74

transcriptions

Transkrypcja zapisu wideo O. Resslera, nagranego w Woods Hole, USA | 37 min., 2003

Ekonomia uczestniczca
Michael Albert Instytucje o ktrych myl, to rady pracownicze i konsumenckie, zbilansowane kompleksy pracownicze, odpowiednia zapata za wysiki i wyrzeczenia oraz ,,planowanie uczestniczce. Rady pracownicze i konsumenckie s narzdziami bezporedniej demokracji. W ramach tych organizacji pracownicy i konsumenci mog rozwija, organizowa oraz manifestowa swoje preferencje. W ich ramach wykorzystywane s metody samorzdnego podejmowania decyzji w odniesieniu do wielkoci produkcji, planw konsumpcyjnych, itd. Idea zbilansowanych kompleksw pracowniczych ma na celu obalenie systemu podziau pracy, jaki znamy obecnie. Zamiast tego, e wszystkie najwaniejsze zadania wykonywane s tylko przez kilka osb, podczas gdy reszta pracy jest wykonywana przez pozosta wikszo pracownikw, gdzie proporcje s mniej wicej jak 20% do 80%, proponujemy podzia zada oraz odpowiedzialnoci tak, aby kady z nas mia podobnie wane zadania oraz wykonywa odpowiedni ilo mniej atrakcyjnej pracy. W rezultacie, nie istnieje podzia 20/80, czyli moim zdaniem podzia klasowy. T mniejsz grup nazywam ,,klas koordynacyjn, podczas gdy reszta to po prostu klasa robotnicza. Podziau tego mona si pozby wanie za pomoc zbilansowanych kompleksw pracowniczych, gdzie wszyscy mamy rwno wan prac. Dodatkowo za wysiki i powicenie mamy w tym systemie zapat, ktra okrela dochody pracownikw. Nasze dochody uzalenione s od tego ile pracujemy, jak ciko pracujemy oraz od tego jak uciliwa jest praca, ktr wykonujemy. W kocu problem sprowadza si do tego, jak rol my mamy w ramach gospodarki.

Nazywam si Michael Albert i mieszkam w USA. Pracuj dla portali internetowych Z Magazine oraz ZNet. Jestem take autorem oraz adwokatem. Pewnie mog co opowiedzie o ekonomii uczestniczcej. Powiedziano mi, e ten film jest wanie na ten temat. ,,Czego chcesz?, to pytanie czsto syszane przez aktywistw. Jeeli chodzi o problematyk ekonomiczn, to ekonomia uczestniczca moe by potencjaln odpowiedzi. Jest to alternatywa dla kapitalizmu zbudowana na kilku kluczowych wartociach i oparta o pewne instytucje. Te wartoci to rwno, solidarno, rnorodno i samorzdno. Rwno odnosi si do tego, ile moemy uzyska z naszej pracy. Normy okrelaj to, e kady powinien by opacany za wysiki i powicenie a nie za wasno czy posiadanie wadzy. Solidarno to wyobraenie, e ludzie powinni troszczy si wzajemnie o siebie i czerpa zyski z takiego ukadu, zamiast by w opozycji do siebie i wzajemnie si depta. Im wicej solidarnoci tym lepiej. Rnorodno okrela wielorako opcji, jakie s. Szerszy zakres opcji jest lepszy ni ograniczony zestaw homogenicznych moliwoci, jakie mamy dostpne w obecnej chwili. Natomiast samorzdno okrela nam stopie kontroli nad naszym yciem. Samorzdno oznacza to, e mamy moliwo wypowiadania si w sprawie decyzji, jakie maj na nas wpyw. Tak wic dla mnie rozwijanie myli ekonomicznej oznacza prb budowy instytucji w celu stworzenia warunkw produkcji, konsumpcji oraz zapewnienia wikszej rwnoci, solidarnoci, rnorodnoci oraz stopnia samorzdnoci a nie pomniejszania roli tych wartoci.

Ekonomia uczestniczca 76 transkrypcje Michael Albert

Jak podejmowane s decyzje dotyczce wielkoci produkcji? Kto te decyzje podejmuje? Gdzie? Gdzie kierowane s wysiki? Jak gospodarka zaley od wynikw? Obecnie typowa procedura w nazywana jest po prostu rynkiem. Procedura, jaka istniaa w Zwizku Radzieckim jeszcze nie tak dawno, nazywana bya centralnym planowaniem. Ekonomia uczestniczca odrzuca tak rynek jak i centralne planowanie, proponujc w zamian ,,planowanie uczestniczce. I rzeczywicie kluczowymi elementami ekonomii uczestniczcej s rady pracownicze i konsumenckie, samorzdne podejmowanie decyzji, zapata za wysiki i powicenie, zbilansowane kompleksy pracownicze oraz ,,planowanie uczestniczce. W rezultacie mamy system alternatywny do kapitalizmu oraz tego, co byo nazywane socjalizmem a byo w rzeczywistoci ekonomi, w ramach ktrej grupy wadzy sytuoway swoich ludzi na dobrych stanowiskach pracy, dajc im moc podejmowania decyzji.

Gwatemali czy prawie tyle, co caa ludno Norwegii. To dla mnie nie ma sensu. Nie daje to ekonomicznych gwarancji i prowadzi do wielu niesprawiedliwoci i strasznych rzeczy, tak wic ja taki system odrzucam. Inne podejcie, ktre podziela Harvard Business School oraz wikszo kryminalistw to, e zapata powinna dotyczy tego ile moemy wzi. Jest to do bandyckie podejcie do ekonomii. Targujemy si lub stosujemy si. A zatem zapata oparta jest o nasz si. Zupenie nie zgadzam si ani z Alem Capone ani z Harvard Business School co do tego, e to jest ekonomicznie czy moralnie suszne. Odrzucam ten tok mylenia. I trzecia norma. Niektrzy sugeruj, e kady powinien dosta ekwiwalent wynikajcy z rezultatw swojej pracy. Taka norma wydaje si by bardziej podana. Jeeli wykonam prac a praca powiksza produkt spoeczny o jak warto, czy nie powinienem dosta tyle samo? W kocu, jeeli dostan wicej, wezm produkt, ktry kto inny wygenerowa. Przyjrzyjmy si temu bardziej szczegowo. A jeeli wezm mniej dostan mniej ni woyem. Czy to jest fair? W jakiejkolwiek formie ekonomii, w jakimOczywicie przyjmujc tak norm, uwaa kolwiek czasie, ludzie wykonuj swoje zadania si, e np. Michael Jordan, kiedy Chicago Bulls gospodarcze, czyli pracuj. Praca daje rezulwygrywali co roku, powinien otrzymywa taty, produkt spoeczny, ktry dla uproszczenia miliony dolarw za wykonan prac, czyli moemy sobie wyobrazi jako wielki tort. Pyta- bieganie po parkiecie. Dlaczego? Poniewa nie brzmi: Ile kady z nas powinien z tego byo to tyle warte dla spoeczestwa, ktre tortu dosta? Jaki kawaek tortu nam si nachciao go oglda. Czerpali z tego przyjemley? I to jest zapata. Jakie zastosowa normy no, dobrze si bawili. Niezalenie od tego, do okrelenia ile powinienem dosta w zamian czy kto uwaa to za sensowne jak np. ja za swoj prac? czy nie, to nie ma znaczenia. Fakty s takie, W niektrych typach ekonomii jedn z norm e ludzie czerpali z tego przyjemno. Ludzie jest to, e powinno si uzyskiwa zapat za widzieli warto w produkcie Michaela Jordana. wasno, jak si posiada, czyli za produkt Czy jednake uwaamy, e ludzie tacy jak jaki wynika z tej wasnoci, inaczej mwic Michael Jordan powinni dostawa zapat za to, zysk. Ja takie podejcie odrzucam. Nie uwaam, e maj szczcie e tak powiem poniewa e skoro Bill Gates jest wacicielem Microwygrali w loterii genetycznej? Michael Jordan softu, jest przez to wart wicej ni ludno ma od urodzenia pewne moliwoci. Ja ich nie

mam. Mgbym trenowa od teraz a do roku 4042, i nie potrafibym gra w koszykwk tak dobrze jak Michael Jordan, nie bybym take w stanie komponowa jak Mozart itd. Jordan i Mozart mieli szczcie, poniewa urodzili si z pewnymi talentami, ktre inni ludzie podziwiaj, korzystaj z nich i czerpi z nich przyjemno. Ale wedug tej normy na tych dwch spada deszcz pienidzy. Ja si z tym nie zgadzam. Nie rozumiem dlaczego powinni dostawa nadzwyczajn zapat za szczcie w loterii genetycznej. Nie uwaam take, e ludzie powinni by opacani wicej, poniewa posiadaj lepsze narzdzia. Jeeli ja i kto inny wychodzimy na pole trzciny cukrowej i zaczynamy cina trzcin, ale ja mam lepszy n czy w zwizku z tym powinienem dosta za to wicej? Jeeli mam wiele lepszych narzdzi to czy powinienem dosta wicej? Jeeli jestem wikszy i silniejszy fizycznie a pracuj tyle samo czasu i z tak sam intensywnoci co inni, to czy powinienem dostawa wicej? Norma opisana w ekonomii uczestniczcej wprowadza zapat za wysiki, jakie wykonujemy ponad norm oraz wyrzeczenia zwizane z nasz prac. Jeeli nasza praca jest bardziej uciliwa, wtedy powinnimy dostawa wicej. Pracujc ciej powinnimy dostawa wicej. Pracujc duej powinnimy dostawa wicej. Jeeli musimy wykona spoecznie odpowiedzialn prac, nie powinnimy dostawa wicej za posiadanie jakiego super talentu czy lepszego sprztu czy za prac z innymi, bardziej produktywnymi ludmi. Przechodzc do procesu decyzyjnego, mona wyobrazi sobie wywiad z filozofem nt. jak powinno podejmowa si decyzje, a wywiad trwa cztery albo wicej tygodni i nic z niego nie wynika, ale moim zdaniem ta kwestia nie musi by a tak skomplikowana. Rozwaajc ekonomi, wemy nastpujcy

przykad: pracuj w jakim miejscu, gdzie mam swoje stanowisko pracy i chc na swoim biurku postawi zdjcie bliskiej mi osoby. Kto powinien o tym zadecydowa? Gdybym kogo o to zapyta, to odpowied byaby nastpujca: ,,No, to powinna by twoja decyzja. Nastpnie jeeli zapytam czy tak decyzj powinienem podj sam, jak dyktator, i nikt nie ma nic do powiedzenia, a po chwili namysu kto odpowie tak, wtedy zapytam Jak Stalin?, odpowied zabrzmi,,W tym przypadku tak, moesz podj jednoosobow decyzj jak dyktator. Nastpnie mwi, przypumy, e mam stereo, ktr chc postawi na moim biurku i gono gra muzyk heavy metalow. Kto powinien o tym zadecydowa? Czy ponownie ja, jak dyktator? Wtedy pytany odpowiada: ,,Nie, takiej decyzji nie powiniene podejmowa sam, jak dyktator, jak Stalin. A ja mwi: ,,Kto jeszcze powinien by zaangaowany? Odpowied jest nastpujca: ,,Osoby, ktre bd sucha tej muzyki. Osoby w najbliszym otoczeniu. Wtedy ja mwi: ,,A ta osoba, ktra jest dwie przecznice dalej, ktra tej muzyki nie bdzie sysze? ,,Nie. A osoba z pokoju obok? ,,Tak. Wydaje mi si, e ten przykad dobrze pokazuje, co to jest norma. Wydaje nam si, e ludzie powinni mie moliwo podejmowania decyzji w rnych kwestiach, w stopniu, w jakim te sprawy maj na nich wpyw. To jest idea, do ktrej naley dy, idea, ktra utosamia w sobie to, co demokracja powinna naprawd znaczy, istot samorzdnoci. To nie tak, e kady powinien mie tylko jeden gos i e musi by 50% plus jeden gos dla podjcia decyzji o tym czy ja mog na biurku postawi zdjcie maonka. Jest to oczywicie mieszne, nie wymagajmy tu konsensusu. Tylko ja powinienem decydowa o tym. Ale w przypadku gonej muzyki na moim biurku,

Ekonomia uczestniczca 78 transkrypcje Michael Albert

inne osoby, ktre bd tej muzyki su-cha, musz mie co w tej sprawie do powiedzenia. I musz mie moliwo wygoszenia swojego zdania w tej kwestii proporcjonalnie do stopnia, w jakim bd eksponowani na t muzyk, czyli mog mnie atwo przegosowa i tak powinno by. A wic jak osign t norm samorzdnoci? Nie ma jednej drogi. Niektre decyzje byyby jednoosobowe, inne 50% plus jeden. Niektre decyzje potrzebowayby trzech czwartych wikszoci. Inne byyby osigane na drodze konsensusu. Jeszcze inne byyby podejmowane na zasadzie dyktatu. Niektre decyzje byyby podejmowane przez ma grup w ramach wikszej caoci. Inne jeszcze podejmowane byyby przez ca du grup. Jest wiele rnych sytuacji a metody, jakie stosujemy s metodami, ktre maj nam zagwarantowa osignicie prawdziwego celu. A prawdziwy cel to samorzdno. Prawdziwy cel to nie konsensus, to nie 50%, aden tego typu algorytm, adna konkretna metoda, tylko samorzdno. Stare mechanizmy podejmowania decyzji w byej Jugosawii dalekie byy od tego o czym mwi z wanych powodw, ktre s zwizane z instytucjami. Bardzo prawdopodobnie tak byo i przyjmijmy to za fakt, e wtedy, gdy jugosowiaska ekonomia zostaa ustanowiona z rynkami, ludzie chcieli samorzdnoci. Ludzie chcieli, aby pracownicy w swoich miejscach pracy kontrolowali ich dziaalno. Patrzc na dawn sowieck konstytucj, wida dokadnie to samo. Pracownicy w miejscu pracy w Zwizku Radzieckim mieli by ostatni instancj apelacyjn, mieli posiada moc podejmowania decyzji w miejscu pracy. Oczywicie nie byo im to dane. Decyzje podejmowali centralni planici. W Jugosawii system rynkowy stworzy pewn dynamik rozwoju, co pozwolio na podzia obowizkw

w miejscu pracy. Stworzyo to sytuacj, w ktrej istnieli menederowie oraz inynierowie a take inne osoby majce monopol na podejmowanie decyzji oraz na zadania, ktre daj nam wadz, wiedz, pewno oraz umiejtnoci do podejmowania decyzji i przygotowywania planw. Do tego byo okoo 80% populacji Jugosowian, ktrzy musieli wykonywa cik i nudn prac przez cay dugi dzie. Ci wszyscy, ktrzy mogli powiedzie, e mieli formaln wadz na mocy konstytucji tak naprawd wadzy nie mieli. Kiedy w Jugosawii rady pracownicze zbieray si w celu podjcia decyzji, te 20%, ktre posiadao ca wiedz i pewno co do swoich super umiejtnoci, dominowao. Aby osign prawdziw samorzdno oraz system bezklasowy tak nie moe by a zadanie stworzenia samorzdnoci naley powierzy instytucjom zdolnym do wykonania tego zadania. Natomiast kluczow instytucj strukturaln ts zbilansowane kompleksy pracownicze oraz moduy alokacji. Po pierwsze wyjanijmy co to ten zbilan-

sowany kompleks pracowniczy. W jakimkolwiek miejscu pracy jest bardzo duo rzeczy do zrobienia, rnorodne zadania. Obecnie typowy podzia pracy jest nastpujcy: przyjrzyjmy si tym wszystkim zadaniom i stwrzmy odpowiednie kategorie pracy. Praca to kombinacja zada. Praca to zestaw odpowiedzialnoci oraz zada do wykonania. Obecnie czymy zadania tworzc pewne hierarchie: tu jest praca, tu jest praca i tu jest praca, hierarchicznie od dou do gry. Co jest charakterystyczne na szczycie hierarchii to fakt, e zadania wykonywane na tym szczeblu s bardzo powane. Zadanie, ktre wykonuje pewna osoba, wymaga nie tylko umiejtnoci i wiedzy, ale take samo przen0si wiedz i umiejtnoci. Ludzie, ktrzy wykonuj sobie takie zadanie zapewniaj pewno oraz codzienn kontrol nad dziaalnoci wykonywan w miejscu pracy. Idc w d tej hierarchii, pracownicy staj si posuszni oraz bardzo zaleni. Ludzie poprzez posuszne wykonywanie nudnych i cikich zaj, ktre nie wymagaj umiejtnoci i talentw, jakie s niezbdne przy podejmowaniu decyzji, s z nich ograbieni. Tak wic w tym kontekcie grupa najnisza jest zarzdzana przez grup najwysz i to si nazywa podziaem klasowym, a klasy te nazwabym ,,klas koordynujc oraz klas pracujc. Pozbywajc si tego systemu, wprowadzajc zbilansowane kompleksy pracownicze, dzielc zadania w miejscu pracy tak, e i ty masz prac i ja mam prac a te prace rni si, skoro mamy rne umiejtnoci itd., ale twoja praca jest porwnywalnie istotna jak moja i tak jest w przypadku kadego. Oznacza to, e bdc czonkami naszych rad pracowniczych czy zespow pracowniczych zastanawiamy si, co powinno by wytwarzane, jaki powinien by plan, jak naley podj decyzj i wszyscy moemy bra

w tych dziaaniach aktywny udzia. Nikt nie moe dominowa innych skoro wszyscy mamy porwnywaln prac. Mamy rne zajcia, ale s one porwnywalnie wane. Reakcja niektrych osb na pomys zbilansowanych kompleksw pracowniczych jest nastpujca: no, moe i brzmi to niele, e powinnimy mie rwne udziay w wykonywaniu istotnych prac oraz oglnie mie rwny udzia w wykonywaniu pracy i nikt nie powinien wykonywa wycznie bardziej cikich i nudnych zaj. Ale czy nie stwarza to powanego problemu? Czy to nie oznacza, mwi osoba, ktra si zastanawia, co do sensu tej idei e osoby bardziej produktywne marnuj cz swojego czasu? Wemy takiego Mozarta. I mwimy mu, e w ramach swojego kompleksu pracowniczego nie tylko moe komponowa, ale te musi wykonywa inne zajcia, jak np. sprztanie, aby jego kompleks pracowniczy by zbilansowany. Kada sekunda czasu, kiedy Mozart nie komponuje jest wielk strat nie tylko dla kilku osb, ale dla caej ludzkoci. Tak wic

Ekonomia uczestniczca 80 transkrypcje Michael Albert

czy nie miaoby sensu oczekiwa od Mozarta tylko komponowania? Ale odpowied na tak postawione pytanie nawet w przypadku Mozarta jest taka, e jeeli stworzymy spoeczestwo z kompleksami pracowniczymi skadajcymi si z 20% monopolizujcych istotne prace, dostaniemy pewn liczb znakomitych kompozytorw ,,X w danym okresie czasu. ,,X jest du liczb, powiedzmy 1000, lub 10000, czy ile tam w danym kraju. Ale jeeli zorganizujemy spoeczestwo w inny sposb, majc zbilansowane kompleksy pracownicze, ile osb bdzie wspaniaymi kompozytorami? Byo tak, e 80% spoeczestwa pozbawiono umiejtnoci oraz talentw w procesie socjalizacji, wychowania oraz edukacji. Przy zbilansowanych kompleksach pracowniczych takiej sytuacji nie ma. Edukacja, socjalizacja oraz wszystkie inne elementy s nakierowane tak, abymy byli jak najbardziej spenieni, najbardziej zdolni i produktywni. Nie musimy si zgadza na deptanie naszych zdolnoci po to, aby wypeni luki tam gdzie zdolnoci nie s potrzebne. To nie jest elementem ekonomii uczestniczcej. A zatem pierwsza odpowied brzmi, w ekonomii uczestniczcej, bdziemy mieli wicej Mozartw oraz kompozytorw na niszym poziomie. Odkryjemy wicej osb z takimi talentami. Ponadto, w warunkach obecnej ekonomii osoby najbardziej kreatywne, najwiksze talenty id w kierunku sprzeday. Nie jest wana produkcja dzie sztuki, ktre ludzie mogliby podziwia, wane jest tworzenie wizerunkw manipulacyjnych czy sw, ktre nakaniaj ludzi do robienia rzeczy, ktrych by nie robili gdyby nie reklamy oraz rne inne rodki manipulacji. Wanie tam tracona jest wikszo talentw artystycznych. I to jest pierwsza regua. W ekonomii uczestniczcej kada utalentowana

osoba spdza jaki czas nie wykorzystujc swoich talentw, ale odkrytych i wykorzystanych zostaje wicej talentw i oni te osigaj jaki zamierzony cel. Ale wemy teraz kogo innego, np. chirurga. A wic mamy chirurga, ktry przy obecnym korporacyjnym podziale pracy wykonuje operacje. A krytyk zbilansowanego kompleksu pracy mwi: ,,Chwileczk! Twierdzisz, e w ramach ekonomii uczestniczcej, osoba w kapitalizmie wykonujca operacje mzgu musiaaby wykonywa prace salowe w szpitalu oraz inne rzeczy w ramach zbilansowanego kompleksu pracowniczego? Ja odpowiadam: ,,Dokadnie tak. A taka osoba mwi ,,Czy to ma jakikolwiek sens? Cae szkolenie i caa wiedza posiadana przez chirurga. Jaki to ma sens, aby taka osoba marnowaa czas na zmienianie basenw w szpitalu, skoro to nie wykorzystuje adnych jej umiejtnoci? Jest kilka odpowiedzi. Po pierwsze, w kapitalizmie chirurdzy nie pracuj w swojej profesji 40 godzin tygodniowo. Spdzaja za to duo czasu grajc w golfa i grupowo, zespoowo utrzymujc hierarchi wadzy w miejscach pracy. Ale powiedzmy, e pracuj 40 godzin na tydzie, albo nawet 50 czy 60 godzin na tydzie, wykonujc tylko operacje mzgu. Dajmy im ich zaoenia, wiat, ktrego nie ma i zobaczmy, co si bdzie dziao. Zamy, e mamy tego chirurga i on nie wykonuje operacji przez 40 godzin w tygodniu tylko przez 20 godzin a przez pozostae 20 godzin wykonuje inne zajcia, w ramach zbilansowanego kompleksu pracowniczego to czy jest to strata? Tak, stracilimy 20 godzin operacyjnych, jakie ten chirurg mgby przepracowa. Ale co uzyskalimy, poza 20 godzinami mniej wartociowego rezultatu pracy? Uzyskalimy rwne miejsce pracy oraz wyeliminowalimy podzia klasowy. Wic nasz zysk to fakt, e 80% populacji tworzy pul,

z ktrej moe pojawi si wielki potencja zdolnoci i talentu chirurgicznego. Ten potencja kompletnie przebije indywidualne straty dla chirurgw. Aby zobaczy jak to dziaa, rozwamy to, e Amerykaskie Stowarzyszenie Medyczne jest instytucj lekarzy, take oczywicie chirurgw. Stowarzyszenie nie jest po to, aby dba o poziom zdrowotnoci, ale aby broni korzyci i wadzy lekarzy. I w duym stopniu instytucja ta nie zezwala innym naby umiejtnoci do wykonywania zawodu lekarza. Pielgniarki nie mog pracowa wicej ni im si zezwala, co stawia je w sytuacji ograniczonej siy przetargowej, podczas gdy lekarze bogac si na tym systemie. A zatem to, co zyskujemy poprzez przejcie na zbilansowane kompleksy pracownicze jest odpowiedzi na pytanie, a zyskujemy rwno, rnorodno i solidarno oraz eliminacj wszystkich chorych efektw zwizanych z podziaem klasowym. Nawet w przypadku produkcji uzyskujemy potencja oraz zdolnoci produkcyjne tych wszystkich 80%, ktrzy w systemie klasowym s stamszeni. Poza zapat oraz podziaem pracy jakakolwiek gospodarka musi mie do czynienia z elementem przypisania. To jest bardziej skomplikowana cz ekonomii. Reszta jest tylko trudna poprzez to, e jest zupenie inna od tego, co znamy. Ale de facto nie jest to skomplikowane. Przypisywanie moe si troch pokomplikowa. Kada firma musi bra materiay, czyli wkad, z ktrego wytwarza produkty. Jak okreli ile firma ma pobra oraz ile wyprodukuje? Jak okreli, co zamierzam konsumowa? Jak, z wszystkich tych moliwoci, mam wybra co do konsumpcji i ile tego skonsumuj? Jakie okrela si relatywne wartoci rnych dostpnych produktw? Dlaczego krzeso jest warte czternacie koszul a nie dwanacie? Jak takie decyzje zapadaj?

Odpowiedzi jest system przypisania. Dwa najbardziej popularne systemy przypisania stosowane w gospodarce to rynek i centralne planowanie. W przypadku rynku kupujcy i sprzedajcy konkuruj ze sob. Prbuj wyj na swoje i jeeli kupujcy wyjdzie dobrze na transakcji, wtedy sprzedajcy traci. Jest to konkurencja dynamiczna. Centralne planowanie to dynamika, w ktrej jest aparat centralnego planowania, okrelajcy wielkoci wkadu i produkcji wszystkich jednostek. W systemie rynkowym, wystpuje zjawisko konkurencji dynamicznej pomidzy kupujcymi i sprzedajcymi, ktra powoli wyania wkad i produkcj. W planowaniu centralnym decyzja jest podejmowana odgrnie. W ekonomii uczestniczcej dziaa inny system przypisania, nazywany ,,planowaniem uczestniczcym. Jest go trudno opisa w krtkich sowach, ale samo sedno idei nie jest takie trudne do zrozumienia. Pracownicy w swoich radach pracowniczych tak indywidualnie jak i grupy, zespoy, brane przemysu oraz konsumenci w swoich radach konsumenckich wraz z indywidualnymi konsumentami musz razem podj decyzje ekonomiczne. Istniej grupy, zarwno po stronie konsumentw, jak i producentw, poniewa dua cz konsumpcji odbywa si kolektywnie. Przykadowo, park jest dobrem kolektywnym, tak jak i drogi, powietrze, to czyste jak i to zanieczyszczone. Wiele rzeczy skada si na kolektywne korzystanie z dbr. Musi istnie jaka forma komunikacji pomidzy konsumentami zorganizowanymi w swoich radach oraz pracownikami w radach pracowniczych. Komunikacja w planowaniu centralnym przybiera nastpujc form: centralny planista przesya niej instrukcje, a wszyscy odsyaj informacje czy mog wykona zaplanowane zadania. Planista wysya instrukcje a pracownicy odsyaj swoje posu-

Ekonomia uczestniczca 82 transkrypcje Michael Albert

szestwo. Jest to system autorytarny. W systemie rynkowym komunikacja oznacza, e kady proponuje to co chce, konkurujc w celu uzyskania jak najwikszego zysku. Waciciel prbuje wycign jak najwicej zysku, pracownicy usiuj uzyska jak najlepsze zarobki, klienci powinni kupowa jak najwicej za jak najmniej, sprzedawcy powinni sprzedawa po najwyszej z moliwych cen, itd. Dla kontrastu, w ,,planowaniu uczestniczcym, konsumenci proponuj co chc robi i pracownicy proponuj co oni chc robi. Ze wzgldu na ramy instytucjonalne, kady moe pozna i ocenia propozycje kadego. Jest jeszcze druga runda, gdzie kady zmienia swoje propozycje w wietle informacji zwrotnej uzyskanej z caej ekonomii. S jeszcze rundy trzecia i czwarta. Mamy wiadom wspprac w celu okrelenia wkadu i ewentualnej produkcji. Wszyscy wsplnie uczestnicz w procesie planowania. Pracujc w firmie kapitalistycznej, ma si interes w tym, aby sprzeda jak najwicej, co zapewnia maksymalizacj dochodw. Jako pracownik moesz dosta cz z tego dochodu, poniewa waciciel ma interes w paceniu pensji, bo zapewnia mu to osiganie maksymalnych zyskw. Tak wic jeeli sprzedajc ksiki mona przekona ludzi, aby wykorzystywali je jako przytrzymywacze drzwi zamiast ich czyta, jest to w porzdku, kogo to obchodzi. Chcemy dosta si na list bestsellerw a nie na list ksiek najbardziej wartociowych. Jeeli moemy przygotowa reklamy zachcajce ludzi do kupna ksiki w celu poprawy ich ycia seksualnego, a ksika jest o owieniu ryb to te nie problem. To samo dotyczy ubra i wszystkiego innego. Nie ma to adnego sensu, ani moralnego ani spoecznego. W ekonomii nie powinno by miejsca na produkowanie i dystrybucj czego, co nie zaspokaja potrzeb. Powinno by tak, e chcemy produkowa wicej tylko

wtedy, gdy jest to dobre dla ludzi i nie wykorzystujemy naszego czasu na prac, jeli nie ma to sensu dla ludzi czy nawet gorzej, jeli to doprowadzi ludzi do depresji. Tak wic chcemy systemu ekonomicznego, w ktrym prawdziwe koszty spoeczne i zyski musz by wkalkulowane. Wy musicie zadecydowa co produkowa w wietle tego, jak te produkty bd pomocne dla ludzi i jakie bd koszty korzystania z zasobw, ewentualne zanieczyszczenia czy te inne niekorzystne skutki produkcji. ,,Planowanie uczestniczce to system, ktry jak uwaam bierze pod uwag prawdziwe koszty i zyski spoeczne i pozwala ludziom, pracownikom i konsumentom mie wpyw na decyzje w proporcjach, w jakich te decyzje ich dotycz. Tak wic, ostateczny wynik jaki otrzymujemy, czyli np. fabryka ,,X produkuje tyle ksiek, tyle rowerw, tyle koszul czy cokolwiek, a Micha moe skonsumowa tyle koszul, tyle tego i tyle tamtego i pracuje w takim wymiarze w zbilansowanym kompleksie pracowniczym. Zdarza si, e suma cakowita wynikw jest w zgodzie z ludzkimi potrzebami, preferencjami, wpywem na rodowisko, na grupy spoeczne itd. Moim zdaniem wanie ,,planowanie uczestniczce prowadzi do takiej harmonii poprzez negocjacje w kooperatywach, wymian informacji oraz preferencji pomidzy radami. Co si dzieje, jeeli mamy ekonomi uczestniczc w jednym kraju i ekonomi kapitalistyczn w drugim kraju? Wtedy to zaley. Jeeli mamy do czynienia z ekonomi uczestniczc w relatywnie maym kraju i kapitalistyczn ekonomi w , to wtedy bdzie prbowa zgnie ten may kraj, na zasadzie zagroenia tzw. ,,dobrym przykadem. Stany Zjednoczone bd dy do tego, aby zapobiec rozprzestrzenianiu si idei na caym wiecie; idei, e jest moliwe zorgani-

zowanie ekonomii na sposb ludzki, ktra daje korzyci, ktra zapewnia sprostanie potrzebom i rozwija potencja oraz wspiera wartoci, do jakich ludzie d. USA nie bdzie chciao, aby taki zestaw idei sta si znany i powszechny. Jeeli ruch taki zacznie si zblia w swojej formie do ekonomii uczestniczcej w takim kraju jak powiedzmy Brazylia czy Argentyna, czy jakimkolwiek innym kraju wiata, powstanie nadzwyczaj silna midzynarodowa presja z i Wielk Brytani na czele, dla powstrzymania i odwrcenia tego procesu. Nawet gdyby taki ruch zacz si rozwija w takim kraju jak Francja czy Wochy, a nigdzie indziej taki proces by nie zachodzi, ponownie mielibymy do czynienia z wielk presj midzynarodow, przede wszystkim ze strony Stanw Zjednoczonych. Wanie takie s imperia. Moliwo uniknicia takiej presji i jej niekorzystnych skutkw ley w rkach ludzi w takich krajach jak , Niemcy czy oglnie w krajach europejskich, itd. Ruchy w tych krajach musz ochrania ruchy gdziekolwiek indziej, bo inaczej sami je zmiadymy. Ekonomia uczestniczca nie wygra w Stanach Zjednoczonych, na Kubie, w Poudniowej Afryce czy gdziekolwiek indziej za tydzie, za miesic czy nawet za rok. Proces ten potrzebuje czasu. A zatem naley zada pytanie, jaki to ma sens abymy nosili t ide w gowie w perspektywie jakiej tam przyszoci. Moim zdaniem ma to wielki sens. Ludzie cigle pytaj aktywistw: ,,Po co jestecie? Myl, e pytaj z bardzo prozaicznego powodu. Jeli kto zaproponowaby mi przyczenie si do ruchu przeciw grawitacji i ja bym odpowiedzia: ,,Jeste szalony, id znajd co do roboty. Zrozumiaby mnie. I tak samo, gdybym ja wygosi pomienn mow o tym jak grawitacja nas ogranicza czy o tym jak starzenie si zabija nas i nastpnie

powiedziabym: ,,Przyczcie si do ruchu przeciw grawitacji czy ,,Przyczcie si do ruchu przeciw starzeniu si, ludzie wymialiby mnie i powiedzieli ,,Id znajd co do roboty, doronij wreszcie, pogd si z faktami, musiabym przyzna, e maj racj. Ale to jest to, co ludzie twierdz kiedy my mwimy: ,,Przyczcie si do ruch przeciw wyzyskowi, ,,Przyczcie si do ruchu przeciw biedzie, ,,Przyczcie si do ruchu przeciw wojnie, ,,Przyczcie si do ruchu przeciw rasizmowi. Wielu mwi: ,,Doronij, takie s fakty. Nie mwi: ,,Nie ma wojny. Nie mwi: ,,Nie ma biedy. Kady przecie wie, e jest i wojna i bieda na wiecie. Tak jak kady wie, e istnieje grawitacja oraz proces starzenia si. Kady wie, e nas dewastuj. Ale nie przycz si do ruchu przeciwko niesprawiedliwoci, tak jak nie przyczyliby si do ruchu przeciw starzeniu si. Myl, e w duej mierze ludzie nie przyczaj si do ruchu przeciw niesprawiedliwoci z powodu cigych porwna, poniewa czuj, e niesprawiedliwo jest tak samo nieunikniona jak grawitacja lub starzenie si. Nie ma alternatywy. Nie ma moliwoci, aby y na planecie gdzie nie byoby biedy i rasizmu i tych wszystkich innych zych aspektw cywilizacyjnych. Nikt nie postrzega rasizmu, wojny czy nierwnoci jako co dobrego, nikt nie udaje, e ich nie ma. Ludzie po prostu twierdz, e ,,Tak musi by. Doronij, takie s realia w jakich yjemy. Uwaam, e posiadanie wizji jest nadzwyczaj wane w procesie pokonania tego cynizmu. Margaret Thatcher powiedziaa nie ma alternatywy. I nie wystarczy powiedzie: ,,Tak, jest alternatywa. To nie wystarczy. To nie jest wystarczajco przekonywujce. Takie stwierdzenie moe przekona mnie, moe przekona ciebie, ale nie przekona 150 milionw czy trzy miliardy ludzi. Ludzie potrzebuj wicej ni tylko zapewnienia. Jeeli mgbym

Ekonomia uczestniczca 84 transkrypcje Michael Albert

zapewni, e ruchy spoeczne mog zakoczy proces starzenia si, a zatem przyczajcie si, nikt tego nie kupi. Ludzie myl, e to gupota. Jeeli powiem, e ruchy spoeczne mog zakoczy wojn i bied, wikszo ludzi tego nie kupi. Bd uwaali to za gupot. Tak wic potrzebujemy zdecydowanej wizji, ktr znaczna liczba ludzi moe z czasem przyswoi da im nadziej prowadzc to odczucia, e co lepszego jest naprawd moliwe. Jeeli pracuj ciko i mam bardzo mao wolnego czasu a kto przychodzi i mwi: ,,Przycz si do mojego ruchu. Przyjd i t ma ilo czasu jak masz woln czy przynajmniej jak jego cz wykorzystaj, aby walczy w ramach ruchu, ale jest to walka, ktra zawiera element ryzyka. ,,Ale po co miabym to robi?. Odpowiadam: ,,Sukces tego, o co chcesz walczy wydaje mi si bardzo mao prawdopodobny, a jeeli i tak wygrasz, rnice nie bd wielkie, skoro wszystko i tak wrci do pocztku. Po co mam si wcza? Przyjmijmy, e ju rozumiem zasady twojego ruchu, ktre mi wpajae przez ostatnie trzydzieci lat, to, e kapitalizm jest silny, kapitalizm narzuca presj i kontrol wszystkiego. Tak wic jak zaczniesz troch lepiej zarabia, kapitalizm i tak przywrci wszystko do rwnowagi. Jak zaczniesz mie troch lepsze warunki, kapitalizm i tak przywrci wszystko do rwnowagi. Jak zaczniesz odczuwa troch wicej demokracji, kapitalizm i tak przywrci wszystko do rwnowagi, itd.. Jeeli tak myl o dziaaniu systemu, czyli myl w sposb, w jaki ty mi kaesz myle, po co mam powica swj cenny czas na twj ruch bez przyszoci? Niektrzy prbuj inspirowa innych mwic: ,,Walcz suszn walk. W Stanach Zjednoczonych, jest takie powiedzenie wrd lewicowcw: ,,Walcz suszn walk. Jest to

troch jak potyczka z Mikem Tysonem i w efekcie moesz utraci gow. Walcz suszn walk! Przegrasz, ale jest to suszna sprawa. Wikszo ludzi nie chce walczy susznej walki tak po prostu. Troszcz si o swoje rodziny. Nie chc powica czasu swoich rodzin dla susznej walki, w toku ktrej ich gowy zostan roztrzaskane. Tak wic czciowo potrzeba wizji wynika z potrzeby komunikacji, aby przekona ludzi, e nie jest to tylko suszna walka, ale walka o co realnego. Na dodatek potrzebujemy strategii. Musimy by w stanie zaprezentowa obraz tego jak uczestnictwo w naszym ruchu moe dostarczy natychmiastowych korzyci, ktre nie bd krtkotrwae i ktre rozcign si na cay nowy wiat. To jest jeden z powodw, dla ktrych wizja jest potrzebna. W duym stopniu jest to powd emocjonalny i psychologiczny. Inny powd, dla ktrego potrzebujemy wizji to orientacja w tym, co robimy. Bardzo prosto jest szuka nowych wiatw i nakrci si czym, czego si nie chciao. To si w przeszoci czsto powtarzao. Jest to jeden z powodw dla zrozumienia, co tak naprawd chcemy osign. Jest tak, e to proces, walka i strategia, jakie si stosuje, prowadz nas do oczekiwanego celu a nie do jakiej krainy okropnoci. Jeeli, przykadowo, celem jest ekonomia uczestniczca, naley orientowa si jak zorganizowa i rozwin ten ruch. Ma to wpyw na wewntrzny podzia pracy w naszym ruchu oraz implikuje zaadoptowanie zbilansowanych kompleksw pracowniczych. Nasza aktywno powinna prowadzi do gospodarki o ksztacie przez nas zaplanowanym. Nie powinnimy nagina obecnych hierarchii, nie powinnimy stosowa norm zapaty na sposb znany nam obecnie, ale powinnimy postrzega te problemy zgodnie z naszymi normami, takimi, jakie uwaamy za dobre, z ktrych czerpiemy

wiedz oraz ktre prowadz nas do zamierzonego celu. Na scenie midzynarodowej powinnimy by w stanie postawi dania w stosunku do Midzynarodowego Funduszu Monetarnego, Banku wiatowego czy innych instytucji, ktre nie speniaj dobrej roli jeeli chodzi o zyski zwykych ludzi. dania te musz nas prowadzi do zamierzonego celu. Myl, e inaczej mwic, wizja dostarcza motywacji, nadziei, zapewnia zobowizanie, ale jest take przewodnikiem. Da nam wiadomo tego, dokd chcemy i i jak to osign. Bez wizji to tak jakby uda si na lotnisko i mie tylko wiadomo tego, e chce si wyjecha. Ale nie wiesz dokd chcesz lecie. A wic mwisz: ,,Dajcie mi bilet i rozrzucasz pienidze dookoa. Kto daje ci bilet i wsiadasz do samolotu. Bardzo prawdopodobnie ldujesz w jakim jeszcze gorszym miejscu ni to, z jakiego wyleciae, miejscu, ktre zdecydowanie nie jest twoim wymarzonym miejscem docelowym. Nie jest to mdre. Przed podjciem podry powiniene wiedzie nie tylko to, e chcesz wyjecha z miejsca dotychczasowego pobytu, ale take to, dokd chcesz pojecha, przynajmniej w jakim tam stopniu. Inaczej mona narobi koszmarnych bdw. I tak samo sprawy maj si w przypadku celw spoecznych.