Anda di halaman 1dari 62

P O M T I F I C I A U N I V E R S I D A D CATOLICA DE C H I L E I N S T I T U T O DE H I S T O R I A

ALCALDES Y REGIDORES DEL C A B I L D O ' D E SANTIAGO D U R A N T E EL S I G L O X V I ( E S T U D I O D E G R U P O S 1

P r o f e s o r G u i a : krmando de Ram& Folch Alumna: Maria Teresa E y z a g u i r r e P h i l i p p i

SANTIAGO,

1978

c .

I .

EtTRODUCCION Y PROPOSIWSe-

L o s cabildos aparecieron en Am'erica y en Chile desde 10s i n i c i o s * d e l a

conquista, como una forma i n s t i t u c i o n a l de gobierno transplantada desde l a P e n l n s d a y formada por 10s vecinos de l a s ciudades reci*en fundadas, y deQ t r o de l a c u d encontraban Qstos su representaci6n. As V d L d i v i a , e l s i e t e de marzo de

1541, establecid e l primer cabildo en Santiago, designando ' e l

mismo a algunos de sus compaiieros en 10s cargos de alcaldes, regidores, pro_ curador, mayordomo de l a ciudad, alguacil mayor y o t r o s e n funciones m e n o res.
L a s atribuciones del cabildo eran entonces de diversa n a t u r a l e m , ab-

cando funciones p o l l t i c a s , econ6micasY administrativas, j u d i c i a l e s y urban l s t i c z s . W5.s adelante, al crearse l a Real Audiencia y extenderse l a venta de muchos de sus oficios, l a importancia del cabildo comen26 a decaer. Sin embargo, durante e l s i g l o XVI, a h conservaba toda su independencia y f i b c u l t ades

Dada l a importancia que e s t a i n s t i t u c i d n tuvo durante l a Qpoca seiialada, parece i n t e r e s a n t e usar s u d o m e n t a c i 6 n para hacer un estudio de grupos. B i s t e un trabajo sobre 10s regidores del Cabildo de Lima, hecho p o r Guillermo Lohmann. % k l s e a n d i z a e l comportamiento de Cestos como agrupaci6n social, durante s u primer s i g l o de existencia, con e l objeto de v e r s i e f e c tivamente e l cabildo r e s p o n d a a l a i d e a de Ser un drgano representativo de

l a comunidad. Su prop6sito fue detectar l a existencia de un e s p l r i t u de c u e :


PO

con conciencia de s u homogeneidad, o sea uno o m5s grupos. Tom6 en cuentg

l a posicidn social y econdmica de cada uno p a r a observar e l rol que e f e c t i v a


mente tuvieron estos grups dentro de l a sociedad. Lleg.6 a l a conc~usi6nde que e l cabildo no e r a representativo de l a comunidad, sin0 que estaba en manos de un grupo cerrado, minoritario y aristocr'atico que logrd mantener su

l a sociedad (1).

m i t r a b a j o e s t a n b i h hacer un e s
1 s del Cabildo de l a ciudad de S a

iponentes de Ceste formaron un n t c l iendo largo tiempo 10s cargos en tpresentacibn de todos 10s elementi
;

determinados 10s nombres de 10s

n e s t a s personas, para l o c u d irx econbmicos, p o l f t i c o s , profesion,

na, Guillermor "Los Regidores del 35. Estudio de un grupo de dominic roamericana, coordinados por Franc

- 3 -

11, I G 3 E T O D O L O G I A .

J h primer lugar, revis'e l a s Actas del Cabildo de Sentiago de 10s C o s

1 5 4 h a s t a 1595, v a l e d e c i r , 54 G o s h Se encuentran perdidas l a s correepondientes a 10s S o s t 1560, 1561, 1562, 1563, 1564,

1565, 1569, 1570,

I consecuencia, e l n h e r o r e a l de aEos 1571, 1596, 1597, 1598 y 1599. & estudiados f u e de 45. D e 10s &os 1542 y 1543 hay solamente un a c t a de

cada uno, y e l n h e r o de 10s regidores aparece incompleto, Consider6 como miembros d e l cabildo a 10s a l c a l d e s y regidores cuyos nombres aparecieron en las elecciones, o bien, a aquellos que a c t k mmo
h e l primer caso, hay personas elegidas que t a l e s durante las sesiones. J

no aparecieron nunca m'as a l o largo d e l periodo; a pesax de Q s t o l a s tom'e en cuenta. A 10s regidores perpetuos l e cont6 ~ solamente 10s &os
que aparecieron sesionando, por l o menos una vez en e l transcurso del
60.

en

Fuera de 10s recioen nombrados encontr'e en r e p e t i d a s oportunidades ot r o s funcionarios con v o z y voto. Ellos eran 10s o f i c i a l e s r e a l e s y e l a l g u a c i l mayor. Investigando e l problema de 10s primeros, pude e s t a b l e cer que t e n h n , desde

1537, calidad de regidores con derecho a voz y vo-

to, " p r i v i l e g i o que l e s fu'e quitado en Chile por r e a l provisibn, librada, a s o l i c i t u d de 10s vecinos de Santiago, por l a Audiencia del Per&, en

1595". (&). As$, por ejemplo, en l a r e a l c6dula que nombraba a Antonio


Carr&o como t e s o r e r o s e aecia, %os nuestros o f i c i a l e s de n u e s t r a r e a l hacienda, de n u e s t r a s provincias de Chile, Sean preferidos en el Cabildo e Regimiento del pueblo donde r e s i d i e r o n en 10s a s i e n t o s y en el v o t a r

(2) Alemparte, Julio: P. 67

El Cabildo en Chile Colonial, Santiago, 1940,

- 4 e firmar con 1 o s o t r o s regidores e a l g u a c i l mayor del dicho pueblo... prefieran en e1 asiento e v o t e e firmar a 10s dichos a l g u a c i l mayor e

a 10s dichos r egidores del dicho pueblo" (3). A mntinuacibn de presentada l a C6dd.a

, Carreiio , hub0

fu6 recibido por e l Cabildo. Lo mismo ocurrib

con Francisco de Gavel;, contador, en cuya C6dula s e declar llse l e r e ciba en e l cabi l d o a primer voto e asiento en 61" (4).

S i n embargo
aparecib en

o t r a s v a r i a t e s . E l mntador B a l t a s a r de Herre

1586

como regidor elegido a comiazzos de aiio;, igual wa

m cedi6 en 1589 cuando e s t e personaje e r a tesorero y s e l o e l i g i b w


dor representa;n t e de 10s ciudadanos, o sea vecinos s i n encomienda (

E l a l g u a c i l mayor, fu'e, se&

Alemparte (6), o f i c i o importante d

bildo y mmo t al t e n l a derecho a voz y voib de regidor. Sin embargo no parece c l a ro h a s t a 1552 en que fu'e nombrado Miguel de Velasco y

Eo, quien fu'e recibido por e l cabildo con voz y voto. Con a n t e r i o r i
habta ocupado e l cargo Juan G6mez, nombrado por Valdivia en

154,

parecib carecer de ese derecho h a s t a 1550, aiio en que fu6 nombrado Gobernador r e gi d o r perpetuo, adembs de
BU

cargo de alguacil mayor.

RI 10s 45 aiios estudiados aparecieron 131 personas ocupando carg


a l c a l d e s o r e gidores, en propiedad o suplentes. A 'estas las gruposr 10s qu e l o fueron durante t r e s aiios o

mss,

(60 personas), g

que ocuparon es t o s cargos sblo d u r m t e uno o dos aiios t r o de Q s t e

(71 personas)
~1

timo grupo hub0 h i j o s de conquistadores nacidos

Chile

que, en e l per l o d o estudiado, no ocuparon lugares destacados debido a su edad, aqmmhaber f a l l e c i d o prematuramente, haber abandonado e l p&s o simplemente
PO rque

no fueron reelegidos.

(3) C6dula r e a1 del 6 de mayo de 1571, en CHCH X V I I , 324-330

(4) CHCH XVII 301


Estos v e c inos aparecen m a s veces llamados moradores y o t r a s , c i u b danos. CHCH XVIII, 160 y CHCH XIX 3. (6) illemparte, Julio: ob. c i t . p. 66.

(5)

- 5 -

1 s de l a conquista de Amhica, 10s miembros de 10s


por l a s m i s m a s corporaciones. El perlodo e r a de u n .
o s regidores s a l i e n t e s procedlan a v o t a r a f i n de

inentes. G s tarde, ante l a s necesidades econbmic i o s fueron vendidos al mejor postor, perdiendo lependencia en esas materias. L a d i f e r e n c i a e n t r e

1 s que compraron

SUB

oargos, o 10s que l o

Iricios, e r a l a duracibn o perlodo. LOS p :adaiiasros" y 10s Gltimos, 11amados"perpet i t a l i c i o s . Los primeros regidores perpet 'on nombrados por Pedro de Valdivia en 15 que s e l o permitla. De ahl en adelante, y a l o

I , 6 s t o s fueron escasos, ya que l a venta de cas_


' en e l p a l s h a s t a 1612.

(7)

landems y Estancieros, p.

77

- 6 -

Cuadro NO 1. Regidores Perpetuos durante e l s i g l o XVl.-

Diego Garcia de &ceres Juan Gbmez de Almagro Rodrigo de Quiroga Francisco Itartinez

Nombrado por Valdivia en 1550


11 I1

II
II

II II

lli

Ill

II

11

Por c6dula de

1565,

pero'ejercib sol*

mente en 1567 y 68. Lope de Landa

Nombrado por L a Gasca en 1550, h i c o


aiio que s e desernpeb en el cargo.

Juan Gallz

Nombrado por el r e y en ese aiio.

1557
1579

aparecib sblo

Francisco d e l Campo

Nombrado por e l r e g en ese aiio.

aparece sblo

Juan de Ahumada

Aparece amo t a l en 1576 h a s t a

15i'g. Pog

teriormente, f u e elegido regidor cadaiiero. Pedro OrdbKez. Delgadillo Cristbba3.de Aranda Valdivia Desde 1580 por nombramiento Real Por provisibn r e a l . Ejercib 10s aiios de

1581 h a s t a 1584, y 1587 hasta 1588.


Es importante sGalar, que ninguna de e s t a s diez personas e j e r c i 6 el
cargo a l o largo de toda su vida. Esto s e explica por s e r el s i g l o

XVI

una 6poca de conquista y por l o t a n t o de gran movilidad dentro de l a poblacibn. Al fundarse nuevas ciudades en e l sur, aparecian perspectivas de i n d i o s encomendables, o r 0 y t i e r r a s , y muchas personas abandonaban S a n t i a go para convertirse en vecinos de e l l a s . L a guerra de Araum contribugb a

aumentax l a i n e s t a b i l i d a d por e l c o n s t a t e abandon0 que debcan hacer 10s


colonos de las nuevas ciudades. Por ejemplo, Cristbbal de A r a n d a Valdivia, regidor perpetuo de Santiago, fu6 por un tiempo vecino de V i l l a r r i c a , e.

- 7

i s a de esa ciudad en 1588 (8)e l de Juan de Ahwnada, quien despu'es de v a r i o s


10,

f u 6 elegido regidor cadaiiero en varias opor-

s diez personas, ejercieron mmo regidores perpe-

sales. t a de l a provisibn de 10s cargos, s e puede d e c i r


50 durante e l s i g l o XVI,

fu'e representante d e i l o s

s a l c a l d e s y regidores fueron prsoticzmente todos

no en forma perpetua. Esto no sucedib en e l de l a


m nombrados por l a Corona y 10s gobernantes d e l

dores deblan s e r vecinos de l a Ciudad, entendi*&n-

10s eacomenderos, sin0 a todo aquel que t u v i e s e


3

veremos m 5 s adelante 'esto no s e cwnplib del to-

de 26 aEos para a l c a l d e ordinario y 18 para regie l cargo e r a o b l i g a t o r i o , y h u h v a r i o s casos d e prisibn y obligadas a jurar, por n o querer a c e p
D,

Francisco de I r a r r s z a v a l en

1584 (12) y Anto-

13)

de Chiie p. 276 165 e s de Indiast l e y 6, tit. 10, l i b r o IV;

dicta&

b .

cit. p. 70

7-

cuadro N O 2.
,bildo de Santiago durante e l s i g l o

XVI.

.e ocuparon cada czrgo,

*e

DE

ANOS

ALCALDE

REGIDOR

-WTU

(14)

4
1

7 I 8

4
3

4
6

4 5 7
6
1 1

5
3
1 1

3
1 1

7
3

4
9

5
3
1 2

4
1 2 19
1 1

7 1
1

1 1

5
1 1

5
1 1

5 7 :
1

7 7
1

l a suma de 10s &os que ocuparon cargos de ale a que en un mismo aiio ocuparon un cargo en mo suplentes. Por ejemplor Gaspar de l a Baxrera, s encomenderos en 1594, ocupd en e l me6 de enem. como suplente, debido a l a ausencia de R a m i r i L ocupaba el cargo oomo titular. CBCH. XX, 564.

; ;

-REGIDOR

N-. DE l&OS ALCALDE

-TOTAL.

13

Cuevas, Juan de Cuevas, Luis de l a s Dsvalos Jufr6, Juan Dfzs, G a r c i


D u r h , Tomds

7
3

3
1 1

4 5
1
1

Escobar V i l l a r r o e l , AlaInso de Escobar, Antonio de Escobax, C r i s t d b a l de Eswbax, Francisco de Escobedo, Juan de F e r n h d e z Alderete, Jwu1 F e r n k d e z de ValenzuelzI, Pedro G a l a z , Juan Gftlvez, Francisco de Gftlvez, Juan de Gaxcla de C'aceres, DieeP G'mica, Nicolds de Godbez, Juan Godbez de Benavides, J L l a n Gdmez de Almagro, Juan Gdmez de Don Benito, PE :dm Gdmez Pardo, Pedro Gonzftlez Xontero, Antoniio Guillam5.s de Mendoza, 6laf a e l Guzmh, Diego de Hernhdez, Andrds Hernhdez Garcfa Herrera, Baltasax de Hoyo, Pedro d e l Hurtado, Juan Hurtado de Vera, WigucB Iraxr'azaval, Francisco de Jim*enez de Bfendoza, AncLr6S Jufrd, Juan Jufr'e, Luis Jufr'e, l e l c h o r Lmda, Lope de Lisperguer, Pedro Lugo, Francisco de Luis, Cristbbal 1Iartf.n de Escobar, C r i t3tdbal Martlnez Nieto, FranciE:00 n . & x t h e z Palomeque, JwI

6
1 2 1 2 6 2 1

9
2 2 2

15
2 1

9 6
11.

9
6
1 1

4 4
1

4 6
1

5
6
2

5
8
2

4
2 1 1

4
2 1 1

4
2 2

4
2 2

4 3

5
3 3
1

4
1 2 1

7
2 2 1

7
3
1

1 1 1 1

1
1 1

. 10

K. DE &-OS l a r t l n e z de Zavda, P e m l a r t l ne5, Francisco Mendoza, A l v a r o de Pliranda, Blonso de l i r a n d a , Pedro de Hiranda, Pedro de Holina, Carlos d e l o l i n a , Jer6nimo de lllonte de Sotomayor, L u i s Nonte, Vicencio del IuIontoga, Salvqdor de Horales de Albornoz, B e r n a r dno Morales Negrete, Juan Mavia, Alvaso de ?rfGez de Vargas, Juan Ordbiiez Delgadillo, Pedro Ort$z de Cbdenas, Juan O r t l z de ZfGiga, Alonso Pastene, Francisco Pastene, Juan B a u t i s t a Pastene, Pedro de Pastene, Tom'as de Peiia, Francisco P'erez, Lorenzo P'erez de C'aceres, Juan P'erez de Quezada, H e r n h Ponce de Lebn, L u i s Quevedo, Antonio de Quiroga, Nicolas de Quiroga, Rodrigo de Ribadeneira, Juan de Riberos,Figuema, Alonso de Riberos, Francisco de Rfos, Gonzalo de 10s Rfos, Gonzalo de 10s Rivas, Diego de R u i z de Le&, Juan S&chez, Gregorio Saravia, RamiriaEez de S o l i e r , l a r t l n de Sosa+. Esteban de Taraba jano, Antonio Tobar, CristlS'bal de Toledo, Francisco de

ALCALDE

-REGIM)R
1

TOTAL

1 .

9
1

9
1 1

6
1 1 1

9
1
21 2

1 2

5
3
16

5 4
16
1 1 1 10 2 2 1

1 1

10 2

8
1

1 2

5
1 . 2 1 1 1 1 2

2 1 1 1
1 .

4
1

6
1

5
10

# 5
5
1

5
E

3 17
2

17
3
6.

4
1 2 2 1

1 2 2
2

1 1

IT. DE d i 0 S ALCALDE
alo de
Andr'es de

i o de iago de cuEa, Juan a d i l l a , Diego


MarCOS

1 1 2 1

1 1 2 1 1 .

endaiio, Miguel p a r ae ancisco de dro deGaspar de. ?io yorga, Jer6nimo e de Lebn, Arnao, cisco de n de ron 131 personas.

3 1 1 . .

4 4
1 1 .

4
2 1

4
2

4
1 .

4
1

5
2 1

5
2 1 .

Permanencia en e l cargo.Conparado con e l Cabildo de l a Ciudad de Lima, 10s r e s u l t a d o s son not-

l c a r d c t e r v i t a l i c i o de 10s: riamente d i f e r e n t e s . & aquel caso, debido a


cargos, Cestos permanecieron durante un gran ntmero de 6 0 s en manos de

s personas, sin experimentar variacidn. Hub0 regidores en Lima


ntuvieron dentro de l a Corporacibn durante 46,

47 y 57

afios

(15).

debido principalmente a l a f a l t a de regidores perpetuos, 10s que on l o fueron durante 1 6 b

17

@OS.

Estos fueronr Juan Ruiz d e

en e r a a l g u a c i l mayor de Santiago y de ah$ derivaba s u c a l i d a d

r, y Bernardino Morales de Albornoz, tambi6n r e g i d o r en v i r t u d a


0,

e l de f a c t o r y veedor de l a Real Hacienda. Influyd t a m b i h en:

ann, Ob.

c i t . p. 200

12

: a r e , de a l c a l d e s y regidores, l a s condiciones

.e debido a l a Guerra de Arauco. Todos 10s herb s e r v i r en e l l a , abandonando Santiago durante mgos 60s. La i n e s t a b i l i d a d de l a s ciudades
L

gran movimiento de g a t e de un lugar a o t m o

ianecieron en el cabildo durante t r e s o

mas

&os,

E s de suponer que e l primer grupo representaba


n f l u e n c i a e n t r e 10s vecinos de Santiago..

aanencia e n el

cars.($1617)
SrnTIBOO

LIEU

($1

16

54
39
7

34
SO
100

$ (81)

100

$ (131)

, 200

Apendice y 88.

13

EL CBBILDO POR TRES 0 MAS AhOS.

CARGOS Dl

rer qu'e representacidn I l e g 6 a t e n e r e l conjun;adores. Esto es, l a s personas que vinieron e n ' d l d i v i a o durante su gobierno y las que l l e e trtado de lendoza. E l a l t o porcentaje dlcanza-

.la el p r e s t i g i o que s i g n i f i c b durante 10s pri-

- miembros d e l grupo conquistador.


.ago*

E s t 0 se ma-

r e p e t i d a s oportunidades mmo r e g i d o r e s o al-

cuadro

No

4.-

L e Compatieros de Valdivia.-

x x
X

x x x x x x x

x x x x x x

X H N

KN

X-

x x x x x

x
X

m
H

x
X

m
H
HN

,48, hacin E s p d a . Se sabe que v i v s a a l l 5 en


'ormacidn de l a Sociedad Chilena, Torno I, p.

Juan F e r n h d e z Aldere t e. Diego Garcfa de Chceres Juan God!inez Juan G6mez de A l m a g m Pedro G6mez de Don B* Garcla Hernhdez Juan J u f r 6 Pedro de Niranda Salvador de IlIontoya Rodrigo de Quiroga Francisco de Riberos Gonzalo de 10s &os

15
1 1

X X X X X

X X X X X X X -X
X

X X

X X
X

HH
H

a 5 72
01586.

X
X X X X X X X X X X X X

X
X

1572
a564
01567

5
8

X X X X

I
H

X X
X X X
X

x
X X X X X X X X X

7 9
4

HN,

xX X X X X X

dl578 1579 1573


01550 1580 1580 e1589

6
10

m.
K

X X X X

X X X X

5
4 4

H
H

Ihrcos Veas
Francisco de V i l l a g r a Antonio Zapata Total G o s en Cabildo::

1581
1563

m.
H

4
366 &os

01591

Este grupo representaba e l 38,& del t o t a l de 60 personas estudiadas, ya que eran 23. Evidentemente, e r a un gx'upo de p a n poder econbmico,, pues

t o que todos tenfm encomiendas, salvo Antonio Zapzta, a q u i a l e corres-

n l a reforma pondid una en e l primer reparto, pero Valdivia s e l a quit6 e


de 1546. Todos eran p r o p i e t a r i o s de t i e r r a s , salvo Per Alonso, de quien no encontr6 datos, pero no e s aventurado suponer que t a m b i h l a s tendrfa.

L a principal a c t i v i d a d econ6mica que desempgaron fue l a minerfa. Trabajs


ron 10s lavaderos de oko a trav6s de 10s i n d i o s de sus encomiendas. Eh l a

l i s t a de bateas que tenfan 10s vecinos de Santiago, se&

l a Tasa de San00-

till%, y que aparece publicada junto al a c t a del Cabildo de Santiago


rrespondiente al 26 de marzo de

1575, (18b)_lors',corng~ierQS..8erV~~divSR;ap

a 10s Compaiieros de Valdivia,

178

105 84
76

75
70

59

54
50

45 45 35 35 26
otal onast 1 . 1 2 9
Bateas

430

omenderos g Estancieros" p. 133, su ubisupone fu'e hecha e n t r e 1565 y 1569. Ad= e t r a n s c r i p c i b n , por lo t a n t o me Bas& en 6 gbngorat Ob. c i t . p. 135/6.
0

16

. p

Tambih tenemos e n t r e e l l o s a personas que desempefiaron actividades ind u s t r i a l e s de importancia para l a &oca. Riberos, Araya y Jufrd tuvieron

molinos, y Q s t e fiLtimo tambih un a s t i l l e r o y una f g b r i c a de pafios


enoomienda de Peteroa. Alonso de Cbrdoba fud oomerciante y tuvo tam ca de PGOS y, asociado con h t o n i o Zapata, l l e g b a r e u n i r

as de ganado vacuno formando una regular fortuna. Gonzalo


n o s , pur Gltimo,

i n s t a l b en Chile e l primer ingenio de amcar.

Desde e l punto de vista m i l i t a x , formaron e l n t c l e o de conquista de Chile, y a que todos vinieron a3. pass en 1540. L a gran mayorfa de habfa tenido actuacibn m i l i t a r con anterioridad. --'$tico tambiOen e s de importancia. Formaron p a r t e de

ibn, y ocuparon cargos de diversa Indole f u e r a de


i

gobernadorest Alderete, provisto gobernador de C

muri6 de regreso a Amdriw Francisco de w r r e ,


Tucumh; Diego Garcfa de &ceres quien fu'e gobern a 11egada a Chile de a o n s o de Sotomayor, e n 1583;

o veces gobernador de Chile, elegido por e l Cabild a, reemplazante i n t e r i n o de Hurtado de Mendoza cua
I s en

1561, Gobernador i n t e r i n o 1565

- 67,

y Gober
la

575 h a s t z su muerte en 1580. Ocuparon cargos en

, Alderete

y Fernfinndez de Alderete. Fueron Corregi

rregidores 10s siguientest Villagra, Jufr6, Garcfa

roga, Riberos, Cbrdoba, y Cuevas. D i e c i s s i s de e l l


de procurador de l a ciudad, mayordomo, a l f s r e z r e edor de bienes de difuntos o diputado d e l h o s p i t a l desde e l primer momento, e l gobierno de l a m l o n i a clinando a p a r t i r de l a l l e g a d a de l a expedicibn d ndoza.

a e r a de origen s o c i a l hidalgo. Sin embargo, como


a c t e r i z b por una gran movilidad s o c i a l debido a Is

cantidad de oportunidades, e l s e r de orlgen i l u s t r e no tuvo una i n f l u e n c i a determinante en l a fomacibn de 10s nGcleos dominantes.

En resumen:. fu'e un ,mpo homogeneo, que representaba el 38,3$ del t o t a l


estudiado y que, dadas sus c a r a c t e r l s t i c a s econbmicas, p o l l t i c a s y s o c i d e s , oonsidero de primera importancia en l a s primeras ascadas despu'es de l a fumdacibn de Santiago.. %to demuestra l a i n f l u e n c i a que tuvo, por l o menos durante
868

Spoca, l a circunstancia de haber sido miembros de le expedicibn

wnqui st adora. Solvnente cuatro de e l l o s parecieron carecer de tal importanciaa dos murieron en 10s primeros Z o s , uno abandon6 e l p a l s en

1548 y

e l cuarto,

Mtonio Zapata, tuvo una figuracibn secundaria quizhs por f d t a de capacidad, pero fu'e c a l i f i c a d o de "hombre de poca suerte" por uno de sus wntemporkeos

( a ) . .

Junto a e s t e grupo incluir'e a l a s personas que llegaron a Chile durante e l gobierno de Pedro de V d d i v i a , o que de alguna manera e s t h relacionadas con sus compa4ieros de

1540.

(@)Thayer Ojeda, Tom%sr Formacibn de l a Sociedad Chilena, Tomo 111, P- 404

18

uadro No 6 . ionadas con Valdivia.-

c
t

x
x x x x

x
x x x x

X X

X
X

E , .

15

c
I

x X X

x
X X H H
HE

15 15 15'
151 151

: :

x x x x x x

x x
X

x
X X

K FI FI H

151
1 5 s

: : :

X
X X

x
X X

15i

151 151

60,:O

$ Cornpaiieros, personas llegadas


de V a l d i v i a

dl

su gobierno o relaoionadas con I

a divia Valdivia

ro de e s t e grupo inclul a D&nica y a Monte, estudiados


3

con 10s demBs o f i c i d e s r e a l e s , y a que ambos llegaron

,.
: a n hijos de 10s conquistadores llegados a
:riollos

.,

No e r a un grupo homog'eneo

en cua

no actu6 unido en l a m i s m a 6poca. Todos e mera con e l nGcleo de 10s compaiieros de V Lsticas sirnilares en materia econdmicas pr' iientos de indios y t i e r r a s . Elantfnez, Hur
3,

6 s t e t l t i m o reunid una gran fortuna.

f l i

Levas tuvieron obrajes de paZos, y l a fami:

y una fragua. La minerla del oro, a c t i v i b


d6cadas, tambib fu'e desempeiiada por d g w 'astene fueron poseedores de bateas. Todos Sav'es de o t r o s cargos ademhs de d c a d e s o
tgo.
3

E l origen s o c i a l de 9 de e l l o s e r a d i
en un comi

s e desconoce.

) s dos grupos, pero rivalizando

.as personas que llegaron a Chile en l a ex:


tdoza, e n

1557.

ide rhrcum& con Francisco de Aguirre iero de V a l d i v i e

20

ompaiieros de Hurtado de Mer

Juan de Ahumada Alonso Alvarez d e Berrfa Babilds de Arellano Juan de Barahona Gaspar de l a Barrera Juan de Baxros

X
X
X

X
X

7
3

x
X
X

x x
X

9
4

x
X

x
X

Francisco d e I r a r r t L 3 zavaJ. Pedro Lisperguer Pedro Ord6iiez Del@


dill0

7
10

x
X

x
X

x
X

Francisco de Toledo Total

58,&os
t

Eh t o t a l son 10 personas y representan

Compaxado con e l grupo de compaiieros de Vd quefio,. Eoonbmicamente e r a i m p o r t a t e , y a qi comiendas, y tambi*en s i e t e fueron poseedort

Todos desempekcon aotividad p o l f t i c a Ocupi


l a administraci6n pfiblicas ocho de e l l o s
C(

(26) Ese aiio abandon6 e l p a i s con destino

glesia
0

21.

dos ocuparon cargos d

mayordomo de l a ciudad, p r o t e c t o r de indios, tesorero de l a obra de l a 1 diputado del hospital. Adem%,

y uno fu6 s e c r e t a r i o de gobernacibn y fiscal de s u Majestad. comparado con e l grupo arterior, s e puede d e c i r que 10s compaii do de lendoza que participaron en e l cabildo no eran u n grupo t e de mucha importzncia, y a que generalmente ocuparon cargos den e . Nilitarmente e r a un grupo activo, y a que s i e t e de e l l o s pa l a guerra alcanzando e l grado de capitfin, y un octavo el de g de l a Barrera. Los fmicos que no tuvieron actuaci6n de e s t e t b i l e s de Arellano, escribano pcblico, fiscal y s e c r e t a r i o de Francisco de Toledo, mercader.

El orlgen s o c i a l de e s t a s personas e r a variado. Cinco eran


.uno noble; e l r e s t o , de orfgm desconocido.

Fn resumenr 10s compaiieros de Hurtado de Mendoza formaron,


cabildo, un grupo relztivamente pequefio y de c a r a c t e r l s t i c a s de compai'ieros de V a l d i v i a . La d i f e r e n c i a fundaaental estaba e p o l l t i c o , en e l c u d tuvieron menos figuracibn, ocupando carg importancia; adem'as fueron mucho menos numerosos que esos filt

Personas no agrupada8.NOE1BR.E

E P O C A DE LLEGADA A CHILE.
: Aparecid por primera vez en 1 cribano en l a Serena. No s e sa l l e g d al pals.

A g u s t f n Bricefior

campo Lantadillar Antonio carreiior Juan de Escobedor

1581
Tesorero de l a R e d Hacienda z en 1564 Diciembre de

1555.

2 -

22

EPOCA DE LLEGADA A CHILE. de GQvear tlveet Aparecib por primera vez mmo contador en Con cepci bn septiembre 1571. Apaxece reemplazando a su t l o Francisco de GfJvez como contador, en septiembre de 1581.

1583 1565 fu& factorraqi h w de 61.


lboz

..+.imam a . , + -

-,.-

Eh 1580 s e r e c i b i b d veedor.
1576 elegido regitloor Llegb a Chile antes

1568
as
1563

1555
t '

Formacibn de l a sociedad c

m o 11s 232; Tom0 I 1 1 1 194,33

i t o s , 2. eerier 417 y 8s.

TO,

.el Cabildo de Santiagor X V I I

RafSr 10s I r a r r % z a v a l de Ch

E l Reyno de Chile, 490..

23

-_
9.-

cuaao

NO

Resumen

.ersonas

%
3893

3 3
0

a97
76-7

6:
4
0

del czbild e tuvieran e hecho, 'e


do y vecin

Audiencia
l a mitad d

ra mitad d
el. 29 de a
.espuEs de

n esa Ciud
ho Cabildo ciudadano i o s tan bi

24

y encomenderos

(27). E l Cabildo fue n o t i f i c a d o de que debfa cumplir l a

R e d Cedula, pero cumdo e l i g i b a 10s miembros para e l aiio siguiente,.

1575,

s e nombrb por a l c a l d e a Marcos Veas y Alonso de Cdrdoba y por rePastene y cg

gidores a RamiriSiez de Saravia, L u i s de l a s Cuevas, Tom%

no procurador a Cristdbal de Escobar,. todos mancebos de poca edad, a fin, de que l a dicha eleccibn de alcaldes y regidores no s a l g a de s e i s a s i e t e vecinos encomenderos, de l o cual l a r e p c b l i c a e r a m a l regidatl (28),..

La

Real Audiencia, ese aiio, ordenb hacer cumplir l a C6dul.a Real, bajo pena de multa de m i l pesos de ofo. Sblo en

1577 (29) aparecib e l Cabildo inte-

grado, mitad por encomenderos y mitad por 10s vecinos ciudadvlos o m o r a e res, o sea, sin encomienda. Con a n t e r i o r i d a d habfan formado p a r t e de 61 algunas personas sin repartimientos, per0 sblo en forma espor5dica. H p r o blema planteado sin duda e r a r e a l , per0 Molina al d e c i r que sblo t r e s o,

cuaa

t r o personas tenfan acceso al cabildo y que s e habfa elegido a mancebos de poca edad exagerb much0 l a s cosas. J h primer lugar, 10s a l c a l d e s e r a

dos y 10s regidores cadaiieros s e i s , m 8 s 10s que l o eran a perpetuidad, 10


que suma por l o menos ocho personas y no t r e s o cuatro. Ademfis, d r e f e r i f s e al cabildo del aiio L575 nombrb sblo a algunas personas, L a composicibn? completa del Cabildo ese aiio e r a l a siguientei alcaldesr. $Sarcos Veas (65 2

50s de edad), y Alonso de Cdrdoba (67 &os);

regidoresi Santiago de Azoca

(59

aiios),

Agustfn Briceiio (42 aiios),,

Alonso Alvarez BerrZo (4.0 Gos),, Luis

de l a s Cuevas (20 S o s ) , Ramirif%ea de Saravia (30) y Tombs de Pastene (28 dentro d e l l f m i t e de edad exigido, pero t a m b i h t o d o s

-1 ,*.
:umentos In&ditos, segunda s e r i e , Tomo II, p.. 165 y 166. :umentos In6ditos, segunda s e r i e , Tomo 11, p. 167 iendrfa e n t r e 25 y 30 aiios e a su l i b r o i 3hcomenderos y Estancieros, p.. 3 e&e, problema.

71 y s a .

25

Cuadro

NO' 10.

Fncomenderos .y moradore8.-

NOMBRFI
'

EZ?COMB?DEROS

SI X
X

no

~~

igairre la

'

Jeronuno a e x i d e r e t e

x
X

de Berrto

x
X X

C r i s t 6 b a l de Branda V d l d i v i a Rodrigo de Araya Babilds de Arellano Santiago de Azoca Juan de Barahona


C

'era

X
X

Agustln Briceno
Alonso d e l Campo L a n t a d i l l a Antonio CarreFio

Pllonso de C6rdoba ( e l v i e j o 9
AJonso de Cdrdoba (el m o zo )

X
X
X X X

Juan de Cuevas
I
Juan u a v a o s J u r e

i p
'
I
I

llarroel
J

X X
X

Juan F e r n k d e z de Alderete Francisco de G&lvez

j
~

-- 26 lNCOIE3?DEROS

SI

NO

Juan de G a v e 5
Diego Garcfa de Csceres Nicolss de G h i c a Juan Godlnez Juan Gbmes de A l m a g m Pedro Gbmez de Don Benito Antonio Gonzaez Hontero Garofa Hern&dez Juan Hurtado, 3Iiguel Hurtado de Vera Francisco de I r a r r t t z a v a l Juan

X X

X
X X X

X
X X X

X
X X X X X X X X X

Jufrs

Pedro Lisperguer Francisco de Lug0 Francisco h f a r t h e z Pedro de Pliranda Vicencio d e l BIonte (32) Salvador de Hontoya Bernardino Morales de Albornoz Pedro ord8iiea Delgadillo Juan BaM&sta Pastene Tombs de Pastene Rodrigo de Quiroga Alonso de Riberos Figueroa Francisco de Riberos Gonzalo de 10s Hos

X X
X

X
X

- a H t COEIENDEROS
SI

NO

X X
(331. avia

x
X

a0
Padilla

x
X

X
agra

x
X X

4)
ce de Le&

Ioficiales reales Gbngora, ens. ltEhoomenderos y Estan&ems, p. 137, n el v a l l e de Q u i l l o t a . S i n chez, tuvo una encomienda e fer$ mnsiderarlo como no encomendero debido a que en s e l o e l i g i d como miembro del Cabildo por 10s vecinos ambien en las mensuras de G i n & de L i l l o , Tomo I, P h en esa calidad. I, compaiieros de Valdiviall.

Propiedad &ricola.-

28

45 personas (75$),

He encontrado datos de t i e r r a s pertenecientes a

ya s e a chacra cerca de l a ciudad o e s t v l c i s s en lugares

mss

distantes

para l a c r f a de ganado. Sin embargo, no e s aventurado suponer que algunas, sin0 todas, de les quince r e s t a n t e s (25%) tambi'en l a s tuvieran. Las t i e r r z s eran abundantes, de escaso valor, y no todos s e interesaban en esa 'epoca por poseerlas. Zran concedidas por 10s cabildos y 10s gobernadores en forma de mercedes gratuitas como estfmulo para 10s O P bladores.

Industria.-

L a s t r e s personas s i g u i e n t e s construyeron molinost Rodrigo de Araya,


Juan Jufr'e y Francisco de Ffiberos.

Jufr'e, Alonso de Cbrdoba y s u hijo, y

L u i s de l a s Cuevas, tuvieron manufacturas de paiios u obrajes, i n d u s t r i a


que alcan56 e l mayor d e s a r r o l l o durante e l s i g l o XPI. Jufr'e tuvo, adem5s,.

un a s t i l l e r o en e l r r o Made y Pastene una f'abrica de jarcias y una fra,


Findmente, Gonzalo de 10s Bas, hombre acaudalado, i n s t a l 6 un in@ nio de azficar. Eh t o t a l suman ocho (13,3$) 10s que desenpeiiaron actividades i n d u s t r i a l e s , correspondiendo s i e t e a compafieros de V a l d i v i a , y el
0 -

t r o un h i j o de un miembro de l a expedicidn conquistadora de 1540..

Mineria.-

%'e una a c t i v i d a d h t i m m e n t e l i g a d a a l a posesibn de l a s encomiendas


de indios, ya que s e empleaba a 'estos como mano de obra en 10s lavzderos de 6ro. Ehtre 10s 26 poseedores de bateas, se&

! a

tasa de S a n t i l l B , 24

correspondan a miembros del cabildo, ocupando 10s primeros lugares, como s e a i j o anteriormente, 10s compafieros de V a l d i v i a . Tambi*en, nueve personas tenian c u a d r i l l a s en las minas de Q u i l l o t a y Choapa en 1590

(35).

.-

29

1559 al
cabildo d e

Bernbdez, Garcta de &ceres y IrIartbez, pidieron en

Santiago que s e l e s amparara en l a posesibn de " c i e r t a s minas en 10s t6minos de e s t a ciudad en Lalamilto" (sin duda y en e l alamillo) (36)-

Eh
CB-

1576 Rodrigo de Quiroga hizo merced de unas cuadras de tierra en e l


hater un ingenio de moler metal

r r o el dlamillo a Alvarez de Berrto, Lisperguer, Jufrg y Cbrdoba, para

(37). Por filtimo, 2 7 personas ( e n t r e e-

l l a s 23. encomenderos) presentaron e n t r e 10s 6 0 s

1557

- 58 y 1567 - 70 y

1573 -77,.
CWCL

143.812 pesos de o r 0 de minas para e l pago del quinto real, l o del t o t & presentado por t o & s 10s que a l l $ f i e

equivalta al 35,$

ran (38)En resument consta que 29 personas del t o t a l de 60 estudiadas, despetiaron actividades mineras, principalmente del ora-

Comercio

.-

Contrarimente a l o que sucedib en e l cabildo de l a ciudad de Lima, donde s e impidib l a incorporacibn de mercaderes, a q d encontrQ a doce personas dedicadas al comercio.

2abildo de Santiago, Tomo XX, p. 243 y 247.. :abildo de Santiago, Tomo XVII, p. 51 y 52. 3 de L i l l o , en CHCH., Tomo XLUC, p. 267. 'Lo8 hombres r i c o s de Santiagu y l a Serena Q t r a v 6 s 3 1 Quint0 Real.

30

cuaho

N O '

1 1 .

Comerciant e s

>TOMBRE
Alonso del Campo Lantadilla

X.A-C*

8.

TI

8 . 1 4 . .
X

Ad?.

-0-S.

Uonso de Cdrdoba (el v i e j o )


Alonso de Escobar Diego Garcia de &ceres Juan Hurtado Juan Jufr'e Francisco de Lug0 Francisco X a r t h e z RamiriGez de Saravia Francisco de Toledo Die@ e s q u e z de P a d i l l a Antonio Zapata

5 7 9
1 1

X X
X

H HH

x x x
x
x x

x x x
X

x x

x x

X X X X
X

5
7
3

BK

x
x x

9
6 3

X X X

RN

4 4
73 &os.

Total; 1 2 personas (20s)

Ejercieron e l comercio como h i c a profesibn s e i s personas. Alonso de Escobar y Alonso del Campo acumularon una p a n fortuna en 6l.,*l a de &ste f.iLtimo cercana a 10s 200.000 patacones (39). Juan Hurtado ademk de mer-. cader ejercid e l o f i c i o de escribano pcblico en l a Serena riormentel en Santiago durante m%s de 30 @os (40).

(1554) y post+

Juan Jufr'e con n a d a a

(39) Tom% Thayer, Santiago durante e l s i g l o XVI, p. 131.


(40) Tom& Thayer, Formacidn de l a sociedad chilena, Tomo 11, p.

155

gropios explot6 e l comercio marltimo, adem& de s e r m i l i t a r ,

agricultor e

i n d u s t r i a l emprendedor (41). Alonso de Cbrdoba s e enriquecib en e l comecio y asociado con Alonso Zapata tuvo c r i a n z a de ganedo en e l v a l l e AcQo.

de:

Diego Garcla de &ceres tuvo una bodega en Valparalso y e s proba-

b l e que junto con s u yerno Saravia, quien e r a p r o p i e t a r i o de un barco llamado "El CariacaI1, emprendieron negocios de cabotaje, f l e t a n d o produc

t o s de l a t i e r r a (42). Finalmente, Francisco l h x t h e z h a b l a formado una


sociedad con Pedro de Valdivia en

1539 p a r a emprender l a conquista d e

Chile, aportando c a s i 1 0 m i l pesos a cambio de l a mitad de 10s beneficios; sin embargo, e s t 0 r e s u l t 6 ruinoso p a r a s u s i n t e r e s e s y llegado a Chile en

1543 d i s o l v i b l a compaFifa (43).


de permanencia en e l cargo, fueron enco-

Se puede c o n c l d r , por l o t a n t o , que l a man mqyorfa de 10s miembros del Cabildo con m&s de dos &os

menderos dedicados principalmente a l a extraccibn d e l o r 0 usando como ma-

no de obra a sus indios. T e n f a n en sus manos t a m b i h , l a s propiedades agrfcolas. Los comerciantes representaban e l
x)

$ y 10s i n d u s t r i a l e s

eran

pocos. E s t 0 f l t i m o e s e x p l i c a b l e dado e l escaso d e s a r m l l o que alcanzb esa a c t i v i d a d duramte e l s i g l o XVI, siendo l a p r i n c i p a l l a miner'la del

oro.

C)

ORIGlBii SOCIAL.-

No podian s e r elegidos p a r a cargos pGblicos y c o n c e j i l e s , 10s h i j o s


ilegltimos, 10s infames,

(44)

10s c r i s t i a n o s nuevos, 10s r e l i g i o s o s , ,

(41) Thayer, T o m i s t "Formacibn de l a Sociedad Chilena", Tomo I, p. 189. (42) L a x r a h , Carlos: "Diego Garcla de &ceres, e l Conquistador", p. 83 a 87. (43) Taayer, TomBsr " ~ o m z c i b nde l a Sociedad Chilena", vol. 11, p.. 257.

(44) Infamia

esr " l a g6rdida o l e s i b n del honor y reputacibn, o s e a e l descrkdito, abominacibn o m a l a fama en que cae alguno por su mal obrar. Puede considerasse como una especie de excomunibn. c i v i l , pues. hace que e l que ha i n c u r r i d o en e l l a s e a excluldo d e l t r a t o de 10s

10s deudores de l a hacienda r e a l y quienes e j e r c i e r a n o f i c i o s o t r a b a j o a


tenidos p o r v i l e s

(45). Por l o tanto, no e r a mndicibn necesaxia s e r de 2

rfgen s o o i a l hidalgo para s e r elegido a l c a l d e o regidor. Sin embargo, e l


cabildo de l a ciudad de Lima, basado en l a s ordenanaas d i c t a d a s por el

rrey Toledo que estipulaban que 10s candidatos a c a r t o s e d i l i c i o s debtan ser personas reputadas por hidalgos y que no e j e r c i e r a n el mmercio,, se r e s i s t i d a r e c i b i r en s u sen0 a quienes no exhibieran e j e c u t o r i a de h i & & . &a

(46). Esto no sucedib en Chile, puesto que encontramos en 10s c a m p s

de a l c a l d e s y regidores a personas de variado orfgen s o c i a l y de d i f e r a t e s profesiones, incluyendo mercaderes, como y a hemos comprobado c

cuaaro No 1 2 . Distribucibn s o c i a l de a l c a l d e s y reg5dores.Bob1est Hidalgos n o t o r i o s r D e f b i l i a Ilustret


Hidalgos$

6
2

117% 1o,o$
3,3$

25

4b7$
8,& 35,074

Hombres de Honra o, de Bieni Ortgen desconocidot

5
21

Totali

60

loo,@

hombres de bien, que l e m i r a n con desprecio y evitan su sociedad". Escriche, J o a q h t "Diccionaxio Baaonado de Legislacibn y J u r i s p E dencia", p. 854. (45) Alemparte, J u l i o Ob. c i t . p. 70. (46) Lohmann, Ob. c i t . p. 206.

33

el Gnico

, Durante e l s i g l o li:VI encontramos en el cabildo


de personas de orlgerL s o c i a l distinguido;

jero, Pedro Lisperguc?r, wmo tambi6n 10s dos de f a Bautista Pastene y


SI L

h i j o , 'estos de orlgen genov'e

n2s ajenas a e s a wnciicibn. Dentro de l o a primeros nimo de N d e r e t e , Frzmcisco de Aguirre y Rodrigo d

de l a orden de Santiz?go;

'este 6ltimo, desde

1573 (

1555 por
terior

merced r e a l ,, habiendo rendido l a s pruebas

(48).

d) GRWOS FAMILIARES,L La poblacibn de CEi i l e de orlgen espaiiol, era, d mug reducida. Barros hrana celcula que en 1592, l o blanca que habitaban e l p a l s no pasaban de dos m i l

n Santj?ago cudles v i v l a e

(49). Es lbgico suponer,

en una ciudad de tan escasos habitantes, 10s miemb


estuvieran relacionai10s e n t r e s l por l a z o s de pare Esto, 8s importante, ya que contribufa a aumentar de l a i n s t i t u c i b n . Nc) fu'e posible, como en Lima, c de una f a m i l i a a tra7r'es de v'mias generaciones en que e l perlodo e s t u aLado e s m u y breve para ello.

'Formaaibn de l a Sociedad C h i l ~Formaoibn de l a Sociedad C h i l iegoc 88HistoriaGeneral de Chi

34

Guzdro No13.-

Grupos de personas emparentadas estrechamente.-

Rodrigo de faaya Alonso Alvarez de Berrfo

Juan de Cuevas

L u i s de l a s Cuevas
= 3 personas

Juan de Cuevas
Babilds de Arellano

Alonso de Escobar Rodrigo de Araya


=

4 personas

Agustin Briceiio
Juan de B a r r o s

= 2 personas Jerbnimo de Alderete

Juan Fernhdez de Alderete


Pedro de liranda
Harms Veas

Juan Fernhdez Alderete


Diego VBsquez de P a d i l l a

4 personas

#arms Veas

+ 4 personas Diego Garcfa de Caceres


R a m i r i s e z de Saravia Francisco de Riberos Alonso de Riberos
t

Alonso de Cbrdoba, e l v i e j o
Alonso de Cbrdoba, e l mozo J w R u i z de Lebn Ramirisez de Saravia Francisco de G%lvez

4 personas

Juan Gdmez de A l m a g r o
Bernardino Itorales de Albornoz

Garcfa Hernandez
= 2 personas
Juvl Bautista Pastene

7,personas

Juan de G&lvez
2rancisco Martfnea Gaspzr de l a Barrera
~

%m$s
= 2 personas

de Pastene
= 3 personas

Franoisco de Aguirre

Juan G o b e z
J~an Hurtado

Juan Jufr6
Francisco de Aguirre Pedro de Miranda
P

Juan de Ahumada
Francisco de V i l l a g r a

4 personas

Francisco de V i l l a g r a

4 personas

Juan Gbmez de Almagro Juan de Escobedo

35

Bernardino l o r a l e s de Albornoz Rodrigo de Quiroga Diego Garcia de Csceres, Ramiri%iez de Saravia = 4; personas

Diego Garcia de Csceres = 3 personas Pedro Gbmez de Don Benito; Pedro Ord6Fiez Delgadillo Santiago de Azoca Pedro Lisperguer
=

4 personas $).
SO^-

a total

eran quince grupos que inclulan a 42 personas (70

mente dieciooho personas (3G$),

estaban a i s l a d a s en ese aspecto, por l o


G O &

menos no he encontrado datos que permitan r e l a c i o n a l a s familiarmente

l a s demb. P a r a formar 10s grupos, tom6 en cuenta l a s relaciones de consanguinidad, afinidad y de t i p 0 e s p i r i t u a l como es e l compadrazgo

(50).

El resultado obtenido hace pensar que e l aspecto familiar influy6 en alguna forma en l a eleccidn de l a s personas que ocupaxian cargos edilicios,.

sin l l e g a r a s e r determinante-

e) ACTIVIDAD POLITICA.~ Todas l a s personas estudiadas ocupaxon o t r o s cargos ademis de s e r miem_ bros del cabildo de Santiago. Las fmicas excepciones fueron Juan D%valos JufrS, quien permaneci6 poco tiempo en e l p d s ya que s e embarc6 para E2

no regresd y Salvador de Montoya, quien murid cerca de

lortancia podemos c l a s i f i c a r 10s cargos p&blicos a que t u oII.uFIuv

dnt

a l t o s , medios y bajos. Se entiende por cargos a l t o s 10s

siguientes:

gobernador, t e n i e n t e de gobernador, o f i c i a l e s de l a r e a l ha-

cienda, come gidor, alf'erez r e a l , secretaxio de gobernaci6n, fiscal.. C a s


go8

mediosc escribano, t e n i e n t e de corregidor, p r o t e c t o r o administrador mdn, "La sociedad espzFiola de Santiago de Chile entre 1581 y 1596,",; lio de grupos. Ehi Revista H i s t o r i a , N. 4, p. 191 228

& indios, procurador Y mayordomo de l a ciudad, alguacil mayor, j u e z , y

te

nedor de bienes de difuntos, t e s o r e m de l a obra de l a i g l e s i a , aXcaI.de de l a Hermandad, a l c a l d e de minas


0

aguas, diputado del hospital.

Cargos

bajoss Alguacil menor, d a r i f e , porter0 del cabildo. (51). P a r a c l a s i f i c a r a l a s personas, tom5 en cuenta e l cargo de mayor itnportancia que 11egaron a ocupar.
Cuadro

No 14.-

Actividad p o l l t i c a de 10s miembros del Cabildocargos a l t o s t Cargos mediosr Cargos bajcst

37 personas
21 personas

61,7 35,O

$
$

No ocuparon cargost
~~ ~

2 personas

3,3 $
100,O

Totals

60 personas

Era, por l o tanto, un grupo pollticamente muy activo, ya que prsc-kicamente tcdos se desempeiiaron en varics o t r o s cargos, e l 61,78p de primer orden y s610 el 3593 de n i v e l rnedio. El hecho de que nadie que ocupz r a cargos bajos 11egara a s e r elegido miembro del cabildo, demuestra que $ate no estaba al alcanse de todos y que s e r e q u e r t a un c i e r t o S t a t u s p a r a l l e g a r a 'el. NO era por 10 t a n t o una i n s t i t u c i 6 n democr%tica representativa.

(51). D e

Rambn, A r m a n d o , Ob. o i t . PO 195

-.

37

Cuadro N

1 5 . -

LesemprSaron 10s miembros del Cabild0., I V .

personas

5
9
11
15

1
1

17 6

7
Liencia, na

9 17
15

3
7
11 1

I
2

26

4 3
6
1,;I

4
1
duez ae comlsldn

4
1 .

697
177

Teniente de cruzada

t-

38

N . . personas
1
1

Cargo Visitador de minas C a p i t h de j u s t i c i a

$
197
197

e s t e cuadro i n c l d todos 10s cargos p&blicos que llegaron a ocupax l a s 60 personas estudiadas. No tom5 en cuenta e l cargo de f i e 1 ejecutor. Este e r a de provisibn r e a l , per0 Carlos V hizo merced de ' e l a l a ciudad de Santiago por Real Cddula de

1554 (52).

Los componentes

del Cabildo elegfan de e n t r e e l l o s , a quien o c u p a r h el cargo, por u n perfodo variable, pero que generalmente duraba e n t r e dos y t r e s meses; por l o tanto, c a s i todos 10s a l c a l d e s y regidores llegaxon a desempe-

Earl0

0,

A C T M D A D MILITARIhcontr'e 39 personas que d c a n z a m n zl&


grado m i l i t a r r Adelantadosr

Jerbnimo de Alderete y Rodrigo de Quiroga a quien el Rey l e despachb


tltifio
DOCOS

&as a n t e s de s u muerte; un mariscalt Francisco de V i l l a -

de oampor Pedro Gbmez de Don Benito durante l a expedicibn de


est.

6 y Capitalesr 29. Adem& hay s i e t e personas que s e des-

sdo alcanzaron, pero s l consta que participaron en l a guerra

i t o de s u vi&.

Sblo catorce personas parecen no haber des%

dad de e s t e tipo. Por l o tanto, el 76,7

$ tuvo actuaoidn m_i

,3 $ no l a tuvo. Esto e s explicable por dos razonest l a &pc


corresponde a l a conquista; y l a p e r s i s t e n c i a de l a guerra ae mauco, que tuvo una influencia decisiva en el desarrollo p o l f t i c o ,

s o

cial y econ6miao de l a colonia. EZI Chile no e x i s t i b un e j s r c i t o permanen-

(52) flemparte, Juliet: Ob. C i t . p. 68

39

LO

.o

XVII (531, por

tanto, a I

woteccibn del t e r r i t o r i o estrn

i n de 10s encomenderos concurrj


. l o s y armas a su costa. El go1 L e concepcibn l a extendiemn a

idla asistir personalmente deb!


Les.
! t .

fines del siglo, durantt

de Santiago, cansados por l a I c o n t r i b d r con soldados y auxj

tiado, aparecieron en varias 01


ida

como regidores del Cabildo#

: d i d a d de t a l e s desde

1537,

PI

durante todo e l perlodo estudj


c paSrafo apaxte, por derivar d

)manencia en e l Cabildo, y n c
)

especlfico para ello. SUS ca;l (Ver ouadro No 16).

3:

i n s t i t u y b l a p l a n t a y sueli e n 1604 s e modific6 l o anteric L.500 hombres y aumentar para tles. e z a g u i r r e , JSu%lh-e, H i s t c
Lla
1

- 4 0 -

m a d m No 16.-

~po de o f i c i a l e s reales.-

&os

NAC

AE

AN

AF

OS

c i a l R. Regidor 73-82

13-81
91-82
33-95

1574-82 1573-81
1581-83

9 9
6

1593-95
157679
1584-86 1549-50 155557

76-79

4
3

x x

34-86 $9-58'
30-95
j5-59

5
16

1580-95

-.
, -

x
X

1555-59
Totals

5 57

&os

que r e p r e s e n t s el 13,3$ del t o t a hub0 o t r a s personas que ocuparon

,
Wa-i.-as
lln---=

a s e r miembros del cabildo por elei

t o de v i s t a econbmiao, vemos que s6: fa enoomienda, l a que l e habfa sido

6; p o r l o tanto, ya e r a encomendero
e s extraiio que 10s demcds c a r e c i e r a

ndo a lor, f u n c i o n a r i o s r e a l e s posee:


eyes de I n d i a s aparece l a l e y siguii

- 42 -551

15 63s

It...

mandamos que

- a I ,

o t r o s c u d q u i e r m i n i s t r o s y o f i c i d e s as de j u s t i c i a ,

de n u e s t r a Real Hacienda, den...')


1

...

como,

no puedan t e n e r indios, n i s e l e a c n c o m i e

(56:).

E l veedor Vicencio del Monte habfa logrado en

1555 en Lima,

que l a R seal Audiencia l e concediera l a encomienda de Q u i l l o t a , a p e s a r d e

l a l e g i s l a dtdn e x i s t e n t e . E s t e r e p a r t i m i e n t o p e r t e n e c f a aJ. e c l e s i ' a s t i c o


R o d r i g o =OnI&.ee
HIasmolejo, posteriormente primer obispo de Santiago d e s t e n e r encomiendas a s a c e r b

de 15610 DiTrersas l e y e s prohibfan tambi'en,


+ . e

, , l...,~iasi ;erior
n mn.

y, por l o t a n t o , a pesax de h a b b r s e l a concedido V a l d i -

via ')en doc1;rina" y h a b e r l a conservado en 1546, no pods d i s f r u t a s legalmente de e l l.a. Se& m e r ,

esta l e g i s l a c i d n era i n a p l i c a b l e , debido a

que 10s honibres m&s importantes de l a conquista habrfan perdido s u s comiends:3


Y

as%tambi'en,

las r e n t a s y e l e s t h u l o n e o e s a r i o para consoliWl l e & a C h i l e y quiso tomar posesidn de sus in-

l a . A firies de

1555 Monte

.. cuos,

pero 1o s amigos de GonzQez Marmolejo se l o impidieron. E s t e 6ltimo

siguib d i s f r *utando de l a r e n t a , y a que Rodrig0 de Quiroga, siendo J u s t i cia M w o r deI Santiago, l a r e p a x t i b f i c t i c i a m e n t e e n t r e 6 personas que entregaban e l a e r o a su p r i m i t i v o poseedor. (57)

Unicament e t r e s o f i c i z l e s r e a l e s t u v i e r o n t i e r r a s .

El comercio tambih.

les estaba pirohibido como vemos en l a provisi6n general de f e b r e r o de


1528r
I).....

o s dichos o f i c i a l e s r e a l e s n i alguno d e l l o s no puedan tratar 1

n i contratar

,n i

mercadear con mercaderfas y cosas l l e v a d a s d e s t o s nue-

t r o s r e i n o s , d i r e c t a n i indirectamente..."

(58) G'asnica f u 6 t a m b i h el

l & nico que tuv o a

t i p 0 de a c t i v i d a d econdmica, pa que present6 e n tres

oportunidade s o r 0 p a r a e l pago d e l quinto r e d , ( 5 9 ) pero antes de s e r factor.

t l t u l o 8, l i b r o 6. Tomo I1 p, 252 Tomfist )'Formacidn de l a sociedad C h i l e n a " , Tom0 I1 po 92-94. i o f i d i a n o , T o m 0 111, p. 285. &xior % o s hombres r i c o s de Santiago y l a Serena", p.30-32-

r-

42

E l desempeEo de cargos p&blicos, ademss de l a r e a l hacienda y e l ca,biL-

do, fu'e escaso. Fueron Tenedores de bienes de difuntos, a l c a l d e s de l a Her_


mandad o fllf'erez r e a l , todos relacionados con e l cabildo. Juan de Gfilvez fu'e tambi'en procurador y maJrordomo en 1584, a60 en que no era o f i c i a l r e a l . G f m i c a fu'e con a n t e r i o r i d a d escribano pfiblico y del cabildo. Fueron numerosas l a s r e a l e s c'edulas o provisiones que ordenaban que 10s func i o n a r i o s de hacienda no desempeiiaran cargos n i comisiones f u e r a de su funcibn especffica. Por ejemplo, en des o r d i n a r i o s (60). Y en c i a l e s r e s i d & en
BUS

1584, s e prohibib e l e g i r l o s cOmo alca&

1567 s e decfat "cada uno de 10s dichos t r e s ofi-

o f i c i o s , y 10s sirvan, sin preocuparse de o t r a wsa....

ninguno de e l l o s sirva n i s e ocupe en o t r o o f i c i o n i comisibn alguna..." (61). Todos e l l o s fueron miembros d e l Cabildo simultheamente con s u cap-

go de o f i c i a l r e a l , por l a s razones a n t e r i o m e n t e expuestas,


resumen, d s t e e r a un grupo de funcionarios que s e desempeiiaron solamente wino t a l e s , no r e l a c i o n h d o s e p o l f t i c a n i econbmicamente con e l rest o de l a sociedad de Santiago. L a causa de 'este e r a las abundantes l e y e s que expresamente l o prohibfan, a f i n de mantener s u independencia en m a t e -

rias de gobierno. %to s e ve claramente en l a provisibn general de 1528t.


'I...

por que e s t & l i b r e s y desocupados p a r a entender libremente en l o

que conviene a nuestro s e r v i c i o y buen recaudo de n u e s t r a hacienda" (62).

(60) Cedulario Indiano, Torno I11 p. 8 . (61) Cedulario Indiano, T o m 0 I11 p. 286. (62) Cedulario Indiano, Torno 111 p. 285.

3-

43

sa

V
% .

CONCLUSIONES eDesde e l punto de v i s t a de l a provisibn de 10s cargos e d i l i c i o s ,

puede decir que e l Cabildo era una i n s t i t u c i b n aut6nticamente r e p r e s e n t 2 t i v a de 10s vecinos de l a ciudad. Las elecciones eran anuales y 10s r e & dores perpetuos fueron escasos. Los vecinos tensan, en t e o r l a , igualdad de oportunidades para s e r elegidos. Eh 10s 45 C o s estudiados 131 p e r s o n a s l l e g a r o n a ocupar cargos de a l c a l d e s y r e g i d o r e s , w n t r a 81 r e g i d o r e s d e l cabildo de L i m a durante 100 S o s . E s t 0 s e puede a p r e c i a r claramente en e l c u a a o
NO

3.-

2.-

Con todo, debe seiialarse l a e x i s t e n c i a de un grupo que

Cabildo. Estaba formado por encomenderos y tambi*en por alg t e s acauddados. s610 en e l Gltimo cuarto d e l s i g l o s e l e

oportunidad a 10s moradores, como consecuencia de l a pol'em m o de Wolins, se& s e d i j o con u l t e r i o r i d a d .

E r a person,

mente m u y a c t i v a s que controlaban 10s d e m s s cargos p6blico

a 10s c r i o l l o s . E r a un grupo amplio y que s e fu'e abriendo :


a la renovacibn.

3.- La permmencia en e l cargo no puede compararse con l o


e l cabildo de Lima. El10 por dos r a z o n e s ~ 1 ) 10s cargos no t u o s sin0 renovables anualmente;
2) l a g u e r r a de Arauco y

t e i n e s t a b i l i d a d que 'esta produjo en l a v i d a del pass;

estc

3s

que hub0 no l l e g a r o n a e j e r c e r di

4.-

El cabildo de Santiago no tuvo c a r s c t e r sefiorial como

dad de Lime., ya que no f u e indispensable l a condicibn de h: p e r t e n e c e r a 81. Tampoco s e r e s i s t i b l a entrada de 10s comerciantes.

So-

44

NO.

cialmente fuB variado, y a que sblo e l 65$ del grupo dominante e r a de orfgen distinguido, como l o i n d i c a e l cuadro 12..

5.-

L a s relaciones de parentesco contribuyeron a aumentar l a cohesiba

i n t e r n a de l a i n s t i t u c i b n . Influyeron en algma forma en las eleccion e s per0 no llegaron a s e r determinantes..

6.-Lgs

personas que e j e r c b n o f i c i o s manuales o funciones de bajo ni-

v e l , como carpinteros, artesanos ,alguaciles menores etc. representacibn en e l Cabildo. -a, t u s determinado para l l e g a r
8 '

.. .

no tuvieron

a1 parecer, necesario poseer un staEsto demuestra que no fu6 una instits

* & .

cibn absolutamente democrfitica. Es i l u s t r a t i v o e l cas0 de Bartolom'a F l & r e s , compaiiero de Valdivia, carpintero, quien, a pesar de s e r e n c o m e n d . .

r o e i n d u s t r i a l emprendedor, fub elegido cuatro veces procurador y una,,


mayordomo de l a ciudad, pero nunca l l e g b a s e r regidor n i alcalde,

7-El

nGcleo dominante estuvo integrado, en s u gran mayorla, por m i l i -

t a r e s o personas que tuvieron algma partioipacibn en l a guerra. Es exp l i c a b l e por l a permanencia de l a guerra de hrauco y por s e r l a 6poca estudiada, en sus i n i c i o s , una Bpoca de conquista..

8.-Los

o f i c i a l e s r e a l e s eran por derecho propio regidores, per0 no to-

dos actuaron aomo t a l e s ,

sin quedar c l a r o e l por qu'a. *a

un grupo de

funcionarios, s i n muchas relaciones con e l r e s t o , debido a las l e y e s que as4 l o estipulaban, a f i n de garantizar su independencia en m a t e -

rias de gobierno.

9.-Dentro

del grupo dominante destacan, ocupando 10s primems lugares

de permanencia en el Gabildo, 10s compaiieros de Pedro de V a l d i v i a d e

l a expedicidn de 1540. Era un grupo numeroso, homog'eneo,

de gran poder

econbmiao y pollticamente importante, que mantuvo s u i n f l u e n c i a hasta

, - 45

alrededor de 1580, aiio en que murieron iiguirre y Quiroga, 'este Gltimo siendo. gobernador.

10.-

E l grupo dominante estaba formado por hombres destacados en el

plan0 econbmico. E Z TO$ fueron encomenderos d e d i c a b s a l a extraccidn d e l o m , usando como mano de obra a 10s i n d i o s de sus repaxtimientos.

L a gran mayorla fu'e poseedora de t i e r r a s y

grupo de e l l o s f o m b

las pocas i n d u s t r i a s que alcanzaron desarrollo durante e l s i g l o XVI.

11.-&1 resumen, podemos e s t i p u l a r que e x i s t i b en e l p a l s

mpo

d o

minante emanado de 10s compaiieros de Valdivia y s u s descendientes o


p a r i e n t e s inmediatos. Este grupo fu'e cediendo paso a nuevos contingentes a medida que avanzaba e l s i g l o XVI, pero siempre t w o peso e i n f l u e n c i a en 10s grupos que l o sucedieron a f i n e s de aquel siglo.

'

._...

. . .__-. . .. ..

I.

Y
NOMBRFi

DEL C ABILDO DBSANTIAGO DURANTE TRES , 0. MAS Atog. 15W. 1595 1

' < $ e 9, .
) A .

c
,

N . DE HWOS
7 -Factor real; -Teniente ae gobedor de l a Serena. -3 veees VobernaGor ; e lNcum4n. -1enewr d~ 5lenbs de dlfuntos. -Protector de- indios -Tenedor de blenes de difWt06. -%sorero- r e a . , -Canit& e a n e r d ' tl&

F E C H A DE LLEGADA

1 FECHA DE ; MUERTE
S580
I

x x

-Kineria d e l oro. -Trabaj6 sus estancics

FIibjto de Ytgo.

CC Esp
~

,I

5L 9 o mgs

1540

-,

Ahumada, Juan de x. . ,

Capit&,,
t

8 RP .&.f$rctz

real.

. ?

-1590: cuadrillas en minas de 'lulllota.

cc

8 L crioila 2 N

1557

d 1619,

43

x x

Alonso, Per r r ,i j l c ' ," Alvarez de Berrfo,Alonso


8

I.

No se conoce , - - ', Capit&


I

5
7 5

-Tenedor de bienes de dlfhntos. -Procurador Y q c mayordomo. - ' -Representante a l concilio de Lima. ,-Juez y tenedor de bienes de dlfuntos. -Tesorero obra catedral. -Tesorero real. -Alferez real.

x x

N o se conoce
CC Esp

2 no M

1540

d 1551

-2 as. -1590: cuadrillas en mlnas de Qulllota. -Tierras para ingenlo

7L

Aranda Valdlvla, Crlst6bal de Araya, Rodrlgo de

capith capit&
i c (r8

Soltero
CC ESP
r

1556
1

1588 d l

1 1
1

,
,tic.

111

+*I

I)L

-Tenedor de bienes de dlfuntos., , ,


7

x x

1L

,>IN
3L
1)

Arellano, Babilds de
9 3 -

3
c-7,:

I, -

. .

-Fiscal de S : M . -Secretario de gobernacldn. * -Escribano pdblico. -Procurador y mayordomo. -Tesorero obra catedrali

Casado
J"

1557

1589

Azoca, Santiago de

Capit&

-Procurador

x x
X
,
21
I

-35 bateas. - ~ a g 6e l quinto so& angora.


-Pag6 e l quinto se& angora.

1540
,,,.

1589
*-"1'

-2'

nr1

Barrera, 'Baspar de l a

c, " i General

&orregidor. -Tesorero obra catedral.

No se
conoce

1?

15&9 Y 1557

1593

'?

9'

-Corregidor. , -Procurador suplente. -Juez y tenedor de bienes de difuntos. -FamIlIar d e l Santo Ofic10.
or>
3

x x
1

CC Esp 8L ilegftlma
,)

Barros, Juan de

Capit&

4
10

-Alferea real. -Tesorero obra .


catedral.
I*

x x x x

-45 bateas.

-1590: c u a d r l l l a s e minas de Quil1ota.y

CC M y CC Esp

'

1557
1558

1587

Brlceffo, Agustfn

capit&

-Alferez .real. -Escrlbano pdbllco. -Procurador d e l cablldo ante l a Real Audlencla. -Protector de IndiOd. -Tenedor de blenes, de difuntosr . -Alguacil may&; -Tenedor de blenes de difuntos.

-35 bateas.

-1590: cuadrlllas en m l & a s de Quillota. -Paid e l quinto se& angora, ,cl

CC M y 1600: jesufta.

d 1600

Campo Lantadllla,Alonso d e l Carrefio, Antonio

Caplth

5
? -*

-Comerclo.

CC Esp

N
c

1581
I

1632

9 OR -Tesorero re

CC Esp

1564

c 1583 c 1589
i s

C6rdoba, Alonso de ( e l viejo) Capitdn


r 1

7
'
t

$!i9Fi8@8r

Y -Teniente de corregidor.

.
x x
?-*

-Ganaderfa. -Ftfbrlca de pafios. -Comerclo. -70 bateas. -Tierras para ingenh de moler metal. -Pag6 e l quinto se& G6ngora. -Ftfbrlca do pafiOSr
> (

Frfi CC Esp hspu6s


con escud0 de armas
. c
I

1540 3 o b(1550~55 en M Espana.)

2 L

C6rdoba, Alonso de ( e l mozo) Cuevas, Juan de

General
7 13LI " 1

7
J?.

-Mayordomo. -Procurador2

HE

CC Esp

9L

>-

1 '

capitln

13

-Corregidor. -Alferez real.$ -Mayordomo b -Juez de difuntos. -Tesorero obra

x x

CC Esp

1555
I ,

1623
_.

,- ,

1540

1591

Cuevas,, Luisa,de,las

General

-4

-Alferez real. - .-Tesorero obrn

4 o r r e g i d o r . (1627)

x x x x x x
X

-0brajes 8 B Mmnehulla- H mi. , --

CC Esp

9L

1555

c 1629

Ddvalos Jufr6, Juan Escobar Villarroel, Alonso de

No se conoce
capitdn

HY

CCMU

1 L

1540

% Elfa Espafia.
1574
I i

-68 bateas. -Pagd e l quinto s e g h G6ngora. -Fortuna en bl comercio


-Pag6 e l quinto s e g h Gdngora.

1543

.. -

I)

.-,.

I*

~~

3%

-,

I*.

? ,

,*

T :

71

*-Abogado. &orre idor. -Capitjn y teniente de gobernador de Santiago. -Procurador d e l ,_I Cabildo ante l a . Corona. -Tesorero obra catedral.

Esp eL Presbftero en 1580.

cc

1555

1589

.,.

Fernsndez decAld6erete,.,Juan

,Eaot..se conoce p 1 5 .
I

_-Tenedor de bienes

-Veedor real.

)X

de difuntos nombrado por Valdivia. -Tesorero real. -Alferez real.

No se 1M conoce. Mercedario antes de 1561. No se


conoce

1540

d-1572

9 OR-..-Contador rsaldr

-Alferez mal. -Tenedor de bienes de dlfuntos. --Diputado d e l hospital. -Contador resl. -Ilayordorno yi procurador d u e z de a d s . . - , -Alcalde de LaHermandad.
I

2 N

c 1571

c 1583

/I

06&l&,
: . ,

Juan de

%a;i&G

, .<

, ,

O R -Tesorero r e d .

Casado

3L

l.

Capitdn

Garcia de Cbceres, Mego

1 1I @

-~guac+ mayor. ~ .-Gobernador p e r i n o e n 1583. , -Capit& de j u s t i c i a . , -Uferez real. --Mayordomo y procurador. 4orregidor. - -Tenedor de bienes de difuntos. Albacea de Valdivig.

x x

276 bateas.

-Minas en Lalamilto - ~ a g de l quinto se& G6ngora. -Posible en -Bodega cabotaje Valpo. con
Ramiri&ez de Saravia.

cc

ESP

2M

5 L

1540

c l.586

NOMBRE
G.$rnica, l l c o l i l s de "
'

G R A D 0 MILITAR Capitdn

ACTIVIDAD POLITICA 0 ADMINISTRATIVA

IE 1 T
X

ES

ACTIVIDAD XONOMICB ORIGEN E S T A D O _. SOCIG CIVIL--d a g 6 el quint0 segdn H angora. 6Remat6 10s diezmos d e l oblspado de Stgo. junto a A. Gonzdlez en 1565 en $ 5.000.
~

- HIJOS- j- LLEOADA
His de

N. D E 1 FECHA DE 1 FECI&? DE 1 MmTE .

OR

-Escrlbano pdblico y X d e l cablldo de Atgo. -EscrlbanO de m h a s y navfos. -Contador real. -Corregidor. -Familiar d e l Santo

Casado

4 L

15'57

-Tenedor de b i e de dlfuntos. Godfnez Juan


.,,'I
' a q

6
R

-Procurador.

x x

.,I'

r.

-35 bateas. -1590: c u a d r l l l a s en minas de Choapa. + -Fag6 e l quinto se& angora.

CC Esp

8 L 2M

1572

Gdmez de Almagro, Juan

5 RP

-45 bateas..

CC Esp

1L

1 M

Espafia y murid a 1 regresar. c 1567 c 1591 .


".

En 1564 se fu6 a

G6mez de Don Benito, Pedro


Gonzdlei Montero, %tonlo

Maestre de campo

CC &p

6L 1 :M
3 L

cai;it& ' n

4 -

-Alferez real.
-Procurador y

. -Remt6 10s dlezms

del B oblspado de Stgo. b r junto a pi. de G en 1565 en $ 5.000 -1590: Cuadrlllas en m l n a s de Qulllota. d a g 6 e l quinto se& angora. -26 batead:,

cc

ESP

No se conoce

4"
5

CC M

10 L

1540

d 1578

-Procurador
I I

. . , ' >' ,

f -

-Escrlbano " ~ t f b l i c o y d e l cablldo de Santiago. Tesorero obr& catedral. -Temporalmanta contador real. -Tenlente de corregldor de Santiago. -Tenedor de blenes de difuntos. -Diputado juez d e l Cablldor
I

CC'M

6D

1554

1595

, ' .I

-Tenedor de bienes de dlfuntos. C'Pr&&z&&,'&&i~co de


:"JNd?ssf &$noce
'p

3
r)-1

-Administrador de

indios.
-Procurador d e l Cabfldo en e l P e d . -Juez tenedor de bienes de dlfuntcs. -Hepresentante d e l Cabildo a1 Concllio de Lima. Familiar d e l Santo Oficio.
X

-50 bateas. -Minerfa y cateos.

;5

ausente varlos

En Chuquisaca.

:c

_X -Agrlcultura. -Un mollno. -Comercio. -Un a s t l l l e r o . -Tierra para lngenio de moler metal.. -Fdbrlca,de paiios en Teterca.
HN
CC Esp

"

J-6,

J u ~

General

2-

",- ante l a Corona. -Teniente de Corregi",. dor.

Stgo. . yrocwador-de Nueva Brtremadwa

9 L 2M

1540

1579

-Juez de cormistdn. -Teniente de gobernador de Cuyo y Conlara. -Alferez real. -Visitador de indlos. -Diputado d e l hospitalX -Procurador d e l Cablldo en e l r e d . -Juez de comisidn. -Tenador' de bienes de difuntos. -Procurador y , p mayordomo.'"
X

Lisperguer, Pedro
2,;%
I ,

~apit4n

7
'
I

,-r

, '

c...,

,,*n

-26 bateas. -Tlerra para ingenio


de moler metal.

Noble

CC M

8L

1557
' ,

Ex i 9
a1 Ped.

-.
"

L U ~ O ,Franclsao de
r

, .

''

-Factor real.. -Protector de indios.

-Comercio.
-Pagd e l quint0 se& Gdngora.
1

Casado

2 L

c 1565

1582

,.
9 RP", -'Factor real.
-Contador real.'" -Alguacll mayor; Tesorero real.

Martfnez, Francisco

expedicidn de Valdivla en 1540. 4omercio. -Minas en Lalamilto.

rte econdmico a l a

'

le

r,.L

do : s conoce

L '

or..,,*,-

CC $sp

' 8L
2 M

5 1340 ' r

'1573
asesinadc

N OMJ3RE
i
, t . ,

GW.MILIT~
...,

NAC

ACTIVIDAD POLITICB 1 E 0 ADMINISTRATIVA

1 .

ES
7 -

ACTIVIDAD

ECONOMICA
,

1 ORIGEN 1 ESTADO 1 SOCIAL 1 C I V I L

N. DE
HIJOS

Monte; Vicencio d e l
. i

Capitan

-5
4

bR* :Fact&

y veedor

-_

FECHA DE LLE,GADA;j
'

FECHA -N.ERT.E.

-.

90 Esp-

4L

Varfos

'

1562

afios en e l Per&

Montoya, Salvador de Morales .de Albornoz, Qernardlnd'

No so conoue

x
'

x
X
H

N o se conoce
CC ESP

1540

c 1550 1610

16 OR -Factor y veedor real A f e r e z real. i L

.'

-Alcalde de l a Hermandad. -Juez de comisidn.

veces.

ma

7L 2 N

1580
I

-zi

'X
de dlfuntos. --Drocurador d e l Bablldo en e l Per&
7

.x

J., * ', . -7.1 ) Pastene, Juan Bautlsta

C*n* t TI.

...

'

,-

Capltdn de l a mar.

-F&brlca de jarciacl J textil. -Una fragua. -Agricul.tura. Mineria d e l oro. bateas. -Pa& e l quinto s e g h angora.

-u

Pastene, Tcmds de

Capitdn

5
procurador. --Juez y tenedor de bienes de difuntos. --Tesorero obra catedral.
~

-Industria.

FI

CC Esp

2;$L 1A

L1Z2iaa entre 1567


B 1571.

1601

? '

r?,, t c .

Quiroga, Rodrlgo de

Adelantado

6 RP 4 o r r e g i d o r .

-.

li

,
General

--Tenionto de gebsrnador -Gobernador de C ' l e , cuaimo veoes. 1 7 . &orregidor. -Alferez real. -Mayordomo y procurador.' I
6

-192 bateas. - ~ a g 6e l quinto so& c6ngora.


0 - r - c

IN

CC Esp

1M

1540

1580

Hzbito de Stgo.
( .

,-"

65
X 1558

Blberos Figueroa, Alonso de


I .

5
I

x x

x
--),

H
*

- C C Esp
r -

'

1602
" C

<

' I

,.I > - t

r y

2N

, ' e

Riberos, Francisco de
./

capit&

10

..dorregldor.

-Teniente de gebernador de Cuyo Y S r n t f - -0. -Tenedor de blenes de difuntos.

-105 bateas. -Un mollno. -Pag6 e l quinto s e g h G6ngora.


1

CC Esp

9L

1540

1580

NOMBRE

1 1 T

3s

I 1
1 :
X

: ACTIVIijiD
i
.
.I

XOWOMICA

. .

. .

1 SO;&
H

OR ZN

E S T A D O CIVIL
CC MII y CC 2sp

N; DE lfTECHA DE HIJ03 LLZGkDA

i?ECHA DE MUERTE -

-75 bateas. -1ngenio de azucar. -1590: cuadrillas en minas de &oapa.+ -Pag6 el quinto s e g h Mngora.

6 L
1M

15kO

c 1589

Rivas, Diego de

No so conoce

x x

1616

&nchez, Gregorio

Capitdn

-Alguacil m a

-Pa& e l quinto so& G6ngora.

CC ESP

c 1568

d 1603

,.

Saravia, Ramiridfiez de

capit&

-Procurador

.'

-Probables negocios de cabotaje. -Posefa un barco.

CC Esp

7L
.

En Espaiia entre 1579 Y 1585.

1568

1594

Toledo, Francisco de

4omercio.

CC Esp 10 L dos veces. despU6s 'esuita.


I

1557

1615

Vdsquez de Padllla, Diego

-Comercio.
de difuntos.

CC Esp

3L

1563

d 1595

NOMBRE

(IRADO MILITAR

NliC

ACTIVIDAi).POLITICA 0 ADRINISTHATIVA

- 53 -T E

I I 1
X
X

CS

ACTIVIDAD ECONOMICA

OBIGCN SOCIAL

ESTADO
CIVIL

N; LE HIJOS

I zE%!DiE 1
1540 1540

"ECHA DB MU?I?TE 1581

Veas Durh, Marcos

Capith

-Mayordomo d e l gober- X ndor. -Alguacil mayor. -Tenionto general X d e l relno. -Corrrvidor general de Chile. Gobernador de Chile. --ProcGador. -Mayordomo. -Diputado d e l h o s pital.

-Dag6 e l quinto s a & Mngora.

A
EN

CC Esp
CC Esp

4
1L 5N

Vlllagra, Francisco de
fL1

Mariscal
10

1563

'

--7

Zapata, Antonio

-Ganaderfa. -Pagd -Comercio. e l quinto so& Gngora.

Soltero

1540

c 1591

'_ 5 OR -Contador real.

..-"

CC ESP

3L 1 M

1555

d 1583

.........................................
+

= su w o .

11.

, >-

J f

'1

Las personas que t l e n e n en blanc0 l a columna de (Irado m i l l t a r no consta que prestaran servicios de ese tipo.

A .

54

Cuadro No 18.
b) Lista de a l c a l d e s .y r e g i d o r e s d e l Cabildo de Santiago durante el s i g l o

m,

ordenados s e h ntunero de &os

mmo tales.-

Ruiz de Lebn, Juan I-Iorales de hlbornoz, Bernardino Fernhclez Alderete, Juan Cuevas, Juan de Araya, Rodrigo de Garcla de CBceres, Diego Brisefio, A g u s t h Ordbiiez, Delgadillo, Pedro Riberos, Francisco Barrera, Gaspar de l a Escobar V i l l m r o e l , Alonso de Liiranda, Pedro de Caxrefio, Antonio GQvez, Francisco de b l a r t h e z , Francisco dhumada, Juan de Azoca, Santiago d e G6mez de Don Benito, Pedro Pastene, Juan Bautista Aguirre, Francisco de Alvarez de Berrto, Alonso Cbrdoba, Alonso de ( e l v i e j o ) Cbrdoba, Nonso de ( e l mozo) Jufr'e, Juan Lisperguer, Pedro Aranda V a l a v i a , C r i s t d b a l de Gfdvez, Juan de Godhez, Juan Quiroga, Rodrigo de Saravia, R a m i r i s e z de Alonso, Per Campo L a n t a d i l l a , Alonso d e l D'avalos Jufr'e, Juan Gdmez de Almagro, Juan

17
16

15
13
1 1 1 1 10 10, 10

9 9 9 9 9 9
8 8 8 8

7 7 7 7

z
7
6
6

6,
6

5 5 5 5

NOMBRE
Hurtado, Juan Pastene, TomBs de Riberos Figueroa, Alms0 de Rros, Gonzalo de 10s Zegarra Ponce de Le&, Arnao Honte, Vicencio d e l Aldereta, Jerdnimo de Bzraona, Juan de Barros, Juan de Cuevas, L u i s de l a s G h i c a , Nicolbs d e h n z f d e z , Antonio Hern&dea, Garcta Montoya, Salvador de Vssquez de P a d i l l a , Diego Veas Dur5nn, Itarcos V i l l a g r a , Francisco de Zapata, Alonso Arellano, Babi16s de Esoobedo, Juan de Hurtado de Vera, l i g u e l Iraxrbzaval, F r m c i s c o de Lugo, Francisco de Rivas, Diego de ShcheB, Gregorio Toledo, Francisco de Gbrnel; Pardo, Pedro Bohon, Juan Escobar, Antonio de Escobar, Cristdbal de EscObar, Francisco d e Fern'uldez de Valenwela, Pedro Herrera, Baltasar de Hoyo, Pedro d e l J u f r 6 de Loaysa, L u i s Jufr'e, l e l c h o r Molina, Carlos de Monte de Sotomayor, L u i s Guillambs de Iflendoza, Rafael O r t i z de C'adenas, Juan 0rtf.z de, ZGFiiga, illonso P'ereo, Lorenzo Quiroga, Nicolbs de

55

N. DE

Aios

5 5 5 5 5 5
4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 3 3 3 3, 3 3 3 3
2

2 2 2 2 2 2

2
2 2

2 E2 2 2
2 2 2

NOIJIBRE.
Tarabajano, Antonio Tobar, C r i s t b b a l de Sosa, Esteban de Ulloa, Antonio d e V i l l a g r a , Pedro de ZGiga, Francisco de Agurto, Lesmes de Arteaga, Francisco d e Azoca, Juan de Benavides, Jerbnimo, d e Bustamate, Pedro de Calderbn, Gaspar Campo, F r z n c i s w d e l Campofrlo Carvajd, Uonso Cruz, Gabriel de l a Dlaz, G a s c i Juan Godnez de Benavides, Juan gum&^, Diego de Hernhdez, Andr'es Jim*&ez de Mendoza, Andr'es Landa, Lope de L u i s , Cristbbal M a r t h de Escobar, C r i s t b b a l %xtnez Nieto, Francisco, l a r t k e z Palomeque, Juan l a r t h e z de Zavala, Pedro Mendoza, Alvaro de l i r a n d a , Alonso de Miranda, Pedro de Nolina, Jerbnimo de I6orales Negrete, Juan de Navia, Alvaro de H-fiiiez de Vasgas, Juan Pastene, Francisco Pastene, Pedro de Peiia, Francisco P'erez de Cbceres, Juan P'erez de Quezada, Hem& Ponce de Lebn, L u i s Quevedo, Antonio d e Ribadeneira, Juan? d e
Durh, Gal&,

N.c DE d i O S
2

2
2

2
2

1 1
1 1 1 1 1 1 1 .

Tombs

1 1
1
1 1 1

1 1 1
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

1 1 1 1 1
1

1 1

57

N . DZ
AIiOS

Rtos, Gonzao de 10s


S o l i e r , lzrtn de Toledo, Gonzdo de Torquemada, An&& de UrionPj. Santiago de V'asquez de Acuiia, Juan Velasco y Avendaiio M i y e 1 Vergara, Gaspar de Villaxroel, Gaspar d e Zapata de Payorga, Jer6nimo Zurbano, Juan de

1 1 1 1 1
1 1 1

1 1 1

Anda mungkin juga menyukai