme arac olmasnn yannda rakip devletleri birbirine drme, TELEVZYON devletin propagandasn yapma, rvet datma ve sava geciktirerek dmann kaynaklarn tketme yntemi olarak da kullanlmaya balanmtr. Bizans oyunu kavram diplomasinin bu etik d boyutunu tarif etmek iin kullanlan bir deyim N T E R N E Tada olan slam uygarlnda da diplomatik baklk ve doolmutur. Bizansn kunulmazlklara nem verilmitir. Orta a Avrupasnda da diplomasi kilise hukuku erevesinde gelimitir. Papalk, henz tam egemen olmayan ve Papa adna M sren A K A L E feodal Avrupa devleri ile ilikilerini eli anlamna gelen olan hkmranlk legate ve nuntiuslar araclyla dzenlerdi. 14. ve 15. yzyllarda zellikle talyan kent devletlerinde mesaj ileten ad hoc eli kavramnn, mukim bykeli kavramna dntn gzlemliyoruz. Venedik, Milano ve Mantua kent devletleri kendi aralarnda ve Papalk devletinde mukim eli bulundurmaya baladlar (skit, 2007: 87). Daha sonra mukim bykelilik sistemi tm Avrupaya yaylmaya balad. Avrupa Uyumu sisteminin ortaya kt 1815 Viyana Kongresi ise gnmzde de pek ou devam eden temel diplomatik kurallarn ve geleneklerin ortaya kmas asndan nem tar. Viyana Kongresi zellikle, o gne kadar Avrupada pek ok konferansn dzenlenmesinde nemli bir sorun olan diplomatik protokol konusunda getirdii dzenlemeler nedeniyle olduka nemlidir. 1961de Viyanada yaplan Diplomatik likiler ve Baklklar Hakknda BM Konferans, 1815te getirilen temel dzenlemeleri geli-
DNELM
Kade Msr S OAntlamas: R U Firavunu II. Ramses ile Hitit Kral III. Hattuili arasnda imzalanm bar DKKAT antlamas.
SIRA SZDE Mtareke: Sava ve atmalar sone erdiren atekes antlamas. AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Legate ve Nuntius: Roma uygarlnda eliye legate, haber tayan ulaklara MAKA L Everilirdi. nuntius ad Ad hoc elilik: Ad hoc geici, bir olaya veya bir defaya mahsus anlamna gelir. Ad hoc elilik de mukim olmayan, geici elilik anlamndadr. Mukim elilik: Srekli grev yapan, geici olmayan elilik.
8. nite - Diplomasi
151
tirerek gnmzde uygulanmakta olan diplomatik usullerin ortaya kmasn salamtr. Ancak I. Dnya Sava ak diplomasiye gei anlamnda gerek bir milattr. Sava esnasnda, lkede yaanan devrim nedeniyle savatan ekilen Rusya, devletler arasnda yaplm btn gizli antlamalar ifa etmi ve mttefikleri birbirine drmtr. ABD Bakan Woodrow Wilson da ABDnin mttefikler safnda savaa devam etmesi iin bir n art niteliinde olan 14 Maddede, savatan sonra kurulacak yeni uluslararas dzende anlamalarn ak yaplmasn talep etmi ve bu talep Milletler Cemiyeti misaknda yer alarak nemli bir devletler aras hukuk ilkesi hline gelmitir. Bu nedenle I Dnya Sava ncesi diplomasi klasik, sava sonras diplomasi ise ak diplomasi olarak tanmlanmaktadr.
Diplomasinin Temel Kavramlar

Diplomasinin geliimi esnasnda, bu bilime zg pek ok kavram ortaya kmtr. Bu kavramlar ciltlerce szl dolduracak kadar ok olmakla beraber, bu blmde sadece ok nemli olduu dnlen birka tantlacaktr. Diplomat: Diplomat, bir diplomatik servisin yesi olarak devleti adna, yetkilendirildii snrlar dhilinde diplomatik faaliyetleri yrten profesyonel kiidir. Bahsi geen diplomatik servis dileri bakanl ise bu kiilere grev memuru, yabanc bir devlet ya da bir uluslararas rgt ise diplomatik ajan ad verilir (Berridge ve James, 2003: 70). Diplomatik Misyon: Bir devletin baka bir devlette bulunan, devletini temsil yetkisine sahip diplomatik kurumuna verilen isimdir. Misyon efi ise diplomatik misyonunun banda bulunan kiidir. Her diplomatik misyonun bir misyon efi bulunur. 1961de Viyanada yaplan Diplomatik likiler ve Baklklar Hakknda BM Konferansnda snf misyon efi olduu kabul edilmitir: 1. Devlet bakanlar tarafndan akredite olmu bykeliler, Papalk nunciolar ve onlara edeer misyon efleri. 2. Devlet bakanlar tarafndan akredite olmu eliler, eli-mstearlar ve Papalk internunciolar. 3. Dileri bakanlar tarafndan akredite olmu maslahatgzarlar (skit, 2007, 263). Trk hukukuna gre diplomatik misyonda bykeli, daim temsilci, daim temsilci yardmcs, temsilci, eli, maslahatgzar, eli - mstear, birinci mstear, mstear, hukuk maviri, baktip, ikinci ktip, nc ktip, atae ve atae yardmclar ile asker ataeler, asker atae yardmclar ve dier kamu kurum ve kurulularna mensup daim temsilci yardmcs, mavir, mavir yardmcs, atae ve atae yardmclar grev yapar (Resmi Gazete, 12.2.1986). Bunlarn dnda diplomatik misyona teknik destek veren iletiim uzmanlar zaman zaman diplomatik statye sahip olurken, gndelik ileri yrten a, ofr, bahvan gibi personel ise diplomatik statye sahip deildir. Misyon efinin ikamet ettii konuta rezidans, diplomatik ilerin grld elilik ya da konsolosluk binalarna ise kanlarya ad verilir. Kordiplomatik: Bir lkede grev yapan tm diplomasi temsilcilerini ve maiyetlerini ilgilendiren konularda ortak bir ekilde hareket etmelerini salamak zere meydana gelmi fiil bir topluluktur. Kordiplomatik diplomatik haklarn ve ayrcalklarn korunmas amacyla ska toplanr. zellikle kabul eden devlet, lkesinde grev yapan diplomatlarn diplomatik ayrcalklarn herhangi bir nedenle ihlal ederse o devlette grev yapan misyon efleri doyen yani o devlette en uzun sredir grev yapan misyon efinin liderliinde toplanr ve kordiplomatik, ihlale kar ortak hareket etme karar alr.
Maslahatgzar: gder. Bykelinin bulunmad zamanlarda ona veklet eden diplomat.
152
Akreditasyon: Bir misyon efinin yetki ve sfatn belirten ve belgeleyen belgelerle donatlmas anlamna gelir (Berridge ve James, 2003: 2). Misyon efi grev yapaca devlete gitmeden nce, gidilecek devlete bu kiinin ad bildirilir. O devletten gelen olumlu yanta agreman ad verilir. Agreman alndktan sonra misyon efi akreditasyon belgesini grev yapaca devletin devlet bakanna sunar. Devletini temsil etme hakk kabul edilen misyon efi akredite olmutur. Diplomatik Ayrcalklar: Diplomasi temsilcilerinin grev yapt lkelerde sahip olduklar ayrcalklar diplomatik dokunulmazlk ve diplomatik baklklardr. Diplomatik dokunulmazlk; diplomatik temsilcinin kii dokunulmazl, diplomatik binalarn dokunulmazl, haberleme dokunulmazl ve seyahat dokunulmazln ierir. Diplomatik baklk ise diplomatik temsilcinin yarg bakl ile vergi ve gmrk bakln ifade eder.
Diplomasinin Aktrleri
Diplomasi genel ve zel yetkili organlar vastasyla yrtlr. Bir devletin diplomasisini yrtmek konusundaki genel yetkili organlar devlet bakan, hkmet bakan ve dileri bakanlardr. zel yetkili organlar ise yukarda saylan diplomasi temsilcileridir. Devlet Bakan: Devlet bakanl makam, devletlerin diplomatik faaliyet yrtmek konusunda en yetkili organdr. Rejimin trne gre cumhurbakan, kral ya da bakan adn tayan devlet bakanlar herhangi bir yetki belgesine ihtiya duymadan devleti adna grme yapma, temsil ve antlama imzalama yetkilerine haizdir. Elbette ki demokratik rejimlerde devlet bakan ancak anayasann erevesini izdii snr ve kapsamlar dhilinde diplomatik yetkilerini kullanr. Devlet bakanlar, BM artnda var olan devletlerin eitlii ilkesinin bir sonucu olarak dier tm devletlerin bakanlaryla eit statye sahiptir. Babakan: Parlamenter ve yar bakanlk sistemlerinde babakanlar da devlet bakanlar gibi diplomatik faaliyet yrtmek konusunda yetkilidirler. Anayasann koyduu snrlar erevesi babakanlar iin de geerlidir. Dileri Bakan: Diplomatik yazmalarn arivlenmesi, kaybolmasnn engellenmesi ve mukim eliliklerin grevlendirilmesi, uluslararas politikann gelimesi gibi konular, bu ilerle uraacak bir bakanln ortaya kmas ihtiyacn dourmutur. lk kez Berlinde, 1819 ylnda bir dileri bakanl kurulmu, on dokuzuncu yzyl boyunca dier Avrupa devletlerinde de kurulmaya devam etmitir. Devletler diplomatik faaliyetlerini dileri bakanlklar eliyle yrtrler. Bu aktr dnda anlama imzalamayla yetkilendirilmi dier bakanlar ve yetkilendirilmi diplomatlar diplomasinin ileyiini salarlar. Daha nce yukarda da ifade edildii gibi bir diplomatik misyonda grev yapan diplomatlar diplomasinin zel yetkili organlardr.
Diplomasinin Fonksiyonlar
Diplomasi uzunca bir sre devletin yksek karlar iin ustaca yalan syleme becerisiyle e tutulmutur. zellikle Machiavelli, iyi bir diplomatn iyi bir yalanc olmas gerektiini syler. Nitekim eski bir diplomat olan Bierce diplomasiyi devletimiz iin yalan sylediimiz yurtsever bir sanat (Rourke, 1995, 302) olarak tanmlamtr. Gerekten de I. Dnya Savana kadar diplomasinin devletin karlar iin etik d dahi olsa her yola bavurulduu bir faaliyet olma durumu devam etmitir. Ancak antlamalarn ak yaplma ilkesinin gelimesi, diplomasinin ze-
8. nite - Diplomasi
153
SIRA SZDE
SIRA SZDE
rindeki gizlilii -bir nebze de olsa- kaldrm ve diplomaside etik kurallar daha nemli hle gelmeye balamtr. stelik yirminci yzylda kitle iletiim aralar DNELM teknolojisindeki gelime ve istihbarat yntemlerinin daha karmak hle gelmesi diplomatik yalanlar giderek daha nemsiz hle getirmitir. Aada diplomasinin S O R U hangi fonksiyonlarn icrasnda kullanld maddeler hlinde aklanmaktadr: Ustaca yalan syleyebilmek yzyllar boyunca bir diplomatn nemliDzelliklerinden biri KKAT olarak kabul edilmitir. Ancak I. Dnya Savandan sonra balayan ak diplomasi dneminde etik kurallar n plana kmtr. SIRA SZDE Gzlem ve Raporlama: Bir diplomatik misyon, grevli bulunduu lkede yaaAMALARIMIZ nan tm nemli gelimeleri gzlemlemekle sorumludur. Bu gzlem faaliyetini yrtrken lkedeki basn yakndan takip eder ve nemli gelimeleri devletine raporlayarak bildirir. Ayn zamanda grevli bulunduu devlette politikaclar, i adamlar, K kurarak T A P onlardan gazeteciler, akademisyenler, sanat ve bilim insanlar ile iyi ilikiler edindii bilgileri de dzenli olarak raporlar ve devletine gnderir. ou zaman istihbarat servislerine bal birtakm uzmanlar da bykelilik kadrolarnda istihdam TELEV Z Y O N faaliyetleedilerek kendilerine diplomatik ayrcalklar salanmakta, bylece ajanlk rinin yrtlmesinde kendilerine hukuki bir koruma salanmaktadr. zellikle Souk Sava Dneminde bu ajanlarn yakalanmas nedeniyle devletler arasnda ciddi diplomatik krizlerin yaanmas vakalar ska grlmtr. Bu zellikle Ndnemde TERNET ABD ve SSCB belirli aralklarla yakalanan ajanlar birbirleriyle takas etmilerdir. Mzakerecilik: Bir diplomatn nemli bir rol de mzakeredir. Bir uluslararas anlamann imzalanma srecinde devletin karlarn korumakMiin yaplan mzaAKAL E kereler, atekes ve bar anlamalarnn artlarnn grlmesi, iki devlet arasnda zaman zaman gerginleen ilikilerin tekrar dzene sokulmas gibi faaliyetler byk lde diplomatlar tarafndan gereklemektedir. Bu mzakerecilik fonksiyonunda diplomatn kiisel yetenekleri olduka nemlidir. yi bir mzakereci devletinin karlarn gerekletirmede nemli bir ulusal g unsurudur (Papp, 2001: 310). Mzakere, kar tarafa eitli sinyaller gndermeyle balar. Bir konunun grlmesi iin nce st kapal sinyal yntemiyle kar tarafa grmeye kararl olunduu mesaj verilir. eitli demeler ya da baz iyi niyet gsterileriyle bu sinyaller gnderilebilir. rnein ABD ile in arasnda diplomatik ilikilerin balamas iin nce 1971 ylnda Japonyada dzenlenen masa tenisi turnuvasnda in ve ABD SZDEbirbirlerine masa tenisi milli takmlar ma yapm ve iki taraf bu kapalSIRA sinyalle mzakere etmeye hazr olduklar mesajn gndermilerdir. Bu nedenle bu olay diplomasi tarihine ping pong diplomasisi olarak gemitir. Daha sonra ak sinDNELM yal yntemi ile taraflar birbirlerini grme masasna armlar ve 1972 ylnda ABD Bakan Nixonun ziyareti ile pazarlk aamasna geilmitir. Pazarlklar en niS O R U hayetinde 1979 ylnda diplomatik ilikilerin kurulmas ile sonulanmtr. Mzakere iki devlet arasnda yrtlebilecei gibi, i savalarda savaan iki DKK A Tgrup; bir ulusal kurtulu rgt ya da terr rgt ile devlet arasnda da yrtlebilir. nc taraf diplomasisinde mzakere, bazen sorunun taraf olmayan bir uzlatrc ve arabulucu vasSIRA SZDE tasyla da yrtlebilir. Diplomasinin ileyiinde sinyal gnderme mekanizmas nasl alr? AMALARIMIZ SIRA SZDE
D E LP M K T NA S O R U TELEVZYON DKKAT
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ SIRA SZDE
D M K TN EAL P S O R U TELEVZYON DKKAT
154
Temsil: Temsil grevi, bir diplomatn bal olduu devletin tzel kiiliini zerinde tamas ile ilintilidir. Grevlendirildii devlette o diplomata gsterilecek sayg, salanacak ncelikler, diplomatn randevu taleplerinin kabul ya da reddi, aslnda o diplomatn kiiliine deil temsil ettii devletin kiiliine ynelik hareketlerdir. Diplomatn devletini temsil ettii kabul edilir ve o nedenle diplomatla gnderildii devlet arasndaki ilikinin nitelii, iki devlet arasndaki ilikinin de niteliini belirler. Devletler ok nem verdikleri devletlerin diplomatlarna daha zenli davranlar sergilerlerken iki devletin arasndaki ilikiler gerginletiinde o devletin diplomatlarna ynelik -nezaket snrlar almadan- olumsuz hareketler sergiledikleri bilinmektedir. Diplomatlara ynelik zensiz ve saygsz hareketler, temsil ettikleri devletlere kar yaplm varsaylr. Temsil fonksiyonunun bir dier boyutu da devletlerin uluslararas toplantlarn ouna diplomatlar vastasyla katlmalar ve o diplomatn o toplantda temsil ettii devletin karlarn korumak ve grlerini ifade etmekle grevlendirilmi olmasdr. Mdahale: Bir asal fonksiyon olmamakla birlikte; zellikle byk devletlerin diplomatlarnn, grevlendirildikleri grece olarak daha gsz devletlerin i politikalarna mdahale etmeleri rastlanan bir durumdur. Souk Sava dneminde ABD diplomatlar Bat blounda, SSCB diplomatlar ise Dou blounda bir kk devlette grevlendirildiklerinde, bu devletin ABD yahut SSCBnin karna aykr politikalarna mdahale ederlerdi. Gnmzde hala ABD diplomatlarnn, bu devletin nfuzunun youn olduu bir takm devletlerde i politikaya dolayl da olsa mdahale ettikleri bilinen bir gerektir. Elbette dier devletler de gleri lsnde, farkl boyutlarda, diplomatlar eliyle dier devletlerin i politikalarna mdahale etmektedirler. Devletler diplomasiyi bir d politika geekletirme arac olarak deerlendirdikleri iin istihbarat, medya ve tehdit etme gibi geleneksel olmayan diplomasi aralarn da kullanarak dier devletlerin politikalarna mdahale ederler. Bu diplomasi trne zorlayc diplomasi ad verilmektedir. Propaganda: Diplomat kendi devletlerinin propagandasn yapmakla grevlidir. Grevlendirildii devlette, kendi devletinin iyi bir imaja sahip olmas byk lde diplomatlarn baars ile salanr. Bu amala diplomat, hem gelitirdii insani ilikilerle hem de katld davet ve toplantlarda kendi devletinin gcnn, saygnlnn ve savunduu temel deerlerin propagandasn yapar. Zaman zaman diplomatlara devletlerinin aslnda sahip olmad ancak savunurmu gibi grnd birtakm deerlerin propagandasn yapma grevi de verilir. rnein SSCB lideri Khrushchev, aslnda silahszlanma taraftar olmad hlde, SSCBnin dnyada barsever bir imaja sahip olmas iin diplomatlarn, SSCBnin silahszlanmay savunduu tezinin propagandasn yapmakla grevlendirmitir (Rourke, 1995: 307).
DPLOMASNN EVRM
Diplomasi tarihini I. Dnya Sava ncesi klasik diplomasi dnemi ve sava sonras ak diplomasi dnemi olarak ikiye ayrabiliriz. Elbette bu ayrm diplomatik ilikinin nitelii bakmndan doru bir ayrm olacaktr ancak klasik diplomasi olarak adlandrdmz dnemin binlerce yl kapsamas, ak diplomasinin ise neredeyse yz yllk bir dnemi tanmlamas nedeniyle niceliksel bir eitsizlik olduu aikrdr. Bu nedenle klasik dnemi kendi iinde dnemlere ayrarak incelemek doru bir yntem olacaktr.
8. nite - Diplomasi
155
Klasik Diplomasi
Bu blmde klasik diplomasi Eski Yunan ve Roma dneminde uygulanan diplomasi, talyan kent devletlerinde uygulanan diplomasi ile 1815 Viyana Kongresinden Birinci Dnya Savann sonuna kadar geen yz yl akn bir dnemde uygulanan diplomasi incelenecektir. Birbirinden ok farkl uygulamalar ieren bu uzun dnemde, diplomasi kapal kaplar ardnda yrtlen bir ura olduu iin klasik terimi ile adlandrlmaktadr.
Eski Yunan ve Roma Dneminde Diplomasi

Diplomatisi her ne kadar Eski Yunan ncesinde, zellikle Mezopotamya ve Anadolu Uygarlklarnda balama da bu dnemlerde gerekleen diplomatik ilikiler konusunda elimizde kalan yazl metinlerin snrl olmas nedeniyle ok fazla bilgi sahibi deiliz. Bu nedenle sadece Kade Antlamasnn bildiimiz ilk yazl diplomatik metin olduu konusunu vurgulamakla yetineceiz. Homeros Destannda diplomasi ile ilgili baz veriler bulunmaktadr. Bu dnemde Yunan kent devletlerinin eliler aracl ile birbirleri ile temas kurduklar ancak bu elilik sisteminin mukim deil, ad hoc elilikler olduu bilinmektedir. Bu eliler haber tama, atekes, bar yapma, ittifaklar oluturma ve ticari antlamalar imzalama gibi konularla yetkilendirilir ve dier kent devletlerine gnderilirdi. Bu dnemde mzakerelerin yazlarak kayt altna alnmad, ancak ortaya kan antlamann ise kayt altna alndn biliyoruz (Rourke, 1995: 308). Balang blmnde bahsedildii gibi Olimpiyatlar diplomasinin geliimde ok etkili olmulardr. Olimpiyat zamanlarnda ilan edilen mtareke, mevcut savalarn durdurulmasnda ve kii gSIRAYunan SZDE uygarlvenliinin salanmasnda nemli bir ilev grmtr. Elbette Eski nn Ege Denizinin iki yakasnda ve Ege Adalarnda ortaya km bir uygarlk olduunu dndmzde, deniz ticaretinin bu uygarln geliiminde D N Ene L Mdenli etkili olduunu da anlayabiliriz. Bu youn ticaret byk lde kent devletleri arasnda imzalanm ticaret anlamalar sayesinde gerekletirilebilmitir. Ticari ilikilerin yoS O R U unluu diplomatik ilikilerin de younlamasnda etkili olmutur. Eski Yunan uygarlnda kent devletleri birbirlerinden farkl sistemlerle D K K A ynetilmesine T ramen hemen hepsi deniz ticareti ile uramaktayd. Bu ticaretin sorunsuz biimde ileyebilmesi iin yaplan ticaret anlamalar diplomasinin geliiminde olduka nemli bir yeSIRA SZDE re sahiptir. Roma uygarl byk lde Eski Yunanda ortaya kan uygarln bir devaAMALARIMIZ mdr. Ancak Roma uygarln Eski Yunandan ayran en nemli fark hukuktur. Roma, bilinen tm eski dnya zerinde muazzam bir imparatorluk kurmu, gvenK sistemi T A P yaratmtr. lii salam ve etkileri gnmze kadar gelen gl bir hukuk Roma hukuku sayesinde diplomatik ayrcalklarn daha etkin ve sistematik hle geldiini syleyebiliriz. E L E V Z Y O Nbir profesRomann devam olan Bizans mparatorluu dneminde T diplomasi yonel meslee dnmtr. Diplomatlar etkin birer mzakereci olarak youn bir eitime tabi tutulurlard. Bizans mparatorluu ilk defa d politika konusunda alacak bir devlet kurumunu oluturmutur. Bizans lkesi gebe kavimler ve NTERNET gruplar tarafndan sk sk saldrya urad iin ajanlk Bizans iin hayati derecede nemli bir kurum olmutur. Profesyonel ajanlar hem gebe gruplar iine szp bilgi toplar hem de rvet ve aldatma yntemleri ile dmanlarn ynlendirirlerdi.
MAKALE
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
156
SIRA SZDE
DNELM S O R U
Bizans mparatorluunun diplomatik mzakere sayesinde elde ettii bir dier nemli avantaj ise savan geciktirilmesidir. Genellikle devlet biiminde rgtlenmemi gebe gruplarn saldrlarna maruz kalan Bizans, sava geciktirerek pek ok nemli kar elde etmitir. rnein gebe gruplar mzakereler yoluyla bahar ve yaz aylar boyunca oyalanr ve k koullarna uygun olmayan bu dzensiz ordular havalar souduunda geri ekilmek zorunda kalrlard. Ayrca bu uzun mzakere dnemi boyunca dmann elindeki gda stoklar tkenir, hayvan srleri ou zaman salgn hastalklar ya da barnak eksiklii nedeniyle telef olurdu. Bizans mparatorluunun sava engellemek iin bulduu bir dier ilgin yntem de dmanlarna unvanlar datmaktr. Genellikle gebe bir komutan, mzakereler srasnda mparator tarafndan ok da anlaml olmayan bir unvanla taltif edilir, bylece o komutan aristokratik bir unvana sahip olduunu hissederek tatmin olur ve sava balamadan biterdi. Son olarak, Bizans mparatorluu diplomasiyi bir g gsterisi olarak kullanmtr. stanbula kabul edilen yabanc eliler, zaten gelir gelmez bu muhteem kentin gzelliinden etkilenirler, Ayasofya gibi bir aheser karsnda bylenirlerdi. stelik mparatorla grme esnasnda baz mekanik apaSIRA SZDE ratlarla yaratlan ses ve grsel efektler de bu atmosferi daha gizemli hle getirirdi. (skit, 2007: 77-81) 1940l yllarda Hitler de kurduu propaganda bakanlnda benzer yntemlerin gelitirilmesini salam ve kendisi ile grmeye gelenleri bir DNELM takm grsel dzeneklerle etkilemitir. Btn bu yntemler diplomasinin karanlk yzn oluturur (Rourke, 1995: 309). Diplomasinin bu yalanc doas ancak I. S O R U Dnya Sava sonrasnda deiecektir. Diplomasi Bizans mparatorluu dneminde etik kurallardan olduka uzak yntemlerle DKKA T yrtlmekteydi.
DKKAT
SIRA SZDE
talyan Kent Devletlerinden Viyana Kongresine Kadar Diplomasi

talyan kent devletleri de ayn Yunan kent devletleri gibi deniz ticareti sayesinde zenginlemilerdir. Eski Yunanda grld gibi bu devletler de aralarndaki iliAMALARIMIZ kileri eliler araclyla yrtmler ve savaa gerek kalmayan bir uluslararas sistem yaratabilmilerdir. Benzer bir ekilde Papalkla da ilikilerini diplomasi sayeK bu T A devletler, P sinde yrten rnein Bizans ve Osmanl mparatorluu gibi nemli devletlerde balyos ad verilen srekli ticari eliler bulundurmulardr. zellikle on beinci yzyldan sonra talyan kent devletleri arasndaki diplomaT E L ok EVZY O N sistemli hale geldiini gzlemleyebiliyoruz. nl Floransal tik ilikilerin daha filozof ve devlet adam Nicolo Machiavelli, Rnesans Dnemi talyasnn diplomasi konusundaki en nemli dnrdr. Machiavelli, Prens isimli eserinde bir diplomatn sahip olmas gereken zellikleri saymtr. Machiavelliye gre insan doaNTERNET s gerei kt bir varlktr. Hep kar peinde koan insana gvenmemek gerekir. yleyse bir diplomattan ahlak bir takm zellikler beklemek anlamszdr. En iyi diplomat en ustaca yalan syleyen diplomattr. O, devletinin kar iin hi ekinMAKALE meden her trl yalan syleyebilmeli ve devletinin karn korumak konusunda bir tilki kadar kurnaz olmaldr. Diplomatlar, bir antlamann mzakeresi esnasnda prensinin karn korumak iin her trl yalan, hile ve desiseye bavurabilir. Bir diplomatn grevi bu mzakere srecinde en kk bir szcn bile devletinin karna halel getirmesini engelleyecek kadar uyank olmasdr. Antlama kaleme alnp imzalandktan sonra fark edilecek bir hilenin zm belki bir savala mmkn olacak belki de hi mmkn olmayacaktr. Bu nedenle diplomat, kendi devletinin karna hkmleri antlama metnine koydurabilmek her trl yalana
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
8. nite - Diplomasi
157
Pacta sund servanda: Ahde vefa. Taraflarn anlama hkmlerine sadk kalmalar gerektii ilkesi.
ve hileye bavurabilmeli; aleyhte hkmlerin engellenmesi iin ise hep hazrda ve uyank olmaldr. Machiavellinin ada olan Francesco Guiccardini ise devletin karnn yannda pacta sund servanda ilkesine zel bir nem vermi ve anlamalarn kolaylkla ihlal edilmemesin devletin prestijini sarsacan savunmutur. Ancak talyan kent devletleri olumlu anlamda da diplomasinin geliimine pek ok katk sunmulardr. Bunlardan en nemlisi Venedik, Milano ve Mantua kent devletlerinin kendi aralarnda ve Papalk devletinde mukim eli bulundurmaya balamalardr (skit, 2007: 87). Mukim elilik uygulamas daha sonra btn talyan kent devletlerine, oradan da tm Avrupaya ve tm dnyaya yaylmtr. Bylece diplomasi ad hoc yrtlen bir iliki olmaktan kp kurumsal bir kimlik kazanmtr. Yine bu dnemde antlama metinleri ve protokollerin yazmnda gnmzde de kullanlan diplomatik dil teamlleri ortaya kmaya balamtr. Bu devletler, eit devletler aras bir kk uluslararas sistem kurduklar iin kaleme aldklar diplomatik metinlerde eitlik ilkesine zen gstermiler ve kar taraf tahkir edici ifadeleri kullanmamlardr. Bu eitlik gzeten ve nezaketli tarz zamanla btn dnyada kabul grmtr. Bu dnemin bir dier nemli zellii, kent devletleri arasndaki sorunlarn tartld diplomatik toplant ve konferanslarn dzenlenmeye balanmasdr (Rourke, 1995: 309). Nitekim konferans ve kongre yntemi on dokuzuncu yzylda sistemletirilecek ve Avrupa Uyumu ad verilen dzen iinde sorunlarn savasz zm iin kongre ve konferanslar ok nemli bir ilev kazanacaklardr. Elbette en az Machiavelli kadar diplomasinin geliimine hizmet etmi kiilerden Hugo Grotius de unutulmamaldr. Grotius, adil bir savan ilkelerini belirlemi, uluslararas toplum kavramn gelitirmi ve uluslararas hukukun en nemli kurucu dnr olmutur. 1624-1642 yllar arasnda Fransz Kral XIII. Louisin babakanln yapm Kardinal Richelieu da gelitirdii raison detat kavramyla ulus devlet dncesinin kurucu babas saylr. Devletin varolu gerekesi olarak Trkeye evrilebilecek raison detat kavram, din de dhil olmak zere her eyin devletin beksna hizmet etmesi gerektii anlamna gelmektedir. Bylece devlet, Papaln ynetme yetkisi verdii bir kurum olmaktan kp iktidarnn kaynan dinden almayan bir sekler kuruma dnyordu. Fransann, kendisi de aslen bir din adam olan babakan, diplomatik dehas sayesinde Avrupay bir kan glne eviren 30 Yl Savalarnda Kutsal Roma Germen mparatorluunun deil, Fransann karlarn savunarak Westehalia Antlamasna giden srete barol oynamtr. Westehaliada barn salanabilmesi, on dokuzuncu yzyl boyunca kongre ve konferanslar yoluyla barn korunabilecei dncesini dourmutur. Richelieunun diplomasiye katklar bununla snrl deildir. Srekli mzakerenin gerekliliSIRA SZDE ine inanan Richelieu, diplomaside uygun zaman ilkesinin nemine dikkat ekmitir. Diplomatik mzakerenin baarl sonu alabilmesi her eyin en uygun zamanda yaplmas gerekmektedir. Grlecek kiilerin seimi gerekli D ve Nonlarla ELM konularn grlmesinde en uygun zaman ilkesi ok nemlidir. Viyana Kongresi ncesinde diplomasinin gelimesinde etkisi olan dier iki isim olarak Abraham de S O R U Wicquefort ve Franois de Callieresi sayabiliriz. Diplomasi ile uluslararas hukuk ve kamu hukukunun gelimesindeDbir bulu K Kparalellik AT nur. Ortaalardan sonra nemli diplomatlar, ayn zamanda nemli uluslararas hukuk dnrleridir. SIRA SZDE
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
158
SIRA SZDE
DNELM S O R U
Srekli mzakere ilkesinin kabul edilmesi ile ad hoc eliliklerin yerini mukim bykelilikler almaya balamtr. On altnc yzyldan itibaren Avrupal devletler, nemli bakentlerde mukim bykelilikler amaya baladlar. nemli bir Avrupa devleti olan Osmanl mparatorluu ise dier devletlere nazaran mukim bykeliliklerini daha ge bir tarihte kurmaya balamtr. stanbulun fethi ile Bizans mparatorluunda bulunan Venedik elilii, Osmanl mparatorluunda da grevine devam etmi, ardndan pek ok Avrupa devleti stanbulda bykelilikler amaya balamtr. Osmanl mparatorluu ise on sekizinci yzyln banda, Lale Devrinde ilk diplomatik misyonlarn eitli Avrupa devletlerine gndermitir. Bu ad hoc misyonlarn banda bulunan sefirlerin yazd sefaretnameler Osmanl diplomasisinin en nemli metinleri olarak kabul edilir. 1655 ylnda Evliya elebinin ktibi olduu Kara Mehmet Paann Viyana Sefaretnamesi (Knl, 2006: 118) ve Yirmi Sekiz Mehmet elebinin 1720-1721 yllarndaki grevinde kaleme ald Fransa Sefaretnamesi olduka detayl ve kapsamldr. Bu sefaretnamelerde Osmanl mparatorluunun Avrupa karsnda bilim ve teknoloji konularnda ne kadar geride kald vurgulanmtr. Bu sefaretnameler Osmanl mparatorluunda on dokuSIRA SZDE zuncu yzylda balayan modernleme hareketlerinin gerekelerinden saylr. Osmanl mparatorluu mukim bykelilik uygulamasna on sekizinci yzyln sonlarnda gemitir. mparatorluun ilk mukim bykelilii 1793 ylnda ngilterede DNEL M alm, misyonun banda ise Yusuf Agh Efendi yer almtr. On dokuzuncu yzyl boyunca Osmanl mparatorluu pek ok nemli Avrupa bakentinde bykelS O R U ilikler amaya devam etmitir.
DKKAT Osmanl mparatorluunun mukim elilikleri on sekizinci yzyln sonunda almaya balamtr. Osmanl mparatorluunda modernleme hareketlerinin balamas da bu tarihlere denk der. SIRA SZDE
DKKAT
SIRA SZDE
Viyana Kongresinden I. Dnya Savana Kadar Diplomasi

AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
Napolyon AMALARIMIZ liderliindeki Fransann yenilmesi zerine 1815te toplanan Viyana Kongresi ile Avrupada liberal eilimleri nlemek amacyla Avrupa Uyumu oluturuldu. Bu uyumun olumasndaki en byk rol Avusturya-Macaristan mparatorluK T A olan P unun babakan ve dengenin baronu olarak tannan Metterniche aittir. Kongrenin hemen ardndan Avusturya-Macaristan mparatorluu, Prusya ve Rusya arasnda oluturulan Kutsal ttifaka ngiltere de katld. Bylece Drtl ttifak hline TELEVZYO N gelen bu oluum, uluslararas hukuk asndan ayr bir antlama dzeni (Tnay, 1995: 87) ortaya karmtr. Viyana Kongresi ile Avrupa ii sorunlar konferanslar sistemi ile zlmeye balamtr. Aslen Viyana Kongresinden nce de pek ok Avrupa ii kongre toplanmt. Ancak bu kongrelerde kimin kongre salonuna daNTERNET ha nce girecei, antlama metinlerine kimin nce imza ataca gibi pek ok protokol konusu birer krize neden olmaktayd. rnein Osmanl mparatorluunun byk toprak kaybettii Karlofa Antlamasnn mzakeresi srasnda kimin saloMAKALE na nce girecei konusu zme ulatrlamam, bu nedenle salona imzac says kadar kap yaplmak zorunda kalnmt. Diplomatik protokol konusunda da nemli ilkelerin belirlendii Viyana Kongresinin en nemli zellii fetih hakkn ortadan kaldrmasdr. Bu kongrede alnan kararlara gre fetih artk bir toprak kazanma yolu olmaktan kmaktadr. Bu amala, bundan sonra devletler aralarnda sorunlar zmekte iki temel ilke benimsenmitir: yasallk ilkesi ve devletler arasnda iyi geinme ilkesi (Pacteau ve Mougel, 1993: 11). Viyana Kongresi devletin varln gelenekle ilikilendirmitir.
8. nite - Diplomasi
159
Kongre kararlarna gre varlklarn srdren tm devletler yasal saylmtr (Pacteau ve Mougel, 1993: 13). yleyse Napolyon Savalar boyunca yerinden edilmi hanedanlarn Avrupa Uyumunun kurulmas ile tekrar i bana gemesi gerekirdi. Aksi bir durum iktidar gasp olarak saylacakt. Aslnda bu ilke liberalimin yaylmasn durdurmak ve monarilerin gcn pekitirmekten baka bir anlam tamyordu. Nitekim Avrupa Uyumu boyunca dzenlenen pek ok uluslararas konferans znde Avrupa monarilerinin mevcut pozisyonlarn korumalar gayesiyle yaplmtr. Ancak liberalizmin ilerlemesi durdurulamam ve milliyetilikler a Avrupa Uyumunun sonunu getirmitir. Ancak yine de bu konferanslar zincirinin hem diplomasinin hem de uluslararas hukukun geliimine byk katk yapt gerei reddedilemez. SIRA SZDE devletlerin Bu dnemde konferanslarn yaplaca yerin seimi, ou zaman uluslararas politikadaki arln ler bir tart olmutur. Prusya gibi g arayan devletler asndan konferansn kendi lkelerinde yaplmas, kranDkrana geen diploNELM matik mzakereler sonucunda gerekletirilmi bir baar olarak alglanmtr. Bu dnemde Avusturya snrlarnda ok sayda uluslararas toplant yaplm olmas o dS O R U nemdeki Avrupa politikasnda Metternichin diplomatik arlnn bir gstergesidir. Avrupa Uyumu Avrupada liberalizmin ilerlemesini durdurmak iin oluturulmutur. DKKAT Avrupa Uyumu dneminde diplomasi, byk lde gizlilik ilkesi erevesinde SIRA SZDE ittifaklar oluturma biiminde gelimitir. Dnemin nemli diplomatlarndan Ernest Satow mrnn son yllarnda gelimeye balayan ak diplomasi kavramn reddetmitir. Satowa gre diplomasi gizli yrtlmeli ve diplomatlarn verdii szlere en AMALARIMIZ az yazl anlamalar kadar gvenilmelidir. ngiliz diplomatn kaleme ald Diplomatik Uygulama Rehberi isimli eser, gnmzde de diplomasinin temel eserlerinden T A P diplomatn biri olarak kabul edilir. Satow, diplomatn zellikleri zerindeKdurmu, zeks, zarafeti, uzak grll yannda mutlaka grevli olduu devletin dilini renmesini tavsiye etmitir. Kendisi de uzun sre Uzak Dou devletlerinde grev TEL E V renmitir. ZYON yapm ve grev yapt devletlerin dillerini ve kltrlerini ok iyi Dil bilmek, gnmzde de bir diplomatn kalitesini belirleyen kriterlerdendir.
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
Ak Diplomasi
Birinci Dnya Sava srerken gerekleen 1917 Ekim Devrimi, diplomasinin evrimi iin olduka nemlidir. Nitekim devrim ile savatan ekilen Rusya, byk devletlerin sava ncesinde ve sava srerken Osmanl mparatorluunu paralamak MAKALE amacyla yaptklar gizli anlamalar ifa etmitir. Bu anlamalar; Trk Boazlarn Rusyaya brakan Boazlar Anlamas; talyaya Antalya, zmir ve On ki Aday veren Londra Anlamas; Orta Dounun Fransa ve ngiltere arasnda paylald Sykes-Picot Antlamas; Anadolunun baz blgelerini talyaya brakan St. Jean de SIRA SZDE Maurienne Antlamas ve Filistinde bir Yahudi devleti kurmay amalayan Balfour Deklarasyonudur. Mttefiklerin sava kazanaca belli olunca, sava sonras uluslararas sistemin yaps byk lde 8 Ocak 1918de ABD Bakan Woodrow WilDNELM sonun kongrede verdii bir sylevde ortaya kmtr. 14 lke olarak anlan bu sylevin birinci maddesi Ak bar antlamalar ve gelecekte de ak diplomasidir S O R U (Armaolu, 1985: 138). Ak diplomasinin temeli anlamalarn gizli yaplmamasdr ve ak diplomasi D K K A T Wilson lkelerinin ilan ile balamtr.
SIRA SZDE
NTERNET
NTERNET
MAKALE
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
160
Kodifikasyon: Dank halde bulunan kurallarn bir araya getirilerek numaralandrlmas ve bir metin haline getirilmesi.
Wilsonun bu sylevi bundan byle diplomatik mzakerelerin ak bir biimde yaplacan ve gizli antlamalar imzalanmayacan ilan ediyordu. Bu akln doal bir sonucu diplomasinin ahlaki normlara uymasnn zorunlu hle gelmesidir. Wilson ilkelerinin bir sonucu olarak doan Milletler Cemiyetinin Misak, sava kaybeden devletlerle imzalanan bar anlamalar iinde yer almtr (McLean, 2005: 152). Ancak her eye ramen, sava sonras dzenin olumas iin toplanan Paris Konferans hi de arzu edildii gibi ak mzakerelerle deil, kapal kaplar arkasnda yaplan hkmetler aras gizli pazarlklarla yrtlmtr. Almanyay ar artlarla cezalandran Versailles Anlamas ile sonulanan Paris Konferans son klasik diplomasi konferans olmu; bu konferansn sonucunda imzalanan antlama ile ortaya kan adaletsiz durum da II. Dnya Savann ortaya kmasnda en nemli faktr olmutur. Sava sonrasnda BMnin kurulmas ile sava byk lde bir d politika arac olmaktan karlabilmitir. 1961 ylnda imzalanan Diplomatik likiler Hakknda Viyana Szlemesi ile o gne kadar gelitirilen tm diplomatik kural ve usuller kodifiye edilerek gnmzde de kullanlmakta olan diplomatik ileyi belirlenmitir. BM sisteminin getirdii imknlar ve Viyana Szlemesi ile gelitirilen kurallar sayesinde ak diplomasi, bir yzyla yakn sredir baar ile uygulanan bir yntem olmutur.
Ak Diplomasinin Klasik Diplomasiden Farklar

Birinci Dnya Savann sona ermesinden (1918) gnmze dein devam eden ak diplomasi dnemini, klasik diplomasi dneminden ayran belirgin farklar mevcuttur. Bu farklarn ilki diplomatik misyonlarn saysnda meydana gelen art; ikincisi bykelilerin zerkliklerinin azalmas; ncs kamuoyu basksnn art; drdncs ise zirve diplomasisinin gn getike artan nemidir (Snow ve Brown, 2000: 397). Birinci Dnya Savann sonunda Bakan Wilsonun ilan ettii 14 lkenin en nemlilerinden biri de uluslarn kendi kaderlerini tayin hakk olduudur. Nitekim sava sonunda bata Merkez ve Dou Avrupada olmak zere pek ok yeni devlet ortaya kmtr. Benzer bir gelime II. Dnya Savandan sonra da yaanm, savatan gsz ve borlu kan Avrupa devletleri dnyann hemen her yerindeki smrgelerini boaltmaya balam ve hzl bir dekolonizasyon dnemi yaanmtr. Bu yeni devletlerin de uluslararas topluma katlmalar ile diplomasi sadece gl devletler arasnda bir mzakere ilevinden syrlp eit ve bamsz devletler arasnda bar ilikilerin gelitirildii bir faaliyete dnmtr. Ak diplomasi yzyl ayn zamanda bir iletiim devrimi yzyldr. Yirminci yzyla kadar diplomatlar ancak zel kuryeler aracl ile kendi devletleri ile haberleebilirler, bir mesajn gidip yantnn gelmesi bazen aylar srebilirdi. Bu nedenle diplomatlar mzakere srelerinde ister istemez byk lde inisiyatif kulSIRA SZDE ortaya kan antlamann baars diplomatn zeksna, mlanabilirlerdi. Bylece zakere becerisine ve kurnazlna balyd. Ancak telefon, faks, internet gibi iletim aralarnn Dgelimesi N E L M nedeniyle diplomatlar srekli merkezden denetlenir ve ynlendirilir hle gelmitir. Bu nedenle de diplomatlarn zerk konumlar gn getike azalmakta ve giderek kendilerine verilen direktifleri uygulayan birer grevli koS O R U numuna gelmektedirler. letiim ve ulam gelimeler diplomasinin de ileyiini deitirmitir. D K K teknolojisindeki AT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
8. nite - Diplomasi
161
letiim teknolojilerindeki art ayn zamanda halklarn da dnyada olup biten tm olaylardan annda haberdar olmasn salamtr. On dokuzuncu yzyldan itibaren demokrasinin tm dnyada ykselmeye balayan kalitesi nedeniyle halklar devletlerinin tm diplomatik faaliyetlerini gzler ve onlar ynlendirir bir rol kazanmtr. Halklar, devletlerinin ar insan haklar ihlallerine seyirci kalmasna gz yummamakta ve oy tehdidi ile hkmetlerini bu olaylar konusunda aktif tutum sergilemeye zorlamaktadr. Bosna-Hersekte yaanan soykrm bu etkiye ak bir rnektir. Bu drama dnya uzun sre seyirci kalm, ancak zellikle CNN televizyonunun yapt canl yaynlar sayesinde yaanan ac tm dnyada bir infiale neden olmutur. Bunun neticesinde uluslararas kamuoyunun basks sonucu hzlanan diplomatik trafik, Bosnada bir insani mdahalenin yaplmas sonucunu dourmutur. Bu nedenle, uluslararas kamuoyu basksnn medya yolu ile glenmesine CNN etkisi ad verilmektedir (Robinson, 2002). letiim teknolojisinin yannda ulam teknolojisinin de gelimesi, liderlerin birbirleri ile daha sk bir araya geldikleri zirve diplomasisini gelitirmitir. Daha nce diplomatlar araclyla yaplan grmelerin, liderler dzeyinde daha sk yaplabilmesi, yetki azl ve yanl alglamalardan kaynaklanan pek ok sorunun daha kolay zlmesine imkn vermitir. Souk Sava Dneminde ABD ve SSCB liderleri sk sk bir araya gelerek yanl alglardan kaynaklanan sorunlar aabilmilerdir. ABD ve SCB arasnda yanl anlamalardan kaynaklanan sorunlar dorudan grme yoluyla amay amalayan 20 Haziran 1963 tarihli Krmz Telefon Anlamas teknolojinin diplomasiye katksna bir rnek olarak verilebilir. 1972 ylnda ABD Bakan Nixonun in ziyareti, iki devlet arasnda ilikilerin yumuamaya balamasna neden olmu, Bakan Carter da bu yumuamann sonucunda ABD ile in arasnda diplomatik ilikilerin baladn 15 Aralk 1978de ilan etmitir (Keylor, 1996: 444). Diplomaside yz yze grmenin nemi ABD-in rneinde aka grlebilir. letiim ve ulam teknolojilerinde gelimeler diplomasinin ileyiini nasl etkilemitir? SIRA SZDE
DNELM Diplomasinin tarihsel evrimi iinde farkl diplomasi trleri denenmitir. Bu kitapta ad geen diplomasi trlerinden; ikili diplomasi, ok tarafl diplomasi, parlaO R U menter diplomasi, zirve diplomasisi, nc taraf diplomasisi Sve zorlayc diplomasi incelenecektir.
DPLOMAS TRLER
SIRA SZDE
DNELM S O R U
kili Diplomasi
DKKAT
DKKAT
kili diplomasi, diplomasinin iki devlet arasnda yrtlmesi anlamna gelir. kili SZDE temsilcileri diplomasi bir diplomatik misyon ile mukim bulunduu dierSIRA devletin arasnda yrtlebilecei gibi, iki devlet temsilcisinin nc bir devletin lkesinde grmesi ile de yrtlebilir (Berridge ve James, 2003: 21). kili diplomasi AMALARIMIZ zellikle klasik diplomasi dneminde en sk rastlanan diplomasi tryd. Bir konferans veya kongre dzenlenmeksizin ya da arabulucu yahut uzlatrc olmakszn yrtlen bu diplomasi trnde gizlilik en nemli esastr. ki iinde K taraf T A gizlilik P mzakere ederler ve mzakere sonular genellikle nc taraflara bildirilmezdi. kili diplomaside karlkllk ilkesine ok nem verilir. Mzakere srecinde elde edilen tm hak ve ykmllkler genellikle her iki taraf iinT E de geerli LEV Z Y O N olur. kili diplomasi ile kurulan saldrmazlk ve ittifak antlamalarnda taraflar karlkllk ilkesi gerei ortak dman konusunda benzer hak ve sorumluluklarla donanrlar.
NTERNET
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
MAKALE
162
ok Tarafl Diplomasi
ok tarafl diplomasiye verilebilecek en eski rnek Eski Yunan kent devletlerinde grlen Olimpiyat mtarekeleridir. Birok devletin ortak bir ama iin bir araya gelerek mzakere yrttkleri ok tarafl diplomasi zellikle on yedinci yzyldan sonra Avrupada olduka poplerlemitir. Kongre sistemi ad verilen bu ok tarafl diplomasi faaliyetleri ile g dengesi iinde bulunan devletler, kta sorunlarn tartp bar zmler aramlardr. Ancak ok tarafl diplomasinin kurumsallamas Viyana Kongresi ile salanmtr. On dokuzuncu yzylda Aix-la-Chapelle Kongresi, Paris Kongresi, Berlin Kongresi ok tarafl diplomasiye rnek olarak verilebilecek toplantlardr. ok tarafl diplomasi devlet ve hkmet bakanlar eliyle yrtldnde zirve diplomasisi olarak da tanmlanmaktadr. Ancak ok tarafl diplomasi, diplomatik temsil yetkisi bulunan tm diplomatik aktrler tarafndan yrtlebilir. Bakanlarn, parlamenterlerin ve diplomatlarn yrtt diplomasi de ok tarafl diplomasi olarak adlandrlr. Milletler Cemiyetinin kurulmas ile ok tarafl diplomasi bir g ve prestij mcadelesi olma zelliini yitirip uluslararas sistemde var olan sorunlarn zmne ilikin asli ilevini yerine getirmeye balamtr. kinci Dnya Sava sonrasnda da BM ayn ilevi grmeye balam ve devletlerin uluslararas sorularna ilikin gr ve nerilerini sunabilecekleri bir srekli mekn olma zelliini kazanmtr. Ancak devletler BM d konferanslarda da ok tarafl diplomasi yolu ile kresel sorunlarla mcadele etme yollarn aramlardr. Dnyann en zengin devletlerinin, kresel ekonomik sorunlar tartmak iin bir araya geldikleri G-8 toplantlar; Dnya Ticaret rgtnn kurulmas ile sonulanm Cenova, Punta del Este, Montreal ve Doha gibi kentlerde dzenlenmi konferanslar baarl ok tarafl diplomasi rnekleri olarak gsterilebilir.
Parlamenter Diplomasi
Parlamenter diplomasi Birinci Dnya Savandan sonra kurulmu Milletler Cemiyeti iinde yrtlen mzakereleri tanmlamak iin kullanlan bir kavramken gnmzde kavram ok daha geni bir ierie sahiptir. Gnmzde uluslararas rgtlerin says ok artmtr. Bu artn bir sonucu olarak pek ok devlet bu rgtlere temsilci gndermekte ve bu temsilciler devletleri adna bu rgtlerde mzakereler yrtp antlamalar imzalamaktadr. te bu uluslararas rgtlerde yrtlen ok tarafl diplomasi de gnmzde parlamenter diplomasi olarak adlandrlmaktadr. Her ne kadar ounlukla bu uluslararas rgtlerde parlamenterler deil diplomatlar bahsi geen mzakereleri yrtyorsa da mzakere srelerinde gzSIRA SZDE lemlenen tavizler alma ve verme, uzlama, arabuluculuk gibi faaliyetler, parlamento toplantlarnda yaanan yasama faaliyeti grmelerini andrd iin bu diplomasi D tr parlamenter diplomasi olarak anlmaktadr. Gnmzde BM GeNELM nel Kurulu, Dnya Ticaret rgt, Avrupa Konseyi veya slam birlii Tekilat gibi rgtlerde yrtlen diplomatik mzakereler parlamenter diplomasiye rnek S O R U olarak verilebilir. Parlamenter D demokrasi bir ok tarafl diplomasi trdr. KKAT
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Devlet ve hkmet bakanlar dzeyinde gerekleen ok tarafl diplomasiye zirve (doruk) diplomasisi ad verilmektedir. Avrupa Uyumu srecinde pek ok kongre ve konferans birer zirve diplomasi niteliinde gereklemitir. kinci AMALARIMIZ
Zirve Diplomasisi SIRA SZDE
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
8. nite - Diplomasi
163
Dnya Savann ardndan ulam aralarnn da gelimesi ile liderler daha kolay yurt dna kma imkn bulmular ve zirve diplomasisi yeniden nem kazanmaya balamtr. Zirve diplomasinin geliim srecinde kongre veya konferansn nerede dzenlenecei, hangi dilde dzenlenecei, tutanaklarn ve nihai anlamalarn hangi dilde yazlaca, salona hangi temsilcilerin nce girecei, oturma dzeni, anlama metnine ilk hangi devletin imza ataca gibi pek ok protokol kural uzun sre tartma sebebi olmutur. Devletler, bu kongre ve konferans srasnda protokole ilikin stnlklerini nemli bir g gstergesi olarak alglamlardr. Bu sorunlar byk lde 1815 Viyana Kongresi ile alm ve kimisi gnmzde de geerliliini srdren ancak 1961 ylnda imzalanan Diplomatik likiler Hakknda Viyana Szlemesi ile standart hle gelmi kurallar oluturulmutur. Gnmzde bu protokol kurallar hem standarda balanm hem de eskisine nazaran daha esnek hle gelmitir. rnein Davos Zirvelerinde devlet ve hkmet bakanlarnn olduka samimi grntler iinde sohbetler gerekletirdikleri, G-8 zirvelerinde birlikte bisiklet gezilerine ktklar basna yansmtr. zellikle AB yesi devletlerin devlet ve hkmet bakanlarnn her alt ayda bir toplandklar AB Konseyi zirveleri gnmzde gerekletirilen zirve diplomasisine iyi birer rnektir. Bu toplantlarda kararlar genel olarak oybirlii ile alnmasna ramen gnmzde yapc yokluk (Howorth, 2004: 4) isminde istisnai bir karar alma yntemi de belirlenmitir. Bylece zirvede alnacak karara katlmak istemeyen, ancak ABnin bahsi geen konuda bir karar almasn da engellemek istemeyen devletlerin devlet ve hkmet bakanlarna, oylamann dnda kalarak eksik yeyle oybirlii salama hakk verilmitir. Ancak bu durumun bir istisna olduu unutulmamaldr. Zirve diplomasisinde kararlarn hkmetleraras bir biimde yani oy birlii ile alnmas genel bir kuraldr. Nitekim devlet ve hkmet bakanlarnn katld NATO zirvelerinde karar mutlak biimde oy birlii ile alnr.
nc Taraf Diplomasisi
ki devlet arasnda diplomatik yollardan bir mzakere yrtlebilmesi her zaman ok kolay olmayabilir. Savaan taraflar ya da farkl ideolojik kamplarda bulunan devletler bazen bir konuyu grebilmek iin nc bir tarafn mdahalesine ihtiya duyabilirler. Bu durumlarda arabulucular ya da uzlatrclar devreye girer. Sadece iki devlet aras sorunlar deil, zaman zaman i savalar sonrasnda atan taraflarn da mzakere masasna getirilebilmesi nc bir tarafn mdahalesi ile gerekleebilir. Benzer bir ekilde ulusal kurtulu rgtleri ya da terr rgtleri ile resmi grme yapmay tercih etmeyen devletler, nc bir taraf aracl ile rgtlere taleplerini bildirir ve onlarn taleplerini renebilir. Bir diplomat, baka bir devletin bakan, bir uluslararas rgtn lideri, saygnl konusunda kimsenin phe duymad emekli bir devlet adam ya da ngiltere ile IRA (rlanda Kurtulu Ordusu) arasndaki mzakerelerde grld gibi bir din adam bu arabuluculuk ya da uzlatrclk faaliyetini yrtlebilir. Tarih boyunca pek ok sava nc taraf diplomasisi sayesinde sona erdirilebilmitir. Savalar gibi uluslararas anlamazlklar ve i savalarda nc taraf diplomasisinin kullanlmas olduka yaygndr. 1945 ile 1974 yllar arasnda ortaya kan 310 uyumazlktan 255 tanesinin arabuluculuk sayesinde zlebilmi olmas (skit, 2007: 397) nc taraf diplomasisinin atma zmlemede ne denli nemli olduunun bir kantdr. zellikle Arap-srail savalar, Hindistan ve Pakistan arasndaki Kemir sorunu ve Kbrs sorunu gibi uzun yllardr devam eden kro-
164
niklemi sorunlar nc taraf diplomasisi sayesinde plak iddetin kullanlmad bir forma dntrlebilmitir. 1978 ylnda ABD eski bakan Carter Arap-srail gerginliinde arabuluculuk yapm ve nemli sonular elde edebilmitir. Keza Pakistan, ABD ile inin yaknlamasnda arabuluculuk yapm ve sonu alnmtr. Zaman zaman arabuluculuun istenen sonular yaratamad durumlar da mevcuttur. Trkiyenin srail ve Suriye arasnda stlendii arabuluculuk iki devlet arasndaki sorularn zmne fazla katk salayamamtr. Kbrs sorunu, BM nclnde gelitirilen nc taraf diplomasisine en iyi rneklerden saylabilir. BM Genel Sekreterleri Prez de Cullar, Butros Butros Gali ve Kofi Annan Trk ve Rum taraflar arasndaki mzakerelerde ok uzun sre arabulucu ve uzlatrc faaliyet gstermilerdir. Mzakereler eitli dnemlerde kesintiye uramasna ramen 1974ten bu yana devam etmektedir. ngiltere ile IRA arasnda, IRAnn silah brakmas konusunda yaplan grmelerde Alex Raid isminde bir papaz, ngiliz hkmeti ve terr rgt arasndaki iletiimi salamtr (Appleby, 2000: 170). nc taraf diplomasisinde taraflar ncelikle nc tarafn yklenecei ilev konusunda iyi niyetli olmaldr. Bu nedenle nc taraf, nceden taraflarla grerek mzakerenin koullarn ve taraflarn varmak istedikleri hedefleri renir. Bu hedeflerin ne kadarna ulalabilecei konusunda bir muhakeme yapan nc taraf grmeleri balatabilir. Grmelerde nc tarafn izleyebilecei iki yol mevcuttur: uzlatrclk ve arabuluculuk. Uzlatrclk taraflarn hibir n koul olmakszn masaya gelmeleri ve uzlatrcnn masada sunduu teklifi mzakere etmeleri ile gerekleir. Bu noktada taraflar uzlatrcnn teklifini kabul etmek zorunda deildir. Ancak arabuluculukta, taraflar batan arabulucunun sunaca teklifi kabul edeceklerini beyan ederek masaya oturur. Aksi takdirde, nceden teklifin kabul edileceine ilikin bir beyan yoksa arabuluculuk gereklemez. Annan Plannn 2004 ylnda referanduma gitmesinden nce taraflar planda eksik kalacak hususlarn BM Genel Sekreteri tarafndan doldurulacan batan kabul ederek mzakereleri srdrmler, nihayetinde bir plan ortaya kabilmitir.
SIRA SZDE
nc taraf diplomasisinde arabuluculukla uzlatrclk arasnda ne fark vardr? SIRA SZDE

D N E L M diplomasi en sk kullanlan diplomasi biimidir. Bir devlete, Gnmzde zorlayc istihbarat faaliyetlerinden ekonomik aralara, hatta askeri mdahale tehdidinden eitli propaganda S O R U ve ynlendirme faaliyetlerine kadar bir dizi yntem kullanarak istemedii bir eyi yaptrmaya zorlamaya zorlayc diplomasi ad verilmektedir. lk olarak 1962 ylnda ABD ile SSCB arasnda Kba Fze Krizi srasnda kullanlan DKKAT ynteme zellikle gl devletler tarafndan sklkla bavurulmaktadr (Weigall, 2002: 46). II. Dnya Savandan sonra savan byk lde bir d politika ynSIRA kmaya SZDE temi olmaktan balamasyla, devletler kendi karlarn gerekletirmek iin zorlayc diplomasiyi sklkla kullanmaya balamlardr. Arap Bahar srasnda da Tunus, Msr ve Libyaya kar pek ok devlet youn bir biimde zorlayc dipAMALARIMIZ lomasi uygulamlar ve bunun neticesinde 2011 ylnda her devlette de ynetimler deimitir.
DNELM S O R U
Zorlayc Diplomasi
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
8. nite - Diplomasi
165
zet
A M A
Diplomasi kavramn tanmlamak. Diplomasi devletler arasndaki mzakere ve ilikilerin temsilciler araclyla yrtlmesidir. Ayn zamanda yzyllardr yrtlen bu ilikilerin tarihini, aktrlerini, aralarn ve kurallarn inceleyen bilim dalna da diplomasi ad verilir. Ancak bu kitapta diplomasi ilk verilen tanmdaki anlamyla kullanlmtr. Devletler arasndaki mzakere ve ilikileri yrten temsilciler, genel yetkili ve zel yetkili temsilciler olarak ikiye ayrlr. Devlet bakan, hkmet bakan ve dileri bakan genel yetkili diplomasi temilcisidir. Diplomatik misyonda alan ve geneline diplomat ad verilen: bykeli, daim temsilci, daim temsilci yardmcs, temsilci, eli, maslahatgzar, eli mstear, birinci mstear, mstear, hukuk maviri, baktip, ikinci ktip, nc ktip, atae ve atae yardmclar ile asker ataeler, asker atae yardmclar ve dier kamu kurum ve kurulularna mensup daim temsilci yardmcs, mavir, mavir yardmcs, atae ve atae yardmclar ise zel yetkili temsilcilerdir. Diplomasinin ileyiini aklamak. nceleri diplomasi devletler aras mesaj trafiini ifade eden bir kavramd. Mukim elilik kavramnn yerlemesinden sonra diplomatik ileyiten sorumlu misyonlarn pek ok yeni ilevi ortaya kmtr. Misyon efi grevlendirildii lkede tm siyasi, ekonomik, askeri, kltrel ve sportif olaylar gzlemler ve bal bulunduu dileri bakanlna bu gelimeleri raporlar. Bunun yannda diplisinin en nemli ilevlerinden biri temsildir. Diplomat grevlendirildii devlet ya da uluslararas rgtte kendi devletini temsil etmek ve kendi devletinin karlarn korumakla grevlidir. Diplomasinin bir dier nemli ilevi mzakereciliktir. Diplomat, kendi devletinin karlarn korumak ve grevlendirildii devletle kendi devleti arasndaki ilikileri gelitirmek iin grme ve pazarlklar yapar. Bir dier mzakere ilevi nc taraf diplomasisinde grlr. Zaman zaman diplomasi, iki devlet ya da atan iki taraf arasndaki ihtilaflarn zmne yardmc olmak amacyla bu devletlerin temsilcileri ile mzakere eder. Diplomasi zaman zaman mdahale
iin de kullanlabilir. zellikle byk devletler zorlayc diplomasi yntemleri ile gc greceli olarak daha az devletleri yapmak istemeyecekleri bir eyi yapmaya zorlayabilir. Son olarak diplomasinin propaganda ilevi vardr. Diplomat kendi devletinin ve devletinin savunduu deerlerin propagandasn yapmakla da grevlidir. Diplomatik ilikilerin tarihsel geliimini kategorilere ayrmak. Temel olarak diplomasi iki dnemde incelenebilir: lk ortaya kndan Birinci Dnya Savann sonuna kadar klasik diplomasi, savan bitiminden gnmze kadar uygulanan ak diplomasi. Klasik diplomasi dneminde diplomasi; diplomatlarn zek, beceri ve kurnazlklar lsnde baarl olabilen ve zaman zaman etik olmayan bir yapda yrtlen bir urat. Aldatma, yalan syleme, g gsterisi yapma ve bayrak gsterme klasik diplomaside ok bavurulan metotlard. Antlamalar ou zaman gizli yaplr ve dier devletler antlamalarn ieriini bilemezlerdi. Birinci Dnya Savann sonuna gelindiinde ABD Bakan Wilson, 14 lke ad verilen sylevinde sava sonras antlamalarn kapal kaplar ardnda yaplamayacan ve devletlerin aralarndaki sorunlar Milletler Cemiyetinde parlamenter diplomasi metoduyla zeceklerini ilan etmitir. 14 lkenin ilanndan gnmze kadar ak diplomasi tm dnyada uygulanmaktadr. letiim ve ulatrma alanndaki teknolojik ilerleme de ak diplomasinin geliimine katk sunmutur.
A M A
A M A
166
A M A
Diplomasi trlerini birbirlerinden ayrt etmek. Pek ok diplomasi tr olmakla birlikte, bu kitapta ikili diplomasi, ok tarafl diplomasi, parlamenter diplomasi, zirve diplomasisi, nc taraf diplomasisi ve zorlayc diplomasiye deinilmitir. kili diplomasi ihtilafl iki devlet ya da iki tarafn diplomatik temsilcileri arasnda yrtlen diplomasidir. zellikle 1815 Viyana Kongresinden nce ikili diplomasi en yaygn diplomasi tryd. ok tarafl diplomasi ise, birok devlet temsilcisinin bir uluslararas rgt, kongre, konferans ya da zirve toplantsnda bir araya gelerek gndemdeki sorunu birlikte tartmas ve mzakere etmesi ile ortaya kar. Avrupa Uyumu ile ok tarafl diplomasi yaygnlamtr. Parlamenter diplomasi Milletler Cemiyetinde devletlerin Cemiyete gnderdii daimi eliler arasndaki ok tarafl diplomasiye verilen isimken, gnmzde uluslararas rgtlerin tmndeki ok tarafl grmelere parlamenter diplomasi ad verilmektedir. Zirve diplomasisi ise ulam ve iletiim teknolojisinin gelimesi ile devlet ve hkmet bakanlarnn sk sk bir araya gelmelerinin mmkn olmas ile gelimitir. Zirve diplomasisinin gelimesi ile yanl anlamalardan kaynaklanan krizler daha kolay zlebilir hale gelmitir. Ancak mzakerelerin devlet ve hkmet bakanlar nezdinde yltlmesi nedeniyle profesyonel diplomatlarn neminde azalma meydana gelmitir. nc taraf diplomasisi ise biraya gelemeyen iki devlet ya da tarafn, bir arabulucu ya da uzlatrc vastasyla grtrlmesidir. Taraflar uzlatrcnn nerilerini kabul etmek zorunda deilken, arabulucunun zm teklifini kabul edeceklerini mzakereden nce kabul ederler. Zorlayc diplomasi, bir devletin baka bir devleti basn, ynlendirme, istihbarat gibi aralarla yapmak istemedii bir eyi yapmaya zorlamasdr.
8. nite - Diplomasi
167
Kendimizi Snayalm
1. Aadaki dillerden hangisi tarih boyunca bir diplomasi dili olarak kullanlmamtr? a. spanyolca b. Akadca c. ngilizce d. Franszca e. Latince 2. Diplomatik faaliyetlerin yrtld bykelilik ve konsolosluk binalarna ne isim verilir? a. Rezidans b. Kk c. Maslahatgzar d. Malikane e. Kanlarya 3. Aadakilerden hangisi bir devletin diplomasisini yrtmek konusundaki genel yetkili organlardandr? a. Bykeli b. Mstear c. Dileri Bakan d. Konsolos e. Zabt Katibi 4. Aadakilerden hangisi diplomasinin fonksiyonlarndan biri deildir? a. Gzlem ve Raporlama b. Finansman c. Propaganda d. Temsil e. Mdahale 5. Diplomaside uygun zaman ilkesini gelitiren dnr kimdir? a. Nicolo Machiavelli b. Kardinal Richelieu c. Francesco Guiccardini d. Abraham de Wicquefort e. Franois de Callieres 6. Osmanl mparatorluunun ilk mukim eliliine atanan diplomat kimdir? a. Kara Mehmet Paa b. Yirmi Sekiz Mehmet elebi c. Evliya elebi d. Yusuf Agh Efendi e. Katip elebi 7. Aadakilerden hangisi Birinci Dnya Sava srasnda Osmanl mparatorluunu paylamak iin yaplan gizli antlamalardan biri deildir? a. Boazlar Anlamas b. Montreal Antlamas c. Sykes-Picot Antlamas d. St. Jean de Maurienne Antlamas e. Londra Anlamas 8. Uluslararas rgtlerde diplomatlarn yrtt ok tarafl diplomasi trne ne ad verilir? a. Mekik Diplomasisi b. Kamu Diplomasisi c. ki Tarafl Diplomasi d. Parlamenter Diplomasi e. Ping Pong Diplomasisi 9. Arabuluculuk ve uzlatrclk hangi diplomasi trnn aralardr? a. nc Taraf Diplomasisi b. ok Tarafl Diplomasi c. ki Tarafl Diplomasi d. Sava Diplomasisi e. Zirve Diplomasisi 10. Yirminci yzylda zirve diplomasisinin sk bavurulan bir diplomasi tr olmasnda en nemli etken hangisi olmutur? a. letiim teknolojisindeki gelime b. Souk Sava c. Diplomatlarn zerkliini azaltma istei d. Ak diplomasiye gei e. Ulam teknolojisindeki gelime
168

1. a Yantnz yanl ise, Diplomasi: Tanm, Temel Kavramlar, Aktrleri ve Fonksiyonlar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Diplomasi: Tanm, Temel Kavramlar, Aktrleri ve Fonksiyonlar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Diplomasi: Tanm, Temel Kavramlar, Aktrleri ve Fonksiyonlar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Diplomasi: Tanm, Temel Kavramlar, Aktrleri ve Fonksiyonlar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Diplomasinin Evrimi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Diplomasinin Evrimi Uluslararas rgtler konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Diplomasinin Evrimi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Diplomasinin Trleri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Diplomasinin Trleri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Diplomasinin Trleri konusunu yeniden gzden geiriniz. Sra Sizde 2 Diplomaside sinyal, aralarnda ihtilaf bulunan taraflardan birinin, ilikileri iyiletirmeye ynelik grmelere balamak niyetinde olduunu belirten hareketleridir. Genellikle spor msabakalar yapmak, kltr ya da evre gibi konularda dzenlenen konferanslarda taraf diplomatlar arasnda insani ilikilerin gelitirilmesi ya da ihtilafl devlet hakknda basna olumlu aklamalar yapmak diplomaside sinyal olarak tanmlanr. Sinyaller st kapal olduu gibi ak da olabilir. st kapal sinyaller, ihtilafl devlete ynelik bir takm olumlu jestlerdir; ak sinyaller ise dorudan demeler ve nc taraf diplomasisi kullanlarak gnderilen olumlu mesajlardr. Sinyali alan devlet de ilikilerin iyiletirilmesi niyetindeyse mzakereye balamak iin koullar oluturulmaya allr. Bu noktada da nc taraf diplomasisi etkin olur. Bir arabulucu ya da uzlatrc marifetiyle taraflar ihtilaf ortadan kaldrmaya ynelik grmelere balarlar. Sra Sizde 3 Antik dnemde diplomasinin daha ziyade eliler ve ulaklar tarafndan yrtlmesinde iletiim ve ulam imknlarnn yeterli olmamas da bir etkendir. Devlet ve hkmet bakanlarnn ok uzun sren seyahatlere katlp ihtilaf bulunan devletle grmeleri, grevlerini aksatmalarna neden olaca iin mesajlar eliler ya da ulaklarla gnderilmitir. Bu eli ve ulaklar zamanla mukim eliler olmaya balam ve srekli mzakere olana ortaya kmtr. Ancak iletiim teknolojisi yeterince gelimedii iin eliler kendi devletleri ile de sk sk gremezler, bu nedenle ou zaman inisiyatif kullanmak zorunda kalrlard. Bu nedenle bykelilik kurumu zaman ierisinde ok nem kazanmaya balad. Bazen bir bykelinin zeks, kurnazl ve mzakere becerisi, bir devlete mevcut gcnn ok daha tesinde avantajlar kazandrabilmekteydi. Elbette bu durumun tersi de geerlidir. ok gl bir devlet, kt elilik nedeniyle gcn doru oranda yanstmayacak antlama metinlerine imza atmak zorunda kalabilirdi. Ancak nce Avrupada demiryolu sisteminin yaygnlamas ve ardndan telgrafn icad ile diplomatik ileyite deiimler yaanmaya baland. Bu sayede devlet ve hkmet bakanlarnn katld zirve diplomasisinde art balad. zellikle 1815 Viyana Kongresinden sonra ortaya kan Avrupa Uyumu byk lde zirve diploma-
2. e
3. c
4. b
5. b 6. d
7. b 8. d 9. a 10. e

Sra Sizde 1 Diplomasi devletler arasndaki ilikilerin sava d yntemlerle zlebilmesi iin gelitirilmi bir profesyonel uratr. lk alardan itibaren sava nleyen, atekes anlamalarnn yaplabilmesini salayan, bar grmelerini yrten zel eliler var olmutur. Ayrca bu eliler devletler arasndaki mesajlar getirip gtrme ilevini de stlenerek nemli bir iletiim kanal olmulardr. Bu elilere zarar verilmesi, yanl anlamalarn artmas, dmanlklarn gelimesi ve sorunlarn zmszle ilerlemesi gibi sonular douraca iin eliler daima nemsenmi ve her toplum elilere zel bir sayg gstermitir. Ayrca eliye gsterilen sayg, o elinin gnderildii devlete kar gsterilen sayg ile edeer olarak deerlendirildii iin elilere zarar vermeme ilkesi tm uygar toplumlarda gelimitir.
8. nite - Diplomasi
169
sisinin baarsnn bir gstergesidir. Ancak telefon, faks ve internet gibi aralarn yaygnlamas ile merkezle bykelilik arasnda denetim ve ynlendirme daha etkin bir hale ulatka bykelilik kurumu zerkliini kaybetmeye balad. Artk diplomatlar inisiyatif kullanmak yerine merkezden alacaklar talimatlar uygulamakla grevli birer memur olmaya balamlardr. Sra Sizde 4 nc taraf diplomasisinde uzlatrc, taraflar hibir nkoul olmadan masaya oturtabilen ve onlarn daha salkl bir ortamda mzakere etmelerini salayan kiidir. Uzlatrcnn ihtilafn zm konusunda bir teklifi olabilir, ya da taraflarn teklifleri arasnda hakemlik yapabilir. Ancak taraflar uzlatrcnn tekliflerini ya da hakemlii ile ortaya kacak neticeyi kabul etmek zorunda deildir. Arabuluculuk ise taraflarn daha mzakereye balamadan arabulucunun teklifini kabul edeceklerini beyan etmesi ile alan bir kurumdur. Bu nedenle devletler arasnda arabuluculuk olduka saygn ve prestijli bir grevdir. Devletler bir arabulucunun teklifini batan kabul etmeyi egemenliklerini zedeleyecek bir durum olarak grdkleri iin bu ynteme bavurmak konusunda ketum davranrlar. Her iki devletin birden samimiyetine, adaletine ve tarafszlna inandklar bir arabulucuyu bulabilmek her zaman ok kolay olmayabilir. Bu nedenle genellikle BM Genel Sekreterlerinin arabuluculuk yapt gzlemlenir. Appleby, R. S. (2000). The Ambivalence of the Sacred: Religion, Violence, and Reconciliation, Lanham: MD Rowman & Littlefield Publishers. Armaolu, F. (1985). 20. Yzyl Siyasi Tarihi, Ankara: Bankas Yaynlar. Berridge, G. R ve James, A. (2003). A Dictionary of Diplomacy, New York: Palgrave Macmillan. Howorth, J. (2004). The European Draft Constitutional Treaty and the Future of the European Defence Initiative: A Question of Flexibility, European Foreign Affairs Review, Cilt 9, ss. 1-25. skit, T. (1997). Diplomasi: Tarihi, Teorisi, Kurumlar ve Uygulamas, stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar. Keylor, W. R. (1996). The Twentieth Century World: An International History, New York: Oxford University Pres. Knl, O. (2006). Osmanlda Modernleme ve Diplomasi, Ankara: mge Yaynevi. McLean, A. (2005). From International Organisation to International Organisations, (iinde) Salmon, T. C., Issues in International Relations, New York: Routledge, ss. 145-172. Pacteau, S. ve Mougel, F.C. (1993). Uluslararas likiler Tarihi, (ev.) G. stn, stanbul: letiim Yaynlar. Papp, D. S. (2001). Contemporary International Relations: Frameworks for Understanding, New York: Longman. Robinson, P. (2002), The CNN Effect: The Myth of News, Foreign Policy and Intervention, New York: Routledge. Rourke, J. T. (1995). International Politics on the World Stage, Connecticut: Dushkin Publishing Group / Brown & Benchmark Publishers. Snow, D. M. ve Brown, E. (2000). International Relations: The Changing Contours of Power, New York: Longman. Tnay, M. (1995). Siyasal Tarih, Ankara: mge Yaynevi. Weigalli, D. (2002). International Relations: A Concise Concanion, New York: Oxford University Pres.
Szlk
171
Szlk A
Analiz Dzeyi: Bir bilimsel almada, zerinde allan konuyu sistemli bir analiz iin snflandrma ve dzenleme konusu. Analiz Birimi: Bir bilimsel almada, zerinde allan konunun aktrlerini sistemli bir analiz iin snflandrma ve dzenleme konusu. Anari: Uluslararas sistemde devletlerin zerinde bir st otorite olmamas durumu. Avrupa Uyumu: Avusturya, ngiltere, Fransa ve Prusyann kurup daha sonra Almanya ve talyann da katlmyla ortaya km uluslararas sistem. 19. yzylda kurulan Avrupa uyumu sayesinde kta ii sorunlar savaa bavurmadan zlebilmitir. Atae: Bir elilik bnyesinde alan askeri, ekonomi, basn, kltr ya da spor gibi konularda uzman diplomat.
E
Egemenlik: Devletin lke topraklar zerinde siyasi ynetim yetkisini kullanma hakk. Ekim Devrimi: 6 Kasm 1917de (Rusyada o dnem kullanlan Jlyen takvimine gre 24 Ekim 1917) Rus arlnn, Lenin nderliindeki Bolevikler tarafndan yklmasna yol aan devrim.
F
Faizm: Avrupada iki dnya sava aras ortaya kan ar milliyeti; demokrasi, kapitalizm ve sosyalizm kart baskc ve otoriter bir ideoloji.
G
G: Aralarnda iliki bulunan iki varlktan birinin dierine, istemese dahi bir eyi yaptrabilme becerisi. G Dengesi: Devletlerin greceli olarak eit gce sahip olduu uluslararas sistem. Gvenlikletirme: Ulusal gvenlik almalarna gre gvenlik konusu olarak saylmayan kavramlarn bir sz edimi ile gvenlik konusu olarak tanmlanmas. Gvenlik-dlatrma: Bir gvenlikletirme ile gvenlik almalarnn referans nesnesi haline gelen bir konuyu, yine bir sz edimi ile gvenlik konusu olmaktan karmak. Gvenlik kilemi: Bir devletin kendi gvenliini arttrmak iin alm olduu tedbirlerin, dier devlet tarafndan tehdit olarak alglanmas sonucu o devletin de kendi gvenlik tedbirlerini almaya balamas ve sonu olarak devletlerin daha gvensiz bir ortamda yaamak zorunda kalmasn anlatmak iin kullanlan kavram. Grup Dncesi: Kk gruplarn karar alma srecinde uzlama arama eiliminde olmas ve bu yzden alnmak istenen kararlara uymayan bilgilerin dlanarak objektif karar alnmasnn nlenmesi.
B
Balyos: stanbulda bulunan Venedik kent devletinin elileri. Bek: Kalclk, yok olmadan varln srdrebilmek. Bir devletin varlnn sonsuza kadar srmesi. Burjuvazi: Sosyal statsnn etkinliini ve siyasal gcn, eitiminden, iveren konumundan ve zenginliinden alan kentli kiilerin oluturduu snfa verilen ad.
C-
Caydrclk: Bir devletin, dier bir devletin olas saldrsn nlemek amacyla, askeri gcn arttrma politikas. Cumhuriyet: Latince res publica, yani halk iin anlamna gelen szck seimli ve parlamentolu ynetimleri tanmlamak iin kullanlr. evreleme: Bir devletin etki alann geniletmek amacyla kullanabilecei olanaklar bloke etme amacna ynelik d politika stratejisi.
D
Davranlk: Bireylerin ve devletlerin dzenli kalplara uygun olarak hareket ettiini ve bu yzden davranlarn tanmlanabileceini, aklanabileceini ve tahmin edebileceini savunan yaklam. Dekolonizasyon: kinci Dnya Savandan sonra smrge devletlerde, smrgeci devletlerden kurtulup bamsz devletler kurma amacyla gerekletirilen abalar. Devlet: Snrlar belirlenmi bir lke zerinde, yerleik bir insan topluluunun egemenlik yetkisine sahip bir iktidar tarafndan ynetilmesi ile ortaya kan politik bir kurumdur. Doa Durumu: nsanlarn bilinmeyen bir eski dnemde mlkiyete sahip olmadan yaadklar durum. nsanlarn doa durumunda herhangi bir hukuk normuna sahip olup olmadklar siyaset felsefesinin nemli tartmalarndan biri olmutur.
H
Hegemon: Sistemde askeri ve ekonomik olarak en gl olan devlet. Hegemonik stikrar Teorisi: Sistemde bar ve istikrarn, bir hegemonun varlna bal olduunu savunan teori.
dealizm: Dnceden bamsz bir varln ya da madd gerekliin bulunmadn savunan felsefe akm. deoloji: Politik veya sosyal bir reti meydana getiren dnce, inan ve felsefi gr sistemi. nternuncio: Vatikan devletinin atad bykeli.
K
Kolektif Gvenlik: Sistemdeki byk devletlerin, sistemi potansiyel saldrganlardan korumak amacyla ortak hareket etmesi.
172
Kolektif Savunma: ki veya daha fazla devletin, birbirlerini korumak iin bir araya gelmesi. Konvansiyonel: Geleneksel, uzlalm, kabullenilmi, ounluka uygulanan anlamlarna gelen kavram. Kozmopolitan Hukuk: Immanuel Kanta gre tm devletlerin bir konfederasyon biiminde rgtlenmesi ve bir dnya devleti oluturmalar halinde ortaya kacak evrensel hukuk.
S
Self determinasyon: Uluslarn kendi kaderini tayin etme hakk. Uluslar kendi kaderlerini tayin hakkn iki biimde kullanabilirler: Birincisi, bir smrge ynetimi altndaki devletin, smrgeci devletten bamszln kazanmas biiminde; ikincisi, kurucu antlamas ya da anayasasnda ayrlma hakk bulunan federe devletlerin federal devletten ayrlmas biiminde self determinasyon hakk kullanlabilir. Sert G: Devletlerin sava gibi askeri yntemler kullanarak dierlerine istediklerini yaptrabilme yetenei. Sistem: Bir yap ve birbirleri ile etkileim iinde olan birimlerin oluturduu bir btn. Sosyalizm: zel mlkiyet yerine kolektif mlkiyeti, bireyin zgrln deil toplumun refahn ve karlarn savunan; devletin tm ekonomik alana hakm olmasn savunan ideoloji. Souk Sava: Amerika Birleik Devletleri ve Sovyetler Birlii arasnda, II. Dnya Savann hemen ertesinde balayp, 1991 ylna kadar devam eden askeri, ideolojik ve siyasi rekabet. Sz Edimi: Politik elitin, gvenlikletirmek ve dolays ile o durumun zm iin zel ve istisnai nlemler almay ve kaynak aktarmay dnd bir konuyu, bir gvenlik konusu olarak tanmlamas sreci. Statko: Mevcut durum.
L
Leviathan: Tevratta ismi geen bir deniz canavar. Thomas Hobbes ayn ismi tayan eserinde devleti bu deniz canavarna benzetmitir: ... insanlar birbirlerine ben haklarmdan vazgeiyorum ve tm haklarm bu insana veriyorum demelidirler. Bylece btn g ve kudret tek bir insanda toplanr. Bu devlet olarak adlandrlr. Bu byk Leviathann domas demektir. Liberalizm: Bireylerin znde iyi varlklar olduunu ve siyasi kurumlarn sosyal gelimenin salanmasnda nemli bir role sahip olduunu savunan teori.
M
Milliyetilik: Bir milletin var olan devletinin beksna ynelik tutumunu yahut bir devlete sahip olma iradesini oluturan bilinci.
N
Neorealizm: Uluslararas sistemin en nemli analiz dzeyi olduunu ve sistemin yapsnn devlet davranlarnn en nemli kayna olduunu savunan realist teori.
U-
Uluslararas Politika: Siyaset biliminin, bata devlet olmak zere, uluslararas sistemde tanml uluslararas rgtler, ok uluslu irketler ya da kar gruplar gibi aktrlerin birbirleri ile girdikleri politik ilikileri inceleyen bir alt disiplinidir. Uluslararas Rejimler: Devletlerin ve uluslararas rgtlerin oluturduu ve ortak faaliyetleri dzenleme amac tayan kurallar, normlar ve prosedrler. lke: Bir devletin egemenlii altnda bulunan; toprak, su ve hava sahalarnn btnn kapsayan corafyaya verilen ad. lke Btnl lkesi: Devletlerin lkelerinin blnemez ve paralanamazlnn BM tarafndan uluslararas koruma altnda olmas ilkesidir.
O
OPEC: 1960 ylnda Badatta kurulan ve petrol reten devletleri bir araya getiren uluslararas rgt.
P
Pragmatizm: Faydaclk. Tm eylemleri yalnzca sonular ve baarlar ile deerlendiren felsefe retisi. Propaganda: Bir kiinin, grubun yahut devletin karlarn desteklemek amacyla bilerek arptlm ya da saptrlm bilgi.
R
Realizm: Uluslararas politikay g asndan aklayan teori. Referans Nesnesi: Bir bilimsel almann alma sahasn oluturan temel konu. Reflektivizm: Doa bilimlerinde kullanlan metotlarnn sosyal bilimlerde kullanlmasna kar olan bilimsel yaklam. Revizyonizm: Mevcut durumdan rahatsz olma ve onu deitirmeyi talep etme. Birinci Dnya Savanda kayplara urayan devletlerin sava sonras ortaya kan uluslararas sistemi dntrme abalarna revizyonizm ad verilir. ki dnya sava aras Almanya, Bulgaristan, Japonya ve talya revizyonist devletler olarak anlr.
Y
Yarg Bakl: Yabanc devletlerin, onlarn diplomasi temsilcileri ve konsolosluk grevlilerinin, devlet gemileri ve uaklarnn lkesinde bulunduklar devletin lkesel yetkilerinin byk lde dnda kalmalardr. Yumuak G: Devletlerin, askeri yntemler yerine, kendi deerlerini ve ideolojilerini bakalarna benimseterek istediklerini yaptrabilme yetenei.
Z
Zollverein: Alman prenslikleri arasnda 19 yzylda kurulmu gmrk birlii. Alman ulusal devleti Zollverein sayesinde kurulabilmitir.

Açiköğreti̇m Uluslararasi Poli̇ti̇ka PDF

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Açiköğreti̇m Uluslararasi Poli̇ti̇ka PDF

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

T.C.

Editr Do.Dr. Ycel BOZDALIOLU

Uluslararas Politikann Temel Kavramlar ve Metodolojisi ..............................................................................

Uluslararas Politikadaki Aktrler ......................................... 16

G ve G Politikalar: Realizm ........................................... 38

Uluslararas Politikada Alternatif Yaklamlar........................56

D Politika Analizi .................................................................. 102

Uluslararas Gvenlik Sorunlar ............................................. 126

Szlk ................................................................................... 171

Editr Do.Dr. Ycel BOZDALIOLU

Uluslararas Politikann Temel Kavramlar ve Metodolojisi

Uluslararas Politikann Temel Kavramlar ve Metodolojisi

TARHSEL AIDAN ULUSLARARASI POLTKA

1. nite - Uluslararas Politikann Temel Kavramlar ve Metodolojisi

SIRA SZDE SIRA SZDE AMALARIMIZ DNELM

Uluslararas Politikann Geliiminde Kant, Hobbes ve AMALARIMIZ NELM GrotiusD Felsefeleri

SIRA SZDE TELEVZYON AMALARIMIZ

1. nite - Uluslararas Politikann Temel Kavramlar ve Metodolojisi

ki Sava Arasnda Uluslararas Politika

MAKALE SIRA SZDE

BR AKADEMK DSPLN OLARAK ULUSLARARASI LKLERN DOUU VE METODOLOJS

1. nite - Uluslararas Politikann Temel Kavramlar ve Metodolojisi

Uluslararas Politikada Metodolojik Tartma

Kantitatif: lerek elde edilen deer.

SOUK SAVA VE SONRASINDA ULUSLARARASI POLTKA

1. nite - Uluslararas Politikann Temel Kavramlar ve Metodolojisi

Souk Savan Bitiinden Gnmze Uluslararas Politika

AMALARIMIZ SIRA SZDE K T A P

1. nite - Uluslararas Politikann Temel Kavramlar ve Metodolojisi

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

Sra Sizde Yant Anahtar

1. nite - Uluslararas Politikann Temel Kavramlar ve Metodolojisi

Uluslararas Politikadaki Aktrler

Uluslararas Politikadaki Aktrler

2. nite - Uluslararas Politikadaki Aktrler

DEVLET DII AKTRLER

2. nite - Uluslararas Politikadaki Aktrler

2. nite - Uluslararas Politikadaki Aktrler

Sui generis: Kendine zg, kendisinden baka hibir eye benzemeyen

2. nite - Uluslararas Politikadaki Aktrler

Ulusal Kurtulu Hareketleri

2. nite - Uluslararas Politikadaki Aktrler

2. nite - Uluslararas Politikadaki Aktrler

MAKALE SIRA SZDE

MAKALE SIRA SZDE

2. nite - Uluslararas Politikadaki Aktrler

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

Sra Sizde Yant Anahtar

2. nite - Uluslararas Politikadaki Aktrler

REALST DNCENN EVRM

HANS J. MORGENTHAU VE KLASK REALZM

3. nite - G ve G Politikalar: Realizm

3. nite - G ve G Politikalar: Realizm

NTERNET SIRA SZDE

3. nite - G ve G Politikalar: Realizm

KENNETH WALTZ VE NEOREALZM

3. nite - G ve G Politikalar: Realizm

3. nite - G ve G Politikalar: Realizm

Revizyonizm: Devletlerin statkoyu deitirmek amacyla uyguladklar politikalar.

3. nite - G ve G Politikalar: Realizm

3. nite - G ve G Politikalar: Realizm

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

Sra Sizde Yant Anahtar