Statistika sht shkenca q studion marrjen , organizimin , analizimin dhe interpretimin e ndryshimeve sasiore n zhvillimin e shoqris, t ekonomis, t kulturs

etj., duke mbledhur t dhna numrore pr to, t cilat grupohen e prpunohen me metoda t veanta. Statistik gjithashtu paraqet trsia e t dhnave numrore t mbledhura nga nj fush e jets, e ekonomis etj. ose pr nj dukuri dhe t renditura sipas nj kriteri t caktuar.Statistika nuk eshte deg e matematikes pro konsiderohet si nje dege e vecante per shkak te karakterit multidisiplinar.

Rndsia e njohurive dhe kulturs statistikore

far kuptojm me njohuri statistikore, prse na sherbejn Statistika, do t thot t nxjerrsh konkluzione nga t dhnat. Psh.: Jan botuar t dhna pr shkalln e varfris n vend. Si janmarr kto t dhna? Jan anketuar familje n t gjith vendin lidhur me nivelin e tyre t jetess. Pyetjet konsistonin nmarrjen e informacionit pr konsumin dhe t ardhurat, punsimin dhe papunsin, pajisjet aftagjata dhe drgesat nga emigracioni, nivelin arsimor dhe braktisjen e shkolls. Kto t dhna bn t mundur llogaritjen e konsumit n vler dhe kalori pr t gjith popullsin dhe sipas rajoneve kryesore t vendit. M tej, u llogaritn disa linja ose pragje varfrie dhe u llogaritn tregues t varfris pr zona t ndryshme t vendit, pr grup- mosha dhe pr femra e meshkuj, dukemarr kshtu nj panoram t qart t situats s varfris n vend. N kt proces, kan qn statisticient q kan zgjedhur familjet pr studim dhe kan nxjerr konkluzione mbi bazn e t dhnave. Baza e statistiks sht teoria e probabilitetit, q bazohet n matematik. Kshtu, duke supozuar q do numr n lloto ka mundsin njjt pr tu trhequr, mund t gjejm se sa shanse kemi pr t fituar n lloto me numrat q kemi zgjedhur. Kshtu zgjedhimnj numr t fardoshm(nganjher njerzit zgjedhin datn e lindjes, etj.) dhe prpiqemi t prshtatimllogaritjet duke marr parasysh faktin q numri nj mund t jet blerm shum se p.sh.: numri 97. Pr t br kt ne duhet t vrojtojm se sa bileta nga secili numr jan bler do jav dhe sa nga do kombinim i numrave. Statistika gjithashtu ka t bj me krahasimet. Pr shembull, shansi pr t fituar nj lloto shtm imadh se t goditemi nga nj rrufe? Nj ila kundr nj smundje t caktuar p.sh. tuberkulozit, ka m pak efekte ansore se nj tjetr, ndrkoh q efektet prmirsuese jan t njjta? Ky i fundit sht nj rast pr tu vrojtuar, pra pr t mbledhur t dhna, dhem tej pr ti analizuar ato. T tilla eksperimente duhet t kryhen prpara daljes n treg t do ilai t ri (

mbi t gjitha ilai sht pr t shruar pacientt dhe jo pr ti vrar ata), q prbn nj nga arsyet e kostos s lart t medikamenteve. Statistika nevojitet n t gjitha nivelet e jets.Nj seminar i zhvilluar shtroi prpara zyrtarve qeveritar nevojn e edukimit statistikor. Kurmendohet t shpenzohet nj shum e caktuar pr t luftuar varfrin, n radh t par duhet menduar nse programi pr t cilin do t shpenzohet do ta ul vrtet varfrin, n t kundrtn parat shkojn dm dhe varfriambetet e njjt. Si e gjejm nse ne e kemi arritur kt synim? Pr kt duhet vendosur m par se cili sht elsi q na tregon se ne e kemi arritur kt synim ose jo. Me fjal t tjera, na nevojitet t studjojm numrin mesatar t njerzve q fitojn para?Apo t ardhurat mesatare pr familje? Apo numrin e bizneseve t reja t hapura? Apo far? Pasi t kemi vendosur se far duhet t masim, ne do t na duhet t gjejm si ti marrimt dhnat mbi t cilat do t vlersojm situatn. M pas ne duhet t vendosimse sa imadh duhet t jet ndryshimi q ne t themi se e kemi arritur objektivin ton. Ky proces qndron n baz t puns s nj statisticieni. Njohurit statistikore i nevojiten publikut t gjr. Njohurit statistikore nevojiten pr t kuptuar apo pr t qn n gjndje t gjykojm nse nj njoftim, nj reklam sht e arsyeshme apo jo. Prpara se t thoni, gnjeshtra, gnjeshtra t mallkuara dhe statistika, mendoni rreth asaj q thon njerzit, vlersoni informacionin, dhe vendosni nse duhet apo jo bhuni statistikisht t ditur (Milo Schields,Augsburg College). Pr nj qytetar t thjesht, edukimi statistikor sht i rndsishmn dy drejtime: 1) sht nj nevoj pr t kuptuar jetn e prditshme, 2) nj domosdoshmri pr tmarr vendime personale dhe njmjet pr t ushtruar nj kontroll demokratikmbi administratn publike. Nga ana tjetr globalizimi i ekonomis dhe prparimet teknologjike krkojn nga punonjsit t ken njohuri statistikore, aftsi pr t lexuar statistika dhe t zotrojn nj arsyetim statistikor. Tregjet e puns ofrojn mundsi t shumta pr ata q zotrojn logjik statistikore. N administratn publike, edukimi statistikor sht veanrisht i nevojshm pr ata q mbajn pozicione menaxhersh. Decentralizimi i vendimmarrjes administrative dhemenaxhimimbi bazn e rezultateve krkojn zhvillimin e planifikimit efiient dhe sistememonitorimi q mbshteten nga sisteme t informacionit statistikor. Sipas studiuesve dhe ekspertve edukimstatistikor nuk do t thot njohje n thellsi t statistiks, gj q mund ta bjn vetm nj numr i kufizuar ekspertsh.Megjithse n kt edukim, njohurit mbi konceptet baz t statistiks dhe probabilitetit jan t domosdoshme, t kuptuarit e

prmbajtjes s informacionit sht elementim kryesor. sht e domosdoshme t kemi aftsin pr t njohur kufizimet e t dhnave statistikore dhe saktsin me t ciln mund t vlersohen rezultatet statistikore.

Bazat dhe parimet e statistiks

Statistikat jan nj e mir publike. Statistikat jan nj instrument i pazvndsueshm i informacionitmbi do aspekt t jets s nj vendi. Nprmjet tyre ne informohemi mbi gjndjen statike dhe dinamike t zhvillimeve sociale dhe ekonomike. Nprmjet treguesve, tabelave dhe grafikeve, analizave dhe komenteve statistikat na njohin me situatn ku ndodhemi, bjn t mundur nprmjet projeksioneve t njihemi n mnyr t prafrt n t ardhmen e pritshme, na japin nj baz, mbi t ciln mund t ngrihen hipoteza, studime, apo politika zhvillimi. Pr ata q kan prgjegjsi, statistikat publike jan nj instrument i vlefshm pr t njohur nj kontekst dhe prcaktuar politikat pr ndrhyrje; pr qytetart sht nj instrument i vlefshm pr t vlersuar aksionet e atyre q bjn politikat. Prandaj statistikat publike favorizojn rritjen demokratike dhe pjesmarrjen e ndrgjegjshme n zgjedhjet e vndit. Qllimi i tyre sht ti shrbejn vendimmarrsve, shkenctarve dhe publikut t gjr, duke ofruar nj panoram t gjithanshme t jets n vend.Ato mbshteten n principe si jan: (n prputhje me far themeloi UN n vitin 1994 dheme Rregulloren e Kshillit t Bashkimit Europian n.322/97) principet e paanshmris, besueshmrise, rilevancs, efektivitetit, fshehtsis dhe transparencs. Respektimi i ktyre principeve garanton cilsin e informacionit t prodhuar dhe t shprndar. INSTAT sht institucioni prgjegjs pr t dhnat zyrtare. Ai prodhon statistika zyrtare sipas njmandati publik dhe institucional q sanksionohet n ligjin pr statistikn. Kto statistika vijn nga nevoja e gjer pr informacion. Shrbimi statistikor n Shqipri sht institucionalizuar m 1940 dhe sistemi statistikor m 1945, i prfaqsuar nga nj drejtori e atashuar n Kshillin e Ministrave dhe m von n Komisionin e Planit t Shtetit. N prill 1993,me aprovimin n parlament t ligjit pr statistikn, INSTAT u themelua si nj organizmi veant nn varsin e Keshillit t

Ministrave. Roli dhe prgjegjsit e tij ndryshuan n prshtatje me evolucionin e vendit drejt demokracis. INSTAT drejtohet nga Drejtori i Prgjithshm dhe Kshilli i Statistiks, q programojn, drejtojn dhe vlersojn aktivitetet. Instituti prbhet nga departamente, si Departamenti Ekonomis, i statistikave sociale, imetodologjis dhe IT dhemardhnjeveme jasht. INSTAT ka zyrat e tij n t gjitha rrethet e vendit.

Hyrje n statistik, koncepte baz

Me termin t dhna kuptojm shifra, vlera t ndryshme, fakte t mbledhura mbi njerz, sende, objekte, nprmjet vrojtimeve, matjeve, regjistrimeve. T dhnat jan informacion i paprpunuar. Ato n vetvete nuk jan dije. Pr t kaluar nga t dhnat n dije rruga sht e till: nga t dhnat tek informacioni, nga informacioni tek faktet dhe n fund nga faktet tek dijet (Figura 1).

T dhnat bhen informacion, kur duhet marr nj vendim. Informacioni bhet fakt, kurmbshtetet nga t dhnat. Faktet bhen dije, kur prdoren n prmbushjen e suksesshme t

nj procesi vendimi. Figura 1 tregon procesin e t menduarit statistikor q bazohet n t dhna pr t ndrtuarmodele statistikore, t cilat ti shrbejn vendimmarrjes. Prandaj ne kemi nevoj pr analiz statistikore t t dhnave. Statistika vjen nga nevoja pr t vendosur dijet n nj baz evidentimi sistematik. Kjo krkon njohjen e ligjeve te probabilitetit, matje te veorive t t dhnave si dhe lidhjet q ekzistojn. Statistika sht nj varg metodash q prdoren pr t mbledhur, analizuar, prezantuar dhe interpretuar t dhnat. Analiza e t dhnave statistikore prmbledh 4 etapa: 1. 2. 3. 4. Prcaktimi i nj problemi Mbledhja e t dhnave Analiza e t dhnave Raportimi i rezultateve

Kur punojmme t dhna, ne ndeshemi n nocionin variabl. Nj Variabl sht karakteristik e personave, objekteve ose ngjarjeve q ndryshojn n vler nga njeritjetri.Mosha sht nj variabl, njerzit ndryshojn nga njeri-tjetri nga mosha. Kombsia sht nj tjetr variabl, njerzit ndryshojn nga njeri-tjetri nga kombsia. T ardhurat gjithashtu jan nj variabl, njerzit ndryshojn nga njeri tjetri nga vlera e t ardhurave q marrin. Pra, variabli tregon karakteristika, q ndryshojn ndrmjet njerzve, sendeve apo objekteve. do gj q nuk ndryshon, sht nj konstante.