Educacin secundaria
para personas adultas
mbito de la comunicacin
Educacin a distancia semipresencial
Textos narrativos
Pgina 1 de 63
ndice
1. 2. Introduccin...............................................................................................................4
1.1 Descripcin de la unidad didctica................................................................................ 4
2.10 A lingua galega...................................................................................................... 20 Lingua e sociedade..................................................................................................... 22 2.11 Internet, a radio e a televisin (aspectos tericos) ...................................................... 22 2.12 Cazador de palabras ............................................................................................. 22 2.13 Galicia por diante................................................................................................... 22
3.
4.
Pgina 2 de 63
5. 6.
7.
Anexos .....................................................................................................................59
7.1 7.2 Anexo I: Paradigmas verbais en galego...................................................................... 59 Anexo II: Paradigmas verbales en castellano ............................................................. 61
8.
Bibliografa...............................................................................................................63
Pgina 3 de 63
1.
1.1
Introduccin
Descripcin de la unidad didctica
Esta unidad est dentro del bloque A carn do lume (contando historias en torno al fuego de la chimenea) y se denomina La narrativa. Es recomendable que se trabaje con ella diariamente entre una y dos horas. Adems, debe tener en cuenta las siguientes cuestiones: La unidad contiene textos y ejercicios en gallego y en castellano, separados en dos partes bien diferenciadas. Ambas lenguas, junto con la extranjera, se integran en el mbito de la comunicacin. La unidad consta de dos tipos de textos o contenidos: unos llevan la etiqueta de "aspectos tericos", que son los que debe comprender y memorizar; y otros que carecen de esa etiqueta, que son los que debe leer, comprender y comentar (aparecen precedidos del smbolo ). Los contenidos y ejercicios van clasificados en bloques o partes, relacionados con distintos aspectos del estudio de la lengua: comunicacin oral, comunicacin escrita, conocimiento de la lengua, lengua y sociedad y educacin literaria. Despus de finalizada la unidad, deber ser capaz de: Valorar la importancia de la lengua oral como transmisora de literatura popular. Reconocer e identificar las caractersticas que definen los textos narrativos. Comprender diversos tipos de textos narrativos pertenecientes a las dos lenguas del mbito. Elaborar adecuadamente textos narrativos sencillos. Reconocer e identificar las caractersticas de la carta personal como va de comunicacin. Aprender a elaborar adecuadamente una carta personal. Reconocer y utilizar algunos conectores textuales y mecanismos de referencia interna pertenecientes a las dos lenguas del mbito. Identificar y usar adecuadamente las formas de la conjugacin verbal. Reconocer y aplicar adecuadamente las normas ortogrficas del uso de la x en las dos lenguas. Reconocer y analizar las tecnologas que ofrecen servicios informativos, y que adems cumplen una funcin social y cultural.
Pgina 4 de 63
2.
2.1
De que trata este conto? Parcelle que a linguaxe empregada sinxela ou difcil de comprender? Coece algn outro conto, sexa galego ou doutros pases, que tea un argumento parecido?
Pgina 5 de 63
2.2
En todas as narracins aparecen uns elementos que a caracterizan: Accin: dicir, o que sucede. Personaxes: quen protagoniza os feitos que se narran. Ambiente: onde se desenvolve a accin (lugar e tempo). Narrador: tamn imprescindible a sa presenza, porque a voz que conta os feitos. Pode ser externo aos feitos ou pode ser un dos personaxes que os relata baixo o seu punto de vista.
Estrutura da narracin
A narracin desenvlvese segundo unha estrutura que consta esencialmente de tres partes: Presentacin: situacin inicial. Nela presntase os protagonistas e as sas circunstancias. N: situacin central. A partir dun cambio da situacin inicial, sucdense as accins que se derivan deste cambio. Desenlace: situacin final. Derivada das accins anteriores e que supn un cambio na situacin inicial.
Tipos de textos narrativos
Pertencen ao xnero narrativo tipos de obras como o conto, a novela, a fbula, a lenda, o chiste, a carta, a biografa, a historieta, o diario de vida, etc. O conto unha narracin breve de feitos inventados e aventuras que se contan de maneira oral, para entreter, ou por escrito, como un relato literario curto. Conto tradicional. En todas as culturas existen narracins tradicionais que se transmitiron oralmente de xeracin en xeracin. Son os contos tradicionais, as lendas... Os contos tradicionais son narracins breves de feitos imaxinarios que normalmente se presentan en mltiples versins. Hai contos de fadas, de animais, de costumes. Conto literario: o conto concibido por un autor e transmitido mediante a escritura. O autor adoita ser coecido. O texto, fixado por escrito, ten normalmente unha soa versin, e non presenta as variantes caractersticas do conto popular.
Pgina 6 de 63
Fbula: un relato breve de ficcin, en verso ou en prosa, xeralmente con animais como personaxes, do que se tira unha ensinanza moral. Novela: unha narracin de ficcin en prosa, de maior extensin que o conto, na que se presentan uns personaxes nun medio e se dan a coecer as sas aventuras, a sa psicoloxa, etc.
2.3
O oso e o raposo
Era un oso e mais un raposo, que andaban buscando comida, e o raposo dxolle ao oso: Ai, Compadre, e que tal se imos granxa do to Pepe e roubamos un porco? Pareceulle boa idea, e as fixeron. Foron silandeiros ata o curral; al o oso, matou dun golpe o porco mis grande que atoparon, e marcharon correndo monte arriba. Cando xa non tian folgos, sentaron baixo un carballo, e o raposo, pillastre, dxolle ao oso; Ai Compadre! non sei ti, pero eu non podo coa mia alma. Que tal se durmimos un anaco? Podemos enterrar o porco, co rabo fra para sabermos onde est. O oso, que foi quen levou o porco durante todo o camio, aceptou sen dubidalo... pero ocorreu que entanto que o oso durma, o raposo ergueuse, desenterrou o porco e papouno enteirio, deixando soamente o rabo. Si que era lambn o raposo! E, ben caladio, deixou o rabo do porco onde estivera co resto do corpo. Cando o oso espertou e foron buscar o porco, atoparon o rabo, tal como o deixaran, e o raposo dxolle ao oso que tirara el do rabo, pois era mis forte. As fixo o oso. Colleu alento, e tirou do rabo con tal forza que, caeu de cu no chan, e fxose moito dano, pero cando se ergueu todo encabuxado ao se decatar da brincadeira, o raposo comezou a botarlle a culpa ao oso, e as estiveron discutindo ata que dixo o raposo: Vamos deitarnos ao sol, e, ao que lle se a barriga foi quen o comeu. Deitronse a durmir, e o oso durmiu, pero o raposo ergueuse e mexou por riba do compadre, e chamouno. Ai compadre! Ti fuches o que comiches o porco, porque che sa a barriga. E as foi como o oso tivo que pedir desculpas e marchar para casa sen ter comido nadia... Conto popular . [http://www.geocities.com/Area51/Shadowlands/7336/os_rap_cer.htm]
Actividades propostas S2. Este texto (O oso e o raposo) un conto popular e, polo tanto, chegou ata ns mediante a transmisin oral antes de que se recollera por escrito. Lao e poder observar que contn trazos propios da expresin oral. Deseguido, conteste s seguintes cuestins.
Cal o tema principal do conto? Que personaxes aparecen? Onde se desenvolve a accin? o narrador un dos personaxes? Podera sinalar algunha expresin propia da linguaxe coloquial? Tome nota dun conto popular que coeza, transcrbao e pao por escrito. Debe dicir tamn cal o seu tema principal.
S3. Agora que xa viu, leu e recolleu contos de tradicin oral, intente dicir algunhas caractersticas deste tipo de narracins.
Pgina 7 de 63
S4.
De que se fala no texto? Tea presente a teora explicada e diga por que o texto 2.4 de tipo narrativo. Fxese no narrador: tamn un personaxe da historia? Pode sinalar exemplos de como o narrador se dirixe ao lector? Nos textos narrativos sempre hai unha estrutura da narracin, que se divide en tres partes: presentacin, n e desenlace. Pode sinalar esas tres partes neste conto de Rafael Dieste?
2.4
Pgina 8 de 63
Actividade proposta S5. Os temas das obras literarias reptense unha e outra vez e, con frecuencia, utilzanse tamn nos guins das pelculas e das series de televisin. Un dos filmes espaois mis premiados do ano 2011 foi o que leva por ttulo Buried (enterrado, en ingls), do director Rodrigo Corts. Busque informacin sobre o guin da pelcula e escriba un resumo del.
Pgina 9 de 63
2.5
Vocabulario sinxelo e coloquial: moitas veces utilizamos nas cartas informais frases inacabadas e interrompidas que intentan reproducir o estilo e o ton da comunicacin oral que se emprega na conversa informal. Por exemplo, cando escribe unha carta e intenta reproducir unha frase que dixo algun: Non sei se irei porque moi tarde e... moi tarde, moi tarde. Ti sempre con desculpias bobas, dxenlle eu un tanto enfadado porque sempre fai o mesmo. Exclamacins: o ton afectivo do escrito xustifica que moitas veces introduzamos numerosas exclamacins. Algrome ben, xa chegaches aos dezaoito! Interrogacins: a expectativa dunha resposta por parte do destinatario fai que tamn sexa frecuente que se introduzan interrogacins. Cando vas vir? Contstame axia para poermos a data dunha cea con todos os colegas. Poder ser para o mes que vn? Agardamos a ta resposta. Sobreentendidos: ao seren, as cartas persoais, escritos de carcter privado, permiten que haxa moitos sobreentendidos, xa que a informacin transmitida fai referencia a situacins e asuntos que o destinatario xa coece, porque se viviron no pasado ou se trataron en anteriores escritos. Moitas veces escribimos cartas que unha terceira persoa non entendera porque soamente ns e o noso interlocutor coecemos o contexto do enunciado. Sobre aquilo do outro da non hai novidade, se ti sabes algo novo xa mo contas. Todas estas caractersticas intentan reproducir a linguaxe falada, a conversa, a descricin espontnea, como se estivsemos dialogando persoalmente coa persoa a quen lle escribimos a carta. Todo isto non significa que non debamos coidar a linguaxe escrita, senn todo o contrario, debemos evitar erros ortogrficos, gramaticais, etc.; deste xeito ao lector da carta resultaralle mis doada comprendela.
Pgina 10 de 63
Lugar e data: no extremo superior dereito indcase, en primeiro lugar, a localidade e, despois dunha coma, a data. Vigo, 16 de xaneiro de 2008. A data, tanto nas cartas persoais ou comerciais como en calquera tipo de impresos e documentos administrativos, dbese escribir do seguinte xeito: Os topnimos (nomes de lugar) dbense escribir coa sa forma completa, anda que estes sexan compostos: O Barco de Valdeorras, Santiago de Compostela. Debe figurar o artigo daqueles topnimos que o contean no seu nome oficial: A Corua, O Incio, O Carballio. Dbese separar o topnimo da localizacin temporal mediante unha coma. Lugo, 9 de setembro de 2009. Entre o topnimo e a localizacin temporal non se escribe nunca a preposicin a. Tampouco se encabeza a data pola preposicin en. Exemplo: Foz, 19 de outubro de 1994 (e non En Foz, a 19 de outubro de 1994). O nome do mes sempre vai escrito en letras minsculas e a cifra do ano nunca leva punto. Ribeira, 5 de setembro de 2002. Sado ou encabezamento: a frmula coa que nos diriximos persoa a quen lle enviamos a carta. A expresin utilizada pode variar segundo o grao de confianza que teamos co destinatario. Exemplos: Ola, Pedro!, Estimada Carme, Querido Alberte... Contido: nesta parte da carta vai a informacin que queremos transmitir. O contido dela organzase en tres partes: introducin, exposicin ou corpo, e conclusin. Esta estrutura non se respecta sempre. Introducin: est formada por unhas frases breves que serven de entrada expresin dos contidos principais da carta, que se tratarn na alnea seguinte. Exposicin ou corpo: explcase o asunto que se quere comunicar. O corpo est formado polas informacins que lle desexamos transmitir ao destinatario da carta e, loxicamente, a parte mis importante desta. Conclusin: normalmente constite un resumo do mis esencial que se comunicou na exposicin ou a sa consecuencia. Despedida: a frmula de despedida correspndese co mesmo grao de confianza e de intimidade que o sado: Unha aperta, adeus, moitos bicos... Sinatura: est formada polo nome do remitente rubricado. Posdata: s veces, despois da sinatura e debaixo dela, colcase unha posdata ou comunicacin breve para dicir algo de importancia que esquecemos. Nas cartas persoais tamn debe ter en conta os seus aspectos formais, dicir, respectar as marxes, manter a limpeza (non debe levar riscaduras) e facer unha letra lexible.
Pgina 11 de 63
Actividade proposta S6. Tendo en conta o visto no apartado de teora, escriba unha carta persoal. Pdea escribir man ou mediante un procesador de textos (neste caso debe imprimila). En calquera dos casos, logo de rematada a carta, debe revisar os posibles erros ortogrficos, gramaticais ou doutra ndole que haxa nela e volvela a escribir, para que a presentacin sexa a mis adecuada posible e facilitar as unha boa lectura.
Pgina 12 de 63
2.6
Escrbense con s e non con x: escavar (e derivados), espremer, espremedor, estender (pero extensin, extenso, extensivo, extensamente ), estrao (e derivados), estranxeiro (e derivados)... Se nunha mesma palabra coinciden dous x, un con valor de /ks/, e outro con valor de fonema fricativo prepalatal xordo, pdese substitur o primeiro por s (esaxerar, esixir, osxeno...) ou deixar os dous x: exaxerar, exixir, oxixeno. Levan x, de xeito diferente ao casteln: No canto de s: xarampn, taxa, Bruxelas, enxalzar, graxa, xastre, cornixa, igrexa... En lugar de y: cnxuxe, inxeccin, pexorativo, proxectil, traxecto, xeso, xacer, conxuntura, maxesttico, proxecto, subxugar, xema, xugular, xustaposicin, as coma os derivados destas palabras. No canto de ch: bolxevique, clix, haxix, xilin, xilaba... No canto doutras grafas: arxila, bocexar, bosquexo, cervexa, conxectura, enxiva, lixivia, oxal, pelexa, solfexo, xaxn... e moitas mis.
Actividades propostas S7. Clasifique estas palabras en dous grupos, tendo en conta como se pronuncia a grafa x: xamn, exame, taxi, xurar, extenso, xema, hexgono, xil, axila, xenro.
O x pronnciase como na palabra xa (fonema prepalatal fricativo xordo) O x pronnciase como na palabra texto (grupo ks)
Pgina 13 de 63
S8.
un profesor e__celente pero moi e__i__ente. A e__cavadora est traballando no e__terior do recinto. Se falta o____eno prodcese asfi__ia. Pasei con __ito o e__ame e ma poderei ir de e__cursin. moi e__trao, parece obra de e__traterrestres. A tarde foi e__plndida e a comida, e__quisita. Teo dificultade con ese idioma e__tranxeiro; o meu l__ico moi escaso. Recolle o e__premedor e e__tende o mantel.
Se desexa realizar mis exercicios sobre a ortografa do x, pode acudir a estas pxinas:
http://www.ogalego.eu/exercicios_de_lingua/exercicios/ortografia.htm http://dl.dropbox.com/u/13228951/ie/index.html
2.7
Como pode ver, todos os verbos estn formados por unha raz e unhas desinencias. A raz permanece invariable nos verbos regulares e ten variacins, como xa veremos noutro punto desta unidade, nos verbos irregulares. As desinencias van unidas raz e achegan informacin de nmero, persoa, tempo e modo: Nmero: pode ser singular ou plural. Exemplos: levo (singular), levamos (plural). Persoa: pode ser primeira, segunda ou terceira de singular e primeira, segunda ou terceira de plural. Exemplos: corres (segunda singular), corre (terceira singular), corremos (primeira plural), corredes (segunda plural), corren (terceira plural). Tempo: pode ser, de xeito xeral, presente, pasado e futuro. Exemplos: vivo (presente), vivn (pasado), vivirei (futuro). Modo: pode ser indicativo, subxuntivo ou imperativo. Exemplos: cantas (indicativo), cantes (subxuntivo), canta! (imperativo). O modo indicativo presenta as accins como reais: chove, viaxamos, chegaron... O modo subxuntivo presenta as accins como posibles, desexables, dubidosas. o chamado modo irreal. Exemplos: Quizs ma chova (probabilidade, dbida); Gustarame que viaxsemos no vern (desexo)...
Pgina 14 de 63
O modo imperativo: expresa unha orde ou mandato que se lle impn ao interlocutor. S ten formas de segunda persoa. Exemplos: cala (un nico receptor/a); calade (varios receptores/as).
Actividades propostas S9. Sublie as formas verbais que hai no seguinte texto e diga a que nmero e persoa corresponden. Por exemplo: houbera, singular, terceira persoa.
Xa antes de aquel houbera outro, cntas veces o contaban, o Perfeutio. Mellor dito anlle poer Perfeuto por terse chamado as un irmn do meu pai que se fora de novio para o Brasil, que non se soubo mis, que tamn era moito o que o lembraban, xa como morto. E non se chegara a poerllo porque naceu nas ltimas; que eu digo, e ben que me acorde, que aquilo non era nacer, que nin se chegou a tempo para lle botar a auga de socorro que se mandou por ela parroquia da Trindade, que polo visto era onde o facan mellor, que auga de socorro hai que bendicila doutro xeito que a de...
S10. Escriba tres oracins, unha co seu verbo en presente, outra co verbo en pasado e outra, en futuro. Fxese no exemplo:
Mara vai ao cine pola ma. Mara a ao cine todos os das. Mara ir ao cine cando saia de traballar.
2.8
Para o presente de indicativo pense no adverbio de tempo hoxe. Exemplos: hoxe vou comer caldo, hoxe marcho, hoxe saio
Pgina 15 de 63
Para o pretrito pense no adverbio de tempo onte. Exemplos: onte comn caldo, onte fun ao cine, onte marchei cedo Para o futuro pense no adverbio de tempo ma. Exemplos: ma comerei caldo, ma irei ao cine, ma marcharei cedo Para o presente de subxuntivo pense nun adverbio de dbida ou desexo, oxal, quiz... Exemplos: oxal coma caldo, quiz vaia ao cine, quiz marche Todos os verbos regulares e a maiora dos irregulares teen as os morfemas modotemporais do copretrito (ou pretrito imperfecto): os da primeira conxugacin en -ba (cantaba, daba), e os da segunda e a terceira conxugacin en -a (coma, parta). Pospretrito (condicional ou futuro do pretrito): ten sempre o morfema modo-temporal -ra: cantara, fara, vira. Antepretrito (pluscuamperfecto): ten o morfema modo-temporal -ra: cantara, fixera. Pretrito de subxuntivo: ten o morfema modo-temporal -se: cantase, fixese, vise.
Conxugacin de verbos regulares
Os verbos regulares manteen o lexema ou raz invariable ao longo de toda a conxugacin (cantar, querer, partir). Son regulares os seguintes verbos: Os rematados en cer, cir (ags facer, dicir e derivados). Os rematados en ur (mais teen unha particularidade: levan direse na primeira persoa e na segunda persoa de plural do copretrito para indicar que ese vai en hiato). Algunhas particularidades dos verbos regulares: Os verbos rematados en ir que teen e como ltima vogal do lexema forman o presente de indicativo de dous xeitos:
Verbos do tipo medir Presente de indicativo Mido Mides Mide Medimos Medides Miden Verbos do tipo servir Presente de indicativo Sirvo Serves Serve Servimos Servides Serven
Os verbos rematados en ir que teen u como ltima vogal do lexema forman o presente de indicativo de dous xeitos:
Verbos do tipo discutir Presente de indicativo Discuto Discutes Discute Discutimos Discutides Verbos do tipo durmir Presente de indicativo Durmo Dormes Dorme Durmimos Durmides
Pgina 16 de 63
Discuten
Dormen
Nos verbos rematados en aer, oer, ar e or aparece un i na primeira persoa de singular do presente de indicativo e mais en todo o presente de subxuntivo; ademais levan direse na primeira e segunda persoa do plural do copretrito:
Tipo caer Presente ind. Caio Caes Cae Caemos Caedes Caen Presente subx. Caia Caias Caia Caiamos Caiades Caian Copretrito Caa Caas Caa Caamos Caades Caan Presente ind. Oio Oes Oe Omos Odes Oen Tipo or Presente subx. Oia Oias Oia Oiamos Oiades Oian Copretrito Oa Oas Oa Oamos Oades Oan
As formas nominais
As formas nominais non teen morfema de persoa coa excepcin do infinitivo conxugado. Xa que logo, as formas nominais en galego son: Participio: frmase coa terminacin ado nos verbos regulares da primeira conxugacin (cantado) e coa terminacin ido nos regulares da segunda e terceira (varrido, partido). Hai verbos con formas de participio irregulares (abrir-aberto) e outros que mesturan formas regulares e irregulares (ceibar-ceibado/ceibo). Xerundio: frmase coa terminacin ndo: cantando, varrendo, partindo. Infinitivo: no galego temos que distinguir dous tipos de infinitivo: o infinitivo non persoal, que pertence s chamadas formas nominais do verbo, e que carece de flexin; e o infinitivo conxugado ou persoal, que pose morfemas de nmero e persoa. Exemplos de infinitivo non persoal: cantar, partir, varrer Como dixemos, o infinitivo persoal ou conxugado pose morfemas de nmero e persoa. O uso mis habitual coas oracins que comezan por preposicin. Exemplos: Por non estarmos preparados, fracasamos na empresa (verbo cantar: cantar, cantares, cantar, cantarmos, cantardes, cantaren).
Actividades propostas (textos S.11, 2.3 e 2.4) S11. Diga o tempo, o modo e a conxugacin verbal dos verbos deste texto:
... que eu digo, e ben que me acorde, que aquilo non era nacer, que nin se chegou a tempo para lle botar a auga de socorro que se mandou por ela parroquia da Trindade, que polo visto era onde o facan mellor, que auga de socorro hai que bendicila doutro xeito que a de...
Pgina 17 de 63
S12.
Conxugue os verbos da tboa en todas as persoas de singular e plural nos tempos que se lle indican:
Pretrito Traballar Mover Partir Antepretrito Pospretrito Presente (subx.) Pretrito (subx.)
S13.
Indique o infinitivo, xerundio e participio das seguintes formas verbais: partimos, casades e tedes. Relea o conto popular O oso e o raposo e atope un exemplo de infinitivo conxugado.
S14.
Observe os verbos que emprega o narrador. En que persoa gramatical estn: primeira, segunda ou terceira?
S15. Relea o conto literario Sobre a morte de Bieito e atope un exemplo de imperativo.
Estn os verbos que emprega o narrador na mesma persoa gramatical que no conto popular?
http://www.ogalego.eu/exercicios_de_lingua/morfoloxiaexercicios.html
Pgina 18 de 63
2.9
O seu uso mis frecuente nos textos escritos que nos orais. Polo xeral, basanse na numeracin (primeiro, segundo, terceiro...) no espazo (por unha banda, doutra banda..., por unha banda... por outra; dun lado... doutro) ou no tempo (despois, logo, en fin, finalmente...). Podemos establecer tres tipos de conectadores de orde: Os que marcan apertura: serven para abrir unha serie. Exemplos: en primeiro lugar, primeiramente, por unha banda, dunha parte, dun lado... Os que marcan continuidade: indican que o membro que acompaan forma parte dunha serie da que non o principio. Exemplos: en segundo/terceiro/cuarto... lugar, por outra (parte), por outro (lado), pola sa banda, doutra (parte), doutro (lado), as mesmo, igualmente, de igual forma/modo/xeito, logo, despois... Os que marcan pechadura: sinalan a fin dunha serie discursiva. Exemplos: para rematar, en ltimo lugar, en ltimo termo, en fin, por fin, finalmente...
Conectadores explicativos
Aclaran ou delimitan o(s) tema(s) ou as ideas que se expresan nunha oracin ou nunha frase. Algns deles son: ou sexa, dicir, isto , a saber; noutras palabras, noutros termos, dito con/noutros termos, con outras palabras, dito doutro xeito/modo/forma...
Conectadores de contraste
Estes conectadores matizan unha idea expresada con anterioridade ao longo dun texto. Xa que logo, conectan dous membros dun texto ou conxunto de oracins. Algns deles son: en cambio, pola contra e por contra (que amosan contraste ou contradicin entre os membros vinculados), as e todo (comntase unha idea que vimos expresando), no entanto, emporiso, agora ben e agora (que introducen conclusins contrarias s esperadas dun primeiro membro), e iso si (atena a forza argumentativa do membro anterior).
Pgina 19 de 63
Un hipernimo unha palabra de significado mis xeral (por exemplo, flor) que outras, de significado mis especfico (por exemplo, rosa, caravel, dalia, pensamento...). Algns exemplos: Planetas (hipernimo): Terra, Marte, Xpiter, Saturno... (hipnimos) Familiares (hipernimo): nai, pai, irmn, curm, sobrio... (hipnimos) Un hipernimo, como pode ver, ten, normalmente, mis dun hipnimo. As, nai, pai, irmn, curm e sobrio son hipnimos do substantivo familiar (que o chamado hipernimo). Os hipernimos son moi tiles para evitar repeticins innecesarias cando escribimos
2.10
A lingua galega
[...] En primeiro lugar, a lingua normativa ten que estar ao servizo da cultura dun pobo real e concreto, e por tanto ha de ser necesariamente continuadora da lingua falada pola comunidade e ha de achegarse canto sexa posible a ela, a fin de enraizar sobre bases seguras e vivas. Agora ben, para que estas bases sexan efectivamente slidas, a norma debe acoller un galego fiel a si mesmo e limpo de canto alleo innecesario hai incrustado na fala viva pola presin do casteln. dicir, a lingua comn debe ser o mis galega posible, establecida sen sometementos nin dependencias, con atencin escrupulosa estrutura e caractersticas lingsticas do galego. En segundo lugar, o galego normativo ten que ser o vehculo expresivo comn e vlido para todo o pobo galego, voz apta e dispoible para as sas manifestacins tanto escritas coma orais, tanto artsticas coma utilitarias. Consecuentemente, o galego comn non pode basearse nun nico dialecto, senn que debe prestar atencin preferentemente extensin xeogrfica e demogrfica das formas para seleccionar as normativas. Ha de ser, pois, supradialectal e lograr que o maior nmero posible de falantes galegos se identifiquen coas solucins acordadas. En terceiro lugar, o galego comn debe seguir as boas tradicins da antiga lingua galega que sexan compatibles coa maneira de ser moderna da lingua, de xeito que as formas tradicionais sexan preferidas s mis innovadoras e evolucionadas. Debe recoecer tamn a sa propia literatura e cultura mis recentes, emparentando as con todos os escritores anteriores e aceptando solucins xa consagradas polo uso [...]. ILG & RAG, Normas ortogrficas e morfolxicas do idioma galego, Vigo, 2003 [Adaptacin]
Actividades propostas S16. Texto 2.10: Diga de que tipo (de orde, explicativos ou de contraste) son os conectadores que aparecen subliados no seguinte texto. Complete os ocos brancos deste texto con conectadores de orde.
S17.
__________, queran sar de viaxe o antes posible. __________, non queran perder ningn da de venda no seu negocio. __________, decidiron retrasar a sada.
Pgina 20 de 63
S18.
Tense por certo que Galicia bastante uniforme no que se refire ao clima. As e todo, e se consideramos a sa posicin de transicin entre o mundo mediterrneo e o atlntico, debemos ter en conta que presenta caractersticas comns con ambos. Por unha banda hai grande abundancia de precipitacins durante todo o ano, cunha temperatura media suave nas costas setentrional e noroeste. Pola outra, presenta caractersticas do clima mediterrneo na Galicia do sur e do sueste.
S19. Complete con conectadores explicativos ou de contraste.
Ela est empeada en tirar toda a roupa que xa non se leva; el, __________, quere deixala toda no armario, porque non lle importa a moda. Neste punto comezan as contradicins: vostede insiste en que estaba na casa cando ocorreu todo. __________, como puido entn ser visto na outra punta da cidade mesma hora? Gstame o caldo, a fabada, o arroz con chcharos, o lacn... __________, a comida tradicional.
S20. Escriba os hipernimos correspondentes a estas series de palabras.
Hipnimos Nai, pai, av, avoa, curmn, xenro, nora Xudasmo, cristianismo, mahometismo, budismo, animismo... A Corua, Lugo, Ourense, Pontevedra, Len, Zamora, Burgos, Xan... Hipernimo
S21.
Volva a escribir estas frases, substitundo as palabras subliadas por hipernimos ou pronomes.
O cazador colleu a escopeta de dous canns. Introduciu na escopeta dous cartuchos e disparou. O retroceso da escopeta foi tan forte que o guindou ao chan. Quedou admirado da forma e o olor da rosa. Colleu a rosa e acercouna ao nariz. Despois, observou a rosa outra vez e comezou a debuxar a rosa con coidado. Sara conduca o convertible. Sau do convertible, cerrou a porta do convertible e empezou a limpar o convertible.
Pgina 21 de 63
Lingua e sociedade
2.12
Cazador de palabras
Se ten acceso a internet, vexa no seguinte enderezo o programa Cazador de palabras, na seccin Divulgativos. [http://www.crtvg.es/TVGacarta/] Se ve que o vdeo non se reproduce adecuadamente, prema no botn .
2.13
Pgina 22 de 63
Actividades propostas S22. Textos 2.12 e 2.13: Vexa e escoite os textos. Responda s preguntas:
Que tipo de informacin se nos proporciona en cada un dos textos? (cultural, social, econmica...) Cre que con estes dous textos podemos obter ou ampliar coecementos? Por que?
Pgina 23 de 63
3.
3.1
De qu habla Prez-Reverte? Le parece que Prez-Reverte habla con una velocidad considerable que dificulta la comprensin de lo que dice? Por qu? Le parece adecuado el tono, el volumen y la velocidad de voz que Iaki Gabilondo utiliza en la entrevista? Por qu?
Pgina 24 de 63
3.2
3.3
Jorge el valeroso
Si tiene acceso a Internet, escuche la grabacin sonora en la que se narra el cuento tradicional Jorge el valeroso. Para ello dirjase a la siguiente direccin: [http://antiguo.fundacionlengua.es/cuentos_populares/]
Actividad propuesta S24. Escuche esa narracin (Jorge el valeroso) y conteste a las siguientes cuestiones (no utilice la transcripcin del cuento que se ofrece en la pgina web).
Cul es el tema principal del cuento? Por qu cree que este tipo de cuentos de tradicin oral tienen un lenguaje de fcil comprensin y adems contienen historias breves y sencillas? Escriba algunas caractersticas que definan este tipo de texto narrativo (tenga en cuenta la extensin, el tipo de lenguaje, moraleja...)
Pgina 25 de 63
3.4
Memorias
Captulo primero Extendi su cuerpo junto al mo y comenz a hablarme de los das de su niez. Sus frases enrgicas y sustanciosas fueron fluyendo de sus labios con una admirable naturalidad. Not cmo se inflamaban sus ojillos verdes. La barba rojiza se agit placentera, y su penetrante voz se fue tornando grave a medida que me iba diciendo el siguiente discurso: -T llegaste en barco hasta Nijni. Pero en mi juventud yo remolcaba barcas por el ro, contando tan slo con mis fuerzas, contra la corriente del Volga. La barca iba remontando el curso del agua y yo estaba en la orilla con los pies desnudos, sobre las piedras. Y as desde la salida del sol hasta bien entrada la noche El sol quemaba el cuello y la cabeza llegaba a arder como el plomo derretido. Encorvado hasta que los huesos parecan romperse, haba que andar y andar, sin ver ni siquiera por dnde a causa del sudor que cegaba la vista. El alma se anegaba de tristeza y el final era siempre el mismo. Se acababa por llorar. No puedes hacerte una idea, Aleksei"! Era como una tortura sin fin Tres veces he remontado el curso del Volga y otras tantas lo he recorrido hacia abajo por sus orillas. Gorki, Mximo, Das de infancia, Barcelona, 1976
Actividad propuesta S25. Lea el texto (Das de infancia) y responda a las cuestiones:
De qu nos habla el texto? Es el narrador alguno de los personajes de la historia? Por qu este texto es de tipo narrativo? (aydese de la teora expuesta para responder). A qu tipo de obra narrativa pertenece este texto? A qu parte de la estructura narrativa cree que pertenece este texto? Por qu? Lea ahora el captulo de Historia de dos ciudades, de Carlos Dickens.
Pgina 26 de 63
Y el almuerzo a continuacin, seor? Perfectamente. Por aqu, seor. La Concordia para este caballero! El equipaje de este caballero y agua caliente a la Concordia! Que vayan a quitar las botas del caballero a la Concordia! All encontrar el seor un buen fuego. Que vaya en seguida un barbero a la Concordia! El dormitorio llamado La Concordia se destinaba habitualmente al viajero de la diligencia y ofreca la particularidad de que, al entrar, siempre pareca el mismo personaje, pues todos iban envueltos de pies a cabeza de igual manera; en cambio, a la salida era incontable la variedad de los personajes que se vean. Por consiguiente otro criado, dos mozos, varias muchachas y la duea se haban estacionado al paso, del viajero, entre la Concordia y el caf, cuando apareci un caballero de unos sesenta aos, vestido con un traje pardo en excelente uso y luciendo unos puos cuadrados, muy grandes y enormes carteras sobre los bolsillos, y que se diriga a almorzar. Aquella maana el caf no tena otro ocupante que el caballero vestido de color pardo. Se le puso la mesa junto al fuego; al sentarse qued iluminado por el resplandor de las llamas y se qued tan inmvil como si quisiera que le hiciesen un retrato. Se qued mirando tranquilamente a su alrededor, en tanto que resonaba en su bolsillo un enorme reloj. Tena las piernas bien formadas y pareca envanecerse de ello, porque las medias se ajustaban perfectamente a ellas y eran de excelente punto. En cuanto a los zapatos y a las hebillas, aunque de forma corriente, eran de buena calidad. Ajustada a la cabeza llevaba una peluca rizada, que, ms que de pelo, pareca de seda o de cristal hilado. Su camisa, aunque no tan buena como las medias, era tan blanca como la cresta de las olas que rompan en la cercana playa. El rostro, habitualmente tranquilo, y apacible, se animaba con un par de brillantes ojos, que sin duda dieron mucho que hacer a su propietario en aos juveniles para contenerlos y darles la expresin serena y tranquila propia de los que pertenecan a la Banca Tellson. Tena sano color en las mejillas, y su rostro, aunque reservado, expresaba cierta ansiedad. Y como los que se sientan ante el pintor para que les haga el retrato, el seor Lorry acab por dormirse. Le despert la llegada del almuerzo y dijo al criado que le serva: Deseo que preparen habitacin para una seorita que llegar hoy. Preguntar por el seor Jarvis Lorry, o, tal vez, solamente por un caballero del Banco Tellson. Cuando llegue, haced el favor de avisarme. Perfectamente, seor. Del Banco Tellson, de Londres, seor? S. Muy bien, seor. Tenemos el honor de alojar a los caballeros del Banco Tellson en sus viajes de ida y vuelta de Londres a Pars. Se viaja mucho, en el Banco Tellson, seor. S. Somos una casa francesa y tambin inglesa. Es verdad. Pero vos, seor, no viajis mucho. En estos ltimos aos, no. Han pasado ya quince aos desde que estuve en Francia por ltima vez. De veras? Entonces no estaba yo aqu todava. El Hotel estaba en otras manos entonces. As lo creo. En cambio, me atrevera a apostar que una casa como el Banco Tellson ha venido prosperando, no ya desde hace quince aos sino, tal vez, desde hace cincuenta. Podrais decir ciento cincuenta sin alejaros de la verdad. De veras? Y abriendo a la vez la boca y los ojos, al retirarse de la mesa, el criado se qued contemplando al husped mientras coma y beba. Dickens, Carlos, Historia de dos ciudades (1859), http://es.wikisource.org/wiki/Historia_de_dos_ciudades
Actividad propuesta S26. Despus de leer este captulo de Historia de dos ciudades, responda:
Qu personajes aparecen en este relato? Es el narrador alguno de los personajes del relato? Dnde tiene lugar este episodio? Este relato tiene 44 captulos. Qu tipo de narracin es? Razone su respuesta.
Pgina 27 de 63
3.5
En castellano, la letra x representa la unin de dos sonidos: /k/ + /s/. Se escribe con x: Palabras que empiezan por el prefijo ex (significado de fuera o privacin): extraer, excomulgar, exportar Palabra que empiezan por ex seguido de pla, ple, pli, plo, pra, pre, pri, pro (excepto esplendor y sus derivados): explanada, explicacin, explorar, expresivo, exprimir, expropiado. Palabras que empiezan por el prefijo extra- (fuera de): extrarradio, extrauterino Palabras que comienzan por el prefijo xeno- (extranjero): xenofobia, xenismo
Uso de g / j
Con la letra g se representa en castellano el sonido /g/, suave, tal y como lo pronunciamos en estas slabas y palabras: ga, gue, gui, go, gu (gaviota, guerra, guiso, gota, gusano). Con la letra g se representa tambin el sonido /j/, tal y como lo pronunciamos en estas slabas y palabras: ge, gi (agenda, lgico). Con la letra j se representa el sonido /j/ en ja, je, ji, jo, ju (jamn, traje, perejil, bajo, justo). Se escribe con g: Los verbos terminados en -igerar, -ger y -gir, como aligerar, coger y fingir. Excepciones: tejer y crujir. Las palabras que empiezan por geo- (tierra), gest-, gen-, in-. Ejemplos: geografa, geometra; gestacin; gentica; ingeniero. Las palabras que terminan en -glico, -genario, -gneo, -gnico, -genio, -gnito,gesimal, -gsimo y -gtico: anglico, ingenio, sexagenario, homogneo, etc. Se escribe con j: Las formas de los verbos que no tienen g ni j en el infinitivo. Ejemplos: de decir, dije, dijeron; de traer, trajimos, trajeron. Las palabras que terminan en -aje, -eje. Ejemplos: coraje, garaje, hereje y equipaje. Las palabras que empiezan aje-, eje-. Ejemplos: ajetreo, ajedrez, ejemplo... Las palabras que acaban en jera. Ejemplos: conserjera, extranjera...
Pgina 28 de 63
Actividades propuestas S27. Escriba x o s donde corresponda. Algunas palabras no siguen ninguna de las reglas explicadas y tendr que buscarlas en el diccionario si tiene dudas sobre su ortografa.
E__traer, e__comulgar, e__plicacin, e__fago, e__pectador, __enfobo, e__trato, e__plndido, e__cremento, e__primir, e__traperlo, a__fi__ia.
S28. Escriba j o g donde corresponda.
__amn, tra__e, __ilguero, __egrafo, in__eniero, in__enio, nona__enario, hetero__neo, tra__imos, di__eron, an__lico, cru__iente, ile__ible, su__etaban, __eringuilla, te__edoras, mar__en.
Si desea realizar ms ejercicios, acuda a estas pginas:
Pgina 29 de 63
3.6
El funcionamiento del verbo en castellano es muy parecido al gallego pero existen algunas diferencias a tener en cuenta: En castellano no existe el infinitivo conjugado. En castellano existen los llamados tiempos compuestos, que se forman mediante la unin de un verbo auxiliar: haber (conjugado) + otro verbo en participio. Ejemplos: he ido, haya ido, hubiera o hubiese estado... Por lo tanto: Tiempo simple: expresa la accin sin darla por terminada y est formado nicamente por el verbo que conjuga. Ejemplo: Yo ando. Tiempo compuesto: expresa la accin como ya terminada. Ejemplo: Yo he andado. Por lo tanto, teniendo en cuenta las diferencias anteriores, los tiempos verbales en castellano se reparten de la siguiente forma:
Modo indicativo
Tiempos simples: presente, pretrito imperfecto, pretrito perfecto simple (pretrito indefinido), futuro y condicional simple (pospretrito de modo indicativo). Tiempos compuestos: pretrito perfecto compuesto, pretrito pluscuamperfecto, pretrito anterior, futuro perfecto y condicional compuesto (antepospretrito de modo indicativo).
Modo subjuntivo
Tiempos simples: presente, pretrito imperfecto, futuro imperfecto. Tiempos compuestos: pretrito perfecto, pretrito pluscuamperfecto y futuro perfecto.
Pgina 30 de 63
Imperativo
Mantienen el lexema o raz invariable en toda la conjugacin. Hay algunos verbos regulares que segn la persona o modo que conjuguemos cambian su ortografa. Ejemplos: toqu (primera persona del pretrito perfecto simple, verbo tocar), distingo (primera persona del presente, verbo distinguir)...
Conjugacin de verbos irregulares
No mantienen el lexema o raz invariable en toda la conjugacin. Existen varios casos: Si un verbo es irregular en el presente de indicativo, tambin lo son el presente de subjuntivo y el imperativo. Ejemplo, rogar: ruego (presente indicativo), ruegue (presente subjuntivo), ruega t (imperativo). Si un verbo es irregular en el pretrito perfecto simple, tendr esa misma irregularidad en el pretrito imperfecto de subjuntivo y el futuro imperfecto de subjuntivo. Ejemplo, andar: anduve (pret. perfecto simple), anduviera o anduviese (pret. imperfecto. de subjuntivo), anduviere (futuro imperfecto de subjuntivo). Como puede observar las tres formas verbales tienen la misma irregularidad: -uv-. Si un verbo es irregular en futuro de indicativo, tendr la misma irregularidad en condicional. Ejemplo, caber: el futuro del verbo es cabr (no caber); lo mismo sucede con el condicional, cabra (no cabera).
Formas nominales
Son iguales en castellano y gallego pero recuerde que en castellano no existe el infinitivo conjugado.
Para consultar la conjugacin de verbos en castellano recurra a las siguientes fuentes:
Alsina, R., Todos los verbos castellanos conjugados, Teide, Barcelona, 1994. [http://www.profesorenlinea.cl/castellano/VerbosConjugacion.htm]
Actividades propuestas S29. Lea el texto. Subraye las formas verbales y diga a qu nmero y persona corresponden:
Yo le tena un gran respeto y no poco miedo, y siempre que poda escurra el bulto y procuraba no tropezrmelo; era spero y brusco y no toleraba que se le contradijese en nada, mana que yo respetaba por la cuenta que me tena. Cuando se enfureca, cosa que le ocurra con mayor frecuencia de lo que se necesitaba.
Pgina 31 de 63
S30.
Escriba tres oraciones, una con el verbo en presente, una en pasado y una en futuro. Subraye los verbos de cada oracin y diga a qu nmero y persona corresponden. Diga el tiempo, modo y conjugacin verbal a la que pertenecen los verbos de este fragmento de texto:
S31.
De mi niez no son precisamente buenos recuerdos los que guardo. Mi padre se llamaba Esteban Duarte Diniz, y era portugus, cuarentn cuando yo nio, y alto y gordo como un monte. Tena la color tostada y un estupendo bigote negro que se echaba para abajo.
S32. Conjugue los verbos de la tabla en todas las personas de singular y plural de los tiempos que se le indican:
Pret. perf. simple Enfurecer Ocurrir Necesitar Procurar Atrever Condicional simple Pretrito anterior Presente (subj.) Pret. perf. (subj.)
S33.
Indique el infinitivo, gerundio y participio de las siguientes formas verbales: tenemos, dorma y estirbamos. Indique las formas de imperativo de los siguientes verbos: callar, mandar y escribir. Relea el texto 3.4 y escriba algn ejemplo de formas nominales que aparecen en las Memorias. Relea el captulo de Historia de dos ciudades de Carlos Dickens y entresaque del relato dos verbos en futuro simple de indicativo, dos en pretrito pluscuamperfecto de indicativo, dos en presente de subjuntivo y dos en condicional simple de indicativo.
S34.
S35.
S36.
http://www.xtec.cat/~jgenover/morfo.htm http://personal.telefonica.terra.es/web/apuntesasr/ESOIndEjGramatica.htm
Pgina 32 de 63
3.7
Actividad propuesta S37. Diga de qu tipo (de orden, explicativos o de contraste) son los conectores que aparecen subrayados en el siguiente texto (Tipos de relajacin).
3.8
Tipos de relajacin
Relajacin por parejas. Esta sesin precede a la individual y en ella el compaero facilita la adquisicin de sensaciones de relajacin. La relajacin se efecta de forma alternativa. Uno se relaja y el compaero facilita la relajacin. Se empieza desde arriba y hacia abajo. Una vez adquirida la postura ms cmoda, hay que movilizar el tronco hacia todos los lados y luego dejarlo a merced del compaero hasta que adoptemos la postura ms cmoda. Despus se moviliza la cabeza y a continuacin el compaero la moviliza despacio sintiendo todos los msculos y hasta que se suelten. Contina en los brazos y luego con cada pierna. Podemos adoptar otras posiciones y movilizar las extremidades activa y pasivamente para tomar conciencia de ellas. [...] Relax imaginativo. Ejercicio de creacin visual imaginativa, basada en la narracin o gua de la sesin. Primero debemos realizar una relajacin fsica. En segundo lugar, se realiza la narracin, donde se puede asignar papeles a los participantes. Posteriormente volvemos a la realidad [...]. VVAA. Educacin fsica para 2 de BUP, Paidotribo, Barcelona, 1989
Actividad propuesta S38. Escriba tres oraciones que contengan conectores de orden, explicativos o de contraste. Subryelos y clasifquelos.
Pgina 33 de 63
3.9
Actividades propuestas S39. Escriba los hipernimos correspondientes a estas series de palabras.
Hipnimos Mesa, silla, aparador, butaca, estantera, sof Manzano, peral, naranjo, limonero, melocotonero, cerezo Cuchara, cucharilla, tenedor, cuchillo, cazo, pala de pescado Hipernimo
S40.
Compramos una mesa, cuatro sillas y un sof. La mesa, las cuatro sillas y el sof nos costaron muy baratas. Valencia es rica en naranjos, limoneros, melocotoneros y ciruelos. Los naranjos, limoneros, melocotoneros y ciruelos son uno de los pilares de su riqueza. En la mesa hay que colocar las cucharas, los tenedores y los cuchillos en su lugar apropiado. No se puede colocar las cucharas, los tenedores y los cuchillos en cualquier lado. La a, la e, la i, la o y la u son imprescindibles en todas las slabas. No se puede construir una slaba ni una palabra sin la a, la e, la i, la o y la u.
Pgina 34 de 63
Comunicacin escrita
En esta narracin se han usado algunos conectores temporales, que estn subrayados.
Actividad propuesta S41. Redacte usted ahora una narracin breve en la que cuente algo especial que le sucediese en alguna ocasin. Siga las pautas analizadas en los textos narrativos y en este que acabamos de leer.
Pgina 35 de 63
4.
4.1
Importancia da lingua oral como transmisora da literatura popular. Semellanzas entre os argumentos de contos tradicionais de diferentes pases. Existencia de mltiples versins dos contos tradicionais.
Bloque de comunicacin escrita: a carta persoal
Caractersticas da carta persoal: vocabulario coloquial, emprega signos de exclamacin e interrogacin e de sobreentendidos que lle dan un ton espontneo, de linguaxe falada. Estrutura: colocacin do lugar e data no extremo superior dereito. Sado ou encabezamento, que adoita variar segundo o grao de confianza coa persoa a quen se lle enva a carta. Contido organizado normalmente en tres partes: introducin, exposicin e conclusin. Despedida. Sinatura e posdata, se esquecemos algo importante.
Bloque de coecemento da lingua: o uso do x, os tempos verbais, conectadores textuais e mecanismos de referencia interna
Normas ortogrficas para o uso do x: O x pode pronunciarse como fonema propio do galego (fricativo prepalatal xordo) en palabras patrimoniais e como grupo fnico /ks/ en palabras cultas. Regras para uso correcto do x: en palabras que o levan en casteln e non en galego (espremer, estender...), substitundo ao s casteln (xarampn), y (inxeccin), ch (clix) e outras grafas (arxila). Cando coinciden nunha mesma palabra x como /ks/ e como fricativo palatal xordo, pode substiturse o primeiro por s ou deixar os dous. Estrutura morfolxica do verbo: A raz non cambia nos verbos regulares pero si nos irregulares. A desinencia proporciona informacin sobre o nmero (singular e plural), persoa (primeira, segunda e terceira), tempo (presente, pasado e futuro) e modo (indicativo, subxuntivo, imperativo). Os tempos verbais son: Modo indicativo: presente, copretrito, pretrito, antepretrito, futuro e pospretrito. Modo subxuntivo: presente, pretrito e futuro. Modo imperativo: segunda persoa de singular e plural. Formas nominais: infinitivo (que pode ser conxugado como forma persoal), xerundio e participio. Os conectadores textuais serven para enlazar frases e oracins nun texto. Poden ser de orde (basanse na numeracin no espazo e no tempo), explicativos (aclaran ou delimitan as ideas expresadas) e de contraste (matizan unha idea expresada con anterioridade).
Pgina 36 de 63
Mecanismos de referencia interna: Os hipernimos son palabras de significado mis xeral fronte a outras de significado mis preciso.
Bloque de lingua e sociedade
Internet, a radio e a televisin son fontes de informacin. Os tres cumpren ademais unha funcin social ao difundir noticias e opinins e cultural por permitirnos acceder a pelculas, libros e coecementos sobre variados temas. Internet abrangue os medios de comunicacin tradicionais e pasa a ser o gran medio de informacin do noso tempo, desempeando case en exclusiva a funcin social e cultural.
Bloque de educacin literaria: os textos narrativos
Recoecemos as caractersticas que forman parte dos textos narrativos Elementos da narracin: accin, personaxes, ambiente e narrador. Estrutura de narracin: presentacin ou situacin inicial; n ou situacin central e desenlace, situacin derivada das anteriores. Tipos de textos narrativos: conto tradicional, narracin breve de feitos imaxinarios transmitidos de xeracin en xeracin. Conto literario, narracin breve concibida por un autor. Fbula, relato breve en verso ou prosa do que se tira unha ensinanza moral. Novela, narracin en prosa de maior extensin.
Pgina 37 de 63
4.2
Importancia de adecuar el tono y volumen de voz, as como vocalizar correctamente y controlar la velocidad del discurso para hacerlo inteligible.
Bloque de comunicacin escrita: elementos de la narracin
Caractersticas del texto narrativo: Presentacin: situacin inicial; se presenta a los protagonistas y sus circunstancias. Nudo: situacin central; se suceden acciones que cambian la situacin inicial. Desenlace: es la situacin final derivada de las acciones anteriores.
Bloque de conocimiento de la lengua: uso de x, y g /j, los tiempos verbales, conectadores textuales y mecanismos de referencia interna
Normas ortogrficas Uso de x: palabras con prefijo ex-, extra- e xeno-; palabras que comienzan por ex+ pla, ple, pli, plo, pra, pre, pri, pro y sus excepciones. Uso de j en palabras rematadas en aje, -eje e jera e en las que comienzan por ajeeje-; en formas de los verbos que no llevan g ni j en infinitivo. Uso de g con sonido j en palabras terminadas en igerar, -ger, -gir, -glico, genario, -gneo, -gnico, -genio, -gnito, -gesimal, -gsimo y gtico. En palabras que comienzan por geo-, gest-, gen- e in-. Estructura morfolgica del verbo: Al igual que en gallego, la raz no cambia en los verbos regulares pero s en los irregulares. Es la desinencia la que proporciona informacin sobre el nmero, persona, tiempo y modo. Los tiempos verbales pueden ser simples (expresan una accin sin darla por terminada) y compuestos (expresan la accin como ya terminada), que se forman con la unin de un verbo auxiliar conjugado (haber) y otro verbo en participio. Modo indicativo: presente, pretrito imperfecto, pretrito perfecto simple, futuro imperfecto y condicional simple (formas simples), pretrito perfecto, pretrito pluscuamperfecto, pretrito anterior, futuro perfecto y condicional perfecto (formas compuestas). Modo subjuntivo: presente, pretrito imperfecto y futuro imperfecto (formas simples), pretrito perfecto, pretrito pluscuamperfecto y futuro perfecto (formas compuestas). Modo imperativo: segunda persona de singular y plural. Formas nominales: infinitivo, gerundio y participio. No existe el infinitivo conjugado. Los conectadores textuales tienen la misma funcin que en gallego. Lo que cambia son las formas. Tambin pueden ser de orden, explicativos y de contraste. Mecanismos de referencia interna: Los hipernimos, al igual que en gallego, son muy tiles para redactar mejor evitando repeticiones innecesarias.
Pgina 38 de 63
Pertenecen al gnero narrativo tipos de obras como el cuento, la novela, la fbula, la biografa, las memorias, la historieta, etc. Las memorias son una narracin en las que el autor expone los hechos ms importantes de su vida o de una determinada etapa de la misma.
Pgina 39 de 63
5.
Ejercicios de autoevaluacin
1.
Qu son los textos narrativos?
Son aquellos cuya funcin principal es la de relatar con palabras hechos (reales o ficticios) que se produjeron a lo largo de un tiempo. Son aquellos cuya funcin principal es la de relatar con palabras reales que se produjeron a lo largo de un tiempo. Son aquellos cuya funcin principal es la de relatar con palabras hechos ficticios que se produjeron a lo largo de un tiempo. Son aquellos cuya funcin principal es la de relatar con la voz hechos reales que se produjeron a lo largo de un tiempo. 2.
Cules son los elementos de la narracin?
Accin, personajes y ambiente. Accin y personajes. Accin, personajes, ambiente, narrador. Ambiente y narrador. 3.
En cuntas partes se estructura la narracin?
4. 2. 5. 3. 4.
Qu nombres reciben las partes en las que se estructura la narracin?
Presentacin y desenlace. Presentacin, nudo y desenlace. Presentacin y desenlace. Introduccin, presentacin, nudo y desenlace. 5.
Qu tipos de textos pertenecen al gnero narrativo?
El cuento tradicional, el cuento literario, la fbula, la novela y las memorias. La poesa, la fbula, la novela y el cuento popular. El teatro, la poesa y la novela. La leyenda, el cuento popular y el cuento literario.
Pgina 40 de 63
6.
Vocabulario sencillo y coloquial. El que nosotros queramos. Depende del tema que tratemos en la carta. Depende de a quin vaya dirigida. 8.
Qu nombre reciben las partes en las que se divide la carta personal?
Fecha, encabezamiento, contenido, despedida, firma. Fecha, contenido, despedida, firma, posdata. Encabezamiento, contenido, despedida, firma, posdata. Fecha, encabezamiento, contenido, despedida, firma, posdata. 9.
De cuntas formas se puede pronunciar la x?
De dos, en las dos lenguas del mbito. Solo puede pronunciarse de una forma. En gallego, de dos; en castellano, de una sola forma. Depende del momento. 10. Cules son los principales elementos morfolgicos que conforman el verbo? Raz, desinencias, sujeto y predicado. Raz y desinencias. Raz, desinencias, CD y CI. El nmero y la persona. 11. Qu clase de informacin aportan las desinencias? De nmero y modo. De nmero, persona, tiempo y modo. De nmero, persona y tiempo. De tiempo y modo.
Pgina 41 de 63
12. Qu modos temporales existen en los verbos? Indicativo, subjuntivo e imperativo. Indicativo e imperativo. Subjuntivo e imperativo. Indicativo y subjuntivo. 13. En qu lengua o lenguas existe el tiempo verbal conocido como infinitivo conjugado? En la castellana. En la inglesa. En la gallega. En la gallega y en la castellana. 14. En qu lengua o lenguas del mbito existen los llamados tiempos compuestos? En la gallega. En la castellana y en la gallega. En la castellana. Depende del tipo de oracin en que vaya incluido el verbo. 15. Cuntas personas tiene el imperativo? Solo tiene formas de segunda persona. Primera, segunda y tercera. Primera, segunda y tercera (singular) y primera, segunda y tercera (plural). El imperativo no tiene personas, es una forma nominal del verbo. 16. Cules son las formas nominales del verbo? Infinitivo, gerundio y participio. Presente, pasado y futuro. Primera, segunda y tercera. Singular y plural. 17. En qu se basan los conectores de orden? No se basan en nada. Se basan en la numeracin o en el tiempo. Se basan en la numeracin, en el espacio o en el tiempo. Se basan en el espacio y en el tiempo.
Pgina 42 de 63
18. Cul es la funcin de los conectores explicativos? Aclarar el/los tema(s) o ideas expresados en una oracin o frase. Delimitar el/los tema(s) o ideas expresados en una oracin o frase. Aclarar o delimitar el/los tema(s) o ideas expresados en una oracin o frase. La misma que la de los conectores de orden. 19. Cul es la funcin de los conectores de contraste? Matizan una idea expresada con anterioridad a lo largo de un texto, por lo que conectan dos miembros de un texto o conjunto de oraciones. Matizan una idea expresada con anterioridad a lo largo de un texto. Amplan una idea expresada con anterioridad a lo largo de un texto, por lo que conectan dos miembros de un texto o conjunto de oraciones. Matizan una idea expresada con posterioridad a lo largo de un texto, por lo que conectan dos miembros de un texto o conjunto de oraciones. 20. Qu es un hipernimo? Es una palabra que tiene un significado semejante a otra. Es una palabra que tiene un significado contrario a otra. Es una palabra con significado ms general que otras de significado ms especfico. Es una palabra con varias acepciones. 21. Cules son los medios de informacin ms importantes en la actualidad? La radio y la televisin. Internet, la radio y la televisin. El telgrafo y la prensa. El mvil y la radio. 22. Qu funcin cumplen los medios de comunicacin? Cumplen una funcin informativa. Cumplen una funcin recreativa. Cumplen una funcin educativa. Cumplen una funcin social e cultural.
Pgina 43 de 63
6.
6.1
Solucionarios
Solucins das actividades propostas en lingua galega
S1. Texto 2.1:
Coece algn outro conto, galego ou doutros pases, cun argumento parecido?
Hai moitos contos de tradicin oral nos que un animal vence a outro usando a astucia e intelixencia. Por exemplo, o conto do corvo e o raposo; do asno e o raposo, etc.
S2.
Texto 2.3:
Pgina 44 de 63
Tome nota de dous ou tres contos, transcrbaos e paos por escrito na seguinte tboa. Debe dicir tamn cal o seu tema principal.
O alumno ou alumna debe facer o que se lle pide neste exercicio para a sa correcta resolucin.
S3.
Por exemplo: brevidade, sinxeleza da linguaxe utilizada, utilizacin de palabras pertencentes ao rexistro coloquial da lingua e que case todos estes contos de tradicin oral levan implcita unha ensinanza moral.
S4.
Texto 2.4
Tea presente a teora explicada e diga por que o texto 2.4 de tipo narrativo.
Porque relata, conta ou narra feitos, neste caso ficticios, que lle suceden a personaxes nun espazo e tempo concretos.
Presentacin
Pero que eu, meus amigos, non tia seguranza, e polo tanto- comprendede, escoitade- polo tanto non poda, non deba dicir nada. Imaxinade nun intre que eu dixera: -O Bieito est vivo.
Pgina 45 de 63
Todas as testas dos vellios que portaban cirios ergueranse nun babeco agalaio... -O Bieito vai vivo, o Bieito vai vivo!... Calara o lamento da nai e das irms, e axia tamn, descompasndose, a gravedosa marcha que planxa nos bronces da charanga... Houbo un intre en que case me decidn. Dirixinme ao da mia banda e acoibexando a pregunta nun sorriso de retranca insinuei: -E se o Bieito fose vivo? O outro riu picaramente como quen di: Que ocorrencias temos, e eu amplifiquei adrede o meu falso sorriso de retranca... Cando o crego remate, pensei. Mais o crego acabou e a caixa descendeu cova sen que eu puidera dicir nada. Cando o primeiro cadullo de terra bicado por un neno petou dentro da cova nas tboas do atade, subronme ata a gorxa as verbas salvadoras. Mais entn acudiu novamente ao meu maxn a seguranza do arrepiante ridculo, da rabia da familia defraudada, se o Bieito se topaba morto e ben morto. ... Todo o da, andei tolo de remorsos. Va o pobre Bieito grafiando as tboas nese espanto absoluto mis al de todo consolo e de toda conformidade, dos enterrados en vida... E pola noite- non o puiden evitar- funme camio do camposanto, coa lapela subida, arrimado aos muros. Cheguei. O cerco por unha banda era baixio: uns rebos mal postos, apreixados por hedras e silveiras. Paseino e fun dereito ao sitio... Deiteime no chan, apliquei a orella, e axia o que on xeoume o sangue. No seo da terra unhas uas desesperadas rabuaban nas tboas. Rabuaban? Non sei, non sei. Al preto haba un sacho... a xa cara a el cando fiquei suspenso. Polo camio que pasa a rentes do camposanto sentanse pasadas e rumor de fala. Via xente. Entn si que sera absurda, tola, a mia presenza al, daquelas horas e cun sacho na man. a dicir que o deixara enterrar sabendo que estaba vivo? E fuxn coa lapela subida, pegndome aos muros. A la era chea e os cans ladraban lonxe.
Desenlace
S5.
Resposta libre
S6.
Cmpre seguir as indicacins que se lle proporcionan nesta actividade para a sa correcta resolucin.
S7.
O x pronnciase como na palabra xa (fonema prepalatal fricativo xordo) O x pronnciase como na palabra texto (grupo ks) xamn, xurar, xema, xil, xenro.
Pgina 46 de 63
S8.
un profesor excelente pero moi esixente. A escavadora est traballando no exterior do recinto. Se falta osxeno prodcese asfixia. Pasei con xito o exame e ma poderei ir de excursin. moi estrao, parece obra de extraterrestres. A tarde foi esplndida e a comida, exquisita. Teo dificultade con ese idioma estranxeiro; o meu lxico moi escaso. Recolle o espremedor e estende o mantel.
S9.
Xa antes de aquel houbera outro, cntas veces o contaban, o Perfeutio. Mellor dito anlle poer Perfeuto por terse chamado as un irmn do meu pai que se fora de novio para o Brasil, que non se soubo mis, que tamn era moito o que o lembraban, xa como morto. E non se chegara a poerllo porque naceu nas ltimas; que eu digo, e ben que me acorde, que aquilo non era nacer, que nin se chegou a tempo para lle botar a auga de socorro que se mandou por ela parroquia da Trindade, que polo visto era onde o facan mellor, que auga de socorro hai que bendicila doutro xeito que a de...
Houbera, singular, terceira persoa; contaban: plural, terceira: an: plural, terceira; poer: infinitivo, non ten nmero nin persoa; terse chamado: infinitivo, non ten nmero nin persoa; fora: singular, terceira; soubo: singular, terceira; era: singular, terceira; lembraban: plural, terceira; chegara: singular, terceira; poer: non ten nmero nin persoa; naceu: singular, terceira; digo: singular, primeira; acorde: singular, primeira; era: singular, terceira; nacer: non ten nmero nin persoa; chegou: singular, terceira; botar: non ten nmero nin persoa; mandou: singular, terceira; era: singular, terceira; facan: plural, terceira; hai: forma impersoal; bendicir: non ten nmero nin persoa.
S10.
Resposta libre
S11.
Digo: presente, indicativo, terceira conxugacin; acorde: presente, subxuntivo, primeira; era: copretrito, indicativo, segunda conxugacin; nacer: infinitivo, segunda; chegou: pretrito, indicativo, primeira; botar: infinitivo, primeira; mandou: pretrito, indicativo, primeira; facan: copretrito, indicativo, segunda; hai: forma impersoal, segunda; bendicir: infinitivo, terceira.
S12.
Pretrito Traballar Mover Partir Traballei, traballaches... Movn, moviches... Partn, partiches... Antepretrito Traballaba, traballabas... Mova, movas... Parta, partas... Pospretrito Traballara, traballaras... Movera, moveras... Partira, partiras... Presente (subx.) Traballe, traballes... Mova, movas... Parta, partas... Pretrito (subx.) Traballase, traballases Movese, moveses... Partise, partises...
Pgina 47 de 63
S13.
Partir, partindo, partido; casar, casando, casado; ter, tendo, tido.
S14.
Sabemos. Estn en terceira persoa.
S15.
Comprendede, escoitade, imaxinade. Non. A maiora aparecen en primeira persoa de singular.
S16.
Texto 2.7.
De orde: en primeiro lugar, en segundo lugar. Explicativos: dicir, de xeito que. De contraste: e por tanto, agora ben, consecuentemente, senn que.
S17.
Por unha banda, queran sar de viaxe o antes posible. Por outra, non queran perder ningn da de venda no seu negocio. Ao final, decidiron retrasar a sada.
S18.
Tense por certo que Galicia bastante uniforme no que se refire ao clima. As e todo, e se consideramos a sa posicin de transicin entre o mundo mediterrneo e o atlntico, debemos ter en conta que presenta caractersticas comns con ambos. Por unha banda hai grande abundancia de precipitacins durante todo o ano, cunha temperatura media suave nas costas setentrional e noroeste. Pola outra, presenta caractersticas do clima mediterrneo na Galicia do sur e do sueste. As e todo: de contraste, Por unha banda / Pola outra: de orde.
S19.
Ela est empeada en tirar toda a roupa que xa non se leva; el, pola contra / en cambio, quere deixala toda no armario, porque non lle importa a moda. Neste punto comezan as contradicins: vostede insiste en que estaba na casa cando ocorreu todo. Agora ben, como puido entn ser visto na outra punta da cidade mesma hora? Gstame o caldo, a fabada, o arroz con chcharos, o lacn... dicir / ou sexa / isto ..., a comida tradicional.
Pgina 48 de 63
S20.
Hipnimos Nai, pai, av, avoa, curmn, xenro, nora Xudasmo, cristianismo, mahometismo, budismo, animismo... A Corua, Lugo, Ourense, Pontevedra, Len, Zamora, Burgos, Xan... Hipernimo Familiar Relixin Provincia
S21.
O cazador colleu a escopeta de dous canns. Introduciu nela dous cartuchos e disparou. O retroceso da arma foi tan forte que o guindou no chan. Quedou admirado da forma e o olor da rosa. Colleu a flor e acercouna ao nariz. Despois, observouna outra vez e comezou a debuxala. Sara conduca o convertible. Sau do coche, cerrou a porta e empezou a limpalo.
S22. Textos 2.12 e 2.13.
Texto 2.9:
Texto 2.10:
O programa Galicia por diante un servizo informativo; flasenos do tempo, da poltica, da economa...
Cre que con estes textos podemos obter ou ampliar coecementos? Por que?
Si, porque no caso do Cazador de palabras ofrecen unha serie de informacins de forma didctica, dicir, pensadas para que sexa doado acordrmonos delas e as poidamos inclur dentro do noso coecemento, para deste xeito, amplialo ou renovalo. O espectador neste tipo de programas adopta o rol dun alumno ou alumna que est sentado nunha clase recibindo a leccin do profesor ou profesora. No segundo caso, a resposta tamn afirmativa, pero a informacin non se d dun modo didctico, pois o obxectivo do noticiario diferente. Pretndese informar ao espectador mais non que aprenda. Polo tanto, no Cazador de palabras obtemos e ampliamos coecemento seguindo un mtodo de aprendizaxe. No caso de Galicia por diante s obtemos unha informacin que nos vai ser til durante un breve perodo de tempo, pois as noticias de actualidade teen unha vida curta de a que non sexa necesario que teamos que aprender ou extraer ningunha aprendizaxe delas.
Pgina 49 de 63
6.2
De qu habla Prez-Reverte?
Nos habla de la visin que tiene del mundo. Ese hecho se ve reflejado en su ltima novela, de la que tambin nos habla brevemente.
Le parece que Prez-Reverte habla con una velocidad considerable que dificulta la comprensin de lo que dice? Por qu?
S, porque algunas veces no termina adecuadamente de pronunciar algunas partes de su discurso ya que quiere expresar verbalmente una considerable cantidad de ideas en un mnimo espacio de tiempo, por lo que hay que prestar mucha atencin a lo que dice.
Le parece adecuado el tono, el volumen y la velocidad de voz que Iaki Gabilondo utiliza en la entrevista? Por qu?
S, utiliza adecuada y ptimamente esas tres caractersticas de las intervenciones orales. Se le entiende perfectamente, no habla muy deprisa pero tampoco lentamente. Como entrevistador sabe cumplir su papel, no pretende adquirir protagonismo con sus intervenciones orales, por eso stas son tan comedidas.
S24.
Texto 3.2.
Por qu cree que este tipo de cuentos de tradicin oral tienen un lenguaje de fcil comprensin y adems contienen historias breves y sencillas?
Precisamente porque son de tradicin oral, es decir, pasan de una generacin a otra a travs del lenguaje verbal, no de la escritura, por lo que deben tener un lenguaje sencillo para que sean fciles de retener en la memoria. Si su lenguaje fuera complicado y adems fueran cuentos muy largos la gente no sera capaz de recordarlos.
Escriba algunas caractersticas que definan este tipo de texto narrativo (tenga en cuenta la extensin, el tipo de lenguaje, moraleja...)
Son narraciones breves, de hechos imaginarios, con leguaje sencillo y en muchas ocasiones, coloquial. Generalmente suele extraerse de muchos de ellos una enseanza moral.
Pgina 50 de 63
S25.
Texto 3.4.:
Por qu este texto es de tipo narrativo? (aydese de la teora expuesta para responder)
Por diversas razones: se nos relatan unos hechos que son reales; hay accin: la vida del barquero del Volga; personajes: el barquero, el autor del libro que cuenta su niez; ambiente: lo relatado se desarrolla a las orillas del Volga, en el siglo XIX; y narrador: el propio autor que relata su vida: Mximo Gorki.
A qu parte de la estructura narrativa cree que pertenece este texto? Por qu?
Al inicio. En esta ocasin sabemos eso, puesto que este fragmento de texto es el inicio de un captulo del libro, concretamente el primero.
S26.
S27.
Extraer, excomulgar, explicacin, esfago, espectador, xenfobo, estrato, esplndido, excremento, exprimir, estraperlo, asfixia.
Pgina 51 de 63
S28.
Jamn, traje, jilguero, gegrafo.
S29.
Yo le tena un gran respeto y no poco miedo, y siempre que poda escurra el bulto y procuraba no tropezrmelo; era spero y brusco y no toleraba que se le contradijese en nada, mana que yo respetaba por la cuenta que me tena. Cuando se enfureca, cosa que le ocurra con mayor frecuencia de lo que se necesitaba, ...
Tena: primera, singular; poda: primera, singular; escurra: primera, singular; procuraba: primera, singular; tropezar: infinitivo; era: singular, tercera; toleraba: singular, tercera; contradijese: singular, tercera; respetaba: primera, singular; tena: singular, tercera; enfureca: singular, tercera; ocurra: singular, tercera; necesitaba: singular, tercera.
S30.
Respuesta libre.
S31.
Son: presente, indicativo, segunda. Guardo: presente, indicativo, primera. Llamaba: pretrito imperfecto, indicativo, primera. Era: pretrito imperfecto, indicativo, segunda. Tena: pretrito imperfecto, indicativo, segunda. Echaba: pretrito imperfecto, indicativo, primera.
S32.
Pret. perf. simple Condicional simple Enfurecera, enfureceras,... Ocurrira, ocurriran. Necesitara, necesitaras,... Pretrito anterior Hube enfurecido, hubiste enfurecido,... Presente (subj.) Pret. perf. (subj.) Haya enfurecido, hayas, enfurecido,... Haya ocurrido, hayan ocurrido. Haya necesitado, hayas necesitado,... Haya procurado, hayas procurado,... Haya atrevido, hayas atrevido,...
Enfurecer
Enfurezca, enfurezcas,...
Ocurrir
Hubo ocurrido, Ocurra, ocurran. hubieron ocurrido. Hube necesitado, hubiste necesitado,... Necesite, necesites,...
Necesitar
Procurar
Hube procurado, Procur, procuras- Procurara, procuhubiste procurate,... raras,... do,... Atrev, atreviste,... Atrevera, atreveras,...
Procure, procures,...
Atrever
S33.
Tener, teniendo, tenido. Dormir, durmiendo, dormido. Estirar, estirando, estirado.
Pgina 52 de 63
S34.
Calla, callad, callaos. Manda, mandad. Escribe, escribid.
S35.
Infinitivo: Hablar (me), arder, romper(se), andar, ver, llorar, hacer(te). Gerundio: fluyendo, tornando, diciendo, contado, remontando. Participio: derretido, encorvado, remontado, recorrido.
S36.
Futuro simple de indicativo: habr, encontrar, llegar, preguntar. Pretrito pluscuamperfecto de indicativo: haban apeado, haban estacionado. Presente de subjuntivo: vayan, vaya, preparen, llegue. Condicional simple de indicativo: atrevera, podrais.
S37.
Texto 3.8.
De orden: y luego, despus, a continuacin, primero, en segundo lugar, posteriormente. Explicativos: ninguno de los conectores subrayado es explicativo. De contraste: ninguno de los conectores subrayado es de contraste.
S38.
Respuesta libre.
S39.
S40.
Compramos una mesa, cuatro sillas y un sof. Los muebles nos costaron muy baratos. Valencia es muy rica en naranjos, limoneros, melocotoneros y ciruelos. Los frutales son uno de los pilares de su riqueza. En la mesa hay que colocar las cucharas, los tenedores y los cuchillos en su lugar apropiado. No se puede colocar los cubiertos en cualquier lado.
Pgina 53 de 63
La a, la e, la i, la o y la u son imprescindibles en todas las slabas. No se puede construir una slaba ni una palabra sin las vocales.
S41.
Respuesta libre. Recuerde organizar el texto en presentacin, nudo y desenlace. Utilice los conectores adecuados.
Pgina 54 de 63
6.3
Pgina 55 de 63
6. Qu tipo de texto narrativo es propio de la tradicin oral? Las memorias. La novela. El cuento popular. El cuento literario. 7. Qu vocabulario se suele utilizar en las cartas personales? Vocabulario sencillo y coloquial. El que nosotros queramos. Depende del tema que tratemos en la carta. Depende de a quin vaya dirigida. 8. Qu nombre reciben las partes en las que se divide la carta personal? Fecha, encabezamiento, contenido, despedida, firma. Fecha, contenido, despedida, firma, posdata. Encabezamiento, contenido, despedida, firma, posdata. Fecha, encabezamiento, contenido, despedida, firma, posdata. 9. De cuntas formas se puede pronunciar la x? De dos, en las dos lenguas del mbito. Solo puede pronunciarse de una forma. En gallego, de dos; en castellano, de una sola forma. Depende del momento. 10. Cules son los principales elementos morfolgicos que conforman el verbo? Raz, desinencias, sujeto y predicado. Raz y desinencias. Raz, desinencias, CD y CI. El nmero y la persona. 11. Qu clase de informacin aportan las desinencias? De nmero y modo. De nmero, persona, tiempo y modo. De nmero, persona y tiempo. De tiempo y modo.
Pgina 56 de 63
12. Qu modos temporales existen en los verbos? Indicativo, subjuntivo e imperativo. Indicativo e imperativo. Subjuntivo e imperativo. Indicativo y subjuntivo. 13. En qu lengua o lenguas existe el tiempo verbal conocido como infinitivo conjugado? En la castellana. En la inglesa. En la gallega. En la gallega y en la castellana. 14. En qu lengua o lenguas del mbito existen los llamados tiempos compuestos? En la gallega. En la castellana y en la gallega. En la castellana. Depende del tipo de oracin en que vaya incluido el verbo. 15. Cuntas personas tiene el imperativo? Solo tiene formas de segunda persona. Primera, segunda y tercera. Primera, segunda y tercera (singular) y primera, segunda y tercera (plural). El imperativo no tiene personas, es una forma nominal del verbo. 16. Cules son las formas nominales del verbo? Infinitivo, gerundio y participio. Presente, pasado y futuro. Primera, segunda y tercera. Singular y plural. 17. En qu se basan los conectores de orden? No se basan en nada. Se basan en la numeracin o en el tiempo. Se basan en la numeracin, en el espacio o en el tiempo. Se basan en el espacio y en el tiempo.
Pgina 57 de 63
18. Cul es la funcin de los conectores explicativos? Aclarar el/los tema(s) o ideas expresados en una oracin o frase. Delimitar el/los tema(s) o ideas expresados en una oracin o frase. Aclarar o delimitar el/los tema(s) o ideas expresados en una oracin o frase. La misma que la de los conectores de orden. 19. Cul es la funcin de los conectores de contraste? Matizan una idea expresada con anterioridad a lo largo de un texto, por lo que conectan dos miembros de un texto o conjunto de oraciones. Matizan una idea expresada con anterioridad a lo largo de un texto. Amplan una idea expresada con anterioridad a lo largo de un texto, por lo que conectan dos miembros de un texto o conjunto de oraciones. Matizan una idea expresada con posterioridad a lo largo de un texto, por lo que conectan dos miembros de un texto o conjunto de oraciones. 20. Qu es un hipernimo? Es una palabra que tiene un significado semejante a otra. Es una palabra que tiene un significado contrario a otra. Es una palabra con significado ms general que otras de significado ms especfico. Es una palabra con varias acepciones. 21. Cules son los medios de informacin ms importantes en la actualidad? La radio y la televisin. Internet, la radio y la televisin. El telgrafo y la prensa. El mvil y la radio. 22. Qu funcin cumplen los medios de comunicacin? Cumplen una funcin informativa. Cumplen una funcin recreativa. Cumplen una funcin educativa. Cumplen una funcin social e cultural.
Pgina 58 de 63
7.
7.1
Anexos
Anexo I: Paradigmas verbais en galego
Pgina 59 de 63
Pgina 60 de 63
7.2
Presente: (yo) amo, temo, parto; t amas, temes, partes; l ama, teme, parte; nosotros amamos, tememos, partimos; vosotros amis, temis, parts; ellos aman, temen, parten. Pretrito imperfecto: Yo amaba, tema, parta; t amabas, temas, partas; l amaba, tema, parta; nosotros ambamos, temamos, partamos; vosotros amabais, temais, partais; ellos amaban, teman, partan. Pretrito perfecto simple o pretrito indefinido: Yo am, tem, part; t amaste, temiste, partiste; l am, temi, parti; nosotros amamos, temimos, partimos; vosotros amasteis, temisteis, partisteis; ellos amaron, temieron, partieron. Futuro imperfecto: Yo amar, temer, partir; t amars, temers, partirs; l amar, temer, partir; nosotros amaremos, temeremos, partiremos; vosotros amaris, temeris, partiris; ellos amarn, temern, partirn. Condicional simple o Pospretrito: Yo amara, temera, partira; t amaras, temeras, partiras; l amara, temera, partira; nosotros amaramos, temeramos, partiramos; vosotros amarais, temerais, partirais; ellos amaran, temeran, partiran.
Tiempos compuestos
Pretrito perfecto compuesto. Yo he amado, he temido, he partido; t has amado, has temido, has partido; l ha amado, ha temido, ha partido; nosotros hemos amado, hemos temido, hemos partido; vosotros habis amado, habis temido, habis partido; ellos han amado, han temido, han partido2 Pretrito pluscuamperfecto. Yo haba amado, haba temido, haba partido; t habas amado, habas temido, habas partido; l haba amado, haba temido, haba partido; nosotros habamos amado, habamos temido, habamos partido; vosotros habais amado, habais temido, habais partido; ellos haban amado, haban temido, haban partido. Pretrito anterior. Yo hube amado, hube temido, hube partido; t hubiste amado, hubiste temido, hubiste partido; l hubo amado, hubo temido, hubo partido; nosotros hubimos amado, hubimos temido, hubimos partido; vosotros hubisteis amado, hubisteis temido, hubisteis partido; ellos hubieron amado, hubieron temido, hubieron partido3 Futuro perfecto. Yo habr amado, habr temido, habr partido; t habrs amado, habrs temido, habrs partido; l habr amado, habr temido, habr partido; nosotros habremos amado, habremos temido, habremos partido; vosotros habris amado, habris temido, habris partido; ellos habrn amado, habrn temido, habrn partido. Condicional compuesto o antepospretrito. Yo habra amado, habra temido, habra partido; t habras amado, habras temido, habras partido; l habra amado, habra temido, habra temido, habra partido; nosotros habramos amado, habramos temido, habramos partido; vosotros habrais amado, habrais temido, habrais partido; ellos habran amado, habran temido, habran partido.
Pgina 61 de 63
Presente: Yo ame, tema, parta; t ames, temas, partas; l ame, tema, parta; nosotros amemos, temamos, partamos; vosotros amis, temis, partis; ellos amen, teman, partan. Pretrito imperfecto: Yo amara o amase, temiera o temiese, partiera o partiese; t amaras o amases, temieras o temieses, partieras o partieses; l amara o amase, temiera o temiese, partiera o partiese; nosotros amramos o amsemos, temiramos o temisemos, partiramos o partisemos; vosotros amarais o amaseis, temierais o temieseis, partierais o partieseis; ellos amaran o amasen, temieran o temiesen, partieran o partiesen. Futuro imperfecto: Yo amare, temiere, partiere; t amares, temieres, partieres; l amare, temiere, partiere; nosotros amremos, temiremos, partiremos; vosotros amareis, temiereis, partiereis; ellos amaren, temieren, partieren4
Tiempos compuestos
Pretrito perfecto: Yo haya amado, haya temido, haya partido; t hayas amado, hayas temido, hayas partido; l haya amado, haya temido, haya partido; nosotros hayamos amado, hayamos temido, hayamos partido; vosotros hayis amado, hayis temido, hayis partido; ellos hayan amado, hayan temido, hayan partido. Pretrito pluscuamperfecto: Yo hubiera o hubiese amado, hubiera o hubiese temido, hubiera o hubiese partido: t hubieras o hubieses amado, hubieras o hubieses temido, hubieras o hubieses partido; l hubiera o hubiese amado, hubiera o hubiese temido, hubiera o hubiese partido; nosotros hubiramos o hubisemos amado, hubiramos o hubisemos temido, hubiramos o hubisemos partido; vosotros hubierais o hubieseis amado, hubierais o hubieseis temido, hubierais o hubieseis partido; ellos hubieran o hubiesen amado, hubieran o hubiesen temido, hubieran o hubiesen partido. Futuro perfecto: Yo hubiere amado, hubiere temido, hubiere partido; t hubieres amado, hubieres temido, hubieres partido; l hubiere amado, hubiere temido, hubiere partido; nosotros hubiremos amado, hubiremos temido, hubiremos partido; vosotros hubiereis amado, hubiereis temido, hubiereis partido; ellos hubieren amado, hubieren temido, hubieren partido.
Modo imperativo
Infinitivo: amar, temer, partir. Gerundio: amando, temiendo, partiendo. Participio: amado, temido, partido.Bibliografa e recursos
Pgina 62 de 63
8.
Bibliografa
Alarcos Llorach, Emilio, Gramtica de la lengua espaola, Espasa, Madrid, 1999. ILG e RAG, Normas ortogrficas e morfolxicas do idioma galego, ILG y RAG, Vigo, 2003. ILG e RAG, Vocabulario ortogrfico da lingua galega, ILG y RAG, 2004. RAE, Diccionario de la lengua espaola (2 tomos), Espasa Calpe, Madrid, 2008 RAG, Dicionario da Real Academia Galega, Xerais y Galaxia, Vigo, 2000. Dieste, Rafael, Dos arquivos do trasno, Galaxia, Vigo, 1962. Gorki, Mximo, Das de infancia, Barcelona, 1976.
Enlaces de internet
Pgina 63 de 63