Matriks Bentuk Eselon-Baris dan Penyelesaian Sistem Persamaan Linear

(Row-echelon Form Matrices and Types of Solutions of Linear Equations System)

Katakan matrik imbuhan (augmented matrix) bagi satu Sistem Persamaan Linear (SPL) diturunkan (reduced) kepada Matriks Bentuk Eselon-Baris (BEB) dengan menggunakan Operasi Baris Permulaan (OBP). a11x1 + a12x2 + ... + a1nxn = b1 a21x1 + a22x2 + ... + a2nxn = b2
: : : : : : : :

a11 a12 ... a21 a22 ...

: : : :

a1n a2n
: :

b1 b2
: :

OBP

am1x1 + am2x2 + ... + amnxn = bm Sistem Persamaan Linear

am1 am2 ... amn Matriks Imbuhan

bm

X 0 0 0

X X 0 0

X X X 0

X X X X

X X X X

Matriks Bentuk Eselon-Baris

Dengan memeriksa matriks BEB yang terhasil, kita dapat menentukan jenis penyelesaian bagi SPL berkenaan. Terdapat 3 jenis penyelesaian seperti berikut: 1. Penyelesaian Unik Contoh 1.1
* sila rujuk Lampiran A untuk proses penurunan yang lengkap menggunakan OBP

x + y + 2z = 8 x 2y + 3z = 1 3x 7y + 4z = 10 Sistem Persamaan Linear

1 2 8 1 1 2 3 1 3 7 4 10 Matriks Imbuhan

OBP*

2 8 1 1 0 1 5 9 0 0 1 2 Matriks BEB

Matriks BEB di atas mempunyai 3 pembolehubah pelopor (leading variable) iaitu x, y, z tiada pembolehubah bebas (free variable) SPL yang sepadan dengan matriks BEB ini ialah: Perhatikan bahawa SPL ini mempunyai 3 persamaan linear, iaitu sama dengan bilangan pembolehubah dalam sistem. Oleh itu sistem ini mempunyai penyelesaian unik. x + y + 2z = 8 y 5z = 9 z = 2

Dengan cara penggantian dari belakang (back substitution), sistem ini dapat diselesaikan, iaitu z=2 y = -9 +5z = 1 x = 8 y -2z = 3 Contoh 1.2 2x y 3z = 0 x + 2y 3z = 0 x + y + 4z = 0 Sistem Persamaan Linear
x 3 y = 1 z 2
4 0 1 1 1 0 0 3 0 0 10 0

2 1 3 0 2 3 0 1 1 1 4 0

OBP

Matriks Imbuhan

Matriks BEB

Matriks BEB di atas mempunyai 3 pembolehubah pelopor (leading variable) iaitu x, y, z tiada pembolehubah bebas (free variable)

1/4

SPL yang sepadan dengan matriks BEB ini ialah: Perhatikan bahawa SPL ini mempunyai 3 persamaan linear, iaitu sama dengan bilangan pembolehubah dalam sistem. Oleh itu sistem ini mempunyai penyelesaian unik.

x + y + 4z = 3y + z = -10z =

0 0 0

Dengan cara penggantian dari belakang (back substitution), sistem ini dapat diselesaikan, iaitu z=0 y=0 x=0

x 0 y = 0 z 0

Perhatikan semua nilai x, y, z dalam penyelesaian ini adalah sifar. Penyelesaian ini dipanggil juga penyelesaian remeh (trivial solution). Kita katakan sistem ini mempunyai hanya penyelesaian remeh. Konsep ini akan disentuh lagi dalam tajuk Ketakbersandaran Linear (Linear Independence) suatu set vektor. 2. Penyelesaian Banyak Contoh 2.1 x + 2y + 2z = 0 2x + 5z = -1 2x + 8y + 3z = 1 Sistem Persamaan Linear
0 1 2 2 2 0 5 1 2 8 3 1 2 0 1 2 0 4 1 1 0 0 0 0

OBP

Matriks Imbuhan

Matriks BEB

Matriks BEB di atas mempunyai 2 pembolehubah pelopor (leading variable) iaitu x, y 1 pembolehubah bebas (free variable) iaitu z SPL yang sepadan dengan matriks BEB ini ialah: Perhatikan bahawa SPL ini mempunyai 2 persamaan linear iaitu kurang dari bilangan pembolehubah (3) dalam sistem. Oleh itu sistem ini mempunyai banyak penyelesaian. Dengan memberikan sebarang nilai, t (parameter) kepada pembolehubah bebas z dan menyelesaikannya secara penggantian dari belakang, penyelesaian sistem ini dapat dinyatakan seperti berikut: z=t y = (1 + t)/4 x = -(1+5t)/2 Contoh 2.2 3y 2w + x 4y 2w + x + 2y 4w 2x + 5y 2z + 3z z 4z = = = = 0 0 0 0
0 3 2 0 1 4 3 2 2 1 2 1 4 2 5 4 Matriks Imbuhan 0 0 0 0

x + 2y + 2z = 4y z =

0 1

atau

z = 4t y = 1+t x = -2-10t

x 2 10t 2 10 y = 1 + t = 1 + t 1 z 4t 0 4

OBP

2 0 0 0

Sistem Persamaan Linear

3 0 0 3 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Matriks BEB

1 4

Matriks BEB di atas mempunyai 2 pembolehubah pelopor (leading variable) iaitu w, y 2 pembolehubah bebas (free variable) iaitu x, z 2/4

SPL yang sepadan dengan matriks BEB ini ialah: Perhatikan bahawa SPL ini mempunyai 2 persamaan linear, iaitu kurang dari bilangan pembolehubah (4) dalam sistem. Oleh itu sistem ini mempunyai banyak penyelesaian.

2w + x 4y + 3z = 0 3y 2z = 0

Dengan memberikan sebarang nilai, t dan s kepada 2 pembolehubah bebas x, z dan menyelesaikannya secara penggantian dari belakang, penyelesaian sistem ini dapat dinyatakan seperti berikut: z y x w =t = 2t/3 atau =s = s/2 t/6 z y x w = 6t = 4t = 2s =-s-t
w s t 1 1 x 2s 2 0 y = 4t = s 0 + t 4 z 6t 0 6

Perhatikan jika kita ambil t=0 dan s=0, kita perolehi penyelesaian remeh (w=0, x=0, y=0, z=0). Jika kita ambil t=1 dan s=1, kita perolehi penyelesaian tak remeh, iaitu w= 2, x=2, y=4, z=6. Kita katakan SPL ini mempunyai penyelesaian lain selain dari penyelesaian remeh. 3. Tiada Penyelesaian Contoh 3.1 3x + 6y 3z = -2 2y + 3z = 1 6x + 6y + 3z = 5 Sistem Persamaan Linear
6 3 2 3 3 1 0 2 6 6 3 5 6 3 2 3 3 1 0 2 0 0 0 6

OBP

Matriks Imbuhan

Matriks BEB 3x + 6y 3z = 2 2y + 3z = 1 0 = 6

SPL yang sepadan dengan matriks BEB ini ialah: Perhatikan bahawa persamaan ketiga (0 = 6) dalam SPL ini ialah satu pernyataan palsu. Ini bermakna sistem ini adalah tak konsisten dan tiada penyelesaian.

Latihan Katakan matriks imbuhan suatu sistem persamaan linear telah diturunkan ke bentuk BEB seperti yang diberikan. Tandakan di kotak yang betul berkaitan dengan kekonsistenan sistem, dan jenis penyelesaiannya jika sistem itu konsisten.
0 1 1 2 (a) 0 1 3 2 0 0 0 0 1 4 2 1 (b) 0 1 4 6 0 0 0 1
(c) Sistem ini konsisten tak konsisten. penyelesaian banyak

Jika sistem konsisten, penyelesaian unik Sistem ini konsisten

tak konsisten.

1 4 2 1 2 1 2 0 1 0 0 0 0 1 4

Jika sistem konsisten, penyelesaian unik penyelesaian banyak Sistem ini konsisten tak konsisten. Jika sistem konsisten, penyelesaian unik penyelesaian banyak Sistem ini konsisten tak konsisten. Jika sistem konsisten, penyelesaian unik penyelesaian banyak

1 2 5 0 (d) 0 1 4 0 0 0 1 0

3/4

Lampiran A

Contoh 1.1

Contoh 1.2

Contoh 2.1

Contoh 2.2

Contoh 3.1

Dr. Ng Kok Fu Jabatan Matematik IPG Kampus Sultan Abdul Halim

4/4