Basil Schader .

Barbara Mller

Si t msoj sa m mir?
Fletorja ime e menur e msimit

N faqen vijuese llojm!

Autor: Prof. Dr. Dr. Basil Schader, Cyrih/Zvicr

Ilustrime dhe disajn: Barbara Mller, Erlenbach

Prkthim nga gjermanishtja: Nuhi Gashi, MASHT e Kosovs, Prishtin

Prkthimi dhe prpunimi kompjuterik jan mbshtetur nga Drejtoria e Arsimit e kantonit t Cyrihut (Bildungsdirektion Kanton Zrich, Volksschulamt, Programm Qualitt in multikulturellen Schulen QUIMS) Shkolla e Lart Pedagogjike e Cyrihut (Instituti IPE International Projects in Education) Fondi i Llotaris i Cyrihut (Lotteriefonds des Kantons Zrich) n Zvicr.

Prpilimi i ktij material didaktik sht bashknancuar nga Komisioni Europian. Prgjegjsia pr prmbajtjen e ktij botimi e ka vetm autori; komisioni nuk prgjigjet pr prdorimin e mtejshm t prmbajtjes s ksaj etoreje.

Prmbajtja

Hyrje:
Msimnxnia e suksesshme dhe ka duhet pr t 5

Kushtet paraprake t msimnxnies s suksesshme Nj program trajnues

Udhheqja e trajnimit H 1 H 2 H 3 H 4 H 5 H 6 H 7 H 8 H 9 Hapi 1: Gjum dhe lvizje t mjaftueshme Hapi 2: Ushqim i shndetshm, mngjes i pasur Hapi 3: Vendi yt i puns n shtpi Hapi 4: Qetsia n vendin e puns Hapi 5: Orari i qndrueshm i puns Hapi 6: Planikimi i puns: a) Brja e planeve Hapi 7: Planikimi i puns: b) Vnia e qllimit dhe e nnqllimeve/etapave Hapi 8: Fillimi i puns Hapi 9: Puna me prqendrim por edhe me pushime

Pjesa A

6 7 8 10 12 13

14

16 18

20 22

H 10

Hapi 10: Dhe nse njher absolutisht nuk ke dshir

Pjesa B
Teknika dhe kshilla t msimnxnies pr fusha t ndryshme
Shpjegime T1 T2 T3 T4 Msimnxnia n mnyra t ndryshme Shpjegoja ariut me push! Nj metod e mir e prsritjes Shkruaj nj sked apo nj kopje pr prsritje Formimi i nj posteri msimor si mbshtetje e t mbajturit mend 25 26

27 28

29

T5 T6 T7

T ushtruarit me efektivitet Ushtrimi dhe trajnimi: dy programe ndihmtare Ushtrimi, trajnimi dhe msimnxnia prmendsh: Edhe m tepr kshilla dhe teknika Puna me kartotek msimore Kllasteri (rrjet apo grumbull idesh) Majnd-mepi (idet-harta)

31 32

34 36 39 40

T8 T9 T 10 T 11 T 12 T 13 T 14 T 15

Mbajtja e shnimeve dhe at pikrisht saktsisht 42 43 Si mund t bsh rezyme (prmbledhje) t mira Shenjimi i t rndsishmes n tekst; mbajtja e shnimeve ansore Si shtrohen/formulohen pyetje t menura Gjetja shpejt e shpejt e dikaje n fjalor apo n leksikon Orientimi n libra

46 47

49 52

T 16 T 17 T 18 T 19

Si mund t gjesh shpejt informata n internet dhe gjetiu 54 Njohja dhe prdorimi i llojeve t ndryshme t t lexuarit 56 Teknika e t lexuarit n 5 hapa pr t kuptuarit e sakt t tekstit Gjetja e ideve pr t shkruar Planikimi, shkrimi dhe prpunimi i nj teksti hap pas hapi Kontrollimi i drejtshkrimit Trajnimi i drejtshkrimit Prgatitja dhe mbajtja e nj referati

57 59

T 20 T 21

60 62 64 66 70

T 22 T 23 T 24 T 25

Prgatitja e provimeve. Kshilla dhe teknika

Hyrje: Msimnxnia e suksesshme dhe ka duhet pr t

dokush mund t jet nxns apo nxnse i/e mir. Po ashtu edhe ti!

E si arrihet kjo?

Duke msuar n mnyr t suksesshme!

ka do t thot n mnyr t suksesshme?

Pikrisht kt e mson n kt etore. Ktu njihesh me truket e profesionisteve dhe mund t bhesh vet profesionist i msimit. Pr kt, s pari, duhet t plotsosh disa kushte paraprake dhe, s dyti, duhet t njihesh me disa truke dhe teknika te puns.

Po, pr far kushtesh sht fjala?

Pr shembull, ti krijosh vetes nj vend t qet t puns dhe punn tnde ta planikosh dhe ta ndash n pjes t prballueshme. Pr kto kushte paraprake ne t kemi hartuar nj program trajnimi, t cilin mund ta kalosh vetm apo me dik tjetr pr dy jav.

Po, cilat jan ato truke dhe teknika t cilat do t duhej ti njihja?

Ka nj mori sosh dhe pr t gjitha situatat e mundshme. Pr shembull, si mund tia dalsh me leximin e teksteve t gjata dhe t vshtira. Apo me detyrat e shkrimit. Apo me msimin prmendsh. Dhe, ja shpejt kshilla e par: Shikoje njher pasqyrn e prmbajtjes m sipr! Kshtu mund ti krijosh vetes nj ide ose pasqyre t mir dhe do t kuptosh se ku mund t t ndihmoj kjo etore!

N rregull, po e bj kt menjher!

Pjesa A Kushtet paraprake t msimit t suksesshm

Nj program trajnues
Po ti shohim nxnsit/et e mir profesionistt e msimit menjher vm re se shumica prej tyre zotrojn disa gjra dhe teknika t rndsishme. Po ashtu konstatojm se ata, pr t nxn suksesshm, plotsojn disa kushte paraprake. Bje edhe ti kt ksisoj! Me programin ton t trajnimit mund ta bsh n dhjet hapa.

Udhzuesi pr trajnim
Trajnimi bhet ksisoj:

Shetoje programin e trajnimit n faqet 6 deri 26 pr t ditur se pr ka sht fjala. E sheh q programi prfshin dhjet hapa (H1H10) dhe pr do hap ekzistojn kshilla dhe ushtrime. M s miri bje do dit nga nj hap t programit si dhe ushtrimin prkats. Kshtu, i tr programi zgjat nj e gjysm deri dy jav. Filloja, po pate mundsi, t dieln apo t hnn. Mir do t ishte po ta bje programin e trajnimit jo vetm, por s bashku me dik tjetr. Pr kt ka mundsi t ndryshme:

Me msuesin apo msuesen tnd/e: Tregoja atij apo asaj kt etore. Pyete nse ai apo ajo do t mund t t shoqronte. Tregoja faqen Informat pr personat e rritur shoqrues, e cila gjendet n llim t ksaj etoreje. Aty qndron do gj q ai apo ajo do t duhej t bnte.

Me nnn apo baban: Nna apo babai (apo t dyt) duhet ti diskutojn me ty hapat e veant t programit. Nse sht e nevojshme, duhet t t ndihmojn dhe mbase po ashtu ti shikojn ushtrimet dhe t diskutojn me ty pr to. Tregoju atyre faqen me informata pr t rriturit n llim t ksaj etoreje.

Nse msuesi a msuesja apo prindrit nuk kan koh, mund ta pyessh po ashtu nj t rritur tjetr tek i cili ke besim (teze, axh, fqinj ...). Tregoju atyre faqen me informata n llim t etores.

Me nj shoqe apo shok. Programin mund ta bsh po ashtu me nj shok apo shoqe. Kushtet paraprake: Ju vrtet duhet t qndroni aty s bashku dhe t keni durim! Aq m mir, nse ju shoqron ndonj i rritur!

H1

Hapi 1: Gjum dhe lvizje t mjaftueshme

N kt etore mson shum se si mund t msosh dhe t punosh m mir. Mirpo, t gjitha kshillat dhe truket do t ishin pa vler nse ti vazhdimisht je i strlodhur apo i ashkt. Katr recetat e ksaj faqeje dhe t faqes vijuese t tregojn pikat t cilat jan shum t rndsishme si kushte paraprake pr suksesin n shkoll.

Gjum t mjaftueshm
Vetm nse ke fjetur mir, mund t prqendrohesh n shkoll dhe te detyrat. Kur je pa gjum dhe i ashkt, mson dhe punon vetm keq apo pothuaj fare. Prandaj, kujdesu patjetr q do dit dhe n t njjtn koh t shkosh n shtrat dhe t esh s pakut tet (deri dhjet) or. Fike dritn m s voni n orn 22.00!

Lvizja
Njerzit e ditve tona gjithnj e m shum rrin ulur (n shkoll, para televizorit ...) dhe lvizin shum pak. Prandaj nuk sht fare e uditshme t ket kaq shum njerz me mbipesh! Mungesa e lvizjes na bn prtac dhe sht e dmshme pr trurin dhe trupin. Kujdesu t merresh mjaftueshm me sport dhe t lvizsh sa m shum: luaj jasht, ec sa m shum me kmb, bj ushtrime t vogla gjimnastikore n shtpi.

Kshill

do mbrmje

shko n shtrat n t njjtn koh dhe ke dritn m s voni n orn 22.00. Fli s paku 8 or.

Kshill

Bj do

dit lvizje aktive, madje sa m shum q sht e mundshme. do mbrmje, para se t esh, mendo mir se bre sot pr trupin tnd dhe ka do t bsh nesr.

Ushtrimi 1
Merre nj et. Shkruaje si titull: Gjumi dhe lvizja. Shkruaje n rreshtin e ardhshm datn e sotme. N rreshtin vijues: Lvizja sot: ...... (shkruaj, si dhe sa je marr me sport). N rreshtin vijues: Drita e ka n orn ...... Plotsoje kt et sot dhe 1014 ditt e ardhshme do mbrmje. Kujdes, dritn ke gjithmon n t njjtn koh!

H2

Hapi 2: Ushqim i shndetshm, mngjes i pasur

A do ti jepje pr t ngrn tagji t cilsis s dobt kalit t muar t vrapimit? A do ta mbushje rezervuarin e makins s garave me sherbet apo me vaj t vjetr? Sigurisht jo! Edhe trupit tnd i duhet nj prkujdesje e ngjashme (bile shum m e madhe!). Ai funksion drejt vetm me ushqim m t natyrshm dhe m t shndetshm, n mnyr q t jesh i shndosh dhe i knaqur dhe t mund t msosh mir. Pr kt arsye, dy kshillat n vijim jan aq t rndsishme!

Ushqimi i shndetshm
Truri yt sht si motori i nj makine luksoze. Vetm me karburantin m t mir ai zhvillon shpejtsin e plot. Ushqimet e yndyrshme dhe t gjitha pijet tepr t mbla t plogshtojn dhe t lodhin. E njjta gj ndodh edhe kur ha tepr. Evitoji Fast-Food-in (ushqimin e shpejt), ushqimin e yndyrshm dhe pijet me sheqer, si aji i ftoht (Ice-Tea) apo kokakola. Merr ushqim natyral, si pem, perime dhe qumsht!

Kurr n shkoll pa mngjes

Arritjen m t madhe n shkoll duhet ta kesh n mngjes. Andaj truri dhe trupi yt duhet t forcohen me nj mngjes t mir! Gjej koh pr mngjes dhe ha e pi dika t shndetshme, t vlefshme (buk t zez, djath, qumsht, nj pem). Po ashtu, edhe pr pushimin e gjat, merr buk (shujt pushimi) apo nj pem.

H2

Ushtrimi 2
Merre nj et. Shkruaje si titull: Ushqimi i shndetshm, mngjesi i pasur. Shkruaje n rreshtin e ardhshm datn e sotme. N rreshtin vijues: Mngjesi im sot .... (shkruaj se ka ke ngrn). N rreshtin vijues: Ushqimi i shndetshm sot .... (shkruaj se ka ke ngrn t shndetshme sot prve mngjesit). Plotsoje kt et sot dhe 1014 ditt e ardhshme do mbrmje. Kujdes, merr ushqim shum t shndetshm dhe haje gjithmon mngjesin!

Shembull:

Kshill

Ha do dit s

pakut dy deri tri pem. Pijet me sheqer zvendsoji me pije me m pak kalori apo me nj got qumsht. Prej ushqimeve t yndyrshme haje vetm nj shujt t vogl.

Kshill

Kujdesu gjat

gjith javs t marrsh mngjes t mjaftueshm, duke ngrn dhe duke pir vetm gjra t shndetshme, me vler t plot dhe vitaminoze. Pastaj vazhdoje kt shprehi edhe m tej.

H3

Hapi 3: Vendi yt i puns n shtpi

Pr detyrat e shtpis dhe prgatitjen e provimeve duhet ta kesh vendin tnd t puns. Natyrisht m s miri do t ishte po ta kishe nj tryez personale t puns n dhomn tnde. Megjithat, nse nuk e ke kt, vepro ksisoj: Bisedo me prindrit se ku do t mund t uleshe do dit nj or dhe n qetsi pr ti br detyrat e shtpis. Kjo mund t jet n dhomn e dits apo t ngrnies, por edhe n kuzhin. Nse bn disi, ather do t duhej t uleshe para nj tryeze t mirllt dhe normalisht t lart.

T rndsishme jan kto tri pika:

1. N vendin tnd t puns nuk duhet t jesh i penguar. Merru vesh me prindrit dhe motrat e vllezrit q gjat kohs s puns mos t t shqetsojn dhe t mos bjn zhurm. Edhe nse ju vjen dikush pr vizit, do t duhej ta vazhdoje punn n qetsi.
Qetsi, ju lutem!

10

H3

2. N vendin tnd t puns duhet t ket mjaft drit, prndryshe t prishen syt. Kujdesu ta kesh nj llamb t mir afr vetes. 3. N qoft se nuk ke vend t prhershm pr pun, por, pr shembull, mund t punosh do dit nga nj or n tryezn e kuzhins, ather organizo nj kuti ku mund ti vendossh t gjitha gjrat e tua t puns. Nse ke tryez tnden, rregulloje pas puns. Kush ka dshir tia nis puns n nj parregullsi?

Ushtrimi 3
Prgatite vendin apo kutin tnde t puns asisoj q do gj t jet gati pr punn e mtejshme! Mos mendo vetm pr lapsin, lapsat me ngjyra, stilogran etj., por edhe pr mprehsen e lapsave dhe mjaft letr shnimesh! Kujdesu q drita t jet vendosur mir n tryezn tnde. Nse sht errt, merr nj llamb m t fort. Pas puns, rregulloje do gj n mnyr t prkryer, kshtu q ditn tjetr i gjesh t gjitha.

Kshill

Bisedo me

prindrit dhe motrat e vllezrit saktsisht se ku do t mund t punoje do dit nj or i/e papenguar. Nse dshiron, shkruaj nj marrveshje t mirllt dhe krko prej t gjithve ta nnshkruajn e pastaj vare diku!

11

H4

Hapi 4: Qetsia n vendin e puns

Kur je duke punuar, duhet t prqendrohesh. Prqendrimi n pun sht gjja kryesore. Pa prqendrim nuk arrin askund dhe nuk mson asgj. Biseda, zhurma, televizori apo muzika e pengojn prqendrimin tnd duke ta larguar vmendjen.

u Kujdesu q vendi yt i puns t jet n nj knd t qet t baness tnde.

u Merru vesh me prindrit dhe motrat e vllezrit tuaj q, kur je

duke punuar, t t mos bezdisin.

Kshill

Kur t jesh

duke punuar, sajo nj tabel me fjalt Ju lutem, qetsi dhe vare n der apo te vendi yt i puns.

u N dhomn ku je duke punuar nuk duhet t kyet as televizor, as radio. Kjo do ta pengonte prqendrimin tnd duke e vshtirsuar njkohsisht punn tnde.

u Nse

nuk ke zgjidhje tjetr, ather, gjat kohs s puns, mbylli vesht me shtup. Vrtet, q t koncentrohesh dhe q ti kryesh me sukses detyrat, t duhet qetsi e plot!

u Mos lsho fare muzik, sepse mund t ta largoj vmendjen.

pssssst!....

Ushtrimi 4
Merre nj et dhe shkruaj titullin Protokolli i zhurms dhe i shprqendrimit. Sot dhe disa dit n vazhdim plotsoje at nse t shqetson apo t shprqendron dika. Shoshite vet apo bisedoje me nnn a baban se si mund t evitohen shqetsimet apo shprqendrimet. Shkruaji zgjidhjet n protokoll dhe shiko se a po dshmohen ato!
Kshill Nse dgjon me shum dshir muzik, ather mund ta shprblesh veten si m posht: Gjithmon pas 1520 minutash pune t prqendruar mund t bsh nj pushim t shkurtr duke dgjuar nj pjes muzikore. M s shumti pes minuta e pastaj srish e vazhdon punn.

12

H5

Hapi 5: Orari i qndrueshm i puns

Shprehit mund t na e lehtsojn jetn. Kjo vlen edhe pr orarin e rregullt t puns.

u Detyrat

e tua dhe prgatitjet pr provime mundsisht kryeji do dit n t njjtn koh. Nse kjo t sht br zakon ose shprehi, nuk ke m nevoj t mendosh do dit kur tia llosh me detyrat e tua. Kjo ta lehtson punn dhe t shkarkon.
Kshill N qoft se

u Mos ia llo me detyrat menjher pas mbarimit t msimit

n shkoll, por bje nj pushim t shkurtr, pr shembull, nj gjysm ore. Pi ose ha dika t vogl, bisedo ose luaj me dik apo dgjo pak muzik. Mirpo mos llo ndonj pun t madhe, sepse s pari duhet ti kryesh detyrat.

deri n drek ke msim n shkoll e m pas je i lir, ather, nj or pas dreke, nisja ti kryesh detyrat. N kt mnyr, do t kesh koh q pas dreke t prehesh dhe t lodhesh disi. Nse ke msim n shkoll edhe pas dite, ather, gjysm ore pasi t jesh kthyer n shtpi, lloja me detyrat. Ksisoj, ke koh t lodhsh pakz dhe po ashtu nuk do t jesh i kredhur plotsisht n kohn e lir.

u u

Kujdes: Mos i kryej detyrat e tua menjher pas buks. Pas ushqimit trupit i duhet qetsi pr tretje. Prit s pakut nj or. Pr detyrat rezervoje nj or n dit. Nse i kryen m shpejt, aq m mir. Nse e vren se nj or nuk mjafton, ather duhet t rezervosh m shum koh. sporti apo tjetr, ather kujdesu patjetr q t t mbetet koh e mjaftueshme pr detyrat (mundsisht para aktiviteteve t tjera). Mos harro se pr jetn tnde t mvonshme dhe pr zgjedhjen e profesionit tnd para s gjithash vlen niveli ose provimi i prfundimit t shkolls!

u Nse pasdite apo n mbrmje ke ndonj kurs, ndonj termin

u Nse sht e mundshme, detyrat kryeji gjithmon para darks. Pas darks, mundsisht, nuk do t duhej t kishe asnj detyr, por t shtrihesh me koh n shtrat.

Kshill

Shno do dit

Ushtrimi 5
Prcaktoje orn tnde t detyrave ashtu si sht rekomanduar m lart. Po ashtu shnoje at edhe n orarin msimor. Shoshite mir gjat pes ditve t ardhshme se a sht kjo koh e mir pr ty apo mbase do t ishe m i prqendruar dhe m i disponuar n nj koh tjetr t dits! Pr kt, mbaje do dit nj shnim, pr shembull, n faqen e pasme t protokollit t shprqendrimit (shih te hapi H4!).

n orarin tnd t msimit edhe orn e detyrave!

Kshill

Kujdesu q

detyrat ti bsh para aktiviteteve t tjera (sport, muzik etj.). Kujtoje fjaln e urt: S pari puna e pastaj dfrimi.

13

H6

Hapi 6: Planikimi i puns: a) Brja e planeve

Ndr recetat e suksesit t nxns/e/ve t suksesshm llogaritet q ata nuk bjn pun t ngatrruar e shkel e shko, por s pari e planikojn punn e tyre. Bje kt edhe ti dhe msohu me kt shprehi! Planikimi mund dhe duhet br n rrafshe t ndryshme:

a) Planikimi mujor
N qoft se q tani e di q pas tri javsh duhet ta mbash nj referat apo e ke nj provim t rndsishm t matematiks, sht krejt me mend q kohn e deriathershme ta planikosh. Ksisoj e ke n mendje punn, dhe qllimin tnd e arrin m i sigurt.

b) Planikimi javor
N etn e planit javor, bj nj fush/kolon pr seciln dit. Shno aty se detyra ke pr seciln dit dhe kur duhet ta prgatitsh provimin apo detyrn e caktuar. Plani javor t ofron nj mbivshtrim t mir dhe t ndihmon n ndarjen e puns.

c) Planikimi ditor
Prmes planit ditor mund t planikosh do dit se ka duhet t bsh n orn e detyrave dhe me far renditje dshiron ti kryesh punt.

? r o al gra j f ? t English a r l e u k f e E m l re mo m rkur i v o r ? p Tes M

Pitagora ? DIKT k i I gje M muz o

Ep rem te
?

atem t! ? atik ?

14

H6

Ushtrimi 6
Pr tu njohur me planin mujor dhe javor, bj 1.) nj planifikim mujor, n t cilin i shnon t gjitha terminet, provimet etj., t cilat i di q tashm. Shno edhe ort e muziks, trajnimet futbolli etj. Mirpo mos harro q detyrat ti kryesh para atyre aktiviteteve! 2.) Bji pr javn aktuale dhe pr javn e ardhshme nga nj plan javor (nj tabel me gjasht fusha: e hn deri e premte dhe nj fush pr vikendin). T gjitha detyrat etj., q i di, shnoji aty.

Kshill

Mbaje n

shkoll nj librth detyrash, ku shnon saktsisht se ka duhet t kryesh pr ciln dit! Kt mund ta bsh natyrisht edhe n nj agjend. Bje kt plotsisht sakt, sepse ajo sht baza m e rndsishme e planikimit tnd t puns. Kshill Punoje do jav n nj et A4 nj plan javor. Shno do dit se ka ke pr t punuar (detyrat, prgatitja e provimeve etj.). Nse nuk ke detyra t tjera, mund t angazhohesh edhe n prsritjen apo n ushtrimin e dikaje nga shkolla!

15

H7

Hapi 7: Planikimi i puns: b) Vnia e qllimeve dhe e nnqllimeve/etapave

Kush planikon nj udhtim s pari duhet t dij cili sht qllimi i tij dhe n cilat etapa ai mund t arrihet. Pikrisht kshtu sht edhe me msimnxnien. Ti duhet t kesh nj qllim dhe po ashtu rrugn deri te ky qllim duhet ta ndash n etapa ose n pjes t qllimit, n mnyr q t mund tia dalsh me sukses.

Shembull: Brenda dhjet ditve duhet ta mbash nj referat pr luanin. Qllimi yt sht ta mbash vrtet nj referat t mir dhe t tosh not t mir. Tash kt qllim e ndan n etapa vijuese pr ditt e ardhshme:
E hn: E mart: Merr n bibliotek libra pr luanin dhe shikoji me kuj- des. Mbaj shnime. Krko n internet. Hapi vegzat (linket) e rndsishme. Mbaj shnime.

E mrkur: Shikoji shnimet. Bje skicn e par pr ndrtimin e referatit. E enjte: E premte: E shtun dhe e diel: Punoje m tej ndrtimin e skics. Siguroji informatat e munguara. Shkruaje referatin si projekt/skic.

Krko fotogra q do t dshiroje ti tregoje n referat.

E hn: Lexoje edhe disa her tejetej referatin dhe prmirsoje tekstin. E mart: E mrkur: E enjte: Mbaje referatin dy her n shtpi dhe po ashtu tregoji edhe fotograt pr t. Mate kohn. Ushtroje prmendsh 2 deri 3 her referatin n shtpi. Mbaje referatin n shkoll!

Te do pun m e madhe shoshite se cili sht qllimi dhe n cilat pjes t qllimit apo n etapa/hapa mund ta ndash rrugn deri n fund! Po ashtu, do dit n llim t kohs/ors tnde t detyrave, shoshite se cili sht qllimi apo cilat jan pjest e qllimit pr sot.

16

H7

Ushtrimi 7
Mendoje mir se cilat detyra m t mdha duhet ti kryesh n dy tri javt e ardhshme. Punoje nj plan me qllimin dhe etapat/hapat (si m sipr). Nse nuk ke ndonj pun m t madhe n duar, ather shtroja vetes detyrn n vijim: Brenda dy javsh duhet ta mbash nj referat pr hobi-n tnd t preferuar. Si do t veproje? Bje nj planikim t hapave/etapave t veanta!

Kshill Te punt m t mdha t planit tnd javor shno, po ashtu, edhe etapat/ hapat q u prkasin ktyre punve! Shembulli sipr ta tregon si bhet kjo. Kshill do dit, n llim t ors s detyrave, bje nj plan pune n t cilin i shnon punt dhe qllimet apo etapat pr sot!

17

H8

Hapi 8: Fillimi i puns

Para se ta llosh punn (detyrat e shtpis, prgatitja e provimeve), duhet t kesh kujdes pr gjrat n vazhdim. Ato t ndihmojn t punosh m tej i/e prqendruar.

1. A sht i mbarshtruar/i rregulluar dhe i qet vendi i puns?

A sht i mbarshtruar mjaftueshm vendi yt i puns, n mnyr q t mos shprqendrohesh m nga asgj? A i ke gati lapsat, letrn pr shnime etj.? A jan shkyur televizori, loje kompjuterike etj.? Nse jo, ather s pari rregulloji kto gjra!

2. sht gati do gj q t duhet?

I ke gati mjetet shkollore, t cilat t duhen pr detyrat e tua? (Pr shembull, etoren e detyrave, librin e matematiks etj.). S pari mendoje mir apo lexoje tejetej n etoren e detyrave ka ke pr t br dhe m pas bji gati t gjitha etoret dhe librat q do t t duhen!

3. Ushtrim i shkurtr pr shtendosje

Si hyrje n pun bje nj ushtrim t shkurtr pr shtendosje. Pr shembull, ti thjesht mund t shtriqesh krejtsisht dhe ta hapsh gojn. Apo, merr frym pes her thell dhe nxirre ajrin jasht me forc. Apo lidhi duart pas koks, shtyji brrylat prapa dhe numro deri n pes.

4. Bje planin e puns pr sot

(ashtu si e ke msuar n hapin 7) Merre nj et shnimesh dhe shkruaj krejt ka duhet t bsh sot. Shoshite me kujdes e mir renditjen. Filloja me dika t leht apo me dika q e bn me knaqsi t posame! Nse ke nj pun, e cila sht e ndar n disa dit (pr shembull, nj provim apo prgatitjen e nj referati), ather analizoje mir se ka dshiron t kryesh sot e cili sht qllimi yt pr sot.

5. Dhe vazhdo punn!

Filloja tash me punn e par q ke n planin e sotm. Shum sukses!

18

H8

Kshill
1. Mbarshtruar? 2. T gjitha gati? 3. Shtendosja 4. Plani i puns 5. Vazhdo!

Ngjite n tryezn

apo n kutin tnde t puns nj list kontrolli me kto pes pika:

Bje shprehi q gjithmon, para se t llosh me detyrat, s pari ta shikosh tejetej kt list.

Ushtrimi 8
Sot dhe tri ditt e ardhshme t puns punoji planet e puns me shkrim, duke u kujdesur posarisht pr orn e detyrave. Mendoji t gjitha sakt; po ashtu edhe cilat ushtrime t shtendosjes dshiron ti bsh. Filloja me nj detyr t leht dhe t kndshme. T gjitha shkruaji me kujdes, duke shnuar n fund se si t ka vajtur puna sot.

19

H9

Hapi 9: Puna me prqendrim por edhe me pushime

Vetm duke qen i prqendruar, mson dika. Nse ulesh i shprqendruar n tryezn tnde t puns dhe me mendje diku gjetk, e on kot kohn tnde, prandaj punn duhet ta bsh m von! Ekzistojn disa truke pr tu prqendruar:

Gzoju puns dhe kuptoje punn

N kt t ndihmon plani yt i puns, t cilin e bn do dit. sht shum m e qart nse ke menduar mir se ka ke pr t br sot dhe me far renditjeje dshiron ta bsh. Mendo pr kt: Nisja me dika t leht ose me dika q t zbavit!

Pa shprqendrim e shmangie nga puna

Mund t t shprqendrojn, pr shembull, parregullsia n tryezn tnde t puns, zhurma, muzika, televizori apo njerzit e tjer. Pra, vendi yt i puns duhet t jet i mbarshtuar dhe i qet. Shih m lart hapat 3 dhe 4!

T bhet nj pushim i shkurtr do 1015 minuta

do 1520 minuta, mundsisht ndrmjet dy punve, bje nj pushim prej 25 minutash (jo m gjat!). N kt pushim, pr shembull, mund t ngrihesh dhe ti hapsh kraht, ta hapsh dritaren dhe ta nxjerrsh kokn n ajr t pastr apo t pish nj gllnjk uj. Nse duhet t punosh m gjat se nj or, ather pas nj ore bje nj pushim t shkurtr 1015 minutash. Pi dika, lviz ose dgjoje nj pjes muzikore!

20

H9

Ushtrime t vogla pr prqendrim dhe shtendosje

Mbylli syt nj minut dhe prqendrohu vetm n frymmarrjen tnde.

Pes her merr frym thell dhe nxirre ajrin fuqishm jasht.

Provoje q dy minuta t prqendrohesh plotsisht n akrepin e sekondave t ors sate. Menjher fshije do mendim tjetr nga mendja!

Nj minut vizato me gisht mbi tryez nj tetshe t shtrir.

Bji masazh koks tnde me majat e gishtave (balli, tmthi, vija mes okve e ballit).

Shtriqu dhe shtriju; kryeji ushtrimet e shtendosjes nga hapi 8 (nr. 3)!

Shumllojshmri n msimin tnd

N qoft se ke pr t kryer detyra t ndryshme, ather n planin tnd krijoje renditjen kshtu q ke nj far shumllojshmrie t detyrave. Pr prqendrimin tnd kjo sht m mir, se sa kur qndron gjat n t njjtn veprimtari.

Ushtrimi 9
T gjitha ushtrimet e shtendosjes dhe t prqendrimit, q i gjen m lart, provoji sot! Shoshite mir cilat prej tyre t ndihmojn m s shumti nse dshiron t shtendosesh dhe t prqendrohesh prsri mir! Listn e msiprme mund ta zgjerosh edhe me ushtrime t tjera.

21

H 10

Hapi 10: Dhe, nse ndonjher absolutisht nuk ke dshir

Ndonjher njeriu sht i disponuar pr t gjitha, por vetm pr t msuar jo. Por, megjithat, detyrat duhet t kryhen! Pr fund, ktu po t japim disa kshilla se si mund ta prmirsosh prsri pakz motivimin tnd. Shum sukses!

Shikoje edhe nj her mir planin tnd t puns pr sot (shih m sipr hapat 6 dhe 8). E ke punuar kujdesshm planin tnd t puns? Fillon ai me dika q e bn mir dhe me knaqsi? Te punt m t mdha, a i ke ndar etapat apo pjest e qllimit asisoj q t mund ti kaprcesh mir?

Mendoje mir pr arsye t mungon dshira? Je i mrzitur, ke ndonj problem? Friksohesh prej dikaje n shkoll? Mendon se nuk mund tia dalsh? Mbase do t duhej t bisedoje pr ndjenjat e tua me dik, i cili i t kupton. Ose jepi kuraj vetes duke formuluar mendime pozitive, si pr shembull: Mund ta bj kt!, Kam nj vrull t ri dhe do tia dal!. Mirpo, nse thjesht nuk ke dshir pr t punuar, ather bje nj hop t ri apo mendoje mir q si prjashtim orn tnde t ushtrimeve ta zhvendosesh pr m von! pa dshir pr pun, ather mendoje mir nse do t ishte m mir q ta vendosje at n nj koh tjetr. N rrjedhn ditore, do njeri ka kohn m pasive dhe kohn m aktive (shumica e njerzve jan aktiv prej ors 16 deri n orn 18/19). Mendoje mir, cila do t ishte koha m e mir pr ty!

u Nse gjat ors sate t ushtrimeve rregullisht je i lodhur dhe

22

H 10

u Njeriu, po ashtu, mund ta motivoj veten duke e krkuar nj

shmblles. Kjo mund t jet nj personalitet i famshm (Albert Ajnshtajni, Nna Tereze, ...). Por mund t jet edhe dikush nga klasa jote apo t njohurit, t cilt t bjn prshtypje. T bheshe si ai ose ajo sa mrekulli! Mirpo, pa pun kjo nuk ecn, prandaj vazhdoje punn!

u Nj ide e mir sht ta mbash nj ditar apo zhurnal t msimit. do dit n kt etore, n fund t ors s ushtrimeve, do ta shnosh si ishe me msimin dhe si ndihesh tash. do dy deri tri jav lexoje ditarin tnd msimor dhe mendo mir a je duke msuar dika prej saj, apo mbase mund t prmirsosh dika n mnyrn tnde e t msuarit.

Posteri msimor sht gj e dobishme te temat m t mdha. Ai t ndihmon ta ruash vshtrimin e prgjithshm. Bashkoji me ngjits katr et A4 dhe shkruaj n mes emrin e tems tnde (p.sh. Romakt ). Prvijo rrethe apo kuadrate duke i shnuar n to t gjitha pjest e fushs pr t cilat duhet t msosh dika (ushqimi, tregimi etj.). do rreth, q e ke prpunuar, ngjyrose me t verdh. E sheh kshtu si prparon dhe si rratht gjithnj e m tepr bhen t verdh. Shih po ashtu ktu edhe teknikn msimore T4 Formimi i nj posteri.

23

Urime! Programi i trajnimit tash sht (pothuajse) prfunduar.

T lumt, nse e ke prpunuar deri tash programin e trajnimit. Ke msuar nj mori gjrash dhe tash vepron ashtu si e bjn profesionistet e vrtet t msimit. T dshirojm shum fat dhe msim t suksesshm! Nse (ende) nuk i ke prpunuar t gjitha me themel, ather thjesht kt bje tash. Dhe do ta shohsh: Do tia dalsh; ia vlen! Dhe tash, krejt n fund, pason edhe ushtrimi i fundit. Ai t ndihmon pr ti kujtuar mir t gjitha dhe pr t menduar a ka akoma dika q ndoshta mund ta prmirsosh.

bravo!

Ushtrimi 10: Ushtrimi prfundimtar!

Duam q, pas prfundimit krenar t programit ton t trajnimit, ta rishikojm edhe nj her punn e br. N disa ushtrime (1, 2, 4, 5 dhe 8) ke mbajtur shnime. Lexoji ato tejetej edhe nj her. Mendo pr t gjitha ditt e programit t trajnimit dhe shetoji edhe njher faqet prkatse. Mendo pr pyetjet vijuese dhe mbaj pr to edhe disa shnime:

u ka ke msuar n kt program dhe ka di tash m mir se

prpara?

u ka nuk ecn sa duhet mir dhe ka duhet t prmirsosh? u Si mund ta prmirsosh at q nuk ecn sa duhet mir? Bje
nj propozim.

24

Pjesa B Teknika msimore dhe kshilla pr fusha

t ndryshme
Sqarime
N faqet q pasojn do t gjesh teknika apo kshilla t ndryshme msimore. Disa vlejn pr do lloj dhe situat t msimnxnies, kurse disa t tjera vetm pr situata t caktuara. Pr ta gjetur shpejt teknikn e prshtatshme, duhet ta vsh re simbolin sipr n t djatht t do faqeje: E prgjithshme: Kjo teknik msimore apo kshill vlen pr do lloj apo situat t msimnxnies. Msimi prmendsh: Kjo teknik msimore apo kshill t ndihmon nse duhet t msosh dika prmendsh (p.sh. fjalt pr drejtshkrimin, fjalt n gjuh tjetr apo nj vjersh). Prgatitja e nj provimi: Kjo teknik msimore apo kshill t ndihmon nse duhet ta prgatitsh nj provim, p.sh, nga historia apo nga lnda dituria e natyrs. Sigurimi i informatave: Kjo teknik msimore apo kshill t ndihmon nse duhet t gjesh informata pr nj tem (n internet, n leksikone, n fjalor ...). Prgatitja e nj referati: Kjo teknik msimore apo kshill t ndihmon nse duhet t prgatitsh nj referat. Teknikat e t lexuarit: Kjo teknik msimore apo kshill t ndihmon nse ke t bsh me tekste leximi (leximi uturimthi, leximi i prpikt, t kuptuarit e teksteve t vshtira). Teknikat e t shkruarit: Kjo teknik msimore apo kshill t ndihmon nse duhet t shkruash nj tekst (gjetja e ideve, ndrtimi, drejtshkrimi etj.). Nse ke ndonj detyr t caktuar dhe e krkon nj teknik msimore pr t, ather m s miri vepro ksisoj: Mendoje mir se me cilin nga shtat simbolet prshtatet m s afrmi detyra jote! Disa detyra prshtaten me dy ose me m tepr simbole. Shetoje etoren dhe gjeji teknikat e shenjuara me kt simbol! Shih po ashtu edhe faqen me simbolin E prgj., sepse ato prshtaten kudo!
25

T1

Msimnxnia n mnyra t ndryshme

Nse dshiron t msosh dika vrtet me themel, m s miri sht t prdorsh shum shqisa apo kanale. Pra, jo vetm lexo, por po ashtu:

u u u u u u

shkruaj punoje nj skic apo vizatim apo nj tabel prmblidh dika n kok fol me z t ult me vetveten duke e ritreguar msimin tregoja dikujt msimin vepro duke provuar apo duke imituar dika personalisht Tabela tregon sa mund t mbajm n mend prmes kanaleve t ndryshme.

Ktu ke tre shembuj:

1. T nxnit e fjalve :
(pr drejtshkrim apo n ndonj gjuh t huaj): Jo vetm t i lexosh fjalt tejetej, por merri gjithmon tri fjal dhe ndrtoje me to nj fjali. Shkruaje kt fjali dhe lexoje me z pr vete apo pr dik tjetr.

100% 90% 80% 70% 60% 50%

2. Prgatitja e nj provimi pr dika nga mesjeta:

Lexoje me themel do gj q duhet ta dish. Lexoje edhe njher dhe nnvizoje apo ngjyrose me t verdh do gj q mendon se sht posarisht e rndsishme. Puno skica apo skicime ku ato prshtaten. Dhe, m pas, tregoja vetes apo dikujt tjetr at q ke lexuar.

3. Zgjidhja e llogaritjeve tekstore (llogaritje me tekst):

Lexoje sakt tejetej llogaritjen. Lexoje edhe nj her tejetej dhe nnvizoje apo ngjyrose me t verdh at q sht m e rndsishmja. Fol me z t ult me vetveten pr at q e di dhe at q sht krkuar. Nse sht e mundshme, punoje pr t nj skic apo nj vizatim.
ka dgjojm dhe ka shohim

ka veprojm konkretisht

40% 30% 20% 10% 0%

ka shohim

Kshill

Mundohu q

gjat tri ditve, pr do detyr tnden, t prdorsh s paku dy, apo m mir tri shqisa apo kanale nga lista e dhn m sipr. Provoji dhe shoshiti me mend prvojat tuaja! 26

ka asim

ka dgjojm

T2

Shpjegoja ariut me push! Nj metod e mir e prsritjes

Ajo q vetm lexohet, shpesh harrohet shpejt. Shum m mir mson ti nse detyrn e lexuar dhe t msuar e prsrit me fjalt e tua. Kt mund ta bsh me shkrim (gT3, T12) apo me goj. Detyrn e lexuar dhe t msuar mund tia shpjegosh me goj, p.sh., nj shoku apo shoqeje (m s miri dikujt prej klass tnde) apo dikujt nga familja. M pas, shpejt do ta vsh re nse e ke kuptuar lndn apo nse gjra t tilla duhet ti sqarosh m sakt. Mirpo, nse nuk e ke asknd q t prshtatet, ekziston nj mundsi tjetr dfryese: Shpjegoja detyrn e msuar apo t lexuar:

u u u u

ariut tnd me push apo nj kafsh tjetr t prkdhelur futbollistit tnd t preferuar (vendose fotogran e tij para vetes!) kngtares tnde t preferuar (vendose fotogran e saj para vetes!), nj shmblltyre apo nj personi tjetr, t cilin e adhuron (fotograa!), apo nj kafshe. Stalaktiti varet nga lart posht, kurse stalakmiti ngrihet nga posht lart

Bhu sikur personi prball teje (ariu me push, fotograa ...) sht duke t dgjuar me vmendje dhe do t dshironte ti msonte t gjitha. Shpjegoja tash atij krejtsisht sakt far ke lexuar dhe far ke msuar. Personi prball teje duhet ti kuptoj dhe ti kap t gjitha. Gjat shpjegimit do t ta vresh se ndonj gj nuk e ke kuptuar krejtsisht apo mbase e ke harruar prsri. N raste t tilla duhet t shikosh srish n libr apo n etoren tnde.
Burimi: E ashtuquajtura Metoda e ariut me push n librin Funksioni i msimnxnies t Verena Steiner-it, Pendo-Verlag, Zrich, 2011

27

T3

Shkruaj nj sked apo nj kopje pr prsritje

Ajo q vetm lexohet, shpesh harrohet shpejt. Shum m mir mson nse detyrn e lexuar dhe t msuar e prsrit me fjalt e tua. Kt mund ta bsh me shkrim apo me goj (gT2). Pr t msuar dika vrtet intensivisht, shum e mir sht metoda me shkrim n vijim (pr nj provim, nj referat, pr ditn e ardhshme...):

1. Lexoji me themel tejetej t gjitha ato q duhet ti prgatitsh. Shenjoji n tekst vendet kryesore. Nse mendon se tashm je gati, merr nj et t formatit A4.

2. Shkruaje n etn tnde me fjalt e tua m t rndsishmen q e ke lexuar dhe e ke msuar.

3. Kontrollo n mos ke harruar dika. Plotsoje n etn tnde at q sht e paqart apo at q e ke harruar.

4. Lexoje tejetej me themel edhe nj her etn tnde. Lre mnjan at dhe merre tash nj letr shum m t vogl (1/4 e nj formati A4).

5. Shkruaj me shkronja t vogla shkurt dhe ngjeshur n etn e vogl do gj t rndsishme pr temn tnde.

6. Kontrollo nse ke harruar dika; prndryshe plotsoje dhe prmirsoje.

7. Provoje ti prmbledhsh n kok t gjitha ato q jan n sked.

Kshill
Tash i ke shoshitur aq mir t gjitha, sa nuk ke nevoj m fare pr sked dhe kopje. Mos e keqprdor at kurr pr mashtrime, por lre n shtpi apo fute thell n antn tnde!

Nse duhet

t ecsh shpejt, mund t i kaprcesh hapat 3 dhe 4. Prapseprap, sht m mir nse i bn t gjith hapat.

28

T4

Formimi i nj posteri msimor si mbshtetje e t mbajturit mend

Posteri msimor prbhet nga nj cop e madhe letre n t ciln ti paraqet dika q duhet ta ngulitsh n kok. (Pra, posteri sht e kundrta e kopjes/skeds s vockl, t ciln e patm njohur n teknikn msimore K 3!). Prgatitjen e bn m s miri duke i bashkuar me nj shirit ngjitsi apo zamk dy apo m s miri katr et t formatit A4; prej ksaj rezulton nj pllakat i prshtatshm. Natyrisht, sht i mundshm po ashtu posteri i vogl n nj et t formatit A4.

Brja e nj posteri msimor paraqet nj teknik t mir t msimnxnies ... a) nse dshiron t paraqitsh dika t komplikuar n llojin e nj grake t qart.
Gjrat q ishin t komplikuara pr tu lexuar, prmes paraqitjes grake apo gurative, mund t bhen prnjhersh m t thjeshta dhe m bindse. Nj mori gjrash i kupton dhe i mson q duke e krijuar posterin. Shembuj: Llojet e ndryshme t fjalve (emrat, mbiemrat, foljet, premrat etj.): Shkruaj me shkronja t mdha n mes t posterit Llojet e fjalve, puno pastaj rrath n t cilt shkruan emrin e do lloji t fjals. Shkruaj pastaj n do rreth edhe disa shembuj. Zgjedhimi i dy deri tri foljeve t rndsishme n nj gjuh t huaj: Punoje nj prezantim t bukur gurativ, shenjoji mbaresat me ngjyra, formulo do gj sa m bindshm q sht e mundur.

Nj libr/nj rrm si prcaktues i kohs: Bje nj vij t gjat si ku kohe brenda s cils zhvillohet veprimi. Shkruaji stacionet e veanta t veprimit apo punoje nj skic t vogl pr akcilat stacione. Ndrtimi i toks prej siprfaqes deri n brtham: Punoje nj prezantim grak, prshkruaji me shkronja t mdha dhe lexueshm shtresat e veanta.

29

T4

Vepro ksisoj:

u u u u u

Shkruaje me shkronja t mdha temn e posterit si titull apo n mes t ets. T gjitha duhet t shkruhen me shkronja t mdha dhe t jen t lexueshme mir nga distanca. Prdor ngjyra, skica dhe vizatime. Mund t ngjitsh po ashtu fotogra apo objekte t ndryshme. Vare posterin n nj vend ku mundsisht e sheh shpesh! Shikoje posterin do her kur i kalon pran.

b) kur dika thjesht nuk t hyn n kok

Shembull: Nj poster me dhjet fjal t vshtira anglisht apo nj me t dhna nga historia apo nj me formula t vshtira nga kimia ose zika. Vepro ksisoj:

u u

Fjalt dhe t dhnat shkruaji n poster me shkronja t mdha, lexueshm dhe me ngjyra. Vare posterin n nj vend ku e sheh gjithnj: n vendin tnd t puns, pran shtratit tnd, n faqen e brendshme t ders s tualetit. Lexoje tejetej posterin do her kur i kalon pran. Varianti shakatar: Po ashtu mund ta marrsh nj poster t yllit tnd t dashur dhe fjalt, t dhnat apo formulat e vshtira, t shkruara n balona stripi, ia ngjet atij/asaj me nj pusull/skedz!

u u

30

T5

T ushtruarit me efektivitet

Njeriu shum gjra duhet ti ushtroj disa her para se ti njoh. Mendo se si ke msuar si fmij i vogl ti lidhsh kpuct, t lexosh dhe t shkruash!

T ushtruarit sht i rndsishm n shkoll ... a) pr gjrat q nuk bn ti harrosh

(drejtshkrimi, fjalt n gjuht tjera, 1x1-in e vogl, t dhnat apo formulat). Pa ushtrim dhe pa prsritje do ta harrosh prsri dhe shpejt msimin.

b) pr veprimtarit t cilat nuk mund ti prvetsosh menjher me t parn her

(t shkruash bukur; disa ushtrime gjimnastikore, t kndosh dika bukur etj.) T gjitha kto nuk do t mund ti kryeje pa ushtrime. Nse ke ndonj detyr pr t ciln duhet t ushtrosh, t rndsishme jan kshillat dhe teknikat n vijim:

Detyrat e tua ndaji n hapa dhe pjes. Mos i ushtro t gjitha prnjhersh; ushtroje njrn pjes pas tjetrs. Shembull: Nse duhet t msosh 35 fjal (pr drejtshkrim apo n nj gjuh t huaj), ndaji n pes pjes (5x7 fjal). Ushtroje njrn pjes pas tjetrs. Mos e ushtro t njjtn gj tepr gjat; bje nj pushim t shkurtr pas do erek ore. M mir se nj or ushtrim pr pjes jan tri perioda t shkurtra ushtrimi prej 15 deri 20 minuta. Lndn e ushtruar prsrite patjetr disa her gjat 34 ditve! Kjo sht tepr e rndsishme, sepse vetm ksisoj ajo q e ushtron ti mbetet n mnyr t qndrueshme n kokn tnde. M s miri orarin e ushtrimeve shnoje n planin tnd javor, kshtu q nuk e harron. (gProgrami i trajnimit, hapat H6 dhe H7) Shembull: Ushtro dy pjest e para n drejtshkrim apo fjalt n anglisht; hern e par, p.sh. t hnn gjat 2x15 minutave. Prsriti kto fjal t hnn para gjumit. Merri dy pjest e tjera dhe prsriti t martn. Ushtro gjat 2x15 minutave dhe prsriti para gjumit. T mrkurn: Prsritje e pjesve 14; pjesa e re 5. T enjten dhe t premten: Prsriti t gjitha disa her.

31

T6

Ushtrimi dhe trajnimi: dy programe ndihmtare

Shpesh, nse e di si, mund t bsh personalisht programe t shklqyeshme ushtrimi dhe trajnimi. Me to mund t punosh ose vetm ose natyrisht vet i dyti me nj shoqe apo shok, q gjithashtu dshiron t prgatitet. Si bhet kjo, t tregojn dy kshillat n vazhdim.

1. Shkruaje etn tnde personale t ushtrimit bashkangjitur me etn e kontrollit t rezultatit!

Ktij veprimi i prshtatet trajnimi i fjalve n nj gjuh t huaj, 1x1 i vogl (rendi i 9-t etj.), njohuria pr faktet (shifrat e viteve, emrat e bimve, vendet/shtetet etj.) si dhe trajnimi pr drejtshkrim. Kjo bhet ksisoj:

Merre nj et dhe trhiqe nj vij n mes t saj apo palose pr s gjati.

Kshill

Nse kt

e bni dy veta (donjri nj et), ju do t keni material t dysht ushtrimesh dhe m tepr knaqsi!

Shkruaji n ann e majt pyetjet, kurse n t djatht zgjidhjet (p.sh. majtas molla dhe djathtas the apple apo majtas 7 x 9 dhe djathtas 63 apo majtas shum apo shum? dhe djathtas shum pr trajnim drejtshkrimi apo majtas kryeqyteti i Suedis dhe djathtas Stokholmi. Kur t mbushet faqja, merre nj et t dyt dhe me t mbuloje rreshtin e djatht mbi etn e testit. Tash i sheh vetm pyetjet. Shko m tej me rend. Kontrollo do her nse e ke dhn prgjigjen e sakt. At q nuk e ke kuptuar, rrethoje n mnyr q m pas ti ushtrosh patjetr edhe kto pyetje.

Variante: Natyrisht, n vend se n et, pyetjet mund ti shkruash po ashtu n sked. Kt mund ta aplikosh edhe n punn me kartotekn msimore, e cila sht prshkruar n faqen tjetr n vazhdim (gT8).

32

T6

2. Kryeje programin tnd t trajnimit me nj pajisje pr incizimin e zrit!

Incizimin e zrit mund ta bsh me nj pajisje MP3, me kasetofon, me disa prej telefonave celular, me kompjuter apo me nj rekorder digjital. Ky veprim sht shum i prshtatshm pr prgatitjen e diktimit, pr msimin e fjalve t huaja, por edhe pr pyetjet nga njohurit pr t dhnat, vendet, numrat apo trajnimin e njhernjshit. Kjo bhet ksisoj: Incizoje tekstin diktimi, fjalt apo pyetjet (fol qart). N incizim, bj rregullisht pauza t gjata. M pas, n kto pauza mund ta thuash apo ta shkruash prgjigjen. Te teksti i diktimit, p.sh., bje nj pauz pas do fjale apo gjithnj pas dy deri tri fjalve. Te fjalt e nj gjuhe t huaj, llimisht thuaje fjaln shqip e m pas bje nj pauz. Pr zgjidhjen dhe vetkontrollin ke dy mundsi: Ose e prgatit nj et (rezultati), n t ciln qndrojn zgjidhjet n renditjen e rregullt. Nse, pastaj, e dgjon incizimin dhe gjat pauzs e thua prgjigjen, ather mund ta kontrollosh vetveten duke i mbuluar prgjigjet mbi listn e rezultateve.

Ose

incizon si sht prshkruar m lart, por pas do pauze po ashtu e incizon zgjidhjen (p.sh. tek fjalt anglisht: molla pauz the apple). Ky variant sht shum i mir pr fjal t huaja, por nuk sht i prshtatshm pr prgatitjen e diktimit.

33

T7

Ushtrimi, trajnimi dhe msimi prmendsh: Edhe m tepr kshilla dhe teknika

Ktu gjen edhe shtat kshilla t tjera t muara t msimnxnies pr t ushtruar dhe pr t msuar prmendsh! 1. At q e ushtron drejtprdrejt para gjumit, shpesh ngulitet n kujtes n mnyr veanrisht t mir! Direkt para se t shkosh n shtrat prsriti fjalt e vshtira t anglishtes, vjershn q duhet ta dish n mngjes, rendin e 12t (1x12, 2x12 ) apo at q prndryshe duhet ta msosh. Fike dritn dhe uditu t nesrmen se si e ditke befas msimin e ushtruar!

2. Ajo t ciln e shkruan dhe pastaj ia deklamon vetes me z, mbetet m mir n kujtes, se sa ajo q vetm e lexon. Shkruaje n letr at q e ke msuar (drejtshkrimi apo fjalt e tua anglisht, vitet, bimt apo do gj tjetr). Deklamoja vetes me z. Tash je marr me tri kanale: t lexuarit t shkruarit t folurit. Kjo sht m mir pr qndrueshmrin e detyrs s msuar, sesa nse ti mson vetm nga nj kanal (pr kt shih po ashtu gT1 Msimnxnia n mnyra t ndryshme). 3. M mir e mban n mend at q mund ta konkretizosh apo ta ilustrosh prmes nj skice, nj vizatimi apo nj diagrami, sesa at q vetm e ke shoshitur n kok. Pr ta br nj skic t mir duhet ta kesh kuptuar vrtet lndn. Pra, skica t ndihmon pr ta shoshitur n kok krejtsisht sakt detyrn e msuar. Dhe ajo sht nj mjet i mir pr t mbajtur dika n mend. 4. Ndonjher, pr t mbajtur n mend nj msim, ndihmojn sajesat e veanta pr t kujtuar dika. Pr shembull, prmes nj fjalie, njeriu mund ta shquaj mir rendin e planeteve Mrika e vuri n tok macn e Jetmirit, sepse ajo urinoi natn. (Merkuri, Venera, Toka, Marsi, Jupiteri, Saturni, Urani, Neptuni). Provoje q, sa her harron dika n mnyr t prsritur, t bsh vet sajesa t tilla t mbamendjes!

34

T7

Po ashtu t prdorshme jan edhe vargjet e rimuara. Shembull: Nj, katr, katr, katr-Sknderbeu bashkon shqiptart n vatr (Beslidhja e Lezhs n vitin 1444). Vargjet e tilla, fal ritmit dhe rims, na mbesin n kok m mir se rregullat dhe fjalit normale. Gjej vet vargje t tilla, sepse ato t ndihmojn!

5. N vend se t qndrosh gjat n tryezn e puns, sht mir q ndonjher pr prsritjen dhe ushtrimin t bsh si n vijim: Sillu rreth e rrotull ngadal n dhom duke ia pshpritur vetvetes me gjysm zri fjalt. 6. Kshilla pr msimin e vjershave Fillimisht lexoje me z tejetej nj ose dy her vjershn; sqaroji t gjitha paqartsit. Shoshite vjershn n mendje; mundohu t parafytyrosh dika pr do strof (krijo nj pamje t brendshme pr do strof). Merre strofn e par dhe lexoja vetes edhe nj her me z. Pastaj, deklamoji prmendsh dy vargjet e para. Lexoji dy vargjet e ardhshme; deklamoji tash prmendsh vargjet 14 (mbase duhet ta provosh kt disa her!) Merr pastaj gjithmon dy vargje t reja dhe prsriti vargjet tashm t msuara! Prpiqu q vargjet ti deklamosh bukur dhe me forc shprehse! Nse ke nj aparat t incizimit (MP3-pajisje apo ngjashm): Incizoje vjershn, por gjithmon duke ln nj pauz t gjat para dy vargjeve. Lshoje pastaj incizimin dhe provo q n pauz ta deklamosh tekstin e ksaj vjershe! 7. Nj kshill pr msimin prmendsh t fjalve t nj gjuhe t huaj Shum njerz i msojn fjalt m mir nse ato jan prgatitur pr tu msuar n nj fjali t shkurtr apo n shprehje. Pra, msoje jo vetm fjaln anglisht the night (nata), por shkruaje lidhur me t edhe nj fjali t shkurtr (p.sh., the night is dark) dhe msoje. Ve ksaj, krahasoje po ashtu kshilln n fund t gT8 Puna me kartotek msimore.

35

T8

Puna me kartotek msimore

Nj teknik posarisht e mir pr t ushtruar fjalt dhe shum gjra t tjera sht puna me kartotekn msimore Kartoteka msimore sht nj kuti me pes t ndara. N kto t ndara mund ti lsh etzat apo skedat me fjal (ose t dhnat, formulat etj.), t cilat duhet ti ushtrosh. M pas, kartoteka msimore t ndihmon pr t ushtruar asisoj q prmbajtjet e skedave ti mbash vrtet mir n kujtes.
ndarja

ndarja

ndarja

ndarja ndarja

Prgatitja:
1. Nj kuti pr kartotek me pes t ndara mund ta blesh apo mund ta sajosh vet prej nj kutie apo nj kartoni t leht. Pr kt t duhen nj pal grshr dhe ca ngjits apo shirita ngjits. Shih m posht ilustrimet me t dhnat pr prmasat. 2. Nga nj letr e fort prej afrsisht 50 skeda apo lute msuesen pr etza skeda kartoteke. Pr msimin e fjalve jan t mjaftueshme skeda t madhsis 7,4 x 10,5 cm. Nga nj et A4- mund t presh tet skeda. Pr tema m t vshtira jan m t mira skedat m t mdha. 3. Prgatiti 1020 skedat e para. Pr msimin e fjalve e shkruan n faqen e par t skeds fjaln (apo nj fjali) n gjuhn tnde amtare (p.sh. molla) dhe n faqen e pasme t njjtn n gjuhn e huaj (p.sh. the apple). Apo ti shkruan prpara 7 x 12 dhe prapa 84, nse ushtron rendin e 12-t. Apo prpara uji dhe prapa H2O, nse mson formula t kimis. Apo prpara Kur e zbuloi Kolombo Amerikn? dhe prapa 1492, nse sht fjala pr historin.
7,4 cm

10,5

cm

36

T8

Nse i ke 1020 skedat e para, llo t punosh me kartotek. Parimi pr kt sht shum i thjesht: Skedat, t cilat i ke zgjidhur sakt, shkojn nj t ndar m tej; ato, t cilat nuk i di, vendosen prsri n t ndarn 1. Se si ecn saktsisht kjo, sht prshkruar ktu:

5 cm 1 cm 2 cm 5 cm 5 cm

Trajnimi me kartotek msimore bhet ksisoj:

11 cm

8 cm

5 cm 30 cm

Dita e par u
Vendosi dhjet skeda t reja n t ndarn 1. Ushtro me to (shiko n faqen e prparme t skeds dhe mendoje prgjigjen e cila gjendet n faqen e pasme). N mbyllje t ktij raundi merri n dor edhe nj her t gjitha skedat. Ato, q i di, vendosi n t ndarn 2. T tjerat mbesin n t ndarn 1.
5 cm katr ndarse 11 cm 5 cm

14 cm

Dita e dyt u
Ditn e ardhshme shiko tejetej s pari skedat n t ndarn 2. Ato, t cilat i di, shkojn n t ndarn 3. Ato, t cilat nuk i di, prsri kthehen n t ndarn 1. Pastaj merri 10 skeda t reja, vendosi n t ndarn 1 dhe ushtroji t gjitha skedat e s ndars 1. N fund, skedat e s ndars 1, t cilat tash i di, vendosi n t ndarn 2. T tjerat mbesin n t ndarn 1.

u u

Dita e tret u
Ditn e ardhshme shikoji tejetej s pari skedat nga e ndara 3. Ato t cilat i di vendosi n t ndarn 4. Ato, q nuk i di, vendosi prsri n t ndarn 1. Pastaj shikoji tejetej skedat e s ndars 2. Ato, t cilat i di, vendosi n t ndarn 3. Ato, q nuk i di,vendosi prsri n t ndarn 1. Pastaj merri dhjet skeda t reja, vendosi n t ndarn 1 dhe ushtroji t gjitha skedat nga ndarja 1. N fund, skedat e s ndars 1, t cilat tash ti i di, vendosi n t ndarn 2. T tjerat mbesin n t ndarn 1.

u u

37

T8

Dita e katrt (po ashtu ksisoj ecn n t gjitha ditt vijuese) u

Ditn e ardhshme, s pari shikoji tejetej skedat e s ndars 4. Ato, q i di, vendosen n t ndarn 5. Ato, q nuk i di, vendosi prsri n t ndarn 1. Pastaj shikoji tejetej skedat e s ndars 3. Ato, t cilat i di, vendosi n t ndarn 4. Ato, q nuk i di, vendosi prsri n t ndarn 1. M pas shikoji tejetej skedat e s ndars 2. Ato, t cilat i di, vendosi n t ndarn 3. Ato, q nuk i di, vendosi prsri n t ndarn 1. Pastaj merri dhjet skeda t reja, vendosi n t ndarn 1 dhe ushtroji t gjitha skedat nga ndarja 1. N fund, skedat e s ndars 1, t cilat tash i di, vendosi n t ndarn 2. T tjerat mbesin n t ndarn 1.

u u

Kshill
shprehje.

Shpesh fjalt

msohen m mir nse msohen n nj fjali t shkurtr apo n Lidhur m kt, pr skedat e kartoteks tnde, ne t rekomandojm si n vijim: N faqen e prparme shkruaje fjaln n gjuhn tnde dhe nj fjali t vogl apo shprehje n t ciln shfaqet ajo fjal. T njjtn, n gjuhn tjetr, shkruaje n faqen e pasme. Shembull nga nj sked e anglishtes: Ora/Koha Sa sht ora? the time Whats the time?

Nj her n jav (apo do dy jav) u

Shikoji t gjitha skedat e s ndars 5. Ato, q nuk i di, vendosen prsri n t ndarn 1. Ato, q i di, ruaji n nj zarf t veant dhe prsriti do 23 muaj!

38

T9

Kllasteri (rrjet apo grumbull idesh)

N rast se pr nj tem nuk t shkrep n mendje asgj spontanisht, ather puna me Cluster (shqiptohet kllaster) paraqet gjithmon nj ndihm t muar. Prmes kllasterit, para s gjithash, njhersh mund ti mbledhsh idet n mnyr spontane dhe krijuese. Pastaj, vetm n hapin e dyt, bhet fjal pr shkrimin e mirllt.

Teknika kllaster t ndihmon

nse duhet t shkruash nj tekst apo nj hartim dhe nuk t shkrep n mendje se si duhet ti qasesh dhe ka duhet t shkruash, nse duhet t mbash nj referat dhe ende nuk ke asnj ide, nse dshiron t merresh me ndonj tem apo problem dhe llimisht do t dshiroje t prmblidhje idet e tua.

Kllasterin e bn ksisoj: u
Merre nj et (A4 apo m t madhe) dhe vendose para vetes trthorazi. u Shkruaje n mes me t mdha temn apo fjaln kye pr at q bhet fjal (p.sh. pushimet shkollore, romakt e lasht, znka me Benin). Kt apo kto fjal rrethoji.

Pr kt fjal dhe pr do gj rreth saj shkruaj ka t shkrep n mendje (t gjitha parafytyrimet e tua, idet, mendimet). Rrethoji fjalt e reja gjithmon dhe lidhi me fjaln kye n mes. Lidhur me do fjal t rrethuar mund t shkruash prsri fjal dhe t i rrethosh. Ksisoj, n fund rezulton nj rrjet e tr idesh dhe parafytyrimesh pr temn tnde brtham.

Dhe ksisoj shkohet m tej prej kllasterit n tekst: u u

Vshtroje kllasterin tnd n qetsi t plot. Shoshite pastaj n mendje se cilat koncepte t rrethuara ndrlidhen q t mund t krijohet nga kjo nj tekst (hartimi, referati, mbajtja e ditarit). Kto lidhje apo logjikime ngjyrosi me nj ngjyr tjetr. Mbase, pr pjes t ndryshme, t duhen me tepr ngjyra. Dhe, mbase pr kt, duhet t shkruash edhe rrath t rinj apo lidhje t reja. Vazhdo t punosh ksisoj derisa ta shohsh pak a shum qart se si do t mund t ndrtohej teksti yt. Dhe, nse kjo t ndihmon, vri numrat pr rendin e mendimeve. Filloja tash ti hedhsh n letr. Shum sukses!
39

T 10

Mind-Map (idet-harta)

Prmes Mind-Map-it (shqiptimi: majnd-mep) mund ti renditsh mir mendimet dhe idet e tua. Krahasuar me kllasterin, (gT9) majnd-mepi sht i strukturuar m fuqishm dhe ka nj ndrtim m logjik.

Majnd-mepi sht nj ndihm e mir posarisht nse kemi t bjm me

mbledhjen e mendimeve dhe t ideve (pr shembull, pr nj referat apo para s t shkruash nj tekst), prsritjen e lnds apo renditjen e gjrave (pr shembull, para nj provimi), paraqitjen e dikaje (pr shembull, pr pllakat apo pr referat).

Majnd-mepin e bn ksisoj: u u
Merre nj et (A4 ose m t madhe) dhe vendose para vetes trthorazi. Shkruaje n mes me t mdha temn apo fjaln kye pr at q bhet fjal (p.sh. energjia atomike, po ose jo, gjeograa e Kosovs, kafsht n pyll). Kt fjal apo kto fjal rrethoji. Prej ksaj fjale kye puno disa deg kryesore (vija t trasha) pr aspektet/fushat/nntemat m t rndsishme t tems sate (te tema Kafsht n pyll do t ishin gjitart, shpendt, insektet). Shkruaji emrat e degve kryesore. Kjo mund t bhet edhe prmes nj vizatimi. Prej degve kryesore mund t degzohen deg ansore (p.sh. tek insektet brumbulli, krimbi, merimanga). Po ashtu edhe degt ansore mund t degzohen m tej. N faqen tjetr ka nj mind-map pr kafsht e pyllit!

u u

40

T 10

Dhe, ksisoj, vazhdohet m tej: u

Vshtroje majnd-mepin tnd n qetsi dhe shoshite n kok n mos mungon dika e rndsishme. Majnd-mepi sht gati dhe i suksesshm nse t jep ty nj pamje pr temn tnde si nj hart. Varsisht prej prdorimit, ia vlen q t prpunohet edhe m tej majnd-mepi (p.sh., nse e ke br at si prgatitje pr nj tekst apo referat): Prdor ngjyra t ndryshme dhe shigjeta pr t shenjuar gjra t cilat jan t prkatsis s prbashkt. Numroji degt kryesore dhe ansore asisoj si ti dshiron q ti prshkruash pastaj n tekstin tnd. Prdor eventualisht simbole; pr shembull, pr t shnju- ar gjrat t cilat dshiron ti ilustrosh n referatin me gura.
Kshill Nj majnd-mep t madh mund ta bsh po ashtu n nj mur, duke prdorur skeda q ngjiten (kartolina apo skeda plus shirita me ngjits). Kjo mund t ket shum kuptim pr projektet e mdha. Kshill

Po ashtu,

llimisht, mund t punosh nj kllaster dhe m pas, rrjedhimisht nga kjo, nj majnd-mep.

41

T 11

Mbajtja e shnimeve dhe at pikrisht saktsisht!

Mbajtja e shnimeve sht e rndsishme n shum situata dhe kontekste:

pr t prmbledhur dika q kemi par apo dgjuar (nj bised telefonike, prmbajtjen e nj referati apo t nj ore msimore, informata pr nj tem, protokollin e nj bisede ...), pr t mbledhur ide (pr nj tekst, nj projekt, nj letr ...), pr t ngulitur dika n mendje dhe pr ta mos harruar (detyrat e shtpis, prgatitjet e provimit, faturat e blerjeve ...) etj.

u u

Ai q mund ti mbaj mir dhe profesionalisht shnimet, n t vrtet zotron nj teknik t vlefshme dhe t prdorshme. Lidhur me kt jan t rndsishme pikat n vijim:

u u u

N shkoll, m s pakut, gjithnj duhet t kesh gati letr shnimesh dhe nj laps. Edhe nse t ngutet, shkruaj lexueshm. Shnimet e palexueshme nuk t hyjn fare n pun. Shkruaj sipr titullin dhe eventualisht datn (p.sh., Ora e kimis, 12 korrik). Lre t lir nj rend prej 45 cm. djathtas pr plotsime etj. Shkruaj me shkurtesa; mos shkruaj fjali t plota. (Pra, jo: Kryeqyteti i Shqipris quhet Tirana, por Kryeq. i Shqipris: Tirana). Shkruaji vetm gjrat vrtet t rndsishme. Nj sked shnimesh nuk sht roman, por para s gjithash nj rezyme e shkurtr dhe e mir! Si trajnim mund t provosh q me 1015 fjal t prmbledhsh nj ngjarje nga libri i leximit apo nj aventur. N varsi nga tema mund t jet e dobishme nse ti i klasikon shnimet sipas nntemave t ndryshme. M s miri sht ta ndash etn e shnimeve n fusha ose n t ndara dhe aty i shkruan ato. Pr shembull: Prmbajtjet m t rndsishme, Po ashtu edhe interesante, Pyetje. Prdor shkurtesa, shigjeta, simbole, skica (p.sh., tel. pr telefon; g; :-) ; J). Dhe, n fund apo n shtpi, lexoji edhe njher tejetej shnimet e tua duke i nnvizuar apo duke i shnjuar m t rndsishmet me ngjyra t ndryshme.

u u

42

T 12

Si mund t bsh rezyme (prmbledhje, shkurtore) t mira

u

Rezymet jan si shnimet (gT11), vetm shum m t hollsishme. Rezymet t ndihmojn ta mbash gjat n mendje nj prmbajtje, kshtu q e posedon at m tej edhe pas nj kohe. Ai q mund t bj rezyme t mira e thjeshtson punn e tij dhe e lehtson kujtesn e tij.

Rezymet bhen p.sh.: u u u

pr tekste m t gjata t leximit (ngjarje t gjata, libra) pr ndonj tem, t ciln duhet ta prgatitsh pr provim apo referat pr ndonj diskutim apo nj bised (kjo m von kryesisht quhet protokoll)

Ja receta pr nj rezyme t mir: u

Merre nj et A4 dhe ndaje n prmasat vijuese: Bje sipr nj rend prej 2 cm pr titull. Bje djathtas nj rend prej 4 cm pr prpunimin e mvonshm dhe plotsimin prmes shkurtesave etj. Bje posht nj rend prej 4 cm pr vrejtjet personale, pyetjet etj. Shkruaj n vijn e titullit at q e rezymon (te protokollet po ashtu edhe datn). Shembull: Libri Gjyshja i Peter Hrtling-ut apo Referati Jeta e prditshme e Romakve.

u v w

hapsir pr titullin hapsir pr shnime hapsir pr vrejtje dhe pyetje

Rezymoje n fushn e madhe tekstin e lexuar (apo tekstin e tems tnde). Kujdes pr pikat n vijim: Shkruaj vetm informacionet m t rndsishme. Se si bhet kjo me nj libr apo me nj ngjarje m t gjat, qndron m posht. Shkruaj me fjali t shkurtra ose vetm me fjal t veanta. Tekstin ndaje n kapituj. Prdor shkurtesa, shigjeta, simbole, skica. Lexoje dhe plotsoje rezymen tnde. Shkruaji n t ndarn e djatht fjalt m t rndsishme pr do kapitull t tekstit tnd, kshtu q t jen si nj lloj mestitulli pr rezymen tnde. N vijat e lira n pjesn m t poshtme shkruaj vrejtjet e tua personale dhe pyetjet t cilat duhet ti sqarosh edhe m tej. Lexoji edhe njher tejetej q ti ngulitsh m mir n mendje.

43

T 12

Katr kshilla pr rezyme/prmbledhje librash apo ngjarjesh:

1. N prgjithsi: Kshill pr nj pun paraprake, q ta lehtson fuqishm brjen e rezymes: Gjat leximit t nj libri apo t nj tregimi mbaj shnime dhe nnvizoji me laps vendet e rndsishme. (Te librat e huazuar kt bje me shkronja t holla apo fute brenda nj shnjues libri). 2. Brja e rezymes pr librat:

S pari shkruaji t dhnat vijuese: titulli i librit, autori ose autorja, botuesi, numri i faqeve, lloji i librit (libr shkencor, roman, roman policor, komedi ...). Nse sht e mundshme, shkruaji nj prmbledhje fare t shkurtr t prmbajtjes n prafrsisht tre rreshta. Rezymoje tash librin shkurt kapitull pr kapitull (apo pjes pr pjes). Kuzohu n m t rndsishmen. N fund (n rendin e poshtm), shkruaje sa t ka plqyer libri dhe kur e ke lexuar at.

u u u

3. Brja e rezymes pr tregimet:

S pari shkruaji t dhnat vijuese: titulli i tregimit, autori ose autorja, botuesi, numri i faqeve, titulli i librit n t ciln gjendet tregimi. nj prmbledhje fare t shkurtr t prmbajtjes n prafrsisht tre rreshta.

u Shkruaj u

Shumica e tregimeve jan ndrtuar ksisoj: Hyrja (pjesa ku njihen figurat kryesore apo tema ose problemi). Pjesa kryesore (pjesa ku ndodh m e rndsishmja). Prfundimi (pjesa ku zgjidhet problemi apo shpjegohet fundi). Ndalu te kto tri pjes t rezymeve e tua dhe shkruaji disa fjali pr do njrn! N fund (n rendin e poshtm) shkruaj sa t ka plqyer tregimi dhe kur e ke lexuar at.

44

T 12

4. Kshilla pr pyetjet

Nse u prgjigjesh pyetjeve vijuese (pr do njrn nj pjes/ kapitull t vogl), ton nj rezyme t prdorshme: Kush jan personazhet m t rndsishm? ka ka ndodhur, cili sht veprimi ? Kur u zhvillua ngjarja? Ku u zhvillua ngjarja? Pse ndodhi? Si ndodhi?

45

T 13

Shenjimi i t rndsishmes n tekst; mbajtja e shnimeve ansore

Shenjimi, theksimi, nnvizimi

Kur ti lexon nj tekst, prmbajtjen e t cilit duhet ta mbash n mend (pr shembull, pr nj provim), m s miri sht ti shenjosh vendet e rndsishme. Kjo ka nj prparsi t madhe: Kur e prsrit tekstin, nuk duhet ta lexosh m t trin, por mund t kuzohesh vetm n pjest e shenjuara. Shenjimin mund ta bsh n mnyra t ndryshme. Provo disa sosh!

N libra t cilt duhen trajtuar me kujdes dhe sidomos n librat e huazuara, duhet vepruar si n vijim: Nnvizo leht me laps apo bje nj viz anash. Mundsi t tjera: Vri shenja librit; eventualisht ngjite nj shigjet mbi nj sked/etz n vende t rndsishme. Trhiqe nj viz apo bje nj qark anash; n vendet posarisht t rndsishme trhiqi dy viza apo bje nj pikuditje, kurse te gjrat e paqarta vre nj pikpyetje. Fjalt apo vendet e rndsishme nnvizoji me nj apo me m shum ngjyra. Shembull: Te llogaritjet tekstore nnvizoji me t kaltr t gjitha q jan dhn (ka dihet), kurse me t kuqe t gjitha ato q do t duhej t diheshin. Ose: N nj tekst, at q e thot personi A ngjyrose me t gjelbr, kurse me t portokallt do gj q e thot personi B. Apo: Persona t rndsishm etj. me t kuqe, shprehjet me t verdh, t dhnat pr kohn me t kaltr, t dhnat pr vendin me t gjelbr etj. Shenjoji me nj laps vezullues (marker) fjalt e rndsishme apo vendet. Nse nuk ke nj laps vezullues, qarkoji me nj laps me ngjyra. Po ashtu prdor edhe ktu m shum ngjyra!

Shnimet ansore
Po ashtu sht e arsyeshme dhe e dobishme mbajtja e shnimeve ansore te leximi.

Kto mund t jen shkurtesa pr nj kapitull n tekst (pothuajse si mestitull; Shembull: Gjumi i dimrit i iriqit, Parat te romakt), citat i bukur).

u apo vrejtje dhe pyetje pr prmbajtjen. (P.sh. e paqart,

Te librat, pr t cilt duhet t jesh m i kujdesshm, mund t veprosh ksisoj: Vendos shnjues libri, ngjit skeda apo etza n vendin prkats; shkruaj komentarin tnd pr t.

46

T 14

Si shtrohen/formulohen pyetje t menura

Formulimi i pyetjeve t menura sht teknik, e cila mund t t shpjer fuqishm m tej n msim. Kujtoje proverbin Njeriu bhet i menur duke pyetur! Njeriu mund t shtroj pyetje pr nj tem (P.sh.: Si funksionoi ngrohja te romakt e vjetr?), apo pr nj tregim/nj libr (Pse sillet ksisoj personi kryesor?). Disa pyetje i shtrojm nj personi t caktuar (pr shembull prindrve apo msueses/it), ndrkaq pyetjeve t tjera prpiqemi tiu prgjigjemi personalisht.

T shtrosh gjithmon pyetje (t menura) pr nj tem sht e dobishme n aspekte t ndryshme: u

Ti e zgjon interesin tnd personal dhe merresh aktivisht me temn. Prmes ksaj mson shum m tepr, se sa kur thjesht konsumon n mnyr pasive. Pyetjet i tregojn partnerit tnd se ti interesohesh pr temn. Pyetjet t ndihmojn te prsritja e lnds dhe te prgatitja e nj provimi. T ndihmojn pr prpunimin aktiv t lnds dhe pr hyrjen thell n t.

u u

Teknika e t msuarit Brja e pyetjeve sht me vler n situata t ndryshme: u Te prsritja e nj lnde apo teme. Mbase e vren se dika e
ke t paqart dhe pr kt arsye duhet t bsh pyetje shtes. Apo e vren se t intereson dika m tepr nga tema, prandaj dshiron t shtrosh pyetje shtes.

u Te

prgatitja pr orn e ardhshme t msimit n nj lnd (nse ia nis me pyetje t menura, e zgjon dhe e shton respektin ndaj teje).

u Te prgatitja e nj provimi. u Te leximi i nj tregimi apo libri. Pyetje t mira pr t hyr n nj tem t re, jan, p.sh.: u u
ka di un deri tani pr kt tem? ka m intereson posarisht pr kt tem? (Apo: ka do t mund t ishte nj aspekt interesant pr kt tem?)

47

T 14

u u

lidhje ka kjo tem me jetn time dhe sa thell m prek mua (shpesh ekzistojn lidhje trheqse, nse shoshitet gjat!). Ku dhe si do t mund ta prdorja m von kt q jam duke e msuar n kt tem?

Pyetje t mira pr prsritjen e nj lnde apo t nj prmbajtjeje (pr shembull, para nj provimi) jan: u u u u u u
Cilat jan tri pikat m t rndsishme n kt tem? Si do t mund tia shpjegoja dikujt, q nuk ka fare njohuri, kto tri pika me fjal t thjeshta? Provoje kt! ka dija un m par pr kt tem; cilat jan gjrat m t rndsishme t cilat tash i msova pr her t par? Me ciln tem tjetr lidhet kjo tem dhe pse? ka m ka mbetur ende pa e kuptuar dhe si mund ta plotsoj kt boshllk? far pyetjeje do t mund t bnte msuesi apo msuesja pr kt tem? Mendoji tri pyetje t lehta, tri t mesme dhe tri t vshtira dhe shtroja dikujt n klasn tnde. (Kjo po ashtu sht nj kshill e mir pr ta prgatitur vet i dyti nj provim!)

Pyetje t mira gjat leximit t nj teksti (tekst shkencor-popullarizues, libr, tregim) jan, pr shembull: u u u u
Cila sht tema e ktij teksti dhe pr ka bhet fjal n t? far lloji i tekstit sht (prrall, tekst shkencor-popullarizues, tregim )? ka di un pr temn e ktij teksti? Pr tekstet shkencore-popullarizuese: ka do t dshiroja t dija apo t msoja t re pr kt tem? Nse do ta takoja autorin, far do ta pyesja?

48

T 15

Gjetja shpejt e shpejt e dikaje n fjalor apo n leksikon

Shum vepra referimi jan t ndrtuara sipas alfabetit. T till jan fjalort drejtshkrimor, fjalort dygjuhsor, leksikont, libri i numrave t telefonit, regjistrat etj. Kta libra jan shum t rndsishm pr ne, sepse prmbajn informata t rndsishme. Ne duhet ti prdorim patjetr. Mirpo, kt mund ta bjm vetm nse e njohim ABC-n prmendsh si dhe i zotrojm disa truke. Kush nuk i di kto, nuk mund ti prdor drejt kta libra dhe sht jasht loje. Ktu i gjen Rregullat m t rndsishme t lojs dhe shum kshilla t prdorimit sipas rendit alfabetik t veprave t referimit. Ushtroji m s miri s bashku me dik, sepse sht m dfryese!

1. Msoje ABC-n aq mir prmendsh sa t mund ta recitosh pa problem.

Kshilla pr ushtrime: Msoji shkronjat n grupe: abc ddhe, fggjh, ijkl, llmnnj, opqr, rrssht, thuvx xhyzzh. Kndoje nj kng q e di pr ABC-n ose sajoje nj vet! Punoje nj rrip t gjat me krejt ABC-n. Mbuloje me gisht nj shkronj pa e shikuar fare. Cila shkronj sht fshehur? Shkruaje do shkronj n nj sked t vogl. Prziej mir skedat. Trhiqi dy skeda dhe dallo shpejt e shpejt: Cila shkronj sht prpara n ABC? Bje kt shum shpesh. Punoje t njjtn me tri skeda; renditi sipas rendit n ABC. Merri skedat, trhiqe nj shkronj dhe dallo shpejt e shpejt: Gjendet kjo shkronj m afr llimit, mesit apo fundit t ABC-s? Merri skedat, trhiqe nj shkronj dhe thuaj shpejt: Cila shkronj ndodhet n ABC para ksaj shkronje dhe cila pas saj? Trhiqe nj sked dhe provo pastaj ta hapsh fjalorin prafrsisht aty ku gjenden fjalt me kt shkronj (pr shembull, B-fjalt m afr llimit, V-fjalt m afr fundit). Renditja e fjalve sipas alfabetit: Shkruaje nj list me kafsh, me bim apo me dika tjetr dhe renditi sipas alfabetit! Po ashtu mund ti renditsh sipas alfabetit edhe fjalt e fjalive t gazets apo t nj libri.

abc ddhe, fggjh, ijkl, llmnnj, o p q r, r r s s h t , t h u v x xhyzzh

49

T 15

2. Fjalort dhe veprat e tjera t referimit jan ndrtuar ksisoj:

T gjitha fjalt jan t renditura sipas alfabetit, duke lluar nga shkronjat e para (s pari i gjejm fjalt me A, pastaj fjalt me B etj.; abanoz bar cak ). Brenda shkronjs s par, fjalt jan renditur sipas shkronjs s dyt (te A-fjalt s pari gjenden ato me aa, pastaj ato me ab, pastaj ac, a, ad etj.: a abetare acar aik adres). Brenda shkronjs s dyt ato jan renditur sipas shkronjs s tret: abdikim abetare absolut abuzim etj. Brenda shkronjs s tret ato jan renditur sipas shkronjs s katrt etj. Kshilla pr ushtrime (m mir sht vet i dyti!): Puno lista me emra kafshsh, bimsh apo shtetesh t cilat t gjitha llojn me shkronjn e njjt (p.sh., Australia, Amerika, Austria, Anglia etj.). M pas, renditi me alfabet sipas shkronjave t dyta! Merr skeda t vogla dhe kopjo prej fjalorit fjal t cilat llojn me shkronja t njjta. Prziej skedat dhe pastaj renditi sipas shkronjave t dyta dhe t treta! Merreni fjalorin dhe shtroni t dyt s bashku pyetje t ktilla: Cila fjal vjen e para: msoj apo mtoj? dit apo drit? parakaloj apo parandaloj? Shkruaj dhjet fjal q t bien n mend. Krkoji n fjalor sa m shpejt q sht e mundshme. Mate kohn. Provo nj dit m von ta prmirsosh kohn tnde! Kjo mund t bhet m mir vet i dyti dhe t luhet si gar.

N fjalor, fjala krmill vjen para fjals lepur!

50

T 15

3. Prdori fjalt ballore!

Fjalt ballore jan fjalt q n shumicn e fjalorve qndrojn n pjesn e siprme t do faqeje apo faqeje t dysht. Ato t dftojn q, p.sh., n kt faqe (apo faqe t dysht) qndrojn fjalt prej msimdhns deri mtoj. N kt mnyr mund ta dallosh shpejt se a gjendet n kt faqe fjala jote e krkuar. Kshilla pr ushtrime: Shkruaj disa fjal. Pastaj krkoji n fjalor, duke shikuar posarisht n fjalt ballore. Shtroni t dyt s bashku pyetje t ktilla: Cilat jan fjalt ballore n faqen ku qndron fjala elefant? Ndrmjet cilave fjal ballore qndron fjala dfryes?

fjalt ballore

4. Po ashtu, kur krkon n fjalor, duhet ta dish edhe kt:

Ndonjher fjalt e prbra nuk i gjen fare n fjalor. Shiko ve e ve pr do fjal! (Shembull: Kur nuk e gjen dot babagjysh, ather shiko ndaras pr baba dhe gjysh!). Emrat n fjalor gjithnj qndrojn n njjs. Nse e krkon shumsin e nj emri (p.sh., libra), duhet ta shikosh njjsin (libra e gjen te libr). Foljet n fjalor (n gjuhn shqipe) gjithnj qndrojn n veten e par njjs t mnyrs dftore. Nse e krkon nj folje n nj form t caktuar (p.sh. ai sheh), n fjalor duhet ta krkosh n veten e par njjs t mnyrs dftore (ai sheh e gjen te forma shoh).

51

T 16

Orientimi n libra

Librat (para s gjithash librat e trash) ndonjher mund t shkaktojn pothuajse edhe frik. Si t orientohem ktu? thuhet ose pastaj: Jo, smund ta lexoj dot gjith kt! Megjithat librat (po ashtu t trasht) jan sajime t mrekullueshme dhe, pavarsisht nga interneti dhe televizioni, po ashtu tepr t rndsishm kur duhet t gjejm informata pr nj tem (librat shkencor-popullarizues, veprat e referimit), kur duam t zbavitemi, t shprqendrohemi apo t lodhemi (romanet, tregimet, prrallat etj.). Sa m shum t jet i lidhur njeriu me librat, aq m shpejt i kupton ata. Pra, shko gjithmon n bibliotek dhe huazo libra! T orientohesh n nj libr po ashtu nuk sht fare e vshtir. Duhet t kesh parasysh pikat vijuese dhe shum shpejt do t kesh nj pasqyr krejt tjetr!

u Shikimi i kujdesshm i pasqyrs s prmbajtjes.

Kjo vlen posarisht pr librin shkencor-popullarizues. Pasi t ket krkuar n pasqyrn e prmbajtjes, njeriu mund t orientohet n at q dshiron t dij. Pasi ta kemi gjetur, na duhet pr ta lexuar tejetej vetm kapitulli prkats e jo i tr libri!

52

T 16

Shiko nse libri ka prapa nj regjistr. u Shum libra shkencor-popullarizues kan n pjesn e pasme nj regjistr t renditur sipas alfabetit. Aty i gjen pa problem vendet dhe faqet pr temn q t intereson. Patjetr shiko a ka libri nj regjistr t till. Me kt kursen shum koh.

Leximi i tekstit t pasm. u Te shumica e librave, n kopertinn e pasme, qndron ajo pr t ciln bhet fjal n vet librin. Prmes ksaj, mund ta kesh nj pasqyr t prgjithshme, pa u detyruar t lexosh shum. Kjo sht shum praktike.

u Leximi i tekstit n kllapa apo/ose t prshkrimit t shkurtr n faqen e par apo t dyt t brendshme.
N brendi t shumics s librave, t cilt kan kopertina, gjendet ajo pr t ciln itet n to. Te shum libra t tjer, n faqen e par apo t dyt t brendshme, e gjen nj rezyme dhe mbase edhe t dhnat pr autorin/autoren. Lexoji kto tekste patjetr. Prmes ksaj, pa nj mund t madh, e siguron nj pasqyr t mir.

u Leximi i hyrjes apo parathnies.

Disa libra kan parathnie apo hyrje, ku sht prmbledhur dendur ajo q pritet nga to. Nse libri ka hyrje apo parathnie, gjithsesi ia vlen q kto faqe t shikohen me kujdes. Ato t ofrojn nj prshtypje t mir, kshtu q mund t vendosesh nse dshiron vrtet ta lexosh kt libr.

53

T 17

Si mund t gjesh shpejt informata n internet dhe gjetiu

Nse dshiron t sigurosh informata pr nj tem (p.sh. pr nj referat apo pr interesa private), ekzistojn mundsi t ndryshme: Pyes ekspertt/et u Nj zgjidhje shum e mir sht nse e njeh dik q ka njohuri pr kt tem. Ather ky person mund ti sqaroj t gjitha pyetjet e mundshme dhe t t ndihmoj m tej. Pra, mendoje mir nse mund ta gjesh dhe ta pyessh dik (ndoshta prindrit apo msuesi/ja mund t ta jepnin nj kshill). Mbase s pari duhet t shkruash nj letr ose E-mail apo t telefonosh pr t organizuar nj takim.

u Informatat nga librat dhe bibliotekat

Ka qindra vjet q librat jan pothuajse burimet m t rndsishme t informatave. Pra, pr do tem do t gjesh dika nse ke n afrsi nj bibliotek apo nj librari. Njeriu i gjen informatat 1.) n librat shkencor-popullarizues (p.sh. pr kafsht, profesionet etj ....) 2.) n leksikone apo n vepra t tjera referimi dhe 3.) n revista. Patjetr prdori kto burime t rndsishme. sht e rndsishme ta kuptosh se si duhet krkuar n bibliotek. Me siguri bibliotekistja t shpjegon funksionimin dhe t ndihmon. Se a ekziston nj libr apo nj artikull pr temn tnde, kt po ashtu mund ta gjesh n internet (shih m posht).

54

T 17

Informata nga interneti u

Nse ke kompjuter me internet, ky sht burim shum i mir i informatave. M s thjeshti vazhdo ksisoj: Zgjidhe nj makin t mir krkuese, p.sh. Google (krko n: www.google.com). Jep nj shkurtes sa m t sakt t mundshme (m mir: dy apo m shum shkurtesa) pr temn tnde (p.sh.mesjeta, ushqimi nse dshiron t dish dika pr ushqimin n mesjet; ose luani, fabulat, nse krkon fabula me luan). Kryesisht fiton pastaj nj zgjedhje t madhe t web-faqeve. Shiko n mos sht ndonjra nga Wikipedia. Wikipedia sht nj leksikon i mir n internet dhe ekziston n shum gjuh (mund t japsh www.wikipedia.org dhe pastaj sipr n t djatht n fushn e krkimit jep shkurtesn). N shum gjuh ekzistojn po ashtu faqe speciale pr fmij dhe t rinj (gjermanisht, p.sh., www.blinde-kuh.de, www. helles-koepfchen.de apo prmbledhja www.kinderonline.ch); n gjuhn shqipe mund ti shikosh faqet vijuese, edhepse nuk jan veanrisht pr fmij: http://www.mjellma.net/revistamjellma, http://www.shqiperia.com, http://www.zeriyt.com. Burim i mir jan po ashtu edhe arkivat e gazetave t mdha, ku zakonisht artikujt kushtojn pak para. Falas jan artikujt n arkivin e nxnsve/eve www.fundus.org. Ai q di nj gjuh tjetr, po ashtu patjetr duhet t krkoj n kt gjuh. Shpeshher kjo t sjell rezultate shum interesante. Shpeshher njeriu, n shum informacione, mund ta harroj vetveten. Ky sht nj rrezik. Pra, krko me mend dhe saktsisht se cilat faqe (tekste, fotogra, audiofajle) mund t i shrbejn dika mirlli qllimit tnd. Shtypi vetm ato. Prej internetit po ashtu mund t shkarkosh edhe libra pr temn tnde. Pr kt duhet ta japsh ose emrin e tems tnde dhe shkurtesn libra (shembull: Jeta n lashtsi, librat), ose e shfrytzon kataloget e librave online (gjermanisht p.sh. www.books.ch apo www.buchhandel.de; pr gjuhn shqipe mund t shikosh n www.shtepiaelibrit.com/ blog/kush-jemi, www.gjuhashqipe.com ose www.portalialbanologjik.net). N internet, po ashtu, ndodhin edhe shum keqprdorime. Kujdes nga pikat vijuese: Mos ia kumto askujt emrin tnd, adresn tnde apo E-mailin. Po ashtu kujdes nga takimet. Mos porosit asgj pa plqimin e prindrve tuaj. Mos kliko n vegza/linke q t duken t uditshme. N raste t dysh imta krkoje ndihmn e prindrve tuaj apo t msueses/it.
55

T 18

Njohja dhe prdorimi i llojeve t ndryshme t t lexuarit

Nse ti lexon, nuk lexon gjithmon n t njjtn mnyr. Varsisht prej tekstit dhe situats, njeriu lexon ndryshe. Dallohen mnyrat e t lexuarit n vijim:

leximi uturimthi apo diagonal, prmes t cilit e krijon nj ide dhe prcakton saktsisht se ka dshiron t lexosh pastaj, Shembull: Leximi uturimthi i nj gazete. Shpesh shikohet vetm titulli apo mestitulli dhe vetm disa artikuj t veant lexohen krejt. Ngjashm veprohet edhe me prospektet. Si funksion kjo me librat, shih n gT16 Orientimi n libra.

Kshill llojet e leximit!

Provoji

njher qllimshm t katr

u leximi zbavits, ku nuk sht e thn doemos t kuptohet do detaj, Shembull: leximi i nj tregimi zbavits apo nj komedie pr tu zbavitur. Tekste t tilla mund t lexohen mir edhe duke qen i shtrir n dysheme apo n shtrat.
u leximi q i referohet nj qllimi t caktuar apo leximi krkues, Shembull: Krkimi i nj informate n planin e udhtimit, n leksikon apo n fjalor (krahaso po ashtu gT15 Gjetja shpejt e shpejt e dikaje n fjalor apo n leksikon). leximi krejtsisht i prpikt Shembull: Nj tekst shkencor-popullarizues apo nj llogaritje tekstore, q t kuptohet plotsisht n prmbajtjen e tij/saj, duhet t lexohet tejetej dhe saktsisht. Kjo bhet m s miri duke qen i prqendruar n tryezn e puns, aty ku ka mundsi t mbahen edhe shnime pr tekstin. Nj metod t mir pr kt e gjen n gT19 Teknika e t lexuarit n 10 hapa.

- Shetoje uturimthi nj
gazet apo nj prospekt pr nj informat t caktuar.

- Shtriju n shtrat me nj
tekst zbavits dhe prpije. vshtira.

- Krkoji n fjalor tri fjal t - Lexoje krejt n mnyr t

prpikt n tryezn e puns nj tekst nga nj libr shkollor dhe mbaj shnime pr t. I vren ndryshimet? Prdori me mend dhe qllimshm t katr llojet e leximit!

E rndsishme sht q ti e di se ekzistojn lloje t ndryshme t t lexuarit. Dhe, edhe m e rndsishme sht q ti e bn kt si profesionistet e vrtet: Para leximit t nj teksti, shoshite mir n mendje se cili lloj i leximit sht mirlli i prshtatshm.

56

T 19

Teknika e t lexuarit n 5 hapa pr t kuptuarit e sakt t tekstit

Nse vrtet duhet apo dshiron ta kuptosh me themel nj tekst (sepse ai i prket, pr shembull, lnds s provimit ose t intereson shum), ather t ndihmon shklqyeshm teknika e t lexuarit n 5 hapa. Ajo sht e prshtatshme posarisht pr tekstet shkencore-popullarizuese (p.sh., nga dituria pr natyrn). Ajo, megjithat, mund t prdoret po ashtu edhe te tekstet letrare (tregimi, romani). Kjo teknik funksionon sipas ktyre hapave:

1. Lexoje uturimthi tekstin dhe krijo nj ide pr t

Qllimi sht q t kesh nj ide n vija t trasha pr tekstin. Prandaj, lexoji titullin dhe t gjith mestitujt, shikoji ilustrimet, shikoji t gjith kapitujt ve e ve. Te librat: Lexoji rezymet prapa n kopertin apo n faqen e par a t dyt t brendshme, lexoje pasqyrn e prmbajtjes, lexoje tejetej parathnien apo hyrjen (shih po ashtu gT16 Orientimi n libra).

2. Shtro pyetje pr tekstin

ka do t dshiroje t dije pr tekstin dhe ka t intereson? ka di tashm dhe ka do t dshiroje t dije m thell pr t? Shkruaji n nj et pyetjet e tua dhe l vend pr pyetje t tjera.

3. Lexoje tash tekstin saktsisht tejetej

Lexoje i prqendruar tekstin tejetej. Te tekstet apo librat m t gjat, ndaje at n pjes m t vogla, t cilat ti mund ti zotrosh (ndarje, faqe, kapitull). Pas do pjese merre etpyetjen e hapit 2 dhe shoshite mir se ka mund t prgjigjesh tash. Mbase, shnoji edhe pyetjet shtes q ta kan trhequr vmendjen gjat leximit. Te tekstet e gjata mund ti shenjosh t rndsishmet, ashtu si sht prshkruar n hapin 4b.

57

T 19

4. Shenjo t rndsishmen, prgjigju pyetjeve, rezymeje/prmblidhe tekstin

a) Kur ta kesh prfunduar s lexuari tekstin, shikoji pyetjet e tua t hapave 2 dhe 3 dhe, nse sht e mundshme, prgjigju. b) Shenjoje do gj t rndsishme n tekst (nnvizoje, shenjoje me laps vezullues, nnvizoje rreshtin). Eventualisht mbaj shnime ansore. Te librat, n t cilat nuk mund t shkruash, prdore lapsin apo vre nj sked aty. Pr kt shih po ashtu gT13 Shenijimi i t rndsishmes n tekst; mbajtja e shnimeve ansore. c) Hartoje nj rezyme t tekstit me fjalt e tua. Kjo t ndihmon ta shoshitsh n mendje edhe nj her saktsisht krejt prmbajtjen. Shih pr kt gT12 Si mund t bsh rezyme t mira.

5. Prsrite prmbajtjen
Nj apo dy dit m von: Shikoje edhe njher tekstin me shenjime nga hapi 4. Provoje q ta riprodhosh prmbajtjen n kok apo n letr sa m shum q t jet e mundshme. Kontrolloje prmes tekstit origjinal se a ke harruar dika.

Kur ke vetm pak koh...

mund t prdorsh nj form t shkurtr t ksaj metode, me t ciln, natyrisht, mson dika m pak me themel. 1. 2. 3. Lexoje uturimthi tekstin dhe krijoje nj ide Krejtsisht njjt si m sipr; lexoje aty! Shtro pyetje pr tekstin Krejtsisht njjt si m sipr; lexoje aty! Lexoje tekstin tejetej n themel Tekstin e gjat ndaje n pjes. Pas do pjese (ndarje, kapitull) bje nj pauz dhe prsrite n mendje prmbajtjen. Prgjigju pyetjeve t tua, prsrite tekstin n mendje Prgjigju pyetjeve nga hapi 2. N fund, prsrite edhe nj her n mendje tekstin e plot. M s miri, kt bje s paku dy her: Menjher pas leximit dhe dy dit m von.

4.

58

T 20

Gjetja e ideve pr t shkruar

Sigurisht e njeh kt situat: Duhet ta shkruash nj tekst (pr shembull nj hartim, nj raport apo nj referat) dhe absolutisht nuk ke asnj ide! Kshillat dhe teknikat msimore n vijim t ndihmojn ti kaprcesh amullit e mendimeve!

1. Shtendosu! Merr frym thell, hapu gjer e gjat dhe lirohu nga presioni! Nse tekstin duhet ta shkruash n shkoll, mos lejo t shprqendrohesh apo ta humbassh sigurin nga t tjert, por mbylli syt dhe dgjoje frymmarrjen tnde! Nse tekstin duhet ta shkruash n shtpi, mos prit deri n astin e fundit, por prvishju puns mjaftueshm hert. Pi dika, shtendosu dhe vazhdo me hapin 2.

2. Zgjidh njrn prej ktyre metodave pr t gjetur ide:

a) Metoda kllaster Kjo metod i hap udh fantazis dhe parafytyrimeve t tua. Ajo t ndihmon pr mbledhjen e ideve dhe pr gjetjen e nj rrjedhe t veprimit. Nj prshkrim t prpikt e gjen te gT9 Kllasteri. b) Metoda majnd-mep Kjo metod sht e prshtatshme para s gjithash nse duhet ta prpilosh nj referat apo nj tekst special referimi, ku struktura dhe ndrtimi jan t rndsishme prej llimit. Nj prshkrim t sakt e gjen te gT10 Mind-Map. c) Metoda me skeda Prej rreth 20 et t vogla dhe vri prpara. Mbylli syt dhe prit derisa t t bjer ndrmend ndonj mendim pr temn tnde. Shkruaje n nj et/sked. do ide vihet n skedn e vet. Mbase t duhet t pressh pakz apo t sorollatesh npr dhom derisa t t bien ndrmend mjaft ide. Nse i ke 1012 skeda, shiko cilat prputhen dhe do t mund t jepnin nj tekst. Zhvendosi skedat dhe plotsoji me skeda t tjera derisa prafrsisht mund ta parafytyrosh tekstin!

Se si mund t punohet m tej me tekstin, e mson te gT21 Planikimi, shkrimi dhe prpunimi i nj teksti hap pas hapi!

59

T 21

Planikimi, shkrimi dhe prpunimi i nj teksti hap pas hapi

Detyra pr t shkruar nj tekst (p.sh. nj hartim apo nj raport) prbhet n t vrtet prej gjasht hapave t puns. Nse i njeh kta hapa dhe vazhdon sipas rendit t tyre, edhe puna do t jet m e tejdukshme, m e planikueshme dhe m pak e frikshme! Kujdes: Pr referatet m t mdha puna sht paksa m e komplikuar. Se si e zgjidh kt detyr t tregon gT24 Prgatitja dhe mbajtja e nj referati. Kshillat dhe teknikat n vijim t ndihmojn pr hapat e veant.

1. Gjej ide t mira pr temat e tua!

Pr kt detyr t ndihmojn teknikat e t msuarit gT20 Gjetja e ideve pr shkrim, gT9 kllasteri dhe gT10 majnd-mepi. Lexoji prsri dhe shenoji idet e tua!

2. Shoshite mir ndrtimin e tekstit tnd dhe strukturoji idet!

Shumica e teksteve jan strukturuar n pjest vijuese: hyrja/ llimi pjesa kryesore pjesa prfundimtare. Pr kt arsye sht e dobishme kshilla n vazhdim: Merre nj et A4 dhe ndaje n tri fusha. E siprmja dhe e poshtmja t jen m t ngushta, kurse e mesmja m e gjer. N fushn e siprme shkruaj Hyrje, n t mesmen Pjesa kryesore, kurse n t poshtmen Pjesa prfundimtare. Shikoji tash idet dhe shnimet e tua nga hapi 1 (cilndo qoft; kllasterin, majnd-mepin, skedat). Mendoje mir se ciln ide mund ta prdorsh pr tekstin tnd dhe cils prej tri pjesve ajo do ti prkiste. Shkruaji idet dhe shnimet n tri fusha. Plotsoji ato, nse sht e nevojshme, deri sa t kesh bashkuar nj ndrtim t kuptimt t tekstit tnd!
hyrja/llimi

pjesa kryesore

pjesa prfundimtare

3. Shkruaje versionin e par (projektin/skicn) t tekstit tnd!

N versionin e par ende nuk duhet ti kushtosh vmendje speciale drejtshkrimit dhe fjalive t bukura. M e rndsishmja sht rrjedha e arritur dhe teksti t qndroj disi.

60

T 21

4. Gjeje nj titull trheqs pr tekstin tnd!

Mendo pr kt: titulli duhet ti interesoj dgjuesit apo lexuesit tuaj. A ia doli maces s vogl ta shptonte kokn? tingllon, p.sh., shum m trheqse se Rrmi pr macen.

5. Prpunoje skicn/projektin tnd!

M s mir sht q kjo t bhet vet i dyti apo n grupe t vogla (kjo quhet konferenc e shkrimit) me hapat vijues: Lexoju t tjerve m par projektin tnd (t gjith tekstin prnjher). Diskutoni nse nuk sht kuptuar mir dika. Nnvizoji kto vende. Diskutoni se a do t mund t bhej ndrtimi m trheqs, m njoftues dhe m i qart. Mbaj shnime pr kt. Lexoje tash projektin fjali pr fjali. Diskutoje fjali pr fjali nse do t mund t bhej m mir (fjal m t qarta, fjali m t thjeshta, stil m i bukur ). Shiko po ashtu edhe drejtshkrimin: Kan filluar fjalit me t madhe, ka gabime t tjera? Rastet e dyshimta mund ti sqaroni me fjalor. Si t gjendet aty dika shpejt, e mson n gT15 Gjetja shpejt e shpejt e dikaje n fjalor apo n leksikon. Shiko pastaj edhe gT22 Kontrollimi i drejtshkrimit; atje gjendet do gj lidhur me prpunimin e tekstit. Nse prpunimin e bn vetm, ather se pari lexoje tekstin edhe njher tejetej dhe prpiqu t paramendosh se a do t mund ta kuptonte dikush tjetr t trin. Shoshite mir se a do t mund t prmirsoje edhe dika n ndrtim. Dhe, m n fund, kontrolloje drejtshkrimin. Pr kt t ndihmon fjalori dhe gT22 Kontrollimi i drejtshkrimit. Mbase mund ta lexoj projektin tnd po ashtu edhe msuesi a msuesja jote, i cili/e cila gjithashtu mund t t jap shtysa dhe ide pr prpunim.

6. Formoje tash versionin prfundimtar e tekstit tnd!

Kjo bhet n varsi nga teksti dhe publiku ose n nj et n nj etore me vizatime dhe stolisur me ngjyra n nj et t madhe apo poster ose e br me kompjuter. Sidoqoft, prpiqu gjithmon q teksti yt t jet atraktiv/trheqs pr t tjert edhe pr sa i prket forms dhe dukjes s tij t jashtme!

61

T 22

Kontrollimi i drejtshkrimit

Kur sht e rndsishme t kontrollohet drejtshkrimi?

1. Nse e shkruan nj tekst dhe nuk je i sigurt se si shkruhet nj fjal e caktuar.

2.

Nse e prpunon nj tekst dhe lidhur me t natyrisht e kontrollon edhe drejtshkrimin.

Posarisht sht me rndsi drejtshkrimi korrekt te t gjitha tekstet t cilat do t lexohen prej njerzve t tjer. sht m pak e rndsishme te shnimet t cilat i bn vetm pr vete. Megjithat, m s miri msohesh ta kesh parasysh drejtshkrimin korrekt edhe n kto situata private.

Si ia bn m tej m s miri pr ta kontrolluar drejtshkrimin?

a) Nse je i pasigurt n nj fjal t vetme:

Shoshite mir se a ekziston ndonj rregull pr problemin tnd. Fjalit ose emrat e prvem, pr shembull, gjithmon nisin me nj shkronj t madhe. Prapseprap, pr shum fjal t veanta nuk ekziston asnj rregull. Shiko n fjalor. Si orientohet njeriu n fjalor sht prshkruar saktsisht n gT15 Gjetja shpejt e shpejt e dikaje n fjalor apo n leksikon. Nse nuk e gjen dot fjaln, shkruaje n variante t ndryshme dhe shikoje cili variant t duket m i prshtatshmi. Nse ke kompjuter dhe internet, shpesh mund ta gjesh fjaln n internet. Krko, p.sh., n Google n Drejtshkrimi apo Fjalor-online. Nse nuk ke fjalor n dor, duhet ta pyessh dik. Nse sht fjala pr nj fjal shum t shpesht, mund t shetosh po ashtu n libra apo revista dhe ta krkosh; mbase e gjen atje. Por, t shumtn, kjo sht shum e lodhshme dhe nuk ia vlen.

62

T 22

b) Nse dshiron q n fund ta kontrollosh edhe nj her trsisht tekstin:

Bj nj list kontrolli me rregullat m t rndsishme. Kontrollo fjal pr fjal a i ke respektuar t gjitha rregullat n tekstin tnd. Listn e kontrollit mund ta prdorsh gjithmon prsri; natyrisht kt po ashtu edhe mund ta plotsosh. sht mir nse rregullat i shkruan njsoj si pyetjet. Shembull: I kam shkruar t gjitha fillimet e fjalive me shkronj t ma- dhe? I kam shkruar me shkronj t madhe emrat e prvem t personave, shteteve etj.? A kam vn nj presje te numrimet (molla, dardha, lajthi)? Nse e ke shkruar tekstin n kompjuter, mund ta prdorsh programin e verikimit t drejtshkrimit. Ai ta trheq vmendjen pr fjalt e shkruara gabimisht dhe t propozon variantet korrekte. Prapseprap, disa gabime nuk i njeh as programi.

Kshill

Dhe, ja edhe

nj kshill n fund: Sa m i sigurt t jesh n drejtshkrim, aq m pak koh humb me prpunimin-shkrimin e drejt. Si mund ta trajnosh dhe ta prmirsosh qndrueshm drejtshkrimin tnd, e mson n

gT23 Trajnimi i drejtshkrimit!

63

T 23

Trajnimi i drejtshkrimit

Drejtshkrimi msohet ngjashm si sport apo si instrument domethn me trajnime t rregullta dhe intensive. Prgjithsisht ky trajnim nuk duhet t jet nj stres, por njkohsisht nuk duhet t harrohet n asnj rast.

Nse dshiron ta prmirsosh drejtshkrimin, ekzistojn dy mundsi:

1. Pyete msuesin apo msuesen tnde se cilat fjal duhet trajnuar. Mbase ai/ajo mund t t jap nj list t fjalve m t shpeshta apo dika t ngjashme. Bje trajnimin me kt list. 2. Merri prpara 58 tekstet e fundit, t cilat i ka korrigjuar msuesi apo msuesja. Bje nj list prej t gjitha fjalve te t cilat ke gabuar. Kujdesu q fjalt t jen shkruar drejt n kt list. Bje trajnimin vetm me kt list.

Natyrisht m s miri sht kur ke dik me t cilin trajnohesh.

Ai apo ajo duhet t t diktoj do dit nj pjes t fjalve t tua t vshtira. E rndsishme sht q: kjo t ndodh vrtet do dit (dhe kjo pr nj koh/periudh m t gjat!), q trajnimi mos t zgjas m tepr se nj erek ore dhe q t njjtat fjal t prsriten disa her (pra, jo do dit fjal t reja!). Megjithat, ti mund t trajnohesh mir edhe vet, pa ndihmn e huaj. Si bhet kjo, mund ta lexosh n faqet vijuese t ksaj etoreje:

u gT5 T ushtruarit me efektivitet (Ndaje lndn n pjes/

porcione prej 510 fjalve; trajnohu do dit nj apo dy her 1015 minuta; prsrite pjesn e njjt disa dit rresht n mnyr q vrtet ta mbash n mend).

u gT6 Dy programe ndihmtare: Lexoje aty si mund t ushtrosh me nj et apo me nj pajisje incizimi (pajisje MP-3 etj.)! Para s gjithash sht shum e mir teknika me pajisjen e incizimit, me t ciln ti mund ti diktosh vetes fjalt.

u gT7 Edhe m tepr kshilla dhe teknika t ushtrimit: Lexoji tejetej para s gjithash pikat 1, 2 dhe 4. Kto kshilla jan shum t dobishme po ashtu pr drejtshkrimin.

64

T 23

u gT8

Puna me kartotek msimore. Kartoteka msimore sht nj mjet i mir i trajnimit para s gjithash pr rregullat. Shkruaje prpara n kartel apo n sked pyetjen, kurse prapa prgjigjen. Shembull: Shkruhen emrat e shteteve me shkronj t madhe apo me t vogl?.

Nse ke kompjuter, ather mbase n drejtshkrim mund t trajnohesh me nj program kompjuteri. Programe t tilla (softvere) mund t blihen apo t gjenden n internet. Megjithat, shum nga kto programe jan m pak t mira se sa kshillat q ti dham m lart. Pra, patjetr kshillohu, pr shembull, me msuesin apo msuesen tnd/e.

65

T 24

Prgatitja dhe mbajtja e nj referati

Nse duhet ta mbash nj referat apo prezantim (pr nj tem t caktuar, pr nj libr ), kjo me siguri sht nj detyr e madhe. Por mund ta prballosh mir, nse i merr parasysh kshillat n vijim:

1. Zgjedhja e tems
Nse mund ta zgjedhsh temn vet, ather mendohu saktsisht: cila tem apo cili aspekt i tems/cila pikpamje t intereson? a ke paranjohuri mbi t ciln mund ta ndrtosh referatin (kshtu q nuk duhet ta prpunosh nga e para t trin)? pr ciln tem i njeh njerzit, librat apo burimet e tjera t informatave, q do t mund t t ndihmonin m tej?
Hapsira pr shnimet (ka ke br kt dit)

2. Planikimi i puns: brja e nj plani t puns

Detyra jote duhet t planikohet mir dhe t ndahet n hapa apo pjes. S pari sht e rndsishme t llosh hert dhe t kesh koh t mjaftueshme. Bje planin e puns pr dy deri 3 jav me etapat n vijim: a) koncepti, prcaktimi i nntemave (12 dit) b) krkimi i informatave (35 dit) c) shkrimi i referatit (projekt/skic) (24 dit) d) prpunimi i referatit (23 dit) e) ushtrimi i referatit me goj (2 dit) Paraqite kt plan t puns n form t tabels n nj et t formatit A4. do dit mbaj shnime shkurt se ka ke punuar.

3. Koncepti: Prcaktimi i pjesve t tems/i nntemave dhe t ndrtimit Mendoje mir dhe shnoje far pjessh duhet t ket referati yt. Sigurisht n llim duhet t japsh nj hyrje t shkurtr pr temn apo nj ide paraprake. N pjesn e madhe t mesme vazhdo me radh me nntemat apo pjest e tems. Mendoje mir se cilat do t mund t ishin nntemat. N fund duhet t bsh nj rezyme ose t formulosh disa mendime apo shoshitje personale pr temn.

66

T 24

Ruaje konceptin n nj et. Pr llimin, fundin dhe do pjes t tems bji gati pastaj nga nj et t zbrazt (shkruaje lart titullin, p.sh., Hyrja). N kohn vijuese, n kto et i shnon t gjitha ato q t kan rn ndr mend pr pjest e veanta t referatit.

koncepti

hyrja

pjesa kryesore me nntema

prmbledhja

4. Krkimi i informatave: Prmbledhja e fakteve/ sendeve q duhet ti dish

Shfrytzo ca dit q ti prmbledhsh t gjitha informatat pr temn tnde si dhe pr nntemat e ndryshme. Si mund ta bsh kt, qndron n gT17 Si mund t gjesh shpejt informata. Mos harro q prve tekstit t folur, edhe fotogra, pjes nga nj intervist apo objekte q mund ti tregosh mund t jen elemente interesante t nj referati. Mbaj shnime q mos ti harrosh gjrat e lexuara apo t dgjuara. Nse sht e domosdoshme, ndryshoje konceptin apo listn e pjesve t tems e br n hapin 3.

5. Shkrimi i referatit
Shkruaje versionin e par t referatit tnd. Mendo pr kohn q e ke n dispozicion! Shnoje po ashtu se ku dhe ka dshiron t tregosh (fotogra, objekte, dika nga kompjuteri) dhe mbase ku dshiron ta prfshish publikun. M n fund, lexoje me z tekstin tnd dhe shikoje orn. A je prafrsisht brenda kohs q e ke n dispozicion.

67

T 24

6. Prpunimi i referatit
Nse sht e mundshme, lexoja referatin tnd dikujt. Ajo apo ai duhet t t thot se ka ishte mir, ka e pakuptueshme dhe ka paksa e mrzitshme. Shikoje tash referatin tnd pjes pas pjese dhe prpunoje. Shkruaje nj version prfundimtar t lexueshm mir. Si prpunohet nj tekst, mund ta lexosh n gT21 Planikimi i nj teksti; pika 5. Ki parasysh posarisht pikat n vijim: Shiko a ke hyrje/llim trheqs! Shembull: nj pyetje interesante, nj prjetim personal, nj fotogra befasuese .... Ki kujdes nj klasikim t qart. N llim, informoji dgjuesit pr ndrtimin e referatit tnd. Njofto para do pjese t re t tems se pr ka do t assh n vazhdim. Nse n referatin tnd paraqiten fjal profesionale apo koncepte t vshtira, shpjegoji ato n mnyr t kuptueshme! Mundohu ta prdorsh nj gjuh t thjesht dhe t qart. Prdor fotogra, folie, nj pllakat, dokumente me z apo mediume t tjera, n mnyr q referati yt t jet i ndrtuar sa m gjall dhe sa m konkret. Nse ke n dispozicion nj kompjuter me projektor (Beamer), ather mund ta bsh nj prezantim n PowerPoint. Natyrisht kt s pari duhet ta ushtrosh. Po ashtu mos harro q para llimit t kontrollosh se a funksionon do gj! Shiko po ashtu a sht trheqs fundi i referatit. Shembull: prfundoje me nj pyetje drejtuar dgjuesve; prmblidh n fund m t rndsishmen; thua shkurt se ka t ka plqyer posarisht n punn tnde me referatin. Po ashtu pr do tem duhet t prmendsh se nga i ke siguruar informatat e tua (nga cilt libra, prej ku nga interneti etj.). Shoshite po ashtu nse dshiron t prgatitsh disa pyetje pr nj diskutim prfundimtar, nse dshiron t bsh pr referatin nj et pune apo nj kuiz me pyetje, nse dshiron t bsh nj et me informatat m t rndsishme (si rezyme) pr bashknxnsit/et.

68

T 24

7. Ushtrimi i referatit me goj

Mbaje tash nj her referatin ashtu si do ta mbash n shkoll (me t gjitha fotograt, mediumet etj.). Sa m lirshm q et, aq m mir. Posarisht sht mir nse t dgjon dikush gjat ushtrimit. Ai apo ajo mund t t thot, pr shembull, nse po et tepr shpejt apo ngadal apo dika tjetr q bie n sy. Respekto kto masa gjat ushtrimit: 1. N llim lexoje tekstin prej ets. Megjithat, q tash prpiqu q ndonjher ta ngresh shikimin prej ets dhe ti shikosh dgjuesit (Si publik mund ti vendossh para vetes ariun tnd me push apo nj fotogra!). 2. Pastaj shenjoji n tekst vendet posarisht t rndsishme dhe mundohu q vetm ndonjher t shikosh n et. Vshtro prndryshe n publik. 3. Referatin mundohu ta mbash krejtsisht i lir. Q mos t harrosh dika, mund t bsh gati kartela t vogla apo skeda n t cilat qndrojn shnimet m t rndsishme pr do pjes t tems.

jo kshtu (gabimisht)!

korrekt! (drejt)!

ka nuk duhet t ndodh: Mos fol me z tepr t ult apo tepr shpejt. Mos u bj i mrzitshm duke folur n mnyr monotone. Mos nxito gjat leximit t tekstit duke mos br asnj pushim. Mos qndro i ngurt dhe si i ngrir para klass duke mos lvizur fare. Mbaje kontaktin me sy me publikun tnd. M s miri sht ta lutsh dik q t t vzhgoj dhe t t thot se ka ishte mir e ka nuk ishte.

Kshill

Dhe ja nj

kshill e fundit: Para se ta mbash nj referat n shkoll, kontrollo

- a i ke t gjitha aty, - a funksionon teknika

(n rast se e prdor kompjuterin dhe

projektorin).

69

T 25

Prgatitja e provimeve. Kshilla dhe teknika

Ta prgatitsh veten pr nj provim apo nj test nuk sht aq vshtir. Vetm duhet ta dish si. Pr kt, shum teknika dhe kshilla qndrojn te hapat H1H10 dhe te teknikat e t msuarit T1T24. Ktu i prmbledhim m t rndsishmet dhe po t japim udhzime shtes. Nse ishe i vmendshm n shkoll dhe i ke ndjekur kshillat tona, me siguri do t jesh me fat!

Para provimit u
Planikoje mir punn tnde. N asnj rast mos llo me prgatitjet vetm n mbrmjen para provimit! Te provimet m t rndsishme hartoje nj plan t puns pr katr ose pes dit. Ja nj shembull: Dita 1: Krijo nj mbivshtrim se ka saktsisht duhet t msosh. Shikoji nj her me kujdes t gjitha. Mendoje mir n cilat tri pjes dshiron ta ndash lndn. Nse dika t sht ende e paqart, sqaroje kt n shkoll. Ditt 2, 3, 4: Mso do dit nj pjes me themel. Dy pjest e tjera shikoji shkurt. Pr t msuar me themel, shih m posht! Dita 5: Prsriti t gjitha edhe njher me themel. Shko n shtrat hert, n mnyr q ditn e provimit t jesh i lodhur.

N etoren e menur t msimit gjen shum kshilla pr msim, ushtrim dhe prsritje. Shikoji edhe njher dhe zgjidhi ato q i prshtaten lnds tnde! Kshilla pr planifikimin e puns: shih g hapat H6 dhe H7. Pr t punuar vet (pauzat, prqendrimi etj.): g hapat H8 dhe H9. Kshilla/teknika pr prsritjen e lnds: shih gT1 T4. Kshilla/teknika pr ushtrime dhe trajnime: shih gT5 T8. Kshilla/teknika si duhen br shnimet dhe rezymet dhe si shtrohen pyetjet: shih gT11 T14.

Shpeshher, msimi vet i dyti sht nj ndihm e mir. Ju mund ta pyetni dhe ta ndihmoni njri-tjetrin. Mendoje mir se me k nga klasa do t mund t msonit bashkrisht. Mundohu q dikujt tjetr tia shpjegosh lndn. Duke br kt, do t vresh shpejt nse ka dika q nuk e ke krejtsisht t qart dhe duhet ta thellohesh edhe m tej.

70

T 25

Shum gjra nguliten n kujtes posarisht mir nse i prsrisim edhe nj her drejtprsdrejti para se t em. Prdore kt truk! Vetshtendosja, te msimi n shtpi dhe gjat prgatitjes s nj provimi, t bn mir. Kjo vlen posarisht nse je i stresuar. Ktu i ke disa ushtrime (shih po ashtu te g hapat H8 dhe H9): Mbylli pr nj minut syt dhe prqendrohu vetm te frymmarrja jote. Merr frym 5 her THELL dhe FUQISHM! Shtrihu dhe zgjerohu gjer e gjat. Lidhi duart pas koke, shtrngoji brrylat prapa dhe numro deri n 5. Pastaj lirohu, shtrij kmbt dhe majat e kmbve shtrngoji sa m gjat. Po ashtu numro deri n pes dhe lirohu. Krejt kt prsrite tri her. Bji masazh koks tnde me majat e gishtave (ballin, tmthin, vijn e okve mbi ball). Provo q dy minuta t prqendrohesh n akrepin e sekondave t ors sate. Fshije shpejt do mendim tjetr. Mbylli syt dhe parafytyro dika shum t bukur, pr shembull, nj pejzazh nga pushimet shkollore. Pije nj gllnjk.

Para dhe gjat provimit u

Shmangi mendimet negative (Nuk di asgj, Kjo sht tepr e vshtir pr mua etj.). Mendime t tilla t stresojn dhe t dobsojn; prfundimisht nuk vlejn asgj. Pshpriti vetit, n vend t tyre, mendime pozitive, pr shembull: Jam prgatitur mir dhe e kryej me sukses kt provim! Nse mund ta kryejn t tjert, e kryej po ashtu edhe un! Sot sht nj dit e mir, ndaj edhe un e kryej gjithashtu kt provim! Njoh kaq shum kshilla dhe teknika msimore, sa do t jem sigurisht me sukses

71

T 25

Gjat provimit u
Kujdes n pikat vijuese: Krijoje nj ide t prgjithshme para se t llosh me provimin: Pr ka bhet fjal? Sa pyetjeve duhet tiu prgjigjem? Sa koh prafrsisht kam n dispozicion pr do pyetje? Fillo me nj detyr t leht. Ajo t ofron nj prjetim suksesi. Detyrat e vshtira llimisht lri anash ose kaprceji. Do t mund t humbisje shum koh me to. S pari, do detyr lexoje tejetej dhe me themel. Fillo me zgjidhjen vetm nse e ke kuptuar plotsisht detyrn.

Mbaruam! Faleminderit pr interesimin tnd! T uroj suksese n msim!

72