Antonio Gramsci - Wstęp Do Studiów Nad Filozofią I Materializmem Historycznym PDF

Klasyka Myli Marksistowskiej
WSTP DO STUDIW NAD FILOZOFI I MATERIALIZMEM HISTORYCZNYM

Antonio Gram !i
Centrum Bada i Studiw Marksistowskich
Opis publikacji: S" to #ra$m%nt& '% '&t() )i*'i%nn&!+ Antonia Gram !i%$o, -t(r% )% '.& ) -.a/ 0%$o /'i%. '%1ran&!+ 2o/ t&t3.%m 4I5 mat%ria5i mo tori!o % 5a #i5o o#ia /i 6%n%/%tto Cro!%7 8Mat%ria5i'm +i tor&!'n& i #i5o'o#ia 6%n%/%tto Cro!%9: odstawa niniejs!e"o wydania: Antonio Gram !i, Pisma wybrane, tom I, )&/: ; i"<-a i Wi%/'a, War 'a)a =>?= #$umac!enie ! j%!yka &rancuskie"o: Barbara Sieroszewska 'ydawca: C%ntr3m 6a/a@ i St3/i() Mar- i to) -i!+ War 'a)a AB=C r: W&/ani% I ) o2ar!i3 o Po) '%!+n" Li!%n!0* P315i!'n" GNU DGNU G%n%ra5 P315i! Li!%n %E
Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym
UWAGI WSTPNE Trzeba obali bardzo rozpowszechniony przesd, a!oby "ilozo"ia by#a czy$% niez$iernie &r'dny$ z &e rac i, (e s&anowi s"er) dzia#alno%ci '$ys#owe pewne o!re%lone !a&e*orii na+ '!owc,w+spec alis&,w, czy &e( zawodowych "ilozo",w i sys&e+ $a&y!,w- Nale(y wi)c wy!aza na ws&)pie, (e wszyscy l'dzie s ."ilozo"a$i/, i o!re%li za!res i cechy &e ."ilozo"ii spon&anicz+ ne /, w#a%ciwe wszys&!i$ l'dzio$ i zawiera ce si)0 12 w sa+ $y$ )zy!', !&,ry s&anowi pewien ca#o!sz&a#& poznania i o!re+ %lonych po ), a nie &yl!o s#,w *ra$a&ycznie pozbawionych &re+ %ci3 42 w po&oczny$ rozsd!' i w zdrowy$ roz'$ie 13 52 w reli+ *ii l'd', a wi)c w ca#y$ sys&e$ie wierze6, przesd,w, prze!o+ na6, zapa&rywa6 i sposob,w pos&)powania wchodzcych w za+ !res &e*o, co zazwycza nazywa si) ."ol!lore$/Udowodniwszy, (e wszyscy s "ilozo"a$i 7 cho !a(dy na sw, spos,b, nie%wiado$ie 7 poniewa( w na $nie szy$ na+ we& prze awie a!ie !olwie! dzia#alno%ci '$ys#owe , nawe& w )zy!', zawiera si) a!i% o!re%lony %wia&opo*ld 7 prze dzie$y do dr'*ie*o $o$en&', do $o$en&' !ry&y!i i %wiado$o%ciInacze $,wic0 b)dzie &o za*adnienie, czy lepie es& .$y%le/, nie '%wiada$ia c sobie &e*o !ry&ycznie, .$y%le/ w spos,b nie powizany i od wypad!' do wypad!', czyli .'czes&niczy/ w po*ldzie na %wia& narz'cony$ $echanicznie przez o&ocze+ nie, &o es& przez edn z wiel' *r'p spo#ecznych, z a! !a(dy es& a'&o$a&ycznie zwizany od chwili we %cia w %wia& %wiado+ $o%ci 8$o(e &o by o czys&a wios!a albo prowinc a, $o(e bra pocz&e! w para"ii, wywodzi si) z .dzia#alno%ci in&ele!&'alne / proboszcza, czy &e( a!ie*o% s&arca+pa&riarchy, !&,re*o .$+ dro%/ dy!&' e prawa, l'b &e( z wp#yw' a!ie % !obieciny, !&,ra odziedziczy#a zna o$o% czar,w, czy wreszcie z po*ld,w za+
1 W ory*inale0 senso comune i buon senso- W przypad!' rozr,(nienia &ych dw,ch &er$in,w oznaczali%$y senso comune przez .po&oczny rozs+ de!/, a buon senso przez .zdrowy roz'$/, w innych przypad!ach buon senso przez .zdrowy rozsde!/, a senso comune w zale(no%ci od !on&e!s&' wy+ $iennie0 .po&oczny rozsde!/ l'b .zdrowy rozsde!/- Przyp. red.
%cian!owe*o in&ele!&'alis&y, za$arynowane*o we w#asne *#'+ pocie i niezdolno%ci dzia#ania2 7 czy &e( lepie es& wypracowa sobie %wiado$ie i !ry&ycznie w#asny %wia&opo*ld, a nas&)pnie w oparci' o &a!i wysi#e! w#asne*o $,z*' obra sobie w#a%ciw s"er) dzia#ania, 'czes&niczy czynnie w &worzeni' si) his&orii %wia&a, by sa$e$' sobie przewodni!ie$, a nie biernie i po&'l+ nie przy $owa pi)&no, !&,re na nasze osobowo%ci wycis!a o&oczenieN o & a I - Pod wz*l)de$ %wia&opo*ld' !a(dy cz#owie! nale(y do a!ie*o% '*r'powania, &e*o $ianowicie, !&,re s!'pia ele$en&y spo+ #eczne podziela ce pewne e*o zapa&rywania i zasady dzia#ania- 9es&e+ %$y !on"or$is&a$i w ra$ach pewne*o o!re%lone*o !on"or$iz$', e+ s&e%$y zawsze $as l'dz!, czyli l'd:$i (y cy$i w *ro$adzie- ;a*ad+ nienie brz$i wi)c, a! nas&)p' e0 a!ie*o &yp' his&oryczne*o es& &en !on"or$iz$, &a $asa l'dz!a, do !&,re nale(y$y< 9e%li dany %wia&opo+ *ld nie es& !ry&yczny i !on!re&ny, lecz es& nie powizany i zale(ny od przypad!', e*o wyznawca nale(y ednocze%nie do wiel' *r'p $asy l'dz!ie i posiada osobowo% s&anowic dziwaczny zlepe! !ra6cowo r,(nych s!#adni!,w0 &!wi w nie $ianowicie zar,wno ele$en&y cz#o+ wie!a as!iniowe*o, a! i na nowocze%nie sze , na bardzie pos&)powe wiedzy, przesdy wszys&!ich $inionych ciasno lo!alis&ycznych "az his&o+ rycznych i przecz'cia "ilozo"ii przysz#o%ci, !&,ra b)dzie w#a%ciwa ca#e$' rodza owi l'dz!ie$', z ednoczone$' w s!ali %wia&owe - Podda !ry&yce w#asny %wia&opo*ld znaczy wi)c 7 'czyni *o ednoli&y$ i !onse!wen&+ ny$, podci*n *o do p'n!&', do a!ie*o dosz#a na dale si)*a ca $y%l o*,lno%wia&owa- =znacza &o r,wnie( poddanie !ry&yce ca#o%ci "ilo+ zo"ii is&nie ce do&ychczas w &e $ierze, w a!ie pozos&awi#a ona &rwa#e nawars&wienie w "ilozo"ii l'd'- Pocz&!ie$ &e pracy !ry&yczne es& '%wiado$ienie sobie, czy$ si) es& naprawd), a wi)c pewne*o rodza ' .pozna sa$e*o siebie/ a!o prod'!& do&ychczasowe*o proces' dzie o+ we*o, !&,ry pozos&awi# w nas sa$ych nies!o6czon ilo% %lad,w na*ro+ $adzonych bez dobrodzie s&wa inwen&arza- Trzeba zacz od zes&awie+ nia &a!ie*o inwen&arzaN o & a I I - Nie da si) oddzieli "ilozo"ii od his&orii "ilozo"ii, a !'l&'ry od his&orii !'l&'ry- >,wic %ci%le 0 niepodobna by "ilozo"e$, czyli $ie !ry&yczny i !onse!wen&ny %wia&opo*ld, bez '%wiada$iania sobie dzie ,w &e*o %wia&opo*ld', "azy rozwo owe , a! on reprezen&' e, oraz &e*o, (e pozos&a e on w sprzeczno%ci z inny$i %wia&opo*lda$i, czy
4
&e( pewny$i ich ele$en&a$i- W#asny %wia&opo*ld odpowiada !on!re&+ ny$ proble$o$, a!ie nas'wa rzeczywis&o%, proble$o$ %ci%le o!re%lo+ ny$ i .ory*inalny$/ w swe a!&'alno%ci- 9a!(e $o(na 'chwyci &era:+ nie szo% 7 i &o %ci%le o!re%lon &era:nie szo% 7 $y%l przys&osowan do za*adnie6 przesz#o%ci, czase$ bardzo odle*#ych i ca#!owicie '( zdeza!+ &'alizowanych< 9e%li zachodzi &a!i wypade!, znaczy &o, (e es& si) we w#a+ sne epoce anachroniz$e$, (e si) es& s!a$ielin, a nie is&o& wsp,#cze+ %nie (y c- A przyna $nie , (e si) es& dziwaczny$ zlep!ie$- I rzeczywi+ %cie zdarza si), (e *r'py spo#eczne, !&,re pod pewny$i wz*l)da$i re+ prezen&' na bardzie wyb' a# nowoczesno%, pod inny$i s spo#ecz+ nie zaco"ane, a za&e$ niezdolne do ca#!owi&e a'&ono$ii his&oryczne N o & a I I I - 9e%li prawd es&, (e !a(dy )zy! zawiera ele$en&y pewne*o %wia&opo*ld' i pewne "ilozo"ii, prawd powinno by r,wnie(, (e ze sposob' wyra(ania si) cz#owie!a sdzi $o(na o &y$, czy e*o %wia&opo*ld es& bardzie czy $nie z#o(ony- ?&o $,wi &yl!o diale!&e$ bd: w pewny$ &yl!o s&opni' roz'$ie )zy! o*,lnonarodowy, &e*o 'dzia#e$ $'si by $nie l'b wi)ce o*raniczone po $owanie %wia&a, po $owanie prowinc onalne, s!a$ienia#e, anachroniczne w por,wnani' do po&)(nych n'r&,w $y%li, do$in' cych w his&orii %wia&a- In&eresy e*o b)d ciasne, $nie l'b bardzie !orporacy ne, e!ono$is&yczne, a nie 'niwersalne- 9e%li nawe& nie zawsze $o(liwe es& poznanie )zy!,w obcych, &o po &o, by we % w !on&a!& z roz$ai&y$i n'r&a$i (ycia !'l&'+ ralne*o, &rzeba przyna $nie dobrze pozna )zy! swe*o narod'- 9edna wiel!a !'l&'ra da si) prze#o(y na )zy! inne wiel!ie !'l&'ry3 znaczy &o, (e a!!olwie! wiel! !'l&'r) $o(na prze#o(y na !a(dy )zy! naro+ dowy o bo*a&e i z#o(one przesz#o%ci his&oryczne - 9)zy! narodowy $o(e za&e$ s&a si) wyraze$ !'l&'ry o*,lno%wia&owe - Ale diale!& &e*o zadania spe#ni nie $o(eN o & a I @ - S&worzy now !'l&'r) 7 &o nie znaczy &yl!o do!o+ nywa indywid'alnie .ory*inalnych/ od!ry, ale &a!(e 7 i zw#aszcza 7 szerzy !ry&ycznie prawdy '( od!ry&e, .'spo#ecznia/ e, e%li &a! $o(+ na powiedzie, i czyni z nich pods&awy dzia#alno%ci (yciowe , ele$en& !oordynac i i porzd!' in&ele!&'alne*o i $oralne*o- To, (e $asy l'dz!ie dochodz do !onse!wen&ne*o i ednoznaczne*o po $owania wsp,#cze+ sne rzeczywis&o%ci, es& .wydarzenie$ "ilozo"iczny$/ znacznie donio+ %le szy$ i bardzie .ory*inalny$/ ni( od!rycie przez "ilozo"iczne*o .*e+ ni'sza/ a!ie % nowe prawdy, !&,ra pozos&a e w#asno%ci drobnych &yl!o *r'p in&ele!&'alis&,w-
Powizania $i)dzy po&oczny $ roz+ s d ! i e $ , r e l i * i i " i l o z o " i - Ailozo"ia nale(y do s"ery in&ele!&'alne w odr,(nieni' od reli*ii i s"ery po&oczne*o rozsd!'- Nale(a#oby zas&anowi si), czy rzeczywi%cie reli*ia i po&oczny rozsde! nie &yl!o odpowiada sobie, ale czy reli*ia es& ele$en&e$ nie s!oordynowane*o po&oczne*o rozsd!';resz& o!re%lenie .po&oczny rozsde!/ es& $iane$ zbioro+ wy$, &a! sa$o a! .reli*ia/0 nie is&nie e eden &yl!o po&oczny rozsde!, es& on bowie$ r,wnie( prod'!&e$ his&oryczne*o proces' s&awania si)- Ailozo"ia es& !ry&y! i przezwyci)(enie$ zar,wno reli*ii, a! po&oczne*o rozsd!' i w &y$ znaczeni' po!rywa si) ona ze .zdrowy$ roz'$e$/, !&,ry przeciws&awia si) po&oczne$' rozsd!owiS&os'ne! $i)dzy na'!, reli*i i p o & o c z n y $ r o z s d ! i e $ - Beli*ia i po&oczny rozs+ de! nie $o* s&anowi s"ery in&ele!&'alne , poniewa( nie $o(+ na ich sprowadzi do edno%ci i !onse!wen&ne har$onii 7 na+ we& w %wiado$o%ci indywid'alne , nie $,wic '( o %wiado+ $o%ci zbiorowe 7 &o znaczy nie $o(na ich sprowadzi do ed+ no%ci i har$onii .swobodnie/, bo .przy$'sowo/ $o*#oby &o nas&pi i rzeczywi%cie w przesz#o%ci w pewny$ za!resie nas&)+ powa#o- Proble$ reli*ii nie w znaczeni' wyznaniowy$, ale laic+ !i$, a!o edno% wiary $i)dzy pewny$ %wia&opo*lde$ i od+ powiada c $' nor$ pos&)powania0 &yl!o dlacze*o nazywa &) edno% wiary .reli*i/, a nie .ideolo*i/ czy wr)cz .poli&y!/< W is&ocie nie is&nie e a!a% "ilozo"ia w o*,le0 is&nie r,(ne "ilozo"ie czy %wia&opo*ldy i zawsze do!on' e si) po$i)+ dzy ni$i wybor'- 9a! &a!i wyb,r nas&)p' e< Czy es& "a!&e$ czys&o in&ele!&'alny$, czy bardzie z#o(ony$< I czy nie zdarza si), i &o nierzad!o, (e $i)dzy "a!&e$ in&ele!&'alny$ a nor$ pos&)powania zachodzi sprzeczno%< ?&,ry za&e$ %wia&opo*ld b)dzie %wia&opo*lde$ rzeczywis&y$0 czy &en, !&,ry si) *#osi w "or$ie lo*iczne , a!o "a!& in&ele!&'alny, czy &e( &en, !&,ry wy+ ni!a z rzeczywis&e dzia#alno%ci !a(de*o cz#owie!a i w dzia#a+ ni' !a(de*o es& implicite zawar&y< A s!oro dzia#anie es& za+
D
wsze dzia#anie$ poli&yczny$, czy( nie $o(na powiedzie, (e ca#a "ilozo"ia !a(de*o cz#owie!a zawar&a es& w is&ocie rzeczy w e*o poli&yce< Ten rozd:wi)! $i)dzy $y%lenie$ a dzia#anie$ 7 &o znaczy wsp,#is&nienie dw,ch %wia&opo*ld,w, z !&,rych e+ den wyra(a si) w s#owach, a dr'*i prze awia si) w !on!re&ny$ dzia#ani' 7 nie zawsze wyni!a ze z#e wiary- ;#a wiara $o(e by zadowala cy$ wy a%nienie$ w odniesieni' do pewnych ed+ nos&e! z osobna wzi)&ych, a nawe& w odniesieni' do $nie l'b wi)ce licznych *r'p, ale nie es& wy&#'$aczenie$ w,wczas, *dy rozd:wi)! &en zachodzi w prze awach (ycia szero!ich $asW,wczas sprzeczno% &a $'si by odbicie$ innych, *#)bszych sprzeczno%ci his&oryczno+spo#ecznych- ;naczy &o, (e pewna *r'pa spo#eczna 7 !&,ra choby nawe& w "or$ie e$brionalne $a w#asny %wia&opo*ld prze awia cy si) w dzia#ani', a wi)c dorywczo, przy*odnie, *dy *r'pa &a!a wys&)p' e a!o or*anicz+ na ca#o% 7 przy )#a ws!'&e! in&ele!&'alne zale(no%ci i podpo+ rzd!owania c'dzy %wia&opo*ld, zapo(yczony od inne *r'py, i wyzna e *o w s#owach, a nawe& sdzi, (e z*odnie z ni$ pos&)+ p' e- Prze%wiadczenie &o pochodzi s&d, (e &a! w#a%nie czyni w .czasach nor$alnych/, czyli w&edy, !iedy e pos&)powanie nie es& niezale(ne i a'&ono$iczne, ale podporzd!owane i 'zale(+ nione- Nie $o(na za&e$ oddziela "ilozo"ii od poli&y!i3 wr)cz przeciwnie 7 dowie% $o(na, (e wyb,r i !ry&yczna ocena a!ie+ *o% %wia&opo*ld' s r,wnie( "a!&e$ poli&yczny$Trzeba wi)c wy a%ni, a! si) &o dzie e, (e w !a(de chwili wsp,#is&nie e wiele r,(nych sys&e$,w i prd,w "ilozo"icznych, &rzeba wy a%ni, a! one si) rodz, a! si) rozpowszechnia , dlacze*o rozpowszechnia si) nie po liniach pros&ych i dlacze+ *o w &a!ich, a nie innych !ier'n!ach- Wida z &e*o, a! dalece !onieczne es& !ry&yczne i !on!re&ne 'sys&e$a&yzowanie w#a+ snych in&'icy nych wyobra(e6 o %wiecie i o (yci', przy czy$ do!#adnie &rzeba sprecyzowa, co nale(y roz'$ie przez .sys+ &e$/, &a! aby &er$in &en nie by# roz'$iany w e*o pedan&ycz+ ny$, pro"esors!i$ znaczeni'- Ale prac) &) $o(na i nale(y prze+ prowadzi edynie w ra$ach his&orii "ilozo"ii, !&,ra '!az' e, a! w ci*' wie!,w wy!sz&a#ca#a si) $y%l l'dz!a, !osz&e$ a+
E
!ie*o zbiorowe*o wysi#!' zdobyli%$y nasz obecny spos,b $y+ %lenia, !&,ry s!'pia w sobie $inione dzie e wraz z ich b#)da$i nawe& i 'ro enia$i3 wprawdzie b#)dy &e by#y pope#niane w przesz#o%ci i p,:nie zos&a#y naprawione, ale nie oznacza &o, (e nie $o* si) pow&,rzy i wy$a*a eszcze naprawienia9a! wyobra(a sobie l'd "ilozo"i)< Wyobra(enie &o $o(na od&worzy na pods&awie powiedze6 zaczerpni)&ych z $owy po+ &oczne - 9edny$ z na bardzie rozpowszechnionych es& powie+ dzenie0 .Trzeba pa&rzy na rzeczy "ilozo"icznie/3 przy *#)bsze analizie o!az' e si) ono nie pozbawione w pewne $ierze przy+ da&no%ci- Co prawda, w &y$ powiedzeni' zawiera si) implicite zach)&a do cierpliwo%ci i rezy*nac i, ale a! si) zda e, wa(nie + sza es& zawar&a w ni$ zach)&a do re"le!s i, do zdania sobie sprawy z &e*o, (e &o, co si) dzie e, es& w *r'ncie rzeczy roz'$ne i a!o &a!ie nale(y e &ra!&owa, s!'pia c swe w#adze '$ys#o+ we i nie da c si) ponosi *wa#&owny$ i ins&yn!&owny$ i$+ p'lso$- Fo &a!ich pop'larnych zwro&,w $o(na by dorz'ci podobne wyra(enia pisarzy o chara!&erze l'dowy$, czerpane z d'(ych s#owni!,w, wyra(enia, w !&,rych po awia si) &er$iny ."ilozo"ia/ i ."ilozo"icznie/- =!a(e si), (e $a one z'pe#nie %ci+ s#y sens, pole*a cy na przezwyci)(ani' zwierz)cych, (ywio#o+ wych na$i)&no%ci w 'znani' !onieczno%ci, !&,ra nada e dzia+ #alno%ci %wiado$y !ier'ne!- To es& w#a%nie rac onalne dro &!wice w po&oczny$ rozsd!', &o w#a%nie, co $o(na by na+ zwa .zdrowy$ roz'$e$/, !&,ry zas#'*' e na &o, by *o rozwi+ a, 'czyni ednoli&y$ i sp, ny$- Wyda e si) za&e$, (e nie $o(na oddziela &e*o, co nazywa$y "ilozo"i .na'!ow/, od "i+ lozo"ii .w'l*arne / i pospoli&e , !&,ra nie es& niczy$ inny$, a! &yl!o zbiore$ nie s!oordynowanych idei i sd,wAle &' nas'wa si) proble$ pods&awowy dla !a(de*o %wia&opo*ld', dla !a(de "ilozo"ii, !&,ra s&a#a si) r'che$ .!'l+ &'ralny$/, .reli*i/, .wiar/, &o znaczy &a!ie , !&,ra wy&worzy#a pewn dzia#alno% pra!&yczn i pewn wol) i w nich si) zawie+ ra implicite, a!o &eore&yczna .przes#an!a/ 8 a!o .ideolo*ia/, e+ %li &e$' &er$inowi nada na pe#nie sze znaczenie %wia&opo*l+ d' prze awia ce*o si) implicite w sz&'ce, prawie, dzia#alno%ci
G
*ospodarcze , we wszys&!ich dziedzinach (ycia indywid'alne*o i zbiorowe*o2- Proble$ &en &o proble$ zachowania edno%ci ideolo*iczne w ca#y$ blo!' spo#eczny$, !&,ry &a w#a%nie o!re%lona ideolo*ia ce$en&' e i ednoczy- Si#a r,(nych reli*ii, a w szcze*,lno%ci ?o%cio#a !a&olic!ie*o, zasadza si) na &y$, (e reli*ie &e $ocno odcz'wa po&rzeb) edno%ci do!&rynalne ca+ #e $asy wyznawc,w i walcz o &o, by wars&wy wy(sze pod wz*l)de$ in&ele!&'alny$ nie odrywa#y si) od ni(szych- ?o%ci,# rzy$s!i by# zawsze na bardzie wy&rwa#y w walce zapobie*a + ce .o"ic alne$'/ wyodr)bnieni' si) dw,ch reli*ii 7 .reli*ii in+ &ele!&'alis&,w/ i .reli*ii pros&acz!,w/- Wal!a &a przysparza#a wiel' powa(nych &r'dno%ci sa$e$' ?o%cio#owi, ale by#y &o &r'dno%ci zwizane z procese$ dzie owy$, prze!sz&a#ca cy$ ca#e spo#ecze6s&wo obywa&els!ie i zawiera cy$ w sobie w os&a&eczny$ rach'n!' !ry&y!) z*'bn dla reli*ii- Ty$ silnie 'wyda&nia si) na &y$ &le zdolno%ci or*anizacy ne !ler' w za+ !resie !'l&'ry i abs&ra!cy nie rac onalny i w#a%ciwy s&os'ne!, a!i ?o%ci,# '$ia# w swoi$ !r)*' 's&anowi $i)dzy in&ele!&'+ alis&a$i i .pros&acz!a$i/- 9ez'ici byli niew&pliwie na wi)!szy+ $i $is&rza$i w s&warzani' &e r,wnowa*i i dla e '&rzy$ania pocz)li rozwi a w ?o%ciele r'ch pos&)powy, d(cy do zado%+ 'czynienia w pewne $ierze pos&'la&o$ na'!i i "ilozo"ii, ale w ry&$ie &a! powolny$ i $e&odyczny$, (e prze$ian &ych nie do+
s&rze*a wcale rzesze .pros&acz!,w/, $i$o (e .in&e*ralis&o$/ 4 wyda si) one .rewol'cy ne/ i de$a*o*iczne9edna z na wi)!szych s#abo%ci "ilozo"ii i$$anen&ys&ycz+ nych5 &!wi w#a%nie w &y$, (e nie '$ia#y one wy&worzy edno+ %ci ideolo*iczne $i)dzy do#a$i a *,r, $i)dzy .pros&acz!a$i/ a in&ele!&'alis&a$i- W dzie ach cywilizac i zachodnie "a!& &en prze awi# si) na s!al) e'rope s! w 'pad!' Benesans', a r,w+ nie( w cz)%ciowy$ 'pad!' Be"or$ac i w s&arci' z ?o%cio#e$ rzy$s!i$- Ta sa$a s#abo% zna d' e swe odbicie w !wes&ii sz!olnic&wa, a!o (e "ilozo"ie i$$anen&ys&yczne nawe& nie pr,+
4 ?a&olicy in&e*ralni 8po w#os!' inte rali l'b inte ralisti2, ez'ici i $o+ derni%ci s, pisze Gra$sci, &rze$a .*r'pa$i/ reprezen&' cy$i &rzy .or*a+ niczne/ &endenc e !a&olicyz$'- S &o si#y walczce $i)dzy sob o he*e$o+ ni) w ?o%ciele rzy$s!i$- Gra$sci za$ierza# zes&awi biblio*ra"i) &e*o za+ *adnienia- .= ile $o(na wnosi z ICiJil&K Ca&&olicaL, wyda e si), (e IAede e Ba*ioneL MWiara i Boz'$N es& dzisia na powa(nie szy$ czasopis$e$ Iin+ &e*ralnychL- Nale(y s&wierdzi, !i$ s e*o *#,wni wsp,#pracownicy i w a+ !ich p'n!&ach przeciws&awia si) oni ez'i&o$0 czy s &o sprawy wchodzce w za!res wiary, $oralno%ci, poli&y!i i&d- IIn&e*ralniL dyspon' si# a!ie*o% za!on', rywaliz' ce*o z ez'i&a$i 8do$ini!anie, "rancisz!anie2- War&o przypo$nie, (e nawe& sa$i ez'ici nie s&anowi $asy ca#!owicie ednoli&e Na przy!#ad !ardyna# Oillo& 7 in&e*ralis&a &a! dalece nieprze ednany, (e zrze!# si) p'rp'ry !ardynals!ie 7 by# ez'i&- 9ez'i&a$i byli &a!(e nie!&,rzy s#ynni $oderni%ci, a! Tyrrell/- Gra$sci przypo$ina, a! dobrze wiod#o si) in&e*ralis&o$ za pon&y"i!a&' Pi'sa P, !&,ry po&)pi# $oderniz$3 przypo$i+ na ich or*anizac ) $a c pos&a prawdziwe*o &a ne*o s&owarzyszenia- Na+ &o$ias& Pi'sa PI nazywa .papie(e$ ez'i&,w/3 zwalcza c IAc&ion AranQa+ iseL, Pi's PI chce .o*raniczy rol) !a&oli!,w in&e*ralnych, o&warcie rea!cy + nych i nie$al 'nie$o(liwia cych s&worzenie we Aranc i silne or*anizac i A!c i ?a&olic!ie i par&ii de$o!ra&yczno+l'dowe , !&,ra $o*#aby !on!'ro+ wa z rady!a#a$i, edna!(e bez "ron&alne*o na nich a&a!'- Wal!a z $oder+ niz$e$ nar'szy#a r,wnowa*) !a&olicyz$', przes'wa c *o zanad&o !' pra+ wicy, &rzeba wi)c na nowo s!oncen&rowa *o do!o#a ez'i&,w, czyli przywr,+ ci $' bardzie elas&yczn "or$) poli&yczn, woln od do!&rynalne sz&yw + no%ci, zapewnia c d'( swobod) $anewrowania i&d-3 Pi's PI es& prawdzi+ wy$ papie(e$ ez'i&,w/- Przyp. red. 5 Gra$sci $a &' na $y%li w pierwszy$ rz)dzie Croce*o, a nas&)pnie Gen&ile*o0 oba s "ilozo"a$i i$$anenc i w &e $ierze, w a!ie ich "ilozo"ia zna d' e swo pierwsz zasad), d'cha &w,rcze*o w sa$y$ %wiecie, nie 'cie!a c si) do Oo*a s&o ce*o poza %wia&e$- Przyp. red.
bowa#y s!ons&r'owa !oncepc i, !&,ra $o*#aby zas&pi reli*i) w wychowani' dzieci- S&d bierze si) pse'dohis&orycys&yczna so"is&y!a, !&,ra pozwala peda*o*o$ areli*i ny$ 8bezwyzna+ niowco$2, a w rzeczywis&o%ci a&eis&yczny$, z*adza si) na na+ 'czanie reli*ii- Powo#' si) oni na &o, (e reli*ia es& "ilozo"i dzieci6s&wa ca#e l'dz!o%ci i od(ywa na nowo w !a(dy$ nie+ $e&a"oryczny$ dzieci6s&wie- Idealiz$ o!aza# si) r,wnie( prze+ ciwny r'cho$ !'l&'ralny$ opar&y$ na zasadzie .p, %cia w l'd/, !&,re znalaz#y wyraz w &a! zwanych 'niwersy&e&ach l'do+ wychD i &y$ podobnych ins&y&'c ach 7 i &o przeciwny nie &yl!o z powod' r,(nych niedos!ona#o%ci &ych ins&y&'c i, bo *dyby &a! by#o, wys&arczy#oby po pros&' spr,bowa robi &o lepie - A przecie( r'chy &e *odne by#y 'wa*i, zas#'*iwa#y na przes&'dio+ wanie3 odnios#yby one s'!ces w &y$ znaczeni', (e $o*#y wy!a+ za szczery en&'z az$ i siln wol) .pros&acz!,w/ pod:wi*ni)+ cia si) na wy(szy pozio$ !'l&'ralny i %wia&opo*ldowy- Ora!o+ wa#o edna! &y$ r'cho$ zar,wno or*aniczne $y%li "ilozo"icz+ ne , a! zwar&o%ci or*anizacy ne i !'l&'ralne , i sprawia#y &a!ie sa$o wra(enie, a! pierwsze !on&a!&y !'pc,w an*iels!ich z >'rzyna$i a"ry!a6s!i$i0 wy$ieniano bezwar&o%ciowe &owary na bry#!i z#o&a- S!dind zar,wno or*aniczno% $y%li, a! sp, no% !'l&'ralna by#yby $o(liwe &yl!o w &y$ wypad!', *dyby $i)dzy in&ele!&'alis&a$i a l'd:$i pros&y$i is&nia#a &a!a edno%, a!a powinna w zasadzie is&nie $i)dzy &eori a pra!+ &y!, czyli *dyby in&ele!&'ali%ci byli or*aniczn cz)%ci &ych $as, *dyby wypracowywali i ' ednolicali zasady i proble$y wyp#ywa ce z dzia#alno%ci pra!&yczne $as, &worzc w &en spos,b ednoli&y blo! !'l&'ralny i spo#eczny- Nas'wa#o si) &o sa$o za*adnienie, o !&,ry$ '( by#a $owa0 czy r'ch "ilozo"icz+ ny es& r'che$ "ilozo"iczny$ &yl!o w,wczas, !iedy d(y do roz+
Faniel SalTJy pisa# w 1UV1 r- w swoich !ssais sur le mou"ement ou"rier 8Sz!ice o r'ch' robo&niczy$2, (e cech chara!&erys&yczn "ranc's!ich 'ni+ wersy&e&,w l'dowych by#o .po#czenie l'dzi zr,(nicowanych war'n!a$i (ycia i pochodzenie$ spo#eczny$/- In&ele!&'ali%ci prowadzcy wy!#ady .re+ prezen&' &e &radyc e i in&eresy !'l&'ry l'dz!ie , na'!i, sz&'!i i wolne $y+ %li, !&,re b'r('az a nie*dy% broni#a, a !&,ry$ dzi% za*ra(a/- Przyp. red. U
D
wini)cia !'l&'ry wyspec alizowane , przeznaczone dla wybra+ nych *r'p in&ele!&'alis&,w, czy przeciwnie, &yl!o w,wczas, !ie+ dy w swy$ wysi#!' &worzenia $y%li wy(sze ponad po&oczny rozsde! i na'!owo sp, ne nie zapo$ina ni*dy o '&rzy$ani' !on&a!&' z .pros&acz!a$i/, a nawe& zna d' e w &y$ !on&a!cie :r,d#o proble$,w, !&,re nale(y zbada i rozwiza< Tyl!o dzi)+ !i &e$' !on&a!&owi "ilozo"ia s&a e si) .his&oryczna/, 'walnia si) od ele$en&,w in&ele!&'alis&yczno+indywid'alis&ycznych i na+ biera (yciaEAilozo"ia pra!&y!iG $o(e wys&pi na widowni) pocz&+ !owo &yl!o a!o pos&awa pole$iczna i !ry&yczna, a!o przezwy+ ci)(enie dawne*o sposob' $y%lenia i !on!re&ne $y%li is&nie+ ce 8l'b is&nie ce*o %wia&a !'l&'ralne*o2- 9es& wi)c przede wszys&!i$ !ry&y! zasad po&oczne*o rozsd!' 8podczas *dy na ws&)pie opiera si) w#a%nie na po&oczny$ rozsd!' w cel' wy!azania, (e .wszyscy/ s "ilozo"a$i i (e nie chodzi o wprowa+ dzenie e# no"o a!ie % wiedzy w (ycie indywid'alne wszys&!ich, ale o odnow) i o nadanie chara!&er' .!ry&yczne*o/ is&nie ce '( dzia#alno%ci2- 9es& &e( !ry&y! "ilozo"ii in&ele!&'alis&,w, !&,+ ra s&worzy#a $o(liwo% is&nienia his&orii "ilozo"ii i !&,ra, a!o
E Oy#oby $o(e '(y&eczne .pra!&ycznie/ oddzieli "ilozo"i) od po&oczne+ *o rozsd!', aby lepie '!aza prze %cie od edne*o do dr'*ie*o $o$en&'3 w dziedzinie "ilozo"ii szcze*,lnie rz'ca si) w oczy cechy indywid'alne*o wypracowania $y%li3 na&o$ias& w dziedzinie po&oczne*o rozsd!' 7 cechy rozpowszechnienia i rozproszenia, w#a%ciwe $y%li b)dce powszechnie w obie*' w dane epoce i dany$ %rodowis!' l'dowy$- Ale !a(da "ilozo"ia d(y do s&ania si) po&oczny$ rozsd!ie$ pewne*o %rodowis!a, choby %ci+ %le o*raniczone*o 8%rodowis!a wszys&!ich in&ele!&'alis&,w2- Chodzi wi)c o wypracowanie &a!ie "ilozo"ii, !&,ra 7 b)dc '( 'powszechnion l'b posia+ da c $o(liwo%ci 'powszechnienia, a!o "ilozo"ia zwizana z (ycie$ pra!+ &yczny$ i w ni$ implicite zawar&a 7 $o*#aby s&a si) odnowiony$ po&ocz+ ny$ rozsd!ie$, posiada cy$ sp, no% oraz nerw "ilozo"ii indywid'al+ nych- A &o nie $o(e nas&pi bez odcz'wania &rwa#e po&rzeby !on&a!&' !'l+ &'ralne*o z .pros&acz!a$i/G Ailozo"ia pra!&y!i oznacza $ar!siz$- =!re%lenie &o pozwala#o Gra$+ scie$' z$yli cz' no% cenzor,w wi)ziennych- Trzeba edna! zda sobie spraw), (e wybiera c &o w#a%nie o!re%lenie, Gra$sci nadawa# $' pewn &re% pozy&ywn- Przyp. red.
1V
"ilozo"ia indywid'alna 8w is&ocie rozwi a ca si) przede wszys&+ !i$ a!o dzie#o szcze*,lnie 'zdolnionych ednos&e!2, $o(e by &ra!&owana a!o .zaczyn/ pos&)p' w dziedzinie po&oczne*o rozsd!', a przyna $nie po&oczne*o rozsd!' na bardzie wy+ !sz&a#conych wars&w spo#ecznych, a za ich po%rednic&we$ &a!+ (e w rozwo ' po&oczne*o rozsd!' l'd'- =&o dlacze*o ws!a+ z,w!i ws&)pne do bada6 "ilozo"icznych powinny zawiera syn+ &e&yczny wy!#ad proble$,w, a!ie nas'wa proces rozwo ' !'l+ &'ry o*,lne , zna d' cy &yl!o cz)%ciowe odbicie w his&orii "ilo+ zo"ii- Wobec bra!' his&orii po&oczne*o rozsd!' 8!&,re nie $o(na opracowa z powod' bra!' $a&eria#' do!'$en&alne*o2 his&oria "ilozo"ii pozos&a e na ob"i&szy$ :r,d#e$ in"or$ac iCele$ &a!ie*o wy!#ad' by#oby poddanie !ry&yce &ych proble+ $,w i wy!azanie ich realne war&o%ci 8 e%li eszcze $a 2 albo znaczenia, a!ie $ia#y a!o !ole ne o*niwa #a6c'cha, oraz 's&alenie nowych, a!&'alnych proble$,w, czy &e( za!&'alizowa+ nie proble$,w dawnychS&os'ne! $i)dzy "ilozo"i .wy(sz/ a po&oczny$ rozsd+ !ie$ es& spraw .poli&y!i/, podobnie a! spraw poli&y!i es& s&os'ne! $i)dzy !a&olicyz$e$ in&ele!&'alis&,w a !a&olicy+ z$e$ .pros&acz!,w/- Fwie &e sprawy r,(ni si) edna! $i)dzy sob zasadniczo- To, (e ?o%ci,# s&an# wobec proble$' .pro+ s&acz!,w/, oznacza w#a%nie, i( we wsp,lnocie .wiernych/ nas&+ pi# roz#a$, roz#a$, !&,re*o nie da si) naprawi przez podnie+ sienie .pros&acz!,w/ do pozio$' in&ele!&'alis&,w 8?o%ci,# nie ro%ci sobie nawe& pre&ens i do pod )cia &a!ie*o zadania, !&,re ideowo i e!ono$icznie es& ponad e*o si#y2, ale edynie przez zas&osowanie (elazne dyscypliny wobec in&ele!&'alis&,w, aby nie prze!roczyli pewnych *ranic w &y$ roz#a$ie i nie 'czynili *o !a&as&ro"alny$ i nieodwracalny$- W przesz#o%ci &a!ie .roz+ #a$y/ we wsp,lnocie wiernych 'zdrawiane by#y przez po&)(ne r'chy $asowe, !&,re za$y!a#y si) i zna dowa#y ' %cie w po+
11
ws&awani' nowych za!on,wH, *r'p' cych si) wo!,# wybi&nych osobowo%ci, &a!ich a! Fo$ini! czy Arancisze!RAle !on&rre"or$ac aU wy a#owi#a owo :r,d#o si# l'do+ wych- Towarzys&wo 9ez'sowe es& os&a&ni$ wiel!i$ za!one$ o rodowodzie rea!cy ny$ i o chara!&erze represy ny$ i .dyplo+ $a&yczny$/- 9e*o pows&anie by#o ozna! s!os&nienia or*ani+ z$' ?o%cio#a- Nowe, p,:nie pows&a#e za!ony $a bardzo ni+ !#e znaczenie .reli*i ne/, pe#ni na&o$ias& wa(n rol) z p'n!&'
H Wredniowieczne r'chy here&yc!ie by#y rea!c na poli&y!iers&wo ?o+ %cio#a i na "ilozo"i) scholas&yczn, b)dc wyraze$ &e*o poli&y!iers&wa, re+ a!c rozwi a c si) na *r'ncie !on"li!&,w spo#ecznych, wywo#anych po+ ws&awanie$ *$in $ie s!ich- S&anowi#y one rozdarcie $i)dzy $asa$i a in+ &ele!&'alis&a$i w #onie ?o%cio#a- Ule*#o ono .zabli:nieni'/ z chwil pows&a+ nia l'dowych r'ch,w reli*i nych, wch#oni)&ych na powr,& przez ?o%ci,# pod pos&aci nowych za!on,w (ebrzcych, i osi*ni)cia nowe edno%ci reli+ *i ne R ;a#o(yciele dw,ch wiel!ich za!on,w, !&,rych Fan&e 814GE715412 nazy+ wa .!si()&a$i/ powo#any$i przez Oo*a dla odnowy ?o%cio#a 8 $os%a %omedia, .Ba /, PI, 5E2- =ba za!ony za#o(one zos&a#y w o!resie, !iedy ?o%ci,# by# szcze*,lnie za*ro(ony przez herez ) 8!a&arowie, pa&aryni, albi*ensi i in-2=we r'chy here&yc!ie by#y cz)s&o r'cha$i $asowy$i, na !&,re nie pozos&a+ wa# obo )&ny ni(szy !ler, ob'rzony na zby&e! pan' cy w%r,d !o%cielnych dy*ni&arzy, !&,ry de$as!owali liczni sa$orodni .prorocy/Ww- Fo$ini!, !aznodzie a !as&yli s!i 811HV714412, wys#any przez papie(a Innocen&e*o III do wal!i z albi*ensa$i, za!#ada w 14VG ro!' za!on do$ini+ !an,w, czyli braci !aznodzie ,w- ;a!on &en dos&arczy po&e$ In!wizyc i e na wybi&nie szych s)dzi,w- Fo$ini!anie, wy!sz&a#ceni i zdyscyplinowani, przydali ?o%cio#owi nowe*o a'&ory&e&'Ww- Arancisze! z Asy(' 811R47144G2, syn bo*a&e*o !'pca, czyni z abso+ l'&ne*o 'b,s&wa pods&awow re*'#) swe*o za!on', za#o(one*o w 14VU ro!', i *#osi !onieczno% powro&' do ewan*eliczne czys&o%ci- B'ch "rancisz!a6+ s!i $ia# chara!&er l'dowy, ale zasady *#oszone przez e*o za#o(yciela zos&a+ #y niebawe$ zdradzone- Be*'#a 'b,s&wa obowizywa#a pocz&!owo ca#y za+ !on- Foprowadzi#a ona do roz#a$' w 14HD r- na obserwan&,w i "rancisz!a+ n,w !onwen&'alnych- Gra$sci przeprowadza por,wnanie po$i)dzy pos&a+ w .niesprzeciwiania si) z#'/ 8*handyz$, &o#s&o owszczyzna i&d-3 por- AGra$sci0 &l 'isor imento, Eina'di, 1UEV, s&r- DG2 a l'dowy$i r'cha$i reli*i + ny$i %redniowiecza- .Ta!(e l'dowe r'chy reli*i ne w %redniowiecz' rozpa+ &rywa nale(y w %wie&le &e sa$e bezsilno%ci poli&yczne szero!ich $as wo+ bec nielicznych, ale 'zbro onych i zor*anizowanych cie$i)(ycieli- IUpo!o+
14
widzenia zapewnienia !arno%ci $asy wiernych- Pows&a#y one a!o od*a#)zienia i $ac!i Towarzys&wa 9ez'sowe*o, bd: &e( s&a#y si) ni$i z czase$- S narz)dzia$i .opor'/ w d(eni' do zachowania zdoby&ych pozyc i poli&ycznych, a nie si#a$i odno+ wy i rozwo '- ?a&olicyz$ s&a# si) . ez'i&yz$e$/- >oderniz$ nie s&worzy# za!on,w reli*i nych, ale par&i) poli&yczn, chrze+ %ci a6s! de$o!rac )1VS&anowis!o "ilozo"ii pra!&y!i es& an&y&ez s&anowis!a "ilozo"ii !a&olic!ie 0 "ilozo"ia pra!&y!i nie d(y do '&rzy$ania .pros&acz!,w/ w ich pry$i&ywne "ilozo"ii .po&oczne*o rozsd+
rzeni i po!rzywdzeniL zas!lepia si) w pry$i&ywny$, ewan*eliczny$ pa+ cy"iz$ie, e!spon' swo Il'dz! na&'r)L, zapoznan i zdep&an na prze+ !,r *#oszony$ pos&'la&o$ bra&ers&wa w Oo*'+o c', r,wno%ci i&p- W dzie+ ach herez i %redniowiecznych Arancisze! za $' e z'pe#nie odr)bne $ie + sce0 nie chce walczy, nie $y%li nawe& o a!ie !olwie! walce, co odr,(nia *o od innych nowa&or,w, &a!ich a! @aldo, czy nawe& inni "rancisz!anie/- 8Ta$+ (e, s&r- DH2- Przyp. red. U ?on&rre"or$ac a es& &o o!res rea!c i ?o%cio#a !a&olic!ie*o na roz$a+ i&e r'chy re"or$a&ors!ie za*ra(a ce e*o is&nieni'- Po erze papie(y+h'$a+ nis&,w 7 &a!ich a! Xeon P 7 Pawe# III i Pi's I@ spos&rze*li na*lc !oniecz+ no% wprowadzenia ry*or,w w dziedzinie do*$a&,w oraz bezli&osne cen+ z'ry w dziedzinie li&era&'ry i sz&'!i- Sob,r Trydenc!i 81EDE71EG52 pracowa# bez $a#a dwadzie%cia la& nad os&a&eczny$ 's&alenie$ pewnych do*$a&,wTowarzys&wo 9ez'sowe, za#o(one w ro!' 1E5D przez I*nace*o Xoyol) w ce+ lach $isy nych, dos&arczy ?o%cio#owi po&)(ne ar$ii, wdro(one do %lepe*o pos#'sze6s&wa wz*l)de$ papies&wa i s&os' ce .dla wi)!sze chwa#y Oo*a/ &en sa$ $a!iaweliz$, !&,ry ez'i&yz$ wy&y!a >achiaJelle$'- Na &e$a& cenz'ry w o!resie !on&rre"or$ac i Gra$sci pisze0 .?o$ple&ne wydanie dzie# >achiaJelle*o '!aza#o si) we W#oszech po raz os&a&ni w ro!' 1EED, a pe#ny &e!s& (e%amerona 7 w 1EEH3 w ro!' 1EGV wydawca Gioli&o zaprzes&a# dr'!owa Pe&rar!)- =d&d &e( zaczyna si) '!azywa wy!as&rowane wyda+ nia poe&,w, nowelis&,w, powie%ciopisarzy- Cenz'ra !o%cielna %ci*a nawe& $alarzy/- 8Ta$(e, s&r- 5G2- Przyp. red. 1V >o(na &' przypo$nie ane*do&) 8!&,r przy&oczy# S&eed w swoich Pamitni%ach2 o !ardynale, !&,ry an*iels!ie$' pro&es&an&owi, (ywice$' sy$pa&ie dla !a&olicyz$', &#'$aczy, (e c'da %wi)&e*o 9an'are*o s ar&y!'+ #a$i wiary na '(y&e! l'd!' neapoli&a6s!ie*o, a nie in&ele!&'alis&,w, i (e na+ we& w ewan*elii spo&!a si) $o(na z .przesad/- Na py&anie0 .Czy( nie es&e+ %$y chrze%ci ana$i</ odpowiada0 .>y es&e%$y Ipra#a&a$iL, &o es& Ipoli&y+ !a$iL ?o%cio#a rzy$s!ie*o/15
!'/, lecz przeciwnie, pra*nie da i$ wy(sze po )cia o (yci'- 9e+ %li *#osi pos&'la& #czno%ci $i)dzy in&ele!&'alis&a$i a l'd:$i pros&y$i, &o nie po &o, by o*ranicza dzia#alno% na'!ow i opiera edno% na nis!i$ pozio$ie $as, ale w#a%nie po &o, by s&worzy &a!i blo! in&ele!&'alno+$oralny, !&,ry 'czyni#by poli+ &ycznie $o(liwy$ pos&)p '$ys#owy $as, a nie &yl!o drobnych *r'p in&ele!&'alis&,wA!&ywna ednos&!a re!r'&' ca si) z $as dzia#a pra!+ &ycznie, ale nie posiada asne %wiado$o%ci &eore&yczne w#a+ sne*o dzia#ania, !&,re przecie( es& poznanie$ %wia&a w &e $ierze, w a!ie &en %wia& z$ienia- Wwiado$o% &eore&yczna owe ednos&!i $o(e nawe& pozos&awa w sprzeczno%ci z e dzia#anie$ pra!&yczny$- >o(na powiedzie, (e $a ona a!by dwie %wiado$o%ci &eore&yczne 8czy &e( edn %wiado$o% !on+ &rady!&ory n2- 9edna 7 &o %wiado$o% nieod#czna od dzia#al+ no%ci &e ednos&!i i wi(ca realnie ze wszys&!i$i e wsp,#+ pracowni!a$i w pra!&yczny$ prze!sz&a#cani' rzeczywis&o%ci3 dr'*a 7 &o %wiado$o% powierzchowna, zewn)&rzna, werbalna, !&,r ednos&!a odziedziczy#a po przesz#o%ci i bez!ry&ycznie przy )#a- Ale i &en werbalny %wia&opo*ld nie es& bez znacze+ nia0 nawiz' e on do o!re%lone *r'py spo#eczne , wp#ywa $nie l'b bardzie decyd' co na pos&aw) $oraln, na !ier'+ ne! woli i $o(e doprowadzi do p'n!&', w !&,ry$ sprzeczno+ %ci &!wice w %wiado$o%ci 'nie$o(liwia wszel!ie dzia#anie, wszel! decyz ), wszel!i wyb,r i poci*a za sob r,wnie( bierno% $oraln i poli&yczn- ?ry&yczne zroz'$ienie sa$e*o siebie do!on' e si) przez %cieranie si) .he*e$onii/ poli&ycz+ nych, rozbie(nych !ier'n!,w 7 na pierw na pol' e&y!i, a p,:+ nie poli&y!i 7 i !o6czy si) wypracowanie$ sobie w#asne , wy(+ sze ni( poprzednia !oncepc i rzeczywis&o%ci- Wwiado$o%, (e si) es& cz)%ci pewne si#y he*e$oniczne , czyli %wiado$o% poli&yczna, es& pierwsz "az pos&)p' ce naprz,d sa$owie+ dzy, w !&,re &eoria i pra!&y!a w !o6c' si) ednocz- 9edno% &eorii z pra!&y! nie es& wi)c "a!&e$ $echaniczny$, lecz pro+ cese$ his&oryczny$, !&,re*o "aza pierwias&!owa i zacz&!owa wyra(a si) w ledwie ins&yn!&owny$ rozr,(nieni', w .rozbra+
1D
cie/, w niezale(no%ci- Proces &en pos&)p' e ci*le naprz,d, a( do rzeczywis&e*o i pe#ne*o osi*ni)cia ednoli&e*o i !onse+ !wen&ne*o %wia&opo*ld'- =&o dlacze*o &rzeba pod!re%li, (e rozw, poli&yczny po )cia he*e$onii11 s&anowi o*ro$ny pos&)p nie &yl!o pra!&yczno+poli&yczny, ale i "ilozo"iczny, *dy( za!#ada i nie'chronnie poci*a za sob pewn edno% in&ele!&'aln i e&y!) z*odn z !oncepc rzeczywis&o%ci, !&,ra przezwyci)(y#a po&oczny rozsde! i s&a#a si) !ry&yczn, choby w pewny$ o*raniczony$ za!resie11 Po )cie .he*e$onia/ odpowiada rozwini)&e przez Xenina &ezie o pro+ le&ariacie a!o !lasie rzdzce i ednocze%nie odnosi si) do pra!&ycznych do%wiadcze6 prole&aria&' a!o !lasy rzdzce - .Se*e$onia/ za!#ada dy!&a+ &'r) prole&aria&', czyli przy$'s, a!i !lasa pan' ca $'si nie'chronnie na+ rz'ca *r'po$ an&a*onis&yczny$- Ale oznacza ona zaraze$ !ierownic&wo in&ele!&'alne i $oralne 8!'l&'ralne2 w odniesieni' do wszys&!ich sprzy$ie+ rze6c,w prole&aria&', !&,rych z*od) prole&aria& pozys!a# i !&,re chce on zor*anizowa w ra$ach .z*ody a!&ywne / 8ch#ops&wo i&d-2- =!re%lenie .dy!+ &a&'ra prole&aria&'/ pod!re%la przede wszys&!i$ $o$en& przy$'s', pod+ czas *dy he*e$onia, cho nie $o(e is&nie bez &e*o $o$en&', 'wyda&nia pozy&ywny aspe!& .!ierownic&wa/- Ta! wi)c wprowadza si) &'&a rozr,(nie+ nie $i)dzy po )cia$i .pan' cy/ i .!ier' cy/0 zdobycie w#adzy da e pano+ wanie, pozos&a e edna! eszcze do zdobycia .!ierownic&wo/- Ale owo !ie+ rownic&wo sa$o w sobie nie es& nas&)ps&we$ panowania3 oba $o$en&y s powizane ze sob diale!&ycznie i dana *r'pa $o(e i powinna by *r'p .!ierownicz/, zani$ eszcze zdob)dzie w#adz), a !iedy '( s&anie si) *r'p .pan' c/, biada e , e(eli za&raci swo rol) .!ierownicz/- Bozwi a c &ez) o he*e$onii, Gra$sci czyni &a!(e z "ilozo"ii pra!&y!i s!'&eczny .!anon in+ &erpre&acy ny/ zar,wno w odniesieni' do sy&'ac i obecnych, a! i $inio+ nych 8w pierwszy$ rz)dzie nale(y &' wy$ieni e*o s&'dia nad Bisor*i$en+ &e$, w !&,rych Gra$sci dowodzi $i)dzy inny$i, (e Par&i Czyn', nawe& po za )ci' Bzy$', !ierowali '$iar!owani2- W !oncepc i he*e$onii zarysow' e si) asno rola in&ele!&'alis&,w, !&,rzy s .rzeczni!a$i/ *r'py pan' ce , wy+ !on' cy$i podrz)dne "'n!c e he*e$onii spo#eczne i rzd,w poli&ycz+ nych, czyli s#'( do or*anizowania zar,wno z*ody a!&ywne , a! i apara&' przy$'s'- >,*# wi)c Gra$sci napisa w li%cie z H wrze%nia 1U51 ro!' do swo e szwa*ier!i Ta&iany, (e znacznie rozszerzy# &radycy ne po )cie in&ele!+ &'alis&y- Xis& &en, w !&,ry$ Gra$sci przeds&awi# sw, plan pracy, es& nieza+ s&piony, e%li chodzi o poznanie ca#o!sz&a#&' bada6 Gra$scie*o- W &y$ sa+ $y$ li%cie Gra$sci $,wi o !onieczno%ci sprecyzowania po )cia pa6s&wa, !&,re roz'$ie si) na o*,# a!o dy!&a&'r), a nie a!o .r,wnowa*) spo#eczno+ %ci poli&yczne i spo#eczno%ci obywa&els!ie 8albo he*e$oni) edne *r'py
1E
9edna!(e w nowszych pracach z za!res' "ilozo"ii pra!&y+ !i po*#)bienie po )cia edno%ci &eorii z pra!&y! zna d' e si) dopiero w "azie pocz&!owe 3 pozos&a# w nich eszcze osad ro+ z'$owania $echanis&yczne*o, s!oro $,wi si) o &eorii a!o .'z'pe#nieni'/, a!o o ele$encie po$ocniczy$ w s&os'n!' do pra!&y!i l'b a!o o s#'(ebnicy pra!&y!i- Wyda e si) s#'szne, by i &o za*adnienie po&ra!&owa his&orycznie, czyli a!o ele$en& poli&yczne*o za*adnienia in&ele!&'alis&,w- Sa$owiedza !ry+ &yczna oznacza pod wz*l)de$ his&oryczny$ i poli&yczny$ po+
spo#eczne nad ca# spo#eczno%ci narod', wy!onywan przez &a! zwane or+ *anizac e prywa&ne, a! ?o%ci,#, zwiz!i zawodowe, sz!o#y i&d-2/- ?oncepc a &a sy&'' e Croce*o w e*o "'n!c i .%wiec!ie*o papie(a/0 .I w#a%nie w spo+ #eczno%ci obywa&els!ie szcze*,lnie rozwi a dzia#alno% in&ele!&'ali%ci 8Oenede&&o Croce na przy!#ad es& pewne*o rodza ' %wiec!i$ papie(e$, es& &e( niezwy!le s!'&eczny$ narz)dzie$ he*e$onii, e%li nawe& nie!iedy znale: si) $o(e w przeciwie6s&wie do dane*o rzd' i&d-2/ 8&a$(e2- Fo &e wi)c przede wszys&!i$ !oncepc i roli in&ele!&'alis&,w &rzeba si) odwo#a, aby zde"iniowa .!orporacy n "az) e!ono$iczn/, !&,ra poprzedza he*e+ $oni), ale do !&,re przezwyci)(enia nie!&,re pa6s&wa o!aza#y si) niezdol+ ne, *dy( !lasa e!ono$iczna, !&,re rzdy reprezen&owa#y, .nie '$ia#a wy+ &worzy w#asne !a&e*orii in&ele!&'alis&,w, by w &en spos,b sprawowa he+ *e$oni), a nie &yl!o dy!&a&'r)/ 8&a$(e23 &) ."az) e!ono$iczno+!orporacy + n/, !&,re w %wiecie nowoczesny$ nie zdo#a#a przezwyci)(y A$ery!a, nie po&ra"i#a bowie$ eszcze wy&worzy .&a!ie*o %wia&opo*ld' i &a!ie*o '*r'+ powania wiel!ich in&ele!&'alis&,w, !&,re by po!ierowa#o narode$ a!o spo+ #ecze6s&we$ obywa&els!i$/- W &e w#a%nie nie$o(liwo%ci wy %cia poza "az) e!ono$iczno+!orporacy n widzi Gra$sci edn z przyczyn 'pad!' *$in %redniowiecznych, 'pad!' zwizane*o z !os$opoli&yczny$ chara!&ere$ in&ele!&'alis&,w w#os!ich i z'pe#ny$ bra!ie$ ' nich cech narodowo+l'do+ wych- W &y$ %wie&le '!az' e si) w pe#ni znaczenie d(enia >achiaJelle*o do 'poli&ycznienia apoli&ycznych $as ch#ops!ich przez '&worzenie ar$ii narodowe , zdolne do s&worzenia nowe wi)zi $i)dzy $ias&e$ i wsi na $ie sce do&ychczasowe*o panowania $ias&a nad wsi- W &y$ pos&'lacie po+ li&yczne*o z ednoczenia $ias&a i wsi za po%rednic&we$ $ilic i l'dowe , po+ s&'lacie, !&,ry za!#ada he*e$oni) $ias&a nad wsi, dopa&r' e si) Gra$sci .przedwczesne*o a!obiniz$'/ >achiaJelle*o- Pos&'la& &en odznacza si), wed#'* Gra$scie*o, &y$i sa$y$i cecha$i, co d(enia rewol'c onis&,w z ro!' 1HU4, !&,rzy wydali de!re& o pospoli&y$ r'szeni', i co pro*ra$ wy&y+ czony przez Xenina, *#oszcy &ez) so 'sz' z ch#ops&we$ pod !ier'n!ie$ prole&aria&'- Przyp. red. 1G
ws&awanie .eli&y/ in&ele!&'alne 0 $asa l'dz!a nie .wyr,(nia si)/14 i nie s&a e si) niezale(na .sa$a przez si)/, bez or*anizo+ wania si) 8w na szerszy$ znaczeni' s#owa2, a nie $a or*aniza+ c i bez in&ele!&'alis&,w, czyli bez or*aniza&or,w i !ierowni!,w, &o znaczy bez &e*o, (eby &eore&yczny p'n!& widzenia w dziedzi+ nie powizania &eorii z pra!&y! wyodr)bnia# si) !on!re&nie w !r)*' os,b .wyspec alizowanych/ w pracy !oncepcy ne i "ilo+ zo"iczne - Ale proces pows&awania wars&wy in&ele!&'alis&,w es& d#'*i, &r'dny, pe#en sprzeczno%ci, s!o!,w naprz,d i co"ania si), rozproszenia si) i prze*r'powywania, przy czy$ .wierno%/ $as 8a wierno% i !arno% &o pocz&!owa "or$a aproba&y i wsp,#dzia#ania $as w ca#o!sz&a#cie r'ch' !'l&'ralne*o2 bywa nie edno!ro&nie wys&awiana na ci)(! pr,b)- Proces rozwo ' zwizany es& z diale!&y!0 in&ele!&'ali%ci7$asa- Wars&wa in&e+ le!&'alis&,w rozwi a si) liczebnie i a!o%ciowo, ale !a(dy s!o! !' zwi)!szeni' zasi)*' i !' wi)!sze z#o(ono%ci &e wars&wy zwizany es& z analo*iczny$ r'che$ $asy .pros&acz!,w/, !&,ra wznosi si) na wy(szy pozio$ !'l&'ralny, rozszerza c r,wnocze%nie za!res swoich wp#yw,w, przy czy$ ednos&!i, a nawe& $nie l'b wi)ce liczne *r'py przebi a si) do wars&wy in&eli*enc i zawodowe - W procesie &y$ pow&arza si) edna! nie's&annie $o$en&y, w !&,rych $i)dzy $asa$i a in&ele!&'+ alis&a$i 8albo nie!&,ry$i spo%r,d nich, albo a!% ich *r'p2 pows&a e rozbra&, bra! !on&a!&', a s&d wra(enie, (e in&ele!&'+ ali%ci &o czynni! .po$ocniczy/, 'z'pe#nia cy, ni(sze*o rz)d'Upiera si) przy ele$encie .pra!&y!i/ w splocie &eoria7pra!&y+ !a, s!oro oba &e ele$en&y zos&a#y 'przednio rozdzielone i odse+ parowane, a nie &yl!o 'le*#y rozr,(nieni' 8co es& operac czy+
Ta sa$owiedza !ry&yczna prole&aria&', czyli inacze 7 prole&aria& zdo+ bywa cy %wiado$o% swe*o chara!&er' !lasy .odr)bne / od !lasy an&a*o+ nis&yczne , wy$a*a or*anizac i, wbrew &e$', co $y%li Sorel- Wed#'* Sorela .odr)bno%/ l'b .roz#a$/ rodzi si) i rozwi a spon&anicznie, poza wszel! or+ *anizac i wszel!i$ pro*ra$e$ par&y ny$, za po%rednic&we$ zwiz!' za+ wodowe*o, a &o dzi)!i .$i&owi/ s&ra !' powszechne*o 8por- A- Gra$sci0 )ote sul *achia"elli+ sulla politica e sullo ,tato moderno, Eina'di, 1UDU, s&r15R i nas&-2- Przyp. red. 1H
14
s&o $echaniczn i !onwenc onaln2 7 oznacza, (e przechodzi si) "az) his&oryczn s&os'n!owo pry$i&ywn, "az) *ospodar!i !orporacy ne eszcze, w !&,re prze!sz&a#ca si) ilo%ciowo o*,lne ra$y bazy, a nale(ca do &e bazy a!o% 7 nadb'dowa 7 es& dopiero w &ra!cie pows&awania, nie es& eszcze or*anicznie '!sz&a#&owana- Nale(y pod!re%li wa*) i znaczenie, a!ie w no+ woczesny$ %wiecie $a par&ie poli&yczne w dziedzinie opra+ cowania i rozpowszechniania %wia&opo*ld,w, w &y$ sensie, (e wypracow' odpowiedni dla &ych %wia&opo*ld,w e&y!) i po+ li&y!)- Par&ie pe#ni wi)c a! *dyby "'n!c ) his&orycznych e!s+ pery$en&a&or,w &ych %wia&opo*ld,w- Par&ie przeprowadza w%r,d $as indywid'aln sele!c ) zar,wno na pol' dzia#ania pra!&yczne*o, a! i &eore&yczne*o, a zwize! $i)dzy &eori i pra!&y! es& &y$ %ci%le szy, i$ bardzie (ywo&ny i nowa&ors!i es& %wia&opo*ld reprezen&owany przez par&i), i$ silnie prze+ ciws&awia si) s&ary$ sposobo$ $y%lenia- Fla&e*o &e( $o(na powiedzie, (e par&ie s pracownia$i, w !&,rych pows&a nowe '$ys#owo%ci, rozle*#e i niby z edne bry#y wy!'&e, (e s &y*le$, w !&,ry$ s&apia si) w edno &eoria z pra!&y!, roz'+ $ian a!o realny proces his&oryczny- S&d zroz'$ia#e es& zna+ czenie !sz&a#&owania par&ii dro* a!ces' indywid'alne*o, a nie $e&od .labo'rzys&ows!/- 9e%li bowie$ $,wi si) o or*anicz+ ny$ !ierowani' .ca# $as e!ono$icznie czynn/, &o chodzi &' nie o !ierowanie wed#'* s&arych sche$a&,w, ale po nowa&or+ s!'- A nowa&ors&wo w pocz&!owy$ s&adi'$ $o(e s&a si) w#asno%ci $asy edynie za po%rednic&we$ .eli&y/, ' !&,re %wia&opo*ld zawar&y implicite w dzia#alno%ci l'dz!ie przybra# '( w pewne $ierze pos&a !onse!wen&ne i 'sys&e$a&yzowa+ ne %wiado$o%ci oraz sprecyzowane , zdecydowane woliFo poznania edne z &ych "az pos#'(y $o(e dys!'s a na &e$a& os&a&nie*o o!res' rozwo ' "ilozo"ii pra!&y!i- Fys!'s ) &) pods'$owa# w swy$ ar&y!'le F- S- >irs!i, wsp,#pracowni! czasopis$a IXa C'l&'raL15- Wida &a$, a! do!ona#o si) prze +
15 9es& &o prawdopodobnie al'z a do ar&y!'#' .Fe$o!ra&ie 'nd Par&ei i$ Oolschewis$'s/, !&,ry >irs!i op'bli!owa# w zbiorze (emo%ratie und Partei, pod red- P- B- Bohdena, Wiede6 1U54- Cy&' e *o Glaeser w $iblio- rafia
1R
%cie od !oncepc i $echanis&yczne i czys&o zewn)&rzne do !oncepc i czynne , !&,ra coraz bardzie zbli(a si) do w#a%ciwe+ *o roz'$ienia edno%ci &eorii i pra!&y!i, a!!olwie! nie osi+ *n)#a eszcze pe#ne*o syn&e&yczne*o znaczenia- Fa e si) &e( za+ 'wa(y, (e ele$en& de&er$inis&yczny, "a&alis&yczny, $echani+ s&yczny s&anowi# bezpo%rednio wycz'waln .a&$os"er)/ ideolo+ *iczn "ilozo"ii pra!&y!i, pewn "or$) reli*ii i %rod!a podnie+ ca ce*o 8na podobie6s&wo nar!o&y!'2 7 co zresz& by#o !o+ nieczne i his&orycznie 'zasadnione .podle*#y$/ chara!&ere$ o!re%lonych wars&w spo#ecznych?iedy w walce nie $a si) w r)!' inic a&ywy i sa$a wal!a przynosi edynie !l)s!i, de&er$iniz$ $echanis&yczny s&a e si) po&)(n si# $oralne*o opor', zwar&o%ci, cierpliwe , 'par&e wy&rwa#o%ci- .9es&e$ chwilowo po!onany, ale bie* rzeczy na d#'(sz $e&) prac' e na $o !orzy% i&d-/ Bealna wola przy+ biera pos&a a!&' wiary, prze!onania o rac onalno%ci his&orii, prze&warza si) w e$piryczn i pry$i&ywn "or$) na$i)&ne*o prze%wiadczenia o celowo%ci dzie ,w, !&,re zda e si) zas&)po+ wa predes&ynac ), opa&rzno% i &y$ podobne po )cia reli*ii opar&ych na wierze w Oo*a- Trzeba s&wierdzi z nacis!ie$, (e r,wnie( i w &a!i$ wypad!' is&nie e w rzeczywis&o%ci silne dzia#anie woli, bezpo%rednie oddzia#ywanie na is&nie cy si# rzeczy '!#ad s&os'n!,w, ale w "or$ie '!ry&e , za$as!owane , !&,ra ws&ydzi si) sa$e siebie3 &o&e( %wiado$o% pe#na es& sprzeczno%ci, bra! e !ry&yczne edno%ci i&d- Ale w chwili *dy .pione!/ s&a e si) przyw,dc odpowiedzialny$ za dzia#alno% e!ono$iczn $as, pode %cie $echanis&yczne o!az' e si) na*le bezpo%rednio *ro(cy$ niebezpiecze6s&we$, nas&)p' e rewi+ z a ca#e*o sposob' $y%lenia, 'war'n!owana z$iana$i w spo+ #eczny$ sposobie bycia- Panowanie &e*o, co s&anowi .si#) rze+ czy/, 'le*a o*raniczeni'- A dlacze*o< Fla&e*o, (e o ile .podle+ *#y/ wczora eszcze by# rzecz, dzisia '( ni nie es&, dzisia es& pos&aci his&oryczn, osob pierwszoplanow3 e(eli wczo+ ra by# nieodpowiedzialny, a!o .czynni! opor'/ wobec obce
fascista, 1U55- Przyp. red. ory . w-. 1U
woli, dzisia cz' e si) odpowiedzialny, bo nie es& '( czynni+ !ie$ opor', ale dzia#a, es& a!&ywny i przedsi)biorczy- Ale czy wczora by# rzeczywi%cie &yl!o czynni!ie$ .opor'/, .rzecz/, .nieodpowiedzialno%ci/< ; pewno%ci nie- I racze pod!re%li &' &rzeba, (e "a&aliz$ s#'(y &yl!o do wyposa(enia s#abych w czynn i rzeczywis& wol)- =&o dlacze*o &rzeba zawsze wy!azy+ wa czczo% $echanis&yczne*o de&er$iniz$'- Wy&#'$aczalny a!o naiwna "ilozo"ia $as, i &o &yl!o a!o s!#adowy ele$en& si#y 7 !iedy zos&a e przez in&ele!&'alis&,w podniesiony do ran*i prze$y%lane i !oheren&ne "ilozo"ii, s&a e si) :r,d#e$ bierno+ %ci, &)pe sa$owys&arczalno%ci, i &o zani$ eszcze ednos&!a podporzd!owana s&anie si) !ier' c i odpowiedzialn- W $asie is&nie e zawsze cz)% !ierownicza i odpowiedzialna, choby .podle*a#a/ inny$ wars&wo$, i "ilozo"ia &e cz)%ci wy+ przedza zawsze "ilozo"i) o*,#' nie &yl!o a!o &eore&yczna an&y+ cypac a, ale a!o a!&'alna !onieczno%To, (e %wia&opo*ld $echanis&yczny s&a# si) reli*i *r'p zale(nych, wida asno z analizy rozwo ' reli*ii chrze%ci a6+ s!ie , !&,ra w pewny$ o!resie his&oryczny$ i w o!re%lonych his&orycznych war'n!ach by#a i es& eszcze nadal .!onieczno+ %ci/ 7 !onieczn "or$ woli $as l'dowych, pewn o!re%lon "or$ rac onalizac i %wia&a i (ycia, narz'ca c o*,lne ra$y re+ alne , pra!&yczne dzia#alno%ci- Wyda e $i si), (e &) rol) chrze+ %ci a6s&wa &ra"nie wyra(a 's&)p z ar&y!'#' w ICiJil&a Ca&&olicaL1D z E $arca 1U54 ro!', za&y&'#owane*o .Indywid'+ aliz$ po*a6s!i a indywid'aliz$ chrze%ci a6s!i/0 .Wiara w nie+ zawodn przysz#o%, w nie%$ier&elno% d'szy, !&,re przezna+ czenie$ es& wieczna szcz)%liwo%, by#a bod:ce$ do in&ensyw+ ne pracy nad dos!onalenie$ si) wewn)&rzny$, nad podniesie+ nie$ d'cha- Prawdziwy indywid'aliz$ chrze%ci a6s!i znalaz#
ICiJil&K Ca&&olicaL, czasopis$o spo#eczno+!'l&'ralne, or*an ez'i&,w w#os!ich, reprezen&' cy !onserwa&ywn lini) poli&yczn i do!&rynaln !,# wa&y!a6s!ich- U!az' e si) od r- 1REV pocz&!owo w Neapol', p,:nie w Bzy+ $ie, prze %ciowo 81RRH2 we Alorenc i i zn,w w Bzy$ie- Pis$o reda*' e spe+ c alny zesp,# pisarzy, w wi)!szo%ci ez'i&,w, piszcych prawie zawsze pod pse'doni$a$i- Przyp. red. 4V
1D
&' i$p'ls do swoich zwyci)s&w- Wszys&!ie si#y chrze%ci anina s!'pi#y si) wo!,# &e*o wznios#e*o cel'- Uwolniony od waha6 w posz'!iwani' prawdy, !&,re dr)cz d'sz) w&pliwo%cia$i, o%wiecony nie%$ier&elny$i zasada$i, cz#owie! pocz'#, (e od+ radza si) w ni$ nadzie a- Pewien, (e wy(sza si#a pod&rzy$' e *o w walce ze z#e$, z$ierzy# si) z sa$y$ sob i zwyci)(y# %wia&/- Ale i w &y$ wypad!' $a si) &' na $y%li chrys&ianiz$ naiwny, a nie chrys&ianiz$ ez'ic!i, !&,ry s&a# si) zwy!#y$ nar+ !o&y!ie$ dla szero!ich $as l'd'9eszcze bardzie wyrazis&e i zna$ienne es& s&anowis!o !alwiniz$' z e*o niez#o$n !oncepc predes&ynac i i #as!i, !&,ra s&anowi przyczyn) szero!ie e!spans i d'cha inic a&ywy 8albo &e( s&a e si) "or$ &e*o r'ch'21EPor- >aY Weber0 .Fie pro&es&an&ische E&hi! 'nd der Geis& des ?api&ali+ s$'s/ w IArchiJ "Zr Sozialwissenscha"& 'nd Sozialpoli&i!L, &- 4V[41, z la& 1UVE71UVG MPierwsze powa(nie sze s&'dia nad s&os'n!ie$ chrze%ci a6s&wa, a w szcze*,lno%ci !alwiniz$' i an*iels!ie*o p'ry&aniz$', do pos&)p,w !api+ &aliz$' zapocz&!owa# >aY Weber swy$i dwo$a ar&y!'#a$i0 .Fie pro&e+ s&an&ische E&hi! 'nd der Geis& des ?api&alis$'s/ 8E&y!a pro&es&anc!a i d'ch !api&aliz$'2 w IArchiJ "Zr Sozialwissenscha"& 'nd Sozialpoli&i!L, &- PP 81UVD2 i &- PPI 81UVE2, przedr'!owany$i p,:nie w Gesammelte Aufs.tze zur 'eli ionssoziolo ie 8;bi,r sz!ic,w o soc olo*ii reli*ii2, &o$ I, r- 1U4V- Na s&o+ s'ne! &en zwr,ci# 'wa*) Arydery! En*els 8zw#aszcza w !si(ce /udwi% 0euerbach i zmierzch %lasyczne1 filozofii niemiec%ie1 , *dzie $,wi, (e !alwiniz$ o!aza# si) reli*i ny$ !os&i'$e$ !ry cy$ in&eresy ,wczesne b'r('az i2Tawney &a! analiz' e .niewzr'szon !oncepc ) #as!i/ w odniesieni' do p'+ ry&a6s!ie*o pos&)powania0 .9a!!olwie! pos&)powanie i czyny cz#owie!a nie s dla6 (adn po$oc do 'zys!ania zbawienia d'szy, !&,re zos&a e $' przyznane w spos,b arbi&ralny, nie$nie %wiadcz one o &y$, (e zbawienie &o zos&a#o dane$' cz#owie!owi 'dzielone- Ta! wi)c &o, co zos&a#o odrz'cone a!o %rode! prowadzcy do cel', pode $' e si) a!o s!'&e!, i p'ry&anin rz'+ ca si) w dzia#alno% pra!&yczn z de$oniczn ener*i cz#owie!a, !&,ry wy+ zby# si) wszel!ie*o zw&pienia i zys!a# %wiado$o%, (e es& naczynie$ wy+ brany$- S!oro '( zaan*a(' e si) w in&eresy, wnosi w nie zar,wno zale&y, a! i wady swe wiary, wraz z e nie'b#a*an lo*i!- Powo#any przez Oo*a do pracy w winnicy pa6s!ie , zna d' e w sobie sa$y$ :r,d#o si#y i #ad', !&,re czyni *o niezwyci)(ony$ zar,wno w wo nie, a! i w wal!ach handlowychPrze!onany, (e chara!&er es& wszys&!i$, a o!oliczno%ci niczy$, widzi w 'b,s&wie &ych, !&,rzy padli w drodze, nie nieszcz)%cie, !&,re$' nale(y wsp,#cz' i po$,c, ale win), !&,r &rzeba po&)pi3 w bo*ac&wie widzi szcz)+ 41
1E
Flacze*o i a! szerz si) i zdobywa pop'larno% nowe %wia&opo*ldy< Na proces rozpowszechniania 8!&,ry es& r,w+ nocze%nie procese$ zas&)powania s&are*o %wia&opo*ld' no+ wy$, a cz)s&o !o$binac i nowe*o ze s&ary$2 wywiera wp#yw 8w a!i spos,b i w a!ie $ierze<20 "or$a roz'$owa, w a!ie nowa !oncepc a es& wy!#adana i przeds&awiana3 a'&ory&e& wy+ !#adowcy 8w &e $ierze przyna $nie , w a!ie powszechnie es& on 'znawany2 oraz &ych $y%licieli i 'czonych, ' !&,rych &w,rca sz'!a poparcia3 przynale(no% do edne i &e sa$e or*anizac i &ych, !&,rzy wypowiada si) za now !oncepc 8a !&,rzy we+ szli do or*anizac i z innych pob'de! ni( ch) podzielania no+ we*o %wia&opo*ld'2- W rzeczywis&o%ci &e ele$en&y z$ienia si) w zale(no%ci od *r'py spo#eczne i pozio$' !'l&'ralne*o dane *r'py- Ale badacza in&eres' szcze*,lnie $asy l'dowe, w !&,rych z$iany %wia&opo*ldowe do!on' si) znacznie &r'd+ nie 3 $asy l'dowe ni*dy nie z$ienia swoich po*ld,w przez przy )cie nowych w .czys&e / pos&aci, e%li $o(na si) &a! wyra+ zi, ale zawsze i edynie przy $' e w $nie l'b wi)ce dzi+ waczne !o$binac i nie ednorodnych ele$en&,w- Bac onalna, lo*icznie sp, na "or$a, precyz a i *r'n&owno% roz'$owania
%liwo% s&anowic na*rod) za ener*i) i wol)- S&wardnia#y w wyni!' roz$y+ %la6, dyscypliny i panowania nad sob, es& on pra!&yczny$ asce&, !&,ry odnosi zwyci)s&wa--- na *ie#dzie i na ryn!'/- B- S- Tawney0 'eli ion and the rise of the capitalism 8Beli*ia i pocz&!i !api&aliz$'2, Xondyn 1U4G- Przyp. red.N, oraz Groe&h'ysen0 2ri ines de l3esprit bour eois en 0rance. &4 /35 lise et la bour eoisie, Pary( 1U4H MWspo$niana !si(!a Groe&h'ysena &o s&'+ di'$ o b'r('az i w P@III wie!'3 a'&or wy!az' e, (e ?o%ci,# !a&olic!i nie '$ia# rozpozna w nie .pana nowych czas,w/ i przeciws&awia# si) e roz+ wo owi- Prze$ys#owiec czy !'piec $,*# zado%'czyni swe$' d'chowi przedsi)biorczo%ci edynie za cen) ods'ni)cia si) od ?o%cio#a- .Chodzi &' racze 7 precyz' e Groe&h'ysen 7 o '&a ony !on"li!& ni( o o&war& wo n)/?o%ci,# po&)pia (dz) bo*acenia si), i !on"li!& !oncen&r' e si) na sprawie po(ycze! i lichwy0 .?api&ali%ci, !&,ry$ &r'dno by#o po*odzi si) z &eolo*a+ $i, w!r,&ce zna d &o, cze*o sz'!a , ' "ilozo",w/ 8s&r- 4HR74HU2- >ieszcza+ nin s&anie si) w !o6c' .porzdny$ cz#owie!ie$/ i 'zna reli*i) za niezb)dn do '&rzy$ania #ad' spo#eczne*o- ?o%ci,# za%, wed#'* Groe&h'ysena, .przy+ czyni# si) do '!sz&a#&owania edynie &yp' %rednie b'r('az i i do zal'dnie+ nia bi'r/- Przyp. red.N- Przyp. red. ory . w-. 44
nie le!cewa(ce*o (adne*o ar*'$en&', czy &o pozy&ywne*o, czy ne*a&ywne*o, e%li &yl!o posiada on a!% wa*) 7 wszys&!o &o $a swo e znaczenie, nie es& edna! byna $nie decyd' ceAor$a $o(e ode*ra rol) decyd' c &yl!o w,wczas, !iedy dana osoba zna d' e si) '( w s&anie !ryzys' in&ele!&'alne*o, waha si) $i)dzy s&ary$ a nowy$, '&raci#a '( wiar) w s&are, a nie opowiedzia#a si) eszcze s&anowczo za nowy$To sa$o $o(na powiedzie o a'&ory&ecie $y%licieli i 'czonych- 9es& on w%r,d l'd' o*ro$ny, ale !a(dy po*ld na %wia& $a swoich w#asnych $y%licieli i w#asnych 'czonych, !&,+ rzy popycha *o naprz,d, a'&ory&e& ich 'le*a za&e$ z !oniecz+ no%ci podzia#owi3 zresz& w odniesieni' do !a(de*o $y%liciela $o(na (ywi w&pliwo%ci, czy powiedzia# w#a%nie &o i w &a!i, a nie inny spos,b e&c- >o(na wi)c w !on!l'z i powiedzie, (e proces rozpowszechniania si) nowych !oncepc i %wia&opo*l+ dowych do!on' e si) na *r'ncie $o&yw,w poli&ycznych, a wi)c w os&a&eczne ins&anc i 7 spo#ecznych, edna!(e "or$alny ele+ $en&, zwar&o% lo*iczna, ele$en& a'&ory&e&' i ele$en& or*ani+ zacy ny *ra w &y$ procesie powa(n rol) zaraz od chwili, !ie+ dy bd: w poszcze*,lnych ednos&!ach, bd: w d'(ych *r'pach zasz#y z$iany w o*,lne orien&ac i- S&d wyprowadzi edna! $o(na wniose!, (e w $asach "ilozo"ia $o(e is&nie edynie w pos&aci wiary- Trzeba wcz' si) w in&ele!&'aln sy&'ac ) cz#o+ wie!a z l'd'3 wypracowa# on sobie po*ldy, prze!onania, !ry+ &eria oceny i nor$y pos&)powania- ?a(dy, !&o $a p'n!& widze+ nia sprzeczny z e*o w#asny$ p'n!&e$ widzenia, e%li s&oi wy+ (e pod wz*l)de$ '$ys#owy$ i lepie '$ie 'zasadnia swo e &wierdzenia 7 po!ona *o lo*i! swych wywod,w- Czy edna! dla&e*o $ia#by cz#owie! z l'd' z$ienia swo e prze!onania< Fla&e*o, (e z bezpo%rednie dys!'s i nie po&ra"i wy % zwyci)+ s!o< Ale( w &a!i$ razie przysz#oby $' z$ienia prze!onania $o(e codziennie, za !a(dy$ raze$, !iedy napo&!a przeciwni!a ideolo*iczne*o przewy(sza ce*o *o pod wz*l)de$ '$ys#o+ wy$- Na a!ich ele$en&ach opiera si) wi)c e*o "ilozo"ia, a w szcze*,lno%ci &a "or$a "ilozo"ii, !&,ra $a dla nie*o na wi)!sze znaczenie a!o nor$a pos&)powania< Czynni! na wa(nie szy
45
nosi niew&pliwie chara!&er nie roz'$owy, lecz chara!&er wia+ ry- Ale wiary w !o*o i w co< Przede wszys&!i$ w *r'p) spo#ecz+ n, do !&,re nale(y i o !&,re zwy!# $y%le, (e es& do6 podob+ na3 cz#owie! z l'd' sdzi, (e na &yl' l'dziach nie $o(na si) za+ wie%, a! &o chcia#by w nie*o w$,wi przeciwni!3 on sa$, co prawda, niezdolny es& do 'zasadnienia i rozwini)cia swoich ra+ c i r,wnie prze!onywa co, a! &o czyni przeciwni!, ale w e*o *r'pie s &acy, !&,rzy po&ra"iliby &o zrobi z pewno%ci, nawe& lepie ani(eli ,w przeciwni!- Pa$i)&a, (e rzeczywi%cie s#ysza# !iedy% lo*iczne 'zasadnienie s#'szno%ci e*o wiary i (e ono *o prze!ona#o- Nie pa$i)&a do!#adnie &ych ar*'$en&,w i nie '$ia#by ich pow&,rzy, ale wie, (e is&nie , bo sa$ s#ysza#, a! e przed ni$ rozwi ano, i &ra"i#y $' do prze!onania- Aa!&, (e '( raz w spos,b nieodpar&y zos&a# prze!onany, s&anowi dla6 &rwa# rac ) s&a#e*o obs&awania przy &y$ prze!onani', nawe& e%li nie '$ie *o lo*icznie 'zasadni; rozwa(a6 &ych wyp#ywa wsza!(e wniose! o niez$ier+ ne s#abo%ci nowych prze!ona6 $as l'dowych, zw#aszcza *dy pozos&a one w sprzeczno%ci z prze!onania$i or&odo!sy ny$i 8choby i &e by#y %wie(e da&y2, spo#ecznie !on"or$is&yczny$i, z*odnie z o*,lny$i in&eresa$i !las pan' cych- Wida &o a+ sno, !iedy spr,b' e$y si) zas&anowi nad losa$i reli*ii i !o+ %cio#,w- Beli*ia l'b a!i% o!re%lony ?o%ci,# $o(e '&rzy$a wsp,lno&) wiernych 8w pewnych *ranicach o!re%lonych przez !onieczno% o*,lne*o rozwo ' his&oryczne*o2 w &y$ s&opni', w a!i$ &rwa nieprzerwanie i w spos,b zor*anizowany przy swo e wierze, niez$ordowanie powraca c do e apolo*ii, wal+ czc wsz)dzie i zawsze podobny$i ar*'$en&a$i i '&rzy$' c zas&)py in&ele!&'alis&,w, !&,rzy owe wierze nada przyna + $nie pozory *odno%ci $y%li "ilozo"iczne - ;a !a(dy$ raze$, !iedy ci*#o% s&os'n!,w $i)dzy ?o%cio#e$ a wyznawca$i zo+ s&awa#a *wa#&ownie przerwana z przyczyn na&'ry poli&yczne , a! &o si) s&a#o podczas Bewol'c i Aranc's!ie , ?o%ci,# ponosi# nieobliczalne s&ra&y- Gdyby '&r'dnienia w wy!onywani' zwy+ !#ych pra!&y! przeci*n)#y si) dos&a&ecznie d#'*i czas, przy+ p'szczalnie s&ra&y &e by#yby '( nie do naprawienia i pows&a#a+
4D
by z'pe#nie nowa reli*ia, a! zresz& s&a#o si) we Aranc i 7 *dzie nowa reli*ia wy#oni#a si) w !o$binac i z dawny$ !a&olicy+ z$e$- Wyni!a z &e*o o!re%lone ws!azania dla !a(de*o r'ch' !'l&'ralne*o, !&,ry chcia#by zas&pi o*,lnie przy )&e po*ldy i w o*,le wszel!ie dawne !oncepc e %wia&a0 12 niez$ordowanie pow&arza w#asne ar*'$en&y 8'roz$aica c &yl!o ich "or$) li+ &erac!2, pow&arzanie es& bowie$ %rod!ie$ dyda!&yczny$ dzia#a cy$ na s!'&ecznie na '$ys#owo% l'd'3 42 pracowa bez's&annie nad podnoszenie$ pozio$' '$ys#owe*o coraz szerszych wars&w l'd', &o znaczy nada osobowo% bez!sz&a#&+ ne$' ele$en&owi $asy 7 czyli pracowa nad 'rabianie$ eli& in&ele!&'alnych nowe*o &yp', wyras&a cych bezpo%rednio z $asy i pozos&a cych z ni w !on&a!cie, przez co s&a si) opar+ cie$ ca#e !ons&r'!c i- Ten dr'*i war'ne!, o ile zos&a e spe#+ niony, z$ienia *r'n&ownie ca#y obraz ideolo*iczny epo!i- .Eli+ &y/, o !&,rych $owa, $o* zresz& &worzy si) i rozwi a edy+ nie w&edy, !iedy w #onie ich sa$ych nas&pi hierarchizac a a'+ &ory&e&' i !o$pe&enc i in&ele!&'alne , !&,ra $o(e osi*n p'n!& szczy&owy w osobie a!ie*o% edne*o wybi&ne*o "ilozo"a, e%li po&ra"i on !on!re&nie wcz' si) w po&rzeby wsp,lno&y ide+ olo*iczne , roz'$ie c, (e &a wsp,lno&a nie $o(e by obdarzo+ na r'chliwo%ci w#a%ciw indywid'alne$' $,z*owi, a $i$o &o zdolna es& opracowa do!&ryn) zbiorow w pos&aci na bar+ dzie z*odne ze sposobe$ $y%lenia .zbiorowe*o $y%liciela/9es& rzecz oczywis&, (e &e*o rodza ' !ons&r'!c a $aso+ wa nie $o(e pows&a .arbi&ralnie/ do!o#a a!ie !olwie! ideolo+ *ii, w wyni!' dzia#ania "or$alnie !ons&r'!&ywne woli a!ie % osoby czy *r'py, !&,ra, o*arni)&a "ana&yz$e$ swych prze!o+ na6 "ilozo"icznych czy reli*i nych, s&awia sobie za cel s&worze+ nie &a!ie !ons&r'!c i- >asowe przy )cie albo nieprzy )cie a+ !ie % ideolo*ii es& sprawdziane$, w !&,ry$ wyra(a si) realna !ry&y!a rac onalno%ci i his&oryczno%ci poszcze*,lnych po*l+ d,w- Arbi&ralne !ons&r'!c e zos&a pr)dze czy p,:nie wyeli+ $inowane z dzie owe*o wsp,#zawodnic&wa, nawe& e%li czasa+ $i, dzi)!i sprzy a ce$' zbie*owi o!oliczno%ci, 'da i$ si) zdoby a! &a! pop'larno%, podczas *dy !ons&r'!c e, !&,re
4E
odpowiada wy$a*anio$ dane*o o!res' his&oryczne*o, za+ wsze si) w !o6c' przy $ i wez$ *,r), nawe& w,wczas, *dy $'sz prze % przez szere* "az po%rednich, w ci*' !&,rych prze awia si) edynie w $nie l'b wi)ce dziwacznych i nie+ ednorodnych !o$binac achBozwa(ania &e nas'wa szere* proble$,w, z !&,rych na wa(nie sze do&ycz &ryb' i a!o%ci s&os'n!,w po$i)dzy wars&wa$i o r,(nych !wali"i!ac ach in&ele!&'alnych, czyli wa*i, a! powinien $ie, i "'n!c i, a! powinien spe#nia &w,rczy w!#ad *r'p wy(szych w po#czeni' z or*aniczn zdolno%ci dys!'&owania i rozwi ania nowych po ) !ry&ycznych przez wars&wy pod wz*l)de$ in&ele!&'alny$ niesa$odzielne- Chodzi o 's&alenie *ranic swobody dys!'s i i propa*andy, *ranic, !&,+ rych nie nale(y roz'$ie w sensie ad$inis&racy ny$ i policy + ny$, ale w sensie sa$oo*raniczenia, !&,re przyw,dcy za!re%la+ w#asne dzia#alno%ci, %ci%le $,wic, chodzi wi)c o 's&alenie !ier'n!' poli&y!i !'l&'ralne - Inny$i s#owy0 chodzi o &o, !&o b)dzie 's&ala# .prawa na'!i/ i wyznacza# *ranice bada6 na'!o+ wych i czy w o*,le &e prawa i &e *ranice $o* by w#a%ciwie 's&alone- Wyda e si) rzecz !onieczn, aby praca nad posz'!i+ wanie$ nowych prawd i lepszych, bardzie %cis#ych i asnych s"or$'#owa6 &ych prawd pozos&awiona by#a swobodne inic a+ &ywie poszcze*,lnych 'czonych, nawe& e%li podda oni 's&a+ wicznie pod dys!'s ) &e zasady, !&,re si) wyda na wa(nie szeNie b)dzie zresz& &r'dno wy!ry, !iedy przes#an! &e*o rodza+ ' inic a&ywy dys!'sy ne es& 'boczny in&eres, a !iedy dobro na'!i- I $o(e by#oby do po$y%lenia, aby &a!a indywid'alna inic a&ywa by#a 'porzd!owana i zdyscyplinowana, aby prze+ chodzi#a przez si&o r,(nych a!ade$ii czy ins&y&'&,w !'l&'ral+ nych i dopiero po &a!ie sele!c i po awia#a si) na "or'$ p'+ bliczny$Oy#oby cie!awe zbada !on!re&nie, na przy!#adzie ed+ ne*o !ra ', or*anizac ) !'l&'raln s&anowic si#) nap)dow %wia&a ideolo*iczne*o i zanalizowa e pra!&yczne "'n!c ono+ wanie- Oadania nad s&os'n!ie$ liczebny$ $i)dzy personele$, !&,ry zawodowo za $' e si) czynn prac !'l&'raln, a l'dno+
4G
%ci poszcze*,lnych !ra ,w, z 'wz*l)dnienie$ przybli(one*o odse&!a si# wolnych, by#yby r,wnie( po(y&eczne- Sz!olnic&wo wszys&!ich s&opni i ?o%ci,# &o w !a(dy$ !ra ' dwie na po&)(+ nie sze or*anizac e !'l&'ralne, e%li chodzi o liczebno% za&r'd+ nione*o personel'- Po nich id dzienni!i, czasopis$a, wydaw+ nic&wa, prywa&ne ins&y&'c e wychowawcze, zar,wno &e, !&,re s 'z'pe#nienie$ sz!o#y pa6s&wowe , a! i ins&y&'c e !'l&'ralne &yp' 'niwersy&e&,w l'dowych- Inne zawody ze swo wyspec a+ lizowan dzia#alno%ci s&anowi pewien nieobo )&ny "ra*$en& (ycia !'l&'ralne*o- Nale( &' na przy!#ad le!arze, o"icerowie ar$ii, pracownicy sdownic&wa- Trzeba edna! za'wa(y, (e we wszys&!ich !ra ach, cho nie w edna!owe $ierze, is&nie e *#)+ bo!i przedzia# $i)dzy $asa$i l'd' a *r'pa$i in&ele!&'alny+ $i, nawe& &y$i na licznie szy$i i na bardzie blis!i$i pery"e+ rio$ narod', a! na'czyciele i !si)(a- Fzie e si) &a! dla&e*o, (e pa6s&wo a!o &a!ie 7 nawe& &a$, *dzie rzdzcy *#osz, i( es& inacze 7 nie posiada ednoli&e*o, sp, ne*o i !onse!wen&ne*o %wia&opo*ld', w zwiz!' z czy$ *r'py in&ele!&'alne pozos&a+ rozproszone po r,(nych wars&wach spo#ecznych, a &a!(e po r,(nych s"erach poszcze*,lne wars&wy- Uniwersy&e&y, z wy &+ !ie$ nie!&,rych !ra ,w, nie spe#nia wcale roli ednoczce 3 nieraz a!i% niezale(ny $y%liciel wywiera wi)!szy wp#yw ni( wszys&!ie 'niwersy&e&y raze$ wzi)&eCo si) &yczy "'n!c i his&oryczne , a! spe#nia w "ilozo"ii pra!&y!i !oncepc a "a&alis&yczna, $o(na by wy*#osi nad ni $ow) po*rzebow 7 powo#a si) na e przyda&no% w pewny$ o!resie his&oryczny$, ale &e( w#a%nie dla&e*o do$a*a si) po+ chowania e z wszel!i$i nale(ny$i honora$i- >o(na dopraw+ dy przyr,wna e rol) do &e , a! w pocz&!ach dzie ,w nowo+ (y&nych ode*ra#a &eoria #as!i i predes&ynac i, !&,ra po&e$ osi+ *n)#a p'n!& szczy&owy w !lasyczne "ilozo"ii nie$iec!ie z e !oncepc wolno%ci a!o '%wiado$ienia sobie &e*o, co !oniecz+ ne- ?oncepc a &a s&a#a si) pop'larn na$ias&! o!rzy!'0 .O,* &a! chce\/, ale nawe& w &y$ pry$i&ywny$, ele$en&arny$ ' )+ ci' by#a zaraze$ zacz&!ie$ !oncepc i bardzie nowoczesne i p#odne ni( &a, a!a zawiera#a si) w owy$ .O,* &a! chce\/ czy w
4H
&eorii #as!i- Czy &o $o(liwe, aby nowa !oncepc a wys&pi#a ."or+ $alnie/ pod inn pos&aci ni( &a s'rowa i nieo!rzesana "or$a, a! nada# e l'd< A edna! his&ory!, przy zachowani' !oniecz+ ne perspe!&ywy dzie owe , po&ra"i s&wierdzi i zroz'$ie, (e pocz&!i nowe*o %wia&a, a!!olwie! dro*a, !&,ra do nich pro+ wadza, es& zawsze &warda i wybois&a, s&o wy(e ni( schy#e! !ona ce*o s&are*o %wia&a i e*o #ab)dzi %piew1G;AGAFNIENIA AIX=;=AIC;NE I SIST=B]C;NE Fys!'s a na'!owa Wys'wa c proble$y his&oryczno+!ry&yczne, nie nale(y &ra!&owa dys!'s i na'!owe a! proces' sdowe*o, w !&,ry$ wys&)p' os!ar(ony i os!ar(yciel $a cy z obowiz!' swe*o
1G ;ani! ."a&aliz$'/ i pode %cia .$echanis&yczne*o/ ws!az' e na wiel!i zwro& his&oryczny3 s&d &e( silne wra(enie, a!ie wywar#a syn&e&yczna praca >irs!ie*o- Nas'wa ona r,(ne re$iniscenc e- Godzi si) przypo$nie dys!'+ s ) z adwo!a&e$ >ario Trozzi$ w lis&opadzie 1U1H ro!' we Alorenc i i pierwsze wz$ian!i na &e$a& ber*soniz$', wol'n&aryz$' i&d- >o(na by na+ sz!icowa na p,# serio obraz &e*o, a! si) &a !oncepc a w rzeczywis&o%ci w,wczas przeds&awia#a- Przypo$nie &e( war&o dys!'s ) z pro"esore$ Pre+ s'&&i$ w Bzy$ie w czerwc' 1U4D ro!'- Por,wnanie z !api&ane$ Gi'lie&&i$, przeprowadzone przez G- >- Serra&ie*o- >ia#o ono dla nie*o znaczenie de+ cyd' ce i by#o r,wnoznaczne z ca#!owi&y$ po&)pienie$- Fla Serra&ie*o Gi'lie&&i by# niby wyznawca ?on"'c 'sza dla &aois&y, niby Chi6czy! z Po#'+ dnia, a!&ywny i pracowi&y !'piec, dla 'czone*o $andaryna z P,#nocy, pa+ &rzce*o z na wy(sz po*ard w&a e$niczone*o $)drca, dla !&,re*o (ycie nie $a &a e$nic, na !ar#,w z Po#'dnia, !&,ry$ si) zda e, (e swy$ niespo+ !o ny$, $r,wczy$ bie*anie$ po&ra"i znale: sobie .dro*)/- Prze$,wie+ nie Cla'dio TreJesa o e!spiac i- Oy#o w &y$ prze$,wieni' co% z d'cha bi+ bli ne*o proro!a0 &en, !&o chcia# wo ny i bra# w nie 'dzia#, !&o r'szy# %wia& z posad, by# &y$ sa$y$ odpowiedzialny za ca#y powo enny za$)&- >'si &e( odpo!'&owa, .biorc ca#y ,w za$)& na swo e bar!i/- ;*rzeszyli .wol'n&ary+ z$e$/, $'sieli wi)c za sw, *rzech ponie% !ar)- Oy#o w &y$ prze$,wieni' a!ie% !ap#a6s!ie dos&o e6s&wo, a!i% &on !l&wy, !&,re $ia#y porazi s#'cha+ czy &rwo*, a brz$ia#y a! pociecha- Ws!azywa#y bowie$, (e *rabarz nie za+ biera si) eszcze do swe*o dzie#a i âzarz $o(e z$ar&wychws&a-
4R
'rz)d' wy!aza, (e os!ar(ony es& winien i powinien by 'niesz!odliwiony- 9e%li 'zna$y, (e cele$ dys!'s i na'!owe es& posz'!iwanie prawdy i pos&)p na'!i, &o bardzie .przod' + cy$/ b)dzie &en, !&o &rzy$a si) p'n!&' widzenia, i( przeciwni! $o(e da wyraz pos&'la&o$, !&,re 7 choby &yl!o a!o $o$en& podrz)dny 7 powinny we % w s!#ad e*o w#asne !ons&r'!c i;roz'$ie i rzeczowo oceni s&anowis!o i rac e przeciwni!a 8a cz)s&o &y$ przeciwni!ie$ bywa ca#y dorobe! do&ychczasowe $y%li2 7 &o znaczy w#a%nie wyswobodzi si) z wi)zienia ideolo+ *ii 8w sensie ' e$ny$0 %lepe*o "ana&yz$' ideolo*iczne*o2, czyli przy edynie p#odny w badaniach na'!owych !ry&ycz+ ny p'n!& widzeniaAilozo"ia i his&oria Co nale(y roz'$ie przez "ilozo"i), "ilozo"i) w pewne epoce his&oryczne , a!a es& wa*a i znaczenie "ilozo"ii "ilozo",w w !a(de poszcze*,lne epoce his&oryczne < 9e%li przy $ie$y de"inic ) reli*ii, a! da# O- Croce 1H, a $ianowicie, (e es& &o !on+ cepc a %wia&a, !&,ra s&a#a si) nor$ pos&)powania, przy czy$ nor$) pos&)powania roz'$ie nale(y nie w znaczeni' !si(!o+ wy$, ale a!o nor$) realizowan w (yci' pra!&yczny$, &o wi)!szo% l'dzi w &e $ierze, w a!ie dzia#a pra!&ycznie, wy+ padnie 'zna za "ilozo",w- W ich dzia#alno%ci pra!&yczne 8w li+ niach !ier'n!owych ich pos&)powania2 zawar&y es& implicite pewien %wia&opo*ld, pewna "ilozo"ia- Sis&oria "ilozo"ii w po+ &oczny$ roz'$ieni', czyli his&oria "ilozo"ii "ilozo",w, es& hi+ s&ori d(e6 i prze aw,w inic a&ywy ideolo*iczne pewne o!re+ %lone !lasy os,b, z$ierza cych do z$iany, poprawienia, 'do+ s!onalenia !oncepc i %wia&a is&nie cych w !a(de o!re%lone epoce, a co za &y$ idzie, do z$iany odpowiednich nor$ pos&)+ powania, czy &e( z$iany ca#o!sz&a#&' dzia#alno%ci pra!&yczne .---reli*ia es& i $o(e by edynie pewn !oncepc (ycia, !&,re odpo+ wiada pewna pos&awa e&yczna---/ 8 'eli iosit6 e reli ione 8Beli*i no% i reli+ *ia2 w /a ,toria come pensiero e come azione+ ,a i filosofici , IP, Oari, Xa&e+ rza, 1UED, s&r- 4EH2- Przyp. red. 4U
1H
; p'n!&' widzenia, !&,ry nas in&eres' e, nie wys&arcza &' badanie dzie ,w i lo*i!i "ilozo"ii roz$ai&ych "ilozo",w- Przy+ na $nie a!o !ier'ne! $e&odolo*iczny nale(y 'wz*l)dni inne s&rony his&orii "ilozo"ii, a $ianowicie %wia&opo*ld szero+ !ich $as, %wia&opo*ld szcz'p#ych *r'p !ierowniczych 8l'b in+ &ele!&'alnych2, a wreszcie wza e$ne zwiz!i &ych roz$ai&ych %rodowis! !'l&'ralnych z "ilozo"i "ilozo",w- Ailozo"ia dane epo!i &o nie "ilozo"ia &e*o czy inne*o "ilozo"a, &e czy inne *r'+ py in&ele!&'alne , &a!ie*o czy inne*o znaczne*o od#a$' $as l'dowych0 es& &o po#czenie wszys&!ich &ych ele$en&,w, !&,re+ *o szczy& s&anowi o!re%lony !ier'ne!, s&a cy si) nor$ dzia+ #alno%ci zbiorowe , czyli !on!re&n i !o$ple&n 8in&e*raln2 .his&ori/Ailozo"ia dane epo!i his&oryczne nie es& wi)c niczy$ inny$ a! .his&ori/ &e epo!i, ca#o!sz&a#&e$ prze$ian, !&,rych *r'pa !ierownicza zdo#a#a do!ona w #onie poprzednie rze+ czywis&o%ci0 his&oria i "ilozo"ia s w &y$ znaczeni' nieroz#cz+ ne1R, &worz .blo!/- >o(na edna! .wyodr)bni/ ele$en&y "ilo+
1R ;ob- Croce0 /o ica come scienza del concetto puro 8Xo*i!a a!o na'!a o po )ci' czys&y$2, 0ilosofia dello spirito, II, Oari, Xa&erza, 1UDH- Praca &a s&a+ nowi w zasadzie rozwini)cie $e$oria#', !&,ry Croce przeds&awi# neapoli+ &a6s!ie Accade$ia Pon&aniana w 1UVE ro!' i do !&,re*o, po do!onani' po+ wa(nie sze*o re&'sz' w wydani' z 1UVR ro!', w nas&)pnych wydaniach a'&or wprowadza# edynie popraw!i "or$alne- .Ailozo"ia nie es& wi)c ani na ze+ wn&rz, ani ' pocz&!,w, ani ' !res' his&orii i nie o&rzy$' e si) e w a!i$% czy w a!ich% szcze*,lnych $o$en&ach his&orii3 o&rzy$ywana w !a(dy$ $o$encie, es& zawsze i ca#!owicie z#czona z bie*ie$ wydarze6 i 'war'n+ !owana his&oryczn wiedz/ 8s&r- 4VR2- W zwiz!' z &y$ por- rozdzia# .To(+ sa$o% his&orii i "ilozo"ii/ 0ilozofii $enedetta 7roce0 .To(sa$o% his&orii i "i+ lozo"ii es& w $a&erializ$ie his&oryczny$ i$$anen&n 8ale w o!re%lony$ sensie, a!o his&oryczne przewidywanie "azy $a ce dopiero nas&pi2- Czy Croce opar# si) pod &y$ wz*l)de$ na "ilozo"ii pra!&y!i An&onia Xabrioli< W !a(dy$ razie &o(sa$o% &a s&a#a si) w !oncepc i Croce*o czy$% z'pe#nie in+ ny$ ani(eli &o, co es& i$$anen&ne w $a&erializ$ie his&oryczny$0 za przy+ !#ad $o* &' s#'(y w#a%nie os&a&nie ar&y!'#y Croce*o z za!res' his&orii e&yczno+poli&yczne - ;danie, (e prole&aria& nie$iec!i es& spad!obierc nie+ $iec!ie "ilozo"ii !lasyczne , zawiera w sobie w#a%nie po )cie &o(sa$o%ci hi+ s&orii i "ilozo"ii, podobnie a! zdanie, (e do &e pory "ilozo"owie &yl!o in&er + pre&owali %wia&, a &eraz chodzi o &o, by *o z$ieni-
5V
zo"iczne w %cis#y$ &e*o s#owa znaczeni' na roz$ai&ych ich szczeblach0 "ilozo"ia "ilozo",w, %wia&opo*ld *r'p !ierowni+ czych 8!'l&'ra "ilozo"iczna2, reli*ie szero!ich $as3 na !a(dy$ z &ych szczebli $a si) do czynienia z od$ienny$i "or$a$i .!o$binac i/ ideolo*iczne Ailozo"ia .&w,rcza/ Co &o es& "ilozo"ia< Czy es& &yl!o czynno%ci percepcy + n l'b co na wy(e porzd!' c, czy &e( dzia#alno%ci w ca#e pe#ni &w,rcz< Nale(y na pierw o!re%li, co roz'$ie si) przez czynno% .percepcy n/, .porzd!' c/ i .&w,rcz/- =!re%lenie .percepcy na/ i$pli!' e pewno%, (e is&nie e %wia& zewn)&rzny absol'&nie niez$ienny, (e is&nie e .w o*,le/, obie!&ywnie 8w pospoli&y$ znaczeni' &e*o s#owa2- Czynno% .porzd!' ca/ blis!a es& .percepcy ne / i a!!olwie! za!#ada dzia#alno% $y+ %li, o*ranicza si) do ciasnych ra$- Co oznacza dzia#alno% .&w,rcza/< Czy &o, (e %wia& zewn)&rzny s&worzony zos&a# przez $y%l< Ale przez a! $y%l i czy < â&wo &' popa% w solipsyz$ i rzeczywi%cie wszel!ie "or$y idealiz$' nie'chronnie w nie*o popada - Aby 'chroni si) przed solipsyz$e$, a zaraze$ przed !oncepc a$i $echanis&yczny$i, !&,re i$pli!' e de"ini+ c a $y%li a!o czynno%ci percepcy ne i porzd!' ce , &rzeba pos&awi za*adnienie .his&orycznie/, a r,wnocze%nie przy za pods&aw) "ilozo"ii .wol)/ 8sprowadza c si) w os&a&eczny$ ra+ ch'n!' do dzia#alno%ci pra!&yczne l'b poli&yczne 2, ale wol) rac onaln, nie arbi&raln, wol), !&,ra realiz' e si) w &e $ierze, w a!ie odpowiada obie!&ywny$ !onieczno%cio$ dzie owy$ 7 inacze $,wic0 w &e $ierze, w a!ie es& sa$ his&ori w $o$encie s&opniowe*o s&awania si)- 9e%li wol) &) reprezen&' e pocz&!owo eden cz#owie!, po&wierdzenie$ e rac onalno%ci
Teza Croce*o o &o(sa$o%ci his&orii i "ilozo"ii nas'wa szere* wnios!,w !ry&ycznych0 12 Nie obe $' e bowie$ &o(sa$o%ci his&orii z poli&y! 8przy czy$ przez poli&y!) nale(y roz'$ie &) poli&y!), !&,r si) realiz' e, a nie &yl!o r,(ne pr,by realizac i, w%r,d !&,rych cz)% 'pada sa$a przez si)2- 42 Nie obe $' e &e( &o(sa$o%ci poli&y!i i "ilozo"ii/- Przyp. red. 51
s&a e si) z czase$ "a!&, (e przy )#a wiel!a ilo% l'dzi, przy )#a w spos,b &rwa#y, &o znaczy, (e s&a#a si) !'l&'r, .zdrowy$ roz+ sd!ie$/, %wia&opo*lde$, !&,re$' &owarzyszy e&y!a odpo+ wiada ca e*o s&r'!&'rze- A( do czas,w !lasyczne "ilozo"ii nie$iec!ie "ilozo"i) roz'$iano a!o czynno% percepcy n, a co na wy(e .porzd!' c/, czyli a!o poznanie $echaniz$' "'n!c on' ce*o obie!&ywnie poza cz#owie!ie$- Nie$iec!a "i+ lozo"ia !lasyczna wprowadzi#a po )cie .&w,rcze*o chara!&er'/ $y%li, edna!(e w znaczeni' idealis&yczny$ i spe!'la&ywny$To boda dopiero "ilozo"ia pra!&y!i, w oparci' o nie$iec! "ilo+ zo"i) !lasyczn, 'czyni#a !ro! naprz,d, 'ni!a c wszel!ich &en+ denc i do solipsyz$', nada c $y%li chara!&er his&oryczny przez &o, (e roz'$ie a!o !oncepc ) %wia&a, a!o .zdrowy roz+ sde!/, rozpowszechniony w%r,d wiel!ie liczby l'dzi 8a rozpo+ wszechnienie by#oby nie do po$y%lenia bez rac onalno%ci i hi+ s&oryczno%ci2, prze&worzony w &en spos,b, (e s&a e si) a!&ywn nor$ pos&)powania- =!re%lenie ."ilozo"ia &w,rcza/ nale(y wi)c roz'$ie w znaczeni' .wz*l)dny$/, w znaczeni' $y%li z$ienia ce spos,b po $owania ' wi)!szo%ci l'dzi, a za&e$ z$ienia ce sa$ rzeczywis&o%, co es& nie do po$y%lenia bez &e wi)!szo%ci- =!re%lenie &o nale(y roz'$ie r,wnie( w &y$ sensie, (e "ilozo"ia &a!a 'czy, i( nie is&nie e a!a% .rzeczywis&o% sa$a w sobie/, sa$a przez si) i sa$a dla siebie, ale edynie w his&oryczny$ zwiz!' z l'd:$i, !&,rzy z$ienia Sis&oryczne znaczenie poszcze*,lnych "ilozo"ii Bozliczne badania i s&'dia na &e$a& znaczenia his&o+ ryczne*o roz$ai&ych sys&e$,w "ilozo"icznych s !o$ple&nie a#owe, *dy( nie bior one pod 'wa*) "a!&', (e liczne sys&e$y "ilozo"iczne s edynie wyraze$ po*ld,w indywid'alnych i (e &a cz)% owych sys&e$,w, !&,r $o(na by nazwa his&oryczn, es& cz)s&o zni!o$a i za&opiona w $orz' abs&ra!c i pochodze+ nia czys&o rac onalis&yczne*o i spe!'la&ywne*o- >o(na powie+ dzie, (e war&o% his&oryczn dane "ilozo"ii .$ierzy/ si) e s!'&eczno%ci .pra!&yczn/ 8przy czy$ &er$in .pra!&yczna/
54
nale(y &' roz'$ie w znaczeni' na szerszy$2- 9e%li prawd es&, (e !a(da "ilozo"ia es& odzwierciedlenie$ pewne*o spo#ecze6+ s&wa, w &a!i$ razie powinna na &o spo#ecze6s&wo oddzia#ywa, wywo#ywa pewne s!'&!i pozy&ywne i ne*a&ywne- S&opie6, w a!i$ rzeczywi%cie oddzia#' e, es& $iar e znaczenia realne+ *o, dowode$, (e nie es& ona .el'!'brac / indywid'aln, ale ."a!&e$ his&oryczny$/Ailozo" Wychodzc z za#o(enia, (e wszyscy l'dzie s ."ilozo"a$i/, (e za&e$ po$i)dzy "ilozo"a$i zawodowy$i albo .spec alis&a$i/ a resz& l'dzi nie $a r,(nicy . a!o%ciowe /, lecz &yl!o .ilo%ciowa/ 8w &y$ wypad!' .ilo%/ $a spec alne znacze+ nie i nie nale(y e $iesza z s'$ ary&$e&yczn, oznacza bo+ wie$ wi)!sz czy $nie sz . ednoli&o%/, sp, no%, .lo*i!)/ i&d-, czyli ilo% ele$en&,w a!o%ciowych2, &rzeba si) edna! za+ s&anowi, na czy$ &a r,(nica w#a%ciwie pole*a- Pope#niliby%$y nie%cis#o% nazywa c ."ilozo"i/ !a(d &endenc ) $y%li, !a(dy .o*,lny !ier'ne!/ i&d-, a nawe& !a(d .!oncepc ) %wia&a i (ycia/- Ailozo"e$ nazwa $o(na .wy!wali"i!owane*o robo&ni+ !a/ w zes&awieni' z wyrobni!ie$, ale i &o &a!(e nie es& %cis#e, *dy( w prze$y%le obo! robo&ni!a niewy!wali"i!owane*o i wy+ !wali"i!owane*o es& eszcze in(ynier, !&,ry nie &yl!o zna za+ w,d pra!&ycznie, ale zna e*o &eori) i e*o dzie e- Ailozo" zawo+ dowy nie &yl!o .$y%li/ z wi)!sz %cis#o%ci lo*iczn, bardzie !onse!wen&nie i bardzie sys&e$a&ycznie ni( inni l'dzie, ale zna ca#e dzie e $y%li, a wi)c '$ie zda sobie spraw) z proces' rozwo owe*o, a!i &a $y%l przesz#a przed ni$, i $o(e pode $o+ wa proble$y w &y$ p'n!cie, w a!i$ si) znalaz#y po 'przed+ nich pr,bach ich rozwizania- Pe#ni on na pol' $y%li &) sa$ "'n!c ), a! na od$iennych polach na'!owych pe#ni inni spec ali%ciA edna! es& r,(nica $i)dzy "ilozo"e$ spec alis& a in+ ny$i spec alis&a$i0 o&,( spec alis&a "ilozo" bardzie zbli(a si) do resz&y l'dzi, ni( &o si) dzie e z przeds&awiciela$i innych
55
spec alno%ci- To w#a%nie, (e w dziedzinie na'!i ze spec alis&y "i+ lozo"a 'czyniono pos&a podobn do innych spec alis&,w, do+ prowadzi#o do pows&ania !ary!a&'ry "ilozo"a1U- â&wo bowie$ $o(na sobie wyobrazi spec alis&) en&o$olo*a, nie $y%lc r,wnocze%nie, (e !a(dy cz#owie! es& e$piryczny$ en&o$olo+ *ie$, spec alis&) od &ry*ono$e&rii, nie (da c, (eby wi)!szo% pozos&a#ych l'dzi za $owa#a si) &ry*ono$e&ri 8is&nie *a#)+ zie na'!i bardzo spec alne, wa(ne i !onieczne, a przecie( wcale nie .powszechne/2 7 ale niepodobna wyobrazi sobie cz#owie+ !a, !&,ry nie by#by &a!(e &roch) "ilozo"e$, !&,ry by nie $y%la# 7 bo $y%lenie es& w#a%ciwo%ci cz#owie!a a!o &a!ie*o 8 e%li &yl+ !o nie $a si) do czynienia z pa&olo*iczny$ idio&2>owa, )zy!, .po&oczny rozsde!/ Na czy$ w#a%ciwie pole*a war&o% &e*o, co zwy!#o si) nazywa .po&oczny$ rozsd!ie$/, czy &e( .zdrowy$ rozsd+ !ie$/< War&o% &a zasadza si) nie &yl!o na &y$, (e .zdrowy roz+ sde!/ odwo#' e si) do zasady przyczynowo%ci, ale przede wszys&!i$ na &y$, (e .zdrowy rozsde!/ w swoich osdach '!az' e w#a%ciw, pros& i na bli(sz przyczyn), nie da c si) poci*n na $anowce wy$y%lny$ zawi#o%cio$ i dziwac&wo$ $e&a"izyczny$, pse'do*#)bo!i$ i pse'dona'!owy$- .;drowy rozsde!/ $'sia# prze(y o!res chwa#y w wie!ach siede$na+ s&y$ i osie$nas&y$, !iedy b'n&owano si) przeciw zasadzie a'+
1U Ailozo", siedzc przy swy$ bi'r!', zada e sobie z powa* py&anie0 czy &en !a#a$arz es& we $nie, czy poza $n< Croce rys' e sylwe&!i pos&aci 'ni+ wersy&ec!ich, !&,re 'zasadnia#y ni!#o% a'&ory&e&' ."ilozo",w/, '*ania + cych za "a#szywy$i proble$a$i, a ednocze%nie !o$pro$i&owa#y "ilozo"i)W oblicz' pozy&ywiz$', !&,ry do$a*a# si) ."a!&,w i eszcze raz "a!&,w/ oraz drwi# nie &yl!o z "ilozo",w, ale i z sa$e "ilozo"ii 7 pisze Croce 7 .zabra+ #e$ si) do pracy nad zniszczenie$ "ilozo"a po &o, aby ocali "ilozo"i)- Pozy + &ywi%ci $ieli rac ), !iedy a&a!owali &radycy ne*o "ilozo"a, &rzeba edna! by#o !oniecznie zarea*owa na b'n& s!ierowany przeciw!o "ilozo"ii posz'!iwa+ nie$ lo*i!i r,(ne od pozy&ywis&yczne*o sys&e$' !lasy"i!ac i, lo*i!i s'b&el+ nie sze i *#)bsze / 7 edny$ s#owe$0 ."ilozo"ii/- 8 8ltimi ,a i. ,a i filosofici, @II, Oari, Xa&erza, 1UDR, s&r- 5RG75UV2- Przyp. red.
5D
&ory&e&', reprezen&owane przez Oibli) i Arys&o&elesa0 od!ry&o w,wczas, (e w .zdrowy$ rozsd!'/ $ie%ci si) pewna doza za+ '"ania do do%wiadczenia i sporo bezpo%rednie obserwac i %wia&a rzeczywis&e*o, a!!olwie! &yl!o e$piryczne i o*rani+ czone - 9eszcze dzisia spo&y!a si) r,wnie pozy&ywny sd o .zdrowy$ rozsd!'/, $i$o (e sy&'ac a 'le*#a z$ianie, a e*o war&o% w#asna wyda&nie si) dzi% z$nie szy#a; chwil !iedy &ra!&' e si) "ilozo"i) a!o %wia&opo*ld, a dzia#alno% "ilozo"iczn nie &yl!o a!o indywid'alne opracowy+ wanie po ) !onse!wen&nie 'sys&e$a&yzowanych, ale ponad&o 7 i zw#aszcza 7 a!o wal!) !'l&'raln o prze!sz&a#cenie '$ys#o+ wo%ci l'd' i 'powszechnienie &ych innowac i "ilozo"icznych, !&,re o!a( si) .his&orycznie prawdziwe/ 8w &e $ierze, w a!ie s&a si) !on!re&nie, a wi)c his&orycznie i spo#ecznie, 'niwer+ salne2 7 &o za*adnienie $owy i )zy!,w wys'wa si) .&echnicz+ nie/ na pierwszy plan- War&o w zwiz!' z &y$ prze rze po+ nownie p'bli!ac e pra*$a&ys&,wCo si) &yczy pra*$a&ys&,w, a! zresz& wszel!ie inne pr,by or*aniczne*o 'sys&e$a&yzowania "ilozo"ii, nie wyda ) sd' o ca#o%ci sys&e$' ani o e*o cz)%ci cen&ralne i zasadni+ cze - Wyda e $i si), (e $o(na orzec, i( !oncepc a $owy s!on+ s&r'owana przez @aila&ie*o4V i innych pra*$a&ys&,w es& nie do
4V Por- G- @aila&i0 ,critti, Alorenc a 1U11, w szcze*,lno%ci s&'di'$0 .Il lin+ *'a**io co$e os&acolo alla eli$inazione di con&ras&i ill'sori/- MCy&owany &' przez Gra$scie*o ar&y!'#, a &a!(e inny ar&y!'#, za&y&'#owany .Alc'ne osse+ rJazioni s'lle _'es&ioni di parole nella s&oria della lin*'a e della c'l&'ra/ 8?il!a 'wa* o za*adnieni' wyraz,w w his&orii )zy!a i !'l&'ry2, ,critti, s&r4V574VR, zawiera analiz) .z#'dze6/ czy .s!#onno%ci do wierzenia/, !&,re prowadz bd: do czcze paplaniny, bd: do b#)d', bd: do nie$o(no%ci poroz'$ienia si) z inny$i l'd:$i- ="iara$i &ych z#'dze6 )zy!owych s .'o*,lniacze/, !&,rzy nie wiedz, co w#a%ciwie wyra(a ich abs&ra!c e, i nie dos&rze*a wcale, (e .&ra!&' zwy!#e z$iany w &er$inolo*ii i w sposobach wyra(ania a!o e"e!&ywne rez'l&a&y/ albo (e a!o dow,d poda sa$o &wier+ dzenie, w !&,ry$ wylicza si) &e sa$e "a!&y czy opis' e si) e w inne "or$ie.Na &e niebezpiecze6s&wa "ilozo"owie zwr,cili 'wa*)0 Xoc!e i Xeibniz radz &#'$aczy !a(de &wierdzenie, w !&,ry$ wys&)p' wyrazy Iabs&ra!cy neL, na inne, r,wnoznaczne, w !&,ry$ abs&ra!c e zos&an zas&pione przez &er+ $iny !on!re&ne0 pra*$a&yz$ es& w *r'ncie rzeczy &yl!o dope#nienie$ i
5E
przy )cia3 $i$o &o sdz), (e $ieli oni wycz'cie po&rzeb real+ nych i .opisywali/ e do% do!#adnie, chocia( nie po&ra"ili s&a+ wia proble$,w i zna dowa dla nich rozwizania- >o(na chy+ ba powiedzie, (e .$owa/ es& zasadniczo nazw zbiorow, !&,+ ra nie przesdza is&nienia ani w czasie, ani w przes&rzeni a!ie % edne edyne odpowiada ce e rzeczy- >owa oznacza r,w+ nie( !'l&'r) i "ilozo"i) 8choby &yl!o na szczebl' zdrowe*o roz+ sd!'2, "a!& .$owy/ s&anowi w rzeczywis&o%ci $no*o% "a!&,w $nie l'b wi)ce ze sob powizanych i s!oordynowanychS!ra nie spraw) ' $' c, rzec $o(na, (e !a(da is&o&a $,wica $a swo w#asn, osobis& $ow), czyli w#asny spos,b $y%lenia i odcz'wania- ?'l&'ra, na r,(nych swych szczeblach, ednoczy $nie sz l'b wi)!sz liczb) ednos&e! w od$ienne wars&wy, !&,re pozos&a ze sob w $nie l'b wi)ce %cis#y$ !on&a!cie )zy!owy$ i roz'$ie si) w r,(ny$ s&opni'- Te r,(nice i prze+ dzia#y his&oryczno+spo#eczne odbi a si) na wsp,lny$ )zy!', wywo#' c owe .przesz!ody/ i .przyczyny o$y#e!/, do !&,rych odnosz si) wywody pra*$a&ys&,wS&d wyni!a donios#o% .$o$en&' !'l&'ralne*o/ r,w+ nie( i dla dzia#alno%ci pra!&yczne 8zbiorowe 20 a!&,w dzie o+ wych $o(e do!ona edynie .cz#owie! zbiorowy/, co za!#ada osi*ni)cie pewne edno%ci .!'l&'ralno+spo#eczne /, w !&,re wielora!ie rozproszone pra*nienia d(ce do r,(nych cel,w s&apia si) ze sob i !ier' !' wsp,lne$' celowi na *r'ncie wsp,lne*o i edna!ie*o %wia&opo*ld' 8o*,lne*o i par&y!'lar+ ne*o, dzia#a ce*o prze %ciowo 7 dro* e$oc onaln 7 l'b &rwa#e*o, !&,re*o pods&awa in&ele!&'alna '$ocni#a si), zos&a#a zasy$ilowana i prze(y&a, &a! (e $o(e przerodzi si) w na$i)&+ no%2- A s!oro &a! si) dzie e, niez$ierne wa*i nabiera *eneral+
'z'pe#nienie$ &e re*'#y/- To&e( @aila&i pod!re%la wa*) .za*adnienia wyra+ z,w/, donios#o% pole$i! na &e$a& znaczenia wyraz,w i zbawiennych wal! z "e&yszyz$e$, !&,ry cz)s&o!ro ha$owa# rozw, wiedzy, bronic po ), !&,rych !ry&y!a nie $o*#a poddawa dys!'s i- W &y$ nie's&anny$ !we+ s&ionowani' znaczenia wyraz,w 7 przyczyny b#)d,w i nie asno%ci is&nie bowie$ dzisia &a! sa$o, a! is&nia#y w przesz#o%ci 7 @aila&i widzi si#) nap)+ dow pos&)p' wiedzy- Przyp. red.N 5G
ne za*adnienie )zy!oznawcze, za*adnienie zbiorowe*o osi+ *ni)cia wsp,lne*o .!li$a&'/ !'l&'ralne*oProble$ &en $o(na i nale(y przybli(y do nowocze%nie ' )&e &eorii i pra!&y!i peda*o*iczne , wedle !&,re s&os'ne! $i)dzy na'czyciele$ a 'cznie$ es& s&os'n!ie$ ob's&ronnie czynny$, &a! (e !a(dy na'czyciel es& zaraze$ 'cznie$, a !a(+ dy 'cze6 7 na'czyciele$- Ale s&os'ne! peda*o*iczny nie $o(e si) o*ranicza do dziedziny s&os'n!,w specy"icznie .sz!ol+ nych/, za po%rednic&we$ !&,rych nowe po!olenia wchodz w !on&a!& ze s&ary$i, wch#ania ich do%wiadczenia i ich war&o%ci his&orycznie !onieczne, .do rzewa c/ i rozwi a c w#asn oso+ bowo%, his&orycznie wy(sz pod wz*l)de$ !'l&'ralny$- Ten s&os'ne! zachodzi w ca#y$ spo#ecze6s&wie, $i)dzy !a(d po+ szcze*,ln ednos&! a inny$i o&acza cy$i ednos&!a$i, $i)dzy wars&wa$i in&ele!&'alny$i a &y$i, !&,re !wali"i!ac i in&ele!&'alnych nie $a , $i)dzy rzdzcy$i a rzdzony$i, $i)dzy .eli&a$i/ a &y$i, !&,rzy id za ni$i, $i)dzy !ier' cy+ $i a !ierowany$i, $i)dzy s&ra( przedni a &rzone$ ar$ii?a(dy s&os'ne! .he*e$oniczny/ es& z !onieczno%ci s&os'n+ !ie$ peda*o*iczny$ i zachodzi nie &yl!o w #onie edne*o na+ rod', po$i)dzy rozliczny$i si#a$i, a!ie si) na nie*o s!#ada , ale i na &erenie $i)dzynarodowy$, %wia&owy$, $i)dzy ca#y$i zespo#a$i cywilizacy ny$i narod,w i !on&ynen&,w>o(na za&e$ powiedzie, (e na osobowo% indywid'al+ ne*o "ilozo"a s!#ada si) &a!(e a!&ywny s&os'ne! po$i)dzy ni$ a %rodowis!ie$ !'l&'ralny$, !&,re on chce z$ody"i!owa i !&,re ze swe s&rony oddzia#' e na "ilozo"a, z$'sza *o nie+ 's&annie do sa$o!ry&ycyz$' i pe#ni "'n!c ) .na'czyciela/9edny$ z na powa(nie szych (da6 s&awianych przez nowocze+ sne *r'py in&ele!&'alne w dziedzinie poli&yczne by#o (danie &a! zwane .wolno%ci $y%li i e wyra(ania/ 8w prasie i s&owa+ rzyszeniach2- Tyl!o &a$ bowie$, *dzie &en war'ne! poli&yczny es& spe#niony, da e si) zrealizowa s&os'ne!0 na'czyciel7'cze6 w na szerszy$, wy(e o$,wiony$ znaczeni' i w rez'l&acie po+ ws&a e his&orycznie nowy &yp "ilozo"a, !&,re*o $o(na by na+ zwa ."ilozo"e$ de$o!ra&yczny$/, czyli &yp "ilozo"a (ywice*o
5H
prze!onanie, i( e*o osobowo% nie !o6czy si) na ednos&ce "i+ zyczne , ale obe $' e &e( a!&ywny s&os'ne! spo#eczny $ody"i+ !' cy %rodowis!o !'l&'ralne- Fzi%, *dy .$y%liciel/ zadowala si) w#asny$ $y%lenie$, .s'bie!&ywnie/ wolny$, czyli abs&ra!+ cy nie wolny$, wys&awia si) na po%$iewis!o0 edno% na'!i z (ycie$ es& w#a%nie edno%ci a!&ywn i w nie edynie realiz' e si) wolno% $y%li3 edno% &a &o s&os'ne! na'czyciel7'cze6, "i+ lozo"7%rodowis!o !'l&'ralne, w !&,ry$ "ilozo"owi wypada dzia#a i z !&,re*o winien czerpa proble$y, a!ie &rzeba wys'+ n i rozwiza3 edno% na'!i z (ycie$ &o s&os'ne! "ilozo"ia7 his&oriaCzy$ es& cz#owie!< 9es& &o pierwsze i zasadnicze py&anie, a!ie s&awia sobie "ilozo"ia- 9a! da na nie odpowied:< Fe"inic ) znale: $o(na w sa$y$ cz#owie!', i &o w !a(dy$ poszcze*,lny$ cz#owie!'Ale czy w#a%ciw< W !a(dy$ poszcze*,lny$ cz#owie!' znale: $o(na odpowied: na py&anie, czy$ es& !a(dy .poszcze*,lny cz#owie!/- Ale nas nie in&eres' e py&anie, czy$ es& !a(dy z osobna cz#owie!, !&,re zresz& sprowadza si) w#a%ciwie do !wes&ii, czy$ es& !a(dy poszcze*,lny cz#owie! w !a(de po+ szcze*,lne chwili- ?iedy si) nad &y$ zas&anowi$y, dochodzi+ $y do prze!onania, (e s&awia c sobie py&anie, .czy$ es& cz#o+ wie!/, chce$y powiedzie0 czy$ cz#owie! $o(e si) s&a, czy cz#owie! $o(e zapanowa nad w#asny$ lose$, czy es& w s&a+ nie .sa$ si) czy$% 'czyni/, czy $o(e sa$ &worzy sobie (yciePowiada$y wi)c, (e cz#owie! es& procese$, %ci%le 7 procese$ swoich czyn,w- W &y$ !on&e!%cie py&anie, .czy$ es& cz#owie!/, nie es& '( py&anie$ abs&ra!cy ny$ czy .obie!&yw+ ny$/- ;rodzi#o si) ono s&d, (e zas&anowili%$y si) nad sob i nad inny$i i chce$y wiedzie 7 w oparci' o &o, co%$y zaobser+ wowali i prze$y%leli, czy$ es&e%$y i czy$ $o(e$y si) s&a, czy rzeczywi%cie i w a!ie $ierze es&e%$y .!owala$i/ nas sa+ $ych, nasze*o (ycia, nasze*o los'- I chce$y &o wiedzie d z i % ,
5R
w a!&'alnych war'n!ach dzisie sze*o (ycia, nie za% a!ie*o!ol+ wie! (ycia ani a!ie*o!olwie! cz#owie!aPy&anie zrodzi#o si) i czerpie sw wewn)&rzn &re% ze spec alnych, o!re%lonych zapa&rywa6 na (ycie i cz#owie!a- Na + wa(nie szy$ z nich es& reli*ia, i &o o!re%lona reli*ia, $ianowi+ cie !a&olicyz$- W is&ocie, py&a c, czy$ es& cz#owie!, a!ie zna+ czenie $a e*o wola i e*o !on!re&na dzia#alno% w &worzeni' sa$e*o siebie i w#asne*o (ycia, zas&anawia$y si) nad &y$, czy !a&olicyz$ s&anowi w#a%ciw !oncepc ) cz#owie!a i (ycia- >yli+ $y si), czy &e( s#'sznie robi$y, b)dc !a&oli!a$i, &o znaczy 'zna c !a&olicyz$ za nor$) pos&)powania< Wszyscy w *r'n+ cie rzeczy $a nie asne wycz'cie, (e $yl si), czynic z !a&oli+ cyz$' nor$) w#asne*o (ycia3 &o&e( ni!&, nawe& w,wczas, !iedy o%wiadcza, (e es& !a&oli!ie$, nie &rzy$a si) %ci%le zasad !a&oli+ cyz$'- ?a&oli! in&e*ralny, czyli &a!i, !&,ry chcia#by s&osowa nor$y !a&olicyz$' w !a(de o!oliczno%ci (ycia, wydawa#by si) po&wore$- ?iedy si) nad &y$ "a!&e$ zas&anowi, o!az' e si), (e s&anowi on na s'rowsz, na bardzie nieodpar& !ry&y!) !a+ &olicyz$'?a&olicy powiedz, (e (adne*o inne*o %wia&opo*ld' ni!& si) %ci%le nie &rzy$a 7 i $a rac )- Ale &o dowodzi &yl!o &e*o, (e w rzeczywis&o%ci nie is&nie e spos,b po $owania i po+ s&)powania edna!owo dla wszys&!ich l'dzi odpowiedni, i ni+ cze*o poza &y$- Nie prze$awia &o byna $nie na !orzy% !a&o+ licyz$', s!oro na osi*ni)cie &a!ie*o w#a%nie cel' !a&olic!i spos,b $y%lenia i dzia#ania by# od wie!,w nas&awiony i or*a+ nizowany, przy czy$ (adna inna reli*ia nie dysponowa#a po+ dobny$i %rod!a$i i nie dzia#a#a &a! sys&e$a&ycznie, w spos,b &a! ci*#y i scen&ralizowany- ; ."ilozo"iczne*o/ p'n!&' widzenia razi "a!&, (e !a&olicyz$ $i$o wszys&!o dopa&r' e si) przyczyny z#a w poszcze*,lne ednos&ce l'dz!ie , czyli &ra!&' e cz#owie!a a!o %ci%le o!re%lon i ca#!owicie odr)bn ednos&!)- Wszys&!ie do&ychczasowe "ilozo"ie zapo(ycza , rzec $o(na, &o s&anowis!o od !a&olicyz$', &o znaczy po $' cz#owie!a a!o ednos&!) o*raniczon do swe w#asne osobowo%ci, a d'cha l'dz!ie*o a!o odr)bn d'chow osobowo%- W &y$ p'n!cie w#a%nie po+
5U
)cie cz#owie!a do$a*a si) re"or$y- Cz#owie!a &rzeba po $o+ wa a!o seri) a!&ywnych s&os'n!,w 8proces2, w !&,re indywi+ d'alno%, e%li nawe& $a na wi)!sze znaczenie, nie es& przecie( edyny$ ele$en&e$, a!i nale(y bra pod 'wa*)- X'dz!o%, !&,ra zna d' e odzwierciedlenie w !a(de indywid'alno%ci, s!#ada si) z roz$ai&ych ele$en&,w0 12 ednos&!i, 42 innych l'+ dzi, 52 przyrody- A dr'*i i &rzeci ele$en& nie s czy$% &a! pro+ s&y$, a! by si) $o*#o zdawa- 9ednos&!a nie wchodzi w s&o+ s'n!i z inny$i l'd:$i a!o ich przeciws&awienie, ale or*anicz+ nie, &o znaczy w &e $ierze, w a!ie wchodzi w s!#ad pewnych or*aniz$,w, od na pros&szych do na bardzie z#o(onych- Po+ dobnie &e( cz#owie! nie wchodzi w !on&a!& z przyrod przez sa$ "a!&, (e s&anowi e czs&!), ale czynnie, za po$oc pracy i &echni!i- I dale - S&os'n!i &e nie s $echaniczne- S a!&ywne i %wiado$e, czyli zale( od wi)!sze*o czy $nie sze*o s&opnia zroz'$ienia ich przez poszcze*,lne*o cz#owie!a- To&e( powie+ dzie $o(na, (e cz#owie! z$ienia sa$ siebie i prze!sz&a#ca w &y$ s&opni', w a!i$ z$ienia i prze!sz&a#ca ca#o!sz&a#& s&os'n+ !,w, !&,re*o s&anowi cen&ralny w)ze#- W &y$ sensie rzeczywi+ %cie "ilozo"e$ $o(e by edynie poli&y!, czyli cz#owie! a!&yw+ ny, do!on' cy prze$ian w %rodowis!', przy czy$ przez %ro+ dowis!o roz'$ie$y ca#o!sz&a#& s&os'n!,w, w !&,rych 'czes&+ niczy !a(da ednos&!a- 9e(eli w#a%ciw indywid'alno%ci es& ca#o!sz&a#& &ych s&os'n!,w, &o s&worzy w#asn osobowo% zna+ czy 7 '%wiado$i sobie &e s&os'n!i, a z$ieni sw osobowo% &o &yle, co z$ieni ca#o!sz&a#& &ych s&os'n!,wAle s&os'n!i &e, a! si) rze!#o, nie s pros&e- Poza &y$ edne z nich s !onieczne, inne 'zale(nione od woli- ;$ienia e &a!(e '( sa$ "a!&, (e si) e sobie $nie l'b bardzie *#)bo!o '%wiada$ia 8czyli (e zna si) lepie l'b *orze spos,b ich $ody+ "i!owania2- Te sa$e !onieczne s&os'n!i nabiera inne*o cha+ ra!&er' i inne*o znaczenia z chwil, !iedy ich !onieczno% zo+ s&a e poznana i 'znana- W &y$ sensie wiedza es& po&)*- Ale proble$ es& z#o(ony z inne*o eszcze wz*l)d'- Nie do% zna ca#o!sz&a#& s&os'n!,w, a!ie is&nie w dany$ $o$encie, a!o dany sys&e$- Trzeba e pozna *ene&ycznie, pozna proces ich
DV
!sz&a#&owania si), poniewa( !a(da ednos&!a es& syn&ez nie &yl!o s&os'n!,w is&nie cych, ale r,wnie( his&orii &ych s&os'n+ !,w, czyli s&reszcza w sobie ca# przesz#o%- >o(na by powie+ dzie, (e &o, co poszcze*,lna ednos&!a $o(e z$ieni, &o bardzo $a#o w zes&awieni' z e si#a$i- 9es& &o prawd, ale &yl!o do pewne*o s&opnia- 9ednos&!a $o(e po#czy si) z &y$i wszys&!i+ $i, !&,rzy pra*n &ych sa$ych prze$ian, i e%li &e prze$iany s rac onalne, $o(e po$no(y si) niezliczon ilo% razy i osi+ *n z$ian) znacznie rady!alnie sz ni( &a, !&,ra na pierwszy rz'& o!a wydawa#a si) $o(liwaSpo#ecze6s&w, w !&,rych ednos&!a $o(e 'czes&niczy, es& wiele, wi)ce , ni(by si) zdawa#o- ;a ich po%rednic&we$ ed+ nos&!a s&anowi czs&!) rodza ' l'dz!ie*o- Wielora!ie s r,w+ nie( sposoby, za po$oc !&,rych ednos&!a wchodzi w !on&a!& z przyrod, *dy( przez .&echni!)/ nale(y roz'$ie nie &yl!o ca+ #o!sz&a#& wiado$o%ci na'!owych zas&osowanych w prze$y%le, a! si) &o zazwycza roz'$ie, ale &a!(e .narz)dzia $y%li/, wie+ dz) "ilozo"iczn;danie *#oszce, i( cz#owie!a nie $o(na sobie wyobra+ zi inacze , a! &yl!o a!o is&o&) (y c w spo#ecze6s&wie 7 s&a#o si) !o$'na#e$, a edna! nie wyci*a si) z nie*o wszys&!ich !o+ niecznych !onse!wenc i- To, (e war'n!ie$ is&nienia o!re%lone+ *o spo#ecze6s&wa l'dz!ie*o es& is&nienie o!re%lone*o spo#e+ cze6s&wa rzeczy i (e spo#ecze6s&wo l'dz!ie $o(liwe es& &yl!o w&edy, *dy is&nie e o!re%lone spo#ecze6s&wo rzeczy 7 &o &a!(e es& !o$'na#- Prawd es& wsza!(e, (e do&d owy$ or*ani+ z$o$ pozaindywid'alny$ nadawa#o si) sens $echanis&yczny i de&er$inis&yczny 8zar,wno e%li chodzi#o o societas hominum, a! i o societas rerum23 s&d rea!c a- Nale(y opracowa &eori), w !&,re wszys&!ie &e s&os'n!i b)d a!&ywne i b)d zna dowa si) w r'ch', $ocno pod!re%la c, (e o*nis!ie$ &e a!&ywno%ci es& %wiado$o% indywid'alne*o cz#owie!a, !&,ry wie, chce, podzi+ wia, &worzy i nie cz' e si) osa$o&niony, ale bo*a&y w $o(liwo+ %ci dos&arczane $' przez innych l'dzi oraz przez spo#ecze6+ s&wo rzeczy, o !&,ry$ a!% wiedz) $'si posiada- 89a!o (e
D1
!a(dy cz#owie! es& "ilozo"e$, !a(dy cz#owie! es& 'czony$ i&d-2Twierdzenie Ae'erbacha410 .Cz#owie! es& &y$, co e/, $o(na, wziwszy w oderwani', in&erpre&owa roz$aicie- In&er+ pre&ac a ciasna i *#'pia0 cz#owie! es& !a(dorazowo &y$, co z ad#, czyli (e spo(y&y przez nie*o po!ar$ wywiera bezpo%red+ ni de&er$in' cy wp#yw na e*o spos,b $y%lenia- Przypo$ni + $y &' powiedzenie A$adea44, (e *dyby si) na przy!#ad wiedzia+ #o, co dany $,wca ad# przed wy*#oszenie$ swe $owy, $o(na by do!#adnie zin&erpre&owa sa$ $ow)- Twierdzenie dziecin+ ne i doprawdy nie $a ce nic wsp,lne*o z na'! pozy&ywn, poniewa( $,z* nie od(ywia si) $arcepane$ ani &r'"la$i3 po+ !ar$y re*ener' !o$,r!i $,z*owe po prze!sz&a#ceni' si) w ednorodn, $o(liw do zasy$ilowania s'bs&anc ), $a za&e$ po&enc alnie .&) sa$ na&'r)/, co !o$,r!i $,z*'- Gdyby &o &wierdzenie by#o prawd, his&oria !sz&a#&owa#aby si) w !'chni, a rewol'c e zbie*a#yby si) z rady!alny$i z$iana$i w sys&e$ie od(ywiania $as l'dz!ich- Prawd es& co% wr)cz przeciwne*o0 w#a%nie rewol'c a i ca#y s!o$pli!owany rozw, his&oryczny z$ody"i!owa#y po(ywienie i wy&worzy#y !ole ne .'podobania/ w doborze po&raw- Nie re*'larne siewy zbo(a wp#yn)#y na po+ rz'cenie !oczownic&wa, lecz przeciwnie, war'n!i nie sprzy a +
W )zy!' nie$iec!i$ "or$'#a &a pole*a na *rze s#,w, !&,ra nie $o*#a ' % 'wa*i e a'&ora0 (er *ensch ist+ was er isst 8cz#owie! es& &y$, co e2;ob- za!o6czenie &stoty chrze9ci1a:stwa, Warszawa 1UE5, s&r- DDE- .G#,d i pra+ *nienie niszcz nie &yl!o "izyczn, lecz &a!(e d'chow i $oraln si#) cz#o+ wie!a, wyz'wa *o z cz#owiecze6s&wa, roz'$', %wiado$o%ci/- W zwiz!' z &y$ En*els pisze, (e .---Ae'erbach nie wie, co pocz z &y$i &wierdzenia$i, pozos&a one ' nie*o "razesa$i/3 wprawdzie bierze za p'n!& wy %cia cz#o+ wie!a, .o %wiecie edna!, w !&,ry$ &en cz#owie! (y e, nie $a absol'&nie $owy/ 8A- En*els0 /udwi% 0euerbach i zmierzch %lasyczne1 filozofii niemiec%ie1, Warszawa 1UDR, s&r- E17E42- Przyp. red. 44 A$adeo Oordi*a, przyw,dca se!ciars!ie*o, .$a!sy$alis&yczne*o/ s!rzyd#a $#ode W#os!ie Par&ii ?o$'nis&yczne , wy!l'czony z par&ii na III ?on*resie w Xyonie w s&yczni' 1U4G ro!'- Przyp. red. D4
41
ce !oczownic&w' popchn)#y l'dno% do re*'larne*o siew' zb,( i&d-45 Prawd es&, (e .cz#owie! es& &y$, co e/, ale &yl!o w &e $ierze, w a!ie spos,b od(ywiania es& edny$ z prze aw,w ca#o!sz&a#&' s&os'n!,w spo#ecznych, a !a(da *r'pa spo#eczna $a sw, w#asny pods&awowy po!ar$3 ale &a! sa$o $o(na by powiedzie, (e .cz#owie! es& &y$, w co si) 'biera/, .cz#owie! &o e*o $iesz!anie/, .cz#owie! &o e*o specy"iczny sys&e$ roz+ $na(ania si), czyli e*o rodzina/, poniewa( (ywno%, $iesz!a+ nie, 'branie i zachowanie *a&'n!' s &y$i ele$en&a$i (ycia spo#eczne*o, w !&,rych w spos,b na bardzie oczywis&y i na + powszechnie szy prze awia si) ca#o!sz&a#& s&os'n!,w spo#ecz+ nych;a*adnienie, czy$ es& cz#owie!, es& wi)c ci*le &a! zwany$ .proble$e$ na&'ry l'dz!ie / 4D, czy &e( proble$e$ &a! zwane*o .cz#owie!a w o*,lno%ci/, czyli pr,b s&worzenia &a!ie wiedzy o cz#owie!' 8"ilozo"ii2, !&,ra bra#aby za p'n!& wy %cia . ednoli&/ od pocz&!' !oncepc ), abs&ra!c ), $o*c po$ie+ %ci wszys&!o, co .l'dz!ie/- Ale czy &o, co .l'dz!ie/, a!o . edno+ li&a/ !oncepc a i ednoli&y "a!&, es& p'n!&e$ wy %cia, czy $e&< Czy &a!ie pr,by nie s racze pozos&a#o%ci za#o(e6 .&eolo*icz+ nych/ i .$e&a"izycznych/< Ailozo"ia nie $o(e si) sprowadza do na&'ralis&yczne .an&ropolo*ii/3 edno% rodza ' l'dz!ie*o nie es& wyni!ie$ .biolo*iczne / na&'ry cz#owie!a0 r,(nice $i)dzy l'd:$i, !&,re $a znaczenie dla his&orii, nie s r,(nica$i bio+ lo*iczny$i 8rasy, '!sz&a#&owanie czasz!i, !olor s!,ry i&d-, a do
45 Por- &wierdzenie Ae'erbacha z !a$pani >arine&&ie*o przeciw!o s'+ szone$' $a!aronowi oraz z &eza$i Oon&e$pelle*o, !&,ry wys&pi# w obro+ nie $a!aron'- Wszys&!o &o dzia#o si) w 1U5V ro!', w !'l$inacy ny$ $o+ $encie !ryzys' %wia&owe*o4D Ta !ry&y!a po )cia .na&'ra l'dz!a/ es& pods&aw !oncepc i his&orycy+ s&yczne , czyli his&oryz$'- Albo cz#owie! es& od pocz&!' dany a!o nie+ z$ienny &w,r wieczne*o Oo*a 8po*ld &radycy ne*o !a&olicyz$'2, a e*o wszech%wia& $oralny o!re%la nie&y!alne zasady, s&o ce poza his&ori i dla his&orii obo )&ne, albo &e( cz#owie! es& prod'!&e$ rozwo ' his&oryczne*o, wy&wore$ s&opniowe*o pos&)p', w !a(dy$ $o$encie zwizany$ z ca# swo przesz#o%ci- Przyp. red.
D5
&e*o w !o6c' sprowadza si) &wierdzenie0 .Cz#owie! es& &y$, co e/ 7 zbo(e w E'ropie, ry( w Az i i&d- 7 co by#oby zresz& r,wno+ znaczne z &wierdzenie$0 .Cz#owie! &o !ra , w !&,ry$ $iesz!a/, *dy( wi)!szo% %rod!,w (ywno%ci es& na o*,# zwizana z &ery+ &ori'$, na !&,ry$ si) $iesz!a2- .9edno% biolo*iczna/ ni*dy &e( wiele nie wa(y#a w his&orii 8cz#owie! es& &y$ s&worzenie$, !&,re z ada#o w#asny *a&'ne!, i &o w#a%nie w&edy, !iedy na bli(+ sze by#o .s&an' na&'ry/, czyli !iedy nie '$ia#o .sz&'cznie/ po+ $na(a prod'!c i d,br na&'ralnych2- Nie s&worzy#y &a!(e . ed+ no%ci/ ani .zdolno% roz'$owania/, ani .d'ch/, i nie $o(na ich 'zna za ele$en& . ednoczcy/, poniewa( es& &o po )cie edy+ nie "or$alne, !a&e*oryczne- 9ednoczy l'b rozdziela l'dzi nie .$y%l/ sa$a w sobie, ale &o, co si) realnie $y%liTwierdzenie, (e .na&'ra l'dz!a/ &o .ca#o!sz&a#& s&os'n+ !,w spo#ecznych/, es& odpowiedzi bardzie zadowala c, *dy( zawiera w sobie ide) s&awania si) 8cz#owie! .s&a e si)/, z$ienia si) s&ale, wraz ze z$ian s&os'n!,w spo#ecznych2 i od+ rz'ca po )cie .cz#owie!a w o*,lno%ci/- W rzeczywis&o%ci bo+ wie$ s&os'n!i spo#eczne s wyraze$ roz$ai&ych *r'p l'dz+ !ich, !&,rych edno% es& diale!&yczna, nie "or$alna- >o(na nawe& powiedzie, (e na&'ra l'dz!a &o .his&oria/ 8a w &y$ sen+ sie 7 biorc pod 'wa*), (e his&oria es& r,wnoznaczni!ie$ d'+ cha 7 na&'ra l'dz!a &o d'ch2, o ile nada e si) po )ci' his&orii znaczenie .s&awania si)/ w pos&aci concordia discors, !&,ra nie wychodzi z edno%ci, ale zawiera w sobie przes#an!i $o(liwe do osi*ni)cia edno%ci- Fla&e*o &e( .na&'ry l'dz!ie / nie da si) odnale: w (adny$ poszcze*,lny$ cz#owie!', lecz &yl!o w ca+ #ych dzie ach rodza ' l'dz!ie*o 8sa$ "a!&, (e '(ywa si) &' s#o+ wa .rodza / 7 &er$in' przyrodnicze*o 7 $a swo e znaczenie2, podczas *dy w !a(de ednos&ce &!wi cechy rz'ca ce si) w oczy, a!o przeciws&awne cecho$ innych ednos&e!- Po )cie .d'cha/ w roz'$ieni' &radycy nych "ilozo"ii, zar,wno a! za+ czerpni)&e z biolo*ii po )cie .na&'ry l'dz!ie /, nale(a#oby 'zna za .'&opie na'!owe/, !&,re zas&pi#y wi)!sz eszcze '&o+ pi)0 sz'!anie .na&'ry l'dz!ie / w Oo*' 8i w l'dziach a!o dzie+ ciach Oo*a2- Ws!az' one na nie's&anny rozw, his&orii, na
DD
aspirac e zar,wno '$ys#owe, a! i 'cz'ciowe i&d- Beli*ie, !&,re *#osz r,wno% wszys&!ich l'dzi a!o dzieci Oo*a, oraz "ilozo+ "ie, !&,re *#osz r,wno% l'dzi a!o obdarzonych zdolno%ci ro+ z'$owania, s wyraze$ s!o$pli!owanych r'ch,w rewol'cy + nych 8prze!sz&a#canie si) %wia&a !lasyczne*o i prze!sz&a#canie si) %wia&a %redniowieczne*o2, s&anowicych na wa(nie sze o*niwa rozwo ' his&oryczne*oTwierdzenie, (e diale!&y!a he*lows!a by#a os&a&ni$ od+ bicie$ &ych wiel!ich w)z#,w his&orycznych, (e diale!&y!a b)d+ ca wyraze$ sprzeczno%ci spo#ecznych powinna przerodzi si) 7 z chwil zni!ni)cia &ych sprzeczno%ci 7 w diale!&y!) czys&o po )ciow 7 &wierdzenie &a!ie le(y ' pods&aw nowoczesnych "i+ lozo"ii o pod#o(' '&opi ny$, &a!ich a! "ilozo"ia Croce*o.B,wno%/ realna, czyli s&opie6 .'d'chowienia/ osi+ *ni)&y w procesie dzie owy$ przez .na&'r) l'dz!/, zna d' e wyraz w sys&e$ie zrzesze6 .prywa&nych i p'blicznych/, . aw+ nych i '!ry&ych/, !&,re wciela si) w pa6s&wo i w %wia&owy sys&e$ poli&yczny- Chodzi &' o .r,wno%/ odcz'wan przez cz#on!,w edne*o .zrzeszenia/ i o .nier,wno%/ po$i)dzy roz+ $ai&y$i .zrzeszenia$i/, r,wno% i nier,wno%, !&,re $a znaczenie o &yle, o ile ednos&!i czy *r'py '%wiada$ia e so+ bie- Fochodzi si) w &en spos,b do r,wno%ci i zr,wnania $i)+ dzy ."ilozo"i a poli&y!/, $i)dzy $y%l a dzia#anie$, czyli do "ilozo"ii pra!&y!i- Wszys&!o es& poli&y!, nawe& "ilozo"ia, a e+ dyn ."ilozo"i/ es& his&oria w &ra!cie s&awania si), czyli sa$o (ycie- W &y$ sensie $o(na in&erpre&owa &ez) o prole&ariacie nie$iec!i$ a!o spad!obiercy !lasyczne "ilozo"ii nie$iec!ie i $o(na &wierdzi, (e opracowanie &eore&yczne i realizac a he*e+ $onii, do!onane przez Il icza, by#y r,wnie( wiel!i$ wydarze+ nie$ .$e&a"izyczny$/Teoria i pra!&y!a Nale(y zbada, zanalizowa i !ry&ycznie oceni roz$ai&e "or$y, w !&,re przyoble!a#o si) w dzie ach $y%li po )cie edno+ %ci &eorii i pra!&y!i, *dy( wyda e si) niew&pliwe, (e wszys&!ie
DE
%wia&opo*ldy i "ilozo"ie za $owa#y si) &y$ proble$e$- Twier+ dzenie %wi)&e*o To$asza i scholas&y!i0 &ntellectus speculati"us e#tensione fit practicus 7 &eoria przez sa$o rozwini)cie e s&a+ e si) pra!&y! 7 es& &wierdzenie$ o !onieczno%ci powizania dziedziny idei z dziedzin dzia#ania- A"oryz$ Xeibniza o na'ce, &yle!ro pow&arzany przez idealis&,w w#os!ich0 ;uo ma is speculati"a+ ma is practica4E-
4E I$ bardzie es& spe!'la&ywna, &y$ bardzie es& pra!&yczna 8#ac-2- Przyp. red.
DG
Teza G- O- @ico0 <erum ipsum factum=>, &a! cz)s&o dys!'+ &owana i &a! roz$aicie in&erpre&owana 8zob- !si(!) Croce*o o @ico i inne e*o pis$a pole$iczne2, !&,r Croce rozwi a w d'+ ch' idealis&yczny$, &wierdzc, (e .poznawa/ znaczy .czyni/, (e pozna e si) &yl!o &o, co si) czyni, przy czy$ s#owo .czyni/ '(y&e es& &' w specy"iczny$ znaczeni', &a! dalece specy"icz+ ny$, (e os&a&ecznie nie znaczy nic inne*o ani(eli .poznawa/, czyli doprowadza do zwy!#e &a'&olo*ii 8$i$o wszys&!o !on+
.Teoria poznania 9ana Oap&ys&y @ico es& w swe pocz&!owe "azie bezpo%redni !ry&y! i an&y&ez $y%li !ar&ez a6s!ie , !&,ra od przesz#o p,# wie!' nadawa#a o*,lny !ier'ne! $y%li e'rope s!ie i $ia#a panowa nad '$ys#a$i eszcze przez ca#e s&'lecie/- 8Croce0 /a 0ilosofia di Giambattista <ico+ ,a i filosofici, II, Xa&erza, 1UE5, s&r- 12- W !wes&ii zwiz!,w $i)dzy .czyni/ i .poznawa/ por- @ico0 (ell3antichissima sapienza italica 81H1V20 .; &e*o, co do&ychczas powiedzieli%$y, $o(na wywnios!owa, (e !ry&eri'$ i nor$ prawdziwo%ci cze*o% es& &o, (e &o co% 'czynili%$y 8 "erum ipsum factum2, a nas&)pnie, (e asna i wyra:na idea, nie $,wic '( o innych praw+ dach, nie $o(e s&anowi !ry&eri'$ nawe& dla &e*o '$ys#', !&,ry po $'+ e0 bowie$ &o, (e '$ys# zna siebie sa$e*o, nie znaczy eszcze, i( '$ys# sa$ siebie czyni, a e%li nie czyni siebie sa$e*o, &o nie zna pows&ania &e wiedzy albo, co znaczy &o sa$o 7 sposob', w a!i do!on' e si) ,w a!& poznawczy/8@ico0 2pere, a c'ra di Aa's&o Nicolini, IXa le&&era&'ra i&aliana- S&oria e &es&iL, &- D5, Bicciardi, 1UE5, s&r- 4ED2- 9edynie O,* w pe#ni zna prawd), *dy( dla nie*o .zna i czyni es& edny$ i &y$ sa$y$/- Poznanie es& dos&)pne dla cz#owie!a za po%rednic&we$ &ych na'!, !&,re s na'!a$i &w,rczy$i, .podobny$i do wiedzy bos!ie w &y$ znaczeni', (e &o, co prawdziwe, i &o, co zrobione, wza e$nie w nich es& zwizane/- Gen&ile !ory*' e "or$'#) @ico0 "erum et factum con"ertuntur na0 "erum et fieri con"ertuntur 8"erum M&o, co prawdziweN i fieri M&o, co si) s&a eN s &o po )cia wy$ienne2- /o spirito+ atto puro, II, G- .>y, l'dzie 7 pisze @ico 7 $'si$y oprze owo !ry&eri'$ MprawdyN na "a!cie, (e sa$i s&warza$y prawdy, !&,re dopiero co poznali%$y9es& &edy rzecz oczywis&, i( 7 aby oprze nasze po )cia na $ocne pods&a+ wie 7 $'si$y broni ich przeciw!o do*$a&y!o$ Mzwolenni!o$ Fescar&e+ saN i scep&y!o$/- 8Ta$(e, s&r- 4EE2- I &a!, *dy O,* posiada bos! wiedz) o %wiecie, cz#owie! osi*a .pewno%/ %wia&a dzi)!i na'!o$ %cis#y$, a zw#asz+ cza $a&e$a&yce- Cz#owie! $o(e posiada dos!ona# i .pewn/ wiedz) o %wiecie l'dz!i$, *dy( &o on sa$ &en %wia& 'czyni#3 $o(e pozna e*o his&o+ ri), opiera c si) na "ilolo*ii, !&,ra da e na$ .%wiado$o% pewno%ci/- 89- O@ico0 )owa nau%a, prze!#- An&onie*o Xan*e, Warszawa 1U1G, s&r- 15G2- Przyp. red. DH
4G
cepc ) &) nale(y zes&awi z odpowiedni !oncepc "ilozo"ii pra!&y!i2S!oro !a(de dzia#anie es& rez'l&a&e$ r,(nych woli o r,(ny$ s&opni' na&)(enia, %wiado$o%ci i ednoli&o%ci z ca#o+ !sz&a#&e$ woli !ole!&ywne 7 asne es&, (e r,wnie( odpowiada+ ca &e$' dzia#ani' i zawar&a w ni$ &eoria b)dzie !o$binac wierze6 i p'n!&,w widzenia w r,wny$ s&opni' rozbie(nych i zr,(nicowanych- W !a(dy$ edna! razie zachodzi &' z awis!o zespolenia &eorii z pra!&y!- 9e(eli s&awia si) proble$ '&o(sa+ $ienia &eorii i pra!&y!i, &o s&awia si) *o w sensie zb'dowania na *r'ncie pewne o!re%lone pra!&y!i &eorii, !&,ra zbie*a c si) i '&o(sa$ia c z decyd' cy$i $o$en&a$i &e pra!&y!i, przyspiesza proces his&oryczny w &ra!cie s&awania si), czynic pra!&y!) bardzie ednorodn, !oheren&n i s!'&eczn we wszys&!ich e ele$en&ach, a wi)c po&)*' c $a!sy$alnieAlbo &e( iden&y"i!ac a &a $o(e przybra &a!i sens0 przy wszy pewne s&anowis!o &eore&yczne, $o(na or*anizowa ele$en&y pra!&yczne, niezb)dne do nadania opera&ywno%ci &e$' s&ano+ wis!'- Iden&y"i!ac a &eorii i pra!&y!i es& a!&e$ !ry&yczny$, w !&,re*o %wie&le albo pra!&y!a zos&a e '!azana a!o rac onalna i !onieczna, albo &eoria a!o realis&yczna i rac onalna- =&o dla+ cze*o proble$ iden&yczno%ci &eorii i pra!&y!i nas'wa si) zw#aszcza w &zw- prze %ciowych $o$en&ach dzie owych, czyli w $o$en&ach *wa#&ownych prze$ian, !iedy rozp)&ane si#y pra!+ &yczne (da dla siebie 'zasadnienia, wz$acnia ce*o ich s!'+ &eczno% i e!spansywno%, albo *dy $no( si) pro*ra$y &eore+ &yczne, wy$a*a ce realis&yczne*o 'zasadnienia, s!oro wy!a+ z' , (e $o* e sobie przyswoi r'chy pra!&yczne, !&,re dzi)!i &e$' &yl!o s&a si) bardzie pra!&yczne i realneOaza i nadb'dowa >y%l zawar&a w przed$owie do Przyczyn%u do %ryty%i e%onomii polityczne1, (e %wiado$o% !on"li!&,w zachodzcych w bazie l'dzie zdobywa na *r'ncie ideolo*ii, nale(y &ra!&o+ wa a!o &wierdzenie o war&o%ci *noseolo*iczne , nie za% &yl!o
DR
psycholo*iczne i $oralne - Wyni!a z nie , (e &eore&yczno+pra!+ &yczna zasada he*e$onii r,wnie( $a znaczenie *nozeolo*icz+ ne, i na &y$ pol' sz'!a nale(y na wa(nie sze*o &eore&yczne*o w!#ad' Il icza w "ilozo"i) pra!&y!i- Il icz pos'n# naprz,d "ilo+ zo"i) a!o &a!, *dy( pos'n# naprz,d &eori) i pra!&y!) poli&y+ !i- Urzeczywis&nienie apara&' he*e$oniczne*o, s&warza c nowe pod#o(e ideolo*iczne, powod' e re"or$) %wiado$o%ci i $e&od poznania, es& wi)c "a!&e$ na'!owy$, "a!&e$ "ilozo"icz+ ny$- >,wic )zy!ie$ Croce*o0 z chwil !iedy zdo#a si) wpro+ wadzi now $oralno%, z*odn z now !oncepc %wia&a, &o w,wczas wprowadzi si) r,wnie( i ow !oncepc ), a &y$ sa$y$ do!ona si) ca#!owi&e re"or$y "ilozo"iiOaza wraz z nadb'dowa$i &worzy .blo! his&oryczny/, ca#y wi)c pe#en sprzeczno%ci i rozbie(no%ci !o$ple!s nadb'+ d,w es& odbicie$ ca#o!sz&a#&' spo#ecznych s&os'n!,w pro+ d'!c i- Wyni!a s&d, (e &yl!o ca#o!sz&a#&ny sys&e$ ideolo*iczny da e rac onalne odbicie sprzeczno%ci w bazie i %wiadczy o is&+ nieni' obie!&ywnych war'n!,w do przewro&' w pra!&yce- 9e%li &worzy si) *r'pa spo#eczna s&'procen&owo ednoli&a ideolo+ *icznie, znaczy &o, (e is&nie s&'procen&owe przes#an!i dla &a+ !ie*o przewro&', (e za&e$ ele$en& .rac onalny/ es& ele$en&e$ realny$ w sensie a!&ywny$ i a!&'alny$- Boz'$owanie &o opiera si) na !onieczne wza e$no%ci powiza6 bazy i nadb'+ d,w 8wza e$no% &a es& w#a%nie realny$ procese$ diale!&ycz+ ny$2Ailozo"ia spe!'la&ywna Nie nale(y '!rywa &r'dno%ci, a!ie przeds&awia dys!'+ s a i !ry&y!a .spe!'la&ywne*o/ chara!&er' pewnych sys&e$,w "ilozo"icznych i &eore&yczna .ne*ac a/ .spe!'la&ywne "or$y/ !oncepc i "ilozo"icznych=&o za*adnienia, !&,re si) nas'wa 0 1- Czy ele$en& .spe!'la&ywny/ w#a%ciwy es& !a(de "ilozo"ii, czy es& w#a%nie & "or$, a! $'si przybiera !a(da !ons&r'!c a &eore&yczna, czy za&e$ .spe!'lac a/ es& synoni$e$ "ilozo"ii i &eorii< 4- A $o(e
DU
nale(y ' &o za*adnienie .his&orycznie/< Czy proble$ &en es& &yl!o proble$e$ his&oryczny$, nie za% proble$e$ &eore&ycz+ ny$, w &y$ sensie, (e !a(dy %wia&opo*ld w pewne swe "azie dzie owe przy $' e "or$) .spe!'la&ywn/, zna$ion' c e*o p'n!& szczy&owy i pocz&e! roz!#ad'< ;achodzi#aby &' analo*ia z rozwo e$ pa6s&wa, !&,re z "azy !orporacy ne przechodzi do "azy .he*e$oniczne / 8"azy a!&ywne*o przyzwolenia2- >o(na za&e$ powiedzie, (e !a(da !'l&'ra $a sw, $o$en& spe!'la+ &ywny i reli*i ny, zbie*a cy si) z o!rese$ pe#ne he*e$onii &e *r'py spo#eczne , !&,re !'l&'ra &a es& wyraze$, l'b &e( $o(e zbie*a cy si) z $o$en&e$, w !&,ry$ rzeczywis&a he*e$onia zaczyna si) w#a%nie rozpada na &erenie bazy, ale sys&e$ ide+ olo*iczny, dla &e sa$e przyczyny 8rea*' c na owo rozpadanie si)2, 'dos!onala si) do*$a&ycznie, s&a e si) &ranscenden&aln .wiar/- S&d &e( $o(na za'wa(y, (e !a(dy z &ych o!res,w, !&,re zwy!#o si) nazywa o!resa$i de!adenc i 8i w !&,rych na+ s&)p' e roz!#ad s&are*o %wia&a2, odznacza si) $y%l wyra"ino+ wan i wysoce .spe!'la&ywn/?ry&y!a powinna na&o$ias& zna dowa rozwizanie spe!'lac i w p#aszczy:nie realnych &er$in,w ideolo*ii poli+ &yczne i dzia#alno%ci pra!&yczne - Ale sa$a !ry&y!a $'si r,w+ nie( prze(y swo "az) spe!'la&ywn, !&,ra oznacza b)dzie e apo*e'$- ;a*adnienie pole*a na &y$, czy owo apo*e'$ nie s&anie si) pocz&!ie$ "azy his&oryczne nowe*o &yp', w !&,re 7 z chwil *dy wolno% i !onieczno% przeni!n si) wza e$ or+ *anicznie 7 nie b)dzie '( wi)ce spo#ecznych sprzeczno%ci, a edyn diale!&y! b)dzie '( diale!&y!a idealna, diale!&y!a po+ ), a nie diale!&y!a si# his&orycznychW 's&)pie .Oa&alia !ry&yczna przeciw!o $a&erializ$owi "ranc's!ie$'/ 8?wita rodzina2 dos&a&ecznie asno i do!#adnie zos&a#a '!azana *eneza "ilozo"ii pra!&y!i0 es& ona .$a&eriali+ z$e$/ 'dos!onalony$ przez prac) w#a%nie "ilozo"ii spe!'la+ &ywne i zespolony$ z h'$aniz$e$- Co prawda, z dawne*o $a&erializ$' pozos&a e po &ych 'dos!onaleniach edynie re+ aliz$ "ilozo"icznyEV
A o&o inny p'n!&, !&,ry nale(y prze$y%le0 czy po )cie .d'cha/ w "ilozo"ii spe!'la&ywne nie es& 'nowocze%nion &rans"or$ac s&are*o po )cia .na&'ry l'dz!ie /, w#a%ciwe*o za+ r,wno &ranscendenc i, a! $a&erializ$owi w'l*arne$', czy &e( w po )ci' .d'cha/ nie !ry e si) po pros&' s&ary .F'ch Wwi)&y/, !&,re$' nadano spe!'la&ywny !sz&a#&< >o(na by w &a!i$ razie powiedzie, (e idealiz$ es& w is&ocie swe &eolo*icznyCzy .spe!'lac a/ 8w sensie idealis&yczny$2 nie wprowa+ dzi#a &ranscendenc i nowe*o &yp' do re"or$y "ilozo"iczne na+ cechowane !oncepc a$i i$$anen&ys&yczny$i< Wyda e si), (e &yl!o "ilozo"ia pra!&y!i es& !oncepc !onse!wen&nie .i$$a+ nen&ys&yczn/- W szcze*,lno%ci nale(y rozpa&rzy !ry&ycznie wszys&!ie &eorie his&oriozo"iczne o chara!&erze spe!'la&yw+ ny$- >o(na by napisa nowe*o Anty-(@hrin a, !&,ry z &e*o p'n!&' widzenia $,*#by s&a si) .An&y+Croce$/ 7 i na nowo pod &a$ pole$i!) nie &yl!o z "ilozo"i spe!'la&ywn, ale &a!(e z pozy&ywiz$e$, $echanicyz$e$ i spaczony$i "or$a+ $i "ilozo"ii pra!&y!iPB;ETÛ>AC;AXN=W` 9;]?aW NAU?=W]CS I AIX=;=AIC;N]CS W ro!' 1U41, o$awia c sprawy or*anizacy ne, Il icz na+ pisa#, czy &e( powiedzia# 8w przybli(eni'2 &a!0 Nie '$ieli%$y .prze#o(y/ nasze*o )zy!a na )zy!i e'rope s!ieTrzeba rozwiza proble$0 czy wza e$na prze&#'$a+ czalno% r,(nych )zy!,w "ilozo"icznych i na'!owych es& ele+ $en&e$ .!ry&yczny$/ !a(de*o %wia&opo*ld', czy es& &yl!o w#a%ciwo%ci 8or*aniczn2 "ilozo"ii pra!&y!i i &yl!o cz)%ciowo $o(e by przyswo ona przez inne "ilozo"ie< Prze&#'$aczalno% za!#ada, (e o!re%lona "aza cywilizacy na wyra(a si) w dziedzi+ nie !'l&'ry .zasadniczo/ iden&ycznie, nawe& w&edy, *dy )zy! es&, his&orycznie biorc, od$ienny, *dy !sz&a#&owa# si) pod wp#ywe$ specy"iczne &radyc i !'l&'ralne dane*o narod', &ra+ dyc i dane*o sys&e$' "ilozo"iczne*o, do$inowania pewne
E1
dziedziny dzia#alno%ci in&ele!&'alne czy pra!&yczne i&d- Trze+ ba si) edna! zas&anowi, czy $o(liwe es& &#'$aczenie 7 ed+ nych na dr'*ie 7 &er$in,w wyra(a cych roz$ai&e "azy cywili+ zacy ne, *dy "azy &e rozwi a si) edne z dr'*ich, a wi)c 'z'+ pe#nia si) wza e$nie, a &a!(e czy dane po )cie $o(e by prze+ &#'$aczone za po$oc &er$in,w wcze%nie sze "azy &e sa$e cywilizac i, !&,ra $i$o (e es& "az wcze%nie sz, es& bardzie zroz'$ia#a ni( dany )zy!- >o(na, sdz), powiedzie, (e &yl!o w "ilozo"ii pra!&y!i .&#'$aczenie/ es& or*aniczne i *#)bo!ie, pod+ czas *dy &ra!&owane z innych p'n!&,w widzenia bywa cz)s&o po pros&' *r o*,lni!owych sche$a&,wUs&)p ?wite1 rodziny, w !&,ry$ powiedziano, (e "ran+ c's!i )zy! poli&yczny Pro'dhona odpowiada )zy!owi nie+ $iec!ie "ilozo"ii !lasyczne i da si) na nie*o prze&#'$aczy 7 $a d'(e znaczenie dla zroz'$ienia pewnych aspe!&,w "ilozo"ii pra!&y!i, dla wy a%nienia wiel' pozornych sprzeczno%ci rozwo+ ' his&oryczne*o i dla obalenia pewnych powierzchownych obie!c i przeciw!o &e &eorii his&oryczne 8a ponad&o przyda&ny es& do zwalczania nie!&,rych abs&ra!c i $echanis&ycznych2Popa&rz$y, czy &a zasada !ry&yczna da si) por,wna l'b po#czy z inny$i analo*iczny$i &wierdzenia$i- W zeszycie IN'oJi S&'di di Firi&&o, Econo$ia Poli&icaL z wrze%nia7pa:+ dzierni!a 1U5V ro!', w li%cie o&war&y$ X'i*ie*o Eina'die*o do Bodol"a Oeninie*o 8.Czy rzeczywi%cie is&nie e rze!o$a odraza e!ono$is&,w do po )cia pa6s&wa+wy&w,rcy/2, w nocie na s&r5V5, czy&a$y0
.Gdyby$ posiada# &) c'down zdolno%, a! w wyso!i$ s&op+ ni' obdarzony by# $, nieod(a#owany przy aciel @aila&i, zdolno% prze+ !#adania a!ie !olwie! &eorii z )zy!a *eo$e&ryczne*o na al*ebraiczny, z hedonis&yczne*o na )zy! $oralno%ci !an&ows!ie , z czys&o nor$a&yw+ ne &er$inolo*ii e!ono$iczne na )zy! pra!&ycznych recep&, $,*#by$ $o(e po!'si si) o ponowne prze&#'$aczenie s&ronicy z dzie# Spiri&a na &w, )zy! "or$alis&yczny, czy &e( na )zy! !lasyczne e!ono$ii- Oy#oby &o p#odne wiczenie, podobne do &ych, !&,re Xoria 7 a! sa$ o &y$ opo+ wiada 7 pode $owa# za $#od', !iedy "or$'#owa# dany wyw,d e!ono+ $iczny !ole no w )zy!' Ada$a S$i&ha, Bicarda, a nas&)pnie >ar!sa,
E4
S&'ar&a >illa i Cairnesa- Ta!ie wiczenia od!#ada si) po wy!o6czeni' do sz'"lady, a! &o czyni# Xoria- Ty$czase$ s one przyda&ne do na'czania !a(de*o z nas po!ory, e%li przez chwil) #'dzi$y si), (e po&ra"ili%$y do + rze co% nowe*o- Oo s!oro &a nowo% $o*#a zos&a wypowiedziana s#o+ wa$i s&arych po!ole6 i po$ie%ci si) w ich do!&rynach, &o znaczy, (e co% si) edna! w &ych do!&rynach zawiera#o- S&arzy nie $o* edna! i nie powinni przesz!adza, by !a(de po!olenie '(ywa#o &a!ie*o )zy!a, a!i lepie odpowiada e*o sposobowi $y%lenia i po $owania %wia&a- Pisze si) na nowo his&ori)3 cze$'( nie $ia#oby si) pisa na nowo wiedzy e!o+ no$iczne , na pierw w &er$inach !osz&,w prod'!c i, po&e$ '(y&eczno+ %ci, a nas&)pnie r,wnowa*i s&a&yczne , a wreszcie 7 r,wnowa*i dyna+ $iczne </
Sens 'wa*i $e&odolo*iczno+!ry&yczne Eina'die*o es& bardzo ws!i, do&yczy racze )zy!,w poszcze*,lnych 'czonych ani(eli )zy!,w !'l&'r narodowych- Eina'di wi(e si) &' z n'r+ &e$ reprezen&owany$ przez nie!&,rych w#os!ich pra*$a&y+ s&,w, Pare&a czy Prezzolinie*o- W li%cie swy$ s&awia sobie do% o*raniczone cele !ry&yczne i $e&odolo*iczne0 chce da $a# le!c ) U*onowi Spiri&o, ' !&,re*o cz)s&o nowo% idei, $e&od i sposob' s&awiania proble$' es& edynie i wy#cznie !wes&i s#ownic&wa, .&er$inolo*ii/, pewne*o .(ar*on'/ osobis&e*o czy w#a%ciwe*o dane *r'pie- Trzeba edna! zas&anowi si), czy nie es& &o pierwszy s&opie6 prowadzcy do szersze*o i *#)bsze*o proble$', !&,ry zawiera si) w przy&oczony$ &wierdzeni' ze ?wite1 rodzinyPodobnie a! dw,ch .'czonych/ wywodzcych si) z &e*o sa$e*o *r'n&' !'l&'ralne*o sdzi, (e !a(dy z nich *#osi od+ $ienne .prawdy/ &yl!o dla&e*o, (e pos#'*' si) od$ienny$ )zy!ie$ na'!owy$ 8nie es& zresz& powiedziane, (e nie $a po$i)dzy ni$i r,(nicy i (e es& ona bez znaczenia2, &a! sa$o dwie !'l&'ry narodowe, b)dce wyraze$ cywilizac i zasadniczo podobnych, 'wa(a si) za od$ienne, przeciws&awne, an&a*oni+ s&yczne, !a(da 'wa(a si) za wy(sz od dr'*ie , *dy( pos#'*' si) )zy!a$i o od$ienne &radyc i, '!sz&a#&owany$i na *r'ncie specy"iczne dzia#alno%ci !a(de z nich 7 )zy!ie$ poli+ &yczno+prawniczy$ we Aranc i, "ilozo"iczny$, do!&rynalny$,
E5
&eore&yczny$ w Nie$czech- Fla his&ory!a obie &e cywilizac e dadz si) prze&#'$aczy edna na dr'*, dadz si) do siebie nawza e$ sprowadzi- Ta .prze&#'$aczalno%/ nie es& zapewne .dos!ona#a/ we wszys&!ich szcze*,#ach, nawe& wa(nych 8 a!i( edna! )zy! da e si) do!#adnie prze#o(y na inny, !&,ry po e+ dynczy wyraz da si) do!#adnie prze&#'$aczy na inny )zy!<29es& r,wnie( $o(liwe, (e edna z !'l&'r s&oi rzeczywi%cie wy(e od dr'*ie , edna! prawie ni*dy owa r,(nica pozio$,w nie es& &a! znaczna, a! &o '&rzy$' ich reprezen&anci i "ana&yczni !ler!owie, a zw#aszcza nie odnosi si) ona prawie ni*dy do ca#o+ !sz&a#&' danych !'l&'r- Bzeczywis&y pos&)p cywilizac i odbywa si) przy wsp,#pracy wszys&!ich narod,w, a &a!(e przy po$ocy .zryw,w/ poszcze*,lnych narod,w, ale &a!ie zrywy zawsze nie+ $al do&ycz pewnych &yl!o dziedzin dzia#alno%ci !'l&'ralne czy pewnych &yl!o *r'p za*adnie6Ailozo"ia *en&ilia6s!a es& dzisia &, !&,ra na wi)ce 'wa*i po%wi)ca .s#ow'/, .&er$inolo*ii/, .(ar*onowi/, !&,ra za .nowe &wory/ poda e &o, co es& po pros&' nowy$ s"or$'#owa+ nie$, nie zawsze szcz)%liwy$ i &ra"ny$- Fla&e*o w#a%nie wys&+ pienie Eina'die*o wyprowadzi#o z r,wnowa*i U*ona Spiri&o, !&,ry edna! w swe ripo%cie nie po&ra"i# nic rzeczowe*o po+ wiedzieSpos&rze(enie za$ieszczone w ?wite1 rodzinie, (e "ran+ c's!i )zy! poli&yczny es& e!wiwalen&e$ )zy!a !lasyczne "i+ lozo"ii nie$iec!ie , wyrazi# .poe&yc!o/ Card'cci w zdani'0 .E$an'el ?an& %ci# *#ow) Oo*', >a!sy$ilian Bobespierre 7 !r,lowi/- W zwiz!' z &y$ card'ccia6s!i$ zes&awienie$ poli+ &y!i pra!&yczne Bobespierreba i $y%li spe!'la&ywne ?an&a Oe+ nede&&o Croce przy&acza szere* nader in&eres' cych .:r,de#/ "ilolo*icznych, !&,ry$ przypis' e edna! znaczenie wy#cznie "ilolo*iczne i !'l&'ralne, po$i a c ich znaczenie &eore&yczne i .spe!'la&ywne/- Card'cci zaczerpn# &en $o&yw z Seine*o 8!si)*a &rzecia Aur Geschichte der 'eli ion und Philosophie in (eutschland, z 1R5D ro!'2- Ale zes&awienie Bobespierreba z ?an+ &e$ nie es& ory*inalny$ po$ys#e$ Seine*o- Croce, !&,ry sz'+ !a# e*o *enezy, pisze, (e pierwszy %lad &e*o zes&awienia znalaz#
ED
w li%cie Se*la do Schellin*a 8z 41 lipca 1HUE ro!' 4H2, a nas&)pnie szersze rozwini)cie w wy!#adach &e*o( Se*la o his&orii "ilozo"ii i "ilozo"ii dzie ,w- W edny$ z pierwszych wy!#ad,w Se*el $,wi, (e ."ilozo"ia ?an&a, Aich&e*o i Schellin*a '( w "or$ie $y%lenia zawiera rewol'c )/, w !&,re !ier'n!' w Nie$czech d'ch 'czyni# wiel!i !ro! naprz,d w os&a&nich czasach, czyli w wiel!ie epoce his&orii powszechne , .w !&,re 'czes&niczy#y &yl+ !o dwa narody, Nie$cy i Aranc'zi, $i$o (e s&anowi $i)dzy sob &a!ie przeciwie6s&wo 7 a $o(e w#a%nie dla&e*o, (e s&ano+ wi &a!ie przeciwie6s&wo/- Nowe zasady w Nie$czech .wdar#y si) a!o d'ch i po )cie/, we Aranc i na&o$ias& wyrazi#y si) . a!o !on!re&na rzeczywis&o%/4R- W Wy%-adach z filozofii dzie1w Se*el wy a%nia, (e zasada woli "or$alne , wolno%ci czys&e , we+ d#'* !&,re .pros&a ednia %wiado$o%ci, a:6, es&--- wolno%ci niezniszczaln i z'pe#nie niezale(n oraz :r,d#e$ wszel!ich o!re%le6 o*,lnych/, pozos&a#a ' Nie$c,w .spo!o n &eori/, .Aranc'zi na&o$ias& chcieli &o przeprowadzi pra!&ycznie/4UTo zdanie Se*la zos&a#o, a! si) zda e, spara"razowane w ?wite1 rodzinie, w !&,re broni si) &wierdzenia Pro'dhona wy+ $ierzone*o przeciw!o Oa'erowi 7 a e%li nawe& si) nie broni, &o w !a(dy$ razie wy a%nia si) e z*odnie z &y$ her$ene'&ycz+ ny$ !anone$ he*lows!i$- Ale s&anowis!o Se*la wyda e si) wa(nie sze a!o .:r,d#o/ $y%li wyra(one w Bezach o 0euerbachu, (e ."ilozo"owie roz$aicie &yl!o in&erpre&owali %wia&3 idzie edna! o &o, aby *o z$ieni/, czyli (e "ilozo"ia $'si s&a si) po+ li&y!, po &o aby by prawd, aby nadal pozos&a "ilozo"i, (e .spo!o na &eoria/ $'si by .s&osowana pra!&ycznie/, $'si s&a si) .e"e!&ywn rzeczywis&o%ci/- S&anowis!o Se*la wyda e si) wa(ne a!o :r,d#o &wierdzenia En*elsa, i( !lasyczna "ilozo"ia nie$iec!a $a le*alne*o spad!obierc) w pos&aci l'd' nie$iec+ !ie*o5V, oraz a!o przyczyne! do &eorii edno%ci &eorii z pra!&y+ !$riefe "on und an Ce el, Xips! 1RRH, &- I, s&r- 1D71GPor-0 <orlesun en @ber die Geschichte der Philosophie , Oerlin 1RDD, &III, s&r- DRE4U Wy%-ady z filozofii dzie1w, MWarszawa 1UER, &- II, s&r- 55UN4R 4H
EE
A- BaJK w swo e !si(ce0 &ntroduzione allo studio della filosofia di 0ichte 8Aor$i**ini, >odena 1UVU, s&r- G7R2, zwraca 'wa*) Croce*o na &o, (e '( w 1HU1 ro!' Oa**esen w li%cie do Beinholda zes&awia# ze sob &e dwie rewol'c e, (e praca Aich&e+ *o z 1HU4 ro!' o rewol'c i "ranc's!ie $ie%ci w sobie wycz'cie blis!ie*o zwiz!' "ilozo"ii z wydarzenia$i poli&yczny$i- Pod+ nosi &e(, (e w 1HUD ro!' Scha'$ann rozwin# &o por,wnanie i s&wierdzi#, (e rewol'c a poli&yczna we Aranc i .'!az' e o d zewn&rz po&rzeb) zasadnicze*o o!re%lenia praw l'dz!ich/, za% nie$iec!a re"or$a "ilozo"iczna .pozwala o d w e w n & r z rozpozna edyne %rod!i i edyn dro*) zaspo+ !o enia owe po&rzeby/- BaJK nad$ienia, (e por,wnanie &o s&a+ #o si) w 1HUH ro!' bod:ce$ do napisania pewne*o '&wor' sa+ &yryczne*o przeciw!o "ilozo"ii !an&ows!ie - ?o6czy swe wywo+ dy zdanie$, (e .owo por,wnanie cz'#o si) w,wczas w powie+ &rz'/W ci*' wie!' dziewi)&nas&e*o powracano do &e*o po+ r,wnania niezliczon ilo% razy 8np- >ar!s w Przyczyn%u do %ryty%i he lows%ie1 filozofii prawa2, .rozszerzy#/ e za% SeineWe W#oszech spo&y!a$y e na !il!a la& przed Card'cci$ w li+ %cie Oer&randa SpaJen&y, .Paolo&&is$o, posi&iJis$o e razionali+ s$o/, dr'!owany$ w IBiJis&a bolo*neseL w $a ' 1RGR ro!' i przedr'!owany$ w ,critti filosofici 8wyd- Gen&ile*o, s&r- 5V12Croce w !on!l'z i wyra(a zas&rze(enie wobec &e*o por,wnania, a!o .a"ir$ac i s&os'n!' lo*iczne*o i his&oryczne*o/- .= ile bo+ wie$ prawd es&, (e ?an&owi a!o &eore&y!owi prawa na&'ral+ ne*o odpowiada, e%li chodzi o "a!&y, rewol'c a "ranc's!a, i e+ %li r,wnie( prawd es&, (e ?an& nale(y do "ilozo"ii osie$nas&e+ *o s&'lecia, !&,ra poprzedzi#a i wyznaczy#a !ier'ne! &e*o r'+ ch' poli&yczne*o 7 &o r,wnocze%nie ?an& o&wiera cy przy+ sz#o%, ?an&+&w,rca Isyn&ezy a prioriL es& pierwszy$ o*niwe$ nowe "ilozo"ii, idce dale ni( &a, !&,ra znalaz#a wyraz w rewo+ l'c i "ranc's!ie /- ;roz'$ia#e wyda e si) zas&rze(enie Croce*o,
5V W &e!%cie En*elsa za$ias& .l'd' nie$iec!ie*o/ "i*'r' e .nie$iec!i r'ch robo&niczy/- 7 Przyp. red. ory . w-.
EG
$i$o ca#e e*o nie%cis#o%ci i niedo!#adno%ci0 z przy&oczonych przez Croce*o cy&a& z Se*la wyni!a przecie( asno, (e nie cho+ dzi &' edynie o por,wnanie ?an&a z Bobespierrebe$, ale o co% znacznie szersze*o i bo*a&sze*o w &re%, a $ianowicie o ca#o+ !sz&a#& "ranc's!ie*o r'ch' poli&yczne*o i ca#o!sz&a#& nie$iec+ !ie re"or$y "ilozo"ii- To, (e Croce s!#ania si) racze !' .po!o o+ wy$ &eorio$/ ni( !' .!on!re&ne rzeczywis&o%ci/, (e re"or$a .w dziedzinie idei/ wyda e $' si) bardzie is&o&na od re"or$y .w s"erze czyn'/, &o rzecz zroz'$ia#a- W &y$ w#a%nie sensie oddzia#ywa# we W#oszech wp#yw "ilozo"ii nie$iec!ie w o!resie Bisor*i$en&a i e*o do!&ryny liberalne*o .'$iar!owania/ 8w %ci%le szy$ znaczeni' .wolno%ci narodowe /2, a!!olwie! ' Fe Sanc&isa wycz'wa si) odraz) do &e*o .in&ele!&'alis&yczne*o/ s&anowis!a, o czy$ %wiadczy e*o prze %cie do lewicy oraz nie+ !&,re e*o p'bli!ac e, w szcze*,lno%ci ,cienza e "ita i ar&y!'#y na &e$a& weryz$'- Ca#e za*adnienie nale(a#oby rozwa(y po+ nownie, si)*a c do &e!s&,w, na !&,re powo#' si) Croce i BaJK, i posz'!a innych eszcze cele$ wprowadzenia ich wszys&!ich w ra$y za*adnienia prze&#'$aczalno%ci )zy!,w, odnoszce*o si) $ianowicie do &e*o, (e dwie bazy zasadniczo podobne $a nadb'dowy .e!wiwalen&ne/ i da ce si) nawza e$ prze&#'$a+ czy, bez wz*l)d' na ich )zy! odr)bny i narodowy- ; "a!&' &e*o zdawali sobie spraw) wsp,#cze%ni rewol'c i "ranc's!ie i &o s&a+ nowi o!oliczno% niezwy!le in&eres' c51Tradycy ne o!re%lenie, (e e!ono$ia s&anowi .ana&o$i) spo#ecze6s&wa/, es& zwy!# przeno%ni, zaczerpni)& z dys!'s i &oczcych si) wo!,# na'! przyrodniczych i !lasy"i!ac i *a&'n+ !,w zwierz)cych, !&,ra w!roczy#a w "az) .na'!ow/ w#a%nie w chwili, !iedy za p'n!& wy %cia wzi)&o ana&o$i), za$ias& cech dr'*orz)dnych i przypad!owych- Przeno%nia &a zna dowa#a 'sprawiedliwienie w swo e .pop'larno%ci/, czyli w "a!cie, (e dos&arcza#a #a&wo zroz'$ia#e*o sche$a&' nawe& niezby& wyra+ "inowane pod wz*l)de$ in&ele!&'alny$ p'bliczno%ci 8 es& &o
51 Uwa*i Croce*o o card'ccia6s!i$ por,wnani' Bobespierreba z ?an+ &e$ $ieszcz si) w II serii 7on"ersazioni critiche, s&r- 4U4 i nas&-
EH
"a!&, !&,re*o ni*dy prawie nie bierze si) w dos&a&eczne $ierze pod 'wa*)3 r,wnie( "ilozo"ia pra!&y!i, d(c do przeprowadze+ nia re"or$y in&ele!&'alne i $oralne wars&w spo#ecznych !'l+ &'ralnie zaco"anych, 'cie!a si) do $e&a"or cz)s&o .pry$i&yw+ nych i br'&alnych/ w swe pop'larno%ci2- ;badanie lin*wi+ s&yczno+!'l&'ralnych :r,de# $e&a"ory, '(y&e dla wyra(enia nowo od!ry&e*o po )cia czy s&os'n!', $o(e dopo$,c do lep+ sze*o zroz'$ienia sa$e*o po )cia w odniesieni' do his&orycz+ nie o!re%lone*o %wia&a !'l&'ralne*o, w !&,ry$ si) zrodzi#o3 &a! sa$o &e( '(y&eczne es& sprecyzowanie za!res' sa$e $e&a"ory, a &y$ sa$y$ zapobie(enie &e$', by si) ona z$a&erializowa#a i z$echanizowa#a- Na'!i do%wiadczalne i przyrodnicze by#y w &a$&e epoce .wzorce$/ czy .&ype$/, a poniewa( na'!i spo+ #eczne 8poli&y!a i his&orio*ra"ia2 sz'!a#y w,wczas dla siebie obie!&ywnych pods&aw na'!owych *waran&' cych i$ &) sa$ pewno% i dyna$iz$, a!ie cechowa#y na'!i przyrodnicze, #a+ &wo zroz'$ie, (e do nich si) w#a%nie odwo#ywano przy &wo+ rzeni' )zy!a na'! spo#ecznych9edna!(e w &y$ wz*l)dzie wyodr)bni &rzeba ob' &w,r+ c,w "ilozo"ii pra!&y!i, !&,rych )zy! nie wywodzi si) z &e*o sa+ $e*o :r,d#a !'l&'ralne*o i !&,rych $e&a"ory s odbicie$ ca#+ !ie$ od$iennych zain&eresowa6Fr'*i proble$ .lin*wis&yczny/ wi(e si) z rozwo e$ na'! prawniczych- W przed$owie do Przyczyn%u do %ryty%i e%onomii polityczne1 czy&a$y, (e nie $o(na sdzi dane epo!i his&oryczne na pods&awie e %wiado$o%ci, czyli na pods&awie rozlicznych e ideolo*ii- ;asada &a przypo$ina inn, nie$al wsp,#czesn, wedle !&,re s)dzia nie $o(e sdzi os!ar(one*o na pods&awie &e*o, co sa$ os!ar(ony $y%li o sobie i o swoich czynach, l'b &e( swoich 'chybieniach 8 a!!olwie! nie znaczy &o wcale, (e now his&orio*ra"i) nale(y po $owa a!o pos&)po+ wanie sdowe2- ;asada &a przynios#a rady!aln re"or$) $e&od proced'ry sdowe , przyczyni#a si) do zniesienia &or&'r i da#a nowoczesne pods&awy sdownic&w' i wy$iarowi sprawiedli+ wo%ciER
Fo &e sa$e !a&e*orii nale(y !wes&ia zwizana z &ra!&o+ wanie$ nadb'd,w a!o czys&ych i z$iennych .pozor,w/- B,w+ nie( i w &y$ .sdzie/ dos&rzec $o(na racze re"le!s dys!'s i zrodzonych w s"erze na'! przyrodniczych 8na pol' zoolo*ii i !lasy"i!ac i *a&'n!,w, wo!,# od!rycia, (e pods&aw) !lasy"i!ac i $'si s&anowi ana&o$ia2 ani(eli lo*iczny wniose! wyprowa+ dzony z $a&erializ$' $e&a"izyczne*o, wed#'* !&,re*o z awis!a d'chowe s edynie .nierealny$/ i .il'zoryczny$/ pozore$ "a!&,w cielesnych- Fo &a!ie*o his&orycznie sprawdzalne*o :r,+ d#a owe*o .sd'/ si)*ni)&o, po cz)%ci na!#ada c *o na &o, co $o(na by nazwa czys& .pos&aw psycholo*iczn/, bez aspira+ c i .poznawczych czy "ilozo"icznych/, po cz)%ci za% wr)cz zas&)+ p' c &o- Nie&r'dno &o wy!aza, &eore&yczna bowie$ &re% &a+ !ie*o ' )cia nadb'dowy es& nader ni!#a 8albo &yl!o po%rednia i $o(e o*ranicza si) do a!&' woli, !&,ry, a!o 'niwersalny, za+ wiera implicite walor "ilozo"iczny czy poznawczy2 i podporzd+ !owana bezpo%rednio pas i pole$iczne , s!ierowane nie &yl!o przeciw!o przesadne$' i zde"or$owane$' &wierdzeni' od+ wro&ne$' 8(e &yl!o &o, co .d'chowe/, es& rzeczywis&e2, lecz &a!(e przeciw!o .or*anizac i/ poli&yczno+!'l&'ralne , !&,re owa &eoria es& wyraze$- To, (e &wierdzenie o .pozorno%ci/ nadb'd,w nie es& a!&e$ "ilozo"iczny$, poznawczy$, lecz &yl+ !o a!&e$ pra!&yczny$, a!&e$ pole$i!i poli&yczne , wyni!a choby s&d, i( wys'ni)&o e nie a!o &wierdzenie .'niwersalne/, lecz edynie w odniesieni' do %ci%le o!re%lonych nadb'd,w>o(na &' za'wa(y, &ranspon' c &o za*adnienie na &er$inolo+ *i) o!re%la c z awis!a z (ycia ednos&!i, (e !&o es& scep&y+ !ie$ wobec .bezin&eresowno%ci/ innych, ale nie wobec .bezin+ &eresowno%ci/ w#asne , &en nie es& scep&y!ie$ w sensie "ilozo+ "iczny$, ale s&oi na s&anowis!' .!on!re&ne his&orii indywid'+ alne /- Scep&ycyz$ by#by a!&e$ "ilozo"iczny$, *dyby scep&y! w&pi# w siebie sa$e*o, a w !onse!wenc i w swo e 'zdolnienia "ilozo"iczne- 9es& edna! rzecz oczywis&, (e scep&y! "ilozo"' + cy w za$iarze ne*owania "ilozo"ii 7 w *r'ncie rzeczy *#osi e pochwa#) i a"ir$' e - W dany$ wypad!' &wierdzenie o .po+ zorno%ci/ nadb'd,w es& &yl!o &wierdzenie$, (e pewna o!re+
EU
%lona nadb'dowa es& s!azana na za*#ad) i $'si by zniszczo+ na- Pows&a e za*adnienie, czy es& &o &wierdzenie wys'wane przez nielicznych, czy &e( 'znawane powszechnie, czy es& 7 l'b s&a e si) 7 decyd' c si# his&oryczn, czy &e( es& &yl!o od+ osobniony$ prze!onanie$ a!ie*o% po edyncze*o "ana&y!a, op)&ane*o przez idDe fi#ePos&aw) .psycholo*iczn/ s&anowic is&o&n &re% &wierdzenia o .pozorno%ci/ nadb'd,w por,wna $o(na z po+ s&aw po awia c si) w pewnych epo!ach 8zar,wno .$a&eriali+ s&ycznych/, a! i .na&'ralis&ycznych/2 wobec .!obie&y/ i .$i#o+ %ci/- Widzc pe#n wdzi)!' $#od os,b!), obdarzon wszel!i+ $i walora$i "izyczny$i, !&,re z*odnie z &radyc pozwala 'zna za .poci*a c/, $)(czyzna .pra!&yczny/ ocenia !ry+ &ycznie e .b'dow) !os&n/, szero!o% $iednicy, s&ara si) po+ zna e $a&!) i bab!), aby sprawdzi, a!i ewen&'alny dzie+ dziczny proces de"or$ac i $,*#by za*ra(a dziewcz)ci' z bie+ *ie$ czas', aby przewidzie, a!a b)dzie e*o ewen&'alna (ona za dziesi), dwadzie%cia, &rzydzie%ci la&- A znow' $#odzieniec o s!#onno%ciach .sa&anicznych/, ho#d' cy 'l&rarealis&yczne$' pesy$iz$owi, spo rza#by na dziewczyn) o!ie$ .przeni!liwy$/, 'zna#by, (e .w rzeczywis&o%ci/ es& zwy!#y$ .wor!ie$ z*nilizny/, i wyobrazi#by sobie '( a!o z$ar# i po*rzeban, z .p's&y$i, prze*ni#y$i oczodo#a$i/ i&p- Wyda e $i si), (e owa psycholo*iczna pos&awa w#a%ciwa es& wie!owi do rzewania, (e wi(e si) z pierwszy$i do%wiadczenia$i, pierwszy$i re"le!s a$i, pierwszy$i rozczarowania$i i &a! da+ le - P,:nie przezwyci)(a (ycie i .dana/ !obie&a nie wzb'dza '( &a!ich s!o arze6 i $y%liTwierdzenie o .pozorno%ci/ nadb'd,w i$pli!' e po+ dobn pos&aw) i .rozczarowanie/, pse'dopesy$iz$ i&pWszys&!o &o zni!a na*le z chwil .zdobycia/ pa6s&wa i !iedy nadb'dowy s&a si) nadb'dowa$i w#asne*o %wia&a in&ele!&'+ alne*o i $oralne*o- W is&ocie &e odchylenia od "ilozo"ii pra!&y+ !i s po wi)!sze cz)%ci zwizane z *r'pa$i in&ele!&'alis&,w spo#ecznie .nie 's&abilizowanych/, rozczarowanych, dry"' +
GV
cych po *#)binie, ale *o&owych za!o&wiczy si) w a!ie % do*od+ ne przys&ani-
G1
Centrum Bada i Studiw Marksistowskich (Center &or )esearch and Study o& Mar*ism+
Pro)a/'im& 1a/ania i /'ia.ania 2o235ar&'ator -i% ' 'a-r% 3 m&N5i mar- i to) -i%0: P315i-30%m& -5a &!'n" i ) 2(.!'% n" 5it%rat3r* mar- i to) -": Or$ani'30%m& 2ot-ania /& -3 &0n% i amo- 'ta.!%nio)%: O%/no!'&m& 1a/a!'& i ) '& t-i!+ 'aint%r% o)an&!+ ro')i0ani%m m&N5i mar- i to) -i%0: D'ia.am& na 'a a/'i% nonK2ro#it: ,- )-S,-M. /O 'S 01 )-C.2
T%5:F m G HCI JBCK?>>KAL= S-&2%G mar- i'm:%/3:25 EKmai5G mar- i'mMmar- i'm:%/3:25 Int%rn%tG ))):mar- i'm:%/3:25

Antonio Gramsci - Wstęp Do Studiów Nad Filozofią I Materializmem Historycznym PDF

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Antonio Gramsci - Wstęp Do Studiów Nad Filozofią I Materializmem Historycznym PDF

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

Klasyka Myli Marksistowskiej

WSTP DO STUDIW NAD FILOZOFI I MATERIALIZMEM HISTORYCZNYM

Centrum Bada i Studiw Marksistowskich

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym

cych po #)binie, ale o&owych za!o&wiczy si) w a!ie % do*od+ ne przys&ani-