PUNIM SEMINARIK

LNDA: HISTORIA E CIVILIZIMIT TEMA: GLOBALIZIMI

PROF: DOC.DR. FEJZULLA SHABANI

STUDENTET: IDEAL HOXHA ID: 115376

FAKULLTETI I SHKENCAVE POLITIKE

PRMBAJTJA

Hyrje Historiku I Globalizimit Natyra Dhe Egzistenca e Globalizimit Karakteristikat e Globalizimit Pro Globalizimi Anti Globalizimi Matja e Globalizimit

Hyrje

Globalizmi, n thelbin e tij, prshkruan dhe shnon jo m tepr se nj bot e cila karakterizohet me rrjete t lidhjeve q i kaprcejn hapsirat multi-kontinentale. Prkundr ksaj, globalizimi shnon rritjen ose zvoglimin n shkall t globalizmit. Ai fokusohet n forcat, dinamizmin ose shpejtsin e ktyre ndryshimeve. Globalizmi, pra, e prshkruan realitetin e t qent i ndrlidhur, kurse globalizimi prfshin shpejtsin n t ciln kto lidhje shtohen apo paksohen. Ne ktu do t merremi me konceptin globalizim, edhe pse pr t njjtn dukuri shpesh e hasim edhe termin globalizm, sidomos e hasim t prdoret si nj, rrym apo tendenc e cila e mbshtet fort procesin e globalizimit.

sht e vrteta, ekzistojn shum prkufizime (definicione) pr at se sht n t vrtet globalizimi dhe lirisht mund t thuhet se kto prkufizime n t shumtn e rasteve jan tepr subjektive dhe varen nga prvoja dhe pozita e prkufizuesit, n ai ka mendime e qndrime pro ose anti-globaliste. Nj definicion tipik mirpo kufizues mund t merret nga Fondi Monetar Ndrkombtar (FMN ose IMF), i cili e thekson ndrvarsin ekonomike gjithnj n rritje t vendeve rreth e prqark bots prmes shtimit t vllimit dhe shumllojshmris s transaksioneve tej-kufitare n mallra e n shrbime, rrjedhjen e lir ndrkombtare t kapitalit si dhe shprndarjen tejet t shpejt e t gjer t teknologjis.

Historiku i Globalizimit
Si nj term globalizimi ka filluar t prdoret qysh n vitin 1944, mirpo ekonomistt kan filluar ta aplikojn aty kah viti 1981. Termi fshat global u afirmua pas botimit t veprs Understanding Media (Routledge, Londr, 1964) nga autori M. McLuhan. Ndrkaq Theodore Levitt sht meritori pr farkimin e termit globalizim prmes nj artikulli t tij q ai e shkroi n vitin 1983 pr Harvard Business Review t titulluar Globalization of Markets (Globalizimi I tregjeve). Meq kjo fjal ka dy kuptime, edhe teknike edhe politike, sht e qart se grupe t ndryshme do t ken edhe histori t ndryshme t globalizimit. N trajtimin e historis s globalizimit, disa autor fokusohen n ngjarjet q nga 1492, mirpo shumica e dijetarve e teoricienve prqendrohen n nj t kaluar shum m t afrt. Ndrkaq shum m par se viti 1492, njerzit kan filluar ti lidhin bashk vendet e ndryshme t globit n sisteme t gjera t komunikimit,

migrimit e t ndrlidhjes. Ky formim i sistemeve t ndrveprimit midis globales dhe lokales ka qen nj forc motivuese kryesore n historin botrore. T ktilla kan qen rastet si: prhapja dhe shtrirja e religjioneve botrore, hinduizmi, budizmi, xhainizmi, sihizmi, taoizmi, konfuionizmi, jehudizmi, krishterimi, islami etj. ; rruga e mndafsht (silkroad), ekspansioni i Xhengis Kanit, Aleksandrit t Madh; krijimi i perandorive t mdha botrore; zbulimi i kontinenteve tjera t bots; prhapja e tregtis me skllevr; revolucioni amerikan e francez; kolonizimi; luftrat botrore; dekolonizimi etj. Epoka e par e globalizimit ka filluar me periudhn e standardit t arit** dhe t liberalizimit n shek. XIX. E mbshtetur n Pax Britannica dhe n kmbimin e mallrave, kjo epok sht zhvilluar bashk me industrializimin. Kjo epok thuhet se dobsohet n fazat e fillimit t Lufts s Par Botrore dhe prfundon me krizn e standardit t arit n vitet e vona 1920 dhe n fillim t viteve 1930. Vendet q n kt epok u angazhuan n globalizim, prfshir brthamn e Evrops, disa periferi si dhe disa degzime t Evrops n Amerik e n Oqeani, prosperuan dukshm. Pabarazia midis ktyre vendeve u zhduk si pasoj e rrjedhjes s lir t mallrave, kapitalit e puns midis ktyre popujve. Q nga Lufta e Dyt Botrore e kndej globalizimi sht lvizur nga raundet e negociatave mbi tregtin, fillimisht nn patronazhin e GATT-it****, q kan uar n nj seri t marrveshjeve pr ngritjen e kufizimeve n tregtin e lir. Raundi i Uruguait (1984-1995) ka uar te marrveshja pr themelimin e Organizats Botrore t Tregtis (OBT ose WTO), pr t ndrmjetsuar n mosmarrveshjet tregtare. Me qllim t reduktimit t tarifave e t pengesave tregtare jan nnshkruar edhe nj sr marrveshjesh dy e m shumpalshe, prfshir ktu edhe Marrveshjen e Mastrihtit n Evrop dhe Marrveshjen pr Tregti t Lir n Amerikn Veriore (The North American Free Trade Agreement - NAFTA)

Natyra Dhe Ekzistenca E Globalizimit

Ekzistojn diskutime t shumta akademike rreth asaj nse globalizimi sht nj fenomen i vrtet apo vetm nj artefakt (mit) analitik. Edhe pse termi n fjal sht mjaft i prhapur, shum autor thon se karakteristikat q i vishen

globalizimit sot jan vrejtur edhe m hert n koh t ndryshme t historis. Pra, shum ka q thon se kto tipare, prfshir edhe rritjen n tregtin ndrkombtare si dhe rolin gjithnj m t madh t korporatave multinacionale, nuk jan ngulitur aq thell sa mund t duket se jan. Disa autor m me ndje e paraplqejn termin internacionalizim sesa globalizim. Te internacionalizimi, roli i shteteve dhe rndsia e kombeve jan m t mdha, ngase globalizimi n formn e tij komplete i eliminon shtetet kombtare. Kshtu ata thon se kufijt e shteteve, n kuptimin m t gjer, jan larg ngritjes s tyre totale prandaj edhe ky proces i globalizimit nuk ndodh dhe me siguri edhe nuk do t ndodh, duke marr parasysh se n historin botrore internacionalizimi kurr nuk sht shndrruar n globalizim (Bashkimi Evropian dhe NAFTA akoma jan duke e provuar rastin e tyre). Megjithkt, bota gjithnj e m shum po i ndan problemet dhe sfidat q nuk u binden kufijve t shteteve kombtare, n veanti ndotja e mjedisit natyror si dhe lvizja q publikisht njihet si anti-globalizim, e cila sht transformuar n nj lvizje pr globalizim nga posht, duke krkuar, prmes eksperimentimit, forma t organizimit shoqror q i tejkalojn kufijt e shteteve kombtare dhe demokracin prfaqsuese. Disa autor t tjer thon se jemi duke kaluar n nj faz planetare t qytetrimit; forma dhe karakteri i sakt i shoqris globale po kontestohet dhe kjo do t prcaktohet nga zgjedhjet q do ti bjm n dekadat e ardhshme kritike. Pr shembull, The Global Scenario Group (Grupi I Skenarit Global)** ka skicuar mendime alternative pr t ardhmen globale, me rast forcat e tregut ose globalizimi ekonomik jan vetm njri opsion, i vn prball reforms n politik, bots kala, shkatrrimit, eko-komunalizmit dhe nj paradigme t re vazhdimsie. Disa t tjer jan t mendimit se globalizimi sht nj gjeografi e imagjinuar; d.m.th. nj mjet politik i qeverisjes s neoliberalistve, t cilt tentojn ti prdorin disa pamje e diskurse t politiks botrore pr ti arsyetuar agjendat e tyre politike.

Karakteristikat e Globalizimit
Globalizimi / internacionalizimi sht identifikuar me nj numr prirjesh, shumica prej t cilave kan mund t zhvillohen q nga

Lufta II Botrore. Kto prfshijn nj lvizje m t madhe ndrkombtare t t mirave, t parave, t informatave e t njerzve, si dhe prfshijn zhvillimin e teknologjis, organizatave, t sistemeve juridike e t infrastrukturs q e lejojn dhe mundsojn nj lvizje t ktill. N vazhdim do t prmendim veorit kryesore t ktij procesi t manifestuar n jetn ekonomike, kulturore, juridike e teknologjike. 1. N nivelin ekonomik globalizimi shfaqet n: - rritjen e tregtis ndrkombtare n nj shkall shum m t shpejt sesa rritja e ekonomis botrore, - shtimin e rrjedhjes ndrkombtare t kapitalit prfshir edhe investimet e jashtme direkte, - lidhjen e marrveshjeve ndrkombtare q kan shkaktuar krijimin e organizatave si WTO* (Organizata Botrore e Tregtis) dhe t karteleve ekonomike si sht OPEC,** - zhvillimin e sistemeve globale financiare, - rritjen e rolit t organizatave ndrkombtare si jan WTO, WIPO, IMF q merren me transaksione ndrkombtare, - shtimin e praktikave ekonomike si outsourcing (prdorimi i burimeve t jashtme) dhe offshoring (zhvendosje e proceseve t biznesit nga nj vend n tjetrin) nga korporatat multinacionale... 2. N nivelin kulturor globalizimi shfaqet n: - shkmbimin kulturor gjithnj m t madh ndrkombtar, - prhapjen e multikulturalizmit si dhe pranimin m t mir individual n shumllojshmrin kulturore, pr shembull prmes eksportimit t filmave t Hollywoodit e t Bollywoodit. Megjithkt, kultura e importuar leht mund tia zr vendin kulturs lokale duke shkaktuar me kt rast reduktimin e shumllojshmris prmes hibridizimit ose madje edhe prmes asimilimit. Forma m e spikatur e ksaj sht westernizimi (perndimizimi), mirpo gjithashtu ndodh edhe sinicizimi ose sinifikimi (asimilimi gjuhsor apo kulturor i termave dhe koncepteve n gjuhn apo kulturn kineze), - udhtimin dhe turizmin gjithnj m t madh ndrkombtar, - imigrimin m t madh, prfshir edhe imigrimin ilegal,

- shtrirjen e prodhimeve t gatshme lokale (p.sh. ushqimit) n vende t tjera (shpesh t adaptuara ndaj kulturs s atyre vendeve), - modat (trillet) botrore dhe n kulturat pop(ullore) si jan Pokemon, Sudoku, Numa, Origami, Serit idole, YouTube, My Space, Messenger dhe shum t tjera. - ngjarjet botrore t sportit si sht Kupa Botrore e FIFA-s (Federata Ndrkombtare e Futbollit) dhe lojrat olimpike, - formimin ose zhvillimin e nj sr vlerash universale... 3. N nivelin teknik / juridik globalizimi manifestohet n: - zhvillimin e nj infrastrukture globale pr telekomunikim dhe n rrjedhjen m t madhe t t dhnave prtej kufirit, duke prdor teknologjin si internetin, satelitt pr komunikim, fijet optike t nndetseve dhe telefonat celular, - shtimin e numrit t standardeve t zbatuara n shkall globale, p.sh. ligjet pr t drejtat e autorit (copyright laws) dhe patentat, - iniciativn e shum avokatve pr themelimin e gjykatave ndrkombtare pr krime lufte dhe lvizjeve ndrkombtare pr drejtsi, si pr shembull kemi ICC The International Criminal Court (Gjykatn Ndrkombtare pr Krime Lufte) dhe ICJ The International Court of Justice (Gjykata Ndrkombtare) Shpesh thuhet se madje edhe terrorizmi ka psuar nj globalizim, me sulmet n vendet e jashtme q nuk kan lidhje t drejtprdrejta me vendin am.10 Mendime e sidomos deklarata t ktilla sot dgjohen nga shum politikan aneknd bots, lufta kundr terrorizmit global etj...

Pro Globalizimi
Mbshtetsit e globalizimit demokratik her-her quhen edhe pro-globalist. Ata konsiderojn se faza e par e globalizimit, e cila ka qen me orientim tregtar, duhet t kompletohet nga nj faze e ngritjes s institucioneve globale politike q do ta prfaqsojn vullnetin e qytetarve botror. Dallimi prej globalistve t tjer sht se kta nuk prcaktojn paraprakisht ndonj ideologji q do ta drejtonte kt vullnet, ka i lihet

zgjedhjes s lir t ktyre qytetarve perms nj procesi demokratik. Mbshtetsit e tregtis s lir theksojn se teorit ekonomike t prfitimit komparativ sugjerojn q tregtia e lir on n nj akordim efektiv t burimeve, me ka t gjitha vendet e involvuara n kt tregti do t prfitojn. Marr n prgjithsi, kjo shpie te mimet m t ulta, punsimin m t madh dhe rendimentet m t larta. Vullnetaristt dhe ithtart e tjer t kapitalizmit laissez-faire thon se shkallt m t larta t liris politike dhe ekonomike n form t demokracis dhe kapitalizmit n botn e zhvilluar jan dy caqe n vetvete dhe po ashtu krijojn nivele m t larta t kamjes materiale. Kta globalizimin e shohin si nj prhapje dhe shtrirje t dobishme t liris dhe kapitalizmit. Kritikt thon se lvizja anti-globaliste prdor dshmi anekdotike pr ti mbshtetur pikpamjet e saj dhe se statistikat gjithbotrore n t vrtet e mbshtesin fort globalizimin: - Prqindja e njerzve q n vendet n zhvillim jetojn me t ardhura nn 1 $ amerikan n dit sht prgjysmuar brenda vetm njzet viteve11, edhe pse disa kritik jan t mendimit se duhen studiuar m mir e m thell ndryshoret pr matjen e varfris. - Jetgjatsia thuajse sht dyfishuar n vendet n zhvillim q nga Lufta II Botrore dhe ka filluar ta mbyll hendekun me vendet e zhvilluara ku prmirsimi ka qen m i vogl. Vdekshmria e fmijve ka rn n do rajon t bots n zhvillim.13 Pabarazia e t ardhurave pr botn si trsi po zvoglohet.14 - Demokracia sht shtuar n mnyr dramatike nga pothuajse asnj komb me t drejt universale t vots n vitin 1900 deri te 62.5 % te t gjitha kombet n vitin 2000. - Mes viteve 1950 1999, shkrim e leximi sht shtuar nga 52 % n 81 % t bots. Femrat e prbnin hendekun m t madh: shkrim-leximi i femrave si nj prqindje e shkrimleximit t meshkujve sht rritur nga 59% n vitin 1970 n 80% n vitin 2000. - Prqindja e fmijve si forc puntore ka rn nga 24% n vitin 1960 n 10% n vitin 2000. - Tendenca t njjta vrehen edhe n fushn e energjis elektrike, veturave, radiotelevizioneve, telefonave etj. pr kok banori, si dhe prqindja e atyre q furnizohen me uj t pijshm.

Megjithkt, disa nga kto prmirsime mund t mos jen pasoj e globalizimit, ose mund t jen t mundshme edhe pa formn aktuale t globalizimit. Disa pro-kapitalist jan po ashtu kritik ndaj Banks Botrore dhe FMN-s, duke thn se kto dy institucione jan burokraci t korruptuara q kontrollohen dhe financohen nga ana e shteteve e jo nga ana e korporatave. Shum hua u jan dhn diktatorve t cilt asnjher nuk i kan realizuar reformat e premtuara dhe t cilt ia kan ln popullit t thjesht q ti paguaj ato m von. Disa t tjer, si senatori Douglas Roche, globalizimin e shohin thjesht si nj gj t pashmangshme dhe e prkrahin krijimin e institucioneve si t nj Asambleje Parlamentare t Kombeve t Bashkuara t zgjedhur drejtprdrejt, pr t ushtruar mbikqyrjen mbi institucionet e pazgjedhura ndrkombtare.

Anti-Globalizimi
Kritikt e aspekteve ekonomike t globalizimit e kontestojn at se globalizimi sht, ashtu si dshirojn ithtart e tij ta kuptojn, nj proces i paprkulur q rrjedh natyrshm nga nevojat ekonomike t secilit. Kritikt n mnyr tipike theksojn se globalizimi sht nj proces q diktohet nga imperativet e elits, dhe n mnyr tipike e diskutojn mundsin e institucioneve dhe politikave alternative globale, t cilat, besojn ata, do ta adresojn krkesn morale t klasave t varfra e puntore aneknd globit si dhe shqetsimet pr mjedisin n nj mnyr shum m t drejt. Sa i prket shtjes s diskutueshme mbi migrimin global, diskutimet rrotullohen rreth dy pikave: rreth shkaqeve, n far mase migrimi global sht vullnetar apo jovullnetar, i domosdoshm apo jo i domosdoshm, dhe rreth pasojave, nse sht kjo e dobishme, apo ka ndonj mim

shoqror dhe ambiental. Ithtart e globalizmit priren ta shikojn migrimin thjesht si nj proces me rast puntort jakbardh dhe jakblu mund t shkojn nga nj vend n tjetrin pr ti kryer shrbimet e tyre, ndrkaq kritikt priren ti theksojn rastet negative si pasiguria ekonomike, politike dhe ambientale, dhe si nj efekt t dukshm negativ e citojn lidhshmrin midis migracionit dhe rritjes enorme t lagjeve t varfra (varosheve) n vendet n zhvillim. Aspekte t ndryshme t globalizimit shihen si t dmshme nga aktivist t interesit publik si dhe nga nacionalistt e fuqishm t shtetit. Kjo lvizje nuk ka nj emr t prbashkt. Termi antiglobalizim sht nj term q m shum e preferojn mediet: Kjo mund t oj n disa ngatrrime, sepse aktivistt i kundrshtojn vetm disa aspekte apo forma t globalizimit, e jo vet globalizimin. Vet aktivistt, pr shembull Noam Chomsky, kan thn se ky emr sht I pakuptimt, ngase qllimi i ksaj lvizjeje sht globalizimi i drejtsis (shtrirja e drejtsis sociale n mbar globin). N fakt, lvizja pr drejtsi globale sht nj emr i prbashkt. Shum aktivist ndrkaq bashkohen nn sloganin nj bot tjetr sht e mundur. Ka nj sr llojesh t anti-globalizimit. N prgjithsi, kritikt thon se rezultatet e globalizimit nuk jan ato q jan predikuar kur kan filluar prpjekjet pr shtimin e tregtis s lir, dhe se shum institucione t involvuara n sistemin e globalizimit nuk i kan marr n considerate interesat e popujve t varfr, klasn puntore si dhe ambientin. Argumentet ekonomike t teoricienve t tregtis s ndershme thon se tregtia e lir e pakufizuar u shkon n interes atyre me forc financiare (pra t pasurve) n dm t t varfrve. Shum t tjer e shohin globalizimin si nj promovim t agjends korporatiste, e cila ka pr synim ndrydhjen dhe shkurtimin e lirive individuale n emr t fitimit. Ata po ashtu pohojn se shtimi i autonomis dhe fuqizimi i entiteteve korporative n mnyr t shkallshkallshme e formson politikn e shteteve-kombe. Disa grupe anti-globaliste pohojn se globalizimi pashmangshm ka nj karakter imperialistik, sht njra prej arsyeve shtytse t lufts n Irak dhe i detyron kursimet q t rrjedhin drejt SHBA-ve e jo drejt vendeve n zhvillim e sipr; mund t thuhet se globalizimi n kt kuptim

sht nj term tjetr pr nj form t amerikanizimit, saq nga disa vrojtues besohet se SHBA-t mund t jen njri nga shum shtete (nse jo edhe i vetmi) q vrtet prfitojn nga globalizimi. Disa pohojn se globalizimi e imponon ekonomin e mbshtetur n borxhe, ka rezulton me rritjen e paparashikueshme t borxheve e t krizave t borxheve. Kriza financiare n Azin Juglindore q filloi n vitin 1997 n ekonomin relativisht t vogl, t ngritur me borxhe t Tajlands por q shum shpejt u prhap n Malajzi, Indonezi, Koren e Jugut dhe eventualisht n nj rrip t gjer botror, i shfaqi rreziqet e reja dhe paqndrueshmrin n tregjet e globalizuara q ndryshojn n mnyr rapide*. Parat shptimtare t FMN-s kan ardhur me kushtzime pr ndryshime politike n vend dhe kjo nga kritikt sht par si nj minim i sovranitetit nacional sipas mods neo-kolonialiste. Shum institucione globale q kan ndikim t madh ndrkombtar as q udhhiqen n mnyr demokratike e as q lidert e tyre jan zgjedhur n mnyr demokratike. Prandaj, sipas disave ata konsiderohen si forca mbikombtare jodemokratike. Kundrshtimi kryesor i bhet globalizimit t papenguar (neoliberal; kapitalizmit laissez-faire), q udhhiqet nga qeverit dhe nga ato q supozohet t jen kuazi-qeveri (si FMN-ja dhe Banka Botrore) dhe t cilat me sa duket nuk merren n prgjegjsi nga popullatat q ato i qeverisin dhe q n vend t ksaj ata kryesisht u prgjigjen interesave t korporatave. Shum konferenca t mbajtura nga ministrat e tregtis dhe t financave t vendeve q e prbjn thelbin e kombeve t globalizimit zhvillohen nn protesta t mdha, her-her t dhunshme, nga kundrshtart e globalizmit t korporatave. Disa aktivist t anti-globalizimit e kundrshtojn faktin se globalizimi aktual i globalizon parat dhe korporatat, e jo edhe njerzit dhe sindikatat. Kjo mund t vrehet n kontrollin e rrept t imigrimit n pothuajse t gjitha shtetet, si dhe nga mungesa e t drejtave t puntorve n shum vende t bots n zhvillim e sipr. Nj kamp tjetr akoma m konservativ q e kundrshtojn globalizimin jan nacionalistt shtetcentrik t cilt kan frik se mos globalizimi po e zvendson rolin e kombeve n politikn globale dhe organizatat joqeveritare po i plason si forca q i tejkalojn kufijt e kombeve t caktuara individuale.

Kjo lvizje sht shum e gjer, duke prfshir grupet kishtare, fraksionet nacional liberale, partit majtiste, ambientalistt, sindikalistt e fshatarve, grupet anti-raciste, anarkistt, prkrahsit e rilokalizimit etj. Shumica prej ktyre jan reformist (q e prkrahin nj form m humane t kapitalizmit), ndrkaq t tjert jan m tepr revolucionar (q pretendojn se at q ata e besojn sht nj sistem shum m human sesa kapitalizmi). Shum e kan qortuar mungesn e bashkimit dhe drejtimit brenda lvizjes, mirpo disa si Noam Chomsky kan deklaruar se kjo munges e centralizimit n fakt mund t jet nj forc.

Matja e Globalizimit
Se n far mase sht globalizuar nj shtet-komb apo nj kultur brenda nj vitit t caktuar deri von kohve t fundit sht matur prmes prfaqsuesve t thjesht si rrjedhja e tregtis, migrimi ose investimi i drejtprdrejt nga jasht. Nj qasje shum m e sofistikuar pr matjen e globalizimit sht indeksi bashkkohor i kalkuluar nga instituti zviceran pr hulumtime (think tank) KOF. Indeksi n fjal i mat tri dimensionet kryesore t globalizimit, at: ekonomik, social dhe politik. Krahas tre treguesve pr matjen e ktyre dimensioneve, kalkulohet edhe nj indeksi prgjithshm i globalizimit dhe nn-tregues q u referohen rrjedhave aktuale ekonomike, kufizimeve ekonomike, t dhnave pr kontakt personal, t dhnave rreth rrjedhave informative si dhe t dhnave rreth lidhjeve kulturore. T dhnat jepen n baz vjetore pr 122 vende. Sipas ktij indeksi, vendi m i globalizuar n bot sht SHBA-ja, e pasuar nga Suedia, Kanada, Mbretria e Bashkuar dhe Luksemburgu. Vendet m pak t globalizuara sipas indeksit t KOF it jan Togoja, adi dhe Republika e Afriks Qendrore.

LITERATURA
www.kof.ch/globalization www.worldbank.org www.forumsocialmundial.org.br www.transnational.org www.freedomhouse.org www.sciencedirect.com http://globalization.about.com

www.opec.org www.globalissues.org http://www.nafta-sec-alena.org www.theglobalist.com