5

th
International Advanced Technologies Symposium (IATS09), May 13-15, 2009, Karabuk, Turkey
IATS09, Karabk University, Karabk, Turkey
ADVANCED TECHNOLOGIES IN RECIPROCATING COMPRESSOR WITH
RESPECT TO PERFORMANCE AND RELIABILITY


Amin ALMASI
a, *

a, *
Tecnicas Reunidas S.A., Madrid, Spain, E-mail: aalmasi@trsa.es amin_almassi@yahoo.com



Abstract

Reciprocating compressors are most common type of
compressor and most flexible machine to handle wide
capacity and condition swings. They offer a most efficient
method of gas compressing. They are vital machines in
various units of industrial plants. In this paper advanced
technologies and latest configurations and methods
regarding condition monitoring, performance, flow
management, capacity control system, inter-stage
arrangement, low suction pressure opertaion, lubricated
cylinder, machine optimum speed, compressor valve,
lubrication system, piston rod coating, liner material,
barring device, pressure drops, rod load, pin reversal,
discharge temperature, cylinder coolant system, coupling,
flywheel, special tools, commercial points, delivery,
pulsation and acoustic conditions are presented.

Keywords: Reciprocating Compressor, Performance,
Reliability.

1. Introduction

In this paper latest and advanced technologies in
reciprocating compressor design, component selection and
performance monitoring and management are presented
and discussed. Reciprocating compressors are the most
common type of compressors [1,2,3,4]. Reciprocating
compressors can generate high head independent of
density. They are only option for many applications such
as very high pressure and light gases (for example
hydrogen, etc). Worldwide installed reciprocating
compressor horsepower is approximately three times that
of centrifugal compressors. Maintenance costs of
reciprocating compressors are approximately three and
half times greater than those for centrifugal compressors
[3]. Design, evaluation, selection and purchasing a
reciprocating compressor shall be done with respect to
latest available technologies. Otherwise purchased
reciprocating compressor may not be suitable machine for
expected performance, safety and reliability level.

2. Performance

2.1. Load Step Curvature

Advanced design technology recommendation is to avoid
steep load curve. A review of the steepness of the load
curves can quickly identify which load steps (and where)
are quite steep in nature, and thus small changes in
pressure can have significant changes in load and flow.
Often, steep load curves may indicate improper sizing of
cylinders. Units with steep load step curves can also prove
difficult to automate and tune [1].

2.2. Advances in Machine Shop Run Test

Shop mechanical run test is the first test after
manufacturing of machine and last test before delivery.
Shop test results, including vibration, may seem to have
limited usefulness because supporting structure and
operating condition of the machine are different with final
site installation. However this test is a unique opportunity
to find defects in design and manufacturing phases while
machine is still in fabrication shop. Generally the lager the
power per compressor throw leads to higher the dynamic
forces and 370 KW or more per throw is a high risk
machine. Latest method is to record and analyze shop run
test measurements (Kalman Filter can be used to optimally
evaluate machine dynamic characteristics based on
measured data).

2.3. Advances in Pressure Drop Prediction

Latest recommendation for prediction of pressure drop
values for basic design stage is as follows: pulsation
dampeners: 1% pressure, intercooler: 0,70 bar. The use of
orifice plates, especially on high-speed single-act, can
contribute to significant pressure drops [1].

2.4. Rod load and Pin Reversal Details

Maximum Rod Load is recommended be less than 80% of
allowable rod load. Duration and peak magnitude load of
rod reversal shall not less than 15 of crank angle and 3%
of the actual combined load in the opposite direction,
respectively and shall be checked for all possible operating
cases [1] (especially low suction and part load).

2.5. Highest Expected Discharge Temperature

High discharge temperatures cause problems with
lubrication cooking and valve deterioration. It shall be
reviewed at least for average and maximum suction
temperatures [1]. The maximum predicted discharge
temperature [1,2,3,4] shall not exceed 150C and not
exceed 135C for hydrogen rich service (MW of 12 or
less). Latest technology is to limit gas discharge
temperatures below 118C to extend life of wearing parts.

2.6. Performance Curves

Required performance curves for latest control system
design to safely and reliably control the unit across its
defined operating range [1] are as follows: 1- Suction
Pressure vs. Load. 2- Suction Pressure vs. Flow. 3-
Discharge Pressure vs. Load. 4- Discharge Pressure vs.
Flow 5- Suction Pressure vs. Discharge Pressure, per load
step.

2.7. Advances in Flow Performance Management

Latest flow management methods require flow details as
flow curves from units minimum achievable flow rate to its
1683
Almasi, A.
maximum achievable, in specified increments [1].
Alternative may be flow versus discharge pressure plots of
specific suction pressures (more compact and common
when suction pressure variation is limited).

3. Advances in Compressor Design

3.1. Advances in Inter-stage Pressure Arrangement

Discharge pressure of each stage is normally protected by
pressure relief valves, high pressure discharge switches
are seldom seen [2]. Based on latest optimization methods
and experiences, inter-stage pressures can be obtained by
formulation and optimization of performance and
investment for compressor and inter-stage facilities. Some
vendors are intended to change inter-stage pressures,
generally higher pressures at early stages and lower
pressure ratio at last stages. Vendor offered inter-stage
pressures based on just compressor without respect to
inter-stage facilities, are not justified. Inter-stage pressures
are going to increase during part load operation and high
suction pressure. If not tolerate-able, additional clearance
pocket on first stage cylinder and part load operation
inhabitation by the controlling logic can be studied.
Generally it is compromise to fix inter-stage facility design
pressure based on vendor recommended PRV set points
(around 10-15% higher due to common ranges of part load
operation and suction pressure variations).

3.2. Advances in Low Suction Pressure Design

Sometimes, due to process requirements, reciprocating
compressors shall be capable to operate at lowest suction
pressure and full design flow at normal discharge
pressure. It can have strong effect on compressor sizing
especially frame rating and motor power (more than 35%
power increase for 20% suction below normal). Latest
experiences recommend respecting this condition as
design point in basic design to avoid costly future changes.

3.3. Advances in Capacity Control System

Step-less capacity control system uses finger type
unloader, is pneumatically actuated, and unloads the
suction valve for only a portion of compression cycle to
achieve adjusted capacity [2]. Finger type unloaders have
potential for damaging the valve sealing elements and
require more care for maintenance [2]. Valves and
unloaders cause around 44% of unscheduled reciprocating
shut down [5,6] and this selection has a strong effect on
reliability [5,6,7,8]. For small machine, 100% spill back is
latest recommended solution, because power is low. For
big machine best and latest configuration is selection of
part load steps based on plug/port unloader and clearance
pocket.

3.4. Advanced Condition Monitoring

Condition monitoring [9,10,11,12,13] shall be particularly
cost effective and include necessary items to identify
malfunctions at an early stage (lower maintenance costs
and lower risk of accidents). Advanced vibration
monitoring: 1- Vibration continuous monitoring (Shut
down). Velocity transducers are preferred over
accelerometers due to better signal to noise ratio [9].
Advanced configuration: each end of the crankcase about
halfway up from the base plate in line with a main bearing
[9]. 2- Each cross head accelerometer (Alarm). 3- Electric
motor vibration (Shut down). Advanced temperature
monitoring: 1- High gas discharge temperature - each
cylinder (Alarm and Shutdown). 2- Pressure packing case -
piston rod temperature (Alarm). 3- High cross head pin
temperature (Alarm). 4- High main and motor bearing
temperature (Alarm). 5- Valve temperature (Monitoring). 6-
Oil temperature out of frame (Alarm). 7- High jacket water
temperature - each cylinder (Alarm). Optimum
implementation is properly set trip levels that are just high
enough over the normal operating levels to reach to
mechanical failures, but not so high as to miss the failure
prior to catastrophic release [9]. Proximity probes are
typically located under the piston rods [9] and used to
measure the rod position and determine wear of the piston
and rider bands, malfunction e.g. cracked piston rod
attachment, a broken crosshead shoe, or even a liquid
carryover to a cylinder. Latest method: just for alarm and
not for shut down. Latest operation experiences
recommend cold run outs and normal conditions operating
run outs are about 50 microns (2 mils) and on the order of
50 to 150 microns (2 to 6 mils) peak to peak, respectively
[9]. All shutdown functions shall be 2 out of 3 voting to
avoid unnecessary trip. Usually it can be deviated for
compressor frame vibration and temperature related trips.

3.5. Advance Technology in Valve Selection

Cylinder valves are the most critical components of
reciprocating compressors and strongly influence the
reliability and efficiency [5-8,10]. Valve defects are
obviously responsible for most of the unscheduled
maintenance events [5-8,10]. Three main valve types: ring
type, ported plate and poppet. For big machines (generally
low speed and high pressure ratios) and small machines
(relatively higher speeds) ring type valves and plate type
valves are best choice respectively. Optimum valve size
shall be obtained with respect to efficiency, reliability and
performance requirements including minimum clearance
volume. Lift is the distance travelled by the valves moving
elements. The higher the lift, the higher the valve flow
area, lower the valve pressure drop, less consumed
power, higher moving elements impact velocities and lower
valve durability. Acceptable compromise should be found.
Optimum valve spring stiffness is also important. Too stiff
spring can lead to valve flutter (more compressor power
and considerable wear rate) or early closing of valve
(reduce capacity). Too light spring cause valve late closing
and the reverse flow (higher velocity, less reliability and
reducing capacity). Nonlinear partial differential equations
describing the valve differential pressure and the valve
element motion (such as [14]) can be used in optimization
process to estimate optimum valve lift, spring stiffness and
gas velocity for each machine and application.

3.6. Advances in Piston Rod Coating

Piston rod seal is second important area for reliability of
reciprocating compressor and most likely path for
potentially hazardous process gas leakage [8]. Packing life
could be improved three times by adding the proper
tungsten carbide piston rod coating [10]. It is latest
technology.


1684
Almasi, A.
3.7. Advances in Cylinder Liner Material

Cylinder liner is used to provide a renewable surface to the
wearing. The liners made by Ni-Resist cast iron (high
Nickel content) are not recommended due to problems
such as permanent distortions. Latest researches
recommend grey cast iron [8] for all applications except
very high pressure or extremely high corrosive
applications.

3.8. Advanced Passive Vibration Reduction System

Sometimes odd number of cylinders is avoidable. In this
case dummy crosshead shall be used to reduce vibration.
Also state of art spring-mass-spring system shall be
studied for passive force counter balance and more
reduction in vibration, where dummy crosshead is, on the
one hand, attached to a movable piston assembly by
flexible member and on the other hand, to the stationary
compressor casing using auxiliary mechanical springs.

3.9. Future Expansion

Future expansion planning can save money and time if
process changes (capacity increase, molecular weight
increase due to catalyst change, etc) are foreseen [12].
Optimum selection is sizing cylinders for economical
operation at the present rate. The frame can be sized for
future applications. When the future conditions become a
reality, the cylinders can be changed while keeping the
same frame. Latest design method is to over size the
journal diameter include margins for future development,
thus ensuring that crankshaft size would never become the
first important limitation of the design [15].

3.10. Minimum speed lubricated Cylinder

Reliable machine is involved low speed (around 350 RPM)
and lubricated cylinder. Optimum piston speed is 3-4.4
m/s. Most advanced configuration: horizontal cylinder(s),
discharge nozzle on the bottom side. For small
compressors some vendors intend to deviate lubricated
cylinder or low speed. Optimum option is lubricated
cylinder with available lowest speed machines. Probably
less than 20% of all reciprocating compressors are
designed for non-lubricated operation just because of
process demands (oxygen, high pressure air, etc) [2].

4. Advances in Commercial Management

4.1. Commercial Conditions and Negotiations

It is absolutely necessary to receive at least three
proposals and have minimum two technically accepted
machines. It is completely justified to extend proposal dead
time, clarification time, accept optimum configuration,
reasonable deviations and attend extensive clarification
meetings to have at least two clarified and technically
accepted proposals.
4.2. Advances in Delivery Methods

Small and medium machines shall be delivered fully
fabricated as one skid mounted package. For very big
machine, latest and optimum figure is to deliver machine
prefabricated (including crankcase, distance pieces, etc)
while cylinders are dismantled. Assembled cylinders are
delivered to site separately and installed. Vendor to advice
to offer all site supervision work for cylinder installation as
closed price.

5. Advances in Compressor Auxiliaries and
Packaging

5.1. Advances in Flywheel and Irregularity

For all reciprocating compressors, flywheel is mandatory to
regulate variable reciprocating torques. Irregularity degree
for mechanical component reliable operation is maximum
2%. This value is minimum requirement for all
compressors. Generally in accordance with specific
requirements of driver (especially current pulsation for
electric motors), torsional vibration results, etc, lower
irregularity value is required. It is recommended to obtain
1% for special purpose units. Latest studies and designs
recommend irregularity value between 1-1.5%.

5.2. Barring Device

When compressor stopped for an extended time, turn it
around a quarter turn every week by barring device.
Manual barring device is for small compressor. Pneumatic
is for compressor rated over 750 KW, without area
classification problem or intermittent power availability and
preferred technically [11].

5.3. Special Tools

Latest recommended check list for special tools [11] for big
machines: 1- bearing extractor 2- piston extractor 3- valve
extractor 4- piston fit up tool 5- hydraulic tightening system
6- crosshead assembling tool, 7- special lifting tools 8-
partition plate assembling tools 9- mandrels for wear
bands. For special tools, tool boxes required and they shall
be delivered with main machines, in separate and tagged
boxes.

5.4. Advanced Lubrication System

API 614 is typically applied only to reciprocating
compressor trains involving a large turbine driver and gear
unit [11]. Optimum oil system shall include two oil pump
(for special purpose machine as per API 676), both sized
at least 20% over (Two motor driven identical with run
down tank, or well known crank shaft driven main oil pump,
supplying UPS power for one pump is not acceptable
alternative), dual removable bundle shell and tube oil
coolers (TEMA C) and double oil filters with removable
element and stainless steel piping.

5.5. Advances in Coupling Selection

For reciprocating machine because of special design, the
potential exits for torsional resonance and torsional fatigue
failure [2]. Coupling is best available option for modification
to tune the system. Coupling configurations: 1- high
torsional stiffness coupling (it is best option if allowed by
torsional analysis). 2- flexible coupling (more elasticity and
damping and more maintenance). 3- direct forged flanged
rigid connection (no coupling), with single bearing motor.
Coupling for big machines shall be as per API 671.


1685
Almasi, A.
5.6. Advanced Coolant System

Liquids should never form inside the cylinder [10,11,12].
Liquid contributes to poor reliability, can cause high impact
velocities, can lead to stressing of valve moving elements
(slugging) and reduce the lubrication effectiveness. For
any application, a good sized suction drum with a drain
provision shall be in order [12]. It may be a part of
pulsation control, if properly done. Cylinder cooling system
must be monitored and controlled. Coolant inlet
temperature between 6 C and 16 C above inlet gas
temperature [12]. For exotic gases or operations near
critical areas, much care needs to be taken. Also make
sure the thermodynamic model is proper.

5.7. Advances in Pulsation Control

Advanced technique trends to dissipate less energy than
reliance on special solutions such as orifices to control
pulsation levels [16]. Acoustic reviews shall be performed
for design and guarantee points as well as all other
operating cases and combinations of pressures, speeds
and load steps. Pulsation can also alter the timing of the
valve motion and decrease efficiency and reliability [5].
Based on latest optimization processes, for design stage,
pulsation limit is recommended around 95%-85% of API
618 (Approach 3) limits to have some margin (around 5-
15%) to mitigate risk during construction and installation
periods as well as unpredicted deviations and problems.

5.8. Pulsation Shaking Forces

Reduction of pressure pulsation can be accompanied by
an increase in shaking forces (or unbalanced forces) [17].
It illustrates that shaking forces shall be determined and
controlled and piping and vessels properly supported. The
margin of separation between the mechanical natural
frequency (MNF) of system (including piping and bottles)
and excitation frequency is 20% and MNF shall be greater
than 2.4 times maximum run speed [11,18]. If not meet
limits, the force response (including stress analysis) is
required. The cylinder gas forces (also called frame stretch
or cylinder stretch force) can be significant source of
excitation (can cause high frequency vibration on the
bottles and piping close to the compressor) and lead to
excessive pulsation bottle vibration even if the pulsation
shaking forces meet limits. Flow induced pulsation is rarely
seen [17]. API 618 Design Approach 3 and less rigorous
analysis, to control pulsation and shaking (unbalanced)
force levels and avoiding mechanical resonance can result
in an optimized design [17]. Pulsation and vibration
analysis report shall include Time Domain (TD) and
Frequency Domain (FD) simulations, Time Domain (TD)
plots of key forces and pressure pulsation, dynamic
pressure drop, models including mounting details
(mounting plate, bolts, localized skid, etc) and shell
flexibility (nozzle connection flexibility), calculated cylinder
stretch forces, mode shape of bottles and piping and
compressor stiffness assumption (compressor frame
modelled as flexible support) [18].

5.9. Advances in Inter-state Facilities

Inter-stage facilities and coolers and after coolers shall be
sized carefully. Undersized lines, facilities and coolers can
cause excessive pressure drop and power loss. Pulsation
and shaking force studies are necessary to avoid vibration
problem in inter-state facilities. Increased cross section
area, especially in coolers, to decrease pressure drop can
cause significant increase of shaking force and equipment
(cooler) vibration. Secondary volumes may be studied to
reduce this vibration however in some cases this solution
can not reduce vibration and modifications to recycle line
are required to significantly lower shaking [17].

5.10. Advances in Torsional Analysis

Typically, for reciprocating compressor, lateral natural
frequencies will be positioned well above significant
torsional natural frequencies, so lateral critical studies are
not required. A stress analysis shall be performed if the
torsional excitation falls close to the torsional natural
frequency to ensure that the resonance will not be harmful
for the system [18,19]. The torsional vibration analysis
report shall include data used in mass elastic system,
display of force vs. speed, torsional critical speeds,
deflection (mode shape diagram), worst case design,
upset condition results (such as valve failure, start up,
short circuit, electrical network faults, etc) and how the
input data variance will affect the results (sensitivity
analysis) [18]. Continuous operation at torsional resonance
shall be avoided. Changing the load sequence could help
reduce torsional vibration. Avoid full load shutdowns.
Measure and verify torsional vibration during performance
test. Synchronous motor or system started on a frequency
basis need more care (definitely need a transient torsional
start up analysis). Electric machine (driver) shaft diameter
to be equal to or greater than the reciprocating compressor
crankshaft diameter.

5.11. Advances in Dynamic Package Analysis

The dynamic package analysis shall include modeling and
simulation of the foundation at the same time. The
accuracy of this analysis is strongly influenced by the
design of the foundation especially for pile installation [18].
It is even more important for packages mounted on
offshore platforms, FPSO (Floating Production Storage
Offloading Vessels) [20], modules mounted on steel
structure, new and unproven skid design and where the
local soil conditions are suspect. Skid lifting study
(including lifting lug details and calculations review) is
necessary. Transit study and environmental loading
analysis are also recommended [18].

5.12. Advances in Package General Arrangement

Layout is often complex and compromise must be made
between the support requirements, process requirements,
vibration/pulsation conditions, access and maintenance.
Optimum configuration is to install local panel near
compressor package (around 200 mm away from
package) but on separate skid (frame) which is installed on
foundation, to avoid vibration damage. For maintenance,
consider spool removal and avoid support removal. Access
required in front of cylinder for cylinder piston dismantling
and non-drive end of compressor. Pay attention to
minimum elevation requirement of pulsation bottle suction
flange to keep suction line, no pocket.



1686
Almasi, A.
5.13. Advances in Piping Analysis

The thermal piping design often requires that flexibility be
added to the system which is counter to requirement for
more support and increase stiffness to meet vibration
design. These analyses shall be conducted by same party
to optimize design iteration and result in an overall
optimized system. Piping thermal analysis is necessary
[18] especially when the coolers are off-skid, multiple
compressors on a common header, extremely cold
ambient temperature, or operation over a very wide range
of conditions.

5.14. Advanced Cylinder Lubrication System

Using the proper type of lubricant as well as establishing
the proper lubricant rates to the cylinder and packing can
be most important for machine reliability [10]. The life of
the compressor valves, piston rings, rider bands, and
pressure packing can all be significantly affected by the
type and quality of lubrication used. Too much or wrong
type of lubrication can increase the effects of valve stiction
(viscous adhesion) and reduction in reliability. Reliable
lubrication system with optimum type and rate of
lubrication shall be selected [10].

6. Conclusion

Latest technologies, recommendations and configurations
for reciprocating compressors regarding component design
and selection, commercial points, auxiliary and
accessories, performance and reliability are addressed in
this paper.

References

[1] Dwayne Hickman, Specifying Required Performance
When Purchasing Reciprocating Compressor Part I,
II, Compressor Tech Two, August September-
October 2007.
[2] Heinz P. Bloch, A Practical Guide To Compressor
Technology, Second Edition, John Wiley and Sons,
2006.
[3] W. A. Griffith, E. B. Flanagan, Online Continuous
Monitoring of Mechanical Condition and Performance
For Critical Reciprocating Compressors, Proceeding of
the 30th Turbo-machinery Symposium, Texas A&M
University, Houston, TX, 2001.
[4] Heinz P. Bloch and John J. Hoefner, Reciprocating
Compressors Operation & Maintenance, Gulf
Publishing Company, 1996.
[5] S. Foreman, Compressor Valves and Unloaders for
Reciprocating Compressors An OEM's Perspective,
Dresser-Rand Technology Paper, http://www.dresser-
rand.com/e-tech/recip.asp.
[6] Steve Chaykosky, Resolution of a Compressor Valve
Failure: A Case Study, Dresser-Rand Technology
Report, Dresser-Rand Technology Paper,
http://www.dresser-rand.com/e-tech/recip.asp.
[7] Massimo Schiavone, Evaluation of The Flow
Coefficient of Cylinder Valves, Compressor Tech Two,
pp. 48-50, April 2007.
[8] Robin S. Wilson, Reciprocating Compressor:
Reliability Improvement Focusing on Compressor
Valves, Piston and Sealing Technology, Compressor
Optimization Conference, Aberdeen, 30-31 January
2007.
[9] Steven M. Schultheis, Charles A. Lickteig, Robert
Parchewsky, Reciprocating Compressor Condition
Monitoring, Proceeding of the Thirty Sixth
Turbomachinery, pp 107-113, 2007.
[10] Stephen M. Leonard, Increasing the Increase
Reliability of Reciprocating Hydrogen Compressors,
Hydrocarbon Processing, pp. 67-74, January 1996.
[11] Reciprocating Compressor for Petroleum, Chemical
and Gas Service Industries, API 618 5th edition,
December 2007.
[12] Royce N. Brown, Compressors Selection and Sizing,
Third Edition, Gulf Publishing, 2005.
[13] Heinz P. Bloch, Compressor and Modern Process
Application, John Wiley and Sons, 2006.
[14] Enzo Giacomelli, Fabio Falciani, Guido Volterrani,
Riccardo Fani, Leonardo Galli, Simulation of Cylinder
Valves For Reciprocating Compressors, Proceeding of
ESDA 2006, 8th Biennial ASME Conference on
Engineering Systems Design and Analysis, July 4-7,
2006, Torino, Italy.
[15] Ian Cameron, Thomassen Prescience Pays Dividends,
Compressor Tech Two, pp 12-13, November 2007.
[16] A. Eijk, J.P.M. Smeulers, L.E. Blodgett, A.J. Smalley,
Improvements And Extensive to API 618 Related To
Pulsation And Mechanical Response Studies, The
Resip A State of Art Compressor, European Forum
for Reciprocating Compressor, Dresden, 4-5 Nov.
1999.
[17] Brain C. Howes, Shelley D. Greenfield, Guideline in
Pulsation Studies for Reciprocating Compressors,
Proceeding of IPC 02, 4th International Pipeline
Conference, Calgery, Alberta, Canada, Sep. 29
Oct.3, 2002.
[18] Shelley Greenfeld and Kelly Eberle, New API
Standard 618 (5 TH ED.) And Its Impact on
Reciprocating Compressor Package Design Part I, II
and III, Compressor Tech Two, June July August
2008.
[19] Alberto Guilherme Fagundes, Nelmo Furtado
Fernandes, Jose Eduardo Caux, On-line Monitoring of
Reciprocating Compressors, NPRA Maintenance
Conference, San Antonio, May 25-28, 2004.
[20] Kelly Eberle and Chris Harper, Dynamic Analysis Of
Reciprocating Compressors On FPSO Topside
Modules Part I & II, , Compressor Tech Two, pp 10-
16 and pp 42-48, April & May 2007.
1687
5
th
International Advanced Technologies Symposium (IATS09), May 13-15, 2009, Karabuk, Turkey
IATS09, Karabk University, Karabk, Turkey
ANALYSIS OF COLUMN COLLAPSE FOR ADVANCED OFFSHORE
DESIGN


Amin ALMASI
Tecnicas Reunidas S.A., Madrid, SPAIN, E-mail: aalmasi@trsa.es amin_almassi@yahoo.com




Abstract

In modern offshore installations, thin walled columns are
used for energy absorption in accident situation. When this
advanced offshore shock absorber is subjected to axial
compressive load, plastic hinges are developed on the
sides of column and the column crushes with repeatable
patterns. It can absorb considerable impact energy due to
large and continuous plastic deformation. This paper
develops a new closed form, energy based, solution for
prediction of accurate collapse curves of square section
column under axial impact load. New formulations for
square section tube collapse with respect to contributions
from hinge curvature, strain hardening, second force
oscillation and sensitivity to imperfection are presented.
The behavior of a column in dynamic load is investigated
using a simplified model of an offshore impact with
dynamic corrections including strain rate modeling. Good
agreement between experimental and theoretical load-
displacement and velocity-time curves verifies the
accuracy of the proposed formulation

Keywords: Offshore, Collapse, Column.

1. Introduction

Design of offshore shock absorbers has great effects on
reliability of ships and offshore structures. When a
relatively short thin-walled closed section column is
subjected to an axial compressive load, horizontal and
inclined yield lines are developed along the sides of the
column and the column crushes with a repeatable pattern
[1,2].

Fig. 1 shows the collapse of a square tube [2]. The
corresponding experimental load-deflection curve
oscillates between an upper and a lower limit wherein the
maximum axial force corresponds to the initiation of each
cycle of folding. Due to the large and continuous plastic
deformation of the tube, it can absorb considerable energy.
A major issue in the design of offshore shock absorber is
its energy absorbing capability so that during a crash, the
integrity of offshore structure is ensured and only minimum
forces are applied to the systems. Various analytical and
numerical simulation techniques have been proposed.
Numerical techniques such as the finite elements method
are highly sensitive to the topology and density of the
mesh, and require continual re-meshing of the structure.
Furthermore, the results of these simulations cannot be
readily generalized and hence do not support parametric
studies. Analytical methods, on the other hand, use
individual elements with explicit formulation derived from
the kinematics of the structure. These methods
systematically rely on careful observations of the actual
plastic deformation process in their derivation of the
relations and verification of their results.

In the 1980s a number of theories were postulated to
predict the mean force of collapse of square tubes. It was
reported [3] that the majority of tubes crushed
symmetrically. Also, for the first time, two asymmetric
modes of square tube plastic folding (asymmetric modes
A and B) were identified. Researchers published their
theoretical results and experimental observations about
crushing of tapered sheet metal tubes [4,5], foam-filled
square tubes [6] and multi-corner sheet metal columns [7].
Magnitude of force oscillations can be as large as half the
average crush load [8]. In a design situation, if such a
structure is used to absorb energy, or to resist a minimum
load over a large range of plastic deformations, it is
necessary to estimate the force-displacement and the
force-time behaviors of the shock absorber under dynamic
conditions. Analytical formulation for the load-deformation
of round stocky tubes in plastic folding was reported in [8].
It was based on concentrated plastic hinge and rigid-
plastic model" assumptions and predicts load much lower
than experimental data. An alternative method for
determining the behavior of round stocky tubes was
presented based on a model that included the plastic hinge
curvature [9]. The formulation, however, was derived for
two special cases, namely those of the plastic hinge
curvature length being equal to one third and one half of
the folding wavelength and as noted just for cylinders.
















Figure 1. Collapse of Column.

In this paper a new analytical formulation for plastic folding
of square section tube is presented which takes into
account the effects of plastic hinge curvature, strain
hardening, strain rate, second oscillation of force and
sensitivity to imperfections. In addition a dynamic model for
the prediction of the plastic folding behavior is presented.
1688
Almasi, A.
Analytical results are compared with experimental data for
both quasi-static and dynamic loading.

2. Advanced Model for Column Collapse

Experimental observations show four different
mechanisms for the collapse of square tubes [1,3]. The
first mechanism is the well-known symmetric mode which
two opposite sides of each layer move inwards, and the
other two move outwards. Each formed layer is oriented at
90 degrees to the previous one. The Symmetric mode is
the most common folding mechanism for the crushing of
square tubes. This mode is quasi-inextensional, as no
extension of the area or the plastic hinge length occurs in
the process except for a minor extension of the toroidal
surface. In the practical geometrical range of thin-walled
square tubes, the crushing of square tubes under axial
impact is theoretically governed by symmetric mode [1,3].
Two asymmetric modes of deformation named type A
and type B were also identified [1,3]. Both modes predict
a similar symmetric mode for the first layer. Beyond the
first layer, the asymmetric mixed mode A has a layer with
three individual lobes deforming outwards and one
deforming inwards. The asymmetric mixed mode B has
two adjacent lobes deforming outwards with the other two
adjacent lobes deforming inwards [1].

Based on previous observations, the collapse of thick wall
square tubes is controlled by the extensional mode [3]. In
extensional mode all four sides of each layer move
outwards. A thorough discussion of the aforementioned
collapse modes is included in [1,3]. Various known folding
mechanisms can be modeled by mixing two basic folding
elements, quasi-inextensible and extensible. They are
building blocks for various plastic folding mechanisms of
square tubes. Characteristics of these two elements are
elaborated in [1,3,10]. Quasi-inextensible folding element
has two types of plastic hinges. First type is the horizontal
(or fixed) plastic hinge, which appears in the upper and
lower limits of the element as well as the midpoint between
the two limits. Second type is the inclined (or moving)
plastic hinge. As the deformation process proceeds, one of
the sides between the horizontal hinges folds inwards and
the other folds outwards and a toroidal surface is thus
developed. The extensional folding element has horizontal
plastic hinges which means that during the folding process
the sides between hinges move outwards. The idealized
symmetric collapse mode for a square tube consists of four
quasi-inextensible elements [1,3]. The asymmetric mixed
deformation modes A and B consists of six quasi-
inextensible plus two extensible elements, and seven
quasi-inextensible plus one extensible folding element,
respectively [1]. Both asymmetric patterns consist of two
folding layers. The extensional folding mode consists of
one layer with four extensible elements.

A second smaller peak load is observed in the majority of
experimental load-displacement curves (two peak loads in
each cycle of plastic folding). This phenomenon is
attributed to the non-simultaneous proceeding of the upper
and the lower folding sides [9]. Experimental curves show
that the first load cycle is different from the rest of the
deformation process and peaks at a higher value. The
imperfections produced as a result of the initial elastic-
plastic deformation of the first loading are depicted in [9].
Once the first load cycle is completed, subsequent load
cycles start on a portion of the tube which already has an
initial imperfection. Comparisons show that the analytical
methods based on concentrated plastic hinges tend to
underestimate the actual collapse load [8]. A significant
part of the energy absorbed by the collapse mechanism
can not be modeled properly in the concentrated hinges
approaches. Furthermore, detailed observations of the
folding mechanism shows that a larger region around the
hinge is experiencing plastic deformation because the
material in the immediate vicinity of the plastic hinge is
strain-hardened and yielding shifts to an immediate
neighbouring region. Second oscillation of force, initial
imperfection, hinge curvature and strain hardening are
modeled in this paper to represent realistic behavior of
force-displacement and force-time of plastic folding. Fig. 2
shows model of a collapse including the plastic hinge
curvature.


































Figure 2. Model for Collapse (Folding).

3. Advanced Formulation of Collapse

The folding wavelength (H) and the hinge curvature length
(r) are both assumed to be constant. Based on
formulations of quasi-inextensible and extensible elements
(including horizontal and inclined hinges, toroidal surface
and extension of the sides), the governing equation for the
crush load of the symmetric collapse of a square tube is as
(1).

The governing equations for the crush load in asymmetric
mode A and mode B and the extensional mode can be
obtained in the same manner.
1689
Almasi, A.





(1)











Where:





















The relationship between the axial folding distance and the
inclination angle of the folding side () can be written as
(2). The locking angle (f) of the folding mechanism is
obtained by solving (3). This angle determines the
maximum deflection of the layer and defines the end point
of each folding cycle. The angle lies within the range of 90
to 180 degrees.

(2)

(3)

Expressions for the mean effective strain are derived
based on the principle of incompressibility. Different mean
effective strain expressions are derived for the horizontal
and inclined hinge plastic zones, boundary and middle
horizontal hinge plastic zones, toroidal surface plastic
zones, extension of side plastic zones to incorporate strain
effect in model. By integrating axial load over a cycle of
collapse, and making the same simplification as [1,3,10],
the mean crushing load can be formulated. Minimizing this
load with respect to folding parameters (H and b) lead to
determine the folding parameters. The mean folding load,
folding wavelength and radius of toroidal surface are
represented by (4), (5) and (6) respectively.


(4)




(5)


(6)


Where:



Using a similar approach, the mean force and the folding
parameters of asymmetric mode A and B and
extensional folding mechanism can be determined. Three
coefficients of these equations are presented below as (7)
to (9). Other coefficients can be obtained with similar
approach.

(7)

(8)

(9)

Where:





















Factors "Fft", "Ffi" and "Ffb1" are strain rate factor
expressions.
In an offshore accident, the kinetic energy of the ship is
transformed to the plastic deformation of shock absorber
members. Elastic-plastic behavior governs the initial
loading of plastic folding [11,12,13] as well as the transition
from minimum load to maximum load in each load cycle.
The equation of motion can be expressed as (10). To
introduce the strain rate effects to the model, the empirical
"Cowper-Symons" uni-axial constitutive is used [1,3].

(10)

) sin(
) 2 ( 4
) cos( 1
8 ) 2 (
2
2 2
r H r r r H H
c
+

+ =
)
) cos( ) sin(
( ) 2 ( 4
)) cos( 1 (
16
) sin( ) 2 (
) sin( ) cos(
2
) sin(
) 2 ( 4
)) cos( 1 (
8
) 2 ( , ) cos( ) 2 (
) sin(
2
2 3
2
2
2
2
2

+
+

=
+

+
= + =
r H r r M
r H r J
r H r r
r H M r H r J
) cos( ) 2 (
) sin(
2

r H r + =
) cos( ) 4 2 (
) sin(
4 2

r H r H =
0 ) cos( ) 2 (
) sin(
2
2
= +

r H r
r h
3
1
2
12
13 12
13
3
1
13
2
13
13
11
12
3
2
12
13
12
13
12
12
13 11 11
3
1
11
,
) ( ,
) (

=
+ + =

=
I
I I
k
h
c
k
h
b
k
I
I
k
h
c
k
h
H
k
k
I
k
I
k I k
h
c
k
M
P
p
m
3
12
13
3
13
12
3
11
11
8
,
8
,
32
J
J
I
J
J
I
J
J
I = = =

d F J
d f f f f F J
d f f f F J
f
f
f
fb
fi
ft

=
=
=
0
1 13
4 3 2
0
1 12
5 3
0
2 11
) (
) ( ) ( ) ( ) ( ) (
) ( ) ( ) ( ) (
) cos( ) 2 1 (
) sin(
2 ) (
) sin(
) 2 1 ( 4 )
) cos( 1
( 8 ) 2 1 ( ) (
2
2
2 2
1

k k f
k k k k f
+ =
+

+ =

d
d
f = ) (
3
)) tan( 2 ( tan
) ( cos 1
) (
) (
) (
cos , )) ( sin 1 ( ) (
1
0 0 2
5
1
2 1
2
1
2
4

+
=

= + =

f
d
d
f
f
f
f
) sin( ) 2 1 (
) cos( 1
2 ) (
6

k k f +

+ = ) sin( ) 2 1 (
) cos(
2
) sin(
2 ) (
2 7

k k k f
) ( cos ) ) tan( 2 ( tan
1 1
c
H

= =
)
2
2
2
J M M
J M M J
d
d

0 )] sin( ) 2 (
) cos(
2
) sin(
2 [
2
)
) ( cos 1
(
) ) ( cos ) ( 3 4 ) cos( ) ( ( 2
)) ( sin 1 (
)
) ( cos ) ( 3 4
) cos( ) ( 1
(
2
) ) ( 1 (
2
0 2
2 2
2
1
2
2 2
2
1
1
= +
+
+ +
+

r H r r
h
P
d
d d
b
P
P
P
P
d
d
b
H h
P
P
P
P
c h
P
P
ft ft
ft
c
fi
fi fi
fb
fb
2
2
) (
)] ( [
dt
t x d
M t x F =
1690
Almasi, A.
4. Comparison with Experimental Results

Fig. 3 shows the experimental load-displacement curve
from [1] being compared with three theoretical curves.


















Figure 3. Comparison of theoretical and experimental load-
displacement curves.



















Figure 4. Theoretical versus experimental prediction of the
velocity-time behavior of dynamic collapse.

The experimental curve belongs to the quasi-static
symmetric crushing of a square section steel tube [1]. The
solid curves are plotted according to (1). The dash-dotted
curve represents the load-displacement behavior without
the strain hardening effect and the dashed curve
represents the same behavior without the hinge curvature
and strain hardening effects. Fig. 3 shows how each
refinement of the analysis brings the solution closer to the
actual collapse curve of the column.
Experimental and theoretical velocity-time curves are
plotted in Fig. 4. The theoretical curve represents the
velocity-time behavior of the dynamic model considering
the plastic hinge curvature, strain hardening, second
oscillation of the force and sensitivity to imperfections.
There is good agreement between theoretical results and
experimental data.






















Figure 5. Theoretical load-time curve for dynamic collapse.

Fig. 5 shows the theoretical load-time curves
corresponding to Fig. 4. A decrease in the velocity would
cause the time of each plastic folding cycle to increase.
Force peaks are more than yielding force due to strain rate
and strain effects.


5. Conclusions

New method for analysis of collapse of square section
column is presented. Dynamic collapse of square section
tube is formulated taking into account contributions from
hinge curvature, strain hardening, strain rate, second force
oscillation and sensitivity to imperfections. Good
agreement between experimental and theoretical load-
displacement and velocity-time curves verifies the
accuracy of the proposed formulation.

References

[1] W. Abramowitz and N. Jones, Dynamic Axial Crushing
of Square Tubes, Int. J. of Impact Eng., Vol. 2, pp.
179-208, 1984.
[2] M. Lanseth and O. S. Hopers tad, Local Buckling of
Square Thin-Walled Aluminum Extrusions, J. of Thin-
Walled Structures, Vol. 27, No. 1, pp. 117-126, 1997.
[3] W. Abramowitz and N. Jones, Dynamic Progressive
Buckling of Circular and Square Tubes, Int. J. Impact
Eng., Vol. 4, No. 4, pp. 243-270, 1986.
[4] S. R. Reid, T. Y. Reddy, Static and Dynamic Crushing
of Tapered Sheet Metal Tubes of Rectangular Cross-
Section, Int. J. Mech. Sci., Vol. 28, No. 9, pp. 623-637,
1986.
[5] A. G. Mamalis, D. E. Melonakos, G. L. Vigilant, The
Axial Crushing of Thin PVC Tubes and Frusta of
Square Cross-Section, Int. J. Impact Eng., Vol. 8, No.
3, pp. 241-264, 1989.
[6] W. Abramowitz and T. Wierzbicki, Axial Crushing of
Foam Filled Columns, Int. J. Mech. Sci., Vol. 30,
No.3/4, pp. 263-271, 1988.
[7] W. Abramowitz, T. Wierzbicki, Axial Crushing of
Multicorner Sheet Metal Columns, J. Applied Mech.,
Vol. 56, pp.113-120, 1989.
[8] R. H. Grzebieta and N. W. Murray, Rigid-Plastic
Collapse Behavior of an Axially Crushed Stocky
0 10 20 30 40 50 60 70 80
0
20
40
60
80
100
120
x(mm)
P
(
k
N
)
c=49.3mm h=1.63mm angle=145degree Lf/L=0.23 (8-4-2)
P(r=0)
P(r=H/2)
P(r=H/2,Strain)
P(Experimental)
5 10 15 20 25 30 35
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
time(ms)
V
(
m
/
s
)
C=37.1mm h=1.15mm M=73.6kg Vo=10.3m/s
Analitycal
Experimental
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
0
0.5
1
1.5
2
tVo/(2H1)
P
/
P
y
C=37.1mm h=1.15mm M=73.6kg Vo=10.3m/s
Symmetric
1691
Almasi, A.
Tubes, Recent Advances in Impact Dynamics of
Engineering Structures, 1989.
[9] R. H. Grzbieta, An Alternative Method for Determining
the Behavior of Round Stocky Tubes Subjected to an
Axial Crush Load, Thin walled Structures, Vol. 9, pp.
61-89, 1990.
[10] W. Abramowicz, The Macro Element Approach in
Crash Calculations, Proceeding of the Natal-ASI on
Crashworthness of Transportation Systems Structural
Impact and Occupant Protection, July 7-19, Troia,
Portugal, 1996.
[11] Paulius Griskevicuis, Antanas Ziliukas, The Crash
Energy Absorption of The Vehicle Front Structures,
Transport, Vol XVIII, No2, 97-101, 2003.
[12] C. B. W. Pedersen, Topology Optimization of Energy
Absorbing Frames, Fifth World Congress on
Computational Mechanics, Vienna, Austria, July 7-12,
2002.
[13] Denzil G. Vaughn, James M. Canning, John W.
Hutchinson, Coupled Plastic Wave Propagation and
Column Buckling, Journal of Applied Mechanics, Vol.
72, January 2005.

1692
5
th
International Advanced Technologies Symposium (IATS09), May 13-15, 2009, Karabuk, Turkey
IATS09, Karabk University, Karabk, Turkey
ADVANCED TORSIONAL STUDY METHOD AND COUPLING SELECTION
FOR RECIPROCATING MACHINES


Amin ALMASI
Tecnicas Reunidas S.A., Madrid, SPAIN, E-mail: aalmasi@trsa.es amin_almassi@yahoo.com




Abstract

Trains including reciprocating machines are subject to the
most varied and often most severe torsional disturbances
in comparison to other machinery classes. If crankshaft or
rotating component failures occur as a result of shaft
torsional oscillations, the consequences can be
catastrophic. In this paper a new comprehensive model
and solution method using analytical formulations are
developed to study both steady state and transient
response of complex reciprocating trains. Analytical results
are presented and recommendations for torsional reliable
trains are addressed. Couplings being the more accessible
components within the train are often modified to tune the
overall system. Recommendations for coupling: High
torsional stiffness coupling (best option if allowed by
torsional analysis), or flexible coupling (more elasticity and
damping and more maintenance) or integral rigid forged
flange connection (rugged train, less elasticity and
damping) with single bearing electric machine.

Keywords: Torsional Study, Coupling, Reciprocating
Machine.

1. Introduction

Reciprocating machines (reciprocating compressors,
reciprocating pumps, gas and diesel reciprocating engines,
reciprocating expanders, etc) are most efficient available
machines. They are flexible to handle wide capacity and
condition swings [1,2]. The expected level of reliability and
availability of reciprocating machine train is very high and it
presents a real challenge to machine designers and
operators [3,4]. Advanced methods shall be applied in
order to obtain the highest level of safety and reliability.
Reciprocating trains have a complex crankshaft, flywheel,
electric machine rotor(s) and relatively flexible shaft
extensions and coupling. It may also include gear unit(s) or
turbo expander in special cases. Since connected
machines function as spring systems in series, the
potential exits for torsional resonance and torsional fatigue
damage. If shaft and rotating component failures occur on
reciprocating trains as a result of shaft torsional
oscillations, the consequences can be catastrophic. There
is also potential for vast damage and loss of human life.
For these reasons great attention is generally taken to
ensure that rotating machine trains have the required
torsional capacity.

2. Advanced Analytical Model

Torsional vibration involves angular oscillation of the rotors
of machines. Each rotor or crankshaft in the system will
oscillate following a torsional disturbance to the train. The
design of train shall include optimization for dynamic loads
acting on foundation, pulsation and shaking forces,
irregularity degree and torsional stresses. All these factors
need detailed torsional analysis to ensure proper design
and reliability. The torsional behavior is key determinant of
reliable operation of train [3]. It is vital for ensuring reliable
machine operation due to machine stimuli that range from
rarely occurring high level transients to continuous
relatively low levels of excitation. Correct application of
torsional analysis practice and improved transmission
system design and operating practices can generally
rendered train robust to the effects of stimuli from the
electrical transmission network, or from problems within
the electric machine (such as short circuits or faults), or
fault in electrical, mechanical or process systems to which
the train is connected (such as transformer, etc).

It is of paramount importance to avoid torsional resonance
(particularly at or near the lower harmonics of train
operating speed frequency) and to ensure that shafts and
other components are suitably sized to avoid failure or
significant damage during possible sever transient
disturbances. The procedure for torsoinal analysis include
following steps. Modeling of train, calculation of undamped
natural frequencies, harmonic components calculation and
forced vibration calculation.

Trains usually consist of a large crankshaft, electric
machine rotor, flywheel and relatively flexible shaft
extensions and coupling. Typically, lateral critical studies
are not required for reciprocating machine train
applications. Lateral natural frequencies will be positioned
well above significant torsional natural frequencies of train
[5]. The model must be accurate enough to simulate the
real system behavior at least for frequencies below the
20th multiple of the maximum rotating speed. Only a model
with enough details and large number of elements make it
possible to evaluate higher number of vibration modes. In
the other hand very high frequency additional modes (
such as frequencies more than 20th multiple of the
maximum rotating speed) have no effect since no
resonance is foreseen and they are related to low
amplitude exciting harmonics [4].

Basically the model is represented by a number of rotating
masses connected to each other by means of mass-less
shaft intervals with appropriate torsional stiffness. Rotating
masses can represent both the crankshaft and the
connected components (connecting rod, piston rod,
crosshead, etc). The mass elastic model of crankshaft is
created by lumping the inertia at each throw and
calculation the equivalent torsional stiffness between
throws. The coupling is modeled as a single torsional
spring (coupling sub-vendor supplied torsional stiffness)
1693
Almasi, A.
with the inertia of the associated coupling halves at each
end. These inertias are added to elements of both sides of
coupling. Proper dedicated lumped masses for all
accessories (such as flywheel, gear wheel, exciter,
connecting flange, etc) are added to model. Parameters in
model and formulations are as follows:

i Torsional displacement of mass i (rad).
Ji Polar moment of inertia of mass i (kg s3/m).
Ki Torsional stiffness of the shaft internal i (N m).
Ci Damping coefficient for shaft interval i (kg s2/m).
CMi Damping coefficient for the mass i (kg s2/m).
n Model lumped mass total number.
m Maximum reciprocating torque harmonic order.
Torsional natural frequency (rad/s).
Mi Applied torque to mass i (N m).

3. Advanced Torsional Study

The next step is calculation of the train undamped torsional
natural frequencies. The goal is to locate natural
frequencies away (usually by 10%) from potential
excitation frequencies that might come from train machines
[6,7,8,9,10,11]. In addition, it is recommended that natural
frequencies be placed 10% outside of electrical net
frequency and 5% outside of its second multiple [4].
Natural torsional frequencies reach higher values as their
order increases and in practice the first three modes of
vibration usually need to be investigated.

Torsional natural frequencies come from solution of
equations (1). The calculation of the undamped natural
frequencies is a problem of eigenvalues and eigenvectors
which represent natural frequencies and mode shapes
respectively.


(1)



Generally reciprocating equipment and other rotating
machines including electric machines have a low level of
torsional damping [3,4,8]. It is found that the amount of
torsional damping in turbomachinery is very low unless
special provisions are made. For heavy duty machines, it
is impractical and uneconomical to employ mechanical
damping devices to substantially reduce peak vibration
response levels following severe torsional vibration [3].
Because of low damping level, undamped natural
frequencies can represent natural frequencies of real train
[4]. Observations are in agreement with this assumption
and the torsional mechanical response will generally be
multimodal with a slow decay rate because of the light
damping [3,7,8].

The main concern is for first torsional natural frequency
position because higher natural frequency orders are
associated with high harmonics which have little effects.
In case the torsional natural frequencies do not meet
mentioned margins (10% away from potential excitation
frequencies) individual train component can be modified.
Parametric study of presented natural frequency
calculation method can provide information on how to tune
rotating machine train if natural frequency separation
margins are discovered to be unacceptable for reliable
performance. Modification of coupling torsional stiffness by
an appropriate tuning of the coupling type or space
diameter is primary and easiest solution. Generally the
coupling is the most flexible shaft interval in train and has a
strong influence on first torsional natural frequency. Range
of available coupling options is vast, from flexible coupling
to rigid forged flanged connection (without coupling).
However If coupling modification is not sufficient and
further modification required (mainly in case of more
torsional stiffness required to raise first torsional natural
frequency) modification of electric machine shaft geometry
can be studied jointly with electric machine sub-vendor. In
any case the modification of reciprocating crankshaft
geometry is very difficult and in most cases it is never
modified to accommodate torsional application
requirements.

The frequency spectrum of shaft torsional oscillations will
usually show most response in the lower order torsional
modes with some components at the harmonics of
electrical system frequency (the first and second
harmonics generally are the most pronounced).
Cylinder arrangement (especially number of cylinders) has
strong effects on excitation of certain torsional harmonics
[3,4,9,10,11]. For example in case of 4 cylinders frame, (2x
harmonics) are significantly exited and in cases of 6 and 8
cylinders frame (3x harmonics) and (4x harmonics) are
significantly excited, respectively.

If there is interference between torsional natural
frequencies and excitation harmonics and modification is
not desired or possible, it is necessary to make torsional
stress analysis. Stress analysis shall be performed to
ensure that the resonance will not be harmful for the train
[5]. First step is steady state torsional analysis. The
analysis should be performed for all possible operating
conditions including all possible speeds and capacities.
The governing equations of system to calculate the
damped forced torsional vibration are as (2).



(2)



The general expression of the steady state applied torques
(Mi) includes a vibrating component superimposed on an
average torque level as per (3). Train load torques can be
decomposed, through a Fourier Analysis, into series of
sinusoidal curves which frequencies are multiple of
machine running speed and modulus generally decreases
as the harmonic order increases. The higher the number of
harmonics considered, the closer the results to real torque.
Optimum solution suggested as calculation of 25
harmonics (m=1 to 25).

(3)

The torsional dampening is assumed to be the hysteretic
[4,6,7,8]. Each applied torque must be properly phased
with respect to relatively crankshaft angular position. The
electric machine torque supposed to be constant during
steady state load however there are relatively small
fluctuating torque component due to interactions between
the current pulsation of electrical elements (such as
( )
( ) ( )
( ) 0
1 ,..., 2 , 0
0
1 1
1 1 1
2 1 1 1 1
= +
= = + +
= +

+
n n n n n
i i i i i i i i
K J
n i K K J
K J



& &
& &
& &
( ) ( )
( ) ( ) ( )
( )
( ) ( )
n n Mn n n n n n n n n
i i Mi i i i
i i i i i i i i i i i
M
M C C K J
n i M C C
C K K J
M C C K J
= + + +
= = + +
+ + +
= + + +

+
+




& & & & &
& & &
& & & &
& & & & &
1 1 1 1
1
1 1 1 1 1
1 1 1 2 1 1 2 1 1 1 1
1 ,..., 2 ,
( )
p
m
p
p i i
t p M M + =

=
sin
0
,
1694
Almasi, A.
winding) and electrical machine shaft mechanical
irregularity degree. These fluctuations generally can be
neglected for steady state response. Solution of (2) can be
obtained based on Principle of Linear Superposition. The
system is composed of (n) linear differential equations with
(n) parameters, tri-diagonal and symmetrical. Its solution
can be transferred to the solution of (m) differential
equation system (each equation related to different
harmonic of the exciting forces).

A sensitively analysis should be always carried out to take
into account all possible variances affecting the model
especially those due to fluctuations of running speed (such
as net frequencies, etc) which can shift the harmonics of
the running speed. Variations of the mass elastic data (i.e.
coupling stiffness, rotor inertia, etc) can shift the torsional
natural frequencies. Alternative option of considering the
relative position of the harmonics and natural frequencies,
is to calculate the torques and stresses over a range of
10% of the rated speed. The highest values within that
range can be comparable to correspondence endurance
limit for torsional fatigue. For a train, torsional stress is
function of related position of torsional natural frequencies
and exciting harmonics. There are usually many cases of
transient disturbance which should be modeled. The
transient torsional analysis requires a different and more
time consuming calculation method since it requires a
direct integration of the motion equations. In this case the
solution is time dependent.

The differential equations of motions are similar to those of
the steady state (2), but they have different exciting
torques. In this case reciprocating machine torques (Mi)
can be given in Fourier Series. Inertia and gas pressure
components of reciprocating cylinders can be separately
calculated since it can be assumed that train speed
variations affect only the inertia components where as the
cylinder fluid cycle contributions is assumed without
considerable changes when speed changes. However for
trains which include electric machine, electric machine
torque can not be given in Fourier Series since transient
excitation is not periodic. The transient analysis out put is
generally represents by the torque and stress plots for
each rotor as a function of time. However the main results
of the transient analysis can be given in terms of peak
shear stress in machines and peak torque on couplings.

The highest stress / torque amplitudes acting on rotating
machines and coupling shall be compared to the
endurance limits of each of the respective components. In
case the alternative torques and stresses are not within the
allowable endurance limits a redesign must be carried out
in order to achieve a wider separation margin between
torsional natural vibration and high amplitude harmonics to
obtain lower stresses.The fact that the damping of the train
is low can lead to the generation of extremely high
transient torques in train shafts as a result of response
compounding if torsional disturbances occur in rapid
succession. The resulted alternating stresses in the train
shafts and other components need to be below the fatigue
endurance limit of the material involved. This is because of
the very high number of stress cycles that will be
experienced over the life of the machine as the cycles are
being accumulated continuously.

4. Electrical Effects on Reciprocating Machine
Trains

It is most important to study problems from electrical
events that can produce pulsating torques and torsional
vibration in train. There are wide varieties of incidents that
can cause electrical current oscillations in the electrical
transmission to which the electric machine is connected. In
each case, the incident results in an oscillating torque
applied to the train, which can stimulate twisting
oscillations in the machine shafts and vibration of various
rotating and non rotating components.

Electrical transient disturbance can be planned or
unplanned (emergency) transmission line switch incidence,
electrical faults in the transmission network such as
electrical circuit breaker actions or fault caused by storms,
electric machine internal faults or terminal short circuits. In
case of power generation (reciprocating engine coupled to
electric generator) transient disturbance can be mal-
synchronization of the generator to the electrical network.
These transient oscillations generally include a step
change in torque (impulse) and discrete frequency torque
components at the first or second harmonics of the power
system frequency, with generally low levels at the higher
harmonics. The step change torque component decays
quite slowly (order of seconds) however the lower
harmonics of the power system frequency decay rapidly in
comparison (order of tenth of seconds) [3].

An example of this is with the use of some forms of high
speed reclosing of electric transmission line circuit
breakers following the electrical faults in network. As
discussed electrical line fault can result from either
temporary or permanent electrical transients (for example
electrical lighting strike, transmission line break, a tree fall
into a transmission line causing long term transmission line
phase to phase or phase to ground fault, etc ). Following
any type of electrical fault in the transmission line with one
form of high speed reclosing, the power circuit breakers
automatically open after a few electrical cycles (1/50 of
seconds) to isolate the fault and then automatically reclose
after only several tenths of second. If the fault has cleared
during this period then no significant shaft torque
compound occurs. However high percentage of severe
multiphase faults are permanent and thus may not benefit
from high speed reclosing. In case of permanent fault then
a second major torsional event will be experienced by the
magnitude approximately equal to that of the first one. As
the damping of the torsional modes is very light the
response amplitudes in the shafts from the first electrical
disturbance will be decayed only slightly when the circuit
breakers reclose into the fault for the second time. If the
timing of this reclosure is at its most unfavorable, the shaft
torques could approximately double as a result of
response compounding .

There is potential for torsional insatiability on trains
connected to electrical networks that have series capacitor
compensated lines to reduce power transmission losses
(sub-synchronous resonance or SSR). Machines
connected to direct current transmission lines can also be
affected with instability in this case due, for example, to
incorrect operation or mal-adjustment of rectifier and
inverter control equipment. In such these cases, torque
pulsations are produced by electric machine due to current
1695
Almasi, A.
pulsation and magnetic fields interactions. In general these
torque pulsations do not cause any harm unless their
frequency (resistance, inductance and capacitance circuit
introduces an electrical resonance frequency) coincides
with, or is close to, one of the torsoinal natural frequencies
of the train. Under these conditions the shaft response
torque could build up to extremely high level.

Recommended corrective actions for SSR problem
included installation of large filters to remove the harmful
current frequency components from entering the electric
machine, installing electrical damping devices, and
addition of protective monitoring and relaying equipment
[3]. The rectifiers, inverters, high voltage direct current
(HVDC) transmission system or large nonlinear electrical
systems feed significant harmonics of the fundamental
power frequency into electrical network. Train is subjected
to significant high order harmonic currents entering the
armature of the electric machine which produce pulsating
torques on the rotor, causing torsional vibration. These
pulsating torques are at (6n) harmonic frequencies (6, 12,
18, etc) and would be of concern only if they became
resonant with a train torsional natural frequency. The
lowest harmonic torque frequency and the one that
generally has the highest amplitude is the sixth harmonic.
Higher order harmonic torques are therefore rarely of
concern [3]. Certain harmonic effects arise when an
electric machine is started. Usually the main concern is
with torque dips in induction motors, which affect motor's
ability to reach full speed. But there are some effects that
can result in torque pulsations. These are due to
interactions between various sources of harmonics in
machine magnetomotive forces and fluxes. The main
sources of harmonics are distribution nature of the stator
winding, distribution nature of rotor currents, slotting on the
stator (or rotor) which produces a permanent variation at
slot pitch frequency and pulsation of main flux because the
average permeance of the air gap fluctuates as the rotor
moves relative to the stator. The interaction between all
these different harmonic sources can produce torques that
rise and fall with speed, sometimes accelerating the shaft,
sometimes slowing down the shaft. Torque pulsation
frequency will vary as the machine speed changes. These
torques and their magnitudes depend on the relative
number of stator and rotor slots, the use of open and
closed slots, the rotor slot skew, and the electric machine
reactance and resistances. There have been reported
cases [3] of torques large enough to cause chatter and
damages.

5. Advances in Flywheel and Train Irregularities

For all reciprocating trains, flywheel is mandatory to
regulate variable reciprocating torques. Irregularity degree
for mechanical component reliable operation is maximum
2%. This value is minimum requirement for all trains.
Generally in accordance with specific requirements of
electric network, electric machine (especially current
pulsation), reciprocating equipment, operation, torsional
vibration results, etc, lower irregularity value is required. It
is recommended to obtain 1% for special purpose units in
petroleum and petrochemical plants. Irregularity values
between 1-1.5% are in common use.

6. New Technology of Variable Speed Machines
Variable frequency motor drives are becoming more
popular [9]. For variable speed reciprocating machine
trains, complex issues of torsional response and feedback
due to torque pulsation shall be addressed.

Because of the complexity of the reciprocating and
electrical machine train, the system is limited in its turn
down by torsional problems. Torsional analysis is vital for
development of relatively new technology of variable
speed reciprocating trains. In variable frequency drive
(VFD), the inverter converts the AC power to a series of
DC voltages, and then varies the frequency of DC pulses
to approximate a sinusoidal waveform at the desired
frequency. The AC waveform produced by this process is
rich in harmonics because the fast switching creates
voltage spikes. This results high order harmonic torques to
electric machine and potential for mechanical damage. It is
because during the frequency run up and run down there
are large number of potential operating speeds and hold
points. There are significant risks of the development of
resonant mechanical response. It is important that
torsional natural frequencies be calculated and modified as
required to avoid resonances. In addition operational
strategies include rapid acceleration through defined
critical speeds and avoidance of operating hold points near
critical speeds shall be carefully respected. Due to wide
operating speed range, maintaining 10% margins between
all possible excitation frequencies and natural frequencies
is very difficult and usually impossible. For variable speed
drives comprehensive torsional and stress analysis are
necessary.

Torque harmonics generated by variable speed drive can
excite the resonance during start up, and therefore must
be evaluated. In addition the ramp rate or frequency at
which the variable speed drive controls the speed of the
units should not coincide with torsional natural frequencies.
A variable speed reciprocating compressor or pump may
have several damaging torsional resonances within the
speed range due to the reciprocating machine excitation
harmonics intersecting the first torsional natural frequency.
With the use of soft coupling, the first tosional natural
frequency can be tuned below minimum speed. In many
instances this is the only way to achieve the full desired
speed range. Otherwise the speed range has to be limited
or certain speed bands have to be avoided.

Soft coupling in variable speed train can add damping to
the system. However Dynamic torque should be calculated
and compare with coupling limits. In addition limited soft
coupling life can be a problem. High tensional stiffness
coupling can reduce maintenance but large portion of
speed range should be avoided. Comprehensive torsional
analysis and study must be used to obtain optimum
solution.

7. Simulation Results

Analytical results are presented for a four throw and three
cylinders heavy duty reciprocating compressors. Train
speed is 327 rpm. Four step capacity control, 0-50-75-
100%, using fixed volume pocket at cylinder head end and
suction valve unloaders are provided. Total motor power of
each train is 6.5 MW. Driver is direct coupled eighteen (18)
poles induction electric motor. Based on experience
available coupling options are: High torsional stiffness
1696
Almasi, A.
coupling (if allowed by torsional analysis), flexible coupling
or integral rigid forged flange connection with single
bearing electric machine. Extensive simulations show for
this train regarding natural frequency interfaces and all
possible transient cases, flexible coupling is acceptable
option due to more elasticity and damping effects which
help to obtain acceptable frequency margins and reduce
transient stresses. Coupling selection implies an adequate
separation with respect to compressor exciting harmonics,
and in particular with the most adverse one (2 x) with
respect to cylinder arrangement. Simulations show a
coupling stiffness variance of about 35% would be required
for the train to reach resonance. Compressor train integrity
must be assessed during a three phase short circuit of the
electric motor. The transient event assumed to last about
0.5 seconds. In this case the electric motor is subjected to
a high frequency and high amplitude oscillating torque.
Motor peak torque is around 3.3 times the normal value.
Simulations show that torsional transient response is
strongly reduced by train damping from flexible coupling
selection. The peak torques and stresses are about 1.6
times their average values. Simulations show electric
machine has a high frequency response at the early stage
of train start. The peak stresses do not reach significant
amplitudes. A local amplification occurs several second
after start when the electric machine variable frequency
pulsating component crosses the first torsional natural
frequency.

0 50 100 150 200 250 300 350
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
1.2
1.4
1.6
1.8
Crank Angle(Degree)
C
o
m
p
r
e
s
s
o
r

B
r
a
k
e

T
o
r
q
u
e

/

R
a
t
e
d

E
l
e
c
t
r
i
c

M
o
t
o
r

T
o
r
q
u
e


Normal Full Load
Unloaded(50%)

Figure 1. Reciprocating Compressor Brake Torque vs.
Crank Angel.

Fig. 1 shows reciprocating compressor brake torque vs.
crank angel for one revolution of crankshaft in steady state
conditions. Compressor brake torques are dimensionless
by rated electric motor torque. The solid and dashed-
dotted curves represent compressor torque for normal full
load and (50%) unloaded conditions respspectively. This
figure show how compressor brake torque varies
considerably in one shaft revolution (from less than 20% of
motor rated torque to around 170% of motor rated torque).
It shows importance of flywheel to regulate train torque
requirements and strong effects of torsional irregular
torques on train torsional behavior. Different unloaded
conditions show completely different torsional loading
behavior. Simulations show unloaded (50%) condition
represents highest irregularity in train among steady state
conditions. It proves necessity to evaluate torsional
behavior of all operating conditions including all unloaded
stages, high and low suctions, possible process changes
and all foreseen transient situations.

8. Coupling Selection

Many operators and vendors prefer high torsional stiffness
coupling because it results to more rugged train and higher
natural frequencies. Also it decreases maintenance. The
soft couplings can protect the electric machine
components by absorbing the dynamic torque generated
by reciprocating machines. Rubber coupling usually
increase maintenance since the rubber degrades over the
time due to heat and environmental factors. Actual rubber
coupling life may be significantly less than coupling
manufacture stated life, if the coupling is subject to heat or
harsh condition (such as oil mist, ozone, etc). Special
silicon block may improve life for high temperature
applications [12].

For coupling an appropriate service factor should be used
to allow for possible transient conditions. The vibratory
torque and heat dissipation must be reviewed carefully.
The allowable vibratory torque is typically 20% to 30% of
the coupling rated torque. The heat dissipation is a
function of the vibratory torque and frequency and is
normally specified in terms of power loss (Watts). Other
factors such as end float and allowable misalignment
should also be addressed. The torsional stiffness of the
rubber elements can vary with temperature and torque.
The actual coupling stiffness can vary by as much as 20%
from catalogue values. Also some coupling (such as
coupling with rubber elements) have nonlinear stiffness
which depends upon the actual transmitted torque. As a
system starts, the speed increase can result in a load
increase, natural frequencies will change (coupling
stiffness can increase and cause natural frequencies to
slightly increase). In these cases coupling are usually
modeled linear and special attention is required for elastic
data sensitivity analysis. Comprehensive torsional analysis
and study, machine arrangement, all possible steady state
and transient conditions, operation and maintenance must
be considered for optimum coupling selection.

9. Electric Machine Considerations and Practical
Recommendations

Experiences have shown that only accurate modeling of all
rotating machines and elements in (especially electrical
machine) can result to accurate torsional analysis of train.
Observations show that natural frequencies of
reciprocating trains are sensitive to torsional model of
other machines in train especially electric machine model.
Flexibility and inertial distribution through the electric
machine core shall be modeled accurately otherwise it can
result in missed torsioal natural frequency, inaccurate
torsional analysis and torsional problems. Stiffness of
electric machine shaft can be influenced by the various
types of construction. Machined or welded webs can add
significant stiffness (typically 10-40% more) while keyed or
laminations typically add minimum stiffness. Only a
detailed Finite Element Analysis (F.E.A.) of the electric
machine shaft can provide accurate results. Comparison
showed more than 30% error in shaft stiffness between
detailed Finite Element Analysis (F.E.A.) and simplified
method [12].
1697
Almasi, A.
Experiences have shown that many electric machines
have been designed to couple to non-reciprocating rotating
equipment and may not be adequately sized for
reciprocating equipment. An indication can be shaft size.
Crankshafts are often constructed with higher strength
material and have lower strength concentration factors. As
rule-of-thumb electric machine shaft diameter to be equal
to or greater than the reciprocating machine crankshaft
diameter. Numerous torsional vibration problems continue
to occur in reciprocating trains. Main reasons are lack of
comprehensive torsional vibration analysis and study,
improper application and maintenance of coupling (mainly
flexible couplings), using of electric machines traditionally
used in non-reciprocating application (such as variable
speed motor) and lack of monitoring.

Shaft materials should be high strength steel. If welds are
required on shaft, a weldable shaft material should be
used. Proper weld procedures and material compatibility
must be considered. Fabrication details such as the
electric machine pole bolt torque, etc should consider
loads due to torsional vibration. Continuous operation at
torsional resonance shall be avoided. Coupling, flywheel
and electric machine torsional characteristics have strong
influence on reciprocating train torsional vibration and can
be modified to tune system. Changing the load sequence
could help reduce torsional vibration in reciprocating
compressor and pump. Avoid full load shutdowns for
reciprocating compressor and pump specially in train with
torque sensitive equipment. Some vendors intended to use
stiff system with short flanged connection (no coupling)
and single bearing electric machine. These trains have
much lower damping however higher natural frequencies.
These trains may be acceptable after careful review of
torsional analysis including all possible operating steady
state and transient torsional situations.Reciprocating
machines generate a torque excitation due to reciprocating
inertia and gas forces acting on the crankshaft. This can
consist of multiple integer torque harmonics. Half order
excitation (0.5X, 1.5X, etc) can also occur in four stroke
reciprocating engine. In reciprocating machine each throw
can create significant primary (1X) and secondary (2X)
harmonic torques. For reciprocating compressor and
pump, valve failure, fluid pulsation and load steps shall be
considered. For reciprocating engines, engine misfire,
pressure imbalance, ignition problem and leaks (leaks in
fuel valves or compression pressure) shall be respected.

It is important to measure and verify torsional vibration
during performance test. Based on site observations
following transient events are critical and shall be
respected in details: synchronous electric machine start
up, short circuit, reciprocating engine misfire, valve failure
and loaded shut down of compressor and pump.

A train which passes through a torsional natural frequency
during start up may produce significant transient shaft
stresses. If the system is started on a frequency basis, a
start up analysis should be performed to determine if low
cycle fatigue is a potential problem. Synchronous
machines need more care (than induction machines) in
this regard and they definitely need a transient torsional
start up analysis. Coupling torque is usually chosen on the
basis of mean requirements for full load. It must have a
sufficient service factor to handle and likely overload (such
as electrical faults).
10. Conclusion

Reciprocating equipment are very efficient, flexible and
have wide range of application. A comprehensive model
and solutions using analytical formulations are developed
to study both steady state and transient response of
complex reciprocating trains. The torsional vibration
analysis report shall include data used in mass elastic
system, torsional natural frequencies, display of torques
vs. speed, torsional critical speed, mode shape diagrams,
interface diagrams, definition of coincidence of the
excitation frequencies with the torsional natural
frequencies, all possible steady state cases (normal and all
unloded cases), all possible transient cases (start up, shut
down cases, especially loaded shut down, short circuit,
electrical faults, etc ), non-ideal cases (such as engine
misfire or compressor valve failure), worst case design,
dynamic torsional stresses (based on dynamic torque
modulations, stress concentration factors, and
amplification factors), comparison to determine compliance
(with regard to separation margin, stresses, loading, and
coupling dynamic torque), parametric analysis to
determine possible coupling modification (when separation
margin, stress level or coupling torque are not acceptable).
The report should also consider how the input data
variance will affect the results (sensitivity analysis).

References

[1] Heinz P. Bloch, Compressor and Modern Process
Application, John Wiley and Sons, 2006.
[2] Heinz P. Bloch, A Practical Guide To Compressor
Technology, Second Edition, John Wiley and Sons,
2006.
[3] Duncan N. Walker, Torsional Vibration of
Turbomachinery, McGraw-Hill, 2004.
[4] Enzo Giacomelli, Carlo Mazzali, Nicola Campo, Paolo
Battagli, Fabio Falciani, Torsional Analysis of A-20
Cylinder Hyper compressor Train, Proceeding of
ESDA2006, Engineering System and Analysis, Torino,
Italy, 4-7 July, 2006.
[5] Shelley Greenfeld and Kelly Eberle, New API
Standard 618 (5 TH ED.) And Its Impact on
Reciprocating Compressor Package Design Part I, II
and III, Compressor Tech Two, June July August
2008.
[6] Vibration in Reciprocating Machinery and Piping
Systems, Engineering Dynamics Incorporated,
Engineering Dynamic Incorporated (EDI), San
Antonio, Texas, June 2007,
[7] A. S. Rangwala, Reciprocating Machinery Dynamics,
First Edition, New Age International (P) Limited
Publishers, 2006.
[8] Cyril M. Harris, Allan G. Piersol, Harris Shock and
Vibration Handbook, Fifth Edition, McGraw-Hill, 2002.
[9] Royce N. Brown, Compressors Selection and Sizing,
Third Edition, Gulf Publishing, 2005.
[10] Positive Displacement Pumps - Reciprocating, API
674 2th edition, June 1995.
[11] Reciprocating Compressor for Petroleum, Chemical
and Gas Service Industries, API 618 5th edition,
December 2007.
[12] Troy Feese and Charles Hill, Guidelines for Improving
Reliability of Reciprocating Machinery By Avoiding
Torsional Vibration Problems, Gas Machinery
Conference, Austin, Texas, October 2001.
1698
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye
IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye
DALGI POMPA PERFORMANS TESTLERNDE KULLANILAN
YEN TEKNOLOJLER

NEW TECHNOLOGIES USED IN THE PERFORMANCE TESTING OF
SUBMERSIBLE PUMPS

Ergn KORKMAZ
a,*
, Mustafa GLC
b
, Cahit KURBANOLU
c

a,*
Sleyman Demirel ni. Teknik Eitim Fak., Isparta, Trkiye, E-posta: korkmaze@tef.sdu.edu.tr
b
Pamukkale ni. Teknik Eitim Fak., Denizli, Trkiye, E-posta: mgolcu@pau.edu.tr
c
Sleyman Demirel ni. Mh. Mim. Fak., Isparta, Trkiye, E-posta: kurban@mmf.sdu.edu.tr


zet

Pompa performans testleri, tasarm gerekletirilen
pompalarn performanslarnn tespiti veya pompa
performans zerinde etkili olduu dnlen
parametrelerin pompa karakteristiklerine etkilerinin
incelenmesinde olduka nem arz etmektedir. Bu nedenle
testlerde kullanlacak lm yntemleri ve lme
cihazlarnn belirlenmesinde gerekli hassasiyet
gsterilmelidir. Bu almada; dalg pompa
karakteristiklerinin belirlenmesi iin basma ykseklii, debi,
efektif g ve motor dnme hz lm ve kontrolnde
kullanlan yeni teknolojiler incelenmitir. Bu amala yksek
hassasiyetli lme ve kontrol cihazlarnn kullanld dalg
pompa test nitesi kurulmutur. Kullanlan bir program
sayesinde pompa karakteristikleri bilgisayar destekli olarak
elde edilmitir. Ayrca, ebeke gerilimi ve motor devrindeki
deiimlerin pompa karakteristikleri zerindeki olumsuz
etkilerinin nasl giderilebilecei de ortaya konulmutur.

Anahtar kelimeler: Dalg pompa, Pompa performans,
Pompa karakteristikleri.

Abstract

Pump performance tests are considerably important for the
assessment of the performance of pumps designed or
study of the effects on the pump characteristics of
parameters believed to be affecting pump performance.
Therefore, due care should be employed when
determining the measurement methods and measurement
devices for use in such tests. This study examines new
technologies used in the measurement and control of
head, flow rate, brake horsepower and rotation speed of
the motor. For this purpose, a submersible pump testing
unit has been assembled using highly sensitive
measurement and control devices. The pump
characteristics have been obtained in a computer-aided
manner using software. It has been further figured out how
negative impacts of changes in the mains voltage and
motor rotation speed on pump characteristics could be
eliminated.

Keywords: Submersible pump, Pump performance, Pump
charecteristics.

1. Giri

Tketilebilir su potansiyelimizin %13ne yakn bir ksmn
oluturan yeralt su kaynaklarnn yeryzne
kartlmasnda; basnl hava sistemleri, dey trbin
pompalar ve yaygn olarak da dalg pompalar
kullanlmaktadr.

Dalg pompalar; montaj kolayl, derinlik snrnn
olmamas, yksek verim, enerji tasarrufu ve ekonomiklii
nedeniyle teknolojik gelimelere paralel olarak yaygn bir
ekilde kullanlmaktadr. Dalg pompalar, ok kademeli bir
santrifj pompann su altnda almaya elverili elektrik
motoruna monte edilmesiyle meydana gelmektedir. Pompa
miline g; eksenel ykleri tayabilecek yapda yataklara
sahip, zel olarak tasarlanm dalg motor aracl ile
aktarlmaktadr. Bir santrifj pompa deniz seviyesinde
atmosferik koullarda teorik olarak yaklak 10 mden,
pratikte ise 6-8 m derinlikten su ekebilmektedir. Bu
nedenle yeralt sularnn yeryzne kartlmasnda ok
kademeli santrifj pompalar olarak bilinen derin kuyu
pompalar kullanlmaktadr [1-2]. Dalg pompalar
genellikle anma aplarna gre; 4", 6", 8", 10" ve 14"lik
seriler halinde imal edilmektedir. ekil 1de dalg pompa
ve ana paralar gsterilmitir.


a) b)
ekil 1. a) Dalg pompa [3] b) Ana paralar (standart
konstrksiyon) [4]

1699
Korkmaz, E., Glc, M. ve Kurbanolu, C.
Elektronik ve bilgisayar teknolojisindeki gelimeler her
sektrde olduu gibi pompa sektrn de yeni araylara
itmitir. Bu sayede yksek hassasiyetli lme ve kontrol
cihazlarnn kullanld bilgisayar destekli pompa test
niteleri yaygnlamaya balam ve bu konuda eitli
almalar yaplmtr [5-8]. Bu almada, dalg pompa
karakteristiklerinin belirlenmesi iin basma ykseklii, debi,
efektif g ve motor dnme hz lm ve kontrolnde
kullanlan yeni teknolojiler incelenmitir. Bu amala yksek
hassasiyetli lme ve kontrol cihazlarnn kullanld dalg
pompa test nitesi kurulmutur.

2. Dalg Pompa Deney Dzenei

Dalg pompa deneylerinin gerekletirilebilmesi iin
ncelikle 3x2x2 m
3
boyutlarnda depo imalat yaplm ve
depo zerine pompa grubunun montaj gerekletirilmitir.
Pompa arklarnn kolaylkla deitirilebilmesi iin dzenek
zerine 250-500 kg kapasiteli bir vin monte edilmitir.
Pompa k apnda (4") boru balantlar yaplarak
basn transmitteri, debimetre ve srgl vana montajlar
tamamlanmtr (ekil 2 ve ekil 3).



ekil 2. Dalg pompa deney dzenei



ekil 3. Dalg pompa deney dzeneinde kullanlan lme aletleri ve balant noktalar (leksiz).

3. Pompa Karakteristiklerinin Belirlenmesi

Rotadinamik pompalar, ou volumetrik pompalardan farkl
olarak, proje deerlerine ve emme koullarna bal olarak
deiken debide akkan basabilirler. Burada debi
zerinde en nemli etken pompann manometrik basma
yksekliidir. Manometrik basma yksekliine bal olarak
debideki bu deiim, efektif g (fren beygirgc veya
toplam aktif g) ve verim deerlerinin de deimesine
neden olur. eitli debi deerlerine gre manometrik
basma ykseklii, efektif g ve verim deerlerinin
deiimini ifade eden bu erilere pompa karakteristik
erileri ad verilmektedir. zellikle pompann en iyi verim
noktasnn (E.V.N.) tespiti asndan pompa karakteristik
erilerinin izimi olduka nem tamaktadr [9].

Pompa karakteristiklerinin belirlenmesinde daha nce
kullanlan TS ISO 2548 [10] ve TS ISO 3555 [11]
standartlar geri ekilmi, yerine TS EN ISO 9906 [12]
kullanlmaya balanmtr. Her ne kadar en yeni standart
TS EN ISO 9906 olsa da bu standartta dahi yeni teknoloji
lm cihazlarnn kullanmna (basn transmitterleri,
ultrasonik debimetreler, manyetik debimetreler, Laser
Doppler Anemometer (LDA) ve Laser Doppler Velocimeter
(LDV) gibi) ok fazla yer verilmemitir. Burada, bu
standarda zellikle basma ykseklii ve debi lmleri
konusunda yeni teknoloji lm cihazlarnn kullanm ile
ilgili eklemeler yaplmas gerektiini vurgulamakta fayda
vardr.

3.1. Basn lmleri

Basn lmleri iin kullanlan statik basn lme
azlarnn (basn prizlerinin) almasnda TS EN ISO
9906 [12] referans alnmtr (ekil 4).



ekil 4. TS EN ISO 9906ya gre statik basn lme
azlarnn zellikleri [12].
1700
Korkmaz, E., Glc, M. ve Kurbanolu, C.
Dalg pompa sistemlerinde toplam manometrik basma
ykseklii, emme ykseklii ile dzeltilmi basma
yksekliinin toplam eklindedir. Emme ykseklii deeri
vakum transmitteri yardmyla, basma ykseklii deeri ise
pozitif basn transmitteri yardmyla llmtr.
Transmitterin bal olduu boru ekseni ile pompa emme
kutusu arasndaki dey uzakln, transmitterde okunan
basn ykne eklenmesiyle dzeltilmi basma ykseklii
deeri bulunmu olur. Toplam basma ykseklii, emme ve
dzeltilmi basma yksekliklerinin toplam olarak ortaya
kar (ekil 5).



ekil 5. TS EN ISO 9906ya gre dalg pompalar iin
basma yksekliinin llmesi [12].

Klasik pompa test sistemlerinde basn lmleri iin
genellikle manometreler kullanlmaktadr. Oysa son
zamanlarda lm hassasiyetleri nedeniyle basn
transdserleri veya basn transmitterleri yaygn olarak
kullanlmaktadr. Basn lmleri iin; 24 V DC beslemeli,
2 telli balantl, 4~20 mA kl, -1~0 bar basn aralna
sahip vakum basn transmitteri (ekil 6a) ve 0~10 bar
lm aralna sahip pozitif basn transmitterleri (ekil
6b) kullanlmtr. Transmitterlerden elde edilen 4~20 mA
k sinyalleri modl kanallardan geirilerek kullanlan
yazlm sayesinde bir ara yze aktarlmtr.


(a) (b)

ekil 6. Vakum ve pozitif basn transmitteri [13].

3.2. Debi lmleri

Rotadinamik pompalar iin ok deiik hacimsel debi
lm metotlarnn kullanm mmkndr. Savak,
orifismetre, venturimetre, su sayalar ve sabit hacim
tanklar ile hacimsel debi lmleri yaplabilir. Ancak son
zamanlarda zellikle montaj kolayl ve yksek
hassasiyetleri nedeniyle ultrasonik (llen deerin %1i)
ve manyetik (llen deerin %0.15i) tip debi lerlerin
kullanm yaygnlamaktadr. Bunun dnda Laser Doppler
Anemometer (LDA) ve Laser Doppler Velocimeter (LDV)
gibi olduka yksek hasiyete sahip cihazlarn kullanm da
gittike yaygnlamakta ancak zellikle kk ve orta
lekli tesisler iin olduka yksek maliyetleri nedeniyle
cazibesini yitirmektedir [14]. Deney dzeneinde kullanlan
ultrasonik ve manyetik debimetreler ekil 7de
gsterilmitir.


(a) (b)

ekil 7. Ultrasonik (a) ve manyetik (b) debimetreler [9].

Burada hem ultrasonik, hem de manyetik tip debimetre
kullanmndaki ama her iki debimetrenin de
kyaslanmasna imkan tanmaktr. Debimetrelerin doru ve
hassas lm yapabilmesi iin dzenek zerinde
balanacaklar yerlerin tespiti olduka nemlidir. Ultrasonik
debi lm cihaznn doru ve hassas lm yapabilmesi
iin (akn tam gelimi ve niform olabilmesi iin)
sistemde kullanlan debimetrenin kelepe sensrnden
nce boru apnn (4") en az 10 kat, kelepe sensrnden
sonra ise kullanlan boru apnn en az 5 kat kadar boru
boyuna ihtiya duyulmaktadr (ekil 8).



ekil 8. Ultrasonik debimetre sensr balant artlar [15].

Manyetik debimetre iin ise; manyetik debimetreden nce
kullanlan boru apnn en az 5 kat, debimetreden sonra
da kullanlan boru apnn en az 2 kat mesafe
gerekmektedir (ekil 9).



ekil 9. Manyetik debimetre balant artlar [16].

TS EN ISO 6817de [17], debi lerin sv giri veya sv
k tarafna yerletirilen boru montaj paralarnn
(dirsekler, vanalar, redksiyon paralar vb.), hz profili ve
debi ler performans zerinde olumsuz etkilere neden
olabilecei ifade edilmitir. Bu etkileri en aza indirmek iin,
debi ler imalatsnn montajla ilgili nerilerine uyulmas
gerektii belirtilmitir. TS EN ISO 29104te [18] de debi
ler imalatsnn montaj talimatlarna uyulmas gerektii
belirtilmi, imalatnn montaj talimatlar yoksa debimetre
giri aznn herhangi bir trblans meydana gelen
1701
Korkmaz, E., Glc, M. ve Kurbanolu, C.
noktadan, boru anma apnn 10 kat (10 DN) mesafede ve
debimetre k aznn da, herhangi bir trblans
meydana gelen noktaya, ktan itibaren, boru anma
apnn en az 5 kat (5 DN) mesafede olacak ekilde
yerletirilmesi gerektii ifade edilmitir.

3.3. Efektif G lmleri

Pompann alma noktasndaki verimini tespit edebilmek
iin pompann ebekeden ekecei aktif gcn tespit
edilmesi gerekir. Bu amala; elektrik sayac,
penswattmetre, voltmetre, ampermetre ve cosmetre
kullanlabilir. Daha etkin bir yntem ise ebekeye ait akm,
gerilim, g faktr, akm ve gerilim harmonikleri, aktif,
reaktif ve grnr gler gibi bir ok bilgiyi bir arada bulma
imkan veren ebeke analizr kullanmaktr. Bu nedenle
deneylerde aktif g lmleri iin ekil 10da gsterilen
%1 hassasiyete sahip Entes marka MPR-60S model
ebeke analizr kullanlmtr.



ekil 10. Aktif g lmlerinde kullanlan ebeke
analizr [19].

Elektrik motorlar, elektrik enerjisini mekanik enerjiye
dntrrken ebekeden aktif g ekerken ayn
zamanda gerekli manyetik alanlar oluturabilmek iin de
reaktif g ekmektedir. Pompa motorunun ebekeden
ekecei g efektif yani aktif gtr. Reaktif gcn
nlenmesi iin sistemde kompanzasyon yaplabilir. Bunun
iin elektrik panosuna, elektrik motoru kapasitesine gre
kondansatr balantsnn yaplmas gereklidir.

3. 4. Motor Devri lmleri ve Kontrol

Asenkron motor alma prensibi gereince yk altnda
iken belirli bir kayma deerine sahiptir. Bu kayma deeri,
asenkron motorda stator devri ile rotor devri arasndaki
fark (rotorun statoru takibindeki gecikme) olarak ifade
edilir. Statorun toplam kutup says (P) ve stator sarglarna
uygulanan gerilimin frekans (fs) ise statorun senkron hz;

( )

=
d
d
P
f 120
n
s
s
(1)

olarak ifade edilir. Motorun rotoruna tork etki ettii zaman
rotora bir kuvvet uygulanm olacak ve rotor artk stator
frekansn yakalayamayacaktr. Bu durum kaymaya neden
olacaktr. Rotor hz (nr) olmak zere, stator ve rotor
arasndaki kayma (S),

s
r s
s
r s

n
n n
S

=

= (2)

eklinde gsterilir [20]. Bu kayma motorun sargs, nve
yaps gibi eitli motora zg faktrlere bal olarak
deikenlik gstererek motor miline devir kayb olarak
yansyacaktr. ekil 11de bir asenkron motor karakteristik
erisi grlmektedir.



ekil 11. Asenkron motor devir-tork karakteristii.

ekil 11de grld gibi, tork arttka motor sarglar bir
aamadan sonra bu torku yenebilmek iin gerekli elektrik
aksn salayamayacak ve motor devri azalacaktr. Bizim
alma blgemiz motorun saturasyona (doyuma) urad
blgede deil, motorun hz ve torkunun orantl olarak
deitii blgededir. Bu blgede tork arttka hz
azalmaktadr. Bu durum aslnda asenkron motor
kullanlarak yaplan birok deneyde nemli bir faktrdr.
Nitekim dalg pompa arklarnn test edilmesinde de
pompa arklarnn deiik vana pozisyonlarnda (deiik
yk deerlerinde) test edilmesi sz konusudur. zellikle
E.V.N. zerindeki vana pozisyonlarnda motor devrinde
byk dmeler sz konusu olabilmektedir. Pompa
karakteristiklerinin boyutsuz saylarla ifadesi dikkate
alnrsa motor devrinin; debi says ile lineer, basn says
ile ikinci dereceden ve g says ile nc dereceden
ilikili olduu, dolaysyla pompay tahrik eden motor
devrindeki deiimlerin pompa karakteristikleri zerinde ne
kadar etkili olduu daha iyi anlalabilir.

Motor devrindeki d, yalnz yk artndan deil ayn
zamanda ebeke gerilimindeki ar dmelerden de
kaynaklanabilmektedir. ebeke gerilimi, motor devri
zerinde (dolaysyla pompa karakteristik deerleri
zerinde) nemli bir etkiye sahiptir. Bu durumun ark
karakteristiklerinin karlatrlmasnda olumsuz etkiye
neden olmamas iin deney dzeneinde Saba marka, 30
kVA gcnde Trifaze servo voltaj reglatr kullanlmtr.
ekil 12de deneylerde kullanlan servo voltaj reglatr
gsterilmitir.



ekil 12. Voltaj reglatr [9]
1702
Korkmaz, E., Glc, M. ve Kurbanolu, C.

Her ne kadar voltaj reglatr ebeke gerilimindeki
deiimleri azaltsa da voltaj reglatrnn de
hassasiyetine bal olarak (ebeke geriliminin %2si
kadar) belirli bir alma aral bulunmaktadr. Bu nedenle
zellikle ebeke geriliminin ok deiken olduu yerlerde
kullanm yeterli olmayabilir. Deneylerin devir says
asndan stabilizasyonunda kesin zm ise motor
devrinin llerek, bir src ve PLC (Programmable Logic
Controller) nitesi kullanlarak motor devrinin geri
beslemeli kontrolnden gemektedir.

Deneylerde kullanlan dalg motoru 2850 d/d motor
devrinde kullanlmtr. 2850 d/d motor devrini elde etmek
iin frekans invertr (ekil 13), kontrol iin de PLC
nitesi ve PLC ile kullanc temasn salayan kontrol
paneli (ekil 14) kullanlmtr.



ekil 13. Frekans invertr [21].



ekil 14. PLC ve kontrol paneli [9].

Motor devri lmlerinde yaygn olarak takogeneratr
kullanm sz konusudur. Ancak dalg motorlarnn su
ierisinde almas nedeniyle takogeneratr kullanm
uygun deildir. Bu nedenle motor devir saysnn tespiti
iin, endktif yaklam sensr (proximity switch)
kullanlmtr (ekil 15).



ekil 15. Devir says lmlerinde kullanlan endktif
yaklam sensr [22].

Endktif yaklam sensrleri metal elemanlara duyarl
olduklar iin motor mili zerine ekil 16da gsterilen 8 di
saysna sahip zincir dili tespit edilmitir.



ekil 16. Endktif yaklam sensrnn alglamasnda
kullanlan zincir dili ark

Endktif sensr 0-4 mm mesafe aralnda, nnden
geen metal elemanlar grebilmektedir. Motor miline
tespit edilmi olan zincir dili mil ile beraber dnerken, bu
esnada sensr nnden geen di saylar saylmakta ve
PLC nitesine gnderilmektedir. PLC kontrol panelinden
girilen devir saysn okuyarak sensrden ald devir bilgisi
ile karlatrr. PLC karlatrmann sonucu
dorultusunda frekans invertrne 0-10 V DC sinyal
gndererek srcy kontrol eder. Burada asl kontrol
eleman olan PLC, srcy ara eleman olarak kullanmak
suretiyle motorun sabit devirde kalmasn salamaktadr.
PLC 0 ile 10 V DC arasndaki analog bilgiyi srcye
gnderdikten sonra src 0-10 V DC sinyali, 0-50 Hz
arasnda derecelendirerek gelen sinyale gre motoru bu
frekansta srmektedir. rnek olarak, eer PLC
karlatrma sonucunda srcye 5 V DC sinyal
gndermi ise frekans invertr pompa motorunu 25 Hzde
srer. Yalnz motorun srlmesi srasnda deerlendirme,
sensrden geri besleme olarak her an devam ettii iin
PLC anlk olarak 1.75 sn cevap zaman ile motor
frekansn kontrol etmektedir. Haliyle motor yksz halden
ykl hale getii srada (vana ald zaman) milden
alnan devir bilgisi araclyla devir azalmas tespit
edilerek, PLC tarafndan annda mdahale edilir. PLC
devirdeki azalma miktaryla orantl olarak frekans deerini
artrarak istenilen devir saysnn sabit kalmasn
salamaktadr.

3. 5. Verim lmleri

Pompa genel verimi, pompann akkana verdii gcn
(P0), efektif (aktif) gce (Pe) orandr.

e
0
g
P
P
= (3)

Pompann akkana verdii g (P0) ise;

m 0
H Q g P = (W) (4)

eklinde hesaplanr. Burada; akkann younluu
(kg/m
3
), g yer ekimi ivmesi (m/s
2
), Q debi (m
3
/s) ve Hm
toplam manometrik basma ykseklii (m) olarak ifade
edilmitir. Deneyler esnasnda deiik vana pozisyonlar
iin; vakum basnc, basma ykseklii, debi ve toplam aktif
(efektif) g bilgileri kullanlan arayz program ile
kaydedilmitir (ekil 17). Bu sayede her bir ark iin, tm
alma noktas deerleri tespit edilmitir.

1703
Korkmaz, E., Glc, M. ve Kurbanolu, C.


ekil 17. Deney dzeneinde kullanlan arayz program.

4. Sonular

Her ne kadar pompa tasarmlar, temel tasarm
kitaplarnda yer alan ampirik denklemelere dayal olarak
gerekletirilse de tasarm gerekletirilen pompann
deneylerle desteklenmesi gerekmektedir. Bu nedenle
pompa deneylerinde kullanlan cihaz ve ekipmanlarn
hassasiyetleri de olduka nem tamaktadr. zellikle
pompay karakterize eden manometrik basma ykseklii
ve debi parametrelerinin hassas bir ekilde llmesi
gerekmektedir. Basn lmlerinde manometreler yerine
basn transducerlerinin veya transmitterlerinin, debi
lmlerinde ise sabit hacim tanklar, savak, orifismetre ve
venturimetre yerine ultrasonik veya manyetik tip debi ler
kullanm nerilebilir. ebeke bilgilerinin tespiti iin de
ampermetre, voltmetre, cosmetre yerine, penswattmetre
veya ebeke analizr kullanmann faydal olaca
sylenebilir. Pompa karakteristik deerleri zerinde,
ebeke gerilimi ve kullanlan motor devrinin olduka etkili
olduu grlmtr. Bu nedenle pompa performans
testlerinde; ebeke gerilimindeki dalgalanmalar azaltmak
iin trifaze servo voltaj reglatr, motor devrinin sabit
tutulabilmesi iin de frekans invertrl devir kontrol
yaplmas, elde edilen sonularn tutarll ve geerlilii
asndan olduka nemlidir.

Teekkr

almann tamamlanmasndaki katklarndan dolay
Sleyman Demirel niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri
Ynetim Birimine ve Trkiye Bilimsel ve Teknolojik
Aratrma Kurumu (TBTAK)a teekkr ederiz.

Kaynaklar

[1] Glc, M., Dalg pompalarda arka ara kanatk
ilavesinin verime etkisinin analizi, Pamukkale
niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Doktora Tezi,
127s, Denizli, 2001.
[2] Korkmaz, E. Kurbanolu, C. ve Glc, M., Dalg
pompalarda kullanlan arklar, kavitasyon oluumu ve
nleme areleri. VI. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu,
25-27 Mays, Isparta, 893-904, 2006.
[3] Anonim, Grundfos internet sitesi.
http://net.grundfos.com/doc/webnet/sp/int/features_sp.
htm, Eriim Tarihi: 27.12.2008.
[4] Anonim, Alarko Carrier Sanayi ve Ticaret A.. internet
sitesi.http://www.alarkocarrier.com.tr/Urun/brosur/4Dp
ompa_brs.pdf, Eriim Tarihi: 28.12.2007.
[5] Sungur, C., Bilgisayar kontroll yksek hassasiyetli
santrifj pompa deney nitesinin gerekletirilmesi,
Seluk niversitesi Ziraat Fakltesi Dergisi, 17, 32,
39-46, 2003.
[6] Sungur, C. ve Bal, G., Yksek gvenirlikli ve
hassasiyetli bir santrifj pompa deney standnn
bilgisayar kontroll olarak gelitirilmesi, 3. Uluslararas
leri Teknolojiler Sempozyumu, 18-20 Austos, 403-
414, Ankara, 2003.
[7] Ertz, A.. Deer, T. ve Karamanolu, Y., Pompa
deney stand modernizasyonu, 5. Pompa - Vana
Kongresi ve Sergisi, Hilton Convention&Exhibition
Center, stanbul, 22-24 Kasm 2004.
[8] Deer, T. ve Ertz, A.., Bilgisayar destekli pompa
tasarm, 5. Pompa - Vana Kongresi ve Sergisi, Hilton
Convention&Exhibition Center, stanbul, 22-24 Kasm
2004.
[9] Korkmaz, E., Farkl kanat k alarnda ara kanatk
uzunluunun ve evresel pozisyonunun dalg pompa
performansna etkisinin analizi, Sleyman Demirel
niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Doktora Tezi,
208s, Isparta, 2008.
[10] Anonim, TSE ISO 2548, Santrifj pompalar - Kark
akl ve eksenel pompalar kabul deneyi esaslar Snf
C,Trk Standartlar Enstits, 47s, Ankara, 1999.
[11] Anonim, TSE ISO 3555, Santrifj pompalar - Kark
akl ve eksenel pompalar kabul deneyi esaslar -
Snf B, Trk Standartlar Enstits, 47s, Ankara,
1999.
[12] Anonim, TSE EN ISO 9906, Rotodinamik pompalar -
Hidrolik performans kabul deneyleri - Snf 1 ve Snf 2,
Trk Standartlar Enstits, 60s, Ankara, 2002.
[13] Anonim, Wika Instrument Corporation internet sitesi.
http://www.wika.com/WIKAWeb/Product/pdf/S-10_S-
11.pdf, Eriim Tarihi: 27.12.2008.
[14] Korkmaz, E. Kurbanolu, C. ve Glc, M., Dalg
pompa deney dzenei ve lm sistemleri, 15. Yl
Mhendislik-Mimarlk Sempozyumu, 14-16 Kasm,
Isparta, Bildiriler Kitab Cilt 1 1-9, 2007.
[15] Anonim, Krohne Optisonic 6300 Ultrasonic clamp-on
flowmeter, Manual, 75p, Germany, 2006.
[16] Anonim, Krohne Optiflux 1000/5000 Electromagnetic
flow sensor, sandwich versions, for volumetric flow
rate measurement electrically conductive liquids,
Quick start, 8p, Germany, 2005.
[17] Anonim, TSE EN ISO 6817, Borulardaki iletken sv
aknn llmesi-Elektromanyetik debi lerlerin
kullanm metodu, Trk Standartlar Enstits, 20s,
Ankara, 2003.
[18] Anonim, TSE EN ISO 29104, Borularda akkan
aknn lm - Svlar iin - Elektromanyetik debi
lerin performansn deerlendirme metotlar, Trk
Standartlar Enstits, 21s, Ankara, 2002.
[19] Anonim, Entes MPR-60S Elektronik ebeke analizr
kullanma klavuzu, 37s, stanbul, 2006.
[20] olak, ., Asenkron Motorlar, Sekin Yaynclk, 174s,
Ankara, 2008.
[21] Anonim, Moeller-Drives internet sitesi.
http://www.moeller-
drives.co.uk/product_info.php?cPath=32_47_37&prod
ucts_id=53, Eriim Tarihi: 27.12.2008.
[22] Anonim, Balluff Sensors Worldwide internet sitesi.
http://www.balluff.co.uk/balluff/produkte.nsf/CodeSea
rch/CEDDC9845EBDED16C1257004004E831D?Op
enDocument, Eriim Tarihi: 27.12.2008.
1704
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye
IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye
MEKANK BESLEMEL KAZANLARIN OTOMATK KONTROL

AUTOMATIC CONTROL OF STOKER FIRED BOILERS

Ali KEEBA
a, *
ve Muhammet KAYFEC
b

a, *
Afyon Kocatepe niversitesi, Teknik Eitim Fak., Afyon, Trkiye, E-posta: alikecebas@aku.edu.tr
b
Karabk niversitesi, Meslek Yksek Okulu, Karabk, Trkiye, E-posta: mkayfeci@karabuk.edu.tr


zet

Konutlarda snma ihtiyac; kat, sv, gaz yaktlarn bireysel
veya merkezi stma sistemlerde kullanm ile salanr. Sv
yaktn iletilmesi kolaydr fakat pahaldr. Gaz yakt ise
byk yerleim merkezleri dnda yaygn olmamasndan
dolay Trkiyede stmann en geerli yntemi kat yakttan
(kmr) oluan stmadr. Merkezi stma sistemlerinde
kmrn yaklmasyla stlan su ev iine radyatrler ile s
iletilir. Bu yntem ehir merkezlerinde youn olarak
kullanlmaktadr. Kmrn yaklmas ile stma esnasnda
yakc cihazn zelliinden ve ayrca yakma tekniinden
dolay iletme masraflar ve evre kirlilii problemleri
ortaya kmaktadr. Merkezi stma sistemlerinin kmr
besleme mekanizmalar teknolojinin gelimesi ile
otomatikletirilmi ve sonra stmann daha kolay olmas
salanmtr. Merkezi stma sistemlerinde otomatik
ykleyici mekanizmalar (stoker) eitli kontrol elemanlar
ve elektrik-elektronik devre kartlar ieren birok tekniklerle
kontrol edilir. Ancak sistem alma artlarnda eitli
aksaklklar yaanmaktadr. Bu almada; fan, kmr
besleme, kl ykama, yedek doldurma ve sirklasyon
pompas motoru gibi ilemlere sahip mekanik beslemeli
kazan otomatik olarak kontrol ettirilecek ve ayrca termik
koruma, anormal scaklk, g hatas, sensr arza ve yakt
bitti gibi emniyet tedbirler alnacaktr. Sonu olarak
mekanik beslemeli kazanlarn klasik kat yakt
kazanlarndan daha kolay ve daha gvenli kontrol
edilecektir.

Anahtar kelimeler: Stoker; Yakma; Otomatik kontrol

Abstract

The heat requirement in houses have been supplied by
using solid, liquid and gas fuels in individual or central
heating systems. The operating of liquid fuel is easy, but it
is expensive. Since gas fuel is not widespread in rural
areas, the most popular way for heating in Turkey is
obtaining heat from solid fuel (coal). By the burning of the
coal in the central heating systems, the boiled water
transfers the heat by the radiators to the houses. This way
is very popular in the urban places. The coal loading
mechanisms of the central heating systems are automated
by the growth of the technology and then heating gets
easier. Automatic loader mechanisms (stoker) in the
central heating systems are controlled by several
techniques including the various control component and
electric-electronic circuit boards. But in runtime, too many
problems have occurred. In this study, the stoker fired
boiler which has processes like fan, coal supply, ash
wasting, reserve filling and fluid cycling motors will be
controlled as automatic and besides the measures of
precaution like the thermic protection, abnormal
temperature sensing, power failure, sensor malfunction
and out of coal alarms will be taken. Finally the stoker fired
boilers will be controlled easier and more security than the
traditional solid fuel boilers.

Keywords: Stoker; Combustion; Automatic control

1. Giri

Dnya nfusunun srekli artt, teknolojinin hzla gelitii
ve bu gelimelere paralel olarak enerji tketiminde de
byk bir art olduu grlmektedir. Gnmzde fosil
kkenli enerji kaynaklarnn snrl olmas, tketimin srekli
artmas ve bu kaynaklarn gittike azalmas enerji
fiyatlarnn srekli artmasna neden olmaktadr. Ayrca bu
enerji kaynaklarnn bilinsiz kullanlmas evre
problemlerinin olumasna neden olmaktadr. Fosil
yaktlarn snrl olmas ve evreye olan etkileri, insanlar
fosil yaktlarn verimliliini arttrma ve onlarn evreye olan
etkilerini azaltmak iin eitli aratrma ve almalara
ynlendirmektedir.

Kat yakt olarak kullanlan kmr, en yaygn olarak
bulunan fosil yakt ve enerji retmek iin de en ok
kullanlan yakttr. Konutlarda kullanlan enerji trleri
ierisinde kmre dayal enerji tketimi %28dir. zellikle
lkemizde zengin kmr yataklar ve ekonomik olmalar
nedeniyle konutlarn stlmasnda ncelikle kmr yakan
kazanlar kullanlmaktadr.

Konutlarn stlmasnda uygulama ekline gre bireysel,
merkezi ve blgesel stma sistemleri kullanlmaktadr.
Hzl ve plansz kentleme nedeni ile Trkiyede blgesel
stma yaygnlaamamakta ayrca konut stlmasnda
verimsiz ve kontrol zor olan kk kapasiteli bireysel
stma sistemleri (scak su kazanlar ve sobalar)
kullanlmaktadr [2]. Bu almada merkezi stma
sistemlerinde kullanlan mekanik beslemeli kazanlar ele
alnacaktr. Istma sistemlerinde otomatik kontrol sistemleri
ile ynetilmesi durumunda d hava ve i ortam scaklna
gre kazan k suyunun, yani tesisata giden suyun
scakl otomatik olarak belirlenir. Akll binalar ad verilen
yksek otomasyonlu sistemlerle de (gvenlik, yangn alarm
vs.) entegrasyonu mmkn olabilmektedir.

Kat yakt olarak kullanlan kmr, yakc cihazn
zelliinden ve ayrca yakma tekniinin doru
uygulanmamasndan dolay verimi dk olmasna ve
evre kirlilii problemlerini ortaya kmaktadr. Son yllarda
enerji verimliliini artrmak iin ok nemli almalar
yaplmaktadr. Trkiyeye yksek verimli kazanlar 1965
ylnda girmitir [3]. Ayk (1986), yarm silindirik elle
ykleme yapt kazandaki almada, kazan sl veriminin,
ykleme zaman aral azaldka arttn gzlemitir.
alma sonunda kazan ykleme zaman aralnn iki saat
olmasnn gerektiini nermitir [4]. Atalay (1995), yarm
1705
Keeba, A. ve Kayfeci, M.
silindirik alev duman borulu kazanda ithal kmr yakmtr.
Yapt almada, kazana deiik miktarlarda kmr
yklemesi yapm ve tam yklemede kazan verimi %73.97
olarak bulmutur [5]. ner ve arkadalar (1999), yakma
sistemi olarak zel bir hava datm nitesi bulunan
40kWlk dner yakma sistemi tasarlamlardr. Bu
almada kmr yakma kamaras ekseni etrafnda sabit
bir devirle dndrlmektedir. Kmr bir bunkerden dnen
yanma kamarasnn arkasna bir helezon tayc ile srekli
beslenmektedir. Helezonun eksen borusu kamara iine
uzanmaktadr. Bu ksm zeri delikli ve helezonsuz bir
haldedir. Bu deliklerden kamara iindeki kmre hava
flenmitir. Kl dner kamarann dier azndan klle
boaltlmtr. Kmrn bu sistemle yaklmas ve tm kirlilik
standartlarna uygun toz ve baca gaz emisyonlar elde
edilmitir [6]. Bke ve dierleri (2000), otomatik yklemeli
ithal kazanda yapt almada, deiik tipte kmr
kullanm ve kurutulmu kmrlerle yapt deneylerde
maksimum kazan verimini %76 olarak saptamtr [7].

Stokerli yakma kazanlar kmr ve kat atklarn
yaklmasnda kullanlmaktadr. Avantajlar basit yaplar,
basit iletilmesi ve ok iyi esnekliidir [8]. Merkezi stma
sistemlerindeki otomatik ykleyiciler eitli sitemler ve
devre kartlaryla kontrol edilirler. Li ve Chang, istenilen
artlarda srekli buhar salamak iin stokerli yakma
kazanlarnda bulank sinir a denetleyicileri kullanmlar
ve iyi sonular elde etmilerdir [9]. Yine Li ve Chang
yapt almada stokerli yakma kazanlarnn yanma
kontrol iin karma bulank mantk oransal art geleneksel
trevsel-integral denetleyici ile istenilen artlarda buhar
retilmesi iin kullanmtr [10]. Rusinowski ve dierleri,
stokerli bir kazann kontrol siteminde gelitirdii yntemle
kazan sl verimini %7 artrarak %85 deerine ulamasn
salamlardr [8]. Schnelle ve arkadalar, stokerli kmr
yakma kazanlarnda otomatik kontrol sistemini
optimizasyon yaparak NOx ve CO emisyonlarn
drmlerdir [11]. Thai ve arkadalar, stokerli yakma
scak su kazan iin sinir a tabanl kontrol sistemi
gelitirmilerdir. Burada istenilen seviyelerde fazlalk hava
seviyesinde tutarken scak su scakl kontrol edilmi ve
dk kirletici madde emisyonlar elde edilmitir [12].

Klasik kontrol sistemlerinde birok paralar motorlarn
kontrolnde gereklidir. Baz kontrol kartlarnda fan
sirklasyon pompalar ve ykleme motoru yeterince
dnlmelidir. Ancak almada, ar snma, kmrsz
alma, sensrlerin bozulmas gibi birok problemler
olumaktadr.

Bu almada; stokerli kazanda otomatik kontrol
yaplmtr. Bu kazanda; fan, kmr besleme, kl alma,
bunker ykleme ve sirklasyon pompas motoru olmak
zere toplam be adet motor k kumanda ettirilmi,
kazann alma srasnda oluabilecek muhtemel
aksaklklar iin ise termik koruma, anormal scaklk, g
hatas, sensor arza ve yakt bitti gibi eitli emniyet
tedbirleri alnmtr. Kazann otomatik kontrol yaplarak
sistemde olan aksaklklar giderilecektir.

2. Istma Sistemi

Dasz (1998), bir scak su sisteminin genel olarak scak
su kazan, su tayc borular, stc elemanlar, sirklasyon
pompas, genleme tank, otomatik kontrol ekipmanlar ve
eitli donatm ve ara paralardan olutuunu belirtmitir.
Istc akkan olarak scakl 110C deerinin altnda olan
scak su kullanlr ancak uygulamalarda genellikle 90C
deeri almaz. Scak su kazannda retilen scak su
borularla, stlacak hacimlere yerletirilmi radyatr,
konvektr, hava apareyi gibi stc elemanlara tanr. Bu
ortamda ssn oda hacmine brakan scak su souyarak
kazana geri dner [13]. Sistemde suyun dolam
sirklasyon pompalar ile salanr. Sirklasyon
pompalarnn gidie taklmas tavsiye edilir. Tesisatta
mevcut suyun stlmas srasnda artan hacim genleme
tank ad verilen kaplarda depolanr ve suyun soumasn
takiben genleme tanknda depolanan su tekrar tesisata
verilir.

Kazanda kat yakt (kmr) ise srekli olarak yakt besleme
ve kl ykama yapan bir zgara zerinde yanar. Kazan
alma basnc, kazan tipi, yakt eidi ve yapsna gre
farkl eitlerde snflandrlabilinir. Izgara zerinde kmr
yanmas elle beslemeli ve mekanik beslemeli olarak olur.
Kmrn otomatik (mekanik) beslemeli zgaral ocaklarda
kmr besleme ekillerine gre temel yakma sistemi
grlmektedir. Bunlar; a) stten besleme, b) alttan
besleme c) apraz besleme. Bu yntemler arasndaki fark
esas olarak, yakt yatanda yaktn ve havann birbirlerine
gre ak ynlerindeki farkllktr. stten beslemede taze
kmr yanmakta olan kmr tabakasnn zerine atlmakta
ve hava ters ynde alttan verilmektedir. Alttan beslemede
zgara zerine yerletirilmi kmr yandka alttan beslenir
ve havada ayn ynde alttan verilir. apraz beslemede ise
ocak iinde kmr yatay hareket ederken hava buna dik ve
alttan yukar doru verilmektedir [14].

Manel beslemeli kazan iletilmesi iin baz kullanm
zorluklar vardr. zellikle byk apartmanlarda alma
ar zaman alabilmekte ve baz zamanlar iletmeler
yeterince kmr salayamamaktadr. Manel kazann
kullanm becerili ve deneyimli operatrlere baldr.

Gnmzde otomatik beslemelide ise operatr
eksikliklerini ortadan kaldrmak ve verimi arttrmak iin
Trkiyede kiralk evlerde dahi kullanlmamaktadr.
zellikle mahal stmas iin stokerli kazanlarn kullanm
scaklk deiimlerini kontrol etme, kontroll yanma ve
kolay kullanm salamaktadr. Stokerli sistemler geen
yzyllar boyunca kk kazanlar zerinde
kullanlmaktadr. Gnmzde byk kazanlarda da
kullanlmaktadr.

3. Otomatik Kontrol

Otomatik kontrol sisteminin gerek duymamzn sebepleri
enerji gereksinimi ve emisyonlardr. Bu nedenle evre
kirlilii ve daha verimli sistemlerin gereksinimini
arttrmaktadr. Aada stokerli kmr yakma kazannda
kontrol edilen yerler ve almalar anlatlmtr.

3.1. Kontrol Edilen Yerler

Yakt Verme Motoru: Bu motor kazan iindeki potaya
kmr sren helezon milini dndren redktrl
motordur. Kazann stlmas srasnda, kalorifercinin kmr
yanmasn takip etmesi sonucu belirlenen zaman
aralklaryla devreye girip-kacaktr. Fabrikasyon stokerli
kat kaloriferlerinde bu alma-durma periyodu 3-4 dk
bekleme (durma), 5-10 sn kmr verme (alma)
eklindedir. Yukardaki alma-durma tolerans aral
1706
Keeba, A. ve Kayfeci, M.
kumanda kontrol kartlar ile hem kk stokerli hem de
byk stokerli kazanlarnda kullanlacak ekilde
arttrlmaktadr.

Fan Motoru: Pota iersindeki kmrn yanmas iin gerekli
debi ve basntaki havay salayan fan pervanelerini
dndren motordur. Bu motor kazann stlmas srasnda
srekli alacak, kazan istenen scakla ulaana kadar
potada hzl bir yanma salayacak ve kazan istenen sya
ulatnda duracaktr. Yani bu motorun almas
tamamen kazan scaklna baldr. almada her hangi
bir zamanlama yoktur.

Sirklasyon Pompas Motoru: Kazan iinde stlan suyun
stc donanmlara gnderilerek devir daim salayan
pompadr. Bu motor kullanc tarafndan direkt olarak bir
anahtarla devreye sokulup kartlabilinir. Ancak pompa
motorunun kumandas kumanda kartyla yaplrsa istenen
kazan scaklndan daha dk bir scakla ayarlanr ve
bu motorun almas kazan scaklna baml hale
getirecektir. Bu ekilde yaplmas kazanlarn ilk stlmas
srasnda gerekleen kazan terleme olay minimum
zaman aralnda tutulacaktr.

Kl Alma Motoru: Pota etrafna yerletirilen bir dzenek
yardmyla, kazan cehennemliinde yanm olan kmr
artklar (kller) kazan dna kartlabilmektedir. Bu
dzenein hareketini salayan motorun belirli zaman
aralklarnda almas ve yanma artklarn kazan dna
karmas gerekir. Kumanda kart ile bu otomatikletirilir.

Bunker Ykleyici Motor: zellikle byk kapasiteli
kazanlarn kmr tketimleri ok fazladr. Bu miktar
kazann stokerli olmas durumunda bile kazancya byk
zorluklar getirmekte ve alma verimini drmektedir. Bu
zorluu ortadan kaldrmak iin kmrn stoker bunkerine
doldurulmas ilemini gerekletirecek helezon sistemleri
veya dner bandlar kullanlr.

3.2. Gvenlik nlemleri

Kazanlarn almalar srasnda birok risk ortaya
kmaktadr. Gerekli nlemlerin alnmamas sonucu bu
riskler ciddi arzalara hatta patlamalara neden
olabilmektedir. Daha sorunsuz ve emniyetli alma iin
kontrol sistemleri yaplmas gerekmektedir.

Ar Scaklk Korumas: Kazan kumanda panolarnda limit
termostat olarak bilinen ve s alglayc ucu 90C (sadece
scak sulu sistemler) ve zerinde sndnda otomatik
olarak sistem kapanmaktadr. Bu durumda sirklasyon
pompas dndaki tm motor klar kumanda sistemleri
yoluyla otomatik olarak kapatlmaktadr. Bu sayede kazan
kaynamas ve patlamas gibi riskler ortadan kalkm
olacaktr.

Motor Koruma: zerlerinden ayarlanan akm deerinden
daha fazla akm getii durumlarda kontaklarna konum
deitiren motor koruma eleman olarak termik rleler
kullanlr. Motorun normal ykte alrken ekebilecei
maksimum akm deerine ayarlanr ve motor herhangi bir
nedenle bu deerden fazla akm ekerse kontaklar konum
deitirerek kumanda sistemine bilgi verir.

G Korumas: 380 V AC trifaze elektrik ile alan
motorlarn bobinlerinin yanmas sonucu arzalanmasnn
temel nedeni motoru besleyen fazdan birinin veya
ikisinin voltajnn dmesi veya kesilmesidir. Bu problemi
ortadan kaldrmann yolu faz koruma rleleri kullanmaktr.

Yakt Bitti Uyars: Stokerin kazan beslemesi srasnda
kazan scaklnn artmayp belirlenen bir deerin altna
dt durumlarda sisteme yakt bitti uyar verilmesi
gereklidir. Yakt bitti scakl sirklasyon pompasnn
alma scakl olmaldr. Yani kazan normal olarak
stldktan sonra yaktn bitmesi veya skmas sonucu
potada yanma azalacaktr. Bylece kazan scakl
derek sirklasyon pompas devre d kalacaktr. Bu
anda kullanlan kumanda kart yakt bitti uyars vererek
motorlar durduracaktr. Kullancya grntl ve seli uyar
verdirilebilinir.

Sensr Arzal Uyars: Is sensr kazann kumanda
kartyla balantsn salayan alglayc elemanlardr. Bu
sensrn arzalanmas veya kablolarn kopmas kumanda
kartnn yanl deerler okumasna veya hi
okuyamamasna neden olur. Sensrden anormal bir sinyal
gelmesi veya hi sinyal gelmemesi durumunda bu uyar ile
sistem tamamen kapatlacaktr.

Yksek Basn Uyars: Kumanda kartnn scak su
kazanlar yerine buhar kazanlarnda kullanlmas
durumunda kazan ile kumanda kart aras balant iki tane
basn presostat (birincisi alma basnc ve ikincisi
emniyet basnc iin) ile salanmaktadr.

4. Otomatik Kontroll Stokerli Kazan

Bir stoker; kmr bunkeri, helisel tayc, redktr ve
salyangoz fandan olumaktadr. Helisel tayc kmr
deposu ile kazann altndaki ocak arasndaki irtibatta
alr. Stokerin genel grn ekil 1de verilmitir.



(a)
1707
Keeba, A. ve Kayfeci, M.

(b)

ekil 1. Stokerin genel grn (a ve b).

Gnmzde elektronik kontrol sistemleri elektromekanik
kumanda sistemlerinin yerine tercih edilmektedir. Mekanik
kontrol elemanlarnn tam kararl almamalar, her ilem
iin ayr bir kontrol elemannn gereksinimi, sistem
almas srasnda scakln ve motor almalarnn
takipleri iin yardmc eleman kullanmnn gereklilii gibi
baz dezavantajlar vardr. Halbuki bunun yerine mikro
denetleyiciler kullanmyla problemlerin birou ortadan
kaldrlr ve kolaylk salanr. rnein scakla bal olarak
yaplacak kontrollerin her birisi iin ayr termostat kullanm
yerine bir sensr sayesinde onlarca eit kumanda ilemi
mikro denetleyicide yaplabilmektedir. Bunun sonucu
olarak kontroln hassasiyeti ve kararll yksek
seviyelere kartlmaktadr. Mekan stmak iin kmr
yakan stokerli kazanlarn kontrol sistemi genellikle;
termometre LED ekrannda 0-90
o
C gstermekte, termostat
potansiyometresi 50-90
o
C alma scakl salamakta,
fan termostata baml olarak alr ve stma esnasnda
redktr sr potu deeri kadar alacak ve bekle potu
deeri kadar durmakta, pompa 35
o
C zerinde alr ve
30
o
Cde durmaktadr.

Sistemin altrlmas iin bir tane ift zaman ayarl zaman
rlesi ve iki mekanik termostata ihtiya duyulur. Ancak
gvenlik iin sisteme sigorta, kontaktr ve termik
eklenilmelidir. Sistemin sl alglaycs olan ve kazan
zerinde buluna mekanik termostattan gelen elektriksel
sinyal stma srasnda fan motorunu direk devreye
sokacaktr ve fan almaya balayacaktr. Ayn anda
redktr motoru da devreye girecek ve helezon milini
dndrmeye balayacaktr. Redktr motorunun elektrik
hattnda seri halde bulunan ift zaman ayarl zaman rlesi
ayarlanan alma sresince motoru altracak, daha
sonra yine ayarlanan sre kadar beklemede kalacaktr.
Redktr ve fann bu alma ilemi termostattan gelecek
kazan snd sinyalini alncaya kadar devam edecektir.
Redktr motorunun alma ve bekleme srelerini
kullanlan kmrn yanma hz belirlemektedir. Ayrca
kazan scaklna bal olarak sirklasyon pompasnn da
kumandas baka bir mekanik termostatla salanr. ekil
2te ise bu stokerin mekanik termostat ile kumanda
edilmesi iin gerekli kontrol devresi gsterilmektedir.



ekil 2. Stokerin mekanik termostatla kumanda edilmesi
iin tek fazl kontrol devre emas.

5. Sonu

Merkezi stma sistemlerinin kmr besleme
mekanizmalar teknolojinin gelimesi ile otomatikletirilmi
ve sonra stmann daha kolay olmas salanmtr.
Merkezi stma sistemlerinde otomatik ykleyici
mekanizmalar (stoker) eitli kontrol elemanlar ve
elektrik-elektronik devre kartlar ieren birok tekniklerle
kontrol edilir. Ancak sistem alma artlarnda aksaklklar
yaanmaktadr.

Bu almada merkezi stma sistemlerinde kazan otomatik
kontrolnn gelitirilmesi sunuldu ve bu aksaklklar
giderildi. almada yaplan bu kontroln en nemli
avantajlarndan biri gvenlik nlemleridir. Dier ise
kullancya grsel ve duysal balantlardr. Sonu olarak
mekanik beslemeli kazanlarn klasik kat yakt
kazanlarndan daha kolay ve daha gvenli kontrol
edilecektir.

Kaynaklar

[1] Basol, K., Doal Kaynaklar Ekonomisi, Anadolu
Matbaas, 138-139, zmir, 1994.
[2] Yldz, A. ve Gnarhan, H., Kat yaktl kazan tasarm
ve kazan sl kapasite verimlilik deerinin deneysel
olarak belirlenmesi, Tesisat Mhendislii Dergisi, 89,
50-57, 2005.
[3] Aar, T., Yksek verimli elik kazanlar-gelime ynleri,
Mhendis ve Makina, 13 (146), 4-8, 1969.
[4] Ayk, H., Elle yklemeli kmrl kazanlarda sl
verimin ykleme zaman aral ile deiimi, MTA
Genel Mdrl Maden Analizleri ve Teknolojisi
Daire Bakanl, 859-867, 1986.
[5] Atalay, Y., Tasarm standardlarnn oluturulmasna
ynelik olarak kat yakt yakan kazanlarn incelenmesi,
Yksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstits, Gazi
niversitesi, Ankara, 1995.
[6] ner, C., Tanylmaz, V. ve Pehlivan, D., Dner
kamaral bir kmr yakma sisteminde devir saysnn
emisyon ve sistem performansna etkisi, 6.
Uluslararas Yanma Sempozyumu, 133-147, stanbul,
1999.
[7] Bke, E., Erdl, N., ztrk, A., Arsoy, A., Ekinci, E. ve
Okutan, H., Kmr nem ieriinin emisyonlarna ve
verime etkisinin incelenmesi, 12. Ulusal Is Bilimi ve
Teknii Kongresi, 602-607, Sakarya, 2000.
1708
Keeba, A. ve Kayfeci, M.
[8] Rusinowski, H., Szega Marcin, Szlek, A. and Ryszard,
W., Methods of choosing the optimal parameters for
solid fuel combustion in stoker-fired boilers, Energy
Conversion and Management, 43, 1363-1375, 2002.
[9] Li, W. Ve Chang, X.G., A neuro-fuzzy controller for a
stoker-fired boiler, based on behavior modelling,
Control Engineering Practice, 7 (4), 469-481, 1999.
[10] Li, W. And Chang, X, Application of hybrid fuzzy logic
proportional plus conventional integral-derivative
controller to combustion control of stoker-fired boilers,
Fuzzy Sets and Systems, 111, 267-284, 2000.
[11] Schnelle, K.B., Laungphairojana, A. ve Debelak, K.A.,
Emission reduction of NOx and CO by optimization of
the automatic control system in a coal-fired stoker
boiler, Environmental Progress, 25 (2), 129-140, 2006.
[12] Thai, S.M., Wilcox, S.J., Chong, A.Z.S. and Ward, J.,
Development of a neural network based control
system for a stoker fired hot water boiler, Journal of
the Energy Institute, 80 (3), 153-161, 2007.
[13] Dasz, A.K., Scak sulu kalorifer tesisat, Demir
Dkm Teknik Yaynlar No:6, 80, stanbul, 1998.
[14] Uralcan .Y. ve Bke, Y.E., Kmr yakan kalorifer
kazanlarnda sl verimin iyiletirilmesi, 6. Uluslararas
Yanma Sempozyumu, 177-192, stanbul, 1999.
1709
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye
IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye
RZGAR-DESEL HBRT G SSTEMNN SMULASYONU VE G
AKII KONTROL

SIMULATION AND POWER FLOW CONTROL OF WIND-DIESEL HYBRID
POWER SYSTEM

Mehmet YUMURTACI
a,*
Seil VARBAK NEE
b
ve Yksel OUZ
c
a, *
Afyon Kocatepe niversitesi, Teknik Eitim Fakl., Afyonkarahisar,Trkiye, E-posta: mehmetyumurtaci@aku.edu.tr
b
Afyon Kocatepe niversitesi, Teknik Eitim Fakl., Afyonkarahisar,Trkiye, E-posta: secilvarbak@aku.edu.tr
c
Afyon Kocatepe niversitesi, Teknik Eitim Fakl., Afyonkarahisar,Trkiye, E-posta: yukseloguz@aku.edu.tr

zet

Bu almada ebekeden yaltlm rzgar-diesel g
retim sisteminin birbirine balants sonucunda
oluturulmu hibrit g retim sisteminin Matlab-Simulink
programnda dinamik simlasyon almas
gerekletirilmitir. Rzgar-Diesel hibrit g retim sistemi
ile retilen elektrik genellikle ebekeden uzak alanlar iin
kullanlmaktadr. Kesintisiz yksek kaliteli elektrik enerjisi
iin, kesintili rzgar kayna sknts diesel generatr
kullanlarak zlmektedir. Rzgar-Diesel g sistemi
bileenleri modllerle gsterilmektedir. Hibrit g retim
sisteminin farkl yk durumlarnda elektriksel k
byklklerindeki (g, gerilim ve frekans) deiimler
grafiklerle gsterilmitir.

Anahtar kelimeler: Hibrit G Sistemi, Simlasyon,
Matlab-Simulink

Abstract

In this study, dynamic simulation study of hybrid power
generation system formed from interconnection of Wind-
Diesel power generation system isolated from network is
performed in Matlab-Simulink. Electric generated with
Wind-Diesel hybrid power generation system is usually
used for areas which are far from network. For
uninterrupted high quality electric energy, difficulty of
discontinuous wind source is dissolved using diesel
generator. Wind-Diesel power system components are
shown by modules. Output quantities (power, voltage and
frequency) of hybrid power generation system under
different load conditions are shown by graphics.

Key words: Hybrid Power System, Simulation, Matlab-
Simulink

1. Giri

Rzgar gibi yenilenebilir enerjiden yararlanma 1970lerin
ortalarndan beri byk ivme kazand ve fosil yakttan
retilen enerji ile geni lde yer deitirmeye balad [1].
Rzgar hznda zamanla meydana gelen keskin rzgar hz
deiimleri rzgar ebekelerinde kararsz giri momentine
neden olabilir. Bu yzden bu enerji kaynandan uygun
ekilde yararlanmak regleli enerji kayna gerektirir [2].
Hibrit g sistemlerinin avantaj, srekli elde edilebilen
diesel gc ve yerel kullanlabilen yenilebilir enerjisi
kaynaklarnn kombinasyonudur [3]. Hibrit g sistemi ile
yllk diesel yakt tketimi azaltlabilir ve ayn zamanda
kirlilik seviyesi minimize edilebilir [4].
Mufti ve dierleri Rzgar-Diesel-Sper iletici manyetik
enerji depolama birimi iin gelitirdikleri matematiksel
modelde ok girili ok kl kendinden ayarlamal
reglatr almlardr [5]. Bialasiewicz ve dierleri
Rzgar-Diesel g sistemleri iin sistem dinamikleri
almak amacyla modler simlasyon arac sunmulardr
[4]. Bialasiewicz ve dierleri yaltlm diesel ve rzgar
retimli hibrit sistemin dinamiklerini almak iin Vissim
kullanarak modler simlasyon sistemi gelitirmilerdir [2].
Chedid ve dierleri Rzgar-Diesel g sistemi iin yelik
fonksiyonlarn ve kontrol kurallarn ANFS kullanarak
rettikleri uyarlamal bulank mantk kontrolr
gelitirmilerdir [6]. Bowen ve dierleri bir sahil iftliinde
ayrk ve kk bir Rzgar-Diesel g sisteminden alt ay
boyunca verileri srekli kaydetmiler ve analiz etmilerdir
[7]. Ko ve dierleri almalarnda Rzgar-Diesel g
sistemi iin neural network temelli akll kontrolr
gelitirmilerdir [8]. Elhadidy ve Shaahid Dhahrann 1986-
1997 yllar iin saat ba rzgar hz bilgilerini gne
radyasyonu ve meteoroloji istasyonunda kaydedilen 1991
yl bilgilerini incelemiler ve yz tane iki odal konutun yk
gereksinimlerini karlamalar iin aratrmlardr [1].
Kaldellis mikro-rzgar konvertr, kk bir diesel-elektrik
generatr ve kurun asitli bataryadan oluan bir hibrit
sistemin ayrntl matematiksel modelini gelitirmi ve bu
sistemin deiik konfigrasyonlarnn enerjisini tahmin
etmek amacyla tmleik saysal algoritma gelitirmitir [9].
Ko ve dierleri Rzgar-Diesel g retim sisteminde rzgar
trbininin kanat eim asn kontrol etmek amacyla fuzzy-
neural hibrit kontrolr tasarlamlardr [10].

Yaplan almada, Matlab-Simulink program iersinde yer
alan SimPowerSystems kullanlarak Rzgar-Diesel hibrit
g retim sisteminin temel bileenleri oluturulmutur.
Burada gerekletirilen hibrit g retim sisteminde temel
bileen elemanlarnn dinamik modelleri kullanlmtr.
Deiik tketici yk durumlarnda Rzgar G retim
Sisteminden (RGS) ve Diesel G retim Sisteminden
(DGS) elde edilen elektriksel g, yk gerilimi ve frekans
iletme artlar iin nem tamaktadr.

2. Rzgar-Diesel Enerji retim Sistemi

Hibrit g retim sistemleri iki veya daha fazla klasik ve
yenilebilir enerji retim sistemlerinin birbirlerine paralel
balants sonucu oluturulan g retim sistemleridir.
Hibrit g retim sistemleri enerji retim ve datm
merkezlerinden uzak mini ebekelerin ve kk yerleim
birimlerinin elektrik enerjisi ihtiyacn karlamak iin en iyi
zm yntemlerinden birisidir [11]. ekil 1de gsterilen
RzgrDiesel g retim sistemi gvenilir, verimli,
evresel ve ekonomik iletimi etkin bir ekilde baarmak
1710
Yumurtac, M., Varbak Nee, S., Ouz, Y.
amacyla tesis edilir. Burada DGS ebekeden yaltlm
olarak alan hibrit g retim sistemlerinde elektrik
enerjisinin srekliliini salamak amacyla kullanlr.
Yenilenebilir alternatif enerji kaynaklar kullanlarak
oluturulmu hibrit g retim sistemlerinden istenilen
oranda g retimi saland zaman fosil yaktlara olan
gereksinim azalr.


ekil 1. Rzgar-Diesel g retim sisteminin basit blok
diyagram.

Kk gl yaltlm ebekelerde enerji maliyeti ana
ebekelerde retilen elektrik enerjisinin birim fiyatndan
olduka yksektir. Bunun nedeni ise kk gl
ebekelerde elektrik enerjisi retiminde diesel generatrler
kullanlmaktadr. Enerji gereksinimini en ekonomik biimde
salamak amacyla yenilebilir g retim sistemlerinden
optimal bir ekilde faydalanarak birim enerji maliyeti aa
ekilmeye allmaktadr. Yenilenebilir enerji kaynaklarnn
en byk dezavantaj retim gcndeki dzensizliktir.

Rzgar-Diesel g retim sistemi uygulamalarnn ana
datm ebekelerinden uzak yerleim birimlerinde,
yenilebilir enerji potansiyelinin fazla olduu yerlerde
kullanlmas enerjinin verimli ve optimal kullanlmas
asndan ok byk nem arz etmektedir.

3. Hibrit G retim Sisteminin Modellemesi

Bu almada, 250 kWlk RGS ile 2000 kWlk DGSn
birleiminden oluan hibrit g retim sisteminin dinamik
modellemesi ekil 2de grld gibi Matlab-Simulink,
SimPowerSystems program kullanlarak dizayn
gerekletirilmitir. Daha sonra, RGSnin ve DGSnin
gerilimlerinin ve frekansnn farkl olmas durumlar gz
nne alnarak iki g retim sisteminin birbirine
enterkonnekte biimde balandnda sorun yaanmamas
iin frekans ve gerilim deerlerinin birbirine eit duruma
getirilmesi gerekir.
RUZGARENJ.URT.SISTEMI
DIESEL ENJ.URT.SIST.
TUKETICI
YUKGERILIMI
YUKFREKANSI
LM NTES
ABC abcYuk
YUK GERILIMI
YUK FREKANSI
TUKETICI
TUKETICI
A
B
C
a
b
c
A
B
C
RUZGAR ENERJI URETIM SISTEMI
RUZGAR
DISPLAY
A
B
C
a
b
c
A
B
C
DIESEL ENERJI URETIM SISTEMI
DIESEL

ekil 2. Hibrit Rzgar-Diesel G retim Sisteminin Matlab-Simulink Programndaki Simlasyon Blok Diyagram


1711
Yumurtac, M., Varbak Nee, S., Ouz, Y.
ekil 2de grlen hibrit g retim sistemini oluturan
rzgar ve diesel g retim sistemlerinin alt bileenleri tek
bir blok halinde ayr ayr verilmitir. RGSnin temel
bileenleri; deiken hzl rzgar trbini, asenkron makina,
senkron kondansatrdr. DGSnin temel bileenleri ise;
senkron generatr, diesel makina ve hz reglatrdr. ki
g retim sistemine ait bu bileenlerin Matlab-Simulink
program ierinde yer alan SimPowerSystemsdeki
modlleri kullanlmtr. Her bir retim sistemindeki enerji
akna uygun ekilde birbirleri ile balants
gerekletirilerek bilgisayar ortamnda gerek sistemdeki
davranna uygun altrlmtr. Rzgar ve diesel g
retim sistemlerinin her biri ayr ayr altrlarak her
birinin gerilim ve frekans deerleri birbirine eit olacak
duruma getirilmitir. Daha sonra bu iki g retim sistemi
birbirine paralel balanarak hibrit g retim sistemi
oluturulmutur.

Matlab-Simulink programnda oluturulan hibrit g retim
sistemini farkl tketici ykleri ile ykleyerek sistemin
elektriksel k byklklerindeki (g, gerilim ve frekans)
deimeler simule edilmitir. Btn g retim
sistemlerinde g kalitesi ok byk nem arz etmektedir.
Bu nedenle iletme gerilimi ve frekans arzu edilen deer
aralnda olmas istenir.

4. Hibrit G retim Sisteminde Gerilim ve
Frekans Kontrol

Rzgar trbinlerinde g k rzgar hzndaki
deiimlere gre gn boyunca deiiklik gsterir. Byk
gl ebekelerde rzgar gcndeki bu deiimler ve
dalgalanmalar gl ebeke tarafndan yutulur. Bu yzden
frekans ve gerilim kontrol ile kk gl ve yaltlm bir
ebekede retim ve tketim arasndaki denge
korunmaldr. retim ve tketim gc arasnda denge
frekans ve gerilimin nceden belirlenen alt ve st snr
deerleri arasnda tutulur. Rzgar gcnn sreklilii
salanamadndan tketim, dalgalanan rzgar gc ve
diesel g arasndaki g dengesi, diesel generatr k
gcn regle ederek ya da ar rzgar gc dump yk ya
da ek yklerle regle ederek srdrlmelidir [12-13].

Yaltlm ebekelerdeki enerji retim sistemlerinin kurulu
gleri genellikle kk gl sistemlerden oluur. Bu
kk retim sistemleri k gcnn reglasyonundaki
esneklii salar. rnein diesel generatr 2 saniyeden
daha az srede altrlabilir, senkronize edilebilir ve
ebekeye balanabilir. Bundan baka, diesel generatrn
hzl otomatik denetleyicisinin almas sresince ebeke
frekansndaki ve gerilimindeki deiimlere tepki gsterir
bylece dalgalanmalar ihmal edilebilir.

Yeterli rzgar gcnn olduu zamanlarda elektrik
ebekesi sadece rzgar g retim sisteminden beslenir.
Diesel g retim sistemi ise retim barasndan ayrlr. Bu
iletme durumunda diesel g retim sisteminin yakt
tketimi yoktur. Bu iletme sresinde diesel yakttan
tasarruf edilmektedir.

4.1. Frekans Kontrol

ebeke frekansnn kontrol dalgalanan rzgar gc,
dump yk/ek-ykler (elektriksel stma elemanlar) ve
tketici yk arasndaki g dengesinin hzl kontrol ile
srdrlr. Diesel makinann alt periyotlarda frekans
diesel makina denetleyicisi tarafndan kontrol edilir. %100
RGSnin devrede olduu periyotlarda frekans ar rzgar
enerjisi dump yk (anahtarlamal yk) ve ek yklerde
tketilerek kontrol edilir.

4.2. Gerilim Kontrol

ebeke gerilimi kontrol, rzgar trbini vastasyla tahrik
edilen asenkron generatrn g retimini gerekletirmek
iin reaktif g de salayan senkron generatrn otomatik
gerilim reglatr ile salanr. Artan yk ve azalan rzgar
gcnde, rzgar gc tm tketimi karlayamaz. RGSni
destekleyen DGS otomatik olarak devreye alnarak artan
g talebi salanarak gerilim de regle edilmi olur.

5. Simlasyon Sonular

Yaplan simlasyon almasnda, hibrit rzgar-diesel g
retim sisteminin elektriksel k byklklerinin arzu
edilen deerde ve kalitede olmas iin klasik PID kontrolr
kullanlmtr. Klasik PID kontrolr ile her iki g retim
sistemi iin hz denetimi salanmtr. Tketici tarafndan
incelediimizde, yksek frekans ve gerilimde alan dner
alan makinalar hissedilebilir oranda zarar grmektedir.
letmenin izin verdii gerilim ve frekans deerleri iin
tannan tolerans snr deerleri almadan g retimi ve
tketimi simlasyon almasnda gerekletirilmitir.

Yaplan simlasyon almasnda, hibrit rzgar-diesel g
retim sistemini 0 kW ile 2250 kW arasnda deien
tketicinin yk taleplerini karlad iletme durumlarnda
k byklkleri ayr ayr grafiklerle elde edilebilir. Bu
almada fazla yer kaplamamas amacyla farkl
ykleme durumu iin alnan simlasyon sonular
gsterilmitir. Rzgar ve diesel g retim sistemlerinin
toplam retim gc en az tketim gcne eit olmaldr.
Yaplan simlasyon almas sonucunda elde edilen
sonularda bu durumu ak bir ekilde gstermektedir.
Aada verilen bantlarla retim ve tketim gc
arasndaki ilikiler ifade edilmektedir.

tketim retim
P P (1)

kayiplar kond senk tketici diesel rzgar
P P P P P + + +
_
(2)

Hibrit g retim sisteminin k elektriksel byklkleri
incelendiinde iletme frekans arzu edilen 50Hz
%1filetme deerine yaklak 1 saniye ile 1.5 saniye
arasnda ulat grlmtr. Trkiye iin kabul edilen
iletme frekans (fil) 50 Hzdir. Simlasyon almasnda,
elde edilen gerilimin deeri maksimum (peak) deerdir.
Nominal gerilim deeri 400 Volttur. Bu gerilimin
maksimum deeri Umax= U2 = 400x2=565 Volt olarak
simlasyon almasndan elde edilmitir.

Hibrit rzgar-diesel g retim sistemi sonucu elde edilen
simlasyon sonular ekil 3, ekil 4 ve ekil 5te
gsterilmitir. ekil 3te ise tketici gc 225 kWtr. Bu
ykleme durumunda 225 kWlk gcn tamam RGSden
karlanmaktadr. ekil 4de toplam tketici gc 600
kWtr. Bu gcn yaklak 200 kW RGSden 400 kWlk
blm ise DGSden karlanmaktadr. ekil 5te ise
toplam tketici gc 2100 kWtr. Bu gcn 1940 kW
DGSden, geriye kalan ksm da RGSden
1712
Yumurtac, M., Varbak Nee, S., Ouz, Y.
karlanmaktadr. Neticede, tketicinin talep ettii g
miktar RGSnin retim gcne eit olana kadar
DGSden herhangi bir g harcamas
gereklememektedir. Tketici gc RGSnin retim
gcnn zerinde ise DGSden de g harcamasnda
bulunur. Yaplan hibrit g retim sisteminin simlasyon
almas sonucunda bu durum ak bir ekilde
grlmtr.


ekil 3. Hibrit g retim sisteminin 600 kWlk tketici
yk ile yklenmesi durumunda g, gerilim ve
frekanstaki deiim erileri








ekil 4. Hibrit g retim sisteminin 225 kWlk tketici
yk ile yklenmesi durumunda g, gerilim ve
frekanstaki deiim erileri
1713
Yumurtac, M., Varbak Nee, S., Ouz, Y.

ekil 5. Hibrit g retim sisteminin 2100 kWlk tketici
yk ile yklenmesi durumunda g, gerilim ve
frekanstaki deiim erileri

6. Sonular

Yaplan almada 250 kWlk RGS ve 2000 kWlk
DGSden oluan hibrit g retim sisteminin dinamik
davran simlasyon almas ile incelenmitir. Matlab-
Simulink programnda oluturulan simlasyon
almasnda, gerek iletmedeki rzgar-diesel retim
nitelerinin dinamik davranna ok benzer elektriksel
k byklkleri gzlemlenmitir. Gerekletirilen
simlasyon almas, hibrit rzgar-diesel g retim
sistemlerinde uygulanabilirlii olan farkl kontrol
stratejilerinin gelimesine yardmc olur. Ayn zamanda g
ak analizleri, frekans ve gerilim kontrol rahatlkla
yaplabilir.

Hibrit g retim sisteminin btn elektriksel k byklk
deerleri srekli iletme durumundaki istenilen
deerelere1.5-2 saniye gibi zaman aralnda
oturmulardr. Hibrit g retim sisteminden elde edilen
faz-ntr gerilimin maksimum deeri yaklak 326 Volt ve
sinzoidal biimdedir. letme frekans ise izin verilen
tolerans snrlar dahilinde 50Hz %1fil gereklemitir.
Terminal geriliminin ve iletme frekansnn arzu edilen
deerde olmas gcn kalitesini de ifade etmektedir.

Kaynaklar

[1] Elhadidy, M.A. and Shaahid, S.M.,
Decentralized/stand-alone Hybrid Wind-Diesel Power
Systems to Meet Residential Loads of Hot Coastal
Regions, Energy Conversion and Management, vol.46,
pp.2501-2513,2005.
[2] Bialasiewicz, J.T., Muljadi, E., Drouilhet, S., Nix, G.,
Hybrid Power Systems with Diesel and Wind Turbine
Generation, Proceedings of the American Control
Conference, 24-26 Haziran, vol.3, pp.1705-1709, 1998.
[3] Valenciaga, F., Puleston, P.F., Battaiotto, P.E., Power
Control of a Solar/Wind Generation System Without
Wind Measurement: A Passivity/Sliding Mode
Approach, IEEE Transactions on Energy Conversion,
vol.18, no.4, pp. 501-507, 2003.
[4] Bialasiewicz, J.T., Muljadi, E., Drouilhet, S., Nix, G.,
Modular Simulation of a Hybrid Power Systems with
Diesel and Wind Turbine Generation, Windpower98,
27 Nisan-1 Mays, Bakersfield, CA, 1998.
[5] Mufti, M.D., Balasubramanian, R., Tripathy, S.C., Self
tuning control of wind-diesel power systems, Power
Electronics, Drives and Energy Systems for Industrial
Growth Conference, 8-11 Haziran, vol.1, pp.258-264,
1996.
[6] Chedid, R.B., Karaki, S.H., El-Chamali, C., Adaptive
Fuzzy Control for Wind-Diesel Weak Power Systems,
IEEE Transactions on Energy Conversion, vol.15, no.1,
pp.71-77, 2000.
[7] Bowen, A.J., Cowie, M., Zakay, N., The performance of
a remote wind-diesel power system, Renewable
Energy, vol.22, pp.429-445, 2000.
[8] Ko, H.S., Njimura, T., Lee, K.Y., An Intelligent
Controller for a Remote Wind-Diesel Power System-
Design and Dynamic Performance Analysis, 2003.
[9] Kaldellis, J.K., An integrated model for performance
simulation of hybrid wind-diesel systems, Renewable
Energy, vol.32, pp.1544-1564, 2006.
[10] Ko, H.S., Lee, K.Y., Kang, M.J., Kim, H.C., Power
quality control of an autonomous wind-diesel power
system based on hybrid intelligent controller, Neural
Networks, vol.21, pp.1439-1446, 2008.
[11] M.A. Elhadidy, S.M. Shaahid, Decentralized/stand-
alone hybrid WindDiesel power systems to meet
residential loads of hot coastal regions, Energy
Conversion and Management, Volume 46, Issues 15-
16, September 2005, Pages 2501-2513
[12] T. S. Bhatti, A. A. F. Al-Ademi and N. K. Bansal, Load
frequency control of isolated wind diesel hybrid power
systems, Energy Conversion and Management,
Volume 38, Issue 9, June 1997, Pages 829-837
[13] Thanaa F. El-Shater
a
; Mona N. Eskander
a
; Mohsen
T. El-Hagry, Energy flow and management of a hybrid
wind/PV/fuel cell generation system, International
Journal of Sustainable Energy, Volume 25, Issue 2
June 2006, pages 91-106.
1714
5
th
International Advanced Technologies Symposium (IATS09), May 13-15, 2009, Karabuk, Turkey

IATS09, Karabk University, Karabk, Turkey

WIND ENERGY POTENTIAL IN TURKEY AND CASE STUDY OF THREE
PROJECTS

etin GENER
a, *
Sibel AKKAYA
b
Serkan GRKAN
c

a, *
Faculty of Technical Education, Firat University, Elazig, Turkey,E-mail: cgencer@firat.edu.tr,
b
Faculty of Technical Education, Firat University, Elazig, Turkey, E-mail: sibel.akkaya@yahoo.com
c
Turkish Army Forces NCO Professional School, Balkesir, Turkey, E-mail: serkangrkan@mynet.com


Abstract

Renewable energy is accepted as a key source for the
future, not only for Turkey, but also for the world. Turkey
has a considerably high level of renewable energy
resources that can be a part of the total energy network in
the country. In particular, wind energy has received a lot of
attention lately in world and Turkey as one of the most
promising and economically feasible technologies for clean
power generation. Taking into account the present
applications, it may be concluded that wind energy in
Turkey is a promising alternative. As the public recognizes
the projects, the progress will continue. This study supplies
brief sector information and investigates investment
possibility of chosen three different sites in Turkey. It is
calculated that a minimum of 52683 MWh/year wind can
be generated in those sites.

Key Words: Renewable energy, wind energy, power
generation, wind turbine.

1. Introduction

Energy demand is increasing rapidly in developing
countries at a rate which is highly coupled to economic
growth. If things continue at current rate; many developing
countries would suffer major constrains of energy demand
security. The inadequate access of energy sources is a
major challenge to development process in many
developing countries [1]. Therefore the energy sources are
vital. The current increase in interest in the renewable
sector relates to its privileged position in the energy-
environment relation since it is seen as a solution, albeit
on a partial and contributory basis. Three core dilemmas
faced by contemporary societies are the provision of
energy supply, the assurance of energy security and the
reduction of environmental externalities, notably
atmospheric emissions [2-4]. Renewable energy sources
are abundant worldwide. It is estimated that 1000 times
more energy reaches the surface of the earth from the sun
than is released today by all fossil fuels consumed [5].

Wind energy is one of the most prominent renewable
sources. It was used in the past for turning windmills and
pumping water but was superseded by the use of
petroleum. Recently, wind energy became popular again
as it was in the past as a clean energy source. Wind
energy was the fastest growing energy technology in the
90s [6, 7]. The countries with the highest total installed
capacity are Germany (18 428 MW), Spain (10 027 MW),
the USA (9149 MW), and India (4430 MW). India overtook
Denmark (3122 MW) to become the fourth largest wind
market in the world. A number of other countries, including

Italy, the UK, the Netherlands, China, Japan and Portugal,
have reached 1000 MW (The 1000 MW mark is often said
to be critical for sustained market growth). In terms of new
installed capacity in 2005, the USA came top with 2431
MW, followed by Germany (1808 MW), Spain (1764 MW),
India (1430 MW), followed by new players Portugal (500
MW) and China (498 MW). Europe is still leading the
global market with over 40 500 MW of installed capacity.
Asia has also experienced strong growth; over 49% of
installed capacity, accounting for 20% of new installations
in 2005. The strongest market expansion occurs in India.
The Chinese market has been boosted in anticipation of
the countrys new Renewable Energy Law, which entered
into force on 1 January 2006 [8].

Turkey has also recently enacted its first renewable energy
law, namely Law No. 5346 Concerning the Use of
Renewable Energy Resources for the Generation of
Electrical Energy which entered into force on 18 May 2005
[9]. The new era for Turkish wind energy has been
heralded by an expanding economys demand for power.
Demand has been growing nearly 9% each year, making it
essential that Turkey harnesses all the resources
available.

Before an investment in wind turbines takes place a
feasibility study should be carried out, which gives
information to potential investors about costs and
economical aspects of a planned wind energy project [10].
Accurate, properly designed measurements are extremely
valuable, if they are available in time to support decisions.
A lot of money is wasted when decisions are made without
information.

The main purpose of this paper is to examine wind power
potential sites in Turkey. The paper also will present a
preliminary examination of wind power potential of three
sites located in anakkale, Balkesir and Manisa districts
in Turkey.

2. Wind Energy Potential in Turkey and Current
Status

Due to its geographic position Turkey is under the
influence of different air masses that give rise to potential
wind energy generation possibilities in different areas.
Especially, northerly winds over the Balkan Peninsula and
Black Sea provide strong winds during the winter period.
However, the geomorphologic surface features shape the
particular locations of the wind power generation sites. For
instance, along the Black Sea coast, locations with flat
hinterland coasts are the most suitable areas for the sitting
of wind turbines. Unfortunately, most of the Black Sea
coast is composed of sudden hills, escarpments and cliffs
1715
Gener, ., Akkaya, S. and Grkan, S.
in the hinterland that prevent possible wind generation
potential areas [11]. The most attractive sites are the
Marmara Sea region, Mediterranean Coast, Agean Sea
Coast, and the Anatolia inland [12, 13]. The highest wind
speed values given in the literature are 5.15.2 m/s in
Bandrma, 6.3 7 m/s in Bozcaada, 6.4 m/s in Karaburun
and Karabiga 7.1 m/s in Nurda, 7 m/s in Senky. While
the average density of wind power is below the 40 W/m
2
in
89.3% of Turkeys total domain, it is over 40 W/m
2
in
10.7% and it exceeds 100 W/m
2
in 0.8%. There are also
some regions of Turkey where average density of wind
power reaches 294.1 W/m
2
level [14, 15]. The wind energy
potential of Turkey over various regions shown in Table 1.

Table 1. Wind energy potential of turkey over various
regions [16].


Turkey has a considerable potential for electricity
generation from wind. A study carried out in 2002
concluded that Turkey has a theoretical wind energy
potential of nearly 90.000 MW and an economical wind
energy potential of about 10.000 MW [17, 18]. Although
Turkey has large amount of wind potential, the installed
wind energy capacity is only 90.45 MW at present. The
first Turkish wind turbine was constructed in eme at the
Golden Dolphin Hotel by Vestas in 1985 (55 kW), the
development of modern Turkish wind power engineering
began from 21st of November 1998 when the first 3
Enercon E-40 wind turbines of 500 kW each began to
operate at Alaat, Izmir and established power is 1.5 MW.
The first Build-Operate-Transfer model power plant in
Turkey which was established by utilising wind energy is
the one which was opened to operate on 28th November
1998, in Alaat, eme. Total installed power is 7.2 MW
and it consists of 12 turbines. The third wind farm in
Turkey which had a capacity of 10.2 MW commissioned in
June 2000, in Bozcaada and 17 wind turbines which have
a power of 600 kW [19-21]. In Bandrma, a wind power
station with a power of 30 MW also started to be operated
in 2006 [22]. There are 7 wind power plants under
operation in Turkey and can be seen in Table 2.

Table 2. Wind power plants (WPP) in Turkey.

The environmental impacts of wind energy production
include site selection of the wind turbines in or near the
flyways of migrating birds and wildlife refuges,
electromagnetic interference with television and radio
signals within 23 km of large installations, and noise of
rotating blades [23]. Wind farms should be located away
from wildlife refuges and residential areas. Since the
turbines themselves occupy only approximately 2% of the
area, most of the land can be used for a type of farming
such as vegetables, nursery stock, and cattle that is
practical without the use of the heavy equipment between
the turbines [24].

3. Data and Methodology

This paper analyses the sites from anakkale, Balkesir
and Manisa. The wind measurements contain average
speed, the standard deviation, the atmospheric pressure
and the average temperature data. The height of the
measurements 30 m and hourly averaged frequency is
applied. Table 3 shows summary of used data.

Tablo 3. Summary data used in the paper.

Location Annual
average
wind
speed
(m/s)
Standart
deviation
Average
pressure
(kPa)
Annual
average
temperature
( C)
anakkale 7.92 1.20 101.1 11
Balkesir 6.67 1.19 100.1 8
Manisa 6.34 1.16 98.2 14

As shown in the table, it can be said that the site in
anakkale has the highest wind potential, because, among
the studied data, the highest wind speed (7.92 m/s)
belongs to the site in anakkale. As the lowest wind speed
(6.34 m/s) was measured in Manisa, it can be said that this
site has the lowest wind power potential. With respect to
the wind speed time series and the wind rose in these sites
are shown in the figures below. The time series of the wind
speed in the site can be seen in Figure 1.
0
5
10
15
20
1 532 1063 1594 2125 2656 3187 3718 4249 4780
Number of Observation
W
i
n
d

S
p
e
e
d

(
m
/
s
)

Figure 1. Balkesir wind speed time series.

The wind rose of the same site can be seen in Figure 2.As
it can be seen, the dominant wind direction is north-west.
Region Annual average wind
density speed (W/m
2
)
Mediterranean region 21.36
Middle Anatolia region 20.14
Aegean region 23.47
Black Sea region 21.31
Eastern Anatolia region 13.19
South-Eastern Anatolia
region
29.33
Marmara region 51.91
Name Location Capacity (MW)
Ares WPP Cesme/IZMIR 7.2
Delta WPP Cesme/IZMIR 1.5
Sunjit WPP Hadimkoy/ISTANBUL 1.2
Bores WPP Bozcaada/CANAKKALE 10.5
Bares WPP Bandirma/ BALIKESIR 30.0
Tepe WPP Silivri/ISTANBUL 0.85
Mazi WPP eme-IZMR 39.20
TOTAL 90.45
1716
Gener, ., Akkaya, S. and Grkan, S.
0
2
4
6
0
30
60
90
120
150
180
210
240
270
300
330


Figure 2. Balkesir wind rose at 30 m.

The time series of the wind speed for anakkale site is can
be seen in Figure 3.
0
5
10
15
20
25
30
1 1117 2233 3349 4465 5581 6697 7813 8929 10045
Number of Observation
W
i
n
d

S
p
e
e
d

(
m
/
s
)

Figure 3. anakkale wind speed time series.

The wind rose of anakkale site shown in Figure 4. As it
can be seen, the wind has blown more often towards
north-west and south-east.

0
5
10
15
0
30
60
90
120
150
180
210
240
270
300
330

Figure 4. anakkale wind rose at 30 m.

The time series of the wind speed of the site in Manisa
which is the third site which was studied in the study is
given in Figure 5.

0
5
10
15
20
1 628 1255 1882 2509 3136 3763 4390 5017 5644
Number of Observation
W
i
n
d

S
p
e
e
d

(
m
/
s
)

Figure 5. Manisa wind speed time series.

The wind rose of the site in Manisa can be seen in Figure
6.Similar to the site in anakkale, the dominant wind
directions are north-west and south-east.

0
5
10
15
20
25
0
30
60
90
120
150
180
210
240
270
300
330

Figure 6. Manisa wind rose at 30 m.

The wind turbine which was studied is the one which
belonged to Suzlon Energy in India and 1 MW machine.
The characteristic features of this turbine are shown in
Table 4.

Table 4. Wind turbine characteristics.






Power curve of wind turbine shown in Table 5.

Table 5. Power curves.

Wind
speed
(m/s)
Power
output
(kW)
Wind
speed
(m/s)
Power
output
(kW)
1-2 0 8 350
3 10 9 530
4 26 10 711
5 78 11 837
6 145 12 950
7 230 13-25 1000

Internationally recognized RETScreen program has been
used for the financial analysis of the wind power plant
projects in the sites [25]. Inputting the necessary data,
some results can be reached for the application. The
values in Table 6 have been found with respect to the wind
data and the wind turbine values which were input into
RETScreen program. Although there is a great deal of
output data as a result of this application, the results
related to the three most effective decision criteria has
given. 20 MW installed capacity for each site is
considered. Here its especially focused on the annual
energy production, capacity factor and the internal rate of
return (IRR).When the values in the table are studied, it
can easily be understood that the project site in anakkale
is most suitable. The site in Balkesir is the second best
and the site in Manisa, which was last studied, is the least
suitable.

Table 6. Summary of results.


Location

Annual
energy
production
(MWh)

Capacity
factor
(%)

Internal
Rate of
Return-
IRR (%)
anakkale 76.573 44 28
Rated power (kW) 1000
Hub height (m) 65
Rotor diameter (m) 60
Swept area (m
2
) 2826
1717
Gener, ., Akkaya, S. and Grkan, S.
Balkesir 60.883 35 17.6
Manisa 52.683 30 12.7

As it can be seen in Table 6, with an annual energy
production of 76.573 MWh, anakkale is the most suitable
site for the application of the project. As for the wind
electricity power stations in these three sites which were
studied in this study, the total investment expense and the
financial values of this investment below have been
found.The total value has been found as 40.079.523 USD.
An important point to take into consideration here is that
the price of the wind turbine used is neither the price in
January 2007 nor the price which is specially determined
for the project, but the price in the schedule of prices.

Table 7. Total project cost and breakdown.

Description Amount
(USD)
Wind turbine (spare parts
+ transportation)
29.498.530
Civil works 4.048.032
Other equipment
(Balance of Plant-BoP)
(Transformer,
switchgear, cables, etc)
1.843.658
Project development 881.749
Engineering 801.590
Unforeseen 3.005.964
Total 40.079.523

4. Conclusions

Depending on the increase of the technological
developments, the consumption of energy has also
increased. Conventional sources are being used to a great
extent in order to meet energy need. This causes a
decrease in the resources in time. In addition, the use of
these sources causes environmental damage. In so doing,
recently, there has been a serious tendency to use
renewable energy sources. Because of its geographical
location, Turkey has lots of energy types. Among these
sources, wind energy has an important place. With respect
to the wind data which belongs to the three sites in
Balkesir, anakkale and Manisa; by analysing with the
help of RETScreen program, which is commonly and
internationally used, some results related to the wind
electricity power stations which can be established in these
sites have been reached. According to this, among the
studied site with its annual energy production of 76.573
MWh, the site in anakkale is the most suitable one with
respect to the current market. Secondly, the ste in
Balkesir, with its annual energy production of 60.803
MWh, is a suitable project. Lastly, it can be decided that
the site in Manisa, with its annual energy production of
52.683 MWh, is also a suitable site for the project.

References

[1] Khatib, H., Renewable energy in developing countries,
Conference Publication, IEEE, 385, 1-7,1993.
[2] Szarka, J., Wind power policy learning and paradigm
change, Energy Policy, 34, 3041-3048, 2006.
[3] Bull, S.R., Renewable Energy today and tomorrow,
Proceedings of IEEE, 89, 1216-1226, 2001.
[4] Dincer, I., Renewable energy and sustainable
development: A crucial review, Renewable and
Sustainable Energy Reviews, 4, 157-175, 2000.
[5] H. Chum., Two decades of progress in research,
development, and commercialization of renewable
energy, In The Enduring Nuclear Fuel Cycle, C. E.
Walter, Ed: Amer. Nuclear Soc. Winter Meeting, 1997.
[6] Karsli, V. and Gecit, C., An investigation on wind
power potential of Nurda-Gaziantep, Renewable
Energy, 28, 823-830, 2000.
[7] Ackermann, T., Lutz, R. and Hobohm, J., Worldwide
offshore wind potential and European projects,
Proceedings of the IEEE, 89, 1216-1226, 2001.
[8] Jacob, A., Another record year for wind energy,
Reinforced plastics, 50 (4), 26-27, 2006.
[9] Law No. 5346: Concerning the Use of Renewable
Energy Resources for Generation of Electrical Energy.
[10] Noll EM, Wind/Solar Energy. 1112, 4596, 1975.
[11] Durak, M. and Sen, S., Wind power potential in
Turkey and Akhisar Case Study, Renewable Energy,
25 (3), 463- 472, 2002.
[12] Bilgen, S., Kele, S., Kaygusuz, A., Sar, A.,
Kaygusuz, K., Global warming and renewable energy
sources for sustainable development: A Case Study in
Turkey, Renewable and Sustainable Energy Reviews ,
361, 1-25, 2006.
[13] Incecik, S. and Erdogmus, F., An Investigation of wind
power potential in western cost of Anatolia,
Renewable Energy , 6, 863-865, 1994.
[14] Aras, H., Wind Energy Status and its assessment in
Turkey, Renewable Energy, 28, 2213-2220, 2003.
[15] Sen, Z. and Sahin, A.D., Regional wind energy
evaluation in some parts of Turkey. Journal of Wind
Engineer and Industrial Aerodyn, 37 (7), 740-741,
1998.
[16] Hepbasl, A., Ozdamar, A. and Ozalp, N., Present
status and potential of renewable energy sources in
Turkey. Energy Source, 23(7), 63148, 2001.
[17] Ozerdem, B., Ozer, S. and Tosun, M., Feasibilitty of
wind Farms: A Case study for Izmir, Turkey, Journal
Of Wind Engineering and Industrial Aerodynamics, 94,
725-743, 2006.
[18] Ozgener, O., A Small wind turbine system (SWTS)
application and its performance analysis, Energy
Conversion and Management, 47, 1326-1337, 2006.
[19] Kenisarin, M., Karsli, V.M. ve Caglar, M., Wind power
engineering in the world and perspectives of its
development in Turkey, Renewable and Sustainable
Energy Reviews, 10 (4), 341-369, 2006.
[20] Demirbas, A., Turkeys renewable energy facilities in
the near future, Energy Sources, 28, 527 536, 2006.
[21] Kaygusuz, K. and Kaygusuz, A., Renewable energy
and sustainable development in Turkey. Renewable
Energy, 25, 431-453, 2002.
[22] Akkaya, S. and Gencer, C.,Trkiyede rzgar enerjisi
projelerinin son durumu, 3e Electrotech Rewiev 2007
in Turkey, 154, 154-157, 2007.
[23] Keller, J., The Environmental impacts of wind energy
developments, Town Plann Review, 91, 13954,
1990.
[24] Evrendilek, F. and Ertekin, C., Assessing the potential
of renewable energy sources in Turkey, Renewable
Energy, 28, 2303-2315, 2003.
[25] RETscreen software www.retscreen.net
1718
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye
IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye

BATMAN LNN DOAL GAZ TAHMN TKETMNN MATEMATKSEL
YNTEMLERLE MODELLENMES

MATHEMATICAL MODELING FOR FORECASTING NATURAL GAS
CONSUMPTION IN BATMAN CITY

Fevzi YAAR
a,
, Hseyin AYDIN
b
*, Aliosman EROL
c
ve zlem BEZEK
d

a,
Batman niversitesi Meslek Yksekokulu, Batman,Trkiye, fyasar@dicle.edu.tr
b*
Batman niversitesi Teknik Eitim Fakltesi, Batman, Trkiye, huseyyinaydin@gmail.com
c
Batman TPAO, Bakm Onarm Mdrl, Batman, Trkiye, aerol@hotmail.com
d
Batman niversitesi Salk Meslek Yksekokulu, Batman, Trkiye, obezek@dicle.edu.tr


zet

Batman ilimizde sanayi tesislerinin emisyonlar, motorlu
tatlarn egzoz emisyonlar ve zellikle kn snma
amal kullanlan yaktlarn yanmas sonucu nemli lde
hava kirlilii olumaktadr. Bu alma, Batman ili iin
nmzdeki yllarda uygulanmas planlanan doal gaz ile
snma ve enerji kaynann gerekliliini belirlemek iin
yaplan bir matematiksel ve istatistiksel modelinin
oluturulmasn iermektedir. ok deikenli regresyon
analizi kullanarak gelitirilen modellerde nceki senelerin
rakamsal verilerine dayal doal gaz tketimi tahmini iin
model oluturulmutur. almada, Batman iin en uygun
model oluturulduktan sonra nmzdeki 1,5 yl iin, doal
gaz tketim tahmini yaplmtr. Sonu olarak Batman
ilinde kullanlmas planlanan doal gaz tketimini
grebileceimiz bir matematiksel denklem elde edilmitir.


Anahtar Kelimeler: Doal Gaz; Batman; Kirlilik; Emisyon;

Abstract

The air pollution in Batman city has become a major
problem since emissions of industrial power plants; vehicle
engines and especially heating are significantly increased.
This study deals with forecasting the natural gas
consumption with probable implementation in Batman city
for next 16 months and contains a statistical model. The
factors affecting gas demand are explained by using
multivariable regression analysis. The data relating
analysis are collected from value of different 1000 homes
in Batman city. After a statistical demand model was
developed in this study for forecasting the gas
consumption. Finally at the end of the study an equation
was gained for forecasting natural gas demand in next
years for Batman city.

Keywords: Natural Gas; Batman; Pollution; Emission

1.Giri

Modern yaamn getirdii en nemli sorunlardan biri de
hava kirliliidir. Hava kirliliinin kresel etkilerinin yan sra
yerel lekte, ihtiva ettii SO2, Partikller madde (PM), CO,
Ozon ve NOx gibi kirleticiler ile canl yaam zerinde
olumsuz etkiler meydana getirmektedir. Hava kirliliinin
ana kayna yanma olaylar olup genel olarak; kalitesiz
yaktlarn stmada kulland konutlardan, eitli
endstriyel tesislerden, motorlu aralardan ve atmosferik
artlardan kaynaklanmaktadr. lkemizde kmr
rezervlerinin zengin olmasna ramen dk vasfl olmas
ve hibir iyiletirme ilemi yaplmadan kullanlmas bunun
yannda yakma tekniklerine uygun olmayan yntemlerle
sanayide ve konutlarda yaklmas, hava kirliliinin en
nemli sebeplerinden birini oluturmaktadr. Bununla
beraber fueloil gibi petrol trevi yaktlarn enerji ve snma
talebini karlamakta ok miktarda kullanlmas da hava
kirliliinin balca nedenlerinden biridir. Bu nedenle gerek
konutlarda gerekse sanayide hava kirlilii asndan
olumsuz etkileri daha az olan alternatif enerji kaynaklarnn
kullanlmas gn getike artmaktadr. Bu yeni kaynaklarn
en nemlilerinden biride daha az kirletici zellie sahip
doal gazdr. Partikl madde emisyonunun, nemli lde
k aylarnda snmada kullanlan sl deeri dk, kkrt,
uucu madde ve kl oran yksek kalitesiz kat yaktlarn
yanmas sonucunda meydana geldii belirtilen bir
aratrmada, snma amac ile kurulan soba ve kazan
bacalarnn ylda en az bir defa temizlenmediinde nemli
miktarda partikl madde emisyonuna neden olduu ifade
edilmitir.
Aratrmada, partikl madde kirlilii bakmndan hava
kirliliinin en youn olduu ilin Denizli olduu belirtilirken,
Denizli'yi Batman, Konya, Ktahya, Karabk,
Kahramanmara, Van ve Erzurum'un izledii
bildirilmitir[1].

Gnmzde dnyann enerji talebinin %85 kadar fosil
yaktlardan geri kalan %15i ise hidrolik, nkleer ve dier
yenilenebilir enerji kaynaklar tarafndan karlanmaktadr.
Halen hidrolik dndaki yenilebilir enerji kaynaklarndan
yakn bir gelecekte daha nemli bir katk beklenmektedir.
Tablo 1de dnyann gemiteki enerji tketiminde
kaynaklarn rol ile gelecekteki kaynaklara gre enerji arz
tahminleri verilmitir. Tablo 1 incelendiinde Doal gazn
1980deki paynn %17ye kt; bu payn yaklak olarak
deerini muhafaza edecei grlmektedir.

lkemizde doal gaz tketimi gn getike artmaktadr. Bu
durum son zamanlarda yaymlanan ilgili kurulularn
raporlarndan da grlebilmektedir. Bunun balca
sebepleri doal gazn evre iin kirletici zeliinin az
olmas, kullanmnn rahat olmas ve dier yaktlara
nazaran ekonomik olmasdr. Doal gaz talebinin
lkemizde nmzdeki yllarda da artmas
beklenmektedir[4].
1719
Yaar, F., Aydn, H., Erol, A.O. ve Bezek,

izelge 1. Kaynaklara Gre Dnya Enerji Arz Tahminleri [3]

1960 1980 2000 2020
10
9
TEP % 10
9
TEP % 10
9
TEP % 10
9
TEP %
Kmr 1.250 36 1.830 24 2.930 26 4.650 30
Petrol 1.170 33 3.100 41 3.415 31 3.175 21
Doal gaz 0.411 12 1.301 17 1.885 17 2.570 17
Hidrolik 0.171 5 0.383 5 0.650 6 1.050 7
Nkleer - - 0.156 2 0.845 8 1.730 11
Ticari olmayan 0.490 14 0.768 10 1.095 10 1.140 8
Yeni Enerji - - - - 0.285 2 0.845 6
Toplam 3.500 100 7.538 100 11.105 100 15.115 100


Batman ve evresinde doal gaz ounlukla konut ve
iyerlerinde snma amal olarak kullanlmas
beklenmektedir. Ayrca Batmanda bulunan kk ve
byk sanayi kurulularnn da endstriyel kazan sistemleri
ve snma sistemlerinin de doal gazn kullanlmas
beklenmektedir. Batman kentinin sosyal ekonomik
koullar gz nnde bulundurulduunda kentin srekli
olarak g almas dolaysyla tketici says nemli bir
deikendir. Ancak daha nceden doal gaz kullanm
olmad iin belirli bir sayda konutun incelenmesi ile
model gelitirilmeye allmtr. Dier taraftan kent
halknn ekonomik koullar gz nne alndnda dviz
kuru ile doal gaz fiyatn etkileyeceinden, tketimi de
dorudan etkilemektedir. Dolays ile doal gaz fiyat ve
dviz kuru da modelimize bamsz deikenler olarak
girmitir[3, 6, 7]. Bununla beraber mevsimlere gre
ortalama scaklk dalm da doal gaz tketimini
dorudan etkileyeceinden modelde deiken olarak ele
alnmtr.

Yukarda akland gibi modelin gelitirilmesinde
bamsz deikenlerin birden fazla olduundan oklu
regresyon analizi kullanlmtr. Modelin gelitirilmesinde
verilerin eitliliinden dolay bir bilgisayar program olan
Minitab istatistik program kullanlmtr[7].

2. Materyal ve metot

Bir baml deiken ve X1, X2, X3 gibi bamsz
deikenler olmak zere; deikenler arasndaki sebep
sonu ilikisini matematiksel bir denklem olarak
modelleyen ynteme oklu regresyon analizi ad verilir. Bir
baml deiken ile bu deikenin deiimi zerinde
etkide bulunan bamsz deiken arasndaki ilikin
dzeyini belirleyen ynteme korelasyon analizi
denmektedir[2].

oklu regresyon analizi;
Y= b0 + b1x1 + b2x2 + .+bpxp [2]

Biiminde ele alnan bir dorusal modelde parametre
tahmini yapmay amalar. Bundan dolay analizde
aklanan deikeni daha iyi tahmin ettirecek aklayc
deikenlerin modele seilmesi ve kt tahmin ettirecek
aklayc deikenlerin modelden karlmas
gerekmektedir[2,3].

Doal gaz tketimi byk ounlukla kn
kullanlacandan hava scakl gaz tketimini etkileyecek
en nemli bir faktr olarak karmza kmaktadr [2,3].
Bununla birlikte doal gaz tketimi zerinde kullanc konut
says ve gaz fiyat da arz talep dengesini aklamas
asndan modelimize deiken olarak girmitir. Ancak
tketici says belirli bir kurulu tarafndan denetim altnda
olmay nedeniyle net olarak bilinememektedir. Bundan
dolay modelimizde kullanc says olarak 1000 edeer
konut says zerinden sabit bir deer ile gz nnde
bulundurulacaktr. Ayrca gaz tketim miktar u an
Batman kentinde doal gaz tketimi olmadndan ve
ounlukla snma ve endstriyel amala yakt olarak
fueloil kullanldndan dolay fueloil in yakt edeeri
olarak doal gaza evrilmi deerleri modelimizde
deiken olarak kullanlmtr. Son deiken olarak ta,
lkemize gelen doal gazn ounluu yurt dndan dviz
olarak satn alndndan, dviz kuru da halkn alm gcn
gstermesi nedeni ile modelimizde deiken olarak
seilmitir. Modelimizde en nemli deiken olarak
karmza kan hava scakl meteoroloji mdrlnn
verilerinden yola klarak yllk ortalama scaklk dalm
tahmini ekil 1 deki gibi yaplmtr[5].


0
5
10
15
20
25
30
35
40
Haz-08 Ara-08 Tem-09 Oca-10 Au-10
Aylar
S

c
a
k
l

k

(
o
C
)
scaklk

ekil 1. Scakln aylara gre deiimi tahmini


Dier bir deiken olan dviz kurunda bu alma
sresince incelendiinde ok fazla bir ekilde dalgalanma
grlmedii ama almann son aylarndaki ar
dalgalanma neticesinde yaklak olarak %20 bir art
olutuu gzlenmitir[6]. Buna bal olarak bu dalgalanma
gaz sat fiyatna da art olarak yansmaktadr. Dvizdeki
ar dalgalanmalar gaz sat fiyatn da ekileceinden
1720
Yaar, F., Aydn, H., Erol, A.O. ve Bezek, .
tketim miktarnda bir d olmas gzlenebilecektir.
Bunun balca nedeni halkn alm gcnn dk
olmasdr. Bundan dolay snma amal olarak kullanlan
yaktlar ierisinde kmre ynelme grlebilir. Ancak
model oluturulurken iyimser senaryolar gz nne
alnmtr.

Son deiken olarak Batman da gaz sat fiyat oluturmak
iin Ankara da doal gaz datm irketi tarafndan
uygulanan fiyatlar temel alnmtr[6]. nk doal gaz
ounlukla ithal bir yakt tr olduu iin lke ierisinde
hemen her yerde paralel bir fiyattan sata sunulmaktadr.
Sonu olarak gaz tketim modelini aklayan deikenler
olarak; aylk scaklk deiimi, gaz sat fiyat ve dviz kuru
modelimize alnmtr.

3. Modelin gelitirilmesi

Model son 16 ay ierisinde elde edilen veriler kullanlarak
gelitirilmitir.

tm = b0+b1*dk + b2 gsf + b3*t

TM = 2884 - 1,25*DK - 0,03*GSF - 20,2*T (1)

Burada;
TM: tketim miktar
DK: dviz kuru
T: scaklk
GSF: gaz sat fiyat

Modelde bulunan katsaylara gre aklanan deiken ile
aklayc deikenler arasndaki bantnn istatistiksel
adan anlamlln snamak iin gereken regresyon
katsays R
2
grld gibi % 73,9 dur. Bu deer bize unu
aklamaktadr. Modelimizdeki verilere dayanarak tketim
miktarnn belirlenmesinde tketimindeki deiimlerin
yzde 73,9nun regresyon ile aklandn geriye kalan
yzde 26,1lik ksmn ise dier faktrlerden
kaynaklandn gstermektedir. Tketici saysnn tm
Batman genelinde ele alnamayp sadece 1000 edeer
konut says gibi belirli bir tketici saysnn tketimlerinin
incelenmesi balca nedendir. Dier bir faktr de
incelenme zamannn kstllndan dolaydr. Model
oluturulurken son iki yl ierisinde on yedi ayn tketimleri
ele alnmasndan kaynaklanmaktadr. On yllk bir gemi
zaman deerleri kullanarak yaplan modellerde verilerin
okluundan dolay tutarllk oran artmaktadr.

Modelin oluturulmas ile elde edilen tahmini tketim
verileri Tablo 2 de gsterilmektedir. Bu tablodaki doal gaz
tketim miktar 1000 edeer konutun toplam bir gnlk
ortalama tketimidir. Bu tketim miktarlarnn edeer
konut saysna gre gnlk ortalama tketimleri
hesaplanmtr.

Scaklk deiiminin etkinlii modelde grlebilmektedir.
Hava scakllarnn yksek olduu dnemlerde doal gaz
tketiminde nemli dler olduu grlebilmektedir.
Scaklk ile tketim miktar arasndaki ilikiyi ekil 4te
grlmektedir.












izelge 2. Modelin oluturulmas ile elde edilen tahmini tketim verileri


Dviz kuru
(TL)
Gaz sat
fiyat(TL)
Tketici
says
(konut
edeeri)
Ortalama
Scaklk ( C
0
)
Tketilen
gaz miktar
(m3 /gn
(1000 konut
iin
ortalama )
Oca.09 1,57 0,648993 1000 5 1369,406061
ub.09 1,56 0,649072 1000 7 1079,466667
Mar.09 1,655 0,661064 1000 10 787,2969697
Nis.09 1,665 0,661131 1000 16 770,569697
May.09 1,68 0,661896 1000 21 736
Haz.09 1,65 0,662639 1000 27 613,3333333
Tem.09 1,655 0,680928 1000 33 591,030303
Au.09 1,66 0,680629 1000 34 613,3333333
Eyl.09 1,655 0,698771 1000 26 651,2484848
Eki.09 1,655 0,699411 1000 20 679,1272727
Kas.09 1,657 0,719375 1000 16 773,9151515
Ara.09 1,66 0,719801 1000 10 1111,806061
Oca.10 1,633 0,717215 1000 5 1393,939394
ub.10 1,64 0,716622 1000 6 1099,539394
Mar.10 1,635 0,738609 1000 9 878,7393939
Nis.10 1,638 0,738768 1000 13 786,1818182
1721
Yaar, F., Aydn, H., Erol, A.O. ve Bezek,

0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
Aylar
S

c
a
k
l

k

(
o
C
*
1
0
)





















T

k
e
t
i
l
e
n

G
a
z

M
i
k
t
a
r

(
M
3
*
1
0
/
G

n
)
Scaklk
Tketilen Gaz
Miktar

ekil 4. scaklk ile doal gaz tketimi arasndaki iliki

4. Sonular

Bu almada Batman da nmzdeki yllarda kullanlmas
planlanan doal gaz iin tketim tahmini bir bilgisayar
istatistik program olan Minitab kullanarak yaplmtr. Bu
tketim tahminini yaparken bir istatistik analizi olan birden
fazla deikene bal olan oklu regresyon analizi ile bir
denklem elde edilmitir.

alma Batman ilinde son 16 ay ierisinde 1000 edeer
konut says zerinde yaplan tahmine dayanmaktadr.
Yukarda elde edilen denklemler ile doal gaz tketimini
hata paylar ierisinde tahmini deerler verebilecei
dnlmektedir.

Bu almann sadece 1000 edeer konut says
zerinden yaplmas hata payn da ykseltmektedir.
Bunlara ramen yzde 73,9 gibi gvenirlilik vermesi iyi
deikenlerin oluturulduunu gstermektedir.

Elde edilen bu denklem ile Batman ilinde yaplmas
planlanan doal gaz datm almalarnda tahmini ve
istatistiksel olarak yatrm asndan fikir verebilir. Ayrca
doal gazn gelmesi dnlen 2009 ve 2010 yllar iin
tahmini tketim deerleri elde edilebilir.


Model iin minitab programndan kan sonular
Regression Analysis: tm versus dk; gsf; t

The regression equation is
tm = 2884 1,25 dk - 0,03 gsf - 20,2 t

Predictor Coef SE Coef T P
Constant 2884 1143 2,52 0,025

dk -1,247 1,017 -1,23 0,242
gsf -0,027 1,341 -0,02 0,984
t -20,190 4,515 -4, 47 0,001

S = 144,453 R-Sq = 73, 9% R-Sq (adj) = 67, 9%

Analysis of Variance
Source DF SS MS F P
Regression 3 767500 255833 12, 26 0,000
Residual Error 13 271265 20867
Total 16 1038765

Source DF Seq SS
dk 1 271716
gsf 1 78502
t 1 417281
Unusual Observations

Obs dk tm Fit SE Fit Residual St Resid
13 1333 1393, 9 1109, 6 59, 0 284, 4 2,16R
R denotes an observation with a large standardized
residual.

Correlations: t; tm

Pearson correlation of t and tm = -0,834
P-Value = 0,000

Correlations: t; tm; dk; gsf

t tm dk
tm -0,834
0,000

dk 0,381 -0,511
0,131 0,036

gsf -0,170 0,027 0,432
0,513 0,918 0,084

Cell Contents: Pearson correlation
P-Value

Kaynaklar
[1] ztrk, M. Partikl Madde Kirlilii'nin nsan Sal
zerine Etkisi, www.cevreorman.gor.tr 2006.
[2] Gmrah, F. obanolu, M. ve zsava, E.
Ankara iin doalgaz tketiminin projeksiyonu
almas, 8. Petrol ve doal gaz kongresi
bildiriler kitab, pp:7082
[3] TBTAK, Bilim ve Teknoloji Dergisi, Cilt:3,
Say:35, Kasm,1994
[4] Grc, F.B., Gmrah, F., Doal Gaz Tketiminin
statiksel Yntemlerle Modellenmesi, 14.Petrol ve
doal gaz kongresi bildiriler kitab, pp:410-420
[5] Trkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas web sayfas
www.tcmb.gov.tr
[6] Trkiye Boru Hatlar Petrol Tama A. Web
sayfas www.botas.gov.tr ve Ankara doal gaz
datm irketi EGO web sayfas www.ego.org.tr
[7] zdamar, K. Minitab ve SPSS ile statistik, 1
Blm 116, 4.Bask 2002



1722
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye
IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye
BATI KARADENZ SULARI HAVZASINDAK YZEY SUYU KALTES
PARAMETRELERNDEK DEMN NCELENMES VE CLUSTER
ANALZ LE STASYONLARIN SINIFLANDIRILMASI

INVESTIGATION OF VARIATION OF SURFACE WATER QUALITY
PARAMETERS IN WESTERN BLACK SEA BASIN AND CLASSIFICATION
OF STATIONS USING CLUSTER ANALYSIS

Volkan YILMAZ
a
ve Meral BYKYILDIZ
b,*

a,
Seluk . Mh. Mim. Fak., Konya, Trkiye , E-posta: volkan.e.yilmaz@hotmail.com
b *
Seluk . Mh. Mim. Fak. Konya, Trkiye , E-posta: meralbyildiz@hotmail.com


zet

lkemizin su kaynaklarnn gelitirilip ok iyi korunmas
byk nem tamakta olup, son yllarda su kalitesi
gzlemleri, evre ve su kirlilii zerindeki youn endieler
zerine daha da nem kazanmaktadr. Nehir suyu kalite
gzlem programlarnn en nemli amac, kirlilik
kaynaklarndaki/seviyelerindeki deiimleri ve su kalitesini
etkileyen faktrleri belirlemek, modelleme yapmak, ileriye
ynelik tahminlerde bulunmak ve salkl bir izleme sistemi
oluturmaktr. Su kalitesi izleme almalarnda doru
parametrelerin seimi, gzlemleme programnn teknik ve
mali fizibilitesinin nemli bir ayan oluturmaktadr.
Parametrelerin seimi, gzlemleme programnn amacna
bal olarak nem kazanr. Bu almada Bat Karadeniz
Havzasnda Elektrik leri Ett daresi (EE) tarafndan
iletilen 6 adet yzey suyu kalitesi gzlem istasyonuna ait
14 tane parametre (debi, su scakl, pH, EC (x10
6
), Na
+
,
K
+
, Ca
++
+ Mg
++
, CO3
--
, HCO3
-
, Cl
-
, SO4
--
, bor, sertlik)
kullanlmtr. Parametrelerde Cluster analizi kullanlarak
indirgeme yaplmtr. klit benzerlik lt kullanlarak
parametrelerin benzerlik matrisleri oluturulmu ve Tek
Balantl Kmeleme Teknii ile de Toplayc Kmeler
belirlenmitir. Ayrca incelenen 6 istasyona ait su kalitesi
parametrelerinin deiimi parametrik olmayan yntemlerle
incelenerek blgedeki yzey sularndaki kirlilik profili
belirlenmeye allmtr. ncelenen 14 adet yzey suyu
kalitesi parametresinin 2 tanesi (akm ve bor) hari dier
tm istasyonlarda 0.05 nem seviyesinde anlaml trendler
belirlenmitir. K
+
parametresindeki belirlenen trendler
genellikle azalma ynnde iken dier parametrelerin
hepsinde art ynnde bir deiim sz konusudur.

Anahtar kelimeler: Cluster analizi, trend, su kalitesi, su
kirlilii, su kaynaklar

Abstract

The development and protection of water resources of our
country has great importance that water quality
observations became significant in recent years due to
intense anxieties about environmental and water
contamination problems. The main objective of river water
quality observation programs is to determine the changes
in contamination sources/levels, obtain the factors
affecting water quality, make models and future predictions
and build an accurate observation system. The selection of
correct parameters during the observation studies of water
quality produces one of the most important step of
technical and financial feasibility of the observation
program. The selection of parameters becomes important
depending on the goal of the observation program. In this
study, 14 parameters (discharge, water temperature, pH,
EC (x10
6
), Na
+
, K
+
, Ca
++
+ Mg
++
, CO3
--
, HCO3
-
, Cl
-
, SO4
--
,
boron, hardness) for 6 surface water quality observation
stations operated by Electrical Power Resources Survey
and Development Administration at Western Black Sea
Basin. The parameters were reduced by using the Cluster
Analysis. The similarity matrices were formed for the
parameters using Euclidian Similarity Criterion, and
Collector Sets were determined using the Single-Link
Clustering Technique. Additionally, investigating the
changes in water quality parameters of considered 6
stations by using non-parametric methods, the
contamination profile of the regional surface waters was
obtained. Considerable trends at 0.05 significance level
were obtained in all the stations for the aforementioned 14
surface water quality parameters except discharge and
boron. Although the trends obtained for K
+
parameter
usually displayed the decreasing behavior, the trends for
the other parameters presented increasing behavior.

Keywords: Cluster analysis, trend, water quality, water
contamination, water resources

1. Giri

evre kirliliinden etkilenen en geni alan su kaynaklardr.
Su kaynaklarndan en verimli bir ekilde yararlanabilmek
ve akarsu havzalarndaki eitli etkiler sonucu ortaya kan
kirlilik durumunu belirlemek amacyla, su kalitesinin
bilinmesi gereklidir. Akarsu su kalitesinin llmesinin uzun
vadeli hedeflerinden biri; belirli bir zaman dilimi ierisinde
kirliliin derecesindeki deiimi incelemek, deiimi
etkileyen nemli faktrleri tanmlamak ve uygun tedbirleri
almak olarak zetlenebilir.

2. Veri ve Yntem

Su kalitesini temsil eden parametrelerin ok fazla sayda
olmas ve deikenlik arz etmesi, bir taraftan gzlemlerin
daha sk periyotlarla yaplmasn gerektirirken, dier
taraftan da bu verilerin deerlendirilmesini
gletirmektedir. Su kalitesi gzlem istasyonlarnda
llen kalite deerlerinin ierdii bilgiyi ortaya karmak
iin eitli yntemler kullanlmaktadr. Bu yntemlerin
ounluu istatistiksel metodlara dayanmaktadr. Deiken
saysnn ikiden fazla olmas durumunda, gzlenmi
1723
Ylmaz, V. ve Bykyldz, M.
mevcut verilerin deerlendirilmesi iin, ok deikenli
analizlerin (multivariate analysis) kullanlmas sayesinde,
daha basit ve kolay yorumlanabilir sonular elde
edilebilmektedir. ok deikenli istatistiksel teknikler, ok
bileenli kimyasal ve fiziksel lmlerin yorumu ve anlaml
veri azaltm iin uygun bir aratr. Cluster analizi,
deikenleri says ile karakterize edilen objelerin byk
guruplar iindeki benzerlikleri yada farkllklar kontrol
etmenin mmkn olduu bir patern tanma metodudur [1].

Bu almada Bat Karadeniz Havzasnda bulunan 6 adet
su kalitesi gzlem istasyonuna ait, 1984- 2002 periyotlar
arasnda llen 14 adet su kalitesi parametresinin (akm,
scaklk, pH, elektriksel iletkenlik, Na
+
,

K
+
, Ca
++
+ Mg
++
,
CO3
-
, HCO3
-
, Cl
-
, SO4
-
, tuzluluk, sertlik, bor
konsantrasyonu) yllk ortalama deerleri kullanlmtr
(ekil 1). Kullanlan istasyonlara ilikin baz bilgiler izelge
1de verilmitir. almada kullanlan istasyonlara ait su
kalitesi parametrelerinin deiimi parametrik olmayan
yntemler kullanlarak incelenmitir. Bunun iin, normalite,
lineerlik ve bamszlk gibi artlarn salanmasn
gerektirmeyen testlerden Senin T ve Mann-Kendall testleri
dikkate alnmtr.



ekil 1. Bat Karadeniz Sular Havzasnn Trkiyedeki ve kullanlan istasyonlarn havzadaki konumlar [2]

izelge 1. Kullanlan istasyonlara ait baz bilgiler
stasyon
No
stasyon
Ad
Ya
Alan (km
2
)
Ykseltisi
(m)
Gzlem
Yllar
1307 Devrekani ay-Azdavay 1097.6 815 1984-2002
1314 Soanl ay-Karabk 5086.8 271 1984-2002
1332 Karasu-Haclar Kprs 340 20 1988-2002
1334 Bolu ay-Bedeirmenler 1102.8 541 1984-2002
1335 Filyos ay-Derecikviran 13300.4 2 1984-2002
1343 Koruba Deresi-Arak 125 780 1992-2002

Cluster analizi gibi ok deikenli istatistiksel teknikler su
kalitesi analizlerinde yaygn olarak kullanlmaktadr. Bu
nedenle bu almada da 6 istasyon arasndaki benzerlik
ve farkllklar belirlemek amacyla, cluster analizi ile her bir
parametre iin istasyonlar gruplanmaya allmtr.
Cluster analizi gruplanmam verileri benzerliklerine gre
gruplayarak, aratrmacya uygun, ie yarar, zetleyici
bilgiler elde etmesinde yardmc olmaktadr. Uygun cluster
analizinin seimi aslnda metodun balang ksmn
oluturmaktadr. Bu

tip ve buna benzer almalar iin hiyerarik kme analizi
kullanlmaktadr. Genellikle yaygn olarak kullanlan yedi
eit hiyerarik kme analizi bulunmaktadr. Bunlar; single
linkage, complete linkage, centroid teknik, ward minimum
varyans teknii ve average linkage metodlardr. Bu
metodlarn bazlarnn zincirleme problemlerine sahip
olmas ve bazlarnn yine eit sayda gruplamaya gitmesi
gibi eitli problemlerle birlikte, yaplan aratrmalarda
Ward Varyans Teknii metodu yaklamnn klimatolojik
1724
Ylmaz, V. ve Bykyldz, M.
aratrmalar iin en realistik sonular verdii grlmtr
[3].

Hiyerarik tekniklerin tm u drt temel adm
izlemektedir.
I. klit uzakl ad verilen ve tm veriler arasndaki
mesafeyi hesaplayan forml tm istasyonlar iin
uygulanmaktadr,
II. En yakn iki sonu yeni bir kme olarak
birletirilmektedir,
III. Btn istasyonlar arasndaki mesafeler tekrar
hesaplanmaktadr,
IV. kinci ve nc admlar tm istasyonlar tek bir kme
oluncaya kadar devam etmektedir [4].

Kmeleme analizinin en byk problemi uygun kme
saysnn belirlenmesidir. Uygun kme saysnn
belirlenmesini salayan kesin bir ifade bulunmamakla
birlikte bir takm yardmc testler mevcuttur. Bunlardan en
nemlisi aa yaps eklindeki Dendogram ad verilen
geometridir. Dendogramda grsel olarak da uygun kme
saysnn belirlenmesi salanabilmektedir. Bunun yannda
Pseudo F, Pseudo t
2
, R
2
, SPRSQ, RMSSTD ve Kbik
Kmeleme Kriteri (Cubic Clustering Criterion; CCC) gibi
testlerle uygun kme saysnn kontrol edilmesi
nerilmektedir [5].

Bu almada kmeleme analizinde klit uzaklk lt
kullanlarak tek balantl kmeleme yntemi tercih
edilmitir. Kmeleme sonular yorumlanrken Pseudo F ve
Pseudo t
2
istatistiklerinden faydalanlmtr. Pseudo F
istatistii kmeler arasndaki varyansn kmeler iindeki
varyansa orandr [6]. Burada orann byk kmas
hedeflenmektedir. Pseudo t
2
, birleen iki kme
elemanlarnn birleme ncesi ve sonras kareleri
toplamnn birbirine oranlardr. Kme saysna karar
verirken Pseudo t
2
istatistiindeki ani sramalarla biten
yerel tepe noktalarna baklmas nerilmektedir [7].

3. Aratrma Sonular

3.1. Trend Analiz Sonular

Bat Karadeniz Sular Havzasnda bulunan 6 adet
istasyonda llen, 14 su kalitesi parametresinde, dikkate
alnan gzlem srelerinde meydana gelen deiimi
belirlemek amacyla kullanlan parametrik olmayan
yntemlerden elde edilen sonular izelge 2 de verilmitir.
izelge 2de verilen sonulara gre; 6 istasyonun her
birindeki 14 adet su kalitesi parametresinde %56 orannda
0.05 nem seviyesinde anlaml trendler belirlenmitir. Bu
anlaml trendlerin yaklak %10u negatif, buna karlk
%90 gibi byk bir oran ise pozitif ynde deiim
gstermektedir. Akm parametresinde hibir istasyonda
0.05 nem seviyesinde anlaml bir deiim
belirlenememitir. Akm parametresinde bir deiim
gzlenmemesine karn dier parametrelerde elde edilen
%56lk deiim ve bunun %90nn pozitif ynde olmas,
ilgili istasyonlarda dolaysyla havzaya ait yzey sularnda
bir kirlilik gstergesi olarak karmza kmaktadr.

Bor parametresi de akmdan sonra en az trend belirlenen
parametredir. Sadece 1343 numaral istasyonda bor
konsantrasyonunda bir art belirlenmi, dier
istasyonlarda anlaml bir deiime rastlanamamtr.
En fazla deiim 1334 numaral istasyonda belirlenmitir.
Bu istasyonda akm ve bor hari dier 12 su kalitesi
parametresinin hepsinde trend belirlenmi olup, deiimin
hepsi pozitif yndedir. 1335 numaral istasyon 1334ten
sonra en ok trend belirlenen istasyondur. Burada da
akm, bor ve CO3
-
parametrelerinde anlaml bir deiime
rastlanamazken, K
+
parametresinde belirlenen trend
negatif ynde, dier su kalitesi parametrelerinin hepsinde
ise belirlenen trendler pozitif yndedir.


izelge 2. Trend analiz sonular
1307 1314 1332 1334 1335 1343
Mann
Kendal
l
Seni
n T
Mann
Kendal
l
Seni
n T
Mann
Kendal
l
Seni
n T
Mann
Kendal
l
Seni
n T
Mann
Kendal
l
Seni
n T
Mann
Kendal
l
Seni
n T
Akm 0,27 -0,17 -0,66 0,78 -1,36 1,54 -0,13 0,13 0,27 -0,15 -0,58 0,63
Scaklk 2,62 -2,43 4,00 -3,85 1,75 -1,69 2,05 -1,96 3,10 -3,03 0,82 -0,67
pH 4,54 -5,16 5,01 -5,78 2,45 -3,09 5,65 -6,34 4,63 -6,19 2,28 -3,11
EC -1,03 1,06 4,88 -4,59 -0,10 0,13 6,69 -6,25 4,42 -4,38 -1,40 1,42
Na
+
3,20 -3,39 5,84 -5,38 4,06 -3,85 7,37 -6,94 3,77 -3,80 -0,31 0,05
K
+
1,06 -1,07 -0,47 0,46 -0,57 0,60 4,66 -4,51 -3,14 3,04 -2,66 2,52
Ca
++
+Mg
+
+

-1,13 1,13 2,42 -2,29 -0,45 0,43 5,66 -5,29 3,72 -3,56 -0,46 0,51
CO3
-
0,45 -0,48 -0,75 0,76 -3,17 3,29 3,14 -3,08 0,29 -0,12 -3,80 3,71
HCO3
-
-0,73 0,79 1,81 -1,68 -0,25 0,20 3,68 -3,52 2,88 -2,89 -0,20 0,23
Cl
-
4,96 -5,06 9,81 -8,80 1,47 -1,50 10,34 -9,44 6,70 -6,97 -2,87 2,85
SO4
-
-0,18 0,25 1,91 -1,79 3,67 -3,60 6,23 -5,93 3,05 -2,94 2,92 -3,14
Tuzluluk 3,72 -3,90 4,91 -4,46 4,14 -4,03 5,68 -5,20 2,97 -2,86 -0,23 0,03
Sertlik -1,13 1,13 2,42 -2,29 -0,45 0,43 5,66 -5,29 3,72 -3,56 -0,46 0,51
Bor 0,21 -0,18 -1,36 1,66 0,29 -0,11 0,35 -0,15 -0,50 0,62 6,68 -6,56

1725
Ylmaz, V. ve Bykyldz, M.
Scaklk, pH, EC, Na
+
, Ca
++
+Mg
++
, HCO3
-
, SO4
-
,
tuzluluk, sertlik ve bor parametrelerinde elde edilen
trendlerin hepsi art ynnde bir deiim
gstermektedir. Scaklk ve pHtaki art, yzeysel
sularda bu almada incelenmeyen parametrelerden
olan NH3te de bir art anlamna gelmektedir. NH3
parametresindeki art ve incelediimiz
parametrelerden olan Cl
-
da 1343 numaral
istasyondaki azalma hari, dier istasyonlarda elde
edilen art, su canllar iin zararl bir etkiye neden
olabilir. pH parametresindeki artn sulardaki alg
geliiminden kaynaklanm olabilecei
dnlmektedir. Klorr iyonlarnn topraktan drenaj
sular ve ayrca kentsel atk sular ile su kaynaklarna
ulat dolaysyla nehir sularnda kirlenmeye neden
olduu sylenebilir.

Ca
++
+Mg
++
konsantrasyonundaki art trendi, EC (x10
6
)
deerlerinde de bir arta neden olmaktadr. EC (x10
6
)
deerlerindeki bu artn ilgili istasyonlarn bulunduu
blgelerde atksu dearjnn yan sra dere boyunca
yaplan tarmsal sulamadan, nehirlere dnen drenaj
sularndan kaynakland dnlebilir. Scaklk art
ile sularn elektriksel iletkenlikleri de artar. Elde edilen
sonularda bu durumu desteklemektedir. Evsel ve
endstriyel atk sularn yzeysel dearj sonucunda bu
sulardaki klor (Cl), sodyum (Na), nitrat (NO3) ve bor (B)
miktarlar ykselebilir. Bu almada da Cl
-
ve Na
+

parametrelerinde elde edilen sonulardaki genellikle
art trendleri tespit edilmi olup, bitki geliimine
dorudan toksik etki yapan bu iyonlar sulama sularnn
kullanmn kstlayan nemli etkenlerdir.

3.1. Cluster Analiz Sonular

Yaplan almada kullanlan 6 adet istasyonun,
kullanlm olan 14 su kalitesi parametresi iin ayr ayr
Cluster Analizi ile gruplamas gerekletirilmitir.
Cluster analizinde klit Uzaklk lt kullanlarak tek
balantl kmeleme yntemi tercih edilmitir.
Kmeleme sonular yorumlanrken Pseudo F ve
Pseudo t
2
istatistiklerinden faydalanlmtr.

Cluster analizi uygulanrken 14 farkl parametrenin
bazlar iin kmeleme sonular daha rahat
gzlemlenebilirken baz parametreler iin ayn eyden
sz edilememektedir. rnek olarak varyans 0,11 olan
Na
+
parametresinde ve 0,0005 olan K
+
parametresinden elde edilen dendogramlar ekil 2 de
gsterilmitir. ekil 2den de anlalaca gibi varyans
dk olan parametrelerde karar vermek daha zordur.
Bunun gibi parametrelerde dier istatistiki yardmc
testlere de (Pseudo F, Pseudo t
2
gibi) bavurulmaldr.

ekil 3. ve ekil 4de, K
+
(potasyum) parametresi iin
elde edilen Pseudo F, Pseudo t
2
testlerine ait grafiklere
yer verilmitir. Bu gstergeler yardmyla K
+

parametresi iin kme saysna karar verirken ani
sramalarla biten yerel tepe noktalarna baklarak iki
kmenin uygun olacana karar verilmitir.

.
ekil 2. Na
+
ve K
+
parametresine ait dendogram

0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
1,2
1,4
0 1 2 3 4 5 6 7
Kme Says
Y
a
l
a
n
c

F

ekil 3. K
+
parametresi iin elde edilmi olan Pseudo F
deerleri

-0,05
0
0,05
0,1
0,15
0,2
0,25
0,3
0 1 2 3 4 5 6 7
Kme Says
Y
a
l
a
n
c

t
2

ekil 4. K
+
parametresi iin elde edilmi olan Pseudo t
2

deerleri

Dier parametreler de bu ekilde ayr ayr kmelenmi
ve her biri iin dendogramlar ve yardmc istatistiki
testler uygulanmtr ve uygun kme saylar
belirlenmitir. Btn parametreler iin istasyonlarn
gruplanmas amacyla izilen dendogramlar ekil 5de
verilmitir.
1726
Ylmaz, V. ve Bykyldz, M.




ekil 5. Su kalitesi parametrelerine ait dendogram

Bu parametrelere bakarak tm deerler arasndan
ortak bir sonu karmak amacyla istasyonlarn ayn
kmede olmalarn bir benzerlik lt gibi
deerlendirerek sonu kmelenme elde edilmitir. Bu
kmelemeye ait dendogram ekil 6da, elde edilen
kmelerin blge haritas zerindeki konumlar ise ekil
7 de gsterilmitir. ekil 7de de grld gibi 1307,
1332 ve 1343 numaral istasyonlar 1. kmeyi
olutururken, 1314 ve 1335 numaral istasyonlar 2.
kmeyi oluturmulardr. 3. kmeyi ise 1334 numaral
istasyon tek bana oluturmutur.



ekil 6. Sonu Dendogram

1727
Ylmaz, V. ve Bykyldz, M.


ekil 7. Sonuta oluan kmelerin blge haritas zerindeki konumlar

4. Sonular

Bat Karadeniz Sular Havzasnda, EE tarafndan
iletilen 6 adet su kalitesi gzlem istasyonunda
gzlenen, 14 adet parametrenin 1984-2002 gzlem
periyodundaki deiiminin incelendii ve Cluster Analizi
ile istasyonlarn gruplandrlmasnn yapld bu
almada akm ve bor hari dier tm parametrelerde
bir art trendi belirlenmitir. ncelenen istasyonlarda
akm parametresinde istatistiksel olarak anlaml bir
deiim olmamasna karn dier parametrelerde
byk oranda art trendinin belirlenmesi nehirlerdeki
kirlenmenin gstergesi olarak deerlendirilebilir. Bu
kirlilik; kanalizasyon, p ve atklar, erozyon, blgedeki
sanayi tesislerinin atklarnn olumsuz etkisinin
yansmas olabilir.

almada ayrca her bir parametre iin ayr ayr
istasyonlarn Cluster Analizi ile snflandrlmas,
Euclidean uzaklk lt ve Tek Balantl Kmeleme
Teknii kullanlarak yaplmtr. Yine ayn teknikle
istasyonlarn ayn kmede olmalarn bir benzerlik
lt gibi deerlendirerek sonu kmelenme elde
edilmitir. ekil 7deki sonu dendogram ile izelge
2deki trend analiz sonular arasnda bir
deerlendirme yaplacak olursa; sonu dendogramnda
en fazla benzerlik ltne sahip olan 1334 numaral
istasyon, trend analiz sonularna gre de 14
parametrenin 12sinde anlaml trend belirlenmesiyle
deiimin en ok gzlendii istasyon olarak karmza
kmaktadr. Sonu dendogramna gre; 1334 numaral
istasyondan sonra benzerlik ltnn en fazla olduu
istasyonlar 1314 ve 1335 numaral istasyonlardr.
izelge 2den de 1334 numaral istasyondan sonra
deiimin en fazla gzlendii istasyonlarn 1314 ve
1335 numaral istasyonlar olduu grlmektedir. Su
kalitesi parametrelerinde en az deiim tespit edilen
istasyonlar izelge 2ye gre 1307, 1332 ve 1343
numaral istasyonlardr. Sonu dendogramna gre de
benzerlik lt en az bu istasyonlarda tespit edilmitir.
Sonu dendogram ve trend analiz sonular arasnda
yaplan bu deerlendirme birbirini desteklemektedir.

klim deiimi ve kresel snma sylemlerinin hz
kazand bu dnemde, Trkiyenin gelecek nesillerine
salkl ve yeterli miktarda suyun braklabilmesi iin
kaynaklarnn ok iyi korunup aklc bir ekilde
kullanlmas, ayrca evsel, endstriyel ve tarmsal atk
sularn artlmadan akarsulara verilmesi nlenerek
artma tesislerinin de verimli ve srekli olarak iletilmesi
salanmaldr. Havzalarda planlanan faaliyetlerin
evresel etkilerinin deerlendirilmesi, bu kapsamda,
alc ortam zelliklerinin de dikkate alnmas, zellikle
kritik nehir blmlerinde retimde ve artmda ileri
teknolojiler kullanlmas yoluyla alc ortam zelliklerini
bozmayacak kalitede su verilmesi havza ynetiminin
en nemli unsurlarndan biri olarak
deerlendirilmektedir. Su kaynaklarna boaltlan
kirletici miktarnn denetlenmesinin salanmas havza
su kalitesinin korunmasnda byk nem tamaktadr.

Kaynaklar

[1] Simeonov, V., Einax, J. W., Stanimirova, I., &
Kraft, J., Environmetric modeling and interpretation
of river water monitoring data. Analytical and
Bioanalytical Chemistry, 374, 898905, 2002.
[2] EE, Trkiye Akarsularnda Su Kalitesi Gzlemleri,
Yayn:28, Eyll, Ankara, 2003.
[3] nal, Y., Kindap, T., and Karaca, M., Redefining
Climate Zones of Turkey using Cluster Analysis,
Int. Jour. Climatol, 2003.
[5] nal Y., Karaca, M., Kme Analizi le Trkiyede
klim Blgelerinin Yeniden Belirlenmesi,
Kuvaterner altay IV, T Avrasya Yerbilimleri
Enstits 133, 2003,
[6] Hair, J.F., Anderson R.E., Tahtam, R.L.,
Multivariate Data Analysis. USA, 1997.
[7] Fovell, R.G. and Fovell, M.Y.C., Climate Zones of
the Conterminous United States Defined Using
Cluster Analysis. Journal Of Climate. 6, 2103-
2135, 1993.
[8] SAS Institute, Sas Users Guide: Statistics, 268,
USA, 1985.
1728
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye
IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye
ISI DETRCSNE YERLETRLEN PERVANE TP TRBLATRN
ISI TRANSFER ZERNDEK ETKS

THE EFFECT OF A PROPELLER TYPE TURBULATOR ON HEAT
TRANSFER WHICH MOUNTED ON HEAT EXCHANGER

Rasim BEHET
a, *
, Cumali LKILI
b
ve Hseyin AYDIN
c

a, *
Batman niversitesi Teknik Eitim Fakltesi, Batman, Trkiye, E-posta: rbehcet@dicle.edu.tr
b
Frat niversitesi Teknik Eitim Fakltesi, Elaz, Trkiye, E-posta: cilkilic@firat.edu.tr
c
Batman niversitesi Teknik Eitim Fakltesi, Batman, Trkiye, E-posta: huseyyinaydin@gmail.com

zet

Bu almada, boru ii aklarda s transferinin
iyiletirilmesi amacyla s deitiricinin giri ksmna
dnmeli hava akn gerekletirmek iin pervane tipi bir
trblatr yerletirilerek trblatrn s transferi ve basn
kayb zerindeki etkileri deneysel olarak incelenmitir.
Deney dzeneinde s transfer edilen akkan olarak su
ve suya s transfer eden akkan olarak da hava
kullanlmtr. Deneylerde yaplan lmlerle elde edilen
veriler kullanlarak gerekli bantlar yardmyla s transferi
ve basn kayb etkileri 8000 ile 24000 arasnda deien
Reynolds saylar iin hesaplanmtr. Trblatrl boru ile
bo boru deerleri karlatrldnda; ortalama olarak s
transferindeki 4.25 kat arta karlk basn kayplarnda
da 5.15 kat civarnda art olmutur.

Ayrca sistemin ekserji analizi yaplarak iyiletirme
tekniinin termodinamik adan avantajl olup olmad
incelemek iin boyutsuz ekserji kaybnn Reynolds
saysna bal deiimi izilmitir. Yaklak ayn Reynolds
saylarnda bo boru ile trblatrl borudaki ekserji kayb
mukayese edildiinde bo borudaki ekserji kayb
trblatrl boruya nazaran 3 kat daha fazla olmutur.
Bylece iyiletirme tekniinin termodinamik adan da
avantajl olduu grlmtr.

Anahtar Kelimeler: Dnmeli ak, Is deitirici, Is
transferi, Basn dm, Ekserji

Abstract

In this study, the effects of a propeller type turbulator which
was mounted at the entrance of heat exchanger to obtain
turbulence flow for the aim of improve heat transfer by flow
in pipes on pressure loss and heat transfer were
experimentally investigated. In the experiments air was
used as a fluid which transfers heat to the water. The
effects of heat transfer and pressure loss for Reynolds
numbers between 8000 and 24000 was calculated from
experimental results and by equations. When the values
of flow in pipe with turbulator and without turbulator were
compared, heat transfer was increased about 4.25 times
while pressure loss was about 5.15 times higher.

Besides, exergy analysis was made to realize whether this
method was thermodynamically was advantageous by
non-dimensional exergy losses versus Reynolds number.
For almost the same Reynolds number, the exergy loss
without turbulator was 3 times higher than that for a
propeller turbulator mounted systems. Thus, it was
concluded that the improvement method was
thermodynamically advantageous.

Keywords: Swirl flow, Heat Exchanger, Heat transfer,
Pressure drop, Exergy

1. Giri

Son zamanlarda belirli tekniklerin kullanlmasyla s
transferinin arttrlmas konusunda birok alma
yaplmtr. Bu almalarn bir ksm da s deitiricisinin
i borusuna deiik tip elemanlar yerletirme ile ilgilidir. Bu
amala birok iyiletirme teknii gelitirilmitir. En genel
halde konveksiyonla s transferinde kullanlan iyiletirme
teknii s transfer katsaysnn artrlmasna yardmc olan
dizayn deiimidir. Is transferini iyiletirici teknikler olarak;
s deitirici boyutlarnn azaltlmas, scak ve souk
akkanlar arasndaki scaklk farknn drlmesi, s
retim hznn sabit olduu durumlarda s transferi
etkinliinin arttrlmas ve akkana dnme hareketi vermek
amacyla borular ierisine trblatr yerletirilerek dnmeli
aklarn meydana getirilmesi almalardr. Dnmeli
aklar; sarml teller, spiral kanatklar, bklm eritler
ve pervaneler gibi cisimlerin ak ortamna
yerletirilmesiyle meydana getirilmektedir. Snmleme
zelliine gre dnmeli aklar; srekli dnmeli ak ve
azalan dnmeli ak olmak zere iki ksmda
incelenmektedir. Srekli dnmeli akta dnmeyi meydana
getiren eleman kanal ierisine boydan boya
yerletirilmekte azalan dnmeli akta ise dnmede etkili
olan eleman kanaln giriine yerletirilmektedir.

Dnmeli ak oluturarak s transferini artrmak amacyla
helisel olarak bklm eritler kullanlarak deiik
Reynolds saylarnda yaplan deneysel almalarda
ortalama s transferindeki art %100-150 civarnda
gerekleirken basn dmn de %55-130
artrmtr[1, 2]. Srekli ve azalan dnmeli akn s
transferi ve basn kaybna etkisi Blackwelder ve Kerith[3]
tarafndan incelenmitir. Seban ve Hunsbedt[4], annular bir
boru ierisinde akan suya dnmeli ak kazandrmak iin
helisel olarak bklm kanatck kullanarak srekli
dnmeli ak elde edip srtnme ve s transferi
karakteristiklerini deneysel olarak incelemilerdir. Kreith ve
Sonju[5]' nun almas tam gelimi trblansl dnme
azalmasnn teorik ve deneysel incelenmesini iermektedir.
Radyal kanatl bir trblatr ile oluturulan azlan dnmeli
ak zerine bir deneysel alma da Zaherzadeh ve
Jagadish[6]] tarafndan yaplmtr. almada, trblatr
genilii, ap ve kanat saysnn ortalama Nusselt
saysna etkileri aratrlmtr. Algifri ve arkadalar[7]
1729
Behet, R, lkl C. ve Aydn, H.
tarafndan yaplan almada da sabit s aks altnda
stlan bir boru boyunca, hava iin azalan dnmeli akta
s transfer katsaylar belirlenmitir. Change ve Dhir[8]'in
alma ise dnmeli ak elde etmek amacyla borunun
giriine yerletirdikleri enjektrler ile hava gndererek boru
boyunca trblansl akmda, hz alan ve dnme
younluunun incelenmesi ile ilgilidir. Ylmaz ve
arkadalar[9], dnmeli ak elde etmek iin radyal kanatl
dnmeli ak reteci kullanarak azalan dnmeli akn s
transferi, srtnme ve performans karakteristiklerine olan
etkisini deneysel olarak incelemitir. Azalan dnmeli ak
salamak iin boru ierisine dner tip trblatr
yerletirerek trblatrn s transferi ve basn kayb
etkileri deneysel olarak farkl aratrmaclar tarafnda
incelenmitir[10-12]. Is transferi ilemleri doal olarak
tersinmez(srekli entropi reten) ve yararl enerjiyi yok
eden ilemlerdir. Bu nedenle s transferi ilemlerinin
yararl enerjiyi nasl israf ettiini ve bu israf en aza
indirmek iin nelerin yaplmas gerektiinin bilinmesi
gerekir[13]. Bu israf azaltmann yolu da konveksiyonla s
transferinde entropi retimini en aza indirmektir. Isl
sistemlerde optimum imalat artlarna sistemlerdeki entropi
retiminin minimizasyonu ile ulalabilir[14]. Bu nedenle sl
sistemlerin dizaynnda ikinci kanun analizi yaplarak
entropi retimi ve onun minimizasyonu kavramyla
ilikilendirilmelidir. Entropi retiminin minimize edilme
yntemi son zamanlarda s deitiricileri, enerji depolama
sistemleri ve elektronik soutma aralar gibi alanlarda
uygulanmaya balanmtr. Is transfer ilemlerinin entropi
retimine bal olarak termodinamik tersinmezlik ile
deerlendirilmesi gerekir. lemin tersinmezlii ile ilemde
kaybolan faydal iin miktar arasnda dorudan bir iliki
sz konusudur[15] .

Bu almada da s transferinin iyiletirilmesi amacyla s
deitiricinin giri ksmna yerletirilen trblatr ile
dnmeli hava ak gerekletirilerek trblatrn s
transferi ve basn kaybna yapt etkiler deneysel olarak
incelenmitir.

2. Deney Dzenei ve Deneysel Yntem

ekil 1 de deney dzeneinin ematik grnm
verilmitir. ekil 1. de grlecei gibi Is deitirici,
iinden scak hava geen, i ap 54.7mm, ve d ap
60.3mm ve uzunluu 2m olan bir alminyum boruya,
soutma amacyla dtan spiral bir ekilde 6.2mm i apl
bakr borudan meydana gelmitir. Is transfer uzunluu
1.978m dir. Soutma, bakr borunun iinden geen ve
ebekeden gelen soutma suyu ile salanmaktadr.



ekil 1. Deney dzeneinin ematik grnm

Soutmann homojen olmasn salamak amacyla sarml
bakr boru bir ya banyosu iinde tutulmaktadr. Is
deitirici, i ap 81.5mm olan bir galvanizli boru iine
yerletirilmi ve giri-k flanlar arasnda
merkezlenmitir. Bu d boru zerinde ya koymaya
yarayan ve scaklk arttnda yan genlemesine imkn
salayan atmosfere ak bir ya tapas mevcuttur. Is
deitirici evreye s kaybnn nlenmesi amacyla cam
yn ile izole edilmitir. Giri ve kta kullanlan fiber
flanlar yardmyla da eksenel s kayb en aza indirilmitir.
Fiber flanlara alan basn prizlerinden giri ve kta
statik basnlar ve boru boyunca basn kayb 0.1mmSS
hassasiyetli etil alkoll manometre yardmyla
llmektedir. Deney dzeneinde s transfer edilen
akkan olarak su ve suya s transfer eden akkan olarak
da hava kullanlmtr. Hava, sistemde kullanlan hava fan
tarafndan ortamdan emilerek hava stcsna
gnderilmektedir. Sistem kararl rejim haline geldikten
sonra deiik Reynolds saylarnda lmler alnmtr.
Deneylerde tm scaklklar NiCr-NiAl termokupl iftleriyle
llmtr. Alminyum boru zerine 100mm aralkla 21
adet termokupul yerletirilmi olup bu termokupullarn
dier ular da bir Data-Loger vastasyla bilgisayara
balanmtr. Boruya giren havann scakl ve debisi
kullanlan varyak ile ayarlanabilmektedir. Bylece kararl
rejim durumu iin deiik Reynolds saylarnda deneyler
yaplarak gerekli lmler alndktan sonra kullanlan
bilgisayar program vastasyla belirli zaman aralklarnda
boru zerindeki 21 noktada cidar scaklklar, havann
boruya giri-k scaklklar, soutma suyunun giri-k
scaklklar ve evre scaklk verileri ayn anda okunup
bilgisayara kaydedilmitir. Deneyler, nce bo boru iin
daha sonra da boru giriine pervane tip trblatr
yerletirilerek yaplmtr. Deneylerde yaplan lmlerle
elde edilen veriler kullanlarak gerekli bantlar yardmyla
s transferi ve basn kayb etkileri 8000 ile 24000
arasnda deien Reynolds saylar iin hesaplanmtr.
1730
Behet, R, lkl C. ve Aydn, H.
Ayrca sistemin ekserji analizi yaplarak iyiletirme
tekniinin termodinamik adan avantajl olup olmad
incelemitir.

3. Hesaplama Yntemi

Is transfer hesaplamalarnda, ince cidar yaklamndan
boru kalnlnn sl direnci ihmal edilerek yalnzca akkan
scaklndan yararlanlm olup kullanlan havann fiziksel
zellikleri, s deitiricisine giren-kan havann aritmetik
ortalama scaklklarna gre alnmtr. Her bir durum iin,
havann suya verdii s miktar, hava iin Reynolds says,
logaritmik ortalama scaklk fark, havann s tanm
katsays, Nusselt says, basn kayp katsays ve
ekserji kayb deerleri iin hesaplamalar yaplmtr.

Termodinamiin birinci kanununa gre; scak akkann
verdii s souk akkan tarafndan transfer edildii kabul
edilerek paralel akl s deitiricisi iin alnan veya
verilen s miktar,

) ( ) ( m Q
h s sg Ps s h hg Ph
T T C m T T C = = (1)

bants ile hesaplanmtr.


Hava iin Reynolds says

.d U
Re
e m
= (2)
eitlii ile hesaplanmtr.

Ortalama s transferi katsays, akkanlar arasnda
transfer edilen s miktarnn ak kesiti ve logaritmik
ortalama scaklk farkna blnmesi ile bulunmutur.


m
m
T A
Q
h

=
(3)

Buradaki A, scak akkann getii kesit alann ve Tm
ise hava ile duvar arasndaki logaritmik ortalama scaklk
fark olup u ekilde ifade edilmektedir.

) (
) (
ln
) ( ) (
h w
hg w
h w hg w
m
T T
T T
T T T T
T

(4)

Ortalama Nusselt says, ince cidar yaklamndan boru
kalnlnn sl direnci ihmal edilerek ve yalnzca akkan
scaklndan faydalanlmak suretiyle

e
d
m
m
h
Nu =
(5)

eitlii ile hesaplanmtr.

Bo boruda soutma durumu iin Nusselt says,
Gnielinski[16] tarafndan aadaki ekilde verilmi olan
bant ile hesaplanmtr..

) 1 (Pr ) 2 / ( 7 . 12 1
Pr ) 1000 )(Re 2 / (
3
2
5 . 0
45 . 0
+

=
|
|

\
|
f
f
T
T
Nu
hm
cm
(6)


Burada f , Filonenko srtnme faktr olup aadaki
ekilde verilmektedir[17].

2
) 28 . 3 Re ln 58 . 1 (

= f (7)

Deneysel olarak srtnme faktr ise, llen basn
d 'nin momentum deiimi dolaysyla dzeltildii

2
4
)
1 1
( ) (
2
m h
hg h
h
d
U
D
L
A
m
P
f

(
(

=
(8)

eitlii ile verilmektedir[17]. Bu eitlikteki m
h
, havann
ktlesel debisini; , akkan younluunu; A, boru kesit
alann ve
m
U
, ortalama akkan hzn gstermektedir.

Is deitiricilerinin i borusuna trblatr yerletirmek
suretiyle bu cihazlarn etkinlii incelenirken yalnzca enerji
bilanosu asndan deil ayn zamanda enerjinin
kullanlabilirlilii de dikkate alnmaldr. Bu da sl
sistemlerin Termodinamiin II. Kanununa gre analiz
edilmesiyle mmkndr. Bu nedenle boyutsuz ekserji
kayb,

( )

= +
+
+
|
\

(
+
+
+
|
\

1
1
1 8
1
1
e
e f SBr
Nu
e
e
L
L L
L
ln
Re
ln
( )

(9)


bants yardmyla hesaplanmtr[18]. Burada SBr , ve
deerleri srasyla
w
T
U
SBr

2
=
w
T
T
1

= ,

=
P
w
mc
h

bantlaryla tanmlanmaktadr.


4.Sonular ve Deerlendirme

20
30
40
50
60
70
80
90
100
7500 10000 12500 15000 17500 20000 22500 25000
Reynolds Says
N
u
s
s
e
l
t

S
a
y

Glieniski[16]
Bo Boru
Trblatrl Boru

ekil 2. Nusselt saysnn Reynolds saysna bal
olarak deiimi
1731
Behet, R, lkl C. ve Aydn, H.
ekil 2de ortalama Nusselt saysnn Reynolds saysna
bal deiimi gsterilmitir. ekilden de grld gibi
pervane tipi trblatrn kullanlmas sonucu oluturulan
dnmeli ak ve trblans nedeniyle snr tabaka incelerek
s transferinde ii bo s deitiricisine gre; ortalama
olarak 4.25 kat art salanmtr. Dk Reynolds
saylarnda trblatrn s transferi zerindeki etkisi az
olmakta ancak bu etki giderek artmakta yksek Reynolds
saylarnda bu etki maksimum deere ulamaktadr.

0
0,005
0,01
0,015
0,02
0,025
0,03
0,035
0,04
0,045
0,05
8000 10000 12000 14000 16000 18000 20000 22000 24000
Reynolds Says
S

r
t

n
m
e

F
a
k
t

(
f
)
Flinenko[17]
Bo Boru
Trblatrl boru

ekil 3. Srtnme Faktrnn Reynolds says ile deiimi

ekil 3de Reynolds saysnn fonksiyonu olarak
trblatrn s deitiricisi boyunca srtnme
katsaysnda meydana getirdii art izilmitir.
Ttblatrl boru ile trblatrsz borunun basn kayplar
karlatrldnda, ayn Reynolds saylarnda basn
kayplarnda ortalama olarak 5.15 kat art olmutur

0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
8000 10000 12000 14000 16000 18000 20000 22000 24000
Reynolds Says
E
k
s
e
r
j
i

K
a
y
b

Bo Boru
Trblatrl Boru

ekil 4. Boyutsuz Ekserji Kaybnn Reynolds says
ile deiimi

Bir s deitiricisi incelenirken ikinci kanuna dayanan
entropi retimi ve ekserji kayb birimleri ile aklanmas,
enerjinin verimli bir ekilde kullanlmas asndan yararl
olur. ekil 4'de ekserji kaybnn Reynolds saysna bal
olarak deiimi izilmitir. Dk Reynolds saylarnda
ekserji kayb fazla olup Reynolds saysnn artmasyla
ekserji kayb da azalmakta ve 20000 den sonraki Reynolds
saylarnda minimum seviyede bir ekserji kayb olmaktadr.
Trblatrl boru ile bo boru karlatrldnda,
trblatrl borudaki ekseji(kullanlabilir enerji)
balangta(Re=8000 de ) bo boruya gre 3 kat daha
fazla olmakta ve Reynolds saysnn artmasyla aradaki bu
fark giderek azalp Re=24000 de birbirine eit hale
gelmektedir

Sonu olarak; Is deitiricisinin i borusu ierisine pervane
tip trblatr yerletirilerek yaplan deneysel alma
sonucunda elde edilen verilerle Reynolds saysna bal
olarak izilmi olan grafikler (ekil 2, 3, 4 ) incelendiinde,
bo boruya gre s transferinde 4,25 kat bir art
salanmtr. Bu iyileme, boru ierisine yerletirilen
trblatrn meydana getirmi olduu trblans etkisi ile
snr tabaka kalnl paralanmak suretiyle s transfer
katsaysnn artrlmas ile salanmtr. Bununla birlikte
srtnme kayplarnda da 5,15 art olmutur. Sistemin
ekserji kayb dikkate alndnda yaplan iyiletirme teknii
termodinamik olarak avantajl olduu sylenebilir.

5. Semboller

Cp Sabit basntaki zgl s(J/kgK)
de Edeer boru ap (mm)
D Boru ap(mm)
Tm Logaritmik ortalama scaklk fark (C)
f Srtnme katsays
hm Ortalama s transfer katsys (W/m2 K)
k Is iletim katsays (W/mK)
L Is deitiricisi boyu(m)
m Ktlesel debisi (kg/s)
Nu Nusselt number
P Basn dm (mmSS)
Q Transfer olan s (W)
Pr Prandtl says
Re Reynolds says
T Akkan scakl (C)
U Ortalama akkan hz(m/s)
Kinematik viskozite(m2/s)
Boyutsuz Ekseji kayb

ndisler
k
g giri
h Hava
s Su
d deneysel
m ortalama
w duvar

Kaynaklar

[1] Eiamsa, S., and Promvonge, P., Enhancement of
heat transfer in a tube with regularly-spaced helical
tape swirl generators, nternational Journal of
Thermal Sciences, Solar Energy, Vol. 78, pp. 483-
494, 2005.
[2] Yldz, C., Bier, Y., and Pehlivan, D., Effect of twisted
strips on heat transfer and pressure drop in heat
exchanger, Energy Conversion and Manegement,
Vol. 39, pp. 331-336, 1998.
[3] Blacwelder, R. and Kreith, F., "An Experimental
Investigation of Heat Transfer Pressure Drop in a
Decaying Swirl Flow" Augmentation of Convective
Heat and Mass Transfer ASME, pp. 102-108,
1970.
1732
Behet, R, lkl C. ve Aydn, H.
[4] Seban, R.A., and Hunsbedt, A., "Friction and Heat
Transfer in the Swirl Flow of Water in an Annulus" Int.
J. Heat&Mass Transfer, Vol. 16, pp. 303-310, 1973.
[5] Kreith, F. and Sonju , O.K., "The Decay of a Turbulent
Swirl in a pipe" J. Fluid Mechanic, Vol. 28, pp. 257-
271, 1965.
[6] Zaherzadeh, N.H. and Jagadish, B.S., "Heat Transfer
in a Decaying Swirl Flows" Int. J. Heat&Mass
Transfer, Vol. 8, pp. 941-944, 1975.
[7] Algifri, A.H., Bhardwaj, R.K. and Rao, Y.V.N., "Heat
Transfer in a Turbulent Decaying Swirl Flow in a
Circular Pipe" Int. J. Heat&Mass Transfer, Vol. 31,
pp.1563-1568, 1988.
[8] Chang, F. and Dhir, V.K., "Turbulent FlovField in
Tangentially Injected Swirl Flows in Tubes"
Int. J. Heat&Mass Transfer, Vol. 15, pp. 346-356,
1994.
[9] M. Yilmaz, O. Comakli, S. Yapici, O.N. Sara, Heat
transfer and friction characteristics in decaying swirl
flow generated by different radial guide vane swirl
generators, Energy Convers. Management 44(2003)
283300.
[10] Ayhan S. B., and Bali, T., An experimental study on
heat transfer and pressure drop characteristics of
decaying swirl flow through a circular pipe with a
vortex generator Experimental Thermal and Fluid
Science 32 (2007) 158165
[11] Bali, T., and Ayhan, T., Experimental investigation of
propeller type swirl generator for a circular pipe flow,
Int. Commun. Heat Mass Transfer 26 (1) (1999) 13
22
[12] Kurtba, I., Durmu, A., Eren H. and Turgut, E. Effect
of propeller type swirl generators on the entropy
generation and efficiency of heat exchangers,
International Journal of Thermal Sciences 46 (2007)
300307
[13] Behet, R., ve lkl, C., e Borulu Is
Deitiricisine Yerletirilen Helisel Yaylarn Is
Transferi ve Basn Dm zerindeki Etkisinin
Deneysel Olarak ncelenmesi, Frat niv. Fen ve Mh.
Bil. Dergisi, 18 (4), 445-450, 2006
[14] Bejan, A. The Concept of Irreversibility in Heat
Exchanger Design: Counterflow Heat
Exchanger for Gas-Gas Aplications, J. Heat Transfer,
99, 374-380, 1977.
[15] akmak, G., ve Yldz, Cengiz, Boru Giriinde
Enjektrl Trblans reticisi Bulunan Is
Deitirgecinde II. Kanun Analizi, 8. Uluslar aras
Yanma Sempozyumu, 8-9 Eyll, 2004
[16] Gnielinski, V., "New Equations for Heat and Mass
Transfer in Turbulent Pipe and Channel Flow" Int.
Chemical Engng., Vol. 16, pp. 359-368, 1976.
[17] Junkhan, G.H., Bergles, A.E., Nirmalan, V. and
Ravigururajan, T.," Investigation of Turbulators for
Fire Tube Boilers" ASME J. of Heat Transfer, Vol.
107, pp. 354-360, 1985.
[18] Prasad, R.C. and Shen, J., "Performance Evaluation
of Convective Heat Transfer Enhancement Devices
Using Exergy Analysis" Int. J. Heat&Mass Transfer,
Vol. 36, pp. 4193-4197, 1993.

































































1733
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye
IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye
YOUNLATIRICILI GNE KOLLEKTRLER VE TERMOELEKTRK
JENERATRLER KULLANARAK ELEKTRK RETM

POWER GENERATION USING CONCENTRATION SOLAR COLLECTORS
AND THERMOELECTRIC GENERATORS

Serblent GR
a, *
Kemal ATK
b
a, *
Karabk, Trkiye, E-posta: serbulentgur@hotmail.com
b
Teknik Eitim Fakltesi, Karabk Universitesi, Karabk, Trkiye, E-posta: katik@karabuk.edu.tr


zet

Bu almada, younlatrmal gne enerjisi sistemi ve
Termoelektrik (TE) jeneratr kullanlarak elektrik retimi
yaplmtr. Gne enerjisinden yksek scaklk elde etmek
amacyla aynalarla odaklama yaplarak nm iddeti
younlatrlmtr. TE modllerin bir yzeyi younlatrlan
nmla stlmakta, dier yzeyi ise doal sirklsyonla
dolaan su tarafndan soutulmaktadr. Drt adet ayn tip
TE modln seri olarak baland sistemde retilen
elektriin devreye balanan bir d diren zerindeki
gerilimi llerek g deeri hesaplanmtr.

Anahtar kelimeler: Younlatrma, Gne enerjisi,
Termoelektrik jeneratr.

Abstract

This paper is a power generation is done by using
concentration solar energy sources system and
thermoelectric generators. In order to obtain a high level
of heat from solar energy, the degree of solar energy has
been multiplied by focusing the mirrors. One side of the
thermoelectric modules is heated by this multiplied beam
while the other side is cooled by the water circulating
naturally. In this system where 4 thermoelectric modules
are connected serially, the power value is measured by
measuring the voltage on the outer resistance connected
to the circuit.

Keywords: Concentration, Solar energy, Thermoelectric
generator.

1. Giri

lkemizin birok yerinde, zellikle gne nm iddetinin
yksek olduu ehirlerimizde, gne enerjisinden scak su
elde etmede kullanm git gide yaygnlamaktadr. Gne
nmndan yararlanmann dier bir yolu ise elektrik
enerjisi retmede kullanlmasdr. Bu sistemin uygulamalar
yeni yeni yaygnlamaktadr. Teknolojinin gelimesi,
sanayinin ilerlemesi, dnya nfusun art beraberinde
enerjiye olan ihtiyac artrmakta ve Trkiye'nin ve dnyann
enerji ihtiyac srekli olarak artmaktadr. Enerjiye talebin
srekli artmas sonucu zellikle fosil yakt (petrol, kmr,
doal gaz, LPG) kullanmn artrmaktadr.
Gne enerjisinin uzaydan geerek dnyaya ulamas
elektromanyetik radyasyon ile olmaktadr. Istma ve
soutma ilemlerinde kullanlabilmesi iin bu enerjinin sya
dntrlmesi gerekmektedir. Birim yzeye den gne
enerjisinin azl nedeniyle, s enerjisi elde etmede geni
yzeylere ihtiya vardr. Gne enerjisi kolektrleri, gne
radyasyonunu s enerjisine dntren aygtlar, gne
radyasyonunu emer ve radyasyonu sya dntrrler.

2. Younlatrcl Gne Enerji Sistemleri

Gne enerjili sistemler genel anlamda dzlemsel ve
younlatrcl sistemler olarak snflandrlabilir. zellikle
Elektrik enerjisi gibi youn gne nmna ihtiya duyulan
sistemlerde younlatrc sistemlere ihtiya duyulur.
Parabolik oluk kolektrler kesitleri parabol oluk biiminde
oluundan dolay bu isimle anlmaktadr. Noktasal
younlatrclar ise zerlerine gelen gne nmn tek
noktaya odaklayan sistemlerdir [1]. Dier bir kolektr
yaps ise kolektr yapsnn deitirilerek sabit
kolektrlerin kullanlmasdr. Sabit kolektrlerde gnei
takip eden sistemlerin getirdii ek maliyetlerin olmamas ve
bu kolektrlerin bakm ihtiyacnn en aza indirgenmi
olmas bu kolektrlerin en byk avantajdr [2].

Bugne kadar gne enerjisi ile elektrik retiminde balca
iki sistem kullanlmtr. Birincisi, gne enerjisini direkt
olarak elektrik enerjisine dntren fotovoltaik
sistemlerdir. Fakat geen 20 yl ierisinde fotovoltaik
sistem uygulamalarnn artna ramen, teknolojisinin
karmakl ve maliyetinin yksek oluu, geni apta
elektrik retimi iin yetersiz olduunu ortaya karmtr.
kinci seenek ise, gne enerjisinin younlatrc
sistemler kullanlarak odaklanmas sonucunda elde edilen
kzgn buhardan, konvansiyonel yntemlerle elektrik
retimidir.

3. Termoelektrik Modller

Bir yzeyi P-tipi yar iletken malzemeden, dier yzeyi ise
N-tipi yar iletken malzemeden oluan bir yar iletken
sistemidir. Elektriksel olarak seri bal, sl olarak paralel
baldr. yaps ekilde grld gibidir. Modln alt ve
st yzeyi ekil 1. de grld gibidir. Yzeylerde
kullanlan seramik sl olarak iletken elektriksel olarak
yaltkan olduu iin tercih sebebidir. TE modl dk
soutma-stma verimliliine ramen sessiz alma
olana sunduu iin birok uygulamada tercih
edilmektedir. rnein son zamanlarda yaygnlaan ara
tipi buzdolaplar ve CPU soutucular TE kullanmnn en
yaygn rneklerindendir [3].

1734
Gr,S. ve Atik,K.



ekil 1. Termoelektrik modln iyaps.

TE modln yzeyleri arasnda, Joule etkisi; Fourier etkisi,
Peltier etkisi ve Seebeck etkisi geerlidir [4]. Seebeck
etkisi; farkl iki malzemeden oluan bir devrede, iki
jonksiyon (birleme) farkl scaklklarda olduunda
malzeme ularnda llen gerilimin scaklk farkyla
orantl olduunu ifade eder.

T V =
(1)

V: Devrede oluan gerilim (Volt), : Seebeck katsays
(Volt/K), T: Scaklk fark(K).

Peltier etkisi; termoelemanda souk ve scak yzeyde
ortaya kan snn devreden geen akmla orantl
olduunu gsterir.

I Q
p
= (2)

Qp: Peltier ss (Watt), : Peltier sabiti (Volt), I: Devreden
geen akm(Amper).

Burada,

T = (3)
Thomson Etkisi: Seebeck ve Peltier etkileri arasndaki
ilikiyi verir. Byle bir devrede oluan s hem elektrik
akmna hem de scaklk gradyenine baldr.

I T t Q
t
= (4)

t: Thomson katsays (V/K), T : letkenin ular arasndaki
scaklk fark (K),
I : letken zerinden geen akm iddeti (Amper)
Jeul etkisi: devreden geen akm sonucu ortaya kan s
enerjisidir.

R I Q
j
2
= (5)

R: Termoelemann direnci (), I : Devreden geen akm
(Amper)

Fourier etkisi; ise iki yzey arasndaki scaklk farkndan
dolay iletimle olan s geiini ifade eder.

T A U Q = (6)

U: Is iletim katsays (Watt/m
2
K), A: Kesit alan (m
2
), T :
Scaklk fark (K)
Btn bu etkiler bir arada yazlrsa; N adet iftten oluan
bir termoelektrik jeneratrde scak yzeyden emilen s
miktar [5]:

( ) TG k G I IT N Q
si si
+ = 2 / 2
2

(7)

souk yzeyden atlan s miktar:

( ) TG k G I IT N Q
so so
+ + = 2 / 2
2

(8)

Burada: N: Termoelektrik ift says, : Seebeck katsays
(Volt/K), Tsouk: souk yzey scakl (K), Tscak: scak
yzey scakl (K), G: ekil faktr (Alan/Uzunluk, cm), :
Elektriksel Diren ( cm)

Devredeki gerilim:

T N V = 2 (9)

Elde edilen akm:

N VG I 2 / = (10)

Termoelektrik modln rettii elektrik enerjisi:

so si
Q Q P =
(11)
Veya

VI P = (12)

R
V
I =
ise
I
V
P
2
=
yazlabilir. (13)
eitliiyle bulunur.

TE jeneratrn verimi ise alnan elektriksel gcn;
harcanan sl gce orandr.

si
Q P / =
(14)

4. Materyal ve Metot

Bu almamzda noktasal younlatrc grubundan olan
merkezi alcl sistemin bir minyatrn kurduk. Sistem iin
kullanlan elemanlar ve teknik zellikleri aada verilmitir.

60 cm x70 cm dikdrtgen 3 cm kalnlktaki sunta levha
zerine 5cm x 5 cm llerindeki 98 adet ayna
yerletirilmitir. Bu aynalarn pozisyonlar, levhaya dik
gelen nm odak noktasna drecek ekilde
sabitlenmitir.

Odak noktasna yerletirilecek TE modlleri tutmak iin 50
cm uzunluunda bir elik profil kullanlmtr.

Kullanlan TE modln teknik zellikleri izelge 1de
verilmitir [6].
1735
Gr,S. ve Atik,K.

izelge 1 Sistemde kullanlan TE modln teknik zellikleri

Model
ift
says
Umax
V
I max
A
tmax
C
Q max
W
R ()
TEC1-12706T125 127 15.2 6 67 61 2.040

TE modller kablolar da gelecek ekilde yerletirilmitir.
Isnacak yzeye gne enerjisinden yksek oranda
faydalanabilmek iin siyah mat renkte bir metalle arasna
termal silikon srlerek bititirilmitir. Bylelikle gne
enerjisini odaklayacamz yzeyimiz elde edilmitir. TE
modllerin soutulmak istenen yzeyleri ierisinden su
aknn olduu bakrdan yaplm bir paradr. TE
modllerin bu yzeyleri de yine termal silikon srlerek
birletirilmitir.

Sistemden daha yksek voltaj elde edebilmek iin seri
balant tercih edilmitir. Seri balanlm drt adet TE
modl n bir dirence balanmas ve bu direnten ne kadar
akm getiini llmesi ekil 2. de grnmektedir.



ekil 2. TE modllerin yerleimi ve elektrik balants

Her bir ayna paras iin bu odaklama ilemi yaplr. Lazer
n odakta grnr grnmez silikon ile ayna o yn ve
ada sabitlenir. Bylece 98 adet ayna tek bir noktaya
odaklanm olur. Souk yzeyin soutulmasnda enerji sarf
etmeden doal sirklsyonla soutma yaplmtr. Sistem
soumas gereken ksm plastik esnek hortumlar vastas
ile bir depoya balanmtr. Sistem iinde dolaan su
sndka ykselip depoya gitmekte ve souyan su geri
dnmektedir. Bylelikle iki yzey arasnda scaklk fark
oluturularak elektrik retimi gereklemitir. Yaplan
sisteme ait fotoraflar ekil 3 ve ekil 4. te grlmektedir.



ekil 3. TE modllerin yerletirildii blm.


ekil 4. Deney srasnda sistemin grnm

5. Sonular

14 Aralk 2008, 12:30da yaplan deneyde TEC1-
12706T125 modlden 4 adet kullanlmtr. En byk gc
elde etmek amacyla d diren deeri i dirence eit
olacak ekilde 8 olarak seilmitir. lm deerleri ve
ilgili eitlikler kullanlarak elde edilen sonular izelge 2de
verilmitir.

izelge 2. Deneyde yaplan lmler ve hesaplamalar

Modl Ad:
TEC1-12706T125
Modl Says: 4
Inm iddeti: (W/m) 557
Younlatrlm Inm iddeti: (W) 4720
Ortam Scakl: (C) 21.5
Suyun Depoya Giri Scakl: (C) 11.5
Suyun Depodan k Scakl: (C) 7.3
ka Balanan Diren: () 8.0
Elde Edilen Gerilim: (V) 2.70
retilen G: (W) 0.911
Gelen Toplam Inm Gc (W) 87.338
Sistemin Verimi: (%) 1.043
Younlatrma Oran: (YO) 8.474

6. Sonu ve neriler

Yaplan sistemle, havann ok ak olmad; yani nm
iddetinin dk olduu gnde yaplan lmlerde elde
edilen verim deerleri % 1,043 olarak hesaplanmtr. Bu
deer gne pillerinin veriminden dk olmasna ramen
mit vericidir. Scak yzeyin s kaybnn nlenmesi, gne
takip sistemi eklenmesi, souk yzeyin daha iyi
soutulmas, daha byk aynalar ve younlatrma oran
kullanlmas gibi yaplacak baz iyiletirmelerle bu verim
daha da arttrlabilecektir.

Semboller

A Alan (m
2
)
G TE eleman iin alan/uzunluk (m)
I Akm (A)
1736
Gr,S. ve Atik,K.

N ift says
P G (W)

Q
Is (W)
R Diren (
T Scaklk (K, C)
TE Termoelektrik
U Is iletim katsays (Watt/m
2
K)
V Gerilim (V)
Seebeck katsays (VK
-1
)
Peltier sabiti (V)
Elektriki diren (m)
Verim
Alt indisler
so Souk
s Elektrik
j Jeul
p Peltier
t Thomson

Kaynaklar

[1] EE Elektrik leri Ett daresi, Younlatrcl
sistemler, www.eie.gov.tr.turkce.gunes.
yogunlastiricilar, 2008.
[2] Prasac, T., Sivriolu M., Yksek konsantrasyonlu,
sabit, yanstcl gne kolektr, Mhendis ve
makine, 46 (549), 35 (20..)
[3] Thomas, J. P., Quidwai, M. A., Kellogg, J. C., Energy
scavenging for small-scale unmaned systems,
Journal of power, 159 1494-1509, 7, 2006.
[4] Riffat, S.B., Qiu, G., Comperative nvestigation of
Thermoelectric Air-Conditioners Versus Vapour
Compression and Absorption Air-Conditioners,
Applied Thermal Engineering, 24, 1979-1993, 2004.
[5] http://www.melcor.com, 2008.
[6] http://www. huimao.com/series1.html, 2008.
1737
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye
.
IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye

GNE PANELLER LE ALIAN TAIT KLMASININ DNAMK
PERFORMANSI: KONYA RNE

DYNAMIC PERFORMANCE OF AUTOMOTIVE AIR CONDITIONER
WORKED BY SOLAR PANELS: EXAMPLE OF KONYA

Muammer ZGREN
a, *
, zgr SOLMAZ
b
,

Ali KAHRAMAN
c

a, *
Seluk niversitesi Mhendislik Mimarlk Fak., Konya, Trkiye, E-posta: mozgoren@selcuk.edu.tr
b
Seluk niversitesi Teknik Eitim Fak., Konya, Trkiye, E-posta: osolmaz@selcuk.edu.tr
c
Seluk niversitesi Teknik Eitim Fak., Konya, Trkiye, E-posta: alikahraman@selcuk.edu.tr


zet

Gnmzde teknolojinin gelimesiyle enerji tketen
cihazlarn says ve yaygn kullanm hzla artmaktadr. Bir
yandan iklim deiiklikleri dier yandan toplumun refah
dzeyinin artmas yaam ortamlarnn konforunu muhafaza
etmek iin klima kullanmn hem konutlarda hem de
tatlarda kanlmaz hale getirmektedir. Bu da yaz
aylarnda klimalarn tkettii enerjiden dolay kmlatif
enerji tketimini nemli oranda arttrmaktadr. zellikle
klimalarn altrlma gereksinim zamanlarnn ou,
gne nm iddetinin yksek olduu zaman dilimiyle
akmaktadr. Bu ortak zellikten faydalanmak amacyla;
bu almada, ncelikle bir otomobilin Konya ili iin
Meteorolojik verileri kullanlarak dinamik s kazanc yk
saatlik olarak 23 Temmuz gn boyunca belirlenmitir.
kinci etapta ise s ykn karlamak iin soutucu
akkan olarak R134ann kullanld buhar sktrmal
soutma evrimine gre alan bir otomobil klimas
kompresrnn ihtiyac olan elektrik enerjisinin, verimleri
%10, %20 ve %42.8 arasnda deien ve ara zerine
yerletirilecei dnlen fotovoltaik gne panellerinden
retildii durumlar iin, gelitirilen MATLAB bilgisayar
program ile aratrlmtr. Model seilen otomobil iin
gne enerjisi ile alan klima sisteminin termodinamik
analizi yaplmtr. Tatn s kazanc yk
hesaplamasnda transmisyondan, nmdan, insanlardan,
cihazlardan, tat iindeki cisimlerin rejim haline
gelmesinden ve havalandrmadan gelen s kazanlar
dhil edilmitir. Elde edilen sonular deerlendirildiinde
ara zerine yerletirilecek gne panellerinden 6:00-
18:00 saatleri arasnda retilen ve/veya depolanan elektrik
enerjisi klimann soutma ykn panel verimlerine bal
olarak minimum verim %10 durumunda ~4.12 saat
sreyle, maksimum verim durumunda ise fazlasyla
karlayabildii grlmtr. Gne panelleri teknolojisinin
gelimesi ve ekonomik olmas ile nerilen sistemin ileride,
tatlarda klima ykn karlamak amacyla
kullanlabilecei sylenebilir.

Anahtar kelimeler: PV piller, gne enerjisi, tat klimas,
soutma yk, dinamik modelleme.

Abstract

Today, as the technology being developed, common use
and number of the energy consuming devices have been
increasing rapidly. In one hand change in climate condition
and in the other hand increasing welfare level of the
community, utilization of the air conditioning system
becomes a compulsory option not only in the buildings but
also in the vehicles to keep comfort condition of the living
ambiance. Cumulative energy consumption due to energy
usage of the air conditioning system in summer time is
also considerably increased. Specially, most of the working
time period for the need of the air conditioning system and
high level of solar radiation intensity are overlapped. In
order to benefit from this mutual feature, in this study,
hourly dynamic cooling load capacity of an automotive for
Konya province along the day of July 23 is determined by
using Meteorological Data. Then, in order to meet the
cooling load, compressor power need of the automotive
air-conditioning that works according to vapor compressed
refrigeration cycle and use refrigerant R134a are
investigated under the condition that electric energy
requirement of the cooling system generated by
photovoltaic panels which will be placed on the automotive
body and can have efficiency values of 10%, 20% and
42.8%, in terms of a developed MATLAB computer
program. Thermodynamic analysis of the air-conditioning
system driven by solar energy (PV) for the selected
automotive model are carried out. During the calculation of
the heat gain coming from transmitting, radiation, people,
devices, and inside air ventilation of the automotive as well
as objects placed in the vehicle reaching steady-state
condition is taken into account. Evaluation of the electric
energy produced and/or stored from PV panels located on
the automotive body along the hours 6:0018:00
demonstrated that cooling load need of the air-conditioning
system can meet from the PVs depending on its efficiency.
The air-conditioning system driven by the PV can operate
as along as ~4.12h for the case of minimum PV efficiency
value of 10% and also it can adequately be satisfactory
for the case of maximum efficiency value of 42.8%. It can
be expressed that as the Photovoltaic Panels has
technologically been developed and become more
economic, the proposed system can be used for the
purpose of the meeting cooling load need of the vehicle in
future.

Keywords: Photovoltaic panel, solar energy, vehicle air-
conditioning, cooling load, dynamic model

1. Giri

Gelien teknolojinin gnlk yaam ierisinde gn getike
artan bir ekilde yer almas insanlarn konfor ihtiyalarn
ve yaam standartlarn nemli oranda etkilemektedir. Bu
da insanlarn fert bana tkettikleri enerji orann
arttrmaktadr. nsanlar gnnn bir ksmn, en az iki
1738
zgren, M, Solmaz ..ve Kahraman A.
.

saatini, gerek ie gidi dn sreleri ve gerekse gnlk
ihtiyalarn karlamak iin zel ve/veya toplu tama
aralar ierisinde geirmektedirler. Ayn zamanda insanlar
yaz aylarnda i yerleri ve evlerinde mevcut klimatize
edilmi artlarn, i performanslar ve salk ynnden
salanmas iin seyahatleri esnasnda da klimal aralar
tercih etmektedirler. zellikle tatlarda yaz aylarnda aktif
olan klima, tatn yakt tketimini yaklak %28
mertebelerinde arttrabilmektedir. Bu almada, bu yakt
tketimindeki art ortadan kaldrma amal nerilen PV
paneller ile alan tat klima sistemi zerine yaplan n
analiz ve sonular hakknda bilgi verilmitir.

Tatlarda buhar sktrmal soutma evrimine gre
alan bir iklimlendirme sistemi mevcuttur ve kompresr
gcn direkt iten yanmal motordan almaktadr. Bu ise
Amerika Birleik Devletleri SC03 sr atlarna gre
yaplan bir almada tatn yakt tketiminde %28, CO2,
NOx ve HC emisyonlarnda srasyla %71, %81 ve %30
seviyelerinde bir art gstermektedir [1]. Tat klima
sistemlerindeki kayplarn ve emisyonlarn azaltlmasna
ynelik birok alma yaplmaktadr. Literatrde, tat
klimas zerine yaplan almalar genellikle src konfor
artlarnn iyiletirilmesi, farkl soutucu akkan
kullanlmas, klima elemanlarnn ve alma artlarnn
optimizasyonu zerine younlamtr. Son zamanlarda
Kiatsiriroat ve Euakit (1997) [2], Jung ve ark. (1999) [3],
Lee ve Yoo (2000) [4], Al-Rabghi ve Niyaz (2000) [5],
Jabardo ve ark. (2002) [6], Kaynakl ve Horuz (2003) [7],
Hoz ve Direk (2006) [8], Hoz ve Ertun (2006) [9],
Wongwises ve ark. (2006) [10], Akyol ve Kl (2008) [11],
tarafndan yaplan aratrmalar bunlardan bazlardr.
Yaplan literatr aratrmasnda, tat klimas iin gerekli
olan soutma yknn saatlik hesab ve modellemesi
zerine bir aratrmaya rastlanmamtr. Bunun yannda
tat klima sisteminin almas iin alternatif bir enerji
kaynandan faydalanlmas zerine hemen hemen hibir
almann olmad grlmektedir. Bu amala, bu
almada, tatn dinamik s kazanc ve soutma yk
Konya ili iin meteorolojik veriler kullanlarak saatlik
belirlenmitir. Daha sonra hesaplanan soutma ykn
karlamak iin soutucu akkan olarak R134ann
kullanld buhar sktrmal soutma evrimine gre
alan bir tat klimas kompresrnn ihtiyac olan
elektrik enerjisinin ksmen veya tamamen tat zerine
yerletirilmi fotovoltaik gne panellerinden retildii
durumlar teorik olarak incelenmitir.

2. Materyal Metot

Bu almada, 1997 model Renault Safrane marka
otomobilin saatlik olarak soutma yk hesab, ideal buhar
sktrmal evrime gre soutma evrimi ve PV
panellerden elektrik retimi analizleri yaplmtr.

2.1. Is Kazanc (Soutma Yk) Hesaplamalar

Tat klimasnn toplam s kazancnn aadaki
blmlerden meydana geldii dikkate alnm olup,
hesaplama detaylar verilmitir.

a)Transmisyonla gelen s kazanc;

k,j
tr k k d,j i,j
=A *U *(T -T ) Q

(1)

Burada, Qtr,k,j: k yzeyinin j. saatteki transmisyonla s
kazanc (W); Ak: k yzeyinin alan (m
2
); Uk: k yzeyinin
toplam s transfer katsays (W/m
2o
C); Td,j: gnn j.
saatindeki d hava scakl ve Ti,j: gnn j. saatindeki
konforu salayan i hava scakln gstermektedir. ekil
2de gsterilen model tatn A, B, C, D, E, F, G, I yzeyleri
k indisi ile temsil edilmitir. Tat i scakl burada yaplan
hesaplamalarda 23
o
C alnmtr.

b)Tatn bagaj ksmndan transmisyonla gelen s kazanc;

k,j k k d,j i,j
=A *U *(T -T +10) Q

(2)
eitlii ile hesaplanmtr. Burada, bagaj i scakl d
ortam scaklndan 10
o
C fazla alnmtr.

c)Tatn motor blmnden transmisyonla gelen s
kazanc;

k,j k k i,j
=A *U *(60-T ) Q

(3)

eitlii ile hesaplanmtr. Burada, 60
o
C deeri yaklak
sabit kabul edilen aracn motor ksmnn ortam scakldr.

d) Opak ve cam yzeylerden nmla oluan s kazanc;

k,j
I k y k,j
=A *k *I Q

(4)

eitlii ile hesaplanmtr. Burada, k yzeyinin gnn j.
saatindeki nmla s kazanc QIk,j (W) ile, k yzeyinin
alan Ak (m
2
) ile, gne nm iletim katsays (cam=0.7,
opak=0.5) ky ve k yzeyinin gnn j. saatindeki gne
nm ise Ik,j (W/m
2
) ile gsterilmitir. Eik yzeye den
toplam gne nmnn, yatay yzeye den toplam
gne nmna oran (R);

b d
b d
0 0
I I
R= *R + *R
I I

(5)

olarak tanmlanmtr [12]. Burada, Io, yeryznde birim
yatay dzlem yzeye gelen toplam gne nm; Ib, yatay
yzeye den direk gne nm; Id, yatay yzeye den
yaygn gne nm; Rd, eik yzeye den yaygn gne
nmnn yatay yzeye den yaygn gne nmna
oran ve Rb ise eik yzeye den direk gne nmnn
yatay yzeye den direk gne nmna orandr. Temiz
ve bulutsuz bir gkyz durumunda Rd dikkate
alnmayabilir [12]. Bu durumda yatay yzeye gelen direk
gne nm da toplam gne nmna eit kabul edilmi
olacaktr. Buna gre 5 nolu eitlik;

b
R R =

(6)

olur. Saatlik gne nm deeri ise
k,j y,j b,j
I =I *R

(7)

eitlii elde edilir. Eitlik 7deki Iy,j gnn j. saatindeki yatay
gne nmdr. Burada Rb,j ise gnn j. saatindeki
dnm faktr olup aadaki eitlikten hesaplanr.
1739
zgren, M, Solmaz ..ve Kahraman A.
.

cos
cos
b
z
R

=

(8)

Burada, ve
z
srasyla geli asn ve zenit asn
gstermektedir. Ayrca, cosnn hesab iin aadaki
ifade kullanlr:

cos sin *sin *cos sin *cos *sin *cos
cos *cos *cos *cos cos *sin *sin *cos *cos
cos *sin *
...........
........... sin *sin



=
+ +
+

(9)

Burada, deklinasyon as , enlem as , yzeyin eim
as , azimut as ve saat as dr. Konya iin
=38, 23 Temmuz iin =20.03, =n cam iin 30, arka
cam iin -45, yan camlar iin 90, =gney iin 0, kuzey
iin 180, dou iin -90, bat iin 90 alnmtr. ise
saat as olup, aadaki eitlikle hesaplanmaktadr.

(12 ) *15
j j
t = (10)
tj yerel saati gstermektedir.

e) nsanlardan kaynaklanan s kazanc;

insan,j duy giz
*( ) Q Z Q Q = +

(11)

Burada, ara iindeki insan says Z, bir kiinin oluturduu
duyulur ve gizli slar Qduy ve Qgiz ile gsterilmitir. Bu
deerler Qduy = Qgiz olup, 58 (W/kii) olarak alnmtr.

f) Ara iindeki cihazlardan kaynaklanan s kazanc;

,
. 5 . 2
cihaz j
Q W =

(12)
olarak alnmtr.

g) Havalandrmadan kaynaklanan s kazanc;

.
enf,j p d,j i,j
= *V*c *Z*(T -T ) Q

(13)

Burada, gnn j. saatindeki enfiltrasyondan oluan s
kazanc Qenf,j (W), havann younluu (kg/m
3
), bir kii
iin saatte gerekli taze hava miktar V
&
ve havann zgl
ss Cpdir. Yaplan hesaplamalarda V
&
=30 ((m
3
/h)/kii)
alnmtr. Eitlik 1-13 hesaplamalarn gerekletirilmesi ile
tatn toplam s kazanc deeri

k,j k,j
T,j tr I cihaz,j insan,j enf,j
Q Q Q Q Q Q = + + + +

(14)

eklinde zetlenir. Burada, gnn j. saatindeki toplam s
kazanc QT,j ile gsterilmitir.

2.2. Soutma evrimi Hesaplamalar

Soutma sisteminin ideal buhar sktrmal evrime gre
alt kabul edilmitir. Konya ili iin meteorolojik veriler
kullanlarak, ekil 1de gsterilen hava kaynakl (hava-
hava) s pompas hesaplamasnda, R134a soutucu
akkan kullanlmtr. Buharlatrc scakl -5
o
C, 0
o
C
ve 5
o
C, youturucu scakl ise d ortam scaklndan
10
o
C, 15
o
C ve 20
o
C fazla alnmtr (Tk=Td,j+10
o
C,
Tk=Td,j+15
o
C ve Tk=Td,j+20
o
C). Kompresrn izentropik
verimi Brunin ve ark. (1999) yapt almada kulland
17 nolu eitlik kullanlarak hesap edilmitir [13]. Ayrca,
hesaplamalarda 5
o
C ar stma, 5
o
C ar soutma
olduu, evaporatrdeki ve youturucudaki basn kayplar
ise gz nne alnmamtr. Hesaplamalar MATLAB
programnda gelitirilen program kullanlarak yaplmtr.
Soutma tesir katsays STK, kompresrn ihtiya
duyduu g Wnet ve izentropik verim deerleri aadaki
eitliklerden hesaplanmtr.

L
net
Q
STK
W
=

(15)

L
net
Q
W
STK
=

(16)

0.874 0.0135* /
s
YB EB = (17)

Burada, YB ve EB youturucu ve evaparatr basnlarn
gstermektedir.


ekil 1. Buhar Sktrmal Mekanik Soutma
evriminin T-s diyagramnda gsterimi [14]

2.3. Fotovoltaik Panel Hesaplamalar

Fotovoltaik panel endstrisindeki gelimeler ve yenilebilir
enerji uygulamalarndaki artlar dikkate alndnda
PVlerin hcre verimleri nemli oranda ykselmitir.
zellikle nanoteknoloji ve silikon ierikli pillerin kullanm
zerine yaplan aratrma sonularnda, son zamanlardaki
verim deerlerinin laboratuar ortamnda %42.8
mertebesine ulat belirtilmitir [15]. Bu almada
gemi yllarda yaygn olarak kullanarak PV sistem verimi
%10, gnmzde retilen PV sistem verimleri %20 ve
yakn gelecekte yaygnlaacana inanlan PV sistem
verimi %42.8 iin hesaplamalar yaplarak karlatrlmtr.
PVnin retecei g iin aadaki eitlik kullanlmtr.

* *
PV SV y PV
W I A =

(18)

Burada WPV panelden elde edilebilecek g (W), SV PV
sistemi verimi ve

APV ise ara zerine konulacak panel
alandr.



1740
zgren, M, Solmaz ..ve Kahraman A.
.

2.4. Model Tat ve nerilen Sistem

Bu alma da teorik olarak incelenecek model tat ekil
2de gsterilmitir. Tat zerinde gsterilen harfler
yzeyleri gstermekte olup, bunlar soutma yk
hesaplamalarnda kullanlan parametrelerdir ve izelge
1de deerleri verilmitir. Tat zerine fotovoltaik
panellerin konabilecei yatay yzey alanlar A, H, ve L
yzeyleri olup, toplam 3.5 m
2
dir. Sistem ara ierisine
yerletiren evaporatrn ortamdan s ekerek buharlaan
dk basntaki R134a akkannn, d ortama ssn
vererek tekrar sv hale dnebilmesi iin d ortam
scakl zerindeki bir scakla karlk gelen basn olan
youturucu basncna karlmas kompresre dardan
enerji verilmesi ile olur. Kompresrn enerji ihtiyac gne
enerjisinden PV panelleri ile retilen elektrik enerjisi ile
direk olarak veya akde depolanan enerji ile
karlanmaktadr. Bylelikle tat klimasnn altrlmas
iin motora herhangi bir yk yklenmedii iin motor
performansnda bir deiiklik olmayacaktr. Yakt
tketiminde de bir art olmayaca iin emisyon
deerlerinde de bir deiim sz konusu olmayacaktr.
Sistemin otomatik kontrol devresinin hem elektrik retimi
hem de kompresr istenilen soutma kapasitesinde
altraca varsaylmtr.


ekil 2. Model tat(Renault Safrane)

izelge1. Model tatn yaklak yzey alanlar

Yzey Alan m
2

A Tavan 1.44
B n cam 1.22
C Arka cam 1.17
D Sa yan cam (toplam) 0.91
E Sol yan cam (toplam) 0.91
F Sa yan kap (toplam) 1.30
G Sol yan kap (toplam) 1.30
H n kaporta 1.76
I Taban alan 2.69
J Motor bl. ile i taraf arasndaki yzey 1.00
K Bagaj ile i taraf arasndaki yzey 0.93
L Arka kaporta 0.30

ekil 3de nerilen klima sistemi ematik olarak
gsterilmitir.

ekil 3. Tasarlanan PV destekli alan tat klimasnn
ematik gsterimi.

3. Aratrma Bulgular ve Tartma

ekil 4de d ortam scakl ve yatay yzeye gelen nm
deerlerinin 23 Temmuz gn boyunca deiimi verilmitir.
Scaklk deeri minimum saat 6:00da yaklak 16
o
C iken
maksimum deer ise saat 16:00da yaklak 30
o
Cdir.
Gne nm deeri saat 4:00den sonra etkisini
gstermeye balam, yatay yzeye gelen nm saat
12:00 sralarnda yaklak 850 W/m
2
deeri ile maksimuma
ulam daha sonra azalarak saat 19:00 civarnda
sfrlanmtr. Bu grafikte yatay yzeye gelen nm
deerleri 6:00-18:00 arasnda soutma ihtiyac oluturacak
ekilde etkili olaca iin hesaplamalar bu zaman
aralnda gerekletirilmitir.


ekil 4. Meteorolojik datalarn Konya ili iin 23 temmuz
gn boyunca d ortam scakl ve yatay
yzeye gelen nmn deiimi (1997-2008 yllar
ortalamas).

ekil 5de tatn 2.1 blmnde anlatlan hesaplama
metodolojisine gre hesaplanan soutma yknn gn
boyunca saatlik dinamik deiimi verilmitir. Aracn n
yzeyinin gneye doru ynlendirildii kabul edilmitir.
Saat 6:00 sralarnda hem nm hem de d scaklk
deerinin dk olmasndan dolay soutma yk yaklak
500 W olup, en dk deerindedir. Zamann ilerlemesi ile
soutma yk scaklk ve nmn etkisinin artmasndan
dolay saat 11:00e kadar yaklak 3000 W mertebesine
kadar artmaktadr. Tam leyin saat 12:00de dikey
yzeylere gelen nmn etkisinin azalmasndan dolay bir
miktar azalma ile soutma yk yaklak 2700 Wa
dmtr. Saat 12:00den itibaren ekil 4de grld
gibi nm deeri azalmakta ancak scaklktaki arttan
1741
zgren, M, Solmaz ..ve Kahraman A.
.

dolay eitlik 1-13deki i ortam ile d ortam arasndaki
scaklk fark artt iin soutma yk deeri yaklak 3300
Wa kadar artmtr. Daha sonra scaklk ve nmdaki
azalmadan dolay saat 18:00de 2200 Wa kadar
dmektedir. ekil 6da gelitirilen soutma evrimi
programna gre blm 2.2de belirtilen artlara gre
evaporatr scakl Te=0 C ve kondenser scaklnn
Tk=Td+15 C iken elde edilen hesaplama sonularndan
toplam soutma yk QT, STK, kompresr gc Wnet ve
kondenser kapasitesi QKnn gn boyunca deiimi
verilmitir. STK, d ortam scaklnn dk olduu sabah
saatlerinde 6.5 gibi olduka yksek bir deerde iken
scakln artmasyla, maksimum scaklk deerinin
olutuu saat 16:00da minimum deeri olan 4.1 deerine
dmekte ve daha sonra ortam scaklndaki azalmaya
paralel olarak tekrar artmaya balamtr. Soutma
yknn en dk ve STK katsaynn en yksek olduu
saat 6:00da kompresr gc minimum olup, yaklak 80
Wdr. D ortam scakl, nm ve soutma ykndeki
arta gre ve STKnn azal dikkate alndnda,
kompresr gc saat 11:00e kadar 500 Wa kadar artm,
saat 12:00de soutma ykndeki azalmadan dolay ok
az dm ve saat 16:00da ise yaklak 600 W deeri
olan en yksek deerine ulamtr. Saat 18:00de,
STKdaki art oranna gre Wnet 400 Wa kadar
dmtr. Kondenser kapasitesi, soutma ykne paralel
bir deiimle saat 6:00-18:00 arasnda Wnetin saatlik
deiimi kadar artm ve maksimum deeri saat 15:00da
yaklak 4000 W olmutur. Gn boyunca (12 h) tat
klimasnn soutma yk, kompresrn ihtiya duyduu
enerji ve kondenserden dar atlan s erilerin altndaki
alanlarn Simphson kuralna gre integre edilmesi ile
srasyla QT=32.732 kWh, Wnet=7.349 kWh ve
QL=40.081 kWh olarak bulunmutur.


0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
6 8 10 12 14 16 18
h
Q
T

(
W
)
QT


ekil 5. 23 Temmuz gn boyunca tatn ihtiyac olan
soutma yknn saatlik deiimi.

0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
4500
6 8 10 12 14 16 18
h
Q
T
,

Q
K
,

W
n
e
t

(
W
)
0
1
2
3
4
5
6
7
S
T
K
QT
Wnet
QK
STK


ekil 6. Evaporatr scakl Te=0 C ve kondenser
scaklnn Tk=Td+15 C iin toplam soutma
yk QT, STK, kompresr gc Wnet ve
kondenser kapasitesi QKnn gn boyunda
deiimi.

ekil 7de, gn boyunca yatay yzeye gelen nm IY
(W/m
2
), kompresr gc Wnetin evaparatr scakl
Te=0
o
C, kondenser scakl Tk=Td+15
o
C, deien
izentropik verime gre deiimi ve farkl PV sistemi
verimleri (%10, %20 ve %42.8) ile retilebilecek elektrik
enerjisi WPVnin deerleri gsterilmitir. PV verimlerinin
%10 ve %20 deerleri, gnn hibir saatinde kompresrn
ihtiya duyduu elektrik enerjisini retememektedir. Yakn
gelecekte tiarileme potansiyeli yksek olan %42.8lik PV
verimi ise saat 16:00 ya kadar kompresrn ihtiyac olan
enerjiyi ziyadesiyle retebilmektedir. Gn boyunca tat
klimas kompresrnn ihtiya duyduu enerji, %10, %20
ve %42.8 PV verimleri retilebilecek elektrik enerjisi
miktarlarnn toplam erilerin altndaki alanlarn Simphson
kuralna gre integre edilmesi ile srasyla Wnet=7.349
kWh ve WPV,%10=2.522 kWh WPV,%20=5.044 kWh,
WPV,%42.8=10.794 kWh olarak hesaplanmtr. Buradan
tat klimasnn gnlk ortalama ihtiya duyduu g 7.349
kWh/12=0.612 kWdr. Bu g iin %10 PV verimli tat
klimas yaklak 2.522kWh/0.612kW=4.12h, %20 PV
verimi ile 5.044kWh/0.612kW=8.24h ve %42.8 PV verimi
ile ise 10.794kWh/0.612kW=17.63hlik sresince
kompresrn ihtiya duyduu gc retebilmektedir. ekil
4de yatay nm deiimi Saat 18:00dan sonra sfra
yaklamaktadr ve bu zamandan sonra PV sistemi elektrik
retememektedir. Ancak, burada hesaplamas
verilmemesine ramen nm hari eitlik 2-13de verilen
eitliklerden grlecei gibi tatn soutma yk olumaya
devam etmektedir. Gelecekte %42.8lik PV verimlerine
ulalmas durumunda bu durumla oluacak toplam
(10.794-7.349 =3.445 kWh) elektrik enerjisi ile oluan
soutma yklerinin karlanmas da sz konusu
olabilecektir.

1742
zgren, M, Solmaz ..ve Kahraman A.
.

0
200
400
600
800
1000
1200
1400
6 8 10 12 14 16 18
h
W
p
v
,

W
n
e
t


(
W
)
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
I
y


(
W
/
m
2
)
Wnet
Wpv, %10
Wpv, %20
Wpv, %42.8
Iy

ekil 7. 23 Temmuz gn boyunca IY (W/m
2
) Te=0
o
C,
Tk=Td+15
o
C, deien izentropik verime gre
kompresr gc Wnet ve deiik PV sistemi
verimleri (%10, %20, %42.8) ile retilebilecek
elektrik enerjisi WPVnin deiimi.
ekil 7de verilen deiimlerin farkl evaporatr, kondenser
scaklklar ve izentropik verime gre gn boyunca toplam
deiimi izelge 2de ilk stunda verilen artlardaki
alma durumlar iin ayrca hesaplanm ve liste halinde
verilmitir. Kompresrn ihtiya duyduu enerji ihtiyalar
izelge 2de verilen M, N, P ve R durumlarnda
hesaplanm ve kWh/gn zet olarak verilmitir. Burada
verilen so deerleri 17 nolu eitlikten gnn saatine gre
deien d scaklk, evaparatr ve kondenser basncna
gre deien oniki saatlik deiimin ortalamalardr. M
durumu bu artlarda %42.8 PV verimi btn artlarda
oluan soutma ykn karlamakla birlikte %20 PV
verimi ise Te=5
o
C, Tk=Td,j+10
o
C artlarnda hemen
hemen toplam soutma ykn karlayabilecek enerji
retmektedir. N ve P durumlar gerekte bir zel
otomobilin kullanlabilecei zaman dilimini gstermekte
olup, btn artlarda ihtiya olan soutma yk %10 PV
verimli bir sistemle bile mevcut model tat iin rahatlkla
karlanmaktadr. R durumu ise ounlukla gnmzde
ticari olarak yaygn kullanlan %20lik PV verimi ile
kolaylkla salanabilmektedir.


izelge 2. Farkl alma artlarnda 23 Temmuz gn tasarlanan sistemin deerlendirilmesi. Toplam Soutma ihtiyac
M durumu: Gn boyunca(12h), N durumu: Saat 8:00-9:00 ve 17:00-18:00 aras toplam 2h, P durumu: Saat 8:00-9:00,
12:00-13:00 ve 17:00-18:00 aras toplam 3h, R durumu: Saat 8:00-10:00, 12:00-13:00 ve 17:00-18:00 aras toplam 4h.
Gn boyunca PVnin retebilecei toplam g I)
SV
=%10, II)
SV
=%20 ve III)
SV
=%42.8.

artlar Wnet (kWh/gn)
PVnin rettii
WPV(kWh/gn)
M N P R I II III
1)Te=-5
o
C, Tk=Td,j+10
o
C, so =0.823 7.443 1.107 1.831 2.413
2)Te=0
o
C, Tk=Td,j+10
o
C, so =0.832 6.223 0.923 1.530 2.012
3)Te=5
o
C, Tk=Td,j+10
o
C, so =0.839 5.551 0.821 1.364 1.792
4)Te=-5
o
C, Tk=Td,j+15
o
C, so =0.816 8.689 1.295 2.138 2.823
5)Te=0
o
C, Tk=Td,j+15
o
C, so =0.826 7.349 1.093 1.807 2.383
6)Te=5
o
C, Tk=Td,j+15
o
C, so =0.834 6.607 0.981 1.624 2.140
7)Te=-5
o
C, Tk=Td,j+20
o
C, so =0.808 10.068 1.503 2.478 3.274
8)Te=0
o
C, Tk=Td,j+20
o
C, so =0.819 8.586 1.279 2.113 2.789
9)Te=5
o
C, Tk=Td,j+20
o
C, so =0.828 7.761 1.155 1.909 2.518
2
.
5
2
2

5
.
0
4
4

1
0
.
7
9
4



4. Sonu

Analiz ve yorumlamas yaplan PV panelli tat klima
sisteminin dinamik olarak saatlik analizi yaplmtr. Elde
edilen sonulardan, gnmzde yaygn olarak kullanlan
%20 verimli bir PV ile sadece tatn zerine konulacak
A=1.44 m
2
alan ile toplam 2.1 kWhlk elektrik enerjisi
retilebilecei iin izelge 2de ou otomobil kullanclar
iin verilen P durumundaki artlarn hemen hemen hepsi
iin sistemin fizibil olaca anlalmaktadr. leride
yaplacak daha detayl analiz ve deneylerle sistemin
deneysel performans aratrmas da gerekletirilecektir.
Bylece, sfr emisyon reten temiz enerji kaynann
tatlarda klima yknn karlanabilmesi amal
kullanlabilecei gsterilecek ve uygulamaclar tevik edici
faydal bilgiler oluturulacaktr.

5. Teekkr

Meteoroloji leri Genel Mdrlne, analizlerimizi
gerekletirmek iin verdii datalar iin teekkr ederiz.


Kaynaklar

[1] Hendricks, T.J., Optimization of Vehicle Air
Conditioning Systems Using Transient Air
Conditioning Performance Analysis, SAE Technical
Paper #2001-01-1734.
[2] Kiatsiriroat, T. ve Euakit, T., Performance Analyses of
An Automobile Air Conditioning System with
R/22/R124/R152A Refrigerant, Applied Thermal
Engineering, Volume 17, Issue 11, Pages 10851097,
November 1997.
[3] Jung, D., Park, B. ve Lee, H., Evaluation of
Supplementary/Retrofit Refrigerants for Automobile
Air-Conditioners Charged with CFC12, Int. J.
Refrigeration, Volume 22, Pages 558568, 1999.
[4] Lee, G.H. ve Yoo, J.Y., Performance Analysis and
Simulation of Automobile Air Conditioning System,
Int. J. Refrigeration, Volume 23, Pages 243254,
2000.
1743
zgren, M, Solmaz ..ve Kahraman A.
.

[5] Al-Rabghi, O. ve Niyaz, A.A., Retrofitting R-12 Car Air
Conditioner with R-134a Refrigerant, Int. J. Energy
Research, Volume 24, Pages 467474, 2000.
[6] Jabardo, J.M.S., Mamani, W.G. ve Ianella, M.R.,
Modelling and Experimental Evaluation of an
Automotive Air Conditioning System with a Variable
Capacitiy Compressor, Int. J. Refrigeration, Volume
25, Issue 8, Pages 11571172, December 2002.
[7] Kaynakl, O. and Horuz, I., An Experimental Analysis
of Automotive Air Conditioning System, Int. Com.
Heat and Mass Transfer, Volume 30, Issue 2, Pages
273284, March 2003.
[8] Hoz, M. ve Direk M., Performance Evaluation of an
Integrated Automotive Air Conditioning and Heat
Pump System, Energy Conversion and Management,
Volume 47, 545559, 2006.
[9] Hoz, M. ve Ertun, H.M., Artificial Neural Network
Analysis of an Automotive Air Conditioning System,
Energy Conversion and Management, Volume 47,
Issues 11-12, Pages 1574-1587, July 2006.
[10] Wongwises S., Kamboon A., Orachon B.,
Experimental Investigation of Hydrocarbon Mixtures to
Replace HFC-134a in an Automotive Air Conditioning
System, Energy Conversion and Management Volume
47, Issues 11-12, Pages 1644-1659, July 2006.
[11] Akyol, .M., Kl, M., Dynamic Simulation of HVAC
System Thermal Loads in an Automotive
Compartment, 4th.Automotive Technologies
Congress, June 01-04, Bursa, 2008.
[12] Duffie, J.A., Beckman, W.A., Solar Engineering of
Thermal Processes, John Wiley and Sons, ISBN: 0-
471-05066-0, Inc. Canada, 1980.
[13] Brunin, O.,Feidth, M. and Hivet, B., Comparison of
The Working Domains of Some Compression Heat
Pumps and A Compression-Absorption Heat Pump,
lntJ. Refrig. Vol. 20, No. 5, pp. 308-318, 1997.
[14] engel, A.Y., Boles, A.M, Thermodynamics: An
Engineering Approach, McGraw-Hill, New York, U.S.,
1994.
[15] http://www.renewableenergyworld.com (30.07.2007)







































1744
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye
IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye
GNE ENERJS DESTEKL ISITMA VE ABSORBSYONLU
SOUTMA UYGULAMASI

SOLAR ASSISTED ABSORPTION APPLICATIONS FOR HEATING AND
COOLING

E. Fuad KENT
a, *
ve . Necmi KAPTAN
b

a, *
T Makina Fak, Gmsuyu, stanbul, Trkiye, E-posta: kente@itu.edu.tr
b
T Makina Fak, Gmsuyu, stanbul, Trkiye, E-posta: kaptani@itu.edu.tr


zet

Bu almada gne enerjisi destekli stma ve
absorbsiyonlu soutma uygulamasyla Antalya ilindeki elli
yatakl bir otelin yaz ve k artlarnda iklimlendirilmesi ve
scak su ihtiyacnn karlanmas incelenmitir. ncelikle
Antalya ili iin gne nm ve meteorolojik veriler ile
otelin stma, soutma ve scak su sl yk deerleri
hesaplanarak sunulmutur. Istma evrimi iin sv
dolaml aktif gne enerjili stma sistemi, soutma iin
ise Lityum bromr-su akkan ifti kullanan soutma
sistemi kullanlmtr. Bu sayede gne enerjisinden stma
ve soutmada yararlanlarak yakt maliyeti asndan
tasarruf salanmtr. Bu sistemlere ek olarak otelin scak
su ihtiyacn karlayan gne enerjili su stma sistemi de
bu sistemlerin yannda yer almaktadr. Sistemin btn bir
solar combined system, dier bir deile stma ve
soutmann birlikte yapld gne enerjili btnleik bir
sistem olmaktadr. Toplam toplayc alan, toplayc alanna
gre yllk faydalanma orannn deiimi verilmitir. Ayrca
gne enerjisi tesisatnn toplam maliyeti ve geri deme
sresi hesaplanmtr.

Anahtar kelimeler: Gne enerjisi, Absorbsiyonlu
sistemler, Istma, Soutma

Abstract

In this paper solar assisted heating and absorption cooling
system and domestic hot water needs for a hotel having
fifty rooms in Antalya have been investigated. First of all,
solar radiation and meteorological data for Antalya and
heating and cooling loads of the hotel building are given.
For the heating cycle, active systems using liquid as the
working fluid; and for the cooling cycle, solar-powered
absorption cooling system with the absorption pair of
lithium bromide and water are used. In this way, solar
energy is used to provide both heating and cooling
requirements in the building which causes energy (fuel)
savings. Domestic hot water needs are also supplied by
solar energy heating system. The overall system
comprises a solar combined system. Total collector area
and the annual rate of heating and cooling load
requirements of the hotel building met by the solar system
are given. Moreover, total cost of the solar system and pay
back period of it are also presented.

Keywords: Solar energy, Absorption systems, Heating,
Cooling


1. Giri

Is kayna olarak gne enerjisinden yararlanan
absorbsiyonlu sistemler, hem sistem verimlilikleri, hem de
iletme giderleri asndan salad faydalar nedeniyle,
alternatif sistemlerden ok daha umut vaat etmektedir.
Ayrca ozon tabakasna zarar verme ve kresel snma
asndan ekolojik sisteme zarar vermeyen evre dostu
sistemlerdir. Gne enerjisi kaynakl stma ve
absorbsiyonlu soutma sistemi uygulamalarnn
tantlmas, alma prensibi, kullanmnn nemi ve sistem
performansna etki eden faktrleri ile farkl sistem tasarm
ve uygulama rnekleri [1] ve [2] de detayl olarak
verilmitir. Lityum bromr-su akkan ifti kullanan gne
enerjisi kaynakl tek kademeli absorbsiyonlu soutma
sisteminin deneysel uygulamas, 2003 ylnn yaz dnemi
iin Madridde gerekletirilmitir [3]. Lityum bromr-su
akkan ifti kullanan gne enerjisi kaynakl stma-
soutma sistemleri zerinde yaplan almalar geni
olarak [4] de verilmitir. Gne enerjili absorbsiyonlu
sistemlerin simlasyonu [5], [6] ve [7] de anlatlmtr.
Absorpsiyonlu soutma sistemlerinin ikinci kanun analizleri
ise [8], [9], [10] ve [11] de verilmitir. Trkiyede sektrlere
gre enerji tketim deerleri profiline bakldnda % 40
sanayi, % 30 binalar, % 19 ulam, % 4,6 tarm ve %5.4
dier sektrler gelmektedir. Grld gibi binalarn
stma-soutma sistemleri iin gereken enerjinin pay
toplam tketim deeri iinde son derece yksek ve
nemlidir. Bu nedenle stma-soutma sistemleri iin
gereken enerjinin yenilenebilir enerji kaynaklarndan
salanmas, enerji tasarrufu ynnden ok nemli olup,
temiz enerji kaynaklar kullanmas nedeniyle de enerji
kullanm ile ilgili sorunlara zm getirecektir. Bu
almada, temiz ve yenilenebilir enerji kayna olan gne
enerjisi destekli stma ve absorbsiyonlu soutma
uygulamasyla Antalya ilindeki elli yatakl bir otelin yaz ve
k artlarnda iklimlendirilmesi ve scak su ihtiyacnn
karlanmas incelenmitir. Bu amala ncelikle Antalya ili
iin gne nm ve meteorolojik veriler ile otelin stma,
soutma ve scak su sl yk deerleri hesaplanarak
sunulmutur. Istma evrimi iin sv dolaml aktif gne
enerjili stma sistemi, soutma iin ise Lityum bromr-su
akkan ifti kullanan soutma sistemi kullanlmtr. Bu
sistemlere ek olarak otelin scak su ihtiyacn karlayan
gne enerjili su stma sistemi de bu sistemlerin yannda
yer almaktadr. Sistemin tesisat emas verildikten sonra,
kurulan bu sistemden sl yklerin karlanmasnda hangi
oranlarda faydalanld belirtilmi ve faydalanma
durumunun yl iindeki dalm verilmitir. Ayrca sistemin
yatrm maliyeti, karllk durumu ve geri deme sresi
bilgilerini ieren ekonomik analizi yaplmtr.
1745
Kent, E.F., ve Kaptan, .N.

2. Gne Enerjisi Destekli Klima Tesisatnn
Tasarm

Bu almada Antalyadaki 50 kiilik bir otelin scak su,
stma ve soutma ihtiyac iin gerekli olan enerjinin belirli
blmn gne enerjisinden karlayacak bir klima
tesisatnn tasarm yaplmtr. Tesisat emas ekil 1de
grlmektedir.

2.1. Binann Istma ve Soutma Yk

Otel binas 1 bodrum, 1 zemin ve 3 normal kat olmak
zere 5 kattan olumaktadr. at kat dz teras
eklindedir. Kat alan (15 m x 11m) 165 m
2
dir. Yap
elemanlarnn s gei katsaylar srasyla, d duvar iin
1.03 W/m
2
-K, ift caml pencere iin 2.6 W/m
2
-K, d kap
iin 4.0 W/m
2
-K, deme iin 0.58 W/m
2
-K ve tavan iin
0.44 W/m
2
-Kdir.

tasarm artlar otel odalar iin 20C alnmtr. Antalya
ili iin, d tasarm artlar k iin +3C; yaz iin 39C KT
ve 28C YT olarak alnmtr. Binann stma ve soutma
ykleri, [12-14] nolu referanslardaki bilgiler yardmyla
hesaplanmtr. Buna gre binann stma yk 36819 W;
soutma yk ise 50238 W duyulur ve 23722 W gizli
olmak zere toplam 73960 W olarak bulunmutur.




2.2. Aylk Isl Yklerin Hesab

Bu ksmdaki hesaplamalarda [15-20] nolu referanslardan
yararlanlmtr.

Antalya ili iin ebeke suyu scakl T, evre scakl Tev
ve gneye dnk 30 eik dzleme gelen gnlk toplam
gne nm deerleri HT aadaki izelge 1de
verilmektedir. [15]. Gneye dnk 30 eik dzleme gelen
aylk toplam gne nm deerleri ise, ni gz nne
alnan aydaki gn says olmak zere (HT ni) eklinde
hesaplanmtr.

izelge 1 Antalya iin scaklklar ve gneye dnk 30 eik
dzleme gelen toplam gne nm deerleri
[12]


Aylar
Gn
says
ni
T
(C)
Tev
(C)
HT
MJ/m
2
-gn
HT ni
MJ/m
2
-ay
Ocak 31 13.8 10.1 10.9 338
ubat 28 12.7 10.7 13.2 370
Mart 31 13.9 12.8 16.0 496
Nisan 30 16.1 16.4 18.6 558
Mays 31 19.5 20.5 21.0 651
Haziran 30 23.5 25.0 22.3 669
Temmuz 31 26.8 28.2 22.7 704
Austos 31 28.5 28.1 22.6 701
Eyll 30 27.8 24.9 20.7 621
Ekim 31 25.2 20.3 17.0 527
Kasm 30 21.5 15.6 13.9 417
Aralk 31 17.0 11.9 10.5 326




ekil 1. Tesisat emas.

1746
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye
IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye
Otelin gnlk scak su ihtiyac 3500 litre olarak belirlenmi
ve aylk scak su sl ykleri,

i i y su p y ss yi
n T T c m Q ) (
, ,
= . (1)

bants yardmyla hesaplanmtr. Burada Qyi,ss aylk
scak su sl yk, my gnlk scak scak su ihtiya miktar
(3500 kg/gn olarak belirlenmitir), cp,su suyun zgl ss
(4.186 kJ/kg-C), Ty kullanm suyu scakl (50C olarak
alnmtr) ve Ti aylk ortalama gnlk ebeke suyu
scakldr.

Bina iin (UA)h deeri 1961 W/C olarak belirlenmi ve
aylk stma sl ykleri,

) 3600 24 ( ) ( ) (
,
=
i ev i h stma yi
n T T UA Q . (2)

bants yardmyla hesaplanmtr.

Lityum bromr-su akkan ifti kullanan absorbsiyonlu
soutma makinasnn analizi [18] nolu referanstakine
benzer ekilde yaplmtr. Bu makine 74 kW soutma
yapabilecek kapasitede olup, buharlatrc scakl 5C,
absorber k scakl 32C ve youturucu scakl
43Cdr. Kaynatc scakl ise 90Cdr. Bu artlarda
kaynatcya verilmesi gerekli s miktar 91.7 kW ve
soutma tesir katsays COPSM=0.81 olmaktadr.

Daha sonra aylk soutma ykleri belirlenmi ve
buharlatrc yk (Qbuh) ve soutma tesir katsays
(COPSM) yardmyla aylk kaynatc sl ykleri
(Qkaynatc=Qbuh/COPSM) hesaplanmtr.

Scak su, bina stmas ve soutma makinesinin kaynatcs
iin aylk sl yk deerleri izelge 2de verilmektedir.

izelge 2 Scak su, bina stmas ve soutma makinesinin
kaynatcs iin aylk sl yk deerleri

Aylar Scak Su
Isl Yk
Qyi,SS
(MJ/ay)
Istma
Isl Yk
Qyi,stma
(MJ/ay)
Kaynatc
Isl Yk
Qyi,kaynatc
(MJ/ay
Toplam
Isl Yk
Qyi,toplam
(MJ/ay)
Ocak 16441 51998 - 68440
ubat 15302 44120 - 59421
Mart 16396 37817 - 54213
Nisan 14900 18298 - 33199
Mays 13853 - 53479 67331
Haziran 11648 - 118336 129984
Temmuz 10537 - 159298 169835
Austos 9765 - 159298 169063
Eyll 9758 - 126301 136058
Ekim 11264 - 70546 81810
Kasm 12527 22365 - 34891
Aralk 14988 42544 - 57532
Yllk 157377 217142 713430 1061778

2.3. Aylk Faydalanma Oranlarnn Hesab

Aylk gne enerjisinden faydalanma oranlar, f-chart
yntemi yaklamyla hesaplanmtr. f-chart ynteminde
svl tip sistemler iin aylk faydalanma oran, fi
3 2 2
0215 . 0 0018 . 0 245 . 0 065 . 0 029 . 1 Y X Y X Y f
i
+ + = (3)
denklemiyle hesaplanmaktadr. X ve Y parametreleri
aadaki ekilde verilmektedir:

yi
c
ev ref
R
R
L R
Q
A
t T T
F
F
U F X

= ) ( . (4)
yi
c
i T
n R
R
n R
Q
A
n H
F
F
F Y

=
) (
) (
) (

. (5)

Burada FR toplayc s kazan faktr, FR/FR s
deitiricisinin toplayc s kazan faktrne etkisi, UL
toplayc toplam s kayp katsays (W/m
2
-C), t gz nne
alnan aydaki toplam saniye says, Tev aylk ortalama
evre scakl, Tref referans scaklk (100C), Ac toplam
toplayc alan (m
2
), Qyi aylk toplam sl yk (J), HT
toplayc zerine gelen aylk ortalama gnlk toplam gne
nm (J/m
2
), ni gz nne alnan aydaki gn says,
n
) ( normal dorultuda gelen gne nm iin toplayc
yutma geirme arpm ve ) ( aylk ortalama toplayc
yutma-geirme arpmdr.

Tesisatta dz toplayclarn kullanld ve binann
terasnda gneye dnk olarak 30 eimle yerletirildii
varsaylmtr. Verim parametreleri,
72 . 0 ) ( =
n R
F C m W U F
L R
=
2
/ 5 . 4
olan 1.9 m
2
lik seici yzeyli dz-toplayclar gz nne
alnmtr.

Ayrca, hesaplarda

s deitirici etkenlii 0.7,
96 . 0 =

R
R
F
F

94 . 0
) (
) (
=
n

2
/ 75 m litre
A
V
c
t
=

alnmtr. Burada, Vt depo hacmidir.

Toplayc devresinde birim toplayc alan bana
50 kg/h-m
2
debide antifrizli-su (cp=3.64 kJ/kg-C)
dolatrld kabul edilmitir. Gne toplayclar ile gne
enerjisi depolama tank arasnda yer alan s
deitiricinden geen suyun debisi ise birim toplayc alan
bana 100 kg/h-m
2
olarak alnmtr.

Toplayc alan Ac=102 m
2
iin f-chart yntemiyle
hesaplanan aylk faydalanma oranlar fi, izelge 3de
verilmektedir. yi, aylk sl ykn (Qyi) yllk sl yke (Qy)
orandr. X ve Y ise f-chart ynteminde kullanlan
parametrelerdir.










1747
Kent, E.F., ve Kaptan, .N.
izelge 3 Aylk faydalanma oranlar (fi)

Aylar yi X Y fi fi yi
Ocak 0.0645 1.55 0.328 0.215 0.0139
ubat 0.056 1.61 0.413 0.285 0.0160
Mart 0.0511 1.90 0.608 0.423 0.0216
Nisan 0.0313 2.88 1.117 0.701 0.0219
Mays 0.0634 1.40 0.643 0.478 0.0303
Haziran 0.1224 0.66 0.342 0.282 0.0345
Temmuz 0.1600 0.50 0.275 0.233 0.0373
Austos 0.1592 0.50 0.275 0.233 0.0371
Eyll 0.1281 0.63 0.303 0.250 0.0320
Ekim 0.0771 1.15 0.428 0.325 0.0250
Kasm 0.0329 2.77 0.794 0.507 0.0167
Aralk 0.0542 1.81 0.376 0.242 0.0131


Yllk faydalanma oran, f

=
i i
y f f . (6)

bants yardmyla hesaplanmtr. Ac=102 m
2
iin, yllk
faydalanma oran, f=0.30 olarak bulunmutur.

Benzer hesaplamalar farkl toplayc alanlar iin yaplm
ve srasyla 31 m
2
, 65 m
2
, 144 m
2
, 191 m
2
, 247 m
2
,
313 m
2
, 400 m
2
, toplayc alanlar iin yllk faydalanma
oranlar 0.1, 0.2, 0.4, 0.5, 0.6, 0.7, 0.8 olarak bulunmutur.
Toplayc alanna gre yllk faydalanma orannn deiimi
ekil 2de verilmektedir.

0.0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
0 50 100 150 200 250 300 350 400
Ac
f

ekil 2. Toplayc alanna gre yllk faydalanma orannn
deiimi

2.4. Gne Enerjisi Tesisatnn Geri deme Sresi

Yllk faydalanma oran %30 seildiinde 102 m
2
lik toplam
toplayc alan bulunmutur. Bu durumda 1.9 m
2
lik
toplayclardan 54 adet gereklidir. 1.9 m
2
lik toplayc
maliyetinin 700 YTL olduu kabul edilirse toplam toplayc
maliyeti 37800 YTL olacaktr. Gne enerjisi tesisatndaki
toplayc ve dier elemanlarn tahmini maliyeti izelge 4de
verilmektedir.



izelge 4. Gne Enerjisi Tesisatndaki Elemanlarn
Tahmini Fiyatlar

Adet Birim Maliyet
(YTL)
Toplam Maliyet
(YTL)
Toplayc 54 700 37800
Boyler (4000 litre) 2 8500 17000
Is Eanjr 2 1500 3000
Genleme Tank 3500
Pompalar 4 250 1000
Vanalar Muh. 1000
Dier 12000
TOPLAM 75300


Binann yllk sl enerji ihtiyacnn %30unu karlayacak
gne enerjisi tesisatnn toplam maliyeti 75300 YTL olarak
bulunmutur. Bu sadece gne enerjisi ile ilgili ksmdaki
tesisatta yer alan elemanlarn toplam tahmini maliyetidir.
Dolaysyla bu deer, stma ve soutma ile ilgili tm
tesisatn toplam maliyeti deildir.

Gne enerjisi tesisatnn kurulu olmas halinde kazanda
yakttan belirli oranda tasarruf salanacaktr.

Antalyada Fuel-oil 4 yaktnn birim fiyat 1.45 YTL/kg [21]
olarak gz nne alnmtr. Alt sl deeri 9700 kcal/kg,
verim %81 alnrsa Fuel-oil 4 yaktnn birim enerji maliyeti
44.1 YTL/GJ olmaktadr. Yakttaki tahmini yllk fiyat art
%27 olduu kabul edilecektir.

Otelin yllk s ihtiyac Ksm 2.2 de 1061.8 GJ olarak
bulunmutu. Buna gre otelin yllk sl enerji ihtiyacnn
%30unu karlayacak gne enerjisi tesisatnn geri
deme sresi

( )
F
F y
F s
p
i
C Q f
i C
N
+

+
=
1 ln
1 ln
1
. (7)

forml [17] yardmyla 3.7 yl olarak hesaplanmtr.

Burada, Np geri deme sresi, Cs gne enerjisi tesisatnn
toplam (ilk yatrm) maliyeti (YTL), iF yakt fiyatndaki
enflasyon oran, f gne enerjisinden yllk faydalanma
oran, Qy yllk toplam sl yk (GJ), CF1 yaktn birim enerji
maliyeti (YTL/GJ) dir.

3. Sonu

Bu almada temiz ve yenilenebilir enerji kayna olan
gne enerjisi destekli stma ve absorbsiyonlu soutma
uygulamasyla Antalya ilindeki elli yatakl bir otelin yaz ve
k artlarnda iklimlendirilmesi ve scak su ihtiyacnn
karlanmas incelenmitir. Bu amala ncelikle Antalya ili
iin gne nm ve meteorolojik veriler ile otelin stma,
soutma ve scak su sl yk deerleri hesaplanarak
sunulmutur. Istma evrimi iin sv dolaml aktif gne
enerjili stma sistemi, soutma iin ise Lityum bromr-su
akkan ifti kullanan soutma sistemi kullanlmtr. Bu
sistemlere ek olarak otelin scak su ihtiyacn karlayan
gne enerjili su stma sistemi de bu sistemlerin yannda
yer almaktadr. Yllk faydalanma oran %30 seildiinde
102 m
2
lik toplam toplayc alan bulunmutur. Bu durumda
1748
Kent, E.F., ve Kaptan, .N.
1.9 m
2
lik toplayclardan 54 adet gereklidir. Toplayc
alanna gre yllk faydalanma orannn deiimi verilmitir.
Ayrca otel binasnn yllk sl enerji ihtiyacnn %30unu
gne enerjisinden karlayacak gne enerjisi tesisatnn
toplam maliyeti 75300 YTL ve geri deme sresi yaklak 4
yl olarak bulunmutur.

Kaynaklar

[1] Pastakkaya, B., nl, K. ve Yamankaradeniz, R.,
Istma ve soutma uygulamalarnda gne enerjisi
kaynakl absorbsiyonlu sistemler, TTMD Dergisi, 57,
25-32, 2008.
[2] Yamankaradeniz, R., Horuz, . ve Cokun, S.,
Soutma teknii ve uygulamalar, Vipa A.., Bursa,
2002.
[3] Syed, A., Izquierdo, M., Rodriguez, P., Maidment, G.,
Missenden, J., Lecuona, A. ve Tozer, R., A novel
experimental investigation of a solar cooling system in
Madrid, International Journal of Refrigeration, vol. 28,
859-871, 2005.
[4] Li, Z. F. ve Sumathy, K., Technology development in
the solar absorption air-conditioning systems,
Renewable and Sustainable Energy Reviews, vol. 4,
267-293, 2000.
[5] Butz, L. W., Beckman, W. A. ve Duffie, J. A.,
Simulation of a solar heating and cooling system,
Solar Energy, vol. 16, 129-136, 1974.
[6] Egrican, N. ve Yigit, A. Simulation of an absorption
cooling system, Energy, vol. 17, 593-600, 1992.
[7] Li, Z. F. ve Sumathy, K., Simulation of a solar
absorption air conditioning system, Energy Conversion
and Management, vol. 42, 313-327, 2001.
[8] Erican, N., The second law analysis of absorption
cooling cycles, Heat Recovery Systems and CHP, vol.
8, 549-558, 1988.
[9] Karaka, A., Erican, N. ve Uygur, S., Second law
analysis of solar absorption-cooling cycles using
lithium bromide/water and ammonia/water as working
fluids, Applied Energy, vol. 37, 169-187, 1990.
[10] Kaynakl, O. ve Yamankaradeniz, R., Thermodynamic
analysis of absorption refrigeration system based on
entropy generation, Current Science, vol. 92, 472-479,
2007.
[11] Kl, M. ve Kaynakl, O., Second law based
thermodynamic analysis of water-lithium bromide
absorption refrigeration system, Energy, vol. 32, 1505-
1512, 2007.
[12] ASHRAE Temel El Kitab (Fundamentals), Editr O.F.
Genceli, Tesisat Mhendisleri Dernei, 1996.
[13] Carrier Hava Koullandrma Sistem Tasarm, Cilt 1,
Alarko Yaynlar, 2004.
[14] Karako, T. H., KTH Kalorifer Tesisat Hesab,
Demirdkm Teknik Yaynlar, 2006.
[15] Kl, A. ve ztrk, A., Gne Inm ve Dz
Toplayclar, SEGEM, 1984.
[16] Kl, A. ve ztrk, A., Gne Enerjisi, Kipa
Datmclk, 1983.
[17] Duffie, J. A. ve Beckman, W. A., Solar Engineering of
Thermal Processes, John Wiley&Sons, Inc., 1991.
[18] Goswami, D. Y., Kreith, F. ve Kreider, J. F., Principles
of Solar Engineering, Taylor&Francis, 2000.
[19] ASHRAE, Active Solar Heating Systems Design
Manual, 1988.
[20] SERI (Solar Energy Research Institute), Engineering
Principles and Concepts for Active Solar Systems,
Hemisphere Publishing Corporation, 1988.
[21] www.epdk.gov.tr

1749
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye

IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye

FINDIK YAI VE D2 YAKITI KARIIMININ PERFORMANS VE
EMSYONUNA SERAMK KAPLAMANIN ETKLER

THE EFFECTS OF CERAMIC COATING IN A DIESEL ENGINE ON
PERFORMANCE AND EMISSIONS OF HAZELNUT OIL AND D2 FUEL
MIXTURES

Hanbey HAZAR
a, *
ve Uur ZTRK
b

a, *
Frat niversitesi Teknik Eitim Fakltesi, Elaz,Trkiye, E-posta: hanbeyhazar@hotmail.com
b
Frat niversitesi Teknik Eitim Fakltesi, Elaz,Trkiye, E-posta: ugurozturk@msn.com

zet

Bugn, dizel motorlarda birok alternatif yakt
kullanlmaktadr. Dizel yaktna nemli bir alternatif de
bitkisel yalardr. Yanma odas elemanlarnn seramik bir
malzemeyle kaplanmas No.2D yakt ile
karlatrldnda daha dk kalitede olan bu yaktlarn
performans ve egzoz emisyon deerlerini iyiletirmek iin
nemli bir zm olarak grlmektedir. LHR olarak
adlandrlan bu motorlar daha yksek scaklklarda alt
iin bitkisel kkenli yaktlarn hem performans hem de
egzoz emisyon deerleri iyilemektedir. Bu almada, bir
dizel motorun piston-silindir kafas, egzoz ve emme
supaplarnn yzeyleri plazma sprey yntemiyle Al2O3-TiO2
ile kaplanmtr. Bylece bu paralara termal bariyer zellik
kazandrlmtr. No.2D yakt ve fndk ya karm
yaktlar, seramik kaplanm ve kaplanmam motorlarda
ayn artlar altnda test edilmitir. Kaplanmam motora
gre kaplanm motorda, test yaktnn performans ve
emisyon deerleri iyilemitir. Kaplanm motor daha
yksek scaklkta alt iin test yaktlarnn NOx
deerinde art tespit edilmitir. Pistonun yzey
yapsndaki deiimler de incelenmitir. SEM (Scanning
Electron Microscopy), optik mikroskop analizleriyle
yzeyler zerindeki termal ve mekaniksel oklar
incelenmitir. Test sonularndan kaplanan malzemenin
hasar grmedii ve mrnn uzad sylenebilir.

Anahtar Kelimeler: Termal bariyer, dizel motor, bitkisel
ya, egzoz emisyonu

Abstract

Today, many alternative fuel types are being employed in
diesel engines. An important alternative for diesel fuel is
vegetable oils. Coating combustion chamber elements with
a ceramic material seems an effective solution for
improving performance of these lower-quality fuels
compared with No.2D and also exhaust emission values.
Because these engines called as LHR run at higher
working temperatures, both performance of vegetable fuels
and also emission values will improve. In the present
study, surfaces of cylinder head, piston, exhaust and inlet
valve of a diesel engine were coated with Al2O3-TiO2 by
plasma spray method. Thus, thermal barrier characteristic
was brought to these parts. Variances in performance and
emission values of crude hazelnut oil and No.2D fuel
mixtures were studied in the ceramic coated and uncoated
engines under the same running conditions. Performance
and emission values of the test fuels were improved in the
coated engine compared with the uncoated engine.
However, because the coated engine ran at higher
temperatures compared with the uncoated engine, an
increase was seen in NOx emission in cases of test fuels.
Changing the surface modifications of the piston was
investigated. With SEM (Scanning Electron Microscopy),
EDS (Energy Dispersive Spectrograph) analysis, the
structural changes on the surface due to thermal and
mechanical shocks were examined. The test results
evidenced that, main materials (substrates) are not
damaged and the lifetime of these parts increases.

Keywords: Thermal barrier, Diesel engine, Vegetable oils,
Exhaust Emissions

1. Giri

ten yanmal motorlarda hem petrole dayal yakt
tketimini hem de egzoz gazlarndaki zararl maddeleri
azaltmak iin motorlu tatlarda kullanlabilecek yeni yakt
trlerinin gelitirilmesi almalar yaplmaktadr. Bilimsel
almalar byk lde konvansiyonel olmayan yaktlarn
ekonomik olarak elde edilmesi ve yakt kalitelerinin
iyiletirilmesiyle ilgili teknolojik araylar iermektedir [1].
Bitkisel yalarn kaynan oluturan bitkilerin yetimeleri
yani yenilenebilir olmalar, enerjilerinin dizel yaktna yakn
olmas ve kirletici egzoz gazlarnn nispeten dk olmas
[2-5] nedeniyle bitkisel yalarn dizel motorlarda yakt
olarak kullanlmalar gndeme gelmitir. Dizel motorlarnda
bitkisel yalarn herhangi bir ilem yaplmadan direkt
kullanm, hem performans hem de paralar zerinde
olumsuz etki yapmaktadr [6,7]. Yanma odasnda daha iyi
yanma verimi elde edilmesi, sistemde kullanlacak yaktn
atomizasyonunun iyi olmasna baldr. Bu amala; bitkisel
yalarn direkt kullanmnda en byk problem birikintilerin
olumas ve segmanlarn yapmasdr [8]. Motorlardaki
yaktn verimli bir ekilde yaklmas ve egzoz gazlar
iindeki kirletici emisyonlarn azaltlmas ile ilgili motor
malzemesi ve tasarm konularnda aratrmalar byk bir
hzla devam etmektedir. Bu alanda yaplan almalardan
bir tanesi de yanma odas elemanlarnn seramik bir
malzeme ile kaplanmasdr. Adyabatik veya dk s
kaypl motorlar olarak adlandrlan bu motorlarda yanma
odas elemanlarnn bir ksmnn veya tamamnn s
iletkenlii dk bir malzeme ile kaplanmas sonucu
yanma scakl artmaktadr. Bylece hem yanma daha
verimli olmakta hem de kirletici emisyonlar iyilemektedir
[9]. Gnmzde tam adyabatik olmasa bile dk s
kaypl motor dizayn, zellikle motor paralarnn normal
almas iin soutma sistemine giden s kayplarn
minimuma indirmekte, soutma sistemi ykn ve buna
harcanan gc azaltmakta, sonuta motor verimini
1750
Hazar, H. ve ztrk, U.


ykseltmektedir [10]. Seramik kapl motorlarn yanma
odas scaklnn kaplanmam motora gre yksek
olmas daha geni damtma aralnda ve daha az kaliteli
yakt kullanlmasna imkan vermektedir. Ayrca soutma
sistemine giden s kayplarnn azaltlmas sebebiyle, dizel
motorlarnda sktrma sonu gaz scakl artacandan
souk havalarda ilk hareket (alma) daha kolay olmakta,
kontrolsz yanmadan kaynaklanan vuruntu ve grltl
alma azalmaktadr [11]. Yanma odas elamanlarnn
tamam veya bir ksm seramik kaplanm dizel
motorlarnda kullanlan fosil kkenli yaktlarda motor
performans ve egzoz emisyonlarnn iyiletii eitli
almalarda [12,13] bildirilmitir. Bitkisel yalarn viskozite
deeri dizel yaktna gre yksektir. Bitkisel yalarn bu
olumsuz etkisini azaltmak iin stldktan sonra yanma
odasna verilmekte, bylece dizel motorlarnda daha
verimli bir ekilde kullanlabilmektedir. Ancak seramik
kaplanm dizel motorlarnda yanma odas elamanlarnn
izolasyonu yanma sonu scakln arttrdndan, bu
motorlarda bitkisel yalarn kullanm daha verimli
olmaktadr. Bylece herhangi bir n stma olmakszn
bitkisel yalarn kullanlabilmektedir. Literatr tarandnda
yanma odas elemanlarnn bir ksm kaplanm dizel
motorlarnda bitkisel yalarn kullanm ile ilgili ok az
almaya rastlanmtr. Bizim yapacamz bu almada,
yanma odas elemanlarndan silindir yzeyi hari btn
paralar seramik kaplanaca iin byk oranda yanma
odas yaltlm olan motorda bitkisel ya ve dizel yakt
(D2) allm olacaktr. Bylece bu alana bir katk
salanaca dnlmektedir. Bu almann amac;
piston, silindir kafas, egzoz ve emme supab seramik
kaplanm bir dizel motorunda, nemli bir deiiklik
yaplmadan alternatif yakt olarak fndk ya + ASTM NO.
2D karm kullanmnn performans ve egzoz emisyonlar
zerindeki etkilerini incelemektir. Fndk ya + NO. 2D
karm ve referans yakt No. 2D (D2) nin etkileri tek
silindirli, direkt pskrtmeli, tabii emili bir dizel motorunda
tam yk-farkl hz artlarnda incelenmitir.
1.2. Deneylerde kullanlan plazma sprey yntemi ve
Al2O3-TiO2 kompozit kaplamalar
Plazma sprey yntemi modern endstri tarafndan talep
edilen yksek performansl yzeylerin retilmesi ve deiik
endstri alanlarnda kullanlan nemli teknolojilerden
biridir. Bu metotla retilen plazmann yksek scakl
btn sprey malzemelerinin (seramik, metal, plastik ve
dier bileimleri) ksa bir zaman ierisinde kaplanmasn
salamaktadr. Bu metod, sprey tozu, soutma ve ergime
srelerini tek bir ilem altnda toplar. Al2O3-TiO2 kompozit
kaplamalar, Al2O3 matris faz ve TiO2 destekleyici fazdan
meydana gelir. Matrisin grevi gerilimleri homojen olarak
kompozit malzemenin iine datmaktr. kinci fazn grevi
ise malzemenin mekanik zelliklerine yardmc olmaktr.
Bu tip kaplamalar matris tozla destekleyici tozun
harmanlanarak, plazma sprey vastasyla pskrtlmesi
sonucu oluturulur. Al2O3-TiO2 kompozit kaplamadaki
titanya miktarnn artmasnn adhesiv gerilimlerin
artmasna neden olduu kabul gren bir gerektir [14].

2. Materyal ve Metod

Testler ekil 1 de gsterildii gibi Cusson P8160 marka bir
elektrikli dinamometre dzenei zerinde yaplmtr.
Elektrikli dinamometre zerindeki dijital ekrandan yaplan
yklemeler, motor devri, egzoz gaz scakl okunmaktadr.
Ayrca dinamometre zerinde kullanlan yakt miktarn
belirlemek iin hacimsel tipte mekanik kontroll 10 ml ve
20 ml lik iki cam tpten yaplm silindirik bir para
bulunmaktadr. Bu dzenekle harcanan yakt miktar
belirlenmitir. Yakt leinin balang ve biti noktalarn
belirlemek iin piyasada mevcut olan zaman kronometresi
kullanlmtr. Egzoz gaz ierisindeki CO (ppm) ve NOx
(ppm) emisyonlar madur GA-21 Plus gaz analizi cihaz,
duman younluu (%) ise Protech opax 2000 II cihaz ile
llmtr. Egzoz gaz scakl elektrikli dinamometre
zerindeki K tipi termokupul ile llmtr. Deneylerde 4
zamanl, tek silindirli, direkt pskrtmeli, tabii emili, hava
soutmal 6LD 400 Lombardini marka bir dizel motoru
kullanlmtr. izelge 1de deney motorunun teknik
zellikleri grlmektedir. Bu almada, % 50 ham fndk
ya + % 50 dizel yakt alternatif yakt olarak kullanlmtr.
No. 2D (D2) yakt Elaz/Trkiyedeki ticari gaz
istasyonlarndan, ham fndk ya ise ticari sat yapan
marketlerden temin edilmitir. izelge 2 de test
yaktlarnn fiziksel ve kimyasal zellikleri grlmektedir.
D2 dizel yaktyla fndk ya hacimsel olarak %50
orannda kartrlmtr Deneylerde ayrca referans yakt
olan D2 yakt da kullanlmtr. Karmlar deneylerden
hemen nce hazrlanmtr. Testlerde kullanlan dizel
motorun piston, silindir kafas, egzoz ve emme supab,
plazma sprey yntemiyle 0.05 mm kalnlndaki NiAl ara
malzemesi zerine seramik bir malzeme olan Al2O3-TiO2
ile 0.20 mm kalnlnda kaplama yaplmtr. Piston, egzoz
ve emme supabnn sadece yanma odasna bakan
yzeyleri kaplanmtr. Silindir kafas, piston, egzoz ve
emme supaplarnn yaklak 0.25 mm kalnlnda
kaplanmas sonucu bu motorun sktrma orannn
deiecei dnlerek bu paralarda standart motordaki
sktrma orann elde etmek iin yaplan kaplama
kalnlnda malzeme (tala) kaldrlm ve ift conta
eklenerek standart sktrma oran salanmtr. Bylece
kaplama yaplm ve yaplmam motor ayn sktrma
oranna getirilmitir. Testler tam yk artnda yaplmtr.
Motor, normal alma scaklna ulamas iin D2 yakt
ile 30 dk. altrlmtr. Deneylerde nce kaplanmam
motor test edilerek sonular alnm daha sonra ayn
motorun; piston yzeyi, silindir kafas, egzoz ve emme
supab kaplanarak ayn artlar altnda testler
tekrarlanmtr. Her hzda motor bir sre bekletilmi ve
daha sonra lm sonular kaydedilmitir. Btn lmler
her hzda en az 3 kez tekrarlanmtr.



ekil 1. Deney dzenei. (1) Motor; (2) Elektrik yk nitesi;
(3) Kontrol paneli; (4) Hava filtresi; (5) Hava
lm nitesi; (6) Yakt tank; (7) Cam tp; (8)
Duman ler; (9) Egzoz emisyon cihaz.
1751
Hazar, H. ve ztrk, U.


izelge 1. Deney Motorunun Teknik zellikleri

izelge 2. Test yaktlarna ait fiziksel ve kimyasal zellikler

izelge 3. Kaplama ileminde kullanlan sprey
parametreleri

3.Deney Sonular ve Deerlendirilmesi

3.1. Duman Younluu

Dizel motorlarnda oluan duman younluu, eksik yanma
rndr. Duman younluunun yaps, alevdeki yerine
gre kimyasal ve fiziksel olarak deimektedir [15,16].
ekil 2 de her iki motor iin duman younluunun motor
devriyle deiimi grlmektedir.



ekil 2. Farkl motor hzlarnda test yaktlarn duman
younluunun mukayesesi.
ekil 2 ye bakldnda her iki motor iin de dk
devirlerde btn test yaktlarnda duman younluunun
dk olduu grlmektedir. Dk devirlerde yanma
odasndaki hava hareketliliinin ve yanma odas
scaklnn dk olmasndan dolay bu durumun olutuu
dnlmektedir. ekil 2 ye gre hem SM hem de KM
motorlarda kullanlan btn test yaktlar iin artan motor
devriyle birlikte duman younluunun artt grlmektedir.
Yksek devirlerde; yetersiz sre, dk yanma verimi ve
artan motor devriyle birlikte zengin karm oluumunun
duman younluunu arttrd dnlmektedir. Yksek
devirlerde yakt miktarnn pskrtlmesi her evrimde
artt iin gerekli hava salanamamaktadr, bu da duman
miktarnn yksek devirlerde artmasna neden olmutur.
SM motora gre KM motorda btn alma devir
aralklarnda FY yakt iin ortalama %12 lik bir azalma
tespit edilmitir. D2 iin SM ve KM motorlardaki duman
younluu kyaslandnda ortalama %11 lik bir azalma
tespit edilmitir. KM motorda kullanlan btn test
yaktlarndaki bu azalma, yanma odas elemanlar zerinde
oluturulan termal bariyer etkisiyle yanma scaklnn
ykselmesi, bylece daha fazla karbon paracnn
reaksiyona girmesiyle aklanabilir. ten yanmal
motorlarda viskozite kldke pskrtme ile oluan yakt
demeti iindeki yakt damlack aplar klr ve yanma
iyileir. Bu adan viskozite yanmay etkileyen faktrler
arasndadr. Scaklk, viskoziteye nemli derecede etki
ettiinden, viskozite her zaman scaklkla birlikte
azalmaktadr. FY yaktnn yksek viskoziteye sahip
olmasnn negatif etkisinin KM motorda azaltld
dnlmektedir.

3. 2. CO Emisyonu

Yanma odasnda CO emisyonunun oluumu yaktn tam
yanmamasndan kaynaklanmaktadr. Yaktn tam yanmas
durumunda yakt ierisinde bulunan karbon atomlarnn
tamam CO2 ye dnr.
ten yanmal motorlarda karbon monoksit (CO) emisyonu
genellikle yakt/hava oranyla kontrol edilebilmektedir [17].
Dizel motorlarnda yanma olayn etkileyen ve yanmay
devam ettiren; yanma blgesindeki scaklk, basn,
karm oran ve oksijen miktarn belirleyen yerel
koullardr [18].

ekil 3 de CO emisyonunun motor devriyle deiimi
grlmektedir.



ekil 3. Farkl motor hzlarnda test yaktlarn CO
mukayesesi.

Motorun Markas ve Tipi 6LD 400 Lombardini
Strok says 4
Silindir says 1
Silindir ap 86 mm
Strok 68 mm
Motor gc 6.25/8.5 (kW/ hp)
Yakt Dizel motorini
Pskrtme ekli Direkt enjeksiyonlu
Pskrtme basnc 200 kg/cm
2

Soutma ekli Hava soutmal
Sktrma Oran 18:1
Devir 3600 min
-1
Yakt
Tr
Younlu
k
20
o
C
(kg/dm
3
)
Viskozite
(mm
2
/s)
Setan
says
Alevlenm
e noktas
(
o
C)
Isl
deer
(kJ/kg)
Fndk
ya
(FY)
0.915
3.3 (37.8
o
C)
51 115 40170
No.2D
(2D)
0.83
4. 3 (27
o
C)
47 58 42300
Plazma tabancas Metco 3MB
Akm (Amper) 500
Voltaj (Volt) 62
Sprey mesafesi (mm) 70
Gaz basnc (psi) (Ar/H2) 80/15
Uygulanan kaplama kalnl
(m)
200m (Al2O3-TiO2)+
50m (NiAl)=250m
Ara malzeme (50 m) NiAl
Kaplama malzemesi Al2O3-TiO2
1752
Hazar, H. ve ztrk, U.


ekil 3 de hem SM hem de KM motorunda btn test
yaktlar iin dk devirlerde CO emisyonun yksek
olduu, orta devirlerde dt, orta devirden sonra ise
artmaya balad grlmektedir. SM motoruna gre KM
motorunun CO emisyonunda D2 yakt iin %19, FY yakt
iin %20 lik bir azalma meydana gelmitir. Her iki motor
iin referans yakt D2 e gre en dk CO emisyonu KM
motorunda FY de (2300 d/dk.)) elde edilmitir. KM
motorunda CO emisyonundaki azalma; seramik kaplama
neticesinde soutmaya ve d ortama giden s kaybnn
azaltlmasyla yanma sonu scaklnn artmas ve bylece
daha fazla HC nin yanmaya itirak etmesiyle [19] izah
edilebilir.

3.3. NOX Emisyonu

NOx emisyonu yanma odas ierisinde bulunan azotun
oksitlenmesi ile oluur. Temel kayna atmosferik azotun
oksidasyonudur.
Nitrik oksit (NO) ve nitrojen dioksit (NO2), NOx emisyonu
olarak birlikte gruplandrlrken, NO, motor silindiri
ierisinde retilen nitrojenin baskn (etken) oksididir. NO
nun esas kayna atmosferik nitrojenin oksidasyonudur.
Ancak yakt ierisinde nemli miktarda nitrojen varsa bu da
ilave bir NO kayna olmaktadr. NOx emisyonu genellikle
1800
o
K nin zerindeki scaklklarda oluur. zellikle O2 in
bulunduu blgelerdeki scakln ykseklii ve bu
scaklkta kalma sresi olduka etkilidir [17].
ekil 4 de NOx emisyonun motor devriyle deiimi
grlmektedir.



ekil 4. Farkl motor hzlarnda test yaktlarn NOx
mukayesesi.

ekil 4 e bakldnda SM ve KM motoru iin dk motor
devrinden orta devire kadar NOx emisyonun artt, orta
devirden sonra azald grlmektedir. NOx emisyonun
dk devirlerde dk kmas, yanma odas scaklnn
dk olmasnn bir sonucu olduu dnlmektedir [21].
Btn test yaktlarnda yksek devirlerde her iki motor iin
NOx emisyonunun yksek kmas, artan scakla ramen
NOx oluumu iin yeterli zamann kalmamasyla izah
edilebilir. SM motora gre KM motorunda NOx
emisyonunda D2 yaktnda %8, FY de %9 luk bir art
tespit edilmitir. KM motorunda kullanlan btn test
yaktlarnda SM motoruna gre NOx emisyonunda art
grlmtr. KM motorundaki NOx emisyonu art,
seramik kaplamann oluturduu termal bariyer etkisiyle
yanma odas elamanlarnn scaklnn artmas ve bylece
yanma scaklnn art ile aklanabilir.

3. 4. Motor Gc (Pe)

ekil 5 de motor gcnn devirle deiimi grlmektedir.



ekil 5. Farkl motor hzlarnda test yaktlarn motor gc
mukayesesi.

ekil 5 de hem SM hem de KM motorlar iin genel olarak
artan motor devriyle birlikte btn test yaktlar iin motor
gcnn artt grlmektedir. Bu da devir saysnn
artmas ile birim zamandaki evrim saysnn artmasnn
doal bir sonucudur. Devir saysnn art, hava trblans
ve daha homojen bir karm oluumu zerinde nemli bir
etkisi vardr. SM motoruna gre KM motorunda btn test
yaktlar iin ortalama motor gc art; D2 de %2.3, FY
de %2.6 olarak tespit edilmitir. KM motorundaki genel
olarak motor gc art, seramik kaplamann oluturduu
termal bariyer etkisi sonucu yanma veriminin iyilemesiyle
aklanabilir.

3.5. zgl Yakt Tketimi (SFC)

zgl yakt tketimi zerinde; yanma verimi, yaktn fiziksel
ve kimyasal zellikleri nemli bir etkiye sahiptir. ekil 6 da
SFC nin motor devriyle deiimi grlmektedir.



ekil 6. Farkl motor hzlarnda test yaktlarn be
mukayesesi.

ekil 6 da hem SM hem de KM motorunda btn test
yaktlar iin SFC nin dk devirlerde artt, orta
devirlerde dt ve yksek devirlerde ise tekrar artt
grlmektedir. SM motoruna gre KM motorunda SFC
deki azalma D2 yaktnda %3.6, FY yaktnda %3.4 olarak
tespit edilmitir. FY yaktnn D2 yaktna gre kalorifik
deerinin dk, viskozitesinin yksek olmas, her iki
motor iinde FY yaktnn daha yksek SFC ye sahip
1753
Hazar, H. ve ztrk, U.


olmasna neden olmutur. ekil 6 ya bakldnda yaplan
kaplama neticesinde KM motorunda kullanlan test
yaktlarn SFC sinde azalma meydana gelmitir. Elde
edilen bu sonu eitli almalarla [11,13] paralellik
gstermektedir.

3. 6. Egzoz Gaz Scakl

ekil 7 de egzoz gaz scaklnn motor devriyle deiimi
grlmektedir



ekil 7. Farkl motor hzlarnda test yaktlarn egzoz gaz
scaklklarnn mukayesesi.

ekil 7 de her iki motorda kullanlan test yaktlar iin artan
motor devriyle birlikte egzoz gaz scaklklarnn ykseldii
grlmektedir. Bu da artan motor devriyle birlikte birim
zamanda motorda yaklan yakt miktarnn artmas ve buna
bal olarak retilen s enerjisinin ykselmesiyle
aklanabilir. nk devir art ile birlikte egzoz gaz debisi
ve scaklnn art, egzoz gaz scakln da arttrr. SM
motoruna gre KM motorunda egzoz gaz scaklk art D2
yaktnda %11, FY yaktnda %12 olarak tespit edilmitir.
SM motoruna gre KM motorunda kullanlan btn test
yaktlarn egzoz gaz scaklnn artmas, yaplan kaplama
neticesinde soutmaya ve d ortama giden snn
azaltlmas ve bu snn egzoz gazna gemesinden
kaynakland dnlmektedir. Yaplan eitli
almalarda [21-22] benzer sonular elde edilmitir.

3. 7. Malzemelerin Yzey Yaplarndaki Deiimler

ten yanmal motorlarda yanma odas paralar ar
scaklk, termal ok gibi olumsuz etkiler altnda alr.
Sktrma zaman sonunda yanma odasnda, yanma
balad zaman alev cephesi her zaman niform bir
ekilde yaylmaz. Yanma odasnda alev cephesinin
dzensiz yaylmas, ksmi alev arpmalar ve vuruntu gibi
olumsuz etkiler meydana getirmektedir. Bylece yanma
odas paralar termal gerilmelere ve termal oklara maruz
kalmaktadr. Bu yanma olumsuzluklar, yanma odasn
oluturan paralarn dzensiz gerilmesine ve normalden
daha fazla yk altnda almasna sebep olmaktadr.
Seramikler, mkemmel korozyon direnci ve yksek erime
noktalarna sahip olmalarndan dolay yksek scaklk
altnda alan malzemeler iin alternatif olarak
grlmektedir. Yanma odas paralarnn yzey
modifikasyonun deitirilmesi, bu olumsuz etkileri
kaplamann karlamasna neden olacaktr. Bylece ana
malzemeler (substrate) zarar grmemekte ve bu paralarn
mrnn artmas salanmaktadr. ekil 8 de uygulanan
seramik kaplamann optik mikroskopla ekilen fotoraf
grlmektedir. ekil 9 da ise pistonlarn alma sonras
SEM (Scanning Electron Microscopy) fotoraflar
grlmektedir.



ekil 8. Uygulanan seramik kaplamann kesitten alnm
optik fotoraf (x100m)


(a) (b)
ekil 9. alma sonras kaplanmam (a) ve kaplanm
(b) pistonlarn SEM fotoraf (x500m)

Fotoraflardan da grld gibi kaplama yaplm pistona
gre modifikasyon yaplmam piston zerinde daha fazla
deformasyonlarn olutuu grlmektedir. Yanma
odasnda yanma zamannda meydana gelen termal ok,
ar scaklk, dzensiz termal gerilme gibi olumsuzluklar
uygulanan seramik kaplama karlayp zerine almtr.
Bylece bu paralarn bu olumsuz etkilerden minimum
dzeyde etkilendii dnlmektedir.

4. Sonular

Bir dizel motorun yanma odas elamanlar olan piston
yzeyi, silindir kafas, egzoz-emme supaplar seramik bir
malzeme ile kaplanm ve bu motorda yakt olarak fndk
ya + dizel yakt karm kullanlmtr. Yanma odas
elamanlar seramik kaplanan dizel motorda s transfer
olaynn azald, bylece yanmay iyiletirerek motorun
performans ve emisyon deerlerini olumlu ynde etkiledii
grlmtr. Yaplan deney sonularna gre:
1754
Hazar, H. ve ztrk, U.


1. FY yaktnn yksek viskozite ve dk kalorifik
deere sahip olmasndan dolay her iki motorda
D2 yaktna gre daha dk motor gc elde
edilmitir. Ancak KM motorunda kullanlan btn
test yaktlarnn motor gc deerinde art
olmutur. Bu art FY yakt iin % 2.6, D2 yakt
iin %2.3 olmutur.
2. SM motoruna gre KM motorunda test yaktlar
iin SFC deerinde azalma tespit edilmitir. SFC
deerindeki azalma D2 yakt iin %3.6 olurken
FY yaktnda %3.4 olarak tespit edilmitir. Termal
bariyer kaplamann yanmay iyiletirerek SFC yi
olumlu ynde etkiledii sylenebilir.
3. SM motoruna gre KM motorunda CO
emisyonunda, D2 yakt iin %19, FY yaktnda %
20 lik azalma meydana gelmitir.
4. Duman younluu SM motoruna gre KM
motorunda FY yakt iin %12 azalma meydana
gelirken D2 yakt iin %11 azalma meydana
gelmitir. Duman younluunun yanmam
yaktn bir sonucu olutuu dnlrse, KM
motordaki termal bariyerin etkisinin duman
younluunu azaltmas beklenen bir sonutur.
5. Oluturulan termal bariyer sonucu SM motoruna
gre KM motorda NOx emisyonunda D2 yakt iin
%8 lik bir art meydana gelirken, FY yaktnda
%9 luk bir art meydana gelmitir. KM
motorunda btn test yaktlarndaki NOx
emisyonu art, yksek gaz scaklndan dolay
meydana geldii dnlmektedir.

Kaynaklar

[1] Borat, O., Balc, M., ve Srmen, A., ten Yanmal
Motorlar, Gazi niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi
Yaynlar,Ankara.
[2] Lapuerta, M., Fernandez, J.R. and Audelo, J.R.,
Diesel particulate emissions from used cooking oil
biodiesel, Bioresource Technology.
doi.org/10.1016/j.biortech.2007.01.033. 2007.
[3] Sahoo, P.K., Das, L.M., Babu, M.K.G. and Naik, S.N.,
Biodiesel development from high acid value polanga
seed oil and performance evaluation in a CI engine,
Fuel. vol. 86, 448-454, 2007.
[4] Bouaid, A., Martinez, M. and Aracil J., A comparative
study of the production of ethyl esters from vegetable
oils as a biodiesel fuel optimization by factorial design,
Chem Eng J. doi.org/10.1016/j.cej.2007.03.077. 2007.
[5] Lin, Y.F., Wu, Y.G. and Chang, C.T., Combustion
characteristics of waste-oil produced biodiesel/diesel
fuel blends, Fuel. vol. 86, 1772-1780, 2007.
[6] Nwafor, O.M.L. and Rice, G., Performance of
rapeseed oil blends in diesel engines, Applied Energy.
vol. 54, 345-354, 1996.
[7] Canakci, M., Combustion characteristics of a
turbocharged DI compression ignition engine fueled
with petroleum diesel fuels and biodiesel, Bioresource
Technology. vol. 98, 1167-1175, 2007.
[8] Altn, R., An experimental investigation on use of
vegetable oils as diesel engine fuels, Doktora Tezi,
Gazi niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, 1998.
[9] Qiu, X. and Hamdi, A., Development of bench test
methods for the evaluation of ion-implanted materials:
piston/bore application, Surface and Coating
Technology. vol. 88, 190-196, 1996.
[10] Wacker, E. and Sander, W., Piston design for high
combustion pressure and reduced heat rejection to
coolant, SAE Technical Paper, No. 820505, 1982.
[11] Hejwowski, T. and Weronski, A., The effect of thermal
barrier coatings on diesel engine performance,
Vacuum. Vol. 65, 427-432, 2002.
[12] Sudhakar, V., Performance analysis of adiabatic
engine, SAE Technical Paper, No. 840850, 1984.
[13] Miyairi, Y., Matsuhisa, T. and Ozawq, T., Selective
heat insulation of combustion chamber wall for a DI
diesel engine with manolithic ceramics, SAE Technical
Paper, No. 890141, 1989.
[14] Salman, S., Kse, R., Urtekin, L. and Fndk F., An
investigation of different ceramic coating thermal
properties, Materials and Design. Vol. 27, 585590,
2006.
[15] Boran, E., Dizel motorlarnda baz iletme
parametrelerinin is oluumu ve motor performansna
etkileri zerine bir aratrma, Yksek Lisans Tezi, Gazi
niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, 2001.
[16] Tree, D.R., and Svensson, K., Soot progresses in
compression ignition engines, Progress in Energy and
Combustion Science, vol. 33, 272-309, 2007.
[17] Heywood, J.B., Internal Combustion Engine
Fundamentals, McGraw-Hill, New York, 1988.
[18] Morel, T., Keribar, Blumberg, P.N. and Fort, E.F.,
Examination of key issues in low heat rejection
engines, SAE Technical Paper, No.860316, 1986.
[19] Zhang, H. and Wang, J., Combustion characteristics
of a diesel engine operated with diesel and burning oil
of biomass, Renewable Energy. vol. 31, 1025-1032,
2006.
[20] Stone, R., Introduction to Internal Combustion
Engines, Macmillan, London, 1985.
[21] French, C.C.J., Ceramics in reciprocating internal
combustion engines, SAE Technical Paper, No.
841135, 1984.
[22] Thring, R.H., Low heat rejection engines, SAE
Technical Paper, No. 860314, 1986.
1755
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye

IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye

TCAR BASF KATALZR LE SABT YATAKLI BR REAKTRDE
C
2
H
5
OH-REFORMNG PROSES LE HDROJEN RETM

HYDROGEN PRODUCTION BY C
2
H
5
OH-STEAM REFORMING PROCESS
IN A FIXED-BED REACTOR WITH COMMERCIAL BASF CATALYST


Menderes LEVENT
a,*
, Murat ABABA
b
, Yusuf AHN
c

a,*
Atatrk niversitesi, Mhendislik Fakltesi Kimya Mh. Bl., Erzurum, Trkiye, E-Posta: mlevent@atauni.edu.tr
b
Atatrk niversitesi, Fen Fakltesi, Fizik Blm, Erzurum,Trkiye, E-Posta: muratagbaba@mynet.com.tr
c
Atatrk niversitesi, Fen Fakltesi, Fizik Blm, Erzurum,Trkiye, E-Posta: ysahin@atauni.edu.tr

zet

Bu almada, etanoln buharla reforming prosesi ile
hidrojen retimi yaplmaktadr. Bu ama iin BASF
firmasndan 700 Cye kadar kullanlabilecek ticari bir
katalizr (NiO/SiO2,MgO,CaO,Cr2O3) temin edilmitir. Bu
ticari katalizrn laboratuvarda test almalar yaplmtr.
Daha nceki bir proje almasnda, hidrokarbon buhar
reforming almalar iin dizayn edilen bir deney seti ile,
bu prosese ait deneysel lmler gerekletirilmitir.
almalarda, ticari katalizr H2 akmnda 600Cde
artlandrlmtr. Farkl scaklklarda ve farkl etanol/su
oranlarnda ve farkl tanecik byklklerinde, hidrojenin
reaktr k gaz karmndaki yzde bileimleri
llmtr. Gaz karmnn analizi iin bir Mini GC
kullanlmtr. GCde birinci seri deneylerde, Azor (N2) gaz
tayc olarak kullanlarak sistem knda yksek
oranlarda H2 tayinleri yaplmtr. GCde ikinci seri
deneylerde He tayc olarak kullanlarak reaksiyonun
dier rnleri de tayin edilmitir. Su/etanol hacim oranlar,
1/10, 1/8, 1/6, 1/4 ve 1/2 alnarak deneysel lmler
300C -700C scaklk aralnda alnmtr. Etanol/su
Besleme debileri 0-4 barlk bir perilstatik pompa ile
sisteme yaplmtr. Deneysel almalar iin reaktre 5
gram katalizr yklenerek devam edilmi olup, yaplan
analizler neticesinde hidrojen verimi % 70- %80 civarnda
bulunmutur. Her bir deney iin toplanan kondensat daki
etanol bileimleri aratrld, ancak etanoln tamamna
yaknnn rne dnt grlmtr. Deneysel alma
scakl arttka etanol dnm ve hidrojen verimlerinde
belirgin artlar kayd edilmitir. Elde edilen lmlerden
yararlanarak bu prosesin optimum operasyon
parametreleri, reaksiyona ait kinetik parametreler
hesaplanmaya alld. Ticari BASF katalizr kullanlarak
farkl etanol/su oranlar iin retilen hidrojen miktarlar
lld ve elde edilen deneysel verilerden etanol-buhar
reforming reaksiyonuna ait baz kinetik parametreler
hesaplanmtr.

Anahtar kelimeler : etanol buhar reforming, ticari
katalizr, hidrojen retimi, kinetik parametreler

Abstract

In this study, hydrogen production has been realised with
ethanol-steam reforming process. For this purpose, a
commercial catalyst (NiO/SiO2, MgO, CaO, Cr2O3) with
uses up to 700 C has been provided from BASF
company. Testing studies of this commercial catalyst have
been carried out in Laboratory. From a previous Project
study, with an designed experimental setup for
hydrocarbon steam reforming, the experimental
measurements of this study were conducted. For these
studies, the commercial catalyst was reconditioned with H2
stream at 600 C. At different temperatures and at different
ethanol/water ratios and with different particle sizes,
hydrogen percentages of composition in gas mixture were
measured at the reactor exit. For analyses of gas mixture a
Mini GC has been used. At first series of experiments with
GC, by using Nitrogen(N2) as carrier, higher
ratios(contents) of H2 were determined in the exit of the
system. By using He as carrier in second series of
experiments with GC, other products of reaction were
determined. By taking ethanol/water volume ratios as 1/10,
1/8, 1/6, 1/4 and 1/2 at 300C-700C temperature range,
the experimental measurements were carried out. With a
perilstatic pump of 0-4 bar pressure, Ethanol/water feed
flowrates were supplied for the system. For this
experimental study, by loading a 5 gr of catalyst to the
system, hydrogen yield was obtained around 70%-80% as
a result of conducted analysis. Ethanol composition in
collected condensat was investigated for each experiment,
however, it has been observed that nearly all of the
ethanol was converted. When experimental operation
temperature was increased, it has been seen that ethanol
conversion and hydrogen yield are significantly increased
as recorded. By beneficial of obtained(collected)
measurements, the optimum operation parameters of this
process, and kinetic parameters of the reaction have been
attempted to calculate. By using commercial BASF
catalyst, for different ethanol/water ratios, produced
hydrogen quantities measured and from obtained
experimental data, some kinetic parameters have been
calculated for the ethanol-steam reforming reaction.

Keywords: ethanol steam reforming, commercial catalyst,
hydrogen production, kinetic parameters

1. Giri

Etanoln buhar reformingi ile Ir/CeO2 katalizr zerinde
hidrojen retimi, reaksiyon mekanizmas ve katalizr
kararll Zhang ve arkadalar[1] tarafndan allmtr.
Etanoln asetaldehite dehidrojenasyonunun birincil
reaksiyon olduunu belirtmektedirler ve dk
scaklklarda asetaldehitin metan ve COya bozunduunu
belirtmektedirler. Metann daha sonra H2 ve COya reforme
olduunu ve asetonun dorudan H2 ve CO2ye
dntne iaret etmektedirler. CO,CO2 ve CH4e
ilaveten su/etanol karm, yksek scaklklarda, buhar-
metan reforming ve su-gaz deiimini salayan en byk
1756
Levent,M. Ababa, M. ahin, Y.

reaksiyonlar olduunu beyan etmektedirler. Su/etanoln
stokiyometrik bir besleme bileimi ile 650Cde dahi
etanoln buhar reforminginde Ir/CeO2 katalizrnn
kararl bir performans saladn ve k gaz bileiminin
300 saatlik bir iletme zaman iin deimeden kaldn
beyan etmektedirler.

Liguras ve arkadalar[2], destekli yeni metal katalizrler
zerinde etanoln buhar reformingi ile yakt hcreleri iin
hidrojen retimini almlardr. almlarnda etanoln
buhar reformingi(SR) iin destekli yeni metal katalizrlerin
katalitik performansn metal yklemesi(%0-5 arlk
orannda) ve destek doas(Al2O3, MgO, TiO2) aktif metalik
fazn doasna(Rh,Ru,Pt,Pd) binaen 600-850C scaklk
aralnda aratrmlardr. almalarnda Rh bileimli
katalizrlerin, benzer metal bileimine sahip Pt, Ru ve Pd
katalizrlerine gre, etanol buhar reformingi iin nemli
derecede daha aktif ve seici olduunu gzlemlemilerdir.

Co, Ir ve Ni katalizrler zerinde hidrojen retimi iin
biyoetanoln buhar reformingi Zhang ve arkadalar[3]
tarafndan allmtr. Belirtilen katalizr ile 300-700C
aralnda etanol-buhar reforming reaksiyonunu
incelemilerdir. Dk scaklklarda aset aldehite etanol
dehidrojenasyonu ve metan ve karbon diokside etanol
bozunmasnn birincil reaksiyonlar olduunu
belirtmektedirler. Yksek scaklklarda, aset aldehit ve
aseton gibi tm etanol ve ara rnlerin tamamnn
hidrojene, karbon oksitleri ve metana dnt, metan
buhar reformingi ve tersinir su-gaz deiim reaksiyonlar
en byk reaksiyonlar olduunu k gaz bileiminde tayin
etmilerdir. Daha nemlisi, uzun dnem kararllk
testlerinde Ir/CeO2 katalizrnn hibir deaktivasyon
olmakszn 300 saat iletme sresi boyunca
kararllklarndan herhangi bir deiim olmadn
belirtmilerdir.

Ni/CeO2-ZrO2 katalizr zerinde etanoln oksidatif buhar
reformingi Biswas ve Kunzru[4] tarafndan allmtr.
Dnm ve rn seicilikleri zerine oksijen ilavesi ve
boluk zamannn etkisi 400-650Clik bir scaklk
aralnda 1/8 etanol/su molar oran ile atmosfer
basncnda aa akl borusal sabit yatakl bir reaktrde
incelemilerdir. O2/EtOH molar oran 0,5den 1,5a kadar
deitirilmitir. Oksijen varlnda, katalitik aktivite nemli
derecede yksek ve etkisinin dk scaklklarda(<450C)
fazla olduunu belirtmektedirler. Hidrojen verimleri,
seiciliklerin ve karbon oluumunda oksijen ilaveleri ile
nemli lde etkilendiini belirtmektedirler. 500Cden
kk bir scaklkta hidrojen veriminin O2/EtOHn 0,5lik bir
molar orannda en yksek olduunu belirtmektedirler.
Buna ilaveten yksek scaklklarda, daha yksek hidrojen
verimleri oksijen yokluunda elde edildii rapor
edilmektedir. Beslemede(O2/EtOH0,5) yksek oksijen
varlnda hidrojen veriminin dt belirtilmektedir.

Bir hibrid elektrik aracnda hidrojen retimi iin etanol
reformingi ve proses optimizasyonu Klouz ve
arkadalar[5] tarafndan allmtr. almalarnda, bir
kat polimer yakt hcresine(SPFC) beslemek iin
hidrojence zengin bir akm retmek iin bir Ni/Cu katalizr
zerinde bir etanol reforming prosesinin optimizasyonuna
odaklanmlardr. Reformere H2O/EtOH ve O2/EtOH
besleme molar oranlar, etanol reformerinin knda
hidrojen ve CO2/COx molar oranlarn maksimize etmek
iin seyreltilmi artlar altnda almlardr. Deneysel
sonular temeli zerinde scakln bir fonksiyonu olarak
etanol reforminginin detayl bir kinetik mekanizmasn
mzakere etmilerdir. Reaksiyon seicilii ve karbon
oluumu zerine oksijenin rolne zel bir itina
harcamlardr.

Yakt hcresi uygulamlar iin hidrojenin oluumu iin
Ni/destekli katalizrler zerinde etanoln buhar
reformingini Denis ve arkadalar[6] tarafndan
allmtr. Makalede, aktiviteler zerine nikel katalizrn
destek doalarnn (TiO2, ZnO, Al2O3 ve Al2O3 -Fe2O3)
etkisi dnlm ve deney sonular rapor edilmitir.
Katalizr destek zerinde grnen etanoln kimyasal
transformasyonu, prosesin retebilirlii ve seiciliine etki
eden kimyasal doasnn nemli bir faktrn oluturur.
almalarnda, biyoetanoln buhar reformingi iin dizayn
edilen nikel katalizrde en uygun destein ZnO ve TiO2
olduunu belirtmektedirler. Uygun fazlalktaki su
miktarnn(4/1den daha yksek H2O/EtOH) reaksiyon
karmnda olmasnn katalizrde karbon kmesini
snrlad belirtilmektedir.

1.1. Reaksiyonun Kinetik ve Termodinamik
Analizi

Etanol-buhar reformingi, H2, CO2, CO ve CH4 oluumunu
hesaba katarak ana reaksiyondan oluur[7] :
2 2 2 5 2
6 2 3 H CO O H OH H C + + (1)
2 2 5 2
4 2 H CO O H OH H C + + (2)
O H CH H OH H C
2 4 2 5 2
2 2 + + (3)
Belirtilen reaksiyonlar endotermik reaksiyonlardr. Bu
nedenle rekasiyonlarn oluabilmesi iin reaksiyon ortam
srekli olarak uygun reaksiyon scaklna stlmaldr.
Dier drt reaksiyon da oluur : aset aldehite etanol
dehidrojenasyonu, etilene etanol dehidrojenasyonu, ve
karbon dioksit ve metana etanol krakingi, yada etanolden
karbon monoksit, metan ve hidrojen oluumu[7].

Yaplan kinetik hesaplamalar ile aktivasyon enerjisinin
4,5x10
3
- 7,5x10
3
kJ/kmol aralnda deitii ve
literatrle de[12] bire bir rtt grlmektedir. Ayn
zamanda ortalama reaksiyon hz sabitinin de k = 3,28x10
-2

dak
-1
olduu bulunmutur. Bu almada, Etanol-Buhar
Reaksiyonuna ait deik scaklklardaki hz sabitleri ve
Aktivasyon Enerjileri izelge 1de verilmitir.

izelge 1. Reaksiyona ait baz kinetik parametreler
Scaklklar(C) 250 400 650
k (dak
-1
) 3,33x10
-2
4,16x10
-2
5,50x10
-2
250-400C Scaklk Aral
iin Aktivasyon Enerjisi,
E (kJ/Kmol)
400-650C Scaklk
Aral in Aktivasyon
Enerjisi, E (kJ/Kmol)
4,4341x10
3
5,768x10
3
Aktivasyon Enerjilerinin hesapland korelasyon :
E= R(T1(ort)* T2(ort))/( T2(ort)- T1(ort))*(ln(k2(ort)/ k1(ort))

eitli scaklklarda Barin ve dierleri [8] kitabndan alnan
300K, 500K, 800K ve 1000K scaklndaki verilerden
ampirik forml retme yntemiyle retilen birka forml
yardmyla elde edilen Cp , Hf, Gf nin 673K deki dierleri
izelge 2.de verilmitir.
1757
Levent,M. Ababa, M. ahin, Y.

izelge 2. Reaksiyona ait Termodinamik Parametreler
T(K)
(673K)
Cp
[J/(mol)(K)]
Hf
[kJ/(mol)]
Gf
[kJ/(mol)]
CH4 56,41 -84,69 -14,85
CH3OH 71,82 -212,04 -107,85
C2H5OH 114,77 -249,14 -77,04
CO 31,04 -110,71 -170,93
CO2 48,88 -393,92 -395,29
H2 29,54 0 0
H20 37,39 -245,37 -210,34
N2 30,68 0 0
O2 32,66 0 0
C
2
H
5
OH + 3H
2
O = 6H
2
+ 2CO
2
Reaksiyonu yardmyla hesaplanan 673Kdeki
Hr, Gr ve Kp deerleri, Smith vd. [ [[ [9] ]] ]den :
T( K) Hr
[kJ/(mol)]
Gr
[kJ/(mol)]
Kp

2. Deneysel

2.1. Deney Sistemi ve Deneysel Metod

Deney sistemi balca drt ksmdan meydana
gelmektedir(ekil 1). 1). Ak sistemi : 4 adet rotametre
den olumakta ve her biri 0-1000ml/daklk lm
kapasitesine sahiptir. 2). buhar sistemi : 0-4 bar iletme
basnc artlarnda altrlabilen, 0-6 ml/dak su besleme
kapasitesine sahip olan bir adet perilstatik pompa, bir adet
krom-nikel alaml elikten yaplm, 1,5 metre
uzunluundaki dikey bir boru, ve bu borunun reaktre ve
pompaya baland ilgili balant elemanlar, buhar
emniyet vanas ve bir adet basn gstergesinden
olumaktadr. Perilsatik pompa sistemin alt ksmnda yer
almaktadr. Su, buradan ters ynde frn ierisine
pompalanmakta ve frnn tepesinden reaktr iine
buharlaarak akmaktadr. 3). Krom nikel alaml yksek
scakla dayankl iki adet sabit yatakl reaktr, her biri 2
cm d, 1,5 cm i apnda, 96 ve 83,5 cm yksekliindedir.
Borusal frn, d ksm kp eklinde olup scaklk
kayplarna kar tamamen izole edilmi olup, i ap 5 cm
ve ykseklii 80 cm olan seramik boru ksm tamamen
diren telleri ile sarlm durumdadr. Bu frn, ate
imentosu ile kaplanm olup, 380 Voltluk sanayi ebekesi
ile stlabilmekte ve 1200 C scakla stlabilmektedir. 4).
gaz analiz sistemi, iki ksmdan olumaktadr. A). Deiik
gaz karmlarnn oluturulabildii, Gas kartrma sistemi,
bu sistem, 4 adet rotametre den olumakta, her bir
rotametrenin kapasitesi 0-1000 ml/dakikadr. Bu
rotametrelerin her biri ayr ayr saf H2, CH4, CO ve CO2
gazlar ile kalibre edildi. B) Midi GC analiz cihaz 15 kg
arlnda olup kbik bir ciahazdr. Cihazn n ksmnda
lokal bir kontrol paneli mevcutdur. Cihazn iinde bir adet
TCD detektr mevcuttur. Cihaz iinde iki adet dolgulu
kolon mevcut olup bunlardan birisi Porapak Q ve dieri de
Molecular sieve kolonlardr. Cihazn konfgrasyonu,
hidrokarbon reforming prosesindeki k gazlarnn
analizini yapabilme amac iin ayarland. Cihazn yan
tarafnda iki adet otomatik valf mevcut olup bunlardan birisi
komtasyon vanas ve dieri de denge vanasdr[8,9].
Deneysel almalara balamadan evvel reaktre 5 gram
katalizr yklenmitir. Katalizr yzeyine karbon kmesini
nlemek amac ile, katalizr 100ml/daklk H2 akmnda
500Cde 6 saat sresince indirgenmitir. Bylece,
katalizrdeki NiO, metalik nikele indirgenerek, katalizrn
aktiflii salanmtr. Deney balangcnda sisteme 200
ml/daklk N2 gaz beslenmitir. Sistem scakl 250 Cye
ulanca Azot ve Hidrojen akmlar kesilmitir. Katalizr
yzeyinde karbon kmesini engellemek iin katalizr
indirgeme deneyleri her gn belirli sreler iin yapld.
Katalizr deformasyonunu nlemek amac ile katalizr
yatana su zerreciklerinin geii, EtOH/Su karmn
yksek scaklklara starak nlenmitir. Katalizr H2 ile
indirgeme sonras, karbon kmesinin olmamas iin
hemen her gn deneylere devam edilmitir. Katalizr,
deneyler iin hazr hale getirildikten sonra, sisteme 0,5-1
ml/daklk EtOH/Su karm beslenmitir. Scaklk
kademeli olarak yksetilmi ve deiik scaklklara karlk
sistem kndaki gaz karm analiz edilmitir.

Sistem, mevcut almadaki tm gazlar analiz edebilme
zelliine sahiptir. GC iin Helyum ve Azot gazlar tayc
olarak kullanlmtr. GC analiz cihaznn k voltajlar bir
ADC kart ile srekli olarak okundu ve Dizge Analitik Ltd.
tarafndan gelitirilen bir izim program ile bir Pentyum-IV
bilgisayar ekrannda srekli olarak gzlendi ve her bir
deneye ait tm k pikleri bilgisayarda depolanmtr.
Daha sonra, bilinmeyen numunelerin iindeki her bir gazn
pik alanlar GC ile tespit edildi ve bilgisayara kayt edildi.
Bilinmeyen numunenin pikleri saf gazlarn pikleri ile
karlatrlarak, bilinmeyen numune iindeki her bir gazn
bileimi tayin edildi. Gaz kromatorafisine tayc gazn
giri basnc 2,1 bar ve analizin yapld GC frnnn
scakl 80 C dir. Helyum ile analiz yaplrken detektr
akm 150 mA ve hassaslk 10 a ayarlanmtr. Azot ile
gaz karmlar analiz edilirken dedektr akm 60 mAe
ayarland ve hassaslk(Gain) 10 olarak ayarlanmtr. GC
hassaslk ayarlar 1 ile 10 arasnda deimektedir. 10
deeri GCnin en hassas ayar olup 1 ise en az hassas
olan ayarlarndan birisidir[8,9].


ekil 1. Deney Sisteminin Ak emas (Bu Deney Sistemi
Sonulandrlm olan 106M162 Nolu TBTAK-
MAG ve 2004/101 Nolu A-BAP Proje almalar
iin M. Levent tarafndan dizayn edilmitir)[10,11]


1758
Levent,M. Ababa, M. ahin, Y.

2.1. Katalizr Bileimi ve Katalizr Test
almlar :

Bu almada, kullanlan Ticari BASF katalizr yksek
oranda NiO ihtiva etmektedir. Katalizrdeki NiO, % 52
orannda olup destek maddeleri, SiO2, MgO, CaO ve
Cr2O3 dr. Katalizr tabletler eklinde olup 3 mm
yksekliinde ve 3 mm apnda silindirik peletlerden
olumaktadr. Katalizrn younluu 1006 kg/m
3
olup 0 -
700 Clik iletme scaklna sahiptir. Katalizrn spesifik
yzey alan 247 m
2
/grdr. alma ncesi ve sonrasnda
BASF firmasndan izin alnarak katalizrn bileik ve eser
element analizi XRD ve WDXRF cihazlar ile yapld.
Deney ncesi yaplan testlerde, katalizr bileiminde
karbon grlmemitir. Bir aylk alma sonrasnda,
kullanlm katalizr bileiminde bir miktar karbon
grlmtr. Bu da, her deney sresince, katalizr
yzeyinde eser miktarda karbon kmesinin gerekletiini
gsterir. Ancak, karbon kmesi ok yava olmaktadr ve
bir ay boyunca katalizr kullanlabilmekte, ve hidrojen
verimlerinde nemli bir d grlmemitir. Katalizr
yzeyinde karbon kmesini minimum seviyede tutabilmek
iin reaksiyon ortam srekli olarak indirgen artlarda
muhafaza edilmektedir. Bu da, reaksiyon ortamndan
srekli olarak bir miktar hidrojen geirerek veya hidrojen
bulundurarak salanmaktadr.

3. Sonular ve Tartma :

Bu almada farkl EtOH/Su oranlarnda ve farkl
scaklklarda Etanol-su buhar reforming prosesi ile bir
ticari BASF katalizr eliinde hidrojen retim verimleri
incelenmitir. Deneysel almada hacimce 1/10, 1/8, 1/6,
1/4 ve 1/2 Etil alkol/Su oranlarnda ve farkl scaklklarda
(300, 400, 500, 600, 700 C) elde edilen hidrojen pik
alanlar ve retilen gaz karmndaki % H2 deerleri
hesaplanmtr. 1/10luk hacimce EtOH/H2O oran ve
250C-700C scaklk aralna karlk gelen H2 pik
alanlar ekil 2de verilmitir. ekil 2den grld gibi H2
pik alan 250Cde sfra yakn km olup scakln
300C ye ykselmesi ile H2 pik alannda hzl bir art
gzlemlenmitir. H2 pik alan 300Cde 4200 mVs civarnda
okunmu olup scaklk ykseldike H2 pik alan 5000
mVsye yaklamtr. H2 pik alan reaktrden elde edilen
hidrojen verimi ile doru orantldr. H2 pik alan yksek
scaklklarda(700 C) en yksek bulunmutur. Bu da
yksek scaklklarda(700-900C) uygun bir katalizr ile
daha yksek hidrojen verimleri elde edilebileceini
gstermektedir.

Scakla karlk hacimce 1/10luk EtOH/Su deeri iin
reaktr kndaki %H2 konsantrasyonu ekil 3de
gsterilmitir. ekilden grld gibi, % H2
konsantrasyonu 300 C de % 70 deeri zerine hzl bir
art gstermitir. Bu da EtOH/Su reaksiyonunun BASF
ticari katalizr zerinde 300 Cden itibaren hzla
olumaya baladn gstermektedir. 300-700 C
aralnda %H2 verimi art eilimi gstererek % 80
deerine kadar ykselmitir.
Farkl Etil alkol/Su oranlarna karlk deiik
scaklklardaki H2 pik alanlar ekil 4de gsterilmitir.
ekildende grld gibi en yksek H2 pik alanlar
1/10luk EtOH/Su oran ve 700 C scaklklarda elde
edilmitir. En dk H2 pik alanlar 1/2lik EtOH/Su oranlar
iin elde edilmitir.
ekil 5de scakla karlk deiik EtOH/H2O oranlar iin
% H2 konsantrasyonlar gsterilmitir. ekilden de
grld gibi en yksek konsantrasyonu, 1/10luk
EtOH/H2O deeri iin elde edilmitir. %H2 deerleri yksek
scaklklarda %80 civarnda bulunmutur.
Scakla karlk hacimce 1/8lik EtOH/H2O oran iin k
gaz karmndaki dier gazlar(CO2, CO, CH4) tespit
edilmi olup ekil 6da gsterilmitir. ekilden de
grld gibi CO2 yzdesi, scaklkla nce artm ve daha
sonra azalmtr. CO2 yzdesi, CO ve CH4e gre daha
yksek km, ancak H2 yzdesine gre olduka dk
kmtr.

ekil 7de toplam gaz karmndaki tm gazlar deiik
EtOH/Su oranlar ve deiik scaklklar iin gsterilmi
olup, H2 yzdelerinin dier gazlara gre(CO2, CO ve CH4)
belirgin bir ekilde daha yksek olduu grlmtr. Tm
bu ekillerden de grld gibi H2 yzdesi, dk
EtOH/H2O oranlarnda(1/10) en yksek olup, EtOH/H2O
orannn drlmesi ile(1/2), H2 verimlerinin de dt
grlmtr.

Bu almada, bulunan sonulara gre reaksiyonun birinci
mertebeden endotermik bir reaksiyon olduu grlmtr.
Aktivasyon Enerjilerinin dk kmas, difzyon direncinin
reaksiyon hz zerine nemli bir etkisinin olmadn
gstermektedir. Kullanlan katalizr miktarlar(5gr) dk
seviyede tutularak reaksiyonun izotermal scaklk dalm
muhafaza edilmitir. Bylece, gerek(intrinsic) reaksiyon
kinetii llmeye alld. Deneysel almalar, farkl
scaklklarda (250-700 C) farkl EtOH / Su oranlarnda,
farkl deneysel alma srelerinde(0-240daika) ve farkl
katalizr boyutlarnda gerekletirilmektedir. Reaksiyonun
Aktivasyon enerjisi deerlerinin dk kmas (4,5x10
3
-
7,5x10
3
kJ/kmol aralnda), reaksiyonun kimyasal
reaksiyon kontroll olduunu gstermektedir. Bulunan
aktivasyon enerjisi deerleri Literatrde benzer bileime
sahip katalizrlerle yaplan almalarla uyum iindedir
[12].

Sonu olarak, farkl Etanol/Su oranlarnda ve farkl
scaklklarda deneyler yaplarak hidrojen verimleri
hesaplanmtr. k gaz karmnda, en yksek hidrojen
konsantrasyonuna dk EtOH/H2O oranlarnda ve yksek
scaklklarda eriilmitir. Deneysel alma halen devam
etmektedir. Bundan sonraki deneylere, farkl katalizr
boyutlar ve farkl EtOH/H2O oranlar ile deiik zamanlar
iin devam edilecektir. Laboratuvar artlarnda bir katalizr
hazrlanmaya allacaktr, ayn deneysel artlarda
yaplacak almalarda kullanlacaktr. Bulunan hidrojen
verimleri, mevcut ticari katalizrle bulunan hidrojen
verimleri ile karlatrlacaktr. Bu reaksiyonun detayl
kinetik ve termodinamik parametre hesaplamalar, tm
deneysel lmler yapldktan sonra gerekletirilecektir.
Reaksiyona ait kinetik parametreler integral metoduna
gre literatrden bir reaksiyon hz ifadesi seilerek
yaplacaktr.
1759
Levent,M. Ababa, M. ahin, Y.

200 300 400 500 600 700
0
1000
2000
3000
4000
5000
1/10V
C
2
H
5
OH
/ V
H
2
O
H
2

p
i
k

a
l
a
n

,
(
m
V
s
)
Scaklk, (
0
C)

ekil 2. Scakla karlk 1/10luk EtOH deeri iin H2 pik
alan



200 300 400 500 600 700
0
10
20
30
40
50
60
70
80
1/10V
C
2
H
5
OH
/ V
H
2
O
%

H
2
Scaklk, (
0
C)


ekil 3. Scakla karlk 1/10luk EtOH/H2O deeri iin
%H2


0 2 4 6 8 10
3400
3500
3600
3700
3800
3900
4000
4100
4200
4300
4400
4500
4600
4700
4800
4900
H
2

p
i
k

a
l
a
n

,

(
m
V
s
)
Su/Alkol
700
0
C
600
0
C
500
0
C
400
0
C
300
0
C


ekil 4. Farkl Su/Alkol oranlarna karlk deiik
scaklklardaki H2 Pik Alan




300 400 500 600 700
58
60
62
64
66
68
70
72
74
76
78
80
82
%

H
2

scaklk, (
0
C)
1/10V
C
2
H
5
OH
/ V
H
2
O
1/8V
C
2
H
5
OH
/ V
H
2
O
1/6V
C
2
H
5
OH
/ V
H
2
O
1/4V
C
2
H
5
OH
/ V
H
2
O
1/2V
C
2
H
5
OH
/ V
H
2
O
ekil 5. Scakla karlk deiik EtOH/H2O oranlar iin %
H2




1760
Levent,M. Ababa, M. ahin, Y.

300 400 500 600 700
0
2
4
6
8
10
12
14
T
o
p
l
a
m

g
a
z

y

z
d
e
s
i
Scaklk, (
0
C)
CO
2
CO
CH
4

ekil 6. Scakla karlk 1/8lik EtOH/H2O oran iin
dier gazlarn(CO2, CO ve CH4) karmdaki yzdeleri




300 400 500 600 700
0
10
20
30
40
50
60
70
80
T
o
p
l
a
m

g
a
z

k
a
r

m

y

z
d
e
s
i
Scaklk, (
0
C)
1/10V
C
2
H
5
OH
/ V
H
2
O
H
2
1/8V
C
2
H
5
OH
/ V
H
2
O
H
2
1/6V
C
2
H
5
OH
/ V
H
2
O
H
2
1/4V
C
2
H
5
OH
/ V
H
2
O
H
2
1/2V
C
2
H
5
OH
/ V
H
2
O
H
2
1/6V
C
2
H
5
OH
/ V
H
2
O
CO
1/6V
C
2
H
5
OH
/ V
H
2
O
CH
4
1/6V
C
2
H
5
OH
/ V
H
2
O
CO
2
1/8V
C
2
H
5
OH
/ V
H
2
O
CO
1/8V
C
2
H
5
OH
/ V
H
2
O
CH
4
1/ 8V
C
2
H
5
OH
/ V
H
2
O
CO
2
ekil 7. Scakla karlk deiik EtOH/H2O oranlar
iin Toplam gaz karm yzdesi










Kaynaklar

[1] Zhang, B., Cai, W., Li, Y., Xu, Y., Shen, W., Hydrogen
production by steam reforming of ethanol over an
Ir/CeO2 catalyst: Reaction mechanism and stability of
the catalyst, Int. J. Of Hydrogen Energy, Vol.33,
4377- 4386, 2008 .
[2] Liguras,D.K., Kondarides, D.I., Verykios, X.E.,
Production of hydrogen for fuel cells by steam
reforming of ethanol over supported noble metal
catalysts, Applied Catalysis B : Environmental,
345-354, 2003. Vol.43,
[3] Zhang, B., Tang, X., Li, Y., Cai, W., Xu, Y., Shen, W.,
Steam reforming of bio-ethanol fort he production of
hydrogen over ceria-supported Co, Ir and Ni catalysts,
Catalysis Communications, Vol.7, 367-372, 2006.
[4] Biswas, P., Kunzru, D., Oxidative steam reforming of
ethanol over Ni/CeO2-ZrO2 catalyst, Chemical
Engineering Journal, Vol.136, 41-49, 2008.
[5] Klouz, V., Fierro, V., Denton, P., Katz, H., Lise, J.P.,
Bouvot-Mauduit, S., Mirodatos, C., Ethanol reforming
for hydrogen production in a hybrid electric vehicle:
process optimisation, Journal of Power Sources,
Vol.105, 26-34, 2002.
[6] Denis, A., Grzegorczyk, W., Gac, W., Machocki, A.,
Steam reforming of ethanol over Ni/support catalysts
for generation of hydrogen for fuel cell applications,
Catalysis Today, Vol. 137, 453-439, 2008.
[7] Aupretre, F., Descorme, C., Duprez, D., Casanave, D.,
Uzio, D., Ethanol steam reforming over MgxNi1-x Al2O3.
spinel oxide-supported Rh catalysts, Journal of
Catalysis, Vol.233, 464-477, 2005
[8] Barin, I., Sauert, F., Schultze-Rhonhof, E., Wang, S.S.,
Thermochemical Data of Pure Substances, VCH
Verlagsgesellschaft, Weinheim, Germany, 1993.
[9] Smith, J.M., Vanness, H.C. and Abbott, M.M.,
Introduction to Chemical Engineering
Thermodynamics, 5th. Edition, McGraw-Hill, Inc.,
1996.
[10]Levent, M., Kk, O., alban, T.,Katalitik Kmr
Gazlatrma Prosesi ile Hidrojen retimi, VII. Ulusal
Temiz Enerji Sempozyumu(UTES2008), 17-19
Aralk 2008, stanbul,Trkiye
[11 Levent, M, Kk, O., alban, T., Hidrokarbon
Reforming Prosesi ile Hidrojen retimi, TBTAK-
MAG Projesi(No: 106M162 TBTAK-MAG) Sonu
Raporu(3 Eyll 2007) ve Atatrk niversitesi BAP
Projesi (No: 2004/101) Sonu Raporu(Mays 2008).
[12] Akande,A.J.,MSc Thesis, Production of Hydrogen by
Reforming of Crude Ethanol, Department of Chemical.
Engineering, University of Saskatchewan,
Saskatchewan, Canada, 2005










1761
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye
IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye
ISI GER KAZANIMLI AKIKAN YATAK SREKL KURUTUCU TASARIMI,
MALATI VE TUZ KURUTMASINDA NCELENMES

DESIGNING AND MANUFACTURING OF HEAT RECOVERY FLUID BED
CONTINUOUS DRIED AND INVESTIGATED AT DRYING SALT


M.Ali ERSZ
a *
Hikmet DOAN
b
a *
Mamak Ortaky 80. Yl Endstri Meslek Lisesi, Ankara, Trkiye, E-posta: maliersoz@hotmail.com
b,
Gazi niversitesi Teknik Eitim Fakltesi, Ankara, Trkiye, E-posta: hdogan@gazi.edu.tr


zet

Bu almada, s geri kazanml akkan yatakl srekli
kurutucu (IGKAYSK) tasarm yaplarak imalat gerekleti-
rilmitir. Bu kurutucu, gdadan kimya endstrisine kadar
birok alanda kullanlan tuzun, kurutulmasnda deneysel
olarak incelenmitir. IGKAYSK'da kurutma havasndan
kazanlan enerji kurutma havas scakl ykseldike art-
mtr. 94
o
C yaplan deneyde geri kazanlan enerji 0,37
kW, 126
o
C kurutma havas scaklnda 0,64 kW ve 171
o
C kurutma havas scaklnda 1,10 kW olarak tespit edil-
mitir. IGKAYSK da s geri kazanm nitesinin kurutma
havasndan geri kazanlan enerji miktar 94
o
C kurutma
havas scakl iin % 7, 126
o
C kurutma havas scakl
iin % 8 ve 171
o
C kurutma havas scakl iin ise % 10
olmutur. Sisteme kazandrlan enerji ile kurutma havas
scakl ykseltilerek tuzdan daha fazla nem atlmas sa-
lanmtr. Bylece ayn miktarda enerji kullanlarak daha
ksa srede ve daha kuru olan tuz elde edilmitir.

Anahtar Kelimeler : Kurutma, Tuz, Is geri kazanm

Abstract

In this study, heat recovery fluidized bed continuous dryer
(HRFBCD) has been designed and manufactured. This
apparatus was experimentally used for drying of salt which
is used in various areas from food to chemistry. In
HRFBCD, the rate of obtained energy in air of drying
increased when air of drying increased. Recovered energy
achieved at 94
o
C, 126
o
C and 171
o
C were determined
0,37 KW, 0,64 KW and 1,1 KW, respectively. In HRFBCD,
the rate of recovered energy acquired from drying air of
heat recovery unit for 94
o
C, 126
o
C and 171
o
C were % 7,
% 8 and % 10, respectively. Putting out more moisture
from salt by increasing the temperature of drying air was
provided with recovery energy for system. So, more dry
salt in sort time were acquired by using equal quantity of
energy.

Keywords: Drying, Salt, Heat recovery.
1. Giri
Bugn herkes tarafndan kabul edilmektedir ki; en ucuz
enerji, verimli kullanm sonucu tasarruf edilen enerjidir. Bu
nedenle; enerji atklarnn deerlendirilmesi, enerji verimli-
liinin arttrlmas ve mevcut enerji kayplarnn nlenmesi
son derece nemlidir. Bunun sonucu, sosyal refah engel-
lemeden yaplacak enerji tasarrufunun, ksa ve orta d-
nemde, lkelerin enerji teminiyle ilgili sorunlarnn zm-
ne kmsenemeyecek katklar olacaktr.
Endstriyel srelerde enerjinin etkin ve verimli kullanlma-
s, sadece lke ekonomisine katk salamayacak, ayrca
retilen rnn birim maliyeti de azalacaktr. Bylece, sa-
nayi kurulularnn i ve d pazardaki rekabet gcn art-
tracaktr.
Endstride kurutma ilemi uygulayan firmalarn kurutma
frnlaryla ilgili temel beklentileri; frnn teknik adan uy-
gulanabilirlii, karmak kontrol sisteminden uzak olmas
ve enerji tasarrufu salamasdr. lk yatrm maliyetleri yk-
sek olsa da bilgisayar kontroll otomasyon tekniinin ge-
limesi ile kontrol sistemleri ok basitlemitir. Bylece,
kurutma frn tasarmnda geriye kalan en nemli iki hu-
sus; frnn teknik zellikleri ve enerji maliyeti olmaktadr.
Bu almada, s geri kazanml akkan yatakl srekli
kurutucu tasarm yaplarak imalat gerekletirilmitir.
Srekli kurutucunun soutma evresine yerletirilen s de-
itirici ile kurutma evresinde yksek s ile yklenen tuzun
ss ve sistem ii ortamn ss ekilmektedir. Yine, fan
kna yerletirilen s deitirici ile ekilen s, kurutma
havasna aktarlmaktadr. Bylece, hem tuzun soumas
salanmakta hem de atlan s, kurutma sistemine geri
kazandrlmaktadr. Ayrca sisteme kazandrlan enerji ile
kurutma havas scakl ykseltilerek tuzdan daha fazla
nem atlmas salanmtr. Bylece ayn miktarda enerji
kullanlarak daha ksa srede ve daha kuru olan tuz elde
edilmitir.
2. Literatr Aratrmas
Zamanmza kadar kurutma teknii konusunda deiik
almalar yaplmtr. Bu almalardan olarak; Nitz ve
Taranto (2007) tarafndan taze cari oca ekirdeklerini ku-
rutmak iin titreimli akkan yatak kurutucu tasarlanmtr.
Yaplan bu almada, Page eitliinin kinetik parametre-
leri olan hava giri scakl, hava akm oran ve titreim
frekansnn srece etkileri analiz edilerek gelitirilmitir [1].
Jaros ve Pabis (2006) tarafndan deneylerden nce yap-
lan havu ve kereviz paralarnn kurutulmasnn lmle-
rinin sonular zerine kurulan, sunulmu modelin deney-
sel dorulanmasyla bu varsaymn bir dereceye kadar
mantksal dorulanmas salanmtr. Ayrca, tasarmlanan
akkan yatak kurutucularndaki kurutma odas kapasitesi-
nin hesaplanmasna imkn veren teorik modeller ortaya
atlmtr [2]. Yzge (2005) tarafndan biyolojik bir rn
olan ekmek mayasnn (Saccharomyces cerevisiae) kesikli
bir akkan yatakl kurutma sreci iin iki model gelitiril-
1762
Ersz, M.A., Doan, H..
mitir [3]. Vitor ve ark. (2004) tarafndan tapioca biyolojik
rnnn kesikli bir akkan yatak kurutucusundaki kurut-
ma srecinin, gaz ve kat fazlarna bal olarak s ve ktle
aktarma katsaylarnn bulunmas amalanmtr [4]. Topuz
ve ark. (2004), fndn akkan yatakta kurutulmasnn
saysal ve deneysel almasn yapmlardr. Yapm ol-
duklar almada, saysal ve deneysel sonular karla-
trmlar, saysal deerlerin deneysel sonulara yakn ol-
duunu belirlemilerdir [5]. Romero ve ark. (2004), akkan
yatak ve s tanml tepsi kurutucuda mangonun
viskoelastik parametrelerini ve rehidrasyon kapasitelerini
incelemilerdir [6]. Robbins ve ark. (2003) tarafndan yk-
sek scaklklardaki pskrtmeli yatakta arpann kurutulmas
sreci iin scaklk ve nem ngr modelleri gelitirilmitir.
Yaplan benzetim almalarnda deiik hava besleme
scaklklar iin yatak scakl ve nem eilimleri bulunmu-
tur [7]. Topuz (2002), akkan yatakta fndk kurutma sre-
cinde s ve ktle geiini incelemitir. Deneysel alma-
nn yannda konu ile ilgili matematiksel modelleri incelemi
ve yeni fazl bir modeli fnda uygulayarak, deney so-
nular ile model deerlerini karlatrmtr [8]. Kanarya
(2002), akkan yatakl kurutma srecinin matematiksel
modeli zerine alma yapmtr. Bu modelleme alma-
s; ktle ve enerji denklii esasna dayanmaktadr [9].
Soponronnarit (1999) tarafndan yaplan almada Tay-
landdaki akkan yatakta pirin kurutulmas tanmlanm-
tr. Bu alma deneysel yn kurutucusu ile balar ve bir
ticari srekli ak kurutucusu ile devam eder [10]. Yaln ve
Ertem (1997), yapt almada Trkiyedeki tuz rezervle-
rini, retim yntemlerini ve buralardan yaplan retim mik-
tarlarn karlatrm, deniz tuzlalarnn Trkiye tuz po-
tansiyelindeki yerini incelemilerdir [11]. Ergin (1988), yap-
t almada genel olarak tuzun retimi, teknolojisi, kulla-
nm alanlar ve salmz iin nemini anlatmaya alm-
tr. Ayrca, gnlk hayatmzda ok kullanlan Rafine tuz,
yotlu tuz, Fluorrl tuz kavramlarna aklk getirmitir
[12].
3. Kurutma
Kurutma; bir maddenin bnyesindeki svlarn alnmas
anlamna gelir. Baka bir ifadeyle kurutma; kat maddeler-
den sl yntemlerle su veya uucu dier maddelerin bu-
harlatrlmas ve sonra da bunlarn ortamdan uzaklatrl-
mas ilemlerini ifade etmektedir. Kurutma ncesi sl yn-
temler dnda baka yntemlerle kat maddeden suyun
mmkn olduunca uzaklatrlmas daha ekonomik bir
kurutma ileminin olmasn salar. rnlerin mekanik yn-
temler olarak tanmlanan filtreleme, presleme,
santrifjleme, keltme, eleme gibi ilemlerle kurutulmas
daha az enerji ihtiyac ve uzaklatrlan birim miktar su iin,
daha az maliyet gerektirmektedir. Kurutulacak rn bu tip
yntemlere uygun deilse, rne gaz akm ile s transferi
uygulanarak, buharlatrma yolu ile kurutma salanr.
Transfer edilen s rn ierisindeki nemin buharlamasna
ve ortamdan uzaklatrlmasna harcanr. Bu kurutma ile-
minde s ve ktle transferi ayn anda gerekleir.
Kurutmada, kurutma gaz olarak, genellikle hava kullanlr.
Kurutma havas hznn ya da scaklnn artmas; kullan-
lan enerji miktarnn artmasna sebep olur. rn ierisinde-
ki nemin buharlatrlmas iin verilmesi gereken enerjinin,
daha ksa srede kurutma sistemine verilmesi; kurutma
sresini azaltr. Kurutma havasnn scakl; nemi ve rn
ierisindeki nem ise; kuruma hzn belirler. Kurutma hava-
snn neminin azaltlmas da bu kurutma hzn artrarak
kurutma sresini ksaltr.
Bir kurutma sisteminde harcanan enerji; herhangi bir yak-
tn yanmasyla, alternatif enerji kaynaklaryla (gne, rz-
gar vb.) jeotermal enerjiyle, elektrik enerjisi ya da daha
baka bir enerji kayna ile salanr. Kurutma iin gerekli
olan s, bu enerji kaynaklarndan karlanr ve bylece
kurutma ilemi gerekleir. Sistemde ayn havann dolat-
rlmas sonucunda, bal nemi zamanla ykselecek ve
nem alma kabiliyeti azalacaktr. Bu da; istenmeyen durum
olarak karmza kmaktadr. Tamamen taze hava ile al-
an sistemlerde, kurutma havas rn zerinden geirildik-
ten sonra egzozdan atldndan, sistemde enerji tketimini
arttrmaktadr [3].
4. Tuz
Eski alardan beri besin maddesi olarak kullanlan tuz,
amz kimya sanayinin en nemli girdilerinden biridir.
Kbik sistemde kristalleen tuz, Na (Sodyum) ve Cl
(Klor) iyonlarndan olumakta ve NaCl (Sodyum Klorr)
sembol ile ifade edilmektedir [11].
Tuz, havadaki nemi kapacak kadar higroskopiktir; suda
kolayca znmesi bu zelliini yanstr. Tuzdaki yabanc
maddeler ve kil, tuza deiik renkler verir. Tuz beyaz, gri,
koyu gri ve siyaha yakn renklerde grlmektedir. Molekl
arl 58,454 g/mol olan tuz, arlk olarak % 39,34 sod-
yum, % 60,66 da klor ierir. Tuzun suda erime miktar s-
caklk ile deiir. Tuz, 0 Cde 100 g suda 36 g eriyerek
doymu tuzlu zelti oluturulduu halde, 100 C de bu
miktar 40 g olmaktadr. Yksek basn altnda tuz plastik
zellik gsterir [13].
Rutubet miktar sofra tuzlarnda ktlece en ok % 0,5, gda
sanayinde kullanlan tuzlarda ise; en ok % 2 olmaldr.
Sodyum klorr miktar; katk maddeleri hari olmak zere,
sofra tuzunda kuru maddede en az % 98, gda sanayi tu-
zunda kuru maddede en az % 97 olmaldr [14].
Tuz, kimya sanayinde, insan gdasnda, muhtelif gda sa-
nayinde, tekstil-boyama sektrnde ve dier baz sanayi
sektrlerinde ykanm veya rafine tuz olarak, dier baz
alanlarda ise; ham tuz olarak kullanlmaktadr [15]. 1997
ylnda sektrlere gre tuz kullanm; izelge 4.1de veril-
mitir.
izelge 4.1. 1997 yl sektrlere gre tuz kullanm
Sektrler Bin ton %
Ekmek ve Unlu Mamuller 219 11,23
St rnleri Sanayi 68 3,49
Margarin Sanayi 7 0,36
Zeytincilik 84 4,31
Et rnleri Sanayi 3 0,15
Dier Gda Sanayi 70 3,59
Sabun Deterjan Sanayi 98 5,02
Tekstil Sanayi 144 7,38
Dericilik Sanayi 214 10,97
Kat Sanayi 26 1,33
Maden Metalurji Sanayi 43 2,20
Kimya Sanayi 415 21,27
Su Yumuatma 55 2,82
Hayvanclk 137 7,02
Yem Sanayii (Kanatl Hayv.) 33 1,69
Dier Sanayii Dallar 15 0,77
Tketim Tuzu (Rafine tuz iin) 114 5,84
Tketim Tuzu (Ykama tuz iin) 151 7,74
Karayollar Kar ve Buz Mcadelesi 55 2,82
Toplam 1951 100,00
1763
Ersz, M.A., Doan, H..
Ylda kii bana tketilmesi gereken tuz miktar; 7 kgdr.
nsan, bu miktardaki tuzu eitli yollardan almaktadr.
Genel olarak Trkiyede ylda byk ba hayvanlarn 4 kg,
kkba hayvanlarn 2 kg tuz tketimi vardr.
Yollarda kar ve buza kar kullanlan tek madde tuz olup,
Trkiyede buzlanma iin kullanlan tuz miktar 50-70 bin
ton civarndadr [16].
5. Deney setinin hazrlanmas
Akkan yatak srekli kurutucuda s geri kazanmnn
aratrlmas iin laboratuar llerinde bir deney seti ku-
rulmutur. Bu setin emas ekil 5.1de grlmektedir.


ekil 5.1. Is geri kazanml akkan yatak srekli kurutma
sistemi emas
1. Fan, 2. Is geri kazanm nitesi, 3. Is reteci,
4. Kontrol panosu, 5. Silo, 6. Akkan yatak s-
rekli kurutucu, 7. Devir-daim pompas
Kurutma sistemi; silo, kurutma ve soutma evresinden
oluan akkan yatak srekli kurutucu, s geri kazanm
nitesi, kurutma havas emi fan, s reteci, sistem ku-
manda panosu, akkan yatakl kurutucu zerinde egzoz
tesisat ve tayc sistemden olumaktadr.
Tuz, metaller zerinde yksek oranda korozyon etkisi ya-
rattndan, sistemin tm devre elemanlar krom-nikel ala-
ml malzemelerden yaplmas tercih edilmektedir. Ancak
bu set, deney amal olacandan ve srekli sistem al-
trmas yaplmayacandan, sistem kurma maliyetlerini
asgaride tutmak iin farkl malzemeler kullanlmtr.
ekil 5.1de verilen s geri kazanml akkan yatak srekli
endstriyel kurutma sistemi deney seti, Ankara Glba
Endstri Meslek Lisesi Metal Teknolojisi Alan atlyelerin-
de yaplmtr. malat gerekletirilen kurutucu, uzun bir
sre test edildikten sonra deneylerin yapmna hazr hale
getirilmitir.
Is geri kazanml akkan yatak srekli kurutma sisteminin
imalatnda kullanlan ekipmanlarn zellikleri izelge 5.1'de
verilmitir.
izelge 5.1. Kullanlan ekipmanlarn zellikleri
Ekipmann
ad
zellikleri
Kurutma
havas fan
Fann giri az ap 125 mm ve k
az 90x100 mm dikdrtgen kesitlidir.
Fana ait dier zellikler; DEMSAN Ha-
valandrma San. Tic. Ltd. ti., 750
m
3
/h, 2483 dev/dak., 180 Watt, 0,8 A,
50 Hz, 130 C, 63 dBA, 4 kg, 220-230
V, 5/400 MFdir.
Is
deitirici
0,6 HP (441,6 W) Soutma davlumba-
znda ve s geri kazanm nitesinde 1
er adet
Titreim
motoru
Elektrik motorunun milinin her iki ucu-
na 10 mm kalnlnda 80 mm apnda
alminyum disk balanarak (arlk
merkezi deitirilerek) titreim motoru-
na dntrlmtr. Elektrik motoru
JIAN, 220 V,50 Hz,120 W, 1,5 Amps.
Tayc
yaylar
TOFA ahin marka otomobillerin
motorlarnda kullanlan supap yaylar
Devir-daim
pompas
GRUNDFOS, Type UPS 15-50, No:
HRF 310, 220 V, I: 042 A, P: 95 Watt,
n: 1700 min
-1
, Class F
Is reteci
Her bir rezistans gc 410 W olan 25
adet boru tipi rezistans retece ba-
lanmtr. Boru tipi rezistanslar 3 adet 6
l, 1 adet 7li olmak zere grupland-
rlmtr. Her bir 6l grubun gc 2460
W, 7li grubun gc ise 2870 Wtr. 6l
gruplardan, 1. grup 1 nolu, 2. grup 2
nolu, 3. grup 3 nolu, 7li grup 4 nolu
anahtar tarafndan kontrol edilmekte-
dir.

6. Deneylerin yapl
6.1. Deney materyallerinin hazrlan
Bu almada kullanlan tuz, Kohisar Tuz Glnden al-
nan gl tuzu olup, Ankara Cad. No:124 ereflikohi-
sar/Ankara adresinde bulunan Tekin Tuz Nak. Paz. San.
Tic. Ltd. ti.den temin edilmitir.
Deneylerde kurutmaya tabi tutulan tuz ham tuz olmayp,
belirtilen iletmede belirli ilemlerden (n ilemler,
evaparasyon, tme, ykama, merkezka vb.) geirilerek
kurutma artlarna getirilen tuzdur. Tuz, genelde farkl tane
byklklerinde olup, ierisinde zerrecikler halinde de bu-
lunmaktadr.
Tuz, iletmeden 10 kg lk plastik bidonlarla silme dolduru-
larak evre havasnn nemini almayacak ekilde kapatla-
rak, deney setinin bulunduu yere tanm ve deneyler
yaplncaya kadar bu bidonlarda muhafaza edilmitir.

1764
Ersz, M.A., Doan, H..
6.2. Tuzun Tam Kuru Arlnn Bulunmas
Tuz kurutma deneyleri yaplmadan nce baz n deneyler
yaplarak, tuzun tam kuru arl bulunmutur.
Tam kuru arl bulmak iin tuz numuneleri, her birine 50
g slak tuz konulan 4 ayr ay taba halinde hazrlanmtr.
Tuz konulmadan her bir elik ay tabann bo arlklar
tespit edilmitir. Numuneler, 103 2 Cde etvde birinci
aamada 6 saat sre ile bekletilmi, daha sonra desikatr-
de soumaya braklmtr. Souyan numuneler 0,001 g
duyarlkl dijital lm cihaznda tartlarak sonular alnm-
tr. kinci aamada numuneler, 6 saat etvde bekletilmi ve
ayn yntemle sonular alnmtr. nc aamada da
numuneler tekrar 6 saat etvde bekletilmi ve ayn yn-
temle sonular alnmtr. Numunelere ait sonular izelge
6,1de verilmitir. Tuz numunelerinin kuru baza gre nem
miktar % 4,4 g su/g kuru madde olarak bulunmutur.
izelge 6.1. Tam kuru arln bulunmas iin hazrlanan
numunelere ait kuruma deerleri
1.
rnek
2.
rnek
3.
rnek
4.
rnek
Dara (g) 57,8 57,8 57,7 57,8
rn Miktar (g) 50,0 50,0 50,0 50,0
Toplam Miktar (g) 107,8 107,8 107,7 107,8
lk 6 saat sonunda rn
miktar (g)
105,7 105,8 105,6 105,7
kinci 6 saat sonunda
rn miktar (g)
105,7 105,7 105,6 105,6
nc 6 saat sonunda
rn miktar (g)
105,7 105,7 105,6 105,6
% (g su/g kuru madde) 4,3 4,3 4,3 4,6
6.3. Deney plan
Yaplan deneylerin plan izelge 6.2de verilmitir.
izelge 6.2. Deney plan
Deneyler
Boru tipi
elektrikli
stc gc
(Watt)
Sisteme
hava giri
hz
(m/s)
Is
tama ak-
kan
1. Deney 4 920 4,5 Su
2. Deney 7 380 4,5 Su
3. Deney 10 250 4,5 Su
Yaplan btn deneylerde akkan yatakl srekli kurutucu-
ya tuz yklemesi; sistem altrlp, kurutma havas scak-
l denge haline ulatktan sonra, yani; sistemin almaya
balamasndan 30 dakika sonra ve eit miktarlarda yapl-
mtr. Kuru rn numuneleri, tuzun akkan yataa yk-
lenmesinden 90 dakika sonra, kuru rn toplama kabnda
biriken tuzdan, cam kavanozlara silme doldurulup, kava-
noz kapaklar kapatlarak alnmtr.
Her iki kurutucu modelinde de enerji kayna olarak, boru
tipi elektrikli stclardan yararlanlmtr.
Is geri kazanml akkan yatak srekli kurutucuda
(IGKASYK) yaplan deneylerde scaklk lmlerinin yapl-
d noktalar ekil 5.1de grlmektedir.


Elektrikli stc; 1. kademe 4920 W, 2. kademe 7380 W ve
3. kademe 10250 W olmak zere kademede kullanl-
mtr. Deneyler, her bir stc gc iin ayr ayr yaplm
ve btn deneyler iin kurutma sresi, sistemin almaya
balangcndan srecin tamamlanmasna kadar 120 dakika
ile snrlandrlmtr.
Yine tm deneylerde kurutma havas hz 4,5 m/s olup,
kurutma sreleri boyunca sabit tutulmutur.
Ayrca kurutucunun titreim frekans tm deneylerde sabit-
tir. Bu nedenle; yaplan deneylerde kurutma srecini etki-
lemeyecei iin titreim frekansnn llmesine ihtiya
duyulmamtr.
6.4. Deneylerde kullanlan lme cihazlar
Deneyler yaplrken kullanlan lme cihazlar ve zellikleri
izelge 6.3de verilmitir.

izelge 6.3. Kullanlan lme cihazlar ve zellikleri
lme Cihazlar zellikleri
Hava hz ve s-
caklk lm ciha-
z

Testo, scaklk -20,+70 C, hz 0-20 m/s,
lm hassasiyeti 0,01 m/s, 0,1 C,
heated wire, NTC sensr.

Dijital tart

Metler Toledo, Excellence XS6002S
model, en yksek llebilecek miktar
6100 g, lme hassasiyeti 0,001g.

Scaklk lme
cihaz*

Elimko, tip E-6700-12, tip J, lm aral-
0-400 C, 12 kanall elektronik scaklk
lm cihaz.

Scaklk lme
cihaz**

TFA, art. No:30.1018, lme aral (-
20) (+200) C ve (-40) (+392) F,
lm hassasiyeti 0,1 C, batarya 1,5 V.

* Is geri kazanm devresindeki lmlerde kullanlmtr.
**Akkan yatak srekli kurutucudaki lmlerde kullanlmtr.
7. Aratrma bulgularnn deerlendirilmesi
IGKAYSKda her bir kademedeki stc gleri iin elde
edilen kurutma havas scaklnn zamana bal deiimi
ekil 7.1de grlmektedir.

0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 105 110 115 120
Kurutma zaman (dakika)
K
u
r
u
t
m
a
h
a
v
a
s

s
c
a
k
l

C
)
1. KADEME 2. KADEME 3. KADEME

ekil 7.1. IGKAYSKda kurutma havas scaklnn zama-
na bal olarak deiimi

1765
Ersz, M.A., Doan, H..
ekil 7.1de grld zere; her kademede sistemin a-
lmaya balamasndan ilk 30 dakika kurutma havas s-
caklk deiimleri yksek miktarlarda olmaktadr. Ancak,
bu sreden sonra sistem denge haline kavumaktadr.
Kurutma havas scakl deiimi birinci kademede 97,7
C - 101,3 C aralnda artan bir deiim gstermektedir.
kinci kademede bu deiim 132,3 C 137,6 C araln-
da, nc kademede 183,4 C 189,3 C aralnda ol-
mutur.
IGKAYSKda her bir kademedeki stc gc iin kurutma
havasna verilen enerji elde edilen deneysel sonulara
gre ekil 7.2de verilmitir.

0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 105 110 115 120
Kurutma zaman (dakika)
K
u
r
u
t
m
a
h
a
v
a
s
n
a

v
e
r
ile
n

e
n
e
r
ji
(
k
J
/
s
)
1. KADEME 2. KADEME 3. KADEME

ekil 7.2. IGKAYSKda tuz kurutmas yaplrken kurutma
havasna verilen enerjinin zamana bal olarak
deiimi

IGKAYSKda her bir kademe stc gc iin tuz kurutmas
yaplrken s geri kazanm nitesinde kazanlan enerjinin
zamana bal deiimi ekil 7.3de verilmitir.

0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 105 110 115 120
Kurutma zaman (dakika)
IG
K

n
it
e
s
i
n
d
e
k
a
z
a
n

la
n
e
n
e
r
j
i
(
k
J
/
s
)
1. KADEME 2. KADEME 3.KADEME

ekil 7.3. IGKAYSKda s geri kazanm nitesinde kazan-
lan enerjinin zamana bal olarak deiimi
ekil 7.3de grld gibi; s geri kazanm nitesinde
kurutma sreci sonunda, yani; 120 dakika sonunda kazan-
lan enerji, birinci kademede 0,45 kJ/s, ikinci kademede
0,64 kJ/s nc kademede 0,84 kJ/s olmutur.
Is geri kazanm nitesindeki s deitiriciler arasnda s
tayan akkan ileten borular izoleli olduundan, s ka-
yplar ihmal edilebilir seviyededir. Bu durumda, kurutucu-
nun soutma evresinde tuzu soutmak iin kullanlan ener-
ji s geri kazanm nitesi ile kurutma havasna kazandr-
lan enerjiye eittir. Dolaysyla; s geri kazanm nitesiyle
btn sistemde kazanlan enerji, tuzun soutulmasyla
kazanlan enerji ile kurutma havasna kazandrlan enerji-
nin toplamdr. Buna gre; kazanlan toplam enerji birinci
kademede 0,90 kJ/s, ikinci kademede 1,28 kJ/s ve nc
kademede 1,68 kJ/sdir.
IGKAYSKda tuz kurutmas yaplrken yararlanlan enerji-
nin zamana bal olarak deiimi ekil 7.4de grlmekte-
dir.

0,00
1,00
2,00
3,00
4,00
5,00
6,00
7,00
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 105 110 115 120
Kurutma zaman (dakika)
Y
a
r
a
r
la
n
la
n
e
n
e
r
ji (
k
J
/s
)
1. KADEME 2. KADEME 3. KADEME

ekil 7.4. IGKAYSKda yararlanlan enerjinin zamana
bal olarak deiimi
ekil 7.4de grld zere kurutmann balangcnda ilk
30 dakikada yksek oranda enerji kullanm gereklemi-
tir. Daha sonra kullanlan enerji miktar, zamana bal ola-
rak azalmakta ve daha sonra denge haline ulamaktadr.
Kurutma ileminin balangcnda kullanlan enerjinin nem-
li bir miktar akkan yatan stlmasnda harcandndan
enerji kullanm yksek miktarda olmaktadr. Kurutma sis-
temi srekli bir sistem olup akkan yataa srekli olarak
nemli tuz girii salanmaktadr. Bu nedenle yararlanlan
enerji bir sre sonra kk deiim miktarlar ile denge
haline ulamaktadr.
8. Sonu ve neriler
IGKAYSKda her bir kademede yaplan deneylerle 90 da-
kika sonunda kuru rn toplama kabnda toplanan kuru-
tulmu tuzdan numuneler, alnp etvde 50er gram tuz
tam kurutmaya tabi tutularak nem ierii deerleri bulun-
mutur. Birinci kademede yaplan deneyde kuru olarak
alnan numunenin nem ierii % 3,1; ikinci kademede yap-
lan deneyde kuru olarak alnan numunenin nem ierii %
1,9; nc kademede yaplan deneyde kuru olarak alnan
numunenin nem ierii de % 0,4 olarak tespit edilmitir.
Yaplan deneylerde, kurutma havas scaklnn 94
o
C
olmasnda geri kazanlan enerji 0,37 kW, 126
o
C scakl-
nda 0,64 kW ve 171
o
C scaklnda da 1,10 kW olarak
tespit edilmitir.
Bu durumda IGKAYSKda s geri kazanm nitesi ile ku-
rutma havasndan geri kazanlan enerji miktar 94
o
C s-
cakl iin % 7, 126
o
C scakl iin % 8 ve 171
o
C ku-
rutma havas scakl iin ise % 10 olmutur.
Deney sonular verilerinden de anlalaca gibi; taraf-
mzdan tasarlanp yaplan bu deneylerde %10 kadar enerji
tasarrufuna ulalmtr ki, byk sistemler iin bu ok b-
yk bir deerdir.
neri olarak, sistemin yaltmnn daha iyi yaplmas ve s
geri kazanm nitesinde plaka tipi s dntrclerin kul-
lanlmas tavsiye edilir. Bu deney iin, budurumda verimin
daha da artaca kanaati olumutur

1766
Ersz, M.A., Doan, H..
Kaynaklar
[1] Nitz, M., Taranto, O.P., Drying of beans in a pulsed
fluid bed dryer: Drying kinetics, fluid-dynamic study
and comparisons with conventional fluidization,
Journal of Food Engineering, 80: 249-256, 2007.
[2] Jaros, M., Pabis, S., Theoretical models for fluid bed
drying of cut vegetables, Biosystems Engineering, 93
(1): 45-55, 2006.
[3] Yzge, U., Kurutma srecinin modellenmesi ve akll
ngrl denetimi, Doktora Tezi, Kocaeli niversitesi
Fen Bilimleri Enstits, Kocaeli, 1-35, 2005.
[4] Vitor, J.F.A., Biscaria Jr., E.C., Massarini, G., Modeling
of biomass drying in fluidized bed, Drying 2004
Proceedings of the 14th International Drying
Symposium, Sao Paulo, Brazil, 1104-1111, 2004.
[5] Topuz, A., Gr, M., Gl, M. Z., An experimental and
numerical study of fluidized bed drying of hazelnuts,
Applied Thermal Engineering, 24: 1535-1547, 2004.
[6] Romero, T.J., Gabas, A.L., Sobral, P.J.A., Osmo-
convective drying of mango cubes in fluidized bed and
tray dryer, Drying 2004-Proceedings Of The 14th
International Drying Symposium, Sao Paulo, Brazil, C:
1868-1875, 2004.
[7] Robbins, P.T., Fryer, P.J., The spouted-bed roasting of
barley: development of a predictive model for moisture
and temperature, in: Journal of Food Engineering, 59:
199-208, 2003.
[8] Topuz, A., Akkan yatakta fndk kurutma prosesinde
s ve ktle geiinin incelenmesi, Doktora Tezi, Sa-
karya niversitesi Fen Bilimleri Enstits, 1-93, 2002.
[9] Kanarya, A., Akkan yatakl kurutma prosesinin ma-
tematiksel modellemesi Yksek Lisans Tezi, Gebze
Yksek Teknoloji Enstits, Kocaeli, 2-66, 2002.
[10] Soponronnarit, S., Fludised-bed paddy drying
Science Asia, 25, 51-56, 1999.
[11] Yaln, E., Ertem, M. E., Deniz tuzlalarnn Trkiye tuz
potansiyelindeki yeri, 2. Endstriyel Hammaddeler
Sempozyumu, zmir, 208-215, 1997.
[12] Ergin, Z., Tuzun retim teknolojisi ve insan saln-
daki yeri, Madencilik Dergisi, 27 (1): 9-30, 1988.
[13] Ersoy, A., Ynsel, T. Y., zelti madencilii ile tuz
retimi, 4. Endstriyel Hammaddeler Sempozyumu,
zmir, 208-220, 2001.
[14] nternet: Tarm ve Kyileri Bakanl Trk gda ko-
deksi sofra ve gda sanayi tuz teblii.,
http://rega.basbakanlik.gov.tr/main.aspx?home=http://
rega.basbakanlik.gov.tr/eskiler/2005/01/20050113.ht
m. T.C., Resmi Gazete, 25699, 13.01.2005.
[15] Parlak, H., zkan, S. M., Ertem, H. ., Sekizinci be
yllk kalknma plan, Madencilik K Raporu Endst-
riyel Hammaddeler Alt Komisyonu Kimya Sanayii
Hammaddeleri,(Bor Tuzlar - Trona - Kaya Tuzu -
Sodyum Slfat - Stronsiyum) alma Grubu Raporu,
Ankara, 2: 93-112, 2001.
[16] Van Ballegooijen, W.G.E., Van Loon, A.M., Zanden,
V.D., Modeling diffusion-limited drying behaviour in a
batch fludized bed dryer, Drying Technology, 15
(3,4): 1837-1855, 1997.



1767
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye
IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye
AKIKAN YATAK SREKL KURUTUCUDA TUZ KURUTULMASININ
DENEYSEL NCELENMES

FLUID BED CONTINUOUS DRYER INVESTIGATED BY
EXPERIMENTALLY FOR DRYING SALT (NaCl)

Hikmet DOAN
a, *
, M. Ali ERSZ
b
,

a, *
Gazi niversitesi Teknik Eitim Fakltesi, Ankara, Trkiye, E-posta: hdogan@gazi.edu.tr
b
Mamak Ortaky 80. Yl Endstri Meslek Lisesi, Ankara, Trkiye, E-posta: maliersoz@hotmail.com



zet
Bu almada, akkan yatakl srekli kurutucu ile (AYSK)
birok alanda kullanlan tuzun (NaCl) kurutulmas
deneysel olarak analiz edilmitir. Kurutucudaki kurutma
havas hz 4,5 m/s olarak uygulanmtr. Deneylerde
kullanlan tuzun balang nem miktar 0,044 g su/g kuru
madde olarak belirlenmitir. Bu tuz; kurutma havas
scaklklar m 2
o
C hassasiyetle, 94
o
C, 126
o
C ve 171
o
C
gibi farkl scaklkta 90 dakikalk kurutma ilemlerine
tabii tutulmutur. Sistemde 94
o
C scaklkta yaplan
kurutma ilemi sonras tuzun nem muhtevas 0,033 g su/g
kuru maddeye, 126
o
C scaklkta yaplan kurutma ilemi
sonras 0,024 g su/g kuru maddeye ve 171
o
C scaklkta
yaplan kurutma ilemi sonras ise 0,009 g su/g kuru
maddeye indirgenmitir.
Anahtar kelimeler: Kurutma, Tuz, Akkan yatakl
kurutucu
Abstract
In this study drying of salt (NaCl) used at various areas
has been investigated experimentally in fluidized bed
continuous dryer. Drying air velocity at dryer is about 4.5
m/s. At the beginning of the drying process humidity
amount of the salt was 0.044 g water/g; applied drying air
temperatures were 94C, 126C and 171C with accuracy
2C, and duration of the drying period was about 90
minutes. After the drying period humidity content of the salt
were reduced to 0.033 g water/g at 94C; 0.024 g water/g
at 126C and 0.009 g water/g at 171C dry substance
respectively.
Keywords: Drying, Salt, Fluid bed dryer
1. Giri
Kurutma, genel olarak bir maddenin bnyesindeki svlarn
alnmas anlamna gelir. Bununla birlikte kurutma, kat
maddelerden sl yntemlerle su veya uucu dier
maddelerin buharlatrlmas ve sonra da bunlarn
ortamdan uzaklatrlmas ilemlerini tanmlamaktadr.
Kurutma ncesi sl yntemler dnda baka yntemlerle
kat maddeden suyun mmkn olduunca uzaklatrlmas,
kurutmada daha ekonomik bir kurutma salar. rnlerin
mekanik yntemler olarak tanmlanan filtreleme, sktrma,
santrifjleme, keltme ve eleme gibi ilemlerle
kurutulmas daha az enerji ihtiyac ve uzaklatrlan birim
miktar su iin daha az maliyet gerektirir. Kurutulacak rn
bu tip yntemlere uygun deilse; rne gaz akm ile s
transferi uygulanarak buharlatrma yolu ile kurutma
salanr. Transfer edilen s, rn ierisindeki nemin
buharlamas ve ortamdan uzaklatrlmasnda harcanr.
Bu kurutma ileminde s ve ktle transferi ayn anda
gerekleir.
Kurutmada, kurutma gaz olarak genellikle hava kullanlr.
Kurutma havas hznn ya da scakln artmas; kullanlan
enerji miktarnn artmasna sebep olur. rn ierisindeki
nemin buharlatrlmas iin, verilmesi gereken enerjinin
daha ksa srede kurutma sistemine verilmesi ise; kurutma
sresini azaltr. Kurutma havasnn scakl nemi, rn
ierisindeki nem ise; kuruma hzn belirler. Kurutma
havasnn neminin azaltlmas da bu kurutma hzn
artrarak kurutma sresini ksaltr.
Eski alardan beri besin maddesi olarak kullanlan tuz,
amz kimya sanayinin en nemli girdilerinden biridir.
Kbik sistemde kristalleen tuz, Na (Sodyum) ve Cl
(Klor) iyonlarndan olumakta ve NaCl (Sodyum Klorr)
sembol ile ifade edilmektedir.
Yksek basn altnda plastik zellik gsteren tuzun sertlii
2-2,5 olup, zgl arl 2,1 - 2,55 g/cm
3
arasnda deiir.
Erime noktas 800,8 C, kaynama noktas ise 1412 C dir
[1].
Tuz, havadaki nemi kapacak kadar higroskopiktir; suda
kolayca znmesi bu zelliini yanstr. Tuzdaki yabanc
maddeler ve kil, tuza deiik renkler verir. Tuz beyaz, gri,
koyu gri ve siyaha yakn renklerde grlmektedir. Molekl
arl 58,454 g/mol olan tuzun arlk olarak % 39,34
sodyum, % 60,66s klor ierir. Tuzun suda erime miktar
scaklk ile deiir. Tuz, 0 Cdeki 100 g suda 36 g eriyerek
doymu tuzlu zelti oluturulduu halde, 100 C de bu
miktar 40 g olmaktadr. Yksek basn altnda tuz plastik
zellik gsterir [2].
Rutubet miktar sofra tuzlarnda ktlece en ok % 0,5, gda
sanayinde kullanlan tuzlarda ise en ok % 2 olmaldr.
Sodyum klorr miktar; katk maddeleri hari olmak zere
sofra tuzunda kuru maddede en az % 98, gda sanayi
tuzunda en az % 97 olmaldr. Sofra tuzuna 50-70 mg/kg
orannda potasyum iyodr veya 25-40 mg/kg orannda
potasyumiyodat katlmas zorunludur. Bunun yannda, iyot
eklenmesi, gda sanayi tuzunda zorunlu deildir. Tuzda
asitte znmeyen madde miktar, asitte znmeyen
katk maddeleri hari olmak zere, ktlece en ok % 0,5
olmaldr. Tuzda suda znmeyen madde miktar, suda
znmeyen katk maddeleri hari olmak zere ktlece en
ok % 0,5 olmaldr [3].
Kimya sanayinde, insan gdasnda, muhtelif gda
1768
Doan, H.,ve Ersz, M. A.
sanayinde, tekstil-boyama sektrnde ve dier baz sanayi
sektrlerinde ykanm veya rafine tuz olarak, baz
alanlarda ise; ham tuz olarak kullanlmaktadr [4].
Ylda kii bana tketilmesi gereken tuz miktar 7 kgdr.
nsan bu miktardaki tuzu eitli yollardan almaktadr.
Genel olarak Trkiyede ylda byk ba hayvanlarn 4 kg,
kkba hayvanlarn 2 kg tuz tketimi vardr.
Kn yollarda kar ve buza kar kullanlan tek madde tuz
olup, Trkiyede buzlanma iin kullanlan tuz miktar 50-70
bin ton civarndadr [5].
2. Akkan Yatak Kurutucular
Kk kat taneciklerinin, gaz veya sv ile temas ettirilerek
akkanlarn zelliklerine benzer zellikler kazandrma
ilemine akkanlatrma denir [6].
Modern kurutma yntemleri arasnda akkan yatakl
kurutma teknii nemli bir yere sahiptir [7]. Akkan yatakl
kurutucularda, rnn silindirik veya kresel tanecik
biiminde olabilmesi iin kurutulacak malzeme bir elekten
geirilerek kurutucuya yklenir. Tanecikli malzeme bu sre
iinde akkanlatrlmtr ve malzemenin nemi bir
kurutma gaz (genellikle havadr) ile uzaklatrlr [8].
Akkan yatakta gaz hz ok nemlidir ve dikkatli
ayarlanmaldr. Toz veya taneli yapdaki kurutulan
malzeme ile akkanlatrma gaz arasnda temas ok iyi
olmaktadr. Bu nedenle kurutma havas ve tanecikler
arasnda s transferi de etkin ekilde gerekleir. Bu
kurutma sistemi ile byk scaklk farklarnda malzemelerin
saknca olmakszn kurutulmas mmkndr. Otomatik
ykleme ve boaltmann mmkn olduu bu sistemin en
nemli stnl kurutma ileminin ksa srede
tamamlanmasdr [9].
Akkan yatak kurutucular, biyolojik rnlerin
kurutulmasnda yaygn olarak kullanlmaktadr. Bu
sistemlerin en nemli stnl yatak iinde tanecik
karmnn yksek seviyede olmas ve bu nedenle
kurutma iin daha homojen bir srecin meydana
gelmesidir. rnn ar snmamas da sistemin dier bir
stnldr. Bundan dolay sya kar hassas
maddelerin kurutulmalar iin ok uygundurlar. rn
taneciklerinin mekanik olarak zarara urama riski, eklinin
deimesi ve taneciklerin topaklap akkanl
zorlatrmalar ise akkan yataklar iin saknca tekil
etmektedirler [10].
Akkan yatakl sistemlerde kurutulan malzemelere; kmr,
kire ta, imento, kabuklar, dkmhane kumu, fosfat
kayas, tuz, bor, plastik, tbbi malzeme ve hububat rnek
olarak verilebilir.
3. Deney Setinin Hazrlanmas
Akkan yatak srekli kurutucuda tuzun kurutulmas iin
ekil 1.deki emada grld gibi, laboratuvar
llerinde bir deney seti kurulmutur.
Kurutma sistemi; silo, kurutma ve soutma evresinden
oluan akkan yatak srekli kurutucu, kurutma havas
emi fan, s reteci, sistem kumanda panosu, akkan
yatakl kurutucu zerinde egzoz tesisat ve tayc
sistemden olumaktadr
Kurutma sistemi; silo, kurutma ve soutma evresinden
oluan akkan yatak srekli kurutucu, kurutma havas
emi fan, s reteci, sistem kumanda panosu, akkan
yatakl kurutucu zerinde egzoz tesisat ve tayc
sistemden olumaktadr.

ekil 1. Akkan yatak srekli kurutma sistemi emas
1. Fan, 2. Is reteci, 3. Kontrol panosu, 4. Silo,
5. Akkan yatak srekli kurutucu
Kurutma sistemi; silo, kurutma ve soutma evresinden
oluan akkan yatak srekli kurutucu, kurutma havas
emi fan, s reteci, sistem kumanda panosu, akkan
yatakl kurutucu zerinde egzoz tesisat ve tayc
sistemden olumaktadr.
Tuz, metaller zerinde yksek oranda anma (korozyon)
etkisine sebep olduundan, sistemin btn devre
elemanlar krom-nikel alaml malzemelerden yaplmas
tercih edilmektedir. Ancak bu set, deney amal
olacandan ve srekli sistem altrmas
yaplmayacandan sistemde, kurma maliyetlerini asgaride
tutabilmek iin, farkl malzemeler kullanlmtr.
malat gerekletirilen kurutucu, uzun bir sre test
edildikten sonra deneylerin yapmna hazr hale
getirilmitir.
3.1. Silo
Silo 30x30x50 cm ebatlarnda 1 mmlik siyah satan imal
edilmitir. Silo dikdrtgen prizma eklinde olup, rn
boaltma blm rn akn kolaylatrmak iin konik
olarak tasarlanm ve imal edilmitir. rn ak miktarn
deitirebilmek amacyla boaltma azna kapak
konulmutur. Siloya, belirli srelerden (n ilemler,
buharlatrma, tme, ykama, santrifj vb.) getikten
sonra % 6-7 nem oranna ve belirli tane byklne
getirilen tuz (NaCl) konulur.
3.2. Akkan Yatak Srekli Kurutucu
1769
Doan, H.,ve Ersz, M. A.
Akkan yatakl srekli kurutucu (AYSK), gvde, elek,
kurutma davlumbaz, soutma davlumbaz, titreim
(vibrasyon) motoru, tayc yaylar ve tayc sistemden
olmak zere yedi blmden olumaktadr. Akkan yatakl
srekli kurutucunun elemanlar ve kurutma sreci ekil
2de grlmektedir.


ekil 2. Akkan yatak srekli kurutucu emas
1. Silo, 2. Kurutma davlumbaz, 3. Soutma
davlumbaz, 4. rn boaltmas, 5. Titreim
motoru, 6. Akkan yatak srekli kurutucu
gvdesi, 7. Tayc yay, 8. Tayc sistem, 9.
Kuru rn toplama kab, 10.Egzoz, 11. Elek

3.2.1. Akkan yatak srekli kurutucu gvdesi

Akkan yatakl srekli kurutucu gvdesi, 2 mmlik siyah
satan imal edilmitir. Elek zerinde akan tuzun elek altna
geenlerini gvdenin bir blmnde toplayabilmek iin
eimli olarak ve gvdede toplanan tuz zerreciklerinin
(pudra) dnemler halinde temizlemek amacyla, temizleme
kapa yaplmtr. Pudrann temizlenmemesi halinde
gvdede yksek oranda korozyon meydana gelmektedir.
Sistem yksek scaklklarda alacandan, gvdenin
olumsuz etkilenmemesi iin, gvde ierisine iki farkl
noktadan ekme balantlar yaplmtr. Ayrca, gvde
ierisi kurutma ve soutma evreleri iin perdelenerek
blnmtr. Gvdenin 1/3 soutma evresi iin
ayrlmtr (ekil 2). Akkan yatakl srekli kurutucu
gvdesi, % 2 eimle tayc sistem zerine monte
edilmitir.
3.2.2. Elek
Elek, krom-nikel alam bir malzeme olup, bir d alm
rndr. Uygulamada farkl elek yaplar ile
karlalmaktadr. Bu alma iin seilen elek tipi emas
ekil 3.te grlmektedir. Bu yap kurutma havasnn dik
kn salamakta ve tuzu hafiften kaldrarak hava yast
oluturmaktadr.
Elein gvde zerine yerletirilmesi byk nem
tamaktadr. Elek, ak ynne dik olarak konulmaktadr.
Bu durum, tuzun akn yavalatmakta ve daha uzun sre
kurutma havasna maruz kalmasn salamaktadr.

Elek 20 x 66 cm boyutlarnda hazrlanarak gvde zerine
yerletirilmitir.



ekil 3. Elekin yaps
3.2.3. Kurutma davlumbaz
Kurutma davlumbaz, 1 mmlik siyah satan imal edilmitir.
Kurutma davlumbaz ekil 3.2de grld gibi
tasarmlanmtr. Bu tasarm, kurutma havasnn daha
uzun sre ieride kalmasn ve kurutma havasnn etkin
kullanmn salamak iin yaplmtr. Ayrca, yaplan bu
davlumbaz, tuz zerreciklerinin keltilmesini salayarak
daha az tuz pudrasnn egzoz edilmesine sebep
olmaktadr.
ekil 2.de grld zere, davlumbaza rn girii
yaplmaktadr. Davlumbaza rn giriinin yava ve elek
zerine yaylarak dklmesini salamak iin perdeleme
yaplmtr. Tuzun, kurutma davlumbazndan soutma
davlumbazna geii iin aralk braklm olup, bu aralk
ayarlanabilirdir.
3.2.4. Soutma davlumbaz
Soutma davlumbaz, 1 mmlik siyah satan imal edilmitir.
Kuruyan tuzun yataktan dalmadan alnabilmesi iin
boaltma kanal yaplmtr.
3.2.5. Titreim motoru
Temin edilen bir elektrikli zmpara motorunun milinin her iki
ucuna 10 mm kalnlnda 80 mm apnda alminyum disk
balanarak (arlk merkezi deitirilerek) titreim
motoruna dntrlmtr. Elektrik motoru JIAN, 220
V,50 Hz,120 W, 1,5 amps. zelliklerine sahiptir. Ayrca
motor devri ayarlanabilmektedir. Bu motor, ekil 2de
grld gibi de kurutucuya monte edilmitir.
3.2.6. Tayc yaylar
Tayc yay olarak TOFA ahin marka otomobillerin
motorlarnda kullanlan supap yaylarndan 4 adet
kullanlm ve ekil 2de grld gibi tayc sistem
zerinde konumlandrlmtr.
3.2.7. Tayc sistem
Tayc sistem, akkan yatak kurutucuyu tayacak ve
sistemin titreimini olumsuz etkilemeyecek bir ekilde
tasarlanarak imal edilmitir.
3.3. Kurutma Havas Emi Fan
Kurutma iin ihtiya duyulan havann salanmas iin
uygun fan seimi yaplarak sisteme monte edilmitir. Fann
giri az ap 125 mm ve k az 90x100 mm
dikdrtgen kesitlidir. Fana ait dier zellikler; DEMSAN
Havalandrma San. Tic. Ltd. ti., 750 m
3
/h, 2483 dev/dak,
1770
Doan, H.,ve Ersz, M. A.
180 Watt, 0,8 A, 50 Hz, 130 C, 63 dBA, 4 kg, 220-230 V,
5/400 MFdir.

3.4. Is reteci

Is reteci, 1 mmlik siyah satan ekil 4te grld gibi
imal edilmitir.



ekil 4. Is reteci

Her bir rezistans gc 410 W olan 25 adet boru tipi
rezistans retece balanmtr. Boru tipi rezistanslar 3 adet
6 l, 1 adet 7li olmak zere gruplandrlmtr. Her bir 6l
grubun gc 2460 W, 7li grubun gc ise 2870 Wtr. 6l
gruplardan, 1. grup 1 nolu, 2. grup 2 nolu, 3. grup 3 nolu,
7li grup 4 nolu anahtar tarafndan kontrol edilmektedir.

Anahtar grubunun her bir anahtarnda 820 W, ancak 4.
grup anhtarn 3. anahtarnda 1230 W kontrol edilmektedir.

3.6. Sistem Kumanda Panosu

Sistem kumanda panosunun ekil 5.de grld zere
tasarm yaplarak imalat gerekletirilmitir. Kumanda
panosu zerinde P ile gsterilen anahtar devir-daim
(sirklasyon) pompasn, V ile gsterilen anahtar titreim
(vibrasyon) motorunu ve F ile gsterilen anahtar emi
fann kumanda etmektedir.


ekil 5. Sistem kumanda paneli
V. Titreim (vibrasyon) motoru 1. Birinci grup
anahtar 2. kinci grup anahtar 3. nc grup
anahtar 4. Drdnc grup anahtar 1S. Birinci
sigorta 2S. kinci sigorta 3S. nc sigorta F.
Fan PR. Priz

4. Teorik zmleme

4.1. Kurutma sistemi in Enerji Miktarnn
Hesaplanmas
Kurutma uygulamalarnda sistem kapasitesi belirlenirken,
kurutucuda ihtiya duyulacak olan enerji miktar
hesaplanmaldr. Hesaplanan bu enerjiyi, sistemin s
kayna (s pompas, gne enerjisi, elektrikli stc, eitli
yaktlarn kullanld kazanlar gibi.) salamaldr.
Akkan yatak kurutucuda tuzun kurutulmas iin gerekli
olan toplam enerji miktar;
Q=
1
q +
2
q +
3
q +
4
q +
5
q (4.1)
olarak kurutucuda harcanan ya da kaybolan slarn
toplanmas ile bulunur ve kaybolan ya da harcanan bu
slara ait eitlikler aada sras ile verilmitir.
Kurutucu yzeylerinin stlmas iin gerekli enerji;
1
q = my cy T (4.2)
Kurutma havasnn stlmas iin gerekli enerji;
2
q = V cp,h T (4.3)
Tuzun stlmas iin gerekli enerji;
3
q = mt cp,t T (4.4)
Tuzdaki nemin buharlatrlmas iin gerekli enerji;
4
q =Sa
a
q
4
(4.5)
a
q
4
=[ ]
' ' '
s ss
h h (4.6)
E. 4.5de kg bana verilen s bulunarak E. 4.6dan da
gerekli olan enerji hesaplanabilir.
Kurutucudan evre havasna olan s kayplarn
karlamak iin gerekli enerji;

5
q =
( )
Z T
T T
A K
d
i k

2
(4.7)
K
1
=
iy

1
+
dy

1
+
1
1

d
+
2
2

d
+..........+
n
n
d

(4.8)
ile bulunur.
4.2. Tam Kuru Arln Bulunmas
Islak tuzun tam kuru arlnn bulunmas; scakl kontrol
edilebilen bir etvde 103 2 Cda, evre basncnda 6 saat
sre ile kurutulmas sonunda meydana gelen ktle kaybna
bal olarak nem ieriinin belirlenmesidir.
Etv, elektrikle stlan ve scakl kontrol edilebilen hava
dolamna sahip, scakl 103 2 Cda tutabilen bir cihaz
olmaldr. Desikatr ise; etkili bir nem ekici olup, rnein
Kalsiyum Klorr (CaCl) ihtiva eden ve tartm kaplarnn
soumalarn kolaylatran bir metal veya porselen
plakalardan olmaldr. Her biri yaklak 50 g olan 4 deney
numunesinde tuzun nem ierii tespit edilir. Bo kuru
madde kaplar ve kapaklar (M0) 0,001 yaklamla tartlr.
Tartm kabnda 50 g kadar deney numunesi 0,001 g
hassasiyetle tartlr. Numune kuru madde (M1) kabnn
taban yzeyine yaylr. Bu ilemler mmkn olduu kadar
1771
Doan, H.,ve Ersz, M. A.
abuk gerekletirilir. Numuneler etve yerletirilerek
kapa kapatlr. Numuneler 6 saat sre ile kurumaya terk
edilir. Bu srenin sonunda etvn kapa alr. Numuneler
etvden alnarak soumas iin abucak desikatre
yerletirilir. Desikatrde numuneler, d ortam scaklna
kadar soutulur. Numuneler kap ve ierii ile birlikte 0,001
g yaklamla tartlr. Birbirini izleyen iki arlk lm
arasnda ktle farknn her bir numune iin % 1den az
olmas halinde tam kuru arla ulalm kabul edilir.
Numunenin nem ierii %de olarak, aadaki eitlikle
hesaplanr:
Rutubet muhtevas (%)=
( )
100
0 1
2 1

M M
M M
(4.9)
Deney yaplan drt numuneden elde edilen deerlerin
ortalamas alnr.
Tuzdaki kuru esasa gre hesaplanan su oran iin;
SO
KA
=
KA
KA YA
(4.10)
Tuzdaki ya esasa gre hesaplanan su oran iin;
SO
YA
=
YA
KA YA
(4.11)
eitlikleri kullanlr [11].
5. Deneylerin Yapl
5.1. Deney Materyallerinin Hazrlan
Bu almada kullanlan tuz, Kohisar Tuz Glnden
alnan gl tuzu olup, Ankara Cad. No:124
ereflikohisar/Ankara adresinde bulunan Tekin Tuz Nak.
Paz. San. Tic. Ltd. ti.den temin edilmitir.
Deneylerde kurutmaya tabi tutulan tuz ham tuz olmayp,
belirtilen iletmede, belirli ilemlerden (n ilemler,
evaporasyon, tme, ykama, santrifj vb.) geirilerek
kurutma artlarna getirilen tuzdur. Tuz, genelde farkl tane
byklklerinde olup, zerrecikler halinde de bulunmaktadr.
Tuz, iletmeden 10 kglk plastik bidonlarla silme
doldurularak evre havasnn nemini almayacak ekilde
kapatlarak deney setinin bulunduu yere tanm ve
deneyler yaplncaya kadar bu bidonlarda muhafaza
edilmitir.
5.2. Tuzun Tam Kuru Arlnn Bulunmas
Tuz kurutma deneyleri yaplmadan nce baz n deneyler
yaplarak tuzun tam kuru arl bulunmutur.
Tam kuru arl bulmak iin tuz numuneleri, her birine 50
g slak tuz konulan 4 ayr ay taba halinde hazrlanmtr.
Tuz konulmadan her bir elik ay tabann bo arlklar
tespit edilmitir. Numuneler, 103 2 Cde etvde birinci
aamada 6 saat sre ile bekletilmi, daha sonra
desikatrde soumaya braklmtr. Souyan numuneler
0,001 g duyarlkl dijital lm cihaznda tartlarak sonular
alnmtr. kinci aamada numuneler, 6 saat etvde
bekletilmi ve ayn yntemle sonular alnmtr. nc
aamada da numuneler tekrar 6 saat etvde bekletilmi ve
ayn yntemle sonular alnmtr. Numunelere ait sonular
izelge 1.de verilmitir. Tuz numunelerinin kuru baza gre
nem miktar E. 4.11den hesaplanarak % 4,4 g su/g kuru
madde olarak bulunmutur.
izelge 1. Tam kuru arln bulunmas iin hazrlanan
numunelere ait kuruma deerleri
Numuneler 1. 2. 3. 4.
Dara (g) 57,8 57,8 57,7 57,8
rn Miktar (g) 50,0 50,0 50,0 50,0
Toplam Miktar (g) 107,8 107,8 107,7 107,8
lk 6 saat sonunda rn miktar 105,7 105,8 105,6 105,7
kinci 6 saat sonunda rn miktar 105,7 105,7 105,6 105,6
nc 6 saat sonunda rn
miktar
105,7 105,7 105,6 105,6
% (g su/g kuru madde) 4,3 4,3 4,3 4,6
5.3. Deney plan
Yaplan deneylerin plan izelge 2de verilmitir.
izelge 2. Deney plan
Deneyler
Boru tipi
elektrikli
stc gc
(Watt)
Sisteme
hava giri
hz
(m/s)
Titreim
frekans
1. Deney 4 920 Sabit Sabit
2. Deney 7 380 Sabit Sabit
3. Deney 10 250 Sabit Sabit
Tuz kurutmal btn deneylerde akkan yatakl srekli
kurutucuya tuz yklemesi; sistem altrlp, kurutma
havas scakl denge haline ulatktan sonra, yani;
sistemin almaya balamasndan 30 dakika sonra ve eit
miktarlarda yaplmtr. Kuru rn numuneleri, tuzun
akkan yataa yklenmesinden 90 dakika sonra kuru rn
toplama kabnda biriken tuzdan, cam kavanozlara silme
doldurulup, kavanoz kapaklar kapatlarak alnmtr.
Her iki kurutucu modelinde de enerji kayna olarak, boru
tipi elektrikli stclardan yararlanlmtr.
Elektrikli stc, 1. kademe 4920 W, 2. kademe 7380 W ve
3. kademe 10250 W olmak zere kademede
kullanlmtr. Deneyler her bir stc gc iin ayr ayr
yaplm ve tm deneyler iin kurutma sresi, sistemin
almaya balangcndan srecin tamamlanmasna kadar
120 dakika ile snrlandrlmtr.
Akkan yatak srekli kurutucuda (AYSK) yaplan
deneylerde scaklk lmlerinin yapld noktalar ekil
6da grlmektedir.
Yine tm deneylerde kurutma havas hz 4,5 m/s olup,
kurutma srelerinde sabit tutulmutur.
Ayrca kurutucunun titreim frekans tm deneylerde
sabittir. Bu nedenle; yaplan deneylerde kurutma srecini
etkilemeyecei iin titreim frekansnn llmesine ihtiya
duyulmamtr.
5.4. Deneylerde Kullanlan lme Cihazlar
Deneyler yaplrken kullanlan lme cihazlar ve zellikleri
izelge 3de verilmitir.

1772
Doan, H.,ve Ersz, M. A.

ekil 6. Akkan yatakl srekli kurutma sistemi
1. Fan 2. Is reteci 3. Kontrol panosu 4. Silo
5. Akkan yatak srekli kurutucu
izelge 3. Kullanlan lme cihazlar ve zellikleri
lme Cihazlar zellikleri
Hava hz ve scaklk
lm cihaz
Testo, scaklk -20,+70 C, hz 0-
20 m/s, lm hassasiyeti 0,01
m/s, 0,1 C, heated wire, NTC
sensr.
Dijital tart
Metler Toledo, Excellence
XS6002S model, en yksek
llebilecek miktar 6100 g,
lme hassasiyeti 0,001g.
Scaklk lme cihaz
TFA, art. No:30.1018, lme
aral (-20) (+200) C ve (-
40) (+392) F, lm
hassasiyeti 0,1 C, batarya 1,5 V.
6. Sonu ve deerlendirme
AYSKda her bir kademedeki stc gc iin elde edilen
kurutma havas scaklnn zamana bal deiimi ekil
6.1de grlmektedir. Tuz, her bir stc gcnde ayr ayr
kurutmaya tabi tutulmutur.
Akkan yatak srekli kurutucuda tuzdaki nemin
buharlatrlmas iin yararlanlan enerji E.4.3den
hesaplanmtr. Kurutma zamanna bal olarak
yararlanlan enerjinin deiimi ekil 6.3de grlmektedir.
ekil 7.de grld gibi her kademede sistemin
almaya balamasndan ilk 30 dakika kurutma havas
scaklk deiimleri yksek miktarlarda olmaktadr.
Ykselme sresinden sonra sistem denge haline
kavuarak, kurutma havas scakl deiimi 1. kademede
93,2 C - 95,4 C aralnda artan bir deiim
gstermektedir. 2. kademede bu deiim 123,6 C - 127,8
C aralnda, 3. kademde 169,2 C 172,6 C aralnda
olmaktadr.
Her bir kademedeki stc gc iin kurutma havasna
verilen enerji elde edilen deneysel verilere gre E.4.3den
hesaplanarak ekil 8.de verilmitir.
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 105 110 115 120
Kurutma zaman (dakika)
K
u
r
u
t
m
a
h
a
v
a
s

s
c
a
k
l

C
)
1. KADEME 2. KADEME 3. KADEME

ekil 7. AYSKda tuz kurutmas yaplrken kurutma havas
scaklnn zamana bal olarak deiimi

0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 105 110 115 120
Kurutma zaman (dakika)
K
u
r
u
t
m
a
h
a
v
a
s

n
a

v
e
r
il
e
n

e
n
e
r
j
i
(
k
J
/
s
)
1. KADEME 2. KADEME 3. KADEME

ekil 8. AYSKda tuz kurutmas yaplrken kurutma
havasna verilen enerjinin zamana bal olarak
deiimi
0,00
1,00
2,00
3,00
4,00
5,00
6,00
7,00
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 105 110 115 120
Kurutma zaman (dakika)
Y
a
r
a
r
la
n
l
a
n

e
n
e
r
ji

(
k
J
/
s
)
1. KADEME 2. KADEME 3.KADEME

ekil 9. AYSKda tuz kurutmas yaplrken yararlanlan
enerjinin zamana bal olarak deiimi
ekil 9da grld zere kurutmann balangcnda ilk
30 dakikada yksek oranda enerji kullanm
gereklemitir. Daha sonra kullanlan enerji miktar,
zamana bal olarak azalmakta ve daha sonra denge
haline ulamaktadr. Kurutma ileminin balangcnda
kullanlan enerjinin nemli bir miktar akkan yatan
stlmasnda harcandndan enerji kullanm yksek
oranda olmaktadr. Kurutma sistemi srekli bir sistem olup,
akkan yataa srekli nemli tuz girii salanmaktadr. Bu
nedenle yararlanlan enerji bir sre sonra kk deiim
miktarlar ile denge haline ulamaktadr.
1773
Doan, H.,ve Ersz, M. A.
AYSKda her bir kademede yaplan deneylerle 90 dakika
sonunda kuru rn toplama kabnda toplanan kurutulmu
tuzdan numuneler alnp, etvde 50er gram tuz tam
kurutmaya tabi tutularak nem ierii deerleri bulunmutur.
Birinci kademede yaplan deneyde kuru olarak alnan
numunenin nem ierii % 3,3, ikinci kademede yaplan
deneyde kuru olarak alnan numunenin nem ierii % 2,4
nc kademede yaplan deneyde kuru olarak alnan
numunenin nem ierii % 0,9 olarak tespit edilmitir. Daha
nce belirtildii zere kurutulacak tuzun nem ierii (kuru
bazda) % 4,4tr.
Benzer bir kurutucuda kurutma konusu zerine almak
isteyenler;
Ayn kurutucuda farkl rnleri de kurutma ilemine tabi
tutabilirler. Kurutma havasnn giri neminin, yatak
malzemesinin miktarnn nasl bir etki gsterdiini de
inceleyebilirler.
Ayn sistemde kurutmann aksine bir nemlendirme
srecine ilikin aratrmalar yapabilirler.
Kurutma havasnn stlmas iin elektrik enerjisine kyasla
gne enerjisi veya kat yakt yanma enerjisi kullanlrsa
maliyet asndan ve srece uygunluk asndan nasl
sonular elde edileceini aratrabilirler.
Kurutma sisteminden egzoz edilen havann kazanlmas
iin deiik atk enerji kazanm sistemleri tasarmlanarak
sistem verimindeki artn ne kadar olabileceini
inceleyebilirler.
Kaynaklar
[1] Yaln, E., Ertem, M. E., Deniz tuzlalarnn Trkiye tuz
potansiyelindeki yeri, 2. Endstriyel Hammaddeler
Sempozyumu, zmir, 208-215, (1997).
[2] Ersoy, A., Ynsel, T. Y., zelti madencilii ile tuz
retimi, 4. Endstriyel Hammaddeler Sempozyumu,
zmir, 208-220, (2001).
[3] nternet: Tarm ve Kyileri Bakanl Trk gda
kodeksi sofra ve gda sanayi tuz teblii.,
http://rega.basbakanlik.gov.tr/main.aspx?home=http://r
ega.basbakanlik.gov.tr/eskiler/2005/01/20050113.html.
T.C., Resmi Gazete, 25699, (13.01.2005).
[4] Parlak, H., zkan, S. M., Ertem, H. ., Sekizinci be
yllk kalknma plan, Madencilik K Raporu
Endstriyel Hammaddeler Alt Komisyonu Kimya
Sanayii Hammaddeleri,(Bor Tuzlar - Trona - Kaya
Tuzu - Sodyum Slfat - Stronsiyum) alma Grubu
Raporu, Ankara, 2: 93-112, (2001).
[5] Van Ballegooijen, W.G.E., Van Loon, A.M., Zanden,
V.D., Modeling diffusion-limited drying behaviour in a
batch fludized bed dryer, Drying Technology, 15 (3,4):
1837-1855, (1997).
[6] Topuz, A., Akkan yatakta fndk kurutma prosesinde
s ve ktle geiinin incelenmesi, Doktora Tezi,
Sakarya niversitesi Fen Bilimleri Enstits, 1-93,
(2002).
[7] Yzge, U., Kurutma srecinin modellenmesi ve akll
ngrl denetimi, Doktora Tezi, Kocaeli niversitesi
Fen Bilimleri Enstits, Kocaeli, 1-35, (2005).
[8] Bayrock, D., Ingledew, W.M., Mechanism of viability
loss during fluidized bed drying of bakers yeast, in:
Food Research International, 30 (6): 417-425, (1997a).
[9] Gngr, A., zbalta, N., Endstriyel kurutma
sistemleri, III. Ulusal Tesisat Mhendislii Kongresi
ve Sergisi Bildiriler Kitab, zmir, 2: 737-747, (1997).
[10] Kanarya, A., Akkan yatakl kurutma prosesinin
matematiksel modellemesi Yksek Lisans Tezi,
Gebze Yksek Teknoloji Enstits, Kocaeli, 2-66,
(2002).
[11] Ceylan, ., "Programlanabilir (PLC) Is Pompal
Kurutucunun Tasarm, malat ve Kereste Kurutma
leminde Deneysel ncelenmesi", Doktora Tezi, Gazi
niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Ankara, 13-33,
(2007)

1774
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye
IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye
TERMOELEKTRK SOUTUCU TASARIMINDA TERMOEKONOMK
OPTMZASYON

THERMOECONOMIC OPTIMIZATION IN THE DESIGN OF
THERMOELECTRIC COOLER

Kemal ATK
a, *

a, *
Teknik Eitim Fakltesi, Karabk Universitesi, Karabk, Trkiye E-posta: katik@karabuk.edu.tr


zet

Bu almada Termoelektrik (TE) soutucu tasarmnn
enerji ve ekonomik ynden analizi yaplmtr. Bu amala
tasarlanan sistem eit scaklk fark altnda eit soutma
gcn salamaktadr. 7 farkl tipte TE modl kullanlan
almada modl saylar dolaysyla modllerin alma
artlar deitirilmi; ayrca elektrik enerjisi fiyatnn
deiimi de dnlmtr. Btn alma durumlarnda
birim soutma gc iin yatrm, enerji ve toplam maliyet
deerleri hesaplanlarak karlatrlmtr. Termoekonomik
olarak en uygun (optimum) alma art her modl tipi ile
deimekle beraber, maksimum gcn elde edildii
maksimum akm deeri ile optimum akm deerleri
arasnda bir deere denk gelmektedir. Termodinamik
optimum nokta ile termoekonomik optimum noktann farkl
olduu grlmektedir.

Anahtar kelimeler: Maliyet, Termoekonomik,
Optimizasyon, Termoelektrik, Soutma.

Abstract

This study presents the energy and economic analysis of
Thermoelectric (TE) cooler design. The system designed
for this purpose provides equal cooling power under equal
temperature difference. In the study, seven different types
of TE modules were used, operating conditions of the
modules were changed due to module numbers. In
addition, the variation in the cost of electric power was
taken into account. In all cases, investment, energy and
total cost values per unit cooling power were estimated
and compared. While the most appropriate (optimum)
operating condition in thermoeconomic terms varies for
each module type, it corresponds to a value between
maximum current value, where maximum power is
generated, and optimum current values. It is seen that
thermodynamic optimum point and thermoeconomic
optimum point differ from each other.

Keywords: Cost; Thermoeconomic; Optimization;
Thermoelectric; Cooling.

1. Giri

Dnyann enerji kaynaklarnn snrl olmas bilim
adamlarn enerji dnm aralarn yeniden
deerlendirmeye ve varolan snrl enerji kaynaklarndan
daha ok yararlanabilmek iin yeni yntemler gelitirmeye
ynlendirmitir. Istma, soutma ve enerji retim
sitemlerinde de enerjinin verimli kullanlmas nemlidir. Bu
alanda termodinamik analizin yannda ekonomik analizinde
yaplmas gerekmektedir. Bu konuda yaplan almalar
birim enerji maliyetini drmeye yneliktir ve bunlardan
bazlar u ekildedir. Hepbal ve Utlu [1], konut ve ticaret
sektrnde enerji kullanmnn termoekonomik analizini
yapmlardr. Ekserji ve termoekonomik analizin ok
nemli olduu, Trkiye de enerji kullanmnda iyiletirmeler
yaplma potansiyeli olduu ve yksek kaliteli enerji
kaynaklarnn daha dikkatli kullanlmas gerektiini
vurgulamlardr. Kanolu ve Abuolu [2, 3], iki blmden
oluan almalarnda dizel motorlu kojenerasyon
sisteminde ekserji ve termoekonomik analiz yapmlar.
almalarnn 1.blmnde almada byle bir sistemde
enerji, ekserji ve maliyetle ilgili eitlikleri ortaya
koymulardr. Bu almann 2. blmnde ise belirli bir
elektrik gc ve buhar kapasitesi iin hesaplamalar
yapmlardr. Sistemin btn bileenleri iin ekserji
kayplarn, maliyet deerlerini hesaplamlardr. Franzoni
ve dierleri [4], 3 farkl ekildeki evrimin birim elektrik
maliyetinin optimizasyonunu yapmlardr. Sylemez [5],
kanatkl boru ile atk s geri kazanm sisteminde
optimum boru boyunu hesaplamtr. Bakan ve ark. [6],
souk termal depolamann ekserjo-ekonomik analizini
yapmlardr. Zamana gre scaklklar, soutma gleri,
enerji ve ekserjileri hesaplamlardr. Huangfu ve ark. [7],
kombine stma-soutma sisteminin gelitirilmesi ve
analizini yapmlardr. Ekonomiklik analizi yaparak
doalgaz fiyatna gre sistemin geri deme sresi
hesaplanm. Wang ve ark. [8], atk sdan gce
dnmn ekonomik fizibilitesi yapmlardr. Gaz trbin
ve absorbsiyonlu soutma sisteminden oluan tesisin
bilgisayar modellemesi yaparak yapm fiyatlar, yakt
fiyatlar ve elektrik fiyatlaryla edilen kar grafikleri izilmi.
Egzost NOx emisyonu ve ekserji kayplarnda azalmalar
elde etmi. Hepbasli ve ark [9], ev tipi buzdolabnda ortam
scakln 0-20 C aras deitirerek enerji, ekserji kayb
ve ekonomik analiz yapm, elemanlarn tersinmezlie olan
etkilerini belirlenmi, ortam scakl ile ekserji kayplar
arasndaki ilikiyi kartlmtr. Mansour ve ark. [10],
kanatkl evaporatrl otobs tavan klimasnn
termoekonomik optimizasyonu yapmlardr. Shuja ve ark.
[11], elektronik sistemlerde kullanlan kanatkl s atcnn
termoekonomik optimizasyonu yapmlardr. Nu ve Re
saylarna bal olarak maliyet i grafikte gstermi,
maliyetin farkl bakmlardan hassasiyetini incelemilerdir.
Selba ve ark. [12], ar soutma ve ar stma yaplan
bir soutma evriminde Termoekonomik optimizasyon
yapmlardr. Termodinamik zelliklerin ANN ile
hesapland farkl soutucu akkan iin optimum s
eanr alan hesaplanmtr. Temir ve Bilge [13],
kombine bir sistemin ekserji analizi ve termoekonomik
incelemesini yapmlardr. Her birim iin ekserji kayplar,
yatrm ve iletme maliyetleri ile ekserjoekonomik
verimlerini hesaplamlardr. Dinge ve leri [14], basit
1775
Atik, K.

soutucunun Termoekonomik optimizasyonunu yapmlar.
Evaporatr ve kondenser yzey alanlar, kompresr
etkinliini seerek ekserji tersinmezliklerini
hesaplamlardr. Sonuta soutma yk ve operasyon
scaklklarna gre termoekonomik optimum soutma
sistemini semilerdir. etin [15], kompresr basn oran,
gaz trbin giri scakl, trbin ve kompresr izentropik
verimleri, deiken parametre olarak alnarak, kombine
g sistemindeki gaz trbin dizayn parametrelerinin birim
elektrik enerjisi retim maliyetine etkisi, yksek g ve
yksek verim elde edilen noktalarn bulunmas iin
tavsiyeler yaplm. Termodinamik ve termoekonomik
verimlerin yksek olduu noktalar karlatrlm.

TE soutmada performans analizi ve optimizasyon
konusunda da birok alma yaplmtr [16, 17, 18].

Bu almada TE modl ile soutmann termoekonomik
analizi yaplmtr. zellikleri retici firmadan alnm 7
farkl TE modl tipi iin, eit soutma yknn farkl modl
saylarnda saland alternatifler iin birim soutma
maliyeti hesaplamalar yaplmtr.

2. Termoelektrik Modller

Termoelektrik modller elektrik enerjisi kullanarak sy
dk scaklktan yksek scakla pompalarlar.
Termoelektrik soutmann avantajlar; hareketli
paralarnn olmamas, titreim ve ses yapmamalar, ayn
modlle hem stma hem soutma yapabilmeleri, evreye
zararsz olmalar, kontrol edebilme kolayl vb. dir. En
nemli sakncalar ise verimlerinin dk olmas ve pahal
olmalardr. Askeri ve uzay almalarnda, fieber optik ve
laser uygulamalarnda, bilgisayarlarda, laboratuar ve
bilimsel deneylerde, dk gl ticari soutma
uygulamalarnda ve tp alanlarnda kullanlmaktadrlar [19].

Bir termoelektrik modln yaps ve karakteristik deerleri
ekil 1. de gsterilmitir. Ularna uygulanan doru akmn
etkisinde souk kaynaktan scak kaynaa doru s ak
oluturmaktadrlar.


ekil 1. Bir termoelektrik modln yaps.

Termoelektrik modller; ki farkl metalden oluan, birleme
noktalar farkl scaklklarda bulunan kapal bir devreden
olumaktadrlar. TE modllerin yzeyleri arasnda geerli
olan etkiler Seebeck etkisi, Peltier etkisi, Thomson Etkisi,
Jeul etkisi ve Feuer etkisidir [20]. Btn bu etkiler bir
arada yazlrsa; N adet iftten oluan bir TE modlde
souk yzeyden emilen s miktar [21] :

( ) TG k /2G I IT 2N Q
2
c c
+ = (1)

eitliiyle bulunur. Burada : Seebeck katsays, Tc souk
yzey scakl, T: yzeyler aras scaklk fark, : Isl
diren, G: ekil faktr, I devreden geen akmdr.

TE modlde harcanan elektrik enerjisi:

IU P = (2)

Eitliiyle bulunur. Burada U; devredeki gerilimdir.

Soutma etkinlik katsays (STK):

P
Q
STK
c
=
(3)

eitliiyle bulunur.

3. Ekonomik Analiz

Termoekonomik analiz sl sistemlerin termodinamik ve
ekonomik adan analiz edilmesidir. retim maliyetinin
minimize edilmesi amacyla kullanlr. Toplam maliyet;
yatrm ve iletme maliyeti olmak zere iki bileenden
olumaktadr.

Ct = Cinv + Cop (4)

Burada Cinv sermaye maliyeti, Cop iletme maliyetidir. Birim
soutma maliyetindeki sermaye maliyeti hesaplayabilmek
iin, toplam yatrm maliyetinin yllk sermaye maliyetine
dntrlmesi gerekir. Bu almada sabit yllk sermaye
maliyeti metodu kullanlmtr.

8760 Q
C CRF
C
c
inv
=
(5)

Burada C sistem kurulum maliyeti, , Qc soutma gc ve
(CRF) sermaye geri deme faktrdr. CRF Eitlik 6
kullanlarak hesaplanr;

+
+
=
1 ) i 1 (
) i 1 ( i
CRF
n
n
(6)

Burada i yllk faiz, n sistemin alma sresidir.
Elektrik enerjisi maliyeti birim soutma gc iin harcanan
elektrik enerjisi fiyatdr ve yle hesaplanr:

COP
C
P
C
el
inp
op
= =
c
el
Q
C
(7)

Burada Cel birim elektrik fiyat, Pinp harcanan g, Qc
soutma gcdr.

4. Yaplan Uygulama

Bu almada TE soutma sisteminin 40 C scaklk
farknda almas ve 100 W soutma yapmas
dnlmtr. Hesaplamalarda kullanlan 7 tip TE
modln zellikleri ilgili firma kataloglarndan alnarak
izelge 1 de verilmitir [21]. Burada A ve B TE modln
lleridir. Her bir TE modl tipi nce maksimum akm yani
1776
Atik, K.

maksimum gte altrlmas durumuna gre modl
says belirlenmitir. Daha sonra modl says srayla birer
arttrlarak modl bana den akm ve g deeri
azaltlarak, yine 100 W soutma gc salanmaktadr. Bu
ilem her modl tipi iin yaplmtr. lk yatrm maliyeti
hesaplamasnda sistem mr 15 yl, yllk faiz oran 0.10
olarak alnmtr. Modl fiyatlar tiple ok fazla deimedii
iin sabit kabul edilmi, bileenleriyle beraber modl fiyat
50 $, sistem kurulumu ve dier elemanlar 30 $ olarak
alnmtr.

izelge 1. Kullanlan TE modllerin zellikleri

Tip
Qmax
(W)
Imax
(A)
Vmax
(V)
N
adet
A
mm
B
mm
G
cm
a 33.4 3.9 15.4 127 40 40 0.077
b 38.5 8.5 8.6 71 30 30 0.171
c 51.4 6.0 15.4 127 40 40 0.118
d 67 14 8.6 71 44 44 0.282
e 72.0 8.5 15.4 127 40 40 0.171
f 77.1 9.0 15.4 127 62 62 0.184
g 120.0 14.0 15.4 127 62 62 0.282

5. Sonu

Farkl TE modllerin farkl artlarda almas durumlar
iin elektrik enerjisi, satnalma ve toplam maliyetler
hesaplanmtr. Harcanan elektriksel g (E. 2)
yardmyla, soutma gleri (E. 1) satnalma maliyetleri
(E. 5 ve E.6) ve enerji maliyetleri (E. 7) yardmyla
hesaplanmtr.

ekil 2. de modl says ile COP un deiimi gsterilmitir.
COP deerleri modl says ile nce artmakta, maksimum
noktadan sonra dmektedir. En byk COP deeri
0.8164 ile a tipi TE modln 9 adet kullanmnda elde
edilmitir.

0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
0 5 10 15 20 25
Modl Says (n)
C
O
P
a
b
c
d
e
f
g


ekil 2. Farkl modller iin modl saysna bal olarak
COP un deiimi.

ekil 3. de modl says ve tipi ile birim soutmadaki enerji
maliyeti bileeni gsterilmitir. Bu deerlerin COP ile ters
orantl olduu grlmektedir. Buna bal olarak en dk
enerji maliyeti de COP un maksimum olduu deere
karlk gelen noktada 0.2450 $/kWh olarak elde edilmitir.

0,2
0,25
0,3
0,35
0,4
0,45
0,5
0,55
0,6
0,65
0,7
0 5 10 15 20 25
Modl Says (n)
C
e



$
/
k
W
h
a
b
c
d
e
f
g


ekil 3. Elektrik enerjisi maliyetinin modl says ve tipiyle
deiimi.

Satn alma maliyetinin modl saysyla deiimi ekil 4 de
gsterilmitir. Btn modl tipleri iin dorusal olarak
deimektedir.

0
0,02
0,04
0,06
0,08
0,1
0,12
0,14
0,16
0,18
0,2
0 5 10 15 20 25
Modl Says (n)
C
c

$
/
k
W
h


ekil 4. Satn alma maliyetinin modl saysyla deiimi.

Toplam maliyetin modl says ve tipiyle deiimi ekil 5.
de gsterilmitir. Toplam maliyet deeri en kk deeri
ise 0.2734 $/kWh ile 2 adet g tipi modln kullanlmas
durumuna karlk gelmektedir.

0,2
0,25
0,3
0,35
0,4
0,45
0,5
0,55
0,6
0 5 10 15 20 25
Modl Says (n)
C
t

[
$
/
k
W
h
]
a
b
c
d
e
f
g


ekil 5. 0.20 $/kWh elektrik fiyat iin birim soutma
maliyetlerinin deiimleri.

Toplam maliyetin elektrik fiyatna ve modl tipine gre
deiimi ekil 6. de gsterilmitir. Burada elektrik fiyatlar
0.20 $, 0.30 $ ve 0.40 $ olmas durumlar iin
hesaplamalar yaplmtr. Burada elektrik fiyatnn birim
soutma maliyetine etkisinin nemi grlmektedir.
1777
Atik, K.

0,25
0,3
0,35
0,4
0,45
0,5
0,55
0,6
0,2 0,3 0,4
$/kWh
C
t



[
$
/
k
W
h
]
a
b
c
d
e
f
g
a


ekil 6. En kk soutma maliyetinin elektrik fiyatyla
deiimi

6. Tartma

Bu almada TE soutucu tasarmnn enerji ve ekonomik
ynden analizi yaplmtr. Bu amala tasarlanan sistemler
eit scaklk fark altnda eit soutma gcn
salamaktadr. 7 farkl tipte TE modln iin yaplan
hesaplamalarda, alma artlar, dolaysyla modl
saylar deitirilerek hesaplamalar yaplmtr. Her bir
durum iin birim soutma maliyeti; yatrm ve enerji maliyet
deerleri toplanarak bulunmutur. En uygun (optimum)
alma art her modl tipi ile deimekle beraber,
maksimum akm deeri ile optimum akm deerleri
arasnda bir deere karlk gelmektedir. COP un en
yksek olduu sistem olan a tipi modln 9 adet
kullanlmas durumunda birim soutma maliyeti 0.3245
$/kWh dir. Birim soutma maliyetinin en dk olduu
sistem ise g tipi modln 2 adet kullanlmasnda 0.2734
$/kWh olmaktadr. Bu maliyet deeri termodinamik adan
en verimli sistemden yaklak %20 daha ucuzdur.

Isl sistemlerde termodinamik analizlerin yaplmasnn
yannda ekonomiklik analizinin de yaplmas gereklidir.
Termodinamik adan verimli olan bir alma noktas
ekonomik olarak iyi olmayabilecei grlmektedir.

Semboller

A, B TE modl boyutlar
C Maliyet ($kW
-1
h
-1
)
STK Soutma tesir katsays
CRF Sermaye geri deme faktr
G TE eleman iin alan/uzunluk (m)
i Yllk faiz
I Akm (A)
k Isl iletkenlik (Wm
-1
K
-1
)
n Sistemin mr
N ift says
P G (W)

Q
Is (W)
T Scaklk (K, C)
TE Termoelektrik
U Gerilim (V)
Seebeck katsays (VK
-1
)
Elektriki diren (m)
Alt indisler
c Souk
el Elektrik
h Scak
inp Giri
inv Yatrm
max Maksimum
op Operasyon
t Toplam

Kaynaklar

[1] Utlu, Z., Hepbasli, A., Thermoeconomic analysis of
energy utilization in the residentialcommercial sector:
An application, Building and Environment, vol 43 896
904, 2008.
[2] Abusoglu, A., Kanoglu, M., Exergetic and
thermoeconomic analyses of diesel engine powered
cogeneration: Part 1Formulations, , Applied Thermal
Engineering Vol. 29 (2-3), 234-241, 2009.
[3] Abusoglu, A., Kanoglu, M., Exergetic and
thermoeconomic analyses of diesel engine powered
cogeneration: Part 2 Application, Applied Thermal
Engineering Vol. 29 (2-3), 242-249, 2009.

[4] Franzoni, A., Magistri, Traverso, L. A., Massardo, A.F.,
Thermoeconomic analysis of pressurized hybrid SOFC
systems with CO2 separation, Energy, vol 33, 311
320, 2008.
[5] Sylemez, M.S., Optimum length of finned pipe for
waste heat recovery Energy Conversion and
Management, vol 49, 96100, 2008.
[6] Bakan, K. Dincer, I. and Rosen, M. A, Exergoeconomic
analysis of glycol cold thermal energy storage systems,
Int. J. Energy Res., Vol. 32, 215-225, 2008.
[7] Huangfu,Y., Wu, J.Y., Wang, R.Z. Kong, X.Q. and Wei,
B.H., Evaluation and analysis of novel micro-scale
combined cooling, heating and power (MCCHP)
system, Energy Conversion and Management, Vol. 48
(5), 1703-1709, 2007.
[8] Wang, F.J., Chiou, J.S., Wu, P.C. Economic feasibility
of waste heat to power conversion, Applied Energy,
vol 84, 442454, 2007.
[9] Hepbasli, A., Thermoeconomic analysis of household
refrigerators, Int. J. Energy Res. Vol 31, 947959,
2007.
[10] Mansour, M. K., Musa, Md Nor and Hassan, Mat Nawi
Wan, Thermoeconomic optimization for a finned-tube
evaporator configuration of a roof-top bus air-
conditioning system, Int. J. Energy Res., vol 221,
1363-1375, 2007.
[11] Shuja, S. Z., Zubair, S. M. and Shazli, S. Z.,
Optimization of a finned heat sink array based on
thermoeconomic analysis, Int. J. Energy Res., vol 31,
455471, 2007.
1778
Atik, K.

[12] Selba, R. Kzlkan, ., encan, A., Thermoeconomic
optimization of subcooled and superheated vapor
compression refrigeration cycle, Energy, vol 31, 2108
2128, 2006.
[13] Temir, G., Bilge, D., Thermoeconomic analysis of a
trigeneration system, Applied Thermal
Engineering, Vol. 24 (17-18), 689-2699, 2004.
[14] Dngec, H. And Iler, A., Thermoeconomc
Optmzaton Of Smple Refrgerators, Internatonal
Journal Of Energy Research Int. J. Energy Res., vol
23, 949-962, 1999.
[15] etin, B., The Effect Of Gas Turbne Desgn
Parameters On Cost Of Electrcty For Combned
Cycle Systems, Journal Of Engineering And Natural
Sciences Sigma, vol 3, 2005.
[16] Cheng, Y.H., Shih, C.,Maximizing the cooling capacity
and COP of two-stage thermoelectric coolers through
genetic algorithm, Applied Thermal Engineering, Vol
26,(8-9), 937-947, 2006.
[17] Chen, L., Li, J., Sun, F., Wu, C., Performance
Optimization of a Two-Stage Semiconductor
Thermoelectric- Generator, Applied Energy, vol 82,
300-312, 2005.
[18] Pan, Y., Lin, B. and Chen, J., Performance analysis
and parametric optimal design of an irreversible multi-
couple thermoelectric refrigerator under various
operating conditions Applied Energy, Vol. 84 (9), 882-
892, 2007.
[19] Boztepe, M., Gne Pilleri le alan Peltier Elemanl
Bir Soutucu Sistemin Gelitirilmesi, Y.Lisans Tezi,
Ege niversitesi Fen Bilimleri Enstits, zmir,1995.
[20] Riffat, S.B., Qiu, G., Comperative nvestigation of
Thermoelectric Air-Conditioners Versus Vapour
Compression and Absorption Air-Conditioners, Applied
Thermal Engineering vol 24, 1979-1993, 2004.
[21] Melcor web sitesi www.melcor.com

1779
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye
IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye
VAKUM KORUMALI SICAK PLAKA CHAZI MALATI VE ALIMA
ZELLKLERNN DENEYSEL OLARAK NCELENMES

MANUFACTURE OF VACUUM GUARDED HOT PLATE APPARATUS AND
EXPERIMENTAL INVESTIGATE OF WORKING CHARACTERISTICS

Emrah DENZ
a, *
Abdulcelil BUUTEKN
b
, Ahmet Korhan BNARK
c

a, *
Karabk niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi, Karabk, Trkiye, E-posta: emrahdeniz67@hotmail.com
b
Adyaman niversitesi, M.Y.O., Adyaman, Trkiye, E-posta: abugutekin@adiyaman.edu.tr
c
Marmara niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi, stanbul, Trkiye, E-posta: akorhan@marmara.edu.tr


zet

Vakum ortam, s iletiminin en az olduu ortam olarak
bilinmektedir. Benzer bir yaklamla, yaltm zelliine
sahip malzemelerin bnyelerinde bulunan havann
vakumlanarak kullanlabilmesi halinde bu malzemelerin s
iletim katsaylarnda nemli lde d
salanabilecektir. Bu yapya sahip malzemelere vakumlu
yaltm panelleri (VYP) ad verilmektedir.

Bu almada, literatrde VYPi konulu almalardaki s
iletim katsays lmlerinde ve ASTM C 148401
standardnda zellikle korumal scak plaka cihaznn
kullanlmas ve referans lm metodu olarak
gsterilmesinden dolay ASTM C 17704 ve ISO 8302
standartlarna gre ift numunenin s iletim katsaysn
lebilecek yapya sahip bir vakum korumal scak plaka
cihaz (VGHP) tasarlanm ve imal edilmitir. malat
tamamlanan lm cihaz literatrde yaplan benzer
almalarda kullanlan yaltm malzemeleri kullanlarak
denenmitir. Hazrlanan lm sistemi vakum ortamnda
denenme frsat bulunamam malzemelerin s iletim
katsaylarnn lmlerinde kullanlabilme zelliine
sahiptir. Deneyler srasnda, zellikle cam yn zerinde
durularak farkl vakum seviyelerinde s iletim katsays
deerleri belirlenmi ve grafikler halinde verilmitir.

Anahtar Kelimeler: Vakumlu Yaltm Paneli, Is letim
Katsays, lm Cihaz.

Abstract

Vacuum environment is known as the environment with the
lowest heat transfer rate. With a similar approach, heat
transfer rate of the materials with insulation properties can
be significantly lowered by evacuating the air inside these
materials. The materials having such a structure are
known as Vacuum Insulation Panels (VIP).

Because the Vacuum Guarded Hot Plate (VGHP)
Apparatus is used and referenced in the literature and the
ASTM C 1484-01 Standard as the measurement method
for the measurements of the heat transfer coefficient of
VIPs, a VGHP apparatus which can measure the heat
transfer coefficient of dual sample according to the ASTM
C 177-04 and ISO 8302 Standards was designed and
produced in this study. This apparatus was tested with the
insulation materials that have already been tested in the
literature. This apparatus provides the opportunity to
measure the heat transfer coefficients of the materials
under vacuum which haven't been tested under vacuum
conditions. Especially the glass wool is tested under
various vacuum levels in the experiments and the heat
transfer coefficients were presented as graphs.

Keywords: Vacuum Insulation Panel, Thermal
Conductivity, Measurement Apparatus.

1. Giri

Genel olarak, gnmzde kullanlan geleneksel yaltm
malzemelerinde yaltm salayan havadr. Dolaysyla,
yaltm malzemesinin performans, havann s iletim
katsays olan 25 mW/mK deeri ile snrldr [1]. Yaltm
malzemelerinde daha dk seviyelerde s iletim
katsaylarna ulalmas, malzeme bnyesinde yer alan
gzeneklerdeki gazn boaltlmas ile mmkn
olabilmektedir. Bu yntemle retilen malzemelere VYP ad
verilmektedir. VYPler geleneksel yaltm malzemelerinden
yaklak on kat daha dk s iletim katsays deerine
sahip olabildikleri iin cazip bir aratrma alan haline
gelmitir. ekil 1de geleneksel bir yaltm malzemesi ve
VYP grlmektedir. Son yllarda VYPler zerine yaplan
almalarda i dolgu malzemeleri n plana kmaktadr.



ekil 1. Geleneksel Bir Yaltm Malzemesi ve Vakumlu
Yaltm Paneli [2].

VYP i dolgu malzemeleri konusunda almalar
yaplabilmesinin n artlarndan birisi ve en nemlisi
kullanlan malzemelerin hem atmosferik artlarda hem de
farkl seviyelerdeki vakum artlarnda s iletim
katsaylarnn belirlenebilmesidir. Bu n artn yerine
getirilebilmesi amacyla standardlarda belirtilen kurallar ve
eitli alma gruplar tarafndan imal edilmi cihazlar
rnek alnarak bir VGHP cihaz tasarlanarak imal edilmitir.
mal edilen cihazn literatrde benzer amalarla kullanlan
cihazlar ile test edilen malzemeler tekrar test edilerek
gvenilir sonular elde edilecei gsterilmitir.

2. Genel
1780
Deniz, E., Buutekin, A. ve Binark, A. K.
Literatrde VYPlerin s iletim katsaylarnn belirlenmesine
ynelik eitli yap ve zelliklerde cihazlar gelitirilmitir.
Zweig ve arkadalarnn almasnda VYPlerin s iletim
katsaylarn lebilmek amacyla ekil 2de gsterilen
vakum korumal s iletim katsays lm cihaz
gelitirilmitir. Bu cihaz 10 K ile 300 K scaklk aral ve
10
-2
ile 10
-8
torr vakum aralnda lm yapabilme
kapasitesine sahiptir ve eitli yaltm malzemeleri
kullanlarak kalibre edilmitir [3].

Kanada Ulusal Aratrma Kurulunun (NRC) Yap
Aratrma Enstits (IRC), ak gzenekli yaltm
malzemelerinin 1 Pa'dan 100000 Pa'ya kadar farkl basn
seviyelerindeki s iletim karakteristiini incelemek zere,
bir VGHP cihaz gelitirmitir. Gelitirilen cihaz ekil 3de
gsterilmitir.



ekil 2. Zweig ve Arkadalarnn Gelitirdii Vakumlu Is
letim Katsays lm Cihaz [3].

ekil 3deki VGHP kullanlarak, geleneksel mineral oksit
fiber plakalar ve yksek younluklu fiber plakalar, kolay
temin edilebilen geleneksel yaltm malzemelerini ve VIP
retim maliyetlerini gzle grlr lde drebilecek
ucuz dolgu malzemeleri kullanlarak gelitirilen yaltm
malzemelerinin s iletim katsaylar llmtr [2].



ekil 3. NRC-IRCnn VGHP Cihaz [2]

Heineman VYPlerin s iletim katsaylarn belirlemek
amacyla ekil 4te gsterilen VGHP cihazn kullanmtr.
Bu cihaz -200 ile 400 C scaklk aralnda, 1000 mbar-10
-
5
mbar basn aral ve 1 mm ile 28 mm kalnlklarnda
280 mm apnda malzemelerin s iletim katsaylarn
belirlemek amacyla kullanlabilmektedir [4].



1. Vakum Ortam 5. Yaltm
Numuneleri
8. Seramik Destekler
2. Istc Plaka 6. Is Yutucular 9. Sabitleme ubuu
3 ve 4. Soutucu
Plaka
7. Yaltm 10. Kalnlk lm
Sensr
ekil 4. Heinemann Kulland VGHP Cihaz [4].

3. Hazrlanan Deney Cihaz

Yaplan almada, VYPlerin s iletim katsaylarn
lebilmek amacyla, VGHP cihaz tasarlanarak imal
edilmitir. malat yaplan cihaz literatrde benzer amalar
ile hazrlanarak test edilmi cihazlarla ayn artlarda
denenmi ve bu cihazlarla uyumlu sonular elde edilmitir.

Yaplan almada, literatrde VYP konulu almalarda s
iletim katsays lmlerinde ve ASTM C 148401
standardnda zellikle korumal scak plaka cihaznn
kullanlmas ve referans lm metodu olarak
gsterilmesinden dolay ASTM C 17704 ve ISO 8302
standardlarna gre ift numunenin s iletim katsaysn
lebilecek yapya sahip bir s iletim katsays lm
cihaz tasarlanm ve imal edilmitir [5-7]. Hazrlanan
VGHP cihaz ekil 5de gsterilmitir.

malat tamamlanan s iletim katsays lm cihaz 200
mm x 200 mm boyutlarnda 1 mm-50 mm kalnlndaki
malzemelerin s iletim katsaylarn lebilecek yapya
sahiptir. Sistem ift numune esasna gre almaktadr.
Sistemin almas esnasnda numunelerin kalnlklar,
stc levhann gc, stc ve soutucu levhalarn yzey
scaklklar, stc ve soutucu levhalarn yzey scaklk
farklar ve vakum hacminde oluturulan vakum seviyesinin
llmesi ilemleri toplam %0.3 hata ile yaplmaktadr.
lm sistemini oluturan btn elemanlar TSE
Kalibrasyon leri Mdrl tarafndan kalibre edilmitir.
Yaplacak olan her trl lm Advantech marka Adam
4018 ve Adam 4019+ model veri al veri kartlar
yardmyla bilgisayara aktarlarak gerekli ilemlere tabi
tutulmaktadr.
1. Scak Plaka
2. Souk Plaka
3. Is ler
4. Kenar Destek Stunu
5. Inm Muhafazas
6. Montaj Destek Stunu
7. D Koruma
8. Vakum Hacmi
9. Hidrolik Silindir
10. Soutma Kafas
1781
Deniz, E., Buutekin, A. ve Binark, A. K.


1. Vakum Ortam 5. Kontrol Paneli 8. Bilgisayar
2. Vakum Pompas 6. Soutma Sistemi 9. Vakum Sensr
3 ve 4. Dolam
Pompalar
7. Soutucu Akkan
Deposu
10. Kalnlk lm
Sensr

ekil 5. Tasarlanarak mal Edilen VGHP Cihaz

VGHP cihaznda hassas lmler salayabilmek amacyla
scaklk lmlerinde nikel krom-nikel (K tipi) sl iftler
kullanlm ve sl iftler ile iki yzey arasndaki scaklk
farkn belirlemek iin termopil devresi oluturulmutur.
Bylelikle kullanlan sl iftlerin hassasiyetleri de nemli
lde arttrlmtr. Hazrlanan termopil devresi ematik
olarak ekil 6da gsterilmitir.



ekil 6. Deneylerde Kullanlan Termopil Devresinin
ematik Gsterimi [8].

VGHP cihaznn hassas almasn salayacak bir dier
unsur ise, ASTM 51804de belirtilen soutucu yzey
geometrisine uygun olarak hazrlanan soutucu levhalarda
dolaacak olan soutucu akkann istenen scaklklarda
sabit ayarlanabilmesi ve buna bal olarak soutucu levha
yzey scaklklarnn sabit deerlerde tutulabilmesidir.
Soutma sisteminde istenen sabit scaklk deerlerini
salayabilmek iin ekil 7de devre emas verilen
termostat imal edilmitir.



ekil 7. Soutma Sisteminde Kullanlan Termostat
Devresi.
4. Gvenilirlik Testleri

Kaganer tarafndan yaplan almalarda baz dolgu
malzemelerinin vakum artlarnda younluklar
arttrldnda s iletimlerinde gzle grlr oranda
iyileme olduu belirlenmitir. ekil 8de Kaganer
tarafndan yaplan almalar sonucunda elde edilen
sonulara yer verilmitir.


ekil 8. eitli Younluklardaki rneklerin Vakum
artlarnda Is letimlerinin Deiimi
(1=Aerojel, 2=Genletirilmi Perlit, 3=Mipora,
4=Cam Yn [9].

ekil 8de grld gibi malzeme younluu yaklak
olarak 200 kg/m
3
olduunda s iletim katsays minimum
deere ulamaktadr. Malzemenin younluunun
artmasyla nm yoluyla meydana gelen s iletimi byk
lde azalmaktadr. Malzeme younluu yaklak 200
kg/m
3
deerinin zerine ktnda ise malzemeyi oluturan
kat araclyla meydana gelen s iletim miktar byk
lde artmakta ve bu durum toplam s iletiminin
artmasna neden olmaktadr.

ekil 9da geleneksel yaltm malzemeleri (mineral oksit ve
yksek younluklu cam yn) iin NRC-IRCnn VGHP
cihaz kullanlarak elde edilmi test sonular verilmitir.
Test sonularnda zellikle yksek younluklu cam yn
iin deney sonular, Kaganer tarafndan belirtilen
sonular desteklemektedir.
1782
Deniz, E., Buutekin, A. ve Binark, A. K.


ekil 9. Geleneksel Yaltm Malzemeleri in NRC-IRCnn
VGHP Cihaznn Test Sonular [2].

Tarafmzdan tasarm ve imalat tamamlanan VGHP
cihaznn tm bileenleri ile birlikte lmlerin doruluunu
desteklemek amacyla ncelikle allagelmi yaltm
malzemeleri atmosferik basn artlarnda denenmitir.
Atmosferik basn artlarnda geleneksel yaltm
malzemeleri iin retici firmalar tarafndan beyan edilen ve
tarafmzdan yaplan deneylerden elde edilen sonular
Tablo IV.2de verilmitir.

izelge 1. VGHP Cihaz ile Is letim Katsaylar llen
Geleneksel Yaltm Malzemeleri ve Elde Edilen
Sonular
Malzeme Beyan Edilen Is
letim Katsays
(W/mK)
llen Is letim
Katsays
(W/mK)
Cam Kp 0.045 0.04565 %0.3
XPS 0.028 0.03051 %0.3
EPS 0.035 0.03591 %0.3

Gvenilirlik testlerinin ikinci aamasnda, Kaganer ve NRC-
IRC tarafndan kullanlan malzeme olan cam yn ayn
artlar altnda test edilmitir. Deneylerde kullanlan cam
ynnn taramal elektron mikroskobu (SEM) grntleri
ekil 10 ve ekil 11de verilmitir. ekil 10 ve ekil 11deki
SEM grntleri deneylerde kullanlan cam ynnn eitli
ap ve yaplardaki liflerden olutuunu gstermektedir.



ekil 10. Cam Ynnn SEM Grnts.



ekil 11. Cam Ynnn SEM Grnts ve Fiberlerin
aplarnn Gsterimi.

Hazrlanan VGHP cihaz kullanlarak 50 kg/m
3

younluktaki cam yn iin yaplan testlerden elde edilen
sonular ile NRC-IRCnin ayn vakum seviyelerine denk
gelen yaklak s iletim katsays deerleri ekil 12de
gsterilmitir.


ekil 12. NRC-IRCnn VGHP Cihaz ve mal Edilen
Cihazda Cam Ynne Ait Is letim Katsaylar.

5. Sonu ve neriler

VYPlerin s iletim katsaylarnn llmesi amacyla
tasarlanarak imal edilen VGHP cihaz ncelikle, geleneksel
yaltm malzemeleri kullanlarak, atmosferik basn artlar
altnda test edilmi ve retici firmalar tarafndan beyan
edilen s iletim katsays deerlerine ulalmtr.
Gvenilirlik testlerinin ikinci aamasnda ise, cam yn
farkl vakum artlarnda denenmi ve literatrdeki deerler
ile uyumlu sonulara ulalmtr. Hazrlanan cihaz VYP i
dolgu malzemesi aratrmalarnda malzemelerin hem
atmosferik basn artlarnda hem de eitli vakum artlar
altnda s iletim katsaylarnn llmesi amacyla gvenilir
bir biimde kullanlabilecektir.

Kaynaklar

[1] Deniz, E.,

Binark, A. K., Vakumlu Yaltm Panelleri,
VII. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu (UTES 2008),
Sayfa: 761-768, 17-19 Aralk 2008, stanbul.
1783
Deniz, E., Buutekin, A. ve Binark, A. K.
[2] Mukhopadhyaya P.: High Performance Vacuum
Insulation PanelResearch Update From Canada,
Global Insulation Magazine, (2006), 9-15.
[3] Zweig, J.L.; Boroski, W.N.; Hart, F.R.: Overview Of A
Test Facility Designed To Guide Innovations In The
Development of Advenced Thermal Insulation
Materials and Systems, Cryogenics, ICEC 15
Proceedings, 34 (1994) 465-468.
[4] Heineman, U.: Influece of Water on The Total Heat
Transfer in Evacuated Insulations, 7th International
Vacuum Insulation Symposium, Empa, Duebendorf /
Zurich, Switzerland, September, (2005) 28-29,.
[5] ASTM C 1484-01.: Standard Specification for Vacuum
Insulation Panels, The Standard Society for Testing
and Materials, USA, (2005).
[6] ASTM C 17704 Standard Test Method for Steady-
State Heat Flux Measurements and Thermal
Transmission Properties by Means of the Guarded-
Hot-Plate Apparatus, USA, (2004).
[7] ISO 8302.: Thermal Insulation-Determination of
Steady-State Thermal Resistance and Related
Properties-Guarded Hot Plate Apparatus, ISO, (1991).
[8] Binark, A.K.; Uslu, A.: Scaklk lmlerinde Termopil
Uygulamalar, 3. Soutma ve klimlendirme Kongresi,
Adana, Trkiye, Mays, (1994) 245-254.
[9] M. G. Kaganer, Thermal Insulation in Cryogenic
Engineering, Mashinostroenie, (1966), 8-31.
1784
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye
IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye
SIKITIRILAMAZ BR AKITA GERGEN BR YZEYDEN YAPILAN
YAYILI FLEMENN ISI GE ZERNDEK ETKSNN NCELENMES

AN ANALYSIS OF THE EFFECT OF UNIFORM INJECTION THROUGH A
POROUS SURFACE ON HEAT TRANSFER
IN A INCOMPRESSIBLE FLOW

Osman TURAN
a, *
ve Burhan UHADAROLU
b

a, *
KT Makine Mhendislii Blm, Trabzon, Trkiye, E-posta: osmanturan@ktu.edu.tr
b
KT Makine Mhendislii Blm, Trabzon, Trkiye, E-posta: burhan@ktu.edu.tr


zet

Bu almada; geirgen ve sabit yzey scaklna sahip
dzlem levha zerindeki gelimi snr tabaka aknda
hidrodinamik ve sl duvar fonksiyonlar teorik olarak elde
edilmi, fleme-emme hz ve viskoz yutulmann boyutsuz
scaklk zerindeki etkisi analitik olarak incelenmitir.
almada viskoz yutulmann etkisi Brinkman saysnn
farkl bir ekli olan boyutsuz
w
q u B /
3

= says ile
tanmlanmtr. Snr tabaka ierisindeki boyutsuz scaklk
dalmnn, viskoz yutulma ve yzeyden yaplan fleme-
emme uygulamasndan nemli lde etkilendii
belirlenmitir. eitli teknolojik uygulamalarda karlalan
viskoz yutulma kaynakl s retiminin, yzeyden yaplan
fleme-emme uygulamas ile denetim altna alnabilecei
grlmtr.

Anahtar kelimeler: Viskoz yutulma, fleme, emme, snr
tabaka, duvar fonksiyonu

Abstract

In the present study; the hydrodynamic and the thermal
wall functions on a permeable wall with constant
temperature in the boundary layer flow were obtained
theoretically and the effect of injection-suction velocity and
the viscous dissipation on the dimensionless temperature
was investigated. The effect of viscous dissipation was
defined as a dimensionless number of
w
q u B /
3

= which
is a modified Brinkman number. It was noted that the
dimensionless temperature distribution in the thermal
boundary layer was substantially influenced by the viscous
dissipation and the injection-suction through permeable
wall. In addition, It was seen that the viscous heating which
appears in some technological applications can be
controlled by the injection-suction through permeable wall.

Keywords: Viscous dissipation, injection, suction,
boundary layer, wall function

1. Giri

Gnmzde; geirgen bir yzey zerindeki trblansl
akn incelenmesi akkanlar mekanii ve s transferinin
ilgi eken konular arasnda yer almaktadr. Bilindii zere;
cisimler etrafndaki akta ortaya kan snr tabakann
denetimi iin birok yntem uygulanmaktadr. Yzeyden
fleme-emme yaplarak hidrodinamik ve sl snr
tabakann denetimi, uak kanad etrafndaki akn kontrol
ve elektronik donanmlarn soutulmas gibi eitli
mhendislik uygulamalarnda kullanlmaktadr. Snr
tabakaya yzeyden yaplan fleme ile aka momentum ve
s transferi yaplmakta ve bu sayede akn istenilen
yapya dntrlmesi amalanmaktadr. rnein;
geirgen yzeyli bir cisim zerinden yaplan fleme ile
akn momentum dengesi deitirilerek, cisim zerindeki
diren kuvvetini belirli lde denetim altna alma olana
vardr. fleme uygulamas ayrca, film soutma salayarak
uzay tatlar ve gaz trbin kanatklar gibi yksek hzl
sistemlerde ortaya kan ar snma problemini belirli
lde zmede kullanlmaktadr. Emme uygulamas ise;
cisim zerinden snr tabaka ayrlmasn geciktirerek
basn fark kaynakl direncin drlmesi konusunda
yardmc olmaktadr. Ayrca yzeyden yaplan yayl emme
ile klen snr tabaka kalnlna bal olarak s
geiinde nemli lde artlar ortaya kmaktadr.

Geirgen bir yzey zerinden yaplan fleme veya emme
ile snr tabakann denetlenmesi konusundaki temel
teknikler ve konunun matematiksel esaslar Schlichting ve
Gerstende [1] verilmitir. Bu kaynakta; geirgen yzey
zerindeki fleme veya emmeli laminer snr tabakann
belirli snr koullar altnda yaplm baz analitik zmleri
verilmitir. Burada hz ve scaklk profilleri formle edilmi
ve srekli emme-flemeli yatay dz levhadan olan s
geii incelenmitir. Sumitani ve Kasagi [2] karlkl
flemeli ve emmeli yzeylere sahip bir kanal iin
Dorudan Saysal Benzeim (DNS) yntemi ile yapm
olduklar saysal incelemede, flemenin hz ve scaklk
alkantlarn, Reynolds kayma gerilmelerini ve trblansl
s aklarn artrmakta olduunu, emmenin ise azaltmakta
olduunu gstermilerdir. Bellettre ve di. [3] artan fleme
debisine bal olarak srtnme faktr ve s geiinin
nemli lde dmekte olduunu gzlemilerdir. Bu
almann sonular deneysel veriler ile kyaslanm ve iyi
bir uyum elde edilmitir. Hwang ve Lin [4] geirgen duvarl
bir kanal aknda belirli bir trblans modeli kullanarak
dinamik ve sl alanlar iin saysal bir inceleme yapmlar
ve iyi bir uyum elde etmilerdir. Meinert ve di. [5]
geirgen bir duvardan trblansl bir aka farkl bir gaz ile
yaplan flemenin duvar ve ak arasndaki s geii
zerinde nemli bir etkisi olduunu gstermilerdir.
uhadarolu [6] yzeyden belirli bir a ile yaplan fleme
veya emmenin trblansl snr tabaka zerindeki etkilerini
saysal olarak incelemitir. Bu almaya gre; yerel
srtnme katsays ve sl snr tabaka kalnl fleme hz
ve asndan nemli bir ekilde etkilenmektedir.

1785
Turan. O.. ve uhadarolu. B.
Bu almann amac; geirgen yzeyli dzlem levha
zerindeki trblansl snr tabaka aknda viskoz alt
tabakaya ait duvar fonksiyonlar zerinde fleme-emmenin
ve viskoz yutulmann etkisini analitik olarak incelemektir.

2. Teorik alma

Geirgen bir yzey zerindeki iki boyutlu sktrlamaz ve
sfr basn gradyanl snr tabaka aknda duvar
fonksiyonlarn elde etmek zere momentum
denkleminden yola klacak olursa .

|
|

\
|

y
u
y y
u
v
x
u
u (1)

Duvar yaknnda x u / trevi kk deerler alaca iin
gz ard edilirse momentum denklemi;

|
|

\
|
=
dy
du
dy
d
dy
du
v (2)

ekline dnr. (2) denkleminin y=0dan herhangi bir y
noktasna kadar aadaki snr koullar iin integrali
alnrsa;

w
V ) ( v = 0 (3.a)
2
0

u
dy
du
w
y
= =
=
(3.b)
w
V u
dy
du
u =

2
(4)

denklemi elde edilir. Bu denklem

u / u u =
+

u / V V
w w
=
+
ve

/ yu y =
+
boyutsuzlatrma
parametreleri kullanlarak boyutsuzlatrlacak olursa:


+ +
+
+
+ =
w
V u
dy
du
1 (5)

boyutsuz hz gradyan elde edilir. Bu ifadenin y
+
=0dan
herhangi bir boyutsuz y
+
deerine kadar integrali alnrsa;

+
+ +
+

=
w
w
V
) V y exp(
u
1
(6)

yzeyden fleme veya emme yaplan snr tabaka iin
boyutsuz hz dalmn veren duvar fonksiyonu elde edilir.
stel yapda olan bu bant geirgen olmayan yzey iin
0 =
+
w
V yazldnda laminer snr tabaka iin geerli olan
+ +
= y u ekline dnr.

Geirgen yzeyden yaplan fleme veya emmenin sl
snr tabaka zerindeki etkisi hidrodinamik snr tabaka
zerindeki etkisine olduka benzerdir [6]. Sabit yzey
scaklna sahip geirgen bir yzey zerindeki iki boyutlu
sktrlamaz snr tabaka aknda viskoz yutulma
etkisinin de dikkate alnd enerji denklemi

+
|
|

\
|
=
p p
c dy
dT
c
k
dy
d
dy
dT
v

(7)

eklinde ifade edilir. Bu denklemde viskoz yutulma etkisini
gsteren
2
) dy / du ( = olarak dikkate alnmtr. (7)
denkleminin geirgen yzey iin (3) ile verilen snr
koullar ve sl byklkler iin aada ifade edilen
koullar altnda y=0dan herhangi bir y mesafesine kadar
integrali alnrsa;

w
y
T T =
=0
(8.a)
w
y
q
dy
dT
k =
=0
(8.b)

snr tabaka boyunca scaklk gradyan elde edilir;

Pr

y
y
dy
dy
du
c

c / q ) T (T V
dy
dT
p
p w w w
=
|
|

\
|
+
=
0
2
(9)

Bu denklem
w z p w
q / ) u c )( T T ( T =
+
boyutsuz scaklk
tanm kullanlarak boyutsuzlatrlrsa;


Pr
y
dy
dy
du
B T V
dy
dT
w
1
0
2
1

+
+
|
|

\
|
+
+
+
=
+
+
+
(10)


olarak snr tabakadaki boyutsuz scaklk gradyan elde
edilir. Bu ifadede yer alan B boyutsuz says

w
q
u
B

3
= (11)

eklinde tanmlanm olup, viskoz srtnmeden
kaynaklanan s retiminin bir lsn ifade etmektedir.
Boyutsuz B says viskoz kaynakl s retiminin yzeydeki
s iletimine olan orann ifade eden ve ) T k /( u Br =

2

eklinde tanmlanan Brinkman saysnn farkl bir formda
yazlm eklidir. Pr; Prandtl saysna karlk gelmekte
olup, burada standart koullardaki hava iin 0,7 olarak gz
nne alnmtr. Bu bantdaki boyutsuz hz gradyan iin
verilmi olan (6) eitliinin yerine yazlmas ve elde edilen
bantnn y
+
=0dan herhangi bir y
+
deerine kadar integre
edilmesi ile;

1786
Turan. O.. ve uhadarolu. B.
( )
( ) ( )
(
(

+ =
+ + + +
+ +
+ +
+
1
2
2
2
2
2
2
Pr
y V Pr exp
Pr
y V exp Pr
V
B
V
y V Pr exp
T
w w
w w
w
(12)

sl snr tabaka boyunca boyutsuz scaklk iin fleme-
emme ve viskoz yutulma etkisini ieren duvar fonksiyonu
elde edilir. 0 =
+
w
V zel durumunda bu bant hz iin elde
edilmi olan duvar fonksiyonuna benzer ekilde bilinen
+ +
= y . Pr T bantsna dnr. (12) ile tanmlanm
olan boyutsuz scaklk,
+
w
V ,
+
y boyutsuz parametrelerinin
yan sra, viskoz yutulmann bir ls olan B saysna da
baldr. Bu almada snr tabaka ierisindeki boyutsuz
scakln
+
w
V fleme-emme hznn yan sra B ile olan
ilikisi de incelenmitir.

3. Bulgular

Bu almada geirgen yzeyli ve sabit yzey scaklna
sahip bir dzlem levha zerindeki akta ortaya kan snr
tabakada (ekil 1), fleme-emmenin ve viskoz yutulmann
scaklk dalm zerindeki etkisi analitik olarak
incelenmitir. Viskoz yutulma scaklk dalmn nemli
lde etkileyen bir i s kaynadr. Bu almada
boyutsuz fleme-emme hznn yan sra, viskoz yutulma
ile scaklk dalm arasndaki oransal iliki iin
tanmlanm olan B says da temel parametre olarak gz
nne alnmtr.
ekil 1. Geirgen yzey zerinde fleme ve snr tabakalar


Yzeyden olan boyutsuz uzaklk ve boyutsuz scaklk iin
(12) bants ile verilmi olan analitik ilikiye ait farkl B
deerlerindeki deiimler, geirgen olmayan yzey
( 0 =
+
w
V ) durumunda, ekil 2de grlmektedir. Burada da
grld gibi; belirli bir Bkr deeri iin (ekilde Bkr=0,1
olarak grlmektedir) yzeyden uzaklaldka boyutsuz
scaklktaki deiim azalmakta ve nihayet yzeyden
itibaren belirli bir
+
kr
y deerinde deiim durmakta, daha
yksek
+
y deerlerinde ise boyutsuz scaklk dme
davran gstermektedir. Yzey yaknnda viskoz yutulma
etkisinin artmas ile doal olarak bu blgede scaklk fark
da (T-Tw) artmaktadr. Buna bal olarak da akkandan
yzeye geen s aks artar. Yksek B deerlerinde ve
ayn
+
y mesafelerinde T
+
da ortaya kan dme
davran; yzeydeki s aksndaki artn, scaklk farkna
(T-Tw) oranla daha fazla olmaya baladn
gstermektedir. Dier bir deyile T
+
da ortaya kan
dme, yzey yaknndaki viskoz yutulma nedeniyle
akkandan yzeye olan qw s aksnda ortaya kan
artn, scaklktaki arttan daha fazla olmasndan
kaynaklanmaktadr.


ekil 2. flemesiz-emmesiz ( 0 =
+
w
V ) durumda viskoz
yutulmann boyutsuz scaklk zerindeki etkisi.

Bkr deerinden daha yksek deere sahip viskoz
yutulmann olduu durumlarda, yzeyden belirli
uzaklklarda boyutsuz scaklk negatif deerler almaya
balamaktadr (ekil 2). Yzeydeki akkan scaklnn,
akkan scaklnn zerine kmas (Tw,f>T) anlamna
gelen bu davran viskoz yutulmann yzeydeki akkan
scakl zerindeki etkisinden kaynaklanmaktadr. Bkr
deerinin zerine kldnda viskoz yutulma kaynakl i
s retimi nedeni ile yzeydeki akkan scaklnda
srama meydana gelerek buradaki akkan scakl hem
duvar hem de cidardan uzaktaki akkann scaklnn
zerine kmaktadr.


ekil 3. Yzeyden yaplan fleme-emme uygulamasnn
farkl B deerlerinde boyutsuz scaklk zerindeki
etkisi

fleme-emme uygulamasnn farkl B deerlerinde
boyutsuz scaklk zerindeki etkisi ekil 3te grlmektedir.
1787
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye
IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye
(a) (b)

ekil 4. fleme-emmenin (a) B = 0,03 ve (b) B=0,1 deerlerinde boyutsuz scaklk profili zerindeki etkisi.

Dk viskoz yutulma deerlerinde (ekilde 0,05B0
aralndaki deiimler) fleme uygulamasnn viskoz
yutulmann etkisini azaltt, emme uygulamasnn ise ak
alanndaki viskoz yutulma etkisini desteklemektedir. Viskoz
yutulmann yksek deerlerinde (B0,1) ise fleme ile
viskoz yutulma etkisi artarken emme ile azalmaktadr.
Dk ve yksek B deerlerinde fleme-emmenin viskoz
yutulma ve scaklk zerindeki detayl etkisi ekil 4teki
grafiklerde grlmektedir. Dk ve yksek viskoz yutulma
durumlarnda fleme ve emmenin scaklk deiimi
zerinde farkl etkiler ortaya karmas, fleme ve
emmenin hidrodinamik ve sl snr tabakalar zerindeki
farkl etkilerinden kaynaklanmaktadr. Zira dk deerli
viskoz yutulma; yzey yaknnda dk hz gradyan
(dk srtme hz) anlamna gelmektedir. Bu durumda
yzeyden yaplan fleme hz gradyann daha da
dreceinden yzey yaknndaki viskoz yutulma etkisi
azalacak ve dolaysyla viskoz yutulma kaynakl s retimi
de azalacandan akkandan yzeye olan s aks
azalacaktr. Bu durumda doal olarak yzey yaknnda
boyutsuz akkan scakl az da olsa bir art
gsterecektir. Benzer ekilde yzeyden emme uygulamas
bunun tersi bir etki yaparak (hz gradyannn bymesi ve
yzeye s aksnn artmas) boyutsuz scaklkta az da olsa
bir azalmaya neden olacaktr (ekil 4.a). Ancak yksek
deerli viskoz yutulma durumlarnda yzey yaknlarnda
yukardakine benzer davran gzlenmesine ramen,
yzeyden uzaklaldka flemenin viskoz yutulma etkisini
artrmakta olduu ve dolaysyla boyutsuz scaklkta
de neden olduu grlmektedir. Burada ise yzeyden
yaplan flemenin hz gradyan zerinde fazla etkili
olmad ve yksek viskoz yutulma nedeniyle retilen
snn artt ve dolaysyla yzeye s aksnn da artmas
nedeniyle boyutsuz scakln dt anlalmaktadr.

4. Sonular

Bu almada; geirgen yzeyli ve sabit yzey scaklna
sahip dzlem levha zerindeki gelimi snr tabaka
aknda hidrodinamik ve sl duvar fonksiyonlar elde
edilmi, boyutsuz scaklk zerinde fleme-emme hz ve
viskoz yutulmann etkisi analitik olarak incelenmitir.

Viskoz yutulma etkisi ile ortaya kan snn snr tabaka
ierisindeki scaklk dalmn nemli lde etkiledii
grlmtr. Viskoz yutulma akkandan yzeye olan s
geiini etkilemekte ve yzey sabit scaklkta tutuluyor olsa
bile artan viskoz etkiler nedeniyle ortaya kan s
yzeydeki akkann scaklnda bir sramann
olumasna ve retilen snn hem yzeye doru hem de
akkana doru gemesine neden olmaktadr.

Elde edilen sonular gstermektedir ki; yzey yaknlarnda
ortaya kan yksek gradyanl aklarda etkili olan viskoz
yutulma, yzeyden yaplan feme-emme uygulamas ile
belirli lde denetim altna alnabilir.

Semboller

u Kayma hz (m/s)
Younluk (kg/m
3
)
qw Is aks (W/m
2
)
Kinematik viskozite (m
2
/s)
T Scaklk (K)
Vw fleme-emme hz (m/s)
u,v Hz bileenleri (m/s)
cp zgl s ( kj/(kgK )

st indisler
+ Boyutsuz parametreler
Alt indisler
w Yzeyde tanml byklkler
Serbest ak byklkleri


Kaynaklar

[1] Schlichting, H. and Gersten, K., Boundary-Layer
Theory, Springer, Berlin, 2000.
[2] Sumitani, Y. Kasagi, N., Direct numerical simulation of
turbulent transport with uniform wal injection and
suction. AIAA Journal 33, 1220-1228, 1995.
[3] Bellettre, J., Bataille, F. and Lallemand A., A new
approach for the study of turbulent boundary layers


1788
Turan. O.. ve uhadarolu. B.
with blowing, Int. J. Heat and Mass Transfer, 42, 2905-
2920, 1999.
[4] Hwang, C.B. and Lin, C.A., Low-Reynolds number k-

~
modeling of flows with transpiration, Int. J. for
Numerical Methods in Fluids, 32, 495-514, 2000.
[5] Meinert, J., Huhn, J., Serbest, E. and Haidn, O.J.,
Turbulent boundary layers with foreign gas
transpiration, J. Spacecraft and Rockets, 38, 191-198,
2001.
[6] uhadarolu, B., Numerical study of turbulent
boundary layers with heat transfer and tangential
transpiration, Int. J. Numerical Methods for Heat and
Fluid Flow, vol. 14, no. 6, 760-782, 2003.




1789
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye
IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye
ELEKTRK VE MANYETK ALANLARIN AKIKAN HAREKETLERNE
BRLKTE ETKLERNN NCELENMES
INVESTIGATION OF THE EFFECTS OF ELECTRIC AND MAGNETIC
FIELDS TOGETHER TO THE FLUID FLOW

Ziyaddin RECEBL*
a
, Mehmet ZKAYMAK
b
, Metin KAYA
c

* a
Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye, E-posta: zrecebli@karabuk.edu.tr
b
Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye, E-posta: mozkaymak@karabuk.edu.tr
c
Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye, E-posta: mkaya@karabuk.edu.tr


zet

almada birbirine ve aka dik uygulanan elektrik ve
manyetik alanlarn aka birlikte gsterdikleri etkiler teorik
olarak incelenmitir. Bu amala elektromanyetik kuvvet
ieren momentum denklemi ve sreklilik denkleminden
oluturulan ksmi diferansiyel denklem sistemi, basn
deiimi, akkann fiziksel zellikleri ve boru apnn sabit
kald kabul edilerek Laplace dnm yntemi ile
zlmtr. Neticede yerel ak hz iin analitik forml
elde edilmitir. Bu formle gre farkl elektrik alan iddeti
ve manyetik alan indksiyonu iin yerel hz deerleri
hesaplanm ve grafikleri izilmitir. Akkan olarak tuzlu
su kullanlmtr.

Yaplan incelemeden elde edilen sonulara gre, elektrik
alann ak etkilemedii, manyetik alan ile birlikte
uygulanan elektrik alann ise uygulanma ynne bal
olarak ak hzndaki d etkiledii tespit edilmitir.

Anahtar kelimeler: Manyetik alan, elektrik alan, boruda
tek fazl ak, yerel hz.

Abstract

In this study the effect of electric and magnetic field which
are perpendicular each other and the flow line together
investigated theoretically. With this aim the equation that
produced from the equation of momentum and equation of
continuous is used as a method to solve the problem with
called Laplace transformation method which pressure
change, physical specifications of flows and pipe diameter
to be accepted to constant. As a result analytic equation
for local flow velocity achieved. According to the equation
of intensity of the different electric field and magnetic field
induction has been calculated and drawn the graphs for
the local velocity. Salted water was used as a fluid.

From the results that has been collected from the
investigations that individually electric field not effected to
the flow but if the electric field applied with magnetic field
together, they effected to the flow velocity depends on the
applied direction has been determined.

Keywords: Magnetic field, electric field, single phase flow
in pipe, local velocity

1. Giri

Manyetik alann akkan hareketlerini etkiledii birok
bilim adam tarafndan incelenmi [1-7] ve akkanlarn
ak hzlarnn alan etkisiyle azald grlmtr.

Bronover ve ark. [1] ergimi metal aklarna manyetik alan
etkilerini teorik ve deneysel olarak incelemiler. Metallerin
elektriksel zelliklerinin akkanlara gre ok byk
olduklarndan dolay manyetik alandan daha ok
etkilendiklerini gstermilerdir.

Ryabinin A.G ve Hojainov A. [2] MHD makinelerinde sabit
manyetik alann etkisinden laminer hareketlerde bulunan
sv metallerin ak hzlarndaki azalmalar gsteren teorik
ve deneysel alma sonularn vermilerdir.

Racabov Z [3] iletken akkann silindirik borudaki
hareketlerine sabit manyetik alan etkisini deneysel ve
teorik olarak incelemi, manyetik alan etkisinden ham
iletken akkann yerel hznn azaldn gstermitir.

Tashtoush B, Al-Odat, ve J. H.C, Gardner R.A [6,7]
almalarnda akkan olarak cva, galyum ve ergimi
metaller kullanlmlar. Genellikle deneyleri kanalda
yaplmlardr. Manyetik alann sabit basn altndaki
akkan hareketlerine etkilerini incelenmi ve zayf
manyetik ve elektriksel zellikli akkanlarn ak hzlarnn
alan etkisiyle azald grlmlerdir.

Literatrde akkan hareketlerine elektrik ve manyetik
alanlarn birlikte gsterdikleri etkilerin incelenmi olduu
makalelere az rastlanmaktadr.

Bu almada konunun teorik olarak incelenmesi
amalanmtr.

2. Materyal ve metot

Birbirine ve aka dik olarak yneltilen, E iddetli elektrik
alan ve B indksiyonlu manyetik alan ierisine
yerletirilen R yarapl silindirik, bakr veya plastik boruda
viskoziteli bir akkann hareket ettii dnlsn (ekil 1).

Sabit fiziksel zellikli iletken bir akkann ak hznn
birlikte uygulanan elektrik ve manyetik alanlarndan nasl
etkileneceinin incelenmesi istensin. Problemin zm
iin kullanlacak elektromanyetik kuvvet ieren Navier-
Stokes denklemi ve akn sreklilii denkleminin vektr
eklindeki ifadeleri aada verilmitir.


1790
Recebli, Z, zkaymak, M. ve Kaya, M.


ekil 1. Manyetik ve Elektrik alanlarn etkisinde yerletirilen
yatay boru.

Navier-Stokes denklemi:

(

+ + =
|
|
|

\
|
+

B J U P U U
t
U
) ( (1)

Burada,

(

+ =

B U E J ; 0 =

J div ; 0 =

B div ; (2)

Sreklilik denklemi:

0 =

U div (3)

Akn tek boyutlu (yatay z ekseni boyunca), kararsz ve
simetrik olduu dnlrse, aadakiler yazlabilir.

( ) 0 , = t r u
r
; ( ) 0 , = t r u

;

( ) 0 , = t r u u
z
;
( )
0
,
=

t r u
r
(4)

Bu durumda sreklilik denklemi

( )
0
,
=

z
u
z
t r u
z
; (5)

ekillerinde yazlacaktr. Yaplan kabullerden sonra (1)-(3)
denklemleri birletirilerek silindirik sistemde aada
gsterildii gibi yazlabileceklerdir.


( ) ( )
( )
( )

EB N
t
t r u
t r u
B
r
t r u
r r
t r u
=

,
,
, 1 ,
2
2
2
(6)

(6) denkleminin zm iin balang art:

0 = t olduunda, ( ) ; 0 0 , = r u (7)

Snr art ise:
R r = olduunda, ( ) 0 , = t R u olacaktr. (8)

(6) diferansiyel denklemi Laplace dnm yntemi ile
zlmtr. Zamana bal olan dz Laplace dnm
forml aada verilmitir[8,9].

( ) ( )

=
0
, , dt e t r u r s U
st
(9)

(7) balang art iin, (6) denkleminin dz dnm
ifadesi,

( ) ( )
( )

s
EB N
s r U m
dr
s r dU
r dr
s r U d
= + ,
, 1 ,
2
2
2
(10)

eklinde olacaktr. Burada,

;
z
P
N

s B s B
m
+
= + =
2 2
2
(11)

(10) denkleminin (8) snr artn salayan zm, yani
yerel ak hznn dz dnm ifadesi,

( )
( )
( )
( )
|
|

\
|

+

= 1 ,
0
2
mR I
mr I
s B s
EB N
s r U
o

(12)

eklinde olacaktr. Burada, ( ) mr I
0
Modifiye edilmi
Bessel fonksiyonudur:

( ) ( ) ( ) ....
64
1
4
1
1
4 2
0
+ + + = mr mr mr I (13)

ok kk olacaklar gerekesiyle yksek dereceli
terimlerinin tamam ihmal edilerek, Bessel fonksiyonunun
seriye alm ifadesinin ilk iki terimi kullanldnda (12)
ifadesi,

( )
( ) [ ]
( )
2 2
2 2
4
, r R
R s B s
N EB
s r U
+ +

(14)

ekline dntrlebilecektir. Yerel ak hznn ters
dnm ifadesi, yani yerel ak hznn zaman ve
koordinata bal ifadesi ise,

( ) ( ) ( ) 1
4
,
2 2
2 2

+

=
st
e r R
R B
EB N
t r u

(15)

olacaktr. Burada,

2
2 2
4
R
R B
s

+
= (16)

(15) ifadesinden kararl ak durumunda yerel hz
grafiklerinin parabol eklinde olaca grlmektedir.
1791
Recebli, Z, zkaymak, M. ve Kaya, M.
(15) ve (16) ifadeleri kullanlarak,

2
/
3
10 m s kg

= ; [ ]
1
12

= m Ohm ; m R
2
10

= ;
;
3
/
3
10 m kg = ( )s t 200 0 = ;
3
/
2
10 12 m N N

= ;
( ) m V E /
3
10 4 0

= ; ( )T B 2 0 = ;

deerleri iin akn yerel hzlar hesaplanmtr. Kararl
ak iin farkl B, E deerlerinde hesaplama sonularna
gre yerel ak hzlarnn deiim grafikleri ekil 2-ekil
5de verilmitir.

0
0,0005
0,001
0,0015
0,002
0,0025
0,003
0,0035
0 0,002 0,004 0,006 0,008 0,01 0,012
Ak yarap (m)
A
k

(
m
/
s
)
E=0, B=0
E=0, B=1
E=0, B=2
E=0,002, B=1
E=0,002, B=2
E=0,004, B=1
E=0,004, B=2
E= -0,002, B=1
E= -0,002, B=2
E= -0,004, B=1
E= -0,004, B=2


ekil 2. E ve B nin farkl sabit deerleri iin yerel ak hz
grafikleri.

0
0,0005
0,001
0,0015
0,002
0,0025
0,003
0,0035
0 0,002 0,004 0,006 0,008 0,01 0,012
Ak Yarap (m)
A
k

(
m
/
s
)
E=0, B=0
E=0, B=1
E=0, B=2


ekil 3. E=0,B=0; E=0,B=1; E=0,B=2 deerleri iin yerel
ak hz grafikleri.

0,00E+00
5,00E-04
1,00E-03
1,50E-03
2,00E-03
2,50E-03
3,00E-03
3,50E-03
0 0,002 0,004 0,006 0,008 0,01 0,012
Ak yarap (m)
A
k

(
m
/
s
)
E=0, B=1
E=0,002, B=1
E=0,004, B=1
E= -0,002, B=1
E= -0,004, B=1

ekil 4. E=0, B=1; E=0,002, B=1; E= -0,002, B=1;
E=0,004, B=1; E= -0,004, B=1 deerleri iin
yerel ak hz grafikleri.
0,00E+00
5,00E-04
1,00E-03
1,50E-03
2,00E-03
2,50E-03
3,00E-03
0 0,002 0,004 0,006 0,008 0,01 0,012
Ak yarap (m)
A
k

(
m
/
s
)
E=0, B=2
E=0,002, B=2
E=0,004, B=2
E= -0,002, B=2
E= -0,004, B=2

ekil 5. E=0, B=2; E=0,002, B=2; E= -0,002, B=2;
E=0,004, B=2; E= -0,004, B=2 deerleri iin
yerel ak hz grafikleri.

0
0,0005
0,001
0,0015
0,002
0,0025
0,003
0,0035
0 50 100 150 200 250
Zaman (s)
A
k

(
m
/
s
)
E=0, B=0
E=0, B=2
E= 0,002, B=2
E= 0,004, B=2
E= -0,002, B=2
E= -0,004, B=2


ekil 6. E=0, B=0; E=0, B=2; E=0,002, B=2; E= -0,002,
B=2; E=0,004, B=2; E= -0,004, B=2 deerleri iin
r=0 noktasndaki ak hzlarnn zamana bal
deiim grafikleri.

(15) nolu ifadeden anlalaca gibi, aka sadece elektrik
alan etkidiinde (B=0 T), yerel ak hzlarnda hi bir
deiiklik olmayacaktr.

ekil 3ten grl gibi, aka sadece manyetik alan
etkidiinde ise B deerinin artmas ile yerel ak hzlar
azalacaktr. r=0 noktasnda bu d B=1 T olduunda %
23.3, B=2 T olduunda ise % 54.6 olmutur.

ekil 2-ekil 4den B=1 T iin elektrik alan iddetinin E=0
V/m den E=+2.10
-3
V/m ve E=+4.10
-3
V/mye
ykseltildiinde r=0 noktasnda yerel ak hznn sras ile
%16.6 ve % 28.5 artt, elektrik alan iddetinin E=0 V/m
den E= -2.10
-3
V/m ve E= -4.10
-3
V/m ye ykseltildiinde
ise r=0 noktasnda yerel ak hznn sras ile % 20 ve %
40 azald, B=2T iin elektrik alan iddetinin E=0 V/m den
E=+2.10
-3
V/m ve E=+4.10
-3
V/mye ykseltildiinde r=0
noktasnda yerel ak hznn sras ile % 28.8 ve % 44.5
artt, elektrik alan iddetinin E=0 V/m den E=-2.10
-3
V/m
ve E=-4.10
-3
V/m ye ykseltildiinde ise r=0 noktasnda
yerel ak hznn sras ile % 39.8 ve % 80 azald tespit
edilmitir.

Grld gibi, manyetik alan ile ayn anda uygulanan
elektrik alan yn deitirdiinde ak farkl ekilde
etkileyecektir. Elektrik alan bir ynde etkidiinde ak hz
artt halde, ters ynde etkidiinde ak hz azalacaktr.

1792
Recebli, Z, zkaymak, M. ve Kaya, M.
Bu tr deiim, uygulanan elektrik ve manyetik alanlarn
karlkl etkileiminden meydana gelen elektromanyetik
kuvvetin ak ynnde veya aka ters ynde ynelmesi ile
izah edilebilmektedir.

ekil 6dan akkann kararsz ak halinden kararl aka
gei sresinin ( )
g
T elektrik ve manyetik alanlardan nasl
etkilendikleri grlmektedir.

E=0 V/m, B=0 T olduunda s T
g
150 = , E=0 V/m, B=2 T
olduunda ise s T
g
100 = olmutur. Yani, aka sadece
manyetik alan etkidiinde kararl aka gei sresi
ksalacaktr.

B nin sabit tutularak E nin pozitif ynde artrld halde
E=O V/m hali ile kyaslandnda
g
T nin artt, E nin
negatif ynde artrld halde ise
g
T nin azald
grlmtr. B=2 T, E=+2.10
-3
V/m olduunda
s T
g
110 = ; B=2 T, E=+4.10
-3
V/m olduunda
s T
g
120 = ; B=2 T, E= -2.10
-3
V/m olduunda
s T
g
90 = ; B=2 T, E=-4.10
-3
V/m olduunda
s T
g
80 = olduklar tespit edilmitir.

3. Tartma ve sonu

Silindirik yatay bir borudaki laminer aka elektrik ve
manyetik alanlarn birlikte etkisi teorik olarak incelenmitir.
Neticede akn yerel hzlarnn akkan ve borunun fiziksel
parametrelerine, manyetik alan indksiyonuna, elektrik
alan iddetine ve zamana bal olan deiim ifadeleri elde
edilmitir.

Ak ynne dik olarak yneltilen manyetik alann
etkisinden yerel ak hzlarnn ve akn kararl duruma
gei sresinin azald, ak ynne dik olarak yneltilen
elektrik alanndan ise yerel ak hzlarnda ve akn kararl
duruma gei sresinde hi bir deiikliin olmad
grlmtr.

Akkann yerel ak hzlarnn ve akn kararl duruma
gei sresinin birlikte uygulanan manyetik ve elektrik
alanlarndan elektrik alann ynne bal olarak farkl
ekilde etkilendikleri tespit edilmitir.

Manyetik alan ile ayn anda uygulanan elektrik alan pozitif
ynde artrldnda, E=0 V/m ve B 0 T haline gre,
yerel ak hzlarnn ve kararl ak durumuna gei
sresinin artt, elektrik alann yn deitirerek negatif
ynde artrld srada ise yerel ak hzlarnn ve kararl
ak durumuna gei sresinin azald grlmtr.

4. Semboller

U : Akkann yerel ak hz (m/s),
E : Elektrik alan iddeti (V/m),
B : Manyetik alan indksiyonu (T),
P : Basn (N/m
2
),
J : Elektrik akm younluu (A/m),
N : Basn gradyan z P N = / (N/m
3
),
R : Borunun yarap (m),
: Akkann kinematik viskozitesi (m
2
/s),
: Akkann dinamik viskozitesi (kg.s/m
2
),
: Akkann younluu (kg/m
3
),
: Akkann zgl elektriksel
iletkenlii ( m Ohm. / 1 ),
t : Zaman (s),
s : Laplace operatr,
z r
u u u , ,

: Hz bileenleri (m/s),
r z, , : Silindirik koordinatlardr.

Kaynaklar

[1] Bronover,G.G, inober,A.B., Magnitnaya
Gidrodinamika Nesjimayemh Sred, zd. Nauka,
Moskova, 1970.
[2] RyabininA.G., HojainovA.., Nestaionarnoye teeniya
jidkih metallov b MHD ystroystvah, Leningrad, zd.
Mainostroeniye, 1970.
[3] Kauling, T., Magnitnaya Gidrodinamika, Moskova,
1979.
[4] ebes, A.O, Magnitnaya Gidrodinamika, Moskova,
1984.
[5] Racabov, Z.A., ssledovaniya vliyaniye magnitnogo
polya na dvijeniye jidkostey s elyu sozdaniye
elektromagnitnoy ustanovki dlya otseki neftegazovh
fontanov, Doktora Tezi, Bak, 1990.
[6] Ji, H.C., Gardner, R.A., Numerical Analysis of
Turbulent Pipe Flow in a Transverse Magnetic Field,
nt. J. Heat Mass Transfer, 40 (8):1839-1851, 1996.
[7] Tastoush, B:, Al-Odat, M., Magnetic Field Effect on
Heat and Fluid Flow Over a Wavy Surface With a
Variable Heat Flux. J. of Magnetism and Magnetic
Materials, 268, 357-363, 2004.
[8] Karsloy, H., Eger, D., Operaionnye Metod b
Prikladnoy Matematike, Moskova, IL, 295. 1948.
[9] Fogiel, M., Handbook of Mathematical, Scientific, and
Engineering Formulas, Tables, Functions, Graphs,
Transforms, New Jersey, 1030, 1992.




















1793
5
th
International Advanced Technologies Symposium (IATS09), May 13-15, 2009, Karabuk, Turkey
IATS09, Karabk University, Karabk, Turkey
NEURAL NETWORK APPROACH FOR PERFORMANCE PREDICTION OF
A SOLID OXIDE FUEL CELL


Ali Volkan Akkaya
Yldz Technical University, Department of Mechanical Engineering, Istanbul, Turkey, E-Mail:aakkaya@yildiz.edu.tr



Abstract

In this study, we develop a neural network (NN) based
model for performance prediction of a single tubular solid
oxide fuel cell (SOFC). This model utilizes the back-
propagation (BP) algorithm to predict the cell voltage and
electrical power. Levenberg-Marquardt back-propagation
algorithm based neural network has been used to develop
the prediction model. The required data for learning
process of the neural network model have been obtained
from simulation results of a validated nonlinear physical
SOFC model under wide operation range of the input
variables. After neural network model development,
comparisons of the simulation results of neural network
model and the nonlinear physical model at the trained and
untrained conditions have been carried out. As a result, it
has been seen that the neural network model developed in
this study is able to make good predictions in performance
behavior of the considered fuel cell due to the training
strategy and the topology of the neural network adopted.

Keywords: Solid oxide fuel cell; Performance prediction;
neural network model

1. Introduction

In recent years, solid oxide fuel cell (SOFC) has been
considered as a highly promising candidate technology for
near future distributed power applications from the
viewpoints of energy and environment [1,2]. Solid oxide
fuel cell has some unique advantages such fuel flexibility,
high-energy conversion efficiency, low emissions, and
useful waste heat for cogeneration and trigeneration
applications [3-5]. The performance of the system depends
on many factors, such as physical, chemical,
electrochemical and thermodynamic processes.

Modeling studies of solid oxide fuel cell plays a significant
role in the evaluation and prognostication of system
performance, and in search of improvements in design,
operating procedures and control strategies. Especially,
modeling solid oxide fuel cell committed to distributed
applications is crucial stage in the integration of these
power sources into energy market. The application of solid
oxide fuel cell in power generation entails a full knowledge
of its behavior and therefore a highly efficient model.
Hence, detailed and complex modelling is required for
predicting the performance of the fuel cell and for use in
various systems engineering activities considering all the
above factors.

Although physical models present comprehensive analysis
of the performance, they are very time-consuming to
develop and run. The computations become quite
complex, especially when models dimensions are two-
three level. Therefore, there has been recent interest in
building neural network (NN) models. Neural Network have
been used in a wide range of engineering applications
such as, pattern recognition, behavior prediction and
function approximations [6-8].

In this study, we develop a neural network based model for
performance prediction of a single tubular solid oxide fuel
cell. This model utilizes the back-propagation (BP)
algorithm to predict the cell voltage and electrical power of
the solid oxide fuel cell. After neural network model
development, the prediction of the neural network model
are given and evaluated with those of physical nonlinear
model. As a result, it has been concluded that the
Levenberg-Marquardt back-propagation algorithm based
neural network structure have been very appropriate to
model the nonlinear dependence of SOFC performance.

2. Development of Neural Network Model

2.1 Neural Network Structure

Neural networks are considered to be sophisticated
modeling techniques capable of modeling extremely
complex nonlinear functions, which consists of links
connected nodes. Their structure is analogous to that of
neural system in human brain by which nodes correspond
to neurons and links correspond to synapses that transmit
signals between neurons. One of the major features of a
neural network is its learning capability [9]. Artificial neural
networks try to mimic this biological network in order to
learn the solution to a physical problem from a given set of
training sets.

Important issues in neural network structure include
specification of the number of hidden layers and the
number of units in these layers. The number of input and
output units is defined by the problem. This point requires
some knowledge about the behavior of the system to
model and especially about the factors that condition the
system output. The most significant parameters have been
maintained in order to obtain an excellent model requiring
as low number of measurements as possible.

Figure 1 shows the neural network structure considered in
this study. A three-layer neural network with tan-sigmoid
transfer function at first hidden layer, linear transfer
function at second hidden layer and a linear transfer
function at output layer has been used. This neural
network structure has three inputs and two output
variables.



1794
Akkaya, A.V.
INPUTS 1.HIDDEN LAYER OUTPUT LAYER
Voltage
Power
Current density
Pressure
Cell temperature
1
2
n-1
n
1
2
n-1
n
2. HIDDEN LAYER


Figure 1 Neural network structure for SOFC performance
prediction

The data used in this paper have been gathered from the
simulation of tubular solid oxide fuel cell physical model for
the wide range of its operation The detailed information for
the solid oxide fuel cell physical model can be found
authors previous studies [10,11]. Using the mentioned
physical model, the performance values such as voltage
and electrical power have been gathered for wide
operation range of the input variables, and the values have
been used to train the neural network prediction model.

2.2. Input and Output Parameters

Table 1 shows the input and output variables of the solid
oxide fuel cell used for the development of the neural
network performance prediction model. The three input
variables have been selected for modeling of the
performance of solid oxide fuel cell. They are cell
temperature, operating pressure and current density. The
characteristics of these input parameters help to explain
mainly the solid oxide fuel cell performance. These
variable ranges have been given in Table 1. The outputs of
neural network model considered are the cell voltage and
electrical power, which are the indicators of solid oxide fuel
cell performance.

The performance data (cell voltage and electrical power)
have been obtained from physical model simulation
through the variation of current density in its possible entire
range at the certain cell temperature and operating
pressure. The base case values of cell temperature and
operating pressure have been considered as 1273
o
C and
1.08 bar, respectively. A number of performance data
have been gathered at the different temperature and
pressure. By means of this way, 700 sample data have
been obtained for neural network training.

Table 1. Input and output variables for the NN-PM model


2.3. Training Neural Network

In the training stage, input and output values of the 700
sample data for training have been supplied. Using these
values, the network tries to learn the system by adjusting
the weights. This is adapted by the back propagation
algorithms. Gathered data obtained from physical model
have been used to train the network. Once the network is
trained, it moves to the testing stage. In the testing stage
also, both input and output values were supplied. The only
difference between the testing and training stage is that
there is no adjustment of weights in the testing stage.
Adjustment of weights, in other words learning, takes place
only in the training stage.

Neuron numbers at the hidden layers for Levenberg-
Marquardt algorithm has been decided by trial-error
studies. They have been determined as 8 and 25 neurons
for first and second hidden layers, respectively in this
study.

3. Modeling Results and Discussion

Figure 2 shows training mean square error for Levenberg-
Marquardt algorithm. The training stopped after 73
iterations because the mean square error on a
performance estimation set reaches a minimum value
(0.000827).


Figure 2 Training mean squared errors for Levenberg-
Marquardt algorithm

Figure 3 illustrates the prediction results for cell voltage
and electrical power versus current density at the P=1.08
bar, T=1273
o
C (trained conditions). There is very good
agreements on the trends between gathered data from
solid oxide fuel cell physical model and estimated from
neural network model for both cell voltage and electrical
power except the end of current density values. The
voltage and power errors at the current density of
approximately 6000 A/m
2
increase rapidly.
This situation can be explained that although there is rapid
variation in the performance values, a limited training data
samples are used in comparison to the lower current
density conditions. If it could be possible to give more data
at these conditions, the error values of neural network
model would be smaller.

Variables Value
Input variables
Current density (A/m
2
) 1-8830
Cell temperature (
o
C) 1073, 1173, 1273, 1373
Operating pressure (bar) 1.08, 3, 5, 10
Output variables
Voltage (V) 0-0.95
Power (kW) 0-429.1
1795
Akkaya, A.V.


Figure 3 Comparison of predicted and gathered data for
cell voltage and power (P=1.08 bar, T=1273
o
C)

Figure 4 shows the prediction results of the developed
neural network model for cell voltage and electrical power
versus current density at untrained cell temperature
condition (P=1.08 bar, T=1223
o
C). The errors of both
voltage and power show similar characteristics with those
of trained temperature condition (Figure 3).

It can be noted that although this temperature condition
(1123
o
C) is untrained, the errors are smaller at the higher
current density conditions (approximately 6000 A/m
2
).
These behaviors prove the prediction capability of the
developed neural network model.



Figure 4 Comparison of predicted and gathered data for
cell voltage and power (P=1.08 bar, T=1223
o
C)

Figure 5 and Figure 6 depict the prediction performance of
the developed neural network model for trained pressure
(P=10 bar, T=1273
o
C) and untrained pressure conditions
(P=8 bar, T=1273
o
C). Since the neural network model is
trained at the pressure of 10 bar condition, the prediction
performance is very well. The prediction errors are
relatively higher at the pressure of 8 bar condition
However, it is clearly seen from these figures that the
developed NN model can enable to capture the general
characteristics of the fuel cell performance, even untrained
conditions.



Figure 5 Comparison of predicted and gathered data for
cell voltage and power (P=10 bar, T=1273
o
C)



Figure 6 Comparison of predicted and gathered data for
cell voltage and power (P=8 bar, T=1273
o
C)

4. Conclusions

This study presents neural network model for performance
prediction of a solid oxide fuel cell by considering the
operating conditions as input parameters such as current
density, operating pressure and cell temperature. The
results of neural network model have been compared with
the gathered data obtained from simulation results of the
physical model of solid oxide fuel cell. It is seen that
Levenberg-Marquardt back-propagation algorithm is a
robust learning technique that capture the characteristics
of the fuel cell performance. This paper indicates that the
values predicted with the neural network can be used to
1796
Akkaya, A.V.
predict the performance of the solid oxide fuel cell quite
accurately for given conditions.

References

[1] Larminie J, Dicks A. Fuel cell system explained. New
York :Wiley& Sons Ltd; 2004.
[2] Singhal SC, Kendal K. High Temperature Solid Oxide
Fuel Cells: Fundamental, Design and Applications.
UK: Elsevier; 2004.
[3] Singhal SC. Advances in solid oxide fuel cell
technology. Solid State Ionics 2000; 135: 30513.
[4] George RA. Status of tubular SOFC field unit
demonstrations. Journal of Power Sources 2000; 186:
134-39.
[5] Campanari S. Thermodynamic model and parametric
analysis of a tubular SOFC module. J Power Sources
[6] Hagan M.T., Demuth H.B., Beale M.H. 1996. Neural
network design. PWS Publishing, Boston.
[7] Haykin S.S. 1999.Neural Networks: A Comprehensive
Foundation. Prentice Hall, Upper Saddle River, NJ.
2001; 92:26-34.
[8] Patterson J.M. 1997. Introduction to Artificial Neural
Systems, second ed. Jaico Publishing House, New
Delhi.
[9] Anderson J.A. 1995. Introduction to neural networks,
Cambridge, MA: MIT Press, USA.
[10] Akkaya AV. Performance analysis of solid oxide fuel
cell based energy generation systems with alternative
criteria. PhD Thesis. Yildiz Technical University,
Turkey, 2007.
[11] Akkaya A.V. Electrochemical model for performance
analysis of a tubular SOFC. Int J Energy Res 2007;
31:79-98.
[12] Akkaya A.V, Sahin B, Erdem H.H. Exergetic
performance analysis of a simple fuel cell system.
International Journal of Hydrogen Energy 2007.













































1797
5
th
International Advanced Technologies Symposium (IATS09), May 13-15, 2009, Karabuk, Turkey
IATS09, Karabk University, Karabk, Turkey
ENERGY CONTENT ESTIMATION OF MUNICIPAL SOLID WASTE BY
MULTIPLE REGRESSION ANALYSIS


Ebru AKKAYA
a, *
, Ahmet DEMIR
b

a, *
Yildiz Technical University, Istanbul, Turkey, E-mail: ekoca@yildiz.edu.tr,

b
Yildiz Technical University, Istanbul, Turkey, E-mail: ahmetd@yildiz.edu.tr


Abstract

Municipal solid waste (MSW) is produced and
accumulated due to human activities. The waste will bring
about severe ecological contamination unless an
appropriate solid waste management system is applied. In
this context, it is reasonable to recover energy from
municipal solid waste through a variety of processes such
as combustion, pyrolysis and gasification. In the design of
these processes, it is important to estimation the energy
content of municipal solid waste in order to achieve optimal
system performance. Therefore, in this study, a model for
estimation of municipal solid waste energy content is
developed using input parameters of the municipal solid
waste compositions. Based on the results of regression
analysis, the coefficients of the model equation are
determined. As a conclusion, it is seen that that the
developed model in this study can give accurate prediction
of municipal solid waste energy content.

Keywords: Municipal solid waste, Energy content,
Regression analysis

1. Introduction

Due to human activities in the cities municipal solid waste
(MSW) is produced which may result in various
environmental problems [1,2]. Application of a convenient
management for municipal solid waste is therefore critical
to achieve sustainable living conditions. In this context,
landfilling is a widespread method in the world for disposal
of municipal solid waste. Although landfilling method has
capability to control the wastes, there are several
disadvantages such as hazardous gas emissions and
leachate production arisen from landfilled wastes [1,2]. In
addition, finding lanfilling areas is another important
difficulty. For these reasons, it is necessity to consider
alternative municipal solid waste management strategies.

Municipal solid wastes, collected continuously from cities,
have recently thought as one of the important renewable
energy resources. Recovering energy from municipal solid
waste is feasible by means of a number of energy
generation processes such as combustion, pyrolysis and
gasification [1]. Design and operation of the mentioned
energy systems based on municipal solid waste are highly
related to heating value of the used municipal solid waste
materials. Thus, determining heating value of municipal
solid waste is a key work to perform the efficient design
and operation of the waste to energy conversion based
technologies.

Usually, the heating value is experimentally determined by
a bomb calorimeter. However, determination of heating
values by calorimetric methods requires time-consuming
and manual laboratory work. In this situation, model
development for accurate estimation of heating value has
become a necessity in order to not only save the time but
also decrease the cost in the design and operation of the
municipal solid waste based engineering application. For
these reasons, there are a number of multiple regression
modeling studies in the literature for predicting heating
value from physical content, proximate analysis and
ultimate analysis of municipal solid waste [3-9].

The aim of this work is to develop an empirical model for
estimation of energy content, which is represented by
higher heating value, of municipal solid waste using their
contents of water, carbon, hydrogen, nitrogen, oxygen, and
sulfur. In order to find the equation coefficients of the
developed model equation, the method of multiple
nonlinear regression analysis has been used. The
development phases of the model equation have been
presented. The prediction performances of the developed
model have been evaluated by means of regression and
error analyses.

2. Heating value estimation approach

2.1. Characteristics of municipal solid waste data

The data of 100 different waste samples, taken from the
study of Meraz et al. [10], are considered to develop an
empirical model in this work. The major categories of the
waste samples involve food, paper, plastics, textiles, wood,
yard, glass, metals, ash, rock, and dirt.

In this study, the ultimate analysis components such as
carbon (C), hydrogen (H), nitrogen (N), oxygen (O), sulfur
(S) (mass percentages on a dry basis), and water content
(H2O, mass percentages as discarded) are used as input
variables.

Experimental higher heating values (MJ/kg) are taken into
account as output (target) variable in the empirical model
development. The data ranges and statistical analysis of
both ultimate analysis and HHV of the considered samples
are given in Table 1.












1798
Akkaya, E. and Demir, A.
Table 1 Data statistics of the model variables

Data statistics
Variables
Min Max Average Std.Dev.
Input variables
H2O (%) 0.00 78.70 14.13 21.73
C (%) 0.72 87.10 43.25 18.73
H (%) 0.80 14.18 5.63 2.66
O (%) 0.00 47.84 25.84 15.55
N (%) 0.00 10.00 1.15 1.77
S (%) 0.00 4.08 0.30 0.49
Output variables
HHV (MJ/kg) 0.39 45.88 15.89 9.66


2.2 Method of multiple regression analysis

The method of multiple regression analysis has been used
for higher heating value estimation of municipal solid waste
based materials. This method assists us in modeling the
relationship between two or more input variables and a
target variable by fitting an equation to the observed data
[11]. Each independent (input) variable (x) is related to a
value of the dependent variable (Y). The fundamental
equation for the multiple regression for observation is
given as following [11]:

+ + + + + =
p
x z x c x b a Y L
2 1
(1)

where a, b, c and z are the regression coefficient. The best
possible values of the regression coefficients in the
equation are determined by the LevenbergMarquardt
method with double precision.

In this work, the investigated equation for higher heating
value estimation of municipal solid waste is given as
following:

( )
6 5 4 3 2
1
100
1 x e x d x c x b x a
x
Y + + + +

= (2)

where, x1, x2, x3, x4, x5 and x6 represent water (H2O),
carbon (C), hydrogen (H), nitrogen (N), oxygen (O), sulfur
(S).



3.3. Performance Criteria

The fitting performance of the considered equation are
assessed with four statistical criteria, average absolute
error (AAE), sum of square error (SSE), standard error of
the estimate (SEE) and coefficient of multiple
determination (R
2
).

Average absolute error can be expressed as following:

=
=
n
i
p a
Y Y
n
AAE
1
1
(3)

where, Ya and Yp denote actual data point and predicted
values, respectively. n represents the number of data
points. Sum of square error can be given as following
equations:

( )

=
=
n
i
p a
Y Y SSE
1
2
(4)
Standard error of the estimate can be written as below:
( )
p n
Y Y
SEE
n
i
p a

=1
2
(5)
where, p is number of parameters in the regression model.
Coefficient of multiple determination can be expressed as
follows:

( )
( )

=
=

=
n
i
a
n
i
p
Y Y
Y Y
R
1
2
1
2
2
(6)
where, Y is the arithmetic mean of the observed data.

3. Results and discussion

Multiple nonlinear regression analysis is carried out for the
considered equation structure using DataFit scientific
software [12]. The values of the regression coefficient are
given in Table 2.


Table 2. Regression coefficient results

Variable Value Stand. Error t-ratio Prob(t)
a 0,327203 1,90E-02 17,17906 0
b 1,241203 1,40E-01 8,84327 0
c -0,08965 8,75E-03 -10,2442 0
d -2,60E-01 8,39E-02 -3,10332 0,00252
e 0,074631 3,20E-01 0,23349 0,81588


According to these regression coefficient values, the
obtained equation for HHV prediction can be formed as
following:

1799
Akkaya, E. and Demir, A.

+
+

=
6 5
4 3 2 1
074 . 0 26 . 0
089 . 0 241 . 1 327 . 0
100
1
x x
x x x x
Y (7)


When the estimation model variables are written, the final
structure of the model equation can be expressed as
follows:

+
+

=
S N
O H C O H
HHV
074 . 0 26 . 0
089 . 0 241 . 1 327 . 0
100
1
2
(8)


In Table 3, the results of performance criteria such as
average absolute error (AAE), sum of square error (SSE),
standard error of the estimate (SEE) and coefficient of
multiple determination (R
2
) are summarized.

Figure 1 gives the coefficient of multiple determination of
the model equation. It is seen from Figure 1 that the
considered model equation gives coefficient of multiple
determination (R
2
) as 0.9826. These results show that the
regression between the considered model outputs and
corresponding targets (actual higher heating values) has
been showed to be acceptable with a high correlation.

Figure 2 demonstrates the graphical of the model equation
estimation outputs plotted versus the actual higher heating
value data. Figure 3 shows the residuals between model
prediction results and the corresponding actual data for all
considered municipal solid waste based material samples.

These obtained results indicate clearly the agreement
between model outputs and actual higher heating values.
Thus, it can be said that the developed model can be
excellently used to estimate higher heating values of
municipal solid waste based materials.

y = 0,9954x
R
2
= 0,9826
0
10
20
30
40
50
0 10 20 30 40 50
Actual HHV ( MJ/kg)
P
r
e
d
i
c
t
e
d

H
H
V


(

M
J
/
k
g
)

Figure 1. Correlation between the actual and estimated
higher heating values of MSW



Figure 2. Comparison of actual higher heating values with
those estimated by the model equation




Figure 3. Residual errors between actual and estimated
higher heating values


Table 3. Detailed descriptive statics of the model equation
results
Residual statistics Value
Average Absolute Error (AAE) 0.728
Sum of Square Error (SSE) 160.1
Standard Error of the Estimate (SEE) 1.298
Coefficient of Multiple Determination (R
2
) 0.9826

Especially, this model may allow the engineer to take
some measures to overcome possible process upsets
caused by unpredicted changes in the incoming municipal
solid waste conditions in the design and operation of
municipal solid waste based energy production systems.
Using the model equation predictions, pre-treatments for
related applications can also be used to maintain good
process performance during the abnormal periods.




1800
Akkaya, E. and Demir, A.
4. Conclusions

The estimation of the energy content of municipal solid
waste can be practical interest in the design and operation
of the related energy conversion systems. Model
development for accurate estimation of heating value is a
necessity in order to not only save the time but also
decrease the cost in the design and operation of municipal
solid waste based engineering application.

In this article, a multiple regression analysis based model
has been developed to estimate the higher heating value
of municipal solid waste using their contents of water,
carbon, hydrogen, nitrogen, oxygen and sulfur. The results
of this study show that the developed model equation
shows high estimation performance. The coefficient of
multiple determinations (R
2
) between actual and estimated
higher heating value has been found as 0.98. In addition,
the average absolute error of the model results has been
about 0.73 MJ/kg. It can be concluded from this study
results that the developed model equation is a good
heating value predictor tool for municipal solid waste
based materials.

The equation obtained from this study will provide a new
reference for other studies related to determination of
higher heating value of municipal solid waste, and be
helpful for engineers and researchers associated with
MSW fuelled energy conversion systems.

References

[1] Dong C., Jin B., Li D. 2003. Predicting the heating
value of MSW with a feed forward neural network.
Waste Management 23: 103106.Abu-Qudais M, Abu-
Qdais H.A. 2000. Energy content of municipal solid
waste in Jordan and its potential utilization. Energy
Conversion & Management 41: 983991.
[2] Shu H-Y, Lu H-C, Fan H-J, Chang M-C; Chen J-C.
2006. Prediction for energy content of Taiwan
municipal solid waste using multilayer perceptron
neural networks. Journal of the Air & Waste
Management Association 56(6):852-858.
[3] Wilson D.L. 1972. Prediction of heat of combustion of
solid wastes from ultimate analysis. Environmental
Science & Technology 6 (13): 1119-1121.
[4] Khan A.M.Z., Abu Ghrarah Z.H. 1991. New approach
for estimating energy content of municipal solid waste.
Journal of Environmental Engineering 117(3): 376
380.
[5] Liu J.I., Paod R.D., Holsen T.M. 1996. Modelling the
energy content of municipal solid waste using multiple
regression analyses. Journal of the Air & Waste
Management Association 46 (7): 650656.
[6] Cooper C.D., Kim B., MacDonald J. 1999. Estimating
the lower heating values of hazardous and solid
wastes. J. Air & Waste Manage. Assoc. 49: 471476.
[7] Abu-Qudais M, Abu-Qdais H.A. 2000. Energy content
of municipal solid waste in Jordan and its potential
utilization. Energy Conversion & Management 41:
983991.
[8] Kathiravale S., Ynus M.N.M., Samsuddin H.A.,
Rahman A.R., 2003. Modelling the heating value of
municipal solid waste. Fuel 82: 11191125.
[9] Chang Y.F., Lin C.J., Chyan J.M., Chen I.M., Chang
J.E. 2007. Multiple regression models for the lower
heating value of municipal solid waste in Taiwan.
Journal of Environmental Management 85: 891899.
[10] Meraz A., Dominguez A., Kornhauser I., Rosas F.
2003. A thermochemical concept-based equation to
estimate waste combustion enthalpy from elemental
composition. Fuel 82:1499-1507.
[11] Majumder A.K, Jain R., Banerjee P., Barnwal J.P.,
Development of a new proximate analysis based
correlation to predict calorific value of coal, Fuel 87
(2008) 3077-3081.
[12]DataFit scientific software, Oakdale Engineering, PA,
USA.




















































1801
5
th
International Advanced Technologies Symposium (IATS09), May 13-15, 2009, Karabuk, Turkey

IATS09, Karabk University, Karabk, Turkey

COMPUTER-AIDED DESIGN AND PERFORMANCE ANALYSIS OF HAWT
BLADES


Emrah KULUNK
a, *
and Nadir YILMAZ
b

a, *
New Mexico Institute of Mining and Technology, Socorro, USA, E-mail: ekulunk@nmt.edu
b
New Mexico Institute of Mining and Technology, Socorro, USA, E-mail: nadir@nmt.edu

Abstract
In this paper, a design method based on blade element
momentum (BEM) theory is explained for horizontal-axis
wind turbine (HAWT) blades. The method is used to
optimize the chord and twist distributions of the blades.
Applying this method a 100kW HAWT rotor is designed.
Also a computer program is written to estimate the
aerodynamic performance of the existing HAWT blades
and used for the performance analysis of the designed
100kW HAWT rotor.

Keywords: HAWT Design, Blade Element Momentum
Theory, Wind Energy, Aerodynamics

Nomenclature

: Power coefficient of wind turbine rotor
: Thrust coefficient of wind turbine rotor
: Local thrust coef. of each annular rotor section
P: Power output from wind turbine rotor
: Air mass flow rate through rotor plane
: Free stream velocity of wind
: Relative wind velocity
: Uniform wind velocity at rotor plane
A : Area of wind turbine rotor
R : Radius of wind turbine rotor
r : Radial coordinate at rotor plane
: Blade radius for the i
th
blade element
p : Pressure drop across rotor plane
: Bernoullis constant
T : rotor thrust
Q : rotor torque
: Drag force on an annular blade element
: Lift force on an annular blade element
: Drag coefficient of an airfoil
: Lift coefficient of an airfoil
: Tip-loss factor
: Tip-loss factor for the i
th
blade element
N : Number of blade elements
B : Number of blades of a rotor
a : Axial induction factor at rotor plane
a : Angular induction factor
: Tip-speed ratio of rotor
: Design tip-speed ratio
: Local tip-speed ratio
: Local tip-speed ratio for the i
th
blade element
:: Blade chord length for the i
th
blade element
: Air density
: Angular velocity of wind turbine rotor
: Angle of attack

: Pitch angle for the i
th
blade element
: Optimum relative wind angle for the i
th
blade
element
: Solidity ratio
: Kinematic viscosity of air
: Glide ratio
Re: Reynolds number
HAWT: Horizontal-axis wind turbine
BEM: Blade element momentum

1. Introduction

The objectives of this study are to develop a method using
BEM theory for aerodynamic design of the HAWT blades
and performance analysis of the existing blades, also to
build a computer program using this method and to design
a 100kW HAWT rotor performing the program, finally to
determine the aerodynamic characteristics and to create
the performance curves of the designed rotor.

The scope of the study is restricted to aerodynamics of
HAWTs, blade design procedure for an optimum rotor
using BEM theory and performance analysis of the
designed rotor.

2. Blade Design Procedure

BEM theory refers to the determination of a wind turbine
blade performance by combining the equations of general
momentum theory and blade element theory. At the tip of
the turbine blade losses are introduced. These can be
accounted for in BEM theory by means of a correction
factor, which varies from 0 to 1 and characterizes the
reduction in forces along the blade. An approximate
method of estimating the effect of tip losses has been
given by L. Prandtl and the expression obtained by Prandtl
for tip-loss factor is given by the following equation [1]

(1)
The application of this equation for the losses at the blade
tips is to provide an approximate correction to the system
of equations for predicting rotor performance and blade
design. Carrying the tip-loss factor through the
calculations, the changes will be as following:

(2)

(3)
1802
Kulunk, E. and Yilmaz, N.



(4)

(5)

(6)

(7)

(8)

(9)
The aerodynamic design of optimum rotor blades from a
known airfoil type means determining the geometric
parameters such as chord length distribution and twist
distribution along the blade length for a certain tip-speed
ratio at which the power coefficient of the rotor is
maximum. For this reason firstly the change of the power
coefficient of the rotor with respect to tip-speed ratio
should be figured out in order to determine the design tip-
speed ratio, corresponding to which the rotor has a
maximum power coefficient. The blade design parameters
will then be according to this design tip-speed ratio.

Examining the plots between relative wind angle and local
tip-speed ratio for a wide range of glide ratios gives us a
unique relationship when the maximum elemental power
coefficient is considered. And this relationship can be
found to be nearly independent of glide ratio and tip-loss
factor. Therefore a general relationship can be obtained
between optimum relative wind angle and local tip-speed
ratio which will be applicable for any airfoil type.

(10)
Equation 10 reveals after some algebra [2];

(11)
Having found the solution of determining the optimum
relative wind angle for a certain local tip-speed ratio, the
rest is nothing but to apply the equations from equation 6
to 9, which were derived from the blade-element
momentum theory and modified including the tip loss
factor, to define the blade shape and to find out the
maximum power coefficient for a selected airfoil type.

Dividing the blade length into N elements, the local tip-
speed ratio for each blade element can then be calculated
as

(12)
Then rewriting the equation 11 for each blade element
gives

(13)
Also the tip loss correction factor for each element can be
calculated as

(14)
Chord-length distribution can then be calculated for each
blade element by using the equation below [1]

(15)
where is chosen such that the glide ratio is
minimum at each blade element. The twist distribution can
easily be determined by using equation 16.

(16)
where is again the design angle of attack at which
is obtained.

Now the parameters such as chord-length and twist
distribution along the blade length are known and in this
case lift coefficient and angle of attack have to be
determined from the known blade geometry parameters.
This requires an iterative solution in which for each blade
element the axial and angular induction factors are firstly
taken as the values which were found for the
corresponding designed blade elements and then
determined within an acceptable tolerance of the previous
guesses of induction factors during iteration.

Applying the design procedure explained a computer
program is written to design new blades and to estimate
the aerodynamic performance of the existing blades. A
detailed flow chart of the program is given in Figure 1.

3. Results

The geometry and configuration of the designed rotor is
summarized in Table 1. As it can be seen clearly from
Table 1 the rotor employs an NREL S809 airfoil profile at
inboard, mid-span and outboard stations of the blades.
The S809 profile is also uniquely defined by its coordinates
which appear in Table 2 below and also shown graphically
in Figure 2.

Lift and Drag coefficients for S809 aerofoil are shown in
Figure 3. This plot shows that for low values of angle of
attack the aerofoil successfully produces a large amount of
lift with little drag. At around = 16 a phenomenon known
1803
Kulunk, E. and Yilmaz, N.


as stall occurs where there is a massive increase in drag and a sharp reduction in lift.
Figure 1. Computer Program Flow Chart

Also the variation of glide ratio of S809 airfoil with different
angle of attacks is illustrated in Figure 4. As it is stated
before, there is clearly a significant reduction in maximum
achievable power as the airfoil drag increases. Since it
clearly benefits the blade designer to use or design airfoils
with low glide ratio, and values which corresponds to
the minimum glide ratio is chosen as and
using the airfoil data file.

Table 1 Properties of the Designed Blades
Property Value
Blade Length (m) 8.5451
Hub Radius (m) 0.8915
Tip Radius (m) 9.4366
Total Blade Twist Angle 6.82 deg
Operational Pitch Setting -1.0 deg
Tested Rotational Speed 70.00 rpm
Blade Coning Angle 7.00 deg
Root (inboard) Airfoil S809
Mid-span Airfoil S809
Tip (outboard) Airfoil S809
Maximum Chord (m) 1.0400
Maximum Chord Station (m) 3.5387
Tip Chord (m) 0.3326
Root Chord (m) 0.7583
Number of Blades 3
Rotor Radius (m) 9.4366
Hub Radius (m) 0.5415
Pre-cone Angle (deg) 6.0
Shaft Tilt Angle (deg) 0.0
Hub Height (m) 34.9154
1804
Kulunk, E. and Yilmaz, N.




Figure 2. S809 Aerofoil [3]


Table 2 Coordinates of the S809 Airfoil [2]
Upper Surface Lower Surface
x/c y/c x/c y/c
0.00037 0.00275 0.0014 -0.00498
0.00575 0.01166 0.00933 -0.01272
0.01626 0.02133 0.02321 -0.02162
0.03158 0.03136 0.04223 -0.03144
0.05147 0.04143 0.06579 -0.04199
0.07568 0.05132 0.09325 -0.05301
0.10390 0.06082 0.12397 -0.06408
0.13580 0.06972 0.15752 -0.07467
0.17103 0.07786 0.19362 -0.08447
0.20920 0.08505 0.23175 -0.09326
0.24987 0.09113 0.27129 -0.10060
0.29259 0.09594 0.31188 -0.10589
0.33689 0.09933 0.35328 -0.10866
0.38223 0.10109 0.39541 -0.10842
0.42809 0.10101 0.43832 -0.10484
0.47384 0.09843 0.48234 -0.09756
0.52005 0.09237 0.52837 -0.08697
0.56801 0.08356 0.57663 -0.07442
0.61747 0.07379 0.62649 -0.06112
0.66718 0.06403 0.67710 -0.04792
0.71606 0.05462 0.72752 -0.03558
0.76314 0.04578 0.77668 -0.02466
0.80756 0.03761 0.82348 -0.01559
0.84854 0.03017 0.86677 -0.00859
0.88537 0.02335 0.90545 -0.00370
0.91763 0.01694 0.93852 -0.00075
0.94523 0.01101 0.96509 0.00054
0.96799 0.00600 0.98446 0.00065
0.98528 0.00245 0.99612 0.00024
0.99623 0.00054 1 0
1 0


Figure 3. Lift and Drag Coefficients for S809 Aerofoil

Table 3 contains the local twist distribution and chord
distribution schedules for the designed rotor blades. Also
the twist and chord distribution schedules are presented
graphically in Figure 5 and 6 respectively.



Figure 4. Glide Ratio vs. for S809 Aerofoil

Table 3 Geometric properties of the designed blades
r/R
Station
[m]
twist
[deg]
chord
[m]
c/R
0.100 0.892 22.264 0.758 0.080
0.156 1.180 14.510 0.802 0.085
0.213 1.769 11.103 0.888 0.094
0.269 2.359 9.663 0.962 0.102
0.325 2.949 7.920 1.012 0.107
0.381 3.539 6.474 1.040 0.110
0.438 4.129 5.451 1.028 0.109
0.494 4.718 4.697 0.956 0.101
0.550 5.308 4.121 0.882 0.094
0.606 5.898 3.668 0.809 0.086
0.663 6.488 3.302 0.750 0.080
0.719 7.077 3.001 0.682 0.072
0.775 7.667 2.750 0.619 0.066
0.831 8.257 2.538 0.535 0.057
1805
Kulunk, E. and Yilmaz, N.


0.888 8.847 2.356 0.458 0.049
1.000 9.437 2.199 0.333 0.035


Figure 5. Twist Angle Distribution of the Designed Blades


Figure 6. Chord-Length Distribution of the designed blades

The change of the performance parameters of the
designed rotor such as power , bending moment, thrust
with respect to the wind speed is given in Figure 7, Figure
8, Figure 9 and Figure 10 respectively. As it can be seen
from the figures the analysis has been repeated for
different values of the pitch angle at the rotational speed of
70 rpm.


Figure 7. Power vs. Wind Speed for the Designed Rotor


Figure 8. vs. Wind Speed for the Designed Rotor


Figure 9. Bending Moment vs. Wind Speed for the
Designed Rotor


1806
Kulunk, E. and Yilmaz, N.



Figure 10. Thrust vs. Wind Speed for the Designed Rotor

Also the 3-D views of the designed blades and rotor are
given in the Figure 11, 12, 13 and Figure 14, 15
respectively. The dimensions and the geometric properties
with the configuration of the rotor are given in Table 1 and
Table 3.



Figure 11. Views of Blade Elements from Root towards Tip



Figure 12. 3D View of the Designed Blade


Figure 13. 3D view of the designed blade


Figure 14. 3D View of the Designed Rotor


Figure 15. Side View of the Designed Rotor

REFERENCES

[1] Burton, T. and Sharpe, D., Wind Energy Handbook.
John Wiley & Sons Ltd, Chichester, 2006.
[2] Hau, E., Wind Turbines: Fundamentals,
Technologies, Application, Economics. Krailling,
Springer, 2006.
[3] Bertagnolio, F., Niels Sorensen, N., Johansen, J.
Fuglsang, P., Wind Turbine Airfoil Catalogue. Riso
National Laboratory, Roskilde, 2001.
1807
5
th
International Advanced Technologies Symposium (IATS09), May 13-15, 2009, Karabuk, Turkey

IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye
AN INVESTIGATION OF TRANSONIC FLOW OVER
AXISYMMETRIC RIGID BODY

brahim TRKYILMAZ
a, *

a, *
anakkale Onsekiz Mart University, anakkale, Turkey, E-mail: iturkyilmaz@comu.edu.tr


Abstract

The main purpose of this study is to investigate transonic
flow over an axisymmetric rigid body of revolution using
matched asymptotic theory of high Reynolds number flow.
To achieve this goal, triple-deck structure was constructed
over the rigid body. It is found that in the axisymmetric
transonic flow the interaction region is governed by the
viscous-inviscid interaction process and the properties of
the flow field was studied in detail using asymptotic
expansions. It was found that the flow in the interaction
region is governed by the Karman-Guderley equation in
the axisymmetric form and Prandtl boundary layer
equations. As a result, the coupled governing equations of
the interaction region were solved using a semi direct
numerical method considering proper boundary conditions.
Numerical results imply that incipience of separation may
appear over the axisymmetric rigid body subject to body
shape and transonic axisymmetric nature makes the flow
much less prone to separation.

Keywords: Boundary Layer Separation, Transonic Flow,
Asymptotic Analysis.

1. Introduction

The analysis of high Reynolds number laminar flow
considering viscous-inviscid interaction processes has
been one of the fundamental concepts in fluid dynamics
over the past four decades (see, [1]). After the discovery of
the matched asymptotic theory, understanding of such fluid
phenomena has been presented in a well mannered way
by [2]. In particular, by the help of this theory it was shown
that an interacting laminar boundary layer locally
generates a multilayered asymptotic structure, such as a
triple-deck one (see [3], [4], [5], [6], [7]). It was reported
that viscous effects are of importance only inside a narrow
region adjacent to the body surface called sublayer where
the flow is governed by the Prandtl boundary layer
equations. Additionally, constructing the interaction, the
pressure distribution was related to the displacement
effects. Most studies of local interaction problems have
dealt with two-dimensional flow field considering
complicated pressure-displacement relationship (see [8],
[9], [10]). Numerical solution of the interaction problem
firstly appeared in the work of [11] and the numerical
solution of the unsteady interaction problem for the
supersonic flow separation was given by [12].

In order to consider some of three dimensional effects,
axisymmetric flows can be studied to yield certain
characteristics of the flow field. The characteristics of
laminar boundary layer over axisymmetric body of
revolution in a supersonic flow when body radius is of the
order
3 8
Re
/
were studied by [13]. It was found that the
governing equations of the flow field inside the boundary
layer are of the same form as in the two dimensional case
to the leading order. The axisymmetric characteristics of
the flow appeared in the relationship between the induced
pressure distribution and the displacement thickness. As a
result of this analysis, they showed that the size of
interaction region decreases as the body radius
decreases, and in fact it vanishes using their scaling. They
also presented that the pressure goes to zero far
downstream, in contrast with two dimensional cases. In
addition, the numerical computations show that for
compressive interactions, the incipient separation angle is
significantly bigger for the flared cone than for the ramp
problem.

In the work of [16], freely-interacting boundary layers on
axisymmetric bodies were studied for different values of
the scaled body radius. It was found that compressive free
interactions were initiated by imposing a small positive
disturbance on the incoming boundary layer. The resulting
solutions were summarized by an increase in pressure and
a decrease in skin friction in the direction of the flow which
ultimately causes boundary layer separation. It was also
found that for all cases under their consideration,
continuation of the solutions beyond the separation point
showed the formation of a plateau region with the pressure
becoming constant and skin friction approaching zero
which is similar to that found in the two dimensional case.
For expansive free interactions, it was demonstrated that
characteristics of the flow field are exactly the same in the
two dimensional case to leading order.

In most of the works mentioned above, it has been
considered that the external flow field is either supersonic
or subsonic. In contrast to previous works, in the current
work we have considered transonic external flow over a
axisymmetric body of revolution. Using the matched
asymptotic expansions, we studied the boundary layer
separation for different values of the shape parameter. It
was found that the axisymmetric flow field has a triple-deck
structure in which the interaction process is generated by
viscous sublayer and transonic inviscid external flow, while
main-deck plays a passive role as in the two dimensional
case. In contrast to the supersonic and subsonic cases, for
the transonic interaction problem it is not possible to find
an interaction law between pressure and displacement
effects. As a result, in order to describe the interaction
problem, the governing equations obtained from sublayer
and external flow, namely Prandtl equations and Karman-
Guderley equation in the axisymmetric form, respectively,
have to be coupled. These coupled governing equations
were solved using a semi-direct method described by [15]
subject to proper boundary conditions. The results exhibit
the generation of the boundary layer separation for
axisymmetric body of revolutions subject to certain values
of the shape parameter.

Since the boundary layer is considered over the
axisymmetric rigid body surface under the assumption that
1808
Turkylmaz, I.
the external flow exhibits real transonic flow
characteristics, it is convenient to introduce cylindrical
polar coordinates x r , % % as indicated in Figure 1. The
corresponding velocity components are u v , % % . In this work,
the radius of the axisymmetric rigid body a% is assumed to
be of the same order of the lower deck, that yields
1 5
a
a a Re a
L
/
= =
%
and
where a denotes the nondimensional radius of the
axisymmetric rigid body.




Figure 1 Boundary layer flow past an axisymmetric
rigid body.


Furthermore, p L , , ,
%
% % % and
b
( ) x
r
%
% denote, respectively,
the pressure, the density, the kinematic viscosity, the
length of body and the local radius of body. Non-
dimensional quantities may be defined as follows:
2 2
x r v u
x r v u
L L
U U
p p h
p h
U U U U

= , = , = , = ,

= , = , = , = ,
% % % %
% %
% %
%
% % % %
% % % % %
(1)
where the subscript is used to characterize the free-
stream values of the velocity and pressure at large
distance from the body. Non-dimensional equations, e.g.
the axisymmetric version of the Navier-Stokes equations
for the compressible fluid, are in the form of
1
( ) ( ) 0 u rv
x r r


+ =

(2)
1 1
( )
2 1
(2 ( ( ) ))
3
u u p v u
u v r
x r x Re r r x r
u u
rv
x x r r x

| | (
+ = +
| (
\
`
(
+ +
`
(
))
(3)
1
( )
1 2 1
(2 ( ( ) ))
3
v v p u v
u v
x r r Re x r x
v u
r rv
r r r r r x

| | (
+ = +
| (
\
`
(
+ +
`
(
))
(4)
2
2 2 2 2
1 2
3
1
2 ( ) ( ) ( ) ( )
2
1
( ) ( )
Pr
h h p p
u v u v
x r x r
u v v
Re x x r
u v u v v
x r r x r
h h h
x x r r r r

| |
+ = +
|
\

(

+ + +

`
(
+ + + + +
(

(
+ + +
`
(
) )
(5)
where the Reynolds number is / Re L
U


=
%
% and
Prandtl number is Pr /
p
C k

= where
p
C is the specific
heat and k

is the thermal conductivity and enthalpy h

may be written as
2
1
( 1) 1
p
h
M

= +

(6)
Equations (2) to (5) have to be supplemented with the
boundary conditions
0 ( )
1 0
u v r F x
u p r x
= = , = ,
`
, , ,
)
on
for for all
(7)
expressing the no-slip condition on the body surface and
the requirements that the velocity and pressure
disturbances vanish at large distance from the body.

2. Analysis of the Triple-Deck Structure

Asymptotic analysis of the Navier-Stokes equations was
fulfilled using the scalings obtained from the so-called
inspection analysis given by [15]. Asymptotic form of the
gas dynamics functions is given in detail as follows.
Substitution of these forms into the Navier-Stokes
equations and making proper simplifications leads to the
interaction problem. For the full description of the
interaction problem, one needs to consider corresponding
boundary conditions deduced from the characteristics of
the flow field.

2.1. Analysis of the Lower Deck

Asymptotic analysis of the Navier-Stokes equations in the
lower deck (namely, viscous sublayer) may be dealt with
the following limit procedure as Re
3 10 1 5 3 5
1
x Re X r Re a Re R
/ / /
= , = + .
Gas dynamics functions may be represented in this region
by the asymptotic expansions
1 10
1 1 1 1
2 5
1 1 1 1
1 5
1 1 1
( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( )
u x r Re U X R x r X R
v x r Re V X R x r X R
p x r Re P X R h x r h X R


/
/
/
, = , + , , = , + ,

, = , + , , = , + .
`

, = , + , , = , + ,
)
L L
L L
L L
(8)

2.2. Analysis of the Main-Deck

Asymptotic analysis of the Navier-Stokes equations in the
main part of the boundary layer is based on the following
limit procedure as Re
3 10 1 5 1 2
2
. x Re X r Re a Re R
/ / /
= , = + (9)
1809
Turkylmaz, I.
The asymptotic solution of the Navier-Stokes equations in
the main part of the boundary layer may be written in the
following form
1
10
3
10
1
5
1
10
1
10
1
10
20 2 21 2
21 2
2
20 21 2
20 2 21 2
20 21 2
( ) ( ) ( ) ,
( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )
( ) ( ) ( ) ,
( ) ( )
u x r U R Re U X R
v x r Re V X R
p x r Re P X R
x r Re X R
h x r h R Re h X R
x r Re X R

, = + , +

, = , + ,

, = , + ,

`
, = + , + ,

, = + , +

, = + , + .

)
L
L
L
L
L
L



2.3. Analysis of the Upper-Deck

In this region, according to the triple-deck theory, the flow
field is assumed to be inviscid and irrotational. Asymptotic
analysis of the Navier-Stokes equations may be fulfilled
based on the following limit procedure as Re
3 10 1 5 1 5
3
( ) . x Re X r Re a Y Re R
/ / /
= , = + = (10)
Gas dynamics functions may be represented in the
following asymptotic form
1 2
5 5
3
10
1 2
5 5
1 2
5 5
1 2
5 5
31 32
31
31 32
31 32
1 2
( ) 1
( )
( ) .
( ) 1
1
( )
1
u x r Re U Re U
v x r Re V
p x r Re P Re P
x r Re Re
h x r Re h Re h

, = + + + ,
, = + ,
, = + +
, = + + + ,
, = + + + .

L
L
L
L
L


3. Formulation of the Interaction Problem

After the analysis of the triple-deck structure, the flow field
over axisymmetric body of revolution is governed by the
interaction between viscous sublayer and external inviscid
axisymmetric transonic flow. The intermediate layer lying
between viscous sublayer and external inviscid flow plays
a passive role in the interaction process as was in the two
dimensional case. It simply transmits the streamline slope
angle generated in the viscous sublayer to the external
inviscid flow region, and also transmits the pressure
generated in the external flow region to the viscous
sublayer without causing any change.

Since the axisymmetric Karman-Guderley equation
governing the inviscid external flow is not linear, it may not
be possible to drive a simple interaction law as was in the
case of subsonic and supersonic flows or in the work of
[16] corresponding to supercritical flows. However, we can
solve the Prandtl equations with the corresponding
boundary conditions for the viscous sublayer, and the
Karman-Guderley equations for the inviscid external part of
the triple-deck separately for a given displacement function
to calculate the pressure at each part as given by [15].
After that, the displacement function can be corrected
using generalized Newton-Raphson method in order to
adjust pressure distributions in the inviscid and viscous
parts of the flow field.
It is convenient to scale out the constants ,
1
,
1
from
the interaction problem by using the affine transformations
belove
1 7 9 14 1 7 4 7 15 14 4 7
1 1 1 1 1 1
2 7 2 7 2 7 1 7 9 14 8 7
1 1 1 1 1 1
2 7 2 7 2 7 1 7 9 14 1 7
31 1 1 1 1
3 7 3 7 3 7 1 7 9 14 8 7
31 1 1 1 1
( )
( ( ))
( ( ))
( ) (
df
U U V V U
dx
P P Y y f x
U U A A f x
V V f X f




/ / / / / /
/ / / / / /
/ / / / / /

/ / / / / /
= , = + ,
= , = + ,
= , = ,
= , =
2 7 3 14 5 7 4 7 1 14 3 7
1 1 1 1
) x
X x Y y
/ / / / / /
.
= , = ,

As a result, transonic viscous-inviscid interaction problem
takes the following canonical form. For the viscous
sublayer, we have
2
2
0
U U P U
U V
x y x y
U V
x y

+ = + ,


`

+ =

)
(11)
which should be solved with the boundary conditions
( )
0 0
U y x
U y A x y
U V y
= + ,

= + + ,
`

= = = .
)
L
L
at
at
at
(12)
For the inviscid external flow
( 1) 0
0
U V V
U
x y y
U V
y x

+ + + = ,

`


= ,

)
(13)
and corresponding boundary conditions at 0 y = are
( ) ( )
P U
V A x f x
= ,

`
= + +
)
L
(14)
and in the far field, disturbances diminish, thus we have
2 2
0 U V x y = = + . as (15)
Taking the second equation in (14) into consideration, the
function of ( ) f x represents the shape of the axisymmetric
rigid body. In order to avoid the occurrence of numerical
difficulties in the interaction problem, it is convenient to
choose ( ) f x to be
2 2
( ) ( ) f x x x = + + .
(16)
In equation (16), is the smoothing parameter and
chosen to be 0.5 for the numerical calculations. The flow
characteristics for different axisymmetric rigid bodies may
be investigated choosing the corresponding values
of ( ) f x . In equation (16), is considered to be a shape
parameter for the axisymmetric body under consideration.

4. Numerical Results and Discussion

Numerical solution of the interaction problem may be
obtained using semi-direct method. This method is mesh
independent and validated for the different values of the
parameters of the interaction problem. The details of this
method are given by [15]. Numerical calculations have
been initialized from the relatively small values of the
1810
Turkylmaz, I.
shape parameter. Uniform flow properties have been
applied as initial values of the unknown quantities.
Converged solutions of the interaction problem have been
used as an initial value for the subsequent iterations. The
numerical procedure has been repeated several times to
get converged solution for different values of the shape
parameter. Three or four iterations are enough for the
converged solutions at each iteration.

The results show that incipient separation may appear in
the axisymmetric transonic flow when the shape parameter
becomes approximately 5.45. Minimum skin friction
distribution for the various values of the shape parameter
is presented in Figure 2. It can be seen that axisymmetric
flows are much less prone to separation comparing with
the result of our work and the work which was presented
for the two dimensional case by [15].


Figure 2 Minimum values of the skin friction for
different values of the shape parameter.


In Figure 3, the recirculation region appearing in the flow
field is smaller than one in two dimensional cases given by
[15]. The pressure distribution indicates that the flow is
subcritical (slightly less than speed of sound) over the
axisymmetric rigid body according to the linearized
Bernoulli equation (see, Figure 4). The distribution of the
displacement function is given in Figure 6.

Figure 3 The streamline pattern of a flow
separation.

Figure 4 The skin friction distribution.


The results demonstrate that the flow decelerates before
0 x = and then increases as the shape parameter
increases. The skin friction, ( ) x u y = / at 0 y = , first
decreases and then increases. Minimum values of the skin
friction are obtained just before 0 x = and then rapid
increase has been observed. For the far downstream skin
friction tries to store unperturbed value 1 = . Nevertheless
the results show that skin friction takes nonzero values at
the far downstream. After the separation, reattachment of
the separated streamline has been observed in the
boundary layer, see Figure 3 and 5. Maximum values of
the skin friction are observed nearby 2 x = after
downstream of the separation region.


Figure 5 The skin friction distribution.

Using the semi-direct method proposed by [15]
calculations inevitably become divergent as the
recirculation region becomes sufficiently lager.
Unfortunately we have not been able to obtain convergent
numerical solutions for very high values of the shape
parameter such as the values bigger than 5.970. We think
that there are two reasons behind this difficulty. The first,
the solution of the axisymmetric transonic viscous-inviscid
interaction problem is non-unique. The second, bigger
1811
Turkylmaz, I.
computational area is needed in order to get convergent
calculations.

Figure 6 The displacement function distribution.


5. Conclusion

The detailed investigation of the interaction region using
triple-deck theory has been presented for the transonic
axisymmetric flow field. It is shown that the interaction
process has been driven by the viscous-inviscid
interactions as was in the two dimensional case given.
However, in the upper-deck Karman-Guderley equation
appears in the form of axisymmetric form which inevitably
changes flow structure as opposed to the two dimensional
case. The numerical solution of the interaction problem
has been fulfilled using the semi-direct method. The results
show that incipient separation has been observed for the
high values of the shape parameter. As a conclusion, it is
found that the transonic axisymmetric nature makes the
flow much less prone to separation in contrast to
supersonic case.

Acknowledgements

The author thanks to the A.I. Ruban for his invaluable
suggestions. Some part of this work has been generated in
the short visit funded by Tubitak-Royal Society Scientific
Exchange Programme to The University of Manchester,
Department of Mathematics. The author gratefully
acknowledges the hospitality of the department during his
visit.

References

[1] V. V. Sychev, A. I. Ruban, Vic. V. Sychev, and G. L.
Korolev, Asymptotic Theory of Separated Flows,
Cambridge University Press, 1998.
[2] M. Van Dyke, Perturbation methods in fluid
dynamics, Academic Press, New York, 1964.
[3] K. Stewartson and P.G. Williams, Self-induced
separation, Proc. R. Soc. Lond. A 1969; 312 : 181-
206.
[4] K. Stewartson, On the flow near the trailing edge of a
flat plate II, Mathematika 16 (1969); 106-121.
[5] A.F. Messiter, Boundary layer flow near the trailing
edge of a flat plate, SIAM J. Appl. Maths. 1970; 18:
241-257.
[6] V. Y. Neiland, The asymptotic theory of the
interaction of a supersonic flow with a boundary
layer, Fluid Dynamics 1971; 6 (4): 587-592.
[7] A. I. Ruban, On the theory of laminar flow separation
of a fluid from a corner point on a solid surface, Uch.
Zap. TsAGI 1976; 7 (4): 18-28.
[8] K. Stewartson, Multistructured boundary layers on flat
plates and related bodies, Adv. Applied Mech. 1974;
14: 145-239.
[9] K. Stewartson, High Reynolds number flows, In
Approximation Methods for Navier-Stokes Problems
(Ed. R. Rautmann), Springer, 1980.
[10] K. Stewartson, DAlamberts Paradox, SIAM Rev.
1981; 23: 308-343.
[11] R. Jenson, O. Burggraf, D. Rizzetta, Asymptotic
solution for supersonic viscous flow past a
compression corner, Lecture Notes in Physics 1975;
35: 218-224.
[12] A. I. Ruban, Numerical solution of the local
asymptotic problem of the unsteady separation of a
laminar boundary layer in a supersonic flow, USSR
Comput. Math. and Math. Phys. 1978; 18 (5): 175-
187.
[13] A. Kluwick, P. Gittler and R.J. Bodonyi, Viscous-
inviscid interactions on axisymmetric bodies of
revolution in supersonic flow, J. Fluid Mech. 1984;
140: 281-301.
[14] A. Kluwick, P. Gittler and R.J. Bodonyi, Freely
interacting axisymmetric boundary layers on bodies
of revolution, Q. Jl. Mech. appl. Math. 1985; 38, Pt. 4:
575-588.
[15] I. Turkyilmaz, An investigation of separation near
corner points in transonic flow, J. Fluid Mech. 2004;
508: 45-70.
[16] R. J. Bodonyi, Transonic laminar boundary-layer flow
near convex corners, Q. J. Mech. Appl. Math. 1979;
32: 63-71.
[17] P. Gittler and A. Kluwick, Viscous-inviscid
interactions on a slender axisymmetric trailing tip,
Proc. R. Soc. Lond. A 1997; 453: 963-982.























1812
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye

IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye

METAN-HAVA JET ALEVLERNDE SAYISAL SMLASYON VE AKI
KARAKTERSTKLER

NUMERICAL SIMULATION OF METHANE-AIR JET FLAMES AND FLOW
CHARACTERISTICS

M. A. YAVUZ
a, *
ve A. KODAL
b

Istanbul Technical University, Department of Aerospace Engineering, Istanbul, Turkey, E-posta: altugyavuz@gmail.com

zet

Trblans ve yanma aklarnda, en nemli ama takip
edilebilir derinlemesine teori veya model ile pratik neme
sahip byklklerin hesaplanarak elde edilmesidir.
Trblans probleminin karmakl sebebiyle, trblansl
aklara hesaplamal yaklamlar aratrma konusu
olmutur. Bu amala, Dorudan Saysal Simlasyon
(Direct Numerical Simulation, DNS) metodu ile Navier-
Stokes denklemlerinin aka uygun balang ve snr
artlarnda zm gz nne alnmtr. Son yllarda,
DNS metodunun trblansl, reaksiyonlu aklara
uygulamas ok nemli bir aratrma alan olmutur. DNS
almalar deney ile zor elde edilebilecek trblans
karakterini tamamlayc deerli bilgiler sunmutur.
nkarmsz metan-hava ayrk alev akna DNS
uygulamak iin uygun reaksiyon ieren hareket
denklemleri belirlenen model gz nne alnarak
allmtr. almalar baarl bir ekilde
tamamlanmtr. alma kapsamnda bir ramjet motoru
yanma odas basite modellenmi, alev tutuculu ve
tutucusuz durumlar dikkate alnmtr. Yaplan almalar
ticari Fluent yazlm ile karlatrlm ve olduka tatmin
edici sonular elde edilmitir.

Anahtar kelimeler: Yanma, trblans, ak simlasyonu,
alev-tutucu.

Abstract

Main purpose of a turbulent, combustion flow is to be able
to calculate practical quantities either by theoretical
pursuable deeply studies or modeling. Because of the
complexity of the turbulent problem, computational
approaches became a subject in turbulent flow. Therefore,
Direct Numerical Simulation (DNS), employed to solve N-S
equations with proper inlet and boundary conditions.
Turbulent flow with reaction calculations by DNS method
became an important research area of late years. DNS
method serves up precious turbulent characteristic data,
which cant be acquire easily from experiments. Applying
DNS method to the non-premixed methane-air separated
flame flow is studied with proper reaction included
equation of motion model. And studies finished
successfully. During the studies, RAMJET combustion
chamber with and without flame-holder geometries simply
analyzed. Self developed Fortran code had been compare
with the commercial code FLUENT and result found
satisfactory.

Keywords: Combustion, turbulence, flow simulation,
flame-holder.

1. Giri

Uak motorlarnda olan yanma olaylarnn deneysel olarak
incelenmesi zor ve pahal bir problem tekil etmektedir.
Bilgisayar teknolojisinin gelimesiyle saysal hesaplama
yntemleri ivme kazanmtr. Trblansl aklarn Navier-
Stokes denklemlerinin zmnde deiik yeni saysal
teknikler gelitirilmitir[1]. Bu yntemlerin belli ballar
Byk lek Simlasyon yntemi ( Large Eddy Simulation,
LES), Dorudan Saysal Simlasyon yntemi (Direct
Numerical Simulation, DNS), Trblas Viskozite
modelleme yntemleri, Olaslk Younluk Fonksiyonu
yntemleri (Probability Density Function, PDF) saylabilir.

Bu almada nkarml metan-hava jet alev aklarna
DNS uygulamak iin uygun reaksiyon ieren hareket
denklemleri belirlenen model altnda gz nne alnarak
DNS almas gerekletirilmi ve elde edilen sonular
ticari yazlmlar ile karlatrlmtr. Deneysel almalar
ve karlatrmalar ne srlen proje btesinin
karlanmamas nedeni ile iptal edilmitir.

2. Literatr zeti

DNS yntemleri son yllarda trblans ve yanmann birlikte
gz nne alnd problemlere uygulanm ve nemli
katklar elde edilmitir [1-8]. Yanmann iermedii
trblansl ak deneysel verilerine analiz amal faz
ortalamas (phase averaging), uygun ortoganal
ayrklatrma (POD) ve trblans filtresi gibi deiik
yntemler bilinmektedir [9-15]. Jakirlic ve dierleri [2]
eksenel dnel sktrlm silindir ii aklara DNS metodu
uygulam ve deney ile karlatrmlardr. Veynante ve
Vervisch [3] deiik trblans modelleme ve saysal
yntemleri hakknda detayl bir alma sunmulardr.
Echekki ve Chen [16] homojen olmayan hidrojen-hava
karmlarnda kendiliinden alevlenmeler iin DNS
almas gerekletirmilerdir. Domingo ve dierleri [4]
ksmi nkarml trblans gaz sprey alev yanmalarnn
scak hava ierisinde stabilize olduu artlarda DNS
analizi yapmlardr. Hauguel ve dierleri [17] nkarml
trblansl V-alevlerinde spektral ve sonlu fark
methodlarnn dahil edildii DNS almas yapmlardr.
Laverdant ve Thevenin [18] DNS metodu ile Gaussian
akustik dalga etkileiminde trblansl nkarml
alevlerde inceleme yapmtr. Sankaran ve Menon [19]
boyutlu nkarml alevlerin ince reaksiyon blgesi iin
yanma alt-grid modellemesi yapmlardr. Thevenin [20]
boyutlu DNS almasn yaylan trblansl metan alevleri
iin gerekletirmitir. Vervisch ve Domingo [6] nkarml
trblans alevlerinde saysal simlasyonlarnda iki yeni
gelimeyi rapor etmilerdir. Hawkes ve Chen [21]
nkarml fakir metan-hava alevlerinde DNS ve gerilmeli
1813
Yavuz, M.A. ve Kodal,A.
laminer alev hesaplamas karlatrmas yapmlardr.
Domingo ve Vervisch [5] ksmi nkarml alevlerin
trblansl dnel aklar iinde yaylmas hakknda DNS
almas yapmlardr. Sreedhara ve Huh [7] DNS ile
reaksiyonlu ve reaksiyonsuz sprey trblansl aklarnda
artl istatikleme gerekletirmitir. Hilbert ve Thevenin [22]
trblansl n karmsz hidrojen-hava alevlerinde
diferansiyel difzyonun maksimum alev scaklna etkisini
DNS yntemiyle aratrmlardr.

Kodal [9] yeni bir ortogonal ayrklatrma yntemini
trblansl aklar iin gelitirmitir. Brereton ve Kodal [10,
11] frekans blgesinde filtreleme ile daimi olmayan
trblansl aklarn l ayrklatrmasn yapmlar ve bu
filtrenin adaptifliini irdelemilerdir. Yilmaz ve Kodal [12]
e-eksenel jet aklarnda bir ok ayrklatrma yntemini
uygulam ve karlatrmlardr. Yilmaz ve Kodal [13] bir
ok ayrklatrma yntemi kullanarak zorlanm trblansl
jet aklarndaki yaplar aratrmlardr. Kodal ve dierleri
[14] trblans filtresi ve uygun ortogonal ayrklatrma
(Proper Orthogonal Decomposition, POD) yntemi
kullanarak CH4-Hava ayrk dfzyon alevlerinde alma
yapmlardr. Erdil ve Kodal [15] POD ve faz ortalamas
yntemlerini kullanarak iten yanmal motorlarda piston
geometrisinin etkisini incelemilerdir.

3. Yntem

Saysal almaya tabi tutulacak hareket ve korunum
denklemleri u ekilde verilebilir:

Ktle korunumu:

(1)

Momentum korunumu:

(2)

Toplam enerji:

(3)

Bileen korunumu:

(4)

(k=1,....,Ns)

deal gaz denklemi:

(5)

DNS metodunda kimyasal reaksiyon ieren Navier-Stokes
denklemleri sonlu farklar yntemi ile dorudan iteratif
zm gerekletirmek iin denklemler konzervatif
formda ak-vektr (flux vector) formlasyonunda yazlr.
Takip edilecek nmerik yntemin anlalmas iin
reaksiyon olmad durumda basit formlasyon u ekilde
verilir:

. (6)

Ak-vektr formlasyon denklemi ok basamakl Runge-
Kutta zaman-adm yntemi (5 mertebe) ile dorudan
nmerik olarak zlr. Bu amala ak-vektr formlasyon
denklemindeki ksmi zaman trevi terimi denklemin sol
tarafnda ve dier tm terimler sa tarafda toplanarak basit
olarak u ekilde yazlabilir:

(7)

Saysal zmlerde uygulanan sonlu farklar ve aralklar
kararllk, uygunluk ve yaknsama iin ok nemlidir. Bu
almada trev hesaplamalarnda merkezi farklar (central
differencing) seilmidir ve bu sebeble snr boylarnda
zel nlemler alnmas gerekebilir. Bu takip edilecek
nmerik yntemin doru sonular verebilmesi iin ak, s
ve kimyasal reaksiyon modellerinde seilen veya deiken
parametrelerin (viskozite, s iletim, dfzyon, enerji
aktivasyon vb) ald deerler byk neme haizdir. Bir
ok parametrenin etki etmesi ve olayn karmakl
sebebiyle yaplan modelleme sonular dorudan
etkileyecektir.

Bu almada bir ramjet motoru yanma odas ii
simlasyonu hedefi esas alnd iin seilen model bu
dorultuda olunmutur. Yatay x-ekseni ve dey y-ekseni
olarak alnrsa, y=0 hava ve nkarml metan-hava jeti
giri blgesi alnmtr. Yanma odas genilii L ve
uzunluu H olarak alnm ve bir ok denemelerde L=H
kabul edilmitir. Yan kenarlar kat cisim snr art olup x=0
ve x=Lde hzlar sfr olmaktadr. Alev tutuculu durumda
yaplan almalarda da, alev tutucu kenarlarnda hzlar
sfr olmakta, s geii ynnden kst konmamaktadr. D
ak snr artlar y=H iin lineer interpolasyon kullanarak
verilmi ve bu sayede gereki olmayan snr ylmasnn
nne geilmitir.

Bu almada teorik hava fazlas %20 kabul edilmitir.
Basit analiz iin kimyasal reaksiyon tek basamakl, metan
gaznn oksijen ile reaksiyonu sonucu oluan karbondioksit
ve su buhar olarak dikkate alnmtr. Azot reaksiyonda
inert davranarak reaksiyona itirak etmemekte fakat
sonular dolayl olarak etkilemektedir.

4. Saysal almalar

Gelitirilecek DNS yazlmna k tutmas amacyla ilk
nce mevcut ticari yazlm ile n sonular elde edilmitir.
Bu amala T bilgisayar laboratuarlarnda bulunan lisansl
FLUENT yazlm program tercih edilmitir. Metan-hava
karm ngrlen deney dzenei artlarnda alev-
tutuculu ve alev-tutucu olmad durumlar iin FLUENT ile
incelenmitir. zmlerde basn denklemini temel alan
zdrme metodu uygulanmtr. ki boyutlu ve
eksenelsimetrik zmler (zamandan bamsz ) implisit
bir zmdr. Gradyan seenei olarak Green-Gauss
hcre temelli denklemi kullanlmtr. Trblans modeli
olarak k-epsilon ( 2 denklemli) gereklenebilir gelitirilmi
duvar ilemleri (enhanced wall treatment) kullanlmaktadr.
Viskoz snmalarnn yok saylamad bir zm
yaplmtr.
1814
Yavuz, M.A. ve Kodal,A.



V1
V
2
0.2 0.4 0.6 0.8 1
0.2
0.4
0.6
0.8
1
V4
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
Frame 001 24 Feb 2009

V1
V
2
0.2 0.4 0.6 0.8 1
0.2
0.4
0.6
0.8
1
V4
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
Frame 001 24 Feb 2009


V1
V
2
0.2 0.4 0.6 0.8 1
0.2
0.4
0.6
0.8
1
V4
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
Frame 001 24 Feb 2009


V1
V
2
0.2 0.4 0.6 0.8 1
0.2
0.4
0.6
0.8
1
V4
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
Frame 001 24 Feb 2009


ekil 1. Gelitirilen DNS programnn vermi olduu hz vektr dalmmlar geliimlerinin (solda) Fluent hz
genlikleri grafikleri ile karlatrlmas.

1815
Yavuz, M.A. ve Kodal,A.
0.10 0.20 0.30 0.40 0.50 0.60 0.70 0.80 0.90 1.00
0.10
0.20
0.30
0.40
0.50
0.60
0.70
0.80
0.90
1.00
290.00
300.00
310.00
320.00
330.00
340.00
350.00
360.00
370.00
380.00
390.00
400.00
410.00
420.00
430.00
440.00
450.00
460.00
470.00
480.00
490.00
500.00
0.10 0.20 0.30 0.40 0.50 0.60 0.70 0.80 0.90 1.00
0.10
0.20
0.30
0.40
0.50
0.60
0.70
0.80
0.90
1.00
280.00
300.00
320.00
340.00
360.00
380.00
400.00
420.00
440.00
460.00
480.00
500.00
520.00
540.00
560.00
580.00
600.00

0.10 0.20 0.30 0.40 0.50 0.60 0.70 0.80 0.90 1.00
0.10
0.20
0.30
0.40
0.50
0.60
0.70
0.80
0.90
1.00
280.00
300.00
320.00
340.00
360.00
380.00
400.00
420.00
440.00
460.00
480.00
500.00
520.00
540.00
560.00
580.00
600.00
620.00
640.00
660.00
680.00
700.00
0.10 0.20 0.30 0.40 0.50 0.60 0.70 0.80 0.90 1.00
0.10
0.20
0.30
0.40
0.50
0.60
0.70
0.80
0.90
1.00
280.00
300.00
320.00
340.00
360.00
380.00
400.00
420.00
440.00
460.00
480.00
500.00
520.00
540.00
560.00
580.00
600.00
620.00
640.00
660.00
680.00
700.00
720.00

0.10 0.20 0.30 0.40 0.50 0.60 0.70 0.80 0.90 1.00
0.10
0.20
0.30
0.40
0.50
0.60
0.70
0.80
0.90
1.00
250.00
300.00
350.00
400.00
450.00
500.00
550.00
600.00
650.00
700.00
750.00
800.00
850.00
900.00
0.10 0.20 0.30 0.40 0.50 0.60 0.70 0.80 0.90 1.00
0.10
0.20
0.30
0.40
0.50
0.60
0.70
0.80
0.90
1.00
250.00
300.00
350.00
400.00
450.00
500.00
550.00
600.00
650.00
700.00
750.00
800.00
850.00

0.10 0.20 0.30 0.40 0.50 0.60 0.70 0.80 0.90 1.00
0.10
0.20
0.30
0.40
0.50
0.60
0.70
0.80
0.90
1.00
250.00
300.00
350.00
400.00
450.00
500.00
550.00
600.00
650.00
700.00
750.00
800.00
850.00
900.00

0.10 0.20 0.30 0.40 0.50 0.60 0.70 0.80 0.90 1.00
0.10
0.20
0.30
0.40
0.50
0.60
0.70
0.80
0.90
1.00
250.00
300.00
350.00
400.00
450.00
500.00
550.00
600.00
650.00
700.00
750.00
800.00
850.00
900.00
950.00
1000.00
1050.00
1100.00
1150.00

ekil 2. Scaklk dalm geliimlerinin DNS sonular.



1816
Yavuz, M.A. ve Kodal,A.


Gelitirilen programn vermi olduu sonular Fluent
sonular ile karlatrlarak detayl bir ekilde
incelenmitir. lk olarak alev tutucunun ve kimyasal
reaksiyonun olmad durumda ak geliimi incelenmitir.
ekil 1de gelitirilen DNS programnn vermi olduu hz
vektr dalmmlar geliimlerinin Fluent hz genlikleri
grafikleri ile karlatrlmas sunulmutur. ekilden
grlecei zere gelitirilen program olduka gereki
deerler vermektedir. Daha sonrasnda kimyasal
reaksiyonun olduu durum incelenmitir. izelge 1de her
iki metod iin seilen ak zellikleri rnek bir durum iin
verilmitir. Birok denemeler yapld ve eitli ak
durumlar incelendii iin baz parametreler ak durumuna
gre deiiklik arzetmektedir. ekil 2de yanma
durumunda scaklk dalm geliimlerinin DNS sonular
verilmitir. Scaklk ve dier parametre deiimlerinin
Fluent sonular ile byk lde rtt
gzlemlenmitir.

izelge 1. DNS yntemi ve Fluentte seilen baz zellikler
.
DNS FLUENT
Jet k hz (m/s) 20 20
Giri Hava hz (m/s) 10 10
Uzunluk (m) 0.2 0.2
Dinamik vizkozite (Kg/ms) 0.002 0.002
Zaman adm 0.000001 -----
R, gaz sabiti (J/kg. K) 287 287
D, bileen dfzyon kats. 0.2 0.2
k, s iletim katsays (W/m.K) 0.026 0.026
Cp, zgl s (J/KgK) 1005 1004
Hava fazlas %20 %20
Younluk (Kg/m
3
) 1.23 1.23
Hava Scakl (K) 300 298
Trblans iddeti (intensity) ---- 0.1

Daha sonraki aamada yanma ve alev tutuculu durumlarda
hz, scaklk, younluk, basn ve bileen ktle fraksiyonlar
incelemeleri gerekletirilmitir. Alev tutucunun geometrisi
deneylerde yaplmas planlanan kenarlar tralanm
gen eklinde ve ak kesitinin yanma kararll ve alev
tutunmas asndan olmas gereken % 30-40
kapsamasnda alnmtr. Kenarlarn tralanmad saf
gen durumunda yaplan almalarda u noktalarda
akn ani dnme gerekletirebilmek iin ar hzland
ve bunun kararszlklara yol at grlmtr. Daha
deiik alev tutucu durumlar iin arkas oyuk alev tutucu
geometrilerinde de denemeler ve uygun zmler elde
edilmitir. Deiik geometriler arasnda en uygunu olarak
kenarlar tralanm gen geometrisi tercih edilmitir.
ekil 3te scaklk dalmlar konturlarnn alev tutucusu
etrafnda ekillenmesi sunulmutur.

ekil 4te alev tutuculu durumda younluk deiimlerinin
yaklak ayn artlar altnda alan Fluent sonucu ile
karlatrlmas verilmitir. DNS program ksa ve z
olmas nedeniyle Fluent ticari yazlmna gre daha az
parametre deerlerine gereksinim duymaktadr. Buna
ramen DNS program ok daha yerel deiimleri
yakalayabilmektedir.
0.02 0.04 0.06 0.08 0.10 0.12 0.14 0.16 0.18 0.20
0.02
0.04
0.06
0.08
0.10
0.12
0.14
0.16
0.18
0.20
290.00
300.00
310.00
320.00
330.00
340.00
350.00
360.00
370.00
380.00
390.00
400.00
410.00
420.00
430.00
440.00
450.00
460.00

0.02 0.04 0.06 0.08 0.10 0.12 0.14 0.16 0.18 0.20
0.02
0.04
0.06
0.08
0.10
0.12
0.14
0.16
0.18
0.20

ekil 3. Scaklk dalmlar kontrlerinin alev tutucusu
etrafnda ekillenmesi.

0.02 0.04 0.06 0.08 0.10 0.12 0.14 0.16 0.18 0.20
0.02
0.04
0.06
0.08
0.10
0.12
0.14
0.16
0.18
0.20
0.55
0.60
0.65
0.70
0.75
0.80
0.85
0.90
0.95
1.00
1.05
1.10
1.15
1.20
1.25
1.30
1.35
1.40
1.45
1.50
1.55
1.60
1.65


ekil 4. Alev tutuculu durumda younluk
deiimlerinin Fluent sonucu ile
karlatrlmas.
1817
Yavuz, M.A. ve Kodal,A.
ekil 5te 64x64 grid nodlarnda 10000 zaman admndan
sonra 0.01 saniyedeki ak hz dalm ve oluan
girdaplarn benzer artlardaki Fluent sonucu ile
karlatrlmas sunulmutur. DNS programnda akm
ynnde hcre Reynolds says 38 alnmtr, bu deerin
kararl zm asndan 40 dan kk olmas
gerekmektedir. Hcre Reynolds says ReH=Vy/ olarak
tanmlanmtr.

V1
V
2
0.05 0.1 0.15 0.2
0.05
0.1
0.15
0.2
V4
35
30
25
20
15
10
5
0
-5
-10
-15
-20
Frame 001 27 Feb 2009



ekil 5. 64x64 grid DNS zmde 0.01 saniye
sonunda ak hz dalm ve oluan
girdaplarn Fluent sonucu ile
karlatrlmas.

DNS programnn vermi olduu hz ve scaklk
dalmlarnn alev tutucu etrafnda geliimi incelenmi ve
jetin alev tutucuya ulamadan nce girdaplarn olutuu ve
u noktalarda hzlarn ykseldii grlmtr. Bozuntularn
ses hz ile yayld dikkate alnrsa bu beklenen bir
sonutur. Alevin adm adm alev tutucu etrafnda gelitii
ve alev tutucunun gerisinde girdap oluturarak akm alt
ynnde ilerledii grlmtr. Ayn zamanda scaklk
deerleri oluan reaksiyon ve s geii ile dzenli ekilde
artmaktadr. Alev tutucunun gerisinde oluan girdapla
beraber kopma balangc gzlemlenmektedir. zmde
kullanlan bilgisayar kapasitesi daha iyi zm
alnabilmesini snrlamaktadr. zmde kullanlan grid
says arttka daha kaliteli sonular alnabilecei aikardr.
Mevcut olanaklar altnda grid says artmas ile zmlerin
nasl deitii de incelemeye tabi tutulmutur. Grid
saysnn 128x128 olmas durumunda alev tutucu ayn
oranda bytlm ve jet k kesiti iki katna
kartlmtr. Seilen grid saysnn artmas ile daha
hassas ve youn sonular elde edilebilecei grlmtr.

0.02 0.04 0.06 0.08 0.10 0.12 0.14 0.16 0.18 0.20
0.02
0.04
0.06
0.08
0.10
0.12
0.14
0.16
0.18
0.20
105200.00
105400.00
105600.00
105800.00
106000.00
106200.00
106400.00
106600.00
106800.00
107000.00
107200.00
107400.00
107600.00
107800.00
108000.00
108200.00
108400.00
108600.00
108800.00


ekil 6. 128x128 grid DNS zm ile elde edilen basn
dalmnn Fluent zm karlatrlmas.

ekil 6da 128x128 grid seilerek yaplan DNS zm ile
elde edilen basn dalmnn Fluent zm
karlatrlmas sunulmutur. Daha nce 64x64 grid ile
yaplan sonular ile karlatrldnda ok daha iyi sonu
elde edildii aka grlmtr. Daha byk lekte,
rnein 100x200 veya 256x256 grid saylarnda denemeler
yaplm ve sunularn iyilemesi gzlemlenmitir.

Yaplan saysal almalar ve gelitirilen DNS program
eksplisit yntemi ardk ok ksa zaman aralklarnda
zmler vermektedir. Eksplisit yntemlerin doas gerei
gerekci hz, vizkozite, s kondksiyon katsays ve
bileen dfzyon katsays deerleri iin olduka kk
zaman admn gerekli klmaktadr. Bu nedenle eksplisit
yntemler daimi zm eldesinde implisit yntemlere gre
dezavantajldr. Fakat ksa zaman aralklarnda daimi
olmayan durumlarda ardk zmler eldesinde avantajl
1818
Yavuz, M.A. ve Kodal,A.
duruma geebilir. Eksplisit yntemlerin uak yanma
odalarnda ksa aralkl ardk zmler eldesinde
kullanabilecei bu alma ile ortaya konulmutur. ncelikli
olarak zm elde etmek ve bunu ticari yazlm vastas ile
dorulamak bu almann hedefi olmutur.

5. Sonular

Bu almada, Dorudan Saysal Simlasyon (Direct
Numerical Simulation, DNS) metodu ile kimyasal reaksiyon
ieren Navier-Stokes denklemlerinin aka uygun
balang ve snr artlar ile zm gerekletirilmitir.
nkarml metan hava karmlarnda ayrk alev akn
DNS ile incelemek, uak motorlar yanma odasnda
gerekleen olaylar ksa zaman aralklarnda zmek ve
bu amala DNS program gelitirmek bu almann temel
hedefi olmutur. Bu amala ilk nce yanma ve alev
tutucunun olmad durumlar incelenmi, sonrasnda
yanmann olduu alev tutucunun olmad durumlar ve
nihayetinde alev tutuculu ve yanmal gereki yanma odas
artlar incelenmitir. Yaplan almalar ve DNS sonular
ticari Fluent yazlm sonular ile karlatrlm ve
olduka yakn sonular elde edilmitir. Seilen grid
saysnn artmas ile sonularn iyiletirilebilcei
gsterilmitir. Daha ileriki almalarda ak zelliklerinin,
snr trevleri ve ok basamakl reaksiyon
modellemelerinde iyiletirmeler yaparak ok daha iyi
sonular alnmas mmkn grnmektedir. Bilgisayar
teknolojisinde olacak gelimeler eksplisit yntem ile
yaplan DNS almalarn ve bu sayede ok ksa zaman
aralklarnda yanma ve alev incelemelerini olduka nemli
klmaktadr.

Kaynaklar

[1] Pope S. B. Turbulent Flows, Cambridge University
Press, 2003.
[2] Jakirlic S., Volkert J., Pascal H., Hanjalic K., Tropea
C., DNS, experimental and modelling study of axially
compressed in-cylinder swirling flow, International J.
of Heat and Fluid Flow 21, 627-639, 2000.
[3] Veynante D, Vervisch L., Turbulent Combustion
modelling, Progress in Energy and Combustion
Science, 28, 193-266, 2002.
[4] Domingo P., Vervisch L., Reveillon J., DNS analysis of
partially premixed combustion in spray and gaseous
turbulent flame-bases stabilized in hot air, Combustion
and Flame 140, 172195, 2005.
[5] Domingo P, Vervisch L, DNS of partially premixed
flame propagating in a turbulent rotating flow, Proc. of
the Combustion Ins., 31, 1657-1664, 2007.
[6] Vervisch L., Domingo P., Two recent developments in
numerical simulation of premixed and partially
premixed turbulent flames, C. R. Mecanique, 334,
523-530, 2006.
[7] Sreedhara S., Huh K. Y., Conditional statistics of
nonreacting and reacting sprays in turbulent flows by
direct numerical simulation, Proc. of the Combustion
Ins., 31, 2335-2342, 2007.
[8] Boersma B. J., A staggered compact finite difference
formulation for the compressible NavierStokes
equations, Journal of Computational Physics 208,
675690, 2005.
[9] Kodal A. A New Orthogonal Decomposition Method
for Turbulent Flows, Doktora tezi, The University of
Michigan, Ann Arbor, Michigan, USA, May 1993
[10] Brereton G. J. and Kodal A., A Frequency Domain
Filtering Technique for Triple Decomposition of
Unsteady Turbulent Flow Journal of Fluid Engineering,
Vol. 114, 45-51, March, 1992
[11] Brereton G. J. and Kodal A., An Adaptive Turbulence
Filter for Decomposition of Organized Turbulent
Flows, Physics of Fluids 6 (5), 1775-1786, 1994
[12] Yilmaz T., and Kodal A., An Analysis On Coaxial Jet
Flows Using Different Decomposition Techniques,
Journal of Fluids and Structures, 14, 3, 359-373, 2000
[13] Yilmaz T., and Kodal A., An Investigation Of Forced
Structures In Turbulent Jet Flows, Experiments in
Fluids, 29, 6, 564-572, 2000
[14] Kodal A., Watson K. A., Roberts W. L. and Lyons K.
M. Turbulence filter and POD analysis for velocity
fields in lifted CH4-Air diffusion flames, Flow,
Turbulence and Combustion, 70, 21-41, 2003.
[15] Erdil A and Kodal A, A Comparative Study of
Turbulent Velocity Fields in an internal combustion
Engine with Shrouded Valve and Flat/Bowl Piston
Configurations, Journal of Mechanical Engineering
Science, 221, (12), 1597-1607, 2007.
[16] Echekki T., Chen J. H., Direct numerical simulation of
autoignition in non-homogeneous hydrogen-air
mixtures, Combustion and Flame, 134, 169-191,
2003.
[17] Hauguel R., Vervisch L., Domingo P., DNS of
premixed turbulent V-flame: coupling spectral and
finite difference methods, C. R. Mecanique, 333, 95-
102, 2005.
[18] Laverdant A., Thevenin D., Direct numerical
simulation of a Gaussian acoustic wave interaction
with a turbulent premixed flame, C. R. Mecanique,
333, 29-37, 2005.
[19] Sankaran V., Menon S., Subgrid combustion
modelling of 3-D premixed flames in the thin-reaction-
zone regime, Proc. of the Combustion Inst., 30, 575-
582, 2005.
[20] Thevenin D., Three-dimensional direct simulations
and structure of expanding turbulent methane flames,
Proc. of the Combustion Inst., 30, 629-637, 2005.
[21] Hawkes E. R., Chen J. H., Comparion of direct
numerical simulation of lean premixed methane-air
flames with strained laminar flame calculations,
Combustion and Flame, 144, 112-125, 2006.
[22] Hilbert R., Thevenin D., Influence of differential
diffusion on maximum flame temperature in turbulent
nonpremixed hydrogen/air flames, Combustion and
Flame 138, 175-187, 2004.


1819
5. Uluslar aras leri Teknolojiler Sempozyumu (ATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye
IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye
SIVI VE GAZ YAKITLARA DAYALI ENERJ TKETEN SSTEMLERN
ENERJ VERMLLNN YNETM VE KONTROL

THE MANAGEMENT AND CONTROL OF ENERGY PRODUCTIVITY OF
SYSTEMS CONSUMING ENERGY BASED ON LIQUID AND GAS FUELS

Osman PEK
a,*
Volkan AHN
b
Mehmet Erhan AHN
c

a, *
Sleyman Demirel niversitesi, Isparta, Trkiye, E-posta: oipek@mmf.sdu.edu.tr
b
Sleyman Demirel niversitesi, Isparta, Trkiye, E-posta: vsahin@sdu.edu.tr
c
Sleyman Demirel niversitesi, Isparta, Trkiye, E-posta: esahin@sdu.edu.tr


zet

Mal ve hizmet reten iletmeler genellikle farknda
olmadan ihtiyacndan fazla enerji tketmektedir. te
yandan, bu tketimi basit birtakm nlemlerle
azaltabileceklerinin farknda deildirler. Ynetilmeden ve
bilinsizce tketilen enerjinin iletmeye getirecei ek mali
yk dnldnde, tketilen enerjinin ynetimine
duyulan ihtiya belirgin bir ekilde kendini gstermektedir.
Enerji ynetiminden ama enerji tketimini azaltmak deil
onu en verimli biimde kullanmaktr. Etkin bir enerji
ynetimi sayesinde, hem enerjinin verimli kullanm, hem
enerji giderlerinin drlebilmesi, hem de mevcut enerji
kaynaklarnn kullanm mrnn uzatlmas suretiyle
ekonomik olarak tasarruf salanm olacaktr.

Anahtar kelimeler: Enerji ynetimi, mikrokontrol

Abstract
Companies producing property and service generally
consume more energy than they do really need to without
being aware of it. On the other hand, many companies
also are not aware of the fact that this consumption can be
reduced by a simple series of precautions. Taking into
account the supplementary financial burden of the energy
to be loaded on the company consumed unconsciously
and without being managed, the need for the management
of the energy consumed shows itself clearly. The aim for
the management of energy is not to reduce but to utilize it
in the most effective way. Through an effective energy
management, both a poductive usage way of energy,
reducing the expenditures of energy and prolonging the
expiry date of available energy sources will be provided
and in conclusion, a great amount of energy saving is to be
obtained.

Keywords: Energy management, microcontroller

1. Giri

Dnyada bugne kadar ortaya kan enerji krizleri,
enerjinin her trnn en verimli bir ekilde kullanlmasn
gerektirmektedir. Bu durum, endstriyel gelimelere bal
olarak bu alanlarda artan enerji talebinin karlanmas iin
deiik enerji trlerinin ortaya kmasn ve bunlarn en
verimli bir ekilde kullanlmasnn gerekliliini dourmutur.
Bu balamda enerjinin en verimli biimde kullanlmas iin
nelerin yaplabilecei hususu dnyada en ok tartlan
konularn banda gelmektedir. Dolaysyla enerjinin
retiminin kendine zg zorluklarnn olabildii gibi onun
en verimli biimde tketimi de ayr zorluklar iermektedir
[1,2,4].

Her iletmenin, mal ve hizmet maliyetlendirmelerinde
nemli bir yer tutan enerjinin ekonomik kullanm, her
geen gn biraz daha nem kazanmaktadr. Enerji evre
ilikisinin yan sra, kaynaklarn hzla tkeniyor olmas,
Enerji Ynetimi konusunun nemini daha da arttrmaktadr
[5]. Kalknmakta olan ve nfusu artan bir lke olmas
nedeniyle Trkiye'nin enerji tketimi hzla artmaktadr. Bu
da doal kaynaklarn verimsiz ve byk bir hzla
tketilmekte olduu sonucunu ortaya karmaktadr [6].
Enerji kaynaklarnn verimli kullanmn, bilinli enerji
tketimi konusunu gndeme getirdii gibi, enerji
tketiminden kaynaklanan her trl kat, sv ve gaz
atklarn neden olduu ve hzla artan evresel problemlerin
nlenmesi konusunda ciddi araylar da beraberinde
getirmektedir [7,8,9].

Uluslararas finansman desteiyle srdrlen proje
almalarna gre; retilen enerjinin yaklak te biri
sanayi alannda tketilmekte olduu ifade edilmektedir.
Ayn ekilde bu enerjinin nemli bir ksmnn, ileri teknoloji
rnlerinin kullanld enerji tasarruf nlemleriyle geri
kazanlabilecei ngrlmektedir. Bu gerekler nda
tketilmekte olan enerjinin tketim profilinin bilinmesi ve
enerji tketiminin ynetilmesinin gerekliliine iaret
etmektedir. Salkl veri ak enerji ynetiminde olduka
nemli bir faktrdr. Enerjinin ynetimi onun verimli
kullanm anlamna da gelmektedir. Bu anlamda enerji
tasarrufu kullanlan enerji miktarnn deil, rn bana
tketilen enerji miktarnn azaltlmasdr. Enerji tasarrufu
sayesinde hem lkenin enerji darboazndan kurtulmasna
katk salanacak, hem de sanayicinin ayn rn daha
dk bir maliyetle elde ederek rekabet gcn artrmas
salanm olacaktr [10,11].

Byle bir alma ile, seilmi pilot blgelerdeki s, nem,
basn llen parametre durumlarna gre, sistemin
kulland enerjinin miktar incelenerek, optimum verimli
sistemlerin tkettii enerji miktarnn uzaktan llebilmesi
ve sisteme yklenecek verilere gre sistemin en verimli
ekilde enerjiyi kullanmas salanmtr. Ayrca sistemin
scaklk, nem lm deerleri arasndan en uygun olanna
gre almas, zellikle stma enerjisinin en ekonomik
biimde kullanlmas asndan byk nem arz etmektedir

2. lm Sistemi

Bu almada ilk olarak, enerji tketen bir sistemin
ncelikle bir stma sisteminin daha verimli alabilmesi
1820
pek, O. ,ahin, V. ve ahin, M.E.
iin, seilen pilot blgelerdeki nem, scaklk, sistem basnc
deerlerinin dikkate alnarak sistemin yakt yakt
miktarn ayarlayabilen ve bunlar kablosuz olarak uzaktan
alglama ile sisteme mdahale edilebilen bir dzenek
oluturulmutur. Yazlan bilgisayar program yardmyla
anlk veya belirli periyotlarla bu verilerin kumanda
bilgisayarna aktarlmaktadr [3].

lm sistem iin gelitirilen deney dzenei 3 verici, 1
alc niteden olumaktadr. niteler aras haberleme
sistemi ise UFM-A12WPA RF modem ve mikroilemci ile
gerekletirilmektedir. UFM-A12WPA radyo frekans ile
haberleme salayan alc verici nitesidir. Bu nite bir
mikroilemci ile birlikte almaktadr. ekil 1 de de
ematik olarak gsterilmektedir. Bu mikroilemci de PIC
16F877 dir [12].


ekil 1. UFM-A12WPA RF modem Microcontroller
balants

Verici devresi istenilen bilgileri bize radyo frekans olarak
aktarmaktadr. Alc devresi ise gelen datalar bilgisayara
RS232 yardmyla aktarmakta ve kayt yapmaktadr (Bkz.
ekil 2).



ekil 2. Alc nitesi

Birinci verici nitesi stma sistemini kontrol etmek iin sv
yakt kazann yanna monte edilmitir. Bu nite ile kazann
i scakl, d scakl, basnc ve yakt yakt debimetre
ile llmektedir. Ayn zamanda kazann ama kapama
kontrol gerekletirilmektedir. ekil 3de 1. nitenin
ematik gsterimi yer almaktadr.


ekil 3. Birinci verici nitesi

kinci verici nitesi kazanmza bal bulunan petein su
giriine bal bulunan valf kontrol edilerek petei ap
kapatmaktadr. Ayn zamanda zerinde bulunan scaklk
sensrleri sayesinde ortamn nemini, scakln ve petein
scakln lmektedir (Bkz. ekil 4).


ekil 4. kinci verici nitesi

nc verici nitesi ise ayn ikinci nitede olduu gibi
petek kontrol yapmaktadr.

Uzaktan alnan verileri grebilmek ve sisteme mdahale
edebilmek iin ekil 5 de arayz grlen bilgisayar
yazlm gelitirilmitir.



ekil 5. Bilgisayar yazlm arayz
1821
pek, O. ,ahin, V. ve ahin, M.E.
Bu yazlm ile sistem manuel veya otomatik olarak kontrol
edilebilmektedir. Set Ayar butonu ile belirtilen scaklk
aralklarnda 3 ayr verici nitesinin kontrol
yaplabilmektedir. Ayrca alglanan veriler bilgisayara kayt
edilerek analizi gerekletirilebilmektedir. Burada
Scaklk1, Nem1 ve Scaklk2, Nem2 deerleri i hava
deerlerini, Scaklk3, Nem3 ve Scaklk4, Nem4 deerleri
d hava deerlerini gstermektedir.

3. Bulgular

Gerekletirilen sistem ile sv yakt kazan bir gn
boyunca yakld ve scaklk, nem, basn ve kazann
yakt yakt miktarlar kayt edildi. Tablo 1 de kayt edilen
veri rnei grlmektedir. Verilere ait grafik de ekil 6 da
verilmitir.

Tablo 1. Vanalarn srekli AIK pozisyonda olduu
durumda elde edilen veri rnei
nite 1 nite 2 nite 3
hava nemi (%Rh) 53,3 53,7 54
D hava nemi (%Rh) 67,9 67,2 65,2
hava scakl (C
0
) 18,4 18,2 18,1
D hava scakl (C
0
) 13,1 12,9 13,5
Valf ACIK ACIK KAPALI
Basn 1,235
Ak (Lt) 6,3


ekil 6. Vanalarn srekli AIK pozisyonda olduu
durumda 1. deneye ait grafik.

Bir gn sonra kazan yazlan program yardmyla nitelerin
zerindeki valfi ap kapamas iin oda scakl 15 C
o

aralnda olacak ekilde set edildi. Bu durumda scaklk,
nem, basn ve kazann yakt yakt miktarlar kayt
edilmitir. Bu verilerden bir rnek Tablo 2 de verilmitir.
Grafik gsterimi de ekil 7 de grlmektedir. Burada
grld zere sistem belirlenen scaklk aralnda
sistemi tutabilmek iin vanalar kapal konuma getirmitir.
Eer bu scaklk deerinin altna derse kazan otomatik
olarak almaya balayacaktr. Alnan tm verileri burada
gsteremeyeceimiz iin gn sonundaki deerleri
grmekteyiz.








Tablo 2. Vanalarn 15 C a ayarl pozisyonda olduu
durumda elde edilen veri rnei
nite 1 nite 2 nite 3
hava nemi (%Rh) 58,8 58,2 59,7
D hava nemi (%Rh) 75,1 74,9 71,9
hava scakl (C
0
) 16,4 16,6 16,1
D hava scakl (C
0
) 11,5 11,6 11,9
Valf KAPALI KAPALI KAPALI
Basn 1,176
Ak 4,0


ekil 7. Vanalarn 15 C a ayarl pozisyonda olduu
durumda 2. deneye ait grafik.

Elde edilen veriler sonucunda grld zere gelitirilen
bilgisayar kontroll sistem kullanm yakt tasarrufu
salamtr.

4. Sonu ve Tartma

Tasarlanan bu sistemle sv yakt kazannn almas
uzaktan kontrol edilebilmekte ve istenildii zaman kazana
mdahale edilebilmektedir. Debimetre yardmyla kazann
yakt yakt grlerek kontroll almas sonucu yakt
yakt drlerek ekonomi salanmaktadr. Ayrca ikinci
ve nc nitelerde bulunan scaklk sensrleri ile ortam
scakl alglanarak vanalar otomatik olarak alp
kapanabilmekte bu sayede kazann fazladan almas
nlenmektedir. Bu sayede retilen enerji verimli bir ekilde
kullanlmaktadr.

Bu sistem gelitirilerek bir binann giriine vanalar
konularak binann scak ksmlarna az, souk ksmlarna
ok scak su girii salanarak dengeli bir s dalm
salayarak retilen enerji ynetilerek verimlilik salanmas
dnlmektedir.

Kaynaklar

[1] Christoffersen, L. B., Larsen, A., Togeby, M., 2006.
Empirical analysis of energy management in Danish
industry Journal of Cleaner Production, 14 , 516-526
[2] Chen,W. H., Chung, Y.C., Liu, J.L.,2005. Analysis on
energy consumption and performance of reheating
furnaces in a hot strip mill International
Communications in Heat and Mass Transfer, 32 ,
695706
[3] Fong, K.F., Hanby, V.I., Chow, T.T., 2006. HVAC
system optimization for energy management by
evolutionary programming Energy and Buildings, 38 ,
220231
1822
pek, O. ,ahin, V. ve ahin, M.E.
[4] Kolokotsa, D.,Kalaitzakis, K., Antonidakis,
E.,Stravrakakis, G.S., 2002. Interconnecting smart
card system with PLC controller in a local operating
network to form a distributed energy management and
control system for buildings Energy Conversation and
Management, 43 , 119-134
[5] Hepbasli, A., Ozalp, N., 2003. Development of
energy efficiency and management implementation in
the Turkish industrial sector Energy Conversion and
Management, 44 , 231249
[6] Ardehali, M.M., Saboori, M., Teshnelab, M., 2004.
Numerical simulation and analysis of fuzzy PID and
PSD control methodologies as dynamic energy
efficiency measures Energy Conversion and
Management 45 , 19811992
[7] Zhelev, T. K., 2005. Water conservation through
energy management Journal of Cleaner Production
13 , 1395-1404
[8] Karagiorgasa, M., Tsoutsosb, T., Drosoua, V.,
Pouffaryc, S., Paganod, T., Larae, G.L., Mendes, J. M.
M., 2006. HOTRES: renewable energies in the
hotels.An extensive technical tool for the hotel industry
Renewable and Sustainable Energy Reviews 10 ,
198224
[9] Huang, W. Z, Zaheeruddin, M., Cho, S.H., 2006.
Dynamic simulation of energy management control
functions for HVAC systems in buildings Energy
Conversion and Management 47 , 926943
[10] Curtis, M., Khare, A., 2004. Energy conservation in
electric utilities: an opportunity for restorative
economics at SaskPower Technovation 24 , 395
402
[11] nt, S., Soner, S., 2006. Energy efficiency
assessment for the Antalya Region hotels in Turkey
Energy and Buildings 38 , 964971
[12] www.microchip.com































































































1823
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye

IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye
KARIT AKILI RANQUE-HiLSCH VORTEKS TPNN
PERFORMANSINA TAPA HAREKETNN ETKSNN YAPAY SNR
ALARI YNTEM LE MODELLENMES

MODELING OF THE PERFORMANCE OF A COUNTERFLOW RANQUE-
HILSCH VORTEX TUBE REGARDING PLUG MOVEMENT USING
ARTIFICIAL NEURAL NETWORKS


Kevser DNCER
a, *
Ali ATE
b
enol BAKAYA
c

a, *
Seluk niversitesi, Mh. Mim. Fak., Makine Mh. Bl., Konya, Trkiye, E-posta: kdincer@selcuk.edu.tr
b
Seluk niversitesi, Teknik Eitim Fak., Otomotiv Bl., Konya, Trkiye, E-posta: aates@selcuk.edu.tr
c
Gazi niversitesi, Mh. Mim. Fak., Makine Mh. Bl., Ankara, Trkiye, E-posta: baskaya@gazi.edu.tr


zet
Bu almada, deneysel verilerden yararlanlarak, kart
akl Ranque-Hilsch vorteks tp (RHVT)nn scak k
tarafndaki tapann hareketinin performansa etkisi yapay
sinir a (YSA) ile modellenmitir. Modellemede laboratuar
ortamnda yaplan deneysel almalar sonucunda elde
edilen veriler kullanlmtr. Gelitirilen sistemde YSA
uygulanan giri parametreleri P, L ve , k parametresi
ise Tdir. YSAdan elde edilen sonular ile deneysel
verilerin istatiksel analizleri yaplp mukayese edildiinde,
iki grup verinin uyumlu olduu tespit edilmi ve aralarnda
anlamca fark olmad grlmtr. Sonu olarak, bu
almayla YSAnn RHVTlerde gvenli bir ekilde
kullanlabilecei ve ok sayda deneysel dezavantaj
minimuma indirecei gsterilmitir.
Anahtar kelimeler: RanqueHilsch vorteks tp,
Performans, Yapay sinir alar

Abstract

In this study, by making use of experimental data, the
effect of plug movement at the hot outlet section of a
counter flow Ranque-Hilsch vortex tube (RHVT), on the
performance has been modeled using artificial neural
network (ANN). In the modeling, data which were obtained
from experimental studies in a laboratory environment
have been used. In the system developed, applied ANN
input parameters are P, L and and, the output parameter
is T. Results obtained from ANN and statistical analyses
of experimental data have been compared. It has been
determined that the two groups of data are coherent, and
that there is no significant difference between them. As a
result, this study indicates that ANN can be safely used for
RHVTs and thus it can decrease many experimental
disadvantages to a minimum level.

Keywords: RanqueHilsch vortex tube, Performance,
Artificial neural network

1. Giri

G. Ranque tarafndan kefedilen ve detaylar R. Hilsch
tarafndan gelitirilen Ranque-Hilsch vorteks tp (RHVT),
basnlandrlm bir gaz akn, biri souk dieri scak iki
aka ayran cihazlardr. Kart akl RHVTn alma
prensibi u ekilde tarif edilebilir (Bkz. ekil 1).
Nozullardan vorteks tpe teetsel olarak giren
sktrlabilir akkan, vorteks tpn silindirik yapsndan
dolay, giriteki basnca ve hza bal olarak, vorteks tp
ierisinde yksek hzlarda dnmeye balar. Yksek
hzlarda dnen akkann tp cidarndaki srtnmeden
dolay, tp cidar ve tp merkezindeki akkan arasnda
basn fark oluur. Tp cidar yaknlarndaki akkann
hz, tp cidarndaki srtnmenin etkisi ile tp merkezindeki
akkann hzna gre daha dktr ve merkezdeki
akkan tp cidarndaki akkan ivmelendirmeye alr.
Bu nedenle merkezdeki akkan tp cidarndaki akkana
enerji transfer eder ve vorteks tpn geometrik yapsna
baml olarak bir durma noktasndan sonra ters ynde
hareket ederek souk k tarafndan vorteks tp terk
eder. Enerji transfer eden souk akkan, enerji transfer
edilen akkan ise scak akkandr. RHVTler soutma,
stma, kurutma ve kar yapmnda kullanlmaktadrlar.[1].
Vorteks tplerin termodinamik modellenmesi ve
analizleriyle ilgili deiik almalar bulunmaktadr [2-6].

ekil 1. Kart akl RHVTndeki ak [7]

Beynin kompleks zellikleri, bilim adamlarnn dikkatini
ekmi ve beynin nrofiziksel yapsn dikkate alarak farkl
1824
Dincer, K. Ate, A. ve Bakaya, .
bir bilim alan ortaya karmlardr. Bu bilim alannda YSA
olarak tanmlamlardr.

Bir deneysel almann yaplabilmesi iin ncelikle bir
deney ortam oluturmak gereklidir. Ayrca bu konuda bir
uzmana, zel ara ve gerelere ihtiya duyulmaktadr.
Bununla birlikte olduka fazla zamana ve maliyete de
gereksinim vardr. YSA klasik yntemlerle zor zlebilen,
matematiksel olarak formlize edilemeyen veya zlmesi
mmkn olmayan karmak, lineer olmayan problemleri ok
kolay zebilmekte ve dezavantajlar elimine etmesi
konusunda olduka baarldr [8].

YSAnn arzu edilen davran gsterebilmesi iin amaca
uygun olarak dzenlenmesi gerekir. YSAnn karmak
yaps nedeniyle balantlar ve arlklar nceden ayarl
olarak verilemez ya da tasarlanamaz. Bu nedenle YSA,
istenen davran gstermesi iin zmn
gerekletirecei problemden ald eitim rneklerini
kullanarak problemi renmelidir. YSA, ilgilendii problemi
rendikten sonra eitim srasnda karlamad test
rnekleri iin de arzu edilen sonucu retebilir. rnein,
karakter tanma amacyla eitilmi bir YSA, bozuk karakter
girilerinde de doru karakterleri verebilir ya da bir sistemin
eitilmi YSA modeli, eitim srecinde verilmeyen giri
sinyalleri iin de sistemle ayn davran gsterebilir. YSA,
ilgilendii problemdeki deiikliklere gre arlklarn
ayarlar. Yani, belirli bir problemi zmek amacyla eitilen
YSA, problemdeki deiimlere gre tekrar eitilebilir ve
deiimler eitime devam edilebilir. Bu zellii ile YSA,
uyarlamal rnek tanma, sinyal ileme, sistem tanlama ve
denetim gibi alanlarda etkin olarak kullanlr [9].

YSA'nn renebilmesi iin rneklerin belirlenmesi, bu
rneklerin aa gsterilerek istenen ktlara gre an
eitilmesi gerekmektedir. An baars, seilen rnekler ile
doru orantldr. Aa olay btn ynleri ile gsterilemezse
a yanl ktlar retebilir. YSA eitimleri srasnda
kendilerine verilen rneklerden genellemeler karr ve bu
genellemeler ile yeni rnekler hakknda bilgi retebilir.[10].

YSA gnmzde, eitli alanlarda karmak problemlerin
zmnde baarl bir ekilde kullanlmaktadr. YSA,
amonyak sulu soutma sistemlerinin termodinamik
deerlendirilmesinde [11] katmanlara ayrlm metal
plakalarn scaklk dalmlarnn tahmininde [12], stma ve
soutma potansiyelinde [13], buharlatrma ile ilgili
youma soutma olaylarnn modellenmesinde,
kontrolnde [14] ve s transferin modellenmesinde [15]
yaygn olarak kullanlmaktadr.

Bu almada, L/D=15; N=6 scak k tarafndaki tapa
hareketinin, RHVTn performansna etkisi deneysel olarak
incelenmi ve bu verilerden yararlanlarak, tapa
hareketinin, RHVTn performansna etkisi YSA yntemiyle
modellenmitir. lk olarak deneysel sistem ve donanm
tantlmtr. Sonra, YSA sunulmutur. Daha sonra, kart
akl RHVTn performansna tapa hareketinin etkisinin
YSA yntemi ile analizi yaplmtr. Sonular ve neriler
blmnde de, RHVTde tapa hareketinin YSA ile
modellenmesine ait bulgular sunulmutur.

2. Deneysel alma

Bu almada kullanlan RHVTe ait sistem ekil 2de
sunulmutur. RHVTn ap (D) 9 mmdir ve RHVT
gvdesinin uzunluu (L) 15Ddir. Nozul kesit alan
0,002*0,002 m
2
dir ve nozul says 6dr. Scak k kesit
alan 3,53*10
-5
m
2
, souk k kesit alan 1,96x10
-5
m
2
dir.
Sistem, ktlesel ak scak k tarafndan ayarlanabilir
bir vorteks tp olarak imal edilmitir.
ekil 2. Deneysel Sistem
1. Kompresr 2. Basn tank 3. Basn gstergesi 4. Vana
5. Soutma ve nem giderme nitesi 6. Filitre 7. Basn
dzenleyicisi 8. Isl ift 9. Nozul 10. Kart akl Ranque-
Hilsch vorteks tp 11. Tapa 12. Manometre 13. Souk
k 14. Scak k

Deneysel almada, tapa scak ktan itibaren 1er cm
souk k tarafna doru hareket ettirilerek, en iyi
performans gsteren tapa konumu incelenmitir. Deneyler
yaplrken, sistemin ncelikle sl dengeye gelmesi
salanmtr. alma basnc 200 kPadan balayarak 20
kPa aralklarla 280 kPaa kadar ykseltilmi. Scak k
tarafndaki kresel vana tam ak konumdan kademeli
olarak tam kapal konuma getirilerek deneysel veriler
alnmtr. Bylece akm souk ksma ynlendirilmitir [16].
Deneysel sonularn gvenirliini tespit etmek iin
belirsizlik analizi yaplmtr. Belirsizlik analizi yaplrken
literaraturdeki [17, 20] standart prosedrler dikkate
alnmtr. T, Pgir ve ye ait belirsizlik analizleri %3, %
2 and %5nin altnda olduu grlmtr.

3. Yapay Sinir Alar
Yapay zeka alannn bir alt daln oluturan YSA teknolojisi
renebilen sistemlerin temelini oluturmaktadr. nsan
beyninin temel ilev eleman olan nronu ekilsel ve ilevsel
olarak basit bir ekilde taklit eden YSA, bu yolla biyolojik sinir
sisteminin basit bir simlasyonu iin oluturulan
programlardr. Simle edilen sinir hcrelerini ieren
programlarla nronlar, eitli ekillerde birbirlerine
balanarak bir a oluturur. Bu alar renme, hafzaya
alma ve veriler arasndaki eitli ilikileri ortaya karma
kapasitesine sahiptir. Dier bir ifadeyle YSAlar, normalde bir
insann dnme ve gzlemlemeye ynelik doal
yeteneklerini gerektiren problemlere zm retmektedir.
1825
Dincer, K. Ate, A. ve Bakaya, .
Biyolojik sistemlerde renme, nronlar arasndaki sinaptik
balantlarn ayarlanmas ile olur. renme, eitme yoluyla
rnekler kullanarak olur. Bir baka deyile, gerekleme
girdi/kt verilerinin ilenmesiyle, yani eitme algoritmasnn
bu verileri kullanarak balant arlklarn bir yaknsama
salanana kadar, tekrar tekrar ayarlamasyla olur. YSAlar,
arlklandrlm ekilde birbirlerine balanm bir ok
nrondan oluan matematiksel sistemlerdir. YSAnn ana
esi olan matematiksel fonksiyon, an mimarisi tarafndan
ekillendirilir. Daha ak bir ekilde ifade etmek gerekirse,
fonksiyonun temel yapsn arlklarn bykl ve ilem
elemanlarnn nronlar belirler. YSAlarn davranlar, yani
girdi veriyi kt veriye nasl ilikilendirdikleri, ilk olarak
nronlarn transfer fonksiyonlarndan, nasl birbirlerine
balandklarndan ve bu balantlarn arlklarndan etkilenir
[21].

YSAnn yapsna bal olarak kullanlan, threshold, step
activation, sigmoid ve hyperbolic tangent adnda deiik
aktivasyon fonksiyonu mevcuttur. En yaygn olarak
kullanlan sigmoid aktivasyon fonksiyonudur ve Denklem 1,
2de sunulmutur.

1, 1 k k k k
j ij i
i
net w o

=

(1)

ve

1
( )
1 exp( )
k k
j j k k
j j
o
o f net
net

= =

+
(2)

Bu formllerde;
1 k
i
o

(k-1). katmann i. neuronun kdr.
1, k k
ij
w

ise (k-1). katmann i. neuronunu k. katmann j.
neuronuna balayan arlktr,
k
j
net ve
k
j
srasyla k.
katmann j. neuronun giri ve eik deerleridir.
o
ise
sigmoid fonksiyonunun atelemesidir [8, 22, 23].

4. Kart Akl RHVTn Scak k Tarafnda
Bulunan Tapann RHVT Performansna
Etkisinin YSA ile Modellenmesi

Bu almada, YSA iin, Pentium 4, 2.4 GHz intel ilemci,
512 MB RAM donanmsal zelliklerine sahip kiisel bir
bilgisayarn, Matlab programnn 6.5 versiyonunun
Toolbox blm kullanlmtr. YSA veri setleri deneysel
alma sonucu elde edilen 115 veri setinden
olumaktadr. Rasgele seilen bu 115 veriden 76 tanesi
eitim, 39 tanesi de test ileminde kullanlmtr. YSA da
renme algoritmas Levenberg-Marquardt tercih
edilmitir. YSA veri setindeki verilerin tm Denklem 3den
yararlanlarak 0-1 arasnda normalize edilmitir.

min
min
X X
X X
X
maks
N

= (3)

Denklem 3de, X
N
bir parametredeki normalize deeri, X
bir parametredeki gerek deeri, X
maks
ve X
min
bir
parametredeki maksimum ve minimum deerlerini ifade
etmektedir.

Tasarlanan YSA modeli 3 giri, 1 k ve 1 gizli
katmandan olumaktadr. Giri parametreleri olarak,
basn (Pgir), tapa konumu (L), souk akm kesri (), k
parametresi olarak da, scak akmn scakl ile souk
akmn scaklklar arasndaki fark olan (T) belirlenmitir.
Gizli katmandaki 3, 5, 6, 7 nron saylar iin srasyla
denenmi ve en uygun sonucu veren 5 nronlu gizli
katmana sahip a seilmitir (ekil 3).

ekil 3. Tasarlanan YSA a yaps (5 neron iin)

Matlab yazlmnda 10000 epok ileminden sonra elde
edilen performans hata grafii ekil 4de sunulmutur.
Oluturulan ada 10000 epok sonucunda eitim hatas
0,00138821 deeri elde edilmitir.

ekil 4. 10000 epok iin test hata grafii (5 neron iin)

5. Bulgular ve Tartma
Bu almada, basnlandrlm havay biri scak dieri
souk iki farkl aka ayran RHVTde ki scak kta
bulunan tapann hareketinin RHVTn performansna olan
etkisi YSA ile modellenmitir. Bu amala, ap 9 mm,
uzunluu apnn 15 kat olan RHVTte 60
o
lik konik uca
sahip 6 mm apndaki tapa, vorteks tpn tam scak k
konumundan souk ka doru 1er cm hareket
ettirilmitir. Deneylerde, souk k tarafndaki vana tam
ak konumunda braklm, scak k tarafndaki vana
tam ak konumdan kademeli olarak tam kapal konuma
getirilerek, basn, scaklk ve hz lmleri alnmtr. Bu
lmlerden yararlanlarak hesaplamalar yaplm ve bu
hesaplamalar dikkate alnarak RHVTlerde tapa hareketine
1826
Dincer, K. Ate, A. ve Bakaya, .
ait ye baml olarak performans belirlenmitir.
Performans scak akmn scakl ile souk akmn
scakl arasndaki fark T=(Tsck-Tsk)dir. ise souk
akmn ktle debisinin giriteki akmn ktle debisine
orandr ve Denklem 4deki gibi tanmlanmtr.
gir so m m

= / (4)

alma basnc 200 kPadan balayarak 20 kPa aralklarla
280 kPaa kadar ykseltilerek, T=(Tsck-Tsk)n giriteki
basnca baml olarak, ye gre deiimleri dikkate
alnarak ekil 5 oluturulmutur.

ekil 5. nin farkl deerlerinde Tnin Pgir ile deiimi,
Deneysel, YSA: L/D=15; N=6; d=6 mm; tapa
konumu=L, L-1, L-2, L-3


Deneylerle yaplmam olan ara deerlerin
hesaplanabilmesi hususunda, YSA nemli bir zellie
sahiptir. Bu almada da deneylerle yaplmam olan ara
deerler, N=6; d=6mm; Pgir=200-280 kPa; L=4 YSA ile
tahmin ettirilmitir (ekil 6). YSA ile tahmin sonular,
tapann hareketinin en iyi performansnn tam scak k
konumu olan Lde olduunu gstermitir.


ekil 6. nin farkl deerlerinde Tnin Pgir ile deiimi,
Deneysel: L/D=15; N=6; tapa konumu=L, YSA:
L/D=15; N=6; tapa konumu=L-4

Deneysel verilerle, YSA verileri mukayese edildiinde
sonularn olduka uyumlu olduu grlmtr (ekil 7,
ekil 8 ve Tablo 1). T -YSA eitim iin 92,72-97,39 %, T
-YSA test iin 94,51-98,57 % gven deerleri elde
edilmitir (izelge 1).

izelge 1 Farkl neron saylarndaki Tnin istatiksel
deerleri


ekil 7. Deneysel ve YSA sonularnn eitim verileri iin
mukayesesi (5 neron iin)

R
2

(eitim)
R
2

(test)
Ortalama
hata
(eitim, %)
Ortalama
hata
(test, %)
LM-3 0,9272 0,9456 0,01 0,53
LM-5 0,9739 0,9857 0,03 0,40
LM-6 0,9440 0,9451 0,03 0,90
LM-7 0,9432

0,9589 0,01 1,55
1827
Dincer, K. Ate, A. ve Bakaya, .


ekil 8. Deneysel ve YSA sonularnn test verileri iin
mukayesesi (5 neron iin)


6. Sonular ve neriler

Bu almada, RHVT sisteminin deneysel alma verileri
kullanlarak, YSA metoduyla kart akl RHVTn tapa
hareketinin, RHV performansna olan etkisi modellenmi
ve elde edilen sonular aada zetlenmitir.

Deneysel almada, i ap 9 mm ve uzunluunun
apa oran 15 olan Ranque-Hilsch vorteks tp imal
edilmi ve hava girii 6 nozul ile salanmtr. Vorteks
tp giriindeki hava basnc, 200 kPa ile 280 kPa
arasnda 20 kPa aralklarla deitirilmitir. Giri
akmnn ve k akmlarnn hz ve scaklk lmleri
kullanlarak vorteks tpn scak k tarafndaki tapa
konumunun vorteks tp performans ve etkinlii
deneysel olarak incelenmitir. En iyi performans
deerleri tapa hareketinin tam scak k konumunda
(L) olduu deneysel olarak tespit edilmitir ve 280 kPa
giri basncnda, =0,8de 45 Kdir.

Bu alma iin tasarlanan YSAnn eitim ve testi iin
Matlab programnn 6.5 versiyonunun Toolbox
blm kullanlmtr. YSA model 3 giri, 1 k ve 1
gizli katmandan olumaktadr. YSA, gizli katmanda 3,
5, 6, 7 neron saylarnda denenmi ve en uygun
sonucu veren 5 nronlu gizli katmana sahip a
seilmitir.

Deneysel sonular ile YSAdan elde edilen sonularn
karlatrlmas ve istatistiksel analizi yapldnda,
YSAdan elde edilen sonularn deney sonulara
yakn deerler verdii ve YSAnn gvenle
kullanlabilecei grlmtr.

Bu almada, deneylerde yaplmayan Pgir=200-280
kPa; N=6; L=4 deerleri YSA ile tespit ettirilmitir
(ekil 6).

Sonu olarak; bu almayla, kart akl RHVTn
performanslarnn, YSA ile modellenmesinden etkin
sonular alnabilecei sunulmutur. Yaplan bu alma
dier bu tr almalar iin temel alnarak uygulanabilecei
grne sahip olunmutur. Ayrca dier yapay zeka
teknikleri ile birlikte kullanlarak daha baarl sonular elde
edilebilecei kansna varlmtr.

Teekkr
Bu alma, Seluk niversitesi (BAP 2002/124 nolu
proje) tarafndan desteklenmitir.

Simgeler
d Tapa ap (m)
D Vorteks tpn i ap (m)
L Vorteks tpn uzunluu ve tapa konumu (m)
gir m

Giriteki akmn ktlesel debisi (kg/s)

sck m

Scak akmn ktlesel debisi (kg/s)

so m

Souk akmn ktlesel debisi (kg/s)

N Nozul says
P Basn (Pa)
Pgir Giri basnc (Pa)
Psck Scak akm basnc (Pa)
Pso Souk akmn basnc (Pa)
T Scaklk (K)
Tgir Vorteks tpn giri scakl (K)
Tsck Scak akmn scakl (K)
Tso Souk akm scakl (K)
T Scak akmn scakl ile souk akmn scakl
arasndaki fark (=(Tsck-Tso), K)
X X parametrenin gerek deeri
XN X parametresinin normalize edilmi deeri
X
maks X parametresinin maksimum deeri
X
min
X parametresinin minimum deeri

Yunan harfleri
Souk akm kesri (= gir so m m

/ )
Tapa u as

Kaynaklar

[1] Dincer, K., Baskaya, S., Uysal, B. Z. ve Ucgul, I.,
Experimental investigation of the performance of a
Ranque-Hilsch vortex tube with regard to a plug
located at the hot outlet, Int. J. of Refrigeration. 32, 87-
94, 2009.
[2] Khodorkov, I.L., Poshernev, N.V., Zhidkov ve M.A., The
vortex tube a universal device for heating, cooling,
cleaning, and drying gases and separating gas
mixtures. Chemical and Petroleum Engineering. 39 (7-
8), 409-15, 2003.
[3] Dincer, K., Tasdemir, S., Baskaya, S., Ucgul, I. ve
Uysal, B. Z., Fuzzy modeling of performance of
counterflow Ranque-Hilsch vortex tubes with different
geometric constructions, Numerical Heat Transfer Part
B: Fundamentals. 54, 499-517, 2008.
[4] Harnett, J.P ve Eckert E.R.G., Experimental study of
the velocity and temperature distribution in a high
velocity vortex type flow, Transaction of ACME. 79,
751-55, 1957.

1828
Dincer, K. Ate, A. ve Bakaya, .
[5] Ahlborn, B.K. ve Gordon, J.M., The vortex tube as a
classic thermodynamic refrigeration cycle, J. Applied
Physics. 88(6), 3645-53, 2000.
[6] Saidi, M.H. ve Yazdi, M.R., Exergy model of a vortex
tube system with experimental result, Exergy. 24, 625-
32, 1999.
[7] Cockerill, T., The Ranque-Hilsch vortex tube, PhD
thesis, Cambridge University, Engineering
Department, Sunderland. 1995.
[8] Dincer, K., Tasdemir, S., Baskaya, S., Uysal ve B. Z.,
Kart akl Ranque-Hilsch vorteks tpnn
performansna tapa as etkisinin yapay sinir alar
yntemi ile modellenmesi, Is Bilimi ve Teknii Dergisi.
28, 1-7, 2008.
[9] http://www.elyadal.org/PiVOLKA/06/yapay.htm.
[10] http://www.yapay.zeka-org/modules/wiwimod.
[11] encan, A., Artificial intelligent methods for
thermodynamic evaluation of ammoniawater
refrigeration systems, Energy Conversion and
Management. 47, 3319-3332, 2006.
[12] Ayata, T., avuolu, A. ve Arcaklolu, E.,
Predictions of temperature distributions on layered
metal plates using artificial neural Networks, Energy
Conversion and Management. 47, 2361-2370, 2006.
[13] Rakesh K., Kaushikb S.C. ve Gargb S.N., Heating
and cooling potential of an earth-to-air heat
exchanger using artificial neural network, Renewable
Energy. 31(8), 1139-1155, 2006.
[14] Islamoglu, Y. ve Kurt, A., Heat transfer analysis using
ANNs with experimental data for air flowing in
corrugated channels, International Journal of Heat
and Mass Transfer, 47, 1361-1365, 2004.
[15] calabrin, G., Condosta, M. ve Marchi, P., Mixtures
flow boiling: modeling heat transfer through artificial
neural Networks, International Journal of Thermal
Sciences. 45 (7), 664-680, 2006.
[16] Dincer, K., Kart Akl Ranque-Hilsch Vorteks
Tpn Performansnn ncelenmesi, Doktora Tezi,
Gazi niversitesi, Fen Bil. Enst., Ankara, s. 1-229,
2005.
[17] Moffat, R.F., Contributions to the theory of single-
sample uncertainty analysis, J Fluids Engineering.
104, 250-60, 1982.
[18] Moffat, R.F., Using Uncertainty Analysis in the
Planning of an Experiment, J Fluids Engineering.
107,173-8, 1985.
[19] Kline, S.J., The Purposes of Uncertainty Analysis, J.
Fluids Engineering. 107,153-60, 1985.
[20] Smith, Jr. R.E. ve Wehofer, S., From Measurement
Uncertainty to Measurement Communications,
Credibility, and Cost Control in Propulsion Ground
Test Facilities, J Fluids Engineering. 107, 165-72,
1985.
[21] Sattari, M. T. , Fakher-Fard, A., Docherkhesaz, M.
ve ztrk, F., Tarm bilimleri dergisi. Cilt 13, Say 4
337-345, 2007.
[22] Lee, C.S., Hwang, W., Park, H.C.ve Han, K.S.,
Failure of carbon/epoxy composite tubes under
combined axial and torsional loading 1. Experimental
results and prediction of biaxial strength by the use of
neural networks, Composites Science and
Technology, 59(12), 779-1788, 1999.
[23] calabrin, G., Condosta, M. ve Marchi, P., Mixtures
flow boiling: modeling heat transfer through artificial
neural Networks, International Journal of Thermal
Sciences, 45(7), 664-680, 2006.

1829
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye
IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye
FARKLI HIZLARDA VE ISI AKILARINDA KANATLI YZEYLERDE
ISI TRANSFERNN DENEYSEL OLARAK NCELENMES

AN EXPERIMENTAL STUDY OF HEAT TRANSFER IN FINNED
SURFACES FOR DIFFERENT VALUES OF
AIR VELOCITY AND HEAT FLUX

Seil RN
a, *
, Kemal ALTINIIK
b
, Ali ATE
c

* a, *
S. ., Mh.-Mim. Fak., Makina Mh. Bl., Konya, Trkiye, E-posta:sirin@selcuk.edu.tr
b
S. ., Mh.-Mim. Fak., Makina Mh. Bl., Konya, Trkiye, E-posta:kaltinisik@selcuk.edu.tr
c
S. ., Teknik Eitim Fak., Makina Eitimi Bl., Konya, Trkiye, E-posta:aates@selcuk.edu.tr


zet

Deneysel olarak gerekletirilen bu almada, bilgisayar
soutucular esas alnarak silindirik bir boru ierisine
yerletirilen kanatk dizilerinde; zorlanm tanm ile s
transferi incelendi. Bilgisayar soutucularnda olduu gibi
bakr bir boru evresine, etrafnda radyal ynde kanatkl
yzeyler bulunan alminyum boru sk geme ile geirildi.
Bu ekilde oluturulan konstrksiyon deney borusunun
ierisine e-eksenli olacak biimde yerletirildi. Bakr ve
alminyum borularla kanatlarn, eni 30 mm ve kanat et
kalnlklar 5 mm olarak seildi. Bakr borunun i yzeyine
gc 15-70 W/m
2
arasnda deiebilen bir elektrikli stc
yerletirilerek, sabit yzey s aks ile s transferi artlar
oluturuldu. Kanatklara giri ve k konumundaki hava
scaklklar ve kanat dibindeki scaklk termo elemanlarla
lld. Isl g 15-70 W/m
2
arasnda 5er W/m
2

aralklarla, hava hzlar ise 0,5-5 m/s arasnda 0,5 m/s
aralklarla deitirilerek, deneyler yapld. Her bir s aks
ve hz deeri iin, elde edilen deneysel sonular
kaydedildi. Bu deerlerden faydalanarak, kanatklardan
transfer edilen s miktar, kanat verimi ve kanat etkenlii
hesapland. Yaplan deerlendirmede, hava hznn 2 m/s
ve stcnn 15-70 W/m
2
arasndaki tm deerleri iin,
kanatklardan tanmla transfer edilen snn; optimum
deerde olduu grld. Ayrca 15 W/m
2
den kk sl
g deerleri ve 5 m/sden byk hava hzlar iin uygun
deerler elde edilemedi.

Anahtar kelimeler: Kanatckl yzeyler, Etkenlik,
Zorlanm tanm

Abstract

In this experimentally conducted study, heat transfer
through forced transmission in the fin series placed in a
cylindrical pipe was investigated on the basis of computer
coolants. As in the computer coolants, an aluminum pipe
having finned superficies in radial direction was placed
round a cupper pipe through tight fitting. The pipe was
placed in equiaxed way into the construction experiment
pipe created in this way. Cupper and aluminum pipes and
fin width were selected to be 30 mm while fin at thickness
were selected to be 5 mm. By placing an electrical heater,
the power of which could range from 15 to 70 W/m
2
, into
inner superficies of the cupper pipe, constant surface heat
current and heat transfer conditions were created. Air
temperatures in the position of entrance and exit to fins
and those in fin bottoms were measured by thermo
elements. Experiments were conducted by changing
thermal power in 5 W/m
2
intervals from 15 W/m
2
to 70
W/m
2
and weather speed in 0,5m/s intervals between 0,5
and 5 m/s. Experiment results of each data couple
observed were recorded. In the light of the experiment
results, the amount of heat transferred from the fins, fin
efficiency, and fin effectiveness were calculated. In the
evaluation, the heat transferred from fins for all values
between air current velocity being 2 m/s and heater being
15-70 W/m
2
was observed to be in optimum level.
Moreover, for the thermal values lower than 15 W/m
2
and
air current velocity higher than 5 m/s, accurate levels
couldnt be obtained.

Keywords: surfaces with fins, fin factors.

1. Giri

Elektronik teknolojisindeki gelimeler elektronik cihazlarn
kullanm sahalarnn giderek yaygnlamasna neden oldu.
Bilindii gibi elektronik sistemler almalar esnasnda s
yayarlar. Yaylan bu s nedeniyle, sistemin scakl artar.
Elektronik sistemlerin alma performanslar scaklkla ok
yakndan ilikilidir. Bu nedenle, soutulmalar byk nem
tar. Soutma ilemi iin eitli yntemler kullanlmaktadr.
Soutucu akkan olarak genellikle hava tercih edilir.
Genelde, doal veya fan destekli olarak hava ile soutma,
elektronik paralarn soutulmas iin tercih edilen bir
yntemdir. Elektronik bir devreyi doal ortamda soutmak
yetersiz kalyorsa, soutma yzeyini arttrmak amacyla
elektronik para zerine soutucu kanatlar; ya da pimli
yzeyler eklenebilir. Baz durumlarda bu yntem yeterli
soutma salamayabilir. Bu durumda elektronik devrenin
bir fan aracl ile zorlanm tanmla soutulmas ynne
gidilir. Bu almada, bir fan aracl ile sisteme hava
gnderilerek, zorlanm tanmla kanat yzeyinden s
transferi gerekletirildi.

2. Literatr Taramas

Juncu, G., (2007), arda arda iki silindir etrafnda zorlanm
konveksiyonla olan s transferini saysal olarak inceledi ve
Silindir etrafndaki akn kararl ve laminer ak olduu
kabul edildi. Bhowmik, H., Tso, C.P., Tou, K.W., (2005),
yaptklar deneysel almada, Duvarlardan birine, 4 adet
elektronik ip yerletirilerek, dey dikdrtgen kesitli bir
kanalda s transferini incelediler. Sultan G.I., (2000),
yaptklar deneysel almada, yatay bir kanalda knt
eklinde yerletirilen s kaynaklarnn zorlanm tanmla
1830
irin, S., Altnk, K. ve Ate, A.
olan s transferini inceledi. Sezai, I., Mohamad, A.A.,
(2000), almalarnda yatay durumda olan kapal bir
kutunun tabanna gmlen dikdrtgen kesitli ayrk s
kaynandan, doal tanmla olan s transferini kararl
rejimde saysal olarak incelediler. Linhui, C., Hauizhang,
T., Yanzhong, L., Dongbin, Z., (2006), yaptklar deneysel
almada zerine ayrk stclar yerletirilerek, elik bir
plakada doal tanmla olan s transferini incelediler.
Avelar, A.C., Ganzarolli, M.M., (2004), yaptklar deneysel
almada, iinde ak paralel kanallar bulunan ve bu
kanallarn bir duvarnda knt eklinde stclar bulunan
dikey bir ortam kullanarak,kanat yzeyinde scaklk
dalmn deneysel ve saysal olarak incelediler. Jin, L.F.,
Peles, Y., Koar, A., Mishra C., (2005), almalarnda bir
yn ine kanatn zerindeki s transferini ve basn
dm olayn aratrdlar. Zhao, C. Y., Lu, T. J., (2002),
almalarnda mikro kanal s alc boyunca zorlanm
konveksiyonla s transferini analitik ve saysal olarak
incelediler.

3. Deneysel alma

Bu almada, bir masast bilgisayar ilemcisinin
soutulmas iin, kanatkl yzeylerden oluan soutma
eleman kullanld. zerinde radyal dorultuda kanatklar
bulunan alminyum bir boru, ayn uzunlukta ve bir taraf
kapatlm bakr boru zerine skca geirildi. Bakr boru
ierisine, gc bir varyak aracl ile ayarlanabilen stc
rezistans yerletirildi. Oluturulan bu konstrksiyon uzun
bir boru ierisine uygun bir ekilde konuldu. Bir fan
aracl ile boru ierisine hava gnderilerek, zorlanm
tanm artlar oluturuldu. Fann devir says ayarlanarak
borudaki hava hz 0.5 m/s den 5 m/s ye kadar 0.5 m/s
aralklarla arttrld. Is kayna 15-70 W/m
2
aralklarnda,
her bir 5 W/m
2
iin, sl sensrler araclyla kanatcklara
havann giri ve hava k scaklklar ve kanat dibi
scakl lld. Hazrlanan Paskal program yardm ile
ortalama scaklklar hesapland. Atmosfer basncnda kuru
havaya ait younluk, s iletim katsays, dinamik viskozite
ve Prandtl says dorudan tablodan alnd.

almada kullanlan deney dzenei ematik olarak ekil
1de gsterilmitir. Deney dzenei iki ksmdan
olumaktadr. Birinci ksm hz kontrol nitesidir. kinci
ksm ise lm deerlerinin alnd ve termo elemanlarn
yerletirildii dairesel kesitli alminyum bir borudan
olumaktadr. Borunun uzunluu 130 cm, ap 90 mmdir.
Kanatkl yzeylerin bulunduu eleman bu boru ierisine
yerletirildi. Kanatkl yzeylerin stld rezistansn s
gc ayarlanabilen bir varyak tarafndan salanmakd.
zerinde kanatkl yzeylerin bulunduu tayc elemann
deney borusu ierisine yerletirilmi hali ekil 2de
grlmektedir.

ekil 1. Deney dzeneinin ematik gsterimi


ekil 2. Alminyum boru ierisine yerletirilmi olan
kanatkl yzeyler ve stc.

Is transferinin sadece radyal ynde olmas amacyla
zerinde kanatckl yzeylerin bulunduu konstrksiyonun
gbek ksmndaki stcnn giri ve k blmleri, iine
cam yn yerletirilmi fiber malzeme ile yaltld (ekil 3).
Is transferi, i ksmdaki bakr borudan, onu evreleyen
alminyum kanatklara doru gereklemektedir.
Transformatr, varyak araclyla 0-90 W deerlerinde
altrlabilmektedir. Bu devre ile s aks istenen ekilde
ayarlanabilmektedir.



ekil 3. Kanatckl yzeyler

Devri ayarlanabilen bir fan tarafndan d boru aracl ile
kanatklara doru hava gnderildi. Alminyum d
borunun k blmnde bulunan bir anemometre ile hava
hz lld. Kanatlara girite ve kanatlardan kta hava
scaklklar ile kanat dibi scakl scaklk sensrleri
aracl ile llerek kaydedildi. Sensrlerden gelen
anolog sinyal ilem blmne ve daha sonra
anolog/saysal evirici kartlara iletilmektedir. evirici kartlar
bilgiyi saysal hale getirerek bilgisayara aktarmaktadr.
Bilgisayar veriler dorultusunda yaplan bilgisayar
programna uygun olarak hesaplama ve mantksal ilemleri
yaparak sonular istenilen ekilde vermektedir.

3. Geniletilmi yzeylerde s transferi

Is transferi istenen yerlerde T scaklk fark ve toplam s
transfer katsaysnn artrlmas bazen snrl kalr. Birim
hacim bana s transferini artrmak iin hacimsel boyutlar
bytmeden s transferi yzeyini artrmak sk uygulanan
baka bir yntemdir. Bu amala yzeyler zerine eitli
formlarda kanatcklar yerletirilerek s transferi yzeyi
artrlr. Kullanlan kanatcklarn bir boyutu dier iki
boyutuna gre kktr. Kanatcklarn kesit alanlar farkl
olabilir. Baz durumlarda kanatck ile yzey malzemesi
farkl iki malzemeden oluabilir. Farkl iki malzeme
kullanld takdirde, ek bir sl diren oluturmamas iin
1831
irin, S., Altnk, K. ve Ate, A.
malzeme yzeyle ok iyi bir ekilde kontakt durumuna
getirilmelidir.

Kanat yzeyinden transfer edilen s miktarn bulabilmek
iin kanatck tipinin iyi belirlenmesi gerekir. Bu almada
ekil 4te gsterilen form kullanlmtr. Bakr snn radyal
ynde daha abuk yaylmas iin tercih edilmitir.
Kanatlarn nispeten paralel konumda olmasn salamak
iin kanat geometrisi eri formda seilmitir. Kanatlar
zorlanm tanmla soutulmaktadr ve kanat ularnda da
tanm ile s transferi gereklemektedir.



ekil 4. Kanatck ve stc kesiti

3.1. Sabit kesit alanl kanatlarda tanm ve iletimle s
geii

Her bir kanat ( )
b
T T = 0 scaklndaki taban yzeyine
oturtulmu olup,

T scaklndaki bir akkan iinde

bulunmaktadr.

Geniletilmi bir yzeyde bir boyutlu enerji denkleminin
genel gsterimi eitlik (1) de gsterilmektedir.

( ) 0
1 1
2
2
=

+

T T
dx
dA
k
h
A dx
dT
dx
dA
A dx
T d
s
s
s
c
c
(1)
ncelenen kanat iin Ac sabit ve Px A
s
= olup, As
tabandan xe kadar olan yzey alan ve P kanadn evre
uzunluudur. Buna gre, 0 / = dx dA
c
ve P dx dA
s
= /
olmaktadr. P ve Ac ekil 5e gre, eitlik (2) ve (3)te
gsterilmektedir.

z t P 2 2 + = (2)
t z A
c
= (3)

ekil 5. Kanat geometrisi

Buna gre denklem (1)in sadelemi hali eitlik (4)te
gsterilmitir.

( ) 0
2
2
=

T T
kA
hP
dx
T d
s
c
(4)

Eitlik (5), (6) ve (7)de zm basitletirmek iin yaplan
deiken dnmleri grlmektedir.

f
T T =
0 0
(5)
f s
T T = (6)
c
kA
hP
m =
2
(7)
Eitlik (5), (6) ve (7), eitlik (4) te yerine konulursa eitlik
(8) ifadesi bulunur.
0
2
2
2
=

m
dx
d
(8)

Burada To kanat dibi scakl, Tf akkan scakl ve k
kanat malzemesinin s iletim katsaysdr. Diferansiyel
denklemin genel zm iin

ax
e = (9)

olduu kabul edilsin. Eitlik (9)da nn xe gre iki defa
trevi alnr ve eitlik (8)de yerine yazlrsa eitlik (10) elde
edilir.

( ) 0
2 2
=
ax
e m a (10)

Buradan da, m a = yazlabilir. Buna gre (8)
diferansiyel denkleminin genel zm eitlik (11)de
gsterilmektedir.

mx mx
e C e C

+ =
2 1
(11)

Burada C1 ve C2 katsaylar snr artlarndan
yararlanlarak hesaplanr. Burada, kanat ucundan tanm
ile s geii vardr. Bu durumda snr artlar eitlik (12) ve
(13)te gsterilmektedir.

1832
irin, S., Altnk, K. ve Ate, A.
1. snr art;
0 = x iin
0
T T = ve
f
T T =
0 0
(12)

2. snr art;
L x = iin,
( )
f s
L x
T T
k
h
dx
dT
=

=
(13)

Buradan;
( ) ( )
( ) ( ) mL
km
h
mL
x L m
km
h
x L m
o
sinh cosh
sinh cosh
+
+
=
(14)

elde edilir. Kanat ucundan akkana geen toplam s
eitlik (15)te gsterilmitir.

( ) ( )
( ) ( ) mL
km
h
mL
mL
km
h
mL
A P k h q
sinh cosh
cosh sinh
0
+

=
(15)

3.2. Kanat etkenlii

Kanat kullanm, bir yzeyden s geiini artrmak iin
etkin yzey alann artrmay amalar. Bununla birlikte,
kanatn kendisi orijinal yzeyden s geiine bir iletim
direnci gsterir. Bu nedenle, kanat kullanmnn s geiini
mutlaka artraca nceden sylenemez. Bu husus kanat
etkenlii tanmlanarak deerlendirilebilir. Kanat etkenlii,
f
, kanatl halde geen snn kanatsz halde geebilecek
sya oran olarak tanmlanr ve eitlik (16) ile gsterilmitir.
b b c
f
f
hA
q

,
= (16)

3.3. Kanat verimi

Tanm iin en yksek scaklk fark, kanat dibi (x=0)
scakl ile akkan arasndaki scaklk farkdr,

= T T
b b
. Bu nedenle bir kanatn yayabilecei
enerjinin en yksek deeri btn kanat yzeyi taban
scaklnda olduu zaman gerekleecektir. Ancak bu
ideal bir durumdur ve kanat iinde bir scaklk deiimi her
zaman vardr. Bu dnceden yola karak kanat verimi
eitlik (17) ve (18)de gsterilmitir.

( )
c
c
f
mL
mL tanh
= (17)
2 / 3
2 / 1
2
c
p
c
L
kA
h
mL

= (18)

Bylece, ekil 6da gsterildii gibi tanm ulu dikdrtgen
bir kanadn verimi ( )
2 / 1 2 / 3
/
p c
kA h L parametresinin bir
fonksiyonu olarak gsterilebilir.


ekil 6 Dikdrtgen profilli dz kanatlarn verimleri
(Incropera, F. P, 2000)
3.4. Tanm katsaysnn belirlenmesi

Kanat yzeyi boyunca ortalama s transfer katsaysn
bulmak iin kanat, tabandan kanat yzeyi boyunca sabit
scaklkta stld kabul edilebilir. Buna gre, laminer
akta lokal Nusselt says eitlik (19)da gsterilmektedir.

3 / 1 2 / 1
Pr Re 332 . 0 = Nu (19)

Burada Nu ve Re saylar yerlerine yazlrsa eitlik (20)
elde edilir.
3 / 1
2 / 1
Pr 332 . 0

= =

x u
Nu
k
x h
x
x
(20)
Buradan;
3 / 1
2 / 1
Pr 332 . 0

=
x
k x u
h
x

(21)

Levha yzeyi boyunca ortalama tanm katsays eitlik
(22) ile ifade edilmitir.

=
L
x
dx h
L
h
0
1
(22)
(22) bantsnda
x
h yerine (21) ifadesi yazlr ve gerekli
ara ilemler yaplrsa eitlik (23) elde edilir.
3 / 1
2 / 1
Pr 664 . 0

L u
L
k
h (23)

4. Bulgular ve tartma

Verilen her bir s aks deeri iin, bu deer sabit kalmak
kaydyla hava hznn 0,5 m/sden 5 m/sye kadar 0,5 m/s
aralklarla artan on farkl deeriyle alld ve sonular
buna gre yorumland. 5 m/syi geen hzlar iin uygun
deerler tespit edilemedi.

1833
irin, S., Altnk, K. ve Ate, A.
Elde edilen deney verilerinden yola klarak, Reynolds
says, Nusselt says, s tanm katsays, kanatsz
blgelerden transfer edilen s, bir kanatcktan transfer
edilen s ve kanatcklardan toplam transfer edilen s,
kanat etkenlii ve kanat verimi her bir deney iin
hesapland.

Hesaplanan kanatcksz ve kanatckl yzeylerden olan s
transferi deerleri ile farkl s aklarnda ve hzlara gre
karlatrma yapld.

ekil 7 ve 8de grld gibi, kanatlardan ve kanatsz
alandan transfer edilen s, verilen her bir s aks iin, 2
m/sye kadar artmaktadr. Ancak 2 m/sden sonra azald
ve 5 m/s hza kadar azalarak devam ettii grlmektedir.
Ayn durum, ekil 9 ve 10da Reynolds saysnn 2700 ve
3500 aral iin de geerlidir.

0
10
20
30
40
50
60
70
0 1 2 3 4 5 6
hz (m/s)
q

(
W
)
15 W
20 W
25 W
30 W
35 W
40 W
45 W
50 W
55 W
60 W
65 W
70 W

ekil 7. Kanatlardan transfer edilen snn hza gre
deiimi

0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
1,2
1,4
0 1 2 3 4 5 6
hz (m/s)
q

(
W
)
15 W
20 W
25 W
30 W
35 W
40 W
45 W
50 W
55 W
60 W
65 W
70 W

ekil 8. Kanatsz blgelerden transfer edilen snn hza
gre deiimi

0
10
20
30
40
50
60
70
0 2000 4000 6000 8000 10000
Re
q
(
k
a
n
a
t
l

)
,

W
15 W
20 W
25 W
30 W
35 W
40 W
45 W
50 W
55 W
60 W
65 W
70 W

ekil 9. Kanatcklardan transfer edilen snn Reynolds
saysna gre deiimi
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
1.2
1.4
0 2000 4000 6000 8000 10000
Re
q

(
k
a
n
a
t
s

z
)
,

W
15 W
20 W
25 W
30 W
35 W
40 W
45 W
50 W
55 W
60 W
65 W
70 W

ekil 10. Kanatcksz alandan transfer edilen snn
Reynolds saysna gre deiimi

Akkan ile kat cisim arasndaki s transferinde etken
olan faktrler zaman, s transfer yzeyi, s tanm
katsays, akkan hz, s iletim katsays ve akkan
scakldr. Bu almada kanat yzeyi sabit kalmaktadr.
Is transferi akkan molekllerinin s transfer yzeyi ile
temas sonucu gerekleir. Bu molekllerin younluu
akkan hzna bal olarak artmaktadr. Ancak belli bir hz
deerinden sonra temas sresi ksalacandan, hava
moleklleri ve kat cisim arasndaki s transferi miktar
azalr.

Bu sonu, s transferinin en fazla 2 m/s hzda
gerekletiini gstermektedir. Geniletilmi yzeylerde
temel ama, yzey ve evresindeki akkan arasnda s
geiini arttrmaktr. 2 m/s hzda, hem kanatcklardan
transfer edilen s, hem de kanatsz blgelerden transfer
edilen s maksimumdur. Bu ise, optimum alma hz
olarak nitelendirilebilir.

Toplam s transferinin, verilen s aksndan farkl ve daha
kk olduu grlmektedir. Bu durum, beklenen bir
sonutur. Bunun nedeni, s kayplar olarak aklanabilir.
Istcya verilen s aksnn bir blm iinde bulunduu
alminyum borudan darya doru gemektedir.

Kanatck verimi, ( )
2 / 3 2 / 1
/ 2
c p c
L kA h mL =
parametresinin bir fonksiyonudur. ekil 11de kanatck
veriminin
c
mL ile deiimi gsterilmektedir. ekil 6da
gsterilen dikdrtgen profilli dz kanatlarn veriminin bu
parametreye gre deiimiyle uyumlu olduu grld.
Ancak bu almada
c
mL deeri, olduka kktr.
Bunun nedeni, kanatck boyutlarnn ok kk olmasdr.
c
mL deeri 0,19-0,34 aralndadr ve bu aralk iin, verim
0,98den balamakta ve azalarak devam etmektedir. Bu
aralkta, btn s aklar iin yaklak ayn deiim olduu
grld. Bu da, ekil 6 ile uyum iinde olduunu
gstermektedir.

1834
irin, S., Altnk, K. ve Ate, A.


ekil 11. Kanatck veriminin mLc ile deiimi

5. Sonu ve neriler

Deneysel olarak gerekletirilen bu almada, bilgisayar
soutucular esas alnarak silindirik bir boru ierisine
yerletirilen kanatk dizilerinde; zorlanm tanm ile s
transferi incelendi ve elde edilen sonular aada
zetlendi.

Her bir s aks iin, hava hznn 0,5 m/sden 5
m/sye kadar 0,5 m/s aralklarla artan farkl
deerleriyle alld.
Kanatcksz ve kanatckl yzeylerden olan s
transferi hesapland, farkl s aklar ve hzlara gre
mukayese edildi.
Kanatlardan ve kanatsz alandan transfer edilen s,
verilen her bir s aks iin, 2 m/sye kadar artarken 2
m/sden sonra azald ve 5 m/s hza kadar azalarak
devam ettii grlmektedir (ekil 7-10).
Bu almann verileri ile literatrdeki benzer
almalar mukayese edildiinde sonularn uyumlu
olduu grld (ekil 11).

Sonu olarak; bu deneysel almayla elektronik cihazlarn
soutulmasnda kullanlan kanatckl yzeylerde s
transferinin belli bir hz deerine kadar artt, daha sonra
ise azald grld. Yaplan bu alma dier bu tr
almalar iin temel alnarak uygulanabilecei grne
sahip olundu.

6. Sembol ve ksaltmalar

c
A Kanat dibi alan, m
2
p
A Kanat profil alan, m
2

h Is tanm katsays, W/m
2
C

h Ortalama tanm katsays, W/m
2
C
x
h Yerel tanm katsays, W/m
2
C
k Is iletkenlik katsays, W/mC
L Kanat genilii, m
Nu Nusselt says
Re Reynolds says
P Kanadn evre uzunluu, m
Pr Prandtl says
q Is aks, W
b
T Kanat dibi scakl, C

T Akkan scakl, C
t Kanat kalnl, m
u Akkann ortalama hz, m/s
z Kanat genilii,m
Dinamik viskozite, kg/ms
Younluk, kg/m
3

f
Kanat etkenlii
f
Kanat verimi

Kaynaklar

[1] Juncu, G., A Numerical Study of Momentum and
Forced Convection Heat Transfer Around Two Tandem
Circular Cylinders at Low Reynolds Numbers. Part II:
Forced Convection Heat Transfer, International Journal
of Heat and Mass Transfer, 50, 37993808, 2007.
[2] Bhowmik, H., Tso, C.P., Tou, K.W., Tan, F.L.,
Convection Heat Transfer From Discrete Heat Sources
in A Liquid Cooled Rectangular Channel, Applied
Thermal Engineering, 25, 25322542, 2005.
[3] Sultan, G.I., Enhancing Forced Convection Heat
Transfer From Multiple Protruding Heat Sources
Simulating Electronic Components in a Horizontal
Channel by Passive Cooling, Microelectronics Journal,
31, 773779, 2000.
[4] Sezai, I., Mohamad, A.A., Natural Convection From a
Discrete Heat Source on The Bottom of a Horizontal
Enclosure, International Journal of Heat and Mass
Transfer, 43, 2257-2266, 2000.
[5] Tou, S.K.W., Zhang, X.F., Three-Dimensional
Numerical Simulation of Natural Convection in an
Inclined Liquid-Filled Enclosure With an Array of
Discrete Heaters, International Journal of Heat and
Mass Transfer, 46, 127138, 2003.
[6] Avelar, A.C., Ganzarolli, M.M., Natural Convection in an
Array of Vertical Channels with Two-Dimensional Heat
Sources: Uniform and Non-Uniform Plate Heating, Heat
Transfer Engineering, 25(7):4656, 2004.
[7] Peles, Y., Koar, A., Mishra C., Kuo, C. J., Schneider,
B., Forced Convective Heat Transfer Across a Pin Fin
Micro Heat Sink, International Journal of Heat and
Mass Transfer, 48, 3615-3627, 2005.
[8] Zhao, C. Y., Lu, T. J., Analysis of Microchannel Heat
Sinks For Electronics Cooling, International Journal of
Heat and Mass Transfer, 45, 4857-4869, 2002.
[9] Altnk, K., Is Transferi, Nobel Yayn, Ankara, 2003

[10] Incropera, F. P., DeWitt, D. P., Is ve Ktle Geiinin
Temelleri, Literatr Yaynclk, 2000.
[11]Azar, K., Thermal Measurements In Electronics
Cooling, Crc Pres, New York, 1997.
1835
5
th
International Advanced Technologies Symposium (IATS09), May 13-15, 2009, Karabuk, Turkey

IATS09, Karabk University, Karabk, Turkey

A COMPARISON OF ENERGY AND POWER CONVERSION
EFFICIENCIES OF m-Si AND p-Si PV CELLS IN TRABZON

Erdem CCE
a,
*, Tlin BAL
b

a,
* Karadeniz Technical University, Mechanical Engineering Department, Trabzon, Turkey, ecuce@ktu.edu.tr
b
Karadeniz Technical University, Mechanical Engineering Department, Trabzon, Turkey, bali@ktu.edu.tr


Abstract

In this study, energy and power conversion efficiencies of
m-Si and p-Si PV cells were compared for the
subtropical climate of Trabzon. The experiments were
carried out for both indoor and outdoor operating
conditions. Current-voltage (I-V) and power-voltage (P-V)
characteristic curves were plotted for each cell and
performance results of the PV cells were evaluated.

Keywords: Energy, PV cells, Efficiency, m-Si, p-Si

1. Introduction

Solar energy which is produced by the photons from the
sun is one of the most important renewable energy
sources due to it provides an unlimited, clean and
environment friendly energy. Conversion of sunlight
directly into electricity by PV cells is a significant and
rapidly developing solar energy application. In literature
many researchers emphasize the importance of studies
concerning performance evaluation of PV cells [1-12].
Determination of the most appropriate operating conditions
for any PV cell requires a performance analysis including
energy and power conversion efficiencies.

For a PV cell, efficiency measures the ability to convert
radiative energy into electrical energy. There are two
efficiency expressions which characterize the performance
evaluation of PV cells. First one is the energy efficiency
and it is calculated using the ratio of the theoretical
electrical power output of PV cell divided by the input
illumination intensity. The second one is the power
conversion efficiency and it is determined from the ratio of
the maximum power output of PV cell divided by the input
illumination intensity. The variation of these efficiencies
with different illumination intensities and cell temperatures
is quite important to specify the performance
characteristics of PV cells at a particular location.

Trabzon, located on the northeast of Turkey, has humid
subtropical climate. Although many studies were
performed concerning performance evaluation of PV cells
at high temperatures [1], in tropical [2,3,4,5] and desert
climates [6,7] there is no analysis in literature which was
carried out in this climate. This study consists of indoor
and outdoor experiments of m-Si and p-Si PV cells. It is
well-known fact that dry-bulb temperature does not vary in
a humidification process. Thus, the surface temperature of
a PV cell remains constant for different relative humidity
concentrations of environment. The outdoor experiments
were performed to examine the humidity effect on
illumination intensity. Since the linear relation between
short circuit current and illumination intensity did not vary
with different relative humidity concentrations,
indoor experiments were carried out for a specific
operating condition ( 25
o
a
T C = and 90 % = ) which
characterize the subtropical climate of Trabzon.

A solar simulator which uses tungsten-halogen bulbs was
manufactured to obtain different illumination intensities in
indoor operating conditions and it was placed on the
ceiling of the control room. Finally, current-voltage (I-V)
and power-voltage (P-V) curves of m-Si and p-Si PV cells
were plotted. Energy and power conversion efficiencies of
these PV cells were compared.

2. Theoretical Investigation

The current-voltage characteristic of a PV cell can be
presented by either a two diode model or by a single diode
model. However, the single diode model is the most
popular one for PV cells.

Under constant illumination intensity, the current-voltage
relation for a PV cell is given by

ph d p
I I I I =

( ) ( )
exp 1
ph s s sh s
I I V R I G V R I
n
( | |
= + +
| (
\
(1)

where
ph
I ,
d
I and
p
I being the photocurrent, the diode
current and the shunt current;
s
I , n ,
s
R and
sh
G are the
diode saturation current, the diode ideality factor, the
series resistance and the shunt conductance
respectively. is the usual inverse thermal voltage [8]. PV
cell parameters are quite important due to they affect the
energy and power conversion efficiencies of a PV cell. The
power conversion efficiency of a PV cell is determined by

0
( ) /
oc
V
pce
V
I V dV G A
=
=

(2)

which is illustrated in Figure 1. If the effect of series (
s
R )
and shunt resistance (
sh
R ) on the I-V characteristic of the
PV cell is neglected, the ideal power rectangle is obtained
as can be seen in Figure 2 and the energy efficiency of the
cell is calculated by

/
e sc oc
I V G A = (3)





1836
Cce, E. and Bali, T.
V (V)
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
I

(
A
)
0.00
0.01
0.02
0.03
0.04
0.05
0.06
0.07
0.08
Power output
Irreversibilities
I
sc

V
oc





















Figure 1. Power output of a PV cell with the effects of
nj
s
R and
sh
R .
V (V)
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
I

(
A
)
0.00
0.01
0.02
0.03
0.04
0.05
0.06
0.07
0.08
Ideal Power Rectangle
I
sc

V
oc


Figure 2. Power output of a PV cell without the effects of

s
R and
sh
R .

3. Experimental Study

In this experimental study, a solar simulator which uses 12
tungsten-halogen bulbs was manufactured to obtain the
different illumination intensities in indoor operating
conditions. Each bulb provides energy at the rate of
1000W. The illumination system can be seen in Figure 3.

The electrical parameters of the PV modules were
evaluated using FLUKE 87V multimeters with a measuring
error of 0.2% for DC current and 0.06% for DC voltage.
A rheostat was used to vary the resistance of the circuit. A
LUTRON HT 3006HA humidity/temperature meter was
utilized for temperature and humidity measurements for
the control room. A CMP 11 Pyranometer with high
linearity and low tilt error was used to measure illumination
intensity. A control room with air conditioning system was
projected to be able to carry out the experiments under
different relative humidity concentrations. A LUXOR 10
p
W
p-Si and an ALFASOLAR 10
p
W m-Si PV module were
examined in the study. The experimental setup is
illustrated in Figure 4.














Figure 3. Illumination system consists of 12 tungsten-
niihalogen bulbs.














Figure 4. The experimental setup and the control room.

A LUTRON AM 4204HA hot wire anemometer was
preferred to determine the wind speed for outdoor
measurements. The measurement devices can be seen in
Figure 5.














Figure 5. The measurement devices for the electrical
njiuiiiparameters.

4. Results and Discussion

In order to examine the performance characteristics of
m-Si and p-Si PV modules in the subtropical climate of
Trabzon, the temperature and the relative humidity of the
1837
Cce, E. and Bali, T.
V(V)
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22
I

(
A
)
0.00
0.05
0.10
0.15
0.20
0.25
0.30
500 W/m
2
400 W/m
2
300 W/m
2
200 W/m
2
control room were adjusted to 25
o
C and 90%,
respectively. I-V and P-V curves of the PV cells were
plotted for four different illumination intensities which are
illustrated in Figure [6-9].
V (V)
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22
I

(
A
)
0.00
0.05
0.10
0.15
0.20
0.25
0.30
500 W/m
2
400 W/m
2
300 W/m
2
200 W/m
2


Figure 6. The comparison of I-V curves of m-Si PV
ymodule.
V (V)
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22
P

(
W
)
0.0
0.5
1.0
1.5
2.0
2.5
3.0
3.5
4.0
4.5
500 W/m
2
400 W/m
2
300 W/m
2
200 W/m
2



Figure 7. The comparison of P-V curves of m-Si PV
yimodule.

As it is seen in Figure 10, A linear variation of short circuit
current and maximum current was observed with
increasing illumination intensity for both m-Si and p-S PV
modules. On the contrary, open circuit voltages of the PV
modules increased exponentially. The exponential term of
current-voltage characteristic is more dominant for m-Si in
comparison to p-Si.






















Figure 8. The comparison of I-V curves of p-Si PV
y module.
V (V)
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22
P

(
W
)
0
1
2
3
4
5
500 W/m
2
400 W/m
2
300 W/m
2
200 W/m
2



Figure 9. The comparison of P-V curves of p-Si PV
ymodule.

Due to the linear growth of short circuit current and
exponential increase of open circuit voltage, energy and
power conversion efficiencies of m-Si and p-Si PV
modules increased exponentially as can be seen in Figure
11.
1838
Cce, E. and Bali, T.
G (W/m
2
)
200 250 300 350 400 450 500
I

(
A
)
0.05
0.10
0.15
0.20
0.25
0.30
I
sc
(m-Si)
I
sc
(p-Si)
I
m
(m-Si)
I
m
(p-Si)


Figure 10. Variation of
sc
I and
m
I of m-Si and p-Si
niiiiiiiPV modules with different G.

G (W/m
2
)
200 250 300 350 400 450 500

(
%
)
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19

e
m-Si

pce
m-Si

e
p-Si

pce
p-Si


Figure 11. Variation of
e
and
pce
of m-Si and p-Si
niiiiiiPV modules with different G.

In indoor experiments,
e
and
pce
of m-Si PV module
were seen to vary 12.95% to 17.85% and 11.31% to
15.84%, respectively. Otherwise,
e
and
pce
of p-Si PV
module were lower ranging from 10.38% to 14.85%
and 9.07% to 13.14%, respectively. For the conditions of
experimental study, the result of m-Si PV modules are
more appropriate than p-Si PV modules was observed.


Nomenclature

I Current
V Voltage
P Power
m
I Maximum current
m
V Maximum voltage
sc
I Short circuit current
oc
V Open circuit voltage
ph
I Photocurrent
d
I Diode current
p
I Shunt current
s
I Diode saturation current
n Ideality factor
s
R Series resistance
sh
G Shunt conductance
G Illumination intensity
A Surface area of PV module
pce
Power conversion efficiency
e
Energy efficiency

Conclusion

In this experimental study, the linear relation between short
circuit current and illumination intensity did not vary with
different relative humidity concentrations. Therefore, the
experiments were carried out for one relative humidity
concentration at the rate of 90% in indoor operating
conditions. Regarding to the results, the energy and the
power conversion efficiencies of m-Si PV modules are
better than those of p-Si PV modules. In future studies, it is
suggested to be investigated of the performance of PV
modules for different cell temperatures.

References

[1] Yuri V. Vorobiev et al. Photovoltaic solar cells
performance at elevated temperatures, Solar Energy
78 (2005) 243-250.
[2] A.J. Carr, T.L. Pryor, A comparison of the
performance of different PV module types in
temperate climates, Solar Energy 76 (2004) 285-294.
[3] A.Q. Malik, Salmi Jan Bin Haji Damit, Outdoor testing
of single crystal silicon solar cells, Renewable Energy
28 (2003) 1433-1445.
[4] Akhmad, K., Kitamura, A., Yamamoto, F., Okamoto,
H., Takakura, H., Hamakawa, Y., 1997. Outdoor
performance of a-Si and p-Si modules. Solar Energy
Materials & Solar Cells 46, 209-218.
[5] Ikisawa, M., Outdoor exposure tests of photovoltaic
modules in Japan and Overseas. In: Scheers, H.,
(Eds.), Proceedings of 16
th
European Photovoltaic
Solar Energy Conference, Glasgow, UK. pp. 2276-
2279.
[6] Mohammed Sadok, Ahmed Mehdaoui, Outdoor
testing of photovoltaic arrays in the Saharan region,
Renewable Energy 33 (2008) 2516-2524.
[7] H.M.S. Hussein, G.E. Ahmad, H.H. El-Ghetany,
Performance evaluation of photovoltaic modules
1839
Cce, E. and Bali, T.
at different tilt angles and orientations, Energy
Conversion & Management 45 (2004) 2441-2452.
[8] K. Bouzidi, M. Chegaar, A. Bouhemadou, Solar cells
parameters evaluation considering the series and
shunt resistance, Solar Energy Materials & Solar
Cells 91 (2007) 1647-1651.
[9] G.E. Ahmad, H.M.S. Hussein, H.H. El-Ghetany,
Theoretical analysis and experimental verification of
PV modules, Renewable Energy 28 (2003) 1159-
1168.
[10] Ahmet Duran Sahin, Ibrahim Dincer, Marc A. Rosen,
Thermodynamic analysis of solar photovoltaic cell
systems, Solar Energy Materials & Solar Cells 91
(2007) 153-159.
[11] E. Radziemska, The effect of temperature on the
power drop in crystalline silicon solar cells,
Renewable Energy 28 (2003) 1-12.
[12] R.M. Mehra et al. Effect of illumination intensity and
temperature on the I-V characteristics of n-C/p-Si
heterojunction, Solar Energy Materials & Solar Cells
73 (2002) 261-267.
[13] Tom Markvart, Luis Castaner, Practical Handbook of
Photovoltaics: Fundamentals and Applications,
Elsevier, UK, 2003.
[14] A. Luque, S. Hegedus, Handbook of Photovoltaic
Science and Engineering, Wiley, UK, 2003.


















1840
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye
IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye
TARIMSAL ATIK BLEENLERNDEN KMYASAL VE ENERJ
RETMNDE FAYDALANMA

USING AGRICULTURAL WASTES TO PRODUCE CHEMICAL
PRODUCTS AND ENERGY


Ayhan TOZOLU
a*
Halil brahim AHN
b
, lter BEKAR
c

a*
Dzce niversitesi, Orman Fakltesi, Dzce, Trkiye, E-Posta: ayhantozluoglu@duzce.edu.tr
b
Dzce niversitesi, Orman Fakltesi, Dzce, Trkiye, E-Posta: halilibrahimsahin@duzce.edu.tr
c
Dzce niversitesi, Orman Fakltesi, Dzce, Trkiye, E-Posta: ilterbekar@duzce.edu.tr


zet

Katma deeri dk olan odunsu atklar, kolay ve az
masrafla, direk yaklarak evlerde ve iyerlerinde gerekli
olan enerjinin en azndan bir ksmnn elde edilmesinde
kullanlabilir. Fakat bu rnler kimyasal ierik bakmndan
taze odunlardan fazla farkl deildir ve yksek scaklkta
termal bozunmasyla odun katran, kmr ve gazlardan
oluan birok rn elde edilebilir. Son yllarda giderek
artan fiyatlar ve zellikle petrol gereksinimini d alm yolu
ile karlayan lkeler iin deiik bir enerji kayna olarak
lignosellozik maddelerden yararlanmak zere, biyoktle
miktarnn ykseltilmesine, kimyasal maddelere
dntrmeye ve uygun ileme olanaklarna ynelik
almalar hzla devam etmektedir.

Bu almada ise mevcut potansiyeli ile kimyasal ve enerji
sektr iin nemli bir hammadde kayna olan yllk
bitkilerden enerji ve farkl kimyasallarn retimine ynelik
bilgiler son yllarda yaplan literatr almalar da dikkate
alnarak deerlendirilmitir.

Anahtar Kelimeler: Etanol, fermantasyon,
sakkarifikasyon, yllk bitki, termal degradasyon.

Abstract

Low value-added woody wastes can be used to obtain
some of the required energy at living and working places
by directly burning these wastes easily. However these
products are not very different from new and young woods
so that thermal degradation under high temperatures may
cause to extract products like wooden tar, coal and various
types of gases. In recent years, due to the increasing oil
prices, countries which supply required amount of oil by
importation are looking for ways to benefit from ligno
cellulosic materials. Accordingly activities such as
increasing biomass amount, transforming them into
chemicals and finding process for production are highly
valuable.

In this study existing potential of annual plants as raw
materials to produce various chemicals and obtain energy
is significantly evaluated concerning recent related
literature.

Key words: Ethanol, fermentation, saccarification, annual
plants, thermal degradation.


1. Giri

Fosil kkenli yakt kaynaklar yllardr dnyann her yerinde
enerji kayna olarak kullanlmaktadr. Ham petroln,
dnya enerji kaynaklarnn %38ini, kmrn %25ini ve
doal gazn da %22sini oluturmasyla, dnya enerji
gereksiniminin %85i fosil kkenli yakt kaynaklarndan
salanmaktadr. Dnya petrolnn ise yaklak olarak
%75i Orta Dou lkelerinde bulunmakta olup, lkemiz gibi
petrol fakiri lkeler yakt teminindeki aksamalardan ve fiyat
artlarnn neden olduu ekonomik ve stratejik
aksaklklardan olduka etkilenmektedirler [1]. Bu nedenle
de 1970li yllardaki petrol krizinden sonra lkeler kendi z
kaynaklarn kullanarak da bamllklarn azaltabilmek
iin yeni alternatif enerji kaynaklar bulma ve yararlanma
zorunluluunu alglamlardr.

Son yllarda eitli lkelerde biyoyakt retim programlar
uygulanmakta olup, bu programlarn ksa vadedeki
amalar alternatif tat yaktlar, katk maddeleri ve eitli
yalarn dk maliyetli biyoktlelerden retimi iin gerekli
teknolojileri retmek; orta ve uzun vadeli programlarda ise
enerji amal bitkiler yetitirmektir. Daha temiz ve
yaanlabilir bir dnya iin evre ile dost, yksek miktarda
elde edilebilen blgelerde biyoktlenin enerji retmek iin
kullanlmas, teknolojilerdeki ilerlemeler ve evresel
ihtiyalar ile beraber nem kazanmtr. Bu noktada,
yenilenebilir doal kaynaklardan kimyasal ve biyolojik yolla
elde edilen yakt deeri yksek etanoln kullanlmas
birok aratrmac tarafndan nerilmektedir [1]. Ayrca
etanoln yanmas sonucu, petrol rnlerine gre daha
dk oranlarda CO, CO2 ile yanc olmayan
hidrokarbonlar, azot oksitler ve uucu organik bileiklerin
olumas bu konunun nemini daha da ok artrmaktadr
[2].

Gnmzde dnyada yaplan almalarn byk bir ksm
ise yenilenebilir tarm bitkilerinden etanol ve biyodizel
retimidir. zellikle son zamanlarda odun hammaddesi
yerine yllk bitki ve tarmsal atklarn bu ama iin
kullanlmasyla hem ormanlara olan talebin azaltlmas
amalanmakta hem de var olan bir potansiyeli ile orman
endstrisinde ve enerji retimi amal kullanm alanlarnda
bir boluu doldurmas amalanmaktadr [3]. Biyoktlenin
bol ve ucuz bulunduu Brezilya ve Amerika Birleik
Devletlerinde, eker kam, msr ve buday gibi tarmsal
atklardan etanol retilerek ticari olarak aralarda motor
yakt olarak kullanlmaktadr. Lignosellozik hammadde
kaynaklarnn olduka fazla bulunduu lkemizde de bu
tarz almalara gereken nemimin verilmesiyle nemli
1841
Tozluolu, A., ahin, H. ., Bekar,.
miktardaki biyoktle potansiyelinin deerlendirilebilecei ve
bylece var olan enerji skntsnn giderilebilecei
dnlmektedir. Her ne kadar lignosellozik biyoktlenin
enerji amal kullanm son yllarda ok daha fazla nem
arz etmekte ise de son yllarda yaplan almalar tarmsal
atk selloz ve polyozlarndan farkl kimyasal rnlerin
retilebilirlii zerine de younlam durumdadr.

Bu almada lignosellozik maddelerden enerji ve
kimyasal rnlerin retimi hakknda genel bilgiler verilecek
ve bu sektrler iin alternatif hammadde kaynaklarndan
biri saylabilecek tarmsal atklarn endstriyel kullanmna
dnk almalara son yllarda bilim adamlarnn salad
katklardan bahsedilecektir.

2. Biyoktlenin Termal Degradasyonu

Biyoktlenin termal degradasyonunda farkl ilemler
uygulanr.

2.1. Piroliz

Organik maddeler oksijensiz ortamda stlrsa ortaya kan
termal paralanma srecine piroliz ad verilir. Oksijensiz
ortamda 500-600
o
C a kadar yaplan stmada; gaz
bileenleri, uucu youabilir maddeler, mangal kmr ve
kl aa kar. Yksek scakla kldnda ise gaz
bileenleri aa kar [4].

2.2. Karbonlatrma

Karbonlatrmada; biyoktle havasz ortamda kimyasal
paralanmaya urar. Bu ilem de farkl scaklk
blgelerinde gerekleir. Yaklak 170
o
Ca kadar suyun
buharlamas tamamlanr. 180
o
C den yksek scaklklarda
biyoktle polimerlerinin paralanma tepkimeleri aa
kmaya balar. 200-350
o
C scaklklar arasnda
eksotermik boalma reaksiyonlar meydana gelerek
metanol, asetik asit, katran, CO ve su aa kar. 350
o
C
nin zerindeki scaklklarda ek katran rnleri oluur.
500
o
C dan daha yksek scaklklarda atlama sreci ve
dehidrasyon tepkimeleri oluur [4].

2.3. Gazlatrma

Organik maddelerin gazlatrlmasn da yaklak 500
o
C
scakla kadar olan sre piroliz safhas olup burada;
karbon, gazlar ve katran elde edilir. Istma 1000
o
C a
kadar kldnda karbon da su buharyla tepkimeye
girerek CO ve H
2
retilir. Gasifikasyonda nemli olan
biyoktlenin nem orannn % 30u gememesidir. Nem
oran arttka gazn kalorifik deeri dmektedir. Ayrca
hacimsel olarak yanabilir gaz olan CO miktar derken
CO
2
miktar da artmaktadr [4].

2.4. Svlatrma

Biyoktlenin svlatrlmas ileminde ama gazl
bileiklerin yannda yksek verimlerde hidrokarbon ve
fenoller ile yksek dereceli petrol rnlerinin retimini de
salamaktr. Biyoktlenin svlatrlmasnda zc olarak
su, ya, aseton veya yksek basn ve scaklk
kademelerinde ise alkol-su karmlar kullanlabilmektedir
[5]. Odunun svlatrlmas ilemi sayesinde polisakkaritler
monosakkaritlere ve monosakkaritlerde furfural ve fenolik
lignin gibi degradasyon rnlerine dnebilmektedir [6].

2.5. Yakma

Biyoktleyi yakma prosesi kullanan yakma sistemine bal
olarak farkl verimlerde s retimine sebebiyet
vermektedir. Biyoktleden yakma prosesiyle s enerjisi
elde etmede en nemli ksm kabuk ierii oluturmaktadr.
Kabuk ierdii daha fazla ekstraktif madde nedeniyle daha
fazla enerji yaymaktadr [5].

3. Biyoktlenin Sakkarifikasyonu
(ekerletirilmesi)

Biyoktleyi oluturan polisakkaritlerin (selloz, polyozlar)
ekerlere hidrolizi sakkarifikasyon yntemlerinin temelini
oluturmaktadr. Sakkarifikasyon ileminin ana rn
selloz ve ksmen mannandan elde edilen glukozdur [5].

Sakkarifikasyon ileminde kullanlan kimyasallar daha ok
slfrik ve hidroklorik asit konsantrasyonlardr.
Sakkarifikasyon ilemlerinde seyreltik asit belirli
scaklklarda uygulanabiliyor olmasna karn, konsantre
asit oda scaklnda uygulanmaktadr. Bununla birlikte,
konsantre asit kullanm dk reaksiyon scaklklarnda
almay avantajl klarken dier yandan sistemde
korozyonu nleyici maliyetlerin artmasna neden
olmaktadr.

Birok sakkarifikasyon metodunda sellozun hidrolizinden
nce kolayca hidrolize olabilen polyozlarn
uzaklatrlmasn salamak amacyla n hidroliz ilemi
uygulanmaktadr. Bu durum zellikle yksek ksilan
ieriine sahip olan yllk bitkilerin sakkarifikasyon ilemine
tabi tutulmas srasnda nem arz etmektedir. Bu n
hidroliz ilemleri ile odundan furfural, metanol, aseton,
asetik asit, ksilitol ve sorbitol gibi yan rnlerin elde
edilmesi mmkn olmaktadr [7].

4. Sellozdan Kimyasal rnlerin retimi

Sellozun glukoza dnm asit katalizr, enzimatik
veya mikrobiyal hidroliz yoluyla olabilmektedir. znm
ve ya amorf selloz iindeki glukosidik balar asit ve
enzimatik hidroliz ilemlerinin btn eitleriyle kolayca
hidrolize olabilmesine ramen selloz hidrolizini engelleyen
iki nemli faktr bulunmaktadr. Birinci snrlayc faktr
lignosellozik materyaller iindeki lignin varl olup, lignin
selloz hidrolizinde enzimatik ata minimum seviyeye
drerek hidrolizi engellemeye almaktadr. Dier
taraftan selloz kristal yaps nedeniyle enzimatik hidrolize
olduu kadar farkl kimyasallarn hidrolizine de dayankldr
[5]. te yandan ideal artlar altnda sellozun glukoza
dntrlmesinde enzimatik hidroliz ilemi yeterli grlse
de verim yalnzca %20-40lara ulamaktadr. Enzimatik
hidrolizde snrlayc bu etkiden baka uzun reaksiyon
sresi, enzimlerin inhibisyon ve inaktivasyonu ve
enzimlerin yksek maliyeti dier snrlayc faktrler olarak
gze arpmaktadr [8].

Odun sakkarifikasyonuyla ilgili olarak yukarda bahsedilen
n hidroliz ilemlerinden baka selloz materyelini hidroliz
ilemine kar daha duyarl hale getirebilecek dier
1842
Tozluolu, A., ahin, H. ., Bekar,.
kimyasal n muamele ilemleri uygulanabilmektedir. Bu
yntemler buhar, gaz veya sulu slfr dioksit muameleleri
kadar iyi olan amonyum ve alkali solsyonlar ile ime
salayan ilemleri kapsamaktadr. Tarmsal sellozik
materyallerin ve sert aalarn hidrolizinde bahsedilen bu
muamele ilemleri etkin olmakta ve hidroliz sonucu elde
edilen lifsel materyallerin hayvan yemi olarak
kullanlabilecei yaplan almalarda gsterilmitir [9].
Bunun dnda tme paralama defibrasyon veya
elektron n radyasyonu gibi mekanik ve fiziksel n
muamele ilemlerinin ise sellozu dekristalize ve
depolimerize ettii ve bu yntemlerde hidroliz orannn ve
veriminin genellikle daha yksek olduu belirlenmitir.
Ancak bu yntemlerdeki yksek enerji kullanmnn
gereklilii bu yntemlerin fabrika lekli kullanmn
snrlamaktadr. Dier teknikler kadoksen veya demir
sodyum tetrahidrat gibi selloz zclerde sellozun
zndrlmesi ve reaktif olan ve enzimler tarafndan
kolaylkla hidrolize olan amorf sellozun keltilmesini
kapsamaktadr [5]. ekil 1de gsterildii gibi glukozun
kullanmnda en baarl rol fermantasyondur. eker
substratnn saflna ve mayann tipine bal olarak
fermantasyon yoluyla etanol, hayvan yemi (tek hcreli
protein, SCP) organik asitler, alkol ve aseton retimi
salanabilir.

Glukoz ve heksozlarn (6Clu ekerler) etanole
fermantasyonu ok iyi bilinen bir yntem olmakta olup
Embden-Meyerhof-Parnas emasyla daha iyi bir ekilde
tantlmaktadr [9]. Biyoktleyi oluturan ekerlerin etanole
fermantasyonunda en nemli konulardan birisi ise
pentozlarn (5 karbonlu eker) etanole fermantasyonu
zerine olmaktadr. Bu konuda yaplan ilk almalar Viikari
ve ark. [10] tarafndan yrtlmekte olup, fusarium tr
mantarlarn fermantasyonuonu yoluyla, iki anaerobik
termofilik bakteri (Clostridium thermorellum ve
Thermoanaero bacterethanolicus) kullanarak ksilozun
ethanole fermantasyonu salanmtr. Gnmzde ise
daha yksek verimlerde pentozlarn etanole fermantasyonu
zerine almalar youn bir ekilde devam etmektedir.

Biyoetanol buday sap, sebze atklar, msr, patates,
eker kam gibi biyoktlelerden elde edilmekte ve benzin
ile kullanldnda oktan sayn artrp, CO ve hidrokarbonlar
gibi zararl gazlarn emisyonlarn azaltarak tam yanma
salamaktadr. Etanol veya etil alkol temiz renksiz bir sv
olup, biyolojik olarak bozunur
ve evre asndan bir tehdit oluturmaz. Etanol yksek
oktanl bir yakt olup, petrolde oktan artrc olarak kullanlr.
Etanol ile benzin kartrlarak emisyonu azaltmak ve tam
bir yanma salamak mmkndr. Yaygn olarak kartrlan
kullanma oranlar %10 etanol ve %90 petrol eklindedir
[11]. Etanol sv fuel olarak kullanlmakta ise de kimyada
nemli bir solvent olarak ve eten ve btadien retiminde
nemli bir hammadde kayna olarak kullanlmaktadr.
Etanolden %96 verimle ethen ve %70 verimle btadien
retimi salanabilmektedir [12].



ekil 1. Sellozlardan elde edilen kimyasal rnler (Fengel ve Wegener, 1984).

Glukoz fermentasyonu hayvan yemi (tek hcreli protein)
veya protein, amino asit ve vitamin salayc tatlandrc
olarak kullanlabilmektedir. Torula mayas (Torula utilis)
eker solsyonlarnda fermantasyona yardmc olarak
baaryla kullanlmaktadr. Glukozun fermantasyonuyla
eten, glisol gliserol gibi poliollerin dnda btanol ve
Selloz trevleri
Rejenere selloz
SELLOZ
Hidroksi
metil
furfural
GLUKOZ Sorbitol Vitamin C
Hidroliz
Fermentasyon
H
i
d
r
o
j
e
n
a
s
y
o
n

A
s
i
t

m
u
a
m
e
l
e
s
i

Levulinik
asit
Poliamidler
Poliesterler
Polikarbonatlar
Epoksitler
Etanol
Eten
btadien
Polieten
Polistyren
Polivinil
klorit
Sentetik lastik
Maya
Proteinler
Vitaminler
Yalar
Amino asitler
Asitler
Asetik asit
Laktik asit
Sitrik asit
Butyrik asit
Glukonik asit
Alkoller
Btanol
zopraponol
Gliserol
2,3-btanediol
Aseton
Kat
1843
Tozluolu, A., ahin, H. ., Bekar,.
izopropanol retimi gerekletirilebilmektedir. Bundan
baka fermantasyon yoluyla laktik asit, butyrik asit, sitrik
asit, asetik asit gibi organik asitler ile aseton gibi
kimyasallarn retimi de salanabilmektedir [9]. te
yandan gukoz, katalitik alkalin hidrojenasyon yoluyla
sorbitole dntrlebilir. Sorbitol ise dietik tatlandrc
olarak veya askorbik asitlerin (C vitamini) sentezini
balatc olarak kullanlabilmektedir. Bununla birlikte
glukozun farkl koullarda asit katalizr muamelesiyle bir
dier sakkarifikasyon rn olan 5-hidroksimetil furfural
(ekil 1) elde edilmektedir. Bu yap saysz reaksiyona
neden olarak poliester, poliamit, polikarbonat, epoksit
furan reinesi ve naylon gibi ara rnlerin oluumuna
neden olmaktadr [5].

5. Polyozlardan Kimyasal rnlerin retimi

Polyozlar biyoktlenin ikinci polisakkarit ksm olup, odun
biyoktlesinde yumuak aalarda %15-25, sert aalarda
ise %25-35 dolaylarnda bulunmaktadrlar. Sert aalarda
daha baskn olan polyozlar pentozlar (balca ksilanlar)
iken, yumuak aalarda heksozlar (balca mananlar)
olmaktadrlar. Ksilanlar mannanlara nazaran daha kolay
hidrolize olabilmektedir. Bu etkiden sakkarifikasyonunun
n hidroliz yntemlerinde, znebilir hamur retiminde
veya buhar ekstraksiyonu gibi ilemler srasnda
yararlanlr [5]. ekil 2de polyozlardan elde edilen rnler
genel olarak gsterilmektedir.

Kristalin ksiloz katalitik hidrojenasyon yoluyla ksilitole
dntrlmektedir. Tatlandrc glikoz ile
karlatrldnda ksilitoln non-karyojenik tatlandrc
olarak eker hastalar tarafndan kullanabilecei
belirtilmitir. Dier ilgi ekici odun ekeri polyol ise
mannitol olup, ticari sorbitol retiminde yan rn olarak
%20 verimle retilmektedir [13].

Ksilandan elde edilen, ksilozun bir hidrojenasyon rn
olan furfural dier nemli kimyasallardan biridir. Ksilandan
furfuraln retiminde gerekli olan iki adm hidroliz ve asit
katalizrl hidrojenasyondur (ekil 2). Tarmsal atklardan
%1523 verimle furfural elde edilebilecei (tam kuru
materyale oranla) belirtilmitir. Yumuak ve sert
odunlardan elde edilen furfural verimi ise nispeten daha
dk olup %611 civarndadr [5].


ekil 2. Polyozlardan elde edilen kimyasal rnler (Fengel ve Wegener, 1984).

Furfuraln saysz ardk bileiklerinden biride furfuryl alkol
olup, hidrojenasyon yoluyla elde edilmektedir. Bu rnler
ise deiik viskozitelere sahip svlar olup diren zellikleri
arttrlm plastiklerin retiminde kullanlmaktadr. Bunun
dnda furfuraldan poliretan ve naylon 6,6 furan ve tetra
hidrofuran (THF) elde edilebilir. THF zellikle polivinil klorit
(PVC) iin deerli bir solvent olup eitli furan bileiklerinin
retiminde tercih edilmektedir. Tetrahidrafurfuryl alkol ve
dihidropyran ise polyester ve poliamit retiminde balang
materyali olarak kullanlmaktadr [5].Ksilozca zengin eker
solisyonlar ise buhar ekstraksiyonu yoluyla
oluturulmaktadr. Nispeten basit bir teknolojiyle paralara
POLYOZLAR
Kat retiminde
kullanlan ek
kimyasallar
Ksilanlar Mannanlar
Hidroliz
Ksiloz Mannoz
Asit
muamelesi
Furfural
Hidrojenasyon
Ksilitol Emulsifier
Esterifikasyon
Mannitol
F
e
r
m
e
n
t
a
s
y
o
n

Etanol
Maya F
e
r
m
e
n
t
a
s
y
o
n

leri
lemler
Maya
leri
lemler
Furan
Tetra
hidrofuran
Poli
retan
Nylon
6,6
Furfuryl
alkol
Ester Furan
reinesi
Furan
Karbonik
asit
Nylon 5
Furfuryl
Akrilik
asit
Akrilatlar
Maleik
asit
Reineler
Polimerler
1844
Tozluolu, A., ahin, H. ., Bekar,.

blnm yllk bitki veya bitki atklar 180200C de
doymu buharla muamele edilmektedir. Elde edilen
materyal daha sonra liflendirilmekte ve suyla veya sulu
alkali solsyonuyla ykanmaktadr. Elde edilen bu metaller
yksek kimyasal veya biokimyasal reaktiviteye sahiptir. Bu
malzeme sellozlu yiyecek olarak (kaba yem) veya lif
levha retiminde kullanlabilecei gibi asetik veya
enzimatik hidroliz iin de kullanlabilir [13].

6. Tarmsal Atklarn Kimysal ve Enerji retim
Amal Kullanm

Fosil yakt kaynaklarnn neden olduu olumsuz etkileri
ortadan kaldrmas, tarm rnleri iin yeni bir pazar
oluturmas ve buna benzer dier birok avantajyla
zellikle enerji sektrnde ilgi oda haline gelen
biyoetanol, gnmzde bilim adamlarnn almalarna
daha fazla konu olmaktadr. Yaplan literatr almalar
incelendiinde farkl hammadde kaynaklar kullanlarak
yada retimde farkl yntemler denenerek biyoetanol
retiminin gerekletirildii ve bu almalarn o lkelerin
sanayi ve hkmetlerince bizzat desteklendii
grlmektedir.

Gnmzde tarmsal atklardan biyoetanol retiminde
seyreltik asit hidrolizi en fazla tercih edilen n muamele
ilemidir [14]. Seyreltik asit ile n muamele ileminde
bugn birok fabrika aslnda kendi teknolojisini
kullanmaktadr. rnein Raven Biofuel I.C. [15] iki
kademeli seyreltik asit hidrolizi ile kendi teknolojisini
kurmu ve odun yongalar, msr saplar ve eker kam
gibi tarmsal atklardan baarl bir ekilde biyoetanol
retimi gerekletirmektedir. Bu ilemde sellozik
hammadde fine (ok kk lifik) haline dntrlmekte
ve ilk admda zayf slfrik asit solsyonuyla muamele
edilerek atk ksiloz (C5 ekerleri) ksm ayrtrlmaktadr.
Elde edilen ksiloz ksmnn etanole fermantasyonu zor
olduundan [16] bu rn furfural haline dntrlerek
petrokimya ve biyoteknoloji kullanan endstrilere
etanolden daha yksek fiyatlara satlmaktadr. Arta kalan
hammadde ise slfrik asit solsyonuyla tekrar muamele
edilmek suretiyle selloz yap ta olan glukoza (C6
ekerleri) dntrlmekte ve bu ekerlerin
fermantasyonuyla da etanol retimi gerekletirilmektedir.
te yandan sellozik atk maddelerin yaklak %15ini
oluturan lignin %80 s enerjisi ieriine sahip olup, ikinci
seyreltik asit hidroliziyle hammaddeden ayrtrlmakta ve
bylece retimde yaklarak fabrikann enerji maliyetleri
azaltlabilmektedir (ekil 3).

Yaplan bir almada Karimi ve ark. [17] pirin saplarndan
iki kademeli seyreltik slfrik asit hidroliziyle (asit
konsantrasyonu:%0-1, sre:3-10 dak., basn:10-35 bar)
glukoz ve ksiloz eker verimini incelemiler ve I.kademe
hidroliz sonunda (%0.5 H2SO4, 10 dak., 15 bar) %80.8
ksiloz ve %25.8 glukoz; II. Kademe hidroliz sonunda ise
(%0.5 H2SO4 ilavesi, 3 dak., 30 bar) %78.9 ksiloz, %46.6
glukoz verimi elde etmilerdir. Etanol retiminde seyreltik
asit hidrolizi yntemi kullanlarak yaplan almalar
gnmzde birok modifikasyonu beraberinde getirmitir.







































ekil 3. ki kademeli seyreltik asit hidrolizi yntemi [15].

Yaplan birok almada iki kademeli asit n
muamelesinden sonra glikoz+ksiloz eker verimini
artrmak amacyla enzim uygulamalarnn yer ald da
grlmektedir. Benzer bir almada [18] msr saplarndan
etanol retiminde iki kademeli seyreltik slfrik asit+sellaz
enzim muamelesini denemi ve kademeler arasnda en
yksek glikoz+ksiloz eker verimini elde etmeye
almlardr. %0.22, 0.49 ve 0.98 slfrik asit (w/w)
konsantrasyonunda; 140, 160, 180 ve 200
0
Clerde
yaptklar almalarda asit+enzim hidroliziyle %92.5un
zerinde glikoz+ksiloz eker verimi elde edilebileceini ve
asit n muamelesi sresince glukozun %15inden
fazlasnn ayrtrlabileceini, ksikozun ise enzim
muamelesi ncesinde %15-90 orannda hammaddede
kalabileceini gzlemlemilerdir. Enzim muamelesinde ise
sellaz aktivitesi yerine hemisellaz aktivitesi kullanlmas
durumunda ksiloz veriminin artrlabileceini belirtmilerdir.
Rodriguez Chong ve ark. [19] ise yapm olduklar
almalarda farkl nitrik asit konsantrasyonlarnda (%2-6),
farkl scaklklarda (100-128
0
C) ve farkl reaksiyon
srelerinde (0-300 dak.) bagasseden ksiloz, glukoz ve
arabinoz gibi ekerler ile asetik asit ve furfural gibi
degradasyon rnlerinin retilebilirliini kullandklar
matematiksel bir modelleme ile optimize etmeye
almlar ve. 122
0
C, %6 HNO3 ve 9.3 dak. optimum
srede 18.6 g. ksiloz/l, 2.04 g. arabinoz/l, 2.87 g. glukoz/l,
Hammadde
Asit Hidrolizi
I. Kademe
Ksiloz
Hidrojenasyon
FURFURAL
Asit Hidrolizi
II. Kademe

Glukoz
Fermentasyon
Distilasyon
ETANOL
Lignin
BUHAR
G retimi
1845
Tozluolu, A., ahin, H. ., Bekar,.

0.9 g. asetik asit/l ve 1.32 g. furfural/l elde etmilerdir.
Ayrca hidroliz ileminde nitrik asidin slfrk asit ve
hidroklorik aside nazaran daha etkin olduunu
gzlemlemilerdir. Benzer bir almada ise Lavarack ve
ark. [20] bagasseden hidoklorik asit ve slfrik asit
hidroliziyle (80-200
0
C scaklk, bagasse/zelti oran:1/20-
1/5, asit konsantrasyonu: 0.25-8%) eker ve dier
degradasyon rnlerinin retiminde (kslioz, arabinoz,
glukoz, znr lignin ve furfural) slfrik asidi hidroklorik
aside nazaran daha etkin bulmulardr.

Roberto ve ark. [21] ise yksek pentozan ieriine sahip
olduu bilinen pirin saplarnn farkl srelerde ve
konsantrasyonlarda seyreltik slfrik asitle hidroliziyle
ksiloz, arabinoz, glukoz gibi ekerler ile furfural
hidroksimetilfurfural (HMF) ve asetik asit gibi yan rnlerin
retilebilirliini almlar ve 27 dak. sre ve %1 H2SO4
konsantrasyonunda %77 ksiloz verimi tespit etmilerdir.
Bunun dnda Sun ve Cheng [22] pirin sap ve bermuda
grassdan seyreltik slfrik asit n muamelesi+sellaz
enzimi hidroliziyle etanol retimini alm ve bu amala
asit n hidrolizinde hammadde %0.6, 0.9, 1.2 ve 1.5 asit
konsantrasyonlarnda ve 121
0
Cde 30, 60 ve 90 dak.
sreyle muamele edilmitir. n asit muamelesinde pirin
sap iin glukoz verimi slfrik asit konsantrasyonu ve
sreden pek etkilenmezken, bermuda grassda
muamelenin iddeti arttka artmtr. Ksiloz, arabinoz ve
galaktoz verimi ise her iki hammadde kayna iinde asit
konsantrasyonu artmtr. Asit muamelesi sresince ou
arabinan, galaktan ve ksilann hidrolize olduu ve bylece
kalnt sellozun sindiriminin sellaz enzimince daha da
kolay olduu grlmtr.

7. Sonu ve neriler

Biyokimya ve biyoenerji sektr lkemiz iin ekonomik ve
sosyal anlamda byk bir frsat tamakta olup, bu
sektrn gelimesiyle lkemizde yenilenebilir hammadde
kaynaklarna ve dolaysyla tarm alanlarna daha fazla
ynelim gerekleecek ve bu sayede hem kimya/enerji
sektr hem de tarm ve ormanclk sektrne byk katk
salanacaktr. Son zamanlarda yaplan almalarda odun
biyoktlesi yerine fakl hammadde kaynaklarndan (niasta
ierikli tm bitkisel kaynaklar-tarmsal atk, yllk bitki vb.)
biyoetanol retimi zerine birok alma yapld ve bu
almalarn o lkelerin hkmetleri tarafndan dahi
desteklendii ve biyoyakt pazarn geniletmek iin yasal
almalar srdrdkleri grlmektedir.

lkemiz ise biyoyakt retimi bakmndan ansl lkelerden
biridir. Her ne kadar Brezilya gibi tropikal bir rn olan
eker kamna sahip deilse de biyoyakt retimi
yapabilecei farkl birok hammadde kaynana sahiptir.
Petrolde byk oranda da baml olan lkemiz, bu
avantajl konumunu daha iyi deerlendirecek olursa,
nemli dviz tasarrufu yapm olacak ve bu sayede
stratejik adan da bamllk orann azaltm olacaktr.
Fosil kkenli yakt kaynaklarnn yerine gnmzde
salad avantajlaryla zellikle enerji sektrnde bir
devrim haline gelen biyoetanol retiminin odun biyoktlesi
yerine farkl yenilenebilir hammadde kaynaklarndan
salanabiliyor olmas zellikle bu sektr ve lke ekonomisi
iin ikinci byk devrimdir. Yllk bitki ve tarmsal atklarn
bu sektrde deerlendirilmesiyle hem ormanlara olan
talebin azalaca hem de var olan potansiyelleri ile orman
endstrisinde ve enerji retimi amal kullanm alanlarnda
nemli bir boluu dolduracaklar kesindir.

te yandan her ne kadar gnmzde yllk bitki ve/veya
odun biyoktlesinden eitli kimyasallar retilmekte ise de
bu rnler ya trevli kimyasallarla gnmzde rekabet
edecek dzeyde deildir. Bu yzden bu rnlerin
retiminde salanacak yeni teknolojik gelimeler bu
rnlerin kullanmn ilerleyen dnemlerde daha da ok
artracaktr.

8. Kaynaklar

[1] Zerbe, J.I., Biofuel Potential and productions, Forum
for Applied Research and Public Policy, Madison-WI,
USA, 1988
[2] Galbe M. And Zacchi, G. A review of the production of
Ethanol from softwood. Appl. Microbiol. Biotechnol, 59:
618-628. 2002.
[3] Akgl, M., Gler, C. ve etin, N.S., Enerji Kayna
Olarak Lignosellozik Maddelerden Yararlanma, IV.
Ulusal Ekoloji ve evre Kongresi, 5-8 Ekim, 571-579,
2001.
[4] Olgun, H., Doru, M., and Howarth, C.R., Kat Atklarn
Enerji Dnmnde Kullanlmas Ve Gazlatrclar,
IV. Ulusal Tesisat Mhendislii Kongresi ve Sergisi,
1999.
[5] Fengel D. and Wegener, G., Wood Chemistry,
Ultrastructure, Reactions Volume I., Walter de Gruyter,
Berlin-New York, 1984.
[6] Bobleter, O., Binder, H., Dynamischer hydrothermaler
Abbau yon Holz. Holzforschung. 34:48-51.1980.
[7] Stenzenberger, H.D., 1981. Utilization of
lignocellulosic products for the production of chemical
base materials. Pt.2 Disengagement of 5-
Hydroxymethylfurfurole and 5-Acetoxymethyl furfurole
Papier 35, No. 10A, V9-V18.
[8] Fanrich, P., Irrgang, K., Rtten, B., Schimz, K.L.,
1981. Papier 35, No. 10A, V1-V9
[9] Hajny, G.J., Biological Utilization of Wood for
Production of Chemicals and Foodstuffs. For. Prod.
Lab. Res. Paper FPL 385, USDA. 1981.
[10] Viikari, L., Linko, M., Enari, T.M., Ethanol from
Cellulosic Materials. In: The Ekman Days Int. Symp.
Wood Pulp. Chem. Stockholm, Vol. 4., 18-22, 1981.
[11] Ballesteros, I., Ballesteros, M., Cabanas, A., Carrasco,
J., Martin, C. and Negro, J.M., Selection of
thermotolerant yeasts for simultaneous
saccharification and fermentation process (SSF) of
cellulose to ethanol. Appl. Biochem. Biotechnol, 28-
29:307-15, 1991.
[12] Goldstein, E.S., New technology for new uses of
wood, Tapi, 63.(2): 105-108. 1980.
[13] Dietrichs, H.H., Wege zur biochemischen Nutzung von
Holz. In: Mitt. Der BHF, No.118. Hamburg, Reinbek,
129-135, 1977.
[14] Mosier, N., Wyman, C., Dale, B., Elander, R., Lee,
Y.Y., Holtzapple, M. and Ladischa, M., Features of
promissing Technologies for pretreatment of
lignocellulosic biomass. Bioresource Technology 96,
673-686, 2005.
[15] Anon.,http://www.ravenbiofuelsinternational.com.2008.
[16] Zerbe, J.I., Energy properties of wood. n: Fuelwood
management and utilization seminar: Proceedings.
East Lansing, MI; 6-13, USA, 1982.
1846
Tozluolu, A., ahin, H. ., Bekar,.

[17] Karimi, K., Shauker, K. and Taherzadeh, M.J.,
Conversion of rice straw to sugars by dilute-acid
hydrolysis, Biomas and Bioenergy, Volume 30 (3),
March, 247-253, 2006.
[18] Lloyd, T.A. and Wyman, C.E., Combined sugar yields
for dilute sulfuric acid pretreatment of corn stover
followed by enzymatic hydrolysis of the remaining
solids, Bioresource Technology, Volume 96 (18),
December, 1967-1977, 2005.
[19] Chong, R, A., Ramirez, J.A., Garrote, G. and Vazquez,
M., Hydrolysis of sugar cane bagasse using nitric acid:
a kinetic assessment, Journal of Food Engineering,
Volume 61 (2), February, 143-152, 2004.
[20] Lavarack, B.P., Griffin, G.J. and Romdan D., The acid
hydrolysis of sugarcane bagasse hemicellulose to
produce xylose, arabinose, glucose and other
products, Biomass and Bioenergy, Volume 23 (5),
November, 367-380, 2002.
[21] Roberto I.C., Mussatto, S.I. and Rodrigues, R.C.L.B.,
Dilute-acid hydrolysis for optimization of xylose
recovery from rice straw in a semi-pilot reactor,
Industrial Crops, and Products, Volume 17 (2), May,
171-176, 2003.
[22] Sun, Y. and Cheng J.J., Dilute acid pretreatment of rye
straw and bermudagrass for ethanol production,
Bioresource Technology, Volume 96 (14), September,
1599-1606, 2005.









































































































1847
5. Uluslaaras leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye
IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye
YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARININ YAPILARDA KULLANIM
OLANAKLARI

USAGE OPPORTUNITIES OF RENEWABLE ENERGY RESOURCE IN
BUILDINGS

zzet YKSEK
a, *
ve Tlay ESN
b

a, *
Krklareli niversitesi, Krklareli, Trkiye, izzetyuksek@trakya.edu.tr
b
Gebze leri teknoloji Enstits, Kocaeli, Trkiye, tesin@gyte.edu.tr


zet

Gnmzde enerji kullanmnn eitli nedenlerle gittike
artmas, evre kirlilii ve doal kaynaklarn
azalmas/tketilmesi gibi nemli evre sorunlarna neden
olmaktadr. zellikle yenilemeyen enerji trlerinin
dierlerine gre daha kirletici ve kaynaklarnn snrl
olmas bu sorunu nemli hale getirmektedir. evre
kirlenmesi ile ilgili yaplan aratrmalar, en nemli kirletici
kaynann fosil tabanl enerjiler olduunu ortaya
koymaktadr Bunlara kar, dnyadaki toplam enerji
tketiminin yaklak % 86sn fosil tabanl enerjiler
oluturmaktadr. Yenilenebilir ve nkleer kaynaklardan
elde edilen enerjiler ise sadece birincil enerji tketimi
iinde % 7,8 ve % 6,5lik paylara sahiptir. Trkiye de,
kulland enerji tr ve miktaryla ilgili olumsuz bir durum
gstermektedir.

Yaplama faaliyetleri, her yl kresel olarak kullanlan
enerjinin % 40n tketmektedir. Trkiye de de konut/
hizmet sektrnn enerji tketimindeki pay, yksektir. Bu
enerjinin genel olarak fosil kaynakl olmas sorunu
artrmakta ve yap sektrne byk sorumluluklar
yklemektedir. Bu nedenlerle, enerji kullanan her sektr
gibi yap sektrnn de enerjiyi etkin kullanma
zorunluluunu ortaya karmaktadr.

Yaplarda enerji korunumu salamann etkili
yntemlerinden biri de, snrl kaynaklar yerine yenilenebilir
kaynaklardan elde edilen enerjiyi kullanmaktr. Bu
almada, yaplarda yenilenebilir enerji kaynaklarnn
kullanlma olanaklar tartlmtr.

Yenilenebilir kaynaklardan elde edilen enerjiler ok
eitlidir ve deiik alanlarda kullanlmaktadr. Yaplarda
kullanlabilecek en uygun yenilenebilir enerji olarak gne
enerjisi grlmektedir. nk Trkiye gnelenme
asndan uygun bir konumdadr. zellikle gne
enerjisinden yararlanmak iin basit sistemlerin kullanld
pasif yntemlerin uygulanmas, yaplarda enerji etkinlii
asndan nemli bir evresel yaklam olmaktadr. nk
bu yntemlerde, tasarm kararlaryla sadece yapnn kendi
elemanlar kullanlmakta ek donanmlara genellikle
gereksinim duyulmamaktadr.

Anahtar kelimeler: Yenilenebilir enerji, srdrlebilir
mimarlk

Abstract

Gradual increase in the energy use due to various reasons
results in important environmental problems such as
environmental pollution and exploitation/depletion of
natural resources. The fact that particularly nonrenewable
energies are more polluting and limited when compared to
other types of energy turns this problem into a serious one.
Studies on environmental pollution show that fossil-based
energies are the most important pollutants. However,
fossil-based energies constitute nearly 86% of the total
energy consumption in the world. Renewable and nuclear
energies, on the other hand, have a share of 7.8% and
6.5% share, respectively, in the primary energy
consumption. Turkey is in a negative position in terms of
the type and amount of the energy used.

40% of the annual global energy consumption results from
construction activities. Turkish housing/service sector has
an important share in energy consumption as well. The
energy consumed for this purposes is mainly fossil-based,
which worsens the problem and lays a heavy burden on
the construction sector. Therefore, as any sector that uses
energy, construction sector has to use energy in an
efficient manner.

One of the most effective methods of ensuring energy
conservation in buildings is to prefer the energy produced
from renewable resources rather than the energy produced
from limited resources. This study aimed at discussing the
possibility of the use of renewable energy resources in
buildings.

There are various renewable energy resources, which can
be used in various areas. Solar energy is deemed the most
appropriate renewable energy for buildings since Turkey
has a good location in terms of sunshine. Implementation
of passive methods -which are developed by using simple
systems- to utilize solar energy is an important
environmental approach in terms of energy efficiency of
buildings as the design of such methods requires use of
only the own elements of the buildings and does not
necessitate use of extra equipment.

Keywords: Renewable energy, sustainable architecture

1. Giri

Gnmzde enerji kullanmn eitli nedenlerle gittike
artmas, evre kirlilii ve doal kaynaklarn
azalmas/tketilmesi gibi nemli evre sorunlarna neden
olmaktadr. zellikle yenilemeyen enerji trlerinin
dierlerine gre daha kirletici ve kaynaklarnn snrl
olmas bu sorunu nemli hale getirmektedir. Fosil tabanl
enerjiler en nemli evre kirletici kaynadr. Bununla
birlikte dnyadaki toplam enerji tketiminin yaklak
1848
Yksek, . ve Esin,T.
%86sn fosil tabanl enerjiler kapsamaktadr. Yenilenebilir
ve nkleer kaynaklardan elde edilen enerjiler ise, sadece
birincil enerji tketimi iinde % 7,8 ve % 6,5lik paylara
sahiptir [1].

Trkiye de kulland enerji tr ve miktaryla ilgili olarak
olumsuz bir durum gstermektedir. British Petroleum (BP)
tarafndan her yl yaynlanan Dnya Enerji Raporu
verilerine gre, 2007 ylnda dnya enerji tketiminde bir yl
nceye gre ortalama % 2,4 orannda art olurken
Trkiyede bu oran % 5 olmutur [2]. Dnyada olduu gibi
Trkiyede de enerji balantl CO2 emisyonlarnn 20 yllk
periyotta artt izlenmektedir [3]. Ayrca Trkiyede
tketilen toplam enerjinin yaklak % 70i ithal edilmekte ve
bu oran gittike artmaktadr. Trkiyenin enerji ithalatnn
2010da % 73e, 2020de ise % 78e ykselmesi
beklenmektedir [4]. Bu durum lkemizi eitli alardan
olumsuz etkilemektedir. Bu bilinle, enerji trnn doru
seimi ve etkin kullanmnn benimsenmesi, lkemiz iin
ekonomik, sosyal, evresel adan birok yarar
salayacaktr.

Yaplama faaliyetleri, her yl kresel olarak kullanlan
enerjinin % 40n tketmektedir. Trkiyenin de yesi
olduu IEA (International Energy Agency) lkeleri arasnda
yaplan bir almada, yaplar nemli bir enerji tketici
olarak grlmekte ve toplam tketilen elektriin yarsnn,
doal gazn te birinin yaplarda tketildiini
aklanmaktadr. Yine bu almada dnyada oluan sera
gazlarnn te birinden yaplama faaliyetleri sorumlu
tutulmaktadr [5].

Trkiyede yaplarda enerji tketimi olduka fazladr ve
konut/ hizmet sektrnn enerji tketimindeki pay, 1990 -
2000 yllar arasnda ortalama % 2.7 orannda byyerek,
2001 ylnda % 34.5 oranna ulamtr [4]. Bu enerjinin
genel olarak fosil kaynakl olmas sorunu artrmakta ve
yap sektrne byk sorumluluklar yklemektedir. Bu
nedenlerle, enerji kullanan her sektr gibi yap sektrnn
de enerjiyi etkin kullanma zorunluluunu ortaya
karmaktadr. Trkiyede enerji etkinlii ile ilgili olarak AB
(Avrupa Birlii) ye giri srecinde 2007 ylnda Enerji
Verimlilii Yasas kabul edilmitir [6]. Mevcut yasa ve
ynetmeliklerin dnda 2009 ylnda yrrle girmek
zere, binalarn enerji verimliliini arttrmaya ynelik geni
kapsaml bir ynetmelik Binalarda Enerji Performans
Ynetmelii hazrlanmtr [7].

Yaplarda enerji tasarrufu salamann etkili yntemlerinden
biri de snrl kaynaklar yerine yenilenebilir kaynaklardan
elde edilen enerjiyi kullanmaktr. Bu ekilde hem
tkenebilir kaynaklar korunarak gelecek nesillerin de
kullanmna olanak salanmakta, hem de evresel
deerlere zarar verilmemektedir. nk bu tr enerjilerin
kullanmnn doa ve insan sal zerinde olumsuz bir
etkisi yoktur.

Bu almann amac, yaplarda yenilenebilir enerji
kullanlmasnn nemini vurgulamak ve kullanlma
olanaklarn aratrmaktr. Bunun iin yenilenebilir enerji
trlerinin yaplarda kullanm ekilleri ve yararlar tartlarak
uygun zmler nerilmitir.

2. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Yaplarda
Kullanm Olanaklar
Yap yaam dngs boyunca eitli nedenlerle enerji
kullanlmaktadr. Bu aamalarda kullanlan toplam enerjinin
%94,4 kullanm srasnda yap ii konfor koullarn
salayan HVAC (stma/havalandrma/iklimlendirme)
sistemleri iin tketilmektedir [8].

Bu oran drmek iin konfor koullarnn mekanik
sistemler yerine doal yntemlerle ve yenilenebilir enerjiler
kullanlarak karlanmas etkili bir yntem olmaktadr. Bu
ekilde, yap iinde insan sal iin daha uygun fiziksel
koullar oluurken ayn zamanda, yaygn olarak kullanlan
fosil tabanl enerji gereksinimini azald iin ekonomik ve
evresel yararlar da salanmaktadr. Bu nedenle yaplarn
enerji tketimi ynnden doru olarak tasarlanmalar,
doal kaynaklarn srdrlebilir ekilde iletilmesi, evre
kirlilii kontrol ve snrl enerji kaynaklarnn tketilmesinin
azaltlmas yaklamlar n plana kmaldr. Burada,
yapda kullanlan enerjinin tr de nemli olmakta ve
yenilenebilir enerji kullanmaya ynelik tasarmlar nemli bir
enerji etkinlii salamaktadr.

Yenilenebilir enerji kaynaklar, srekli devam eden doal
proseslerdeki var olan enerji akndan elde edilen
enerjidir. Genel olarak, yenilenebilir enerji kayna; enerji
kaynandan alnan enerjiye eit oranda veya kaynan
tkenme hzndan daha abuk bir ekilde kendini
yenileyebilmesi ile tanmlanr [9]. Su Enerjisi, rzgar
enerjisi, gne enerjisi, dalga ve gelgit enerjisi, biyo
(Organik) yakt, jeotermal enerji, hidrojen enerjisi, okyanus
enerjisi yenilenebilir enerji kaynaklardr.

Kmr ve petrol gibi gnmzde arlkl olarak kullanlan
enerjilerin tkenme olasl, insanl yeni enerji
kaynaklarna yneltmitir. Enerji kaynaklar seilirken
evreye zarar vermeyen, yksek sl deerli, gvenli,
temiz, ekonomik ve en nemlisi yenilenebilir kaynakl
olmasna dikkat edilmektedir.

Bu tr enerjiler zelliklerine gre eitli alanlarda
kullanlabilirler. Yaplarda da bu tr enerjilerin kullanlmas,
dier tkenebilir kaynakl enerjilere olan gereksinimi
azaltt gibi ayn zamanda enerji kullanmndan
kaynaklanan evre sorunlarnn azalmasna nemli
katklarda bulunmaktadr. nk yaplarda enerji tketim
oran daha nceki blmlerde de belirtildii gibi kresel ve
blgesel olarak olduka yksektir. Aadaki blmlerde
yenilenebilir enerji trlerinin yaplarda kullanlma ekilleri
irdelenmektedir.

3.1. Yaplarda Gne enerjisi kullanm

Gne, snrsz k ve s enerjisi kaynadr. Yaplarda
gne enerjisi kullanmaya ynelik tasarmlarda ana
prensip olarak, ssal enerjisinin iletim (kondksiyon),
tanm (konveksiyon) ve nm (radyasyon) yoluyla ak
kullanlmaktadr. Bu doal sreler yapnn snmasna ve
soutulmasna yardm eden bir yap tasarm araclyla
ynetilmektedir.
Yap yzeyine gelen gne nlar yap malzemesi
tarafndan yanstlr, geirilir veya emilir. Ayrca gne
tarafndan retilen s, tasarlanm alanlar iinde nceden
tahmin edilebilir hava hareketlerine neden olmaktadr.
Gne ssnn bu temel etkisi, yapnn iinde snma ve
soutma etkisi salayan malzeme seimi ve yap eleman
tasarmna nclk eder. Bu tasarmlarda uygun yap
1849
Yksek, . ve Esin,T.
malzeme seiminde malzemelerin kalnl, younluu ()
(g/cm
3
), s iletim katsays () (W/m
0
K) zgl ss (c)
(Wh/m
3 0
K), yzeyinin emme ve yanstma katsays,
yzeyin dzl veya przll, boluk ve doluluu gz
nnde bulundurulmaldr. Gne enerjisinden mimaride
tasarmda alnan nlemlerle etken (aktif) ve edilgen (pasif)
olarak yararlanmak olanakldr.

3.1.1. Yaplarda pasif sistemlerle gne enerjisi
kullanm

Pasif gne sistemlerine ynelik tasarm uygulamalar ile,
gne enerjisinden k aylar boyunca gne s
kazanlarn artrma, yaz aylar boyunca soutma -
havalandrma ve doal aydnlatma iin yararlanlabilir.

Gne enerjisini stma amal kullanmada temel prensip,
yap kabuunu oluturan elemanlarn bu amaca ynelik
tasarlanarak gne nmndan mmkn olduu kadar ok
yararlanmay salamaktr. Sistemde kullanlan temel
e vardr. Bunlar, toplalar (kolektrler), depolayclar ve
datclardr. Toplalar, gne enerjisini toplamakta ve
sya dntrmektedir. Depolayclar gne enerjisi
olmad durumlarda sdan yararlanmay salamaktadr.
Datclarn grevi ise toplalar araclyla toplanan
enerjiyi depolama elemanlarna ve gereksinim duyulan
meknlara aktarmaktr.

Scak nemli iklimlerde soutma-havalandrma iin gne
enerjisinden yine pasif sistemler kullanlarak
yararlanlabilir. Pasif yap soutmasnda balca strateji
doal havalandrma salamaktr. Is kazanc salama
amacyla dzenlenen ssal ktle duvar ve gne odas
dzenlemeleri, farkl ekillerde kullanlarak havalandrma
ve soutma salayabilmektedir.

Issal baca (thermal chimney) tasarmlaryla da gne
enerjisinden pasif yntemle havalandrma ve soutma
amal yararlanmak mmkn olmaktadr. Issal bacalar,
yapnn gney cephesinde dzenlenmi ve at
seviyesinde sona eren dar bir baca konumundadr. Gne
alan yzeyinde cam kaplama ve camn arkasnda siyah
renkli metal malzemeden gne nlarn emen bir tabaka
bulunmaktadr. Bu tabakann arkasnda bulunan baca
iindeki hava kolayca yksek scaklklara ulaabilmektedir.
Rzgar hz dk olduu zaman baca iindeki snm
havann dar kn hzlandrmak iin st ksma dnen
metal bir kepe yerletirilebilir (ekil 1) [10].

Issal bacadan ykselerek dar kan hava, bacann alt
ksmnda bulunan ve i meknla balantl olan
havalandrma deliinden i mekndaki havay ekerek
burada bir hava hareketi oluturur. Baca tarafndan ekilen
i havann yerine yapnn souk tarafndaki pencereden
serin havann ieri dolmasn salayarak, ieride hem
havalandrma hem de soutma meydana getirmektedir.


ekil 1. Issal baca ile havalandrma ve soutma
salanmas [10]

Gne enerjisini soutma amal kullanmada
yararlanlarak baka bir yntem ise, 180 dereceye kadar
gne enerjisi ile stlan suyun 144 derecede ve 4 barlk
basnta buhar halini almas ve bunun daha sonra iki
kademeli makinede soua dntrlmesidir [11].

Dnyada kullanlan tm enerjinin %17si aydnlatma amal
tketilmektedir. Doru bir tasarmla aydnlatma ihtiyacnn
%70ini gneten salanabilir. Sradan binalarda bu oran
%25dir. Yaplarda meknlarn aydnlatlmasnda, grsel
konfor ihtiyalarna gre mmkn olduunca gnndan
yararlanlmas, yapay aydnlatma gereksinimini azaltarak,
yaplarn kullanm srecinde daha az enerji tketmesini
salamaktadr. Doal aydnlatma yap kabuunda braklan
aklklar araclyla salanabilecei gibi, gne n d
mekndan i mekna aktarabilen k tpleri araclyla da
salanabilir (ekil 2) [12].


ekil 2. Bir k tpnn alma prensibi [12]

3.1.2. Yaplarda aktif sistemlerle gne enerjisi
kullanm

Gne enerjisinin kullanld aktif sistemler, amaca gre
retilmi toplalar araclyla yutulan gne nmn,
istenen biimdeki enerjiye dntrp bunun yapda
kullanmna olanak veren mekanik ve/ya elektronik
elemanlarn btnnden oluan sistemlerdir. Bu sistemler
1850
Yksek, . ve Esin,T.
aracl ile gne nm s ve elektrik enerjisine
dnebilmektedir [13]. Gne nmlarn enerjiye
dntren bu sistemler rettikleri enerjilere gre; Is
enerjisi reten, gne enerjili stma sistemleri (Solar
Thermal systems), ve elektrik enerjisi reten, sl elektrik
(Fotovoltaik) sistemler (PV systems) olarak ikiye ayrlr. Bu
sistemler aada ksaca aklanmaktadr.

Gne enerjili stma sistemleri: Gne nmlarn
toplalarla s enerjisine dntrp; bu sy su, hava vb
bir akkan ile dorudan; ya da bir depolama nitesinde
deerlendirerek kullanmn salayan mekanik ve/veya
elektronik sistemlerin btnne, Gne Enerjili Istma
Sistemleri (etken gne stma sistemleri denir. Gne
enerjili etken stma sistemleri yaplarda, kullanm / havuz
suyunun stlmas, klimlendirme havasnn n stlmas ve
mekn stmas iin kullanlmaktadr[13]. Istma
sistemlerinin genel alma ilkesi, snn toplalar aracl
ile toplanmas, gerekli durumlarda toplanan s enerjisinin
daha sonra da kullanlabilmesi iin depolanmas ve ilgili
alanlara datlmas esasna dayanr [14].

Gne enerjili su stma sistemleri: Bu sistemler, gne
nmn s enerjisine dntrp, bu sy su ortamnda
saklayan ve datan elemanlardan olumaktadr.
Gereksinimin karmaklna ve byklne bal olarak
sistemlerin ayrm gstermesine karn, tm gne enerjili
su stma sistemleri, suyun stlmas, depolanmas ve
datlmas temeline dayanr. Gne enerjisinin dnm
ile retilen scak su, sistemin zelliklerine bal olarak,
ykanma, amar, bulak gibi kullanc gereksinimlerinin
karlanmas iin dorudan kullanlabildii gibi geleneksel
stma sisteminin desteklenmesi iin de kullanlabilir [13].

Fotovoltaik Sistemler: Gne nmndan toplalar
aracl ile elektrik enerjisi retip, bu enerjinin kullanmna
olanak salayan bileenlerin tmne fotovoltaik (PV)
sistemler denir. PV sistemler, basit ya da karmak deiik
yaplanmalarla, yol aydnlatmas, deniz fenerleri, tat
aralar, yaplar, elektrik santralleri, gibi birok ayr alanda
elektrik retimi iin kullanlmaktadr. Bir fotovoltaik sistem,
elektrik enerjisi retir, retilen enerjiyi gerekli durumlarda
saklar ve bu enerjiyi kullanm alanlarna gvenilir biimde
aktarr. Fotovoltaik piller yaplarda cephe ve atlara
yerletirilerek bu yzeylere gelen gne enerjisini elektrik
enerjisine evirmektedir (ekil 3). Evsel amal kullanlan
gne pilleri bir inverter aracl ile elektrik ebekesine
balanmakta, bylece retilen elektriin aklerde
depolanmasndan tasarruf edilmektedir.



ekil 3. Yapya entegre edilmi fotovoltaik paneller [15]
3.2. Yaplarda rzgar enerjisi kullanm

Pasif sistemlerle rzgr enerjilerinden etkin bir ekilde
yararlanabilmek iin eitli tasarm parametrelerinin
dikkate alnmas gerekir. Bu parametreler yapnn yeri,
dier yaplara olan mesafesi ve konumlandrl durumu,
yn, biimi, kabuk elemanlarnn s geiini etkileyen
fiziksel zellikleri, gne kontrol ve doal havalandrma
sistemleri olarak saylabilir. Gne enerjisi kullanmnda
olduu gibi, rzgr enerjisinden de pasif ve aktif sistemler
kullanlarak yararlanmak mmkndr.

3.2.1. Yaplarda pasif sistemlerle rzgar enerjisi
kullanm

Scak nemli iklimlerdeki pasif yap soutmasnda balca
strateji doal havalandrma salamaktr. Doal
havalandrma iin alabilir pencerelerin kullanm en
yaygn olandr. Ayrca planlama aamasnda yap
ierisinde hkim rzgr ynnde olacak ekilde bir i avlu
tasarlanabilir. avluyu saran hacimler pencereler yoluyla
souk havayla dolarken, avlu scak havay toplayarak
dar tar. Soutma yknn fazla olduu Ortadou
lkelerindeki geleneksel yaplarda, yaygn olarak kullanlan
ve badgir olarak isimlendirilen rzgr bacalar da, rzgr
enerjisinden pasif sistemlerle yararlanmaya rnek olarak
gsterilebilir.

3.2.2. Yaplarda aktif sistemlerle rzgar enerjisi
kullanm

Dnya yzeyinin %27sinde rzgrdan elektrik elde etmek
mmkndr. 2040 ylnda tm dnyann, enerjinin %40n
rzgrdan elde etmesi ngrlmektedir. lkemizde
ekonomik rzgr potansiyeli yllk 10.000 MW olarak
hesaplanmtr [12]. Aktif rzgr enerjisi kullanm
sistemleri rzgr tribnleridir. Binalarda orta ve kk
lekli rzgr tribnleri kullanlmaktadr. Bu tribnler
bahede uygun bir noktaya konulabildii gibi atlara
konulabilmektedir. ok katl yksek yaplarda ise yapya
entegre rzgar tribnlerinin kullanm rnekleri vardr (ekil
4).



ekil 4. Yapya entegre edilmi rzgar tribnleri [16]

3.3. Yaplarda jeotermal enerji kullanm

1851
Yksek, . ve Esin,T.
Jeotermal enerji, yeraltnda olaand birikmi olarak
bulunan snn atlaklardan yeryzne su veya su buhar
olarak kmas ile elde edilir. Bazen de sondaj almalar
ile yeraltndan scak su, scak su ve su buhar karm ya
da buhar olarak kartlabilir. Kaynaklarnn sadece %3n
kullanabilen Trkiye, dnyann 7inci Jeotermal gcne
sahiptir. Buna gre, Trkiyede ev stma ihtiyacnn % 30
gibi ok byk bir blm jeotermal kaynaklardan
karlanabilir.

Jeotermal enerji konutlarda stma ve soutmada,
seraclkta, tarmda kullanlmaktadr. Jeotermal akkann
uygulama yntemlerine gre jeotermal enerji sistemleri, s
pompalar, kuyu ii eanjrler ve s borular olarak farkl
ekilde uygulanmaktadr. Yaplarda yaygn kullanm s
borular eklindedir.

Jeotermal enerjinin bir baka kullanm ekli ise toprak
scaklnn kullanld yntemlerdir. Yeryznn bir
miktar altnda scaklk enleme de bal olarak srekli 45-75
F (7.22 C- 23.88 C) arasndadr [17]. Topran bu
scaklndan hava yoluyla veya su yoluyla
yararlanlabilmektedir. Topran eitli derinliklerinde
alm bacalar araclyla alnan hava yap ierisine
aktarlr ve i hacmin toprak scakl ile ayn seviyeye
gelmesi salanr. Bu uygulama kn stma yazn ise
soutma ynnde yarar salar. Benzer uygulama yeralt
sularnn scaklndan faydalanmak iin de yaplmakta,
borular araclyla yap ierisinde dolatrlan su, sahip
olduu sy i hacimlere yaymaktadr. Aada bu
uygulamalar gsteren ematik ekil verilmitir (ekil 5).


ekil 5. Toprak kaynakl s pompas kullanm ekilleri [18]

3.4.Yaplarda hidrojen enerjisi kullanm

Hidrojen enerjisi, konutlar stmada, scak su temininde,
yemek piirmede ve elektrik ihtiyacn karlamak amacyla
kullanlabilir. Hidrojeni buralarda kullanmak iin nce onun
retilmesine, depolanmasna ve nakledilmesine ihtiya
vardr. Hidrojen gne, hidroelektrik, rzgr, jeotermal gibi
yenilenebilir enerji kaynaklarndan retilebilir.

Gnmzde yenilenebilir enerji kaynaklar arasnda gne-
hidrojen hibrid sistemi en verimli sistem olarak gze
arpmaktadr. Byle bir sistemde fotovoltaik paneller,
elektrolizr, yakt pili, Hidrojen (H2) depolama tank, ak
grubu, inverter (dntrc) gibi bileenlere ihtiya vardr.
Gne-Hidrojen Evi enerji dzeneinde sistemin ileyii u
ekildedir[19];

- PV paneller ile gne enerjisinden elektrik retilir,
- elektrolizr ile H2ve O2retilir,
- gazlar yer ve su stm iin depolama tankna alnr,
-kn katalitik hidrojen yakcs (1.5 kW) ile hidrojen
alevsiz yaklarak havalandrma sistemindeki hava stlr,
- ilave elektrie ihtiya varsa yakt pili devreye girer,
-yakt pilinde aa kan snn bir ksm suyu stmada da
kullanlr.

3.5. Yaplarda biyoktle enerjisi kullanm

Biyo enerjiye canllk enerjisi de denebilir. Btn canllar
gne enerjisi kullanrlar. Bu nedenle her trl biyolojik
madde enerji iermekte, yaklnca bu enerji aa
kmaktadr. Bitkiler fotosentez yaparak gne enerjisini
kimyasal enerjiye evirir ve depolar, bylelikle biyolojik
ktle ve organik madde kayna oluur, buna biyoktle
denir [20]. Biyoktle enerji teknolojisi kapsamnda; odun
(enerji ormanlar, aa artklar), yal tohum bitkileri
(ayiek, kolza, soya v.b), karbo-hidrat bitkileri (patates,
buday, msr, pancar, v.b), elyaf bitkileri (keten, kenaf,
kenevir, sorgum, vb.), bitkisel artklar (dal, sap, saman,
kk, kabuk v.b), hayvansal atklar ile ehirsel ve
endstriyel atklar deerlendirilmektedir. Biyoktle
yenilenebilir, her yerde yetitirilebilen, sosyo-ekonomik
gelime salayan, evre dostu, elektrik retilebilen, tatlar
iin yakt elde edilebilen stratejik bir enerji kaynadr.
Biyoktle dorudan yaklarak veya eitli srelerle yakt
kalitesi arttrlp, mevcut yaktlara edeer zelliklerde
alternatif biyoyaktlar (kolay tanabilir, depolanabilir ve
kullanlabilir yaktlar) elde edilerek enerji teknolojisinde
deerlendirilmektedir.

Biyoktleden; fiziksel sreler (boyut kltme-krma ve
tme, kurutma, filtrasyon, ekstraksiyon ve biriketleme)
ve dnm sreleri (biyokimyasal ve termokimyasal
sreler) ile yakt elde edilmektedir [21]. Konutlarda
biyoktle kaynandan; havasz rtme yntemi ile elde
edilen biyogaz elektrik retiminde, piroliz yntemi ile elde
edilen etanol snma amal, dorudan yakma yntemi ile
elde edilen hidrojen su stma amal kullanlmaktadr [13].

4. Sonu ve Tartma

Yenilenebilir kaynaklardan elde edilen enerjiler ok
eitlidir ve deiik alanlarda kullanlmaktadr. Bu tr
enerjilerin kullanlmas, dier enerji trlerine gre evreyi
ok daha az kirlettii ve snrl kaynaklara olan gereksinimi
azaltt iin ok evresel bir yaklam olmaktadr.

Kresel ve blgesel boyutta nemli enerji tketim payna
sahip olan, dolaysyla enerji kullanmdan kaynaklanan
sorunlarn ortaya kmasndan da sorumluluu olan
yaplarda, yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanlmasnn
evresel ve ekonomik adan yararlar salayaca aktr.
Trkiyenin taraf olduu 1994 ylnda klim Deiiklii
ereve Szlemesi, 2005 ylnda yrrle giren Kyoto
Protokol, Enerji Verimlilii Yasas ve Binalarda Enerji
Performans Ynetmelii gerei her alanda olduu gibi
yaplarda da enerji etkinlii salamak gerekmektedir.
zellikle yap yaam dngsnn kullanm aamasnda
yap ii konfor koullarn salamak iin ok enerji
1852
Yksek, . ve Esin,T.
tketilmektedir. Bu enerji miktarnn mmkn olduu kadar
azaltlmas kadar yenilenebilir kaynaklardan elde edilmesi
de yaplara enerji etkinlii ve ekolojik zellik salayan etkili
yntemlerden biridir.

Yenilenebilir enerji kaynaklarndan gneten aktif ve pasif
yntemlerle, stma, soutma, havalandrma, doal
aydnlatma ve scak su elde etmede, rzgr enerjisinden
yine aktif ve pasif sistemlerle havalandrma ve soutmada,
Jeotermal enerjiden stma ve soutmada, hidrojen
enerjisinden stma ve scak su temininde, yemek
piirmede ve elektrik ihtiyacn karlamada, biyoktle
enerjisinden snmada ve scak su temininde yararlanmak
mmkndr. Bunlarn uygun olduu durumlarda bir arada
kullanlmalar da gerekleebilir.

Bu yenilenebilir enerji trlerinden yaplarda kullanlabilecek
en uygunu gne enerjisi grlmektedir. nk Trkiye
gnelenme asndan ok uygun bir konumdadr.
zellikle gne enerjisinden yararlanmak iin basit
sistemlerin kullanld pasif yntemlerin uygulanmas
yaplarda enerji etkinlii iin nemli bir evresel yaklam
olmaktadr. nk bu yntemlerde, tasarm kararlaryla
sadece yapnn kendi elemanlar kullanlmakta ek
donanmlara genellikle gereksinim duyulmamaktadr.

Bu nedenle ncelikle daha basit ve dk maliyetli pasif
sistemler denenmeli, pasif sistemlerin yetersiz kald
durumlarda aktif sistemlerle desteklenmelidir.

lkemiz yenilenebilir enerji kaynaklar ynnden zengindir.
Bu nedenle yaplarda sadece gne enerjisi kullanm ile
snrl kalnmamal, biyoktle enerjisi rzgr enerjisi,
jeotermal enerji, hidrojen enerjisi gibi farkl alternatifler
arasndan blgeye uygun olan sistemler tercih edilmelidir.
Yaplarda kullanm aamasnda snma, soutma,
havalandrma, doal aydnlatma gibi konfor koullarnn
salanmasnda nemli miktarlarda enerji tketilmektedir.
Bu koullarn mmkn olduu yenilenebilir enerjilerle
salanmas, snrl ve kirletici enerji enerjilerin kullanmn
azaltt iin birok evresel ve ekonomik yararlar
salayacaktr. Ancak yenilenebilir enerji kaynaklarnn
yaplarda kullanlmasnn yaygnlamas iin ynetimler
tarafndan gerekli yasalarn ve dzenlemelerin
hazrlanmas, bunlarn uygulanmalar iin de yaptrmlarn
ve teviklerin olmas gerekli ve nemli grlmektedir.

Kaynaklar

[1] [Altn, V. Enerji Dosyamz, Bilim ve Teknik
Dergisi,Say: 470, Yeni Ufuklara Eki, 2007.
[2] BP Statistical Review of World Energy, June 2007.
Available at http://www.bp.com/statisticalreview
[3] Anonim, Energy Information Administration (EIA)
Turkey: Environmental Issues.
http://www.eia.doe.gov/emeu/cabs/turkenv.html
[4] Anonim, Vizyon 2023 Teknoloji ngrs Projesi
Enerji ve Doal Kaynaklar Paneli n Rapor, Tbitak,
Ankara, 2003.
[5] Anonim, INTERNATIONAL ENERGY AGENY, Online
Kaynak, http://www.iea.org/
[6] Anonim, 5627 Sayl Enerji Verimlilii Kanunu, 2007.
[7] Anonim, 27075 Sayl, Binalarda Enerji Performans
Ynetmelii, Ankara , 2008.
[8] Scheuer, C., Gregory, A., Reppe, P.,

Life cycle
energy and environmental performance of a new
university building: modeling challenges and design
implictions , Enerji and Building Volume 35, Issue 10,
pp. 1049-1064, 2003.
[9] http://tr.wikipedia.org/wiki/Yenilenebilir_enerji
[10] Esin, T., Yaplarda Pasif Tasarm Yntemleriyle
Yenilenebilir Enerji Kullanm, zolasyon Dnyas, Say
61, s.68-72, Eyll-Ekim 2006. stanbul.
[11] http://www.kobifinans.com.tr/tr/sektor/011902/16775/4
[12] Enerji Yolculuunda nemli Bir Durak, Bilgilendirme
Kitab, Diyarbakr Gne Evi, Diyarbakr, 2008.
[13] Sakn, E., Srdrlebilirlik Balamnda Mimaride
Gne Enerjili Etken Sistemlerin Tasarm esi
Olarak Deerlendirilmesine Ynelik Bir Yaklam,
YT, FBE, Doktora Tezi, stanbul, 2006.
[14] erefhanolu, M., Gne Inmlarndan Yararlanma
ve Korunma, YT Basmevi, stanbul, 1988.
[15] http://www.baulinks.com/webplugin/2005/i/1022-
rehau.jpg
[16] http://farm3.static.flickr.com/2359/2139274930_5c7be
4866d.jpg
[17] [http://www.earthenergysystems.com/for_architects
[18] http://www.kcpl.com/residential/images/geoheatpump.j
pg
[19] Tabakolu, ., Hidrojen Enerjisi & Hidrojenin
Binalarda Kullanm, F. znur Tabakolu, Enerji-
Ekoloji Paneli, Diyarbakr, 21.11.2007
[20] Gksu, ., Gne Kent- Gne Enerjili Yerleim
Modeli, Gne Kitaplar, Ankara,
[21] Karaosmanolu, F., Yenilenebilir Enerji Kaynaklar ve
Trkiye, Gr Dergisi, stanbul, Mart-Nisan 2003.
1853
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye

IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye

ALIVER MERKEZLERNDEK GRLT SEVYELERNN LLMES

TO MEASURE NOISE LEVELS IN SHOPPING CENTERS


Sezgin ERSOY
a, *
Ouz GRT
b

a,*
Marmara niversitesi, stanbul, Trkiye, E:posta: sersoy@marmara.edu.tr
b
Marmara niversitesi, stanbul, Trkiye, E:posta: ogirit@marmara.edu.tr


zet

Younlaan ve hzlanan gnmz yaantsnda grltnn
birey ve toplum zerindeki olumsuz etkileri giderek
artmaktadr. Gerek evresel faktrlerden kaynaklanan
gerekse elence uruna yaplan aktivitelerden
kaynaklanan grlt fizyolojik ve psikolojik etkiler
yaratabilen bir olgudur. Yaplan bu almada, Alveri
merkezlerinde lmlerler yaplmtr. lmler iin IEC
651 standardn destekleyen el tipi bir ses seviye leri
kullanlmtr. Alveri sresince ISO 1996:2003
standardna gre farkl noktalardan ses lmleri yaplm,
lmlerin ortalamalar hesaplanm, karlatrmalar
yaplm ve grafikleri izilmitir. Bu almann sonular,
sosyal aktiviteler srasnda aa kan grlt
miktarlarnn lm ve etkileri ile ilgili gelecek almalar
iin yararl olacaktr.

Anahtar kelimeler: Grlt, Sosyal aktiviteler, Grlt
lm

Abstract

In today's life, which is becoming more crowded and
faster, the bothering effects of noise on individual and
society are increasing. The noise arriving from whether
environmental elements or social activities are a
phenomenon that has physiological and psychological
effects. In this paper, noise level is measured during a
shopping in Shop Center. A hand-type sound level
meter, which supports IEC 651 standard, is used for
measurement. Sound measurements are made from
different points of shop center area before and during the
shopping according to the ISO 1996:2003 standard, the
mean of the measurements are calculated, results are
compared and graphs are drawn. The results of this study
are useful for the future studies on measurement of noise
during social activities and its effects subjects.

Keywords: Noise, Social activities, Noise Measurement

1.Giri

Grlt istenmeyen sestir. Bu adan grlt ses ve
titreime gre greceli bir tanmdr. Grlt, sadece insan
rahatsz etmekle kalmayp, ayn zamanda fizyolojik ve
psikolojik sorunlar yaratabilen, insan ve toplum saln
ciddi biimde tehdit edebilecek bir olgudur. Yaplan
aratrmalar, grltnn insanlarn organik, sinirsel ve
psikolojik yaplarnda olumsuz etkiler yaptn
belirtmektedir. [1]

1.1. Grltnn nsan Fizyolojisine Etkileri
Grltnn nsan Sal zerindeki Etkilerini u Balklar
Altnda Toplayabiliriz :

Psikolojik Etkiler: Davran bozukluklar, fkelenme, genel
rahatszlk duygusu, sklma Fiziksel Etkiler: Geici veya
kalc iitme hasarlar

Fizyolojik Etkiler: Vcut aktivitesinde deiiklikler, kan
basncnda art, dolam bozukluklar, solunumda
hzlanma, kalp atlarnda hzlanma, ani refleksler.

Performans Etkileri: veriminde azalma, younlama
bozukluu, hareketlerin engellenmesi. Aratrmalar, geici
iitme kayplarnda grltnn kesilmesinden iki dakika
kadar sonra 25dB ya da daha az iitme kaybnn ortaya
ktn gstermektedir. Ayrca gnde 8 saat, haftada 5
gn bir barma sesinden daha yksek iddette olmayan
duraan grltye yllarca maruz kalan kiilerde ise kalc
iitme kayplar olabilecei artc gelebilir. Ancak
aratrmalar bu tr kayplarla, ani patlamalar tarzndaki
grltye maruz kalma sonucu ortaya kan iitme
kayplarnn benzer zellikler tadn gstermektedir.[2]



Bunlara ek olarak, grlt kiilerde bitkinliin
kroniklemesini ve vcudun direncini azaltarak hastalklara
yakalanma ihtimalini artrmaktadr. Son aratrma
sonularna gre fetus ve prematre doumlar zerinde
grltnn olumsuz etkileri olduu anlalmaktadr.
Meydana getirdii olumsuz etkilere bal olarak grlt
seviyeleri baz aratrmaclar tarafndan izelgedeki gibi
derecelendirilmektedir.

izelge 1. Grlt seviyelerinin fizyolojik etkileri [2]

1.
Derece
30-65 dB
konforsuzluk, rahatszlk, fke,
uyku dzensizlii ve
konsantrasyonsuzluk
2.
Derece
65-90 dB
kan basnc art ve
atlarnda hzlanma, ani
refleksler
3.
Derece
90-120
dB
fizyolojik reaksiyonlarn
artmas
4.
Derece
120-135
dB
i kulakta kalc hasar,
dengenin bozulmas
5.
Derece
140 dB ciddi beyin tahribat

2.Yntem

Grlt lmleri iin kullanlan ses seviye leri (Sound
Level Meter) IEC 651 standardna uygun zellikte, ISO
9001, CE ve IEC1010 sertifikal olup (Uluslararas
Elektroteknik Komisyonu), el tipi SL 4001 type 2 ses seviye
1854

Ersoy, S. ve Girit, O.

leridir. ISO 19961.2003 standard ile lm yapmaya
uygundur.[3]



ekil 1. Ses seviye leri


3.Sosyal Ortamlarda Grlt

Grlt insanlarn var olduu her yerde az ya da ok
mevcuttur. alma hayatnda maruz kaldmz grltler
sosyal yaantdakine nazaran daha yksektir ve salk
riskleri de buna gre daha ardr. Sosyal yaantdaki
grltler endstrideki kadar ar etkileri olmasa da
zamanmzn hastal stresin, bata gelen nedenlerinden
biri olmaktadr. Grltnn motivasyon ve
konsantrasyonun azalmasna, ba arsna ve yorgunlua
neden olduu bilinmektedir. Bunlar ise yaamn kalitesinin
dmesine neden olur.

alma ortamlarnda grltnn denetimi ynetmelik ve
yasalar ile dzenlenmitir. Sosyal hayatta da dzenlemeler
vardr, bu dzenlemeler evre ve Orman Bakanlnn
evresel Grltnn Deerlendirilmesi ve Ynetimi
Ynetmeliinde (2002/49/EC) belirtilmitir. Ancak
ahslarn bahsi geen stres unsurlarndan kendini
korumasnda ynetmeliklerin tesinde kendi abas
gerekebilir.[4]

Sosyal ortamlarda ki grltnn sresini belirleyen
ahslara zel bir ynetmelik yoktur.

3.1. Alveri Merkezleri

Alveri merkezleri grltnn yksek olmamasna
ramen srekli sesin olduu yerlerdir. Alveri yorgunluu
denen olgunun iinde alveri boyunca maruz kalnan
grltnn de etkisi vardr.

Maazalar alma saatlerinde mterilere orta dzey
seste mzik dinletir. Gnnn birka saatini alverile
geiren bir insan, fiziksel olarak iyi hissetse dahi zihinsel
bir yorgunluk hisseder, bunun nedeni alveri
merkezlerindeki maaza mzik sesleri ve insan
kalabalnn oluturduu grltdr.

Byk alveri merkezlerinin mimarisi grlty en uygun
biimde insanlardan uzaklatracak biimde tasarlanr.
Katlar birbirinden tamam ile ayrlmaz, asma katlar
kullanlarak sesin rahata ilerleyip boluklarda azalmas
salanr. Alveri merkezlerinde en yksek grlt
elence merkezlerinde ve restoran bulunduu katlarda
oluur.


3.2. Alveri Merkezlerinde yaplm grlt lmleri

izelge 2. Grlt seviyelerine ait renk skalas



Alveri merkezlerinin lm gn baz alnarak grlt
haritas karlmtr. ki dakikada bir lm deeri alnm,
lmler maazalarn dnda ortak kullanm alanlarnda
gerekletirilmitir. Grlt seviyelerine ilikin renk skalas
izelge.2..de gsterilmitir.

4. Bulgular

4.1.Birinci lm Noktasna likin Sonular

Birinci lm noktasna ilikin grlt seviyesi lm
03.02.2008 tarihinde yaplmtr.
-1. Kat
60,0
65,0
70,0
75,0
80,0
85,0
90,0
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29
lmler

l
e
n

d
e

e
r
l
e
r
Ortalama deeri 73,0




ekil 2. Birinci lm noktasna ait -1. kat grlt lm
ve grlt haritas

lm deerlerinden karlan grafikler aada verilmitir.
Grlt sevileri renklerle ifade edilmitir.
1855

Ersoy, S. ve Girit, O.

Zemin. Kat
55,0
60,0
65,0
70,0
75,0
80,0
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29
lmler

l
e
n

d
e

e
r
l
e
r
Ortalama deeri 69,1




ekil 3. Birinci lm noktasna ait zemin kat grlt
lm ve grlt haritas

1. Kat
55,0
60,0
65,0
70,0
75,0
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29
lmler

l
e
n

d
e

e
r
l
e
r
Ortalama deeri 67,5




ekil 4. Birinci lm noktasna ait 1. kat grlt lm ve
grlt haritas

2. Kat
60,0
62,0
64,0
66,0
68,0
70,0
72,0
74,0
76,0
78,0
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29
lmler

l
e
n

d
e

e
r
l
e
r
Ortalama deeri 70,6




ekil 5. Birinci lm noktasna ait 2. kat grlt lm ve
grlt haritas

3. Kat
70,0
71,0
72,0
73,0
74,0
75,0
76,0
77,0
78,0
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29
lmler

l
e
n

d
e

e
r
l
e
r
Ortalama deeri 74,6





ekil 6. Birinci lm noktasna ait 3. kat grlt lm ve
grlt haritas

1856

Ersoy, S. ve Girit, O.

4. Kat
70,0
72,0
74,0
76,0
78,0
80,0
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29
lmler

l
e
n

d
e

e
r
l
e
r
Ortalama deeri 74,6




ekil 7. Birinci lm noktasna ait 4. kat grlt lm ve
grlt haritas

Alveri merkezine ait toplam grlt seviye ortalamas
71,6 dB (A) olarak saptanmtr. Kat krokilerine
baktmzda orta blmler ve belli noktalarda yap ii
balkonlar oluturularak katlarn birbiri ile fiziksel balants
sadece merdiven boluklar ile snrl kalmamtr. Bu da
katlarda oluan sesin bu boluklar aracl ile yaylmasn
ve azalmasn salamaktadr. lmlerde en yksek
deerler 3. ve 4. katta ortalama 74,6 db olarak restoran
katnda ve bodrum katta kattaki elence merkezinde 73,0
db olarak llmtr. llen deerlerin ortalamas insan
iitme saln 2.derecede olumsuz ynde etki dzeyinde
bulunmaktadr. Uzun sre bu ortamlarda bulunmad
takdirde sal olumsuz ynde etkilemeyecei
sylenebilir.

4.2. kinci lm Noktasna likin Sonular

kinci lm Noktasna alveri merkezi grlt seviyesi
lm 23.12.2007 tarihinde yaplmtr. lm
deerlerinden karlan grafikler aada verilmitir.
lmlerde en yksek deerler restoran katnda ve birinci
kattaki sinema blmnde llmtr. En yksek deer
zemin katta (74,1 db) izlenmitir. llen deerlerin
ortalamas insan iitme saln olumsuz ynde
etkileyecek dzeyde deildir. Alveri merkezi toplam
grlt ortalamas 72,2 dB(A) olarak saptanmtr.

-1. kat
65,0
66,0
67,0
68,0
69,0
70,0
71,0
72,0
73,0
74,0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
lmler

l
e
n

d
e

e
r
l
e
r
ortalama deer 71,1

ekil.8. -1. kat grlt lm

Zemin. kat
70,0
71,0
72,0
73,0
74,0
75,0
76,0
77,0
78,0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
lmler

l
e
n

d
e

e
r
l
e
r
ortalama deer 74,1

ekil.9. Zemin kat grlt lm

1. kat
68,0
69,0
70,0
71,0
72,0
73,0
74,0
75,0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
lmler

l
e
n

d
e

e
r
l
e
r
ortalama deer 71,5

ekil.10. 1. kat grlt lm

2. kat
68,0
69,0
70,0
71,0
72,0
73,0
74,0
75,0
76,0
77,0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
lmler

l
e
n

d
e

e
r
l
e
r
ortalama deer 72,5

ekil.11. 2. kat grlt lm

4.3. nc lm Noktasna likin Sonular

nc lm Noktasna alveri merkezi grlt
seviyesi lm 01.03.2008 tarihinde yaplmtr. lm
deerlerinden karlan grafikler aada verilmitir.
1857

Ersoy, S. ve Girit, O.

-1.Kat
60,0
62,0
64,0
66,0
68,0
70,0
72,0
74,0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
lmler

l
e
n

d
e

e
r
l
e
r
Ortalama 67,9



ekil.12. -1.kat grlt lm ve grlt haritas


Zemin.Kat
59,0
61,0
63,0
65,0
67,0
69,0
71,0
73,0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
lmler

l
e
n

d
e

e
r
l
e
r
Ortalama 66,9




ekil.13. Zemin kat grlt lm ve grlt haritas

1.Kat
55,0
57,0
59,0
61,0
63,0
65,0
67,0
69,0
71,0
73,0
75,0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
lmler

l
e
n

d
e

e
r
l
e
r
Ortalama 63,7




ekil.14. 1. kat grlt lm ve grlt haritas

lmlerde en yksek deerler restoran katnda
llmtr. llen deerlerin ortalamas insan iitme
saln olumsuz ynde etkileyecek dzeyde deildir.
Alveri merkezi toplam grlt ortalamas 67,4 dB (A)
olarak saptanmtr.

2.Kat
60,0
62,0
64,0
66,0
68,0
70,0
72,0
74,0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
lmler

l
e
n

d
e

e
r
l
e
r
Ortalama 67,0



ekil.15. 2.kat grlt lm ve grlt haritas
1858

Ersoy, S. ve Girit, O.

lmlerde nc lm Noktasna grlt ortalamas
dier alveri merkezlerinden daha dk kmtr.
Yaplan gzlemde lm yaplan tarihte buradaki insan
younluunun dier alveri merkezlerinden az olduu
Mimari yapda her kat iki kattan olumaktadr, tm katlarn
birbirine fiziksel olarak baland boluklar dier alveri
merkezlerine gre daha azdr.

Ayrca bu noktalarda nc lm Noktasnda bol
miktarda saks bitkileri bulunmaktadr. Bu da sesin katlar
arasnda rahat bir ekilde ilerlemesini engellemektedir.
grlmtr. Ayrca nc lm Noktasnn mimari
yapsnn dierlerinden daha farkl olduu gzlenmitir.

5.Sonular

Sonular irdelendiinde mevcut olan grlt orann insan
saln tehdit etmeyecei sylenebilir. Ancak ortamda
uzun sre bulunan kiilerin ve alan personelin durumlar
gz nne alndnda grltnn kontrol edilmesi
gerektii sonucuna ulaabiliriz. Alveri merkezlerinin
uluslararas standartlara uygun mimari yaps grltnn
yksek seviyelere ulamasn engellemektedir. Ancak
lm yaplan noktalar arasnda ve yine bu noktalara ait
katlarda deiik sonulara ulald da grlmektedir.
Bunun nedeni katlarda farkl tip iletmelerin olduu
sylenebilir. Alveri merkezlerinde bulunan ses yutan
yapsal faktrler ile bu alanlarda bulundurulabilecek saks,
resimler, v.b. gibi unsurlar grlt seviyesinin kn
engelleyebilecektir.

Kaynaklar

[1] ncir Glten.(1981/2) Grlt ve Zararl Etkilerinden
Korunma Yollar.Verimlilik dergisi. MPM yaynlar.
[2] yeri hekimlii ders notlar, Trk Tabipleri Birlii
5.Ders Notlar; Prof. Dr. .Hzalan
[3] http://search.ni.com/nisearch/main/p?q=IE
[4] evre ve Orman Bakanl evresel Grltnn
Deerlendirilmesi ve Ynetimi Ynetmelii (2002/49/E

1859
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye
IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye
EVREYE DOST MEZARLIK (EKOLOJK MEZARLIK) PLANLAMA
YAKLAIMLARI VE DNYA KENTLERNDEN RNEKLER

ENVIRONMENTALLY FRIENDLY (ECO-CEMETERY) CEMETERY
PLANNING APPROACHES AND CEMETERY SAMPLES OF WORLD
CITIES:

Aysel USLU
a, *

a, *
Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi, Ankara, Trkiye, E-posta: uslu@agri.ankara.edu.tr

zet

Dnya, artan nfus, hzl kentleme ve buna bal olarak
evresel bozunumun yaand rahatsz edici bir sreci
yaamaktadr. Gnmzde her geen gn daha fazla
hissedilen evre kirlilii, doal kaynaklarn kayb gibi
problemlerin zm iin, gnlk yaamn her alannda
yeni yaklamlar ve kavramlar kentlerin gndeminde
ncelik kazanmaktadr. evresel etkileri en aza indirgemek
amac ile, yeil hareket, ekolojik yaklam,
srdrlebilir geliim, yeil kentleme gibi pek ok
benzer kavramlar tamaman farkl alanlarda olduka
nemli bir rol oynamaktadr.

Doal kaynaklarn kayb ve evre kirlilii gibi problemlerin
azaltlmas ya da nlenmesinde olduka nemli role sahip
olan yeil, ya da ekolojik yaklamlar kent planlama ve
tasarm gndeminde ncelikli konulardr. Gelimi
lkelerde, yerleim alanlarnda kanlmaz bir alan
kullanm biimi olan mezarlklar da ekolojik, evreyi (hava,
toprak, su kaynaklar vb.) daha az kirleten alanlar olarak
grld planlama yaklamlar eilimi artmaktadr. Bu
almada, son yllarda zellikle Amerika Birleik
Devletleri, Kanada ve Avrupadan baz kentlerde grlen
evreye dost ekolojik mezarlk planlama, ve ynetim
yaklamlarn aklanmaktadr. alma genel olarak
evreye duyarl daha az kirletici mezarlk yaklamlarndan
rnekler vermektedir. almada zellikle farkl dinlere ait
mezarlklardan rnekler verilmekte ve salkl yaam
ortam olarak kentlerde mezarlk alanlar iin evreye
duyarl yaklamlar tartlmaktadr.

Anahtar kelimeler: evreye dost mezarlk, ekolojik
mezarlk, yeil mezarlk, kirleticiler, kent planlama

Abstract

The world is living a disturbing period because of growing
population, rapid urbanization and environmental
degradation. Nowadays, the new approaches and terms in
the field of daily life which will be the solution of
environmental problems, the loss of natural resources etc.
are getting priority in the agenda of cities. Many similar
terms such as green movement, ecological
approaches, sustainable development, green
urbanization play an increasingly important role in the
purpose of minimizing environmental degradation in totally
different areas.

Green (ecological) movements or approaches in the field
of urban planning, which are playing crucial important role
the minimizing or preventing of the loss of natural
resources and environmental problems, are the priority
subjects in the urban planning and design agenda. In the
developed countries, cemeteries as the inevitable form of
land use in cities are planned with ecological approaches.
In this study; environmentally friendly cemetery planning
and management approaches, which are seen especially
USA, Canada and some cities from Europe are clarified.
Generally, this study gives some samples of eco-cemetery,
environmentally friendly and has less pollutant. The study
especially gives some cemetery samples from different
religions and discusses environmentally friendly
approaches for cemeteries in the cities as healthy urban
habitats.

Keywords: environmentally friendly cemeteries, eco
cemetery, green burial, pollutants, urban planning

1. Giri

Mezarlklarn temel ilevi, l bedenlerin kamu saln
tehlikeye atmadan topraa dnmn saland
depolama alanlar olmasdr. Ayrca, geride kalanlar iin
ziyaret, hatrlama ve sembol alanlardr. Ancak,
mezarlklar, ilahiyat, sanat tarihi, antropoloji gibi disiplinler
iin dini, sembolik, ruhani anlam iermekle birlikte kent
planlama yada ekoloji ile ilgilenen bilim dallar iin nemli
ekolojik reserv alanlar yada potansiyel yeil alan olarak ilgi
grmektedir[1]. Her yn ile ele alndnda bu alanlar,
aslnda yaam alanlar olarak yerleim alanlar iin
vazgeilmez alan kullanm biimidir. Artan ekoloji bilgileri
ve evre sorunlar karsnda zm aray ierisinde olan
planc, mezarlk yneticileri ve evreye kar daha
sorumluluk hisseden kentliler, mezarlk alanlarnda da
evreye daha duyarl yaklamlar barndran ekolojik
mezarlklar gndeme getirmektedirler.

evre kirlilii konusunda duyarlln art kaynak
kullanm, enerji retimi gibi yaamn her alannda ekolojik
kayglarla hareket edilmesini gerektirmektedir.ada
kentlerde, alan kullanm, planlama, ekolojik yerleimler,
yeil kentler, enerji etkin kullanm gibi konular, evreye
dost rnlerin kiisel bakm rnlerinden kent- blge
leine kadar her planlama alannnda kendine yer
bulmutur. Ekolojik kayglarn etkin olduu alanlardan birisi
de mezarlk alanlardr.


2. Mezarlk ve evre likisi

1860
Uslu, A.
Mezarlklar, l bedenlerin yaam mekanndan ayr bir
yerde tutulmas gerekliliinden domutur. Akta kalan ve
uygun ekilde gmlmeyen ller belirli sre sonra
rmeye balar ve koku salarak, mikrop remesine
neden olabilir. lm anndan 34-36 saat sonra anaerob
bakterilerin ve vcuttaki sindirici bir takm enzimlerin
etkisiyle yumuak vcut blmleri erimeye balar.
Kokuma sreci srasnda oluan bir takm gazlar, evreye
yaylr. Bu gazlarn ierisinde indol, skodol, hidrojen slfr,
deiik karbon bileikleri saylabilir. Bu evre 3-4 ay
srmektedir. Bu evreden sonra aerob mikroorganizmalarn
etkisi balar. Sz konusu mikroorganizmalarn etkisi,
topran zelliklerine, nem oranna, topraktaki oksijen
miktarna baldr. Topraktaki bcek ve solucanlarda sz
konusu paralanmay hzlandrr.Taban nemli mezarlarda,
seroadipoz deiiklikler meydana gelir ve beden uzun
sre bozulmadan kalabilir. Cesetlerin su altnda kalmalar
durumun da da ayn etki ortaya kar[2].

Canl vcudu lmden sonra zerinde kolayca pek ok
hastalk etkeninin reyebilecei ortam haline geldiinden
llerin, yaayanlardan farkl mekanlarda depolanmalarn
gerektirmitir. ok eski alardan beri llerin saklanmas
corafik koullar, iklim, dini inanlar, geleneksel ve
toplumsal davran zellikleri, salk kayglar ve kentsel
koullara bal olarak biimlenmitir.

Gm biimlerine ve daha sonra mezarlklarda yaplacak
uygulamalara bal olarak mezarlk alanlar bazen evre
saln tehdit eden, yer alt su kaynaklarnn kirlenmesine
neden olan, fauna ve flora zerinde olumsuz etkiler neden
olan alanlar haline gelebilir. Oysa, uygun yntem ve doru
yer seimi ilkeleri uygulandnda mezarlk alanlar,
barndrdklar fauna ve flora ile zel ekolojik alanlardr.
Kentlerdeki dier arazi kullanm biimlerinden farkl olarak,
kentsel rantn yksek olduu alanlarda bile zellikle felsefi
ve dini anlamlar nedeni ile kolaylkla farkl ilevlere
dntrlemezler.

Dinsel, ekolojik, folklorik ve rekreasyonel ilevleri bata
olmak zere ok sayda ilevi bulunan mezarlklar, zellikle
byk kentlerde giderek azalan yeil alanlar iinde nemli
bir paray oluturmaktadr[3]. nceleri kent dnda kalan
mezarlklar, zamanla kentsel yerleim alanlar arasnda
kalm ve yaama mekanlar ile i ie girmitir. Kent
mekan iinde veya yakn evresindeki bu alanlar kentin
yeil alanlarn ve ekolojik koridorlarn da birbirine
balayan organik balar oluturmaktadr.

Mezarlk iin yeterli byklkte ve uygun zelliklere sahip
yer seimi en nemli evresel konudur. Mezarlk
byklnn saptanmasnda kentin nfus projeksiyonu,
lm oran gibi demografik veriler ile bir mezar yaps iin
gerekli alan bykl dikkate alnr. Artan nfusa paralel
olarak mezarlk alan gereksinimi de her geen gn
artmas ise en nemli sorundur.

Mezarlk alan topra su tutmamal, geirgen yap da ve
mikroorganizma faliyetleri yeterli dzeyde olmaldr. ok
gevek zeminli araziler, kayalk ve ok sert zeminli araziler
uygun deildir. Toprak zellikleri mezarlarn kazlmas ve
lnn zlmesi ynnden nem kazanmaktadr. Ayrca,
mezarlklar yer alt su havzalar, ve ime suyu
kaynaklarndan uzak olmaldr. Bu amala, andezit,
topraksz zeminler seilmemelidir.Bu tr zeminlerde;
cesedin ryp topraa karmasnn kolayl
salanmaldr. Bu nedenle; toprak zeminler, kum, akl,
karm olan alvyon zeminler mezarlk iin uygundur.
Eim; %0-10 arasnda olmaldr. Genel bir ilke olarak eimi
% 15in zerinde olan alanlar mezarlk yeri olarak
seilmemelidir. Ynlenme kuzey bakarl alanlarda cesedin
rmesi daha zaman alaca dncesi ile gney bakarl
alanlar seilmelidir[4].

ok dz araziler drenaj sorunlar nedeniyle mezarlk yeri
olarak uygun deildir. Kaz ve dolgu gerektirecek kadar
eimli alanlar da tercih edilmemelidir.

l bedenin ayrmas ile potansiyel kirletici (karbon,
amonyak, klor, slfat, sodyum ve potasyum esasl
elementler) kimyasal aa kabilir. nsan vcudunda
bulunan elementler izelge 1 de verilmektedir[5].

izelge 1 nsan vcudunda bulunan temel elementler
( ortalama 70 kg.arlnda bir insan iin standart
kompozisyon).

Element Ktle (gr.)
Oksijen 43000
Karbon 16000
Hidrojen 7000
Nitrojen 1800
Kalsiyum 1100
Fosfor 500
Slfr 140
Potasyum 140
Sodyum 100
Klor 95
Magnezyum 19
Demir 4.2
Bakr 0.07
Kurun 0.12
Kadminyum 0.05
Nikel 0.01
Uranyum 0.00009
Toplam vcut ktlesi 70000

izelge 2 de ise, insan vcudundaki doku ve arlklar
verilmektedir. (Ortalama 70 kg.arlnda bir insan iin).

Doku Ktle (gr.)
Toplam vcut ktlesi 70000
skelet Kas 28000
Adipose doku 15000
Kemik 5000
Kkrdak 1100
Periartikular doku 900
lik 3000
Deri 4900
Cier 1800
Beyin 1400

Doku ve organlarn ayrmas ile aa taban sular ya
da toprak kirlilii szkonusu olabilir.

2.1. Ayrma faktrleri

Mezarlk planlama ve ynetiminde evresel konular
dorudan ilgilendiren bir baka faktr l bedenin ayrma(
rme) ve topraa karma sresine dorudan ya da
dolayl etkileyen faktrlerin varldr. l bedenin
ayrmasn belirleyen dsal faktrler ;
1861
Uslu, A.
Topran zellikle mikrobiyolojik yaps ile fiziksel
zellikleri (tekstr, strktr, porpzite,
havalandrma koullar gibi)
Topran PH derecesi( zellikle ntral topraklarda
ideal ayrma sreci olmaktadr),
Gm derinlii (vcutta ayrma aktivitesini
yapacak olan omurgal ve omurgaszlarn eriimi
iin ),
Toprak nemi (nem yksek olduunda ayrma
hz kesilir)
Mevsimsel yer alt su seviyesi
klimsel faktrler
Tabutun yapld ya da boyand malzemeler,
tekstil rleri(tabutla gmde ).
l bedenin ayrmasn belirleyen isel faktrler ise
aada sralanmtr,
Ayrmay balatacak bakteriyel faliyetleri elimine
edecek beden zellikleri( otopsi sonras gibi),
Koruyucu uyugulamalar( formaldehid bazl
maddelerle yaplan mumyalama gibi)
Yine bakteriel aktiviteyi engelleyecek ila ve
kimyasallarn uygulanmas (antibiyotik ,
kemoterapi gibi)

Ayrmann hzl ve kolay olmas toraa dnm
salayacaktr.

3. Mezarlk Ve Din likisi

Tarih boyunca toplumlar farkl nedenlerle (dini, arazi ktl,
gelenekler vb) llerini, yakma, dorudan yada
mumyalayarak topraa gmme, doaya olduu gibi terk
etme, gibi farkl teknikleri uygulayarak yaam alanlarndan
farkl alanlara hatta ilk alarda yaam mekanlarnda
depolanmlardr.Yerleim alanlarnda oluturulan dzenli
mezarlklarn gemii, antik dneme kadar uzanmaktadr.

Mezarlk biimlenmesinde; gm biimleri en nemli
etkendir. Gm biimleri ise byk oranda dini inanlarn
getirdii kurallar ve ynlendirmelerle belirlenmitir. Dnya
genelinde; l, dinin izin verdii yada yasaklad
yntemlere gre yaklmakta yada dorudan topraa
gmlmektedir.

slam dinine gre l dorudan topraa , en ksa zamanda
topraa karmasna olanak verecek ekilde gmlmelidir.
Kuran da ak ve kesin bir hkm bulunmamakla birlikte
slamiyette ssl ve dikkat ekici mezarlar yaplmas ho
grlmemitir. Belli bal fkh kitaplarnda lnn nasl
gmlecei ve mezarlarnn nasl yaplaca belirtilmitir.
Buna gre; l topraa kble ynnde konulduktan sonra
mezarn zeri kerpi veya kam ile rtlr, toprak verilir.
Mezar ta, tahta gibi maddelerle rtmek; keli olarak
tula, kire, tahta vs. gibi eylerle ina etmek uygundur.
Mezar, toprak seviyesinden bir kartan fazla
olmamaldr[6].

Mezar zerine yap yaplmamas ve mezarlklarda bulunun
aa ve bitkilere zarar verilmemesi istenir.

Bir islam mezar yaps ortalama 200 cm. boyunda, 100 cm.
derinliinde ve 80 cm. eninde bir lahitdir. Lahit zerine
serilen kapak 80 cm.boyunda, 40 cm. eninde ve 10 cm.
kalnlndadr. Toplam karlan toprak miktar 1.6 m,
beton miktar= 0.878mdr.Ve gm yapldktan sonra
lahit iine konan toprak miktar 0.9m, kapak st toprak
kalnl ise ortalama 50 cm. cir.Bunun zerine mezar ta
konulmaktadr. Topraa herhangi bir ilalama
uygulanmamaktadr. Ancak Mezarlk alanndaki yol
aalar vb. bitkilere ilalama yaplmaktadr.

Mezarlk projelendirilmesinde; ada, parsel ve sirklasyon
sisteminin tesisinde kble yn (mezarlarn ksa
kenarlarnn kble dorultusunda olmas gereklidir)
belirleyicidir.

slam dini mezarlara saygy ve yeil dokuca zengin
mezarlklar nermektedir. Eski slam mezarlklarnn bu
adan bakldnda bitkisel doku asndan zengin olduu
dikkat eker. slam mezarlklarnda doal olarak yetien
trler yannda Cupressus sp.(Servi) bata olmak zere,
pek ok aa, al ve iek trlerine yer verilmektedir[7].

Hristiyanlkta dorudan topraa (tabut iinde) gm
yaplabildii gibi, yakma yntemi ile de l topraa
gmlmektedir. Gm tercihleri, bireylere, inanlara,
ekonomik faktrlere bal olarak farkllk gstermektedir.
rnein Bat lkelerinde gm ve katholizm arasnda
gl bir iliki vardr.Katholik talya, rlanda ve Fransada
dier Avrupa lkelerine gre yakma daha az tercih
edilmektedir[8].

4. Ekolojik Mezar Kavram ve rnekleri

Hzl kentleme, evresel kayglar mezarlk alannda da
yeni yaklamlar gndeme getirmitir. Ekolojik mezarlk
ya da dier isimleri ile yeil mezarlk, doal gm alan
kavramlar, bat medeniyetlerinde ne kmtr. Bu
kavram, ekolojik dng ierisinde yer alan ve evresel
dnm destekleyen bir yaklamdr. Ekolojik mezarlk,
l bedenlerin doaya dnm en ksa zamanda
salayacak ve kirletici unsurlar iermeyecek gm
yntemleri ve mezarlk planlama anlayn ifade
etmektedir.

Eko mezarlklar bata gm tipleri olmak zere evresel
adan srdrlebilirlii salayan, doal yollardan geri
dnm kapsayan yaklamdr.Tabut yapmnda
kullanlan odun, elik yada dier metallerin azaltlmas ve
gm srasnda lye uygulanan kimyasal ilemlerin
evreye verecei kirletici unsurlar nedeni ile yeni yntemler
nermektedir. Mezarlklarn yer seiminde ve
planlanmasnda doal peyzaj zelliklerinin en yksek
oranda korunmasn ve fauna ve florann gelitirilmesini
zendirmektedir.

Ekolojik mezarlklarda temek ama, mezarlklarn,
bulunduklar alan iinde yer alt sular, doal bitki rts,
faunaya daha az olumsuz etki yapmas, doada daha hzl
znen malzemelerin kullanlmas ve bireyin ekolojik ayak
izini daha kltmesi esasna dayanr. Ekolojik ayak izi,
bireyin gda, konut yada enerji gereksinimleri iin
kulland toprak, su, orman vb. doal kaynaklarla
gezegende yaratt izi ifade eder. Ekolojik ayak izinin
bykl, doa da yaplan tahribatn da bykln
ifade etmektedir[9]. Ekolojik ayak izinin kltlmesini
hedefleyen ekolojik mezarlk yaklam iin, mezarln yer
seimi, gm biimleri, mezar yaplar, ve mezarlkta
yapsal ve bitkisel tasarm konular ele alnmaktadr.

1862
Uslu, A.
Yakma yada tabut ierisinde topraa yaplan gm ile
evreye olan etkiler nedeni ile gndeme getirilmitir.
rnein Amerika Birleik Devletlerinde her yl yaplan
gm ilemi ( her yl 22.500 mezarlkta ve 2.5 milyondan
fazla insann gmlmesi sonucunda) srasnda;

30 milyon kereste( 70.000m) tabut iin,
90.272 ton elik ( yine tabut iin),
14.000 ton elik ( mezar iin),
2.700 ton bakr ve bronz (tabut iin),
1.636.000 ton beton (mezar iin),
872.060 gallon (3.130m) mumyalama svs
formaldehit kullanlmaktadr. Koruyucu kimyasal
olarak formeldehid kullanmnn kanserojen
olabilecei de bildirilmektedir[10]. ilemi srasnda
formaldehidin okside olarak formik asite
dnt ve atmosfere verildii de
beliritlmektedir. Ayrca yakma ilemi ile yksek
oranda enerji harcanmas da bu yntemein
ekolojik unsurlar iermedii vurgulanmaktadr. Bu
gm yntemleri yerine, kanserojen madde
kullanmnn olmad ve enerji tketilmeyen bir
yntem olarak, ekolojik mezarlk ve eko-defin
nerilmektedir.

Modern bir gr olarak doal gm kavram ilk defa
ngilterede 1993 ylnda (Carlisle Cemetery) balam ve
daha sonra dier lkelerde yaygnlamtr. Amerika
Birleik devletlerinde, ilk eko-mezarlk 1998 ylnda
Ramsey Creek mezarl ile kurulmutur [11]. Doal Gm
Merkezine (Center for Natural Burial) gre ngilterede
yzlerce ekolojik mezarlk vardr, bunu Amerika Birleik
Devletlerinde ve daha sonra Kanada, Yeni Zelanda, Gney
Afrika ve hatta inde de planlan ekolojik mezarlklar
izlemektedir. Oysaki, krsal mezarlk hareketleri ve lnn
doal bir dng ierisinde ve doal bir peyzajda
gmlmesi geleneinin balangc henz 1803 de Pariste
Pere-Lachaise mezarlnda balam,1831 ylnda da
Amerika Birleik Devletlerinde grlmtr
(Massachusettde Mount Aubern mezarl ile) [12].
Mount Aubern mezarlk planlamasnda; mimarlar,
planclar, hidrojeolojist, grafik tasarmcs, peyzaj mimar
ve yaban yaam ile ilgilenen biylojist gibi pek ok disiplinin
dahil olduu bir grup tarafndan amz koullar iin
yeniden master plan hazrlanm, peyzaj zellikleri ve
biyolojik eitlilii ile nem kazanmtr[13].

Ekolojik mezarlklarda tabut ile topraa gm yaplmas
durumunda geleneksel tabutlar kullanlmamaktadr.Bunun
yerine mukavva gibi geri dnml materyaller tercih
edilmektedir.

Gm yaplma srasnda l bedene mumyalama
yaplmamas, znebilir malzemeden tabut kullanlmas
ve mezarlk alanndaki biyolojik eitliliin korunmas
yaklam ncelik kazanmaktadr.

Ekolojik mezarlk anlaynda yakma ynteminin de
evreye kar kirletici unsurlar ierdii ve yakma ilemi iin
kullanlan enerji ile atmosfere kirletici verildii
savunulmaktadr. Habitat salamas koulu ile (kuya da
dier hayvanlara gda, barnak temini iin) yerli olmayan
bitki trlerine yer verilmekte, aksi takdirde doal bitki
rtsne ait yerli trlere arlk verilmektedir.

Baz ekolojik mezarlarda mezar talar bile kullanlmam,
doal bir alan iinde mezarlar ancak ziyaretilere verilen
GPS (Ground Positioning System-Kresel Konumlandrma
Sistemi ya da Kresel Yer Belirleme Sistemi olarak da
bilinen) ile koordinatlar nceden girilmi mezar yaplarnn
yerleri tespit edilmektedir[14]. Bir baka ekolojik mezarlkta
(Spring Vale Cemetery La Fayatte) yaklak 200 adet
evreye dost gm alan bulunmaktadr. ller tabut ile
gmldnde; znebilir malzemeden bambu, mukavva
tabut kullanlmakta ya da tabutsuz olarak dorudan
topraa gm yaplmaktadr. Baz ekolojik mezarlk
uygalamalarn da ise; doal bir alan ierisinde yer alan
mezarlarn kime ait olduklar yalnzca metal levhalarla
belirtilmitir. Ziyaretiler metal dedaktrler ile mezarlar
bulabilmektedirler.

5. Sonu ve Tartma

Mezarlklar zel alan kullanm biimi olarak, yer seimi,
planlama, tasarm ve ynetimi konularnda evresel
konularla birlikte ele alnmaldr. Gm zellikleri kadar,
mezar yaplar, mezar alannda kullanlacak yapsal ve
bitkisel tasarm btn olarak dnlmelidir. Mezarlklarn
peyzaj zellikleri ve evrsesel etkileri ele alnmaldr. Yeni
mezarlklarla birlikte eski mezarlklarn korunmas, tarihi,
sembolik anlamlar ile birlikte ekolojik nemi ile de
vurgulanmaldr[15]. Farkl trleri destekleyen habitatlarn
varl, yaban yaam koridorlarnn korunmas abalar,
ekolojik alan olarak mezarlklara getirilecek evreci
yaklamn temelini oluturur.

Yurtdnda yaygn olan ekolojik mezarlk yaklamlar,
gm biimlerinden doan nedenlerle zellikle ortaya
kmtr. Ancak islam mezar geleneinde, gm biimi
nedeni ile (tabutsuz gm yaplmas, yakmann
yasaklanmas, kimyasal ilemlerin uygulanmamas gibi)
doasndan gelen bir ekolojik anlay iinde olduu dikkati
ekmektedir. Mezarlk ziyaretlerinde Corafi Bilgi
Sistemleri gibi teknolojik olanaklardan lkemiz
mezarlklarn da da yararlanlmaktadr. Nitekim Ankarada,
3 byk mezarla Corafi Bilgi stasyonu olarak konulan
kiosklarda mezarlarn konumlar, mezarlktaki yeri
ziyaretilere verilmektedir [16]. l kimlii, lm tarihi
gb.veriler sisteme girilerek lye ait mezarn yeri,
bulunulan konumdan en ksa ulam gzergah gibi bilgiler
ekranda ziyaretilere sunulmaktadr [17]. Ancak, lkemizde
mezarlklarn uygun yer seimi, mezarlk ynetimi,
mezarlk peyzajnn nemle ele alnmas konularnda
eksiklikler gze arpmaktadr. Mezarlklarda , younluk,
mezar yaplarnda katl yaplara kadar art (antsal mezar
yaplar gibi) bitkisel dokunun kontrolsz ve rastgele
braklmas gibi konular da eksiklikler sz konusudur.

Mezarlklar, fauna ve floras ile zel ekolojik ve yeil
alanlar olarak planlama ve ynetilmesi zorunlu olan kentsel
alan tipleridir. Rekreasyonel ve yeil alanlar olarak ele
alndklarnda sosyal olarak da kabul gren alanlar olacak
(korku veren yaygn kannn aksine) yeil strktre de katk
veren kentsel srdrlebilirliin bir paras olacaktr. Ayrca
mezarlklara bal olarak gelien mezar yaplar imal
yerleri (mermer atlyeleri vb.), bitkisel materyal salayan
fidanlklar, demir atlyeleri ve ulam aralarnn da yerleri,
byklkleri (otobs, araba, otopark) mezarlk planlamas
iinde ekolojik kayglarla planlanmas gereken dier yan
alanlardr.

1863
Uslu, A.
zel neme sahip olan mezarlk alanlar planlama,
ynetim ve tasarm konularnda yaamn her alannda
olduu gibi ekolojik kayglarn ncelikli olduu alanlar
olarak grlmeleri halinde kentlerin salkl, estetik ve
yaanabilir mekanlar olmalar iin nemli birer kaynak
olacaktr.

Kaynaklar

[1] Uslu, (Odaba), A.,Tarihi Sre erisinde Anadolu
Mezarlklar Ve ada Bir Yaklamla Ankara Kenti
in rnek Bir Mezarlk Planlamas zerine Bir
Aratrma. Ankara niversitesi Fen Bilimleri Enstits,
Peyzaj Mimarl Ana Bilim Dal Baslmam Doktora
Tezi, Ankara, 1997.
[2] Gler, ., obanolu, Z., Mezarlklar Tesisi, l Defin
ve Nakil leri, evre Sal Temel Kaynak Dizisi, Cilt:
20, s.2-16, Ankara, 1996.
[3] Uslu, A., Hasgler, A., ller Kentinden Salkl
Kentlere Dnm Salayacak Peyzaj Tasarm
zerine Dnceler. Kent ve Salk Sempozyumu
Bildiri zetleri, Bursa, 2006.
[4] zkan, B., Kkerba, E., Kaplan A., Aslan, N., Ak-
Yeil Alan Ve Rekreasyon Alan Olarak Mezarlklarn
Planlama ve Tasarm Sorunlar le zm
Olanaklarnn zmir Kenti rneinde Aratrlmas. Ege
niversitesi Aratrma Fonu Aratrma Raporu, Proje
No: 1994/006, Bornova, zmir, 1996.
[5] Fogli, D. Techniques of Decomposition of Bodies
Adopted in Cemeteries and Their Relations with The
Environment, ., 2004 .
http:// 66.71.151.103/effs/docs/shangai_Ing.pdf son
eriim tarihi 20.01. 2009
[6] Karamaaral, B., Ahlat Mezar Talar. Kltr
Bakanl Yaynlar/1394, Sanat Tarihi Dizisi/19, Trk
Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1992.
[7] Kele, R., Kentsel Yeil Doku Olarak Mezarlklar. Bilgi
Hazinesi, 2007
[8] Walter, T., 1993.Dust Not Ashes.The American
Preference For Burial.Landscape, Volume 32, Number
1, p-42-48 1993.
[9] Wackernagel, M., and Rees , E. W., Our Ecological
Footprint. Reducing Human Impact On the Earth. New
Society Publishers, Canada, 1996
[10] http: // www. green burialcouncil.org son eriim tarihi:
20.01.2009
[11] ttp://www.memorialecosystems.com/locations son
eriim tarihi 28 aralk 2008
[12] Walter, T.,.Dust Not Ashes.The American Preference
For Burial.Landscape, Volume 32, Number 1 1993.
Berkeley, California, 1993.
[13] Landscape Architecture, The International Magazine
of Landscape Design, Planning and Management-
ASLA ( THA American Society of Landscape
Architects) Awards, november 1993 USA).
[14] http: // www.mystateline.com/contest
[15] Rugg, J., and Dunk, J:,. Conserving
Cemeteries. Landscape Design- Journal of The
Landscape Institute, No:235, November 1994-p-24-
27, Norman Printing Ltd.London, 1994.
[16] http:/www.ankara.bel.tr/mebis/mebis.asp-19.01.2009
[17] Eretin, Y..,Yarnn Kentleri in Kentsel Hizmetlerde
Gsteri stasyonlarn Kullanm
http://www.cmpe.edu.tr/aelci/YvKB06/ozgeyal_yapken
t_bildiri.doc son eriim tarihi 19.01.2009.


1864
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye
IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye
ENERJ PYASASI ERSNDE YENLENEBLR (TEMZ) ENERJ
KAYNAKLARININ YER VE NEM

THE ROLE AND IMPORTANCE OF RENEWABLE ENERGY
SOURCES IN THE MARKET

Ahmet GRBZ
a, *

a, *
Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye, E-posta: agurbuz@karabuk.edu.tr


zet

Kentlemenin ve nfusun her geen gn artt
dnyamzda, bu arta paralel olarak ihtiyalar artmasnn
yan sra, tketim alkanl da eitlenmektedir.
eitlenen bu ihtiyalar karlamak amacyla sanayi
alannda da hzl bir geliim yaanmaktadr.

Sanayilemenin hzl geliiminin yan sra teknoloji
alannda yaanan gelimelerin retim alanna uygulanmas
sonucunda ok yksek seviyede retim kapasitesine sahip
makineler ortaya kmtr. nsanlarn ihtiyalarn
karlamak amacyla byk apta retim yapan bu
makinelerin kullanmyla birlikte her geen gn enerjiye
duyulan ihtiya artmaktadr. htiya duyulan enerjinin
nemli bir ksm fosil yakt olarak tanmlanan kmr, petrol,
doal gaz vb. kaynaklardan salamaktadr.

Ancak enerjiye olan ihtiyacn her geen gn artmasna
karn fosil yaktlardan elde edilen enerjinin snrl oluu,
enerji kaynaklarnn gvenliinin salanmasndaki zorluklar
ve bu kaynaklarn evreye verdii zararlar nedeniyle enerji
eitlendirmesi yapmak amacyla yeni enerji kaynaklarna
ynelim balamtr. Btn bu sebepleri deerlendiren
lkeler hem enerji kaynaklarnn srekliliini salamak hem
de evre kirliliini nlemek amacyla alternatif enerji
kaynaklarna ynelmitir. Yenilenebilir ve temiz enerji
kaynaklar olarak tanmlanan bu kaynaklarn balcalar
hidrolik, rzgar, gne, jeotermal, biyoktle enerji
kaynaklardr.

Btn dnyada olduu gibi lkemizde de enerjiye gvenli
ve srekli bir ekilde ulamann yollar aranmtr. Bu
erevede eitli kurulular tarafndan almalar yaplm
ve Trkiye iin alternatif enerji kaynaklar tespit edilmitir.
Halen lkemizde alternatif enerji kaynaklar zerine
almalar yrtlmektedir.

Mevcut enerji kaynaklar ierisinde enerji ekonomi
evre lsnn ileyiine en iyi cevap veren kaynak
yenilenebilir enerji kaynaklar olup, yerli kaynak olmas,
istihdam imkan salamas ve lke ekonomisine canllk
getirmesi gibi olumlu etkileri dikkate alnarak bu tr
tesislerin yapmn tevik edici yasal dzenlemelerin ve
tevik mekanizmalarnn bir an nce oluturulmasna
ncelik verilmelidir.
Anahtar Kelimeler: Enerji, Enerji Gvenlii,
Yenilenebilir Enerji

Abstract
As the world population continues to grow and quickly
becomes urbanized, the needs parallel to this growth and
the habit of consumption also increase in variety. In order
to meet the significant changes in the consumption habits
in the course of time, a fast industrial development is
realized in the field of industry.
In addition to the boom of the industry, technology has
maintained a robust growth momentum, so high capacity
machines are producted.The usage of these machines
raised the demand of energy.Most of the energy needed is
supplied by the sources called fossil fuel, such as coal,
petrol, natural gas etc.
On the other hand the increase in the requirment of the
energy, the difficulties of providing the security of the
energy sources, the limited sources of fossil fuel and the
environmental damage caused by fossil fuel, direct people
to the new energy sources in order to increase the variety
of energy.
The countries who evaluated the situation tended to the
alternative energy sources to provide the continuousness
of energy sources and to avoid environmental pollution.
The leading samples of the sources described as
renewable and clean energy sources are hydroulic, wind,
sun, geotermics and biomass.
Such as global approaches, our country is also searching
the safe and everlasting way to reach the energy. In this
context many institutions are started studies to establish
alternative energy sources for Turkey. Currently studies on
alternative energy sources is kept going. Renewable
energy sources are the best solution among the existing
energy sources. It answers the running of the trio of
energy-economy and environment, because as a local
source it has many positive effects on employment and
provides activity to the economy of the country.
Consequently all these positive effects must be considered
and the foundation of institutions must be promoted.The
legal arrangements and encouragement policy must be
prioritized and formed.
Keywords: Energy, Security of Energy, Renewable
Energy

1. Giri

Dnyada nfusun, kentlemenin byk bir art
gstermesi, sanayilemenin hzl geliimine bal olarak,
yeni teknolojilerin kullanma soktuu makine ve ara
1865
Grbz, A.
eitlenmesi gibi faktrler her geen gn enerjiye duyulan
ihtiyac artrmaktadr. htiya duyulan enerjinin byk bir
ksm bu gn dahi fosil yaktlardan (kmr, petrol, doal
gaz vb.) salanmaktadr.[1]

Konvansiyonel enerji kaynaklar olan bu yaktlar, modern
yaamn her alannda kullanlmaktadr. Bu alanlardan
balcalar; elektrik, ulam, endstri, bina olup, bahse
konu alanlarda deiik maksatlarla (retim/tketim)
arlkl olarak enerji kullanlmaktadr.

Fosil kkenli yaktlar zellikle son iki yzyl ierisinde,
retim teknolojilerinin gelimesi ve ucuz olmas nedeniyle
yaygn olarak kullanlmas sonucu yenilenebilir enerji
kaynaklar karsnda nemli bir stnlk salamtr.
Petrol ve kmr egemenliine dayanan enerji a, uzun
yllar sorunsuz devam etmi, ancak 1973 Petrol Krizi ilk
kez enerji kaynaklar konusunda bir gvensizlik ortam
yaratmtr. Bu gvensizlik ortam, btn dnyada temiz
(yeni ve yenilenebilir kaynaklara) kar youn bir ilgiye
yol amtr. Yenilenebilir ve temiz enerji kaynaklarnn
balcalar hidrolik, rzgar, gne, jeotermal, biyoktle ve
dalga olarak sylenilebilir.[2]
1980'lerin ortalarnda petrol fiyatlar dm ancak, petrol
krizi sonucu gndeme gelen "enerji gvenlii" sorunu
kalc ve nemini koruyucu olmu, bunun sonucunda da
"enerjinin eitlendirilmesi" konusu, enerji politikalarnn
vazgeilmez unsurlarndan biri haline gelmitir.

2. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarn Geliimini
Salayan Sebepler
Enerji gvenliinin salanmas ve kaynak eitliliine gitme
mecburiyetinin domas, yenilenebilir enerji kaynaklarnn
da enerji yelpazesinde yer almasna yol amtr.
Yenilenebilir enerji kaynaklarnn geliimini destekleyen bir
baka gelime de Haziran 1972de Stockholmde yaplan
nsan evresi Konferans srasnda biimlenmitir.
Stockholm Bildirgesinde, evrenin tama kapasitesine
dikkat eken, kaynak kullanmnda kuaklararas
hakkaniyeti gzeten, ekonomik ve sosyal gelimenin evre
ile balantsn kuran ve kalknma ile evrenin birlikteliini
vurgulayan ilkeler, srdrlebilir gelime kavramnn temel
dayanaklarn ortaya koymutur. 1990'l yllarda ise temiz
evre bilinci daha da gelimitir. Bu bilin, geleneksel
enerji retim ve tketiminin evre ve doal kaynaklar
zerinde yerel, blgesel ve kresel seviyede dorudan
olumsuz etkilere neden olduunun anlalmasna ve
atmosfere kirlilik yaratc emisyon vermeyen yenilenebilir
enerji kaynaklarnn "temiz enerjiler" olarak destek
grmesine yol amtr.
nsanolunun gnlk yaam iin vazgeilmez temel ihtiya
kaynaklarndan biri haline gelen enerji, temin edilirken
veya bir baka deile enerji kaynaklarndan
yararlanlrken, gelecek nesillerin de yaanlabilir
ortamlarnn bozulmamasna ynelik gerekli aba
gsterilmeli, nlemler alnmaldr.

Gemite bahsedilen ortamlarn salanmasna ynelik
gerekli abann gsterilmemesi veya konunun neminin
ge fark edilmesi ve fosil kaynaklarn kullanm nedeniyle,
dnyadaki scaklk son bin yln en yksek seviyesine
ulamtr. Bunun yan sra iklim deiiklii sonucunda
kuraklk, sel, frtna gibi doal afetler meydana
gelmi/gelmekte, can ve milyarlarca dolarlk mal
kayplarna sebep olmann yansra insan saln da
olumsuz ynde etkilemitir/etkilemektedir. ekil 1de
Kresel Scaklk Deiimi verilmitir.[3]

ekil 1. Kresel Scaklk Deiimi
Bu olumsuzluklarn grlmesi sonucunda, insanolunun
ihtiyac olan enerjinin, ekonomik ve evreye zarar
verilmeden salanmas amac n plana kmtr. Bu
durum uluslararas ibirlii ihtiyacn dourmas nedeniyle,
Birlemi Milletler tarafndan geni bir katlmla "klim
Deiiklii ereve Szlemesi (DS)", 1992 ylnda
Rio'da dzenlenen evre ve Kalknma Konferans'nda ye
lkelerin imzasna almtr. DS ile gelimi lkelere,
2000 ylnda sera gaz emisyonunu 1990 yl dzeylerine
indirme ykmll getirilmitir. 1997 ylnda, DS
erevesinde hazrlanan Kyoto Protokol ile de imza sahibi
lkelere 2008-2012 yllar arasndaki dnem iin sera gaz
salmlarn 1990 yl seviyesine gre en az %5 azaltma
ykmll getirilmitir. Bu dorultuda Avrupa Birlii
(AB), hem birlik olarak hem de ye lkeler asndan %8'lik
bir azaltma salayacan kabul etmitir.

Bu kapsamda, 2002 ylnda Johannesburgda dzenlenen
Dnya Srdrlebilir Kalknma Zirvesinde 170den fazla
lke temsilcisinin katlm ve konsenss ile yaymlanan bir
deklarasyon sonucu tm hidroelektriin yenilenebilir ve
uluslararas destee layk olduu, ardndan 2003 ylnda
Koyotoda, dzenlenen 3. Dnya Su Forumunda ve 2004
ylnda Bonnda dzenlenen 154 lke temsilcisinin katlm
ile gerekleen 21. Yzyl iin Yenilenebilir Enerji Politika
A (REN21) Konferansnda da bu gre sadk
kalnmtr.[4]

Ayrca klim deiikliine sebep olan olumsuzluklarn
nne geilmesi amacyla, 2005 ylnda Kanadada
dzenlenen klim Deiiklii Taraflar Konferansnda
(Conference of the Parties (CoP12)) Enerji Verimlilii,
Yenilenebilir Enerji, Ormanlatrma ve karbon dioksit
(CO2) yakalama ve depolama konularna ncelik verilmesi
karar alnmtr. Burada alnan kararla da yenilenebilir
zellikli enerji kaynaklarnn nn amtr.

Srdrlebilir kalknma iin yenilenebilir enerji kaynaklar
ve enerji verimlilii almalarnn entegre bir ekilde
yrtlmesi daha baarl sonularn elde edilmesini
salayacaktr. Nitekim tm dnyadaki almalarda bu
paralelde yrtlmektedir. nsanolunun gnlk yaam
iin vazgeilmez temel ihtiya kaynaklarndan biri haline
1866
Grbz, A.
gelen enerji, temin edilirken veya bir baka deile enerji
kaynaklarndan yararlanlrken, gelecek nesillerin de
yaanlabilir ortamlarnn bozulmamasna ynelik gerekli
aba gsterilmeli, nlemler alnmaldr.

2.1. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarndan Salanan
Bileik Faydalar
Birlemi Milletler ve Avrupa Birlii gibi rgtlerin blgesel,
ulusal ve kresel dzeyde srdrlebilir bir kalknmann
salanmas, evrenin korunmas ve fosil yakt kaynakl
enerji tesislerinin atmosfere yayd CO2 gibi zararl
gazlarn etkisinin minimuma indirilmesi ynnde ald
kararlar da dikkate alndnda, temiz enerji kaynaklar;

Snrl olan fosil yakt rezervlerinin korunmas,
Fosil yakt arznda aksama ve buna bal fiyat
istikrarszl risklerini azaltlmas,
Ulusal nitelikli olmas ve enerjide arz gvenliine
katk salamas,
Kaynak eitlendirilmesine katk salamas,
Ekonomik mrnn uzun olmas,
letme ve bakm giderlerinin dk olmas,
evre kirlilii yaratmamas,
Yenilenebilir enerji kayna olmas,
Yakt giderlerinin olmamas,
Sera gaz emisyonu yaratmamas ve evre ile
uyumlu olmas,
stihdam, sosyal ve ekonomik kalknmaya katk
salamas,
Srdrlebilir kalknmaya katk salamas,
gibi avantajlar dikkate alndnda, tercih ve tevik
edilmelesi gereken bir enerji kaynadr.

3. Trkiyenin yenilenebilir enerji kaynaklar
potansiyelinin, dnya potansiyeli ile mukayesesi
ve kullanm durumu
3.1. Hidroelektrik
Hidroelektrik potansiyel tespitleri deiik adan ele
alnarak yaplr. Bunlardan birincisi brt potansiyeldir ki,
burada teknik ve ekonomik yaplabilirlik dikkate alnmaz.
kinci potansiyel tespiti, teknik yaplabilirlik asndandr.
Burada da ekonomik yaplabilirlik dikkate alnmaz. nc
potansiyel tespiti ise, ekonomik yaplabilir potansiyeldir ki,
bu potansiyel teknolojik gelimelere ve enerji
politikalarndaki yaklamlara bal olarak deiiklikler
gsterebilir.[5]
Buna gre, Trkiyenin brt teorik hidroelektrik potansiyeli
433 Milyar kWh olup bu deer, tablo 1de kta baznda
verilen teorik hidroelektrik potansiyelin toplam olan
dnyadaki toplam teorik hidroelektrik potansiyelin yaklak
%1ine, Avrupadaki potansiyelin ise yaklak %14 tekabl
etmektedir. Teknik yaplabilirlii bulunan potansiyel ise,
brt potansiyelin %50 mertebesinde (216 Milyar kWh)
kalmaktadr. Mevcut artlarda ekonomik olarak
kullanlabilir potansiyel ise, tablo 2de detayl olarak
verilmi olup, teorik potansiyelin %30u (130 Milyar kWh )
civarndadr. Baz mkerrerliklerin yan sra, net olmasa da
zel sektrce gelitirilen projeler de dikkate alndnda, bu
deer %35 (150 Milyar kWh) mertebesine ulamaktadr
(ekil 2).

izelge 1 Dnya Hidroelektrik Potansiyeli Ve Yararlanma
Durumu.

Teorik
Potansiyel
Teknik
Potansiyel
Ekonomik
Potansiyel
letmede
Olan
Potansiyel

AIKLAMA
(GWh/Yl) (GWh/Yl) (GWh/Yl) (GWh/Yl)
Afrika 4.000.000 1.665.000 1.000.000 84.000
Asya 19.000.000 6.800.000 3.600.000 805.000
Avustralya/Okyanusya 600.000 270.000 105.000 43.000
Avrupa 3.150.000 1.225.000 800.000 569.000
Orta ve Kuzey
America
6.000.000 1.500.000 1.100.000 693.000
Gney Amerika 7.400.000 2.600.000 2.300.000 554.000
DNYA TOPLAMI 40.150.000 14.060.000 8.905.000 2.889.000
TRKYE 433.000 216.000 130.323 45.930



Trkiye Hidroelektik Enerji Potansiyelinin
Gelisme Durumu (GWh, 2007)
letmede
35%
eitli Prj.
Sev iy esinde
54%
naa Halinde
11%
Yllk Enerji retim Potansiyeli: 129.454 GWh

ekil 2- Trkiye Hidroelektrik Enerji Potansiyelinin Gelime
Durumu

Dnya'da kaynaklar baznda birincil enerji arz
2006, (11.739 MTEP)
728.42
Nkleer
6%
2407.82
Gaz
21%
261.14
Hidro
2%
1184.91
Byoktle
10%
75.48
Dier
1%
3053.54
Kmr
26%
4107.05
Petrol
34%
Y
e
n
i
l
e
n
e
b
i
l
i
r
1
3
%


ekil 3. Kaynaklar baznda dnya birincil enerji arz.

ekil 3de detayl olarak grlecei zere, 2006 yl dnya
enerji terimi 11.739 Milton tona edeer petrol (MTEP)
olmutur. Bu enerjinin % 13lk ksm yenilenebilir enerji
kaynaklarndan salanmtr. ekil 4de ise kaynaklar
baznda elektrik retimi yzdeleri verilmitir.

1867
Grbz, A.
Hidrolik kaynakl enerji retimi yerine, fosil kaynaklar
kullanlarak 2006 ylndaki miktarda elektrik retimi
gerekletirilmi olsa idi, atmosfere 2,4 Milyar ton daha
fazla CO2 emisyonu salnm olacakt. Eer dnya
ekonomik hidroelektrik potansiyelinin tamam iletmeye
alnm olsa atmosfere salnan CO2 emisyon miktar 7
milyar ton daha az olacakt.[6]
Dier taraftan ekil 5de, Trkiyede kaynaklar baznda
elektrik retiminin geliimi verilmi olup ekonomik kriz
dnemlerinde bir miktar dler olsa da uzun yllar
ortalama art %7-8ler mertebesindedir.



ekil 4. Kaynaklar baznda dnya elektrik retimi.



ekil 5. Trkiyenin 2007 ylnda Kaynaklar Bazndaki
Kurulu G Dalm.




ekil 6. Trkiyenin 2007 ylnda Kaynaklar Bazndaki
Kurulu G Dalm.
3.2. Rzgar
Trkiyenin rzgar enerjisi potansiyeli; rzgar hzna ve
rzgarn srekliliine bal olarak blgeler baznda farkllk
gstermekte olup, zellikle Trkiyenin batsnda (Trakya
ve Ege) ve gneyinde (Hatay ve civar) byk bir
potansiyel bulunmaktadr. Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanl- Elektrik leri Ett daresinin yapm olduu
Rzgar Enerjisi Potansiyel Atlas almas sonucunda
Trkiyede rzgar hz 6,8 m/s zerindeki potansiyel
dikkate alndnda Trkiyenin rzgar enerjisi potansiyeli
48.000 MW civarndadr. Hali hazrda bu potansiyelin 393
MWlk ksmndan enerj retilebilmektedir.
Kresel snma ve sera gaz emisyonlarna bal olarak,
dnyada ve zellikle Avrupa Birlii lkelerinde 1990l
yllardan sonra rzgar enerjisinden elektrik retimine
ynelik nemli yatrmlar yaplmtr. ekil 7de Dnya
Karbon Emisyonlarnn durumu verilmitir. ekil 7de de
grlecei zere Avrupada karbon emisyonlarnda bir
azalma grlmekte olup bunun ana nedeni de, ekil 8de
verilen grafikten de grlecei zere Avrupa lkelerinde
zellikle de Almanyada her geen gn yenilenebilir enerji
kaynaklarnn kullanmnn artmas ile saland
sylenebilir.[7]



ekil 7. Dnya Karbon Emisyonu Durumu



ekil 8. Almanyada Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn
Elektrik retiminde Kullanmnn Geliimi
1868
Grbz, A.
ekil 9da Dnya Rzgar Enerjisi Kurulu Kapasitesinin
geliimi, ekil 10da ise blgeler baznda 2007 Yl Rzgar
Enerjisi Kurulu Kapasitesinin durumu verilmitir.



ekil 9. Dnya Rzgar Enerjisi Kurulu Kapasitesinin
geliimi.



ekil 10. Blgeler baznda 2007 yl Dnya Rzgar Enerjisi
Kurulu Kapasitesinin durumu

3.3. Gne
Trkiyenin gne enerjisi potansiyeli; yllk ortalama
gnelenme sresi 2640 saat, gnlk ise 7,2 saattir.
Gnlk ortalama radyasyon 3.6 kWh/m2, yllk ortalama
radyasyon deeri ise 1311 kWh/m2dir. Hali hazrda gne
enerjisinden ounlukla scak su temini amacyla 11,5
milyon m2lik gne kolektrlerinden istifade edilmekte
olup her yl ortalama bu kapasiteye 1 milyon m2 ilave
gelmektedir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl- Elektrik
leri Ett daresinin yapm olduu Gne Enerjisi
Potansiyel Atlas almas sonucunda Trkiyede 56.000
MW termik santral kapasitesine edeere gne enerji
kapasitesi bulunduu ve bu potansiyelden yararlanlmas
durumunda yllk ortalama 380 milyar kWh elektrik enerjisi
retim imkannn olduu belirlenmitir. Oysaki bu
potansiyelden ok az miktarda yararlanlmakta olup hali
hazrda Trkiyedeki toplam gne pili (PV) kapasitesi
1000 KW mertebesindedir.
Gne enerjisinden elektrik retimi konusu, gne pillerinin
retiminde yksek teknoloji gerekmesi ve maliyetlerinin
dier enerji kaynaklar retim maliyetlerinin zerinde
olmas nedeniyle henz byk bir retim kapasitesi
olumu olmamakla birlikte her geen gn maliyetlerdeki
de paralel olarak bu kaynak trnden de elektrik
retimine ynelik yatrmlar yaplmakta olup dnyada
gne pilleri vastasyla elektrik retim kapasitesinin
geliim durumu ekil 11de verilmitir.[8]


ekil 11. Dnyada gne pilleri kapasitesinin geliimi

3.4. Jeotermal
Trkiyenin jeotermal enerji potansiyeli; 31.500 MW termik
potansiyel bulunmakta (20 MTEP) olup, hali hazrda bu
potansiyelin ancak 500 MWlk blm elektrik retimi iin
uygundur. Elektrik retimi olarak 27 MW iletmede, 25
MW yapm aamasndadr. Toplam potansiyelin 1229
MWte denk gelen ksm kullanlmaktadr.
3.5. Biyoenerji
Tarm Bakanl ve TBTAK-MAM tarafndan yaplan
almaya gre 8.6 milyon TEP potansiyel mevcut, 5.1
milyon TEP dorudan yakma eklinde kullanlmaktadr.
Ayrca 1.9 milyon hektar kullanlmayan tarm arazisinden
1.5 MTEP biyodizel ve 800.000 hektarlk pancar ekim
alanndan 3.5 MTEP biyoetanol retim potansiyeli
mevcuttur.



4. Yenilenebilir enerji kaynaklar iin uygulanan
tevik politikalar

4.1. Avrupa Birlii lkelerinde Uygulanan Tevik
Politikalar

AB Komisyonu, yenilenebilir enerji kaynaklarnn ncelikli
olarak gelitirilmesini gerekli grmektedir. Bu ncelik ana
hatlar ile "Yenilenebilir Enerji Kaynaklar Beyaz Bildiri"de
belirtilmi ve AB lkelerinin ulusal, genel enerji tketimi
iindeki ortalama yenilenebilir enerji orannn 2010 ylna
kadar iki katna karlarak %12'ye ulamas
ngrlmtr. Orta dnemde, yenilenebilir enerji
retiminde bu hedefe ulalmasn salamak iin AB
Komisyonu i elektrik piyasasnda yenilenebilir enerji
kaynaklarndan elektrik retimini tevik eden 2001/77/EC
sayl Yenilenebilir Enerji Direktifini yaymlamtr. Sz
konusu direktif, 2010 ylna kadar topluluun tamamnda
yenilenebilir enerji kaynaklarndan retilen elektriin
toplam elektrik tketiminin %22.1'ine ulamasn
hedeflemektedir.

1869
Grbz, A.
Avrupa Birlii lke liderlerinin 8-9 Mart 2007 tarihinde
Brkselde yaptklar toplantda, daha nce Kyoto
Protokol ile ngrlen seragaz emisyonlarn 2012 yllna
kadar 1990 yl seviyesine gre %8 azaltma taahhdne
ilaveten 2020 ylna kadar seragaz emisyonlarn %20
azaltmay, 2010 yl genel enerji tketiminin iindeki
yenilenebilir enerji kaynaklarnn paynn 2020 ylnda %20
karlmasn, ayrca 2010 yl iin %5,75 olarak ngrlen
ulamda tketilen biyoyaktlarn paynn 2020 ylna kadar
en az %10 karlmas ynnde kararlar almlardr.[9]

izelge 2. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarndan Elektrik
retimini Tevik eden 2001/77/EC Sayl
Direktif Referans Deerleri

LKE
YEK-E
RETM
1997(TWh)
YEK-E
1997
(%)
YEK-E
2010
(%)
BELKA 0,86 1,1 6
DANMARKA 3,21 8,7 29
ALMANYA 24,91 4,5 12,5
YUNANSTAN 3,94 8,6 20,1
SPANYA 37,15 19,9 29,4
FRANSA 66 15 21
RLANDA 0,84 3,6 13,2
TALYA 46,46 16 25
LKSENBURG 0,14 2,1 5,7
HOLLANDA 3,45 3,5 9
AVUSTURYA 39,05 70 78,1
PORTEKZ 14,3 38,5 39
FLLANDYA 19,03 24,7 31,5
SVE 72,03 49,1 60
NGLTERE 7,04 1,7 10
AB 338,41 13,9 22


ABye ye lkeler 1980'li yllarn sonlarndan itibaren
yenilenebilir enerji retimi, A&G programlar, rnek
projelerin desteklenmesi, yatrm maliyetlerine yaplan
dorudan destekler, finansal ve vergi tevikleri,
yenilenebilir santrallardan retilen elektrik enerjisinin
tevikli fiyatla satn alnmas vb. yntemlerini ya tek tek ya
da karma bir ekilde kullanarak desteklemektedir.[10, 11]

AB lkelerinde yenilenebilir kaynaklarn desteklenmesinde
aratrma ve gelitirme ok nemli rol oynamaktadr.
Aratrma ve teknolojik gelitirme nemli maliyet dleri
salamtr.

AB lkelerinde yenilenebilir kaynakl elektrik retimi
konusunda uygulanan sistemler;

Sabit Fiyat Sistemi
Teklif Sistemi / Kota Tabanl Sistem
Yeil Sertifika Sistemidir

4.2. Trkiyede Uygulanan Tevik Politikalar

2005 tarihinde 25819 sayl Resmi Gazetede
yaymlanarak yrrle giren 5346 sayl Yenilenebilir
Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Amal
Kullanmna likin Kanun ile yenilenebilir enerji
kaynaklarndan retilecek enerjiye taban fiyat garantisi (5
Eurocent/kWh) ve belli bir sre (10yl) alm garantisi
getirilmitir. Ayrca bu tesislerin kurulaca yerlerdeki
hazine ve orman arazilerinde kolaylk salanmas,
yenilenebilir zellikte olmas sebebiyle YEK belgesi
verilmesi ve ayn kanunla 4628 sayl yasada yaplan
deiiklik ile kendi ihtiyalarn karlamak zere 500 kWta
kadar tesis kuranlar irket olma ve lisans almadan muaf
tutulmulardr.
Kanunun temel ilkeleri ise;

Yeni ve yenilenebilir kaynak kullanmnn lke
dzeyinde yaygnlatrlmasnda ve bu kaynaklarn
verimli kullanlmasnda toplumsal maliyetleri dikkate
alan bir fiyat mekanizmas ile serbest pazar geliimini
engellemeyen stratejik bakl tedbirlere ncelik
vermek.
Yaygnlatrma srecinde temiz evre gerekleri
dorultusunda bu kaynaklarn kullanmnn artrlmas
iin gerekli maliyetler ncelikle evreyi kirletenler
tarafndan denmesini salamak.
Kaynaklarn ynlendirilmesinde, ulusal teknoloji
dzeyini ykseltici AR-GE almalarnn
desteklenmesine ve yerli retim imkanlarnn
artrlmasna ncelik tanmaktr.
YEK Kanunu ile bata elektrik enerjisi retimi olmak zere
dier enerji retim alanlarnda yeni ve yenilenebilir
kaynaklarnn (hidrolik, rzgar, jeotermal, gne, biyoktle,
hidrojen vb.) kullanm, tevii, yurt ii imalat olanaklarnn
gelitirilmesi ve tevik iin gerekli kaynaklarn salanmas
ve kullanm ile ilgili hususlar iermektedir.
Liberalleen ekonomik yap ierisinde dnya pazarlarnda
rekabet etmenin birinci artnn retim maliyetlerinin
minimum seviyeye ekilmesi gerektii gz nne
alndnda, enerji girdi maliyetinin drlmesi iin
retimde ihtiya duyulan enerjinin gvenli ve ekonomik
ekilde karlanmas nem arz etmektedir. Bir ksm zel
sektr bu amala, bir ksm ise mal retmekten ziyade zor
olann retilen rnn veya maln pazarlanmasnn
olduunu dikkate alarak, lkemizin elektrik enerjisi
talebinin her yl ortalama %7-8lere varan art sebebiyle
enerjide pazar arama derdinin olmamas, giriimcilerin
enerji sektrne girmesinde nemli rol oynamtr.
5. Sonu
Enerji sektrnn yeniden yaplandrlmas ve serbest
piyasa dzeninin kurularak sektrrn rekabete almasnn
ilk yllarnda; mevcut enerji kaynaklar ierisinde enerji
ekonomi evre lsnn ileyiine en iyi cevap veren
kaynak yenilenebilir enerji kaynaklar olup, yerli kaynak
olmas, istihdam imkan salamas ve lke ekonomisine
canllk getirmesi gibi olumlu etkileri dikkate alnarak bu tr
tesislerin yapmn tevik edici yasal dzenlemelerin ve
tevik mekanizmalarnn bir an nce oluturulmasna
ncelik verilmelidir.
Trkiye gerek nfusundaki, sanayisindeki,
ehirlemesindeki art, gerekse ekonomik refah
seviyesindeki arta paralel olarak elektrik tketim art
uzun yllar ortalamas %7-8 mertebesinde olup, gelecekte
1870
Grbz, A.
de bu art orannn uzun yllar devam edecei
beklenmektedir.
Trkiye tketmi olduu enerjisinin %75lik ksmn ithal
ederek karlamaktadr. Her geen gn artan petrol ve
doalgaz fiyatlarndan dolay demi olduu dviz miktar
artmakta buna paralel olarak d ticaret a
bymektedir. Oysa ki; yenilenebilir enerji kaynaklar yerli
kaynak olmas itibariyle bu kaynaklardan retilecek
enerjinin artrlmas, arz gvenlii asndan salad
avantajn yansra enerji ithalatnn bir nebze de olsa
azaltlmasna katk salayacak, ithal edilen enerji
giderlerinin nne geilerektir. Ayrca, evresel olumsuzluk
yaratmamas, istihdam yaratarak ekonominin
canlanmasna katk salamas gibi avantajlar dikkate
alndnda Trkiyenin yenilenebilir enerji kaynaklarnn
tamamnn bir an nce iletmeye alnmasnda byk
faydalar bulunmaktadr.
Bu balamda, lkemizin ana enerji politika ve stratejileri
ierisinde; yerli ve temiz enerji kaynaklarn kullanm ve
gelitirilmesine ncelik vermesi ve her aamada evresel
etkileri gz nnde bulundurmas bir zorunluluk gibi
grlmelidir.
Kaynaklar

[1] World Energy Outlook, Executive Summary, 2OO7
[2] Renewables For Heating And Cooling, Renewable
Energy Technology Deployment, International Energy
Agency, 2007
[3] Measuring progress towards a more sustainable
Europe 2007 monitoring report of the EU sustainable
development strategy, Eurostat Statisticalbooks.
[4] MARTINOT, E., Renewables Galobal Status Report
2006 Update, Renewable Energy Policy Network for
the 21st Century.
[5] GRBZ, A., Srdrlebilir Enerji Temini
Kapsamnda Hidrolik Kaynakl Enerjinin nemi,
YEKS'2007, Kasm 2007, Kayseri
[6] TAYLOR, R. M., Future Power Systems Where
does Hydro fit? F.E.I., IHA,UK, 2006.
[7] BP Statistical Review of World Energy, June 2008
[8] Large-Scale Photovoltaic Power Plants, Annual
Report 2007, April 2008
[9] Measuring Progress Towards A More Sustainable
Europe 2007 Monitoring Report of the EU Sustainable
Development Strategy, 2007 Eurostat Statisticalbooks
[10] HAAS R., Promotion Strategies For Electricity From
Renewable Energy Sources in EU Countries, June
2001.
[11] LUMIJRVI, A., Renewable energy promotion
instruments, Stream Green Network, 2007
[12] Renewable Energy Targets, World Energy Council,
WEC Statement 2003
[13] 5346 sayl Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik
Enerjisi retimi Amal Kullanmna likin Kanun
[14] 5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu





































































1871
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye



IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye

UZAY UYGULAMALARINDA KULLANILAN TEKSTLLER
THE TEXTILES USED IN SPACE APPLICATIONS

Hatice Aylin KARAHAN
a
, Emine UTKUN
b, *
, Ozan TOPRAKI
c

a
North Carolina State University Fiber and Polymer Science Department, NC, E:Posta: USA hakaraha@ncsu.edu
b, *
Pamukkale niversitesi Buldan Meslek Yksekokulu, Trkiye, E:Posta: eutkun@pau.edu.tr
c
North Carolina State University Fiber and Polymer Science Department, NC, USA, E:Posta: otoprak@ncsu.edu

zet:
Kefetme ve merak duygular insanolunun ilk olarak
evresini sonrasnda dnyay ve uzay alglamasna,
tanmasna, tanmlamasna neden olan en nemli
sebeplerdendir. Uzayla ilgili ilk almalar uzayn yapsnn
anlalmas ve canllarn uzaya gnderilebilmesi zerine
iken, gnmzde ikinci an yasayan uzay teknolojisi,
fizik, matematik, kimya, malzeme bilimi, bilgisayar,
mekanik, elektronik, biyoloji ve tekstil gibi birok farkl
disiplini arkasna alarak uzayda yeni konstrksiyonlarn
kurulabilirlii ve canllarn biyolojik adaptasyonu zerinde
younlamtr.

Uzay uygulamalarnda kullanlan materyallerin temelde
hafiflik, yksek dayanm, yksek anma direnci, yksek
korozyon direnci, g tutuurluk, yksek dinamik
deformasyon zellikleri sergilemeleri gerekmektedir. Bu
zelliklerin tek bir materyalle elde edilebilmesi hem teknik
hem de ekonomik sebepler yznden olduka zordur. Bu
yzden, kompozitler, braiding, kaplama ve laminasyon gibi
farkl tekniklerle elde edilmi yaplar kullanlmaktadr. Bu
noktada esnek ve dayankl olmas yannda istenilen
formlarda retilebilme gibi avantajlar sayesinde tekstil
materyallerinin nemi her gecen gn artmaktadr. Tekstil
yaplar (lif, dokuma, rme, nonwoven, braiding) her trl
kompozit-lamine yapda destek, takviye bileeni olarak
kullanlabilse de en nemli uzay tekstilleri EMU
(Extravehicular Mobility Unit) olarak adlandrlan astronot
kyafetleri ve Marsn kesif projelerindeki ini sistemlerinde
kullanlan parat ve airbaglerdir.

Bu almada uzay uygulamalarnda kullanlan tekstil
yaplar ve bu alanda gerekleen son almalar hakknda
bilgi verilecektir.

Abstract:

The feelings of discovery and curiosity are the most
important reasons to have the humans perceive, know and
define first his environment and then the world and the
space. While the first studies about space are on
understanding the structure of it and being sent the living
to space, the space technology which is experiencing its
second era today is focused on establishments of new
constructions and the biological adaptation of living thing
by getting some different disciplines like physics, maths,
chemistry, science of materials, computer, mechanics,
electronicsi biology and textile to its back.



It is required for some materials used in space applications
to display the features of lightness, high endurance,
resistance to erosion, corrosion, hard ignition and high
dinamic deformation at base. It is rather difficult to obtain
these features with only one material because of both
technical and economical reasons. For this reason,
different structures made from different techniques like
composites, braiding, covering and lamination are used. At
this point, textile materials are becoming important day by
day thanks to being produced in desired shapes besides to
their flexibility and endurance. Although textile structures
(fiber, weaving, knitting, nonwoven, braiding) are used as a
support and reinforcement component in every kind of
composite laminated structure, the most important space
textiles are the astronaut clothes called EMU
(Extravehicular Mobility Unit) and the parachutes and
airbags used in landing systems of discovery projects in
Mars.

In this study, there will be given some information about
the textile structures used in space applications and the
last researches made in this field.

1. Giri

Uzay kavram ok disiplinli bir alanda incelendii iin,
tanm da deiken olabilmektedir. Fakat uzay genellikle
dnya atmosferi dnda kalan her ey olarak
tanmlanmaktadr. Bilindii gibi atmosfer farkl zellikteki
katmanlardan olumaktadr. Her katmann kendine has
zellikleri bulunmaktadr. Dnya merkezinden uzaklap,
atmosferin dna kldka ar scaklk deiiklikleri,
yksek vakum, mikrogravity, plazma (iyonlar, elektronlar,
ntral trler, uyarlm atomlar, atomik oksijen, yksek
enerji ykl paracklar), zararl kozmik nlar, uuan
cisimler, mikro-makrometeroidler gibi birok d faktrle
karlama ve bu faktrlerden zarar grme olasl
artmaktadr. Bu faktrlerden birisinin veya bir kann
sinerjik etkileimi sonucunda materyallerde anma, ktle
kayb, yapsal modifikasyon, degradasyon gibi geri
dnm olmayan deiimler meydana gelebilmektedir.
Bu nedenle uzayda canl veya cansz varlklarn herhangi
bir aktivitede bulunabilmesi veya fonksiyon gsterebilmesi
iin uzay koullarna adapte olabilmesi ve bu zararl
etkilerden korunmas gerekmektedir.


1872
Karahan,H.A., Utkun E., Toprak O.


2. EMU (Extravehicular Mobility Unit)

Astronotlar bulunduklar ortama ve grevlerine gre farkl
giysiler giymektedirler. Uzay istasyonunda alan bir
astronot, gnlk antrenmanlar srasnda dnyada giyilen
gnlk spor giysileri tercih ederken, uzay mekiinde teknik
ilerden sorumlu bir astronot bakm srasnda kendisine
maksimum fayday salayan, kulland ekipmanlar
zerinde kolayca tayabilecek fazla sayda cep ve crt crt
ieren teknik giysiler tercih etmektedir. Uzay mekiinin inii
ve kalk srasnda ise LES (Launch and Entry Suits)
olarak adlandrlan basn ayarlamas olan giysileri
giymektedirler. Uzay mekiinin dnda veya uzayda grev
yapan astronotlar ise dier giysilerden olduka farkl olan
EMU (Extravehicular Mobility Unit -Mekik D Hareketlilik
Birimi) olarak adlandrlan birok komponentten oluan
dnyann en pahal ve teknik giysilerinden birisi olan
giysileri giymektedirler. EMU kendi iinde deiebilen
paralara sahip modler bir yapdadr. Temelde st gvde,
alt gvde, kollar, kask ve eldivenlerden olumaktadr.
Paralar ayr ayr olup, her bedene gre uygun bir ekilde
entegre edilmektedir. Bu sayede tekrar kullanlabilirlik ve
maliyet asndan avantaj salamaktadr [6].






ekil 1. EMU uzay giysisi ve kisimlari [6]

EMU farkl katmanlardan ve komponentlerden
olumaktadr. Her katmann ve komponentin temel
fonksiyonu, astronotlarn uzaydaki zor artlardan
etkilenmemesini salamaktr. EMU nun salamas
gereken temel fonksiyonlar [6-9]:
Dk i basn,
Dnya atmosferi deniz seviyesinden 120 km.ye kadar %
20 oksijen ve % 80 nitrojenden olumaktadr. 5,500 m de,
atmosfer yerde olduunun yars orannda youndur ve
12.000 m.nin stndeki yksekliklerde havadaki oksijen
miktar yle azdr ki basnl oksijen maskeleri ie
yaramaz. 19.000 m eiinin zerinde, insanlar nefes almak
iin gerekli oksijeni salayan ve vcut svlarn likit
durumda tutmak iin vcut etrafnda basn oluturan uzay
giysileri giymelidir. nk bu ykseklikte toplam hava
basnc, vcut svlarnn ar snmasn engellemeye
yetmemektedir.
Yksek gerilme kuvveti,
Hava geirmezlik,
Hareketlilik,
Solunabilir oksijen,
Is reglsyonu,
Bir uzay giysisi astronotu ayrca uzayn ar ssndan da
korumaktadr. Uzayda s her yerde sabit deildir. Bu
durumda, giysinin yaam destek sistemi alan ve
terlemekte olan astronotun rettii s ve nemin transferini
salamaldr. Bu olay genelde astronotun hemen cildinin
zerine geirilen bir i giysi iinde dolaan souk su ile
salanmaktadr.
Ultraviyole radyasyonuna kar koruma,
Partikl radyasyonuna kar koruma,
Kk mikrometeroidlere kar koruma,
Fizyolojik atklarn depolamas.

2.1. EMUnun Paralar

EMU on tabakadan olumaktadr; i soutma giysisi (iki
kat), basn giysisi (iki kat) termal mikrometeroid giysi
(sekiz kat) ve d kaplamadr (bir kat). Bu tabakalarda
naylon tricot, spandex, retan-kapl naylon, dakron,
neopren-kapl naylon, mylar, gortex, kevlar, nomex gibi
dayankl malzemeler kullanlmaktadr.

1873
Karahan,H.A., Utkun E., Toprak O.


2.1.1. Termal Mikrometeroid Giysi (TMG- Thermal
Micrometeoroid Garment)

Termal mikrometeroid giysi (TMG) uzay giysisinin d
tabakasdr. TMGnin fonksiyonu vardr; yaltm, zararl
gne radyasyonundan ve mikrometeroidlerden korumak
[10].



ekil 2. Uzay giysisini oluturan tabakalarn kesiti [6]

TMG neopren kapl naylon ripstopdan oluan bir tabaka ile
balar. Bu mikrometeroidlere kar korumann en i
tabakasdr. Ardndan, termal radyasyon korumas iin be
tabaka alminyum kapl Mylar;, drt tabaka dokunmam
Dakron onu takip eder ki bunlar termal boluk
yaratmaktadr, bunu iki tabaka alminyum kapl Kapton
film ve Beta kuma izler. Teflon kapl Beta kumann en
d tabakas yanmaz zelliktedir ve andrc olarak bilinen
ay tozuna kar yksek diren gstermektedir. Bu tabaka
dizler ve dier blgelerde Teflon yamalar ile
desteklenmitir EMU iin TMG yedi tabaka alminyum
kapl Dakron ile lamine edilmi Mylar ierir ve Kapton
kullanlmaz. En d tabaka beyaz Ortho kumadr, Gore-
tex, Kevlar ve Nomexin kombinasyonu ile yaplmtr. Bu
tabaka -300den +300 Fahrenayta kadar dayankldr. D
tabaka gnein zararl termal radyasyonunun ounu
yanstarak hem mikrometeroid hem de termal koruma
salamaktadr [10-12].

2.1.2. Soutma ve Havalandrma Giysisi (LCVG-
Liquid Cooling and Ventilation Garment)

Uzay yryleri esnasndaki hareketlilik astronotun
rettii vcut ssn artrr. Uzay tamamen bir boluktur, s
iletim yolu ile kaybedilemez ve yalnzca termal radyasyon
yoluyla datlabilir ki bu ok daha yava bir sretir.
Bylelikle, uzay ok souk olsa dahi ar s ykselmesi
mmkn deildir ekil 3de gsterildii gibi LCVG tm
vcudu saran bir i amar gibidir ve amac mekik d
aktivitelerde stabil bir vcut ss salamaktr. Esnek
tplerden dolasan souk su vcudun ssn almakta ve
snn ar derecede artmasna engel olmakta, astronotun
daha konforlu bir ekilde alabilmesini salamaktadr.
Su daha sonra ncl yaam destek sistemine veya
PLSSye dner ve sy uzaya yanstr ve yeniden dolama
girmeden nce soumaktadr [6, 11]. NASAnn mekik d
hareketlilik biriminde kullanlan LCVG, ilk olarak naylon bir
tricot ve spandex ile yaplmtr. Suyun tand tpler ise
polivinil klorrdr [13].




ekil 3. Sv soutma ve havalandrma giysisi ve yaps
[14, 15].

2.1.3. EEH- EMU Elektrikli Kay

EEH astronot tarafndan giysi iine giyilen bir takm iletiim
kablosundan oluan bir donanmdr. Giysinin antasnda
bulunan radyo ve enstrmanlarla balant ile iletiim ve
astronotun yaamsal iaretlerinin kontroln salar
(solunum oran, kalp hz, ate, vs.) [14, 15].

2.1.4. letiim Taycs (CCA- Communications
Carrier Assembly)

CCA astronot tarafndan giyilen kuma bir beredir.
letiimin salanmas iin mikrofonlar ve hoparlrler
iermektedir. Giysi iinde hands-free radyo iletiimini
mmkn klmaktadr [14, 15].


1874
Karahan,H.A., Utkun E., Toprak O.




ekil 4. letiim taycs [15]

2.1.5. Alt Gvde (LTA- Lower Torso Assembly)

Alt gvde tek paral bir birimdir ve EMUnun alt yarsn
ierir, bunlar pantolon, diz, bilek, botlar ve alt bel ksmdr.
EMUnun st ksmna metal bir birleim halkas ile
bitimektedir [15].

2.1.6. st Gvde (HUT- Hard Upper Torso)

st gvde yelek eklinde sert fiberglas malzemeden
yaplm bir kabuktur. Kollar, alt gvde, kask, yaam-
destek antas ve kontrol modln ieren pek ok yapy
desteklemektedir. Ayrca mini bir alet taycsn da
tutabilir. Paralar st gvdeye halkalar ile balanmaktadr
[15, 16].

2.1.7. Absorpsiyon Giysisi (MAG- Maximum
Absorption Garment)

Uzay yry yapan astronotlar yaklak olarak yedi
saate kadar uzay yry yapabilmektedir. Bu zaman
iinde, vcutlar idrar retir fakat hem uzay giysilerini hem
de hava kilitlerini ve uzay gemisini basnl hale getirmek
ve basnsz hale geri evirmek o kadar ok zaman alr ki,
astronotlar geminin iine girip tuvaleti kullanamazlar. Bu
nedenle, her yrye kan astronot geni, emici bir
ocuk bezini idrar ve dky toplamas iin giysisinin iine
giymektedir [15].




ekil 5. Maksimum emici giysi [15], st gvde [16], Kollar
[17], Bacaklar [18]



2.1.8. Kollar

Kol birimleri omuz, st kol ve dirsek balant dnlerini
ierir bylece astronot kollarn pek ok yne hareket
ettirebilir. Kol birimleri pek ok ldedir bylelikle EMU
farkl astronotlarca kullanlabilir. Kol birimleri ekil 5 de
grld gibi balant halkalar ile birletirilmektedir.

2.1.9. Bacaklar

Bacaklar; pantolon ve bot montajlarndan oluur. Botlar bot
balantlar ile pantolona, pantolon yelek bklm ile yelek
montajna ve yelek montaj da vcut kapanna baldr.

2.1.10. Eldivenler

Eldivenler astronot ile yaplan i arasndaki aktif ara
yzdr. Bu yzden, yksek oranda dokunma yeteneini
muhafaza ederken pek ok fonksiyonu da yerine
getirmelidirler. Eldivenler ayrca doal evreye ve i yeri
tehlikelerine kar koruyucu bir bariyer oluturmaldr. Her
bir eldiven i lastik, koruyucu d tabaka ve s dengeleyici
ara katman olmak zere farkl yapdan olumaktadr.
Eldivenlerde ayrca parmak ular ve avu ileri kauuk ile
kaplanmaktadr. Bu sayede hem yaltm hem koruma
salanmakta hem de kullanlan tehizatn kaymas
nlenmektedir. Eldivenler kollara monte edilmektedir.
Standart boyutta olduklar gibi zel astronotlar iin lye
gre yaplabilmektedir. Bunlarn dnda eldivenin zerine
yerletirilen kontrol dmeleri ile kyafetin dier blgeleri
de kontrol edilebilmektedir [15, 19]. Tm kol birimleri gibi,
eldivenlerde de hareket olay iin el bilei mil yataklarna
sahiptir. Astronotlar ayrca daha rahat etmek iin d
eldivenlerin iine ince kumatan eldivenler giyerler. D
eldivenler zerlerinde aletleri balamak iin halkalar
barndrmaktadr [15, 19, 20].

ekil 7de mekik EVA eldivenleri katmanl olarak
grlmektedir. Parmak ular drt farkl malzeme
iermektedir. RTV 157 andrma dayankll iin
kullanlan bir d kaplamadr. Nomex kuma ok gl ve
dayankl bir kumatr ve RTVye baldr. Nomex kee
hem termal koruma hem syrlma korumas iin
kullanlmtr. Son olarak, parmak bal RTV 630
astronotun parmak ularnn, dokunma duygusunun ve
korunmasnn artrlmas iin kullanlmtr. Parmak
ardndaki tabaka drt farkl malzemeye sahiptir. Teflon,
syrlma ve termal koruma salamakta, mylar ise gneten
gelen radyasyonu yanstmaktadr. mylar tabakasnn
her birinin arasnda bulunan ince tabaka ift camlarda
olduu gibi bir yaltm salamaktadr. ifon malzeme
eldivenin kstlanmasna kar ypranmadan mylar tabakay
korumaktadr. Parmaklarn n RTV 157 ile kapldr, bunun
amac kavrama ve dokunmay artrmak ve termal
dayankllk salamaktr. Nomex kuma ayrca stn
yapma ve giyim zellikleri sebebiyle kullanlmaktadr [21].


1875
Karahan,H.A., Utkun E., Toprak O.




ekil 6. , orta ve d eldivenler [20]



ekil 7. EVA eldiveni [21]

2.1.11. Kask

Kask saydam, darbeye dayankl polikarbonat
malzemeden imal edilmitir, balant halkas ile st
gvdeye birletirilmektedir. Kask astronotun ba ile
beraber hareket etmek yerine sabit kalmaktadr bu yzden
kaskn arkasnda konfor salayan pedler bulunmaktadr.
Kaskn n ksm, yry srasnda grnt netliinin
kaybedilmemesi iin zel bir yzey ilemine tabi tutulur.
Kaskn iinde oksijen, astronotun bann stnden yzne
doru akmaktadr. Karbondioksit atmn salamak iin de
bir artma valfi vardr [15].

2.1.12. Mekik D Gr Sistemi (EVA-
Extravehicular Visor Assembly)

VA kaskn zerinde bulunmakta ve astronotu parlak gne
nlarna kar korumaktadr. Bununla beraber u
paralara sahiptir; gne nlarn filtrelemek iin metalik-
altn visor, termal koruma salayan kaplama, ayarlanabilir
siper, drt adet ba lambas ve kamera.





ekil 8. Mekik D Gr Sistemi(EVA)[15, 22]

2.1.13. Besin antas (IDB- In-suit Drink Bag)

Uzay giysisi iinde yedi saate kadar alan astronotlar
suya ve besine ihtiya duymaktadr. Bu nedenle uzay
giysisinin iine monte edilmi plastik bir kese
bulunmaktadr. Bu kese astronotun aznn yannda yer
alan kk bir tp ya da kama sahiptir. Ayrca, kask
iinde bir blmede astronotun uzay yrynde ackma
ihtimaline karn pirin, meyve ve gevrek ieren bir gofret
bulunmaktadr [23, 24].

2.1.14. ncl Yaam-Destek Sistemi (PLSS- Primary
Life-Support Subsystem)

PLSS astronot tarafndan kullanlan srt antasdr; oksijen
tanklar, karbondioksit filtreleri, su soutma, radyo
tehizat, elektrik gc, havalandrma fanlar ve uyar
sistemleri ierir [116]. PLSS yedi saate kadar oksijen
destei ve karbondioksit atm salar. EMU batarya 11
inko pilin birleiminden olumaktadr. Batarya yaklak 27
amp-saat elektrik akm salamakta ve mekik iinde
yeniden arj edilebilmektedir [25].



ekil 9. Giyecek-ii iecek antas [23, 24].



ekil 10. ncl yaam destek alt sistemi [25].



1876
Karahan,H.A., Utkun E., Toprak O.


2.1.15. kincil Oksijen antas (SOP- Secondary
Oxygen Pack)

SOP bir acil durum oksijen antasdr ve srt antasndaki
PLSSnin altnda bulunmaktadr. 408 atm tank basncnda
toplam 2,6 lb (1,2 kg) tayan iki oksijen tank iermektedir.
Bu 30 dakikalk oksijendir ve astronotun mekie geri
dnmesi iin yeterlidir. Bu oksijen kayna giysi iindeki
oksijen basnc 0,23 atmnin altna dtnde otomatik
olarak almaktadr [15].

2.1.16. Grntleme ve Kontrol Modl (DCM-
Display and Control Module)

DCM gste yer alan bir paradr. PLSSyi altrmak
iin gerekli tm dmeleri, lme aletlerini, valflar ve LCD
grntlemelerini ierir. DCM bazen kol ucuna
yerletirilmi bir ayna yardm ile astronot tarafndan
grlebilir [15].

2.2. Uzay Giysisi Nasl Giyilir?

Uzay giysisi giymek karmak bir sretir. ekil 11de
grlebilecei gibi giymeden nce astronotlar likit soutma
ve havalandrma giysisini, iletiim aletlerini, eldivenleri
giymektedirler. Uzay grevi balamadan nce bu giysilerin
yannda astronotlar uzay ortamna uygun olarak vcutlarn
altrmaldrlar.



ekil 11. EMU giyen bir astronot [26]

3. Paratler

Parat, atmosferde den objenin hareketini yavalatmak
veya frenlemek iin kullanlan bir ara olarak
tanmlanabilmektedir. Paratler, atmosferdeki objeyi veya
kiiyi yavalatmak iin kullanlabilecei gibi, roketlerde,
uzay aralarnda, uaklarda veya yksek hzl yzey
tatlarnn frenleme sistemlerine de entegre
edilebilmektedir Parat; yava d salamal, kuma
ve diki iplikleri yeterli mukavemete sahip olmal, mmkn
olduu kadar hafif ve dk alana sahip olmal, eklini
kaybetmemeli, d esnasnda dengesini yitirmemelidir
[27-29].



ekil 12. Orion parat sistemi [30]

Paratler sistemin zelliklerine bal olarak tekli, ikili ya
da l olabilmektedir. ekil 12de Ares 1 parat sistemi
grlmektedir. Sistem, birincil ve ikincil paratlerden
olumaktadr. ncl paratlerin grevi hzn yavalatlp,
dier paratlerin daha dengeli bir ekilde almas ve
almasn salamaktr [31]. Paratler iin en nemli
kriterler hafiflik, stabilite ve kuman hava geirgenlik
zellikleridir. Stabiliteyi artrmas acsndan dokuma ripsop
kumalar tercih edilmektedir. Paratlerde genellikle PET
(Dacron), UHMWPE (Spectra), aramid lifleri (Kevlar) ve
aromatik polyester (Vectran) lifleri kullanlmaktadr. Uzay
paratlerinde genellikle polyester ve naylon dayankl baz
kuma olarak kullanlrken, paratn ipleri iin Kevlar
kullanlmaktadr [32]. Uzay paratlerinde en nemli
kriterlerden birisi de uzun sren paketleme sonrasnda
zelliklerin bozulmamas ve strelizasyon sonunda
zelliklerinin deimemesidir [33]. Bir paratn verimlilii,
bulunduu atmosferin younluuna, rzgrn hzna,
uygulad kuvvete, paratn boyutuna ve tad yke
baldr. ekil 12 de grlen paratler 280 mlik bir
alandan daha fazla hava hapsedebilme yeteneine ve
36.000 kilogramlk yk tayabilme kapasitesine sahiptir
[34].













ekil 13. Marsn kesif projelerinde kullanlan paratler
(test srasnda) [33, 35]
1877
Karahan,H.A., Utkun E., Toprak O.


Paratler dikildikten sonra, dnyada bulunan
mikroorganizmalarn uzaya tanmamas iin dezenfekte
edilmekte ve daha sonra sisteme monte edilmektedir.
Sistemde bulunan sensr ve yazlmlar sayesinde belli
ykseklikte alarak hz yavalatmaktadrlar. Hava
yastklarnn daha etkin bir ini salamas ise cihazn zarar
grmesini engellemektedir.

ekil 14. Paratlerin entegrasyonu [36]

4. Hava Yastklar
Hava yast, otomobillerde arpma annda saniyenin
1/10'undan ksa srede alp bir gaz ile ierek yolcunun
yaralanmasn nleyen, esnek malzemeden yaplm bir
koruma sistemidir [37, 38]. Hava yastklar otomobil
endstrisi dnda, uzay projelerinde de kullanlmaktadr.
lk olarak Ay projelerinden olan Luna 9 ve Luna 13 iin
hava yastkl ini sitemleri tasarlanmtr. Bu ini sistemi
aerobrake, parat, roket ve hava yastklarndan
olumaktayd. Hava yastklar ayn ekilde Mars keif
projelerinde de kullanlmtr. Mars atmosferine giren
Pathfinderin paratler sayesinde hz yavalamakta,
frenleme sistemi ve hava yastklar sayesinde de gvenli
bir ekilde inii tamamlamaktadr [39].
Hava yastklar iin kullanlan malzemelerde aranlan temel
zellikler [38]:
Yksek yrtlma, diki-kayma mukavemeti,
Gaz oluumu iin kullanlan kimyasal maddelere
dayanm,
Kontrol edilebilir hava geirgenlii,
Sktrlabilirlik,
Yastk aldktan sonra iindeki gazlarn
difzyonuna olanak salayacak yap,
Yastn imesi srasnda ortaya kacak olan
sya kar yeterli termal dayanm,
Kesim ve dikim kolayl,
Bunlara ilave olarak uzay uygulamalarnda kullanlan hava
yastklarnda baka zellikler de aranmaktadr [40, 41]:

Hafiflik,
Dk scaklkta elastikiyet gsterme,
Uzun sure paketli kaldktan sonra kolayca eski
haline dnebilme,
Dk srtnme katsays

Mars Pathfinder (MPF) and Mars Exploration Rover
(MER) Projelerinde Kullanlan Hava Yastklarnn
Yaplar

Sekil 15de grld gibi, hava yastklar tetrahedron
seklinde donanmn drt yann sarmaktadr. Hava
yastklar birbirlerine hava kanallar ile baldr. Yaplan
hesaplalar ve deneyler sonunda en stabil ve koruyucu yap
alt loplu yap ile elde edilmitir. Bu sayede kullanlan
madde miktarnda azalma olmu, minimum arlk elde
edilmitir. Sistem adet gaz jeneratr iermektedir [40-
42].





ekil 15. Hava yastklar ve geometrisi [40]

Hava yastklarnn retiminde kullanlan kumalar ok katl
lamine yaplardr [40, 41]:
Baz kuma,
Gazn dar kmasn engelleyen kaplanm
kuma,
Anma, patlama ve yrtlmaya kars dayankl
kaplanm kuma.


1878
Karahan,H.A., Utkun E., Toprak O.




ekil 16. Paketlenmi hava yastklar [41]

Baz kuma olarak kullanlan Vectran HS aromatik bir
polyester lifi olup, sv kristalin yapya sahiptir. Vectran HS
yksek scaklk-sterilizasyon dayanm, yksek kimyasal
stabilite, 330 Cnin zerindeki erime noktas, yksek UV
dayanm ve yksek anma direnci ile bu tr uygulamalar
iin olduka uygundur [40, 41, 43]. Gazn darya
kmasn nleyen tabaka silikon kapl Vectran kumatr.
Kaplama malzemesi olarak silikon kauuk kullanlmaktadr
[40, 41]. Anma, patlama ve yrtlmaya dayankl tabaka
olarak da Vectran kuma kullanlmtr. Yaplan
simlasyon almalar sonucunda hangi blgelerin
maksimum anmaya maruz kalaca belirlenmi ve bu
blgelere destek kumalar entegre edilmitir [40, 41].

Sekil 16dan grld gibi, hava yastklarnn panele
monte edilmesi ve birbirlerine balanmas iin tendon ad
verilen ipler kullanlmtr. D tendonlarda Vectran HS, i
tendonlarda ise Kevlar 129 kullanlmtr [40, 41].

5. Uzay Tekstilleri in Gelecek Trendleri

5.1 Uzay Giysileri in Gelecek Trendleri

Uzay giysileri iin planlanan en nemli gelimelerin amac
uzay ortamna uygun, adapte olabilen yeni polimerler,
sistemler kullanarak bu giysileri daha rahat ve fonksiyonel
hale getirmektir.

Bukalemun Giysisi

Bukalemun giysi (EVA) konsepti, uzay giysisini evresel
koullara adapte olabilen ve tepki verebilen bir sisteme
dntrr. Bu sistem giyen kiiyi yalnzca uzay
ortamndan izole etmekle kalmaz, ayn zamanda evre ile
iliki kurmasn da salamaktadr [44].

EVA, soutma sistemi, basnl yap, yaam destek
sistemi, nefes alan gaz ve dierleri gibi koruyucu
tabakalara sahiptir. Tm bunlar boyut ve ktleyi artrmakta,
konfor ve hareket kabiliyetini azaltmakta, alma zamann
snrlamaktadr. Bukalemun giysisi unlar amalamaktadr:
[44]:

Entegre s pompalama, ynlendirilebilir
glgeleme ve enerji toplama,
Aktif giysi uyumu,
Pasif karbondioksit ve nem kontrol salayan
giysi duvar,
Aktif karbondioksit ve nem aktarmn birletiren
giysi duvar
Bukalemun giysisi ortaya kmakta olan bilgi teknolojisi,
malzeme teknolojisi ve biyomimetik dizayn kavram ve
yaklamlar arasnda bir badr.

Bukalemun giysisi iin gerekli olan aralar [44]:

evresel yetenekleri artrmak iin mikro s
pompalar,
Giysi korumasn ve hareket performansn
artrmak iin mekanik-aktif malzemeler,
Metabolik CO2 ve H2O ziyann engelleyecek
kimyasal destekli iletim,
Metabolik ve gne enerjisini yakalamak iin
enerji toplama donanmlar,
Atk snn deerlendirilmesi iin gerekli yaplar,
Enerji depolama teknikleri,
Yapay fotosentezden esasl biyomimetik kimyasal
dnm mekanizmalar,
Metabolik atk rnlerden solunabilir oksijen
eldesi iin gerekli sistemler.

Yukarda belirtilen yenilikler u ekilde elde edilecektir [44]:

Nano-Kompozitler,
Dizayn metodolojileri,
Fabrikasyon teknolojileri,
Aktif ekil deitiren malzemeler,
Enerji toplama malzemeleri,
Kimyasal olarak aktif materyaller,
Sistem btnlemesi ve kontrol teknolojileri.
Biyo-Giysi

Gelecekte kullanlacak uzay giysileri iin bir baka
yaklam da biyo-giysidir. Bu giysi geleneksel uzay
giysilerinde standart olduu gibi i basncn gaz ile elde
edilmesinin aksine elastik yaplar yoluyla mekanik basn
salamay hedeflemektedir. Biyo-Giysi Profesr Dava
Newman ynetiminde Massachusetts Teknoloji
Enstitsnde gerekletirilen deneysel bir uzay aktivite
giysisidir. alma NASA leri Kavramlar Enstitsnce
desteklenmektedir [45-47].

Biyo-giysinin temel yaps bir hat boyunca yerletirilen
elastik bir erit ile meydana getirilmitir. erit bu hat
boyunca esnemeyeceinden, en azndan normal
hareketlerde, giysiyi giyen kii hareket ettiinde dahi
uygulanan basn sabit olacaktr. Bu ekilde giysi
tarafndan uygulanan kar basnc etkin olarak kontrol
edilebilmektedir. Biyo-giysi takmnda imdiye dek naylon-
spandex, elastik ve rethan gibi farkl malzemeler
kullanarak alt bacak prototipleri oluturulmutur. Bir
deneysel tasarmda, eritler arasnda Kevlar kuma
kullanlmtr, bunlar esnemenin snrland alanlardadr
[45-47]. Biyo-giyside temel hedefler; daha hafif, esnek,
gelimi bir yap elde etmek, kolay giyip karmay
salamaktr [48,49].

Biyo-giysi [48,49]:

1. Basn ayarlayc tabaka,
2. Basnl kask,
1879
Karahan,H.A., Utkun E., Toprak O.


3. Eldivenler ve botlar,
4. Sert gvde kabuu,
5. Yaam destek srt antasndan olumaktadr.

ekil 18de Marstaki bir astronot rahat elastik biyo-giysiyi
giyerken gsterilmitir [47].



ekil 17. Biyo-giysinin llstrasyonu[48]


ekil 18. Biyo-giysi giyen bir astronotun
llstrasyonu [47]

5.2 ni Sistemleri in Gelecek Trendleri

Yukarda bahsedilen uzay paratleri ve hava yastklar
Marsn kesif projelerinde baarl bir ekilde kullanlm
olsa da yk tama kapasiteleri asndan yeterli deildir
(Yaklak 600 kg). nsanolunun Marsn kefi ve ina
edilmesi zerine almalar gz nnde bulundurulursa,
bu sistemlerin yeterli olmayaca aikrdr. Bu yzden son
yaplan almalar, yk tasma kapasitesi yksek ini
sistemleri zerine younlamtr. Gelime aamasnda
olan bu sistemler parat ve hava yastklarnn bir eit
kombinasyonudur. Bu yavalatc sistemlerin hipersonik
veya supersonik hzlarda alabilen-iebilen ve
stabilitesini kolaylkla salayabilen sistemler olmas
hedeflenmektedir. Literaturde inflatable aeroshell
iirilebilen koruyucu kalkan olarak gecen bu sistemler belli
bir mesafede imekte ve stabil bir ini salamaktadr. Bu
alanda yaplan almalar halen devam etmektedir [50-52].


ekil 19. iirilebilir ini sistemi [53]
6. Sonu

nsann keif arzusu uzaya yaplan yolculuklarn asl
nedenidir. nsanlar uzay hakknda daha ok ey renmek
iin 1950lerden beri almaktadr. Bu dnemdeki en
nemli nokta uygulanabilir, uzay ile uyumlu aletlerin ve
yaplarn tasarmdr. Dier malzemeler ile
karlatrldnda, tekstil yaplar esnek, gl yaps,
ar artlara dayanma yetenei ve farkl formlara
uyumluluu nedeniyle uzay uygulamalarnda avantaja
sahiptir. Yukarda belirtilen son sistemler baar ile
kullanlmtr, fakat konfor zelliklerindeki eksiklikler,
yksek enerji gereksinimi ve dk kapasite gibi baz
dezavantajlara sahiptir. iirilebilir koruma kalkanlar, biyo-
giysi ve bukalemun giysisi gibi son gelimeler yeniliki
konseptlerdir fakat uygulanabilmeleri iin uzun almalar
gerekmektedir. Bu sistemlerin baarya ulamas uzay
teknolojisinde yeni bir an balamas anlamna
gelmektedir.

Kaynaklar

[1] Grossman, E., Gouzman, I., Viel-Inguimbert, V., and
Diguirard, M., Journal of Space Craft and Rockets 40,
110, (2003).
[2] Houdayer, A., Cerny, G., Klemberg-Sapieha, J.E.,
Czeremuszkin, G., Wertheimer, M.R. Nuclear
Instruments and Methods in Physics Research p.131-
335, 1997.
[3] Verker, R., Grossman, E., Eliaz, N., Gouzman, I.,
Eliezer, S., Frankel, M., Maman, S., Ground
Simulation of Hypervelocity Space Debris Impact on
Polymers, Protection of Materials and Structures from
the Space Environment, ICPMSE-7, Springer, ISBN-
10 1-4020-4281-7, p. 153-165, 2006.
[4] http://www.esa.int/esaCP/ESALLDG18ZC_Expanding
_0.html
[5] http://www.cnn.com/interactive/space/9907/spacesuit/f
rameset.exclude.html
[6] Space Suit Evolution From Custom Tailored To Off-
The-Rack
http://history.nasa.gov/spacesuits.pdf
[7] Personal communication, James Skipper, NASA/JSC
Crew Systems Division, December 14, 1994.
[8] http://en.wikipedia.org/wiki/Space_suit
[9] http://www.astronautix.com/craftfam/spasuits.htm
1880
Karahan,H.A., Utkun E., Toprak O.


[10] http://en.wikipedia.org/wiki/Thermal_Micrometeoroid_
Garment
[11] Carson, M., A., Rouen, M., N., Lutz, C., C., McBarron,
J., W. II. Biomedical Results of Apollo - Section VI -
Chapter 6 - Extravehicular Mobility Unit. Lyndon B.
Johnson Space Center.
http://lsda.jsc.nasa.gov/books/apollo/S6CH6.htm
[12] http://www.astronautix.com/craft/issemu.htm
[13] Freudenrich, C., C.,How Spacesuits Work,
http://www.howstuffworks.com/space-suit2.htm
[14] http://aerospacescholars.jsc.nasa.gov/HAS/cirr/Image
s/longund.jpg
[15] http://history.nasa.gov/SP-368/s6ch6.htm
[16] http://www.snds.com/ssi/ssi/Applications/SpaceSuits/
[17] http://www.snds.com/ssi/ssi/Applications/SpaceSuits/
Arms.html
[18] http://www.snds.com/ssi/ssi/Applications/SpaceSuits/L
egs.html
[19] http://www.snds.com/ssi/ssi/Applications/SpaceSuits/
Gloves.html
[20] http://spacelaunch.gerhards.net/2007_11_01_archive.
html
[21] http://msis.jsc.nasa.gov/sections/section14.htm
[22] http://www.capcomespace.net/dossiers/espace_US/a
pollo/astronautes/scaphandre/A7L%20LEVA%2001.jp
g
[23] http://msis.jsc.nasa.gov/sections/section14.htm
[24] http://history.nasa.gov/alsj/a17/a17drinkdet.jpg
[25] http://en.wikipedia.org/wiki/Image:A7L_plss.jpg
[26] http://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/c/cd/OrlanDo
nning.jpg
[27] http://www.answers.com/topic/parachute?cat=technol
ogy
[28] http://en.wikipedia.org/wiki/Parachute
[29] http://www.answers.com/topic/parachute-chute
[30] http://www.nasa.gov/images/content/156594main_Ori
on_Sequence.jpg
[31] http://science.nasa.gov/headlines/y2007/15nov_parac
hute.htm
[32] http://mars.jpl.nasa.gov/mer/mission/spacecraft_edl_p
arachute.html
[33] http://mars.jpl.nasa.gov/mer/mission/spacecraft_edl_p
arachute.html
[34] http://www.nasa.gov/mission_pages/mars/images/pia1
0205.html
[35] http://muse.jpl.nasa.gov/mergallery/spacecraft/merope
n7_cropbrowse.html
[36] http://www.pioneeraero.com/pop-ups/1-1-IMAGE3.htm
[37] http://en.wikipedia.org/wiki/Airbag
[38] Walter Fung, Mike Hardcastle, Textiles in Automotive
Engineering, The textile Ins., Woodhead Publishing,
Cambiridge, England, 2001
[39] http://www.nasa.gov/centers/glenn/about/history/mars
pbag.html
[40] Cadogan, D., Sandy, C., Grahne, M., Development
and Evaluation of the Mars Pathfinder Inflatable
Airbag Landing System, Acta Astronautica Vol. 50,
No. 10, pp. 633640, 2002.
[41] Stein, J., Sandy C., Recent Developments in Inflatable
Airbag Impact Attenuation Systems for Mars
Exploration AAAF-061 ILC Dover, Inc.
http://www.ilcdover.com/products/aerospace_defense/
supportfiles/MERAirbagArcachon2003.pdf
[42] http://marsrovers.jpl.nasa.gov/mission/tl_entry1.html
[43] http://www.vectranfiber.com/
[44] Hodgson E., W., Bender, A., Goldfarb, J., Hansen, H.,
Quinn, G., Sribnik, F., Thibaud-Erkey, C., A
Chameleon Suit to Liberate Human Exploration of
Space Environments, NASA Institute for Advanced
Concepts, Contract # 07600-082, Hamilton
Sundstrand Space Systems International, 2004.
http://www.niac.usra.edu/files/studies/final_report/714
Hodgson.pdf
[45] http://web.mit.edu/newsoffice/2007/biosuit-0716.html
[46] http://en.wikipedia.org/wiki/Space_activity_suit
[47] http://www.csmonitor.com/2005/1020/p13s01-
stss.html
[48] Newman, D., J., Hoffman, J., Bethke, K., Blaya, J.,
Carr, C., Marquez, J., Pitts B., An Astronaut Bio-Suit
System for Exploration Missions, MID Technologies,
Trotti & Associates, Inc., 23 April 2004
http://mvl.mit.edu/EVA/biosuit/Workshop04/BioSuitWo
rkshopDJN.pdf
[49] Brensinger, C., Carr, C., Pitts, B., Saleh, J., Newman,
D., J., An Astronaut Bio-SuitSystem:Exploration-
Class Missions MIT Department of Aeronautics and
Astronautics Harvard-MIT Division of Health Science
and Technology
http://www.niac.usra.edu/files/library/meetings/fellows/
oct01/630Newman.pdf
[50] Coen, P., Povinelli, L., Civinskas, K., C., Fundamental
Aeronautics Program Supersonics Project Entry,
Descent, and Landing Overview, June 22, 2007
http://www.aeronautics.nasa.gov/nra_pdf/supersonics
_edl.pdf
[51] Witkowski, A., Brown, G., Mars Deployable
Decelerators, Capability Roadmap Summary, IEEEAC
paper No: 1585, Version 7, Jan 5, 2006
[52] Carrera, E., Montefiore, L., Beruto, E., Augello, G.,
Adami, M., Hromadkova, A., Gabellini, E., Design,
Analysis and Manufacturing of a Re-Entry Capsule
made by Inflatable Structures
[53] http://www.babakin.ru/presentations/bsc_presentation
_eng.pdf


1881
5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 1315 Mays 2009, Karabk, Trkiye
IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye
TAIT KLMLENDRMESNDE ALTERNATF KLMA SSTEMLERNN
KULLANIMININ ARATIRILMASI

INVESTIGATION OF USING ALTERNATIVE AIR CONDITIONING
SYSTEMS IN VEHICLE AIR CONDITIONING

Muhammet KAYFEC
a *
, Engin GEDK
b
, Selami SAIROLU
c
ve Hseyin KURT
d
a*
Karabk niversitesi, M.Y.O., Karabk, Trkiye, E:posta: mkayfeci@karabuk.edu.tr
b
Karabk niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi, Karabk, Trkiye, E:posta: egedik@karabuk.edu.tr
c
Karabk niversitesi, M.Y.O., Karabk, Trkiye, E:posta: ssagroglu@karabuk.edu.tr
d
Karabk niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi, Karabk, Trkiye, E:posta: hkurt@karabuk.edu.tr


zet

Bu almada klasik buhar sktrmal tat klimasna
alternatif klima sistemlerinin kullanlabilirlii, evresel
etkileri, sistemlerin alma prensipleri ve soutma
performanslar karlatrmal olarak incelenmitir.
evresel etkileri nedeniyle otomobillerde; buhar
sktrmal(BSIP) tat klimalar yerine eitli klima
sistemlerinin kullanmlar konusunda yaplan almalar
her geen gn artarak devam etmektedir. Bunlar
absorpsiyonlu(AIP), CO2 (R-744) soutucu akkanl ve
metal hidrid(MH) esasl tat klimalardr. Absorpsiyonlu
klimalar, atk s kaynan kullanarak alabilmesi, dk
alma maliyetine sahip olmalar gibi avantajlar yannda
ar ve hantal olmas gibi dezavantajlara sahiptirler. CO2
soutucu akkanl klima sistemlerinde ise karbondioksitin
yksek basnlara sktrlmas neticesinde soutma
ilemi gereklemektedir. Dk kabin scaklklarna abuk
ulalmas ve yksek performanslarna ramen alma
basnlarnn (30100 bar) yksek olmas, CO2 soutucu
akkanl klimalarn yaygn olarak kullanmn
snrlamaktadr. Metal hidrid esasl tat klimalarnda hidrid
tarafndan hidrojen absorpsiyon/desorpsiyon esnasnda
oluan ekzotermik ve endotermik reaksiyonlar sonucu
stma ve soutma elde edilir. Yenilenebilir enerji
kullanmas ve evreci bir sistem olmasna karn
maliyetinin yksek olmas nedeniyle kullanmlar henz
yaygnlamamtr.

Anahtar kelimeler: Tat klimas, Absorpsiyon, CO2 (R-
744), Metal-hidrid, COP.

Abstract

In this study, It has been researched and compared to
employability of alternative air containing to classical vapor
compressed vehicle air containing, environmental effects,
principles of work of systems and performances of cooling.
For environmental effects in automobiles; workings in
subject of usages of various air containing systems instead
of vapor compressed vehicle air containing is to attend
more and more increasingly. These are absorption vehicle
air containing, CO2 vehicle air containing and metal
hydrate vehicle air continuing. Absorption vehicle air
containing have disadvantage as heavy and awkward in
addition to advantage such as capable of work with use
waste heat resource and low-cost work. In CO2 cooling
fluid vehicle air containing systems, cooling process
accomplishes with to be compressed in high pressure of
carbon dioxide. In spite of to low cabin temperatures and
high performance , to be high of study pressures (30-100
bar) limits to be use widely of CO2 cooling fluid vehicle air
containing systems. For Metal hydrate vehicle air
containing have high-cost in spite of high performance,
their usages havent widely yet.

Keywords: Auto air condition, Absorption, CO2, Metal
hydride, COP.

1. Giri

Otomobillerde klima sistemlerinin kullanm 1960l yllarda
ABD de balamtr. Balarda lks bir eya gibi grlen
klimalar gnmzde vazgeilmez bir donanm haline
gelmitir. Klasik tat klimalar buhar sktrmal evrim
prensibine gre almaktadr. Kompresr hareketini,
motordan alan bu sistemlerde s tayc akkan olarak
kloroflorokarbon (CFC) ve hidrokloroflorokarbon (HCFC)
trevi gazlar kullanlmaktadr. Son yllarda ozon
tabakasnn incelmesi, kresel stma potansiyelleri ve sera
etkisi gibi nedenlerle bu gazlarn kullanmnn azaltlmas
ynnde birok almalar yaplmaktadr. Bunlardan en
nemlileri, klasik tat klimasna alternatif klima sistemleri
olan absorpsiyonlu, CO2 (R-744) soutucu akkanl ve
metal hidrid esasl klima sistemleridir. Alternatif klima
sistemlerinin en nemli zellikleri, evresel zararlarnn ok
dk olmas ve atk s ile alabilmeleridir. Baz tat
klima sistemlerinin evresel zellikleri izelge 1de
gsterilmitir.

izelge 1. Baz soutucu akkanlarn evresel etkileri
Sistem
Ozon
tketme
potansiyeli
Kresel
stma
potansiyeli
evreye
zararl
madde
miktar
Tat
emisyonu
arttrma
BSIP Yksek Yksek Yksek Orta
AIP Dk Dk Orta Dk
MH Dk Dk Dk Dk
CO2 Dk Dk Dk Dk

Yaplan bu almada, klasik buhar sktrmal tat
klimasna alternatif klima sistemlerinin kullanlabilirlii,
evresel etkileri, sistemlerin alma prensipleri ve
soutma performanslar karlatrmal olarak
incelenmitir. Klasik klima sistemi, alternatif klima
sistemlerinin performans deerleri, maliyetleri ve evresel
etkileri ynnden avantajlar ve dezavantajlar
karlatrmal olarak verilmitir.
1882
Kayfeci, M., Gedik, E., Sarolu, S. ve Kurt,H...
2. Tat Klima Sistemleri

2.1 Buhar Sktrmal Tat Klimas

Tat klima sistemi, prensip olarak buhar sktrmal
soutma evrimini temel alarak alr. Buharlaan
soutucu akkann buharlama esnasnda evreden
ektii sdan yararlanlarak soutma ilemi gerekleir.
Soutucu akkan zerindeki basnc kontrol altna almak
suretiyle kaynamas, youmas veya s alp dar atmas
salanr. ekil 1de bir tat klimas ematik olarak
gsterilmitir.


ekil 1. Klasik buhar sktrmal tat Klimas [1]

Klima kompresr, hareketini kay vastasyla motordan
alr. Motor alr durumda iken kompresr almaya
balayarak soutucu gaz kondensere gnderir.
Kompresr-genleme valfi arasnda sktrlan gaz,
yksek basn, soutucu fanlar ve ara hzndan
kaynaklanan hava ak ile zerindeki sy kondenserden
evre havasna brakr. zerindeki sy atan soutucu
akkan youarak sv hale gelir. Genleme valfinden
geerken basnc drlen ve tamamen sv hale geen
soutucu akkan evaporatre gelir. Evaporatr iersinde
dk basntaki soutucu akkan buharlar ve
buharlama esnasnda yolcu kabininden s eker.
Evaporatr petekleri zerine fan araclyla flenen
havann ss, evaporatr tarafndan alnarak sistemde
dolaan soutucu akkan buharlatrr. Bylece
evaporatrden geerken ss alnm hava soumu olur.
Soutulmu hava, ara ierisine ynlendirilerek soutma
ilemi gereklemi olur. Buharlam ve tmyle gaz
haline gelmi soutucu akkan kompresr tarafndan
emilerek evrim tamamlanr. Bu ilemler, ortam istenilen
konfor artlarna gelinceye kadar tekrarlanr.

2.2. Absorpsiyonlu Tat Klimas

Absorbsiyonlu soutma sistemlerinde, kullanlan s enerjisi
yksek olmasna karlk mekanik enerji ihtiyac ok daha
dktr. Bu nedenle sistemde atk s enerjisi, jeotermal
enerji ve gne enerjisi gibi ucuz enerji kaynaklar
kullanlabilir. Ayrca bu tip soutma sistemlerinde
kloroflorokarbon (CFC) ieren akkanlar
kullanlmadndan evre dostu bir soutma sistemidir.
Sistemin yaps dier soutma sistemlerine gre daha
karmak ve soutma tesir katsaysnn da daha kk
olmas dezavantaj olurken, atk enerjilerin
deerlendirilmesinde en uygun yntem olmas avantaj
salamaktadr.



ekil 2. Absorpsiyonlu Tat klima sistemi

ekil 2'de tat egzozundan atlan sdan yararlanarak
alan bir absorpsiyonlu sistemin temel hatlar
gsterilmektedir. Absorbsiyonlu sistemlerde alma
akkan, genellikle iki farkl akkandan (Amonyak-su,
LiBr-su vb.) olumaktadr. alma akkan yksek basn
ve scaklkta jeneratrde stlmakta, buharlama scakl
dk olan akkan (Amonyak, LiBr) buharlaarak
kondensere aktarlmaktadr. Kondenserde youan buhar,
genleme valfinde genleerek evaporatre aktarlarak
dk scaklk ve basnta tekrar buharlamaktadr.
Evaporatrde buharlaan akkan (Amonyak, LiBr)
absorberde jeneratrden gelen zayf uucu madde
zeltisi (amonyaka fakir su zeltisi) iinde
absorplanmaktadr. Elde edilen kuvvetli zelti ise
jeneratre geri pompalanmakta ve evrim
tamamlanmaktadr.

2.3. CO2 (R-744) Soutucu Akkanl Tat Klimas

Klima evriminde, soutucu akkan olarak CO2 (R-744)
kullanlmaktadr. CO2nin termofiziksel zelliklerinden
dolay evrim kritik noktann zerinde gereklemektedir.
Yaygn soutucu akkanlar ile karlatrldnda CO2nin
en nemli zellii 31.1 C olan dk kritik scaklk
noktasdr. Normal ortam scaklklarnda CO2 ile alan
buhar sktrmal sistemlerde scaklk bu deere ok
yaklamakta ve dolaysyla basn 73.8 barn zerine
kmaktadr. Bundan dolay klima evrimi, kritik basn
st CO2 soutma evrimi olarak ifade edilmektedir.
CO2nin bu zelliinden dolay, soutucu akkan olarak
CO2nin kullanld klima sistemlerinde, kompresr ve
dier elemanlarn klasik klima sistemlerindekine gre ok
daha salam olmas gerekir [3].

1883
Kayfeci, M., Gedik, E., Sarolu, S. ve Kurt,H...


ekil 3. CO2 soutucu akkanl tat klimas[8]

Kritik basn st CO2 soutucu akkanl soutma
evriminin temel elemanlar kompresr, gaz soutucu
(kondenser yerine), evaporatr, i s deitirici ve
genleme valfidir. Sistemin emniyetli alabilmesi ve iyi bir
soutma tesir katsays elde edebilmek iin
elektrik/elektronik kontroll genleme valfi kullanlmaldr.

ekil 3de tat klimas olarak kullanlan, kritik basn st
CO2 soutucu akkanl soutma evrimi gsterilmitir
Scak CO2 kritik basnta gaz soutucusuna girer, ve
burada ssn evre havasna verir. ekil 1de gsterildii
gibi sabit scaklkta s atma ilevi gren kondenserin
yerine gaz soutucu kullanlmaktadr. s deitiricisinde,
evaporatrden gelen yksek basnl CO2, gaz
soutucudan gelen dk basnl CO2 tarafndan
soutulur. Soutulmu CO2 genleme valfinden geerken
kslarak dk basn ve dk scakla sahip soutucu
akkan haline dnr ve evaporatre doru akar.
Evaporatrde, ortam havasnn ssn alarak ortam
soutur ve evaporatrden buharlaarak kar. Dk
basntaki CO2 i s deitiriciden getikten sonra, gaz
soutucuya girmeden kompresrde kritik basnca kadar
sktrlr ve evrim tamamlanr. Bu ilem, ortam
scaklnn istenilen deerine gelinceye kadar devam
eder[4].

2.4. Metal Hidrid Esasl Tat Klimas

Metal hidrid esasl klima sistemi almas ekil 4te
gsterildii gibi iki admda gerekleir. Birinci admda
hidrojen sa taraftan sol tarafa doru pompalanr.
Hidrojenin pompalanmas sol tarafn basncn drr ve
serbest kalan hidrojen nedeniyle scaklk der ve kabin
havas sour. Hidrojen sa taraftaki yataa
pompalandnda bu yataktaki scaklk artar ve d ortama
s atlr. Bu esnada btn hidrojen sa taraftaki yataa
pompalanmtr. Sistemde, hidrojenin ak ynleri 4 yollu
vana ile gerekletirilir. kinci admda ise hidrojen sa
taraftaki yataktan sol tarafa doru pompalanr ve birinci
admdaki olaylar tekrarlanr. Her bir adm yarm evrim
olarak adlandrlr. Her bir s deitirici, deiimli olarak
soutma ve stma iin kullanlr. Klimada her iki evrimde
bir soutma salanr. Srekli soutma iin hava kanallar
kullanlr.


ekil 4. Metal-Hidrid esasl tat klimas

3. Otomobil klimlendirme Sistemlerinin
Karlatrlmas

3.1. Klasik buhar sktrmal tat klimas

Avantajlar;
COP deerlerinin yksek olmas
Kompakt bir yapya sahip olmas
stenilen deerlere hzl bir ekilde ulalmas
Yaygn bir ekilde kullanlmas
Mekanik enerji (tatlarda) ve elektrik enerjisi ile
altrlabilir.
Maliyetinin dk olmas
Kontrol sistemlerinin gelimi olmas ve kolay
kontrol edilebilmesi

Dezavantajlar;
HCFC ieren gazlar kullanld iin ozon
tabakasnn incelmesine, sera etkisine ve kresel
snmaya neden olmas
Grltl ve sarsntl almas
Sk periyotlarla bakm ve servise ihtiya duymas
Kompresr kapasitesi byk olduundan dolay
tat emisyonunu arttrmas
Birok hareketli paraya sahiptir. Bakm
gerektirmektedir.

3.2. Absorpsiyonlu tat klimas

Avantajlar;
Hareketli paralarn az olmasndan dolay sessiz
almas
1884
Kayfeci, M., Gedik, E., Sarolu, S. ve Kurt,H...
Kolay ayarlanabilir, kontrol edilebilir ve uzun
mrl olmas
% 0-100 arasnda deiebilen soutma yk
salayabilmesi
Scaklk deiimlerinin genleme valfindeki kk
deiimlerle korunabilir olmas
Buharlatrc basn ve scaklklarnda dme
olduunda, soutma kapasitesinde ok az bir
dme olmas
Hzl bir soutma yk salamas
Buhar sktrmal sistemlerde kullanlan elektrik
enerjisinin % 2-9 kadarnn kullanlmas
Atk s kaynaklarn kullanarak alabilmesi

Dezavantajlar;
lk yatrm maliyetlerinin yksek olmas
COP deerlerinin dk olmas
Sistemin ar ve hantal olmas
Soutma modunda istenilen yeni deere ok
yava ulamas
Korozyona neden olan kimyasallar
kullanldndan cihaz mrnn snrl olmas
Absorbent mrnn ksa olmas

3.3. CO2 soutucu akkanl tat klimas

Avantajlar;
HCFC ve CFC soutucu akkanlara gre
soutma modunda daha yksek COP deerlerinin
elde edilmesi
HCFC ve CFC soutucu akkanlar gibi ozon
tabakasna ve kresel snmaya neden olmamas
Kompresr sktrma oranlar dk olduundan
kompresr verimleri yksek olmas
Yksek basnlarda altndan dolay verilen
bir soutma kapasitesi iin %80-90 daha kk
kompresr sprme hacmi gerektirmesi
Daha kk kompresr kullanldndan dolay
tat yakt tketiminin dk olmas
Dk kabin scaklklarna daha abuk
ulaabilmesi

Dezavantajlar;
Yksek basnlarda altndan dolay (30100
bar) sistem elemanlarnn yksek basnta
almaya imkan verecek ekilde tasarlanmas
CO2nin kritik nokta deerleri sebebiyle s
atmnn kritik noktann stnde gereklemesi
Sistem tasarmnn yeterli COP ve kapasite
deerini elde edebilmek iin yksek tarafn
basncnn srekli kontrol edilmesi
Yksek kompresr giri ve k scakl
nedeniyle kompresr ya mrnn dk olmas
Sistem elamanlarnn yksek basnlarda
emniyetli alabilecek ekilde tasarlanmas
gerektiinden maliyetlerinin yksek olmas

3.4. Metal-Hidrid esasl tat klimas

Avantajlar;
Hidrid klima sistemlerinin bakm maliyetlerinin
klasik sistemlere oranla daha dk olmas
Sistemin boyutlarnn kk olmasndan dolay
daha az yer kaplamas
Sistemin daha az hareketli paraya sahip olmas
Ozon tabakasna zarar veren soutucu akkanlar
kullanlmamas
Atk s (egzoz gaz) enerjisi ile alabilmesi

Dezavantajlar;
COP deerlerinin dk olmas,
Mevcut metal hidrid kompozisyonlarnn dk
hidrojen depolama kapasitelerine sahip olmas,
Metal hidrid alamlarnn yksek absorpsiyon ve
desorpsiyon scaklklarna sahip olmas
Hidrojen absorpsiyon ve desorpsiyon
basnlarnn yksek olmas
evrim sresinin uzun olmas

4. Sonular ve neriler

Buhar sktrmal tat klima sistemleri, gemiten
gnmze atmosferdeki HCFC ve CFC ieren soutucu
akkan emisyonlarnn en etkili kaynadr. Buhar
sktrmal klima sistemlerinin ozon tabakasna ve kresel
snmaya verdii zararlardan dolay alternatif klima
sistemleri zerine eitli almalar balatlmtr. Bu
almalar sonucunda, buhar sktrmal klima sistemine
alternatif olabilecek tat egzoz ssn kullanarak
alabilen absorbsiyonlu ve metal hidrid esasl tat
klimalar yannda ozon tabakas ve sera etkisi ynnden
birok avantaja sahip CO2 soutucu akkanl tat
klimasnn kullanlabilecei ortaya konmutur. izelge 2.de
baz iklimlendirme sistemlerinin performans deerlerinin
karlatrmas verilmitir.

izelge 2. Buhar sktrmal Tat klimalar ile Alternatif
tat klimalarnn karlatrlmas

Parametre BSIP AIP MH CO2
Soutma
kapasitesi (kW)
2,54,5
15
2x10
4

- 22,4
Elektrik tketimi
(kW)
0,75
1,67
1,854 - 0,485
COPso 2,63 0,60,7 1,67 2,83
alma scaklklar
(C)
1845 50 - -
Istma kapasitesi
(kW)
28
58
4,4x10
3

- -
Elektrik tketimi
(kW)
0,75
2,9
N/A - -
COPsc 2,63 0,80,9 - -
alma scaklklar
(C)
-518
evre
sc.
- -
Grlt (Db) 3548 Dk 35-45 35-45
Boyutlar Orta Byk Orta Orta
Toplam alma
mr (Yl)
~1012 ~15 ~12 -10
Maliyet Dk Yksek Yksek Yksek

Yaplan bu almada, klasik buhar sktrmal,
absorpsiyonlu, CO2 soutucu akkanl ve metal hidrid
esasl tat klima sistemlerinin alma prensipleri, avantaj
ve dezavantajlar ekonomik ve evresel ynden
karlatrmalar yaplmtr. Bu karlatrmalara gre;

Klasik buhar sktrmal tat klimas 2,6-3
aralnda performans katsays ile en yksek
COP deerine sahiptir. Bunu 1,8 ile CO2 soutucu
akkanl klima, 1,67 ile metal hidrid esasl klima
1885
Kayfeci, M., Gedik, E., Sarolu, S. ve Kurt,H...
ve 0,6-0,7 ile absorpsiyonlu tat klimas takip
etmektedir.
Apsorpsiyonlu ve metal hidrid esasl tat klimalar
atk sdan faydalanlarak alabilirler. Kompresr
ve fanlar ok dk elektrik tkettiinden dolay
alma maliyetleri dierlerine gre daha
dktr.
Grlt seviyeleri btn sistemlerde kompresr
ve fanlar kullanld iin yaklak olarak ayndr.
Fakat absorpsiyonlu ve metal hidrid esasl
klimalar atk s kullanlarak altrldnda ses
seviyeleri daha dk olmaktadr.

Buhar sktrmal tat klimalar, yksek performans
katsaysna ve dk maliyete sahip olmalarna karn
evresel faktrler gz nne alndnda, evresel
pheleri arttrmas nedeniyle yanmaz ve zehirsiz
zelliklere sahip CO2 soutucu akkanl klima sistemlerine
ilgiyi arttrmtr. CO2 soutucu akkanl klimalarn
performans katsaylar yksek olmasna karn yksek
basnlarda almas nedeniyle gvenlik problemleri
ynnden dezavantajlar bulunmaktadr. Absorpsiyonlu
sistemler alma maliyeti bakmndan kullanlabilirdir fakat
ar ve hantal olmalar, istenilen scakla ge ulamalar
gibi dezavantajlar vardr. Metal hidrid esasl tat klimalar
hidrojen depolama problemlerinin ortaya kmasndan
sonra gelitirilmi sistemlerdir. Teknolojisi son derece yeni
olduundan yaygn olarak bilinmemektedir. Ancak
performans katsaylar bakmndan kullanlabilirlikleri
olduka yksektir.

Alternatif tat klima sistemlerinin performans katsaylar,
buhar sktrmal klimalarn performans katsaylarna
yakn deerlere ulatrld taktirde yaygn olarak
kullanlabilirler. Yaplacak almalarn alternatif klima
sistemlerinin performans katsaylarn arttrlmas ve baz
dezavantajlarna zm bulacak ynde olmaldr.

Absorpsiyonlu klima sistemlerinde sistem boyutunu
kltmek, performans katsaysn sistemin kullanm
mrn arttrmak, ilk yatrm maliyetini drmek; CO2
soutucu akkanl klima sistemlerinde maliyetin
drmek, performans katsaylarnn arttrmak; metal
hidrid esasl klima sistemlerinde ise mevcut metal hidrid
kompozisyonlarnn dk hidrojen depolama
kapasitelerini arttrmak, hidrojen absorpsiyon/desorpsiyon
basnlarnn drmek ve evrim srelerinin ksaltmak
ynnde zmler retecek almalar yaplmaldr. Bu
almalardan elde edilecek olumlu sonular, alternatif
tat klima sistemlerinin ticari olarak kullanmn
yaygnlatracaktr.

Kaynaklar

[1] Kocatrk, M. ve Salman, M.S., Otomobil Klima
Sisteminde Fan Devri ve Giri Havas Scaklnn
Performansa Etkisinin Deneysel Olarak ncelenmesi,
Politeknik Dergisi, 9;1, 7-12, 2006.
[2] Pettersen, J., Refrigerating, air conditioning and heat
pump systems based on CO2, IEA Annex 22
workshop on compression systems with natural
working fluids, Trondheim, Norway, 1995.
[3] Afonso, C.F.A. Recent advances in building air
conditioning systems, Applied Thermal Engineering
26, 19611971, 2006.
[4] Fartaj, A., Ting, D.S.K. and Yang, W.W. Second law
analysis of the transcritical CO2 refrigeration cycle,
Energy Conversion and Management, 45, 22692281,
2004.
[5] Riffat, S.B. and Qiu, G., Comparative investigation of
thermoelectric air-conditioners versus vapour
compression and absorption air-conditioners, Applied
Thermal Engineering 24, 19791993, 2004.
[6] Usta, H. ve Krmac, V., Termoelektrik Etkiler ve
Soutma Etkinliinin Uygulanmas, Teknoloji, 3-4, 65-
71, 2002.
[7] Mathur, G.D., Carbon Dioxide As An Alternative
Refrigerant For Automotive Air Conditioning Systems,
American Institute of Aeronautics and Astronautics,
AIAA-2000-2858, 2000.
[8] http://www.denso.com, 03.12.2008 tarihinde eriildi.
[9] Zoontjens, L., Howard, C., Zander, A. and Cazzolato,
B., Feasibility Study of an Automotive Thermoacoustic
Refrigerator, Proceedings of ACOUSTICS, 2005.
[10] Ramanathan, A. and Gunasekaran, P., Simulation Of
Absorption Refrigeration System For Automobile
Application, Thermal Science: Vol. 12, No. 3, pp. 5-13,
2008.
[11] Bulgurcu, H. ve Uslu, T., Tat klimlendirme
Sistemlerinde Soutucu Akkan Olarak Karbondioksit
(CO2) Kullanm, Mhendis ve Makine Dergisi, Cilt:49,
Say:578, 2007.






1886
5
th
International Advanced Technologies Symposium (IATS09), May 13-15, 2009, Karabuk, Turkey

IATS09, Karabk University, Karabk, Turkey

MAGNETIC REFRIGERATION TECHNOLOGY APPLICATIONS ON NEAR-
ROOM TEMPARATURE


Engin GEDK
a, *
Muhammet KAYFEC
b
Ali KEEBA
c
Hseyin KURT
d

a, *
Karabk University, Faculty of Technical Education, Karabk, Turkey,

egedik@karabuk.edu.tr
b
Karabk University, Vocational School of Karabk, Karabk, Turkey,

mkayfeci@karabuk.edu.tr

c
Afyon Kocatepe University, Faculty of Technical Education, Afyon, Turkey,

akecebas1980@hotmail.com

d
Karabk University, Faculty of Technical Education, Karabk, Turkey,

hkurt@karabuk.edu.tr


Abstract

In this study as a new refrigeration technology interested
and Magnetic Refrigeration based on the magneto-caloric
effect (MCE) has become a promising competitive
technology for the conventional gas-
compression/expansion technique contributed climate
change occured negative environmental effect due to
increasing energy consumption is invastigated. Magnetic
Referigeration is a refrigeration type based on
magnetocaloric effect (MCE). It is well know Gd element is
a magnetic materials given the best magnetocaloric effect
and Gd5Si2Ge2, MnAs1_xSbx, (Mn,Fe)2 (P,As),
andLa(Fe,Si)13 compounds have been used magnetic
materials on magnetic refrigeration technology. It is
possible to make refrigeration under 1K temparatures with
the magnetic refrigeration and liquefaction of hydrogen and
helium. Recently, there have been two breakthroughs in
magnetic-refrigeration researchs: one is that the magnetic
refrigerators on near room temperature,; the other one is
that to discover a new magnetic materials for room-
temperature applications. The new materials are
manganeseironphosphorus and arsenic (MnFe(P,As))
alloys. Nowadays rotory and reciprocating type magnetic
refrigerators are exist and studies is going on for the
developments of this refrigeraors.

Keywords: Magmetic refrigeration, magnetocaloric effect,
magnetic materials

1. Introduction

Refrigeration is the process of removing heat from matter
which may be a solid, a liquid, or a gas. Removing heat
from the matter cools it, or lowers its temperature. In the
mechanical refrigeration a refrigerant is a substance
capable of transferring heat that it absorbs at low
temperatures and pressures to a condensing medium; in
the region of transfer, the refrigerant is at higher
temperatures and pressures. By means of expansion,
compression, and a cooling medium, such as air or water,
the refrigerant removes heat from a substance and
transfers it to the cooling medium [1].

It is well known that the efficiency of the conventional gas-
compression/expansion refrigeration system cannot
significantly be improved. Also, for the conventional
refrigeration system, there exist serious concerns for the
environment. Thus, it is necessary and important to
explore other alternative cooling technologies. The
magnetic refrigerator, which has advantages in
refrigeration efficiency, reliability, low noise and
environmental friendliness with respect to the conventional
gas refrigerators, is becoming a promising technology to
replace the conventional technique [2].

The study of magnetic refrigeration was started with the
discovery of magnetocaloric effect (MCE) 120 years ago
[3]. It was first discovered by Warburg in 1881. In1890
Tesla [4] and in 1892 Edison independently and
unsuccessfully tried to benefit from this effect by running
heat engines. In1918 Weissand Piccard explained the
magnetocaloric effect. Later Debye and Giauque proposed
a method of magnetic refrigeration for low-temperature
physics in order to obtain sub-Kelvin temperatures. In1933
Giauque and MacDougall successfully verified the method
by experiment. Then it has been used in cryogenic
refrigeration since 1930s. It is maturely used in liquefaction
of hydrogen and helium. In 1976, at Lewis Research
Center of American National Aeronautics and Space
Administration, Brown first applied the magnetic
refrigeration in a room-temperature range [5].

The first room temperature magnetic refrigerator
containing permanent magnets was designed and built in
2001 in the USA by the Astronautics Corporation [6]. The
early prototypes were able to reach high magnetic flux
densities in the magnetocaloric material only if
superconducting magnets were applied. Research today is
focused on improvements of magnetocaloric materials,
magnets and an optimal design of magnetic refrigerator
devices for room temparature applications [7].

In this study, the concept of magnetocaloric effect is
explained. The development of the magnetic material,
magnetic refrigeration cycles, magnetic field and the
refrigerator of room temperature magnetic refrigeration is
introduced. Finally some typical room temperature
magnetic refrigeration prototypes are reviewed and
showed the best magnetocaloric effect materials are
presented and some important points for room
temparature applications of magnetic refrigeration
technologies are given.

2. Magnetocaloric effect

Warburg first discovered the thermal effect of metal iron
when applying it in a varying magnetic field in 1881. Debye
and Giauque explained the nature of MCE later and
suggested achieving an ultra-low temperature by adiabatic
demagnetization cooling. In recent years, magnetic
refrigeration on the basis of MCE has been greatly
developed in the room temperature range [5].

1887
Gedik, E. Kayfeci, M. Keeba, A. ve Kurt, H.
Magnetic refrigeration relies upon the reversible
temperature change some materials exhibit when exposed
to a changing magnetic field the magnetocaloric effect
(MCE.) In these materials, a significant change in entropy
can be effected by the application or removal of a
magnetic field, and an adiabatic field change is analogous
to an adiabatic pressure change on a gas. By varying the
magnetic field, work is performed and the internal energy
of the system changes. Thus, a differential variation in
internal energy can be accomplished by a magnetic work
interaction given by the product of the applied magnetic
field, H, and the variation in magnetization, m [9]

Hdm w
m
= (1)

Sometimes the magnetocaloric effect is indirectly reported
by isothermal magnetic entropy changes. Researchers can
determine the magnetic entropy change from
magnetization measurements and, using Maxwells
relations for exact differentials of thermodynamic
properties, estimate the magnetocaloric effect. For a
material that has a simple magnetic work mode, the total
entropy can be written as a function of temperature, T,
s=s(T,H). A differential change in entropy can be written,

dH
dH
ds
dT
T
s
ds
T H

=
(2)

where s is the entropy per unit mass. Using the definition
of heat capacity, the above can be rewritten as, [9]
( )
dH
H
s
dT
T
H T, c
H) ds(T,
T
H

+ =
(3)

If an isentropic field change is produced, the temperature
change is, [9]

( )
dH
H
s
H T, c
T
dT
T H

=
(4)

and using Maxwells relations for the equivalence of the
second derivatives, the partial derivative in parentheses
can be replaced to give, [9]

( )
( )
dH
T
H T, m
H T, c
T
dT
H H

=
(5)

From this simple explanation, one can deduce that a
material with no significant work modes other than
magnetic should have a high ratio of magnetic entropy
change to total entropy to produce a large adiabatic
temperature change. The MCE for a change in magnetic
field from 0 to H is related to Eqn. (5) by, [9]

( )
( )

=
H
0
H H
dH
T
H T, m
H T, c
T
MCE
(6)

In contemporary materials, the magnetocaloric effect is a
strong non-linear function of temperature. In addition, it is a
function of the magnitude of the field change and the initial
field strength. For most magnetic materials, the
magnetocaloric effect is modest even near the transition
temperature. Near room temperatures, a material with an
adiabatic temperature change larger than 2 K/Tesla is
unusual. For example, a sample of gadolinium near room
temperature will exhibit a temperature change of
approximately 10 K with the application of a 5 Tesla
magnetic field. Gadolinium is considered one of the best-
known magnetocaloric materials. Until recently, because
the MCE increases with field strength, superconducting
magnets were used almost exclusively in MR devices.
Figure 1 shows experimental data for Gd with a field
change from 0 to 2 Tesla [8].

When a magnetocaloric material is subjected to a strong
magnetic field (measured in Tesla, T), the electron spins
within the material are forced into alignment with the
magnetic field. That is, the magnetic field does work to
align the electron spins into what is, thermodynamically, a
more highly ordered, lower energy state. The energy
released during this process causes the temperature of the
material to rise. When the magnetic field is lowered, the
electron spins return to their more random, higher energy
state, absorbing heat from the material and causing the
temperature to fall. Figure 1 gives an example of the
magnitude of this effect with Gadolinium, a rare-earth
material that exhibits a strong effect and has a Curie
temperature near typical room temperatures. Up to at least
moderately strong magnetic fields, the magnetocaloric
temperature increases linearly with the strength of the
applied magnetic field. In addition to Gadolinium, other
materials exhibiting this effect (including Gadolinium
alloys) have been discovered with Curie temperatures
covering the range of temperatures usually associated with
conventional refrigeration and space cooling applications
[10].



Figure 1. Magnetocaloric effect with gadolinium [10].

In Figure 1, the maximum temperature change induced by
a 2 T magnetic field is only 5C (9F). Stronger magnetic fi
elds induce a larger temperature change, at 10 T, the
maximum temperature change equals approximately 25C.
This level of magnetic field strength is, however, only
obtained in superconducting electromagnets (such as
those used in magnetic resonant imaging [MRI] systems).
For a practical, efficient magnetic refrigeration cycle, the
cycle needs to operate with magnetic field strengths that
1888
Gedik, E. Kayfeci, M. Keeba, A. ve Kurt, H.
attainable by permanent magnets that provide the
magnetic field without parasitic energy consumption. As
the best high energy permanent magnets can provide fi
elds in the range of 1 to 2 T, achieving the temperature lifts
needed for air conditioning and refrigeration requires the
use of a regenerative cycle. In essence, the sensible heat
cycling of the magnetocaloric material needs be provided
by regenerative heat transfer and the magnetic field-
induced temperature changes are used to remove heat
from the cooling load and reject heat to the heat sink [10].

3. Magnetic refrigeration

Magnetic refrigeration is based on a fundamental
thermodynamic property of magnetic materials: the so-
called magnetocaloric effect, which causes a temperature
change if the material is subject to an applied magnetic
field under adiabatic conditions.

The magnetocaloric effect was discovered in 1881 in iron
by the German physicist Emil Warburg. Usually the
temperature increases when the field is applied and
decreases when the field is removed and the process is
reversible.

Magnetic refrigeration has been recognized as being an
alternative technology to the conventional vapor-
compression technology [11-12-13-14].

The reason for this is its comparatively high efficiency and
the fact that it is an environmentally friendly cooling
techniques, avoiding ozone-depleting or global-warming
gases. In practice, magnetic refrigeration requires the
combination of a magnetic field source with high strength
and a material with a sufficiently high magnetocaloric effect
[15].

It is seen that obviously the efficiency of the room
temperature magnetic refrigeration depends strongly on
two essential points: a material with the large MCE and
high magnetic field created by magnetic field source.

In recent years, magnetic refrigeration based on the
magnetocaloric effect has attracted attention as a
candidate technology for minimizing impact to the Earth
environment and minimizing global warming. A key
advantage of magnetic refrigeration is that it does not use
chlorofluorocarbons that can negatively influence ozone
layer depletion.

Operation near room temperature places new demands on
magnetic refrigeration that may be fulfilled by the Active
Magnetic Refrigerator (AMR) cycle, as this cycle is
expected to be able to expand the working temperature
region from low temperature to room temperature. Over
the past few years there have been many studies of
magnetic refrigeration using superconducting magnets or
permanent magnets in the AMR cycle in the room
temperature region.[161718]

3.1. Magnetic Refrigeration Cycle

In Figure 2 the four basic steps of a conventional gas-
compression/expansion refrigeration process are shown.
These are a compression of a gas, extraction of heat,
expansion of the gas, and injection of heat. The two
process steps extraction of heat and expansion are
responsible for a cooling process in two steps. The main
cooling usually occurs through the expansion of the gas.

The steps of a magnetic refrigeration process are
analogous. By comparing a with b, in Figure.2 one can see
that instead of compression of a gas, a magnetocaloric
material is moved into a magnetic field and that instead of
expansion it is moved out of the field. As explained in the
previous section, these processes change the temperature
of the material and heat may be extracted, respectively
injected just as in the conventional process. There are
some differences between the two processes. The heat
injection and rejection in a gaseous refrigerant is a rather
fast process, because turbulent motion transports heat
very fast. Unfortunately, this is not the case in the solid
magnetocaloric materials. Here, the transport mechanism
for heat is slow molecular diffusion. Therefore, at present fi
ligree porous structures are considered to be the best
solution to overcome this problem. The small distances
from the central regions of the material to an adjacent fluid
domain, where a heat transport fluid captures the heat and
transports it out of the material, are ideal to make the
magnetic cooling process faster. Furthermore, the not very
large adiabatic temperature differences of magnetocaloric
materials will require more often a design of cascade or
regenerative magnetic refrigerators than in conventional
refrigerators and hence require additional heat transfer
steps. In the Figure.2 (a) is the conventional gas-
compression process is driven by continuously repeating
the four different basic processes shown and (b) is the
magnetic refrigeration cycle comparison. Compression is
replaced by adiabatic magnetization and expansion by
adiabatic demagnetization.



(a) (b)

Figure 2. Refrigeration cycles for conventional gas-
compression and magnetic refrigeration [19
20].

3.2. Advantages and drawbacks
1889
Gedik, E. Kayfeci, M. Keeba, A. ve Kurt, H.
The potential advantages of magnetic refrigeration
are valid in comparison with the direct evaporation
refrigerating machines:

green technology, no use of conventional refrigerants

noiseless technology (no compressor). This is an
advantage in certain contexts such as medical
applications

higher energy effi ciency. Thermodynamic cycles close
to Carnot process are possible due to the reversibility
of the MCE

simple design of machines, e.g. rotary porous heat
exchanger refrigerator

low maintenance costs

low (atmospheric) pressure. This is an advantage in
certain applications such as in air-conditioning and
refrigeration units in automobiles.

On the other hand, some disadvantages include:

GMCE materials need to be developed to allow higher
frequencies of rectilinear and rotary magnetic
refrigerators

protection of electronic components from magnetic fi
elds. But notice that they are static, of short range and
may be shielded
permanent magnets have limited fi eld strength. Electro
magnets and superconducting magnets are (too)
expensive

temperature changes are limited. Multi-stage machines
lose effi ciency through the heat transfer between the
stages

moving machines need high precision to avoid
magnetic fi eld reduction due to gaps between the
magnets and the magnetocaloric material [1920].

4. Magnetic materials for magnetic refrigeration

Since Brown first applied ferromagnetic material
gadolinium (Gd) in the room temperature magnetic
refrigerator in 1976, the research range for magnetic
refrigeration working materials has been greatly expanded.
At first, some ferromagnets concerning the second order
transition were investigated for the large MCE existing in
them. Recently the magnetic materials undergoing a first-
order magnetic transition become the focus after the giant
MCE was found in GdSiGe alloys. Some magnetic
materials that are promise to be used in the future, the
following list of promising categories of magnetocaloric
materials for application in magnetic refrigerators:

binary and ternary intermetallic compounds
gadolinium-silicon-germanium compounds
manganites
lanthanum-iron based compounds
manganese-antimony arsenide
iron-manganese-arsenic phosphides
amorphous fine met-type alloys (very recent) [19].

4.1. Gd and its alloys

Gadolinium, a rare-earth metal, exhibits one of the largest
known magnetocaloric effects. It was used as the
refrigerant for many of the early magnetic refrigeration
designs. The problem with using pure gadolinium as the
refrigerant material is that it does not exhibit a strong
magnetocaloric effect at room temperature. More recently,
however, it has been discovered that arc-melted alloys of
gadolinium, silicon, and germanium are more efficient at
room temperature.

The prototype magnetic material available for room
temperature magnetic refrigeration is the lanthanide metal
gadolinium (Gd). At the Curie temperature of 294 K, Gd
undergoes a second-order paramagnetic - ferromagnetic
phase transition. The MCE and the heat capacity of Gd
have been studied in many research activities. [5,2123]

Table 1. presents the magnetic entropy of some magnetic
materials in the range of near room temperature, from
which it can be seen that SM of the GdSiGe alloys are all
considerably large in the presence of a 5 T magnetic field
and most of those Curie temperatures are in the room
temperature range. Therefore, this series of alloys meet
the requirements of room temperature magnetic
refrigeration. However, many urgent problems such as
easy oxidation, hard preparation, and high price, need to
be settled before they are applied in room temperature
magnetic refrigeration.

Table 1. Magetic entropy change some near room
temparature magnetic materials [5]



Table.2 present the basic parameters for magnetocaloric
effect of some rare-earth elements, where gj is the g-
factor of the atom, j is the total angular momentum
quantum number, for the determine of the magnetic
moment of an atom. T
C
is the Curietemperature of
element, T
N
and T
D
are the Neel and Debye
temperature of this rare-earth elements as shown
Table.2. Table.3 present of the Advantages and
1890
Gedik, E. Kayfeci, M. Keeba, A. ve Kurt, H.
disadvantages of various near room temparature magnetic
refrigerant materials.

Table.2 Parameters of rare-earth elements used in
theoretical MFA calculaions by Tishin [24]




4.2. Perovskite and perovskite-like compounds

Large magnetic entropy change has been found in the
perovskite manganese oxides in recent years, so that
these materials attract more and more attention. The main
advantages of this series of compounds over Gd and
GdSiGe alloys are low cost, non-active chemical property
(no oxidation), little coercive force as well as high electric
resistance.

Many studies on these compounds are led mainly in
China, Spain and United States [5]. From Table 1, it is
clear that their Curie temperature also can be easily tuned
to the needed range by introducing some kinds of metal
additions.

However, SM will decrease much in the meantime,
lowering their practicability. For instance, SM of
La0.8Ca0.2MnO3 in the presence of 1.5 T magnetic field
reaches 5.5 J/kg K, about 1.5 times of Gd, but its Curie
temperature is only 230 K. After adjusting Ca ratio to
La0.6Ca0.4MnO3, its Curie point increases to 263 K but SM
decreases to 70% of Gd at 3 T. To improve the Curie
temperatures by adding Sr and Pb, the Curie temperatures
reach 327 and 296 K, however SM decreases obviously.
In addition, the behavior of heat transfer of these
compounds is incompetent because they are oxides [5].

Table.3 Advantages and disadvantages of various near
room temparature magnetic refrigerant materials
[25]



5. Magnetic refrigerators

This study indicated that magnetic refrigeration could be
competitive with conventional gas compression
refrigerators operating below ambient temperatures, with a
five-year payback for large scale building air conditioning
or supermarket chillers or food processing plants
(refrigeration and freezing). The energy savings by
replacing a conventional gas-cycle (Freon or ammonia)
refrigeration unit with a magnetic refrigerator were
estimated to be 30% along with the elimination of Freon or
ammonia, as an added environmental benefit Work on the
magnetic refrigeration device a rotary, room temperature,
permanent magnet, magnetic refrigerator began in 1998 at
Astronautics Corporation of America (ACA). In the
meanwhile Ames Laboratory (AL) entered into a three year
with ACA to assist ACA to bring this apparatus, called a
laboratory demonstration magnetic refrigerator (see Fig.
3),

In Figure 3 with a custom designed permanent magnet it
can produce a magnetic field strength nearly twice as high
as the general permanent magnet field. A powder of
element Gd is stuffed in pockets inside the ring-shape
regenerator. The regenerator, roughly the diameter of a
compact disk, rotates powdered magnetic material in and
out of a gap in the powerful magnet at rear [5].



Figure 3. Astronautics Corporation of America laboratory
prototype permanent magnet, rotating bed
magnetic refrigerator (a) schematic and (b)
photograph [2528].

Some recent research has focused on the use of the
process to perform refrigeration near "room temperature".
Constructed examples of room temperature magnetic
refrigerators are listed in the Table.4 below:

Table 4. Room temparature magnetic refrigerators
between 1998-2007 years [25]

1891
Gedik, E. Kayfeci, M. Keeba, A. ve Kurt, H.
6. Conclusion

The number of research papers puplished annually over
the past 80 years containing the word magnetocaloric in
the title abstract, or among the keywords. The values for
2007 (triangle) are based on the number of papers
abstracted during the first three-fourths of the year.
Furthermore while Figure.4 shows that the importance of
magnetocaloric effect for magnetic refrigeration year after
year Figure.5 shows that the number of near room
temparature magnetic refrigerators reported per decade
since 1970.

If we say future perspectives of room temperature
magnetic Refrigeration; It can be seen from the earlier
description that main progresses have been made in
America. However, with the continual phasic progresses of
room temperature magnetic refrigeration, the whole world
has accelerated in the research.

Nevertheless, it is notable that main work is concentrated
on investigations of magnetic materials, lack of
experimental explorations of magnetic refrigerator. From
the former results achieved by researchers, it can be seen
that there is still a great performance difference between
magnetic refrigerator and vapor compression refrigerator in
terms of cooling capacity and temperature span.


Figure 4. The number of reserach papers puplished [25]


Figure 5. The number of near room temparature magnetic
refrigerators reported [25].
At the end of this study we can say;

Large MCE of magnetic material is invastigated
for room temparature magnetic cooling
application
Strong magnetic field is required

.
Magnetic materials available for room
temperature magnetic refrigeration are mainly Gd,
GdSiGe alloys, MnAs-like materials, perovskite-
like materials,

Materials under development for room
temparature magnetic refrigeration are La(FexSi1-
x)13 and La(Fe0.88Si0.12)13Hy

Excellent behavior of regeneration and heat
transfer is required

Room temperature magnetic refrigeration is a
new highly efficient

It can be use household refrigerator, central
cooling systems, room air conditioners and
supermarket refrigeration applications,

It is environmentally protective technology

This technology must be universalized worldwide

References

[1] Diner, ., Refrigeration systems and applications,
John Wiley & Sons, Ltd. 2003
[2] Xia Z.R., Ye, X.M., Lin, G.X., Brck, E. , Opttimization
of the performance charasteristics in an irreversible
magnetic Ericson refrigeration cycle, Physica B, 381
(2006), 246-255.
[3] Warburg E. Magnetische Untersuchungen. I. U ber
einige Wirkungen der Coe rcitivkraft. Ann Phys
1881;13:14164.
[4] Brown GV. Magnetic heat pumping near room
temperature. J Appl Phys 1976;47(8):367380.
[5] Yu, B.F., Gao, Q., Zhang, B., Meng, X.Z., Chen, Z.,
Review on research of room temparature magnetic
refrigeration, International Journal of Refrigeration, 26
(2003), 622-636.
[6] C.B. Zimm, et al., US Patent 6.526.759.4, 2003 (filed
in August 2001)
[7] Kitanovski, A., Egolf P.W., Application of magnetic
refrigeration and its assesment, Journal of magnetism
and magnetic materials.
[8] Dan'kov, S. Y., A. M. Tishin, V. K. Pecharsky, and K.
A.Gschneidner Jr., 1998. Magnetic phase transitions
and the magnetothermal properties of gadolinium.
Physical Review B 57:3478-3490.
[9] Rowe A. et al., Near room temparature magnetic
refrigeration, Proceedings of the International Gren
Energy Conference, 12-16 June 2005, Waterloo,
Ontario, Canada paper no: 084
[10] Dieckman J., Roth, K., Brodrick J., Magnetic
refrigeration, ASHRAE Journal August 2007.
[11] Zimm, C., Jasrab, A., Sternberg, A., Pecharsky, V.,
Gschneidner, K., 1998. Description and performance
1892
Gedik, E. Kayfeci, M. Keeba, A. ve Kurt, H.
of a near room temperature refrigerator. Advanced
Cryogenic Engineering 43, 17591765.
[12] Tishin, A.M., Spichkin, Y.I., 2003. The Magnetocaloric
Effect and its Applications. Institute of Physics
Publishing, Bristol and Philadelphia, p. 475.
[13] Gschneidner Jr., K.A., Pecharsky, V.K., Tsokol, O.A.,
2005. Recent developments in magnetocaloric
materials. Reports on the Progress in Physics 68,
4791539.
[14] Brck, E., Ilyin, M., Tegus, O., 2005. Magnetocaloric
effects in MnFe(P1_xAsx) based compounds. Journal
of Magnetism and Magnetic Materials 290, 813.
[15] Brck, E., Tegus, O.,Thanh, C., Trung, N.T, Buschow,
K.H.J., A review on Mn based materiasl for magnetic
refrigeraton: Structure and properties, International
Journal of Refrigeration, 31 (2008), 763-770.
[16] C. Zimm, A. Boeder, J. Chell, A. Sternberg, A. Fujita,
S. Fujieda, and K. Fukamichi: Proceedings of 1st IIF-
IIR International Conference on Magnetic
Refrigeration at Room Temp., Montreux, (2005).
[17] F. Allab, et. al, Proceedings of the 2005 IEEE
International Magnetics Conference, EX-06 (2005),p.
591.
[18] Kito, S., Nakagome, H., Kobayashi, T., Saito. A.T.,
Tsuji, H., Study of Gd-Y Alloys for use in cycle of
active magnetic regeneration, International Cryocooler
Conference, Inc., Boulder, CO, 2007, 549-553.
[19] Egolf, P.W., And Rosensweig, R.E., magnetic
refrigeration at room temparature, 20
th
IIR Informatory
note on Refrigerating Technologies, 2007.
[20] Carson, J., Emerging food processing and
preservation Technologies, AgResearch LTD,
http://www.crop.cri.nz/home/research/marine/worksho
ps/2005Emergingfood.pdf
[21] Gopal BR, Chahine R, Bose TK. A sample translatory
type insert for automated magnetocaloric effect
measurements. Rev Sci Instrum 1997;68(4):181822.
[22] Dankov SY, Spichkin YI, Tishin AM. Magnetic entropy
and phase transitions in Gd, Tb, Dy and Ho. J Magn
Magn Mater 1996;152:20812.
[23] Tishin AM, Gschneidner Jr KA, Pecharsky VK.
Magnetocaloric effect and heat capacity in the phase-
transition region. Phys Rev B 1999;59(1):50311.
[24] Tishin A.M., and Spichkin Y.I. Magnetocaloric effect
and its application, IOP Publishing Ltd 2003.
[25] Gschneidner, K.A., Pecharsky, V.K., Thirty years of
near room temparature magnetic cooling: where we
are today and future prospects, International Journal
of Refrigeration, 31 (2008), 945-961.
[26] Zimm, C., Development of a magnetic refrigeration
prototype for operation at ambient emperature. Paper
No. K7. 003, presented at the American Physical
Society Meeting, (2003) March 4, Austin
[27] Zimm, C., Boeder, A., Chell, J., Sternberg, A., Fujita,
A., Fujieda, S., Fukamichi, K., 2006. Design and
performance of a permanent magnet rotary
refrigerator. Int. J. Refrigeration 29, 13021306.
[28] Zimm, C., Auringer, J., Boeder, A., Chells, J., Russek,
S., Sternberg, A., 2007. Design and initial
performance of a magnetic refrigerator with a rotating
permanent magnet. In:Poredos, A., Sarlah, A. (Eds.),
Proceedings of the Second International Conference
on Magnetic Refrigeration at Room Temperature,
2007 April 1113, Portoroz, Slovenia. International
Institute of Refrigeration, Paris, pp. 341347.














1893