1 A importncia
da classificaobiolgica
O n und \ i\ . . o r..i rr' rd op o u m :re ,^ l n e \: . J : J e d" o, .i r ,.m o . o , b i u l o s ," j .i i d e rr il r d , , r ne none x n c re n ti l i c rm L n rr rn J i . de 1,7 nrilho de espcies de sercsvivos. c acre dita-se quc rinda eistan muitas espcespor Paaestud{rc conprender trmanhv!iedr d e .rom , , L. r e. c , . r io a p ru o d .o J fd 1 i .n ..J r xco d ' r r ' ' n , r r ' c lf rc .e r rn c a ,,. rr.rr' ,,i . r e cassificlos. As primeas cssificxcs biol) c : rrl o ro . d i \ r. , \ i \,,.. H o j e th J"., , r n pend5 porm, clas reeros organismos dc cordo com suassenchnas. por rel,eru o que acaba os di fc rentes grausde prrentesco ente asespcies. O ro da Biologia que se ocupdr cassi i ca i. l. , ed on e1. d ru rrd o ,.1 .. \i \o . J T a \o n o m ia. do g ego /r' ,,4 . .i rc g n r g -rp o . e ,dnor. cohecnento).
O que classificar?
C ls . il c r . J g,u p J ,,' ,,.!. o e J c o fd oc o m sas semehanse difefens. Por exeplo, t,'d enr - ' e c d. . iir r r .c ,,. a !fr p i n d o -o . d e .rcofdocoln di vesoscritrios:o pasde orgem, ., , ro de . uJ er i*! , , , r.r (i n o r' \ o c e i r d e i td m. p .,lor e. . r nr ndi. . pe .u n ;.1 ., n o ri c o .e .., \o . u|P r n, er c J oo, o p ro d L r,^ .i ,, c r:..rl i .c . d o ' c J r J ihJ r do ae .' c u rd u . rn ,, i I,' ,l .ri r.. f r " J r . o, de lr n p e ,,:r.b c o i J . ,. \e - r ra . e tc.) .( F e. Ll)
Critriosde classiicao
A semehn o ponb de parridade todas as cassfcaes, nras necessrio escolhercanctersicasrermente mpoantes. pois mxias semeh?as so apenassupcrficiais ou nade-
( esqurdo) foi c oslfi.odo en fisurc LI Umconilnb d slos porsnolldodes, esportes e iolurczo. Codo cotegoo, h5 cotesoriosr por suovez,oi subdividido de ocdcomdirnles criirios. Or oromsrupdos *"s de pereonolidodes em presldentes e no prsidnls subcoresoris, eunidos com e,.denho de$s deqcordo desporie orm oonodeemisso. Os selos orsonizooo! !eu'oo os selos o modoidodelbosquere e ub6l)eo ono de emnso..J primkohente peloonodeemlsso de noturezo rom subdividids de soestompo, qunoou rroro. e, em seglido,peo motivo
E5PORE5
NATUREZ
riguro 1.2 Arislles foi um dos primenos o clossiicr 05 seres vvos. Etedividi! os nimois em.oreos,
ffiMffi
P F
Figuro1.3 Lin! hehoic ocin)dohvoo spci como cqliesorio bsicode clossificoo bioiqico. Sesundoele, (Ale obos (B)peienciom ces domsri@s o spcles disiirios, mospresenovom sehlhqnqs suUcienies poro reunos em umo coiegdomais obrqngenle, o sneroConis.
quds cassficao. O localondc vireos ol gansmos, por exemplo. no pode ser usado porque como crtrio pdncipl de cl.ssifico, existem anmaisreosto dsprescomo uma mosc,um morcegoe um givot. Lnrcu cscohen.como principal .ritrio de clxssifcao, o pno de organizaocoryorI. io , estruturae a rtomia dos seresvivos. Dessa.formr, os anims fom agrupadosdc cor de suaestrutum rcordo co is scmelhans po|al. c as plnts,de acordocon sua anatomir e. principalmcnle,de acordo com a eshur de suasflores c fulos. (Fg. 1.4) No ssremaatual de chssi{co,am das atn. senehnas esautufis. hoje exnrindrs leis microscpicos.tambn so c(udds s quimln conposio senehanas e drenas ca ds protenase dos genesquc con1tuem os seresvvos. (Fig. .5)
f'
Espcie r catcgor lxonmicabsicado sisienrtL de cl$sific.o biogica. Atualcnlc detne'secspcie(do llinslr..ipr, tpo) colno o embospodensc clxzx e produTirdesccndcn conjunto de scrcs seoelhntes, cpzesde se cuzar em condienaturis, deixando des- tes frteis en condies{ftficai! de ctivcirc. nuca se cruz{ndo. portm. em condie\ lrlu cendntes frteis. A resavr "ln conlies n cujos fas. (Fig. .6) twais ' mpoante, tois exstemespcies
Fisuro.4 A.o$iflcoobilgi.ogrupoos 5eres vivsem diveBos colegoriqs ioxnhi.os, d ocordc Ponios honos. ctr rubs do llpo le. comsuosseme por exemplo, no foml c grme {"ogens), soreuridos Animdkcomlrsporesde polose dos leguminosos. sdoreunidos ro closedosirsetos !m pordeonl--nos
$ ti
:.
-:-:-::: e o hemogobno dourros onimois, no qle hemoglobno humono tisurol.!ia difrnos obsqruodosen|re" ob!
re re ere comp oslo e o - om ir ooc dos r eller e- oos or ( ioe, o li o nreo! grLpoi(r.de ooo.
!c!.. l. tees e iigrespedencem o espcies dkrintos, mospodemse .ri l o ' c m,l F i F ^ co dcoes.oturoi . poir tmhbosd ferntes vlvm em ombientes divos. Os rigres so onimais eliirisqrevrem emforestos, enqucnto os ees sogreg.ios
Espcicssemehntes soeunidrs er cLegoras nxonorrcs n.(e!. o\ gncros.Gnerosconr c.rncteicxssemeh.rtes sno {gn'pdos enr cntegodas riioes. .s f'nis. Lstxs. por sul] \cz so.grup as em caegoras rda nis 1-r]gcntes.x! ordens.Or dcns so reunidas en classs. casscs snoeunidase filos. e lbs so fennidosern renos. Aguns auo.cscostunaDr charr os jlos legeiasde divises.(Fig. 1.7)
''^.^
*9-":--
t"r@
iis.d ] 7 Adosifko biolsco podesercomporodo o umsrondeorquivo, ondeccdo documnio rpresen um espcievivo. Espcies semelhcntes podem serogrupodos em umomesmc posto, que represento o gnrc. No pasro retrenie oogieroCon, pordmp , encoftroriomos (lbd),contuDil,ons osesp*isCon lupus domsricosl e Co,is/oirois desners semelhoires soreuntdos lces emsovtos corespndenbs {.oioiet.Podos s lamiis. Govelas pe encem de umFesmo mvl me5mo ordem. Mvekconlndo ordns smelhnrs so !nidos em soosquecorespondem ds closes.Solos de.loss semelhontes cospondem oG filos.
Ospefixos supere sub sousdos piin dcr,respectivamente, aglupmenlos ou srbditaxonmcs. vises de categoris Po exempo, pode dentro deumcsse haverordens maissejnelhaDte! enhcsi do queoutas;nesse caso, es poden seragrupads eln umsuperodem. Es pcies gnero muitosemehantes de m mesmo podem seragrupadas emsubgre.os. O mesDo (Fig. 1.8) vlepasoutras categoris.
Fi su ro 1. 8 A c los s eA v e s o p re s e n i o d i v e rs o s p su p e ro r dens . s uper o rd e m Poo e o g n o l h o e ,o r qemplo,reneas rois rcm ordem deoves @rcdorcs, vsnuz Sruthioconelus lordm Slrulhlnirmesl (A o emoRe (Bl. omeri.dnd lordemRheirme J o suprordem Nesroihoe rene lodo5os ordens Pehconu3 de ovesmodernas, enifeeloso pellcono erythrarbachos \oen Pelwnirmesl (C) e o sl domstico corus dome,trus brde Golli{met (D).
Figuro 1.9 Boctrios (A) e cionoboctrios (ou cionoficetlB)lmclulos procorionles, quoko nos ncleo eslousenle. Todo5 os uhossrs vivostm
Em lgnssistemas de classificao os tungossoincludosente os protists.A rendncia porm, classilc moderna, los em um eino
O reino Fugo inclui seres eucriontes, ni O eino nimal reneos aimais. seres euceures que se ssemelham caxiontes; o mulceluiares. multicellaese lietrtrofos.Os arisags na oganizao e nareprodo, nsque mais Fesentm culasbem dferenciadas, que diferemdelspo serem etertofos. fbmm tecidose goscoryorisdistintos. Esse
(C)F!nso lD) Vegldl(E)Animo. (BlP.orlsto. (Al Monero. vlvos. rinos de sere5 FiguroI . 0 Os cinco
reino nclui dcsdc inimais sinp1es. conn s cs ponjas,dt aninaiscotplexos.conoos mamlc ros, grupo ao qual peenccos. (Fg. l.l0) V r \ . r ! r\ td L l Os vrus no so includoscr nenhundos cinco reinos. No apresentn cuas, sendo conslitudos por uma ou poucrsnolcras de
cido nuclico,que pode scr DNA ou RN, envoltas por nnnculasde protenas.Os \rus so paasiras inacchres obdgdtfios,!re {trcanr cluasde annais.dc plantas.de fungos ou dc bctias. Quado fora da clula hospedein. os !us so competrmenteinedes e no se rcprc duzem.No nrtcio da clul{ propradr,pon, de no\os vns um vrus podc oigini ccDtenas (Fi g. 1.1l ) i d ntcos.
10
lgico imginar qe espcies Inas paieci ds tivenm um ncestraconum h nenos enpo do que escies con maior grau de dferena. Por Lineu no acreditava na evouo dos sers exenpo, a zebr e o cavo possuem um ancesvvos. P ele. o nmero de espciesera fixo. ten- tla comum que representauma bifurcao rccendo sido definido por Deus no momento da Cra- te na vore fogenca. Por lua vez. cavalos e os fsseis,que so restos zebrs compiham com coelhos, ratos, homen o. Embo conhecesse presevdosde seresque vivelam no pssdo,Li e outros mafels um cestral comum, que vi neu os considerava smpesmente evidncis de veu h muito tempo. Manferos, aves, ri3p 'nais espcies cridas no incio dos tempos e que h- teis e todos os demais veltebrados possue u viam seextinguido. Por isso seu sistemde cssncesftrl comurn aind mis antigo. fcono procrav estabeecerrelaes de paA cl$sifico, organjzdndoos sercsem cre, rcntesco ente os fsseis e os seresvivos. gorins hiequicas, reflete suasrclaesde penDesde pocadeLineu muitoscoecimentos Ioam inco?ordos classifcao.Atual- lesco evolutivo. Poanto espciesde um mesmo ente si do que com mentea mioriadoscientistas que todos gnero so nars aprentddas acredira os seres vivos descendem de um ancestral co- espciesde outros gneros.Da mesm form, or lnum. Isso significque todosos organismos,in- ganisnos pertencentes a ua mesm ordem so clusive o homem, so prentados eln maior ou mais aparcntadosente si do que com orgnisnos menor gau. e se originmde oganismosuni de outs ordens,e assimpor dianre (FiS. 1.13) celulares muito simples,que viverm hmis de 3 bihes de anos. Duante essepeodo ocoe mm inmerasdivelsificaes, que e vrn enorme variedde de seres iuais. O processopelo qxa s esp cies de seres vivos se nodilcm e sc dversificm no decorrer do tempo deromnadoevoho biolgic.
rvores ilogenticas
o termo "filosnese"(do sreso pyJor, grupo. e geres origen) loi porEmstHaeckel pia designar cdado s rclaes de orgeme prentesco en 1reos seres atuaise seusancestrais. Foi eeqemelabooua primeiravorefiogentica de quesetemnoci. Uma rvore fflogentic assemh'se umarvoregenelgic: estabelecerelasde parentesco entres espces tuis por meiode seus ntepassados distntes. Cdaespcieatual represena a pont d un rrnoda r(Fig. 1.12 voefiogentica. A e B)
Fi su ro l. t 2( ) wore i l o s e n i c d oo homem, opresentodo em 1879 por Ern+ Hoeckelno livrc Evoluo do omem.
11
AP!s Equ i n o d d
Vribrds
\-llll
-.
'i i
r +," 1
r i s u r o I . l 2 ( B ) r v o r e o g e n r . oc n r u i d a com boseemcrilrios modes dec os fi.oo, moslrondoos provveisrloesde prentes.o evoluivo entreos priicipos grupos de on mo s.
*#$$*ffie*a+6[u*+
.*=
E5 PcE
12
A quanlidde de ev dncias a favor da evoluo dasespcies iama nhaquenenhum quea vouoocoeue contnuaa ocobiogoduvida rer. A primeira teoriaevo ucioist consistenie foi apesntada no seculo XIXpeionlualisla (1809-1887). ings Charles Dawin (F g. Ol.1-1)
f /. z -"*;
O ioiurolk|o ingls DoNin oi o primelrod eloborr Chqrles poro umotriocnsistenre expicqro evoluo bogi., oprese*odo no livroOn ilreorisinof species hy neans ndtunlof selection, ge se pode iroduzir pr A dgen dds e,pEi pot neio dd sele ndturdl.
Os ponlos cnlra s da leoa evouciorisla de Darwin so: a) Osindvduos d umapopu ao, mqualquer espcie, semp apre seniam dieenas em pe o menos algrmascaracieisicasi rnesmo os lhosde um casalapesentam variaes em relao ansrnilindo aospis, essas variaes aosdescendents. b) Os individuos paraproduzir de qualquer espc e lm polencil mais descendenles do qlre o ambiente supolaria, seja er. rrmosde alimenio, sejaem irmosde espaoe de ouirosrecursosA sLrperpop!lao az com que ocorralut pla sobrevivncia enlreos membros de uma mesma c) Individuos prmtn mio adaptao cujas caractersiicas ao m, bini tendem a sobreviver e a d xarmaor nmero de descendenles: corn isso as caracleslics adaptativasso lransmtidas para a gefoseguinte. Darwn denom nouseleo natural ou seleo dos mais aptosa essacapac dadedilefenc adade cearos indvduos da popu aodixarer descendenies, conslderando-a pirnra comoa causa da evoluo. Da|win conclu u queos eeitos c!mLrlatvos da se eonalura,aiun do duranteongospeodos de lempo, levam pfoduo de novas espc es a parlir de espcies ancesas. Essa seriaa origem de toda divers dadebiogica. A moderna lora vol!rcion sta conirmou os ponlos undameniais da leora de Darwn, ncoiporando principalrnente conceitos modernos, no
A ieoia evolucionisia taladacom maisdetalhs campoda Genticano (Fig. volurne 3 desta coleo. O1.1-2)
figurc a l . -2 A teo o evolucionisto Doos podes splico o bmoo de novos spces. de umopopuoo podem possondo dlerenier A medido queo rempo po$o, emcodo sisolor, o enfr6nior condies ombientols pdedo popuoososelcionodos mos opts oo ombiente. Depoi,de nlito hmpo,osdienos osindivduos ocumulodos sioisqoelesperdem o.opocidodede secruzor: nosindividuos de cadoporldo populo
Tqo todlzido ddoptodo do liwoversty of orsdnisms, deCdrcline M.Pond, Hodder & Stoughton Ed. eheOpen UniveEiy, Londres, I990. espcies A all de inormaes sobra origem das diversas biolgics z com que o sislema d clssiicao aprsente os e necessite ser constantmnte revisdo. Almdas poucas aindatm opinis inormaes disponveis, os especialistas divrgentes sobreelas elaboram diferentes. Porexemplo, esquemas de classificao voccertamenleenconirar dotada neste em outros divergncias entrea classificao livrcs. que novasinformaes podemmudar A medida se tornamdisponveis, espcies po diante, a seguir. de genero ou de amlia, e assrm comoveremos qunclui Em.'1774 o laxonomista Phipps classificou o ursopolarnogneroUrsus, a malora das espcies conhecidas de ursos,denominando-o Ursls maitimus.Et,1962, quasedoissculos resolveram reclassificar dpois, alguns laxonomislas o ufsopolarem poisele apreseniava um novognero, d dietae de hbitos diferenas significativs m relao de ursos.O ursopolarpassoua se chamar, a todasa6 outrasespcies ento, Thalarctos maitimus. posteriores, porm,ltrram Duasobservaes novament essaclassificao. juntosem zoolgicos, que,quandomantidos Descobriu-se ursospolares e ursospardos (marrons) podemse cruzar,produzindo descendentes sudveis. Alm disso,anlises que h grandesemelhana das proteinas revelarm do sanguedessasduas espcies gentica quesparar enlreelas.Ficouclaro,ento, os ursospolares das ouas espcies de ursosno refletia a verdadeira relao d prntsco entreeles.Assim, na dcada de '1970, os ursospolres oramrecolocados no gneroU6{/s e voltaram a ser designados pelo su antigonomcieilico, Utsusmaritimus.
14
:'' r. oqueTaxonomia? 2. Cono Arisrte1es. Teofrao e Snto Agostiho classificaran os sercs vivos? 3, Quais formos principais critios de classificao consderdos por Lineu? 4. Enr.ie o.ooLeIomodern,' dee,pecre hiologrca. 5. O quesocategoras taxonmics? Enunere aspincipais ctegodas raxonmics, da ai. e,pecrlLa d nai. Jbrhngenre 6. Em queconsise nomenclitura binonialde Lineu?
15
A. TESTES Bloco nico. classificao biolgic l. ([FGO) As clegdiasstentics, ou taxas, colc cadas orde.anenl, emgushierquicos, so: a) reino,diso.clase. iotia, odem. gnero, b) eino,clase. diviso. ordd,fama, gero. c) rein.diviso, claso, odem, fania, gnero. d) reim, classe, dviso, famia. ordcm, gnero. e) reino, divso. clase.famlia, oden.espcie'Im maiofemude semelhana 2. (UIES) ene s dois orgdismosque cstocolocados dentrode um dasseginLes ctegorjas taxonmcas:
c) fani. e) ordcm.
5. (UFBA) Cfasrorr/ca /,zophoru, Rhi.ophatu manele e Crassostea brctiliand so os nomes centfico$de tres espciesvcgetais.Con base nos pincpios d nonenclalm biolgica. pode) h h.tor grau de pntcsco ertre Cfasr,! rr.a zophora e C rassotrea brasilih qte en Cnssastrea th..phora e Rhzapha b) h maior gu de pantesco ene C/as.'?/?d rhi.ophora e Rhi.ophoro ,ndngl. que enlre Ctdsott,za rh.ophom . Crassost.ebtl\.) enrre crassostrco btusliaaa e Rhizaphon naslz evidnci-se na elao dc pa.entes co ro nvel de orden. d) etue Cnsssttea rhituphotd Rh.ophotu ndrsle cvidcncia se nma rclao de prenb . :o nve de gnero. e) Ctusosnea bnsilanu e Crutsosirca rhi.o Zh,/a so aparentdas. enbo peenan a 1 mias difrcnles.
b) diliso.
d) gnero.
3. (U|_RN) Na modcma clasificao. os seres vivos Irni aeupados cm ciDcorcims biogicos. protozoo.iungo, vegeta a) Bcta, e admal. b) Procarionte, euca.iontc.pfotista.animal e c) Pr ot is t a.. lga, !ro to z o ri o , e l a z o d) Procaonle,eucariontc. monera. metaphy e) Monen, protst4 fung. mctaphytre met zoa. 4. (Ulbra-RS) D/drrl/tla nelunogaster o none cienficoda mosca dasfmtas. Drosophila c fteldnogdste r tepresenl.respeca) ordem e spcie. d) fio e espcie. b) espce e sne.o. c) enero e espcie. c) espcie e subcs!cic.
B. QUESTO DISCURSTVA
6. (U. t_.Uberlndi-Mc) Nos si\tenasmais.nri gosdeclsificaobiolgicaos lngosc asplan sperreciam o nesno reinojoquealualrcnrc nomaisocoe. Sob.e istorespondr: a) Citet.scactersLcas quejusrifique etiad! dosfungosdo reinoVegci!. b) Quisso os tuaisreinoxde cla$iiic!o biolgic? D exnpode seres !vos perren centes a cada uDl
Suloanos que vocseadonode duaslojasde atigos vados,asim con de dos$upemelados.ED um daslojas,vocamm os igos nas prteleirievddo emcontr a etraioicial do mme e dispeaspnleles eo o.demalblica(lata das.lesumes etc.).N outloja, osagos sod rumados nasprareleir$ de cordocom suasafini (cereas. dades lrticnios elc.). a) Qual de$es sistemis de ogzaopoderia seconsiderado mais"natural"? b) QMl desss reveld{e ia mais p|1j sstns
rentese mcsmafatnia. cnquarto L| e ll pence mesma ordcm,h$ a lamias diferentes. Esp-seenconlr naior g.au de semchana entreA e B ou entre{r e p? Por qu? 3. Qual a vantdeende eri$tir uma nomencatur internacionamcnte? bidgicaaceitd ,1. Coija ou confirne $ Domes escros baxode acodo comasregasde.omcnclatura. a) Bos tauus (bflo) b) hta lutru (.lanaJ .)Zeatu\s(mitho) d) Felii .atus(gatodostico)
16