Oddychanie pozornie wydaje si nieskomplikowane - jest przecie nieodczn czci naszego ycia.

Oddychamy od chwili narodzin, a organizm za nas reguluje i pracuje nad oddechem. ysiek, stres, choro!a wi si z przypieszonym oddechem - tylko tak mona zaopatrzy" cay ywy organizm w tlen, wyr#wna" niedo!ory niez!dnego dla nas yciodajnego $paliwa%. &iekiedy nie zdajemy so!ie sprawy z tego, e oddychamy !ardzo pytko, wykorzystujc w niewielkim stopniu pojemno" naszych puc. 'ednym z pierwszych powika( wystpujcych u pacjent#w unieruchomionych )dugotrwale lecych* s powikania ze strony ukadu oddechowego. Oddychanie jest jednym z najwaniejszych przejaw#w ycia i polega na po!ieraniu przez yw istot tlenu z atmos+ery i oddawaniu do niej dwutlenku wgla. ,len, zawarty w powietrzu, jest niez!dny do uzyskiwania przez niemal kady ywy organizm yciowej energii. -rgowce, szczeg#lnie za ssaki, w tym czowiek, ze wzgldu na sw skomplikowan wielonarzdow !udow musz mie" oso!ny system - ukad oddechowy zapewniajcy sprawne dostarczanie tlenu do tkanek i oddawanie stamtd do atmos+ery dwutlenku wgla )jest to $oddychanie zewntrzne%, w odr#nieniu od $wewntrznego%, kt#re ma miejsce w naszych tkankach*.

Budowa ukadu oddechowego

Ukad oddechowy skada si z wielu narzd#w, r#nicych si !udow, a take przydzielonymi $czstkowymi% zadaniami. .zieli si on na dwa odcinki/ g#rny i dolny. .o g#rnego zalicza si jam nosow i gardo, do dolnego - krta(, tchawic, prawe i lewe oskrzele g#wne oraz drzewiasto rozgaziony system wewntrzpucnych dr#g oddechowych utworzony przez kolejne $generacje% maych oskrzeli i oskrzelik#w, ko(czcy si pcherzykami pucnymi, w kt#rych od!ywa si wymiana gazowa.

Jama nosowa: oczyszczanie, ogrzewanie i nawilanie powietrza

0izjologicznie powietrze po!ierane jest przez nozdrza )oddychanie przez usta jest nie+izjologiczne, a jama ustna nie jest +izjologiczn czci ukadu oddechowego*. .ostaje si ono do oddzielonych przegrod przewod#w jamy nosowej, kt#re wraz ze znajdujcymi si w nich czterema parami zwisajcych maowin oraz z ukadem powietrznych kom#r koci twarzoczaszki, zwanych zatokami przynosowymi, stanowi przestrze(, gdzie podlega wstpnemu oczyszczeniu, nawilgoceniu i ogrzaniu. 1owierzchnia jamy nosowej wycielona jest !on luzow, kt#rej g#wna cz" tworzy okolic oddechow. tej do!rze ukrwionej !onie znajduj si liczne gruczoy wydzielajce luz i pyn surowiczy, tworzce na jej powierzchni dodatkow warstw, na kt#rej osadzaj si zanieczyszczenia wdychanego powietrza. &iewielka cz" !ony luzowej jamy nosowej tworzy tzw. okolic wchow, zaopatrzon w wyspecjalizowany na!onek wchowy oraz gruczoy wchowe. .ziki nim czowiek ma powonienie, a wic potra+i odr#nia" zapachy.

gardle nastpuje skrzyowanie drogi oddechowej z drog pokarmow. 2stniej jednak specjalne struktury anatomiczne i mechanizmy, kt#re za!ezpieczaj prawidowe )!ezkolizyjne* +unkcjonowanie o!u dr#g. .ziki nim rzadko w warunkach penego zdrowia zdarza si, !y +ragmenty poywienia tra+iy do niej pooonych odcink#w dr#g odechowych/ krtani i tchawicy. Ochrona dr#g oddechowych przed zachyniciem jest szczeg#lnie wana wtedy, gdy czowiek pi i nie sprawuje wiadomie kontroli nad swoim ciaem.

Gardo: skrzyowanie pokarmow

drogi

oddechowej

z drog

'ama nosowa poprzez tylne nozdrza czy si z gardem, kilkunastocentymetrowym nieparzystym narzdem, stanowicym przede wszystkim cz" ukadu pokarmowego. &ieprawidowoci w !udowie i +unkcji g#rnej czci garda, a take podnie!ienia, kt#re oddziela jam ustn od nosa, powoduj chrapanie w czasie snu, a niekiedy s przyczyn przejciowego zamykania drogi oddechowej i nie!ezpiecznych dla zdrowia !ezdech#w. 3zciej zdarza si zjawisko aero+agii, czyli poykania powietrza, powodujce przykre o!jawy ze strony przewodu pokarmowego. 4ardo jest !ardzo do!rze uminione, ma warstw okrn i podun mini, kt#re tworz zwieracze i d5wigacze garda. 2ch zadaniem jest przede wszystkim poykanie przyjtych pokarm#w. .ziki miniom garda dochodzi w czasie aktu poykania do zamknicia dr#g oddechowych. gardle znajduj si liczne skupiska tkanki lim+atycznej - migdaki, tworzce lim+atyczny piercie( gardowy aldeyera. 6 one !ardzo wanym skadnikiem ukadu odpornociowego. .o garda uchodzi przew#d tr!kowy zapewniajcy przewietrzanie ucha rodkowego, gdzie ma ono sw#j pocztek. 1rz#d garda stanowi jego cz" krtaniow. 7ardzo wanym elementem +izjologicznie z nim zwizanym jest nagonia, ruchoma chrzstka, kt#ra anatomicznie waciwie zalicza si do kolejnego odcinka dr#g oddechowych - krtani. &agonia w czasie poykania pokarm#w zamyka wejcie do krtani. 4ardo jest wycielone !on luzow. jego czci nosowej !ona ma tak sam !udow jak jama nosowa, w pozostaych czciach luz#wka ma !udow odmienn, charakterystyczn dla g#rnego odcinka przewodu pokarmowego.

rta! " chrz#stny instrument

dychane powietrze z garda przedostaje si do krtani - dugiego na 8-9 cm przewodu z!udowanego z kilku rodzaj#w chrzstek, z kt#rych najwaniejsza jest chrzstka tarczowata. 3hrzstki tworz szkielet krtani, kt#ry stanowi podpor dla aparatu gosowego. 3hrzstki krtani s midzy so! poczone stawami lu! zrostami wizadowymi )wizadami*. 3ay system pocze( midzychrzstkowych sprawia, e krta( jest narzdem zwartym i mocnym, ale majcym take okrelon ruchomo" potrze!n do ksztatowania !arwy i !rzmienia gosu. an rol w czynnoci krtani odgrywaj minie - zwieracze, rozwieracze i napinacze warg gosowych.

ntrze krtani zoone jest z trzech jam - g#rnej, poredniej i dolnej. 4#rna czy si z gardem, porednia jest miejscem powstawania gosu: tam !owiem znajduj si wargi gosowe, lewa i prawa, tworzce tzw. goni. Ostry !rzeg !ony luzowej warg gosowych tworzy +ady gosowe, zwane inaczej strunami gosowymi. 1omidzy nimi znajduje si szpara goni, dugoci ok. ;< mm u mczyzn i => mm u ko!iet. 6zpara goni w +izjologicznych warunkach nigdy nie jest zamknita. 1owietrze zawsze moe swo!odnie przej" do dalszej czci dr#g oddechowych - tchawicy. 1owierzchnia wewntrzna krtani jest wycielona !on luzow o !udowie typowej dla dr#g oddechowych, a wic skadajc si z na!onka wielorzdowego z o!ecnoci !dcych w cigym ruchu mikrokosmk#w, zawierajc liczne gruczoy produkujce luz i pyn surowiczy, chronice krta( przed wysychaniem i zanieczyszczeniami z wdychanego powietrza.

$chawica: pier%cieniowata rurka

-rta( !ezporednio czy si z tchawic, kilkunastocentymetrow cewk )rurk*, nieco spaszczon w wymiarze przednio-tylnym. 'ej wymiar poprzeczny wynosi =?-;@ mm. A!udowana jest z ok. ;@ okrnych, podkowiastych chrzstek, uoonych jedna nad drug, tkwicych w mocnej czno-tkankowej !onie w#knistej. A tyu ciana tchawicy jest mniej zwarta i ma charakter !oniasty. cianie tchawicy znajduj si pasma okrnych w#kien miniowych wpywajcych na stan napicia ciany. Od rodka tchawica wycielona jest typow dla ukadu tkank luzow z na!onkiem wielorzdowym migawkowym, kt#rego migawki poruszaj si w kierunku krtani, oraz z licznymi gruczoami produkujcymi luz i pyn surowiczy, kt#re - tak jak w jamie nosowej i krtani - tworz naj!ardziej wewntrzn warstw pochaniajc zanieczyszczenia i nawilajc napywajce w czasie wdechu powietrze. Bigawki poruszaj si z szy!koci <-=@ razy na sekund. ytwarzany luz przesuwa si z du szy!koci. Bechanizm migawkowy jest !ardzo wydajny. .ziki niemu powietrze w tchawicy )i dalej - w oskrzelach* !ardzo intensywnie oczyszcza si. ,chawica w dolnym swym ko(cu dzieli si na dwa due oskrzela " prawe i lewe. miejscu rozdwojenia od wewntrz znajduje si charakterystyczna ostroga, wklsa listwa, wzmacniajca zar#wno tchawic, jak i oskrzela g#wne. -t rozdwojenia tchawicy jest r#ny i waha si od ?@ do =@@ stopni. &skrzela g'wne maj identyczn !udow ciany jak tchawica, tj. maj podkowiaste chrzstki $zanurzone% w zwartej tkance w#knistej: s tylko od niej wsze. Baj take okrne w#kna miniowe. 1rawe oskrzele ma wiksz rednic od lewego, za to lewe jest od prawego dusze. Oskrzela g#wne stanowi ostatni zewntrzpucny odcinek dr#g oddechowych.

Jak dziaaj nasze puca(

1uca s parzystym narzdem, w kt#rym zachodzi wymiana gazowa. 1roces ten jednak nie od!ywa si w kadej czci puc. yr#nia si w nich !owiem tzw. skadnik oskrzelowy, sucy do przewodzenia powietrza, oraz skadnik pcherzykowy, w kt#rym ma miejsce ostatnia +aza oddychania zewntrznego )przedtkankowego*, czyli wymiana gazowa. 1uca wypeniaj ca klatk piersiow, opr#cz jej centralnej czci - r#dpiersia, w kt#rym znajduje si serce, due naczynia krwionone, tchawica, przeyk, tarczyca. Otoczone s opucn, podw#jn )dwu!laszkow* !on surowicz z przestrzeni opucnow wewntrz, oddzielajc puca od klatki piersiowej. jamie opucnowej znajduje si niewielka ilo" pynu surowiczego. A wygldu puca przypominaj zaokrglon u g#ry piramid, kt#rej podstawa oparta jest na przeponie, a zaokrglony szczyt siga do pierwszego e!ra i o!ojczyka. Od strony r#dpiersia maj wg!ienie na ok. ; cm. 'est to tzw. wnka puca, tj. miejsce wypenione przez tzw. korze( puca, na kt#ry skadaj si/ oskrzela, naczynia krwionone, lim+atyczne i nerwy. pucach oskrzela tworz drzewiasto rozgaziajcy si system. &a og# dziel si one tak jak tchawica - dychotomicznie. .opiero w najmniejszych oskrzelach ich kolejny podzia moe !y" tr#jdzielny. Oskrzela g#wne dziel si na patowe, te za na segmentalne, su!segmentalne i dalsze. -ade kolejne oskrzele ma coraz mniejsz rednic. 7udowa ich ciany jest do" podo!na do !udowy tchawicy i duych patowych oskrzeli: chrzstki nie tworz podkowiastych piercieni, lecz s zwykymi nieregularnymi pytkami. 7ardzo wan rol zaczyna tu odgrywa" warstwa miniowa. &apicie mini, regulowane przez autonomiczny ukad nerwowy, w zasadniczym stopniu decyduje o rednicy wiata oskrzela. &ajmniejsze oskrzela posiadajce jeszcze chrzstk maj rednice =-=,? mm. Od nich odchodz oskrzeliki - ju !ez chrzstek, a po kolejnych ? podziaach pojawiaj si oskrzeliki oddechowe, w kt#rych cianie znajduj si pcherzyki pucne. 1o kilkakrotnym podziale tych oskrzelik#w pojawiaj si przewody pcherzykowe prowadzce wprost do pcherzyk#w pucnych. Ckad ko(cowych odcink#w dr#g oddechowych ma charakter groniasty. 4rono stanowi podstawow jednostk anatomiczn i +izjologiczn puca. iksza licz!a gron tworzy zrazik, a zraziki tworz segmenty, te za - paty. Dewe puco jest dwupatowe )g#rny i dolny pat*, prawe - trzypatowe )g#rny, rodkowy i dolny pat*. ntrze dr#g oddechowych wycielone jest !on luzow z licznymi gruczoami produkujcymi luz, tworzcymi cienk warstw ochronn. 1cherzyki pucne maj ksztat kulisty, czasem - w wyniku ucisku ssiad#w - p#kulisty lu! wielocienny. Ctworzone s z kom#rek na!onkowych otoczonych cienkim zr!em cznotkankowym, w kt#rym znajduje si sie" naczy( wosowatych. Eciana pcherzyka pucnego wraz ze cian naczynia wosowatego tworz tzw. !arier woniczkowo-pcherzykow, przez kt#r tlen dy+unduje )przenika* do krwi, podczas gdy z krwi do wiata pcherzyk#w przedostaje si dwutlenek wgla. Dicz!a pcherzyk#w pucnych jest ogromna, !o wynosi ok. <@@ milion#w. ,worz one a =@@ m; powierzchni oddechowej.

1uca, ze wzgldu na swoj +unkcj, s w szczeg#lny spos#! unaczynione. .ociera do nich krew ttnicza, ale poz!awiona tlenu, pompowana przez praw komor serca. .o puc dociera w cigu jednej minuty tyle samo krwi, ile dochodzi do wszystkich pozostaych narzd#w krwi toczonej przez lew komor. 'est to moliwe tylko dlatego, e naczynia ttnicze puc maj sa!o rozwinit warstw miniow i s !ardzo podatne na rozciganie: maj ogromn pojemno".

)dech i wydech
6i napdow jest r#nica cinie(, jaka wytwarza si podczas wdechu pomidzy pcherzykami pucnymi a jam ustn. skutek rozszerzenia klatki piersiowej cinienie w jej wntrzu staje si $ujemne%, tzn. nisze ni panujce w danym momencie w atmos+erze. ytworzenie podcinienia jest moliwe dlatego, e klatka piersiowa w czasie wdechu rozszerza si szy!ciej ni puca. Aachodzi zjawiska ssania powietrza do drzewa oskrzelowego. 1uca jednak $podaj% za klatk piersiow dziki niewielkiej iloci pynu w jamie opucnowej utworzonej przez !laszki opucnej, cho" ich pcherzykowa struktura, zwaszcza niemal kulisty ksztat pcherzyk#w, jest powodem dziaania napicia powierzchniowego naturalnie zmierzajcego do zmniejszania, a nie zwikszania o!jtoci. 4#wnym miniem wdechowym jest przepona oddzielajca klatk piersiow od jamy !rzusznej. 2nne minie oddechowe maj mniejsze znaczenie i s uruchamiane dopiero w czasie wikszego wysiku. dech jest czynn +az oddychania zewntrznego. ydech ma charakter !ierny. 1ierwotnie poszerzona klatka piersiowa i puca powracaj do swoich rozmiar#w dziki zjawisku odksztacenia sprystego. spoczynku czowiek oddycha z czstoci =;-=8 wdech#w na minut. A kadym wdechem wprowadza do puc ok. ?@@ ml powietrza. Oznacza to, e w cigu minuty wprowadza do puc 9 litr#w powietrza. 1uca maj ogromn rezerw. 1odczas naj!ardziej natonego wdechu mona do nich wprowadzi" ok. ;?@@-<@@@ ml powietrza. ,ak si zdarza podczas !ardzo natonej pracy +izycznej. 1ojemno" yciowa puc )mierzona od pooenia maksymalnego wydechu do pooenia maksymalnego wdechu* zdrowego modego mczyzny wynosi ok. 8?@@-?@@@ ml. C ko!iet jest ona nieco mniejsza. pucach stale, niezalenie od +azy oddychania )wdechu lu! wydechu* zalega ok. =?@@ ml powietrza. Oznacza to, e cakowita pojemno" puc wynosi ok. 9@@@ ml. 2stnienie zalegajcego powietrza w pucach zapewnia sta!ilno" skadu gazowego w pcherzykach pucnych i sprawia, i dy+uzja )przenikanie* gaz#w dla kadego z nich z oso!na zawsze ma ten sam kierunek/ tlenu - z pcherzyk#w do krwi, dwutlenku wgla za z krwi do pcherzyk#w i na zewntrz. czasie wdechu cz" powietrza wprowadzonego do dr#g oddechowych nie dociera do pcherzyk#w pucnych, wypeniajc drogi oddechowe. 'est to tzw. przestrze( martwa, kt#rej o!jto" wynosi ok. =?@ ml. F+ektywnej wymianie gazowej poddane jest w spoczynku <?@ ml powietrza.

ontrola naszego oddychania

3zynno" oddechowa jest kontrolowana i regulowana przez orodkowy ukad nerwowy. rdzeniu przeduonym znajduj si centra oddechowe, kt#re steruj prac mini oddechowych. 3zowiek oddycha spontanicznie, mimowolnie. &ie oznacza to jednak, e nie ma on wpywu na g!oko" i czsto" oddychania - tak, jak si to dzieje z czynnoci serca, kt#ra nie jest wiadomie kontrolowana przez kor m#zgow. 1odstawow rol w kontroli oddychania odgrywaj sprzenia zwrotne, zwizane z panujcymi we krwi cinieniami tlenu i dwutlenku wgla. 3zujnikami tych cinie( s receptory znajdujce si w duych ttnicach/ w aorcie i ttnicy szyjnej. 6padek cinienia tlenu iGlu! wzrost cinienia dwutlenku wgla we krwi ttniczej powoduje w drodze odruchu po!udzenie centr#w oddechowych w rdzeniu przeduonym. 6tamtd pyn po!udzenia zwikszajce aktywno" i wysiek mini oddechowych i w rezultacie - popraw wentylacji, czego e+ektem jest powr#t do cinienia gaz#w we krwi do poziomu zapewniajcego prawidowe oddychanie tkankowe.

*wiczenia oddechowe
'ake czsto nie doceniamy wartoci "wicze( oddechowych, a przecie prawidowy oddech dostarcza tlen dla caego organizmu, usprawnia prac ukadu krwiononego, dotlenia m#zg. 1raca mini oddechowych wspomaga prac narzd#w wewntrznych. 3zsto, np. po za!iegach operacyjnych, gdzie konieczna !ya intu!acja pacjenta, al!o u os#! przewlekle chorych )dugotrwale lecych*, w ukadzie oddechowym dochodzi do zalega(. ydzielina w drzewie oskrzelowym w poczeniu z unieruchomieniem w #ku, powoduje czsto wyra5ne spycenie oddechu )reakcja przeciw!#lowa* !ardzo szy!ko moe doprowadzi" do powstawania powika( ze strony ukadu oddechowego. 6td tak wane s "wiczenia oddechowe. 6 atwe i nie ma do nich przeciwwskaza(, a znacznie przypieszaj zdrowienie i wpywaj na lepsze samopoczucie. Aanim rozpocznie si waciwe "wiczenia, naley nauczy" pacjenta waciwego oddychania. .la lepszej samokontroli polecamy pooy" jedn rk na !rzuchu, drug na klatce piersiowej. czasie wdechu !rzuch powinien unosi" si do g#ry, przy wydechu o!nia". -latka piersiowa powinna pozosta" nieruchoma. 'eli w czasie oddychania pracuje !rzuch m#wimy o tak zwanym oddechu przeponowym. 'est on e+ektywniejszy i typowy dla sposo!u oddychania mczyzn. -o!iety raczej oddychaj torem piersiowym- w czasie wdechu klatka piersiowa unosi si. ,or piersiowy jest czasem wykorzystywany w "wiczeniach, jeli pacjent ma rozlege !lizny i !olesnoci w okolicach !rzucha, narzd#w jamy !rzusznej. 'ednake najczciej w "wiczeniach oddechowych wykorzystywany jest tor przeponowy. dech naley wykonywa" nosem, wydech przez otwarte usta. ydech powinien !y" duszy od wdechu. yduony wydech powoduje odruchowy e+ektywniejszy wdech, co usprawnia wentylacj caego organizmu. Hwiczenia oddechowe mona wykonywa" w r#nych pozycjach. zalenoci od ukadu ciaa mo!ilizowane s do pracy inne partie puc. przypadku schorze( ukadu oddechowego stosuje si pozycje drenaowe, kt#re uatwiaj oczyszczenie dr#g oddechowych z zalegajcej wydzieliny. 3zsto przed waciwymi "wiczeniami oddechowymi stosuje si inhalcj i oklepywanie klatki piersiowej. 1roste "wiczenia mog wic mie" charakter leczniczy, uspokajajcy, czy zapo!iegawczy.

4imnastyka oddechowa ma wszechstronne zastosowanie w +izjoterapii oraz w terapii logopedycznej. 1amita" jednak naley, a!y w trakcie "wicze( nie doprowadzi" do zjawiska hiperwentylacji, !owiem z!yt intensywne oddychanie, al!o z!yt dua ilo" powt#rze( moe doprowadzi" do zawrot#w gowy, uczucia dusznoci, a nawet do omdle(. 'edno "wiczenie powtarzamy wic <-8 razy i ro!imy przerw, podczas kt#rej pacjent oddycha spokojnie swoim rytmem oddechu. czasie prowadzenia "wicze( nie narzuca si tempa )oddech powinien !y" indywidualny*, !o kady czowiek ma sw#j wasny rytm oddechu. Adarza si, e w czasie nauki prawidowego oddechu nie mona wyegzekwowa" od pacjenta poprawnego schematu oddechowego. 1acjent zapomina, e wdech ma !y" wykonany nosem, zatrzymuje powietrze zanim zro!i wydech, spyca niekiedy oddech gdy !ardzo chce go wykona" poprawnie. takich przypadkach polecam prosty spos#!. .o pustej plastikowej !utelki naley nala" wod. .o !utelki wkadamy rurk i polecamy pacjentowi wzi" wdech nosem, a nastpnie wykona" dugi wydech do !utelki - "wiczenie zwane $gotowanie wody%. ,o prosty spos#! na prawidow gimnastyk oddechow. 3zsto jest to jedyna moliwo" przeprowadzenia "wicze( oddechowych, zwaszcza u os#!, z kt#rymi utrudniony jest kontakt )ludzie starsi, mae dzieci, oso!y upoledzone umys.*.

+odzaje ,wicze! oddechowych

2stnieje kilka typ#w "wicze( oddechowych. 6 to m.in./ =. "wiczenia celowe/ "wiczenia oddechowe z natonym wydechem - polecamy pacjentowi w czasie wydechu dmuchn" tak jak!y chcia zdmuchn" wieczk )kr#tko, mocno*: liczenie na gos w czasie wydechu, take sprzyja jego wydueniu. 'eli pacjent nie umie policzy" do siedmiu na jednym wydechu, wiadczy to o za!urzeniach w ukadzie oddechowym: "wiczenia oddechowe z oporem. A reguy oporowany jest wydech, co kompensacyjnie usprawnia i pog!ia kolejny wdech/ syczenie, gwizdanie, dmuchanie przez cignite usta, to tylko niekt#re moliwoci wydechu z oporem. ;. "wiczenia oddechowe wspomagane - stosowane s przy o!nionej sprawnoci ukadu oddechowego wspomaganie wykonane poprzez wsp#ruchy ko(czyn g#rnych w czasie rytmu oddechowego. dech poczony z ruchem ko(czyn g#rnych w !ok, wydech ze skrzyowaniem ich na klatce piersiowej znacznie uatwia i pog!ia oddech: wspomaganie moe wykonywa" terapeuta. Ckada rce po !okach, na dolnych e!rach pacjenta i w czasie wydechu wykonuje delikatny ucisk e!er uatwiajc jednoczenie prac klatki piersiowej: "wiczenia -ohlarauscha wykorzystywane s w celu mo!ilizacji dolnych pat#w puc z jednoczesnym unieruchomieniem o!rczy !arkowej. ykonuje si je po za!iegach operacyjnych prze!iegajcych z rozciciem mostka. 3zsto tacy pacjenci spycaj oddech, co spowodowane jest !#lem, lu! strachem. Hwiczenia -ohlarauscha wykonuje si na krzele. 1olecamy pacjentowi chwyci" si o!urcz za siedzenie )unieruchomienie o!rczy !arkowej* - w tej pozycji wykonujemy typowe "wiczenia oddechowe. ,o zaledwie kilka przykad#w "wicze( oddechowych. &ie opisywaam ich szczeg#owo, gdy chciaam tylko pokaza" jak wiele jest moliwoci wykorzystania zwykej i naturalnej czynnoci oddychania. &aley pamita", e te niepozorne i zdawao!y si z!dne $oddechy%

)gimnastyka oddechowa* stanowi konieczn pro+ilaktyk powika( ze strony ukadu oddechowo-kreniowego. Opracowanie - Marzena Mieszkowicz - neurologopeda