Gramatika e gjuhs shqipe Fonetika, Morfologjia, Sintaksa, Leksikologjia

Permbledhje e shkurt e gramatiks s gjuhs shqipe nga:

Amir Hoti & Milinda Blakori

Si ndahet gramatika e gjuhs shqipe? Gramatika e gjuhs shqipe ndahet n: Fonetik; Leksikologji; Sintaks; Morfologji; Fonetika Fonetika Tingujt e gjuhs shqipe Gjuha shqipe ka 36 fonema, 7 fonema zanore: a, e, , i, o, u, y dhe 29 fonema bashktingllore: b, c, , d, dh, f, g, gj, h, j, k, l, ll, m, n, nj, p, q, r, rr, s, sh, t, th, v, x, xh, z, zh. Klasifikimi i zanoreve Zanoret e shqipes klasifikohen: Sipas vendit t ngritjes s gjuhs drejt qiellzs: t prparme, qendrore dhe t prapme; Sipas shkalls s ngritjes s gjuhs drejt qiellzs: t hapura, gjysm t hapura dhe t mbyllura; Sipas pjesmarrjes ose jo t buzve: t buzorzuara dhe t pabuzorzuara. Klasifikimi i bashktinglloreve Bashktinglloret e shqipes klasifikohen: Sipas mnyrs s formimit: mbylltore, shtegore, hundore, ansore dhe dridhse; Sipas vendit t formimit: buzore, dhmbore, alveolare, paraqiellzore, qiellzore; Sipas pjesmarrjes s zrit dhe t zhurms: t shurdhta ose t pazshme dhe t zshme. Diftongjet dhe grupet e zanoreve Dy zanore q shqiptohen si nj rrokje e vetme prbjn nj diftong. Kur dy zanore q jan pran njra- tjetrs shqiptohen secila si nj rrokje m vete, ato prbjn nj grup zanor.

Rrokja Rrokja sht nj grup fonemash prqendrimi rreth nj zanoreje. Rrokjet jan t hapura kur mbarojn me zanore (u-ra) dhe t mbyllura kur mbarojn me bashktingllore (lis). Nj grup bashktinglloresh pa zanore nuk mund t formoj rrokje. Intonacioni Ngritjet dhe uljet e zrit gjat t folurit quhen intonacione. Intonacioni mund t psoj modifikime edhe n varsi nga shprehja e emocioneve dhe e ndjenjave t gzimit, zemrimit, admirimit, shpress, dyshimit etj. Theksi i fjals Shqiptimii njrrokjeje t fjals me force m t madhe se t tjera t quhet theks. Rrokja q shqiptohet me forc m t madhe quhet rrokje e theksuar, t tjerat quhen t patheksuara. N shqipen theksi mund t bjer n njrn osentjetrnrrokjetfjals. Theksi i fjalis N gjuhn shqipe gjymtyra e fjalis q duhet vn n dukje shqiptohet m fuqishm dhe me ton m t lart. N disa raste pr t vn n dukje nj fjal q shpreh nj emocion, prdoret nj theks i dyt, i cili mund t bjer n njrrokje tjetr t fjals, jo n rrokjen q bie theksi i fjals: E mreku.llueshme! E pabe.sueshme!- thrrisnin t pranishmit. Fjalformimi Fjalformimi Forma dhe kuptimi i fjals Fjala sht njsia themelore e fjalis. T gjitha fjalt e nj gjuhe prbhen nga forma dhe kuptimi. Forma sht trsia e tingujve n t folur ose e shkronjave n t shkruar q ndrton fjaln. Forma e fjals lidhet me kuptimin e saj. Nj pjes e fjals sht e pandryshueshme dhe quhet tem e fjals, tjetra sht e ndryshueshme dhe quhet mbares e fjals. Fjala prbhet nga tema dhe mbaresa. Tema sht ajo pjes e fjals q mbetet pasi heqim mbaresn. Nj teme mund ti shtohen parashtesa ose prapashtesa. N kt rast ajo quhet tem fjalformuese. Rrnja e fjals bart kuptimin kryesor t fjals. Mbaresa jep veorit gramatikore t fjals.
3

Fjalt e parme dhe jo t parme Fjalt n gjuhn shqipe jan t parme dhe jo t parme. Fjala quhet e parme kur tema sht e njjt me rrnjn, p.sh., flutur-a, kng-a etj. Fjala quhet jo e parme kur sht formuar me parashtes ose prapashtes, ose t dyja bashk, si dhe me mnyra t tjera. Fjalt jo t parme jan: t prejardhura (flutur-o-j), t prbra (buk+pjeks) dhe t prngjitura (megjithat). Fjalt e prbra Fjalt e prbra jan t formuara nga dyose m shumtema. Fjalte prbra mund t jen: a) emra (frymmarrje = frym + marrje); b) mbiemra (flokverdh = flok + verdh); c) folje (buzqesh = buz + qesh); d) ndajfolje (duarkryq = duar + kryq); Antonimet, sinonimet dhe homonimet Antonimet jan fjal, t cilat kan kuptim t kundrt me njratjetrn: mngjes mbrmje; Sinonimet jan fjal, t cilat shkruhen ndryshe, por q kan kuptim t njjt me njra-tjetrn: i brengosur i merakosur; Homonimet jan fjal q shkruhen ose shqiptohen njsoj, por q kan kuptim t ndryshm: akrep (kafsh e vogl helmuese, e zez) akrep (shigjetzat q rrotullohen n or).

Leksikologjia Leksikologjia sht pjes e gjuhsis q studion fjalt e nj gjuhe dhe kuptimet e tyre. Fjala leksikologji vjen nga greqishtja e vjetr: leksis = fjal, logos = dije. Fusha leksikore Gjuha shqipe, ashtu si do gjuh, ka nj numr t madh fjalsh. Disa prej ktyre fjalve kan m shum se nj kuptim. Trsiae fjalve t nj gjuhe quhet leksik. Pra, leksiku sht nj lum i gjat fjalsh, por ai nuk sht thjesht nj list fjalsh q ekziston n mendjen ton. Ai sht nj sistem ku do fjal ka vendin e vet dhe sht gjithmon n lidhje me fjal t tjera. do grup fjalsh q lidhen me njra-tjetrn nprmjet kuptimit t veant q ato shprehin, prbjn nj fush leksikore. Sintaksa Sintaksa sht pjesa e gramatiks q studion fjalt gjat ligjrimit, rregullat e bashkimitttyrengrupefjalshe n fjalisidherolin q luajn ato. Prbrsit kryesor t fjalis Dallohen dy grupe prbrse t fjalis: Grupi emror (kryefjala); Grupi foljor (kallzuesi); Grupi emror tregon pr personat pr t cilt flitet, kurse grupi foljor tregon far thuhet pr ta: T gjith fmijt rrinin t qet. I I Grup emror Grup foljor Fjalia dhe prbrsit e saj Fjalia sht nj grup fjalsh t lidhura n mes vete sipas kuptimit dhe rregullave gramatikore t gjuhs. Fjalia kumton dika. N gjuhn e folur fjalit karakterizohen nga nj intonacion ose vij melodike e veant (zbritse, ngjitse etj.). N gjuhn e shkruar ato prcaktohen nga shenjat e piksimit (pik, pikpyetje, pikpresje, pikuditje). Nj fjali mund t jet e thjesht ose e prbr. Fjalia sht e thjesht kur ka vetm nj folje. Fjalia sht e prbr kur ka m shumse njfolje. Tipat e fjalive sipas llojit t kumtimit
5

Sipas llojit t kumtimit fjalit mund t jen: Dftore; Pyetse; Nxitse; Dshirore;

Fjalia dftore Fjalia dftore shrben pr t treguar dika, pr t dhn nj informacion rreth nj fakti, rreth nj vzhgimi, nj gjykimi, nj opinioni. Fjalia dftore, kur sht e mvetsishme, shqiptohet me nj intonacion tregues. Toni zbret n fund t fjalis. Ai ngrihet n fjaln q mban theksin logjik, kur sht i dukshm. Fjalia dftore ka foljen zakonisht n mnyrn dftore, por mund ta ket edhe n mnyrn lidhore, habitore e kushtore. Fjalia pyetse Fjalia pyetse prdoret pr t pyetur pr dika q folsi nuk e di ose e di pjesrisht dhe pret prej bashkbiseduesit nj prgjigje. Kto fjali prdoren dendur n dialog, sepse bashkbiseduesit pr do pyetje q bjn, presin nj prgjigje. Dallohen tri lloje fjalish pyetse: Fjali pyetse trsore; Fjali pyetse t pjesshme; Fjali pyetse retorike. Fjalia sht pyetse trsore, kur bashkbiseduesi i prgjigjet pyetjes me po, jo ose me foljen e fjalis pyetse: - Ishe sot te mjeku? Po. (Isha.) Fjalia sht pyetse e pjesshme, kur folsi ka njohuri pr at q pyet, por ai do tmsoj m shum. Ktyre pyetjeve nuk u jepet prgjigje me po ose jo, por me nj ose disa fjal: - muaj sht tani? Janar. Fjalia sht pyetse retorike, kur folsi pyet pa pritur q t marr prgjigje: - t pressh nga ti?

Fjalia nxitse Fjalia nxitse shrben pr t nxitur dik q t zbatoj nj urdhr, nj kshill, nj sugjerim, nj ftes. N fjalit nxitse foljet jan zakonisht n mnyrn urdhrore, lidhore e dftore. Fjalia dshirore Fjalia dshirore shrben pr t shprehur nj dshir, nj urim, nj mallkim. Fjalia dshirore mund t shpreh edhe dshirn q t mos ndodh dika. Fjalit dshirore e kan foljen n mnyrn dshirore dhe n mnyrn lidhore. N fund t fjalive dshirore vihet pikuditje Format e fjalis Fjalit dftore, pyetse, nxitse dhe dshirore mund t paraqiten n shum forma: veprore ose psore, pohore ose mohore dhe thirrmore. Fjalia sht n formn veprore, kur folja e saj sht e forms veprore dhe sht n formn psore, kur folja e saj sht e forms joveprore (ose psore). N formn mohore t fjalis mohohet nj pohim. Pra, fjalia e forms pohore pson nj shndrrim mohor. Fjalit bhen thirrmore kur shoqrohen me nj ndjenj t fort knaqsie, habie, frike, zemrimi etj. Gjymtyrt kryesor t fjalis Gjymtyrt kryesor t fjalis jan: Kryefjala; Kallzuesi; Kryefjala Kryefjala sht gjymtyr kryesore e fjalis. Ajo gjendet me pyetjet: cili?, cila?, cilt? dhe kush?. Ajo tregon nj a m shum frymore apo sende. Kryefjala zakonisht qndron para foljes.

Me se shprehet kryefjala? Kryefjala shprehet me: a) emr n rasn emrore, t shquar e t pashquar, n numrin njjs e shums: Dritani u lag nga shiu. (kush?) b) premr (dftor, t pacaktuar, lidhor, vetor t do vete a numri): Ajo m krkoi nj trndafil t kuq. c) numror: T dy filluam t ecnim duke aluar n korridor.d) grup emror:Yt vlla t la vetm. Kallzuesori i kryefjals Kryefjala mund t marr nj kallzuesor. Shqiponja sht simboli yn kombtar. Kallzuesori i kryefjals tregon nj cilsi t personit apo sendit q shnohet nga kryefjala. Kallzuesi Kallzuesi sht gjymtyra kryesore e fjalis, q tregon nj veprim apo gjendje t kryefjals. Ai gjendet me pyetjet: bn?, sht?. Kryefjala dhe kallzuesi jan t lidhura ngusht me njri-tjetrin. Kshtu, po t ndryshoj kryefjala, ndryshon edhe kallzuesi. Kallzuesi prshtatet me kryefjaln n numr dhe n vet. Kallzuesi zakonisht qndron pas kryefjals. Llojet e kallzuesit Llojet e kallzuesit jan: Kallzuesi foljor i thjesht (nj folje):Ti m munde. Kallzuesi foljor i prbr (dy e m shum folje):Po djali sa zinte t recitonte , harronte vjershn. Kallzuesi emror (jam+emr, mbiemr, premr, numror):Dy prej luanve ishin meshkuj. Gjymtyrt e dyta Gjymtyrt e dyta (apo plotsit e fjalis) jan: Rrethanori; Kundrinori; Prcaktori;
8

Rrethanori Rrethanori sht gjymtyr e dyt e fjalis. Ai tregon rrethanat e kryerjes s veprimit, si: koh, vend, mnyr, shkak, sasi, qllim. Ai n fjali gjendet me pyetje t ndryshme: kur?, ku?, si?, pse?, sa?, prse?. Rrethanori gati gjithmon qndron pas foljes ose kallzuesit, por ai shpesh del edhe para foljes ose kallzuesit. Rrethanori i kohs Rrethanori i kohs tregon kohn e kryerjes s veprimit. Rrethanori i kohs lviz lirshm n fjali. Ai gjendet me pyetjen: kur?: Mbrm shkuam n kinema. Me se shprehet rrethanori i kohs? Rrethanori i kos shprehet me: a) emr me e pa parafjal:Ndeshja finale do t zhvillohet t mrkurn. b) grup emror:Ndeshja finale u zhvillua para nj jave. c) ndajfolje ose shprehje ndajfoljore:Ndeshja finale u zhvillua dje. d) formtpashtjelluar Me t zbardhur fmijt u nisn n ekskursion. Rrethanori i vendit Rrethanori i vendit tregon vendin e kryerjes s veprimit. Ai lviz lirshm n fjali. Rrethanori i vendit gjendet me pyetjen: ku?:Ata shkuan n shkoll. Me se shprehet rrethanori i vendit? Rrethanori i vendit shprehet me: a) emr me parafjal:Librat i mbaj n bibliotek. (ku?) b) grup emror:Jam nisur pr n Galerin e Arteve. (pr ku?)c) ndajfolje:Zhurma dgjohej sipr. (ku?) Rrethanori i mnyrs Rrethanori i mnyrs tregon mnyrn e kryerjes s veprimit. Ai lviz lirshm n fjali. Rrethanori i mnyrs gjendet me pyetjen: si?:Ajo kndon bukur.

Me se shprehet rrethanori i mnyrs? Rrethanori i mnyrs shprehet me: a) nj ndajfolje ose shprehje ndajfoljore (me emr n rasn kallzore): Dbora mbulonte shpejt e shpejt (si?) do gj. b) nj grup emror:Njfluturpothithteme ndje t madhe (si?) nektarin e luleve. c) nj form t pashtjelluar:Djemt ecnin me nxitim pa par (si?) rrugn. Rrethanori i shkakut Rrethanori i shkakut tregon nj shkak q sjell nj pasoj t caktuar. Ai varet nga kallzuesi, por ndonjher edhe me emr ose mbiemr. Rrethanori i shkakut z vend pas gjymtyrs nga varet. Ai gjendet me pyetjen: pse?:Ajo shkoi te mjeku, sepse ishte e smur. Me se shprehet rrethanori i shkakut? Rrethanori i shkakut shprehet me: a) ndajfolje:Pse ke br gjith kto gabime n diktim, Dritan? b) emr me parafjal:- I kam br nga nxitimi, msuese. c) grup emror:Rezultatet i ke t ulta pr shkak t mungesave. d) prcjellore:Duke mos u mjekuar me koh, smundja iu rndua. Rrethanori i sasis Rrethanori i sasis tregon sasi.Ai gjendet me pyetjen: sa?:Ata morn pak libra. Me se shprehet rrethanori i sasis? Rrethanori i sasis shprehet me: a) nj ndajfolje ose shprehje ndajfoljore:Mbrm ajo hngri pak. b) nj grup emror ku brthama tregon nj njsi matjeje dhe ka prpara zakonisht nj numror:Nna bleu 5 kg moll. Rrethanori i qllimit Rrethanori i qllimit tregon qllimin e kryerjes s veprimit. Ai varet nga kallzuesi. Rrethanori i qllimit z vend pas gjymtyrs nga varet. Ai gjendet me pyetjen: prse?:Ai shkoi pr t luajtur.

10

Me se shprehet rrethanori i qllimit? Rrethanori i qllimit shprehet me: a) ndajfolje:Prse ke ardhur deri ktu? b) emr me parafjal:Djemt kan ardhur ktu pr pun. c) grup emror:Prindrit prpiqen pr t mirn e fmijve t tyre. d) paskajore:Ajo ka shkuar n Amerik pr tu specializuar. Kundrinori Kundrinori sht gjymtyr e dyt e fjalis. Ai zakonisht varet nga folja dhe tregon mbi k (cilin) bie veprimi i shprehur prej saj. Ai vihet n at ras q krkon gjymtyra prej s cils varet. Sipas kuptimit dhe forms s shprehjes, kundrinori sht i drejt dhe i zhdrejt. Llojet e kundrinorit Llojet e kundrinorit jan: I drejt; I zhdrejt:me parafjal;pa parafjal; Kundrinori i drejt Kundrinori i drejt sht gjymtyr e dyt e fjalis q shnon objektin tek i cili kalon veprimi i shprehur nga folja. Objekti mund t jet frymor ose jofrymor. Kundrinori i drejt u prgjigjet pyetjeve:k?, cilin?, ciln?, far?. Kundrinori i drejt sht nj grup emror (i shprehur me nj emr, nj premr ose nj emr dhe nj prcaktor) n rasn kallzore pa parafjal dhe q lidhet me nj folje t forms veprore: Era e marr tundte rrapin e mom t Jubins. N qoft se fjalin veprore me kundrinor t drejt e shndrrojm n fjali psore, kundrinori i drejt bhet kryefjal e foljes n formn psore, kurse kryefjala, kundrinor me parafjal:Era e malit e shprndante kngn gjithandej. Knga shprndahej nga era e malit gjithandej.

11

Me se shprehet kundrinori i drejt? Kundrinori i drejt shprehet: a) me emr (zakonisht t shquar) n rasn kallzore: E ndoqe ndeshjen mbrm? b) me premr:E shoh at, t shoh edhe ty. c) me grup emror:Vizitova liqenin e Presps vitin e kaluar. d) me trajt t shkurtr t premrit vetor:Do ta njoftoj vet Arbrin pr orarin e ndeshjes. Kallzuesori i kundrinorit t drejt Kundrinori i drejt mund t marr nj kallzuesor Beni i mbante pantallonat t ngushta. Kallzuesori i kundrinorit t drejt shrben pr t treguar nj cilsi ose veori t qenies a t sendit t treguar nga kundrinori i drejt. Kundrinori i zhdrejt pa parafjal Kundrinori i zhdrejt pa parafjal ka lidhje t drejtprdrejt me foljen dhe prdoret gjithmon i shoqruar me trajt t shkurtr t premrit vetor. Mund t marrin kundrinor t zhdrejt foljet kalimtare dhe jokalimtare, veprore dhe joveprore. Kundrinori i zhdrejt pa parafjal u prgjigjet pyetjeve:kujt?, cilit?, cils?, cilve?, cilave?. Kundrinori i zhdrejt pa parafjal sht nj grup emror (i shprehur me nj emr, nj premr ose me nj emr dhe nj prcaktor) n rasn dhanore, q shoqrohet gjithnj nga nj trajt e shkurtr e premrit vetor n rasn dhanore. Ai ndrtohet gjithmon pa parafjal dhe tregon sende ose qenie mbi t cilat bie veprimi i shprehur nga folja. Kundrinori i zhdrejt pa parafjal luan rol t rndsishm, sht plots kryesor. Ai nuk sht i lidhur me foljen aq sa kundrinori i drejt. Me se shprehet kundrinori i zhdrejt pa parafjal? Kundrinori i zhdrejt pa parafjal shprehet: a) me emr n rasn dhanore: Fmijve (cilve?) u ishte shtuar gzimi. b) me premr:Ty (kujt?) t erdhn shum shok pr ditlindje. c) me grup emror: Shoqes s klass son (kujt?-) i dhan mimin e par n konkurs.
12

 Vendi i kundrinorit t zhdrejt pa patafjal sht zakonisht pas foljes. Por ai mund t zr lirisht pozicione t ndryshme n fjali. Kundrinori i zhdrejt me parafjal Kundrinori i zhdrejt me parafjal ka nj prdorim m t gjer e t larmishm sesa kundrinori i zhdrejt pa parafjal. Ai varet kryesisht nga folja, por edhe nga pjest ndryshme t ligjrats. Kundrinori i zhdrejt me parafjal i prgjigjet pyetjeve:pr k?, me se?, nga kush?, prej kujt?,nga se?. Kundrinori i zhdrejt me parafjal sht nj grup emror (i shprehur me nj emr, nj premr ose me nj emr dhe nj prcaktor) n rasn emrore, kallzore ose rrjedhore, i paraprir gjithmon nga nj parafjal:Ju e fituat ndeshjen me lojn tuaj. Kundrinori i zhdrejt me parafjal plotson m mir kuptimin e foljes dhe t fjalis, por nuk sht plots kryesor, sepse folja n fjali mund t prdoret edhe pa t. Parafjalt kryesore me t cilat ndrtohet kundrinori i zhdrejt me parafjal, jan: nga, te, me, pr, pa, mbi, nn, kundr; shprehjet parafjalore bashk me, me an t, n lidhje me . Kundrinori i zhdrejt me parafjal, i ndrtuar nga nj emr ose nj emr dhe nj prcaktor, mund t zvendsohet nga nj premr. Kundrinori i zhdrejt me parafjal dallohet nga dy kundrinort e tjer, sepse ndrtohet gjithmon me parafjal. Me se shprehet kundrinori i zhdrejt me parafjal? Kundrinori i zhdrejt me parafjal shprehet: a) me emr: M doli gjumi nga bubullima. (nga cila?) b) me premr:Lajmi thoshte se mbi ta rndonin shum akuza. (mbi cilt?) Kundrinori i zhdrejt me parafjal shprehet n rasn emrore, kallzore dhe rrjedhore me parafjal.

13

Prcaktori Fjalt q saktsojn, sqarojn, prcaktojn emrin brtham me t cilin lidhen, quhen prcaktor. Emri n rasn gjinore t shquar sht gjithmon n funksionin e prcaktorit. Ai shprehet me: emr, mbiemr dhe premr. Llojet e prcaktorit Llojet e prcaktorit jan: Me prshtatje, i cili shrben pr t prcaktuar cilsin e emrit brtham; Me drejtim, i cili shrben pr t treguar nj tipar t emrit q prcakton; Me bashkim; Me ndajshtim, i cili emrton emrin brtham. Morfologjia Morfologjia sht pjesa e gramatiks q studion format e ndryshme t fjalve, kuptimin e ktyre formave, klasifikimin e fjalve n pjes ligjrate, si dhe formimin e fjalve. Pjest e ligjrats Pjest e ligjrats jan: Emri; Numrori; Mbiemri; Lidhza; Premri; Pjesza; Folja; Parafjala; Ndajfolja; Pasthirrma. Disa prej tyre jan t ndryshueshme, si: emri, mbiemri, premri, folja, numrori, sepse e ndryshojn formn e tyre gjat prdorimit n fjali; kurse t tjerat jan t pandryshueshme, si: ndajfolja, lidhza, pjesza, parafjala, pasthirrma, sepse nuk ndryshojn formn e tyre gjat prdorimit n fjali.

14

Emri Kategorit gramatikore t emrit Emri sht pjes e ndryshueshme e ligjrats, q emrton dika. Kategorit gramatikore t emrit jan: Gjinia; Trajta; Numri; Rasa; Lakimi; Gjinia dhe trajta Emri ka tri gjini: Mashkullore; Femrore; Asnjjse. Emri ka dy trajta n t cilat lakohet: Trajta e shquar (emri prdoret si kryefjal n fjali); Trajta e pashquar (emrit i vm nj (njjs) prpara ose ca-disa (shums) prpara. Numri dhe rasa Emri lakohet n numrin: Njjs; Shums. Emri lakohet n rasat: Emrore; Gjinore; Dhanore; Kallzore Rrjedhore. Lakimi i emrit Emri ka tri lakime: Lakimi i par, i cili mbaron me (i); Lakimi i dyt, i cili mbaron me (u); Lakimi i tret, i cili mbaron me (a-ja). Lakimi i par dhe i dyt prdoren pr emrat n gjini mashkullore, kurse lakimi i tret prdoret pr emrat n gjini femrore. Lakimi i par Numri njjs
15

Trajta e pashquar Emrore: (nj) djal Gjinore: i,e (nj) djali Dhanore: (nj) djali Kallzore: (nj) djal Rrjedhore: prej (nj) djali Lakimi i par Numri shums

Trajta e shquar Emrore: djali Gjinore: i,e djalit Dhanore: djalit Kallzore: djalin Rrjedhore: prej djalit

Trajta e pashquar Trajta e shquar Emrore: (ca) djem Emrore: djemt Gjinore: i,e (ca) djemve Gjinore: i,e djemve Dhanore: (ca) djemve Dhanore: djemve Kallzore: (ca) djem Kallzore: djemt Rrjedhore: prej (ca) djemsh Rrjedhore: prej djemve Lakimi i dyt Numri njjs Trajta e pashquar Trajta e shquar Emrore: (nj) zog Emrore: zogu Gjinore: i,e (nj) zogu Gjinore: i,e zogut Dhanore: (nj) zogu Dhanore: zogut Kallzore: (nj) zog Kallzore: zogun Rrjedhore: prej (nj) zogu Rrjedhore: prejt zogut Lakimi i dyt Numri shums Trajta e pashquar Trajta e shquar Emrore: (ca) zogj Emrore: zogjt Gjinore: i,e (ca)zogjve Gjinore: i,e zogjve Dhanore: (ca) zogjve Dhanore: zogjve Kallzore: (ca) zogj Kallzore: zogjt Rrjedhore: prej (ca) zogjsh Rrjedhore: prej zogjve

16

Lakimi i tret Numri njjs Trajta e pashquar Emrore: (nj) vajz Gjinore: i,e (nj) vajze Dhanore: (nj) vajze Kallzore: (nj) vajz Rrjedhore: prej (nj) vajze Trajta e shquar Emrore: vajza Gjinore: i,e vajzs Dhanore: vajzs Kallzore: vajzn Rrjedhore: prej vajzs

Lakimi i tret Numri shums Trajta e pashquar Trajta e shquar Emrore: (ca) vajza Emrore: vajzat Gjinore: i,e (ca) vajzave Gjinore: i,e vajzave Dhanore: (ca) vajzave Dhanore: vajzave Kallzore: (ca) vajza Kallzore: vajzat Rrjedhore: prej (ca) vajzash Rrjedhore: prej vajzave Llojet e emrit Dallojm lloje t ndryshme t emrit: Emrat e prgjithshm dhe t prvem; Emrat frymor dhe jofrymor; Emrat konkret dhe abstrakt; Emrat e numrueshm dhe t panumrueshm; Emrat prmbledhs dhe t lnds. Emrat e prgjithshm dhe t prvem Emra t prgjithshm jan emrat q tregojn qenie ose sende n mnyr t prgjithshme: djal, vajz, mal, kukull etj. Emra t prvem jan emrat q tregojn qenie ose sende t dalluar nga t tjert q i prkasin t njjts klas: Korabi (mal), ufo (derr) etj. Emrat e prvem shkruhen gjithmon me shkronj t madhe.

17

Emrat frymor dhe jofrymor Emrat frymor jan emrat q tregojn qenie t gjalla: vajz, djal, mac, luan etj. Emrat jofrymor jan emrat q tregojn sende jo t gjalla: bank, laps, libr, tabel etj. Emrat konkret dhe abstrakt Emrat konkret jan emrat q tregojn qenie ose sende q mund t perceptohen nprmjet t parit, t dgjuarit, t prekurit, t nuhaturit ose t shijuarit: djal, lule, zhurm, parfum, thartir etj. Emrat abstrakt jan emrat q tregojn ide ose mendime q nuk mund t perceptohen me an t shqisave: besim, dashuri, zemrim etj. Emrat e numrueshm dhe t panumrueshm Emrat e numrueshm jan emrat q tregojn sende ose qenie q mund t numrohen: pul, fshatar, mac etj. Emrat e panumrueshm jan emrat q tregojn sende q paraqiten si nj mas e padallueshm, si nj lnd e pandashme: oksigjen, hidrogjen, magnez etj. Emrat prmbledhs dhe t lnds Emrat prmbledhs jan emrat q shnojn nj grup personash ose sende t nj lloji: bota, vegjlia, rinia, pleqria, njerzimi etj. Emrat e lnds jan emrat q emrtojn nj lnd homogjene q nuk mund t numrohet. Ata emrtojn prodhime ushqimore, kultura bujqsore, prodhime kimike etj: gjalp, qumsht, kos, grur, najlon etj.

18

Mbiemri Mbiemri sht pjes e ndryshueshme e ligjrats, q tregon nj cilsi apo karakteristik t emrit. Mbiemri prshtatet n numr (mjekt e rinj), gjini (mjekja e re) dhe ras (mjekun e ri), me emrin me t cilin lidhet. Mbiemrat ndahen n dy grupe: T nyjshm; T panyjshm. Nyjet tregojn se mbiemrat jan n rasa t ndryshme. Mbiemrat kan gjinin mashkullore e femrore dhe numrin njjs e shums. Formimi i mbiemrit Mbiemri n gjuhn shqipe del me formn e njjsit dhe t shumsit, n varsi t numrit t emrit q prcakton: djal i vogl djemt vegjl. Shumsi i mbiemrave t nyjshm t gjinis mashkullore formohet: a) duke ndryshuar nyjn i n t: i lart t lart. Shumsi i mbiemrave t nyjshm t gjinis femrore formohet: a) duke ndryshuar nyjn e n t: e kuqe t kuqe; b) duke ndryshuar nyjn e n t dhe me mbaresn a: e lar t lara. Lakimi i mbiemrit Gjinia mashkullore Numri njjs Trajta e pashquar Trajta e shquar Emrore: (nj) djal i mire Emrore: djali i mire Gjinore: i,e (nj) djali t mire Gjinore: i,e djalit t mire Dhanore: (nj) djali t mir Dhanore: djalit t mire Kallzore: (nj) djal t mire Kallzore: djalin e mire Rrjedhore: prej (nj) djali t mire Rrjedhore: prej djalit t mir Lakimi i mbiemrit Gjinia mashkullore Numri shums Trajta e pashquar Trajta e shquar Emrore: (ca) djem t mire Emrore: djemt e mire Gjinore: i,e (ca) djemve t mire Gjinore: i,e djemve t mir Dhanore: (ca) djemve t mir Dhanore: djemve t mire Kallzore: (ca) djem t mir Kallzore: djemt e mire Rrjedhore: prej (ca) djemsh t mire Rrjedhore: prej djemve t mir
19

Lakimi i mbiemrit Gjinia femrore Numri njjs Trajta e pashquar Trajta e shquar Emrore: (nj) vajz e mire Emrore: vajza e mire Gjinore: i,e (nj) vajze t mire Gjinore: i,e vajzs s mir Dhanore: (nj) vajze t mir Dhanore: vajzs s mir Kallzore: (nj) vajz t mire Kallzore: vajzn e mire Rrjedhore: prej (nj) vajze t mire Rrjedhore: prej vajzs s mire Lakimi i mbiemrit Gjinia femrore Numri shums Trajta e pashquar Trajta e shquar Emrore: (ca) vajza t mira Emrore: vajzat e mira Gjinore: i,e (ca) vajzave t mira Gjinore: i,e vajzave t mira Dhanore: (ca) vajzave t mira Dhanore: vajzave t mira Kallzore: (ca) vajza t mira Kallzore: vajzat e mira Rrjedhore: prej (ca) vajzash t mira Rrjedhore: prej vajzave t mira Shkallt e mbiemrit Mbiemri ka tri shkall: a) shkalla pohore (ku mbiemri tregon thjesht cilsin e sendit): Liqeni i Ohrit sht i thell. b) shkalla krahasore (ku mbiemri tregon cilsin e nj sendi, duke e krahasuar me cilsin e nj sendi tjetr) , e cila ndahet n: krahasore t barazis, krahasore t sipris dhe krahasore t ultsis:Liqeni i Ohrit sht po aq i thell sa Liqeni i Presps. Liqeni i Ohrit sht m i thell se Liqeni i Shkodrs. Liqeni i Shkodrs sht m pak i thell se Liqeni i Ohrit. c) shkalla siprore:Liqeni i Ohrit sht shum i thell.

20

Premri Llojet e premrit Premri sht pjes e ndryshueshme e ligjrats, q zvendson emrin. Dallojm disa lloje premrash: Premrat vetor: un, ti ai/ajo (njjs) ne, ju, ata/ato (shums); Premrat vetvetor: vetja, vetvetja; Premrat dftor: ky/kjo, kta/kto, i till, i ktill; Premrat pronor: imi, yti, asaj, jon, juaj; Premrat pyets: kush?, cili?, cila?, far?...; Premrat lidhor: q, i cili, e cila, t cilt; Premrat e pacaktuar: dikush, askush, t gjith . Premri vetor Premri vetor tregon veta t ndryshme n njjs dhe n shums, vetn e par (vetn q flet), vetn e dyt (vetn me t ciln flasim) dhe vetn e tret (vetn pr t ciln flasim). Premri i vets s par n njjs un tregon folsin, kurse n shums ne tregon nj grup njerzish ku bn pjes dhe folsi. Premri i vets s dyt n njjs ti tregon bashkbiseduesin, kurse n shums ju tregon nj grup njerzish ku bn pjes edhe bashkbiseduesi. Premrat e vets s tret njjs ai/ajo dhe shums ata/ato tregojn qenie ose sende pr t cilt bhet fjal (duke prjashtuar folsin dhe bashkbiseduesin). Kur i drejtohemi nj m t rrituri ose t panjohuri prdoret forma e vets s dyt shums n vend t vets s dyt njjs:Ju jeni msuesi i tij? Premri vetvetor Premri vetvetor tregon se i njjti person vepron dhe i njjti pson: Flas me vete. Premri vetvetor prdoret n kuptimin e premrave vetor t do vete e t do numri. Zakonisht vetvetori prdoret pr t treguar persona. Pr t treguar sende ai prdoret shum rrall. Premri vetvetor ka kuptim premror dhe struktur emrore. Ai prdoret me dhe pa parafjal:Ai e ndjente veten m mir. Ai fliste me vete.

21

 Premrat vetvetor prdoren n t njjtn form pr t dyja gjinit dhe pr t dy numrat. Premri vetvetor prdoret edhe si nj emr n trajt t pashquar me parafjalt: n, m mbi, pr etj. Erdhi n vete. Premri dftor Premrat dftor tregojn qenie, sende ose tipare t tyre q ndodhen afr ose larg folsit. Ata jan: ky/kjo, kta/kto, i till, i ktill etj. Premri dftor prdoret m vete ose i shoqruar me emr:I moj ata burra q jan mbledhur. Premri pronor Premri pronor tregon se sendi i dhn i prket nj vete t caktuar. do pronor ka dy pal trajta, n gjinin mashkullore dhe femrore dhe nnumrin njjs e shums: shoku im shoqja ime, libri yt librat e tu. Zakonisht premri pronor vendoset pas emrit q prcakton: shkolla jon. Por, ndonjher ai vendoset edhe para emrit: im at. Premri pronor i vets s par tregon se sendi i prket folsit ose nj grupi ku bn pjes edhe folsi: libri im, libri yn. Premri pronor i vets s dyt tregon se sendi i prket bashkbiseduesit ose nj grupi ku bn pjes edhe bashkbiseduesi: topi yt, topi juaj. Premri pronor i vets s tret tregon se sendi i prket dikujt q nuk sht i pranishm n bised: makina e tij, makina e tyre. Pr vetn e tret prdoret dhe premri pronor i vet, q tregon se sendi i prket kryefjals s fjalis: makina e vet. Premri pronor ka forma t veanta pr t dyja gjinit n tri vetat. Gjinia femrore e premrave pronor formohet: - duke ruajtur trajtn e gjinis mashkullore:libri juaj fletorja juaj; - duke ndryshuar vetm nyjn (pronor t vets III): i tij e tij, i saj e saj, i tyre e tyre; - duke i shtuar trajts s gjinis mashkullore mbaresat e dhe a: im ime, e tu e tua; - me trajt t ndryshme nga ajo e mashkullores: yt jote, yn jon. Premrat pronor prdoren n njjs dhe n shums: libri im librat e mi, libri yn librat tan.

22

23

Premri pyets Premrat pyets shrbejn pr t pyetur pr qenie. Ata jan: kush?, cili?, cila?, i sati?, far? etj. Premri lidhor Premra lidhor jan premrat me t cilt i referohemi nj fjale a nj fjalie t tr. Ata zn vendin e nj grupi emror ose t nj premri dhe Shrbejn pr t lidhur dy pjes t nj fjalie t prbr:Posht urs dukeshin varkat q notonin. Ata jan: q, i cili, e cila, t cilt etj. Premri i pacaktuar Premri i pacaktuar tregon njerz ose sendenmnyrtpacaktuar. Ata jan: dikush, ndokush, askush, t gjith, gjtihsecili, kushdo, njri etj. Lakimi i premrit vetor Veta e pare
Me trajta t shkurtra

Numri njjs Numri shums Emrore: un Emrore: ne Gjinore: Gjinore: Dhanore: mua ,(m) Dhanore: neve (na) Kallzore: mua (m) Kallzore: ne (na) Rrjedhore: meje Rrjedhore: nesh Lakimi i premrit vetor Veta e dyt
Me trajta t shkurtra

Numri njjs Emrore: ti Gjinore: Dhanore: ty (t) Kallzore: ty (t) Rrjedhore: teje

Numri shums Emrore: ju Gjinore: Dhanore: juve (ju) Kallzore: ju (ju) Rrjedhore: jush

24

Lakimi i premrit vetor Veta e tret

Me trajta t shkurtra

Numri njjs Mashkullore / Femrore Emrore: ai / ajo Gjinore: i,e atij / i,e asaj Dhanore: atij / asaj (i) Kallzore: at / at (e) Rrjedhore: atij / asaj

Numri shums Mashkullore / Femrore Emrore: ata / ato Gjinore: i,e atyre / i,e atyre Dhanore: atyre / atyre (u) Kallzore: ata / ato (i) Rrjedhore: atyre / atyre

Lakimi i premrave vetvetor Emrore: vetja Emrore: vetvetja Gjinore: i,e vetes Gjinore: i,e vetvetes Dhanore: vetes Dhanore: vetvetes Kallzore: veten Kallzore: vetveten Rrjedhore: vetes Rrjedhore: vetvetes Lakimi i premrit dftor Numri njjs Numri shums Mashkullore / Femrore Mashkullore / Femrore Emrore: ky / kjo Emrore: kta / kto Gjinore: i,e ktij / i,e ksaj Gjinore: i,e ktyre / i,e ktyre Dhanore: ktij / ksaj Dhanore: ktyre / ktyre Kallzore: kt / kt Kallzore: kta / kto Rrjedhore: ktij / ksaj Rrjedhore: ktyre / ktyre Lakimi i premrit pronor Veta e pare Numri njjs Numri shums Mashkullore / Femrore Mashkullore / Femrore Emrore: imi / imja Emrore: yni / jona Gjinore: i,e timit / i,e simes Gjinore: i,e tonit / i,e sons Dhanore: timit / simes Dhanore: tonit / sons Kallzore: timin / timen Kallzore: tonin / tonn Rrjedhore: timit / simes Rrjedhore: tonit / sons

25

Lakimi i premrit pronor Veta e dyt Numri njjs Numri shums Mashkullore / Femrore Mashkullore / Femrore Emrore: yti / jotja Emrore: juaji / juaja Gjinore: i,e tndit / i,e sates Gjinore: i,e tuajit / i,e tuajs Dhanore: tndit / sates Dhanore: tuajit / tuajs Kallzore: tndin / tnden Kallzore: tuajin / tuajn Rrjedhore: tndit / sates Rrjedhore: tuajit / tuajs Lakimi i premrit pronor Veta e tret Numri njjs Numri shums Mashkullore / Femrore Mashkullore / Femrore Emrore: i tiji / e tija Emrore: i tyri / e tyrja Gjinore: i,e t tijit / i,e s tijs Gjinore: i,e t tyrit / i,e s tyres Dhanore: t tijit / s tijs Dhanore: t tyrit / s tyres Kallzore: t tijin / s tijn Kallzore: t tyrin / t tyren Rrjedhore: t tijit / s tijs Rrjedhore: t tyrit / s tyres Lakimi i premrave pyets Emrore: kush Emrore: sa Gjinore: i,e kujt Gjinore: i,e save Dhanore: kujt Dhanore: save Kallzore: k Kallzore: sa Rrjedhore: kujt Rrjedhore: save Lakimi i premrit lidhor Numri njjs Numri shums Mashkullore / Femrore Mashkullore / Femrore Emrore: i cili / e cila Emrore: t cilt / t cilat Gjinore: i,e t cilit / i,e s cils Gjinore: i,e t cilve / i,e s cilave Dhanore: t cilit / s cils Dhanore: t cilve / s cilave Kallzore: t cilin / t ciln Kallzore: t cilt / t cilat Rrjedhore: t cilit / s cils Rrjedhore: t cilve / s cilave

26

Lakimi i premrave t pacaktuar Mashkullore / Femrore Mashkullore / Femrore Emrore: njri / njra Emrore: ndonjri / ndonjra Gjinore: i,e njrit / i,e njrs Gjinore: i,e ndonjrit / i,e ndonjrs Dhanore: njrit / njrs Dhanore: ndonjrit / ndonjrs Kallzore: njrin / njrn Kallzore: ndonjrin / ndonjrn Rrjedhore: njrit / njrs Rrjedhore: ndonjrit / ndonjrs Folja Folja sht pjes e ndryshueshme e ligjrats, e cila tregon nj veprim. Ajo z vendin qndror n fjali. Folja zgjedhohet, i ka kategorit e saj gramatikore. Kategorit gramatikore t foljes Kategorit gramatikore t foljes jan: Zgjedhimi; Mnyra; Koha; Forma; Veta; Numri Zgjedhimi Folja ka tri zgjedhime: Zgjedhimi i par, i cili mbaron me (J); Zgjedhimi i dyt, i cili mbaron me bashktingllore; Zgjedhimi i tret, i cili mbaron me zanore. Forma, veta dhe numri i foljes Folja mund t zgjedhohet n formn veprore (q tregon veprimin q e kryen ti) dhe n formn jo veprore ( q tregon veprimin q kryen dikush tjetr mbi ty). Vetat klasifikohen n: vetn e par, vetn e dyt dhe vetn e tret n numrin njjs (un, ti ai/ajo) dhe shums (ne, ju, ata/ato).

27

28

Mnyrat e foljes Dallojm gjasht lloje t mnyrave t foljes: Mnyra dftore; Mnyra lidhore; Mnyra kushtore; Mnyra habitore; Mnyra dshirore; Mnyra urdhrore. Koht kryesore t foljes dhe ato t mnyrs dftore jan: Koha e tashme; Koha e pakryer; Koha e kryer e thjesht; Koha e kryer; Koha m se e kryer; Koha e kryer e tejshkuar; Koha e ardhme dhe Koha e ardhme e prparme; Mnyra lidhore ka katr koh: Kohn e tashme; Kohn e pakryer; Kohn e kryer; Kohn m se t kryer;

Mnyra kushtore ka dy koh: Kohn e tashme dhe Kohn e kryer; Mnyra habitore ka katr koh: Kohn e tashme; Kohn e pakryer; Kohn e kryer dhe Kohn m se t kryer;

Mnyra dshirore ka dy koh: Kohn e tashme dhe Kohn e kryer; Mnyra urdhrore ka vetm vetn e dyt njjs dhe shums.

29

Koht e foljes ndahen n: T thjeshta: Koha e tashme; Koha e pakryer; Koha e kryer e thjesht dhe Koha e ardhme; T prbra: Koha e kryer; Koha m se e kryer; Koha e kryer e tejshkuar dhe Koha e ardhme e prparme; Llojet e foljes Dallojm lloje t ndryshme t foljes: Foljet ndihmse (kam dhe jam) dhe gjysmndihmse (mund, duhet); Foljet kalimtare dhe jokalimtare. Kalimtare jan ato q kan nj kundrinor, ndrsa jokalimtare jan ato q nuk kan kundrinor. Foljet kalimtare ndahen n: kalimtare t drejta, ato q kan nj kundrinor t drejt dhe n kalimtare t zhdrejta, ato q kan nj kundrinor t zhdrejt. Foljet pavetore ( ato q tregojn nj dukuri atmosferike ..p.sh.vettim, bubullim etj.) dhe njvetore (ato q kan vetm vetn e tret ..p.sh.bie shi-ai bie). Format e pashtjelluara t foljes jan: Pjesorja: punuar; Paskajorja: pr t punuar; Prcjellorja: duke punuar; Mohorja: pa punuar; Foljet e parregullta: Foljet e parregullta temn e s kryers s thjesht dhe t pjesorese kan krejt t ndryshme nga tema e trajts prfaqsuese (t.e t.p. shoh-t.e s.kr.thj. pash-t.e pj.par). Foljet e rregullta: Quhen kshtu ngase kalojn rregullisht nga nj koh n tjetrn (shikoj shikoja shikova shikuar). Folja kpujore:

30

 Shrben pr t vn lidhje pjesn kryesore t kryefjals me kallzuesorin e kryefjals, pra shrben si kpuj. Folja kpujore baz ka foljen jam (sht). Forma veprore Mnyra dftore
Koha

E tashme E pakryer lexoj lexoja

E kryer e E kryer thjesht lexova kam lexuar

M se e kryer kisha lexuar

E kryer e E tejshkuar ardhme pata lexuar do t lexoj

E ardhme e prparme do t kem lexuar

Un

Mnyra lidhore
Koha Un E tashme t lexoj E pakryer t lexoja E kryer t kem lexuar M se e kryer t kisha lexuar

Mnyra kushtore
Koha Un E tashme do t lexoja E kryer do t kisha lexuar

Mnyra habitore
Koha Un E tashme lexuakam E pakryer lexuaksha E kryer paskam lexuar M se e kryer pasksha lexuar

Mnyra dshirore
Koha Un E tashme lexofsha E kryer paa lexuar

Mnyra urdhrore Ka vetm vetn e dyt njjs dhe shums Ti lexo Ju lexoni

31

Forma joveprore Mnyra dftore

Koha Un E tashme lexohem E pakryer lexohes ha E kryer e E kryer thjesht u lexova jam lexuar M se e kryer isha lexuar E kryer e tejshkua r qesh lexuar E ardhme E ardhme e prparme do t do t lexohem jem lexuar

Mnyra lidhore
Koha Un E tashme t lexohem E pakryer t lexohesha E kryer t jem lexuar M se e kryer t isha lexuar

Mnyra kushtore
Koha Un E tashme do t lexohesha E kryer do t isha lexuar

Mnyra habitore
Koha Un E tashme u lexuakam E pakryer u lexuaksha E kryer qenkam lexuar M se e kryer qenksha lexuar

Mnyra dshirore
Koha Un E tashme u lexofsha E kryer qofsha lexuar

Mnyra urdhrore Ka vetm vetn e dyt njjs dhe shums

Ti Ju lexohu (mos u lexo) lexohuni (mos u lexoni)

32

Ndajfolja Ndajfolja sht pjes e pandryshueshme e ligjrats, q plotson para s gjithash foljen, duke treguar mnyr, vend, koh, sasi. Ndajfoljet mund t plotsojn edhe nj mbiemr ose ndajfolje tjetr. Llojet e ndajfoljes Llojet e ndajfoljes jan: Ndajfolje mnyre; Ndajfolje vendi; Ndajfolje kohe; Ndajfolje sasie. Ndajfolja e mnyrs Ndajfolja e mnyrs luan rolin e grupeve parafjalore rrethanore mnyre. Ndajfoljet kryesore t mnyrs jan: mir, keq, bukur, pastr, qart, shkurt, thjesht etj, q tregojn cilsin e veprimit; menjher, pak nga pak, vazhdimisht, shpesh, papritur etj, q tregojn ecurin e veprimit; cekt, gjer, gjat, thell, ult etj, q tregojn prmasa; bujarisht, trimrisht, besnikrisht, teorikisht etj, q kan kuptimin e togut n mnyr + mbiemr: bujarisht (n mnyr bujare), po edhe shqip, frngjisht, anglisht etj. Vjollca vallzon bukur. Ndajfolja e vendit Ndajfolja e vendit luan rolin e grupeve para fjalore t plotsit t vendit. Ndajfoljet kryesore t vendit jan: afr, larg, pran, rreth, djathtas, majtas, aty, atje, diku, gjkund, gjithkund, anemban, gjithandej, kudo, ngado etj, q tregojn vendin ku kryhet veprimi. Makina u kthye djathtas. Ndajfolja e kohs Ndajfolja e kohs luan rolin e grupeve parafjalore rrethanore kohe. Ndajfoljet kryesore t kohs jan: dje, pardje, nesr, pasnesr, paradite, pasdite, sot, sonte, tani, vjet etj, q tregojn kohn e Sakt t kryerjes sveprimit; njher, gjithmon, kurdo, s shpejti, s lashti etj, q tregojn nj koh t paprcaktuar. S shpejti do t organizohet n Tiran nj konferenc pr gjuhn shqipe.

33

Ndajfolja e sasis Ndajfolja e sasis luan rolin e grupeve emrore rrethanore sasie. Ndajfoljet kryesore t sasis jan: shum, pak, tepr, fort, njher, dy her etj, q tregojn n mas realizohet veprimi; fort, tepr, s teprmi, njfish, dyfish, trefish, aq, kaq, mjaft, pak etj, q shprehin intensitetin ose shkalln e nj veprimi a t nj cilsie. Gjeta nj libr shum t vjetr, t ruajtur shum mir. Shkallt e ndajfoljes Ndajfolja prdoret n shkalln pohore, krahasore dhe siprore. Ato formohen njsoj si shkallt e mbiemrit. Shkalla pohore: Miri ecn shpejt. Shkalla krahasore: e barazis Miri ecn aq shpejt sa Genti. e sipris Miri ecn m shpejt se Genti. e ultsis Miri ecn jo aq shpejt sa Genti. Shkalla siprore:Miri ecn shum shpejt. Numrori Numrori sht pjes e ndryshueshme e ligjrats, q tregon numr dhe sasi t caktuar qeniesh ose sendesh: nj, dy, tre, : dy fmij, tri gra, katr burra, 20 metra etj. Fjalt q tregojn radh si: i par, i dyt, i dhjet, t cilat kan kategorit gramatikore t mbiemrave, nuk trajtohen si numror, por si mbiemra. Numrort prdoren pr t treguar: Nj sasi t caktuar:N pun kishin ardhur vetm pes veta. Nj sasi t pacaktuar:N pun kishin ardhur katr a pes veta. Datn, vitin: Me sa jemi sot? M 28 Nntor. Nj periudh t caktuar kohe: Kur ke qen n Amerik? Nga 1990 deri m 1997. Prmasa ose prqindje: 0,5 m, 50% etj. Kur prdoret me nyjn e prparme t numrori ka kuptim prmbledhs: Erdhn t dhjetat. Numrori pr t mos prsritur edhe nj her emrin e dhn n fjali, ose pr t mos e zn n goj fare, prdoret i emrzuar: t bnin ata tre kundr dhjetve? Numrori prdoret i emrzuar edhe n veprime matematike:Pesa te dhjeta hyn dy her. Prdoret n emrtimin e viteve: antar shoqate inntdhjetekatrshit.
34

 Numrat nj, dy, tre emrzohen me an t prapashtess sh: njshi, dysh-i, tresh-i. Numrort jan: Fjal t parme: zero, nj, dy, tre, katr etj. Fjal t prngjitura: njmbdhjet, dymbdhjet etj. Fjal t prbra: tridhjet, pesdhjet etj. Lokucione: tridhjet e nj, pesdhjet e tre etj. Numrort n prgjithsi nuk e kan kategorin gramatikore t gjinis: katr djem, katr vajza. Bn prjashtim numri tre, i cili e ka kategorin e gjinis: tre djem, tri vajza. Numrori e ka kategorin e gjinis edhe kur ka kuptim prmbledhs: Sa djem erdhn? T dy (T tre). Sa vajza erdhn? T dyja (T tria). Lakimi i numrorit
Mashkullore Emrore: dy Gjinore: i,e dyve Dhanore: dyve Kallzore: dy Rrjedhore: dyve Emrore: t dy Gjinore: i,e t dyve Dhanore: t dyve Kallzore: t dy Rrjedhore: t dyve Femrore Emrore: t dyja Gjinore: i,e t dyjave Dhanore: t dyjave Kallzore: t dyja Rrjedhore: t dyjave

Lidhza Lidhza sht pjes e pandryshueshme e ligjrats, q shrben pr t lidhur fjal, grupe fjalsh ose fjali midis tyre. Sipas funksionit lidhzat ndahen n lidhza bashkrenditse dhe lidhza nnrenditse. Lidhzat bashkrenditse Lidhzat bashkrenditse lidhin dy elemente t t njjts natyr ose t t njjtit funksion. Ato jan: Shtuese; Veuese; Kundrshtore; Prmbyllse.

35

 Lidhzat shtuese jan: e, dhe, edhe, si edhe, asas, a etj.: Mora topin dhe luajta me shoqe. Lidhzat veuese jan: a, apo, ose, oseose etj.: Un do ti bj detyrat ose do t msoj. Lidhzat kundrshtore jan: po, por, kurse, megjithat, ndrsa, megjthkt teksa etj.: Nna bri drekn, kurse un msova. Lidhzat prmbyllse jan: andaj, ndaj, prandaj, domethn etj.: Motra u lndua, andaj e drguan te mjeku. Lidhzat nnrenditse Lidhzat nnrenditse lidhin dy elemente q kan marrdhnie varsie nga njri-tjetri. Ato jan: Ftilluese; Vendore; Kohore; Shkakore; Qllimore; Krahasore; Mnyrore; Kushtore; Rrjedhimore; Lejore. Lidhzat ftilluese jan: se, q, n, nse etj.: Un ha molln nse sht e thart. Lidhzat vendore jan: ku, tek, nga, kudo, ngado, kudo q etj.: Un l librat tek vendi. Lidhzat kohore jan: kur, gjersa, pasi, sapo etj.: Vllai doli n shtitje pasi bri detyrat. Lidhzat shkakore jan: se, sepse, derisa, meqense, meq, ngaq etj.:Un pastrova ent, derisa nna gatuante. Lidhzat qllimore jan: q, me qllim q etj.: Un u futa n banjo, me qllim q t pastrohem. Lidhzat krahasore jan: sa, aq sa, sesa etj,:Un vrapova aq sa munda. Lidhzat mnyrore jan: si, si, sikurse etj.:Motra palosi rrobat sikurse nna. Lidhzat kushtore jan: n, po, nse, po qe se etj.:Un luaj, nse kam koh t lir. Lidhzat rrjedhimore jan: sa, saq, kshtu q etj.:
36

Fmijt vrapuan, saq u rrzuan. Lidhzat lejore jan: megjithse, ndonse, edhe pse etj.: Nxnsit shkojn n shkoll edhe pse bie shi. Pjesza Pjesza sht pjes e pandryshueshme e ligjrats, q plotson kuptimin e nj fjale ose t nj fjalie. Sipas kuptimit, pjeszat grupohen n: Dftuese; Prcaktuese saktsuese; Prforcuese; Prafruese veuese ose kufizuese; Prafruese; Pohuese; Mohuese; Pyetse; Dyshuese; Zbutse; Emocionale shprehse. Pjesz dftuese sht: ja: Ja erdhi Viti i Ri. Pjeszat prcaktuese saktsuese jan: mu, pikrisht, tamam etj.: Pikrisht ai m ofendoi. Lidhzat prforcuese jan: vetm, ve, sidomos, veanrisht etj.: Un vizitova gjyshen ve pr pak koh. Pjeszat prafruese veuese ose kufizuese jan: vetm, ve, veanrisht etj.: Nxnsit pastruan oborrin, veanrisht vajzat. Pjeszat prafruese jan: afrsisht, afro, gati, rreth, pothuajse etj.: Sot n shkoll gati u rrzova. Pjeszat pohuese jan: po, posi, po se po etj.:Ai po lexonte librin. Pjeszat mohuese jan: jo, nuk, s, mos, as q etj.: Ajo nuk e lexoi shtypin. Pjeszat pyetse jan: a, , e: A erdhi nna nga puna? Pjeszat dyshuese jan: ndoshta, mbase, kushedi etj.: Mbase ai tha t vrtetn. Pjeszat zbutse jan: pa, as, para, dot etj.: Para buks mora ilaet. Pjeszat emocionale shprehse jan: , pra, se etj.: Se gjelbroi fusha.

37

Parafjala Parafjala sht pjes e pandryshueshme e ligjrats, q qndron para emrave, premrave, numrorve dhe ndajfoljeve duke vendosur marrdhnie varsie ndrmjet fjalve: U rreshtuan pr tre. Parafjalt, sipas strukturs morfologjike jan: T thjeshta: me, n, nga, afr, larg, para etj.; T prngjitura: npr, prmbi, prve, sipas etj.; Me shprehje: ball pr ball, rreth e qark etj.

Parafjalt sipas lidhjeve sintaksore klasifikohen n: Parafjal t rass emrore: nga, te (tek): U rrzua nga lodhja. Parafjal t rass gjinore: me an (ann), me rastin, me prjashtim, n saje, n vend etj.: Me an t nj miku arrita ta kaprcej kufirin. Parafjal t rass kallzore: n, me, pa, pr, m, mbi, nn, ndr, npr etj.: Erdhi von n shtpi. Parafjal t rass rrjedhore: prej, ndaj, buz etj.: Ishte prej Durrsi. Pasthirrma Pasthirrma sht pjes e pandryshueshme e ligjrats, q shrben pr t treguar ndjenjat e folsit ose prdoret pr t trhequr vmendjen e dgjuesve: O, sa mir q erdht! Ishim br merak pr ju. Pasthirrmat jan karakteristike pr gjuhn e folur dhe kuptimi i tyre shpesh qartsohet nga intonacioni. Pasthirrmat grupohen n pasthirrma emocionale q shprehin ndjenja dhe n pasthirrma urdhrore q shprehin dshirn ose vullnetin e folsit. Pasthirrma emocionale q shprehin: Ndjenja t gzuara: o, oh, oho, hoho, t lumt, urra etj.; Frik, tmerr: bobo, kuku, obobo etj.; Habi: au, oj, u, ua, uh etj.; Mosbesim, mosprfillje, prbuzje: aha, ahu, i, ptu etj.; Paknaqsi, keqardhje, mrzi, dhembje: a, ah, of, uf etj.; Nxitje (thirrje, urdhr, lutje): hej, o, ore, pst, forca, hop, h, sht etj.; Prshndetje, mirnjohje, mallkime, sharje, ngushllime etj: faleminderit, lamtumir, mirmngjes, mirdita, mirmbrma, mirupafshim, mir se erdhe etj.

38

 Pasthirrmat vendosen zakonisht n fillim t fjalis, por shpesh prdoren edhe n mes, edhe n fund t saj. Pas tyre vihet presje. Kur shqiptohen me fuqi t veant, pas tyre vihet pikuditje: Ua! Paske ardhur! Onomatopet Onomatopet jan fjal q shrbejn pr t riprodhuar tingujt, zrat, zhurmat, britmat. N dallim nga pasthirrmat, ato nuk shrbejn pr t shprehur ndjenja: Mjau, mjau bnte macja. Ato mund t prfshihen edhe te pasthirrmat, por gjithsesi dallohen prej tyre. Fjalit e prbra Fjalit e prbra me bashkrenditje Fjali t prbra me bashkrenditje jan fjalit e prbra t paktn nga dy pjes t pavarura q lidhen me njra- tjetrn me lidhza bashkrenditse: Koht kalojn dhe njerzit ndyshojn. T dyja pjest jan t pavarura mga njra-tjetra dhe mund t prdoren me vete si fjali t thjeshta: Koht kalojn. Njerzit ndyshojn. T prdorura si pjes t fjalis s prbr ato lidhen me lidhzn bashkrenditse dhe. Nuk do t merren si fjali t prbra me bashkrenditje, por si fjali t thjeshta me folje homogjene, t gjitha ato fjali kan dy ose m shum folje q kan t prbashkt, prve kryefjals, t paktn edhe nj gjymtyr t dyt: Fmijt dgjonin dhe zbatonin vetm fjalt e msuesit t tyre. Te fjalit e prbra me bashkrenditje, lidhza bashkrenditse q lidh dy pjest(dhe) nuk mund t vihet n krye t fjalis, pra fjalia e prbr nuk mund t filloj me t (Dhe njerzit ndryshojn koht kalojn), do t ishte pa kuptim. Te fjalia e prbr me bashkrenditje njra pjes nuk mund t futet n mes t pjess tjetr (Koht dhe njerzit ndryshojn), kalojn do t ishte pa kuptim. Pjest e fjalis s prbr me bashkrenditje mund t bashkohen edhe me lidhza t prsritura n krye t do pjese:
39

Ose do t ngrihem hert pr t kapur autobusin, ose, pastaj, do t shkoj n kmb. Llojet e fjalive t prbra me bashkrenditje Fjalit e prbra me bashkrenditje shtuese. Pjest prbrse t ktyre fjalive t prbra lidhen me an t lidhzave bashkrenditse shtuese: e, dhe, edhe, as, si, jo vetm por edhe etj. Nj njeri hedh nj gur n lum dhe njqind smund ta nxjerrin. Para lidhzave shtuese t thjeshta e, edhe, as nuk vihet presje. Shkojm nj her n shtpi dhe pastaj dalim. Para pjess s dyt t lidhzave t prsritura dhe para pjess s dyt t lidhzave t dyfishta gjithmon vihet presje. Vajzat as nuk donin t hanin, as nuk donin t rrinin. Fjali t prbra me bashkrenditje veuese. Pjest prbrse t ktyre fjalive t prbra lidhen me an t lidhzave bashkrenditse veuese: ose, apo, a, ose ose etj. N stadiumin e qytetit ose zhvillohen ndeshje futbolli, ose organizohen manifestime sportive. Para lidhzave t thjeshta veuese ose, a, apo nuk vihet presje. Para pjess s dyt t lidhzave t prsritura gjithmon vihet presje: Ose nisemi tani, ose nuk shkojm fare. Lidhza apo prdoret kur fjalia sht pyetse: Un do t shkoj, apo do t shkoni ju? Fjali t prbra me bashkrenditje kundrshtuese. Pjest prbrse t ktyre fjalive t prbra lidhen me an t lidhzave bashkrenditse kundrshtore ose kundrshtuese: po, por, kurse, mirpo, megjithat, ndrsa, teksa, porsa, ve, vese etj. E lshoj, po sm lshon. Para pjess s dyt t ktyre fjalive vihet presje. Fjalit e prbra me bashkrenditje prmbyllse. Pjest prbrse t ktyre fjalive t prbra lidhen me an t lidhzave bashkrenditse prmbyllse: andaj, ndaj, prandaj, pa etj. Ishte shum e lir, prandaj e bleva. Para lidhzave prmbyllse vihet presje. Fjalit e prbra me nnrenditje Fjali t prbra me nnrenditje jan fjalit e prbra t paktn nga dy pjes, njra kryesore dhe tjetra e varur prej saj:
40

Dgjohej vetm cicrima e zogjve q fluturonin pran dritares sime. Pra, pjest e ksaj fjalie nuk jan t pavarura nga njra-tjetra. Ato nuk mund t qndrojn q t dyja m vete, t prdoren si fjali t thjeshta. Pjesa e par mund t qndroj m vete dhe sht pjes kryesore e ksaj fjalie t prbr, kurse pjesa e dyt fillon me nj premr lidhor e nuk mund t qndroj pa t parn, pra varet prej saj. Pjest e nnrenditura luajn n fjalin e prbr t njjtin rol, si edhe grupet e fjalve brenda fjalis s thjesht, pra t kryefjals, t kundrinorit t drejt, t prcaktorit, t rrethanorve si dhe funksione ttjera. Fjalia e prbr me pjes t nnrenditura prcaktore Pjesa e nnrenditur prcaktore tregon nj karakteristik t nj gjymtyre t pjess kryesore t shprehur me emr, grup emror ose premr: Tirana sht qyteti q m plqen m shum n Shqipri. Pra, pjesa e nnrenditur prcaktore kryen po at funksion q kryen prcaktori n fjalin e thjesht. Emri, grupi emror ose premri i pjess kryesore q plotsohet nga pjesa e nnrenditur prcaktore quhet paraprijs. Ka dy lloje pjessh t nnrenditura prcaktore: Prcaktore-kufizuese, t cilat nuk mund t hiqen, sepse prishet kuptimi ose ndryshon kuptimi i saj fillestar: M plqejn shum njerzit q punojn sistemakisht. Prcaktore-shtuese, t cilat shtojn ose sqarojn dika dhe mund ti heqim pa prishur strukturn gramatikore t fjalis: Mali i Korabit, q ngrihet mbi 2000 metra, sht maja m e lart e Shqipris. Folja, n pjesn e nnrenditur prcaktore mund t jet n mnyrn dftore dhe lidhore: Lexova nj libr q flet pr historin e Murit Kinez. Krkoj nj libr q t tregoj historin e ndrtimit t Murit Kinez. Kur paraprijsi sht nj premr, pjesa e nnrenditur lidhet me kryesoren vetm me premrin lidhor q: Ai q t thot gjithmon t vrtetn, t do t mirn.
41

 Kur paraprijsi sht nj premr dftor, para pjess s nnrenditur prcaktore nuk vihet presje: Ai q po flet me Agronin sht msuesi i Mirs. N raste t rralla pjesa e nnrenditur prcaktore mund t lidhet me paraprijsin edhe me lidhzat se, q. Fjalia e prbr me pjes t nnrenditura ftilluese Pjesa e nnrenditur ftilluese bnosekryenat funksion q kryen grupi emror ose premri kryefjal apo kundrinori i drejt i foljes s pjess kryesore. Pra, pjesa e nnrenditur ftilluese kryen po at funksion q kryen kryefjala ose kundrinori i drejt n fjalin e thjesht. Pjesa e nnrenditur ftilluese lidhet me pjesn kryesore me an t lidhzave nnrenditse ftilluese: q, se: Dihet se toka rrotullohet rreth diellit. Kemi menduar q t organizojm nj shtitje n parkun e qytetit. Pjesa e nnrenditur ftilluese zakonisht qndron pas pjess kryesore. Po kur duam ta theksojm pjesn kryesore, pjesn e nnrenditur e vm prpara. Kur pjesa e nnrenditur ftilluese vjen pas kryesores, midis tyre nuk prdoret asnjher presje. Kur pjesa e nnrenditur ftilluese del para kryesores, ato ndahen me presje. Fjalia e prbr me pjes t nnrenditura kohore Pjest e nnrenditura rrethanore luajn t njjtin rol q luajn rrethanort n fjalin e thjesht. Fjalit e prbra me pjes t nnrenditura rrethanore jan: kohore, vendore, shkakore, rrjedhimore, sasiore, mnyrore, krahasore, qllimore, kushtore dhe lejore. Pjesa e nnrenditur kohore lidhet me pjesn kryesore me an t lidhzave: kur, tek, sa, si, q, derisa, gjersa, sa her, pasi, sapo etj. Pjesa e nnrenditur kohore iu prgjigjet pyetjeve: kur?, deri kur?, q kur? Sapo doli mjeku nga spitali, erdhi nj urgjenc. Pjesa e nnrenditur kohore zakonisht qndron n krye t fjalis s prbr, pra pjesa e nrenditur n fillim dhe pjesa kryesore pas saj. Por, pjesa e nnrenditur kohore mund t qndroj edhe n mes, edhe n fund t pjess.
42

 Kur pjesa e nnrenditur kohore qndron para kryesores, ndahet me presje. Nuk vihet presje nse pjesa e nnrenditur lidhet drejtprdrejt me foljen e pjess kryesore. Fjalia e prbr me pjes t nnrenditura vendore Pjesa e nnrenditur vendore, ashtu si rrethanori i vendit n fjalin e thjesht, tregon vendin ku kryhet veprimi i shprehur nga folja e pjess kryesore. Si ndajfolje vendi t pjess kryesore q saktsohen nga pjesa e nnrenditur vendore, prdoren: aty, atje, andej, ktu, ngado etj. Pjesa e nnrenditur vendore lidhet me pjesn kryesore me an t lidhzave vendore: ku, kudo, ngado, tek, tekdo, kudo q etj. Nna shkoi ku ishin fmijt. Pjesa e nnrenditur vendore u pgjigjet pyetjeve: ku?, nga?, drejtuar foljes s pjess kryesore. Kur pjesa e nnrenditur vendore vjen pas pjess kryesore, prpara saj nuk vihet presje. Kur pjesa e nnrenditur vendore ndodhet n mes t pjess kryesore dhe plotson drejtprdrejt foljen, ajo vihet ndrmjet presjeve. N rast se sht n mes t pjess kryesore dhe saktson nj ndajfolje t pjess kryesore, vihet pas presje vetm pas pjess s nnrenditur. Fjalia e prbr me pjes t nnrenditura qllimore Pjesa e nnrenditur qllimore, ashtu si rrethanori i qllimit n fjalin e thjesht, tregon me qllim kryhet veprimi i shprehur n pjesn kryesore. Babai punonte shum, q fmijt t ishin t lumtur. Pjesa e nnrenditur qllimore lidhet me pjesn kryesore me an t lidhzave lidhore: q, me qllim q, n mnyr q etj. Pjesa e nnrenditur qllimore e ka foljen gjithmon n mnyrn lidhore dhe u prgjigjet pyetjeve: me qllim?, prse? etj: Duhet t punojm q t fitojm. Pjesa e nnrenditur qllimore mund t zr vend para, n mes dhe pas pjess kryesore. Rendi m i zakonshm sht pjesa kryesore prpara, e nnrenditura pas saj. Kur pjesa e nnrenditur qllimore qndron para kryesores, ndahet me presje: Q t fitojm, duhet t punojm.
43

 Kur futet n mes t pjess kryesore vihet midis dy presjesh. Kur qndron pas pjess kryesore zakonisht ndahet me presje. Nuk ndahet me presje kur pjesa e nnrenditur lidhet n mnyr t drejtprdrejt me foljen. Fjalia e prbr me pjes t nnrenditura shkakore Pjesa e nnrenditur shkakore, ashtu si rrethanori i shkakut n fjalin e thjesht, tregon shkakun e kryerjes ose mos kryerjes s veprimit t shprehur nga folja n pjesn kryesore. Pjesa e nnrenditur shkakore lidhet me pjesn kryesore me an t lidhzave nnrenditse shkakore: se, sepse, meq, ngase etj. Vnia e presjes s nnrenditur shkakore prpara pjess kryesore shrben pr t theksuar a vn n dukje shkakun.Meqense pamja sht m e bukur, shtpin do ta ndrtojm n maj t kodrs. Pjesa e nnrenditur shkakore ndahet gjithmon me presje ose vihet midis dy presjeve. Fjalia e prbr me pjes nnrenditse rrjedhimore Pjesa e nnrenditur rrjedhimore tregon rrjedhimin, pasojn e nj veprimi a ngjarjeje, pr t ciln flitet n pjesn kryesore: N rrug kishte shum mjegull, kshtu q nuk shihej asgj. Pjesa e nnrenditur rrjedhimore lidhet me pjesn kryesore me an t lidhzave nnrenditse rrjedhimore: kshtu q, saq etj. Pjesa e nnrenditur rrjedhimore qndron gjithmon pas kryesores. Pjesa e nnrenditur rrjedhimore ndahet gjithmon me presje. Fjalia e prbr me pjes t nnrenditura lejore Pjesa e nnrenditur lejore tregon nj veprim a gjendje q duhej ta pengonte kryerjen e veprimit q tregohet n pjesn kryesore, po nuk arrin ta ndaloj:Megjithse kisha koh q kisha rn t flija, gjumi nuk m zinte. Pjesa e nnrenditur lejore lidhet me kryesoren me an t lidhzave nnrenditse lejore: megjithse, ndonse, sido q, edhe pse etj. Pjesa e nnrenditur lejore zakonisht qndron para kryesores. N cilindo pozicion qoft, pjesa e nnrenditur lejore ndahet me presje ose vihet n mes dy presjesh. Kuptim lejor kan edhe pjest e nnrenditura q lidhen me lidhzat: edhe n, edhe sikur, edhe pse.
44

Fjalia e prbr me pjes t nnrenditura kushtore Pjesa e nnrenditur kushtore tregon kushtin q duhet plotsuar, q t realizohet dukuria ose veprimi pr t cilin bhet fjal n pjesn kryesore. N qoft se ke studiuar, do ta marrsh provimin. Pjesa e nnrenditur kushtore lidhet me kryesoren me idhzat nnrenditse kushtore: n, nse, n rast se, po qe se, me kusht q etj. Po pjesa e nnrenditur kushtore mund t lidhet me Kryesoren edhe pa lidhzat. Pjesa e nnrenditur kushtore m shpesh qndron para pjess kryesore, po mund t vij edhe pas ose t futet n mes t saj. N cilindo vend q t ndodhet pjesa e nnrenditur kushtore ndahet me presje.

45

Fjalia e prbr me pjes t nnrenditura krahasore Pjesa e nnrenditur krahasore shrben pr t krahasuar nj veprim a nj dukuri me nj tjetr dhe tregon barazi ose pabarazi. Sa punonte Mira, aq punonte dhe Vera. Kur krahasimi tregon barazi, pjesa e nnrenditur krahasore lidhet me kryesoren me lidhzat nnrenditse: sa, aq sa, t cilave n pjesn kryesore u prgjigjet ndajfolja aq. Kur krahasimi tregon pabarazi, pjesa e nnrenditur krahasore lidhet me kryesoren me an t lidhzave nnrenditse krahasore: se, se, nga sa, nga, t cilave n pjesn kryesore u prgjigjet nj mbiemr ose nj ndajfolje n shkalln krahasore. Pjesa e nnrenditur krahasore e barazis q fillon me: sa, aq sa, qndron zakonisht para kryesores: Sa punonte, aq fitonte. Pjesa e nnrenditur krahasore e pabarazis q fillon me: se, sesa, nga, nga se, qndron pas kryesores: Kishte m shum fjal, se kishte pun. Pjesa e nnrenditur krahasore e barazis ndahet gjithmon me presje nga kryesorja. Pjesa e nnrenditur krahasore e pabarazis po t lidhet drejtprdrejt me mbiemrin ose ndajfoljen n shkalln krahasore q ndodhet n pjesn kryesore, nuk ndahet me presje. Fjalia e prbr me pjes t nnrenditura mnyrore Pjesa e nnrenditur mnyrore, ashtu si rrethanori i mnyrs n fjalin e thjesht, tregon mnyrn se si kryhet veprimi i shprehur n pjesn kryesore. Pjesa e nnrenditur mnyrore lidhet me pjesn kryesore me an t lidhzave nnrenditse mnyrore: si, si, sikur, ashtu si etj. Kur pjesa e nnrenditur mnyrore qndron pas kryesores, zakonisht, ndahet me presje. Nuk ndahet vetm kur lidhet drejtpdrejt me foljen e pjess kryesore: Brtiste sikur t ishte i marr. Fjalia e prbr me pjes t nnrenditura sasiore Pjesa e nnrenditur sasiore, ashtu si rrethanori i sasis n fjalin e thjesht, tregon n mas ose sasi paraqitet gjendja ose kryhet veprimi pr t ciln flitet n pjesn kryesore: Sa libra ka lexuar ai, ju skeni ngrn patate.
46

 Pjesa e nnrenditur sasiore lidhet me pjesn kryesore me lidhzn nnrenditse sasiore: sa. Pjesa e nnrenditur sasiore qndron gjithmon vetm pas pjess kryesore. Pjesa e nnrenditur sasiore ndahet zakonisht me presje. Kur lidhza sa lidhet drejtprdrejt me foljen, nuk vihet presje. Ligjrata e drejt dhe ligjrata e zhdrejt Ligjrata e drejt Ligjrat e drejt jan fjalt tona ose t nj tjetri t riprodhuara me prpikmri nga nj person tjetr: Abdyl Frashri ka thn: T bashkohemi n nj bes t gjith shqiptart. Ligjrata e drejt mund t jet nj fjali e thjesht a e prbr ose nj thnie prej disa fjalish. Ligjrata e drejt shpesh paraprihet nga fjalt e autorit: Sknderbeu tha: Lajmroni fitoren dhe ndizni zjarret q ti bhet drit popullit. Fjal e autorit prmbajn folje si: tha, thirri, pyeti, u prgjegj, u nxeh etj. Ato mund t qndrojn para, n mes ose n fund t ligjrats s drejt. N t folur ligjrata e drejt veohet nga fjalt e autorit me an t pauzs. Fjalt e riprodhuara shqiptohen me tonin e natyrshm t biseds. N t shkruar ligjrata e drejt dallohet me an t shenjave t piksimit. Kur ligjrata e drejt qndron pas fjalve t autorit, para saj vihen dy pika, fjala e par e ligjrats s drejt fillon me shkronj t madhe. Ligjrata e drejt vihet midis thonjzash: Populli thot: M mir nj vez sot se nj pul mot. Kur ligjrata e drejt qndron para fjalve t autorit, pas saj vihet presje dhe viz, fjalt e autorit fillojn me shkronj t vogl: M mir nj vez sot se nj pul mot, - thot populli. N qoft se ligjrata e drejt sht fjali pyetse ose nxitse, n fund t saj vihet pikpyetje ose pikuditje dhe viz:
47

Sa u lodha sot! tha Blerta. Kur do t shkojm? pyeti Zana. Kur fjalt e autorit futen n mes t ligjrats s drejt prdoren kto shenja piksimi: Kur ligjrata e drejt sht nj fjali e thjesht ose e prbr, para dhe pas fjalve t autorit vihet presje dhe viz; N qoft se pjesa e dyt sht nj fjali tjetr, ather pas fjalve t autorit vihet pik dhe viz; N qoft se pjesa e par e ligjrats s drejt sht fjali pyetse ose nxitse, ajo mbaron me pikpyetje ose pikuditje. Para fjalve t autorit vihet viz, pas tyre pik dhe viz. Ligjrata e zhdrejt Ligjrat e zhdrejt jan fjalt tona ose t nj tjetri t riprodhuara, t ndryshuara nga nj person tjetr: Abdyl Frashri ka thn q t bashkohemi me nj bes t gjith shqiptart. Pra, fjalt e autorit dhe ligjrata e drejt kthehen n fjali t prbr me pjest nnrenditura ftilluese, ku fjalt e autorit jan pjesa kryesore dhe ligjrata e zhdrejt pjesa e nnrenditur. Gjat kthimit t ligjrats s drejt n ligjrat t zhdrejt duhettkenkujdes format vetore t foljeve dhe t premrave vetor. Pr kt, fillimisht, duhet t dallojm ligjrimin nga tregimi: Ligjrim sht kur folsi i bn t qart bashkbiseduesve nj ngjarje t astit n t ciln ai merr pjes. Tregim sht kur folsi tregon nj ngjarje t shkuar q ai nuk e lidh me astin kur flet. Ligjrimi dhe tregimi dallohen nga njri-tjetri nga nj sr karakteristikash q dallojn edhe ligjratn e drejt nga ligjrata e zhdrejt: Ndryshimi i vets; Ndryshimi i disa ndajfoljeve ose i disa prcaktorve q lidhen me aktualitetin e procesit ose t veprimit; Ndryshimi kryesor ndrmjet ligjrimit dhe tregimit qndron n kohn e foljeve q ata prdorin. Ligjrimi prdor si koh referimi ndaj situats aktuale t tashmen, ndrsa tregimi t kryern e thjesht ose t pakryern, sipas veprimit q shpreh folja (veprim q kryhet menjher ose q zgjat). Veprimi i prfunduar n ligjrim jepet me t kryern e thjesht, t kryern ose m se t kryern, kurse n tregim jepet me t kryern e tejshkuar.

48

49