Univerzitet u Sarajevu Prirodno matematiki fakultet Odsjek za geografiju RPP

Kratki pregled kroz Tematsku kartografiju

Mentor: prof.dr.Snjeana Musa Sarajevo, maj, 2013.

Student: Avdi Aida

Tematska kartografija, tematske karte, definicija: Tematska kartografija je kartografska disciplina koja je nala najveu primjenu u mnogim geografskim istraivanjima, ali i u drugim naukama i praksi, odnosno tamo gdje je neophodno prikazivanje prostornog razmjetaja objekata, pojava i procesa koji se istrauju. Najvei dio tematskih karata koristi geografske objekte, pojave i procese kao sadraj koji se na grafiki nain prezentuju na karti. Tematska kartografija se smatra drugim jezikom kartografije ili grafikom geografijom. Tematske karte razlikuju se meusobno po sadraju. Na njima moe biti predstavljena samo jedna pojava, koja je dio sadraja opegeografskih karata (reljef, naselja i dr.), zatim, pojava koja je prisutna na teritoriji i nije predmet opegeografskih karata, ali ini dio geografske sredine (stanovnitvo, privreda i sl.) ili pojava u geoprostoru koja se ne mogu osjetiti ulima, ve su predmet mjerenja i istraivanja (geosezmike, klimatoloke i sl.).

Slika 1. Primjer tematske karte, geoloka karta Evrope

Ako je na karti predstavljena jedna pojava to je monotematska karta, a ako je kombinacija dvije ili vie pojava to je politematska karta. Slika 1. je primjer monotematske karte, jer je prikaza jedna tema, odnosno u ovom sluaju geologija. Ove karte predstavljaju sintezu kartiranja dvije ili vie pojava, pa se i nazivaju sintezne karte. VRSTE TEMATSKIH KARATA: Sadraj tematskih karata je razliit i dijele se prema: karakteru, tematici, vremenskom razdoblju i namjeni Podjela tematskih karata prema sadraju: - zasniva se na tome da li je kartirana jedna pojava ili jedno njeno obiljeje (temperature vazduha, natalitet stanovnitva) ANALITIKA KARTA, ili je na osnovu dvije ili vie analitikih karata izvedena nova karta SINTEZNA KARTA. Izvoenjem zajednikih pokazatelja, ali tematskih povezanih pojava (klimatskih, privrednih, demografskih i dr.) dobijaju se KOMPLEKSNE KARTE. Primjer 1: analitika karta

Slika 2. Karta gustoe naseljenosti Hrvatske. Karta 2 predstavlja primjer analitike karte, koja se koristi u specijalistikim istraivanjimajer omoguava prostorni prikaz pojedinanih pojava ili samo jednog obiljeja (zranog pritiska), za jedan vremenski presjek (broj stanovnika po popisu iz 1991.). Rezultat su konkretnih terenskih istraivanja i predstavljaju autorske analitike originale, koji slue za dalja istraivanja.

Primjer 2: Sintezna karta

Slika br.3. Karta kretanja stanovnitva Svijeta

Sintezne karte rezultat su obrade istraenih pojava, provjere tanosti i mjerenja analiza, na osnovu dvije ili vie analitikih karata. One prikazuju odreenu zakonitost vezanu za datu pojavu ili obiljeje (prosjene temperature, kretanje stanovnitva, pogodnosti podloge za izgradnju i dr.)

Primjer 3: Kompleksne karte

Slika 4. Karta ekolokih zona Svijeta

Kompleksne karte predstavljaju kompleks pojava ime se utvruje generalni pregled stanja odreene geografske sredine. Objedinjuju prikaz sadraja niza analitikih i izvedenih karata. To su karte: ekosistema odreene teritorije, zatiene prirodne batine, stanja ivotne sredine, ekonomskih rejona, poljoprivrednih regiona itd.

PODJELA TEMATSKIH KARATA PREMA TEMATICI SADRAJA

Tematske karte predstavljaju raznovrsne sadraje, razliitih tematika, pa se klasifikacija po tematici vri saglasno sistemu nauka. 1. Karte prirodnih pojava, sistema i prirodne sredine a) Geoloke

karte:

Geoloka karta je grafiki nain prikaza geoloke grae, starosti stijena, njihovog sastava i meusobnih odnosa, kao i ostalih vanih geolokih pojava nekog terena na topografskoj karti (podlozi). Proces njene izrade, od prikupljanja podataka ranijih istraivanja, analize postojee dokumentacije, terenskog rada, analize prikupljenih podataka, izrade geoloke karte, presjeka i pratee tehnike dokumentacije naziva se geoloko kartiranje. List geoloke karte sadri: kartu legendu kartiranih jedinica legendu standardnih oznaka geoloki stup i geoloki profil. Primjeri:

Slika 5. Geoloka karta Zapadnih Karpata Geoloka karta je topografska karta u koju su uneeni geoloki podaci. Na geolokoj karti su ucrtane: - geoloke granice - poloaj slojeva - strukturne oznake - odgovarajui simboli - nalazita fosila i mineralnih sirovina Mora sadravati legendu ili tuma oznaka kartiranih jedinica i oznaka koje su ucrtane na njoj. Legenda kartirane jedinice poredane vertikalno po starosti.

Slovno brojane oznake za pojedina geoloka razdoblja u kombinaciji s bojama, te oznake strukturnih elemenata. U pripadajuem tumau geoloke karte mora stajati opis geoloke grae i svih zabiljeenih geolokih elemenata kao i povijest nastanka terena.

Slika 6. Geoloka razdoblja i boje koje ih predstavljaju

Specijalne ili namjenske geoloke karte na geolokoj osnovi interpretiraju razliitu, ali geoloku problematiku, primjerice hidrogeoloku, ininjersko geoloku, paleografsku, ekoloku i sl.

Slika 7. Hidrogeoloka karta Bolivije.

Na slici 7 je predstavljena specijalna geoloka karta, odnosno hidrogeoloka karta, koja sadri sve sastavne elemente i opirnu legendu koju jedna geoloka karta treba da posjeduje.

b) Geomorfoloke

karte:

Geomorfologija se definie kao nauka koja prouava reljefne oblike. Ona se bavi prouavanjem terena, njegovog porijekla, evolucije i oblika, te je njeno razumijevanje bitno za fiziku geografiju. Geomorfolozi nastoje da objasne promjene reljefnih oblika kroz povijest i njihovu dinamiku kroz eksperimentalna i terenska mjerenja. Geomorfoloko kartiranje zapoinje sa identifikacijom temeljnih jedinica koje ine krajolik. Uspostava prirode i karaktera tih jedinica je presudno za uspjeh za bilo kakva geomorfoloka istraivanja. Meutim, ne postoji niti jedna dogovorena jedinica koja zadovoljava sve vrste i sve vrijednosti i nivoe za istraivanja i kartiranja. Geomorfoloke jedinice su posebne genetski homogene landforme. Simboli na geomorfolokim kartama: - morfografija - procesi i - oblici reljefa Legenda na geomorfolokoj karti: morfometrija, materijali, fluvijalno oblikovanje, nagibi, glacijalni oblici i antropogeni oblici reljefa. U geomorfoloke karte spadaju: - karte nagiba reljefa - karte ekspozicija - karte erozije zemljita - karte kra

- glacioloke karte. U nastavku bit e prikazani primjeri geomorfolokih karata.

Slika 8 Runi nain izrade karte nagiba

Na slici 8 prikazan je runi nain izrade karte nagiba reljefa pomou izohipsa, i kao takva, spada u grupu geomorfolokih karata, jer prikazuje izgled, tanije nagib terena odreenog podruja. U legendi su prikazane kategorije nagiba (svijetlija boja za manji nagib), od 0 pa sve do 55 stepeni.

Slika 9. Karta kra, za

podruje Apalaa

Na karti 9 je prikazan primjer karte kra, koja je uraena za podruje Apalakih planina, i njen taan naziv je : Karta potencijalnih krkih karbonatnih stijena u srednjim i junim apalakim dravama. Tekst na karti predstavlja opis svih krkih stijena na podrujima drava u kojim se nalaze Apalake planine. Na slijedeoj karti e biti prikazan primjer glacioloke karte, tanije karte lednika u Aljaskoj. Na osnovu tog primjera moe se vidjeti nain predstavljanja svih geomorfolokih osobenosti takvog podruja.

Slika 10 Black Rapids lednik u Aljaskoj

c) Hidroloke

karte:

Karte koje prikazuju distribuciju vode na Zemljinoj povrini opisujui reime voda i prikazivajui vodene resurse pojedinih podruja nazivaju se hidrolokim kartama. Tu spadaju karte rijene mree, pomorske karte, karte izdani i izvora, karte poplava itd. pored toga hidroloke karte mogu prikazivati karakteristine pojave kao to su isuivanje, poplave i podruja zamrzavanja vodenih povrina. Osnovne hidroloke karte prikazuju oticanje voda (prosjek, maksimum i minimum). Svrha i znaaj ovih karata moe varirati ovisno o zemlji svog porijekla. Neke karte, kao dodatak sadre pismeni dio, koji opisuje detaljno hidroloke karakteristike datog teritorija, dok neke daju samo kratak opis u vidu kratkog teksta. U slijedeim primjerima bit e predstavljene hidroloke karte, razliitih namjena i podruja.

Slika 11. Karta jezera Mendota Karta 11 prikazuje hidrografske karakteristike jezera Mendote (SAD Madison )

Slika 12 Karta porjeja rijeke Mississipi

Posebne hidroloke karte su nautike karte. Nautika karta je grafiki prikaz pomorskih podruja i susjedne priobalne regije. Ovisno o skali grafikona, ona moe prikazivati dubine vode i visine kopna (topografska karta), prirodne znaajke morskog dna, detalje obalne linije, navigacijske rizike, lokacije prirodnih i umjetnih objekata sigurnosti plovidbe, informacije o morskih mijena i struja, lokalne podatke o Zemljinom magnetskom polju, i umjetnih struktura kao to su luke, zgrade i mostove. Nautike karte su bitan alat za morske plovidbe; u mnogim zemljama zahtijevaju, osobito trgovake brodove, da ih koriste.

Slika 12 Nautika karta Transkog zaljeva

d) Klimatoloke

karte

Karte koje odraavaju teritorijalnu raspodjelu klimatskih uslova u pojedinim dijelovima Zemlje, na temelju dugoronih posmatranja su klimatoloke karte. Mogu se sastavljati za pojedine klimatske faktore kao to su temperature, padavine, vlaga. Klimatske karte se uglavnom odnose na pojedine mjesece ili za godinu u cjelini. Tu spadaju : - karte julskih i januarskih temperatura - karte vjetrova - karte padavina - karte trajanja suneve radijacije - karte oblanosti - karte klimatskih zona

U nastavku e biti predstavljeni primjeri za odreene klimatoloke karte. Primjer 1 : karta klasifikacije klima u Australiji:

Slika 13. Klimatska karta Australije

Primjer 2. Karta jaunarskih temperatura, gdje su temperature predstavljene izotermama (linije koje spajaju take istih temperatura)

Slika 14. Karta prosjenih januarskih temperatura Svijeta,

Primjer 3: Karta prosjenih koliina padavina u Indiji, Slika 15

e) Pedoloke

karte:

Poseban vid geografskih (GIS) karata sa ucrtanim pedolokim osobinama. Pedologija prouava: - genezu i klasifikaciju zemljita - kartografiju zemljita - bontiranje zemljita - degradirana i oteena zemljita. Za izradu ovih karata bitna su ispitivanja tla, pomou kvantitativnih i kvalitativnih analiza, a tu spadaju: Vlanost; granulometrijski sastav; hemisjki sastav; mineralni sastav; koloidni sistemi; organske analize; analiza humusne strukture; pH; redoks potencijal; rastvorene materije; elektrine osobine; teki metali; otrovne materije. U pedoloke karte spadaju: - karte tipova zemljita - karte plodnosti zemljita Faze pedolokog kartiranja (kartiranje spada u terensku fazu, dakle radi se an terenu): - izrada legende - izvlaenje granica izmeu pojedinih tipova tla - ucrtavanje lokacija profila - kontrola kvalitete

U nastavku e biti prikazani primjeri pedolokih karata. One se prave na principu da se odreeno tlo prikae jednom bojom.

Slika 16. Pedoloka karta Evrope

U nastavku e biti prikazana pedoloka karta svijeta, koja je izdata od strane FAO organizacije (Food and Agriculture Organization). U legendi su bojama predstavljena razliita tla, i od prethodne karte se razlikuje samo po tome to ima vie vrsta tala, a samim time i vie boja.

Slika 17. Pedoloka karta svijeta

Slijedeu skupinu karata ine karte drutvenih pojava i stvorenih dobara. Tu spadaju demografske karte, etnike karte,karte naselja, politike i geopolitike karte, gospodarske karte, karte prostorne raslanjenosti, vojne karte itd.

Demografske karte
- prikazuju sadraje vezane za stanovnitvo, dakle to mogu biti razne odrednice populacije, kao to je: prirodni rast stanovnitva, gustoa stanovnitva, udio gradskog i seoskog stanovnitva, etnike grupe itd. - primjer jedne demografske karte, bila bi karta svjetskog udjela seoskog i gradskog stanovnitva

Slika 18 Udio gradskog stanovnitva u Svijetu

Na karti su razliitom bojom prikazani dijelovi svijeta sa manjim i veim udjelom urbanizacije. Na osnovu ove karte moemo zakljuiti koji su dijelovi svijeta zahvaeni urbanizacijom, koji su posturbanizovani dijelovi, a naravno i oni koji su fazi rane urbanizacije. Primjer slijedee demografske karte je karta prirodnog kretanja stanovnitva, odnosno karta nataliteta na svjetskom nivou.

Slika 19. Karta nataliteta u promilima

Ova karta je relevantan pokazatelj koji govori gdje je u svijetu izraen visok, gdje srednji, a gdje niski natalitet.

Etnike karte
Ove karte pokazuju etnike grupe stanovnitva na odreenom teritoriji. Podaci za ovakve karte se dobivaju iz izvora podataka o stanovnitvu, gdje je najrelevantniji pokazatelj popis stanovnitva. Ove karte se koriste u razne svrhe, u planiranju, populacionoj politici itd. Za primjer je uzeta karta etnikih grupa u Pakistanu: Tu su prisutni : Iranci, Indijci i mnoge druge etnike grupe, koje se mogu vidjeti na karti, pa se s pravom moe rei da je etnika slika ove zemlje veoma sloena.

Slika 20. Etnike grupe Pakistana

Ekonomske karte
Tu spadaju: - poljoprivredne karte - karte industrije - karte saobraaja - karte trgovine - turistike karte i dr.

To su karte koje prikazuju vrstu prirodnih resursa ili ekonomsku aktivnost koja dominira povrinom. Primjeri su slijedei: 1. Karta ekonomskih aktivnosti na El Salvadoru:

Slika 21. Karta ekonomskih aktivnosti na El Salvadoru

2. Karta ekonomskih aktivnosti u Bosni i Hercegovini

Slika 22. Karta ekonomskih aktivnosti u BiH

Karte izgraenih materijalnih dobara

Tu spadaju: - karte i planovi naselja - karte mree naselja - karte infrastrukturnog sadraja - karte kulturnohistorijskih spomenika - historijske karte Primjeri su slijedei: 1. Historijska karta Australije

Slika 23 Historijska karta Australije

2. Primjer plana naselja, Grad Pore

Slika 24. Plan grada Porea

Karte specijalne namjene:

- vojne karte - karte zatite - karte hazarda Primjer je vojna karta Bitke kod Saigona Vijetnamski rat

Slika 25 Bitka kod Saigon - a