Administrim Biznesi

ADMINISTRIM BIZNESI
DOKUMENT PUNUES PR REZULTAT E MSIMIT

The publication has been produced with the financial assistance of the European
Union. The contents of the publication are the sole responsibility of the project
contractor, PEM GmbH, and can in no way be taken to reflect the views of the
European Union.

PRMBAJTJA
PARATHNIE...............................................................................................................................4
Burimet.........................................................................................................................................5
Punsimi RM1..............................................................................................................................6
Punsimi RM2..............................................................................................................................7
Punsimi RM3.............................................................................................................................9
Punsimi RM4............................................................................................................................10
Punsimi RM 5...........................................................................................................................11
Komunikim biznesi 1 RM1..........................................................................................................13
Komunikimi biznesi 1 RM 2........................................................................................................15
Komunikim biznesi 1 RM3..........................................................................................................16
Struktura e ndrmarrjes RM 1....................................................................................................18
Struktura e ndrmarrjes RM4.....................................................................................................22
Ligji dhe individi RM 1 dhe RM 2................................................................................................23
Gjuha angleze pr pun n zyre.................................................................................................25
Komunikim biznesi 2 RM 1.........................................................................................................28
Komunikim Biznesi 2 RM 4.........................................................................................................31
Zhvillimi i ndrmarrjes RM1........................................................................................................32
Zhvillimi i ndrmarrjes RM2........................................................................................................33
Zhvillimi i ndrmarrjes RM 3.......................................................................................................35
Zhvillimi i ndrmarrjes RM 4.......................................................................................................36
Tregu RM1 dhe RM2.................................................................................................................37
Tregu RM3.................................................................................................................................39
Organizimi i biznesit RM 1.........................................................................................................41
Organizimi i biznesit RM2...........................................................................................................43
Organizimi i biznesit RM 3..........................................................................................................44
Aspektet financiare t industris RM 1......................................................................................50
Aspektet financiare t industris RM2........................................................................................51
Aspektet financiare t industris RM 3.......................................................................................54
Forma e pronsis n afarizm RM1 .........................................................................................55
Forma e pronsis n afarizm RM 2 ........................................................................................58
Kultura e organizimit RM 2.........................................................................................................62
Kultura e organizimit RM 3.........................................................................................................63
Hyrje n shpenzimet afariste RM 2.............................................................................................65
Hyrje n shpenzimet afariste RM 3............................................................................................66
Hyrje n marketing RM 1...........................................................................................................67
Hyrje n marketing RM 2............................................................................................................68
Hyrje n marketing RM 3............................................................................................................69
Intelegjenca e tregut RM1...........................................................................................................73
Intelegjenca e tregut RM 2..........................................................................................................74
Intelegjenca e tregut RM 3..........................................................................................................76
Intelegjenca a tregut RM 4..........................................................................................................77
Marketingu i avancuar RM1........................................................................................................78
Marketingu i avancuar RM 2.......................................................................................................81
Marketingu i avancuar RM3........................................................................................................85
Marketingu i avancuar RM 4......................................................................................................88
Reklamimi dhe promocioni RM1................................................................................................89
Reklamimi dhe promocioni RM 2................................................................................................91
Reklamimi dhe promocioni RM3.................................................................................................93
Reklamimi dhe promocioni RM 4...............................................................................................95
Planifikimi i shitjes RM 1.............................................................................................................96
Planifikimi i shitjes RM 4...........................................................................................................100
Bashkimi Evropian RM 1..........................................................................................................102
Bashkimi Evropian RM 2.........................................................................................................103
Ndrmarrsia RM 1..................................................................................................................104
Ndrmarrsia RM 2..................................................................................................................105
Ndrmarrsia RM3...................................................................................................................106
Ndrmarrsia RM 4..................................................................................................................107
Menaxhimi i burimeve financiare RM1......................................................................................109
Menaxhimi i burimeve financiare RM2.....................................................................................112
Menaxhimi efikas i blerjes RM1................................................................................................118
Menaxhimi efikas i blerjes RM 2...............................................................................................119
Kontabiliteti i drejtimit RM 1.....................................................................................................123
Kontabiliteti i drejtimit RM 2......................................................................................................126
Kontabilitet i drejtimit RM 3.......................................................................................................127
Kontabiliteti i drejtimit RM4.......................................................................................................129
Sistemet financiare dhe revizioni RM 1....................................................................................130
Sistemet financiare dhe revizioni RM 2.....................................................................................133
Sistemet financiare dhe revizioni RM 3.....................................................................................134
Sistemi financiar dhe revizioni RM4..........................................................................................135
Raporti financiar RM 1.............................................................................................................137
Raporti financiar RM 2 dhe RM 3.............................................................................................138
Ndrmarrsia RM 1..................................................................................................................139
Ndrmarrsia RM 2..................................................................................................................140
Ndrmarrsia RM3...................................................................................................................141
Ndrmarrsia RM 4..................................................................................................................142
Aranzhimet punuese RM1........................................................................................................144
Aranzhimet punuese RM 2.......................................................................................................146
Menaxhimi i informats RM 1...................................................................................................150
Shtojca I ...............................................................................................................................153
Menaxhimi i sistemeve t informats................................................................................153
Strategjia afariste RM 1............................................................................................................157
Strategjia afariste RM 2............................................................................................................159
Menaxhimi i cilsis..................................................................................................................161
Ndrmarrsia RM 1..................................................................................................................169
Ndrmarrsia RM 2..................................................................................................................170
Ndrmarrsia RM3...................................................................................................................171
Ndrmarrsia RM 4..................................................................................................................172
Shtojca II .............................................................................................................................173
Sistemi i tregut ...............................................................................................................173
Shtojca III .............................................................................................................................190
Teknikat kuantitative t biznesit........................................................................................190

PARATHNIE

Ky dokument pune sht hartuar jo vetm si libr shkollor, por edhe pr t nnvizuar disa
nga konceptet dhe aktivitetet, q jan pjes prbrse e kurrikulit. Kjo do t thot se jo do
koncept ose aktivitet sht prshkruar, por sht e rndsishme q pr qllime t
vlersimit, jan shtjelluar pothuajse t gjitha rezultatet e msimit.

Nga projekti KosVET-i sht krkuar t prpiloj kurrikul, q do ti prmbush standardet
evropiane. N shumicn e shteteve evropiane, ekziston nj shkall e lart e zhvillimit
ekonomik, t ciln Kosova aktualisht mund ta ket vetm si aspirat, por sht e
rndsishme q investitort e ardhshm potencial t gjejn forc puntore, q sht e aft
t prmbush krkesat e tyre. Pr kt arsye, sht shum me rndsi q t bhet do
prpjekje, pr t prgatitur nxnsit pr mundsit e ardhshme potenciale t punsimit. Me
fillimin e prdorimit t kurrikulit t ri, sht pranuar fakti se do t ket probleme me resurset,
njohurit dhe bashkpunimin n mes industris dhe tregtis, por prparsit e
implementimit t suksesshm, mund t jen t nj rndsie t veant n t ardhmen.

do modul sht nj lnd e veant, e aft pr t qen e pavarur, por n veanti n
klasn e 12
t
, ekziston nj sinergji e madhe n mes t moduleve t do profili dhe
rekomandohet q dokumentt punuese pr do modul, duhet t lexohen si nj prapavij
kontekstuale dhe njra nga arsyet tjera sht se informata shum rrall paraqitet dy her.

Sigurisht se ekziston nj mundsi pr t thyer barrierat e modulit dhe pr kt qllim
prdorim nj qasje t ombrells, pr t lidhur punn e dy ose m shum moduleve, por kjo
mund t bhet vetm kur ekziston nj angazhim i qart, pr t mirmbajtur integritetin e
planeve t vlersimit pr do modul.

Burimet

Nuk sht leht t gjinden burimet n gjuhn shqipe e as n at serbe, me prjashtim t
regulloreve t UNMIK-ut, t cilat jan baz pr kt dokument punues. Kto rregullore
mund t merren nga web-faqja e UNMIK-ut. Burim tjetr pr statistikn, ka qen Zyrja
Statistikore e Kosovs, publikimet e s cils mund t sigurohen gratis. Oda Ekonomike,
ofron informata rreth ndrmarrjeve dhe zhvillimit t ekonomis dhe kto informata, mund t
sigurohen n zyret rajonale t Ods Ekonomike. Standardet Kontabl t Kosovs jan
publikuar nga Autoriteti Qndror Fiskal dhe n ann tjetr, Shoqata e Kontabilistve t
ertifikuar dhe Auditorve t Kosovs, sht duke prkthyer disa materiale n gjuhn
shqipe. Fondacioni i SOROS-it, ka prkthyer disa libra t kontabilitetit n gjuhn shqipe si
Programi pr Zhvillimin e Edukimit n Kontabilitet, e cila mund t blehet me mim t ult.

Shum nga materiali i disponueshm n Internet sht n gjuhn angleze, por informat e
dobishme mund t merret nga raportet e ndrmarrjes, ndrsa njohsit e gjuhs angleze,
mund t prdorin publikimet vjetore t OECD (Organizata pr Zhvillim dhe Bashkpunim
Ekonomik), Banks Botrore dhe trupave t tjer t mdhenj t financimit. BE, gjithashtu,
ofron pjes t mdha t materialit, q mund t merret pa asnj shpenzim.
Shpresohet se sasia e materialit t dobishm, q do t jet n dispozicion, do t rritet n
mnyr t konsiderueshme n t ardhmen.

Punsimi RM1

Sipas definicionit, i punsuari sht do individ, i cili ka kontrat t punsimit pr t punuar
n nj ndrmarrje t caktuar. Mirpo, shum njerz jan t punsuar, si rezultat i
marrveshjes me goj ose prmes nj letre emrtimi n nj funksion t caktuar, q mund t
mos e ket forcn e ligjit.

Shum njerz jan t vetpunsuar, dmth ata punojn pr vetveten, duke udhhequr
ndrmarrje tregtare ose punojn n mnyr t pavarur pr organizata t tjera. Ndonjher
ata i bjn t dyjat. Domethn, ata udhheqin nj biznes t veant n llogari t tyre dhe
punojn me organizata tjera me marrveshje t caktuar dhe me gjysmorari.

T gjith njerzit e vetpunsuar, duhet t regjistrohen n zyrn statistikore t Kosovs, e
cila iu ofron atyre nj numr regjistrimi. Ky numr komunikohet nga zyra statistikore tek
epartamentet tjera t qeveris dhe tek t gjitha autoritetet pr tatim. d

Vetpunsimi sht term, i cili mund t mbuloj do lloj t aktivitetit t puntorve t
vetpunsuar ose tregtarve individual, t cilt ofrojn shrbime profesionale tek dikush.
Vetpunsimi sht rritur n kuadr t shum ekonomive dhe, ndonse ka pengesa pr
garantimin e puns, pr shum njerz sht lloj ideal i punsimit, sepse jep pavarsi.

Nj puntor m orar t plot do ti ket kushtet e puns, n baz t t cilave krkohet q ata
t punojn pr nj ndrmarrje, pr nj numr t caktuar t orve n jav dhe pr nj rrog
t caktuar. Nga ndrmarrja krkohet q t zbresin nga pagat e tyre parat pr tatimet e
nevojshme, duke prfshir kontributet pr pension 5% - nj shum e ngjashme ofrohet nga
pundhnsi (vlera e tanishme pr 2004)

Numri i puntorve me orar t plot, q zakonisht punojn nga shtpia, po rritet gjithnj e
m shum n BE. Kta shpesh quhen puntort / puna n distanc, sepse t gjitha gjrat,
q duhet t bhen, mund t bhen nga shtpia n kompjuter nprmjet lidhjes me modem
n zyr. Kjo sht nj prparsi pr t dy palt.

Pr puntort kjo nnkupton se ata nuk kan nevoj t paguajn shpenzime t udhtimit
dhe jan t lir t kujdesen pr fmijt etj, ndrsa pr pundhnsin do t thot, q nuk ka
nevoj t ofroj hapsir pr nj person dhe si rrjedhoj zvoglon shpenzimet e
administrats.

Edhe punsimi me gjysmorari po rritet n shumicn e ekonomive. Kjo s pari i jep
pundhnsit fleksibilitet t madh n sigurimin e fuqis puntore, e cila do t pasqyroj
nevojn e biznesit dhe, gjithashtu, ka prparsi n ofrimin e punsimit atyre, t cilt kan
prgjegjsi t tjera, sikurse prkujdesja pr fmij t vegjl ose nxns. Punsimi i till,
zakonisht, paguhet n baz t orve dhe sht shtje m pak e sigurt sesa puna m orar
t plot.

Nj ndryshim n punsimin me orar t plot n shum ekonomi, sht kontrata afatshkurt,
me t ciln njerzit jan punsuar pr nj periudh t caktuar. Kjo i mundson ndrmarrjes
t planifikoj shpenzimet pr fuqin puntore, prderisa n t njejtn koh t ket personel
t mjaftueshm, pr t prmbushur kontratat ose porosit e posame.
Burimet:
UNMIK- Rregullorja 2001/27 Mbi ligjin themelor t puns
UNMIK- Regullorja 2001/6 Pr organizimin e biznesit
UNMIK Rregullorja 2002/29 mbi Tatimin e paragjykuar (paushall)
Karta Evropiane pr t Drejtat e Njeriut

Punsimi RM2

Kjo pjes e modulit t Punsimit sht lnd, q duhet ndryshuar sepse korniza
legjislative pr nj numr t veorive, nuk sht formalizuar ende. Ekzistojn disa rregullore
t UNMIK-ut dhe t kuvendit t Kosovs, t cilat jan t aplikueshme. Njra nga kriteret
sht q kurrikuli nuk duhet t bazohet vetm n situatn n Kosov, si sht tani (2004),
por duhet t bazohet n botn e biznesit, n kontekstin evropian dhe, gjithashtu n at se
ka po ndodh n shtetet e tjera t Evrops.

Pundhnsit kan prgjegjsi pr t ofruar kushte t sigurta n pun. N vendet e BE
ekziston nj legjislacion, i cili u krkon atyre pr ta siguruar kt. N Kosov, Rregullorja e
UNMIK-ut 2001/27, Ligji Themelor i Puns, sht baz pr tr punsimin. Kuvendi i
Kosovs ka nxjerr Ligjin pr Inspektoratin e Puns Rreg. 2003/33, i cili sht shum i
rndsishm pr kt fush t veprimtaris. Kushtet n pun duhet t jen t mira,
prfshir edhe ato higjienike (si p.sh ventilimi etj.); e tr makineria duhet t jet e sigurt,
pr t punuar me t dhe duhet t inspektohet rregullisht. N zonat e puns, q paraqesin
rrezik pr jetn e njeriut, duhet t prdoren mjetet mbrojtse t puns, si psh pr lartsi,
duhet t prdoret helmeta, etj. sht e qart se pr shkak t nj sr rrethanash t
ndryshme t puns, varsisht nga lloji i produktit ose i shrbimit q ofrohet, situata lokale do
t ndryshoj dhe pr shkak t ksaj edhe rregulloret, krkojn ndryshime karakteristike, n
mnyr q inspektort t jen t knaqur.

Shumica e pundhnsve punsojn personelin, q kan fituar kualifikim gjat arsimit dhe
aftsimit profesional ose nga prvoja n pun. Kualifikimi baz i ofruar nga shrbimet e
arsimit, sht pik fillestare pr shum njerz, por ekzistojn disa arsye q i shtyn
ndrmarrjet e suksesshme, t marrin prsipr realizimin e programeve pr aftsimin e
personelit. Personeli i aftsuar ndihmon:

n rritjen e nivelit t prodhimit,
n prmirsimin e cilsis s mallrave t prodhuara,
n shmangien ose zvoglimin e mbeturinave,
n zvoglimin e qarkullimit t personelit
n parandalimin e fatkeqsive,
n motivimin m t madh.

Karakteristika plotsisht t njjta vlejn edhe pr njrzit q punojn n industri. Pr
shembull, nj sekretar / e, q punon n zyr dhe nuk sht i /e aft pr t prdorur makinn
pr fotokopjim, me siguri do t shkatrroj shum kopje dhe do t hudh nj pjes t
madhe t letrave.

Ndrmarrjet e suksesshme, do t identifikojn se far shkathtsish iu nevojiten personelit
t tyre n t ardhmen. Duke krahasuar ket me shkathtsit e tanishme t personelit, ata
mund t identifikojn Zbraztsirat n Shkathtsi, t cilat mund t plotsohen me aftsim.
Aftsimi sht i rndsishm pr pundhnsit dhe t punsuarit. Ne kemi par arsyet se
pse nj pundhns dshiron t ket fuqi puntore efikase, por edhe pr t punsuarin
ekzistojn arsye t mira pr tu aftsuar. Pr njerzit, q tashm jan t punsuar kjo ofron
nj mundsi pr avancim n pun t tjera dhe shpesh n pozita m t mira. Ekzistojn
mnyra t ndryshme pr realizimin e aftsimit. Njerzit shpesh msojn punn e tyre, duke
shikuar kolegt e tyre, por m shum duke i vzhguar puntort me prvoj t madhe. Kjo
ka prparsit e saj, sepse mund t aranzhohet m lir dhe m leht, por nse mentori e ka
zhvilluar keq ose pasakt punn, e cila vzhgohet, kto shprehi t puns mund t prcjellen
tek puntort e rinj. Disa shkathtsi, e n veanti ato q kan lidhje me pajisjet e reja,
zakonisht fitohen n vendet e puns. Megjithat, kualifikimi formal zakonisht fitohet, duke
ndjekur kurse aftsimi jasht vendit t puns.

Shum shpallje (konkurse) pr nj vend pune do t tregojn nivelin e pagess, i cili ofrohet
pr at vend pune. N BE sht e zakonshme q donjerit, q punon m shum se gjysm
jave, ti jepet kontrata e punsimit me shkrim, ose nj deklarat me shkrim, n t ciln
tregohen veorit e puns.

N do form apo dokument, q konsiderohet si kontrat, duhet t prfshihet:

emri dhe adresa e pundhnsit,
emri dhe adresa e punmarrsit,
titulli i puns,
data e fillimit t puns,
numri i orve t puns,
shuma e pagess dhe data q do t bhet pagesa. Kjo mund t prshkruhet si
pages javore, e cila paguhet t premtve ose mujore, q paguhet n ditn e
enjte t javs s fundit t muajit,
marrveshja pr pagesn n rast smundje (nse sht pjes e kontrats),
pushimet,
e drejta e pensionimit (nse sht caktuar),
informata pr Sindikatat e Pavarura,
procedurat e ndshkimit dhe ankess,
koha kur duhet t paralajmrohet puntori nga pundhnsi (pr puntorin javor
zakonisht nj jav; pr diknd tjetr, q sht punsuar pr nj muaj zakonisht nj
muaj).
pun jasht orarit

T drejtat e punmarrsit pr pushim, ndryshojn nga industria n industri, por zakonisht
prshtaten me numrin e ditve t puns. Poashtu, t gjitha ndrmarrjet nuk kan skema t
pensionit dhe nuk e aplikojn. Disa ndrmarrje jan shtpi shoqata me Sindikata t
pavarura, t forta dhe punmarrsit jan t inkurajuar t bashkohen, ndrsa organizatat e
tjera provojn ti mbajn sindikatat si pjes t pushtetit. N BE, ndrmarrjet duhet t
aplikojn procedurat disciplinore, prpara se ta largojn diknd pr pun t dobt,
mosardhje n pun ose keqbrje; gjithashtu ekzistojn procedura pr ankes, neprmjet t
cilave i punsuari mund t deklaroj q ka qen viktim n nj mnyr apo tjern, p.sh.
mospagesa pr punn e kryer jasht orarit t puns.

Rrogat e paguara n ndrmarrje varen nga nj numr i faktorve. Nse ekziston nj numr i
teprt i puntorve, ather norma e pagess ka tendenc t zvoglimit. N disa industri
sht br marrveshje rajonale pr nivelet e pagess, ndrsa n industrit e tjera kjo varet
nga marrveshja n mes t dy palve, pr shifrat q jan t pajtueshme. N baz t
legjislacionit kosovar, sht prgjegjsi e pundhnsit t zbres tatimin nga pagat e
puntorve. Ndrsa t vetpunsuarit kur t regjistrohen, raportet e tyre t hollsishme
prcjelln automatikisht nga zyrtari i zyrs civile tek ministrit tjera, kshtuq ata, gjithashtu,
do t jen lnd e tatimit. Parat e mbledhura nga tatimi, prdoren nga qeveria pr t ofruar
sigurim social pr t pensionuar, pr shrbimet pr shndetsi dhe, si beneficione pr t
papunsuarit.

Nga kjo shihet se situata n Kosov, ende nuk sht kompatibile me normat e BE, por
sht duke u hartuar nj sasi e madhe e legjislacionit, pr ta prafrsuar Kosovn me
vendet fqinje evropiane. Pr shkak se legjislacioni tashm sht n diskutim, ky seksion i
modulit do t psoj ndryshime dhe sht m rndsi t informoheni se ka po ndodh dhe
n kt mnyr do t keni informata m aktuale.

Punsimi RM3

Qllimi i RM 3 sht q tiu mundsohet nxnsve t kuptojn m mir mjedisin ekonomik,
n t cilin jetojn. Qllimi sht q nxnsit t hulumtojn situatn dhe si rezultat, ky
dokument pune do t ofroj burimet, t cilat mund t prdoren n procesin e hulumtimit
dhe zbulimit.

Ndryshimet rajonale n punsim n Kosov, jan t identifikuara qart n publikimet e
Zyrs Statistikore t Kosovs, t cilat duhet t jen burim kryesor i referencave.

Prfundimet pr investime mund t nxjerren nga i njjti burim (Zyra Statistikore e Kosovs),
nga Oda Ekonomike e Kosovs dhe nga Zyrat e Agjencis Rajonale pr Ndrmarrje (ARN)
n Prishtin, Gjilan, Pej, Mitrovic dhe Prizren, si dhe Instituti Riinvest n Prishtin.

Burimi m i madh natyror n Kosov sht bujqsia dhe kjo sht prshkruar shum mir
n publikimet e Zyrs Statistikore t Kosovs, Statistikat pr Bujqsin . Duhet t kemi
parasysh edhe industrin e minierave, thngjillit, plumbit, arit, argjendit, zinkut etj. Oda
Ekonomike duhet ti posedoj hollsit mbi zhvillimin apo dobsimin potencial t ktyre
aktiviteteve.

Fuqia puntore n dispozicion dhe nivelet profesionale t atyre q krkojn pun, kan
qen tem e hulumtimit dhe si pik fillestare pr pajisje me informatn pr kt hulumtim
sht Oda Ekonomike dhe Agjencia Rajonale e Ndrmarrjeve.

Punsimi RM4

Prmbajtja e ktij RM krkon q nxnsit t ken njohuri t gjr, por jo t hollsishme pr
mnyrn, me t ciln paraqitja e teknologjis moderne mund t ket ndikim n ekonomi dhe
n tregun e puns. Pr shembull, nevoja pr aftsim (trajnim), pr ti prmbushur nevojat
pr prdorimin e pajisjeve t reja do t jet shum e rndsishme. Gjithashtu, sht me
rndsi t ken njohuri edhe pr llojin e ndrtesave, n t cilat mund t prdoren kto
pajisje. Robotizimi krkon jo vetm fuqi puntore t kualifikuar, por edhe ndrtesa t
pastrta dhe pa lagshti. Me shfaqjen e telekomunikimit modern, sht mundsuar q
administrata e biznesit t themelohet larg nga vendi i prodhimit. E njjta gj vlen edhe pr
zhvillimin e ndrmarrjeve, q merren p.sh me shrbime financiare. Ndrsa sa i prket
ndikimit n fuqi puntore, telekomunikim modern ka mundsuar q shum njerz, n ditt e
sotme t kryejn punn e tyre prej shtpis dhe jo n zyr, nprmjet kompjuterit, modemit
dhe telefaksit.
Nxnsit duhet t mundohen t identifikojn ndryshimet e tilla n lokalitetet e tyre dhe t
vlersojn, se far potenciali ekziston pr prdorim m t madh t teknologjis.

Punsimi RM 5

N ditt e sotme, si po shihet, bota po udhhiqet nga rezultati i pyetsorve. do produkt i
ri, i cili paraqitet n treg hulumtohet plotsisht, madje edhe nprmjet pyetsorve; gazetat
bjn anketa pr t identifikuar, nse njerzit pajtohen ose jo me rezultatet e aktivitetit ose
politiks s caktuar; politikant i shqyrtojn pr s afrmi rezultatet nga anketat me
elektorat. T gjitha kto anketa kan filluar me nj pyetsor dhe n kt sekcion ne duhet t
trajtojm kriteret baz pr ndrtimin e nj pyetsori.

Kjo do t jet pjes e rndsishme pr nxnsit n tri vitet e ardhshme, sepse n shumicn
e moduleve do t krkohet prej tyre t bjn krkime dhe hulumtime, pr t gjetur
informatn e nevojshme pr prmbushjen e kritereve t msimit.

Gjat dizajnimit t nj pyetsori, gjja m e rndsishme sht t identifikohet saktsisht se
far informate duhet t mblidhet dhe pr ka do t prdoret ajo. Shkruani idet e juaja n
form t nj liste para se t prgatisni pyetjet, t cilat jan t dizajnuara n at mnyr q
njerzit tu prgjigjen.

Nj nga kurthat e shkrimit t nj pyetsori sht kur ka shum pyetje. Pyetsori m efikas
ka numr t vogl t pyetjeve, shum t qarta, t cilat sht shum leht ti kuptosh.

Ekzistojn nj numr i formave t ndryshme t pyetjeve:

pyetjet e mbyllura ose t hapura,
pyetjet udhzuese,
pyetjet hetuese,
pyetjet e drejtprdrejta dhe jo t drejtprdrejta ( t trthorta)

Pyetjet e hapura, nuk i japin mundsi atij q n prgjegje t prdor fjalt, me t cilat sht
formuluar pyetja, por krkon nga ata q vet t formulojn mendimet e tyre. P.sh.Pse
shkoni n ndeshjet basketbollistike t klubit Prishtina?

Pyetje e mbyllur sht ather kur ai q prgjegjet sht i ballafaquar me zgjedhjen e nj
numri t opcioneve, t cilat i jan ofruar. P.sh A shkoni shpesh n vetshrbim?

a) pr do dit b) pr do jav c) nj her n dy jav d) t tjera ( ju lutem shnoni)

Pyetjet e mbyllura, zakonisht mund t analizohen leht, pr shkak se nga tri prgjegjet e
para (a, b, c) mund leht t prcaktohet sasia, por nse keni harruar ndonj kategori t
rndsishme nga kto opcione, ju do t keni nj (d) analiz, q sht shum m vshtir t
zgjidhet.

Pyetjet udhzuese, duhet t shmangen me do kusht. Nj pyetje udhzuese sht prpiluar
n at mnyr, q prgjegja e pritur sht e treguar n pyetje p.sh. Keni pasur pushim t
mir, apo jo? sht e qart se prgjegja do t jet Po.

Publiku, gjat prgjegjes n pyetsor kan tendenc t thon at, q mendojn se
dshironi ta dgjoni, prandaj ekziston nj potencial q t shfaqet paragjykimi n prgjegje.
Prfshirja e pyetjeve udhzuese n pyetsor, thjesht rrit kt mundsi t paragjykimit
dhe zvoglon besueshmrin e zbulimeve.

Pyetjet hetuese jan ato, me t cilat merret nj prgjegje fillestare rreth etaps s dyt ose
rreth nj etape m t thell. Nga shembulli i pyetjes s mbyllur, t cilat i shtjelluam m
hert, sht e mundur, q personit q prgjigjet tia parashtrojm nj pyetje hetuese, sikur
pse shkoni vetm nj her n jav?

Pyetja e drejprdrejt mbshtetet n prgjegjet po / jo. Problemi me kt lloj t pyetjes
sht se mund t shkaktoj turprim ose nj reagim emocional. Disa njerz do t ndiejn
turp t prgjegjen n pyetje, si p.sh A bleni lule pr vajzat e juaja?, nse jan bashk me
shok, por kjo pyetje qartazi krkon prgjegjen po / jo. Pr t tejkaluar kt problem sht
e mundur q pyetjet t frazohen n mnyr jo t drejtprdrejt, p.sh. A duhet meshkujt t
blejn lule pr femrat e tyre?. N kt shembull, ai q prgjegjet nuk ka nevoj t jep
prgjegje personale, por jep nj prgjegje t prgjithshme si pal e tret.

Gjat procesit msimor, duhet t sajohen shum pyetsor, kshtuq duhet t mendohet
me kujdes se ka nevojitet t dihet dhe t mbahen n mend rregullat:

prgatitni pyetsor sa m t shkurt q sht e mundur,
sigurohuni se pyetjet jan formuluar mir,
thjeshtsoni.

Komunikim biznesi 1 RM1

Komunikim i mir, i brendshm dhe i jashtm, sht thelbi i do biznesi t suksesshm.
Komunikimi sht nj proces dykahsh n mes t drguesit dhe pranuesit. Nse drguesi
nuk sht i qart n at ka thot, ather as pranuesi nuk e ka kuptuar dhe ai duhet t
pyes prap pr informatn ose informata keqkuptohet dhe ndodh q rezultatet t jen
katastrofale.

Ekzistojn forma t ndryshme t komunikimit dhe n kt RM ne do ti shtjellojm disa
metoda themelore. Mnyra e komunikimit me goj dhe me shkrim jan mnyrat q
prdoren m s shumti. Megjithat, si mnyra t tjera t komunikimit jan edhe mjetet
vizuele, si dhe elektronika, e cila do t shtjellohet n modulet e tjera.

Komunikimi sht i mir kur informata, q drguesi e drgon, sht pranuar dhe kuptuar
plotsisht. Pr kt, sht me rndsi q t ekzistoj ndonj form e reagimit ose
kundrprgjegjes. Kjo d.m.th. se ekziston nj cikl, i cili duhet t prcjellet. Gjat biseds sy
m sy ose me telefon, mund t shqyrtohet se a sht prcjellur informata n mnyr t
sakt, duke i dgjuar prgjegjet e tyre ose duke shiquar gjuhn e trupit t tyre. N
komunikimin me shkrim, p.sh. letrat dhe fakset, zakonisht duhet t krkohet prgjigje
konfirmimi, si garantim se porosia ka deprtuar. Gjat komunikimit t brendshm n zyr,
nevojitet q t krijohet ndonj form e procedurs prcjellse.

Ekziston nj dallim i madh n mes t mnyrs joformale dhe formale t komunikimit dhe
sht shum me rndsi n biznes t dijm se far metode t komunikimit t prdorim kur
ti drejtohemi dikujt.

Interpretimi i gjuhs s trupit sht jashtzakonisht i rndsishm dhe prfshin prqindjen
m t madhe t tr komunikimit ton personal, p.sh. gjat biseds, kur bashkbiseduesit
tuaj duken t mrzitur ose shiqojn nga dritarja, ju e kuptoni se ata nuk po ju dgjojn.

N situata t caktuara, disa njerz jan shum t tensionuar, ndrsa t tjert kan aftsi t
duken t qet. Mirpo asnjra nuk preferohet, sepse ekzistojn situata t cakuara, kur
individi nuk duhet t jet shume i tensionuar, por as shum i qet.

Komunikimi i brendshm sht komunikimi me antart e personelit. Nj pjes e madhe e
firmave zhvillojn sisteme t ndryshme t komunikimit, pr t shtuar efikasitetin e tyre.
Komunikimi i brendshm prfshin:

njoftimi pr mbledhje,
informatat gjat mbledhjes,
informatat mbi shpenzimet dhe shitjen,
t dhnat e personelit,
pushimet ,
informatat pr prdorimin e pajisjeve,
shnimet mbi sigurin,
numrat e lokaleve telefonike t personelit dhe numrat e telefonve mobil.

Komunikimi i jashtm, sipas definicionit, sht komunikim me njerz jasht organizats.
Informatat dhe burimet e jashtme nevojiten pr informimin e personelit. Informata e jashtme
prfshin:

informimin e publikut lidhur me prodhimet dhe shrbimet, q ofrohen nga ndrmarrja,
shpalljet pr pun,
faturat, q i drgohen klientve,
porosit dhe krkesat, q i jan drguar furnitorve,

sht me rndsi t mbani n mend se shpesh do t ket kryqzim n mes t llojeve t
ndryshme t komunikimit, p.sh. biseda me telefon mund t konfirmohet me letr, faks ose
post elektronike.

Komunikim biznesi 1 RM 2

Komunikimi me shkrim, mbulon nj shumllojshmri t aktiviteteve t ndryshme dhe secila
ka rregull t miratuar. Rregullat ndryshojn n tr botn dhe sht e rndsishme q
nxnsit t kuptojn se cila rregull aplikohet n Kosov dhe se ajo paraqet kontekstin, t
cilin ata duhet ta prdorin gjat puns s tyre. Nxnsit duhet t kuptojn se cilat jan
nevojat, n do situat dhe t shprndajn komunikatn me shkrim, n mnyr t miratuar.

Komunikim biznesi 1 RM3

Shpenzimet e nj biznesi pr post dhe telefon jan zakonisht t larta. Me qllim q t
sigurohet efikasiteti m i madh i nj firme, personeli i kualifikuar, mund t ket nj ndikim t
madh n kt lmi.

Rutin e ,menaxherve shpesh sht shqyrtimi i posts hert n mngjes, n mnyr q
nse ka dika me t ciln duhet t merren kolegt e tyre, mund t prcjellet dhe t
prfundohet n t njjtn dit. Prgjegja e shpejt dhe me koh nga ndrmarrja iu jep
besim konsumatorve, sepse nuk nevojitet t presin pa nevoj. Kur arrin posta ajo mund
t prmbaj ndonjher letr apo pako, q duhet t nnshkruhet dhe kjo nnkupton dika
urgjente ose me vler t posame. Personi, i cili e pranon postn, duhet ta ket parasysh
se prgjegja e shpejt sht nj pjes e rndsishme e imazhit t ndrmarrjes dhe duhet
kujdes i veant q letrat t mos humbin ose t mos shprndahen tek personat e gabuar.

Letrat, t cilat drgohen nga ndrmarrja (posta dalse), gjithashtu, duhet t ken tretman t
njjt. Letrat, t cilat jan rutin dhe zakonisht drgohen me post, duhet t postohen sa
m shpejt q sht e mundur, por kujdes duhet ti kushtohet posts s veant, e cila mund
t jet urgjente ose t prmbaj materiale me vler. N kt rast, personi prgjegjs pr
postn dalse, duhet t merr parasysh alternativat n dispozicion, si p.sh, pr kontrata
nevojitet drgim i shpejt dhe siguri e garantuar gjat shprndarjes. Si alternativ pr
postn e rregullt mund t jet pagesa m e madhe pr drgim m t sigurt, e cila mandej
duhet t nnshkruhet nga pranuesi. Pakot urgjente dhe me vler sht mir t drgohen
nprmjet shrbimeve koriere ndrkombtare, p.sh. TNT ose DHL. N t dy rastet vlera e
posts duhet t krahasohet me shpenzimet e llojeve t ndryshme t drgesave, si dhe
sigurine q do alternativ e ka.

Thirrja telefonike sht shpeshher kontakti i par i klientit me ndrmarrjen. Efikasiteti m t
ciln sht trajtuar ajo thirrje, mund t prcaktoj marrdhniet n mes tyre n t ardhmen.
Telefonisti, pr shumicn e njerzve, sht imazhi i ndrmarrjes. Shum ndrmarrje kan
kriteret, sipas t cilave telefoni nuk duhet t bie m tepr se pes her dhe telefonisti, duhet
gjithmon t prgjegjet n pajtim me imazhin, q ndrmarrja dshiron ta promovoj.
Zakonisht telefonisti prgjigjet, p.sh. Intertrejd, Mir mngjes. Kjo menjher identifikon se
personi, q ka thirr sht duke biseduar me numrin e sakt.

Kur t identifikohet natyra e puns pr t ciln ka thirrur thirrsi, thirrja mund t transferohet
menjher tek personi, i cili merret me at lmi. Nse ky numr i lokalit sht i zn ose
nuk prgjegjet, ather duhet ti tregojm thirrsit dhe ti jepet opcion t thrras m von
ose t l porosin q ndrmarrja ta thrret m von. sht me rndsi q telefonisti t jet
i / e shpejt dhe i sakt n marrjen e porosive dhe ti prcjell ato sa m shpejt q sht e
mundur.

Pr kt, telefonisti duhet t jet i informuar pr prgjegjsit dhe funksionet e t gjith
antarve t personelit, n mnyr q thirrjet ti prcjell me efikasitet. N rast se ekzistojn
menaxher me emr dhe mbiemr t njjt, telefonisti duhet t krkoj nga thirrsi jo vetm
t tregoj emrin dhe mbiemrin, por edhe funksionin e personit t krkuar, kshtuq thirrja t
prcjellet tek njeriu i duhur.

Telefonisti duhet t jet i gatshm t merret me klient, t cilt jan t mrzitshm, t
zemruar ose nuk kan ide se ka jan duke krkuar. N t gjitha rastet durimi dhe zri i
but jep rezultate m t mira.

Nj thirrje telefonike mund t duket e leht dhe pr thirrjet lokale, kjo edhe sht e vrtet.
Megjithate, gjat thirrjeve telefonike ndrkombtare, telefonisti duhet t gjej numrin e sakt
dhe t formoj prefiksin e sakt ndrkombtar.

Telefonisti duhet t jet i vetdijshm pr prgjegjsit mbi shndetsin dhe sigurin.
Nse ndodh ndonj rast emergjent diku n ndertes, telefonisti sht ai, i cili duhet t
thrras shrbimet emergjente. Shpejtsia dhe aftsia pr t dhn nj prshkrim t qart
pr vendndodhjen e ndrtess dhe pr natyrn e problemit, do t jet m t vrtet
esenciale.

Struktura e ndrmarrjes RM 1

Arsyet pse njerzit udhheqin bizneset e tyre, jan t ndryshme. N kuadr t qllimeve
kryesore pr udhheqjen e nj biznesi mund t hyjn: profiti, knaqsia n pun, pavarsia
etj, ndrsa pr nj grup qllim mund t jet edhe prodhimi i produkteve t gjelbrta, sepse
jan miq t ambientit, etj.

Qllimi sht objektivi afatgjat i biznesit, p.sh. t arrihet aksioni m i madh i tregut n
sektorin e veprimit.

Objektivi sht nj synim afatshkurt, i cili sht dizajnuar ti ndihmoj biznesit pr t
arritur qllimin.

Qllimi i biznesit tregon se cili sht qllimi i ndrmarrjes ( e prshkruar n Memorandumin
e Shoqats dhe Statutit t ndrmarrjes). Objektivat caktojn ka duhet t bhet pr t
prmbushur at qllim. Objektivat prmbushen nprmjet strategjive, t cilat jan kurse t
veprimit. Objektivi strategjik (ose objektivi primar), sht synimi afatgjat final i biznesit,
ndrsa objektiva taktike (ose objektiva sekondare) mbulon udhheqjen e biznesit nga dita
n dit.

Nuk sht gjithmon e leht t shihet se cilat jan qllimet dhe objektivat e biznesit. Pse
disa ndrmarrje sigurojn qasje gratis n internet? Pse shitoret kan shitje me zbritje
mimesh, n periudha t rregullta t vitit?

Madje edhe kur objektivat e biznesit duken t qarta, ekzistojn faktor t tjer, t cilt nuk
mund t jen edhe aq t qart, por q jan njlloj t rndsishm. Nj organizat mund t
ket objektiv shum t qart, por t tjert n t njjtn lmi, mund ti bjn aktivitetet e tyre
m atraktive. N kt rast sht e domosdoshme t fillohet konkurrenca dhe kjo do t thot
flijimi i kohs dhe resurseve, ndoshta edhe me kusht t arritjes s plot t objektivit origjinal.
Gj e rndsishme sht krkesa e ligjit t BE pr ndrmarrjen, sipas t cilit organizata
duhet t deklaroj se ka do t bhet n biznes.

Shume biznese kan prpiluar Qllimin e misionit, i cili tregon qllimet e organizats, t
cilat zakonisht jan t dizajnuara pr t joshur syrin e klientve dhe pr ti bindur ata se
qllimet e biznesit jan m t mdha sesa profiti. Qllimet jan zakonisht shum
madhshtore dhe sipas tyre ndrmarrja ka pr qllim t jet m e mira n shprndarjen e
shrbimit t klasit t par tek klientt, prderisa n t njjtn koh mbron ambientin dhe
arrin knaqsin e t gjith puntorve. sht e zakonshme q ndrmarrja t shtyp
Qllimin e misionit n nj raport vjetor dhe nganjher edhe n material promocioni.

Qllimet e Misionit jan zakonisht m t mirat kur jan t thjeshta, p.sh. Ndrmarrja
Automobilistike e Fordit ........sht udhheqse n mbar botn pr prodhimet dhe
shrbimet automobilistike (motorike), e gjithashu edhe n industrit m t reja pr prodhime
kozmike dhe komunikimi. Misioni sht q vazhdimisht t prmirsohemi dhe t
prmbushim nevojat e klientve, e cila na mundson q t prparojm si biznes dhe t
ofrojm raport t aryeshm tek aksionart ton.

Vlera e Qllimit t Misionit sht se mund t krijoj nj kultur, q udhheqet nga
menaxhmenti nse menaxhert shihen si t pavlefshm ather kjo qasje mund t
deprtoj tek personeli, mirpo nse menaxhert jan menaxhues t mir t kohs dhe
puntor t mdhenj, kjo gjithashtu mund t deprtoj tek fuqia puntore.

Burimet: referenc mund t jet Urdhresa administrative 2002/22 pr Regjistrimin
Permanent t Biznesit n Kosov dhe duke gjetur kopjet e formave t regjistrimit t biznesit.


Shkaku kryesor q njerzit zhvillojn nj biznes sht profiti. Shum biznese nuk realizojn
profit aq t madh sa do t mundeshin apo sa sht dashur, por t gjith ata duhet t ken
t ardhura tepric pr ti mbuluar shpenzimet afatgjate, nse dshirojn q t mbesin n
biznes.

Profiti sht ndryshimi n mes t t ardhurave nga shitja dhe shpenzimeve t prgjithshme
pr prodhimin e mallrave ose shrbimeve, qiras, rrogave, lndve t para, shrbimeve
profesionale, transportit etj.

Profiti = shitjet e prgjithshme shpenzimet e prgjithshme

Profiti mund t rritet me rritjen e shitjeve t prgjithshme ose me zvoglimin e shpenzimeve
t prgjithshme. Qasje e zakonshme sht prpjekja pr t rritur shitjet e prgjithshme dhe
n t njejtn koh zvoglimi i shpenzimeve. Shitjet mund t rriten nga:

Rritja e shitjes tek klientt e njjt,
Gjetja e klientve t rinj,
Reklamimi dhe promocioni,
Konkurrenca me ndrmarrjet tjera t biznesit t njjt dhe joshja e klientve t tyre,
Prodhimi i produkteve t reja.

Zakonisht, shpenzimet duhet t provojm ti zvoglojm me:

prodhim m efikas, m shum t prodhohet nga sasia e njjt e materialit hyrs
(inputet),
blerja m e lir e materialeve, n baz t negociatave me furnitort aktual ose duke
gjetur furnitor t rinj,
blerja me shumic me zbritje,
zvoglimin e shpenzimeve t pagave duke zvogluar pagat ose duke zvogluar
numrin e puntorve,
ndryshimin e teknikave t shitjes, nprmjet shitjes s drejtprdrejt tek klientt pa
prdorimin e ndrmjetsuesve.

Qllimet dhe objektivat afatgjata t biznesit (shih RM1), jan synimet rreth rritjes s pjess
s tregut, e cila n t vrtet nnkupton se objektivat afatshkurta, jan dizajnuar pr t rritur
profitin.

Bizneset ekzistojn duke i pajisur klientt me gjrat q u nevojiten, me nj mim t
volitshm. Prandaj, nj biznes duhet t jet i sigurt pr tregun, q i drejtohet dhe pr
mnyrn sesi ai treg do t reagoj n produktet e tyre:
Klientt me t ardhura t ulta do t dshirojn mallra t lira dhe do t ken nj tepric
t vogl t ardhurave prmbi shpenzimet, pr t bler artikuj luksoz,
Njerzit me t ardhura t mira do t jen t gatshm t paguajn mime m t larta pr
mallra cilsore,
Njerzit me t ardhura t larta dshirojn t zgjedhin produktin n shumllojshmrin e
produktit t njjt p.sh vern, automobilt etj.

N botn e biznesit, ekziston nj konkurrenc pa ndryshim pr klientt. Prjashtim kan
disa produkte t korporatave publike, t cilat mund t ken monopol, p.sh. energjia
elektrike. Pr ndrmarrjet tjera sht e domosdoshme t prodhojn mallra t nevojshme
dhe me mime t volitshme, p.sh. pr nj cilsi mjaft t mir n treg ata ofrojn mime mjaft
t ulta. N rast se nuk e bjn kt, konkurrentt e tyre do t prfitojn, pasiq klientt
ndryshojn shprehit e tyre t blerjes dhe ndoshta edhe besnikrin ndaj tyre. Nevojat e
klientve do t shtjellohen n modulet e Marketingut. Njra nga synimet e modulit
Hulumtimi n fushn e tregut sht identifikimi i sakt i nevojave t klientve pr nj
biznes e, gjithashtu, edhe mnyra e puns s konkurrentve.

Zgjerimi i do biznesi do t varet nga natyra e biznesit dhe gjendja ekonomike e tij.
Ndrmarrja me profit t lart ka qasje t ndryshme ndaj zgjerimit, n krahasim me
ndrmarrjen tjetr, e cila sht n pragun e fitimit dhe, e cila shef nevojn q t zgjerohet,
me qllim q t mos dobsohet m tepr. Zgjerimi bhet n disa mnyra:
firma mund t shes m tepr nprmjet tregut ekzistues,
firma mund t hap fabrika t reja ose shitore,
konsiderohet shitja n tregjet tjera, si dhe n shtetet e tjera,
ndrmarrja mund t marr bizneset tjera ekzistuese dhe ti udhheq ato, si pjes e
veprimtaris s saj,
nj opcion sht prodhimi i produkteva tjera dhe deprtimi n tregjet e reja.

N t gjitha rastet, nevojojitet t realizohet nj program i plot i hulumtimit n fushn e
tregut, pr t identifikuar nse propozimi mbi zgjerimin ishte mnyra m efikase pr t
shkuar prpara.

Edhe ndrmarrjet e mdha dhe t suksesshme duhet gjithmon ta ken parasysh si do t
funksionojn n t ardhmen. Disa klient detyrohen ti kufizojn krkesat pr disa mallra.
Nj pakic e njerzve jan n gjendje tia lejojn vetes ose kan dshir t ken m tepr
se nj automobil, mirpo disa familja e kan t kufizuar edhe sasin e krips, t ciln do ta
prdorin n vit. Kur produkti pranohet nga klientt dhe ata e blejn nj artikull t till,
ather do t kaloj nj koh, prderisa ata do ta blejn t njjtin artikull prap. Dhe kjo do
t thot se tregu sht ngopur nga ky artikull.

N t gjitha rastet, sht me rndsi q biznesi t mbijetoj n periudha t vshtira e,
gjithashtu edhe n periudha t suksesshme dhe varet nga pronari ose trupi drejtues q t
marr vendimin e duhur, pr t siguruar se kjo do t ndodh.


Organizatat jofitimprurse jan t shtjelluara me hollsi n modulin e vitit t dyt Forma e
pronsis n afarizm. Kto jan organizata, t cilat nuk kan pr qllim t krijojn profit
pr aksionart, por jan subjekte legale. Kto organizata m s shpeshti gjenden n formn
e klubeve shoqrore ose sportive. Qllimi i tyre sht q pragu i fitimit (pragu i rentabilitetit)
dhe fardo teprice e t ardhurave mbi shpenzimet, ti kthehen organizats nprmjet
prmirsimit t pajisjeve dhe ndrtesave. Organizatat bmirse jan themeluar me nj
qllim t vetm pr rritjen e shums s parave pr kauza t mira, si sht Kryqi i Kuq ose
Greenpeace.

Qeveria ofron shrbimet e sektorit publik tek komuniteti, t cilat paguhen nga parat e
mbledhura nga tatimi. Kto shrbime mbulojn nj mori aktivitetesh, duke filluar nga
shrbimet n spitale, shkolla, shrbimet publike pr furnizim me uj dhe rrym elektrike.
Nn kontrollimin e qeveris jan edhe mirmbajtja dhe zhvillimi i sistemit t rrugve, posts,
radios dhe televizionit shtetror. T gjitha kto shrbime nuk jan gratis (pa pages), por
qeveria ka prgjegjsi t siguroj se jan n dispozicion, n mnyr t prhershme.

N pjesn m t madhe t bots, ndryshimet e mdha ekonomike n kto vitet e fundit
kan qen nj erozion / shtjerrje e sektorit publik dhe shum qeveri kan filluar politikat e
privatizimit, me t cilat jan shitur industrit e vjetra kombtare. Kjo ka ndikuar q sektori
privat t jet zvendsim ose konkurrent i sektorit publik. Njra nga rolet e posts, siq
sht shprndarja e pakove, si dhe gjrave t tjera urgjente, tani bhet paralelisht n
mnyr private nga TNT dhe DHL, t cilat kan eskadr aeroplansh pr bartjen e
komunikimit mjaft shpejt, prej nj vendi n tjetrin. Gjithashtu, sht mundsuar zhvillimi i
stacioneve t pavarura t radios dhe televizionit, t cilt i realizojn t ardhurat e tyre
nprmjet reklamave. N sektorin e shndetsis, sektori privat ka ndrtuar dhe pajisur
qendrat e reja t shndetsis, shumica prej t cilave jan t standardit t lart. N arsim
jan themeluar shum shkolla t pavarura ndrkombtare dhe e njjta gj vlen edhe pr
edukimin e lart. Shihet qart se ky zhvillim nnkupton, se disa njerz jan n gjendje t
paguajn pr shrbime dhe kjo krkes sht reflektuar n rritjen e oferts.

Struktura e ndrmarrjes RM4

N gjith botn, njerzit kan filluar t brengosen pr ndryshimet n klim dhe pr mnyrn
si sjellja e njerzve sht duke e keqsuar situatn. Vrima n shtresn e ozonit dhe ndotja,
e cila shkaktohet duke prdorur vajrat karbonike, jan duke e br planetin ton nj vend t
pakndshm pr jet. Ndryshimet e mdha n kushtet atmosferike, me vrshime dhe koh
t ftoht, me verra t nxehta dhe t thata kan qen lnd e hulumtimeve shkencore.
Pr punn lidhur me nxehtsin globale, sht krkuar nj zgjidhje globale. Prandaj,n
dhjetor t vitit 1997, 160 kombsi e kan nnshkruar Marrvjeshjen e Kajotos, e cila ka
br planin pr t zvogluar nxehtsin globale, n mnyr t fuqishme ambientore dhe n
mnyr t mir ekonomike. Qllimi ishte t zvoglohej prodhimi i gazrave t serrave
(kopshteve me xhama) n nj shkall 7% m t ult sesa n vitin 1990 aty diku kah viti
2008-12. Marrveshja ka pasur probleme t mdha pr implementim, por sht nj hap i
rndsishm, i cili sht pranuar n prgjithsi nga shumica e shteteve.

Zvoglimi i rrezatimeve (emitimeve) nga automobilt sht njra nga mnyrat, me t cilat
mund t realizohen synimet ,q jan caktuar. Si rezultat i ksaj disa nga shtetet antar t
BE kan paraqitur standardet, me t cilat ndalohet q automobili t dal n rrug. Kjo ka nj
ndikim t posam pr pronart e veturave t vjetra. Paraqitja e vajrave karbonike pa
plumb sht njra nga mnyrat pr t zvogluar ndotjen.
Ndotja nuk sht vetm e natyrs kimike. Problem tjetr i njerzimit sht zhurma e
makinave dhe muzika. Muzika, q dgjohet me volum t lart n ditt e sotme konsiderohet
si ndotje e ambientit dhe sht paraqitur nj legjislacion pr kufizimin e zrit n shtpi dhe
klube. N shumicn e vendeve 90 decibel sht kufiri i zhurms.

Hedhja e mbeturinave kimike, toksike (helmuese) dhe jotoksike sht rregulluar n kuadr
t BE dhe gjetiu. Hudhja e pandaluar mundson q kemikaliet t hyjn n tok dhe t
dmtojn natyrn dhe kjo ka hasur n kundrshtim t madh nga qeverit.
Me qllim t zvoglimit t prodhimit t disa produkteve t panevojshme, si dhe, pr t
prmirsuar gjendjen me hudhjen e mbeturinave, rndsi i sht kushtuar riciklimit t
mbeturinave. Komunat kan krijuar bankat e riciklimit ku, pr shembull ekzistojn
konteinert e veant pr shishet prej qelqi (p.sh. ndonjher nj konteiner sht pr
shishet e gjelbrta, nj pr shishet me ngjyr t kaft dhe tjetri pr ngjyra t tejdukshme),
plastikn, gazetat dhe veshmbathje. T gjith kta artikuj mund t riciklohen dhe hudhja e
tyre do t ishte e dmshme.

Me qllim q edhe m shum t mbrohet ambienti, ligjet mbi planifikimin jan par t
rndsishme pr t ndaluar njerzit q t ndrtojn fabrikat n hapsira vendbanimi, ose
pr t ndryshuar qllimin e prdorimit, pr t ciln ndrtesa sht ndrtuar.

sht shum e arsyeshme q t gjitha ndrtesat industriale t jen afr njra tjetrs, pr
arsye se do t ishte shqetsim m i vogl pr ata, q jetojn afr tyre me problemet e
kamionve, q bjn shprndarjen e materialit dhe mbledhin mallrat. Ligjet mbi planifikimin
gjithashtu mund t sigurojn se t gjitha ndrtesat e reja jan t standardeve t larta.

Burimet

Pr Marrveshjen e Kajotos (The Kyoto Agreement) informatat m t mira mund t gjenden
n web (internet). Masat e tjera kundr ndotjes duhet t merren parasysh n kontekstin e
ksaj marrveshje. Rregullorja e UNMIK-t 2003/9 pr mbrojtjen e ambientit sht
legjislacioni kryesor Kosovar pr t ndaluar ndotjen,si dhe Rregullorja e UNMIK-ut 2003/30
sht e rndsishme pr aspektet e planifikimit n kt modul.

Ligji dhe individi RM 1 dhe RM 2

Kjo list informimi sht hartuar pr t ofruar bazn e krkesave ligjore pr industri (2004)

Korniza ligjore e Kosovs aktualisht mbshtetet n kto themele:

Regullorja nr 1999/24 Mbi ligjet e aplikueshme n Kosov ishte e nnshkruar me 12
dhjetor 1999 dhe n pajtim me kt ekzistojn dy lloje kryesore t ligjeve.
Regulloret nga prfaqsuesi special i sekretarit t prgjithshem PSSP dhe
Ligjet nga periudha pas 22 marsit 1989
Ligjet e ish RSFJ t aprovuara para 22 marsit 1989
Ligjet e RS t Serbis t aprovuara para 22 marsit 1989 t aplikueshme n Kosov
Ligjet e Kosovs t aprovuara para 22 marsit 1989

Regulloret dhe Ligjet n Kosov tani jan t prcaktuara nga qeveria e Kosovs ose nga
ana e Regulloreve t autoritetit t UNMIK-ut. Administrata ndrkombtare n Kosov sht
prpjekur t krijoj nj korniz ligjore, e cila do t jet n pajtim me ligjet e Komisionit
Evropian.

Duket haptazi se situata sht konfuze, por me kalimin e kohs struktura e ligjvnsve
sht br m e prcaktuar. Shumica e ligjeve para vitit 1999 jan ende duke u prdorur,
por nuk ka dyshim se ato do t shkojn n ndryshime substanciale ose do t zvendsohen
n t ardhmen e afrt.

Burimi m i mir dhe m i leht q t identifikohen kto ndryshime sht webfaqja e
UNMIK-ut, n t ciln shpallen t gjitha ligjet e reja. Ekziston Ligji mbi planifikimin hapsinor,
si rregullore e UNMIK-ut nr. 2003/50, rregullorja 2003/9 mbi mbrojtjen e ambijentit dhe ato
do t jen t mjaftueshme t punohet mbi RM3.1 dhe 3.2. Lista e legjislacionit t UNMIK-ut
dhe e parlamentit do t krkoj rifreskimin e tyre rregullisht.

RREGULLORET E UNMIK-UT

1999/3 Pr themelimi e doganave dhe t shrbimeve prkatse n Kosov
1999/11 Pr ushtrimin e kontrollit mbi pajisjet, objektet dhe shrbimet e pagesave
1999/16 Pr themelimin e autoritetit qendror fiskal t Kosovs dhe qshtje t lidhura me t
1999/22 Pr regjistrimin dhe funksionimin e organizatave joqeveritare n Kosov
2000/3 Mbi tatimin pr shitje
2000/8 Mbi dispozitn e regjistrimit t prkohshm t biznesit n Kosov
2000/20 Mbi administratn dhe procedurat tatimore
2000/29 Mbi tatimin e paragjykuar (paushall)
2001/3 Mbi investimet e huaja n Kosov
2001/5 Mbi pengun
2001/6 Mbi shoqrit tregtare
2001/11 Pr tatimin mbi vlern e shtuar
2001/27 Mbi ligjin themelor t puns
2002/3 Mbi tatimin n fitim n Kosov
2002/4 Mbi t ardhurat personale n Kosov
2002/12 Mbi themelimin e Agjencis s Mirbesimit t Kosovs
2002/13 Mbi themelimin e dhoms s veant t Gjykats Supreme t
Kosovs pr shtjet q lidhen me agjencin e mirbesimit t
Kosovs
2002/17 Ndryshimi i Rregullores s UNMIK-ut nr.2001/11 Pr tatimin mbi
vlern e shtuar
2002/18 Pr themelimin e zyrs s revizorit t prgjithshm dhe zyrs s
revizionit t Kosovs
2003/9 Pr shpalljen e ligjit t miratuar nga Kuvendi i Kosovs mbi
mbrojtjen e mjedisit
2003/15 Pr shpalljen e ligjit t miratuar nga Kuvendi i Kosovs mbi
aktivitetet e jashtme tregtare
2003/30 Pr shpalljen e ligjit t miratuar nga kuvendi I Kosovs mbi
mbi planifikimin hapsinor

LIGJ ET E PARLAMENTIT T KOSOVS

Ligji mbi aktivitetet e jashtme tregtare
Ligji mbi inspektoratin e puns
Ligji mbi pyjet n Kosov
Ligji mbi rrugt
Ligji mbi kooperativat bujqsore

Gjuha angleze pr pun n zyre

T msuarit e gjuhs s huaj sht nj motivim i madh pr nxnsit, nse ata jan n
gjendje t shohin lidhshmrin e saj me jetn e prditshme. Edhepse pranohet se nxnsit
mund t mos ken prvoj t drejtprdrejt me prmbajtjen, ata duhet t dijn si ta
prdorin gjat udhtimeve dhe prdorimit t gjuhs. Nxnsit duhet t jen n gjendje t
identifikojn fjalorin dhe regjistrin, q do t prdoret n raste t ndryshme.

Pr t tejkaluar zbraztsirat e mundshme n prvojn e nxnsit, kursi duhet t realizohet
duke prdorur simulimin (situat e krijuar artificialisht) dhe duke i prmendur prvojat e
veanta, q i kan prjetuar shumica e nxnsve. Pr shembull, edhepse prvoja e tyre
mund t jet e kufizuar, zakonisht me nj kndvshtrim t prbashkt, programet televizive
mund tu japin atyre ide, se si duket jeta n qytetet dhe shtetet tjera. N mnyr t
ngjashme, nj analiz e kujdesshme e gazetave mund tu siguroj dshmi t mnyrs s
jets, stilit dhe transportit, edhepse duhet t mbahet n mend se kto burime gjithmon
tregojn at pjesn m t mir!

Zbrthimi i kursit i bashkangjitur n vazhdim, sht prpiluar q t ndihmoj n ofrimin e
ides s qart t qllimeve t do pjese t kursit, duke shqyrtuar prdorimin e gjuhs n nj
numr t konteksteve t ndryshme. Aty ku disa nga kto nuk jan t njohura mundsia
tjetr sht q t prdoret alternativa p.sh. N Stacion mund t prdoret pr hekurudh
ose pr stacion t autobusve, pasi q do t krkohet informata e njjt

KURSI I ANGLISHTES ME SHPREHJ E EKONOMIKE PR T HUAJ T PR 40 OR

TEMA FUNKSIONI STRUKTURA T TJ ERA
Udhtimi dhe
pregatitja

Restorantet sqarimi i mnys

Urdhruese
zri pasiv
njehsimi &
emrat n
shums
mnyrat e
pregatitjes
ankesat
fjalori pr
ushqim

N stacion Blerja e biletave
Krkesat dhe
ofertat
mnyrat
mund/kisha
mundur
t pyeturit
pr
informata
orari/t
treguarit e
orarit
fjalori pr
stacion

Lajmrimi n hotel Marrja e
informatave
pyetjet

fjalor pr
hotel/e

Lajmrimi n
aeroport
krkesat dhe
ofertat
fjalor pr
aeroport

Prshkruarja e
njerzve
t jesh sikur
t dukesh
sikur
modifikuesit
mbiemrat

Shetitja npr qytet skemat e
shkruara
broshurat q
prmbajn
informata lidhur
me qytetet

Monumentet
historike &
monumentet
Prshkrimi i qytetit koht e kaluara Tregimi i
ngjarjeve t
kaluara

Telefonata

krijimi i kontakteve Arritja tek personi i
duhur
E tashme e
thjesht
Lnia dhe
pranimi i
porosive

Caktimi i takimit E ardhme
E tashme e
vazhdueshme
Do t

Rezervimi i hotelit

Vendosja e rendit Kmbimi i
informatave

Ju dhe puna juaj

Rolet dhe
prgjegjsit
Diskutimi i rolit tuaj
n kompani
E tashme e
thjesht
E tashme e
vazhdueshme
Koha pr
menaxhim
Mardhniet
mbrenda
departamentit

Prezantimet Prezantimi i juaj
dhe i t tjerve
Reagimet
sociale

Shkathtsit pr
mbledhje

Udhheqja e
mbledhjes
Opinionet
Pajtimi/mospajtimi
Kushtore
(gram)
Format e
kohs s
ardhme

Faktet dhe
figurat

Prshkrimi i
ndryshimit
Diskutimi mbi
tendencat
E tashme e
kryer
E kaluar e
thjesht

Shkathtsit e
prezentimit
Si t strukturohet
nj prezantim i
shkurtr

Korrespondenca
Dokumenti q
konfirmon
furnizimin me
mallra
Dokumenti q
konfirmon
aranzhimet e
udhtimit
Fakset
Posta
elektronike

Projekti i biznesit i br nga grupi

Nxnsit do t jen n gjendje t bjn nj prezantim t shkurtr n fund t kursit mbi temat
n vazhdim. Gjat kohs n kurs, ata duhet t vendosin n portfolio temn e tyre n
anglisht. Kjo dosje do t prmbaj dokumentin-model ose postn elektronike dhe
informatat e prgatitura nga vet ata, gjat kursit.

Temat n vazhdim nuk jan t obligueshme, por vetm jan disa ide q nxnsit
ndoshta kishin dshiruar ti hulumtojn

J u duhet t bni nj hulumtim n qytet. T merrni statistikat nga tabelat e agjencioneve
turistike vendore mbi numrin e vizitorve t ndonj qyteti, q e keni zgjedhur. Paraqitni
nj panoram, mjetet e transportit publik, lidhjet, historin, hollsit mbi tregtin dhe
llojet e biznesit n kt hapsir; bni ndonj sugjerim pr ardhmrin e BE, m qllim
q t prgatitni nj prezantim.

Mbledhni udhzimet pr t huajt, duke prfshir informatat mbi shkollat, transportin
lokal, mjekt, stomatologt, restorantet, leja pr qndrimi t prkohshm (permessi di
soggiorno), siq jan procedurat burokratike n Itali.

Modn/stilin kosovar mallrat nga jasht dhe t tregut t brendshm,

Telekomunikimet n t ardhmen (interneti, videofont, posta elektronike)

Teknologjia dshtimet dhe sukseset

Transporti n t ardhmen


Ky modul, sht vazhdim i modulit Komunikim Biznesi 1 dhe i ofron nxnsit hollsi t
mtutjeshme pr lndn.

Njra nga gjrat m t rndsishme sht komunikimi i qart dhe e dhna kush po e
drgon informatn dhe qllimin e saj. Zanafilla e letrs formale tradicionale t biznesit, ka
prfshir t dhnat e t adresuarit (marrsit) dhe zarfin i duhur. N letr sht dhn
prshkrimi me dy ose tre fjal t shkurta lidhur me prmbajtjen (e rndsishme nse
ndrmarrjet kan nj numr t aktiviteteve q zhvillojn n mes tyre), shifra referenc, data
dhe nnshkrimi formal. Kjo ishte dhe sht konvent tradicionale., Mirpo, biznesi modern
ka filluar t shoh dobsin e pathyeshme t ksaj forme t komunikimit, q ekziston deri n
ditt e sotme dhe duke u bazuar n marrveshjen nga t dy palt, gjithnj e m shum po
pranohet nj qasje m pak formale. Megjithat, prdorimi i nj gjuhe t pastr dhe t
prpikt sht me rndsi, sepse do t prfshihen shtje kontraktimi ose ekonomike.

Nga kjo mund t shihet se ekziston vetm nj dallim i vogl n mes t letrs joformale t
biznesit dhe nj letre miqsore drejtuar nj shoku. I vetmi dallim sht gjuha e prdorur. N
letrn e biznesit do t prdorim nj gjuh m t sakt dhe t prpikt sesa n letrn
miqsore. Mirpo edhe n letrn miqsore sht e domosdoshme ti kushtojm rndsi
prpikmris s gjuhs s prdorur, n veanti kur t bhet ndonj aranzhim, n mnyr q
mos t ket mosmarrveshje pr ditn, kohn ose vendin e takimit.

N komunikimin e folur (me goj) do t ket nj shkall formaliteti gjat paraqitjeve,
mbledhjeve dhe diskutimeve. Nj prezantim formal, gjithashtu do t jet formal n gjuhn e
vet. Takimi n mes t palve t barabarta mund t jet m pak formal, megjithse ekziston
nevoja pr prdorimin e gjuhs s sakt, n mnyr q mos t krijohet hapsir pr
keqkuptim. N disa raste, paraqitet nevoja t mbajm nj fjalim ose t themi nj qndrim pa
pasur koh t prgatitemi dhe ather, sht shum me rndsi t kemi kujdes se cilat fjal
do ti prdorim, ashtuq fardo q thuhet nuk mund t prdoret kundr nesh n t
ardhmen.


N ditt e sotme, komunikimi me goj sht metoda m e zakonshme pr pranimin dhe
dhnien e informats n biznes. Kjo metod ka prparsit dhe t metat e veta. N
prgjithsi, kjo mnyr e komunikimit sht e shpejt, pasiq t dy palt jan n kontakt t
drejtprdrejt me njri tjetrin dhe kur dika nuk kuptohet trsisht, ekziston mundsia pr
sqarim. E met m e madhe sht se nuk ka regjistrim apo shnim me shkrim, n mnyr
q ta prdorim ose t drejtohemi tek ajo n t ardhmen pr m tepr individt kan aftsi
t ndryshme pr t qen t kuptueshm dhe nj komunikues i dobt mundet n fakt ta
ngadalsoj procesin n vend e jo ta prshpejtoj at.

Nxnsit duhet ti kushtojn vmendje problemeve t klientve ose t tjerve, t cilt
shkruajn ankesa. Shpesh kjo nnkupton se ankuesi mund t jet i vrazhd, agresiv ose i
pasjellshm. Kur dikush ju brtet nuk ka kuptim nse ia ktheni n t njjtn mnyr dhe
gjja e par q duhet t bni sht t hapni nj dialog, ku mund ti bashkoni t gjitha
hollsit e ankess dhe mund t filloni t prgjigjeni me logjik dhe qet. sht shum m
mir ta qetsoni situatn sesa ta eskaloni at. Nse mund ta menaxhoni kt, ather ju i
keni shptuar nj klient firms; nse gjrat dalin jasht kontrollit ju me siguri se do ta
humbisni nj klient dhe gjja m e keqe sht se klientt e knaqur i tregojn vetm 6
njerzve pr prvojn e mir, prderisa do klient i paknaqur ju tregon 14 njerzve. Me t
vrtet ia vlen t zhvilloni shkathtsit pr tu marr me situata t tilla.

Pranimi i thirrjes telefonike tejoqeanike githashtu krkon shkathtsi speciale. Pak njerz
njohin aq gjuh, sa mos t ken problem me thirrjet telefonike, jasht vendit. Vshtirsia
sht se pasiq nuk mund t shihni gjuhn e trupit, nuk e keni ndihmn e zakonshme pr
tiu ndihmuar t kuptoni. Durimi sht virtyt! Mbani n mend, edhe personi q sht duke
thirrur ka t njjtn vshtirsi mundohuni t gjeni nj gjuh t prbashkt dhe mos u
frigoni t qesheni. Kjo mund ta zbut tensionin dhe ndonjher sht els i situats. Flisni
ngadal dhe prdorni nj fjalor t thjesht.

Kur ta merrni nj letr me ankes, merruni me t shum seriozisht. Lexoni me kujdes,
prvetsoni fakte ashtu si jan paraqitur dhe mandej shihni me kolegun nse jan t
sakta. Nse gabimi sht qartazi i ndrmarrjes, ather pranoni faktin, por gjat ksaj
mundohuni q mos ta vni ndrmarrjen n nj pozit t palakmueshme ligjore dhe nse
sht e nevojshme pyetni nj koleg t lart t kontrolloj se ka keni shkruar.


sht e rndsishme se prve aftsis t bj thirrje telefonike (Komunikim Biznesi 1 RM
3), nxnsi gjithashtu n mnyr efikase duhet t ndrmarr hulumtime pr t gjetur numrat
telefonik t klientve dhe furnitorve, brenda Kosovs dhe jasht saj. Shum prej tyre do t
keni njohuri pr librat telefonik, pr numrat publik telefonik dhe, gjithashtu, edhe pr
metodat parapaguese pr prdorimin e telefonit celular.

Nprmejt t radio pejgjerve sht e mundur t mbahet kontaki me personelin, pr t cilt
sht e nevojshme t dihet se ku gjenden (lokalizimi i tyre). Disa pejgjer kan mundsin e
porosive, e cila sht sikurse porosia me tekst prmes telefonit celular. Sistemi i
pejgjerve n kuadr t organizats, sht i zakonshm pr organizatat e mdha, ku
sistemi PA (njoftimi publik) mund t prdoret pr t thirrur njerzit.

Makinat autoprgjegjse jan t zakonshme pr telefonat e linjs toksore, kshtuq nse
zyrja sht e zbrazt, ai q thrret mund t l porosin, e cila mandej mund t hapet nga
personeli n momentin e par t mundshm. Makina autoprgjegjse sht gjithashtu pjes
e rrjetit t telefonave celular dhe zakonisht porosit ruhen pr nj koh t caktuar p.sh 7
dit.

Audio-konferenca sht shrbim, q lidh njerzit n vendet e ndryshme t bots. Shtrirja e
dialogut me m tepr s dy fols kryesor dhe mundsia q edhe pikpamjet e t tjerve t
merren parasysh, sht prparsia e ktij sistemi. Prve ksaj kjo sht nj mnyr pr
tiu shmangur udhtimeve n distanc t gjat (t shtrenjta n koh dhe para) pr t marr
pjes n mbledhje sepse shum nga baza e puns, mund t ralizohet prmes audio-
konferencs.

Ekzistojn nj numr i qasjeve t ndryshme pr shprndarjen e informats pr situatat
prezente. Informata pr bllokimin e rrugve, pr kohn, udhtimin, informata pr rezervat
(stoqet), mimet e tregut etj. mund t realizohen prmes teknologjis televizive n shum
shtete. Zakonisht ajo q quhet teletekst sht nj mjet gratis, q ofrohet si pjes e
shrbimit.

Komunikim Biznesi 2 RM 4

Lmis s elektroniks do ti jepet nj rndsi shum e madhe n pjesn e teknologjis
informative, q sht dedikuar pr kt zhvillim. Qllimi i ktij rezultati t msimit sht t
siguroj se nxnsit jo vetm q mund t drgojn dhe pranojn porosi, por ata gjithashtu
prdorin regjistrin korrekt t gjuhs, gjat puns s tyre me shtjet e biznesit. Ata,
gjithashtu, duhet t jen n gjendje t prcjellin postn elektronike hyrse tek personi tjetr
dhe t korrigjojn postn elektronike.

Njra nga t metat e prdorimit t posts elektronike sht se nuk do t ket gjithmon letr
kopje, e cila duhet t sirtarizohet. Mnyra e sirtarizimit, t cilin e kan prdor ndrmarrjet ka
qen shum e dobt. N pesmbdhjet vitet e fundit nj gjenerat e tr kompjutersh
sht zvendsuar dhe hapsira ruajtse e flopi diskut ka ndryshuar, gjithashtu. Kjo do t
thot se materiali i ruajtur n nj flopi disk t vjetr tashm nuk ka qasje. Kjo mund t jet
ose t mos jet e rndsishme pr situatn e menjhershme n t ciln gjendeni, por pr
disa ndrmarrje, pr t ditur se ka ka ndodhur para disa viteve, mund t kushtoj para. Pr
kt arsye sht e domosdoshme t shqyrtohet ngusht sistemi i sirtarizimit dhe arkivimit,
q sht prdorur dhe pr t br rekomandime q nj kopje e dokumentacionit mund t
ruhet pr lmit e caktuara. Bisedoni kt me trupin tuaj udhheqs dhe merrni reagimin e
tyre.

Zhvillimi i ndrmarrjes RM1
I tr zhvillimi i suksesshm i bizneseve varet nga aftsia e menaxhmentit pr t
shfrytzuar ndonj mundsi. Kjo vlen pr ndrmarrjet ekzistuese dhe ato t reja.
Marrdhniet mes ndrmarrjes dhe klientve t saj, gjithmon ndryshojn dhe bizneset
duhet t identifikojn dhe t plotsojn krkesat ekzistuese t klientve potencial. Prandaj,
sht e domosdoshme mbikqyrja e vazhdueshme e gjrave q ndodhin edhe jasht mureve
t tyre. Cilat jan nevojat e klientve dhe ka jan duke br konkurruesit?
Duhet t identifikohen zbraztirat n treg dhe t ndrmirren studime, q t dihet se a do t
jet e levrdishme pr firmn, q t hyj n at pjes t tregut. Pr t prmbushur kto
sfida sht e domosdoshme t zhvillohen strategjit, q t prforcohet ardhmria e biznesit:

- hulumtimet n fushn e tregut,
- analiza e shrbimeve dhe prodhimeve t konkurruesve,
- SWOT analizat,
- kontrollimi i shkathtsive,
- studimet e fizibilitetit (studimet mbi realizueshmrin),
- vlersimi i projektit

Marketingu, n t gjitha format e tij sht nj tem e moduleve tjera t ktij kursi, por ktu
sht m rndsi t prmendim se hulumtimi n fushn e tregut sht burimi primar i
informatave, q i mundson firms t jet n kontakt me botn reale botn e klientit.

Analizat konkurruese udhheqen pr t zbuluar mimet aktuale t organizatave
konkurruese, nivelin e shrbimit pr klient, nivelin e njohuris mbi prodhimin, imazhin,
ofertat speciale etj. Nj analiz e till mund t bhet prmes telefonit apo gjat vizits
individuale n ndrmarrjet e tjera. Analiza e ktij lloji ofron informata si konkurruesit
ballafaqohen me te ardhmen e tyre .

SWOT analiza (analiza pr Prparsit, Dobsit, Mundsit dhe Rreziqet), mund t
ndrlidhet me nj individ apo firm. sht e rndsishme t mbahet n mend q Prparsia
mundet gjithashtu t jet edhe Dobsi, Rrezik apo Mundsi dhe secila nga kto tema duhet
t shqyrtohen nga ana pozitive dhe negative.

Fuqia puntore me kualifikim t lart, mund t jet prparsi pr nj ndrmarrje, mirpo n
t njjtn koh nse ndrmarrja duhet t bj nj ndryshim t rndsishm n metodat e
drejtimit t saj dhe n prgatitjen e nj force punuese pr kt ndryshim, mund t jet
jofleksibile apo e shtrenjt. Poashtu, shpesh kemi raste kur njerzit kan aso shkathtsi q
nuk jan t nevojshm pr ndrmarrjet dhe mund t jet shum e dobishme q ndrmarrjet
aktualisht t identifikojn se ka njerzit mund t punojn, dhe poashtu se ka do t donin
te msonin. Kjo sht ajo q ne e quajm kontrollimi i shkathtsive dhe n fazat m t
vonshme t ktij kursi, do t kemi mundsi t gjurmojm problemet e Menaxhmentit t
Burimeve Njerzore n mnyr m t plot

Studimi i fizilibilitetit (studimi mbi realizueshmrin ekonomike), sht mnyr metodike,
q ndihmon vlersimin e realizimit praktik t mundsive t biznesit. Informatat, q do t
prfshihen n nj studim t till do t jen nj shqyrtim m i freskt i tregut dhe klientve;
vlersimi i projektit pr t hyrat financiare dhe shpenzimet; burimet, shkathtsit fizike dhe
njerzore, kostoja, koha n dispozicion etj.

Vlersimi i projektit sht shkathtsi e domosdoshme, q krkohet n nj ndrmarrje nse
duhet t mirren vendime t drejta kur nj biznes ballafaqohet me nj numr t ndryshm t
mundsive. sht esenciale q ndrmarrja t zgjedh se cilat alernativa kan potencial m
t lart dhe cilat ofrojn prfitime m t mdha.

Menaxhert do t prdorin nj numr teknikash q t marrin vendime t tilla, t cilat mund
t gjenden n drejtimin financiar t vitit e tret.

Zhvillimi i ndrmarrjes RM2

Lokacioni sht i rndsishm jo vetm pr t vendosur ku t ndrtohet biznesi, por edhe
pr jetn ton t prditshme. Llojet e ndryshme t ndrmarrjeve, krkojn kritere t
ndryshme t lokacionit. Pr shembull, industria primare duhet t jet e vendosur aty ku
gjendet lnda e par, ndrsa industria sekondare varet deri n njfar shkalle nga produktet
q prodhohen. Industria terciare tenton t jet e vendosur afr klientit. Pr do sektor,
industria zakonisht do t vendoset, aty ku mund t mbajn sa m t ult mimin pr njsi
dhe prfitimin e tyre m t lart.

Faktort kryesor t lokacionit:
Lndt e para zakonisht kushtojn shtrenjt t transportohen dhe pr kt arsye bizneset
kan tendenc t vendosen sa m afr burimit t lndve t para.

prodhimi primar duhet t vendoset afr lnds s par, p.sh thngjilli
disa ndrmarrje kan komponente t larta t lnds s par n procesin e tyre dhe kan
tendenc t vendosen afr lndve t para, p.sh hekur dhe elik,
disa nga lndt e para prishen gjat transportimit, p.sh frutet. Faktort e konservimit (si
shishet pr pije, etj.), jan shpesh t vendosura afr burimit t lnds s par.
prodhimi i centralizuar mund t jet m i lir kur t punojm me nj shkall m t lart t
prodhimit, me shpezime relative t shprndarjes t kompenzuara nga kursimet

Produkti i fundit i do biznesi sht shitja tek klienti. Kjo do t thot se ekziston nj nxitje e
madhe pr tu vendosur aty, ku ekzistojn klientt. Pr tregjet me pakic dhe shrbimet
profesionale kjo nuk sht e vshtir, por pr disa ndrmarrje tjera ekzistojn edhe gjra
tjera, q duhet pasur parasysh. Njra nga m t mdhat ktu sht kosto pr transport,
pasiq disa mallra t prfunduara sht m vshtir t lvizin sesa lndt e para prej t
cilave jan ndrtuar, p.sh. orendit. Mbani n mend se disa lloje t prodhimit kufizohen n
vende t ndotura dhe me zhurm.
Nj pik tjetr e rndsishme, gjat shqyrtimit t lokacionit t biznesit, sht furnizimi me
fuqi t prshtatshme puntore. Kjo prfshin rradhn e puntorve t aft, q t punojn
me teknologjin e nivelit t lart t firms deri tek personeli pr pastrim. Ndrmarrjet
evropiane dhe t SHBA jan duke i rivendosur fabrikat e tyre, aty ku shpenzimet pr fuqi
puntore jan m t vogla dhe ku ekziston numr i mjaftueshm i personelit t kualifikuar.

Zgjedhja e prons s duhur sht gjithmon vendimtare, pasiq duhet t prmbush nj
numr t kritereve dhe do t jet rezultat i analizs s nevojave t biznesit. Disa
ndrmarrje, jan t uritura pr tok dhe krkojn hapsira t mdha, n t cilat do t
veprojn, ndrsa disa ndrmarrje krkojn m pak tok, por krkojn vende, t cilat jan t
lehta pr tiu qasur klientt.
Prandaj, ndrtesat duhet t jen n vend t duhur dhe t ken madhsin dhe llojin e
duhur. Mungesa e hapsirs mund ta bj biznesin shum joekonomik dhe ndrtesat m t
vjetra, mund t kushtojn m shum pr mirmbajtje dhe riparim, sesa ato m moderne.
Imazhi i ndrmarrjes pretendon t pasqyroj llojin e ndrtess, q prdoret. Nj tregtar i
gjrave antike do t ket tendenc t vendoset n ndrtesa t vjetra dhe jo n ndrtesa t
reja moderne. Pavarsisht se far akomodimi do t zgjedhet, kostoja e qiras do t jet
nj faktor domethns n vendim.

Kur ndrmarrja e zgjedh vendqndrimin, ata do t krijojn nj list t plot, e cila do t
trajtoj gjrat si n vijim:
Cilat jan krkesat aktuale dhe t ardhshme pr vendqndrim?
Cilat jan krkesat esenciale, q nj pron duhet ti ket?
Cilat jan veorit e dshirueshme, t cilat nj pron mund ti ket?

Me kto kritere vendosmrisht n mendje, ndrmarrja do t prpjeket t gjej ato ndrtesa,
t cilat jan n treg dhe duket se i prmbushin kriteret. Hollsit mund t merren nga
agjentt e pasuris s palujtshme, gazetat lokale, shenjat n prona dhe nga agjencione t
tjera specialiste. Hapi i ardhshm pr menaxherin do t ishte t bj listn e ngusht t nj
numri t pronave ose vendqndrimeve, si rezultat i vlersimit t tyre prball kritereve t
dshirueshme. Menaxhert do t krkojn t shohin ndrtesat dhe pronat, t cilat jan n
listn e ngusht. Pika e ardhshme do t jet koha e vendimit dhe negociatat. Rrall
ndrmarrja i prmbush nevojat e saj pr akomodim t duhur dhe mund t krkohet
kompromis dhe t futet n shpenzime!

Zhvillimi i ndrmarrjes RM 3

Pothuajse do ndrmarrje ka nevoj pr transportimin e personelit t saj dhe t mallrave
ose materialeve prej nj vendi n vendin tjetr. Opcionet e hapura pr ndrmarrjet jan:

t blej dhe operoj me mjetin ose mjetet e veta transportuese,
t bj kontrata pr huazimin e mjeteve t transportit dhe personeli i saj t punoj
me to,
t prdorin mjetet transportuese tregtare, pr t marrur dhe shprndar materialin
kur sht e nevojshme,
prdorimi i nnkontraktorve pr distribuimin e mallrave tek njra nga firmat
specialiste, e cila ofron shrbime n kt lmi.

Secili biznes do t ket nevojat e tyre t veanta dhe kjo mund t ndikoj n llojin e
transportit, i cili sht i nevojshm. Pr shembull disa ndrmarrjeve ju nevojitet transporti, i
cili do t shprndaj mallra t ngrira, ndrsa ndrmarrja tjetr ka nevoj pr rimorkio t
gjat dhe t rrafsht pr t transportuar thupra t elikta ose transformator. N mnyr q
t merret vendim logjik dhe ekonomik, do t jet e domosdoshme q trupi udhheqs ti
dij prparsit dhe mangsit e do opcioni.

Nj ndrmarrje, e cila ka nevoj t bart mallra me pesh t madhe rregullisht, me siguri se
do t zgjedh t blej mjetet e veta transportuese, n mnyr q t ket qasje t
besueshme dhe t leht n transport. Prve ksaj, nse ndrmarrja e ka t shkruar emrin
ose logon n nj pjes t mjetit transportues, ather ndrmarrjes i mundsohet publiciteti
gratis.

Huazimi me kontrat i mjeteve transportuese, sht mnyr pr tiu shmangur pagess
kryesore fillestare t blerjes s mjetit t transportit. N vend t ksaj, ndrmarrja huazon nj
mjet transporti pr nj periudh t caktuar, duke br pages t rregullt. N fund t
periudhs s caktuar, do t jet e mundshme t blejn mjetin transportues relativisht lir.
Ndrmarrja kontraktuese, zakonisht, bn mirmbajtjen si pjes e marrveshjes. Mangsia
e ksaj sht se ndrmarrja aktualisht nuk posedon mjet t vet transportues, mirpo
prparsia sht se nuk duhet t keni shum t madhe t parave t gatshme pr blerje,
pastaj ndrmarrja kontraktuese i kryen t gjitha shrbimet, mundsi pr ndrrimin e mjetit
transportues, i cili nuk punon dhe mundsia pr ta zvendsuar at me nj mjet t ri
transportimi dhe n fund t marrveshjes t gjitha do t diskutohen nga drejtort.

Disa ndrmarrje bjn marrveshje me mjete transportuese tregtare t specializuara, pr t
siguruar krahun transportues t nj biznesi. Prparsia sht se ato ndrmarrje paguajn
vetm pr udhtimet, q i kontraktojn dhe mjeti nuk rri i parkuar dhe ti humbet vlera e
pagess. Mangsia sht se gjat periudhave kur ka shum pun ndrmarrja nuk e ka
fuqin e marrjes s vendimit prfundimtar lidhur me at se cilat udhtime kan prparsi.
Disa ndrmarrje i prdorin puntort e vet si agjent shits dhe pr mbledhjen e pagesave
dhe ktu nuk sht i mundshm prdorimi i mjetit transportues.

E njjta mangsi ekziston n nn-kontraktimin me organizatn tjetr. Vozitsit nuk jan
pjes e ndrmarrjes dhe mund t ket probleme lidhur me prioritet e udhtimit. Megjithat
nn-kontrata mund t jet shum e ngusht dhe prparsia e ksaj nuk do t varet vetm
nga marrveshja por gjithashtu edhe nga koha q ndrmarrjes i nevojitet mjeti transportues.

Zhvillimi i ndrmarrjes RM 4

do biznes do t ket shpenzime fillestare, por ato do t ndryshojn varsisht nga lloji i
biznesit. Shpenzimet fillestare jan ato shpenzime, q duhet t prmbushen para se biznesi
t filloj tregtin. Kto shpenzime prfshijn:

shpenzimet pr ndrtesn ose objektin. sht e qart se kto do t ndryshojn
varsisht nga lloji i biznesit. Pr disa biznese do t jet e nevojshme fabrika ose
reparti punues, ndrsa pr t tjert nj shitore ose zyr,
shpenzimet pr hulumtim n fushn e tregut, pr t zbuluar se ekziston nevoja pr
produktin ose shrbimin. Pr tregtarin individual kjo nnkupton vetm kohn e tij
duke shikuar n mundsit e tregut,
shpenzimet pr makinerin nse ndrmarrja sht njsi prodhimi,
shpenzimet pr blerjen dhe instalimin e kompjuterve, pajisjeve tjera t zyrs dhe
orendive,
disa ndrmarrje do t ken shpenzime tjera fillestare q jan t domosdoshme si
p.sh. transporti.

Kur biznesi sht operacional ather do t prfshihen shpenzimet e funksionimit. Kto
shpenzime prfshijn:

pagesat e puntorve
qiraja e objektit, ndrtess. Nse ndrtesa sht e bler ather kjo duhet t jet n
formn e ripagess s hipoteks ose ripagess s qiras.
shpenzimet pr rrym elektrike, uj etj.
Shpenzimet pr publicitet
pagesa e furnitorve t lnds s par ose t mallrave t blera pr ri-shitje (p.sh
shitorja)
tatimi i paguar ndaj qeveris ose komuns

Mund t shifet se investimet fillestare dhe shpenzimet e menjhershme operacionale ln
t kuptojn se vshtir se ndrmarrja do mund t ket fitim q prej dits kur ajo hapet.
sht normale q rrjedhja jasht e paras t jet m e madhe sesa t ardhurat pr
periudhat e para t tregtis. Ajo ka sht e rndsishme sht se plani fillestar i biznesit
ka pasur parasysh kt dhe ka ofrua kapital t mjaftueshm punues pr t mbuluar
periudhn e par t operacionit.

Tregu RM1 dhe RM2

Njra nga joshjet n rritje n nj numr t ndrmarrjeve t vogla, sht tendenca intensive
pr fuqi puntore dhe si rrjedhoj edhe krijimi i vende t reja t puns. Ndrmarrjet e vogla
operojn n treg t ngusht dhe me qllim q t jen konkurrent, ata n mnyr indirekte i
ndihmojn klientit, duke i mbajtur mimet e ulta.

Qllimi i firmave t mdha sht q t jen aktert kryesor n treg dhe prqindja e
aksioneve, q i kan n treg sht shifra e rndsishme pr to. Sipas definicionit, industria
me prqndrim t lart sht kur 70% ose m tepr t shitjeve, jan n duart e 5 ose
m pak ndrmarrjeve. N ann tjetr, industria me prqndrim t ult sht e ndrtuar
nga shum firma t vogla.

Monopoli reflekton situatn ku nj firm dominon industrin. Kjo normalisht do t jet nj
korporat e madhe dhe mund t jet n sektorin publik ose privat. Karakteristikat e
monopolit jan, se shpesh n kuadr t ndrmarrjes duket se ekziston nj situat
mosprfillse ndaj klientve, nj numr i madh i personelit dukshm t paaft, pa
konkurrenc dhe mimet mund t duken m t larta se q jan.

Oligopoli sht situata, ku nj numr i vogl i firmave kontrollojn nj prqindje t madhe t
shitjes n nj treg t veant p.sh. kjo sht nj industri me nj nivel t lart t
prqndrimit. Kontrolli i tregut sht arritur me nj numr t metodave, rregullimit t
mimeve fikse (zyrtarisht ose jo zyrtarisht), fushatave t mdha t publicitetit dhe
aktiviteteve tjera, q kan pr qllim t mbrojn pjesn e tyre t tregut dhe t parandalojn
hyrjen e ndrmarrjeve t reja.

Konkurrenca e plot shfaqet ather, kur ekziston nivel i ult i prqndrimit n treg, e cila
do t ndrtohej nga firma t vogla, ku secila prej tyre sht shum e vogl pr t pasur
ndikim t madh n treg. Konkurrenca do t tentoj ti mbaj mimet e ulta.

Politika e qeveris n ekonomin e tregut t lir, do t synoj t rris konkurrencn, t
mbaj mime t ulta, t rris punsimin dhe t siguroj balancin n mes t asaj ka
importohet n vend dhe ka eksportohet n shtetet e tjera. Prve ksaj, qeveria, e cila
shpenzon n infrastruktur dhe shrbimet shoqrore mund t ket ndikim n ekonomin e
prgjithshme.

Globalizimi z vend, kur nj ndrmarrje shfrytzon burimet natyrore dhe fuqi t lir
puntore, m qllim q t prodhoj t mira materiale. Kjo tenton ta bj ndrmarrjen ose
industrin, me ndikim shum t madh, n at mnyr ndaj t cils do t reagoj qeveria,
pasiq kjo mund t jet njra nga pundhnset m t mdha n vend dhe njra nga
ndrmarrjet me fitimet m t mdha n vend. Globalizimi mund t ket ndikim pozitiv, duke
siguruar vende t puns dhe fuqi puntore t shkatht, e cila edhe mtutje do t zhvilloj
lokalitetin; do t ket efekt negativ, nse nuk merren n konsiderim nevojat dhe kultura e
banorve vendor. Rritjet n shtrirjen e globalizimit do t jen pothuajse pashmangshme n
dekadat e ardhshme dhe do t varet nga organizatat ndrkombtare q t sigurojn
globalizimin, q do t luaj nj rol pozitiv n zhvillimin e ekonomis.

BE sht themeluar si nj bllok tregtar ose si nj bashkim i doganave. Gjat tridhjet viteve
t fundit jan br ndryshime t rndsishme, t cilat kan futur n prdorim monedhn e
prbashkt evropiane dhe nxitjen pr t krijuar nj struktur t prbashkt t administrats.
Rezultatet e deritashme kan br disa harmonizime mbi qasjen n mes t antarve, por
ende ekziston mosmarrveshje e madhe lidhur me harmonizimin e qasjes n tatimin dhe
sistemin ligjor. Megjithate, disa nga qllimet jan, pr t krijuar politika t prbashkta
ekonomike n fushat siq jan punsimi, energjia, industria, transporti dhe bujqsia. Politika
e prbashkt mbi bujqsin ( e njohur si CAP) ka provuar nj mnyr q sht treguar si e
shtrenjt dhe joefikase pr kontrollimin e industris, duke krijuar male me gjalp dhe liqenj
me ver. Qeverit e BE kan ende pun pr ta zhvilluar nj qasje t prbashkt t hapjes
s tregjeve t tyre t brendshme, drejt konkurrencs m t madhe si dhe problemeve q
kan t bjn me punn dhe pensionet. BE ka Komisionerin e Monopolit, puna e t cilit
sht t identifikoj kur nj ndrmarrje apo grup i ndrmarrjeve vepron kundr interesave t
mira t konsumatorve dhe n rast se ndodh kjo t ndrmirren veprimet kundr ktyre
ndrmarrjeve.

Tregu RM3

Pr disa ndrmarrje e vogla sht e bukur, por shumica nga ato, gjithmon, prpiqen t
rregullojn situatn e tyre n treg, n mnyr q t garantojn sigurin e tyre. Ato
ndrmarrje, t cilat zgjerohen nuk do t jen gjithmon t gatshme pr t dhn arsyen e
zgjerimit, pasiq kjo mund tiu jap konkurruesve t dhnat pr politikat e tyre. N prgjithsi,
doher arsyet bien n nj numr t kategorive t qarta.

Arsyeja m e zakonshme q ndrmarrjet jan t gatshme ta deklarojn sht se ato
zgjerohen n mnyr q t arrijn ekonomit e shkalls n prodhim. Kjo mnyr e
zvoglimit t shpenzimeve iu mundson ndrmarrjeve q ose t mbrojn mimet e tyre ose
ti zvoglojn ato, e cila sht par si mnyr q t kalojn m tepr ose n shpenzimet
prfituese pr klientt ose t ngrisin profitabilitetin e biznesit.

Disa ndrmarrje besojn se nse e arrijn pjesn m t madhe t tregut, do t mund t
ndikojn n mimet e materialeve t prodhuara. Numri i madh i organizatave, q punojn s
bashku dhe t atyre q blejn aksionet e organizatave, z vend pr arsye se ndrmarrja
dshiron t zvogloj apo eliminoj konkurrentt e saj. Brenda BE ka rregulla t caktuara
sa i prket rritjes s fuqis s monopolit dhe Komisioni do t hetoj ndrmarrjet, q e
tejkalojn proporcionin e drejt t tregut.

Ka diqka n thnien sulmi sht mbrojtja m e mir dhe disa ndrmarrje mundohen t
zgjerojn operacionet e tyre, n mnyr q t parandalojn konkurrencn shkatrruese t
konkurrentve. Mnyra m e mir pr t ndodhur kjo sht prmes bashkimit me nj
ndrmarrje tjetr, e cila ofron prparsi t menjhershme pr rritje.
Do t nevojitet koh pr tu racionalizuar administrata, logjistika dhe prodhimi i njsive t
ndryshme dhe prparsia ekonomike e ndrmarrjeve t bashkuara, do t mund t ndjehet
brenda nj periudhe prej dy deri n tre vjet.

Egoja sht nj arsye tjetr q ndrmarrsit t mundohen ta kontrollojn tregun. Gjithmon
ka pasur individ, t cilt dshirojn t ken autoritet t plot dhe andaj ta kontrollojn
Bordin, i cili n fakt do t punoj ashtu si i thuhet. Michael Eisner nga Disney sht njri
nga ata, q pr rreth njzet vite i ka pasur nn kontroll t plot operacionet e ktij gjiganti n
mbar botn, prderisa Rupert Murdoch ka pasur kacafytje me pjest e rndsishme t
shtypit dhe televizionit botror, prfshir edhe kanalin televiziv Sky.

sht e pazakonshme q dy ndrmarrje q bashkohen t mbajn t drejta t barabarta,n
afate me t gjata. Integrimi horizontal sht forma m e thjesht e bashkimit ku dy apo m
shum firma q prodhojn prodhime t njejta ose japin shrbime t njejta bashkohen. Kjo jo
vetm q e redukton konkurrencn (sepse ata m nuk konkurojn mes vete), por lejon
racionalizim, i cili mundson largimin e kuadrove t teprta dhe resurseve t
padshirueshme.

Integrimi vertikal z vend kur ndrmarrja i blen firmat, t cilat i furnizojn dhe i ofrojn pr
tregun e tyre. Pr shembull, disa ndrmarrje t nafts kan puset e nafts, tankert pr
bartjen e nafts s paprpunuar n tr botn, rafinerit dhe n fund stacionet e benzins.
Ekziston nj ndryshim n qasjen vertikale t integrimit. Ky sht bashkimi ansor, q
ndodh kur nj ndrmarrje merr nj nga ndrmarrjet ndihmse t operacioneve t tyre.Pr
shembull nj fabrik prodhuese mund ta marr prsipr organizatn pr paketim apo pr
transport.

Bashkimet poashtu zn vend mes ndrmarrjeve, t cilat n shikim t par kan pak gjra
t prbashkta, si n tregun n t cilin operojn e, gjithashtu, edhe n mnyra t tjera.
Megjithat, mund t ket ngjashmri n lndet e para t cilat i prdorin, apo n shkathtsit
e nevojshme t fuqis puntore, e cila e inkurajon Integrimin Lateral, p.sh. nj ndrmarrje e
ndrtimit t anijeve mund t ket ngjashmri t tilla me ndrmarrjen pr ndrtimin e
aeroplaneve m te thjesht.

Bashkimet n mes ndrmarrjeve, gjithashtu, duhet t marrin parasysh ndryshimet rajonale
sa i prket kostos pr fuqi puntore. Madje edhe brenda shtetit mund t ket ndyshime t
rndsishme lokale n koston pr fuqi puntore dhe e cila sht zakonisht pjes kryesore e
kostos s prodhimit dhe, prandaj nga pikpamja e pundhnsve sht dshirueshme q t
zvoglojn kt faktor. N BE ka qen nj zhvendosje e konsiderueshme e prodhimeve nga
Gjermania n vendet tjera p.sh. n Republikn eke, ku mimi i fuqis puntore sht
prgjysm m i vogl se n Gjermani edhepse ne Gjermani ekziston nj fuqi puntore
inxhinierike me aftsi t lart.

Gjendja e tanishme e industris n Kosov sht e till, q deri m tani ka nj dshmi t
vogl q firmat po zhvillohen apo zgjerohen, si n mnyrat e dhna m sipr. Mirpo, ka nj
numr artikujsh n revistn Fokus t Kosovs, e cila na jep nj skic t asaj se qfar po
ndodh dhe na jep dshmi se jan duke u br ndryshime.

Fokusi i Kosovs. Nj studim i fabriks s Kpucve Solide i prcakton problemet. ( Dhjetor
2003)
Futja n prdorim e Banderolave n cigare ka krijuar nj problem t ri. (Dhjetor 2003)
Nj intervist me pronarin e Ben-Af Supermarketit sht nj studim i rndsishm.(Gusht
2003)
TIMI Krisko, i cili sht partner me nj kompani Slovene sht nj artikull q argumenton
zhvillimin potencial.( Qershor2003)
Fabrika Ballkan sht paraqitur pr privatizim paraprak . ( Prill 2002)

Organizimi i biznesit RM 1

T gjitha organizatat kan nj form t strukturs, n mnyr q t kontrollojn dhe
zhvillojn aktivitetet e tyre. do pozit n organizat, duhet t ket titullin e puns dhe
pershkrimin e puns. do diagram organizativ do t tregoj se cilat pozita jan n cilin nivel
si dhe strukturn e komandimit ose kush ka autoritet mbi knd.

Diagrami organizativ do t identifikoj udheheqsit e departamentit dhe do t definoj
funksionet e tyre. Funksioni sht nj rol i puns i kryer nga nj individ dhe n rast se
biznesi sht i ndar n nj numr funksionesh, do udhheqs i sekcionit ka prgjegjsi
pr nj fush t veant. I njjti diagram organizativ duhet t ofroj nj ide pr madhsin e
ndrmarrjes, duke shumzuar numrin njerzve t caktuar n diagram me numrin e njerzve
pr t cilt ata jan prgjegjs.

sht e dobishme t shqyrtohen marrdhniet, q ekzistojn n mes t menaxherve t
linjs (menaxhmenti i mesm), q kan prgjegjsi ndaj menaxhmentit t lart, si dhe
marrdhniet n mes personelit, ku nj individ mund t ofroj kshilla pa pasur
marrdhnie t qarta hierarkike n mes tyre. N t shumtn e rasteve marrdhniet e mira
n mes personelit jan shum t rndsishme pr t krijuar fuqi puntore, q sht e
knaqur. Numri i vartsve q jan t kontrolluar drejtprdrejt nga nj prson quhet si fush
e kontrollimit.

Shumica e hierarkive ngushtohen n maje, sikurse akullnajat dhe numri i niveleve t
menaxhmentit krijon lartsin e skems s organizats. sht me rndsi t mbajm n
mend se skema organizative nuk jep informata pr rradhn e prodhimit, qllimet apo
sukseset e biznesit.

Struktura e thjesht organizative prbhet nga nj numr i vogl i niveleve, por mund t
ket njerz t prfshir n nj numr funksionesh. Pr bizneset m t vogla, kjo mund t
jet efikase, mirpo sa m komplekse q t jet puna e organizats, m tepr njerzit do t
identifikohen si prgjegjs pr lmi t posame t puns.

Disa ndrmarrje kan struktura matricore pr organizimin e tyre. Kjo prfshin zhvillimin e
rrjets rreth funksioneve t ndryshme, ku menaxheri i projektit bashkon punn nga pjest e
veanta t nj procesi.
Kto funksione mund t prfshijn bashkimin e faktorve t prodhimit; prodhimin e
mallrave; marketingun pr mallra; shitjen e mallrave; organizimin e publicitetit dhe
aspektet financiare t biznesit e, gjithashtu edhe shtjet pr punsim dhe aftsim t
personelit. Nuk sht e pazakonshme q ndrmarrjet t ken departamentet e veanta
prgjegjse pr prodhim, distribuim, pr burimet njerzore, financa dhe marketing, shitje,
shrbimet pr klient, hulumtim dhe zhvillim, etj.
Tradicionalisht, prodhimi ndrtohet nga tri komponente, Trualli, Puna dhe Kapitali, por tashti
Truall quhet vendi ku puna kryhet (shtpit, fabrikat, fermat, aeroportet); Paisjet dhe
Orendit (makinat e t gjitha llojeve prej kompjuterit deri te kamiont, poashtu edhe veglat e
dors dhe t gjitha pajisjet, si edhe raftat n dyqan); Materialet (lnda e par pr nj
organizat, e cila prodhon t mira materiale, kurse pr industrit q ofrojn shrbime si
materiale jan oraret , broshurat etj): Njerzit ( t nevojshm pr t punuar me makina, pr
vendim-marrje etj).

T gjitha bizneset duhet t prodhojn ndonj prodhim, prndryshe ata nuk do t ken asgj
t shesin dhe nuk do t fitojn para. Disa do t shesin tulla apo vegla, t tjert shesin
njohurit dhe t tjert at q dijn, por pr t gjith do t ket dika.

Prej procesit t prodhimit, t mirat materiale dhe shrbimet, duhet t dalin n treg dhe kjo
do t thot se njerzit duhet t dijn se ato ekzistojn dhe jan n dispozicion ato jan
reklamuar. Pr disa mallra t prodhuara ekziston problem logjistik pr vnien e tyre n treg
dhe t gjitha aktivitetet n ndrmarrje, duhet t mbshteten me planin financiar t firms
dhe aftsimin e personelit, q ti bj ata sa m efikas.

Organizimi i biznesit RM2

Procesi baz i prodhimit krkon q dikush ta kryej prodhimin (fuqia puntore), t realizohet
diku (trualli ose ndrtesa) dhe dika pr ta realizuar (kapitali). Ndrmarrja, e cila i ka kto
n dispozicion, do t bj prpjekje q ti shfrytzoj n maksimum.
Kur t merret vendimi pr prodhimin e nj produkti t veant, duhet t shqyrtohet metoda e
prodhimit. A do t prfshijm n procesin e prodhimit m pak njerz, pa makina t fuqishme
dhe t shtrenjta apo me makina m t thjeshta, t cilat do t kushtojn m lir dhe t
punsojm nj numr tjetr t njerzve?

Kto jan llojet e vendimit, t cilat duhet ti marr pundhnsi. Cila do t jet m e lira n
afat t shkurt, t mesm dhe t gjat? Kto prgjegje do t mbshteten n koston relative
pr fuqin puntore, makinat dhe ndrtesat. Gjithashtu, do t reflektoj edhe llojin e
produktit, q sht planifikuar t prodhohet dhe konkurrencn n at treg. Rregulloret e
qeveris, gjithashtu, do t jen nj faktor.

Nuk ka zgjidhje t sakt, prve nse skema sht e suksesshme, ather sht e mundur
se nj zgjidhje e afrt e sakt sht sajuar, por ndoshta do t ishte m e sukesshme nse
nj formul pak m ndryshe e t hyrave do t ishte paraqitur.

Rezultati i procesit t prodhimit do t jen mallrat ose shrbimit, e cila e bn ndrmarrjen
pjes t klientve. (N disa ndrmarrje mund t prodhojn vetm pjes t produktit n vend
t produktit t plot). Ndrmarrja do t mundohet t identifikoj mimin pr njsi pr
produktet e saj dhe mandej t hetoj se a mund t bhen kursime ose t tejkalojn ndonj
barrier, e cila ekziston.

Nj aspekt i shqyrtimit t procesit t prodhimit do t jet sigurimi se ekziston sistemi pr
Sigurimin e Cilsis. Ky mekanizm, nuk do t prmirsojn vetm realizimin dhe cilsin e
produktit, pasiq jan hartuar pr t zvogluar gabimet, por gjithashtu edhe pr krijimin e
nj standardi prball t cilit mund t matet realizimi i njerzve, sistemeve dhe makinave.
Kontrollimi i cilsis, gjithashtu, mund t jet i rndsishm pr tu dhn njerzve besim n
produkt. Cilsia sht pjes kryesore e njrit nga modulet n vitin e tret.

Organizimi i biznesit RM 3

N mnyr q t ket fitim, biznesi duhet t ket nj sistem me t cilin mund t rregulloj t
ardhurat dhe shpenzimet. Nuk sht e nevojshme q nxnsit n vitin e par t dijn m
tepr, me prjashtim sesi realizohet kjo, pasiq analiz m e hollsishme e sistemit do t
bhet n vitet e tjera n program.

Kontabiliteti i drejtimit (kontabilitet q ofron t dhna pr drejtimin efikas t ndrmarrjes),
sht nj sistem me t cilin nj biznes prgatit buxhetin dhe planet e tij strategjike, pr
siguri financiare. Kjo do t prfshij:

prgatitjen e planeve t biznesit,
monitorimin e realizimit t ndrmarrjes ndaj caqeve t miratuara,
identifikimi i mnyrave, me t cilat ndrmarrja mund t prmirsoj realizimin financiar,
identifikimi i mnyrave me t cilat departamentet e veanta mund t prmirsojn
realizimin e tyre.

Nj plani i mir i biznesit do t plotsoj nevojat e klientit dhe do t sjell profit. N mnyr
q kjo t realizohet, duhet t ken nj qasje t strukturuar pr menaxhimin e resurseve dhe
rishqyrtim t pandrprer t organizats s tyre. Kto ide mund t formulohen si nj plan
biznesi, i cili e identifikon drejtimin, n t cilin biznesi sht duke shkuar dhe ju ofron kt
informat njerzve brenda dhe jasht ndrmarrjes. Nj plan i till u mundson
menaxherve t caktojn synimet e departamenteve, ndrsa ndrmarrjes i mundson t
shqyrtoj progresin e saj n baza t regullta. Shum biznese t vogla dshtojn, pr shkak
se nuk kan br plan t kujdesshm dhe ka munguar largpamsia lidhur me rrjedhn e
paras dhe parashikimit pr investimin e kapitalit.

Kontabiliteti financiar jan shtjet financare prej dits n dit:
regjistrimi i t gjitha transaksioneve financiare
monitorimi i rrjedhs s paras
mirmbajtja e procedurave t prshtatshme t kontabilitetit
procedurat e kredis dhe pr pages rigorozisht mbshteten dhe aftsit kredituese t
klientve kontrollohen para se t jepet krediti.

Financat prfshijn menaxhimin efikas t mjeteve financiare t ndrmarrjes me qllim t
krijimit t t ardhurave nga to dhe t jet sa m profitabile q sht e mundur. Llogaritja
prfshin drejtimin e t dhnave financiare. Shum nga format e prdorura pr kt funksion
paraqiten n modulin e Komunikim Biznesit 3 RM3.

Kontrolli i brendshm financiar sht proces, me t cilin departamentet e veanta e
drejtojn buxhetin e tyre. Nj pjes e ksaj pune do t siguroj se pagesat jan dhn n
datn e duhur dhe se fardo zbritje sht llogaritur n mnyr t duhur p.sh: taksat.
Kontrolli i brendshm financiar, do t jet gjithashtu prgjegjs pr pagesn e taksave t
ndrmarrjes n nivelin kombtar dhe ndrkombtar.

Klasa e XI-t


Ekzistojn lloje t ndryshme t sistemeve pr arkivim ose ruajtje t dokumentacionit dhe
do ndrmarrje do t zhvilloj sistemet e tyre, varsisht nga ajo se ka kan perceptuar si
nevoj. Problemi sht se ndonjher ndrmarrja e tejkalon sistemin ose ndoshta qasja e
re pr komunikim elektronik mund ta bj t vshtir udhheqjen me sistemin ekzistues.
Prandaj, sht e rndsishme q nxnsit t ken njohuri pr t dalluar format e sistemit
dhe prdorimin e tyre n nivel t plot.

I tr qllimi pr t pasur nj sistem t arkivimit / ruajtjes sht se mundson arkivimin e
materialit, i cili mund t nevojitet m von n shpejtsi! Me fjal t tjera sistemi duhet t jet
i thjesht, i qart, i sigurt dhe i mundshm pr qasje t leht. Informata mund t mblidhet
n mnyr elektronike, n mnyr manuale ose n t dy mnyrat. Shumica e sistemeve
manuale prfshijn njsin e ruajtjes dhe arkivimit t dokumentve, n t cilin rradhitja e
dokumentve mund t bhet sipas alfabetit, me an t numrave, kronologjikisht,
gjeografikisht ose sipas lnds. sht e mundur, gjithashtu, t kryqzohen referencat e
materialit, kshtuq mund t paraqitet m tepr se n nj kategori, por donjra tregon se
ku gjendet i vendosur materiali.

Kur materiali shte i ruajtur n kompjuter, sht esenciale q informatat t ruhen n diskun
rezerv (back-up disk). Mirpo, n shumicn e zyreve, materiali ruhet n hard diskun e
kompjuterit dhe/ose n flopi si disk rezerv. Cilido sistem, manual apo i kompjuterizuar, q
ju e prdorni, bhuni t sigurt se sht efikas dhe i prgjegjet nevojave t ndrmarrjes. T
gjitha sistemet e arkivimit duhet t ken politikn pr siguri. Kujt i lejohet n ndrmarrje q
t shoh, p.sh. dokumentin, i cili prmban t dhnat mbi pagat e tr ndrmarrjes?


Shumica e ndrmarrjeve kan ide t qart pr imazhin, t cilin dshirojn t promovojn
dhe kjo jo vetm q do t prfshij materialin pr publicitet, por gjithashtu edhe mnyrn n
t ciln logot e tyre, jan t dizajnuara dhe stilin e prezantimit q dshirojn ta prdorin.
Kto hollsi t vogla mund t jen pjes e rndsishme e imazhit, q ata dojn t krijojn
dhe nxnsit duhet t jen t kujdesshm pr marrjen e shnimeve, posarisht kur ka t
bj me gjetjen e ndrmarrjes pr kryerjen e praktiks s tyre.

N t gjitha korrespondencat e biznesit, t brendshme dhe t jashtme, sht esenciale q
mos t ket hapsir pr keqkuptim. Pr kt arsye preferohet nj stil ekonomik i shkrimit
t thuhet qartazi dhe n mnyr koncize se ka sht menduar. Nj letr biznesi, e cila
sht e pakuptimt, shpesh sht si mjegull dhe prpiqet t fsheh t vrtetn.

Plani i komunikimit, i brendshm ose i jashtm, duhet t synoj q prezantimi i materialit t
jet plotsisht i qart dhe i kuptueshm. Paragrafet e shkurtra ose pikat kye jan
jashtzakonisht efikase n arritjen e ksaj.

Sigurohuni q stili t prshtatet me rastin (rrethanat). Pavarsisht nga komentet e
msiprme, kur situata nuk prezantohet shum e ashpr dhe humaniteti merret parasysh,
do t ket raste kur sht m e mir ose m e plqyeshme pr lexuesin.

Pr shembull, kur dikush pensionohet pas nj kohe t gjat pune n ndrmarrje, nj letr
miqsore me falenderim dhe me dshirat m t mira gjat kohs s pensionimit, do t pritet
m mir sesa nj letr sarkastike, si p.sh Falemnderit. Me shpres se do mbeteni mir.

Siguria sht shtje tjetr kryesore pr t gjitha ndrmarrjet. Do t ekzistojn dokumente
t caktuara, t cilat DUHET t mbahen n vend t sigurt. Pr shembull, raporti pr nj
produkt t ri mund t ket nj vler t madhe pr konkurruesit, derisa lista e atyre t cilt
mund t jen tepric do t jet dhurat pr sindikatat e pavarura dhe shtypin vendor.

Kur ndrmirret ndonj pun me dokumenta sht gjithnj e rndsishme t mirret n
konsiderim se cili klasifikim pr ruajtje t dokumentve do t ofrohet, kshtuq ai arkivim i
dokumentacionit, do t bhet menjher dhe sigurt.

Shumica e ndrmarrjeve kan rregulla t caktuara pr nnshkrimin e dokumentve dhe
njoftimeve. N prgjithsi, personi q sht prgjegjs pr departament ose sekcion do t
nnshkruaj dokumentt, t cilat jan shkruar ose plotsuar nga njerzit e atij departamenti
ose sekcioni. Ata gjithashtu do ti nnshkruajn dokumentt e shkruar nga njerz tjer ose
n emrin e tyre. N rastet ku sht e domosdoshme t merret posta dhe personi, i cili e ka
prpiluar dokumentin nuk sht n dispozicion, nnshkrimi mund t delegohet tek antari
tjetr i personelit ose tek sekretari/ja, i/e cili pastaj nnshkruan urdhruar por jo e
nnshkruar nga Zotri.. ose deklarat tjetr t ngjashm. T gjitha kontratat DUHET t
nnshkruhen nga dikush, q i sht deleguar qartazi autoriteti pr t shpenzuar parat ose
t nnshkruaj kontratat.


Kur nj ndrmarrje blen, sht me rndsi t ekzistoj nj regjistr i duhur dhe i sakt i
krkesave s bashku me fardo hollsie tjetr t rndsishme. Porositja e blerjes
plotsohet nga klienti dhe drgohet tek furnizuesi, pr t krkuar furnizimin me mallra ose
shrbime.

Nj porositje mund t prmbaj informatat n vazhdim:

mbishkrimi n pjesn e siprme t formularit pr porositje, qartazi do t tregoj emrin
dhe adresn e ndrmarrjes, e cila bn porosin e mallrave,
porositja do t ket numr, kshtuq do t jet leht t kontrollohet (kjo sht esenciale
nse dy ndrmarrje bjn shum pun mes vete),
llojet e mallrave q krkohen,
sasia ose numri i mallrave q krkohet,
adresa ku malli do t drgohet,
data n t ciln malli sht krkuar,
mimi i mallrave,
numri i referencs ose katalogut t artikujve prkats,
nnshkrimi i personit prgjegjs.

do ndrmarrje do t ket metodn e vet t brendshme t gjurmimit dhe prcjelljes s
formularit, i cili prmban kt porositje. Shumica e porosive bhen n nj numr t kopjeve,
njrn pr furnitorin, tjetrn pr kontabilistin pr ta pranuar faturn e shitjes, e tjetrn pr
personelin pr pranimin e brendshm t mallrave, kshtuq ata mund ta kontrollojn
mallin kur t arrij dhe tjetra kopje pr departamentin ose repartin e puns, ku do t
prdoret materiali, kshtuq ata do t jen t sigurt se porosia e tyre sht prmbushur
dhe ata do t pajtohen me pagesn. Shumica e porosive jan br me nj pages me
marrveshje brenda 28 ditve prej dits s pranimit t faturs. Pr kt arsye sht me
rndsi q prdoruesi i fundit i porosis t kthej dokumentt tek departamenti i
kontabilitetit, sa m shpejt q sht e mundur.

Kur furnitori prmbush porosin, ai do t aranzhoj drgimin e mallrave t porositura dhe
n t njjtn koh t plotsoj faturn e shitjes, e cila drgohet tek klienti pr t dshmuar
pr mallrat ose shrbimet e furnizuara dhe shuma e parave, q duhet t paguhet.

Fatura e shitjes do t ket emrin dhe t dhnat e ndrmarrjes n pjesn e siprme dhe
fjaln FATUR n dokument, n mnyr q t identifikohet n mnyr t duhur:

kjo fatur gjithashtu do t ket numrin si dhe vendin pr porosin e konsumatorve ose
ta ket numrin referenc,
data e plotsimit,
emri dhe adresa e konsumatorit,
sasia dhe prshkrimi i mallit t porositur,
numrat referenc t artikullit,
mimi i njsis,
mimi i prgjithshm (numri i njsive t porositura x mimi i njsis),
parat e prgjithshme, q duhet t paguhen (totali i t gjitha mimeve),
zbritje t vogla (totali i mallrave x% zbritja ku sht arritur),
nn-totali (totali i mallrave minus zbritja),
tatimi mbi vlern e shtuar (nn totali x, % e prshtatshme),
totali q duhet t paguhet (nn totali plus TVSH).

Pasiq kjo fatur nuk prmban vetm numrin e saj, por gjithashtu ka edhe numrin e
porosis s konsumatorit sht leht q t prcjellet dokumentacioni, n rast t dyshimit
ose problemit. Edhe fatura do t bhet n disa kopje dhe nj kopje do ti drgohet
konsumatorit, kshtuq ata mund t rregullojn shtjen e pagess.

Kur pajisja ose ndonj artikull tjetr i drgohet klientit, shoqrohet me FLETEDRGES, e
cila sht plotsuar nga furnitori dhe drgohet bashk me mallra (nuk vlen pr shrbime),
pr t dshmuar se cilat mallra jan shprndar dhe n far kohe. N disa raste, furnitori
mund t mos ket mallra rezerv dhe mund t bj drgesn e porosis n dy ose m
shum pjes, kshtuq sht me rndsi t dihet se ka sht dashur t drgohet n
secilin rast.

Fletdrgesa me hollsit e saj, q i prmban sht shum e ngjashme me faturn, por nuk
prmban ndonj koment pr mimin. Kur fletdrgesa arrin me mallrat, personi i cili
pranon mallrat do t nnshkruaj fletdrgesn si dshmi se ato jan dorzuar. Disa
ndrmarrje, gjithashtu, prdorin fletpranimin e mallrave, e cila plotsohet nga konsumatori
pr t shnuar se malli sht pranuar dhe pr t treguar gjendjen e mallit. Konsumatori do
t paguaj vetm pr mallrat e pranuara, q jan n gjendje t mir fardo malli q
sht i dmtuar do t kthehet tek furnitori, i cili do t lshoj mandej Notn e Kreditit
(dokument q informon nj klient pr parat e marra borxh nga nj ndrmarrje, pr t metat
apo mallrat e kthyera. Ato mund t prdoren vetm pr t bler mallra n kt
ndrmarrje). Kjo do t prmbaj informatn themelore ngjashm me faturn, por hollsit e
mallrave kan t bjn vetm me ato t cilat jan kthyer prapa dhe mimin, zbritjen dhe
shifrat e TVSH-s si dhe totalin, i cili duhet t paguhet .

Kur konsumatori paguan pr mallin ata do ta drgojn nj Formular pr Kalimin e Parave
pr pagesn, q t identifikoj se cila fatur ose fatura jan paguar dhe numrat e notve t
kredive, q jan prdorur pr t ulur vlern e borxhit.

sht e qart se konsumatori mund t jet gjithashtu furnitor, kshtuq do ti ket
procedurat e ngjajshme ose t njjta.
sht me rndsi se konsumatori kontrollon tri dokumente t prdorura n transaksion.
Fatura e pranuar duhet t jet pr sasin e njjt dhe prshkrimin e mallrave, ashtu si
jan t regjistruara n porosin e blerjes dhe n fletpranimin e mallrave. Prve ksaj,
klienti duhet t kontrolloj se a prputhen mimet dhe sasia me Porosin e Blerjes.

Nse aranzhimi sht i rregullt n mes t ndrmarrjeve q punojn shpesh n mes vete,
sht e mundshme q kredia do t vazhdohet n mes tyre, e cila mund ta vazhdoj
pagesn prej 60 deri m 90 dit.

Nj dftes pagese ju jepet klientve q paguajn me para t gatshme, si dshmi se sht
br pagesa, por vshtir se ata do t marrin FATUR.

Aspektet financiare t industris RM 1

Ky modul duhet t msohet n at mnyr q Standardet Kontabl t Kosovs t paraqesin
kornizn ligjore dhe rregullative, brenda s cils lnda msohet.

Puna n departamentin e financave sht nj pozit shum me prgjegjsi. Pak nga
puntort e tjer n nj organizat, do t ken njohuri t thella pr gjendjen financiare t
ndrmarrjes dhe sht e rndsishme q njerzit, t cilt punojn n kt mjedis, jan n
gjendje t mbajn konfidencialitet t jashtzakonshm. Kjo sht nj gj e domosdoshme,
sepse sa m shum njerz q e dijn gjendjen e sakt financiare, sht m e mundur q
informata t filtrohet jasht tek organizatat e tjera. Furnitort ose furnitort potencial do t
jen t interesuar pr mimet, t cilat firma aktualisht sht duke i paguar pr materialin
furnizues dhe konkurruesit do t donin t dinin nse organizata sht e gatshme t ket
autoritet ose sht mjaft e fuqishme q t jet n gjendje t ndikoj n treg. N secilin rast
punt mund t ndalohen dhe progresi i ardhshm i organizats do t jet n rrezik, nse
informata financiare gjendet n duart e gabuara.

Departamenti i financave i do organizate, ka prgjegjsi pr t siguruar menaxhimin efikas
me mjetet financiare t organizats, me qllim q t rris fitimin nga to. Funksioni kontabl
prfshin menaxhimin e t dhnave financiare pagesat, faturat dhe rrogat, etj. Kontrollimi
stoqeve vjetore dhe regjistrimi i t gjitha stoqeve, q hyjn dhe dalin nga ndrmarrja sht
nj funksion kontabl sikurse regjistrimi ditor dhe eqet e bankave t pranuara.

Parashikimi i rrjedhs s parave tregon t ardhurat dhe shpenzimet e nj organizate pr nj
periudh t caktuar t kohs.

Mbledhja e burimeve t informats financiare bie n dy fusha. Fusha e brendshme sht
amalgam e sistemeve t vet organizats, procesi i shpenzimeve dhe sistemi, sistemet e
kontabilitetit dhe raportet financiare kjo duhet t jet e qart dhe nuk duhet t shkaktoj
asnj problem.

Burimet e jashtme dallojn nga njra tjetra, prandaj ekziston nj vshtirsi m e madhe n
krahasimin e shifrave, pasiq ato mund t ken baz t njjt dhe korniza t ndryshme
kohore. Megjithat, burimet m t rndsishme t informatave jan statistikat qeveritare
(edhepse jan dy vite ose m shum t vjetra); shifrat e promovuara dhe t grumbulluara
pak nga pak nga Oda Ekonomike; ekzistojn gjithashtu statistika n dispozicion nga
organizatat afariste ( t cilat mund t jen m t freskta sesa ato nga Qeveria, por jo m t
freskta sesa statistikat q i bn vet nj organizat pr veten). Bashkimi i ktyre shifrave
t pangjashme sht mjaft e vshtir dhe sht me rndsi q gjat krahasimeve, t
krahasohet e ngjashmja me t ngjashmen. Pr shkak se krkohet q ndrmarrjet t
publikojn llogarit e tyre vjetore , konkurruesit jan t etur t dijn se far jan rezultatet e
konkurruesve, kshtuq ata mund t identifikojn se a jan duke br realizim t mir apo
t dobt.

Pr pronart, aksionart dhe drejtort kjo informat financiare sht esenciale pr marrjen e
vendimeve; pr qeverin, q identifikon se sa t ardhura do t ken nga tatimi dhe pr
kreditort jep nj ide pr thellsin, deri n t ciln ata mund t zgjerojn kredit e tyre n
mnyr t sigurt.

Aspektet financiare t industris RM2

T gjitha bizneset kan nevoj pr nj kapital fillestar dhe vazhdojn t vlersojn, nse
kan kapital t mjaftueshm pr tregti dhe zhvillim t ardhshm. N veanti sht e
nevojshme q t sigurohet se ekzistojn mjete t mjaftueshme financiare pr blerjen e
mjeteve kryesore (aktiv i qndrueshm) ose t zbuten problemet me rrjedhn e parave.

Investimet fillestare mund t vijn nga burime t ndryshme. Pr tregtarin individual,
investimi do t bhet nga vet ai /ajo e ndoshta edhe ndonj para hyrse (inpute) nga familja
e tyre. N Kosov, burim i kapitalit mund t jen antart e familjes, q punojn n shtetet
tjera. N partneritet, kjo do t sigurohet nga partnert, t cilt do t pajtohen me
proporcionin e shpenzimeve n mes tyre, edhepse prap t hollat mund t sigurohen nga
familja. Megjithat, pr shum zhvillime t bizneseve do t jet e nevojshme gjetja e
burimeve t tjera t kapitalit dhe disa tregtar individual do t huazojn parat si individ
privat pr t financuar bizneset.

Huazimi sht metod normale e financimit t nj biznesi, por shkalla deri n t ciln kjo
ekonomi do t jet e suksesshme do t varet nga norma e interesit/kredis, e cila duhet t
paguhet dhe kohzgjatja gjat t cils huazimi do t operoj. Aktualisht n Kosov,
mundsit pr huazim jan shum t kufizuara, norma e interesit sht e lart dhe
huazimet jan t gjitha afatshkurta. Megjithat, situata ekonomike po ndryshon dhe situata
do t jet m e leht, kshtuq huazimi do t jet m atraktiv pr bizneset. Mungesa e
parave t lira (para lehtsisht t mundshme pr tu marr me kredi dhe me nj norm t ult
interesi) pr investim, do t ket ndikim t dmshm n ekonomin e fardo lmie.

Ndrmarrjet m t mdha, t cilat jan organizata me prgjegjsi t kufizuar private ose
publike, jan n gjendje t ngrisin mjetet financiare me dhnien e aksioneve. Numri dhe lloji
i aksioneve, t cilat ndrmarrja mund ti jep do t jen t kufizuara nga akti ligjor, n baz
t cilit sht themeluar ndrmarrja. Pika kryesore n nj dokument t till sht prshkrimi i
kapitalit aksionar t autorizuar dhe kjo duhet t jet sasia e aksioneve, t cilt ndrmarrja ka
t drejt ti jep. Kjo nuk sht gjithmon e ngjashme me kapitalin aksionar t dhn, e cila
tregon sasin e aksioneve t shitura aktualisht shpesh ndrmarrjet japin vetm nj
prqindje t aksioneve, n mnyr q ata t ken zgjedhje t ngrisin m tepr kapital m
von.

Ekzistojn nj numr i llojeve t ndryshme t aksioneve dhe zakonisht kto jan aksione t
zakonshme dhe aksione preferenciale (njsia e fiksuar e kapitalit aksionar t ndrmarrjes,
q ofron nj norm t fiksuar t interesit, q duhet t paguhet, prpara se t paguhen
dividentt mbi aksionet e zakonta dhe q t paguhen nse ndrmarrja likuidohet).

T gjitha ndrmarrjet duhet t japin aksione t zakonshme, t cilat nganjher jan t
quajtura pjesmarrje n shoqri investimesh. Njerzit, q i blejn kto aksione marrin nj
prqindje nga fitimet n form t dividends. Madhsia e dividends do t varet nga shkalla
e fitimit dhe nse ndrmarrja nuk ka fitim, aksionart vshtir q do t marrin ndonj fitim
pr periudhn e parapar. Nse ndrmarrja do t bankrotoj, zotruesit e aksioneve t
zakonshme mund t humbasin totalin e investimeve dhe do t jen grupi i fundit, q do t
merret parasysh, nse mund t shptohet diqka nga falementimi me siguri me shitjen e
godins (ndrtess) etj. Zotruesit e aksioneve t zakonshme, kan t drejt votimi pr t
prcaktuar sesi sht udhhequr ndrmarrja.

Aksionet preferenc, ashtu si tregon edhe emri, pranojn favorizim doganor, lidhur me
pagesn e dividends. Aksionet preferenc, zakonisht jepen n norm fikse t interesave
dhe pagesa bhet prej fitimeve para se t bhet ndonj distribuim tek aksionart e
aksioneve t zakonshme. Ato jan relativisht forma t sigurta t investimit pr nj individ,
por pasiq nuk e kan shkalln e njjt t rrezikut sikurse aksionet e zakonshme ato
gjithashtu kan nj norm m t ult t rentabilitetit. Aksionart e aksioneve preferenc
munden ose nuk munden t ken t drejt vote.

Ndrkombtarisht, edhepse aksionart jan pronar t ndrmarrjes mund t marrin,
gjithashtu, mjete finaciare edhe nga burime t tjera. Obligacioni i shoqris aksionare sht
mjet, me t cilin ndrmarrja mund t merr parat si huazim me nj norm t fiksuar, pr
periudhn fikse, zakonisht nga bankat ose ndrmarrjet financiare. Obligacioni i shoqatave
aksionare jan mjetet pr rritjen e kapitalit, i cili nuk krkon nga ta pr t dhn m shum
aksione. Ndrmarrjet mund t ken nj rradh t obligacioneve t pagueshme, brenda
periudhave t ndryshme n mnyr q ata mund t mirmbajn krkesat e tyre financiare.

Disa qeveri kan paraqitur skemat pr garancionin e huazimit, t cilat jan t dizajnuara pr
tu ndihmuar ndrmarrjeve. Kjo sht mnyr mjaft e shtrenjt e huazimit dhe krkon q
ndrmarrja t dshmoj se sht e suksesshme, por nuk sht n gjendje t vazhdoj me
huazim nga burimet e tjera t zakonshme.
T gjitha bizneset mund t sigurojn mjetet kryesore (aktivn e qndrueshme), duke bler
pajisjet me skemn e blerjes me kste. Kjo nnkupton se ata paguajn depozit pr nj
prqindje t mimit dhe se kthejn pjesn tjetr t shums brenda nj periudhe t miratuar
t kohs. Problemi sht se kthimi i borxhit, gjithashtu, do t prfshij nj norm t lart t
interesit, t cilat duhet t merren parasysh kur t bhet vlersimi i pajisjeve.

Marrja me qira sht metod tjetr, me t ciln biznesi mund t siguroj pajisjet dhe
transportin. Ekzistojn dy lloje kryesore t aranzhimeve t kontrats me qira. Ripagimi i
qiras prfshin mimin e artikullit plus interesin dhe kjo paguhet brenda periudhs s
caktuar, ku zakonisht deri n fund t asaj periudhe mundet gjithashtu t arranzhohet edhe
nje zgjatje e afatit t pagess. Opcioni i blerjes m kste nnkupton se n fund t periudhs
s caktuar, ekziston nj opcion pr tu br pronar i aktivs s qndrueshme pr pagimin e
shums s dhuruar. Kontrata e qiras prdoret n mnyr t gjr n tr Bashkimin
Evropian.

Brenda BE, faktorizimi (nj proces, ku nje ndrmarrje eksporti shet t drejtn pr t
mbledhur pagesat nga klientt e saj tek nj agjent faktori. Ky person, i cili ngarkon
ndrmarrjen me nj detyrim, paguan pr mallrat sapo ato t furnizohen dhe me pas duhet
t marr parat nga klienti) sht nj mnyr tjetr, me t ciln ndrmarrjet mund t
sigurojn nj financim afatshkurt. Ndrmarrja faktor, do t paguaj 70 80 % t vlers s
faturave dhe t marr prgjegjsin pr shumat prkatse. Kjo i ndihmon rrjedhs s
parave, sepse kjo nnkupton se ndrmarrja nuk duhet t pres pagesn nga borxhlinjt.
Ndonj borxh, t cilin ndrmarrja faktor nuk mund ta mbledh, zakonisht mund ta ngarkoj
ndrmarrjen. Faktorizimi mund t jet nj mnyr e shtrenjt e udhheqjes s biznesit, por
mnjanon bllokimin e kapitalit dhe t shpenzimeve pr personelin e administrats. Kjo
nnkupton se lirimi i mjeteve financiare mund t prdoret vetm tek bizneset, t cilat kan
nj qarkullim t parave me nj tejkalim prej 70000
Kapitali punues sht tejkalimi i mjeteve kryesore t tanishme pas zbritjes s obligimeve t
tanishme dhe sasia e parave t disponueshme n firm:

Kapitali punues = aktiv rrjedhse pasiv rrjedhse

Proporcioni i kapitalit punues, krahason pasurin e ndrmarrjes me obligimet e saja t
tanishme duke prdorur proporcionin:

Aktiv rrjedhse : pasiv rrjedhse

Proporcioni duhet gjithmon t jet s paku 1 : 1, por nuk duhet t lejohet q t bhet
shum i lart, pasiq kjo do t kuptonte se aktiva e qndrueshme, nuk sht duke u
prdorur me tr efikasitetin e mundshm. Proporcioni supozon se sht gjithnj e
mundshme t bhet shndrrimi i aktivs s qndrueshme n t holla, por kjo nuk sht
gjithmon rasti dhe sht shum e rndsishme q t llogaritet koeficienti i likuiditetit.
Kjo llogarit marrdhnien n mes t aktivve likuide ose q leht shndrrohen n para t
gatshme dhe pasiva rrjedhse, t cilat duhet t ripaguhen n do koh

Koeficienti i likuiditetit = aktiv rrjedhse stoqet : pasiv rrjedhse

Nga m lart shihet se ekzistojn nj numr i madh i mjeteve financiare q jan n
dispozicion pr bizneset n BE dhe gjetiu, dhe se donjra prej tyre i ka prparsit dhe
mangsit e veta. shtje vendimtare sht q t sigurohemi se n do situat t dhn,
ndrmarrja ka aftsi pr t prdorur parat dhe ti kthej ato pa u gjendur n vshtirsi.

Burimet:

Rregulloret e UNMIK-ut

Neni 26.2 i Rregullores 2001/6 thot se investimet fillestare pr Ndrmarrjet
Aksionare duhet t duhet t jet m s paku 25,000 prderisa shpenzimet fillestare
pr Ndrmarrjet me prgjegjsi t kufizuara duhet t jet m s paku 2,500 .
Regullorja 2001/6 sht titulluar Pr organizatat e biznesit
Rregullorja 2000/8Mbi Regjistrimin e Prkohshm t Bizneseve t Kosovs sht
zvendsuar m Rregulloren 2002/22 Mbi Regjistrimin e Prhershm t Bizneseve
t Kosovs dhe kjo sht Rregullorja q duhet t prdoret.
Rregullorja 1999/16 Mbi Themelimin e Autoritetit Qendror Fiskal sht e
aplikueshme pr t gjitha.

Rregullorja 2000/20 Mbi Procedurat dhe Tarifat Administrative do t aplikohet

LIGJET E PARLAMENTIT T KOSOVS
Ligji pr Veprimtarin e Jashtme Tregtare
Ligji pr Koperativat Bujqsore
Ligji pr Investimet

Aspektet financiare t industris RM 3

Pjes e funksionit t Kontabilitetit t Drejtimit sht q t mbaj prgjegjsin pr
planifikimin e buxhetit dhe planfikimin strategjik t bizneseve. Kjo sht posarisht e
rndsishme, kur t mirren parasysh vendimet pr investime. Kto gjithmon do t bazohen
n informatn m t mir t mundshme, q sht n dispozion pr trupin drejtues. Ashtu si
sht par, kjo do t mbshtetet n informatn e jashtme dhe t brendshme t ofruar nga
organet zyrtare e, gjithashtu edhe ajo e grumbulluar nga raportet financiare dhe nga
hulumtimet e organizats.

Kur t sajohet nj plan i biznesit, shifrat llogariten si vlersimet m t mira dhe bhen
parashikimet e ngjarjeve t ardhshme. Realiteti mund t jet pak m ndryshe. Mund t
ekzistoj nj numr i arsyeve pse shitjet jan m t vogla sesa q sht pritur, p.sh. nj
konkurrues i ri n treg ose rnie n shitjen e ulseve t aeroplanit 9/11 dhe ekonomia lokale
dhe kombtare mund t shkoj n rnie. N mnyr q t ballafaqohemi me kto
ndryshime t papritura, plani duhet t jet dinamik dhe fleksibil. Planifikimi i biznesit,
sikurse jeta duhet t reagoj n ambientin, q ndryshon me periudha t rregullta t
vlersimit.

Biznesi do t monitoroj situatn e vet prball statistikave t planifikuara, duke prdorur
nj numr t teknikave t definuara mir, q do t ofrojn informata efikase pr ta pajisur
trupin drejtues me nj pozicion t qndrueshm pr vendim-marrje. Kjo mund t mbyll
projektin ose t sjell nj ndryshim kryesor, p.sh. n politikn pr formimin e mimeve.
Analiza e fundit do ti lejoj trupit drejtues t bj rekomandime pr projektin dhe paraqes
nj raport pr pronart ose kshillin.

Forma e pronsis n afarizm RM1

Forma e pronsis n biznes ka dy ndarje themelore, sektorin privat dhe publik.

Organizatat e sektorit privat ndahen n:

tregtar individual
partneritet(ortakri)
koperativa
shoqrit franshize
multi-nacionale
organizatat jofitimprurse

Organizatat e sektorit publik:

njsit qendrore t qeveris (ministrit)
njsit lokale t qeveris (rajonet dhe komunat)
korporatat publike
Sektori privat
Tregtar individual sht biznes i pavarur me nj pronar t vetm, i cili financohet nga
pronari, q e merr fitimin (ose humbjet). Nuk ekziston ndonj kufi pr obligimet
(prgjegjsit), t cilat pronari mund ti shkaktoj, por prparsia sht se pavarsia dhe
fleksibiliteti jan m t mdha, edhepse rritja ka tendenc t jet m e vogl. Biznesi
mbshtetet n energjin dhe shndetin e nj personi. Shum organizata t tregtarit
individual mund t gjenden n bizneset e shitjes me pakic, luleshitsve, floktarve,
vozitsve t taksive dhe atyre q mirren me ndrtimtari.

Partneriteti sht zakonisht nj marveshje n mes t dy ose m shum njerzve pr t
mbshtetur biznesin. Kjo lejon nj investim m t madh kapitali dhe mundsin q partnert
t specializojn n nj ose m shum aspekte t biznesit, si dhe aftsin e organizats q
t vazhdoj kur partneri sht n gjendje t dobt shndetsore. Marrveshja zakonisht do
t prmbante hollsit si:
far kontributi do t jepte secilin partner pr biznesin,
e drejta pr vot e partnerve,
marrveshjet pr anulimin e partneritetit,
rregullat pr pranimin dhe prjashtimin e partnerve,
si t ndahen fitimet dhe humbjet.
sht e rndsishme t theksohet se t metat kryesore t ksaj forme t organizimit jan
se do partner personalisht sht prgjegjs pr t gjitha borxhet e biznesit.
Kooperativat. Kjo mund t ndahet n dy deg t ndryshme, ku m e zakonshmja prej tyre
sht kooperativa e puntorve n t ciln:
antarsimi sht i hapur pr t gjith puntort,
do antar ka nj vote,
fitimet ndahen n mes t antarve,
antart e kontrollojn menaxhimin e biznesit.
Koperativa e konsumatorve zakonisht operon me shitoret me pakic, t cilt punojn n
principin e ndihms s njri tjetrit dhe ndarjen e prqindjes s fitimeve n mes t antarve.

Franshiza (sistem shprndarje mallrash ku prodhuesi ose furnitori autorizon nj tregtar
pr shprndarjen e mallrave) sht njra nga lmit e zhvillimit t bizneseve t vogla q
rritet m s shpejti.
I autorizuari paguan tarifn tek ndrmarrja am dhe mandej sht i autorizuar t shes
produktin e asaj ndrmarrje, t prdor logon e saj dhe emrin, por ti prmbahet kritereve t
cilsis, t themeluara nga ndrmarrja am.
Me t mdhat nga kto grupe t franshizs jan McDonald me Wimpey, Body Shop dhe
Benetton, t cilat t gjitha jan shembuj ndrkombtar t ksaj forme t organizimit.
Franshizat zakonisht bjn marketingun e emrit t marks e cila sht e njohur dhe
prcjellin rrugn e biznesit e cila sht vrtetuar se sht e suksesshme. Ndihma e
franshizerit ose e ndrmarrjes am do t ndihmoj n ngritjen e kapitalit, krijimin e nj plani
t biznesit, identifikimin e trajnimit t personelit dhe llojin ose stilin e pajisjeve dhe orendive
q duhet t prdoren. Pjesa e dobt e ksaj sht se franshizeri e mban kontrolln dhe i
franshizuari ka m pak pavarsi.
Korporatat (shoqatat aksionare) ose ndrmarrjet me prgjegjsi t kufizuar. Kto jan
format m t zakonshme t organizimit t biznesit. Prparsit jan:
aksionart kan prgjegjsi t kufizuar
kapitali mund t ngritet prmes dhnies s aksioneve
mund t punsohen specialistt
zgjerimi sht i mundshm
ekonomit e shkalls jan t mundshme.
Ndrmarrja ka ekzistencn e saj ligjore, q do t thot se mund t veproj vetm, t krijoj
kontrata dhe t bj tregti n emrin e saj. Aksionart jan prgjegjs vetm pr borxhet e
ndrmarrjes pr vlerat e aksioneve t tyre.
Korporatat (shoqatat aksionare), jan themeluar nga mjetet e akteve ligjore, t cilat caktojn
emrin dhe adresn e regjistruar t ndrmarrjes, objektivat e ndrmarrjes dhe vlern e
kapitalit aksionar.
Operimi i ndrmarrjes sht, gjithashtu, specifik pr detajizimin e rregullave dhe
rregulloreve, me t cilat duhet t udhhiqet, prfshir organizimin e takimeve t
ndrmarrjes, mbajtjen e evidencave financiare, autoritetin, prgjegjsit e drejtorve dhe
mnyra e emrtimit t tyre. Korporatat mund t ekzistoj pr t operuar n nj hapsir t
kufizuar gjeografike, gjersa t tjert jan qartazi multinacional, p.sh BMW

Organizatat jofitimprurse. Nj shembull i ktij lloji t biznesit sht Oxfami, i cili si nj
numr i organizatave t tjera bn profitin kur i shet mallrat e veta, por nuk i prdor ato
profite pr aksionart ose pronart, mirpo pr t ndihmuar punn e saj bmirse. Disa nga
kto lloje t organizatave jan t inkorporuara dhe veprojn si fardo lloji tjetr i
organizatave. Kto biznese duhet t veohen nga shtjet e realizimit jofitimprurs, t cilat
jan themeluar pr t mos pasur fitim dhe zakonisht mund te gjenden n klubet lokale
sportive, ku antart paguajn regjistrimin ose tarifn pr pranim dhe kto mjete financiare
prdoren pr t ndihmuar aktivitetet e klubit dhe shpenzimet administrative dhe t
ndrtess.

Sektori publik

Departamentet qendrore t qeveris. J an disa shrbime, t cilat nuk do t jen t
mundshme t udhheqen nga sektori privat n emr t komunitetit, p.sh. mbrojtja, gjyqet
ligjore dhe kjo mbetet prgjegjsi e sektorit publik, e cila krkon parat nga tatimi q t
paguaj rrogat, pajisjet, ndrtesat etj. Qeverit ende posedojn nj numr t industrive n
emr t komunitetit por privatizimi ka dhe zvoglon numrin e tyre.
Aktiviteti lokal i qeveris. Rajonet dhe komunat ofrojn shrbime lokale tek komuniteti me
parat e ngritura prmes tatimit, p.sh shrbimet e autobusit.

Burimet:-

Regjistrimi i biznesit t ri trajtohet nn Rregulloren e UNMIK-ut 2002/22 pr regjistrimin e
prhershm t bizneseve n Kosov, e cila krkon q ndrmarrja t ofroj informatn n
vijim (ku nj pjes e saj krkohet nn Rregulloren 2001/6)
Emrtimi i biznesit
Numri i biznesit
Emri i tregtis
Zyrja kryesore e biznesit
Forma e organizimit lloji i biznesit
Kapitali themelor (kapital me pjesmarrje)
Aktiviteti i biznesit sipas NACE
Aktiviteti i importit-eksportit
Prgjegjsia dhe autorizimi i personave t tret
Emri i personave prgjegjs dhe kufiri i prgjegjsive t tyre
Njsit punuese
Memorandumi i shoqats, statutit dhe dates s aprovimit
Llogarit prfundimatre
Mbyllja e biznesit
Sipas Rregulloreve, shefi i departamentit pr regjistrimin e biznesit duhet t miratoj
aplikacionin e kompletuar n mnyr t duhur brenda 10 ditve.
Oda ekonomike n Kosov ka nj numr t statistikave n dispozicion pr aktivitetin e
biznesit dhe agjencionet rajonale pr ndrmarrje n Kosov i ka zyret n Prishtin, Prizren,
Pej, Gjilan, Mitrovic dhe qendra e pr prkrahjen e bizneseve n Graqanic, Shtrpce,
Zvean.

RIINVEST, i cili ka informata plotsuese statistikore , ka nj zyre n Prishtin dhe Shoqata
e grave t biznesit She-Era nj zyre n Gjakova.

Forma e pronsis n afarizm RM 2

Kjo flet pune sht dizajnuar q ti prgatis nxnsit pr modulin Aspektet Financiare t
Biznesit n t cilin burimet financiare jan trajtuar n hollsi m t mdha..

Investimet kryesore n industrin edhe tregtin e Kosovs vijn nga nj numr burimesh.

Aktualisht (2004), t hyrat nga investimet e jashtme jan minimale. Nj dshmi e ktill,
ashtu si ekziston, do t sugjeroj se Ndrmarrjet e Vogla dhe t Mesme (NVM) pranojn
mjete t vogla financiare t nj natyre joformale nga fqinjt dhe familjet dhe prandaj kto
nuk jan mjetet kryesore pr financimin e biznesit, pasiq vetm 11% e firmave t ktilla e
prdorin kt metod. Shumica e ndrmarrjeve i mbulojn mjetet e tyre financiare deri n
70 % nga mjetet e brendshme financiare (fitimet) dhe 30% tjetr n form t kredis
tregtare. e t gjitha ndrmarrjeve marrin (ose) huazime nga institucionet financiare, por
kto huazime mbulojn vetm nj pjes (rreth 30%) t nevojave t tyre financiare. Si
rezultat, shumica e burimeve financiare n firma, prdoren si burime pr kapital punues.

Sistemi bankar sht ende penges pr financimin e bizneseve. Faktor i rrezikshm n
Kosov duket dmtimi nga investimet nga t huajt dhe bankat nuk jan t gatshme t
veprojn n mjedise t rrezikshme. Ndrmarrjet n prgjithsi kan munges t garancionit
t kredis dhe kapitalit, prderisa mungesa e ligjeve pr biznese dhe institucioneve
mbikqyrse si byrot e kredive dhe tregu i kredive i ka shtyr bankat t operojn me norma
t larta t interesit, n periudha t shkurta dhe kjo nuk iu mundson atyre q t ofrojn
periudha pr shtyrjen e pagess s huas ose norma t interesit.

Qeveria nuk sht prgjegjse pr vendimet e tregut pr huazime, por shpresohet se ligjet
e reja dhe organet shtes rregullative do t sjellin zhvillime t reja n t ardhmen.

Prandaj, shumica e metodave t zakonshme t BE pr ngritjen e kapitalit nuk jan n
dispozicion t ndrmarrjeve, por nxnsit duhet t fitojn disa njohuri pr mnyrn sesi do
t mund t zhvillohet tregu i kredive.

Burimet :

Analizat e Ods Ekonomike pr bizneset.


Kjo pjes e modulit t Forma e pronsis n afarizm shihet si nj hyrje n modulin
Aspektet financiare t industris. Sugjerohet q t dy modulet t msohen si ift pasiq
materiali sht i natyrs plotsuese.

Llojet e ndryshme t aksioneve trajtohen n listn e puns s RM2 t modulit Aspektet
financiare t industris, por asnj vmendje nuk i sht kushtuar mnyrs si mund t
ndrmirret efikasiteti i ndonj investimi. Nj numr i teknikave analitike jan n dispozicion,
t cilat prfshijn matjen e:
t ardhurave pr aksion
norms s t ardhurave nga mimet
t ardhurat nga dividenda
mbulesa e dividends
raporti (raporti n mes t sasive t parave t dhna nga aksionert dhe sasis s
parave q nj ndrmarrje i ka borxh tek bankat e saj)
T gjitha nga kto nuk do t merren parasysh.

T ardhurat pr aksion mund t shprehen si

profiti pas tatimit
numri i aksioneve t dhna

Nj ndrmarrje q ka br nj profit pas tatimit prej 250,000 dhe ka dhn 10,000 aksione
do t ket t ardhurat pr pages prej:

250000 =25 pr aksion
10000

sht e rndsishme t krahasohen t ardhurat pr aksione gjat nj periudhe kohore.
Nse shifra bie, a sht ajo pr shkak se ndrmarrja ka m pak fitime ose ka dhn shum
aksione?

Norma e t ardhurave nga mimet shpesh prdoret pr t identifikuar investimet e mira.
Ajo identifikon se sa t ardhurat vjetore pr aksion paraqesin mimet e aksioneve.

mimi i aksioneve
t ardhurat pr aksion

sht e zakonshme q shkalla e ult e t ardhurave nga mimi t jet shenj e investimeve
t mira, por shifra duhet t monitorohet pr nj periudh kohore.
T ardhurat nga dividenda jan dividenda bruto pr aksion, e shprehur n prqindje t
mimeve t tanishme pr aksionin

Dividenda bruto X 100
mimi i aksioneve

N fund t do viti financiar Bordi i drejtorve t ndrmarrjes ka zgjedhjen pr pagesn e
dividends tek aksionart ose t mbajn parat pr t ri-financuar ndrmarrjen.
Prandaj, aksionart duan t dine se cila sht situata e tanishme brenda ndrmarrjes dhe t
dijn proporcionin n mes t profitit dhe dividends. Mbulesa e dividends tregon sa here
dividenda sht e mbuluar nga profiti pr aksion

t ardhurat pr aksion
dividenda pr aksion
Nj ndrmarrje me nj nivel t ult t mbuless s dividends shpesh sht pa shum
fleksibilitet dhe nuk sht n gjendje t ri-investoj shum n biznes, edhepse mund t
paguaj dividend t mire tek aksionart e saj pr ti mbajtur t lumtur.
Njri nga indikatort m t rndsishm pr mirbajtjen e ndrmarrjes sht ta dij raportin
ndrmjet t sasis s parave t dhna nga aksionert dhe sasis s parave q nj
ndrmarrje i ka borxh tek bankat e saj . Ky sht proporcioni i biznesit, i cili sht i financuar
nga borxhet (huazimet etj)

Raporti = Borxhet e jashtme X 100
Mjetet financiare t aksionerve 1

Kur nj ndrmarrje ka nj proporcion t lart t kapitalit t saj n form t borxhit n raport
me aksionet e zakonshme, ather themi se ndrmarrja e ka nj hua t madhe bankare n
raport me fondet e aksionerve. Kur aksionet e zakonshme jan kapitali kryesor i
ndrmarrjes, ather thuhet se ndrmarrja ka hua tepr t vogla n raport me fondet e
aksionerve, e cila zakonisht sht e mire pr investitort, pasiq ekziston nj pjes e
madhe e profiteve n dispozicion t aksionerve sesa t institucioneve financiare.

Tatimi sht nj situat, q gjithmon ndryshon n tr botn. N Kosov ekziston tatimi
mbi pagat dhe ndrmarrjet e vogla dhe t mdha q kan nj qarkullim prej 50.000 nuk
jan t obliguara t paguajn tatimin mbi vlern e shtuar. Ekziston gjithashtu edhe tatimi i
supozuar q sht n shkalln e lvizshme. Pr detajet e normave m t vonshme tatimore
sht e rndsishme t prcjellet puna e qeveris.


Sistemi franshiz sht prhapur shum shpejt n mbar botn. Franshiza sht nj emr
i themeluar i biznesit, q i sht shitur ose licensuar dikujt, q dshiron t filloj me at
biznes.
Autorizuesi (ang. franchiser), personi ose ndrmarrja, e cila ka zhvilluar nj linj t veant
t biznesit (zakonisht fushat m t zakonshme jan hamburgert, shitsit me pakic t
veshmbathjes, huazimi i veturave etj.), bn nj marrveshje me t autorizuarin (ang.
franchisee), i cili sht personi ose ndrmarrja e cila blen t drejtn t bj tregtin nn
emrin e mirnjohur.

Si kompenzim pr nj tarif hyrse, i autorizuari pranon kshill t plot dhe n disa raste
edhe pajisjet e nevojshme. Prderisa biznesi operon ai paguan prqindjen e privilegjuar
tek Autorizuesi.

Prparsit e aranzhimeve t sistemit franshiz:

hyrje n nj biznes, i cili sht dshmuar i sukesesshm n treg,
biznesi mund t prdor emrin e ndrmarrjes s njohur (McDonalds, TNT, Bodyshop),
ngritja e mjeteve fillestare financiare sht m leht, pasiq faktori i rrezikut sht m i
vogl,
do t ofrohet trajnimi dhe n disa raste pajisjet do t standardizohen, me t autorizuarit
tjer, t cilt veprojn nn t njjtin emr.

Mangsit e sistemit franshiz:

pagesa fillestare ndaj autorizuesit,
nj prqindje e t marrurave gjithashtu shkon tek autorizuesi,
nuk jeni i pavarur. Marrveshja do t tregoj saktsisht se far standarde duhet t
mirmbani dhe nuk jeni n gjendje t ndryshoni emrin e ndrmarrjes ose metodn pr
realizimin.

N ann tjetr, nga fakti se sistemi franshiz sht treguar t jet I suksesshm n vendet
e tjera, nnkupton se nuk ka mundsi t dshtoj dhe pr do rast ju do t vazhdoni t
pranoni rifreskime dhe trajnime si pjes e ktij paketimi.

Kultura e organizimit RM 2

Nj ndrmarrje e suksesshme ka nj struktur, e cila zmadhon deri n maksimum
efikasitetin e saj. (shih Kultura e organizimit RM 1 dhe Aspektet financiare t industris RM
2). Prve tregtarit individual, nj biznes duhet t ket Bordin e Drejtorve, t cilt jan nj
grup i drejtorve m t vjetr q kan prgjegjsi me statusin e UNMIK-ut pr marrjen e
vendimeve t rndsishm, q ndikojn ndrmarrjet private ose n korporat publike. Bordi
i drejtorve duhet t kt nj kryesues, q zakonisht zgjidhet nga drejtort tjer, por n
ndrmarrje t vogla zakonisht ai rol kryhet nga drejtori menaxher.

Drejtori menaxher, duhet t jet person i lart prgjegjs pr udhheqjn e biznesit prej
dits n dit dhe t kujdeset q menaxhert tjer, jan duke planifikuar pr t ardhmen
afatshkurt, afatmesme dhe afatgjat t biznesit. Ai / ajo, kushtimisht, do t jet prgjegjs
t merret me personel, klient dhe pr kryesimin e takimeve t kryesuesve t
departamentve,si dhe t marr rolin e gjykatsit pr t balancuar krkesat e tyre
kontradiktore. Ai, gjithashtu, do t jet personi nga i cili pritet q t ballafaqohet me
probleme t papritura dhe t siguroj se legjislacioni i ri, sht miratuar plotsisht n
ndrmarrje.

Ndrmarrja nn udhheqjen e bordit t drejtorve dhe drejtorit menaxher, do t caktoj
shnjestrat operacionale pr biznes dhe definimin e objektivave strategjike.
Menaxhert punojn sipas porosive t parashtruara nga Bordi i drejtorve. Menaxheri sht
nj person prgjegjs pr nj pjes t biznesit. Puna e tyre sht pr t br plane se ka i
nevojitet departamentit t tyre pr t ardhmen dhe t marrin vendime pr drejtimin prej dits
n dit t departamentit t tyre. Ata jan prgjegjes pr udhheqjen e resurseve, q
ndrmarrje e tyre ka ofruar pr departamentin, resurset njerzore dhe materialet e,
gjithashtu edhe pr buxhetin. Kjo do t thot se ata duhet t sigurojn q ka furnizim t
mjaftueshm me material pr fuqin puntore dhe q do makin dhe pajisje mbahet n
kushte t mira dhe t sigurta.

Kultura e organizimit RM 3

do ndrmarrje sht aq e mir sa sht i mir personeli dhe n shkall t gjr, varet jo
vetm nga trajnimet n shrbim, por edhe nga efikasiteti i procedurave pr pranimin e
personelit, q aplikohen nga ndrmarrja. N bizneset e vogla t familjes, puntor jan
shpesh antar t familjes ose fqinj. N ndrmarrjet e mdha, t cilave ju nevojiten
puntor me nj numr t shkathtsive t ndryshme, rekrutimi dhe trajnimi i personelit
zakonisht sht n prgjegjsin e departamentit t veant - departamentit t resurseve
njerzore.

Nj ndrmarrje efikase do t ket numrin e duhur t njerzve, me shkathtsi t duhura.
Secili menaxher i departamentit duhet t kt ide t qart pr nevojat e departamentit;
nevojn pr pranimin e puntorve, shkathtsit e nevojshme, aftsit pr menaxhim dhe
mbikqyrje, t bj departamentin efikas dhe t aft ti arrij objektivat. Procesi nga i cili ky
zhvillim i situats ideale t pranimit t puntorve shfaqet, quhet Planifikimi i Fuqis
Puntore, dhe do ket parasysh nevojat n afat t shkurt, t mesm dhe t gjat t
ndrmarrjes.

N do biznes e prsosura dhe realiteti, do t varen nga ajo se ka mund ti lejoj vetes
ndrmarrja. Nse ndrmarrja nuk ka personel t mjaftueshm, vshtir se do t jet n
gjendje ti prmbush porosit dhe do ti dshproj klientt, t cilat mandej do t fillojn t
furnizohen tek konkurrentt tjer. Nse ndrmarrja ka numr tepr t madh t personelit
ather llogaria e saj e pagesave do t jet shum e madhe dhe nuk do t jet n gjendje
t jet konkurrente.

Pranimi efikas i puntorve sht esencial. Punsimi i njerzve me shkathtsi t gabuara,
vetm pr shkak se ata jan t kndshm, do t thot katastrof ekonomike pr
ndrmarrjen. Kur menaxhmenti i ndrmarrjes pajtohet t punsoj personelin e ri, pr t
siguruar q njerzit e duhur jan punsuar, sht e domosdoshme t ket qasje t
strukturuar n punsimin e tyre:-

do post duhet t ket prshkrimin e puns dhe hollsit e puns,
njoftimi pr vendin e puns duhet t vendoset n vende t prshtatshme, p.sh.
shtypin lokal, zyret e punsimit, agjencionet pr punsim,
dergimi i formularve t prshtatshm pr aplikim sbashk me prshkrimin e puns
pranimi i aplikacioneve dhe identifikimi i kritereve pr ata q duhet t selektohen n
listn e ngusht,
caktimi i intervistave dhe pajtimi i kriterit pr takim me panelin intervistues, p.sh.
paga, ort e puns, e drejta pr pushim etj.
caktimi i takimit dhe prfundimi i dokumentacionit

Kur personat fillojn me pun, duhet t bhen aranzhimet pr tu ofruar atyre nj program
njoftimi me punn, i cili duhet t dizajnohet pr ti orientuar dhe si rrjedhoj, do t bhen
produktiv dhe do ti prshtaten rrethanave t ndrmarrjes. Kjo sht e rndsishme, sepse
procesi i pranimit t puntorve kushton para dhe koh (q sht gjithashtu e shtrenjt).
Pritet q nj puntor, i cili ndjen q sht i nevojshm pr ndrmarrjen, do t dshiroj t
qndroj n ndrmarrje. Ndrmarrjet do t ken nj Politik t Mbajtjes s Puntorve dhe
me qllim q t mbaj puntort e mir merr kta hapa:

paguan paga konkuruese - kjo do t thot q sht e nevojshme t dihet norma e
pagave e paguar nga konkurrentt,
mundohet q t bj ambientin e puns t kndshm, interesant dhe nxits,
ofron mundsim pr promovim,
ofron programe t mira pr aftsim

N BE, disa ndrmarrrje, gjithashtu, veprojn me nj skem, me t ciln sht e mundur
q personeli t blej aksion dhe n kt mnyr, ata bhen m t interesuar pr mirqenien
e ndrmarrjes. Gjithashtu, ndrmarrjet tjera kan plane t mira pr pensione, pr t cilat
japin kontribute edhe ndrmarrja edhe puntort.

Burimet
sht e rndsishm q pozita ligjore lidhur me punsimin t kuptohet n mnyr t qart,
veanrisht n Rregulloren e UNMIK-ut 2001/27. Ligji i puns si dhe karta e BE pr t
drejtat fundamentale. sht e nvojshme t monitorohet web-faqja e UNMIK-ut pr t pasur
parasysh legjislacionin e ri q mund t dmtoj Mundsit e Barabarta ose Punsimin.

SHNO. Duhet t shnohet se ky modul sht nj paraprijs i modulit t vitit t tret
Aranzhimet Punuese e cila n thellsi do t trajtoj kt tem.

Hyrje n shpenzimet afariste RM 2

Shpenzimet e drejtprdrejta mund t identifikohen drejtprdrejt me pun apo prodhim
t veant dhe mund t prfshijn, pr shembull lndn e par dhe punn. Aty ka zakonisht
shpenzime t ndryshueshme, por jo n mnyr ekskluzive, p.sh. prdorimi i makins s
veant mund t jet esenciale dhe ekskluzive pr prodhimin e ndonj artikulli t veant
amortizimi (humbja e vlers) i ndonj makine, do t jet shpenzim i drejtprdrejt, por
amortizimi mund t jet edhe shpenzim fiks (i prer), sepse sasia e amortizimit mbetet
konstante, pavarsisht se nuk prdoret makina apo punon me kapacitet t plot.

Shpenzimet indirekte ( t trthorta) nuk jan drejtpdrejt karakteristike pr nj pun apo
produkt t veant dhe mund t jen fikse apo variabl. Shpenzimet pr mirmbajtjen e
prodhimit dhe konsumimin e energjis p.sh. mund t ndryshojn n proporcion me nivelin e
aktiviteteve, por nuk mund t jen t karakterizuara pr asnj produkt.

Shpenzimet absorbuese i trajtojn shpenzimet e prgjithshme fikse si shpenzime t
prodhimit dhe i alokon kto n njsit prodhuese. Shpenzimet e drejtprdrejta i trajtojn
shpenzimet e prgjithshme si shpenzime pr nj periudh. Shpenzimet absorbuese
prdorin normat e shpenzimeve t prgjithshme t paraprcaktuara pr t alokuar
shpenzimet e prgjithshme fikse pr shpenzime t prodhimit. N afate m t gjata , shitjet
duhet t mbulojn t gjitha shpenzimet e prodhimit. Duke prfshir shpenzimet e
prgjithshme fikse n shpenzimet e prodhimit, mimi i shitjes duhet t rregullohet ashtu q
ti mbuloj t gjitha shpenzimet.

Hyrje n shpenzimet afariste RM 3

Mnyra m e leht pr t identifikuar se a sht shpenzimi fiks apo i ndryshueshm sht
q t shtrojm pyetjen Nse prodhohen ose shiten m shum artikuj, a do t rriten
shpenzimet apo do t mbesin t njjta? Nse shpenzimet do t rriten ather ato i quajm
shpenzime t ndryshueshme, ndrsa nse shpenzimet mbeten t njejta ather mimet
jan fikse.

Shumica e organizatave gjithmon do t identifikojn pragun e fitimit (pragu i
rentabilitetit), pasiq ky sht niveli m i ult i aktivitetit, i nevojshm pr t mbijetuar
biznesi. Nse biznesi zbulon se niveli i aktivitetit, q sht i nevojshm pr t arritur nivelin
e dshiruar t profitit, sht shum i lart, ather ka tri opcione; mund t zvogloj
shpenzimet fikse ose t ndryshueshme (ose t dyjat); mund t rris t ardhurat vjetore duke
i rritur mimet , por kjo mund t mos rezultoj n rritjen e shitjes; mendimi pr t br dika
tjetr n ndonj fush tjetr t biznesit.
Kjo formul sht prdorur pr kalkulimin e pragut t fitim (pragut t rentabilitetit) :-

Pragu i rentabiliteti = shpenzimet fikse
(mimi i shitjes pr njsi, m pak shpenzime t ndryshueshme pr njsi)

Nse nj biznes, q shet produktin e ri ka shpenzimin fiks prej 500 euro n jav dhe
shpenzime t ndryshueshm prej 15 euro pr njsi t shitur dhe produkti sht shitur tek
klientt pr 25 euro ather llogaritja do t jet:-

Pragu i fitimit = 500
(25 15)

Pragu i fitimit = 500 = 50 njsi
10
Pragu i fitimit gjithmon shprehet n aspektin e aktivitetit dhe jo t paras.

Shumica e bizneseve do t donin t bnin shitje mbi pragun e fitimit sepse vetm ather
do t ishin n fitim. Shkalla deri n t ciln ata e tejkalojn pragun e fitimit quhet skaji i
siguris q definohet si niveli i parashikimit t aktiviteteve minus niveli i aktivitetit t pragut
t fitimit. Prdorimi i llogaritjes s skajit t siguris u mundson menaxherve q t dijn
shkalln deri n t ciln shitja mund t bie, para se biznesi t filloj t ket humbje.

sht me rndsi nxnsve t'u mundsohet q t praktikojn zhvillimin e diagrameve t
pragut t fitimit apo grafikve drejtvizor, n mnyr q ata t kuptojn konceptin n
mnyr t plot.

Hyrje n marketing RM 1

Marketingu sht nj proces i menaxhmentit, q sht prgjegjs pr t identifikuar,
parashikuar dhe knaqur krkesat e klientit, me prfitim.
Marketingu sht nj qasje e prgjithshme n biznes, i cili e vendos klientin n qendr t
gjrave
Marketing sht shitja e mallrave, t cilat nuk kthehen tek njerzit t cilt e bjn at

Organizatat nuk i prodhojn mallrat, duke shpresuar se klientt do ti blejn n sasi t
mjaftueshme pr ta br punn profitabile, por m tepr mundohen t identifikojn nevojat
e klientve dhe t prodhojn pr ti plotsuar ato nevoja. Orientimi i prodhimit sht
vendosja e produktit n vendin e par, ndrsa orientimi i tregut sht vendosja e klientit n
vendin e par.

Plotsimi i nevojave dhe dshirave t klientve krkon qasje t ndryshme n problem.
Nevojat e klientit mund t identifikohen nga hulumtimi i tregut, gjat t cilit mund t
vrtetohet se a jan plotsuar parashikimet e klientve me produktet dhe shrbimet aktuale.
Perceptimi i klientit varet nga imazhi, q kan krijuar klientt pr nj organizat ose
prodhimet e saj. A ndiejn klientt, se jan duke marr vler pr para, produkte t cilsis
s mire, besueshmri dhe a ndihen ata t vlefshm si njerz? Hulumtimi i vonshm i
marketingut sugjeron se perceptimi sht m i rndsishmi nga P-t e marketingut.
Ndrmarrjet kan lvizur drejt komunikimit t vetdijshm shoqror, vetdijsimit ambientor
dhe miratimit t vlers nga palt me interes. Qasja e tret, duhet t shqyrtohet me kujdes
gjat parashkimit t nevojave t ardhshme t klientve. Ky aktivitet vital mund t realizohet
me hulumtim t tregut.

Krkesat e ndrmarrjes do t jen rritja e t ardhurave dhe rritja e dshirueshme n tregje.
Kjo do t arrihet m s miri prmes politiks s koordinuar t marketingut, q merr
parasysh shtjet etike dhe t ambientit, q jan t prfshira e, gjithashtu edhe
legjislacionin.


Hulumtimi i marketingut sht mnyra prmes s cils nj organizat ka njohuri pr klientt
e saj, konkurruesit, produktin, mimin dhe aktivitetet promovuese. Kjo sht nj qasje
gjithprfshirse, q krkon prgjegje n nj numr t pyetjeve.
Klientt.
Kush jan ata?
Prej nga jan?
Sa sht prmasa e tregut potencial?
Sa do t shpenzoj nj person me t ardhura mesatare n nj artikull t till?
Cilat jan nevojat dhe mendimet e klientve?
far sht stili i jets s klientve tuaj dhe klientve potencial?

Konkurruesit
Kush jan ata?
far sht politika e tyre pr formimin e mimeve?
A jan mimet e tyre apo tuajat m t ulta?
far niveli t shrbimeve ata ofrojn?
far imazhi ata i japin klientve t tyre?

Produkti.
far lloje t produkteve klientt dshirojn ?
Cilat tipare t produkteve njerzit i shohin pozitivisht ose negativisht?
A sht produkti i leht pr prdorim?
A ju plqen njerzve paketimi (ambalazhi) etj?

mimi.
far mimi klientt presin q t paguajn pr produktin?
Cilt jan kufinjt e siprm dhe t poshtm t mimit q ata do t paguajn?
A sht mimi i rndsishm pr ta?

Promovimi.
Cili sht imazhi i produktit dhe ndrmarrjes?
ka mendojn njerzit pr publicitetin e ndrmarrjes?
A sht paketimi prparsi pozitive pr shitjen?
A mundet paketimi leht t hapet?
A e mbajn n mend njerzit publicitetin?
A sht transmetuar dhe pranuar informata?

N mnyr q t gjejm prgjegje n kto pyetje, ndrmarrjet do t prdorin nj numr t
metodave pr sigurimin e informats. Hulumtimi primar sht mbledhja e t dhnave dhe
informats s dors s par. Ky lloj hulumtimi mund t ndahet n hulumtim kuantitativ dhe
kualitativ. Hulumtimi kuantitativ synon t zbuloj sa njerz veprojn n mnyra t caktuara,
ndrsa hulumtimi kualitativ synon t zbuloj pse njerzit veprojn n mnyra t caktuara
Hulumtimi sekondar sht mbledhja e t dhnave t hulumtimit, t cilat ve jan n
dispozicion dhe mund t jen relevante me situatn. Kjo ndonjher quhet edhe hulumtim i
gatshm.
Pritet q nxnsit do t kuptojn metodat q prdoren dhe procedurat pr zgjedhjen e
mostrave, t cilat mund t jen t prshtatshme.


Strategjia e marketingut do t kombinoj nj numr t aktiviteteve t ndryshme. Vendi, q
ndrmarrja dshiron ta ket n treg, do t varet nga dshira e saj pr:
t realizuar profit dhe t ket mjete financiare pr investimet e ardhshme,
hartimin e politiks s formimit e mimeve, pr t mbajtur konkurruesit jasht tregut
vnien e mimeve, e cila pozicionon ndrmarrjen n kulm ose n fund t tregut
formimin e mimeve pr rritjen maksimale t shitjes dhe arritjen e pozits udhheqse
n treg.

Kto objektiva afatgjata do t shoqrohen me politika afatshkurta, t cilat do t prfshijn:
mimin ajk me i zakonshmi n teknologjin e re, kur sht e vetmja ndrmarrje n
treg, por mimi i lart mundson q shpenzimet pr hulumtim dhe zhvillim t mbulohen
shpejt,
mimet deprtues mimi i ult pr hyrje n tregun ekzistues,
mimi shkatrrues lufta e mimeve,
mimi promovues oferta speciale,
mimet pr humbje i dizajnuar pr ti joshur njerzit n shitore,
mimet psikologjike klientt kan perceptimin e tyre pr vlern. mimi shum i ult,
ather mallrat nuk mund t jen shum t mira ose t dshirueshme. Moda mund t
merret si shembull.

Segmentimi i tregut sht nj proces, me t cilin tregu i prgjithshm sht i ndar n grupe
t veanta t klientve, t cilt mund t bjn identifikimin pr nevojat e produktit. M t
zakonshmet jan grupet sipas moshave, gjinis, t ardhurave dhe etnike. Secili nga kto
grupe sht nj treg potencial i synuar dhe pr secilin ndoshta sht e nevojshme qasje e
ndryshme. Sigurisht q komunikimi i ideve do t ndryshoj prej nj grupit n tjetrin dhe
brenda grupit. Pr shembull nj reklam, q sht synuar pr tregun e adoloshentve sht
e pamundur pr t gjetur relevancn e atyre q jan mbi 60 vjet, pr t bler artikullin e
njjt ose ndonj reklam e synuar pr vajzat adoloshente, nuk sht e mundshme q t
krijoj ndonj reagim nga djemt adoloshente.

Marketingu miks sht qasje tradicionale pr planifikimin e marketingut q bazohet n katr
P t (Shno se kjo sht zgjeruar mirpo do t shqyrtohet n vitin e tret).

P Produkti (ang. product) N fakt ky mund t jet me t tepr se nj produkt q prodhohet
nga ndrmarrja, ka do t thot se vedimet duhet t merren lidhur me sasin, kohn,
ndryshimet e produktit, shrbimet prkrahse pr klient, cilsia, stili dhe paketimi.

mimi (ang. price) Kjo sht nj vendim i rndsishm vital, edhepse sht nj mjet
promovimi sht gjithashtu nj burim i rndsishm i t ardhurave t ndrmarrjes. Ndodh
q ndrmarrja vendos pr politikat afatgjata t formimit t mimeve ose n etapn e par
pr mime afatshkurt. Kto vendime mund t jen, gjithashtu, taktike dhe mund t jen
reagim i konkurruesve ndaj ndryshimeve n politikn pr formimin e mimeve.

P - Promocioni (ang. promotion). Mnyra me t ciln jan prezantuar produktet tek publiku.
Publiciteti, marka, paketimi, reklamimi, promovimet e shitjes dhe komercializimit. Shitja
sht gjithashtu pjes e aktivitetit promovues

V - Vendi (ang. place). Kjo referon n mnyrn, me t ciln nj ndrmarrje do t planifikoj
t distribuoj produktin. Cilin lloj t fushs duhet t mbuloj marketingu fillestar. A duhet t
prdoren tregjet ekzistuese? (kjo fush trajtohet m hollsisht n Vitin e 3).

Marketingu miks sht fush komplekse dhe e specializuar. N kt modul, q sht nj
hyrje n marketing duhet, gjithashtu, t prezantohet edhe mekanizmi i punuar pr kt nivel
pun m e hollsishme n kt fush do t realizohet nga ata nxns, t cilt do t
zgjedhin drejtimin e marketingut n vitin e tret.

Nxnsit duhet t njoftohen se aktiviteti i ndrmarrjes pr marketing sht tem e
kufizimeve dhe kontrollimit buxhetor, n t njjtn mnyr sikurse edhe pr do gj tjetr.
Pjes e planifikimit, e cila do t rrethoj prezantimin e produktit t ri ose t ripunuar, sht
t vlersohen shpenzimet e t gjitha aspekteve t programit dhe, kjo gjithashtu do t
prfshij edhe shpenzimet pr marketing.

Klasa e XII - t

Profili i marketingut

Intelegjenca e tregut RM1

Sjellja e blersit do t prcaktohet n baz t asaj se ka blersi dshiron dhe pret nga nj
produkt ose shrbim. Kjo mund t zbrthehet duke pasur parasysh:
Cilsia dhe mimi jan t ndrlidhura dhe blersi do t blej cilsin, e cila krkohet,
Vlera pr para sht fuqishm e prcaktuar nga zgjedhja e blersit,
Shrbimi, mund t prkufizohet si nj shrbim i ofruar para, gjat dhe pas shitjes, e
gjithashtu edhe si besueshmri n produkt dhe shrbim,
Levrdia, e cila ka t bj me levrdin pr t ciln sht bler produkti, e gjithashtu
edhe n dobin nga produkti.
Domosdoshmria. Disa gjra jan t domosdoshme dhe e vetmja zgjedhje, e cila
mbetet e hapur pr konsumatorin sht ajo e imazhit t nj brendi (modeli) t
veant.
Financiare, q referon tek kushtet e blerjes, p.sh 0% interesi i huas nse ripaguhet
(kthehet) brenda 12 muajsh.
Ekonomike, e cila ka marrdhnie me at Financiare, por ka t bj me blerjen e
mallrave n sasi t mdha ose blerjen e mallrave dhe shrbimeve, t cilat kan
prparsi ekonomike n afate m t gjata .
Zgjedhja sociale (shoqrore), sht e lidhur me besnikrin ndaj shitsit dhe (ose)
blerja nga nj grup i barabart ose me status t barabart social.
Dallimet n kultur, mund t ndikojn n blerje, e veanrisht n veshmbathje dhe
ushqim e, gjithashtu edhe n shum fusha t jets.
T priturat (parashikimet) e konsumatorve

T gjitha kto kritere pasqyrojn nevojn e blersit individual. Hierarkia e nevojave sht
zhvilluar nga Maslow-i, i cili besonte n at se ne duhet s pari ti plotsojm nevojat tona
baz para se t fillojm ti konsiderojm ato t nivelit m t lart. Maslow zhvilloi nj
piramid t nevojave, ku niveli baz n piramid jan nevojat fiziologjike (ushqimi, uj, seksi
dhe strehimi), pas t cilave siguria dhe mbrojtja jan m t rndsishmet. Dhe vetm pas
ktyre, nevojat shoqrore paraqiten n sken. Kjo on deri tek vetvlersimi dhe n fund
deri t vetaktualizimi. Kto prgjithsime jan vetm pjesrisht t sakta, pasiq disa njerz
jan t motivuar me nevojat e nivelit m t lart madje edhe kur nevojat e tyre t nivelit t
ult nuk jan plotsuar plotsisht, p.sh artistt dhe muzicientt
Metodologjia e hulumtimit sht dhn hollsisht n modulin Hyrje n marketing dhe
duhet t trajtohet m thellsisht.

Intelegjenca e tregut RM 2

Diskutimet pr t dhnat primare ( t dors s par) dhe sekondare, jan dhn n modulet
tjera dhe nuk do t prsriten edhe n kuadr t ktij dokumenti.

Shum organizata angazhojn agjencionet profesionale, pr t ndrmarr hulumtimin e tyre
t marketingut. Shrbimet e ktyre firmave profesionale jan n dispozicion, pr t gjitha
llojet e organizatave. Ndrmarrjet hulumtuese kan prparsi sepse personeli i tyre sht
hulumtues profesional i aftsuar ( trajnuar) me prvoj t rndsishme, me njohuri pr
tregjet dhe kan mbshtetje t duhur me baz kompjuterike dhe materiale. Nj agjencion
pr publicitet (reklamim), zakonisht angazhohet n bashkpunim m organizatn pr
hulumtim, pr ta realizuar s bashku nj fushat publicitare ose reklamuese.

Ata zakonisht do ta bjn nnndarjen, ku do konsumator punon me nj ekip vlersues, i
cili mbledh t dhna (dshmi) pr konkurrentt, produktin, segmentin e tregut, si dhe pr
ndrmarrjen klient. Ky ekip do t punoj me Departamentin pr Media dhe Kreativitet dhe
ekipi kreativ do t prfshij nj shkrues reklamash dhe drejtorin artistik. Gjithashtu n
kuadr t ekipit do t gjendet edhe nj ilustrues dhe nj tipograf pastaj puna e tyre do t
kalonte tek nj blers i artit, i cili komisionon fotografistt profesional dhe artistt grafik.
Reklama e prfunduar mandej merret nga planifikuesit e Mediave, t cilt prgatisin
programet pr reklamim n gazet dhe n televizion. Ekzistojn gjithashtu ndrmarrje, t
cilat specializojn n mardhniet me publikun dhe t tjert ofrojn shrbime t pavarura
pr t realizuar nj pjes t veant t puns, q koordinohen nga nj agjencion pr
reklamim.
Teknikat kuantitative shfrytzojn vzhgimet e dretprdrejta dhe pyetsort si instrumente
pr zbulimin e qndrimit t konsumatorit. Pyetsort mund t bhen sy m sy, me post
ose telefon, por kto jan teknika projektimi dhe shpesh sht e nevojshme q t prdorim
shkallt e vlersimit, t cilat mund t prdoren vet ose t inkorporuara n pyetsor.
Hulumtimi sy m sy ka prparsit dhe t metat e veta. Nse ai q prgjigjet sht i
gatshm pr bashkpunim, do t ishte e leht t merret informat m e hollsishme sesa
me ndonj mnyr tjetr. Sidoqoft shpesh ata q mund t prgjegjen mir refuzojn t
bashkpunojn ose jan shum t zn.

Pyetsort me post zakonisht marrin nj prqindje t prgjegjeve shum t varfra.
Ndrmarrjet, gjithnj e m shum, jan duke prdorur zarfat me prgjegje, q paguhen
duke u munduar ta tejkalojn kt problem. Lista me adresa, n t ciln mund t gjenden
emrat dhe adresat e klientve potencial mund t blehen.
Pyetsort me telefon mund t jen relativisht t lir, me kusht q thirrjet telefonike jan t
natyrs lokale. Kjo mund t jet e njanshme pasiq t gjith nuk kan telefon dhe disa
numra nuk jan t publikuar.

Teknikat kualitative pr hulumtim ndihmojn pr t zbuluar se pse konsumatort e plqejn
apo nuk e plqejn produktin. Ato mund t prfshijn kompletimin e fjalis, asocimin me
fjal, diskutime t thella dhe teknikn e pals s tret. E para nga kto sht e hapur dhe
mund t njihet leht Mendoj se okollatat Mars jan.. Fjalori i prdorur gjat prgjegjes
mund t ndihmoj n dizajnimin e pyetsorve ose n frazimin e reklamave. Gjat asocimit
me fjal, sht e nevojshme q ai q prgjigjet t jap fjaln e pare q i bie n mend, e cila
do t shoqrohej me fjaln stimuluese, zakonisht emrin e ndrmarrjes ose t produktit.
Teoria e ksaj sht se ata zakonisht do t ofronin nj fjal, e cila identifikon saktsisht se
ka mendojn ata pr produktin ose organizatn. Diskutimi i thell mund t jet si nj
intervist individuale, ku hulumtuesi do t diskutonte pikat me disa hollsi. Diskutimet n
grup jan t njohura gjithashtu si grupet fokusale. Thelbi i tekniks s pales s tret sht
se njerzit nganjher ngurrojn t flasin pr disa aspekte t jets n veten e par njjs
(Un), por jan t gatshm ta bjn at nse prgjegja nuk duket t jet personale.

Ekzistojn disa lloje t mostrave t zgjedhura. Zgjedhja e mostrs s rastit sht nj qasje e
hapur e q sht metod e preferuar kur mund t prfshihet e tr popullata. Nj numr e
t dhnave i jepet do njsie t mostrs dhe numrat e rastit prodhohen pr t zgjedhur
mostrn. Zgjedhja e mostrave shtes siguron se grupe t ndryshme, jan prfaqsuar si
duhet dhe lejon przgjedhjen e rastit t pikave brenda secilit grup. Zgjedhja e mostrave
sistematike mund t bhet ku mostra duhet t jet nj prqindje e caktuar e popullats,
madje edhe nse popullata sht e panjohur. Zgjedhja e mostrave kontigjent (e
rastsishme) nuk ka t bj me gjrat, t cilat jan t przgjedhura paraprakisht, por jan t
zgjedhura nga personi, i cili mbledh t dhnat. I vetmi kusht sht se duhet t kemi
kontigjente t fiksuara, n prgjithsi ose pr grupe t njohura t popullats. Gabime n
mostr mund t paraqiten kur mostra sht e paprfunduar dhe sht zgjedhje subjektive
pr artikujt, q do t prdoren si mostr dhe nuk duhet ti prmbahemi n mnyr rigoroze;
korniza e mostrs pr zgjidhjen e mostrs sistematike nuk organizohet rastsisht.


Njohurit pr fuqin dhe planifikimin e konkurrencs kan gjithmon rndsin m t
madhe n mendjen e trupit drejtues (menaxhmentit). Pr ndrmarrjen sht e rndsishme
t mbaj pjesn e tregut, por synimi do t jet pr t fituar pjesn e tregut. N mnyr q ta
arrijm kt njohuri, madhsia e tregut potencial sht nj pik fillestare me rndsi dhe pr
ta krahasuar at me tendencat e tregut.

Ekzistojn dy pikpamje pr dobin e t diturit se ka po ndodh n kampin opozit. Njra
pikpamje sht kuptimi i tyre dhe njohurit mbi proceset dhe strukturat e tyre sigurojn
informat sesi ti mundim apo godasim ata. Tjetra pikpamje bazohet n prqndrimin e
ndrmarrjes n proceset dhe strukturat e veta, ti bj ato sa m efikase q t jet e
mundur, t ul shpenzimet dhe n kt mnyr t triumfoj mbi opozitn. Me sa duket
ekziston nj e vrtet pr kto dy qasje. N do studim pr konkurrencn, ndrmarrja duhet
t sajoj nj seri t pyetjeve themelore, ku prgjegja n to do ti ndihmonte ndrmarrjes n
zhvillimin e saj. Kjo pikpamje mbshtet qasjen e Porterit sipas s cils, drejtimi efikas
strategjik sht pozicionimi i ndrmarrjes, relative me konkurrentt e saj, n aso mnyre q
i tejkalon ata n realizim.

Matrica e Bostonit, prdoret shum pr vlersimin e pozits konkurruese brenda nj
ekonomie dhe pr t vlersuar rndsin e do produkti dhe shrbimi individual, t
prodhuar nga nj organizat, n relacion me t gjitha organizatat e tjera, n mnyr q t
krijojn prioritetet dhe nevojat pr t ardhmen. Synimi i matrics sht t ndihmoj
menaxhmentin pr t identifikuar rolet e ardhshme t do njsie t biznesit n baz t
shkalls s rritjes s saj n treg dhe pjess s tregut, relative me konkurrentt e saj dhe me
potencialin e saj t rrjedhs s parave.

Matrica e Ansoff-it pr zgjerim, sht nj metod tjetr pr analizimin e politikave t tregut
dhe produktit, n t ciln merren parasysh: thellsia e deprtimit n treg, zhvillimi i
produktit, zhvillimi i tregut dhe shumllojshmria.


N t gjitha modulet e Marketingut sht dhn komenti pr rndsin e plotsimit t
nevojave t klientit dhe pr prfshirjen e shpenzimeve pr nj politik t till n buxhet.
Imazhi i ndrmarrjes ka ndikim t drejtprdrejt n mnyrn sesi trajtohen klientt. Operuesi
i telefonit pr shum njerz sht pik e par kontakti n ndrmarrje dhe mnyra e ashpr
e sjelljes nuk do t promovoj imazhin e mir t saj. Pr tjera ndrmarrje, personi, i cili
gjendet n pikat e shitjes, e luan rolin e ambasadorit t organizats. J o t gjith i qasen
organizats me krkes t qart n mendjen e tyre. do krkes sht nj udhheqje
potenciale e shitjes, edhepse krkon durim dhe vmendja kushtuar klientit mund t oj
vetm kah suksesi. Megjithat, shitja n presion t madh nuk preferohet (pr prodhime
speciale), pr arsye se organizata do t fitoj emr t keq dhe duhet t mundohemi ti ikim
ksaj.
Kjo nnkupton se sht i nevojshm zhvillimi dhe aftsimi i personelit, n mnyr q ata t
mund t ofrojn shrbim me vler t shtuar. Kjo prfshin njohurit e mira pr produktin dhe
administrimin e shitjes, e prkrahur me shrbime t mira pas shitjes me tr personelin e
informuar pr nevojat e klientit.

Shrbimi i shitjes do t kishte nj vler t pamatshme, nse sigurohen t dhna shtes nga
kontakti me klientin.

Buzqeshja nuk kushton asgj, por do t thot shum.

Marketingu i avancuar RM1

Shnim i prgjithshm Ky modul mbshtetet n modulin Hyrje n marketing, n t ciln
jan paraqitur shum nga konceptet n nivelin teorik. Nxnsit, t cilt do ta ndjekin kt
modul tash duhet t kalojn nga puna teorike n pun m praktike dhe t bazohen n
rezultate.

Marketingu sht kuptimi i nevojave t klientve dhe shndrrimi i tyre n at mnyr, n t
ciln produktet konceptohen, zhvillohen dhe paketohen, si dhe duhet t ekzistoj strategjia
pr distribuim dhe promovim, pr t knaqur dhe joshur klientt. Prandaj, marketingu sht
nj aktivitet i fokusuar n klientin.

Pr t siguruar zbatimin e fokusimit t duhur, sht e domosdoshme t prfshihen
funksionet, si n vijim:

Identifikimi i nevojave t klientve,
Dizajni i produkteve dhe shrbimeve, pr t prmbushur ato nevoja,
Produkti ose shrbimi ka mim, i cili reflekton shpenzimet, konkurrencn dhe
aftsin e klientit q ta paguaj,
Klientt e mundshm duhet t marrin informat pr kto produkte dhe shrbime,
Produkti ose shrbimi duhet t dal n treg n koh dhe n vend, q do ti plotsoj
nevojat e klientve,
Shrbimi pr klientt dhe zbatimi i tij sht dizajnuar pr plotsimin e nevojave t
klientve dhe prmbushjen e tyre.

Krkesa e klientve pr mallra dhe shrbime sht realistike, vetm nse kan para pr t
bler at mall ose shrbim. Ne t gjith do t dshironim q t kemi nj jaht (anije) t
vendosur n Monte Karlo, por dshira mbetet vetm dshir, nse nuk do t kemi para pr
ta plotsuar at. Objektivi i marketingut sht t bindim njerzit, q mos t shpenzojn
parat n nj gj, ashtuq t fillojn t blejn dika, e cila duket se do t ket vler m t
madhe pr ata. Kjo sht e njohur si prdorim dhe transaksion n valut

Nj Treg krijohet, kur t identifikohen t gjith ata q kan nevoj t prbashkt dhe t cilt
jan n pozit t realizojn nj transaksion n valut. Tregjet punojn n mnyr efikase
vetm ather, kur ekziston procesi me dy kahje n mes t shitsit dhe blersit pr mallra,
shrbime dhe komunikim dhe n mes t blersit dhe shitsit kur paraja kalon prej njrit tek
tjetri dhe informata shkmbehet. Kjo mund t funksionoj mir me marketing nprmjet
internetit, por ngurrimi i disa blersve potencial pr t pranuar se ka siguri adekuate pr
transaksion, po e mban kt proces mbrapa, por sigurisht kjo sht fush e lmia kryesore
e ndryshimit pr t ardhmen.

Brenda shekullit t kaluar, ndryshime evolutive kan zn vend n marketing. Deri n fund
t Lufts s Par Botrore, sht menduar se produkti i mir do t shitet vet, pr shkak t
cilsis dhe / ose prdorimit t tij. Kjo periudh sht e njohur me emrin epoka e prodhimit
Deri n vitin 1950, kjo u zvendsua me firmat, t cilat bnin prpjekje pr t harmonizuar
prodhimin e tyre me krkesn pr mallrat dhe shrbimet e tyre. Filozofia e afaristit ishte se
klienti do t rezistoj n blerjen e mallrave dhe shrbimeve, t cilat nuk jan t
rndsishme dhe se pr tejkalimin e ksaj rezistence sht e nevojshme forca shitse. Kjo
sht e njohur si epoka e shitjes

Filozofia e konceptit t marketingut bazohet n kalimin nga nj treg i shitsve, i cili
pretendonte t karakterizohet me zvoglimin e mallrave dhe shrbimeve, n nj treg t
blersve, ku ekziston furnizimi i begatshm me mallra dhe shrbime. N ditt e sotme
Koncepti Shoqror i Marketingut, krkon q organizata t identifikoj nevojat dhe dshirat e
klientve dhe ti ofroj ato, n mnyr efikase dhe t mjaftueshme, n aso mnyre, q ruan
ose zmadhon mirqenien e klientve dhe t shoqris. Prve ksaj, prodhuesit i kushtojn
m shum vmendje lvizjes s t gjelbrve dhe procesit t riciklimit, pasiq produktet
ekologjike dhe organike tash jan m joshse pr shum blers potencial.

Klientt tash kan m shum zgjedhje t krahasueshme pr nj shrbim ose produkt, gjat
procesit t blerjes. Nse produktet do t prodhohen sipas nevojave t klientve ather
organizata duhet t hartoj politikn e orientuar n klient dhe t zhvilloj nj kuptim t
konkurrencs. Vetm n kuptimin dhe ofrimin e asaj ka dshiron klienti, organizata do t
jet n pozit m t mire, pr ti plotsuar krkesat e klientve. Mnyra sesi sillen
konkurrentt do t jet poaq e vshtir t identifikohet sa edhe sjellja e klientve. Prpjekja
pr t identifikuar prparsit dhe dobsit tyre, mnyrn sesi ata perceptohen nga klientt
dhe si munden njohurit t ojn n avancimin e tregut, mund t quhet art. Mbani n mend
se konkurruesit e juaj jan duke u munduar gjithashtu t identifikojn karakteristikat e
ngjashme tek ata! do ndrmarrje do t krkoj q t skalis nj pozit unike tregu dhe t
zhvilloj punn nga ajo pozit.

Ndrmarrjet, gjithashtu, mundohen q t ndikojn n klient, duke ofruar shprblime t
llojeve t ndryshme. Ktu mund t prfshihen kartelat e besnikris (ang. Loyality cards)
dhe oferta t tjera, prfshir ktu edhe shrbimet bankare. Shitja e mallrave konsumuese
mund t prfshij komponent me vler t shtuar pr t joshur klientin, i cili ngurron p.sh
auto +kondicionues ajri ose nj CD player.

E tr qasja n marketing ka synim prmbushjen e nevojave t klientit n mnyr m
efikase sesa opozita, ka nnkupton se ndrmarrja duhet t ket nj qasje t integruar pr
t plotsuar nevojat e klientve.

Organizatat do t mundohen t arrijn synimin e tyre pr nj vend unik n treg, duke
realizuar analiz t plot sistematike t situats dhe zakonisht, duke prdorur analizn
PEST (Politike, Ekonomike, Shoqrore dhe Teknologjike), e cila do t prfshij t gjitha
detyrimet ambientore dhe ligjore. Gjithashtu, do t realizojn SWOT analizn (prparsit,
dobsit, mundsit dhe rreziqet) pr t shqyrtuar ambientin e tregut. Kjo prfshin
analizimin e gjendjes s jashtme dhe t brendshme t vet organizats, por t mbahet n
mend se asgj nuk rri statike pr ndonj gjatsi kohore dhe nj organizat duhet gjithmon
t jet e gatshme pr t reaguar n dshmin, e cila tregon se ndryshimi sht i
domosdoshm.

Marketingu duhet t ket ndikim jo vetm n produkte dhe shrbime, q do t ofrohen, por
gjithashtu edhe ne paketim, emrin e modelit, garancionet, ciklin jetsor t produktit,
pozicionimin n treg dhe zhvillimin e produktit t ri.

Marketingu Miks (kombinimi i elementve t tregut), duhet t ket ndikim n vendimin pr
vnien e mimeve, pasiq kjo do t prcaktoj nse klientt do t pranojn transaksionin n
valut. Strategjia e vendit prcakton planfikimin e prfshir n gjetjen apo marrjen e
produktit t duhur, pr t plotsuar nevojn e perceptuar t klientit. Strategjit pr
distribuim, gjithashtu, duhet t planifikohen n at mnyr q sasi t duhura t mallrave
jan n dispozicion n vendin e duhur dhe n kohn e duhur. Kjo do t prfshij nj trsi
t operacionit logjistik, duke filluar nga dokumentacioni i nevojshm e deri tek aktivitetet e
depove dhe transportit. Strategjia promovuese do t prfshij harmonizimin e duhur t
shitjes personale, reklamimit, marrdhnieve me publik dhe promovimin e shitjes n aso
mnyre, e cila komunikon m s miri me tregun e synuar.

Zhvillimi i nj qasje pr plotsimin e nevojave t klientve n marketing, do t kushtoj
para. do industri dhe do ndrmarrje duhet t marr nj vendim t ndrgjegjshm, lidhur
me ndrlikimet n kosto, n gjetjen e duhur t emrit t marks dhe imazhit t korporats.
Marketingu pr marrdhnie, i cili mundohet t ndrtoj marrdhnie me klientin jasht
orarit, n mnyr t paevitueshme kushton para t rndsishme, por fitimet jan nga
biznesi i prsritur. Duhet t mbajm n mend se bota sht nj vend, i cili ndryshon
vazhdimisht dhe t gjitha qasjet n marketing, duhet t jen nn shqyrtim n mnyr q t
llogarisim pr situata t reja ose evolutive.

Marketingu i avancuar RM 2

T gjitha organizatat mundohen t shfrytzojn mundsit e biznesit n do koh dhe n
do vend. Pr t rritur kto mundsi dhe pr t mbajtur ende pavarsin e tyre, shum
ndrmarrje ju takojn organizatave t sindikatave t pavarura, pasiq prmes tyre mund t
krijojn grupe, t cilat do t bjn presion pr t ndrruar situatn, t ciln ata e shohin si t
dmshme pr suksesin e tyre. Kto konsiderata makromarketingu prfshihen n fushat
kryesore t aktivitetit.

Organizatat e t gjitha llojeve duhet t punojn brenda kornizs ligjore (ashtu si sht par
n modulet e mhershme), e cila prfshij kontrollimin e planifikimit, ndotjen e ambientit,
ligjin dhe regulloret e ndrmarrjes, shndetsin dhe sigurin etj. Origjina e ktyre
rregulloreve n Kosov do t jen:
Rregulloret e UNMIK-ut,
Parlamentit t Kosovs,
Organizatat profesionale kosovare, p.sh. Standardet pr kontabilitet t Kosovs,
(Gjithnj e m shum Bashkimi Evropian.)

Kto rregullore me baz politike do t ken forcn e ligjit dhe do t godasin lirin, me t
ciln mund t formohen organizatat si dhe n funksionimin dhe punn me klientt e tyre.
Organizatat duhet t ken parasysh gjithashtu edhe kulturn dhe shoqrin brenda s cils
veprojn. Nj modul i mhershm ka trajtuar mnyrn, me t ciln do t ndikonin trendet
demografike n shitblerjen e produketeve dhe shrbimeve, e gjithashtu faktor i rndsishm
sht edhe numri dhe shkathtsia e forcs puntore.
Fuqia blerse e individve, t cilt e formojn popullsin, gjithashtu do t jet nj faktor
vendimtar. Prodhimi pr tregun e vendit, nevojat e kulturs lokale do t jen t njohura dhe
do t merren parasysh. Nj organizat, e cila krkon t bj tregti jasht vendit duhet t
hulumtoj s pari dogann e tregut t propozuar dhe t marr shnime t caktuara pr
qndrimet shoqrore, gjat prgatitjes s materialit reklamues.

Gjithnj e m shum faktort ekologjik dhe t ambientit jan duke luajtur rol n zgjedhjet
pr blerje t klientve. Hapsira ku ndalohet pirja e duhanit, ushqim organik, vetur me
rrezatim t vogl, etiketimi m i mire i ushqimit, ri-ciklimi i paketimit dhe faktor t tjer do t
ken rol n zgjedhjen e konsumatorit dhe duhet t merret parasysh jo vetm n
marketingun e produktit por edhe n dizajnin origjinal.

Teknologjia sht duke e ndryshuar mnyrn e kryerjes s punve n ndrmarrje dhe
shtpi e, gjithashtu edhe mnyrn sesi prodhohen mallrat dhe si ofrohen shrbimet. Njra
nga prfitimet kryesore pr tregtarin e fundit sht projektimi me ndihmn e kompjuterit
(CAD), i afrt me prodhimin e ndihmuar m kompjuter (CAM), t prdorur n mnyr
efikase q duhet t zvogloj kohn e konsumuar pr nj concept inicial pr t arritur klientin
dhe si pasoj duke e br prodhuesin edhe m konkurrent. Prdorimi i kompjuterve pr
detyra administrative do t thot se shitsi mund ta marr nj porosi menjher ta
transmetoj n ndrmarrje nprmjet laptop-it t tij.

Konsiderata t gjra t cilat bien n mjedisin e makro-marketingut pretendojn t jen
gjenerike (t prgjithshme). Mikro-marketingu trajton faktort, t cilt ndikojn derjprdrejt
n organizat dhe n punn e saj. N kuadr t kontekstit makro, grupe t organizatave me
produkte dhe shrbime t njjta mund t bashkohen pr prkrahje dhe mbrojtje reciproke.
Brenda kontekstit makro, ato do t krkojn informatn pr aktivitetet e konkurruesit t tyre,
gjat shqyrtimit t tregut dhe, gjithashtu, edhe gjat shqyrtimit t shpenzimeve dhe origjins
s resurseve.

Nj vmendje e shtuar i kushtohet nevojave t palve me interes (akterve, bartsve, jo
vetm atyre t cilt i kemi prmendur n modulet e mhershme, por grupit me interes t
njohur me emrin popullsia, pr shembull ata t cilt brengosen pr ndotjen e ambientit
ose shitjen e armve tek regjimet shtypse.)

sht e rndsishme n t dy situatat makro dhe mikro, t jemi t vetdijshm se
konkurrenca n mnyr tradicionale vjen n dy lloje t definuara qartazi. Konkurrenca e
drejtprdrejt paraqitet n mes t dy ndrmarrjeve, t cilat prodhojn produket t ngjashme,
p.sh uj mineral. Lloji i tjetr i konkurrencs sht kur klienti mund t zgjedh mnyra t
ndryshme pr t br dika ose sht n gjendje t zvendsoj nj produkt ose nj
shrbim me nj tjetr, p.sh. industria e ndrtimi mund t prdor gypa t hekurit ose t
plastiks. Pasiq mjedisi ekonomik sht rritur, qasja e tret ka futur konsiderimin e
konkurrencs s kufizuar, por t rndsishme, t fuqis s blerjes s konsumatorit. Pr t
shkuar n pushim, klientt blejn DVD ose mobilje t reja dhe kjo sht lloji i zgjedhjes q
duhet t bhet dhe tregtart do t jen t etur t marrin pjesn e tyre n kt treg.

Forca konkurruese e Porterit sht dizajnuar pr tu fokusuar n mnyrn e strukturimit t
ambientit konkurrues. N zemrn e do tregu ekziston nj rivalitet i vazhdueshm n mes t
konkurrenetve ekzistues t gjith nga ata jan t brengosur pr:
konkurruesit e ri q hyjn n treg ( shpesh organizatat e sindikatave t pavarura do t
mundohen t ngrehin barriera n hyrje, por tash kjo sht br mjaft e vshtir pr
shkak t legjislacionit ndrkombtar)
rreziqeve nga paraqitja e produkteve zvendsuese, ose nga konkurrenti ekzistues ose
nga prodhuesit e rinj.
fuqia e shitblerjes s furnitorit t lnds s pare, pasiq kjo mund t ndikoj n
shpenzimet e prodhimit.
fuqia e blerjes s blersve.

N kt dokument pune, nj kujdes i sht kushtuar prdorimit t termave klient dhe
konsumator, pasiq klienti - ai q paguan - nuk sht gjithmon konsumator, i cili e
prdor produktin. Nj gj me rndsi pr tregtart sht se kush aktualisht, merr
prgjegjsin pr t marr vendimin pr blerje. Kjo sht fusha n t ciln, n kaluarn e
afrt jan br ndryshime domethnse n qasje. Pr shembull, veturat jan bler
gjithmon nga burrat, por femrat jan tash nj treg njjt i rndsishm dhe brenda familjes
gjithnj e m shum duket se kan ndikim t njjt n blerje dhe ekziston nj qasje e
prbashkt apo pajtim mendimesh pr shpenzime, e cila dallon nga nj situate autonome,
n t ciln numr i barabart i vendimeve sht br nga do partner. Kto qasje, me
situatn ku burri ose gruaja jan dominant mund t ndryshoj prej produktit n produkt dhe
prej vendit n vend, por sht e rndsishme pr tregtarin t jet n gjendje t identifikoj
realitetin n mnyr q t synoj tregun.

Klass shoqrore sht duke i rn rndsia tek tregtart, pasiq zgjedhja tash m pak
prcaktohet n baz t klass sesa n baz t kombinimit t t ardhurave, puns, edukimit,
posedimeve ( pronsis), familjes, tradits etj.

Pr tregtarin nj aspekt i rndsishm i rolit sht t mundohet t kuptoj faktort, t cilt
ndikojn n sjelljen e blersit, T gjith blersit kan nevoja, por kto munden t
transferohen n blerje, nse ekzitojn fonde pr t krijuar situatn e blerjes. Motivet e
blersit jan ndjenjat, t cilat shtyjn blersin q t blej nj artikull t veant dhe ato
ndjenja do t prmbushen kur t realizohet blerja. Blersit n mnyr t vazhdueshme
ballafaqohen me prita stimulimi, por ata do t injorojn shumicn prej tyre dhe do t
prgjegjen n mnyr selektive. Roli i tregtarit sht t identifikoj stimuluesin m t
fuqishm n fardo skenari t dhn dhe ta fitoj vmendjen e blersit dhe ta rris
motivimin e blerjes. Gjykimi i vlers, t ciln blersi do ta ket pr stimulues t veant do
t influencohet nga qndrimet dhe bindjet e tyre, e cila si pasoj do t ket ndikim nga grupi
i shokve ose familja.

Qndrimi sht kombinimi i tre komponentve. Kognitive, e cila sht e lidhur me njohurit
e individit dhe informatat pr lmin e dhn, afektive (emocionale), e cila sht komponent
q ka t bj me ndjenjat dhe me reagimet emocionale n t: t sjelljes, e cila prfshin
tendencat personale pr t vepruar n nj mnyr t veant, n krahasim me reagimet e
familjes dhe grupit t shokve. Blersi zakonisht do t reagoj m pozitivisht nj njrn ose
tjetrn nga kto, lidhur me blerjen e veant, por mund t reagoj n njrn nga
komponentt e tjera kur kemi t bjm me nj blerje tjetr.

Pr tregtarin, msimi i teoris sht nj shtje e rndsishme. Shprehit e formuara t
blersit nga nj proces i aplikimit t nj seri shprblimesh dhe prforcimesh, pr t
inkurajuar sjelljen m komplekse t blersit, mund t arrihet vetm me program gradual t
t msimit. Strategjia e promovimit dhe vet produkti ose shrbimi do t ken rol n
prcaktimin e mnyrs s zhvillimit t saj. Strategji e mir do t ishte q fillimisht t kemi nj
testim t produktit t ri, i cili prfshin distribuimin e mostrave gratis. Nj seri e aktiviteteve,
p.sh mandatpages skontimi pr uljen e vlers mund t jen hapat e ndrmarrur para se t
krkohet mimi i plot pr produktin. Tregtari shpreson se kto oferta pr prezantim do t
udhheqin blersit, q n mnyr t mjaftueshme t dshirojn dhe vlersojn produktin, t
cilin ata do t jen t gatshm ta paguajn me mimin e plot.

Blerja (furnizimi) i organizats, do t varet nga natyra dhe struktura e organizats.
Organizatat e mdha do t ken menaxherin e blerjes, i cili do ti pranoj krkesat pr blerje
nga departamentet tjera. Krkesat e mdha me gjas do t shqyrtohen nga komiteti, por
pr vendimin prfundimtar, ndoshta, do t sht e nevojshme q menaxheri i blerjes t
negocioj pr produktet m t mira me mimet m t mira, e gjithashtu qartazi t definoj
datat e drgess. Disa menaxher t blerjes do ta arrijn kt nprmjet qendrs s blerjes

Tregtari do ti ket n mendje t gjith kta faktor kur t prgatis planin e marketingut dhe
gjat shqyrtimit s mnyrs t segmentimit t tregut. Tregu prbhet nga blersit, t cilt
krkojn nj produkt ose shrbim t veant. Produktet shpesh prkufizohen si mallra
konsumuese ose industriale. Mallrat konsumuese shpesh blehen nga prdoruesi i
fundit, mirpo mallrat industriale jan ato t cilat blehen ose pr prdorim n procesin e
prodhimit t mallrave ose shrbimeve t tjera ose pr ri-shitje. Shrbimet mund t
prkufizohen n t njjtn mnyr. Disa mallra kan funksion t dyfisht. Kandelat q
blehen pr veturn private jan mallra konsumuese, por ato q blehen pr Mercedes pr
tu prdorur n linjn montuese do t klasifikohen si mallra industriale.

Procesi i ndarjes s tregut n pjes t ndryshme quhet segmentim i tregut dhe prdoret
nga ndrmarrjet komerciale dhe organizatat jofitimprurse. do segment i tregut duhet t
jet i madh n aspektin e madhsis dhe fuqis s blerjes; do segment i tregut duhet t
jet mjaft i madh q t jet profitabil potencial; numri i segmenteve duhet t jet n harmoni
me kapacitetin e marketingut t organizats. Synimi i pare i tregtarit do t jet prmbushja e
secils nga kto kritere dhe vetm pas ksaj duhet t prvetsohet vetm nj segment i
veant.

Tregu i konsumatorit mund t segmentohet pr t marr parasysh trendet demografike,
p.sh mosha, gjinia, feja, pozita gjeografike, mnyrat e t ardhurave dhe shpenzimeve,
madhsia e popullats dhe mobiliteti. Segmentimi gjeografik do t konsideroj mnyrn
sesi klima dhe terreni ndikojn n blerje (vshtir se palltot e gzofit do t shiten n Karibe!)
Trendet demografike do t prcaktojn numrin e fmijve pr t cilt sht tregu i lodrave,
numrin e fmijeve t cilt krkojn vend n shkoll etj.
Prbrja gjinore e tregut do t ket porosi t qart pr tregtarin. Nj popullat me numr t
madhe t femrave prej moshs 16-50 vjeare, sht e qart se do t blejn grim dhe
tualete n vllim t madh dhe ngjashm popullsia n mosh do t ket krkesa t
ndryshme. Tregtart gjithashtu kan segmentin e llojit t ekonomis shtpiake dhe me
rritjen e numrit t t rinjve n Evropn Perndimore q shtyejn martesn kjo ka nj porosi
t qart. Segmentimi n baz t mnyrs s t ardhurave dhe shpenzimeve, do t apeloj
pothuajse tek t gjith tregtart me pakic dhe prodhuesit. Blerjet pr ekonomin
shtpiake mund t identifikohen si blerje baz pr nevojat shtpiake, prderisa t gjitha
blerjet e tjera mund t bhen si zgjedhje individuale.

Marketingu i avancuar RM3

Produkti sht numri i mallrave dhe shrbimeve, q nj organizat i ofron n treg.
Shum organizata kan nj rradh t produkteve t cilsive t ndryshme pr segmente t
ndryshme t tregut. Prandaj, nga definicioni sht dika q njerzit e dshirojn dhe pr t
cilin ekziston krkesa dhe zakonisht prodhohet si rezultat i identifikimit t qart t nevojs.
do produkt do ta ket ciklin jetsor. Do t filloj si koncept q kalon npr fazn e zhvillimit
deri tek lirimi i produktit, pas t cilit vjen periudha e rritjes para se t arrij pjekurin dhe
etapn e rnies.

do produkt i ri do t ket periudhn kur nga investimet kapitale nuk do t ket asnj fitim.
Periudha e konceptimit, dizajni fillestar dhe lshimi n treg do t krkoj mjete financiare
dhe duhet t bhen llogaritjet pr t identifikuar krkesat pr mjetet financiare pr kto faza.
Shpenzimet do t prfshijn hulumtimin e tregut, hulumtimin teknik, testimin e tregut ose
udhheqjen e nj testimi t kufizuar, koha e realizimit. Shum nga idet pr produktin e ri
do t vijn nga forca shitse ose nga klientt pasiq t prvetsohen ato do t dalin n
shqyrtim, pr t siguruar se prshtaten me politikn pr strategji t organizats dhe nse do
t kalojn ather do t drgohen tek ekipi pr zhvillim. N kto do t prfshihet personeli
nga shum departamente, prfshir edhe at t marketingut, t cilt mund t japin reagime
pr dizajnin e produktit, ngjyrn, veorit dhe mimet. Periudha e testimit do t identifikoj
nse produkti sht efikas, afatgjat dhe a i prmbush prshkrimet e dizajnit dhe nse
sht i suksesshm, produkti sht i gatshm pr treg.

Periudha e lshimit n treg sht faza, kur shpenzimet pr krijimin e produktit ( mundsisht
t prfshihet edhe krijimi i rrjetit t agjentve t shitjes) do t jen m t mdha sesa t
ardhurat. Periudha e rritjes sht kur linja e profitit me t vrtet drejtohet n profit dhe kur
promovimi i vrullshm dhe (ose) aktiviteti i shitjes do ta marr produktin e ri n tregje t reja.
Pasiq produkti t krijohet, konkurruesit do t fillojn t reagojn dhe do t jet vshtir t
gjejm klient t rinj. Etapa e pjekuris sht etap, t cilat ndrmarrja sht e etur ta
zgjas sa m shum dhe veanrisht do t jet e etur t kultivoj besnikrin e klientve.
Kur shitja fillon t dobsohet, mund ti japim produktit nj fillim t freskt ( shum motor t
veturave jan rimodeluar disa her, p.sh. VW Golf), por n mnyr t paevitueshme do t
vij koha kur fundi i realizueshmris tregtare do t arrihet. N shum raste, produkti do t
jet vetm nj nga numrat e prodhuar n ndrmarrje. VW Golf i takon familjes s njjt si
VW Polo dhe VW Passat dhe nj portfolio e till e produkteve mund t quhet si miks
produkt mikset e produkteve maten n baz t produkteve n miks dhe thellsia bazohet
n variacionin e do produkti n aspektin e ngjyrs, madhsis ose modeleve t ofruara.
sht e rndsishme t thuhet se marketingu miks pr produktin do t ndryshoj prderisa
produkti ec npr ciklin e jets.

Vendosja e produktit n treg ka nj rndsi t madhe, pasiq kjo tregon lehtsin me t cilin
klienti mund ta blej at. Hulumtimi n vendin m t prshtatshm sht po aq i
rndsishm sa edhe hulumtimi brenda ndonj fushe tjetr t aktivitetit t marketingut.

Shitja e produktit mund t realizohet n dy mnyra. Shitjet indirekte (t trthorta), pr t cilat
prdoret nj ndrmjetsues, si sht nj agjent ose shits me pakic, ku mallrat
shprndahen n mnyr m centrale n krahasim me shitjet e drejtprdrejta, t cilat jan t
drejtuara tek klienti. Kjo mund t paraqitet n disa mnyra, reklamimi i drejtprdrejt
prfshir katalogun e shitjes, shitjet prej ders n der, aktiviteti i forces shitse ose shitjet
prmes internetit. Shpesh produktet pr prdoruesit industrial dhe konsumatort shiten
nprmjet m tepr se nj kanali. do ndrmarrje do t vendos pr kanalet, q do t
prdoren si rezultat i nj numri t faktorve, prfshir lokacionin gjeografik t tregut t
firms, prderisa n ann tjetr madhsia e porosis mund t ndikojn n vendim. Mallrat
q prishen ose artikujt e modes me cikl t shkurt t jets do t tentojn t lvizin prmes
kanaleve m t shkurta drejt tek shitsi me pakic ose konsumatori, prderisa mallrat pr
t cilat sht i nevojshm servisimi, p.sh maqina pr larje do t shitet prmes distribuesit, i
cili n t njjtn koh sht edhe agjent pr servisim. Nj qasje alternative sht t
autorizojm shitjen tek personi i autorizuar (franshiza), ( shih modulin tjetr Forma e
pronsis n biznes).

mimi ka rndsi t plot n shitjen e nj produkti. Pr kt arsye sht thelbsore t
identifikojm sesi klienti e percepton vlern q ai produkt duhet ta ket. Pr blersin, mimi
sht vlera e pranuar si kompenzim i shkmbimit t parave, t cilat kishin mundur t
prdoren n mnyr tjetr. Pikpamja e kontabilistit pr formimin e mimeve sht kostoja
plus marzhi i fitimit, por gjithashtu do t ket ndikim nga mimi, i cili sht vn nga
konkurrentt, nga etapa e ciklit jetsor t produktit dhe nga mimi, i cili do t pranohet n
treg. Ekzitojn qasje t ndryshme pr formimin e mimeve. Strategjia afatgjat pr formimin
e mimit nnkupton se ndrmarrja duhet t vendos pr prioritetet: krijimi i profitit pr
aksionert dhe pr investimet e ardhshme; politika pr mim pr ti mbajtur konkurrentt
jasht; mimi t dizajnohet pt t rritur shitjen n maksimum dhe pr tu br udhheqs i
tregut; politika e mimit pr ta br ndrmarrjen shum t krkuar n treg.
Politika afatshkurt taktike e vnies s mimeve do t dizajnohet pr t prkrahur
promovimin dhe aktivitetin e shitjes. Kjo mund t prfshij:

mimi ajk, q sht vendosja e mimit t lart pr nj produkt t ri, i cili nuk ka
konkurrent dhe mundson kompenzimin e shpejt t shpenzimeve pr zhvillim:
mimi deprtues ose mime t ulta t dizajnuara pr t ndihmuar n goditjen e
opozits
luft mimesh e dizajnuar pr t eliminuar opozitn
mimet promovuese ose ofertat speciale
mimet pr humbje ( nj produkt i shitur me humbje pr t inkurajuar tregun) i
dizajnuar pr t joshur njerzit n treg
mime psikologjike mimet e ulta mund t ojn n dyshimin e klientve pr
cilsin e produktit pr shkak t mimit t tij t ult

Ndryshimet n politikn taktike t mimit kan ndikim n krkes. Rregull e prgjithshme
sht se sa m i lart sht mimi njerzit do ta blejn m pak dhe sa m i ult mimi
njerzit do t blejn m shum. Aty ku ndryshimet n mim kan nj ndikim m t madh n
krkes, ather pr krkesn thuhet se sht elastike; aty ku ndryshimet n mim kan
pas ose aspak n krkese ather at e quajm krkes joelastike.

Elasticiteti i krkess mund t llogaritet:

Elasticiteti i mimeve t krkess = % ndryshim n sasin e krkess
%ndryshim n mim

Ndrmarrjet do t mundohen t marrin markn pr produktet e tyre brenda nj grupi ose
familje t mallrave, t cilat jan t njohura pr standard t qndrueshm dhe i dallon ato
prej atyre t konkurrencs. Pasiq t krijojn kt mark, ather shpenzimet e tyre
reklamuese do t zvoglohen pasiq produkti tash flet vet dhe vlera e poduktit tash
llogaritet si nj artikull n balancin e ndrmarrjes. Por kjo sht nj form e rritjes s
informimit pr produktin dhe pr krijimin e imazhit t ri. Pr hyrje n treg duhet t merren
vendime t tjera n mnyr t strukturuar dhe procedura njihet me emrin Gjasht M-t

identifikimi i audiencs s synuar ( tregu ang. market.)
prcaktimi i objektivave t komunikimit (misioni)
dizajnimi i porosis (.porosia ang. message)
przgjedhja e kanaleve t prshtatshme pr komunikim (metoda)
krijimi i buxhetit total pr promovim (paraja ang.money)
Vendimi pr promovimin miks
Matja e rezultateve t promovimit (monitorimi)

Qartsia e qllimit sht thelbsore n hartimin e buxhetit t prshtatshm pr promovim
dhe aktiviteti duhet t drejtohet dhe koordinohet
Komponent kryesore e programit do t jet reklamimi, i cili duhet t analizohet para
implementimit. Cila sht porosia e dshiruar? T rrisim informimin apo t rrisim shitjen?
far media t prdorim? Sa shpesh? far stili, humori, fakte, etj? Metodn e vlersimit?

Reklamimi mund t jet;-

informativ bartja e informats
binds e dizajnuar pr t stimuluar dshirn pr produktin; pretendon q t
ndrtoj mbi preferencn e marks
prkujtesa e dizajnuar t mbaj produktin e mir n syrin e publikut.

Zgjedhja e mediave t mira sht e kufizuar nga shtrngesa buxhetore dhe kompromis do
t jet prgjegja n pyetjet shtes. A sht fushata lokale, rajonale, kombtare? Prdorimi i
TV, radios, internetit, kinemas, videos, gazetave, revistave, posterve, ekspozitave,
dhuratave (ditarve, fanelave, antave, lapsave), fletushkave ( shprndarja nga dera n
der), katalogjeve etj. sht e qart se zgjedhja ose miksi i mediave do t pasqyroj llojin e
produktit t prfshir e, gjithashtu, edhe prgjegjet e fituara nga 6 M-t. Fillimisht e
prdorur pr reklamat pr prkrahjen sportistve, nj ekipi ose nj ngjarje , sponzoriteti
tash sht br pjes integruese e fushats pr promovim.
Politika pr marrdhniet me publikun synon n mbroj dhe promovoj imazhin e produktit
dhe t organizats. Synimi i MP (marrdhniet me publikun) sht kordinimi i do fushate
publicistike.

Gjja m e rndsishme e do aspekti t marketingut sht realizimi i hulumtimit t duhur.
do situate sht e ndryshme dhe hulumtimi nuk duhet t mbshtete n informatn e s
kaluars por t fokusohet n situate t re.

Marketingu i avancuar RM 4

Mallrat e prodhuara, t cilat mund t shihen dhe preken bien n kategorin konsumuese t
tregut. Artikujt e prodhuar njihen si produkte t fundit dhe karakterizohen me qarkullimin e
shpejt t mallrave, t cilt kan periudh t shkurt t jets.

Tregu organizativ ka karakteristika tjera. Ndrmarrjet jan blers profesional me objektiva t
veanta. Tregu mund t nn-ndahet:

Pajisjet kapitale (kryesore), pr t cilat sht i nevojshm instalimi me nj vler
totale prej m . mimi mund t mos jet aq i rndsishm sa p.sh. shpenzimet e
prodhimit gjat prdorimit t pajisjeve. Forca e shitse e drejtprdrejt, teknike, e
specializuar sht nj krkes esenciale n treg.
Pajisjet shtes zakonisht jan artikuj m t vegjl, me mime t ulta, prfshir
kompjutert etj. Cilsia dhe servisimi jan t rndsishm dhe kta artikuj mund t
distribuohen nprmjet agjentve t specializuar.
Materialet dhe komponentt. Shum artikuj shprndahen me pjest prbrse t
tyre, p.sh rrotat e biikletave, por prodhuesit e biikletave krkojn cilsi standarde
pr tu prshtatur me produktet e tyre.
Lnda e par. Produkte primare, t cilat prdoren pr t krijuar produktet e
prfunduara. Thngjilli, prodhimet bujqsore, lndt e drurit t gjitha vlersohen
para shitjes, ashtuq blersi blen cilsi t njohur.

Qeveria n t gjitha nivelet sht blers kryesor i mallrave t t gjitha llojeve, prfshir
ktu edhe pajisjet pr spitale dhe pr ndrtimin e rrugve, letr dhe produkte t tjera
harxhuese, kompjuter etj. do qeveri ka mnyrn unike t organizimit t blerjes qendrore,
e cila mund ta vshtirsoj procesin e shitjes tek qeveria.

Prderisa mallrat konsumuese jan t prekshme, shrbimet nuk jan. N shum ekonomi
kombtare, shrbimet tash prbjn nj prqindje t lart t GDP (ang. Gross Domestic
Product) prodhimi bruto i vendit, por shrbimet kan shum karakteristika, q rradhiten
prej shrbimeve pas shitjes t pasjisjeve elektrike deri tek profesioni i floktarit dhe
shrbime t tjera personale. Prderisa prodhuesit mund t krkojn cilsi standarde pr
servisimin e pajisjeve, dy floktar nuk do t arrijn saktsisht rezultat t njjt. N
shembullin e dyte ( floktari), sht shum vshtir q shrbimi t jet saktsisht i njjt si
n shrbimin e pare kjo quhet heterogjeniteti. Shrbimet jan produkte q prishen
shpejt nj karrig e zbrazt n aeroplan do t thot humbje n t ardhura, edhepse
shpenzimet mbeten t njjta buxheti i linjave ajrore sht munduar t zgjidh mimin pr
ulse, duke inkurajuar njerzit t rezervojn m hert me mim m t ult dhe duke
shpresuar se tregu do tu prgjigjet mimeve m t larta, prderisa data e fluturimit afrohet,
por nse ka ende ulse t lira ather mimi do t bie prap m mir pak fitim sesa
aspak.

Organizatat, t cilat shesin shrbime, sikur agjenti i udhtimit, jan thjesht ndrmjetsues
dhe arranzhues t kohs s njerzve tjer, por nuk i shoqrojn ata njerz n pushime ose
n koncert, prandaj ktu sht ndryshimi n mnyrn me t ciln ky aspekt i industris s
shrbimit shprndan shrbimet e veta. N shum shrbime nuk mbetet asgj q mund ta
prekim, prve prshtypjeve dhe kujtimeve. sht e rndsishme q disa momente t
mbeten n kujtes ose t jen t prekshme nprmjet gjrave t ndryshme, si p.sh. CD,
fanelat etj.
Marketingu ndrkombtar sht nj lmi masive dhe shoqrohet me rritjen e globalizimit.

Reklamimi dhe promocioni RM1

SHNO Disa nga konceptet dhe veprimtarit jan prshkruar tashm n modulet
Marketingu i avancuar dhe Intelegjenca e tregut.

Reklamimi dhe promocioni marrin shum forma dhe jan veprimtari t veanta, por t
ndrlidhura dhe t dyjat jan pjes e marketingut. Reklamimi sht proces i komunikimit
gjat t cilit porosia, zakonisht e dizajnuar t bind njerzit pr t bler produktin ose
shrbimin, prcjellet tek klientt. Disa reklama, zakonisht t publikuara nga qeveria jan
kshilldhnse , p.sh fushata pr informim mbi sidn,

Reklamimi zakonisht z vend nprmjet:

Gazetave, revistave, televizionit, radios, posterave, kinemas, fletushkave, n pjes
t veturave ose n autobus, sponzorim ose internet.

Departamenti i marketingut duhet t vendos se cila nga metodat sht m e prshtatshmja
pr transmetimin e porosis

Promocioni zakonisht z vend nprmjet:

Reklamave, ekspozitave, konkurrencave, sponzorimit, provave t lira, ofertave
speciale, konferencave pr shtyp, tele-shitjeve dhe internetit

Departamenti i marketingut, gjithashtu, duhet t marr vendim, se ciln nga kto ta
identifikoj gjat hartimit t planit t marketingut. N t dy rastet ndoshta do t marrin
kshilla nga kshilltart pr marketing, disa prej t cilve ofrojn linjn e plot t hulumtimit
n marketing, reklamim dhe promocion, marrdhniet me publikun dhe aftsim n
shkathtsit pr telefon.

Puna dhe struktura e nj agjencioni reklamues sht diskutuar n modulin Intelegjenca e
tregut RM2, e cila gjithashtu prmban informatn pr Hulumtimin e Tregut.
Industria e reklamave sht rregulluar me ligj n shum shtete dhe, n prgjithsi, kto
rregullore jan n lidhje me pohimet e rrejshme pr produktin, se produkti mund t bj
dika ka n t vrtet nuk mundet, pr shembull nj reklam pr tonikun, n t ciln thuhet
se donjri, i cili do ta marr do t jetoj 100 vjet! Shumica e industrive t reklamimit i kan
edhe vetrregulloret, q nnkupton se ata marrin prgjegjsi pr shtjet etike e, gjithashtu
edhe pr ato shoqrore. Pr shembull prdorimi i imazheve seksuale sht shum m fort
e kontrolluar, sesa n disa shtete t tjera.

Kritikt e reklamimit thon se reklamimi sht i shtrenjt dhe prandaj e rrit mimin e
produktit, se ofendon disa njerz dhe i bind t tjert t blejn kur nuk kan mundsi.
Prkrahsit thon se e rrit krkesn dhe si pasoj edhe punsimin, stimulon konkurrencn
dhe rezulton n mime m t ulta.

Plani i marketingut trajton tri strategji t mundshme:

Marketingu i pandryshuar, i cili prdoret kur nj organizat ka vetm nj produkt me
nj marketing miks t vetm kjo gjithashtu sht e njohur edhe si marketing masiv.
Marketingu i ndyshuar, i cili praktikohet nga firmat , q prodhojn produkte t
shumta me marketing miks t ndryshm. Kjo synon t plotsoj nevojat e nj pjese
t madhe t tregut, por n vend s t mbuloj tr segmentin e tregut, ajo v n treg
vetm nj numr t produkteve t dizajnuara pr t apeluar n pjes individuale t
tregut t prgjithshm.
Marketingu i prqndruar (koncentruar) sht kur organizata zgjedh t fokusoj
prpjekjen e saj n nj treg t synuar m t vogl. Kjo sht mnyra me t ciln
organizatat e reja prdorin resurset e tyre t kufizuara pr hyrje n treg.

Plani i marketingut do t identifikoj kostot e reklamimit, promocionit dhe opcionet n
dispozicion. N prgjithsi, kostot pr marketingun e ndryshuar jan m t mdha sesa
metodat e tjera.

Pasiq komunikimi i porosis sht gj e rndsishm, sht esenciale q organizatat t
bjn pyetjen e duhur para se t fillojn me fushatn e marketingut dhe para se t vendosin
cilat metoda / media do t jen m efikase.

A do t jet prfshirja lokale, rajonale, kombtare dhe ndonjher ndrkombtare?
A prjashton kostoja e prgjithshme ndonj medium?
Sa njerz do t prfshihen dhe sa do t jet kostoja pr person?
Cilat grupe shoqrore i mbulon mediumi?
Sa here mund t vendoset porosia, or pr or, n baz ditore, javore etj?
Sa jet t gjat do t ket porosia?
Cili sht imazhi, statusi dhe prestigji i mediumit?
Sa jan t rndsishme zri, lvizjet, ngjyra dhe madhsia e porosis?
A do t jen rezultatet e matshme?

Reklamimi dhe promocioni RM 2

SHNO: Shum nga konceptet dhe informatat pr kt modul jan diskutuar n modulet
Intelegjenca e tregut dhe Marketingu i avancuar dhe n RM1 t ktij moduli, t cilat
duhet t prdoren si referenc.

Marktingu miks sht i bazuar n 4 P-t tradicionale, Produkti, mimi, Promocioni dhe
Vendi, kohve t fundit nj qasje me e aktualizuar do t ishte 7P-t, t cilat prfshijn

Njerzit (ang.people) q shihen si pjes e rndsishme e shitjes dhe nse jan t
knaqur, ata do t vazhdojn t prdorin produktin ose shrbimin. Prandaj, sht
esenciale q i tr personeli t jet i vetdijshm pr domosdoshmrin e ofrimit t
shrbimit t mir pr klient pr t knaqur Njerzit.

Procesi, (ang process) i cili sht proces i livrimit (drgess). Shum klient presin
t informohen se ka po ndodh, kshtuq do t mund t bjn plane bazuar n
kt informat. Pr shembull, gjat vonesave n fluturime do t ishte e rndsishme
pr udhtarin e vonuar t kontaktoj me njerzit t cilt duhet ti takoj.

Dshmia fizike. (ang. Physical evidence) Dizajni dhe cilsia e ndrtesave jan t
qarta pr t gjith ata q i prdorin at. Ndrtesat m t specializuara ju nevojten
shenja t punuara me kujdes, ashtuq njerzit t cilt nuk kan prvoj n to ta
gjejn rrugn e tyre me lehtsi.

Ky ndryshim sht paraqitur pasiq n ekonimin e zhvilluar t tregut, 3 / 4 e produktit bruto
t vendit jan t prbra nga shrbimet. Zhvillimi i internetit dhe i tregtis elektronike (e-
tregtia), gjithashtu, do t thot se ekziston nevoja pr t mbajtur punn nn shqyrtim
konstant.

Promocioni miks (kombinimi i reklams, marrdhniet me media dhe formave tjera t
nxitjes s shitjes), prbhet nga kombinimi m i prshtashm i shitjes personale dhe jo-
personale. Strategjit do t prfshijn:

Lidhja e shrbimit me imazhe konkrete, pr shembull hotelet do t prfshijn
informatn pr pishinat e notit, objektet pr fitnes, byfet, restorantet, TV n t gjitha
dhomat etj
Krijimi i imazhit t favorshm, q pasqyrojn mirdashjen, shrbimet e mira dhe
efiiencn.
Shitja personale m tepr ka synim individin, ku organizatat ofrojn shrbime
personale t cilsis s lart, p.sh sigurimi
Fushatat publicitare, zakonisht realizohen nprmjet njoftimeve n televizion dhe
radios, artikujve t gazetave dhe revistave, pr t informuar publikun pr kt
ngjarje p.sh lojrat olimpike.
Marketingu i brendshm ka personel t motivuar dhe t aftsuar mire, pr t
siguruar se prhapja sht efikase dhe pasqyron standarde t larta t shrbimit t
klientve.

Marktimi (vnia e marks), sht mnyr pr t krijuar identitetin pr produktin ose
shrbimin, q e dallon at nga t gjith konkurruesit e tjer. Qllimi i krijimit t emrit t
marks sht se kursen n shpenzimet e ardhshme t reklamimit. Ajo tregon cilsin dhe
mundson q t krijohet besnikria ndaj marks. Ekzistojn emra individual t marks, t
cilt jan t pavarura, pa ndonj referenc n emrin e prodhuesit, p.sh domestos, mark
familjare sikur Kelloggs dhe Magnum; strategjia e markimit t shumfisht, e cila prfshin
prdorimin e m shum se nj mark n segmetin e njjt t tregut; dhe markimi House, ku
nj ndrmarrje ka nj version t mallrave pr konsumator, t bra veanrisht pr ata dhe
t cilt shesin nn emrin e vet.

Gjat reklamimit sht e zakonshme t theksohen dobit e produktit dhe shrbimit. Porosia
e duhur do t ishte ajo, e cila josh segmentin e tregut, i cili sht zgjedhur dhe e cila
prshtatet me stilin e ktij mediumi, i cili sht identifikuar si m i prshtatshmi.

Ekzistojn dy lloje kryesore t porosive, porosia e bazuar n fakte dhe n emocione,
Porosia e bazuar n fakte tenton t v theks n mim dhe vler; dobi; siguri dhe
besueshmri. Porosia emotive m shum apelon n statusin dhe imazhin, t ciln nj
individ dshiron ta paraqes. Shum industri t reklamimit bazohen n Maslow-in (shih
Intelegjenca e tregut RM1), sepse ata kuptojn se hierarkia e tij dhe faktort e motivimit
jan gjithashtu t aplikueshme pr klientt, p.sh nevoja pr gjrat e domosdoshme
elementare, pr siguri etj. dhe n baz t ksaj, porosia promovuese mund t ket porosi t
nnvetedijes.
Koha e nj fushate t reklamimit dhe promovimit sht e rndsishme: shum para ngjarjes
dhe njerzit do ta harrojn, shum von pas ngjarjes njerzit ve kan bler dika tjetr.
Plani pr shpenzime n media duhet t ndrtohet me reklamn e par, q shkon tek
distributort ashtu q stoqet do t jen n shitore kur produkti t lshohet, kur duhet t jet
nj hov tjetr i reklamimit.

Reklamimi dhe promocioni RM3

SHNO Disa nga konceptet dhe veprimtarit jan prshkruar n modulet Marketingu i
avancuar dhe Intelegjenca e tregut

Sponzorimi ofrohet n forma t ndryshme. Edhepse n mnyre teknike sht nj medium
reklamues, n vitet e fundit gjithnj e m shum sht i lidhur me marrdhniet me
publikun. Shum nga sponzorimi i mhershm bhej nga individt, q nnshkruanin pr nj
produkt; sikur David Beckham pr syzet e diellit Police, ose Claudia Schiffer pr kozmetikn
e LOrealit, por kjo tash sht transferuar tek ndrmarrjet, t cilat sponzorojn ngjarjet si
jan programet pr lign kombtare t futbollit dhe garat Grand Prix. Sikur t gjitha metodat
pr komunikim me publikun, sponzort identifikojn objektivat e tyre, definojn strategjit
dhe drejtojn implementimin vetm, pasiq t realizojn shqyrtimin rigoroz t shpenzimeve
dhe prfitimeve t projektit. Zhvillimi i sponzorimit sht ku veprimtaria e komunitetit sht e
bashkshoqruar me sponzorimin, shpesh nga individt antar t komunitetit, t cilt
arranzhojn sponzorimin nga shokt e tyre pr t mbledhur para pr nj kauz t drejt,
p.sh organizatat humanitare. Kjo nganjher sht e njohur si Marketingu pr Kauz.

Marrdhniet me publikun (MP), sht nj mnyr me t ciln nj organizat komunikon me
t gjith, q kan lidhshmri me t. MP sht nj pjes e rndsishme e promocionit miks
dhe bhet nj akter strategjik n marketingun miks, kur mund t ndihmoj n ndryshimin e
mendimit brenda tregut t synuar dhe t rris mirkuptimin n mes t palve me interes.
Marrdhniet me publikun, gjithnj e m shum po bhen pjes e rndsishme e mjeteve
t komunikimit, q prdoren nga organizatat, ndrmarrjet, organizatat jofitimprurse dhe
qeverit. Hulumtimi, gjithashtu, ka treguar sesa m e njohur t jet nj ndrmarrje aq m
shum respektohet! far ndryshimi nga ajo kur cilsia fliste vet. sht e rndsishme t
jemi t kujdesshm me MP dhe t shqyrtojm me kujdes se ka sht duke u thn
aktualisht, si dhe vlefshmrin e argumentit, i cili prdoret.

Marketingu i drejtprdrejt sht rreth arritjes s qasjes s drejtprdrejt tek klienti. Kanalet
kryesore t komunikimit jan telemarketingu, posta e drejtprdrejt, shitja prej ders n
der, katalogjet, mediat elektronike (blerja nprmjet internetit dhe televizioni kabllovik),
revistat dhe shtojca t gazetave. Synimi kryesor i fushats sht t trheqim Vmendjen,
Interesimin, Dshirn, Bindjen dhe Veprimin (VIDBV ang. AIDCA)

Shkaku i rritjes s ksaj forme t promocionit sht se shpenzimet pr format tradicionale t
reklamimit dhe promocionit t shitjeve jan rritur n mnyr domethnse, t cilat n linj
me zhvillimet n teknologjin informative iu kan mundsuar organizatave, q prbrenda
tyre t prodhojn materiale t reklamimit me cilsi t lart, me nj kosto joshse.

Kur t merren kto aktivitete bashk me ndrrimet n internet, q iu mundson klientve t
porositin n mnyr t drejtprdrejt, nuk sht pr tu befasuar se marketingu i
drejtprdrejt sht rritur shum n 5 vitet e fundit.

Ekspozitat (panairi) jan t mira, por mnyr e shtrenjt pr sjelljen e nj organizate
dhe/ose prezantimin e nj produkti tek vmendja e publikut. Ekspozitat zakonisht jan ato
q merren me tregti t veant pr vetm nj fush t veprimtaris p.sh nj ekspozit pr
motor, pr elektronik etj. por kan prparsi n joshjen e vizitorve, t cilt ve jan t
interesuar pr at lmi dhe zakonisht interesim pr kt shfaqin njerzit q kan shum
njohuri pr at lmi. Ekspozita sht gjithashtu vend i mire pr shprndarjen gratis t
fanelave me krah t shkurt, lapsave dhe gjra t tjera pr ta sjellur imazhin e
ndrmarrjes tek publiku. Para pajtimit pr t marr nj tezg n ekspozit sht e dobishme
t pyesim organizatorin pr kategorin e vizitorve, n krahasim me ekspozitn e vitit t
kaluar. Kjo do tu jape nj ide pr klientt potencial dhe iu lejon t fokusoni ekspozitn tuaj
n nevojat e tyre t perceptuara. Kjo sht plotsisht thelbsore, pasiq shum organizata
shkojn n ekspozita t paprgatitura pr klientt dhe kthehen t paknaqur sepse nuk
kan kaluar mire n ekspozit! Fshehtsia e suksesit n nj ekspozit sht q t
prgatiteni n mnyr t plot, por jini t gatshm t jeni fleksibil n reagimin tuaj ndaj
nevojave t ndryshme.

Reklamimi dhe promocioni RM 4

SHNO. Shum nga materiali baz n kt RM mund t gjendet n modulet Marketingu i
avancuar dhe Intelegjenca e tregut dhe gjithashtu si reference mund t prdorni RM1 dhe
RM2 e ktij moduli.
Ekzistojn pes mnyra kryesore pr t themeluar buxhetet pr reklamim promovues:
Reklamimi pr normn e shitjes, q sht prqindje fikse e t ardhurave nga shitja,
bazuar n realizimin e kaluar. Kjo sht e thjesht por nuk merr parasysh ciklin
jetsor t produktin ndryshimet n treg ose Matricn e Bostonit ( shih Intelegjencn
e tregut RM3)
Objektivi dhe detyra. Kjo qasje krkon t definoj sesa e ka rritur reklamimi
objektivin e tij. Kjo nuk sht nj qasje shum e leht pr t prvetsuar pasiq nuk
jep t dhna pr shpenzimet q duhet t bhen nse objektivi nuk sht arritur.
Krahasimi i konkurrencs. Kjo nuk sht e besueshme pasiq nuk ekziston mnyr
e sigurt pr t ditur sesa ka shpenzuar opozita sa ka qen efikase strategjia ose si
kan arritur n zvoglimin e shpenzimeve. Gjithashtu injoron ndryshimet q
ekzistojn n mes t organizatave.
Krahasimi i pjess s tregut me pjesn reklamuese. Kjo supozon se ekziston nj
marrdhnie e drejtprdrejt n mes t rritjes s shpenzimeve pr reklamim dhe
rritjen e pjess s tregut. Dshton n marrjen parasysh t ligjit pr rendimentin e
paksuar, cilsin e mediave pr prcjelljen e porosis, sjelljen e konkurrencs dhe
kushtet e tregut.
ka kemi mundsi. Kjo qasje mbshtet n prvojn e kaluar t tregut dhe sa ka
mundsi organizata t shpenzoj pr reklamim.

Promocioni miks varet nga faza n t ciln sht arritur miratimi i konsumatorit dhe ciklin
jetsor t produktit. Grupe t ndryshme t synuara do t krkojn promocione miks t
ndryshme. N t gjitha fazat sht e rndsishme t vlersojm, se me far efikasiteti ka
kontribuar promovimi n procesin e komunikimit.
Paketimi luan nj pjes t rndsishme n prezantimin e produktit n treg. Kjo vlen
gjithashtu edhe pr shrbimet, por do t ket nj rndsi tjetr.

Paketimi shrben pr mbrojtje dhe sht dizajnuar pr t parandaluar dmtimin ose
kalbjen e produktit Mbron kundr thyerjeve, bakterieve, ndryshimit kimik (p.sh
ndryshimi i ngjyrs), eksplodimeve etj, dhe t gjitha nga kto mund t jen t
dmshme pr imazhin e produktit.
Paketimi shrben pr promocion dhe sht dizajnuar t josh syrin e klientit, duke
prdorur ngjyrn, formn dhe madhsin. Prmban markn, nnshkrimin dhe
informatn pr prdorimin e produktit (p.sh vetm pr prdorim t jashtm).
Paktimi mund t lejoj q produkti t shihet dhe n t njjtn koh t jet i pastr
(psh ushqimi), si dhe t ket prdorim t leht pr konsumatort dhe t mundsoj
edhe reklamimin pas konsumimit, duke u shfrytzuar pr depo. Ndryshimi n
paketimin e produktit mund t jet, gjithashtu, nj prpjekje pr rivendosjen e tij n
treg ose pr shkak t konkurrencs ose pr shkak zvoglimit t shitjes etj.
Shpenzimet pr reklamim dhe promovim, mund t realizohen m s miri duke u drejtuar tek
organizatat lokale dhe n shkalln e mimit t reklamave n gazeta, revista, t cilat
tregohen nprmjet agjencioneve lokale t reklamimit, si dhe n mimet, t cilat i cakton nj
radio dhe televizion.
do shoqri n mnyr t njjt reagon ndaj reklamave q varen nga zakoni, kultura dhe
ndaj qasjes tek forma t ndryshme t mediave. Kjo do t ndikoj n mnyr, sesi
przgjidhen mediat dhe n efikasitetin ose joefikasitetin e politiks s integruar t
promocionit.
Vlersimi i reagimit t klientit do t realizohet nprmjet metods kuantitave dhe kualitative.

Planifikimi i shitjes RM 1

SHNO. Informata pr shum koncepte t ktij RM, gjithashtu, mund t gjendet n modulet
Marketingu i avancuar, Intelegjenca e tregut dhe Reklamimi dhe promocioni n t cilat
gjithashtu duhet ti prdorim si referenc.

Nj pjes e madhe n kuadr t planit t biznesit dhe planit strategjik, do t jet planifikimi i
shitjes. sht e zakonshme q organizatat t fillojn me kt aspekt t veprimtaris dhe ta
zhvillojn si pjes t planit t marketingut. Ky plan do t marr parasysh forcat e tregut,
konkurrencn e re, gjendjen e ekonomis dhe produktet e reja ose t ndryshuara, q
ndrmarrja i vendos n treg. Nga plani i shitjes nj program / plan i prodhimit do t
zhvillohet dhe kjo si kompenzim do t oj n zhvillimin e fuqis puntore, materialeve,
parave t gatshme dhe buxheteve kapitale. Prandaj, mund t shihet se saktsia e planit t
shitjes sht els i tr suksesit t biznesit.
Porcesi i shitjes krkon ekip t shitjes me shkathtsi t larta dhe t aftsuar mir. Fazat e
procesit jan:
Hulumtimi i klientit dhe vnia e kontaktit me t,
Krijimi i nevojave t klientit,
Prezantim i produktit ose shrbimit, shpjegimi i veorive t tij, por veanrisht
theksimi i dobive tek klienti potencial,
Prgjegja n do pyetje dhe kaprcimi i do dyshimi q ekziston,
Vlersimi nse klienti sht i gatshm t marr vendime,
Mbyllja e shitjes dhe prfundimi i procedures s blerjes.

N disa raste forca e shitjes do t prdor ndihmn e mjeteve audi-vizuele, pr t bartur
porosin dhe sht me rndsi q kto mjete ndihmse t prdoren n mnyr efikase.

Asnjra nga mnyrat e prmendura m lart nuk do t jen efikase, nse shitsi nuk ka
njohuri t mir pr produktin dhe ide t mir pr produktin e konkurrentit. Klienti potencial
duhet t dij pse produkti n fjal sht superior dhe pse m s miri do t plotsoj nevojat
e tij. sht shum me rndsi t dgjojm se ka thot klienti dhe ti ofrojm nj prgjegje
t prshtatshme dhe jo vetm t shkojm nprmjet fjalve q i dime prmendsh.
Dokumentacioni pr mbshtetjen e porosis duhet t jet pa gabime, sepse nuk ka asnj
mnyr tjetr m e leht pr ti larguar klientt nga organizata sesa kur ata pranojn
mallrat e gabuara. Hulumtimi ka treguar se do klient i knaqur i informon 4 ose 5 njerz
pr firmn. Kurse klienti, i cili sht i paknaqur do tu tregoj 12 personave pr problemet
q i ka pasur.
Shrbimi pas shitjes sht dhe po bhet gjithnj e m shum i rndsishm, prderisa t
priturat e klientve jan rritur dhe, n nj treg konkurrues, sht nj nga mnyrat parimore,
me t ciln nj ndrmarrje mund t krkoj prparsi. Firmat e mdha pretendojn t
themelojn Departamentet pr shrbimin e klientve, t cilat jan dizajnuar q t punojn
me t gjitha pyetjet, por sht ende funksion i personelit shits q fillimisht t nxjerrin n
pah prparsit e garancidhnsve dhe garancimarrsve, t cilt jan pjes e pakos dhe t
ofrojn sigurimin kundr dshtimit etj, si nj shtes speciale.

I tr procesi i shitjes fokusohet n identifikimin e sakt t nevojave t klientit potencial dhe
prmbushjen e tyre. Vetm ather shitja mund t realizohet dhe klienti do t jet i knaqur
dhe kjo on tek prsritja e shitjeve.


SHNO: Informatat pr shum koncepte t ktij RM, mund t gjenden, gjithashtu, n
modulet Marketingu i avancuar, Intelegjenca e tregut dhe Reklamimi dhe promocioni, t
cilat duhet t prdoren si reference.

Shifrat absolute t shitjes jan t pakuptimta nse nuk planifikohen prball tendencave t
tregut potencial dhe aktual. sht e rndsishme q nj organizat t shqyrtoj nga afr
pjesn e saj t tregut, sepse ekziston rreziku q t ngushtohet nga konkurrentt m t
mdhenj, nse pjesa sht shum e vogl. Prjashtim ktu kan ndrmarrjet me
specializim me vler t lart. Ekziston nj prparsi n rritjen e shitjeve sepse me rritjen e
vllimit, mimi i do artikulli individual ulet. Raportet e ndrmarrjeve pretendojn t rrisin
qarkullimin, sepse kjo mund t identifikoj gjendjen e ndrmarrjes, edhepse sht me
rndsi t shqyrtojm kt shifr n raport me shifrat e tjera n llogari.

Roli i menaxherit t shitjes sht vendimtar pr efikasitetin e strategjis s shitjes. Rradha e
aktiviteteve pr t cilat ai / ajo mund t jet prgjegjs jan:
Personeli i shitjes, brenda ndrtess s ndrmarrjes,
Prfaqsuesit e shitjeve n lvizje (shitjet q bhen prej nj dyqani n tjetrin),
Shitsit e specializuar me njohuri shum t larta teknike pt produktin - kjo vlen
sidomos pr ndrmarrjet, tregu i t cilave jan blersit organizativ,
Shitsit, t cilt punojn n nj fush pr t ciln nuk sht themeluar tregu, p.sh.
sigurimi personal.

Pr do rast, shitsit do t jen efikas pr ndrmarrjen vetm nse kan pranuar nj
program t duhur pr aftsim dhe zbatojn at ka kan msuar n situatat e puns.

Njra nga mnyrat me t ciln mund t organizohet forca shitse sht caktimi i territoreve
q ata do ta mbulojn. Kjo pretendon t oj kah struktura hierarkike e zyrs qndrore me
menaxherin e shitjes dhe administratn kryesore, q punojn nprmjet mbikqyrsve t
shitjes, t cilt kontrollojn forcn rajonale t shitjes. Rajonet jan t ndara n pjes t
veanta. Njra nga prparsit e ksaj qasje sht ofrimi i shrbimit tek klienti, duke u
bazuar n njohurit q shitsi ka pr klientt. Objektivi baz n kt strukture sht tu
japim fund shpenzimeve dhe kohs s nevojshme pr udhtim, por kjo duhet t balancohet
me shpenzimet e zyrs qndrore pr administrimin e personelit t shitjes, q ka nj shtrirje
t madhe. sht problem q t ndahet puna n mnyr t barabart dhe do puntor i
shitjes t ket ngarkes t njjt t puns e, gjithashtu, edhe mundsi t barabart pr
hyrje n treg.

Nj qasje alternative mund t prvetsohet kur mallrat e specializuara jan shitur me nj
shits, i cili ka njohuri t thell pr produktin, ashtuq ata mund t shesin tek klientt, t cilt
kan vet njohuri teknike. Kjo sht e njohur si specializim i produktit dhe krkon nj force
t shitjes t edukuar mir, t cilt jan t aft t kuptojn dhe transmetojn njohurit e
teknologjis me aktuale dhe, ndonjher, edhe t s ardhmes.

Nse nj organizat punon n tregjet tejoqeanike, forca shitse mund t ndahet n forcn,
e cila punon n vend dhe at q punon jasht vendit. Dikur thuhej ti shet n gjuhn e tyre
e blen n gjuhn tnde, por rritja e prdorimit t gjuhs angleze dhe globalizimi, do t thot
se rndsia e shkathtsive pr gjuh t huaja sht zvogluar (prve n Lindjen e Mesme
dhe Franc) dhe tash shihet si m e rndsishme pr shitsin, q t njoftohet me nevojat e
nj tregu t caktuar.

Menaxheri i shitjes duhet t identifikoj metodat m t prshtatshme t ktyre qasjeve pr
ndrmarrjen e tij, gjat planifikimit t strategjis, q do t prvetsohet. N planin e
strategjis duhet t merren parasysh si m s miri t koordinohet puna n nj marketing m
t gjr dhe objektivat e korporats:

Identifikimi i qart i objektivave t organizats shitse, e cila do t merret me vllimin
dhe vlern e shitjes, si kontribut pr planin e biznesit t organizats.
Organizimi i aktiviteteve t departamentit n grupe pr:
o Marketing, hulumtim dhe parashikimin e shitjes
o Reklamim, promocion dhe ekspozit
o Kontrolli i kredive, fakturimi
Ndarja e forces shitse n grupe,
Ndarja e njerzve pr pun.

Aktiviteti i fundit sht shum me rndsi dhe nevoja pr planifikimin e numrit t
personelit dhe punsimin e tyre e, gjithashtu edhe t aftsimit do t krkoj t dhna
kryesore nga Departamenti i Resurseve Njerzore. (Shih modulin Arranzhimet
punuese). Pas emrtimit t personelit, atyre duhet tu ofrohet aftsim i rregullt dhe
aktual pr ti prmbushur nevojat e tregut konkurrues. Rndsia q i tr departamenti i
shitjes t punoj si nj ekip me ata n zyrn qndrore, n zyrn pr drgesa dhe
kontabilitet, nuk mund t mos i kushtohet rndsi dhe sht pun e menaxherit t
shitjes t krijoj nj ambient n t cilin kjo ndodh. Komunikimi sht mjeti kryesor pr t
arritur kt. Me nj force shitse, e cila ka shtrirje t gjr, komunikimi duhet t bhet
nprmjet posts elektronike ose posts, por me rndsi edhe mbajtja e takimeve me
ekipin, gjat t cilave secili sht i inkurajuar ta jep pikpamjen e vet.


SHNO. Informatat pr shum koncepte t ktij RM, mund t gjenden, gjithashtu, n
modulet Marketingu i avancuar, Intelegjenca e tregut dhe Reklamimi dhe promocioni,
t cilat duhet t prdoren si reference.

Shumica e ideve n kuadr t ktij RM mund t gjenden n dokumentt e tjer, ku shum
prej tyre jan t lidhur drejprdrejt me planin e prgjithshm t biznesit dhe planin e
marketingut brenda tij. Sekcioni pr vlersimin e personelit mund t gjendet n modulet
Arranzhimet punuese dhe definicioni i standardeve ndrkombtare n modulin
Menaxhimi i cilsis. Informata pr ndihm me bazn e t dhnave pr nj organizat
sht n modulin Menaxhimi i informats.


SHNO. Informatat pr shum koncepte mund t gjenden gjithashtu n modulet
Marketingu i avancuar, Intelegjenca e tregut dhe Reklamimi dhe promocioni, t cilat
duhet t prdoren si reference.

Shitja e trthort ( jo e drejprdrejt) bhet kur mallrat shiten tek klienti nprmjet pals s
tret. Ekzistojn dy rrug kryesore pr shitjen e mallrave, ose drejprdrejt nga prodhuesi
tek shitsi me pakic ose prej prodhuesit tek shitsi me shumic, i cili mandej i shet tek
tregtari me pakic. Kj e fundit sht rruga tradicionale e shprndarjes graduale t sasis
s madhe n sasi majft t vogla. donjri ka fitim t vogl dhe klienti has n nj shrbim t
mir lokal, me gjas gjat tr kohs, por me nj mim m t lart. Rritja e pamas e
zingjirit t gjat t shitjes me pakic n ekonomit e avancuara, ka uar tek distribuimi i
drejtprdrejt prej prodhuesit tek shitsit me pakic. Disa shits me pakic kan formuar
kooperativat pr tiu kundrvn gjigantve dhe pr ti dhnn mundsi vetes t blejn me
shumic faktikisht veprojn si shitsit e vet me shumic. Disa ndrmarrje t cilat bjn
porosi nprmjet posts jan gjithashtu shits me pakic q bjn drejtprdrejt nga
prodhuesi. Me rritjen e industrive t shrbimit paraqitet form tjetr e shitjes me pakic,
p.sh. agjenti i udhtimit e shet prodhimin drejtprdrejt nga furnitori.

Tregu industrial (q prbhet nga ata q blejn mallra dhe shrbime, me qllim q t
prodhojn mallra dhe shrbime t tjera pr rishitje) sht pjesa m e madhe e tregut
organizativ. Krkesa e tregut industrial pr nj produkt sht drejtprdrejt e lidhur me
krkesn pr produktet, q do ti rishesin. Kjo shpesh sht nj krkes mjaft joelastike n
afat t shkurt dhe nuk mund t ndryshoj me rritjen n mim, n ann tjetr ndryshimi n
mim do t inkorporohet n shpenzimet e fundit t blerjes, ka do t thot se produkti final
ka krkes elastike. Blersit industrial kan njohuri t shumta pr produktet q i krkojn,
hulumtojn furnitor dhe mime alternative dhe jan t gatshm t fillojn me shitblerje t
fort. Si rezultat, sht e rndsishme q forca shitse, q shet n tregun industrial sht
m mir e aftsuar dhe paguar, sesa ata q punojn n tregun konsumues dhe kan
mundsi q t ofrojn shrbime m t mira pas shitjes dhe zbritje n mim pr porosit n
shumic. Veori tjetr e ktij tregu sht se shitja me shumic duhet ndoshta t shkoj
nprmes komitetiti t blerjes, ka nnkupton se koh e mueshme mund t kaloj prej
mbledhjes s par deri tek nnshkrimi i porosis. Pas porosis s par mund t ket porosi
t prsritura, por blersi mund t marr hollsit e t gjitha produkteve konkurrente, para
se t inicoj ndonj porosi.

Paraqitja e internetit dhe televizionit kabllovik ka hapur nj mundsi t re pr tregtart pr
tu drejtuar njerzve n shtpit e tyre.Telemarketingu ka filluar me shfaqjen e numrit t
telefonit n nj reklam n mnyr q t stimuloj pyetjen e mnjehershme. Teleshitjet
jan, kur ndrmarrjet thrrasin befas e ajo sht, thirrja e individve n mnyr
spekulative me oferta speciale pr nj produkt, pr shembull, glazur e dyfisht e xhamave
ose kondicionimin e ajrit. Rritja e tregtis elektronike ( e_tregtia), blerja e mallrave
nprmjet internetit, pasqyron aftsin e individit pr t identifikuar se ka sht n
dispozicion dhe me far mimi, pa pasur asnj presion nga shitsit.

Marketingu ndrkombtar sht mjaft kompleks dhe duhet t mendohet me mjaft maturi.
Gjat zgjedhjes s rajonit gjeorgrafik ose shtetit pr shitje, sht e rndsishme t shikojm
nga afr gjendjen e ekonomis, fuqia shpenzuese n dispozicion pr produktet dhe
shrbimet q ofrohen, kursi i kmbimit valutor dhe t informuarit pr ndonj bllok tregtar
(p.sh BE), i cili mund t ndikoj n zhvillimin e tregut me barriera me tarif. Kur t merret
vendimi pr tregun potencial, shtjet e kulturave mund t ndihmojn gjithashtu n marrjen
e vendimit se a t punohet me agjent lokal apo t vendosni personelin tuaj n at vend.
N disa shtete, ndoshta do t ishte e prshtatshme themelimi i nj zyre ose ndrmarrje,
prderisa n vendet e tjera do t ishte e mundur q vetm 51% t zotrohet nga personeli
lokal. Vendimi pr t hyr n nj treg ndrkombtar kushton mjaft, prsa i prket prpilimit
t materialit publicistik pr prdorim t leht n vend, ballafaqimi me ndryshimet gjuhsore
dhe keqkuptimeve pr shkak t dallimeve n kultur, puna prgjat zonave t ndryshme
kohore dhe zhvillimi i aranzhimeve kontraktuese, e cila mundet t prkrahet nga gjyqet n
njrn nga shtetet prkatse.

I tr materiali publicistik duhet t jet i aplikueshm pr tregun q do t hapet. sht
shum leht q t mos merren parasysh reagimet e atyre, q e lexojn porosin dhe kjo do
t thot se porosia duhet t ndryshoj pr grupe t ndryshme. Nj reklam pr cigare mund
t paraqes njerzit duke pir duhan dhe pije n nj aheng, por n shtetet arabe pija duhet
t jet lng pemsh, uj ose kafe! Nj konsiderat e ngjashme duhet ti jepet dizajnit t nj
tezge n ekspozit dhe personeli, i cili e mban tezgn duhet t njoftohet mir pr objektivat
e definuara, pr at se ka ndrmarrja pret nga ekspozita. N baz t ekspozits sht
esenciale t kontaktojm t gjitha rrugt tek shitjet potenciale, t cilat jan vrejtur dhe t
kemi vlersim t qart, i cili duhet t rishikohet n 6 muaj, pr rezultatet e ekspozits.
Ekspozitat jan t shtrenjta sa ju prket blerjes s hapsirs, ort e puntorit t marrura pr
dizajnin dhe qndrimin n tezg, si dhe pr shpenzimet e materialit. N disa shtete ekziston
prkrahje financiare nga qeveria kombtare pr kt lloj t marketingut, por kjo sht
shum e kufizuar dhe buxhetet e shum organizatave prmbajn kapitullin pr ekspozit n
planin e marketingut.

E vetmja mnyr tjetr pr t gjetur mjete financiare sht t krkojm sponzor.

Bashkimi Evropian RM 1

Qllimi i ktij moduli sht t siguroj se nxnsit kan njohuri t mir pr politikat dhe
organizatat evropiane, me nj prqndrim t veant mbi ndikimin e tyre n cenimin e
zhvillimeve n Kosov.

Moduli Drejtimi efikas i blerjes prmban nj historik t shkurt dhe n veanti trajton
Politikn Unike pr Bujqsi dhe n disa pjes t tjera t kurrikulit ekzistojn referencat pr
BE si bllok tregtar.

Zgjerimi i fundit i BE (2004) me prfshirjen e disa shteteve ish-komuniste, ka sjellur
ndryshim, i cili nuk do t jet me t vrtet evident, prderisa t porsaardhurit (shtetet e
reja) nuk msojn si t manipulojn me institucionet e BE dhe vetm ather influenca tyre
do t jet evidente. Kjo mund t sjell ndryshime n nj numr t politikave dhe n
paraqitjen e t politikave t reja, si dhe mundet t ndryshoj institucionet. Pr kt arsye
sht e rndsishme nse qendrat mbajn dosje t grumbulluara (kumulative) ose artikuj t
shtypit dhe informata t tjera pr BE, kshtuq zhvillimi historik mund t shihet dhe
prcjellet gjat viteve.

Megjithse ka pasur nj lloj stabiliteti n institucionet kryesore vite me rradh, sht e
rndsishme q publikimet m aktuale t sigurohen nga BE (gratis), me qllim q t marrim
parasysh ndryshimet strukturale, t cilat jan duke zn vend si rezultat i pranimit t
shteteve t reja n organizat. Prve ksaj, kushtetuta e re e BE do t sjell ndryshime t
reja brenda disa viteve t ardhshme.

Qllimi sht t sigurohet se nxnsit kan njohuri, pr shembull, pr Nj Treg dhe
mnyrn e funksionimit t tij. Funksionimi i Nj Valute dhe mnyra sesi qasja e nj
dimenzioni n t ciln prshtaten t gjith ka ndikim t ndryshm tek popujt e ndryshm
dhe si rezultat i ksaj mund t paraqitet nj ekonomi, e cila prjeton rnie ose zhvillim t
shpejt. Roli i Komisionerve etj, gjithashtu duhet t studiohet, si dhe mnyrat sesi bhet
miratimi, diskutimi dhe kalimi i tyre, mirpo duhet t kuptohet shum qartazi mekanizmi pr
kontrollim. Politika e prbashkt pr bujqsi ka nj degzim serioz pr t gjith ata, t
angazhuar n bujqsi e, gjithashtu, edhe pr amviset, t cilat bjn blerjen javore.
Regulloret e BE pr shndetsin dhe sigurin dhe pr ambientin na godasin t gjith ne.
sht e rndsishme q gjenerata e re e nxnsve ka kuptim t mir pr situatn dhe
aftsi pr t debatuar botn e ndryshuar t Evrops me autoritet, e cila sht e bazuar n
njohuri dhe pa emocione.

Bashkimi Evropian RM 2

Material plotsues mund t gjendet n modulin Menaxhimi efikas i blerjes

N kt modul Rezultati i Msimit 1 (RM 1) trajton mnyrn me t ciln BE udhheq
biznesin, politikat dhe organizatat e saj. RM 2 shtjellon mnyrn, me t ciln kto politika
dhe organizata tashm ve kan ndikim n Kosov dhe, veanrisht, do t shqyrtoj
mnyrn, me t ciln bhet aplikacioni pr antarsim dhe kriteret e krkuara nga BE pr
shtetet q aplikojn. RM 2 gjithashtu do t shqyrtoj mnyrn me t ciln korniza legjislative
n zhvillim e Kosovs ka ndikim dhe varet nga Ligji i BE dhe n fund do t krkoj t
vlersoj mnyrat, me t cilat politikat rajonale t BE mund ta godasin kt rajon. sht e
mundshme q nj studim i mnyrave, me t cilat pranimi n BE ka ndikuar n disa shtete t
reja antare (viti 2005), do t ofroj indikatort pr krahasim me situatn kosovare.

Ndrmarrsia RM 1

Qllimi i planit t biznesit sht t ofroj dshmi se projekti sht i realizueshm. Ai
kryesisht prgatitet pr nj bank ose organizat financiare, nga e cila krkohet t prkrah
iden. N mnyr t barabart do t prdoret pr t ofruar dshmi pr familjen nse ata do
t ofrojn dshmi, por mund ti jap besim promovuesit t ides, se ideja sht ide e mir.

Nj format i miratuar i planit t biznesit sht:-
koncepti i biznesit produkti ose shrbimi dhe organizimi ligjor i biznesit
tregu kush do t jen klientt? pse do t blejn m me dshir nga ju sesa nga
konkurrentt tan? mimet relative?
nj sekcion pr promocion dhe shitje ka sht konkurrenca? si i promovojn dhe
shesin produktet e tyre? si do ti promovoni, shisni dhe distribuoni produktet e juaja? sa
do t kushtoj? cili sht buxheti juaj?
ndrtesat, pajisjet, personeli, sistemet pr cilsi, sigurimi, krkesat ligjore, shpenzimet,
shpenzimet e prgjithshme, buxhetet pr personelin, shpenzimet pr fillimin e prodhimit
pr t arritur nivelin e prodhimit.
planifikimi financiar burimet dhe prdorimet e financave, pragjet e fitimit ( pragjet e
rentabilitetit), rrjedhja e paras, bilanci, monitorimi i rezultateve financiare.

Pr kt ekzistojn nj numr i gjrave, q duhet t merren parasysh-shum pyetje duhet
t parashtrohen dhe tu prgjegjemi. Mbani mend se shpesh ka m shum se nj mnyr
pr t br dika, kshtuq rezultati negativ dhe dshprues n nj pyetje, mund t
nnkuptoj se duhet t mendoni prsri pr lmin pr t gjetur nj mnyr rreth problemit.

Sidoqoft, s pari ju duhet t gjeni iden e juaj pr biznes. Ndodh q tashm ve keni nj
ide t qart se ka mendoni se do t funksionoj, por gjithashtu sht e dobishme t
shikojm n zbraztsirat e qarta n treg dhe t shohim se a jan atraktive. Kur t merret
vendimi rreth ides pr projektin ather nj SWOT analiz pr tregun dhe konkurruesit
potencial mund t ndihmojn n prpunimin e ides.

J epi nj t mendim t veant karakteristikave t tregut. A sht sezonale, a sht lnd i
ndryshimeve t mdha n mod, cilat jan krkesat ligjore q duhet ti prmbushni?
Gjithmon shqyrtoni problemet potenciale dhe mundohuni pr nj mnyr pr zgjidhjen e
tyre m mir ti gjeni n fazn e planifikimit sesa n nj faz m t vonshme, kur mund
t ju kushtoj shum para. Mundohuni ta gjeni dimenzionin minimal fillues t ndrmarrjes
tuaj dhe realizoni nj revizion t mir t shkathtsive personale dhe shqyrtoni se a keni
nevoj pr nj trajnim shtes para se t filloni me projektin.

Mbani n mend se pr t br nj plan t mir biznesi, ju duhet t krkoni kshilla dhe
informata nga nj rreth i gjr njerzish. Bni nj list t gjrave, q duhet t dini dhe
identifikoni personin ose njerzit m t mir q do t ju sigurojn juve informatn neutrale.
Gjithmon shiqoni mnyrat e ndryshme, pr t arritur fundin e njjt dhe merrni citate nga
nj numr i furnitorve t mundshm, ashtuq mund t zgjidhni m t mimin m t ult.
sht gjithashtu e leht t punosh me dik me t cilin jeni miqsor, por nse ata jan m t
shtrenjt se organizatat tjera ather ju nuk mund tia lejoni vetes.

Nga kjo mund t shfaqet nj list e gjat e gjrave q duhet t bhen, por gjithashtu sht e
rndsishme se nse filloni nj biznes t ri ju duhet t bni t njjtn me secilin aspekt, i cili
sht i hulumtuar dhe mbuluar plotsisht, ashtuq edhe nse gjrat ndryshojn n treg
posa ju t filloni, t keni aftsin dhe fleksibilitetin e planifikimit t bni t mundur ti
prshtatni dhe prmbushni ato ndryshime.

Ndrmarrsia RM 2

Qllimi i ktij RM sht t siguroj se organizata e propozuar sht nj entitet legal dhe i ka
planifikuar veprimet q vendosen brenda kornizn e legjislacionit ekzistues.

Vendimi i par q duhet t mirret sht se far lloj biznesi duhet t jet. Tregtar individual,,
ortakri etj. Kjo do t varet nga llojet e produkteve ose t shbimeve, q ju do ti promovoni
si dhe fondin, q ju e keni n dispozicion.

Prmbushja e t gjitha krkesave ligjore sht poashtu me rndsi sepse prndyshe
ndrmarrja mund t ndshkohet dhe nuk do t jet n gjendje t vazhdoj biznesin. Gjat
moduleve t mparshme t programit tuaj ju keni msuar pr kornizn kushtetuese t
industris, planifikimin e qytetit, legjislacionin e punsimit, sigurin dhe shndetsin etj.
dhe tani sht koha pr ju, q t i shkruani ato n planin e biznesit tuaj. Do tju kushtoj koh
dhe para q ta regjistroni kompanin dhe t siguroni t gjitha ato krkesa tjera, por nse i
keni prcjellur rregullat, ju nuk do t jeni fare t rrezikuar pr humbjen e kompanis, nse e
keni prcjellur legjislacionin.

Ndrmarrsia RM3

Ky sht nj ushtrim i hapur, i cili sjell shum nga gjrat q jan shfaqur n modulet e
mhershme. Megjithat, sht e rndsishme q propozimi identifikon produktin dhe
shrbimin, q duhet t ofrohet. Tregu do t adresoj burimet e nevojshme pr t filluar me
pun dhe pr financat pr nj periudh t gjat.
Plani i marketingut do t varet nga hulumtimi, q sht ndrmarrur dhe kryesorja sht se
sht br nj kontrollim pr t siguruar se t gjitha pikat jan mbuluar. Sikur n do plan t
marketingut katr P-t jan pik fillestare pr hulumtim;-

Produkti:
Kush jan klientt? Cilit segment t tregut i takojn?
Kush jan konkurruesit kryesor?
Cilat jan prparsit dhe dobsit?
far politike t mimeve kan?
A sht produkti i ndjeshm n mim?
ka e dallon produktin tnd prej tjerve n mim?

mimi:-
far mimi do ti vni produktit tuaj?
A dallon nga mimi i vn prej konkurruesve tjer?
Nse mimi dallon, pr far arsye?
Sa pritni t keni shitje (n ) do muaj?
Sa sht vlersimi i juaj i prafrt pr pagat vjetore n vitin e par t operimit n pun?
far periudhe t kreditit, e nse ka, a do ta jepni?

Promocioni:-
Si e bjn promocionin e produktit/produkteve t tyre konkurruesit tuaj?
Si do t promovoni produktin tuaj?
Sa do t kushtoj?
Si do t merrni reagimin prej atyre q blejn produktin e tyre?

Vendi:-
Si i distribuojn konkurruesit produktet e tyre tek klientt?
Si planifikoni t distribuoni produktin/produktet tuaja tek klientt tuaj?
A do t ofroj ky vend shrbim m t mir sesa konkurruesit tuaj?

sht e rndsishme t mirren kuotime (ofrimi i mimit pr shitje dhe blerje t mallit) nga
furnitor t ndryshm pr fardo pajisje q keni nevoj t bleni dhe n mnyr t njjt t
peshoni prparsit dhe mangsit e ndrtesave t mundshme pr sa i prket lokacionit
dhe shpenzimeve.
N buxhetin tuaj duhet t llogariten:

t ardhurat vjetore nga shitja
shpenzimet e ndryshueshueshme (variabile)
shpenzimet e prera (fikse)
pragu i fitimit/pragu i rentabilitetit
buxheti pr operim (profiti i parashikuar dhe llogaritja humbjeve),
parashikimi i rrjedhs s parave
bilanci.

Kto shifra duhet t paraqiten n form diagrami dhe me materiale tjera shtes n form t
dokumentit me shkrim, t cilat nj bank ose institucion financiar mund ti lexojn leht.
Ndrmarrsia RM 4

Plani i biznesit duhet t ket parasysh sa m shum pjes t biznesit t propozuar. Kjo do
t thot se, sa m shum informata dhe kshilla t merrni, do t jet m mir. Lista e atyre
informatave q DUHET t shihen nuk sht e plot dhe ndodh q familja ose shokt
tashm kan prvoj dhe informata, e cilat ju nevojiten.

Sistemet pr kontrollimin financiar tashm jan trajtuar n modul tjetr dhe ju duhet t
prdorni n mnyr t dobishme at informat, t ciln e keni grumbulluar pak nga pak.
Duhet t jeni jashtzakonisht t kujdesshm kur t bni emrimin e personelit (zakonisht
shokt nuk jan antart m t mir t personelit), pasiq ata nuk jan njerz, t cilt do t
fitojn vetm pagat e tyre, por gjithashtu t japin kontribut pr llogarit e biznesit,dhe an
njerzore t biznesit.

Mnyra e reklamimit, t ciln ju e prdorni do t varet deri n njfar shkalle nga natyra e
ndrmarrjes dhe ju duhet t jeni t kujdesshm q mjetet e kufizuara financiare q i keni n
dispozicion ti prdorni sa m mir. Mbani n mend, cilt jan klientt dhe cilat segmente
ata paraqesin dhe ngritin publicitetin n nj nivel t prshtatshm gjithashtu mos harroni
web-in (internetin).Pr disa njerz kjo sht efekti i shpenzimit pr reklamim.

PROFILI FINANC

Menaxhimi i burimeve financiare RM1

SHNO. Kto shnime t prgjithshme jan hartuar pr t ndihmuar me definicionet dhe
prdorimin e materialit. Direktivat e Standardeve pr Kontabilitet t Kosovs jan formati,
q duhet t prvetsohet n t gjith punimet me shkrim.

N shum raste sht e domosdoshme t kemi pak kapital para se t fillojm nj biznes,
madje edhe nse kemi nevoj t blejm vetm lopat pr t mihur kopshtet. Pr t bler nj
biznes, sigurisht q sht i nevojshm kapitali dhe pr zgjerimin e atij biznesi, gjithashtu
jan t nevojshme mjete financiare shtes. N nj numr rastesh, individi ose familja kan
kontrollin mbi mjete financiare personale t mjaftueshme, q t jen n gjendje t
financojn projektin. Kjo sht e njohur si financim i brendshm dhe mund t prfshij
kursimet, kapitalin (ose profitet), por pr shumicn e njerzve sht e nevojshme q t
krkojn financim shtes nga burime t tjera (kjo njihet si financim i jashtm). Ky RM do t
prpiqet t identifikoj kto burime finaciare, q jan n dispozicion.

Profiti i ruajtur, mund t akumulohet pr zhvillimet e ardhshme dhe kjo sht prqindja e
bilancit t fitimit, i cili nuk sht distribuar. Mangsi e ksaj sht se parat mund t ishin
prdorur m mir gjat kohs q jan grumbulluar dhe, ndodh q n afate m t gjata do
t ishte m ekonomike t prdoren sesa t fitohet nj prqindje e interesit.

Huazimet, zakonisht prej banks jan afatshkurta dhe joshin prqindjen tregtare t interesit.
Pr bizneset e vogla nuk sht gjithmon e mundshme t marrim hua sepse nuk ka
garancion t kredis dhe prandaj sht m e zakonshme t marrim mjetet financiare me
krijimin e stokut t huazuar (gjithashtu e njohur edhe si obligacion i ndrmarrjes ose
obligacion i pagarantuar). Stoqet e siguruara t ndrmarrjes i japin aksionarit disa t drejta
ligjore prmbi aktivn (mjetet) e ndrmarrjes ( n veanti ndrtesat dhe prdorimin e tyre);
nj financim i till mund t jet i shlyer ose i pashlyer. Ndrmarrja duhet t riblej stokun
e shlyer n dat t caktuar, ndrsa nuk ka obligime pr stokun e pashlyer dhe do ti paguaj
aksionarit nj interes t caktuar n mnyr t prhershme. Stoku i kthyeshm mund t
kthehet n t ardhmen tek ndrmarrja n form t aksioneve.

Investimet nga organizatat kombtare dhe ndrkombtare, p.sh KB, Banka Botrore, etj i
paraplqejn zakonisht projekte t mdha t ndrtimit dhe jan gratis ose trheqin nj
prqindje t ult t kamats. Investimet nga ndrmarrjet ndrkombtare mund t jen me
prqindje komerciale t kamats ose me marrveshje pr t marr nj pjes t pronsis
mbi organizatn. Blerja e pajisjeve me kste, sht kur pagesa e mallrave bhet brenda
nj periudh t caktuar kohore, por me kamat zakonisht sht prqindje e lart (p.sh
24%), por n fund t ksaj periudhe kohore, blersi sht pronari ligjor i aktivs (mjeteve).
N rastin e qiradhnies kjo nuk ndodh, pasiq huamarrsi paguan para pr t pasur t
drejt t prdor pajisjet pa pasur nevoj ti blej trsisht. Qiradhniet operative zakonisht
kan nj kohzgjatje t shkurt, m s shpeshti bhen pr vetura dhe bazohen n pagesn
e qiramarrsit, i cili paguan m tepr se ulja n vler e mjetit. Qirat financiare kan
tendenc q t jen m afatgjata, ku si rezultat vlera e regjistrimit t llogaris humbje-fitim
t mjetit, sht e till, sa qiramarrsi shpesh mund t prvetsoj pronsin me nj mim t
ult. N t gjitha situatat e blerjes me kste dhe t huazimeve, shtpia financuese, dshiron
t sigurohet se t ardhurat do t jen tejkalim i ripagesave , t nevojshme pr huamarrsin
pr t mbajtur marrveshjen. N rast t dshtimit pr t br pages t rregullt, si rezultat
zakonisht mjeti do t rizotrohet srish nga huadhnsi.

Nj problem i madh, me t cilin ballafaqohen shumica e organizatave sht koha pr t
ciln klientt e tyre i paguajn faturat. Shumica e ndrmarrjeve krkojn q pagesa pr
mallrat ose shrbimet t kryhen brenda 28 ditsh, prej dats kur sht lshuar fatura. N
praktik, pagesa zakonisht zgjat m shum, veanrisht n ndrmarrjet e mdha ku
departamentet e tyre t kontabilitetit mund t jen aq t kompjuterizuara sa q ceet
prodhohen vetm njher n muaj, ka nnkupton se nse data sht harruar, mund t
kalojn edhe 28 dit derisa eku t shkruhet. Kjo mund t oj tek problemi me rrjedhn e
paras, pasiq periudha mesatare e pagess n Evrop sht rritur prej 30 deri n 60 dit
dhe n mnyr q t tejkalojm problemin, sht e mundur t kemi kt borxh tregtar t
faktorizuar nga nj ndrmarrje financiare.
Pr do biznes sht e rndsishme me kujdes t shqyrtoj mundsit ekzistuese pr
financim. Paraja gjithmon sht nj artikull i shtrenjt dhe sht me rndsi q nj
organizat e bn pazarin m t mir. Pr arritjen e ksaj, duhet t shqyrtohen nj numr i
faktorve:-

A sht periudha pr financim afatshkurt, afatmesm apo afatgjat?
far opcione t financimit ekzistojn?
Sa do t kushtoj do financim alternativ? ( nse ekziston alternativa!)
Si do t financohet ky borxh?
A do ta bj organizatn jofleksibile ky financim i zgjedhur?
far sigurie kan financat?

Pyetja sa gjat do t nevojitet financimi? sht thelbsore pr marrjen e vendimit.
Financimi pr ndrtimin e nj shtojce t fabriks me siguri q do t jet afatgjat; makineria
e re me gjas do t jet investim afatmesm ( 5 + vite) dhe veturat jan afatshkurt
(mesatarisht 2 vite). sht e mundur q nj organizat t krkoj tre lloje t financimit n t
njjtn koh dhe sht e rndsishme t arrihet bilanci i duhur brenda portfolios s
financimit. Pr t arritur kt, zhvillimi i nj plani t biznesit t shoqruar me parashikimin e
rrjedhs s parave, do t jet thelbsore. do gj q ka t bj me financa duhet t trajtoj
ngusht biznesin e prfshir dhe ndrlikimet e borxhit financiar pr t. Financimi i biznesit
n form t stoqeve dhe aksioneve ka prparsi, pasiq devidendat tek askionart mund t
rriten dhe t bien me rritjen dhe uljen e profitit, ndrsa burimet e tjera duhet t paguhen
rregullisht, pavarsisht nga aftsia e biznesit pr ta br at.

Prandaj, kontabilistt duhet me vmendje t shikojn raportin e borxheve dhe mjetet
financiare t aksionarve n nj organizat.
Raporti m lart sht marrdhnia n mes t financave q ka nj norm t fiksuar t
rentabilitetit. Nj gj e rndsishme sht proporcioni n mes t raportit t huas dhe
fondet t aksionarve:

Raporti = Borxhi+ Aksionet preferenc
Aksionet e zakonshme kapitale

Problemi sht se nuk ka defincion absolut t Borxh-it n kt kontekst, pasiq mund t
prfshij obligimet afatgjata ose borxhin e prgjithshm. Bilanci i parave t gatshme mund
t prodhoj kamatn, e cila mund t financoj borxhin. Profitet q jan t pamjaftueshme
pr t prmbushur t gjitha pagesat pr borxhe, jan nj hap drejt shkatrrimit, ashtuq
niveli i ktij raporti sht shum i rndsishm. Rregull e prgjithshme sht se niveli me i
ult se 0.25 tregon situatn e ndrmarrjes, e cila ka hua tepr t vogl n raport me fondet
e aksionerve dhe niveli m i lart se 0.25 tregon situatn e ndrmarrjes, e cila ka hua
shum t mdha n raport me fondet e aksionerve. Por, t gjitha organizatat dallojn njra
nga tjetra dhe shtje kryesore sht shkalla, deri n t ciln rreziku financiar sht ndikuar
nga ky raport. Marrdhnia n mes t profiteve t krijuara nga organizatat dhe pagesat e
kamats, sht gjithashtu e rndsishme pr vlersimin e rrezikut. Shifra mund t llogaritet

Mbulesa e interesit = Pagesa prpara interesit
Interesi i paguar

Prqindja e ult e interesit t mbuluar tregon se pagesat e interesit mund t jen problem
nse fitimet bien, prderisa shifra e lart e profitit do t tregoj se sht prfshir rrezik m i
vogl.

N mnyr q t joshim financimin, biznesi duhet t duket si nj propozimi i mir pr
investitorin, i cili s pari do t mundohet t siguroj se do investim prmban rrezik t vogl
dhe se gjithashtu do t jet n gjendje t kthej n para investimin e tij.


prdorimin e materialit. Direktivat e Starndardeve pr Kontabilitet t Kosovs sht formati,
q duhet t prvetsohet n t gjitha punimet me shkrim.

Duhet t mbahet n mend se financimi ka mim. Organizata ka investues (ndoshta t
llojeve t ndryshme), t cilt presin fitim nga investimet e tyre dhe sht prgjegjsi e trupit
drejtues pr t siguruar kt. Aksionart presin dividend t rregullt e, gjithashtu edhe
vlersimin e kapitali prderisa aksioneve u rritet vlera. Kjo mund t shprehet:

Fitim nga investimi = Dividenda pr aksion + Lvizja e mimit t aksionit x 100%
mimi i tregut pr aksion

Aksionet e ndrmarrjeve, t cilat vhen n bursat e aksioneve jan t shitblera nga dita n
dit dhe, si rezultat vlera e tyre sht e luhatshme. Pr kt qllim themelimi i kostos tek nj
organizat me mjete financiare t aksionarve nuk sht e thjesht dhe parashikimi i
kostos s aksioneve t ardhshme pretendon t jet me rrezik.

Rreziku i prdorimit t financimit me fitim fiks, do t varet nga prqindja aktuale e interesit
dhe n rrezikun q kjo shkakton tek organizata. Obligacionet e qeveris, konsiderohen si t
parrezikshme prandaj stoku i huazimit, zakonisht, vlersohet me shifrn q sht m e lart
pr 1% deri n 3%, madje mund t jet edhe m e madhe, nse krcnimi shihet si i
rrezikshm.

Vlersimi i forms m t mir t fincancimit nuk sht shum e leht pr ndrmarrjen. Pr
t vlersuar nj krkes t veant pr kapitalin, kostoja relevante e kapitalit do t jet e
lidhur me rritjen marxhinale (skajore) t financimit. Rreziku mund t vshtrohet n nj
numr t situatave t ndryshme. Rreziku financiar do t varet nga kushtet nn t cilat
financimi sht arranzhuar dhe n sigurimin, t ciln ndrmarrja sht dashur ta ofroj si
kompenzim, n rast t vshtirsive pr ripages. Rreziku operacional varet nga
realizueshmria teknike dhe tregtare e biznesit t propozuar dhe si mund t ofroj kjo
prparsi konkurruese. Zakonisht, t gjitha projektet duhet t ken si rezultat fitimin pozitiv
financiar pr ndrmarrjen dhe rreziku pr ndrmarrjen duhet t jet m i vogl se rreziku i
kombinuar i projekteve t veanta. Rreziku sht i klasifikuar me A, B, dhe C , ku A sht
rreziku i vogl dhe C - rreziku i madh. Nse A sht standard ather projektet me rrezik C
pritet q t ofrojn shkall t madhe t fitimit. Financimi i projekteve me rrezik C do t jet
m i shtrenjt, gjithashtu, pr ndrmarrjen, e cila ka gjasa t paguaj prqindje m t lart
t interesit n mnyr q t josh financimin.

N shtetet e BE, ekzistojn qasje t ndryshme pr t ndihmuar financiarisht industrin.
Shumica prej tyre jan shkallzuar prmes sistemeve t tatimeve t shteteve t ndryshme.
Do t jet e nevojshme t mbajm nj shikim t prafrt n mnyrn sesi legjislacioni fiskal
n Kosov sht paraqitur, n mnyr q t jemi n gjendje t vlersojm ndikimin q kjo
do t ket n financimin e ndrmarrjeve.
Mjetet finaciare transformohen n ndrtesa, pajisje, stoqe dhe shpenzime pr fuqin
puntore, e cila i mundson nj ndrmarrje t ofroj mallra dhe shrbime t mira, t cilat
nj klient do ti blej dhe duke punuar n kt mnyr do t prodhohen t ardhurat.
Mpastaj, kjo do t siguroj parat e gatshme, t nevojshme pr t vazhduar funksionimin.
Prandaj sht e rndsishme t kemi parashikimin e rrjedhs s parave pr t identifikuar
kohn dhe vlern e t ardhurave vjetore. Kjo duhet ti mundsoj trupit drejtues t dij n
do koh gjendjen financiare t ndrmarrjes, meq do bilanc negativ do t dshmoj se
ndrmarrja nuk ka nxjerrur t ardhura t mjaftueshme n periudhn kohore ( zakonisht nj
muaj) pr t prmbushur obligimet e parashikuara.

Vreni se n nj biznes, i cili sht sezonal, p.sh prodhimi i akulloreve, do t ket periudha
kur krkesa do t jet e ult - n kt rast parashkimi vjetor i rrjedhs s paras do t
kundrbilancoj periudhat, t cilat kan mundsi t ken t ardhura t ulta me ato t cilat
kan krkesa t mdha gjat sezons. Si rezultat listat e rrjedhs s parave nuk do t ken
shifra konstante t t ardhurave, por sht shum e rndsishme se bilanci sht arritur
gjat vitit t llogaritur. Duhet t mbahet n mend se nse pr pagesn e mallrave, klienti
do t paguaj pr nj muaj, edhepse mallrat jan porositur dhe drguar brenda nj muaji,
t ardhurat nuk do t jen n para t gatshme deri pas nj ose dy muajsh m von.
Bizneset e reja zakonisht parashikojn muaj me bilance negative, por pr parat fillestare
pr startim sht dashur t llogaritet edhe kjo.

Kemi par ( Moduli Marketingu i avancuar) se kur t paraqitet produkti i ri, shpenzimet
fillestare pr zhvillim nuk do t nxjerrin kurfar t ardhura deri n vendosjen e produktit n
treg, duke e rritur periudhn e pjekuris para rnies.

Msimi kryesor q duhet nxjerr nga kjo sht se gjat gjith kohs nj ndrmarrje duhet t
mbaj situat positive t financimit. Dshtimi pr t arritur kt n afate t gjata do t oj
tek paaftsia pr t paguar dhe mbyllja e biznesit, me humbjen e vendeve t puns dhe
parave t t gjith atyre q kan investuar.


prdorimin e materialit. Direktivat e Standardeve pr Kontabilitet t Kosovs jan formati,

Ky modul identifikon informatn, q i nevojitet trupit drejtues pr t udhhequr nj
organizat n mnyr efikase. Organizatat e mdha do t ken nevoj pr sisteme me
informata m t sofistikuara sesa ndonj afarist i vogl, i cili zakonisht do t ket ide shum
t mir pr gjendjen e biznesit t tij, por pr seciln prej tyre sht e nevojshme t kemi
procedura formale t kontabilitetit. Ndrlikimet e financimit jan mbuluar n RM1 dhe RM2,
por do shtet i ka rregulloret e veta, lidhur me raportimin, e cila do t varet nga korniza
ligjore e organizats. N Kosov standardet e kontabilitetit pasqyrojn krkesat aktuale t
raportimit dhe duhet t prdoren si udhrrfyes. Megjithasht, sht e rndsishme q
nxnsit t informohen pr dokumentacionin ndrkombtar t raportimit, i cili prdoret m
s shumti.

Llogaria prfundimtare (bilanci i suksesit humbje-fitim). Llogarit e publikuara nxjerren pr
t mbuluar do vit financiar, por do gjasht muaj zakonisht krijohet nj raport i
prkohshm. Bilanci humbje dhe fitim sht raport i t ardhurave t prgjithshme t
shpenzimeve vjetore t organizats dhe shpjegon sesi sht distribuar ndonj profit
rezultues. Ekzisojn nj numr i sekcioneve t nevojshme pr kt:

Qarkullimi- vlera e mallrave dhe shrbimeve q furnizohen klientt (duke
prjashtuar tatimet e shitjes aty ku sht e aplikueshme)
Shpenzimet e shitjes rrogat, materialet, pajisjet, prqindja e shpenzimeve t
trthorta
Shpenzimet e shprndarjes shpenzimet q shfaqen gjat drgimit t mallrave tek
klientt
Shpenzimet e administrats - kostoja e trupit drejtues ( pagesat, pensionet etj.)
rrogat e personelit t zyrs, mbajtja e llogaris, tarifat ligjore, posta. Telefoni.
Interesi i pagueshm pr financim, t ardhurat nga investimet,
Tatimi

N nj shoqri akcionare do t ket shtesa t tjera:

Dividendat parat e paguara tek aksionart
Fitimi i mbetur sasia e vlers s aksioneve t pashprndara q paraqet investim
t mtejm n organizat
Fitimet sipas akisoneve q sht nj tregues se sa vler sht krijuar nga nj
aksion i zakonshm.

Bilanci. Kjo tregon gjendjen e biznesit n nj dit t caktuar dhe prandaj sht pasqyr
momentale e gjendjes. Bilanci i thjesht ka aktivn (mjetet) dhe obligimet e organizats.
Mnyra sesi kjo paraqitet sht:

Aktiva = Kapitali + Obligimet

t cilat kur riaranzhohen jan si formula n vijim:

Kapitali = Aktivat - Obligimet

Aktiva e nj organizate mund t ndahet n aktivn e qndrueshme ( mjetet kryesore) dhe
n aktivn rrjedhse dhe bilanci jep t dhna pr to n baz t likuiditetit t tyre, ose
lehtsin me t ciln ato mund t shndrrohen n para t gatshme duke filluar me likuiditet
m t vogl. Kjo prfshin aktivn e qndrueshme, t cilat prdoren n biznes dhe nuk jan
kryesisht pr shitje, ndrtesat, automjetet, uzinat dhe pajisjet, si dhe pajisjet e zyrs. Aktiva
rrjedhse sht tjetra me rradh, e cila paraqitet n bilanc dhe sht aktiv afatshkurt, e
cila rrjedh jasht dhe brenda, n mnyr t rregullt sikur parat e gatshme, stoku dhe
paraja e zotruar nga borxhlinjt (debitort). Kto dy pako t shifrave kur t mbledhen s
bashku japin nj shifr pr aktivn rrjedhse neto ( t pastr). Obligimet jan t ndara n
kapital (shifra e prbr nga t gjitha investimet n organizat, kapitali personal, kapitali
aksionar) dhe pasiv rrjedhse jan faturat dhe obligimet e tjera, t cilat i prkasin
periudhs se llogaritjeve, duke prfshir tr pagesat e kreditorve pas m shum se nj
viti (obligimete afatgjata). Kur kjo shifr t mbledhet dhe zbritet nga aktiva neto, do t ofroj
nj pasqyr t qart pr gjendjen e organizats. Bilanci ndonjher sht i shoqruar me
Dftesn pr Llogarit, e cila mund t ndryshoj nga ajo e ofruar vitin paraprak ose t
identifikoj nj obligim special, sikurse pagesa e dmeve si rezultat i paketimit t dobt.
Megjithat, mund t ket gjithashtu edhe hollsi sesi sht llogaritur zhvlersimi
(amortizimi) i aktivs s qndrueshme. Aktiva e qndrueshme (fikse) humb vlern me
kalimin e kohs, p.sh veturat dhe kompjutert e, gjithashtu pr shkak t prdorimit dhe
daljes nga prdorimi por ekzistojn formula e llogaritjes, e cila lejon q vlera t zvoglohet
n bilanc.

Njra nga formulat q prdoret m s shumti sht:

Zhvlersimi vjetor = mimi i aktivs
Numri i vjetve q aktiva pritet t punoj

Llogarit e nj shoqrie aksionare duhet t revizionohen nga firma e kontabilistve t
pavarur, t cilt jan auditor t ertifikuar. N Kosov, Shoqata e Kontabilistve t
eritifikuar dhe Auditorve sht prgjegjse pr kontrollimin e ksaj fushe t veprimtaris.
Auditort duhet t verifikojn saktsin e t dhnave financiare, t cilat prdoren pr
ndrtimin e llogarive dhe pr t siguruar se llogarit e publikuara pasqyrojn ato t dhna.
Ata duhet t jen t sigurt se llogarit paraqesin pasqyr t sakt dhe t paanshme t
vlers s aktivs dhe obligimeve.

Prdorimi kryesor i raporteve financiare sht q ata q jan t prfshir n organizat
mund t bjn krahasim t sakt me realizimet n t kaluarn. Ashtu si u tha m hert,
kto raporte jan gjithashtu edhe dokumente ligjore pr qllim t regullimit t ndrmarrjes
dhe tatimit. Aksionari potencial ose financuesi do t vlersoj informatn financiare dhe do
t bj krahasimin me organizatat tjera t ngjashme dhe (ose) me mundsit e tjera t
investimit; trupi drejtues do t identifikoj fushat e suksesit dhe ato problematike. Vlersimi i
llogarive do t identifikoj trendet dhe normat kontabl , t cilat jan vegla t dobishme n
analiza t tilla.

Testimi vendimtar i proporcionit sht nj nga mnyrat pr identifikimin e shkalls s
pagess s nj organizate.

Testi vendimtar i proporcionit = aktiva rrjedhse minus stoku : pasiv rrjedhse

N kt proporcion stoku lihet anash pr shkak se duhet t shitet dhe blehet para se t
bhet nj aktiv e trupzuar. Mund t del nga prdorimi ose prishet (shkatrrohet) dhe
vlera e tij t zvoglohet dhe kjo sht arsyeja q nuk sht prfshir n test. Ky test mund
t jepet si prqindje:

Aktiva rrjedhse minus x 100
Pasiva rrjedhse
Prdorimi i proporcionit mundson trendet prej nj viti n tjetrin n mnyr q t bhen
krahasimet.

Koeficienti i lvrdishmris sht i rndsishm por duhet t analizohet me kujdes. Pr
shkak se organizatat paguajn tatimin sipas fitimeve t tyre, kontabilistt do ti inkurajojn
ata t prdorin parat e tyre rezerv brenda organizats m me dshir sesa ta paraqesin
si fitim. N t njjtn mnyr profitet e mdha pretendojn ta bjn publikun t palumtur,
pasiq ata ndjejn se jan duke paguar shum pr gjrat q blejn.

Prqindja e fitimit bruto sht e llogaritur:

Fitimi bruto x 100 = Prqindja e profitit bruto
Shitjet

Prqindja e fitimit neto llogaritet:

Profiti neto x 100 = Prqindja e profitit neto
Shitjet

Fitimi nga kapitali i prdorur llogaritet

Profiti neto x 100 = Fitimi nga kapitali i prdorur
Kapitali i pronarit

Kto jan disa nga proporcionet e prdorura m s shumti n analizn e gjendjes s nj
organizate. Koncepti sht pr t kontrolluar ndrmarrjen ashtu si do t kontrollonte mjeku
pacientin me nj kombinim vzhgimesh dhe matjeve t kombinuara me prvoj dhe gjykim.
sht e rndsishme t mbajm n mend se shifrat e paprpunuara mund t tregojn
vetm nj pjes t tregimit. Problemi kryesor sht se ato tregojn vetm pr t kaluarn
dhe prderisa kjo mund t jet tregues pr realizimet n t ardhmen, nuk sht e vlefshme
nse nuk jepet ndonj shqyrtim, pr shembull, intelegjencs s tregut dhe gjendjes s
ekonomis. Prve ksaj, n periudhn e inflacioneve t vogla, nj rritje e vogl n shifrat
e shitjes aktualisht mund t pasqyrojn rnien, n kushtet reale.


prdorimin e materialit. Direktivat e Starndardeve pr Kontabilitet t Kosovs jan formati,

Baza e marrjes s vendimit sht ngusht e lidhur me modulin Kontabiliteti i drejtimit, ku
mund t gjeni informat plotsuese.

N listat e puns t RM-ve tjera t ktij moduli ka qen e domsdoshme paraqitja e
koncepteve, t cilat gjithashtu trajtohen n kt RM dhe ato koncepte duhet t merren si
referenc.

sht e domosdoshme q definicionet e paraqitura nga Standardet e Kontabilitetit t
Kosovs dhe t prdorura nga Shoqata e Kontabilistve t ertifikuar dhe Auditorve t
Kosovs t prdoren, pr t br analizn e duhur t ktij RM.

Menaxhimi efikas i blerjes RM1

T gjitha blerjet kan marrdhnie me planin e biznesit, pasiq duhen shpenzime dhe kjo
duhet t aprovohet brenda strukturs s buxhetit t organizats. Mnyra me t ciln merren
vendimet e blerjes, do t varet nga struktura e organizats dhe sasia e blerjes.

Politika e ndrmarrjes duhet t identifikoj do program t madh t investimit t kapitalit,
por t gjitha organizatat do t ken gjithashtu nj numr krkesash pr t prmbushur
funksionet e prditshme, t njohura si furnizime (stoqe) industriale. Rryma elektrike, uji,
telefoni etj, do t jen t gjitha blerje t zakonshme, bashk me materialin pr shkrim,
kapset e letrave dhe shum materiale t tjera shpenzuese. Blerja e artikujeve t ktill
sht rutin dhe do ti caktohet zyrtarit t blerjes ose drejtorit t departamentit. Blerja e
artikujve kryesor t pajisjeve do t realizohet sipas strukturs s ndrmarrjes.

N ndrmarrjet e mdha, aranzhimet pr blerje mund t jen prgjegjsi e Komitetit t
Blerjes, pasiq shum nga furnizimet do t jen t nevojshme pr tr organizatn, p.sh
rryma elektrike, por blerja e artikujve t mdhenj do t kontrollohet, pr t prmbushur
nevojat e Planit t Biznesit. Kto vendime pr blerje do t ken shtrirje t gjr prgjat tr
ndrmarrjes, sepse koncepti i drejtimit t zingjirit t furnizimit do t nnkuptoj se ekziston
nj ndrvartsi e veprimtaris brenda ndrmarrjes dshtimi pr t porositur lndn e par
nnkupton mbylljen e linjs s prodhimit, e cila si pasoj do t godet ofertn e mallrave tek
klientt dhe do ta dmtoj imazhin e ndrmarrjes dhe politikn pr shrbimin e klientve.
Efikasiteti dhe analiza e funksionit t blerjes do t monitorohet si dhe do t caktohen
standardet q do t bhen pjes e sistemit MIS ( menaxhimi i sistemit t informatave) shih
modulin Drejtimi i informats

Aty ku sht e nevojshme dhe sht miratuar blerja e nj artikulli ose artikujve t mdhenj,
planfikimi i prshkrimeve do t jet nj vendim kryesor, duke pasqyruar nevojat e sotme t
ndrmarrjes dhe aq sa sht e mundur edhe nevojat e saj n t ardhmen.

Blerjet e zakonshme (rutin) jan relativisht t standardizuara dhe prandaj konkurrenca n
mim n mes t furnitorve sht me rndsi, por n prgjithsi pak koh i kushtohet
administrats pr masrrjen e vendimeve dhe porosit shpesh bhen nprmjet telefonit,
faksit ose internetit.

Menaxhimi efikas i blerjes RM 2

Furnitori sht nj biznes, q e furnizon biznesin tjetr me mallra dhe shrbime, q i
nevojiten pr prodhim.
Nj organizat gjat t gjitha blerjeve do t mundohet t mbledh informatn se ka sht
n dispozicion dhe ka m s miri do ti plotsoj nevojat e saj. Gjat marrjes s vendimeve
ata duhet t shqyrtojn pakon, t ciln do furnitor do ta ofroj:

mimi konkurrues, lidhur me shrbimin e ofruar
Shrbim i besueshm
Datat e drgess, t besueshme dhe t sakta
Materiale me cilsi t mir
Administrim i mir
Aftsia dhe gatishmria pr t punuar me krkesa speciale.

Organizata t ndryshme do tu japin rndsi t ndryshme kritereve. Njra mund ta marr
cilsin si nj nga veorit kryesore t pakos, tjetra mimin dhe tjetra ndoshta
besueshmrin.

N shum situata nj ndrmarrje do t liroj nj njoftim se dshiron t blej nj sasi t
caktuar t nj produkti ose produkteve t veanta, me nj cilsi t caktuar dhe me nj dat
t caktuar t drgess. Ky sht dokument tenderi, n t cilin ftohen furnitort t prgjegjen
duke treguar pakot dhe mimet e tyre. N nj dat t caktuar prgjegjet hapen dhe pakot
krahasohen. mimi shpesh do t jet faktor vendimtar, por gjithashtu edhe pakoja e
prgjithshme mund t jet e rndsishme, ashtuq oferta m e lir mund t mos e fitoj
kontratn.

Shum organizata disa nga aktivitetet e tyre tani i nnkontraktojn ose i realizojn jasht
ndrmarrjes. Pr shembull pastrimi i zyrs n vend se t bhet nga njerzit e punsuar n
organizat, mund t bhet duke nnkontraktuar ndonj nga ndrmarrjet e pavarura,. E
njjta gj vlen edhe pr transport, ku nj organizat mund t nnkontraktoj nj
ndrmarrje t transportit, pr drgesn e produkteve t saj . Kjo zakonisht, por jo gjithmon
, ndodh tek organizatat, t cilat nuk kan nevoj pr transport n baza ditore ose kur sht
e nevojshme bartja e mallrave t specializuara me rast nevojiten mjete t specializuara
pr ta br kt p.sh mallrat e ngrira. Pr kto veprimtari ndrmarrja zakonisht do t shpall
tenderin dhe do t hartoj kontratn, e cila do t jet shum e hollsishme lidhur me nevojat
e saj dhe do t jet pr nj koh t caktuar.

Shrbimet q i nevojiten nj organizate do t ndryshojn prej njra tjetrs, por pothuajse t
gjitha organizatat kan nevoj pr nj kontabilist, firm juridike dhe bank, q mundet
gjithashtu t veproj si kshilltar financiar. Mnyra me t ciln kontraktohen kto veprimtari
specialistike varet nga ndrmarrja dhe, duhet t prmendet q shpesh sht edhe rezultat i
marrdhnieve personale ekzistuese n mes t personelit m pozita m t larta dhe
furnitorit. Megjithat shpenzimet dhe efikasiteti duhet t jet lnd e vlersimeve t rregullta
dhe nse sht e mundur t bhen ndryshimet pr t gjetur shrbime n nj norm m
konkurruese.

Blerja, n sektorin publik dallon prej ministris n ministri, por n shumicn e rasteve
krkesat e tr ministris sa i prket, p.sh materialit pr shkrim do t jet lnd e sistemit t
blerjes me shumic, e cila do t synon fitimin e vlers m t mir pr para. Kjo n
prgjithsi do t thot se ekziston nj stok qndror i materialeve, t cilat distribuohen tek
filialat e ndryshme t ministris prkatse.


Ky sekcion pr cilsin sht definuar dhe diskutuar n modulin Menaxhimi i cilsis dhe
duhet ta prdorim si referenc. Informata pr kontrollin e stokut mund t gjendet n
shtojcn Teknikat kuantitative t biznesit.

Si mund t shihet nga m lart, konceptet pr kt RM jan prshkruar n modulet e tjera,
por sht e rndsishme t mbajm n mend se gjat vlersimit t situats si blers, ju jeni
ata t cilve ju nevojitet plotsimi i nevojave t klientit dhe duhet t bjm prpjekje q
ndrmarrja t arrij t njjtin nivel t knaqsis, me ju si blers, ashtu si ndrmarrja ju
ofron klientve t saj.


Krijimi i nj valute t vetme evropiane ka qen nj ngjarje domethnse pr ndrmarrjet. N
prgjithsi, tregu ndrkombtar nuk prbhet nga numr i madh i transaksioneve t vogla
por nga kontratat e themeluara tregtare. Disa nga kto kontrata jan n mes t
ndrmarrjeve kombtare t grupit t njjt, p.sh. Ford BM, Ford Belgjik, Ford Gjermani,
Ford Spanj, ku procesi i prodhimit sht planifikuar paraprakisht pr nj periudh t gjat
dhe do t themelohen kontratat dhe mimet pr furnizimin e komponentve t caktuara , si
dhe luhatjet n kursin e kmbimit do t identifikohen dhe shkruhen n buxhet. Brenda nj
shteti ose nj zone me nj valut, nuk ekzistonte ndonj rrezik nga kmbimi i kursit q do t
ndikonte n koston e kontrats, por kur tregtia fillon t bhet me nj zone me nj valut
tjetr, gjithmon ekziston rreziku se vlersimi i potencialit pr ndryshim sht i
pamjaftueshm. Kjo ka tendenc t dekurajoj marrdhniet afatgjata dhe afatmesme.

Histora e hershme e zhvillimit evropian prfshin formimin e Komunitetit Ekonomik Evropian
(EEC), i cili kryesisht merrej me tarifat dhe krijimin e nj tarife t jashtme prball pjess s
tjetr t bots, prderisa zhvillohej nj fush e lir tregtare brenda Evrops. M 1986 u
krijua shoqata e doganistve si lvizje drejt zhvillimit t integrimit t ekonomive. Tregu unik
identifikoi lirin e lvizjes s shrbimeve; lirin e lvizjes s kapitalit; lirin e lvizjes s
produkteve dhe lirin e lvizjes s fuqis puntore, si kriter kryesor pr rritjen e integrimit.
Nj veori e zhvillimit evropian sht Politika Unike pr Bujqsi (CAP), e cila ju garanton t
ardhura bujqve, duke caktuar mime minimale pr prodhimet bujqsore, prderisa n t
njjtn koh duke i mbrojtur prodhuesit e BE nga gjrat ushqimore m t lira q importohen
nga shtetet q nuk jan antare t BE.

Nj numr i politikave tjera q ndihmojn shtetet e zhvilluara n kuadr t BE dhe themelimi
i Komisariatit pr t hetuar praktikn monopoli, jan shembuj t fushave n t cilat BE ka
kontroll domethns dhe ndikim n tregun ndrkombtar.

Marrveshja e Prgjithshme pr Tarifat dhe Tregtin (GATT), sht njra nga organet m
t rndsishme, e cila punon n zvoglimin e barrierave pr tregti n mbar botn. Roli i
saj sht t ofroj nj korniz pr adminstrimin e rregullt t tregtis e, gjithashtu edhe nj
forum brenda t cilit mund t realizohet liberalizimi i tregtis. Mekanizimi i njohur si raund i
negociatave here pas here mbledh 100 +Pal kontraktuese (CPs) pr tu pajtuar pr
masat e tregtis. Kto marrveshje ndonjher jan shum t vshtira dhe aferat e
mbshtjellura me interes kombtar gjithmon dalin si penges n rrugn e marrveshjes.
N vitet e fundit, GATT u zhvillua si nj Organizat Ndrkombtare t Tregtis me t njjtn
filozofi dhe kritere.

Ekzistojn gjithashtu edhe nj numr i blloqeve t tjera tregtare NAFTA ( Zona e lir
tregtare e Ameriks Veriore), AFTA ( Zona e lire tregtare aziatike) ECOWAS (Komuniteti
Ekonomik i shteteve t Afriks Perndimore) dhe LAFTA (Zona e lire tregtare e Ameriks
Latine). Me dallime domethnse sa i prket suksesit, ato t gjitha mundohen q t
zvoglojn barrierat n tarifa pr tregti dhe stimulimin e ekonomive t antarve t tyre.

Nga kndvshtrimi i blerjes, rndsia e ktyre organeve sht se politikat e tyre mund t
ken ndikim n mimet e paguara gjat blerjes.

Nj vshtirsi gjat blerjes (ose shitjes) tejoqeanike sht se jan t nevojshme
dokumentacione signifikante, q shkojn me veprimtarin. do shtet ose zon tregtare do
ta ket qasjen e vet n dokumentacionin e nevojshm, bazuar n lejen e qarkullimit, por
kur mallrat kalojn kufinjt shtetror, sht i nevojshm dokumentacioni i eksportit dhe
nevoja pr informatn e specializuar lidhur me metodat e pagess. Informatat lidhur me
aranzhimet e kreditit dhe procedurave t pagess mund t merren n banka ose nga Oda
Ekonomike.

Shum nga prparsit dhe t metat e blerjes tejoqeanike jan prshkruar nga pikpamja e
shitsit n modulin Planifikimi i shitjes dhe Marketingu i avancuar. sht e nevojshme
vetm ta mendoni veten tuaj n rolin e pranuesit m tepr se t furnitorit pr t kuptuar
situatn.

Kontabiliteti i drejtimit RM 1
( Kontabilitet q ofron t dhna pr drejtimin efikas t ndrmarrjes )


Konceptet dhe procedurat q u diskutuan n modulet tjera shqyrtuan pamjen e
prgjithshme t gjendjes financiare t nj organizate, por bilanci ose llogaria prfundimtare
(humbje fitim) nuk jep referenc t drejtprdrejt pr kontributin e departamentit ose
projektit t caktuar dhe n do rast informata sht e bazuar historikisht. Ajo ka mungon
sht nj analiz e mikro aspekteve t organizats dhe ky sht roli i kontabilistve t
drejtimit. Ajo ka ju nevojitet sht informata pr kostot n krahasim me qllimin pr t cilin
sht br shpenzimi , pasiq kjo do tu mundsoj atyre t llogarisin mimin e nj shrbimi
ose malli t caktuar; matjen e pjesve t ndryshme t oganizats pr t monitoruar
realizimin dhe kontrollimin e aktiviteteve; prmbushjen e krkesave t raportimit pr t
caktuar vlern e stokut; vlersimin e metodave alternative pr ndrmarrjen e detyrave t
veanta.

Kjo e tra nnkupton se roli i tyre kryesor, sht analizimi i shpenzimeve. Ekzistojn tri
fusha kryesore, n t cilat ata punojn: shpenzimet pr fuqi puntore (rrogat); shpenzimet
pr materiale, t cilat jan shpenzime pr prodhimin e t mirave pr konsumatorin; si dhe
shpenzimet, q jan t gjitha kostot e tjera, n t cilat prfshihet qiraja dhe administrata
p.sh. kontabiliteti. Kjo nuk sht gjithmon e thjesht. Shum aspekte t shpenzimeve t
prgjithshme jan karakteristike pr t gjitha produktet dhe shrbimet, pr shembull marrja
me qira e ndrtess duhet t ndahet proporcionalisht nga t gjitha departamentet q e
prdorin at. Kur dihet se ka pasur shpenzime brenda nj departamenti ather ato duhet
t alokohen n prputhje me rrethanat - kjo sht e njohur si shprndarje e shpenzimeve.

Shpenzimet, t cilat mund t shkruhen dhe regjistrohen prball nj njsie specifike t
shpenzimeve (ose njsi kuantitative t produktit ose shrbimit n lidhje me ka shpenzimet
jan prcaktuar), jan t njohura si shpenzime t drejtprdrejta, q prfshijn t gjitha
pagesat pr puntort (shpenzimet e drejtprdrejta t fuqis puntore), q jan t lidhura
drejtprdrejt me prodhimin e mallrave ose ofrimit t shrbimit.

Shpenzimet e drejtprdrejta t materialeve, kan lidhje me materialet e prdorura n
prodhimin ose ofrimin e mallrave ose shrbimeve. Totali i ktyre shpenzimeve sht i
njohur si Shpenzim Kryesor. Shpenzimet e trthorta jan ato shpenzime, t cilat nuk
munden drejtprdrejt t caktohen n qendrn e shpenzimeve. N kto shpenzime mund t
prfshihet qiraja e prons e cila mund t ndahet nga t gjitha departamentet, por gjithashtu
mund t jet aq e lir sa nndarja e ktyre shpenzimeve ne departamente nuk do t ishte
ekonomike

Shpenzimet e trthorta pr fuqi puntore kan t bjn me pagat e puntorve, prderisa
nuk krijojn njsit e shpenzimeve dhe do t prfshijn personelin e zyrs pr menaxhim,
adminstrim dhe distribuim. Shpenzimet e trthorta pr materiale jan aq t ulta n vler,
sa do t ishte joekonomike t kemi nj sistem t krijuar pr to.

Nj munges e ksaj metode sht se vetm ndan shpenzimet n mes t produkteve dhe
nuk shpjegon pse ndryshojn shpenzimet n situate t ndryshme tregtare. sht e
rndsishme t jemi t aft t shpjegojm kt ,pasiq do vendim duhet t marr parasysh
shpenzimet e alternativave potenciale. Shpenzimet skajore i lidhin shpenzimet me situata t
ndryshueshme t biznesit dhe prbhen nga:

Shpenzimet e prera (fikse), q mbeten t pandryshuara, prderisa veprimtaria e
biznesit rritet ose zvoglohet. Kjo sht e lidhur me qiran dhe interesin e paguar
pr huazimet fikse.
Shpenzimet e ndryshueshme (varibl), ndryshojn n proporcion t drejtprdrejt
me nivelin e aktivitetit t biznesit. Shembujt prfshijn sasin e materialeve t
prdorur m prodhim dhe prqindjen e paguar mbi t ardhurat e realizuara tek
shitsit.
Shpenzimet gjysm- variable, kan elemente fikse dhe t ndryshueshme. P.sh.
shpenzimet pr automjete, t cilat kan disa komponente fikse sikurse servisimi, por
nj numr i shrbimeve t ndrmarrura, do t varen sesa shum automjete jan
prdorur.
Shpenzimet e shkallzuara, pretendojn t mbesin fikse pr nj vllim t caktuar t
veprimtaris s biznesit, por prderisa rritet vllimi arrihet pika ku shpenzimet
papritmas ngriten.

Ekzistojn gjithashtu t meta n mnyrn e klasifikimit t ktyre aktiviteteve dhe nj
vmendje e posame, duhet ti kushtohet kornizs kohore q merret parasysh. N afate
shum t shkurtra, vetm disa shpenzime jan fleksibile, prve nse personelit i paguhet
sasia e puns s br apo numrit t mallrave t prodhuara. (puna me akord). N periudh
afatgjat, shpenzimet e prgjithshme jan shpenzime t shkallzuara dhe gjat gjith kohs
ndarja e shpenzimeve n fikse dhe variable duhet t rikonsideroj kontekstin, brenda t
cilave, shpenzimi ka ndodhur.

Shpenzimet e prgjithshme t biznesit = shpenzimet e drejtprdrejta +shpenzimet e
trthorta

Shpenzimet e prgjithshme t biznesit = shpenzimet variabl + shpenzimet fikse

Ekzistojn disa sisteme t shpenzimeve:
Shpenzimi pr pun m s shumti aplikohet brenda fabriks, ku prderisa puna
lviz prmes linjs s prodhimit, n mnyr t vazhdueshme sht njsi e
identifikueshme. Lista pr shpenzimet do t prfshij shpenzimet e drejtprdrejta t
materialit; shpenzimet e drejtprdrejta t fuqis puntore p.sh. shpenzimet aktuale
t puns do t llogariten duke prdorur informatn pr ort dhe normn aktuale t
puns + bonusi dhe puna pas orarit; shpenzimet e drejtprdrejta; shpenzimet e
prgjithshme t prodhimit; shpenzimet e prgjithshme t administrats, shitjes dhe
shprndarjes.

Shpenzimi pr proces, sht metod e shpenzimit, gjat t cils nuk sht e mundur
identifikimi i njsive t veanta t prodhimit, pr shkak t natyrs s vazhdueshme
t procesit t prodhimit t prfshir.

Shpenzimi pr kontrat, sht emrtim q i sht dhn metods s puns ku
rndsia e puns, qndron n lidhjen e kontrats n mes t klientit dhe furnitorit. Kjo
prdoret ather kur puna duhet t kryhet me krkesn e veant t klientit dhe do
porosi e till ka kohzhgjatje t madhe. Kjo prdoret zakonisht n industrin e
ndrtimit dhe n prgjithsi metoda sht e ngjashme me shpenzimin pr pun.

Shpenzimi i bazuar n veprimtari (ABC), duket t jet nj mnyr e thjesht e shtimit
t shpenzimeve t trthorta, n njsit e prodhimit duke prdorur bazn e absorbimit
t lidhur me vllimin, si sht shpenzimi i drejtprdrejt i puns ose ort punuese
me makin. N realitet mund t shtohet vetm 5% tek shpenzimi i produktit, por
shpenzimet e trthorta, prpunimi i t dhnave etj, rriten n mnyr t
konsiderueshme. Sistemi i shpenzimeve t bazuara n aktivitete sht i varur nga
drejtuesit e shpenzimeve, ku t gjitha nga kto jan t lidhura me vllimin.

Shpenzimi standard sht teknik kontrolluese, e cila krahason shpenzimet
standarde dhe t ardhurat vjetore me rezultatet aktuale, pr t fituar variantat t cilat
prdoren pr t stimuluar prmirsimin e realizimit. Kjo prfshin krijimin e
vlersimeve t paracaktuara t shpenzimeve pr produkte ose shrbime; mbledhjen
e shpenzimeve aktuale; krahasimi i shpenzimeve aktuale me vlersimet e
paracaktuara. Shpenzimet e paracaktuara jan t njohura si shpenzime standarde
dhe dallimi n mes tyre dhe shpenzimeve aktuale, sht e njohur si varianc
(mosprputhje) dhe procesi i till quhet analiz e variancs.

Kontrolli baz i stokut sht trajtuar n modulin Menaxhimi i burimeve financiare, por
vlen t prmendet se sht praktik e zakonshme n shum vende pr t
vlersuar stoqet sipas kostos n depo prgjat tr periudhs s llogaritjes, n fund
t cils stoku i vjetr mund t zhvlersohet dhe regjistrimi i stoqeve t ndryshoj
sipas rrethanave. Sistemi FIFO ( parim n kontabilitet pr evidencn e vlers s
stoqeve, sipas t cils hyrjet e para duhet t llogariten si daljet e para), pr kontrollin
e stoqeve supozohet se materialet lirohen nga stoqet me rendin me t cilin kan
hyr n stoqe.

Ekzistojn dy baza pr ndarje t shpenzimeve t prgjithshme t joprodhimtaris. Disa
shpenzime, siq sht distribuimi, mund leht t identifikohet si shpenzim i drejtprdrejt, por
pr t tjerat alokimi mund t bhet duke zgjedhur bazn, e cila m s prafrmi prputhet
me shpenzimet e joprodhimtaris ose t alokojm shpenzimet e prgjithshme t
joprodhimtaris n aftsin e produktit pr t mbuluar shpenzimet e tilla.

Koeficienti i absorbimit t shpenzimeve t prgjithshme llogaritet:

Koeficienti i absorbimit t shpenzimeve = Shpenzimet e vlersuara joprodhuese
Shpenzimet e vlersuara t prodhimit

Prdorimi i tabelave llogaritse, pr t identifikuar qasjet e mundshme alternative pr
prodhim, sht nj prparsi e madhe dhe ofron mnyrn pr paraqitjen e ndryshimeve n
form diagrami edhe numerike.

Kontabiliteti i drejtimit RM 2
( Kontabilitet q ofron t dhna pr drejtimin efikas t ndrmarrjes )

q duhet t prvetsohet n t gjitha punimet me shkrim.

Referenc pr prdorimin e teknikave statistikore sht br n shtojcn Teknikat
kuantitative n biznes dhe shumica e informatave t nevojshme pr kt modul do t
gjenden aty, s bashku me pak material n shtojcn Menaxhimi i sistemeve t
informatave.

Kontabilitet i drejtimit RM 3


Plani i prbashkt i nj organizate, zakonisht, transmetohet nprmjet nj plani operacional.
Kto plane zakonisht bhen pr nj vit dhe i prshkruajn n hollsi objektivat e
organizats. Aty caktohen synimet specifike pr nj organizat dhe q kan nevoj pr
buxhete.

Buxheti sht nj tabel, q tregon shifrat e planifikuara pr fusha t caktuara t
veprimtaris s biznesit.
Buxheti sht nj metod e planifikimit, monitorimit dhe kontrollimit t veprimtaris s
biznesit.
Buxheti sht nj pako e parametrave financiar prball t cilave do t krahasohet realizimi
aktual.
Buxheti kryesor, ose kombinimi i t gjitha buxheteve t departamenteve, do t prshij
llogarin humbjen dhe fitimin, bilancin dhe gjendjen buxhetore t rrjedhs s parave.

Procesi i buxhetit rezulton n buxhete t veanta pr do fush t aktivitetit afarist, i cili do
t diskutohet me mbajtsit e buxhetit, t cilt mandej do t jen prgjegjs pr kontrollimin e
buxhetit dhe prmbushjen e objektivave t caktuara. Duhet t mbahet n mend se disa
gjra do t jen jasht kontrolls s menaxherve t caktuar, p.sh marrveshja e re mbi
rrogn, e cila ndikon n pagat e tr organizats, dhe kjo do t ket ndikim m t madh n
departmentin, i cili ka m shum puntor. Disa organizata identifikojn dy lloje t
buxheteve t departamentit, buxhetin e t ardhurave nga shitjet dhe buxhetin e
shpenzimeve pr shembull pr personelin.

Aktiviteti pr caktimin e buxhetit sht mundsi e mir pr t rishikuar Planin e Biznesit dhe
t shikoj ndrveprimin e pjesve prbrse, pasiq ajo jep mundsi pr testimin e modelit
financiar n letr, para se t vehet plani n veprim. Aktiviteti i buxhetit sht nj mnyr e
rndsishme pr prfshirjen e personelit dhe pr tu komunikuar atyre objektivat
organizative. Shumica e modeleve t buxhetit, jan t ndrtuara n tabelat llogaritse, ka
do t thot se efektet e dshtimit t paplanifikuar ose suksesi n nj department mund t
shihet si nj ndikim n tr organizatn. Ky sht, gjithashtu, rasti kur buxheti pranohet dhe
implementohet zyrtarisht , kontrollimet e rregullta me gjas mujore, lidhur me progresin
prball shifrave t buxhetit do t zbuloj situatat e tilla dhe mundsoj veprimin q
ndrmerret, para se situata t bhet kritike.

Kjo sht karakteristika kryesore e Buxhetit Fleksibil. Nse bhet nj krkes e papritur
pr nj produkt, q krkon rritjen e prodhimit pr 20 %, do t ishte e paarsyeshme t presim
q fabrika ta bj kt pa harxhuar m shum n materiale dhe fuqi puntore, ngjashm
pr 20 % rnie n krkes do t nevojitet m pak material dhe fuqi puntore dhe shtje
tjetr ktu do t ishte, kur t fillojm me zvoglimin e prodhimit dhe t mos mbajm rezerv
a sht kjo rnie nj sinjal ose nj trend afatgjat?

Modeli i buxhetit do t shikohet prap dhe llogaria e fitimit dhe humbjes, bilanci dhe rrjedhja
e paras, t gjitha do t konsiderohen me programet ndihm, t cilat shqyrtojn parat dhe
vllimin n aspektin e stokut, prodhimit, shitjeve dhe situatn e kreditorve/debitorve.

Problemi m i madh pr do organizat, sht kur kemi ndrprerje n rrjedhn e planifikuar
t parave , e cila m s shumti mund t ndodh kur shitjet bien nn nivelin e caktuar,
huazimet hiqen nga qarkullimi ose nuk riprtrihen ose klienti i madh i cili ka borxh
bankroton. Rreziku sht se organizata mandej do t ket problem pr t paguar faturat e
saj ose rrogat. Kontrolli i buxhetit sht faktori ky pr parandalimin paaftsis paguese,
sepse do ti mundsoj organizats t menaxhoj debitort (borxhlinjt) dhe stokun.

Nj organizat sht plotsisht e varur nga kapitali punues pr vazhdimin e biznesit.

Kapitali punues = aktiv rrjedhse - pasiv rrjedhse

Kjo do t thot se paraja e gatshme sht vetm pjes e kapitalit punues dhe likuiditeti i
biznesit sht identifikuar nga aftsia e tij pr t ripaguar borxhet prderisa bien, e cila si
rezultat reflekton n aftsin pr t ngritur parat e gatshme nga aktiva e saj rrjedhse.
Kapitali punues duhet t mbahet n qarkullim, n mnyr q biznesi t mbijetoj.

Kontabiliteti i drejtimit RM4


Pjes e konsiderueshme e teoris e prfshir n kt RM ve sht zhvilluar dhe, ajo ka
tash nevojitet sht prdorimi i koncepteve dhe materialeve n kt kontekst.

N temn e variancs do t prfshij: (varianc ndryshim)

Varianca e shitjeve =Shitjet aktuale minus buxheti pr shitje. Ktu mund t ket
varianc pozitive ose t favorshme, kur shitjet jan m t mira sesa t parapara me
buxhet ose efekt negativ ose t pafavorshm, kur shitjet jan m t dobta sesa t
parapara me buxhet T gjitha variancat e shitjes do t ken ndikim n t ardhurat.
Varianca e materialeve =shpenzimet (t parapara me buxhet) standarde minus
shpenzimet aktuale. Nj varianc pozitive ose e favorshme, do t rezultoj kur
shpenzimet jan m t vogla n krahasim me shifrn n buxhet, q mund t jet
rezultat i prdorimit m t vogl t materialit ose mundsia e blerjes s atyre
materialeve me mim m t lir. Nj varianc negative ose e pafavorshme, do t
rezultoj kur shpenzimet jan m t mdha, sepse mimi i materialeve sht rritur
ose m shum material sht duke u prdorur.
Varianca e fuqis puntore = shpenzimet e parapara me buxhet (standarde) pr
fuqin puntore minus shpenzimet aktuale. Kjo llogaritet duke shumzuar numrin e
orve t pritura t puns me normn e duhur t rrogs-ave. Nj varianc negative
ose e pafavorshme do t rezultoj kur shpenzimet pr puntor jan m t mdha
sesa t caktuara me buxhet, ndoshta pr shkak t norms s re t miratuar t
rrogave ose pr shkak t makineris ose kompjuterve t prishur dhe njerzit nuk
kan qen aktiv.
Varianca e shpenzimeve t prgjithshme = shpenzimet e parapara me buxhet
(standarde) pr shpenzimet e prgjithshme minus shpenzimet aktuale. Varianca
sht pozitive ose e favorshme kur shpenzimet jan m t ulta se q sht
parashikuar dhe variance negative ose t pafavorshme do t paraqiten kur
shpenzimet pr rrjedhn e puns jan m t mdha sesa t parashikuara, pr
shembull, kurset dhe pagesat pr qira ndoshta jan rritur. Mbani n mend se
shpenzimet e prgjithshme jan ose fikse dhe nuk ndryshojn me vllimin e puns
s realizuar, ose jan variable, t cilat do t pasqyrojn punn e realizuar p.sh.
faturat pr rrym.

Sistemet financiare dhe revizioni RM 1

SHNO: Kto jan shnime t prgjithshme, por Standardet Kontabilitetit t Kosovs dhe
publikimet e Shoqats s Kontabilisve t ertifikuar dhe Auditorve t Kosovs duhet t
merren direktiva t cilat duhet t zbatohen.

Nuk sht e rndsishme nse sistemi kontabl, q prdoret nga nj organizat sht
manual ose i kompjuterizuar, pasiq informat e njjt do t krkohet n secilin prej
sistemeve dhe prandaj n kt rast, sht e rndsishme besueshmria e t dhnave.
Departamentet e kontabilitetit ishin t parat, q prdoren kompjutert n shkall t lart dhe
sht br nj zhvillim domethns i pakove financiare pr t mbshtetur kt pun.
Njohurit pr tabelat llogaritse mbulohen kur nxnsit e kryejn Aplikim Softveri Moduli 4
Nevoja pr nj sistem t sakt t kontabilitetit sht e mbshtetur me legjislacionin dhe
rregulloren, e cila sht hartuar pr biznesin q mos t bie n vshtirsi serioze. J an nj
numr i arsyeve t qarta pr t mbajtur llogari t sakta, por dshtimi pr ta realizuar kt
mund t sjell:
humbjen e besimit t klientve, t cilt gabimisht mund t paguajn mimet,
strpagesa e tatimit, nse llogarit tregojn nj shifr inflacioni gjat gabimit,
Palt me interes fitojn nj prshtypje falso pr organizatn, nse shifrat e
prezantuara tregojn shifra t shitjes dhe profite me inflacion,
nj zvoglim i shifrave t shitjes dhe fitimit, mund t oj tek pagimi i pak
taksave dhe mund t oj tek masat ligjore
biznesi, i cili i kupton shifrat e tij t shitjes dhe profitet mund t dobsojn
motivimin dhe besimin e personelit dhe palve t tjera me interes.

Struktura e organizats, do t prcaktoj organizimin e sistemit t brendshm kontabl, por
produkti i fundit duhet t jet i njjt pr t gjitha ndrmarrjet dhe dokumentacioni financiar
unik pr t prmbushur krkesat ligjore.

Dokumentet q jan pr blerjet, shitjet, pagesat dhe dftesat e pagess (kuitanc)
prpunohen pr tu br

regjistrime kontabl , ku regjistrohen t gjitha transaksionet n librat ose kompjutert e
ndrmarrjes

balancet provizore jan bashkimi i shifrave nga sistemi i kontabilitetit n nj list.

llogarit prfundimtare (bilanci) jan prgatitja e llogarive t fundit, t prbra nga llogaria
humbje fitim, e cila tregon shitjet dhe profitin dhe listn e bilancit, e cila tregon se pr ka
vlen biznesi.

Regjistrimet financiare, q prdoren pr krijimin e ktyre llogarive, do t jen ndryshe pr
parat e gatshme dhe transaksionet e kreditit. Shitja me para t gatshme sht kur klienti
paguan pr mallrat ose shrbimet menjher. Shitja me kredi sht kur pagesa kryhet m
von n nj date t caktuar.
Shitja me para t gatshme krkon pagesn me para t gatshme, ek ose kredit kartel pr
t ciln si kmbim do t jepet nj dftes pagese pr mallrat ose shrbimet. T dyt, edhe
shitsi edhe blersi, mbajn nga nj kopje t dftess s pagess, pr t dshmuar
transaksionin. Nse ajo blerje sht br n emr t nj biznesi, sht me rndsi q
dftesa e pagess t ruhet, sepse blerja sht shpenzim afarist, e cila mund t krkohet
prball fitimeve. Aty ku pagesa bhet me ek, vet eku sht dshmi e blerjes, por nuk
identifikon se ka sht bler, prandaj prap krkohet nj dftes pagese prej klientit t
biznesit. Vlera e ekut do t debitohet nga llogaria e paguesit dhe vler e ngjashme do ti
shtohet llogaris s personit t paguar. Gjat pagess me kredit kartel, paguesi ose
nnshkruan nj letr n t ciln pajtohet pr t liruar parat tek personi q paguhet ose ata
e shtypin numrin Pin t tyre n makin,e cila ka efektin e njjt. Krediti n veprimtarin
me karteln e kreditit nnkupton se sht nj pages e menjhershme tek personi q
paguhet dhe nj zbritje nga kufiri i kredis s paguesit.

Transaksioni pr kreditin krkon dokumentacion t konsiderueshm, n veanti pr blersin
afarist e q prfshin:
Porosin e pagess, t ciln blersi e drgon tek furnitori
Fletshoqrimin ( dftesa e drgess), e cila shkon me mallrat prej shitsit tek blersi
Dftesn pr pranimin e mallrave, e cila nganjher sht e plotsuar nga blersi pr
t regjistruar prmbajtjen aktuale t porosis do t ndodh ndonjher q furnitori nuk
do t jet n gjendje t siguroj porosin e plot nga stoku dhe do t drgoj at porosi
me dy ose tre drgesa.
Faturn, e cila prmban mallrat dhe e informon blersin pr parat borxh
Not krediti, e cila i drgohet blersit nse ndonj kompenzim shpenzimesh sht i
gatshm t kryhet
Gjendjan e pagess/borxheve, q e drgon shitsi tek blersit pr ta prkujtuar pr
borxhin
Formularin pr transferin e parave, e cila i drgohet blersit kur bhet pagesa e
mallrave
ekun, i cili drgohet nga blersi pr t paguar mallrat ose shrbimet
Fletpagesa, e cila prdoret pr pagimin e ekut n konto t banks
Gjendjen bankare, e cila regjistron pagesat brenda dhe jasht kontove bankare.

do transaksion nuk do t prfshij t gjitha kto dokumentacione, por lista paraqet
skenarin m t keq. Pr mtutje, do ek nuk do t paguhet me fletpages individuale,
pasiq shum organizata do t prpilojn fletpagesa t prziera pr t mbuluar
trasnaksionet dhe pagesat e 24 orve t kaluara.

sht e rndsishme q organizata t ket aranzhim t strukturuar t rrjedhs pr tr kt
dokumentacion, pasiq ato do t jen mjetet pr t konstatuar se sa sht prfunduar nj
transaksion. Kjo do t thot se jan regjistruar n pjes t duhura t sistemit kontabl,
ashtuq do t ket prpunim t dokumentacionit lidhur me blerjet, shitjet, pagesat, dftesat
e pagess, pr shembull faturat, nott e kreditit dhe eqet n librat e regjistrimeve
origjinale, q jan e tr baza n t ciln z vend regjistrimi i transaksioneve financiare (Kjo
do t ishte m mir t vendoset n nj kompjuter sesa n mnyr manuale n nj libr t
llogarive).

Kjo mund t prfshij librin pr shitjet ditore, librin pr blerjet ditore, libri ditor pr parat e
kthyera. Ky regjistrim nnkupton se transaksionet do t regjistrohen si nj hyrje e dyfisht
n mbajtjen e librave t kontabilitetit n librin e llogarive ose n kompjuter. Kur kto shifra t
bhen bashk nga llogarit e regjistruara dy her n nj formular list kjo q sht e njohur
si balanc provizor. Bilanci i fundit prgatitet nga kto shifra.

Koncepti i detyrimeve t rrjedhura krkon q, pavarsisht nga fakti se disa pagesa do t
fakturohen, por nuk mund t priten deri n afatin e fundit pr prfundimin e llogarive,
ashtuq llogaria fitim dhe humbje mat vlern aktuale t puns s realizuar dhe t ofruar
tek klienti dhe vlera e resurseve, t prdorura pr t krijuar ato materiale furnizimi.

Llogarit prfundimatre duhet gjithmon t prgatiten, duke u bazuar n procesin e matur
(nj parim llogarits, sipas t cilit humbjet e pritura regjistrohen m shum me mundsin
m t lart, sesa me vlern e mundshme m t ult), i cili do t identifikoj vetm ato fitime
q jan bindshm t arsyeshm dhe humbjet t cilat kan 50 % mundsi t paraqiten. Ky
koncept l t kuptohet se vlera e stoqeve, pr shembull do t shnohet dhe humbjet t
ngarkohen n llogarin humbje dhe fitim.

Koncepti koncern rrjedhse supozon se kur nj organizat blen aktivn, ata e bjn n
bazn se sasia e tyre e rikthyeshme do t tejkaloj shpenzimet e tyre. sht gjithashtu e
rndsishme se llogarit bazohen n t njjtn formul do vit dhe se nuk ka ndryshime t
fshehura p.sh rnia e vlers s kompjuterve ndryshon papritmas nga 3 deri n 5 vjet.


SHNO: Kto jan shnime t prgjithshme, por Standardet Kontabl t Kosovs dhe
publikimet e Shoqats s Kontabilisve t ertifikuar dhe Auditorve t Kosovs duhet t
merren direktiva t cilat duhet t zbatohen.

E tr veprimtaria ekonomike bart nj shkall rreziku dhe asnj organizat nuk mund ti
kontrolloj t gjitha. N kontabilitetin financiar, fjala rrezik prfshin situatat ose ngjarjet, t
cilat mund dhe nuk mund t paraqiten, por q probabiliteti i rastsis mund t llogaritet n
mnyr statistikore dhe t parashihet nga t dhnat e kaluara. Si rrjedhim siguria shkon me
rrezikun s bashku. Ngjarjet e dyshimta jan ato, t cilat rezultati i tyre nuk mund t
parashikohet me konfidencn statistikore. N gjuhn e prditshme dy fjalt, rrezik dhe
pasiguri pretendojn t prdoren si shkmbim, por asnjra nuk sht m ekstreme se tjetra
dhe nuk sht n pyetje shkalla, por nse kemi informat t mjaftueshme pr t mundsuar
q mungess s siguris ti prcakohet sasia. Krkuesi i rrezikut sht vendimmarrsi, i cili
sht i interesuar pr rezultatin m t mir pamarr parasysh se sa e vogl sht shansa
q ajo t ndodh. Vendimmarrsi e merr rrezikun si neutral sa i prket se cili do t jet
rezultati Vendimarrsi, i cili nuk sht i prirur pr rrezik, niset me supozimin se do ta merr
rezultatin m t dobt.

Rreziku do t jet i pranishm n financimin e nj organizate dhe do t jet m rndsi nj
qasje e kujdesshme n ripagesat e strzgjatura t huazimeve dhe mirmbajtjen e rrjedhs
s parave. Rreziku do t jet i pranishm, gjithashtu, n produktet e prodhuara. Kjo do t
shfaqet vet n ciklin jetsor t produktit dhe me mnyrn, me t ciln konkurruesit jan t
prfshir n treg dhe gjithashtu n zgjedhjen e produkteve, q duhet t ofrohen n treg,
duke pasur n mendje trendet kulturore dhe shoqrore, q do t thot se tregu zhduket
shum shpejt si rezultat i produktit q ka nj publicitet t dobt, pavarsisht a sht e
vrtet a jo.

Rreziku, duhet t merret parasysh n do hap t zhvillimit t planit t biznesit dhe
procedurat, t cilat nj organizat i paraqet n t gjitha nivelet, do t hartohen pr t
zvogluar efektet e ndryshimit n ambientin e jashtm ose t brendshm. Kto procedura
kontrollimi jan ngusht t lidhura me menaxhimin financiar t organizats dhe moduli
Menaxhimi financiar duhet t bhet referenc T gjitha organizatat mund t jen objekte
t mashtrimit dhe m s shpeshti nga antart e personelit, por kjo mund shpejt t
identifikohet me resurse t mira njerzore dhe procedura t mira t menaxhimit financiar.
Mashtrimi i jashtm sht m vshtir t identifikohet shpejt dhe duhet t konsiderohet si
nj person ose organizat q mundohet t merr aktivn e organizats n mnyr kriminele
kjo dallon prej pamundsis s blersit t paguaj pr mallra pr shkak t nj problemi
t papritur afatshkurt t rrjedhs s parave. Ndrlikimet e mashtrimit jan t mdha dhe
mund t rezultojn n katastrof financiare. E vetmja mbrojtje sht sistemi i sigurimit t
cilsis, i cili shtrihet mbi t gjitha aspektet e aktiviteteve t organizats dhe, e cila siguron
se procedura t fuqishme dhe relevante jan zbatuar.


Disa nga konceptet dhe materialet e nevojshme pr zhvillim n kt RM, jan definuar n
listat e puns pr modulet Drejtimi i kontabilitetit, Menaxhimi financiar dhe Raporti
financiar
Nj biznes ose organizat e regjistruar, duhet t prgatis llogarit vjetore. Kto llogari jan
dokumente ligjore pr t gjitha madhsit e organizatave, por pr llogarit e ndrmarrjeve
publike dhe t inkorporuara, n shumicn e shteteve ekziston nj krkes ligjore, q t
kontrollohen nga nj organizat e jashtme, ku raporti final i auditorit do t jet pjes e
llogarive prfundimtare. Revizioni verifikon se bilanci, n t cilin bazohen llogarit sht i
sakt dhe se llogarit jan t pajtueshme m to. Auditort, gjithashtu, verifikojn se jan
zbatuar procedurat ligjore n hartimin e llogarive dhe se jan konform me standardet
kombtare t kontabilitetit. Standardet e Kontabilistve t ertifikuar dhe Auditort e
Kosovs duhet t identifikohen dhe implementohen.

Prgjegjsia e auditorve sht q llogarit t ofrojn pasqyrn e vrtet dhe t
paanshme, pr vlefshmrin e aktivs s organizats dhe obligimeve, dhe n veanti t
vlersojn ndonj shitje dhe prfitime si dhe t shikojn perspektivat pr t ardhmen.

Revizioni i brendshm sht paralel me revizionin e jashtm dhe sht dizajnuar pr t
gjetur prputhshmrin m t mir n mes t organizatave dhe mjedisit t tyre, si dhe do t
fokusohet n resurset kye, kompetencat kye, prparsit , dobsit dhe aftsit.
Revizioni i brendshm shpesh kryhet nga konsultantt, pasiq ata jan n gjendje t
gjykojn m mir, se ka sht duke ndodhur pa nj bagazh me histori ose me
personalitete. Nj mjet kryesor pr realizimin e revizionit t brendshm sht Korniza me
7S e McKensey-it n t ciln Struktura, Sistemi, Vlerat e prbashkta (ang. Shared Values),
Strategjia, Stili, Stafi dhe Shkathtsit, t gjitha hetohen dhe vlersohen.

Sistemi financiar dhe revizioni RM4

Revizioni financiar sht krkes ligjore pr ndrmarrjen publike / shoqrin akcionare, por
t gjitha ndrmarrjet duhet t jen t prgatitura pr t hapur librat e tyre tek investitort
potencial dhe pr personin e tatimit. Nj regjim i shtrngueshm pr prezantimin e llogarive,
duhet t jet e shoqruar me nj qasje barabarsisht t shtrngueshme pr efikasitetin e t
gjitha aspekteve t organizats, Koncepti i kriterit mats (njsi me t ciln maten standardet
dhe mund t bhen krahasimet), sht pranuar gjrsisht dhe shum ndrmarrsi dhe
ndrmarrje ambicioze, i caktojn vetes synimin pr tu br organizat, q organizatat tjera
do ta prdorin si kriter testues.

Korniza 7S e McKinsez-it sht kritikuar q i ka dhn shum theks faktorve t vshtir
n marrjen e vendimit, strukturs, sistemeve dhe strategjis dhe dshmia ka treguar se
shumica nga ndrmarrjet e suksesshme n bot i japin poaq rndsi faktorve t but t
personelit, stilit dhe shkathtsive me nj theks t veant n Vlerat e Prbashkta. Peters
dhe Waterman dshmuan se n organizatat e prsosura ekziston nj theks n Thjeshtsin
struktura e thjesht organizative, strategjit e thjeshta, sistemet e thjeshta t komunikimit
etj. dhe se kto organizata kishin udhheqsi me cilsi t lart. Kjo pun gjithashtu ka
identifikuar karakteristikat e suksesit:

Afrsia pr sjellje me klient
Autonomia dhe ndrmarrsia,
Produktiviteti nprmjet njerzve (nj qasje e menaxhimit t resurseve njerzore),
Posedimi i vlers s hartuar,
Prqndrimi n at ka e punojn m s miri,
Form e thjesht, personeli mbshtets
Kombinim efikas i orientimit qndror dhe autonomis individuale)

sht e rndsishme q nj organizat t arrij kto karakteristika dhe Ansoff i e shqyrton
rolin e sinergjis n kt. Ai e shpjegoi sinergjin si nj proces q on deri te 2 +2 =5.
Sinergjia duket t jet efikase, kur t gjitha aspektet strategjike t planit t biznesit jan t
lidhura me nj drejtim efikas organizativ. do departament n organizat duhet t bj
punn e duhur.

Revizioni i brendshm do t trajtoj kto aspekte t organizats dhe do t krahasoj
situatn me at t parashikuar n planin strategjik. do ndrmarrje do t ket prparsit
e saj nga nj revizion dhe kjo do t pasqyrohet n rekomandimet t cilat jan br.

Procesi i arritjes s fazs prfundimtare do t reflektoj strukturn e ndrmarrjes, por nj
qasje unike do t ishte t fillohet me takimin e personelit t lart dhe udhheqsit e
departamenteve gjat, t cilave disa nga kanalet e komunikimit do t identifikoheshin.
Takimet individuale me udhheqsit e departamenteve do t ojn tek forca puntore dhe
brenda do shtresi t menaxhmentit do t ekzistoj nj seri e kritereve, t cilat duhet t
arrihen. Kto takime do t jen t njkohshme me nj hetim brenda efikasitetit t
ndrmarrjes, nj pjes e informats e marrur nga MIS (sistemi i menaxhimit t informats)
dhe kto deprtime t vogla do t transferoheshin n nj trsi n takimet n tryezn e
rrumbullakt, para se prfundimisht t paraqiteshin tek kshilli.

do revizion i brendshm do t ndjek shteg t ndryshm, por synimi do t jet gjithmon
prmirsimi i gjendjes s ndrmarrjes, pr t siguruar ardhmrin e saj dhe ta bj pr
lakmi pr t tjert.

Shum nga dokumentacioni pr menaxhimin e sistemeve t informats do t nxjerret nga t
dhnat q i kan ndrmarrjet dhe kjo do t ofroj ndrvarshmri n hetim, pasiq informata
do t jet mbar organizative. Zhvillimi dhe prdorimi i bazs s t dhnave, do t jet nj
mjet tjetr i prdorur nga auditort e brendshm, prderisa e krijojn pasqyrn pr mnyrn
n t ciln ndrmarrja punon, n pjes dhe si trsi. Procesverbalet e t gjitha mbledhjeve
do t jen dshmi ndihmse. Dshmia statistikore do t prdor shum teknika kuantitative
q gjinden n shtojcn Teknikat kuantitative n biznes.

Raporti financiar RM 1

Nj sasi e konsiderueshme e teoris n RM 1 sht shtjelluar n modulet Menaxhimi
financiar , Kontabiliteti i drejtimit dhe Sistemet financiare dhe revizioni dhe pr t gjitha
kto si referenc jan prdorur Standardet Kontabl t Kosovs dhe puna e Shoqats s
Kontabilistve t ertifikuar dhe Auditorve t Kosovs.

Q nga viti 1999, sht br nj lvizje e rndsishme pr t sjellur standardet q do t
prdoren n Kosov, n linj me standardet evropiane dhe dy organet m me prgjegjsi,
jan ato t prmendura m lart. Pas lufts ishte esenciale paraqitja e nj sistemi pr
kontabilitet, q do tu mundsonte investitorve t ken pak besim n metodat kontabl, q
prdoren e UNMIK-u dhe Parlamenti kan inicuar ndrrimin, i cili ka uar tek formalizimi i
situats. Megjithat, ende duhet t bhen ndryshime t tjera dhe pr kt arsye sht e
rndsishme t zbatojm teorin e prshkruar n modulet e tjera, t cilat jan prmendur
dhe mirmbajm kontakt me organet prgjegjse, n mnyr q t ecim n hap me
situatn.

Raporti financiar RM 2 dhe RM 3

Teoria dhe praktika ndrkombtare pr kto RM jan prshkruar n nj numr t moduleve
t tjera, pr shembull Forma e pronsis n biznes, Aspektet financiare t industris dhe
Sistemet financiare dhe revizioni. Qllimi i ktij moduli sht t transferojm informatn
n kontekst t Kosovs dhe prdorimi i materialeve t aprovuara nga Standardet Kontabl
t Kosovs dhe Shoqata e Kontabilistve t ertifikuar dhe Auditorve, t nxjerrin nj
mundsi pr t punuar n nivele m t larta t kompetencs n komunitet.

Ndrmarrsia RM 1








Ndrmarrsia RM 2




Ndrmarrsia RM3


Produkti:

mimi:-

Promocioni:-
Sa do t kushtoj?

Vendi:-

dhe shpenzimeve.

bilanci.

Ndrmarrsia RM 4




PROFILI ADMINISTRAT
PR ZYR

Aranzhimet punuese RM1

Rekrutimi (pranimi i puntorve n pun), ka tendenc t jet nj proces i vazhdueshm n
nj organizat pr nj numr arsyesh:

Zgjerimi krkon numr t madh t fuqis puntore,
Pensionimin,
Ndonjri e lshon punn pr ndonj post tjetr,
Promocioni i brendshm ka krijuar pozit t lir
Vdekja e nj puntori,
Dikush sht pushuar nga puna
Ristrukturimi ka krijuar zbraztira,

Plotsimi i nj vendi t lir n nj proces t shtrenjt, merr kohn e drejtuesve t lart pr
t prgatitur konkurset, pjesmarrjen n intervist etj. Pr kt arsye departamentet e
resurseve njerzore, zakonisht duhet t justifikojn nj caktim t takimit dhe t hetojn
alternativat e mundshme, por para se t marrin ndonj vendim sht e domosdoshme q
nj prshkrim realistik i puns t krijohet pr postin.

Analiza e nj vendi t puns m s miri realizohet, duke vzhguar punn q realizohet, por
sht e dobishme q t bisedohet me puntorin ekzistues ( ose kolegt, nse jan nj
numr i njerzve, t cilt e kryejn t njjtn detyr) dhe duke u drejtuar n manualt pr
aftsim. Analiza mund t bhet n tri forma: Analiza e detyrs, e cila identifikon nj detyr
t caktuar q realizohet, Analiza e aktivitetit, q sht nj detyr e ndar n nj numr
komponentsh; Analiza e shkathtsive, q sht studim i aftsive t nevojshme pr ta kryer
detyrn n mnyr efikase.

Prshkrimi i puns, prmban detyrat kryesore t nevojshme pr t kryer punn. sht e
zakonshme pr t gjith t punsuarit, n t gjitha nivelet, t ken prshkrimin e puns dhe
kjo zakonisht drgohet me formularin pr aplikim dhe prshkrimet e personit. Pjest
kryesore t prshkrimit t puns jan:

Titulli i vendit t puns,
Vendndodhja e vendit t puns,
Skica e veprimtaris kryesore t biznesit t organizats,
Qllimi kryesor i puns,
Lista e hollsishme e detyrave kryesore t prfshira n kryerjen e puns,
Standardet t cilat zotruesi i vendit t puns pritet ti arrij,
Pagesa dhe beneficionet e tjera,
Perspektivat e promocionit,
Personi tek i cili zotruesi i vendit t puns raporton ( menaxheri i rradhs)
Njerzit, t cilt raportojn tek zotruesi i vendit t puns

Prshkrimi i personit, identifikon cilsit e nj kandidati ideal:

Fizike, shndetsore dhe pamja,
Sukseset, kualifikimet edukative, kualifikimet profesionale dhe prvoja n pun,
Intelegjenca e prgjithshme, e vlersuar me testin e koeficientit t intelegjencs IQ
pr arsyeshmri,
Qndrimet dhe shkathtsit e veanta,
Interesimet,
Prgatitja, cilsit udhheqse, stabilitetit emocional, pranimi nga t tjert, siguria
n vetvete,
Gjendja financiare, mosha, gjendja martesore, mobiliteti,

Ky plan krkon menaxhert t bjn dallimin n mes t cilsis esenciale dhe t
dshirueshme, n seciln nga shtat pikat.

Disa nga organizatat prdorin kshilltart pr rekrutim, pr t gjetur kandidatt potencial, e
n veanti pr pozitat m t larta. do konkurs pr ndonj vend t lir, duhet t prfshij
informatn n vijim: prshkrimin e puns, lloji i personit, pagesa dhe kushtet, lokacioni i
vendit t puns dhe si t aplikoj. Disa nga ndrmarrjet, gjithashtu, do t shprehin zotimin e
tyre pr nj koncept t veant, ndodh q ata t jen idhtar t ambientit ekologjik.
Departamenti pr resurse njerzore do t ket njohurit m aktuale pr gazetat dhe revistat
t mira, n t cilat t shpallen konkurse pr pozitat e veanta, por efikasiteti i shpalljeve n
media krkon vlersim konstant.

Forma e aplikimit krkon q aplikanti t ofroj informatn e identifikuar m lart dhe
gjithashtu, duhet emri dhe adresa e aplikantit. Departamenti i resurseve njerzore do t
identifikoj krkesat e veanta, t cilat duhet kandidatt ti prmbushin dhe me formularin e
aplikacionit t hartuar mir ata mund t krahasojn kto krkesa me informatn e ofruar
nga aplikanti gjat hartimit t lists s ngusht. do aplikant duhet t marr udhzime t
qarta pr kohn dhe vendin e intervists dhe do t ishte e dobishme sigurimi i harts dhe
lists s hoteleve pr ata q udhtojn nga larg. N rast se testi do t prfshihet n
procedur, aplikantt duhet t informohen dhe t bhen apregatitje pr ta realizuar at.

do organizat ka procedurn e vet t intervistimit, por sht me rndsi q vendi n t
ciln do t mbahet intervista, t organizohet paraprakisht, s bashku me nj dhom t
pritjes pr kandidatt dhe kopjet e tr dokumentacionit t nevojshm t jen n dispozicion
t panelit t intervistimit, me lngje pr freskim, nse sht e nevojshme.

Pundhnsi, duhet t jet mjaft i qart pr objektivat e intervists. Nj veori kryesore do
t ishte t sigurohet se do zbraztir n formularin e aplikacionit sht hetuar dhe se
referencat pr do aplikant jan t kompletuara. Organizata, gjithashtu, duhet t ket
politikn pr prmasn e intervists me aplikantt pr pozitat m t larta, q do t
intervestohen m shum se nga nj person. Aty ku krijohet paneli, sht e rndsishme q
ata takohen para intervists t vendosin se kush do t bj cilat pyetje nj panel i
paorganizuar krijon nj prshtypje t keqe pr organizatn! Kandidatve gjithashtu duhet tu
jepet mundsi pr t br pyetje.
Mandej, informata e fituar gjat intervists sht e nevojshme t vlersohet prball vendit
t puns dhe prshkrimeve pr person. sht e rndsishme tu tregohen t gjith
kandidatve rezultatet e intervists. Personat, t cilt nuk kan qen t sukseshm n
intervist mund t jen ideal pr postet e tjera t mundshme brenda organizats dhe nj
letr e prshtatshme do t ishte e dobishme pr ti inkurajuar ata q prap t aplikojn.
Kandidati i sukesshm, duhet t jet personi i par, i cili do t njoftohet, kshtuq nse ai e
refuzon ofertn e punsimit, paneli do t ket koh pr t menduar pr ofrimin e puns
kandidatit tjetr q ka qen i suksesshm. Oferta e punsimit duhet t jet specifike n
identifikimin rregullave dhe kushteve t shrbimit, pagess, orve t puns, t drejts pr
pushim, pensionimi (nse e nevojshme) dhe duhet t mbuloj t gjitha krkesat ligjore pr
Mundsi t Barabarta etj.
N fund t procesit t rekrutimit, sht e dobishme t vlersojm procedurat dhe t
shikojm marrdhnien n mes t numrit t formularve t aplikacioneve t shprndar me
ato t kthyera n organizat; sa aplikant jan intervistuar pr do vend pune; numri i
kandidatve, t cilt kan refuzuar ofertn pr punsim; a sht kryer e tr puna
administrative ashtu si sht planifikuar?

Aranzhimet punuese RM 2

Vlersimi i rregullt i puntorve tash sht br e zakonshme n shum organizata dhe
sht shum i rndsishm pr trupin drejtues t resurseve njerzore, por duhet t bhet
vetm nga njerzit t cilt jan aftsuar pr kto teknika t vlersimit. Vlersimi zakonisht
realizohet dy her n vit, por tek disa organizata bhet edhe tre her n muaj
Karakteristik kryesore e vlersimit sht t shqyrtojm prparsit e t vlersuarit dhe t
shqyrtojm dobsit e tyre. sht e rndsishme q t jepen kshilla tek ai q vlersohet,
lidhur me realizimet n t ardhmen, q duhet t prfshij lavdrimin e prparsive t tyre dhe
nj doz t kritiks konstruktive pr ndonj dobsi, e cila sht identifikuar. Pjesa
thelbsore sht krijimi i nj plani t veprimit, pr t identifikuar objektivat kye, t cilat
aplikanti duhet ti arrij para vlersimit t ardhshm. Kjo duhet t prfshij inkurajimin pr
aftsimin e ardhshm dhe nj mundsi pr ata q vlersohen t identifikojn nevojat e tyre.

Vlersimi mund t bhet n disa forma. Vlersimi i hapur sht kur personi, q vlersohet
dhe ai q e bn vlersimin, e diskutojn vlersimin gjat kohs q bhet intervistimi.
Vlersimi dy drejtimsh bhet kur personat q vlersohen e realizojn nj vlersim t vetes
me nj form identike me at q e ka br personi pr vlersim. Mandej ato krahasohen
dhe diskutohen fushat e dallimit. Vlersimi 360
0
ose vlersimi i kolegut do t thot se
personi sht vlersuar nga ata t nivelit t lart dhe m t ult. sht shum efikase, por
konsumon shum koh.

Vlersimi i puns duhet t jet nj pjes e rregullt e departamentit t resurseve njerzore,
n mnyr q t siguroj se ekziston ende nevoja e definuar pr postin dhe t identifikoj
ndryshimet, t cilat mund t ndikojn n at q mban at vend pune. sht e zakonshme
pr organizatat q t zhvillojn fuqi puntore fleksibile me shumicn e personelit me
multishkathtsi. Kjo iu mundson atyre krkesn e luhatshme. Prcaktimi i nivelit t
pagess pr do post do t varet nga analiza dhe krahasimet, n mes t prshkrimeve t
puns. Vlersimi do t identifikoj, pr shembull, npunsit, t cilt kan prgjegjsi pr
punn me para duhet t paguhet m tepr sesa ai q nuk punon me para.

Kushtet e shrbimit, t cilat prdoren n vendin e puns do t tregojn metodn e pagess,
p.sh javore ose mujore s bashku me informatn pr beneficionet, lidhur me realizimin aty
ku ekzistojn. Nxitsit pr motivimin e fuqis puntore, jan hartuar t ojn kah
produktiviteti dhe angazhimi m i madh dhe mund t jet n form t prqindjes s
shprblimit pr t ardhurat e realizuara, bonusi dhe perspektivat e promocionit etj.
Shprblimet jan form tjetr e inkurajimit t motivimit. Skema e pagess pr realizim,
nnkupton se organizata vendos mjetet financiare n sistemet e pagess. Caktimi i
meritave sht skem tjetr, prmes s cils individi i punsuar shprblehet me rritje ose
bonuse duke u bazuar n realizimin e tij. Shum organizata prdorin variablat e nj ose m
shum skemave pr grupe t ndryshme t puntorve.
Legjislacioni i punsimit ndryshon n mnyr t konsiderueshme prej vendit n vend, por
shum organizata i kan ligjet dhe rregulloret e veta, t cilat bien nn legjislacionin
kombtar. Legjislacioni n Kosov sht ende n zhvillim, por tjetrkund n Evrop, Karta
Sociale mbulon mbrojtjen e punsimit dhe shtjet e shndetsis dhe siguris e q jan
hartuar gjithashtu si pjes e politiks s BE. Dshtimi i nj puntori pr t prmbushur
kushtet n kontratn e tij mund t oj tek pushimi nga puna, por kjo mund t ndodh vetm
pas vrejtjes me shkrim dhe pas kalimit npr procedurat e miratuara lokale pr fyerje.

Krkesat ligjore pr pundhnsit, lidhur me besueshmrin e t dhnave t personelit
sht e ndryshme n shtete t ndryshme, por sht e arsyeshme t konsiderojm arsyet
pr mbajtjen e t dhnave. Ato i ofrojn puntorit hollsit pr ndonj krkim t dhnash t
bra pr ndonj puntor, e cila mund t vij nga zyra e tatimeve ose pundhnsi tjetr. Ato
ofrojn t dhna pr pagesn dhe beneficionet pr t cilat kan t drejt; regjistrimi i
vlersimeve, t cilat jan realizuar, japin informata pr ndonj kurs ose zhvillim t
personelit, n t cilin kan marr pjes, personeli tregon datat e mungess nga puna pr
shkak t smundjes, n t vrtet ofron profilin e puntorit.

sht e drejt se hollsit personale nuk duhet t jen plotsisht n dipozicion, por gjithnj
e m shum tendenca sht q puntori t ket t drejtn t lexoj dosjen, prfshir letrat e
shkruara nga ata q i kan br referencat n emr t tij.


Shum pundhns prdorin puntort e tyre n mnyr fleksibile, n mnyr q t nxjerrin
m t mirn nga ata. Tradicionalisht, personeli me orar t plot me kontrat t prhershme
prbn sasin e shumt t fuqis puntore. Prvetsimi i teknologjive t reja ka krijuar
problemet kryesore ekonomike pr ndrmarrjet, sepse forca puntore nuk ishte e
prshtatshme dhe n t njjtn koh nuk dha kurrfar fleksibiliteti n ndryshimin e orve t
puns pr t prmbushur ndryshimet n krkes.

N vitin 2004 tendenca e nj organizate ka qen pr t pasur nj grup t puntorve
kryesor, t cilt jan paguar mir dhe ofrojn shkathtsit specifike pr firmn, t cilat
jan zhvilluar gjat puns n firm. Ata ofrojn fleksibilitet funksional, prderisa i kryejn
detyrat e tyre.
Prve grupit kryesor ekzistojn dy grupe t puntorve periferik. Puntort n grupin e
par periferik, kan pun t kualifikuara dhe krkohen prej shum pundhnsve, por
shkathtsit e tyre nuk jan specifike pr firm, p.sh. daktilograft, operatort e
kompjuterve. Grupi i dyt periferik mund leht t pranohet dhe largohet nga puna. Disa
nga kta njerz do t ken kontrat afatshkurtr, me orar t plot, zakonisht pr 12 muaj,
t tjert do t jen puntor me gjysmorari ose t kontraktuar pr nj numr t orve do
jav ose t angazhuar me pages ditore. Prve ksaj telepuna (puna n distanc) sht
duke u popullarizuar gjithnj e m shum. Kjo sht br e mundur me paraqitjen e
kompjuterit laptop dhe me zhvillimin e posts elektronike dhe internetit, ka do t thot q
sht e mundshme pr njerzit t kryejn nj llojllojshmri t detyrave n shtpin e tyre.
Ekzistojn edhe kontratat me ort pr vjet, ka do t thot se puntori e ka kontratn t
punoj kaq or pr nj vit; pagesa do t jet e njjt pr do jav, por ort e puns mund t
jen rreth 25 or dhe m shum se 55 or. Kjo do t thot se puntort jan n pun kur
jan t nevojshm dhe nse i tejkalojn ort vjetore ata do t paguhen pr ort jasht
orarit t puns. Koncepti i kontrats me zero or i mundson nj ndrmarrje ti thrras
njerzit n munges t personelit. Pr ta prballuar kt situat organizatat, gjithashtu do
t prdorin personelin q e sigurojn nprmjet agjencioneve pr personel, t cilt ju
ofrojn personel organizatave n norm ditore. Pr shkak t shpenzimeve t prfshira n
rekrutimin e personelit dhe mirmbajtjen e t dhnave t tyre, organizatat gjithnj e m
shum jan duke nnkontraktuar punn, si sht pastrimi dhe siguria me ndrmarrjet, t
cilat jan t specializuara n kt aspekt.

Zhvillimi i nj force puntore me shum shkathtsi do t thot se puntort jan trajnuar pr
t br disa pun dhe jo vetm nj pun. Kjo zakonisht sht e pranueshme pr t dy palt.
Pundhnsi prfiton pasiq ai e din cilsin e personit, i cili zvendson nj puntor, i cili
nuk sht n pun pr shkak se sht i smur ose n pushim dhe puntort gjithashtu
jan m t motivuar, pasiq kan shumllojshmri n punn e tyre dhe iu jepen rroga m
t mdha dhe iu sigurohen atyre shkathtsi t tjera, q mund tua rrisin vlern n tregun e
puns.

Aftsimi sht themeli i ktij zhvillimi dhe sht roli i menaxherit t linjs nprmjet procesit
t vlersimit dhe gjat vlersimit t puns s bashku me Departamentin e Resurseve
Njerzore, pr t vlersuar potencialin pr ndryshim dhe prpjekja pr ta realizuar at
ndryshim. Qasja e vazhdueshme pr analizn e nevojs pr aftsim sht e prbashkt n
organizatat e mdha dhe dshmia pr at nevoj mund t identifikohet m s miri nga trupi
i mesm drejtues.

Kosova ka nj begati t forcs puntore dhe pundhnsit kan zgjedhje t gjr t
njerzve dhe shkathtsive. N shtetet e tjera ku ekziston nj shifr e vogl e papunsis
(4% n Britanin e Madhe, 10 % n Gjermani) problemi sht mungesa e shkathtsive,
pasiq shumica nga ata q jan t papunsuar nuk kan aftsim, zotsi ose shkathtsi t
nevojshme pr vendet e lira ekzistuese t puns.

Aktualisht, e tr prmbajtja e ktij RM, sht hartuar nn Rregulloren e UNMIK-ut 2001/27
Ligji themelor i puns n Kosov.

Menaxhimi i informats RM 1

Shnime t prgjithshme mbi kt modul. Moduli sht i parapar si pjes prbrse e
modulit Aftsimi n Pun, me nxnsin duke identifikuar situatn e puns n baz t
teoris, e cila tashm sht msuar. Shumica e informatave t nevojshme pr kt RM1,
mund t gjenden gjithashtu n modulin Menaxhimi i sistemeve t informatave, t cilat duhet
t prdoren si referenc. Kjo list pune vetm shtjellon informatn n rradhitjen
kontekstuale.

Llojet e informatave, t cilat krkohen nga menaxhert duhet t jen t nj cilsie dhe sasie
t duhur. Mbledhja e shum informatave, t cilat vetm pjesrisht jan relevante, mund t
krijojn hutim prderisa pr marrjen e vendimeve t sakta jan t nevojshme informata
relevante.

Burimet primare t informats jan ato, t cilat jan mbledhur nga organizata, ndrsa
burime sekondare i quajm t dhnat, t cilat jan mbledhur pr disa qllime tjera dhe jan
n dispozicion. Ndonjher kto burime jan t dhna t gatshme dhe burimet kryesore
jan statistikat zyrtare nga qeveria dhe BE. T dhnat primare reflektojn krkesat
kualitative dhe kuantitative, p.sh. sa njerz bjn gjra t veanta dhe pse i bjn ato.

Menaxheri ka role t shumta, n t cilat sht prfshir edhe udhheqja, administrimi dhe
marrja e vendimit. Si rol i dyt kryesor i menaxherit sht krkimi i informats, se
prndryshe menaxheri nuk mund t filloj me rolin e tret. Menaxhert duhet t jen n
gjendje t procesojn informatn me konfidenc.

Peter Drucker n librin e standardeve mbi menaxhmentin Praktika e Menaxhmentit (1964)
thot:-
Menaxheri ka vegln specifike, informatn. Ai nuk ka nevoj t trajtoj njerzit; ai i
motivon, orienton, organizon njerzit t punojn punn e tyre.

Vegla e tij vegla e tij e vetme q ta bj gjith kt sht fjala e folur
ose e shkruar ose gjuha e numrave. Pamarr parasysh se a sht puna e
menaxherit inxhinieria, kontabiliteteti ose shitja, efektiviteti i tij varet nga aftsia pr
t dgjuar dhe pr t lexuar, dhe nga zotsia pr t folur dhe shkruar. Ai ka nevoj
pr shkathtsi, q mendimi i tij t prcjellet tek njerzit e tjer si dhe shkathtsit
pr t zbuluar se ka mendojn dhe dshirojn njerzit e tjer.

Prgjegjsit e identifikuara n kt RM i reflektojn kto formulime. Menaxheri do t
prpiqet t krijoj grupin, i cili do t ndaj kuptimin e perbashkt t qllimit dhe identitetit.

Prsa i prket madhsis s grupit duhet t konsiderojm se nj grup i madh nuk mund t
jet aq efikas sa nj grup i vogl dhe do ti nevojitet m shum koh pr brjn e
rekomandimeve. Grupit duhet ti jepen udhzime t qarta dhe t ket qasje n informata, t
cilat mund t jen n departamente tjera t organizats. Menaxheri, gjithashtu, duhet t
planifikoj mnyrn, me t ciln informatat e mbledhura mund t ruhen ose deponohen dhe
t identifikoj qarkullimin e informatave.

RM 4 prmbajtja 1 sht shtjelluar gjrsit n shtojcn Menaxhimi i sistemeve t
informats , por duhet t mbahet n mend se njri nga rolet e menaxherit sht t paraqes
ide t reja dhe prmirsimet n departament.


Hulumtim m i thell lidhur me rolet dhe prgjegjsit e menaxherve, q sht shtjelluar n
RM2 tregon se roli kryesor, sht q ti realizoj punt. Kjo prfshin planifikimin,
organizimin dhe koordinimin e aktiviteteve t departamentit ose organizats, me prqndrim
t veant n bashkimin e aktiviteteve dhe detyrave t ndara , t cilat s bashku e krijojn
nj trsi.

Planifikimi prfshin zhvillimin dhe prcaktimin e objektivave t organizats dhe identifikimin
e mnyrs me t ciln ato mund t arrihen kundrejt standardeve t prshkruara t realizimit.
Objektivat e korporats kan nevoj pr prkrahje nga objektivat e ndrtuara me kujdes n
do nivel.

Organizimi do te prfshij krijimin e strukturave, sistemeve, procedurave, programeve dhe
vlersimin e aktiviteteve, t cilat jan efektive. Organizimi i burimeve do t jet m efikas,
nse ekzistojn prioritetet e qarta, t cilat mundsojn prdorimin optimal t burimeve.

Menaxheri do t jet n gjendje t komandoj, por stilet e udhheqsit tani jan m t
prqndruara n prforcimin e fuqis puntore nprmes marrdhnieve t bazuara n
besim. Menaxheri efikas do t zhvilloj procedura t reja dhe korniza, t cilat inkurajojn
pjesmarrjen e njerzve t tjer.

Menaxheri do t ket nj pasqyr t prgjithshme t shtjes, por edhe do t jet n
gjendje t identifikoj kur gjrat nuk jan duke shkuar ashtu si jan planifikuar, pr t qen
n gjendje t merr hapa pr prmirsimin e tyre. Koordinimi sht br m i sakt me
paraqitjen e Menaxhimit t Sistemeve t Informats n shum organizata, pasiq kjo
nnkupton se menaxheri i ka t dhnat, n t cilat mund t bazohetsa i prket informimit.

Kontrollimi mund t krijohet vetm nse ekzistojn standardet e qarta t kriterit t realizimit
prball t cilave mund t bhet vlersimi i nj situate. Kto procedura duhet t jen t
shkruara n mnyr precize.

Komunikimi sht pjesa esenciale e puns s nj menaxheri, i cili duhet t jet i shkatht
pr sigurimin e informatave dhe n veanti n t dgjuar! Llojet e ndryshme t komunikimit
me shkrim jan shtjelluar n modulet Komunikimi i biznesit, dhe efikasisteti i prezantimeve
vizuele mund t mbshtetet n modulin e aplikimit softverit pr PowerPoint. sht me
rndsi t mbahet n mend se sa m pak fjal q paraqiten n t gjitha prezantimet e
powerpoint-it, aq m tpr ndikim ai shirit rrshqits (ang, slide) do t ket!


Me qllim q mbledhja t jet produktive dhe efikase ajo duhet t ket qllime t qarta dhe
duhet t ket planifikim, prgatitje dhe kontrollim adekuat.

Qllimet e mbledhjes duhet t jen t identifikuara qart,
Njerzit mund t ftohen vetm nse ata mund t kontribuojn pr lndn, q sht
nn diskutim,
Koha, vendi dhe kohzgjatja e mbledhjes duhet t aprovohen nga t pranishmit,
Rendi i dits duhet t jet i miratuar, i prgatitur dhe i shprndar tek t gjith
pjesmarrsit shum m prpara mbledhjes. N rendin e dits duhet t paraqiten
qllimet e mbledhjes dhe ndoshta, nga pjesmarrsit do t krkohet q t ofrojn
pikat pr rendin e dits,
T identifikohet se kur do t jen n gjendje t marrin pjes n mbledhje
pjesmarrsit ky,
Sigurohuni se dhom e prshtatshme sht n dispozicion dhe aranzhoni freskimin
me pije,
Sigurohuni q materiali sht shprndar paraprakisht tek pjesmarrsit,
kshtu q ata t kan koh ta lexojn para mbledhjes e kjo d.m.th. se prej tyre
mund t krkohet q t prgatisin informata,
T identifikohet se kush do ta udhheq mbledhjen dhe kush do ta mbaj
procesverbalin

Sekretari q sht prgjegjs pr mbajtjen e procesverbalit do t hartoj dokumentt e
nevojshme pr mbledhje, do t ftoj pjesmarrsit, mbaj procesverbalin dhe do ti
shprndaj tek pjesmarrsit pa vones.

Drejtimi i mbledhjes sht prgjegjsi e kryesuesit t mbledhjes. sht esenciale q ai/ ajo
t kuptoj qllimin e mbledhjes dhe t ket t dhna pr draft rendin e dits.

Karakteristik kryesore e kryesimit t mbledhjes sht fillimi dhe prfundimi me koh, t
gjith t pranishmit kontribuojn me informat dhe pikpamje relevante, mbledhja sht e
prqndruar n rendin e dits dhe pjesmarrsit nuk jan ftuar t dgjojn vetm
pikpamjet e kryesuesit t takimit. sht prgjegjsi e kryesuesit, gjithashtu, t kontrolloj
korrektsin e procesverbalit para se t shprndahet.

sht fakt se cilsia e vendimit t marrur nga nj grup mund t rritet nga cilsia dhe sasia e
t dhnave t ofruara gjat mbledhjes. Koha mund t menaxhohet mir nse e vendosim
nj shkall kohore pr mbledhje dhe mund t jet shum efikase nse pjesmarrsit kan
pasur koh t mjaftueshme t lexojn dokumentacion me cilsi t lart, para se t marrin
pjes.
Koncepti drejtimi nga objektivat prdoret shum n organizata. Kjo sht e sakt, lidhur
me mnyrn e strukturimit t mbledhjes, ashtuq objektivat e mbledhjes duhet t jen t
qarta, q nj produkt i fundit, i cili duhet t arrihet sht arritur dhe kjo sht komunikuar
gjrsisht pas mbledhjes.
Vlersimi i mbledhjes duhet t krahasoj realizimin aktual prball realizimit t planifikuar,
pr t identifikuar se ka ka funksionuar mir dhe si ose kush nuk i ka prmbushur
standardet e parashikuara. Kjo vlen pr t gjith pjesmarrsit dhe pr aspektin
administrativ e, gjithashtu edhe pr cilsin e informats dhe diskutimit.

Shtojc I
Menaxhimi i sistemeve t informats

Me gjith aktivitetet e bazs s t dhnave, ekziston nj shqetsim i vazhdueshm lidhur
me besueshmrin. Kjo nuk ka t bj vetm me informatn, q ndrmarrja mund ta ket
dhe pr t ciln nuk dshiron q konkurrentt t ken qasje n te, por gjithashtu informatat
lidhur me t punsuarit, konsumatort etj. N do shtet ekzistojn krkesa ligjore pr
rregullimin e prdorimit t informats q mbahet n sistemet e kompjuterve dhe ato jan
rishikuar n mnyr konstante, me qllim q t sigurojn se individi dhe ndrmarrja jan t
mbrojtur. N Kosov situata ende nuk sht finalizuar, por brenda disa muajve t ardhshm
mund t pritet q t miratohen ligjet e fushave t ndryshme.

do menaxhim i sistemeve t informats (MIS) duhet t hartohet n mnyr specifike pr
t prmbushur nevojat aktuale dhe t prceptuara t organizats. Ajo duhet t garantoj
informatat e domosdoshme pr udhheqje e jo vetm pr kontrollimin e prditshm t
aktiviteteve, por gjithashtu edhe pr t ndihmuar organizatn q ti prgjegjet mundsive
dhe rreziqeve. Ashtu sikurse organizatat e ndryshme, q kan struktur t ndryshme t
udhheqjes p.sh. horizontale dhe vertikale, gjithashtu edhe MIS do t reflektoj n
strukturn e organizats dhe n nevojat e udhheqsve n nivele t ndryshme pr qasje n
informata. Prve ksaj, duhet t mirren n konsiderim edhe ndrlikimet dhe llojet e
veprimeve q mund t paraqiten; pr m tepr teknologjia e re mund t sjell ndryshime n
at mnyr, n t ciln informatat mund t fitohen dhe t prdoren.

Llojet e ndryshme t organizatave krkojn lloje t ndryshme t informatave. Disa krkojn
sistem informativ shum aktual n baz t cilit ata mund t marrin vendime, p.sh. tregu i
stoqeve, derisa t tjert nuk kan nevoj pr aq kufizime sa i prket kohs s informimit.
Informatat mund t vijn nga shum burime, por jan t kategorizuara n t dhnat e
brendshme dhe t jashtme.

T dhnat e brendshme, jan ato t cilat nxjerren brenda organizats dhe prdoren nga
organizata pr qllime ditore. Kto mund t jen informata t kontabilitet, njsive pr
regjistrimin e prodhimit, me goj dhe vzhgimet personale. T dhnat e brendshme formale
mund t pfshijn: raportet e trupit drejtues, revizionin e trupit drejtues, mbledhjet,
parashikimet, ndrsa informatat joformale mund t prfshijn vzhgimin e aktivitetit t
konkurrentve dhe bisedat me klientt.

T dhnat e jashtme jan ato, t cilat nxirren jasht organizats. Kjo mund t prfshij
informatat, lidhur me kursin e kmbimit, politikat e mimeve t produkteve, t
konkurrentve, teknologjia e re etj. T dhnat e jashtme formale mund t prfshijn:-
shrbimet e informimit, publikimet tregtare, konferencat dhe konsultantt, derisa ato
joformale do t prfshij rrjetin, kontaktet personale dhe ekspozitat tregtare.

MIS mund t prdoret pr t monitoruar llojllojshmrin e aktiviteteve t ndryshme q nga
blerja, kontrolli i stoqeve, financat, planifikimin, distribuimin, kontabilitetin, personelin etj. por
relevenca dhe saktsia e t dhnave sht e nj rndsie t veant. Vendimet e mira
mund t merren vetm n baza t informatave t mira. Pr kt vlersimi i informats sht
e nj rndsie t veant.

sht e qart se asnj organizat nuk mund t mbshtetet n informatn, e cila sht
100% e sakt dhe shumica do t pranoj se ekziston nj qarkullim i t dhnave,
posarisht kur kemi t bjm me shifrat decimale. Pr kt sht e domosdoshme q t
kuptohet dhe pranohet qartazi mnyra e klasifikimit t informats pr shkak t saktsis s
saj.
Gjithashtu, sht me rndsi se materiali i prdorur pr marrjen e vendimit sht plotsisht
relevant me situatn. Ajo ka krkohet sht informata q ka t bj me aspekte t
ndryshme t problemeve nn diskutim, me qllim q t mirret vendimi i sigurt.

MIS mund t ndihmoj n identifikimin e problemeve, duke siguruar informata lidhur me
situatn aktuale dhe duke siguruar informata t domosdoshme pr t marr vendim pr
avancimin e planifikimit t organizats dhe aktiviteteve. Ai mund t prdoret edhe pr
komunikimin e brendshm dhe mund tu jap udhheqsve besimin, se ata jan duke marr
vendim t drejt.

Megjithat, ekzistojn kufizimet n vlern e nj MIS. Problemi kryesor vie nga mungesa e
angazhimit t trupit drejtues t lart n MIS. Pr t qen menaxhimi i sistemeve t
informats efikas, duhet ti jepet statusi brenda organizats dhe t jet e prforcuar
kryesisht nga prkrahja e programit t trajnimit, q ta sqaroj sistemin dhe menaxhert e
t gjitha niveleve t jen t knaqur me t. Asnj MIS nuk sht i prsosur, por m i miri do
t jet ai nse trupi drejtues pranon konceptin, kupton potencialin dhe tejkalon ngurrimin e
personelit, pr ta prdorur n mnyr t plot.

- II -

Funksioni i trupit drejtues pr t marr vendime pr realizimin e planit strategjik t
organizats dhe sigurimi i informatave t ardhshme, duke prfshir edhe at historike,
paraqet nj rndsi t veant. Kto vendime do t ndikojn n t gjitha aspektet e
prgatitjes.

Menaxhmenti i burimeve njerzore mund t prdor MIS-in, q t ndrmerr nj numr t
gjr t funksioneve, duke filluar prej njohurive mbi tregun e puns deri tek analiza e puns
dhe dizajnimi pr t ndihmuar sistemin e rekrutimit; t vlersoj dhe monitoroj programin e
trajnimit; t krijoj dhe rifreskoj dosjet e personelit; t mirmbaj shkathtsit pr revizionim; t
regjistroj vlersimin e personelit; qarkullimin, mungesn n pun dhe t siguroj informatat
pr listn e pagave. Ekziston gjithashtu tendenca q qeverit t arrijn numr m t madh
t ligjeve, lidhur me fuqin puntore dhe kjo d.m.th. se sht esenciale q organizata, t
ket nj sistem t regjistrimit t t gjitha shtjeve, q ndikojn n kt fush t aktiviteteve.

Asnj organizat nuk mund t ekzistoj pa marketingun e produkteve ose shrbimeve e kjo
d.m.th. se sht me rndsi t ket prfshirje dhe kontakte direkte me klientt. Shum
supermarkete, p.sh. bjn monitorimin e parave t marra nga shitjet e tyre dhe prdorin
sistemin e TI pr porositjen e stoqeve. N kt mnyr ata mund t identifikojn, gjithashtu,
se cilat mallra shiten mir dhe cilat kalojn nj koh t gjat n rafte. Ata, gjithashtu, do t
mbajn t dhnat, pr mimet q konkurrentt i kan vn pr mallrat e ngjashme,,
kshtuq mimet e veta mbesin konkurrente , e q e tra sht pjes e funksionit t
Intelegjencs s tregut. Hulumtimi i tregut, kryesisht do t prfshij t dhnat t bazuara n
konsumatorin pr t prkrahur vendimet e marketingut.

Financat. Ekzistojn tre lloj aktivitetesh kryesore pr vendimmarrje n kt fush t cilat
jan: parashikimi, menaxhimi i mjeteve financiare dhe realizimi i prgjithshm financiar.
Kto aktivitete mbshteten n nj numr t burimeve pr interpretim t sakt. Sistemet e
informimit t kontabilitetit jan ngusht t lidhura dhe ofrojn prkrahje pr sistemet e
informimit t financave, t cilat kan nevoj t din pr t ardhurat vjetore dhe shpenzimet
pr seciln fush t aktivitetit n krahasim me shifrat e parashikuara. Ata gjithashtu do t
dijn vlern ditore t fardo portfolio t stoqeve t mbajtur nga organizata dhe burimet pr
fondet potenciale, duke prfshir edhe ate nga qeveria.

Prodhimi. Disa prodhime jan vetvetiu rezultat i procesit t CAD/CAM, n t cilin rast
programi i prodhimit dhe prodhimi i mallrave, s bashku me t dhnat mbi nivelin e
stoqeve mund t vlersohen. Programi i prodhimit do t merr parasysh burimet, q i ka n
dispozicion n raport me punn, burimet dhe hapsirn e depos. Sistemi mund t gjurmoj
nevojat pr ndryshime, si rezultat i krkesave nga libri i porosive dhe mund t lejoj
prshtatjet, pr njerzit e rinj q jan prfshir dhe pr norma t reja t puns. Gjithashtu,
mund t krijohen raportet e menaxhimit t funksioneve aktuale t prodhimit

Shprndarja (Distribuimi). Procesi i shprndarjes s mallrave npr pjes t ndryshme
mund t jet e shoqruar, gjithashtu, nga zhvendosja e mallrave tek prodhuesi. MIS mund
t prdoret pr t ndrmarr ato role me efikasitet (nga pikpamja e klientit) dhe
ekonomikisht (nga ndrmarrja). TI mund t prdoret pr t prpiluar dokumente punuese,
duke prfshir faturat e porosis deri tek fletshoqrimi (dftesa e drgess) dhe mund t
vrtetoj shum prparsi si pr klientin ashtu edhe pr organizatn.

Llojet e informatave t krkuara do t varen nga nevojat e udhheqsit individual dhe
organizats, por sht me rndsi q do individ t mbaj n mend se nevojat e tyre jan
vetm nj pjes e organizats dhe pr kt ata gjithashtu do t bjn nj shqyrtim t
trsishm. Pr kt arsye MIS duhet t punoj me tr funksionin e tij dhe pa pengesa.
Nga shembulli i dhn m sipr pr udhheqjen e burimeve njerzore, mund t shihet se t
dhnat e puntorve do t rifreskohen nga nj numr i ndryshm i departamenteve t
ndrmarrjes, kshtuq nj qasje e koordinuar e sistemit sht esenciale. Megjithat,
ekzistojn mnyra t ndryshme, pr t cilat MIS mund t mos shprndaj ate ka sht
krkuar nga udhheqja. Kjo mund t jet rezultat i t dhnave t mbingarkuara n trajnime
t varfra. Regjistrimi i dobt i informatave mund t oj n paraqitjen e gabuar t informats
n bazn e t dhnave; avarit e rryms ose dmet e shkaktuara nga virusi mund shum
leht t ndalin sistemin; piratria dhe mashtrimi mund t bhen problemi kryesor dhe
fatkeqsit natyrore mund t shkaktojn humjen e informatave, pr t cilat ekziston
mundsia t mos zvendsohen.

Tashm komenti sht br mbi imperativin pr t aftsuar n mnyr adekuate personelin,
por nuk sht e thn q i tr personeli t bhet ekspert i TI. Ajo ka krkohet sht se
pr personelin, i cili sht prdorues i sistemit t dijn kufizimet dhe pr at t jet nj
mekanizm prkrahs brenda organizats dhe pr ata koleg q dijn mir t punojn me
kompjuter. Kjo sht pr individt; udhheqsit e departamentit, udhheqsi q punon me
burimet njerzore, t identifikoj nivelin e shkathtsive t krkuara pr donjern pozit dhe
t siguroj se sht ofruar niveli i duhur i aftsimeve. Niveli i shkathtsive t krkuara duhet
t rishqyrtohet n baza t rregullta.

- III -

Menaxhimi i sistemeve t informats sht i ndrtuar nga nj numr i komponenteve:-
Hardveri i kompjuterit, ose terminalet dhe tastierat, t cilat prdoren pr deponimin e t
dhnave t mbledhura dhe mpastaj prpunimi i tyre n informata t dobishme.
Softveri i kompjuterit, i cili ofron programet q prdoren pr t operuar me hardverin, p.sh.
EXCEL, Word
Baza e t dhnave me informatat e ruajtura
Procedurat, t cilat jan rregulloret dhe metodat q prdoren pr t punuar me sistem

E t gjitha kto mbshteten nga:

Njerzit, t cilt punojn dhe prdorin sistemin.

Prdoruesit e ndryshm do t krkojn zgjidhje t ndryshme t teknologjis informative.
Rrjeti lokal i internetit (LAN), lidh s bashku nj numr t kompjuterve, terminaleve,
stacioneve t puns, printer, skaner, etj. brenda ndrtess ose nj grupi t ndrtesave me
kablo q sht m prshtatshm sesa me lidhje telefonike. Rrjeti i gjr i internetit (WAN)
sht i dizajnuar t lidh shrbimet e t dhnave pr komunikim n mes t divizioneve t
shprendara gjeografikisht t t njejts organizat ose n mes t organizatave tjera. Kjo
d.m.th se sht e mundur t ket sistem t gjr botror megjithse dobsia e saj sht se
ekzistojn rregulloret lidhur me transmetimin e disa informatave prtej kufijve
ndrkombtare, gjuha potenciale dhe vshtirsit e siguris, problemet e puns nprmes
zonave t ndryshme kohore.

Programi pr Prpunimin e tekstit ka paraqitur ndryshime domethnse n rolin e puns.
Pr shembull, n ditt e sotme shum menaxher, memorandumet dhe dokumentacionin
tjetr, e prgatisin me programin pr prpunimin e tekstit, si nj funksion themelor i
programit. Kjo lejon q pr nj numr t madh t ndryshimeve, q bhen n dokumente nuk
do t ket nevoj do her t rishkruhet dokumenti q sht ndryshuar. Kjo d.m.th. se
blloqe tekstesh mund t rirenditen, mund t paraqitet teksti i ri, mund t prdoren stile dhe
madhsi shkronjash t ndryshme, si dhe diagrame dhe rezultatet tjera, t futen n tekst.

Tabelat llogaritse jan tabelat e numrave, t cilat mund t organizohen dhe ndryshohen n
pajtim me formulat e rregulluara paraprakisht, t cilat i lejojn prdoruesit t manipuloj dhe
analizoj tekstet dhe t dhnat numerike. Ato jan shum t dobishme pr departamentin e
kontabilitetit, ku nj shum mund t ndahet n nnshuma t ndryshme. Kjo lejon q
modelet pr parashikimet e sakta financiare t zhvillohen.

Baza e t dhnave sht nj depo e informatave me tem t njjt, q mbahet n
kompjuter. Ai sht nj version elektronik i indeksit t kartels. Prparsia kryesore e
sistemit t bazs s t dhnave sht se qasja n informata mund t arrihet n mnyra t
ndryshme t cilat ofrojn fleksibilitet gjat manovrimit me prmbajtje.

Shumica e organizatave prdorin pakot financiare, pr t kontrolluar financat e tyre. Pakot e
tilla jan t ndara n dy lloje t dosjeve: dosjen kryesore, e cila identifikon lmin e t
dhnave dhe sht e prbashkt pr t gjitha transakcionet, dhe dosja e transakcioneve,
e cila prmban informatat, lidhur me do transakcion. Struktur tipike baz pr sistemin e
kontabilitetit do t prfshij kodet e t ardhurave dhe shpenzimeve q jan unike prgjat
tr biznesit, me kodin e lokacionit dhe funksionit, e cila mundson q t analizohen
transakcionet nga ana e departamentit. Kto shifra jan t shenjta, prandaj sht e
domosdoshme q i tr personeli t prdor sistemin n t njjtn mnyr.Njra nga
shtjet, q duhet t merret parasysh gjat prezantimit t menaxhimit t sistemeve t
informats sht shtja e mimit. sht e qart se sistemi duhet t jet n gjendje t
ballafaqohet me krkesat e prditshme t organizats dhe n t njjtn koh t mundsoj
ndryshimin e perceptuar. N kto shpenzime, gjithashtu, duhet t merret parasysh
mirmbajtja e sistemit dhe mnyra m efikase e shpenzimeve pr t realizuar kt funksion
esencial. Shpenzimet pr aftsim duhet t merren parasysh, gjithashtu.
Kapaciteti i nevojshm i MIS duhet t vendoset si rezultat i diskutimeve t thella n kuadr
t ndrmarrjes, gjat t cilave menaxhert e t gjitha niveleve inkurajohen t marrin pjes,
pasiq ata jan njerzit q m s miri i din nevojat e departamenteve t tyre.

Strategjia afariste RM 1

Shnim i prgjithshm. Ky modul zhvillon punn e mtejme, q tashm sht paraqitur n
modulet e mhershme, por ktu nga nxnsi pritet q t jet n gjendje t prdor
konceptet gjat vlersimeve dhe rekomandimeve.

Strategjia prfshin shqyrtimin e nj pasqyre m t gjr dhe zhvillimin e drejtimeve
kryesore n mnyr q nj organizat t filloj punn. (Kottler, 1994). Kto zhvillime mund
t ndahen n dy faza: caktimi i qllimeve afatgjata dhe objektivave afatshkurta, ose
prfundimet, t cilat mbshteten nga mjetet, q prfshijn marrjen e vendimeve, q
ojn deri n prfundim. Me qllim q t bhet kjo, organizata duhet t identifikoj cili sht
qllimi q duhet t arrihet dhe Qllimi i Misionit, sht nj mnyr pr definimin e saj.
Vizioni sht dika m futuristike dhe do t identifikoj potencialin e imagjinuar afatgjat t
organizats. Qllimet duhet t jen specifike, me qllim q t mundsoj organizatn t
zbrthej misionin dhe vizionin n pjes m t administrueshme, por ato kan nevoj t
nxitshme, e mandej t arritshme, pa qen shum t krkuara. sht me rndsi se ato
kan nevoj me qen t matshme.

Organizatat kan nevoj t identifikojn kto aspekte t puns s tyre, t cilat ata e shohin
si esenciale, ose thelbsore. Pr kt sht me rndsi q ata t prcaktojn
kompetencat thelbsore, t cilat ekzistojn n organizatn e tyre, si dhe kompetencat
thelbsore pr t cilat ka nevoj tregu; ato q jan esenciale pr procesin e prodhimit; dhe
ato q posedohen nga konkurrentt e tyre. Organizata ka nevoj ti krahasoj mundsit e
tregut me kompetencat e tyre thelbsore.

Qasja klasike/racionale sht e bazuar n konceptin e nj organizate, q ka themeluar
qllimet dhe planet e saja dhe mandej i vendos ato n nj form lineare. N kt situat
ekziston nj bashkveprim direkt n mes t analizs strategjike, zgjidhjes strategjike dhe
implementimit strategjik. Analiza strategjike sht nj shiqim i thell mbi vendin aktual t
organizats dhe n far lloj ambienti sht duke vepruar, bashk me pyetjen lidhur me
aftsin e organizats se a mund ti prmbush nevojat e tregut, t krkesave pr burimet
dhe prshtatshmrin e sistemeve t operimit, q e kan prdorur. Pyetjet jan drejtuar pr
krahasimin e realitetit strategjik me synimin e planifikuar.
(prdorimi i fjals ambient i referohet ndryshimeve t ambientit t jashtm dhe aftsis s
ambientit t brendshm t organizats q t reagoj n to).

Qasja e shtimit/rritjes tek strategjia e afarizmit sht se, kompanit prshtasin dhe
ndryshojn strategjit ekzistuese dhe krijojn t rejat. Ekziston nj dallim i rndsishm n
mes t strategjis s realizuar, e cila sht e diskutuar dhe, strategjis s realizuar, e cila
rezulton nga ndryshimet e ambientit. Modeli i shtimit sht i bazuar n konceptin e
prshtatjes s strategjis, si prgjegje ndaj ndryshimeve t forcave t brendshme, e
posarisht atyre t jashtme t ambientit.

Planifikimi ka lidhje me organizimin e t ardhmes. Planifikimi e bn t mundur koordinimin
e vendim marrjes n mnyr q t siguroj fokusimin e qart t organizats. Ekzistojn
pes pyetje t cilat formojn bazn e planit strategjik:-
Ku jemi tani?
Ku dshirojm t jemi?
Si mund t arrijm atje?
Si mund ta bjm at q t funksionoj?
Si mund ta dijm se kur kemi arritur?

Pr NVM pyetja duhet t jet:-

Cila sht fusha aktuale e aktiviteteve tona?
Cilat jan kompetencat tona thelbsore?
Cilat jan burimet tona kye?
Si e bjm krahasimin e aktiviteteve tona me kompetencat dhe burimet tona?
Si prshtatemi ne ndaj ndryshimit t ambientit?

Strategjia afariste RM 2

Mnyra m e efektive e kontrollimit t ambientit sht kryerja e nj analize PESTLE
(Politike, Ekonomike, Socio-kulturore, Teknologjike, Ligjore dhe Ambientale). Kjo sht
hartuar t kontrolloj ambientin e jashtm, n t cilin organizata sht duke vepruar, me
qllim q t identifikoj faktort ky, q ndikojn n organizat dhe identifikimin e
ndryshimeve tjera kye, t cilat do t ken ndikim tek organizata edhe n t ardhmen.

Analiza Politike. Partit e ndryshme politike kan pikpamje t ndryshme pr mnyrn,
sesi shoqria duhet t jet e strukturuar dhe kjo do t ket degzime pr industrin dhe
ekonomin. Pr kt shkak sht e nevojshme q organizata t jet e pregatitur t fus
ndryshime t vogla, pr t prmbushur fardo ndryshimi t shprehur.

Analiza Ekonomike. Ndryshimet kryesore n ekonomi (zgjerimi ose ngushtimi), do t bj
q organizata ta rivlersoj strategjin.

Analiza Socio-kulturore. N shum shoqri ekziston nj rritje domethnse e numrit t
femrave t punsuara. Kjo ka uar tek ndryshimet n blerjen e p. sh. ushqimit dhe
veshmbathjes.

Analiza Teknologjike. Rritja e prdorimit t internetit ka krijuar ndryshimet kryesore n
prvojn e puns dhe, rritja e prdorimit t tekstit me telefonin mobile, kan zvogluar
vllimin e prdorimit t posts.

Analiza Ligjore. Organizatat kan nevoj t planifikojn paraprakisht pr ndikimin q do t
ken ndryshimet ligjore n punn e tyre. Pr shembull, futja n prdorim e ligjeve pr
Shndetsi dhe Siguri, kupton ndryshim n at mnyr n t ciln, organizatat veprojn si
dhe rritjen e shpenzimeve t tyre.

Analiza Ambientale. Qeverit jan duke paraqitur dhe zgjeruar n mnyr t
vazhdueshme procedurat e cilsis s ambientit pr ti prmbushur Standardet
Ndrkombtare. Organizatat do t pregatiten pr kto krkesa n prputhje me rrethanat.

Analiza e 5-Forcave t Porterit sht e bazuar n bashkveprimin n mes t:-

Rivaliteti n mes t konkurrentve ekzistues,
Fuqia e shitblerjes s blersit,
Fuqia e shitblerjes s furnitorit,
Rreziku nga konkurrentt e rinj me hyrjen e tyre n treg,
Rreziku nga prodhimet zvendsuese.

Porteri argumenton se prparsia e ktyre forcave, do t prcaktoj jo vetm nivelin e
konkurrencs, q ballafaqohet nj organizat, por gjithashtu do t identifikoj edhe
profitabilitetin e tr industris. Modelet ekzistuese t konkurrencs mund t thuhet se kan
ndikim edhe nga katr faktor t tjer etj. Konkurrentt e rinj paraqesin rrezik, por n disa
industri, p.sh shitja me pakic, tradicionalisht ekziston qarkullim i lart, n t tjerat numri i
antarve sht i rndsishm dhe ekonomit e shkalls mund t zvoglohen prball tyre.
kjo gjithashtu mund t dshmoj vshtirsi pr zhvillimin e kanaleve t distribuimit dhe t
rrnoj besnikrin ndaj marks. Blersit gjithnj do t prpiqen t marrin cilsin m t lart
pr pak para dhe nse ata kan sukses, ata mund t detyrojn uljen e profitabilitetit.
Furnitort e materialeve mund t ushtrojn presion pr rritjen e mimeve t mallrave t
tyre, q gjithashtu mund t ndikoj n profitabilitet. Prodhimet dhe shrbimet e realizuara nga
nj industri mund t ken gjithashtu tregun q mund t zvendsohet n tjetrin.

sht me rndsi q nj organizat t rishqyrtoj vazhdimisht pozitn e vet n treg. Njra
nga mnyrat m efektive pr ta br kt sht ndarja e tregut n segmente prbrse t
saj dhe vlersimi i secilit prej tyre. Nj alternativ sht ndarja e tregun dhe mandej
vlersimi i tyre, t cilat jan t rndsishme nga pikpamja strategjike.

Matrica e Bostonit dhe matrica Ansoff jan t prshkruar n dokumentin e puns pr
modulin Inteligjenca e tregut.

Revizioni i mbrendshm do t shtroj kto pyetje:-

Cilat jan burimet tona?
Cilat jan kompetencat tona thelbsore?
Cilat jan prparsit dhe dobsit tona?
Cilat jan aftsit tona?

Standardizimi sht identifikimi i praktiks m t mir n ato fusha n t cilat ato jan
kryesoret pr plotsimin e nevojave t klientit. Kjo do t prfshij studimin e praktikave t
konkurrentit dhe praktikat e industrive tjera.

SWOT analiza, mnyr pr identifikimin e Prparsive (ang. Strength), Dobsive (ang
Weakness), Mundsive (ang. Opportunity) dhe Rreziqeve/kcnimeve (ang. Threats). sht
me rndsi t mbani n mend p.sh. se dobsia mund gjithashtu me qen nj mundsi!!

Procedurat caktojn rrugn e nevojshme pr trajtimin e nj situate. Ato duhet t hartohen
n form koherente dhe konstante dhe t rifreskohen rregullisht, duke i hequr shtjet e
mparshme dhe t vjetruara.. Politikat duhet t reflektojn objektivat; t jen t pajtueshme,
fleksibile; duhet t bhet e qart shkalla deri n t ciln nj politik sht e obligueshme
(krahasuar me kshilluese); politikat duhet t komunikohen; politikat duhet t kontrollohen.

Menaxhimi i cilsis

RM1 Zhvillimi i sistemeve pr menaxhimin e cilsis
RM2 Qasjet e ndryshme pr menaxhimin e cilsis
RM3 Sistemet dhe procedurat e prfshira n menaxhimin e cilsis

Objektivat e msimit

procesi i produktivitetit shton vlern duke shndrruar lndn e par (hyrjet) n produkt
(rezultat),
produktiviteti i do procesi sht produkti i prodhuar nga lnda e par e nevojshme,
objektivi i investimit t kapitalit sht t prmirsoj produktivitetin,
planifikimi i prodhimit synon t rris n maksimum produktivitetin dhe t kontrolloj
procesin e prodhimit,
cilsi, jan t gjitha veorit dhe karakteristikat e nj produkti ose shrbimi, i cili ndikon
n aftsit e tij pr t plotsuar nevojat e klientve, pavarsisht se a jan t brendshm
apo t jashtm
kontrollimi i cilsis bhet, pr t siguruar se artikujt e prishur jan mnjanuar prpara
se produktet t shprndahen tek klientt
Sigurimi i cilsis synon t siguroj se artikujt e prishur pik s pari nuk prodhohen fare

Teoria e hershme e menaxhimit (p.sh Tejlorizmi), ka hartuar nj disciplin sistematike t
puns, kohs dhe studim t vazhdueshm pr t prmirsuar produktivitetin e nj biznesi.
Prodhimi sht nj proces, me t cilin bizneset prodhojn mallra dhe shrbime. Procesi
prfshin vlern e shtuar tek faktort e prodhimit, si jan fuqia puntore dhe materialet,
ashtu q produkti i fundit mund t shitet me nj profit, q prmbush nevojat e klientve.
Cilsia e produktit ose shrbimit sht nj krkes e rndsishme pr klientt. Bizneset
duhet t ken sistemet e vendosura, pr t siguruar se procesi i prodhimit, produkti dhe
shrbimi jan t cilsis s lart.
Termi prodhim nnkupton procesin gjat t cilit bizneset ofrojn produktet dhe shrbimet,
t cilt i prmbushin nevojat e klientve.
Prodhimi prfshin shndrimin e lndve t para, n produkte t ndryshme. Lndt e para,
t prdorura jan resurset e ndryshme t nevojshme, pr t prodhuar produktet dhe
shrbimet e nevojshme rezultatin.

PRODHIMI

LNDA E PAR PROCESI/OPERACIONI PRODUKTI

Lnda e par

Pr t gjitha bizneset lnda e par do t jet kombinim i ktyre elementeve:

toka burimet natyrore
klasa puntore puna e njerzve, koha, idet, energjia, imagjinata dhe
entuziazmi
kapitali pajisjet, makineria, veglat, fabrika, zyrja,
puntorit,automjetet

Rezultatet
Kto jan produktet dhe (ose) shrbimet. Produktet jan gjra fizike dhe mund ti quajm si
artifakte, prderisa shrbimet jan t paprekshme, sepse shrbimet nuk mund ti prekim
me dor.
Procesi ose operacioni

Procesi ose operacioni, merret me t gjitha aktivitetet, t prfshira n prodhimin e produktit
ose ofrimin e shrbimit. Ky sht prgjegjs pr transformimin e lnds s par n
produkte. Qllimi i procesit t prodhimit sht t shtoj vlern n produkt ose shrbime, t
cilat ofrohen, ashtuq ato mund t shiten me profit. Strategjit pr shtimin e vlers shpesh
mund t ofrojn ekzistencn, kur bizneset kan vshtirsi.

Pr shembull, disa supermarkete shesin perime t klasifikuara, t prgatitura, t pastruara
dhe paketuara t gatshme pr zierje. Procesi i prgatitjes dhe paketimit t produktit e ka
vlern e shtuar. Kjo vler e shtuar do ta bj produktin m profitabil pr disa
supermarkete, produkti i fundit do t jet m i favorshm pr blersin tregtia do t
prmirsohet.

Procesi sht efikas nse rezultati maksimal sht arritur me shpenzime minimale.
Efikasiteti arrihet kur mimi pr njsi sht m i ult. Nse biznesi mund t zvogloj mimin
pr njsi n minimum ather, sht efikas dhe do t mundsoj rritjen e vlers s shtuar
dhe rris profitabilitetin.

Efikasiteti sht i lidhur me shpenzimet dhe profitet, por produktet, gjithashtu varen nga
lnda e par. Marrdhnia n mes t lnds s par dhe produkteve sht produktiviteti; sa
m i madh t jet produkti n krahasim me lndn e par, m i madh do t jet
produktiviteti. Produktiviteti sht njsi fleksibile. Prandaj, sht e rndsishme t bjm
lidhjen e produktivitetit me faktor t ndryshm t prodhimit, pr shembull:

produktiviteti i fuqis puntore,
produktiviteti i materialit,
produktiviteti i kapitalit,
produktiviteti i prgjithshm

Objektivi i planifikimit dhe kontrollimit t prodhimit sht t mundohemi t sigurojm se
resurset n dispozicion ( njerzit, makineria, materialet) prdoren n mnyr efikase pr t
prmbushur nevojat e klientve t jashtm dhe t brendshm. N prgjithsi, bilanci duhet
t jet barazpesh n mes t krkesave kontradiktore, t prfshira n procesin e prodhimit
pr produktivitet m t madh n njrn an dhe plotsimit t nevojave t klientve n ann
tjetr. Organizata, e cila sht efikase do t prdor resurset e saj me efikasitet, pr t
prbushur nevojat organizative n mnyr t duhur.

Cilsia

sht me rndsi q puna e nj organizate t realizohet n mnyr efikase. N ditt e
sotme, organizatat mundohen t sigurojn efikasitet, duke angazhuar procesin e
menaxhimit t cilsis. Ky theks pr cilsi sht huazur n pjes t madhe nga suksesi i
praktiks s biznesit n J aponi n vitin 1980.
Cilsia prshkon t gjitha aspektet e funksionimit t biznesit. sht nj term kompleks, por i
rndsishm, q sht vshtir t prkufizohet, pasiq mund t ket prkufizime t
ndryshme varsisht nga rrethanat dhe kontekstet. Koncepti i cilsis s produktit ose
shrbimit, duket i hapur, por nuk sht gjithmon i qart si duket, Cilsi nuk sht vetm
ajo m e mira, por ka sht m e prshtatshmja n aspektin e produktit ose shrbimit
dhe pr krkesat e klientve.

Cilsia mund t definohet si:

t gjitha veorit dhe karakteristikat e nj produkti ose shrbimi, q ndikojn n
aftsin e tij, pr t plotsuar nevojat e klientve.

Me kt definicion, cilsia sht kombinim i t priturave t klientit dhe prshtatshmrise s
produktit ose shrbimit, pr t kryer punn e nevojshme. Cilsia, mund t prkufizohet, si
n vijim:
Cilsia sht niveli i plotsimit t nevojave me efektshmrin e produkteve
shrbimeve, e themeluar nprmjet pajtueshmris me standardet dhe nprmjet
arritjes s prsosshmris s krkuar, t ndihmuar nga klientt e jashtm dhe t
brendshm.

Ky definicion e bn t qart se cilsia sht shje e t gjithve, q kan lidhje me
prodhimin. Cilsia duhet t jet konform me standardet dhe t balancoj formn e
dshirueshme t prsosshmris me krkesat dhe kontributet e brendshme dhe t jashtme
t klientve.

Standardet

Me fjal m t thjeshta, standardet jan njsi matse, me t cilat matet realizimi dhe cilsia
n do situat t caktuar. Standardet mund t prdoren n mnyra t ndryshme, varsisht
nga definicioni i cilsis dhe konteksti n t cilin prdoren. Ato zakonisht krkojn baz t
prshtatshme pr tu zhvilluar, mirmbajtur dhe prmirsuar. Zakonisht prfshihen kta
hapa:

definimi i principeve
caktimi i standardeve
mirmbajtja e standardeve
shqyrtimi i standardeve
prmirsimi dhe promovimi i standardeve

Indikatort e realizimit prcaktojn kriteret dhe parametrat, q drejtojn realizimin n lidhje
me do standard.

Procedurat e cilsis

Pr t siguruar se sistemet e cilsis funksionojn, bizneset duhet t ken t vendosura
procedura t ndryshme t cilsis. S pari, organizata duhet t prkufizoj prgjegjsit pr
t gjitha aspektet t cilsis dhe caktojn autoritetet q t fillojn veprimet e tyre zgjidhjen e
problemeve.
T gjitha aspektet e procedurave t cilsis duhet t kontrollohen, kjo sht e dokumentuar
me informat t sakt, e transmetuar dhe e regjistruar me saktsi, Pr shembull
departamenti i hartimit t standardeve mund t pranoj modifikimin e krkuar nga klienti, pr
dizajnin baz t standardit. Prderisa udhzimet e ripunuara nuk jan kontrolluar dhe
transmetuar me kujdes, disa departamente mund t prdorin m tepr dizajnin standard
sesa verzionin e ripunuar.

Cilsia dhe profitabiliteti

Shum biznese supozojn se pr shkak se prmirsimi i cilsis kushton shum, kjo do ta
zvogloj profitabilitin. Nj pikpamje alternative sht se prmirsimi i cilsis do ta rris
profitabilitetin, sepse:
cilsia e mir do t josh dhe ruaj klientt, krijoj besnikrin e klientit dhe kshtu do t
rris shitjen,
cilsia e mir n nj produkt, nnkupton m pak mirmbajtje dhe refuzimin e vogl
t produkteve
cilsia e mir e produktit nnkupton m pak hedhurina

Kontrollimi i cilsis dhe sigurimi i cilsis

Kontrollimi i cilsis dhe sigurimi i cilsis dallon shum, edhepse objektivi i tyre i baz
sht i njjt t ofrojn garancion pr cilsi tek klienti dhe prdoruesi i fundit.
Kontrollimi i cilsis prfshin inspektimin e produktit ose monitorimin e shrbimeve, pr
t siguruar se jan prmbushur standardet. Produktet ose shrbimet, q nuk i plotsojn
kushtet refuzohen. Prderisa kjo qasje mund t ket si rezultat klientt e knaqur me
produktet dhe mallrat e pranuara, gjithashtu mund t prfshij humbje t konsiderueshme
pasiq produktet nn standard duhet t hidhen. Mangsia m e madhe sht gabimi
njerzor gjat inspektimit. Procedura e zakonshme e inspektimit, prfshin vetm
prdorimin e nj mostre nga produkti. Nse mostra sht e nivelit t pranueshm, ather
supozohet se edhe produktet e tjera jan n nivel. Por, edhe nse realizohet inspektimi
100%, gabimet do t rrshqasin npr duar. Prve ksaj, shpenzimet pr inspektimin 100
% jan shum t larta.

Sigurimi i cilsis ka m pak humbje se kontrollimi i cilsis. Ky proces prdoret para edhe
gjat prodhimit dhe, para s gjithash orvatet t menjanoj gabimet. Sigurimi i cilsis,
bazohet n iden se cilsia sht prgjegjsi e secilit. T siguruarit se produktet dhe
shrbimet jan ofruar pa gabime, sht e nj rndsie thelbsore. Sigurimi i cilsis
bazohet n bindjen se t gjith ata, q jan t prfshir n prodhimin e nj produkti ose
shrbimi, duhet t angazhohen me t vrtet, pr t siguruar se gabimet jan eliminuar, aq
sa ka qen e mundur. Idea sht mishruar n Menaxhimin e Trsishm t Cilsis
(MPC), ku do puntor e merr pr obligim t plotsoj nevojat e brendshme dhe t jashtme
t klientve, duke i vendosur ata n qendr t procesit t prodhimit.

Menaxhimi i sistemit t cilsis ka aspekte t ndryshme:

Kontrollimi i cilsis, prfshin aktivitetet operacionale, t cilat prdoren pr t
prmbushur krkesat pr cilsi, duke e rregulluar realizimin, si dhe sht proces pr
mirmbajtjen e standardeve dhe jo pr krijimin e tyre.

Sigurimi i cilsis, prfshin proceset e planifikuara dhe sistematike, t nevojshme
pr t ofruar besim adekuat se produkti ose shrbimi, do t plotsoj krkesat
specifike pr cilsi. Aktivitetet pr sigurimin e cilsis, nuk e kontrollojn n mnyr
t drejtprdrejt cilsin; ato zakonisht prfshijn vet-vlersimin e organizats
prball standardeve t prshkruara. Prandaj, ato krijojn aftsin e organizats pr
t ofruar produkte dhe shrbime, deri tek standardet e caktuara.

Prmirsimi i cilsis, prfshin t gjitha aktivitetet, t cilat shkaktojn ndryshime t
dobishme n realizimin e cilsis. sht proces i ndryshimit t procedurave,
proceseve ose realizimeve nprmjet vlersimit, analizs dhe veprimit korrigjues.

Sistemi i cilsis mundson q organizata t siguroj, monitoroj dhe prmirsoj cilsin e
prodhimit, produkteve dhe shrbimeve.

Menaxhimi i plot i cilsis

Koncepti i cilsis s plot, sht hartuar n vitin 1950 nga Demingu dhe me entuziazm u
zbatua nga J aponia, t cilt n at koh kishin probleme me cilsin. Miratimi i hapur i
cilsis s plot, ka qen prgjegjs pr transformimin e cilsis japoneze dhe reputacionit
aktual t lart t produkteve japoneze.

Sistemet e sigurimit t cilsis fillojn n kontekstin industrial t matjes dhe peshimit t
produkteve. Sidoqoft, ato jan zgjeruar dhe prshtatur pr shrbimet dhe rrethana t
llojllojshme. Koncepti Menaxhimi i Plot i Cilsis (MPC) sht paraqitur nga biznesi dhe
industria, pr t themeluar standardet dhe proceset, q do t sigurojn cilsin e
produkteve dhe shrbimeve nprmjet veprimeve t vazhdueshme sesa nprmjet
inspektimeve finale.

Ekzistojn nj numr mostrash t modeleve t MPC, sikurse ISO ose EFQM (shih
ertifikimi i Cilsis). MPC sht mnyr e menaxhimit pr prmirsimin e efikasitetit,
fleksibilitetit dhe konkurrencs s biznesit si nj trsi. Pr nj biznes, q t jet me t
vrtet efikas, do pjes e tij duhet t funksionoj s bashku, sepse do person dhe do
aktivitet ka ndikim dhe si rezultat kan ndikim reciprok. Efikasiteti i MPC varet nga puna e
trsishme e ekipit.

Thelbi i qasjes s MPC, sht q personeli n proceset e prodhimit ka prgjegjsi
personale n nxjerrjen e produkteve dhe shrbimeve t cilsis s lart n operacionet
pasuese. Kjo sht n burim dhe prcjellet n zingjirin e cilsis. do antar i personalit
sht klient i gjith t tjerve. do ekip dhe departament kontrollon cilsin e produktit ose
shrbimit t vet. Kjo sht e njohur gjithashtu si vet-kontrollim ose vet-vlersim.

Dobit nga MPC, jan se donjri sht i angazhuar pr prmirsimin e cilsis s
produkteve ose shrbimeve t ofruara tek klientt e jashtm dhe/ose t brendshm dhe
merr prgjegjsin pr kt. Kjo mund t rezultoj me nivele t larta t motivimit dhe
angazhimit, q on tek standardet m t larta t cilsis, nivele t ulta t humbjes dhe n
prgjithsi, deri tek produktiviteti m i madh.

MPC sht sistem i plot i menaxhmentit. Personeli, t cilt jan t angazhuar dhe t
prfshir, presin q menaxhmenti ti dgjoj pikpamjet e tyre. Menaxhmenti mund t
zgjedh pjest e MPC, q ju plqejn dhe t injorojn pjest e tjera. MPC ka nevoj pr
koh dhe angazhim t plot t donjrit n organizat.

Ekzistojn nj numr i komponentve t MPC

1. Marrdhniet e brendshme n mes t gjith personelit duken t jen t rndsishme
aq sa marrdhniet e jashtme, t cilat ekzistojn n mes t biznesit, klientve t tij
dhe furnitorve.
2. MPC duhet t shihet si politik, e cila duhet t zbatohet dhe t ket zotimin e tr
personelit, duke filluar nga menaxhmenti i lart e deri tek t gjith puntort.
3. Biznesi duhet t monitoroj t gjitha aktivitetet dhe proceset, n mnyr q t
identifikoj ndonj fush pr prmirsim dhe t siguroj se cilsia sht arritur,
4. Puna n ekip sht e rndsishme, pasiq nj grup i njerzve, q punojn s
bashku do t zhvillojn nj rradh t gjr t shkathtsive, bashkpunimit dhe
motivimit m t madh sesa nse puntort kan realizuar detyra q prsriten,
sipas mnyrs s tyre
5. Hulumtim i rregullt i tregut duhet t realizohet pr t siguruar se klientt, jan t
lumtur me nivelin e shrbimit q kan pranuar.

Ciklet e cilsis

Ciklet e cilsis jan nj mnyr e rndsishme e rritjes s pjesmarrjes n aktivitetet e
organizats. Q puna e ekipit t jet e suksesshme, varet nga personeli prgjegjs
kompetent, t cilt dshirojn t prmirsojn cilsin. Idet e tyre pr prmirsim mund t
diskutohen n takime t rregullta ciklet e cilsis. Cikli i cilsis sht grup i personelit, t
cilt takohen vullnetarisht n intervale t shpeshta dhe t rregullta, gjat kohs s puns,
pr t diskutuar problemet e shfaqura n punn e tyre, t gjejn zgjidhjet dhe tia
rekomandojn zgjidhjen menaxhmentit, pr t ciln ata mendojn se sht m e
suksesshmja. Antart e ciklit t cilsis jan t prfshir, gjithashtu, n implementimin dhe
monitorimin e zgjidhjes. N mnyr q kto cikle t jen efektive, nj biznesi i nevojiten
forc puntore, e arsimuar dhe aftsuar mir dhe menaxhment i zotuar, i aft pr t
pranuar, analizuar dhe zgjidhur problemet.

Ciklet e cilsis mund t dshtojn nse:
menaxhert pr cilsi i dorzojn prgjegjsit e tyre pr cilsi tek cikli i cilsis,
supozohet se ciklet e cilsis mund t zgjedhin t gjitha problemet
menaxhert refuzojn rekomandimet e ciklit t cilsis.

T gjitha teknikat e zhvilluara pr prmirsimin e standardeve t cilsis varen trsisht nga
njerzit, t cilt punojn me to. Q biznesi t jet me t vrtet i fokusuar n cilsi, varet
nga angazhimi dhe efikasiteti i t gjithve. Si rrjedhoj e ksaj, donjri duhet t jet i
aftsuar si duhet dhe ndrmarrja duhet t investoj n njerzit e saj.

Kriteri mats

Motivimi pr prmirsim t vazhdueshm, nga ndrmarrja dhe forca e saj puntore shpesh
sht pranim se ne nuk jemi m t mirt. Kriteri mats, funksionon vetm ather kur
kemi t dhna t prshtatshme n dispozicion me kriterin mats dhe krahasimi sht valid
me fjal t tjera, e ngjashmja sht e krahasuar me t ngjashmen.

Krijimi i shnjestrave t kriterit mats, n nivele t ndryshme t nj organizate sht hapi
ky n ndrtimin dhe mirmbajtjen e nj organizate t shklqyeshme. Shnjestrat e kriterit
t matjes u ofrojn puntorve nj qllim, i cili sht i vlefshm pr tu arritur dhe mund t
prdoret pr t vlersuar realizimin e organizats. Kriteri mats sht nj element vital pr
fazn e diagnostifikimit t prmirsimit t realizimit.
Kriteri mats prfshin nj numr t fazave:

1. vendimi se cili aspekt n biznes ka nevoj pr kriter t matjes,
2. zgjedhja e nj biznesi tjetr t ngjashm pr standardet e prsosshmris prball
t cilave bhet kriteri i matjes,
3. mbledhja e informatave rreth standardeve t prsosshmris,
4. caktimi i standardeve, sigurimi se t gjith ata q jan t prfshir n biznes dine
pr to dhe monitorimi i progresit.

Kriteri i matjes sht nj proces i thjesht dhe i jep biznesit nj shnjestr si qllim.
Megjithat, kriteri mats nuk i ndihmon biznesit t zgjidh problemet e cilsis.

ertifikimi i cilsis

Cilsia e besueshme sht shtje primare gjat vendimit se cilin furnitor t produkteve ose
shrbimeve t prdorim. Reputacioni pr cilsin sht i rndsishm, por ngjashm me
besnikrin e klientit, mund t krijohet vetm me kalimin e kohs. Kjo paraqet me
tenderimin e organizats nga klientt e rinj. Pr shum biznese, ertifikimi i cilsis
nprmjet standardeve kombtare dhe ndrkombtare sht kriter mats, i cili iu garanton
klientve potencial, se procedurat e cilsis t personave t ertifikuar, jan t besueshme.
Kjo gjithashtu tregon se organizata sht e aft t realizoj vazhdimisht produktin dhe
shrbimin me cilsi t premtuar.
Prmbushja e kritereve t cilsis, siguron se produkti ose shrbimi prfundimtar do t jet
nj standard, i cili do ti prmbush krkesat e klientve. Procesi i ertifikimit, ka krkesa t
shumta, por bizneset gjithnj e m shum jan duke zbuluar realizimin e shenjs s
cilsis (ang. Kitemark n Britanin e madhe kitemark sht shenja pr mallrat, t cilat
zyrtarisht jan pranuar pr cilsi t lart), q ia vlen sepse beneficionet prfshijn:

prparsi marketingu bizneset krkojn q furnitort e tyre t jen t ertifikuar pr
cilsi,
kursime n shpenzime procedurat e brendshme kan baz t fort dhe jan
efikase,
m pak probleme =m pak ankesa,
zvoglimi i humbjeve (hedhurinave) n proceset e brendshme,
ISO 9000 ( Organizata Ndrkombtare pr Standarde) dhe EFQM ( Fondacioni Evropian
pr Menaxhimin e Cilsis), jan t dy mostra t nj pakoje t standardeve ndrkombtare.
Pr t gjitha aktivitetet e prfshira n biznes kto ertifikata caktojn standarde rigoroze, e
q prfshijn:

ISO 9001 Parimet e menaxhimit t
cilsis
EFQM Modeli i prsosur
1. Fokusimi i klientit 1. Udhheqsia
2. Udhheqsia 2. Politika dhe strategjia
3. Angazhimi i njerzve 3. Njerzit
4. Qasja e procesit 4. Partneritet dhe resurset
5. Qasja e sistemit 5. Procesi
6. Prmirsim i vazhdueshm 6. Rezultatet e klientit
7. Qasje faktike pr vendimmarrje 7. Rezultatet e njerzve
8. Rezultatet shoqrore
9. Rezultatet kye t realizimit

Prmbledhja e lists s puns

Prodhimi shndrron lndn e par n produkte t dobishme, q jan t nevojshme pr
klientt; ia shton vlern n proces,
Produktiviteti sht prdorimi efikas i resurseve dhe lidh produktet me lndn e par,
Produktiviteti sht i lidhur me faktort e prodhimit:
o klasa puntore,
o materialet,
o kapitali.
vlera e shtuar, q rezulton nga procesi i prodhimit mund:
o t bj nj produkt ose shrbim m profitabil,
o t prmirsoj tregtueshmrin e produktit ose shrbimit,
o t ndihmoj bizneset q t ekzistojn
cilsia, sht kombinimi i t priturave dhe prshtatshmris s produktit ose shrbimit
pr t br punn e nevojshme,
kontrollimi i cilsis, synon t siguroj se klientt nuk pranojn produkte dhe shrbime
nn standard,
sigurimi i cilsis ,synon t siguroj se nuk jan t prodhuar ose furnizuar me produkte
ose shrbime t dmtuara,
ekzistojn nj numr i sistemeve t cilsis n dispozicion, prfshir:
o MPC
o Ciklet e cilsis
o inspektimi
o kriteri mats
o ertifikimi i cilsis (ISO,EFQM)

Termat ky

Lnda e par burimet e ndryshme, t nevojshme pr t prodhuar produktet dhe
shrbimet e nevojshme,

rezultatet produktet ose shrbimet e ofruara,

vlera e shtuar procesi i prodhimit n shtimin e vlers tek lnda e par n
shndrrimin e saj n produkte,

produktiviteti mas e efikasitetit t procesit t prodhimit; pjes e produkteve dhe
lndve t para,

efikasiteti arritja e rezultatit maksimal n proces me prpjekje minimale,

cilsia t gjitha veorit dhe karakteristikat e produktit dhe shrbimit, t cilat
ndikojn n mundsin pr t plotsuar nevojat e klientve,

kontrollimi i cilsis parandalimi i produkteve dhe shrbimeve nn standard q t mos
arrijn deri tek klienti

MPC Menaxhimi i plot i cilsis (MPC), sht mnyr e menaxhimit pr
prmirsimin e efikasitetit, fleksibilitetit dhe konkurrencs s biznesit
si nj trsi.

ISO; EFQM pakot e standardeve ndrkombtare pr ertifikimin e cilsis s
organizatave

Cikli i cilsis nj grup i puntorve q takohen vullnetarisht n intervale t
shpeshta dhe t rregullta pr t diskutuar problemet e shfaqura n
punn e tyre me qllim t gjetjes s zhgjidhjes

inspektimi shqyrtimi i produkteve pr t siguruar produktet dhe shrbimet jan
refuzuar

kriteri mats krahasimi i biznesit tuaj me biznes t ngjashm t njohur pr
praktikn e mir t ngritni biznesin tuaj deri n standardin e cilsis
s biznesit tjetr.

Ndrmarrsia RM 1








Ndrmarrsia RM 2




Ndrmarrsia RM3


Produkti:

mimi:-

Promocioni:-
Sa do t kushtoj?

Vendi:-

dhe shpenzimeve.

bilanci.

Ndrmarrsia RM 4




Shtojca II
Sistemi i tregut Pjesa I

Krkesa dhe oferta

Rradha e qasjeve hap pas hapi shqyrton konceptet e oferts dhe krkess dhe punn e
tregut. Aktiviteti do t ju udhheq prmes procesit t tregut pr t zhvilluar t kuptuarit sesi
tregu punon n botn reale dhe si t ashtuquajturat forcat e tregut shkaktojn ndryshime
n alokimin e resurseve.

Lakorja e krkess:

Lakorja e krkess paraqet nj marrdhnie t thjesht. Ajo mundohet t demonstroj se
sa artikuj t nj produkti apo shrbimi klienti dshiron ti blen me mime t ndryshme. J an
br dy supozime lidhur me kt model t thjesht.

Klientt nuk jan t gatshm por jan N GJ ENDJ E t blejn artikullin- kjo quhet krkes
efikase. Kjo sht nj pasqyrim i preferencave dhe prfshin nj rradh t gjykimeve pr
vlern.

N mnyrn m t thjesht marrdhnia sugjeron se njerzit jan m t gatshm t
konsumojn produkt me mim m t lire sesa ato me mime m t larta. Kjo sht
prshkruar si marrdhnie negative n mes t krkess dhe mimit- kur njra t rritet
tjetra bie dhe anasjelltas. Kjo sht mjaft e logjikshme dhe nuk duhet t shkaktoj shume
vshtirsi, por mbaj n mend se sht nj pasqyrim i asaj se sa prej produkteve klienti
dshiron t blej e jo ka ata N T VRTET blejn.

Sqarim: N shume vende t diagramit do t vreni D q sht krkesa dhe S- q
sht Oferta
( e prdorur ne gjuhn angaleze Demand pr krkesn dhe Supply pr ofertn)

Diagrami 1 paraqet marrdhnien baz n mes t krkess pr nj produkt ose shrbim
dhe mimit. Shihni diagramin m posht pr t pare se ka ndodh me krkesn pr nj
produkt me mime t ndryshme.

mimi
Krkesa

Diagrami tregon sasin, t cil konsumatort do t dshironin t blenin me nj mim prej 5
eurove (32). ka do t ndodh n rastin n vijim?

1. mimi rritet n 8
2. mimi rritet n 9
3. mimi bie n 3
4. mimi bie n 1

Shpjegoni pse njerzit mund t reagojn n mnyrn se si ju e keni vrojtuar.

Lakoret e krkess pr produkte t ndryshme do t jen t formave t ndryshme dhe n
vende t ndryshme n diagram. Kjo sht pr arsye se produktet e ndryshme kan vlera
t ndryshme t bashkangjitura pr to. Disa produkte jan jashtzakonisht t rndsishme
pr ne dhe sht vshtir pa to (nevojat), kurse t tjerat do t ishte mire ti kishim mirpo
mundemi edhe pa to, kur jemi t detyruar (luksi) . Natyrisht se t dy kto terme duhet t
shqyrtohen me kujdes, sepse ka sht nevoj pr nj person mund t jet luks pr tjetrin,
n veanti nse kjo shqyrtohet pr shtete dhe kultura t ndryshme. Produktet tjera kan
zvendsimet e tyre, t cilat mund t prdoren n vend t tyre,
prderisa t tjerat jan t varuara nga produktet tjera (plotsimet) dhe t dy artikujt duhet t
blehen s bashku n t njjtn koh, pr shembull CD- t dhe CD- rekorderi nse njrn
e kemi pa tjetrn nuk ka shum dobi! Fakti se lakoret e krkess mund t jen t formave t
ndryshme dhe n vende t ndryshme, n diagramin tone mund t ndikoj natyrn e
marrdhnies n mes t mimit dhe sasis s krkuar.

Diagrami 2

Sasia e krkuar

Me mim prej 5

Sa ishte sasia n diagramin 1?
Me mimin 5 sa ishte sasia e diagramit 2?
Krahasoni se ka ndodh me sasin e krkuar n diagramin 2 nse mimi ndryshon
me sasira t njjta ashtu si e keni vrejt n diagramin 1.
Pse mendoni se kjo sht kshtu?
far lloje t produkteve mund t paraqesin diagramet 1 dhe 2?

Digrami 3: Elasticiteti i mimeve t krkess

Sasia e kerkuar

mimi
Ky sht nj koncept mjaft i rndsishm n studimet ekonomike dhe afariste. Elasticiteti
mate reagimin e nj variable n ndryshimet e tjetrs. N kt rast ne jemi duke e shikuar
reagimin e krkess n ndryshimet e mimeve. Ne kemi then se krkesa do t ulet nse
mimet rriten dhe anasjelltas. Elasticiteti na ndihmon t masim vetm se sa krkesa do t
bije lidhur me nj ndryshim n mimin e produktit. Pr shembull, Pr shembull, nse mimi i
CD-ve do t rritet pr 10% a do t bije krkesa m shum se 10% ose m pak sesa 10%?

Elasticiteti i mimeve t krkess (EK) matet duke ndar prqindjen e ndryshimit n
sasin e krkuar nga prqindja e ndryshimit n mim. Shifra q fitojm nuk ka njsi, por
EK ka gjithmon nj shenj prpara. Kjo sht pr t na prkujtuar se marrdhnia n
mes krkess dhe mimit sht e anasjellt- kur njra rritet tjetra zvoglohet dhe
anasjelltas.

Formula

Pr t llogaritur EK duhet t prdorim formuln, n vijim:

EK = Ndryshimi i prqindjes n sasin e krkuar (% Qd) Prqindja e ndryshimit n
mim (% P)

Pr t llogaritur prqindjen e fardo t dhne, merrni sasin e ndryshimit, pjestoni me
shifrn origjinale dhe pjestoni shifrn e fituar me 100. Pr shembull, nse mimi sht
rritur nga 50 euro n 75 euro prqindja e ndryshimit n mim do t jet ndryshimi n mim
(25 euro) e pjestuar me mimin original (50 E) dhe e shumzuar me 100. Prgjegja sht
50 %. Nse prqindja e ndryshimit n sasin e krkuar sht m e vogl se prqindja e
ndryshimit n mim ather pr krkesn thuhet se sht joelastike. Nse prqindja e
ndryshimit n krkes sht m e madhe se prqindja e ndryshimit n mim , ather pr
krkesn thuhet se sht elastike.

Duke prdorur diagramin m lart, llogaritni elasticitetin e mimit t krkess pr
ndryshimet n mim, si n vijim:

1. mimi rritet nga 5 n 7
3. mimi bie nga 5 n 3

Tash prdorni diagramin m posht dhe llogaritni elasticitetin e mimit pr m posht
far ndryshime po vreni?


EK sht e rndsishme sepse n mnyr t vendosur tregon ndikimin e ndryshimeve t
mimit n krkes dhe si pasoj edhe t ardhurat e prgjithshme. T ardhurat e
prgjithshme =mimi x Sasia e shitur (AP = x S). Nse mimi ishte 5 dhe krkesa 42
dhe ajo sht se ka n t vrtet klientt kan bler ather t AP do t jet 210.

1. Duke prdorur shifrat nga dy ushtrimet e fundit, llogaritni t ardhurat e prgjithshme
n secilin rast.
2. Nga llogaritjet e juaja dhe punn e mbuluar deri m tani, shkruani marrdhniet n
mes t EK dhe t ardhurave t prgjithshme pr ndryshimet e mimeve.

Sistemi i tregut Pjesa II

Zhvendosjet n lakoren e krkess

Niveli i krkess (sasia, t ciln klientt dshirojn ta blejn me fardo mimi) varet nga
shumllojshmrin e faktorve, t cilat t gjitha mund t funksionojn s bashku n t
njjtn koh. Kjo mund t bhet pak e ngatrruar. Modeli na mundson q t jemi n
gjendje ti izolojm kta faktor dhe t vshtrojm se ka ndodh me nivelin e krkess.
Diagrami n vazhdim e ilustron kt:

Diagrami 4

Faktori i
ndryshimit
Natyra e marrdhnies Shkalla e marrdhnies
T ardhurat
Tash le t shqyrtojm pjesn tjetr t mekanizmit t tregut lakorja e oferts.
rriten
Me rritje e t ardhurave rritet
krkesa
Sa m t mdha t ardhurat aq m e
madhe krkesa

Lakorja e oferts

Tash duhet t filloni t mendoni, jo si klient, por si prodhues. Prodhuesit kombinojn
faktor t ndryshm t prodhimit tokn, forcn puntore dhe kapitalin- pr t nxjerr
produktin q ata dshirojn t shesin. N prodhimin e produkteve dhe shrbimeve
shpenzimet do t shfaqen dhe mimi i pranuar nga shitsit do ti pasqyroj ato shpenzime
plus nj element t profitit. mimi t cilin e pranojn mund t ndahet n katr elemente
pagesat, qiraja, interesi dhe profiti, t ashtuquajtur faktort e t ardhurave. Nse paguani 35
euro pr nj bar okolate, ather 35 prfaqson nj kontribuim tek t gjitha kto elemente;
10 euro jan shpenzime pr prbrsit dhe aromzat e ndryshme; 5 euro pr shpenzimet
pr administrat dhe promovim; 7 euro shpenzimet pr forcn puntore, e cila e bn
prodhimin e saj dhe udhheq ndrmarrjen.; 9 euro mund t jen kontribut pr shpenzimin
pr tr makinerin dhe ndrtesat t prdorura nga ndrmarrja duke ln 4 euro si element
profiti (kto shifra jan vetm pr qllime ilustrimi)

Pra, nse prodhuesit dshirojn ta rrisin prodhimin e tyre ather ato do t shkaktojn
shpenzime shtes lnda e par dhe kshtu me rradh dhe kshtu sht e mundshme q
dshirojn t pranojn mime m t mdha pr prodhimet e tyre n mnyr ti bindim ata
rrisin ofertn e tyre. N prgjithsi, pritet q furnitori t jet i gatshm t ofroj m shum
artikuj kur pr to i ofrohen mime m t larta sesa me mime t ulta. Me kt rast themi se
ekziston nj marrdhnie pozitive n mes t mimit dhe oferts dhe lakorja e oferts
pjerrtsohet lart nga e majta n t djatht.

Diagrami 5: Bhuni interaktiv

Vlerat: mimi:5 Sasia e bler dhe e shitur:73

Shikoni n diagram:

1. Me mimin prej 5 sa produkte do t jen n gjendje t ofrojn pr shitje n treg?
2. Nse mimi do t ndryshonte n 2.5 ka do t ndodhte me sasin e ofruar pr
shitje?
3. Nse mimi do t ndryshonte n 8.5 euro sa do t ishte tash niveli i oferts pr
shitje?
4. Si do t shpjegoni ndryshimet n nivelin e oferts si rezultat i mimeve t
ndryshme?

Ashtu si me krkesn, niveli aktual i krkess (sasia e ofruar pr shitje n do dhe fardo
shitje) do t varet nga shum faktor t ndryshm. Forma e lakores s oferts gjithashtu do
t ndryshoj. Ajo do t ket ndikim nga lehtsia me t ciln furnitort mund t reagojn n
rrethanat e ndryshueshme dhe t rrisin ose zvoglojn sasin, t ciln mund t ofrojn pr
shitje.

Gjat do loje olimpike, ku ekziston nj numr i kufizuar i biletave n dispozicion dhe
organizatort e kan shum vshtir t rrisin numrin e ulseve. Pr periudh m t gjat
ata do t jen n gjendje t ndrtojn ulse t reja, por pr afat m t shkurtr sht
pothuajse e pamundur t zgjerohet produkti. Me produkte t tjera sht m leht, pr
shembull, gjat vers s vitit 2003, koha e nxeht, ka nxit prodhuesit e akullores t rrisin
prodhimin. Ishte relativisht leht t bnin kt pasiq ata mund t jen n gjendje t
punsojn puntor jasht orarit t puns, t rrisin prodhimin duke prdorur makinerin
ekzistuese ose duke mnyrat e puns me ndrrime.

Diagrami 6:

Diagram:7

Krahasoni sasin e ofruar pr shitje n t dy diagramet me mimin prej 5

1. Nse mimi do t ndryshonte n 7 qka do t ndodhte me sasin e ofruar n secilin
rast?
2. Llogaritni ndryshimin n mim dhe sasin e ofruar, si prqindje. (Udhzim, bni
dallimin n mim/sasi, t pjestoj me mimin/sasin origjinale dhe shumzoj me
100)
3. ka vreni rreth dallimeve n mes ndryshimeve n ofert n t dy rastet? Si do ta
shpjegoni kt?
4. far lloje t produkteve munden kto dy diagrame t paraqesin? Sqaroni
prgjegjen tuaj.

Faktort q ndikojn n nivelin e oferts.

Shqyrtoni se cilat do t jen ndikimet n ofert kur kta faktor ndryshojn. Plotsoni
tabeln n vazhdim dhe mendoni me kujdes lidhur me drejtimin e ndryshimit t faktorit dhe
ndikimin e oferts si rezultat. sht e rndsishme t mundohemi t shqyrtojm sesa
domethns sht ndikimi n aspektin se sa larg do t ndrroj apo lviz lakorja e oferts!
Mbani n mend t mendoni n aspektin e oferts duke lvizur n t majt ose n t
djatht m mire se sa t shkoj posht dhe lart pasi q kjo mund t oj kah konfuzioni
lidhur me drejtimin e ndryshimit. Srish e kemi br nj tabel pr ju.

Tash le t testojm t kuptuarit ton lidhur me at se ka kemi msuar. Shqyrtoni secilin
prej artikujve t titujeve kryesor gazetaresk m posht dhe t tregoj se pr far lloj t
tregut sht duke u diskutuar dhe t thuhet se ka do t ndodh me lakoren e krkess dhe
lakoren e oferts n secilin rast dhe far faktori sht duke shkaktuar ndryshimin. Mbani
n mend ndryshimet n mes t lvizjeve dhe ndrrimeve t posits n lakore!
Shembull:

Puntort jan pajtuar me pundhnsit q tu rritet rroga pr 4.5 %
Faktori i
ndryshimit
Natyra e marrdhnieve Shkalla e marrdhnieve
Rritja e
shpenzimeve
Me rritjen e shpenzimeve
zvoglohet oferta pr do mim
Sa m e madhe t jet rritja n
shpenzime, m e madhe do rnia n
ofert

Tregu Lvizja e lakores Arsyeja
Tregu pr letra Lakorja e oferts pr ndrrimet n t
majt
Rritja e shpenzimeve n prodhim
(forca puntore)
1 T mbjellurat me dredhzat n Kaliforni t goditura nga bryma
2 mimi i udhtimit me tren sht rritur prap
3 Industria e muziks t zbres mimin e CD-ve pr gjysm!
4 Prmbi 65 t bhet proporcioni m i madh i popullsis
5 Kemkalje t panjohura n molla kan lidhje me rritjen e numrit t kancerit.
6 Micorsofti i paknaqur me rritjen e mimeve n pjesn hardverike t kompjuterit
7 mimi i birrave kan krcyer duke u shoqruar me rritjen e puns
8 Industria e ndrtimtaris mundohet q n t ardhmen t
9 Rritja n numrin e deleve sht zmadhuar pasiq raporti i shndetsis ka vlersuar
qingjat.
10 Shumica nga ne i duam perimet organike
11 OPEC pajtohet pr shkurtesa m t mdha n ofert!
12 Nuk ka m ndrtime n hapsirat me drunj rreth qytetit premton qeveria
13 Tatimet pr produktet e hedhura zemron udhheqsit e industris
14 Rritja n shitjen e DVD-ve ndihmon profitin pr shitsit me pakic t muziks
15 Fushata e shitjeve bie pasiq klientt tregojn zemrim pr materialin ofanziv (ushtarak)

Sistemi i tregut - Pjesa III

BASHKIMI I KRKESS DHE OFERTS: MEKANIZMI I TREGUT

Deri m tash jemi marr me ndikimet n lakoren e krkess dhe oferts si rezultat i
ndryshimit t faktorve t ndryshm. Tregu prbhet nga blersit (klinett) dhe shitsit
(prodhuesit). Me qllim q t analizohet se ka ndodh n tregje, ne zakonisht prdorim
vegln e quajtur analiza krahasuese statistikore. E dim se n realitet krkesa dhe oferta
vazhdimisht ndryshojn, por n mnyr q t mundohemi t vlersojm ndikimin e
ndryshimeve t tilla n treg ne prvetsojm principin e quajtur ceteris paribus, q do t
thot gjrat e tjera mbesin t barabarta. N t vrtet, ne fillojm me nj skenar (posit
balancimi) duke imponuar disa ndryshimi zakonisht vetm nj ndryshim- e mandej sqarimi
se ka me ndodh me tregun. sht nj statistik krahasuese sepse jemi duke krahasuar nj
pozit statistike n fillim me tjetrn n fund! sht e vrtet se n realitet situata sht
shume e rrall, nse ndonjeher ndodh, statistike, por pa kt teknik do t ishte praktikisht
e pamundur t bhet ndonj parashikim rreth asaj se ka mundet t ndodh me tregjet kur
faktort ndikojn me ndryshimet e krkess dhe oferts.

T shikojm n nj shembull:

O

T supozojm se diagrami m lart paraqet tregun pr video kaseta. mimi aktual i kasetave
sht 5 dhe sasia e bler dhe e shitur 50. ka presim t ndodh n tregun pr video kaseta nse
mimi DVD rekorderi bie? DVD-t dhe videot zvendsojn njra tjetrn. Nse mimet e DVD-
rekorderve do t jen m t ulta, pritet q njerzit t blejn m shum DVD dhe si pasoj e
ksaj m pak kaseta t video-s.

Tepric dhe munges

Gj e rndsishme t mbahet n mend pr tregjet sht se pothuajse gjithmon ekziston nj form
e intervalit kohor n mes t ndryshimeve n krkes ose n ofert, si dhe aftsia e klientve ose
prodhuesve q t reagojn n ndryshime. N kt rast, rnia n krkes on kah nj tepric e
video kasetave,q do t jen n dispozicion. Prodhuesit me qejf do t ndryshonin prodhimin e
kasetave dhe do tu nevojitej koh t njohin ndryshimet n modelet e krkess dhe t prshtasin
nivelet e tyre t prodhimit n prputhje me rrethanat. Situata e ndryshimeve n treg do t oj tek
shitja m e e vogl sesa sasia e ofruar e kasetave sasia e tepruar. Kur ka rezerva tepric
ekziston tendenca ose presioni q mimi t ulet pr tu munduar q t zvogloj sasin e teprt.
Prderisa mimi bie, disa klient ndoshta do t joshen prap q t kthehen n treg prderisa
prodhuesit fillojn t prshtasin ofertn dhe t zvoglojn tepricn duke e ditur se ato nuk jan
duke u krkuar m edhe aq shum. Porcesi vazhdon forcat e tregut do t reagojn n mim
gjersa t arrihet nj ekuilibr. N kt ekuilibr t ri. N kt ekuilibr t ri, lakorja e krkess
sht pozicionuar n t majt, duke treguar se kto mallra nuk jan aq t popullarizuara sikur
dikur; mimet do t jen m t ulta dhe sasia e shitur dhe e bler m e vogl. Efekti preciz varet
vetm sesa e forte rnia n krkes ka qen dhe nse krkesa ka rn shum, mimi dhe sasia
do t jen m t ulta sesa kur krkesa ka rn m pak.

Testoni teorin m lart. Shnoni efektin n secilin rast n mim dhe sasi.

1. ka ndodh me mimin dhe sasin nse krkesa bie pr 10 njsi?

Tash tregoni se ka ndodh nse disa faktor t ndryshimit shkaktojn q krkesa t rritet.

Supozojm se diagrami paraqet tregun pr shtpin e drurit me nj dhom fjetjeje. ka
parashikoni se do t ndodh me kt tref duke e ditur faktin se kemi nj popullat t
moshuar?

Kemi analizuar ndikimin n treg kur lakorja e krkess ndryshon e tash t shohim se efektin
kur lakorja e oferts ndryshon. Diagrami mposht ju lejon juve q t shihni ndikimin e
faktorve t ndryshimit n ofert n treg. Ndikimet do t jen t ngjashme me t krkess n
at se teprica dhe sasia e vogl do t krijohet kur t rritet ose zvoglohet oferta. Ndikimi i
vrtet n treg do t varet n at se sa shum ndryshpn oferta dhe kjo sht e lidhur me
elasticitetin e mimit t oferts lidhur me mallrat e caktuara. N disa raste do t jet leht t
rritet oferta e nj produkti n tjerat, do t jet pothuajse e pamundur, s paku n periudha m
t shkurtra dhe kshtu ndikimi n tregje, gjithashtu , do t ndryshoj.

1. ka ndodh me mimin dhe sasin nse oferta rritet pr 10 njsi?

Tash hulumtoni se ka ndodh kur disa faktor shkaktojn q oferta t bie

Supozoni se diagrami paraqet tregun e hardhies pr vern s bardh. Sezona pr rritjen e
hardhies s vers s bardh ka qen shum e mire me sasi t mjaftueshme t shiut dhe
diellit. ka do t parashikonit ju se do t ndodhte me tregun e vers s bardh? ( Mendoni,
gjithashtu lidhur me at sesa do t ndryshoj oferta dhe jo vetm t thuhet se do t
ndryshoj)

Llogaritni ndikimin e ndryshimeve q ju I keni br n t ardhurat e prgjithshme vjetore pr
prodhuesit e vers.

Tu mundohemi t prmbledhim tash njohurit e tona dhe t shohim se ka kemi msuar.

Prgjigjuni pyetjeve n vijim, si mnyr e shqyrtimit t msimit tuaj n pikat
kryesore:
1. Si sht ndryshimi n mes t lvizjeve prgjat lakores dhe zhvendosjes s nj
lakoreje?
2. Pse sht elasticiteti i mimit nj koncept i rndsishm n analizimin se ka ndodh
me tregjet kur faktort shkaktojn q t ndryshoj oferta ose krkesa?
3. Pse sht principi ceteris paribus i rndsishm n analizimin e tregut?
4. Krkoni n gazeta ose n internet.
Zgjedhni pes raste, ku tregjet ndryshojn prdorni njohurit e juaja pr analizn e
oferts dhe krkess pr t shpjeguar se ka ka ndodh n treg dhe pse? J u duhet t
konsideroni se ka ka ndodhur edhe me krkesn dhe poashtu edhe me ofertn,
pse jan shfaqur ndryshimet, cili ka qen ndikimi n mim dhe n sasi dhe shkalla e
ndryshimit, si dhe ka ka mundur ta shkaktoj kt? p.sh. a ka qen nj ndryshim
masovik n krkes dhe ofert apo vetm nj ndryshim i vogl?

Prgjegjet e propozuara:
1. jan nj numr i faktorve t cilt ndikojn n krkesn dhe ofertn e nj produkti.
Niveli i krkess prcaktohet edhe nga faktor tjer prve mimit, pr shembull,
niveli i t ardhurave, shijet dhe niveli i publicitetit (reklamimit). Ndryshimi n lakore
shfaqet ather kur faktort e tjer prve mimit ndryshojn, duke shkaktuar
ndryshim n nivelin e krkess dhe oferts PR DO MIM. Prandaj pavarsisht nga
mimi, krkesa ose oferta do t jet m e madhe ose m e vogl. Pr shembull, nse
t ardhurat rriten pritet q krkesa pr shumicn e mallrave t rritet. Lvizjet prgjat
lakores tregojn reagimin e klientve dhe prodhuesve ndaj ndryshimeve n mim.
Lvizja prgjat lakores do t shfaqet, sepse ka pasur ndryshim n lakoren e krkes
ose n ofert duke shkaktuar tepric ose pakic n treg, pasiq forcat e tregut
ndikojn q mimi ose t rritet ose t bie, klientt dhe prodhuesit do t reagojn ndaj
ndryshimit t mimit duke ndryshuar sasin q dshirojn t blejn ose t shesin.
2. Elasticiteti i mimit sht nj koncept i rndsishm sepse tregon sesa do t reagoj
krkesa dhe oferta do t jet n ndryshimin e mimit. Nse mimi rritet 10 % a do t
rritet krkesa dhe oferta m pak sesa 10 % ose m shum sesa 10 % dhe nse kjo do
t ndodh sa do t jet kjo? sht e rndsishme pr bizneset sepse kjo ndikon n
sjelljet e tyre n termin e strategjis s formimit t mimeve dhe shkalln e fuqis s
tregut t ciln ata e ushtrojn. Disa biznese jan n gjendje t vn mime t
ndryshme pr produkte t njjta n koh t ndryshme pr shkak se shkalla e
elasticitetit sht e ndryshme pr shembull mimi i rryms elektrike. Elasticiteti ka
nj ndikim t posam n t ardhurat e prgjithshme t fituara nga firma duke u
bazuar n ndryshimet n mim dhe prandaj sht shum e rndsishme t analizohet
shkalln e ndikimit n treg si rezultat i ndryshimit n kushtet e krkess dhe oferts.
Ne mund ta shohim kt qartazi n rast t ndryshimit n rast t rritjeve prsa i prket
tatimit doganor pr benzin ekzistojn shum pak zvendsime pr benzin dhe si
rezultat kontraktort afatshkurtr pr automobilizm dhe pr transportim me kaminon
kan shum zgjedhje t vogl prve asja pr t bler me mim t madh ather
ndikimi n niveli i krkess do t jet i parndsishm. Njohuria e koncepteve t tilla
na mundson neve t kemi nj pamje t prgjithshme mbi politikn e qeveris n kt
shtje. Nse qeveria pretendon t rris tatimet doganore pr benzin pr t ndikuar n
sjelljen e njerzve p.sh. njerzit nuk do t prdornin automobilt por kan forma t
tjera alternative pr transport, dhe n t njjtn koh pa hulumtuar thellsisht ato
alternative ateher duhet t shqyrtojm se a kan motivet e tyre t drejta!
3. Principi ceteris paribus sht i rndishm pasiq na mundson t idenetifikojm
ndikimin e ndryshimit t tregut n treg. Realisht, ndryshimet n ofert dhe krkes
shfaqen gjat tr kohs, dhe sht jashtzakonisht vshtir t kuptohet se far
sht duke ndodhur se ka sht duke ndodhur dhe pse pa prdorimin e ktij principi.
Principi ceteris paribus na mundson t bojm modelin e sjelljes dhe parashohim
rezultatet n nj nivel t thjesht dhe mandje t ndrtojm mbi at model, pr ta br
at m t sotistifikuar, n mnyr pr tu munduar t kuptojm ndikimin e ndryshimit t
rethanave t ndryshueshme t tregut, n mnyr pr tu munduar t kuptojm ndikimin
e ndryshimit t rethanave t ndryshueshme t tregut, n mnyr pr tu munduar t
kuptojm ndikimin e ndryshimit t rethanave t ndryshueshme t tregut, n mnyr
pr tu munduar t kuptojm ndikimin e ndryshimit t rethanave t ndryshueshme t
tregut, n mnyr pr tu munduar t kuptojm ndikimin e ndryshimit t rethanave t
ndryshueshme t tregut, n mnyr pr tu munduar t kuptojm ndikimin e ndryshimit
t rethanave t ndryshueshme t tregut.

Shtojca III
Teknikat kuantitative t biznesit

- I -

Fjala t dhna mund t prkufizohet si fakte ose informata, q prdoren n diskutime
dhe n marrjen e vendimeve. T dhnat primare, prbhen prej shifrave t mbledhura nga
organizata. T dhnat sekondare, mbledhen nga t tjert. Kjo mund t ket nj prfshirje t
gjr, pasiq ktu t gjitha raportet e publikuara stastikore bien n kt kategori. Ashtu si
sht thn n modulet e kurseve tjera (pr shembull Intelegjenca e tregut), informata
mund t grumbullohet nga intervistat sy m sy, nga hulumtimet me telefon, pyetsort
nprmjet posts dhe nga vzhgimet e drejtprdrejta. Pavarsisht se far metode
prdoret, ekziston gjithmon problemi i mosmarrjes s prgjegjs.

T dhnat mund t mbledhen nga njerzit ose nga ngjarjet q vrojtohen, sikurse vlersimi i
cilsis pr nj linj t prodhimit. Intervista brenda grupit t synuar ose monitorimi i tr
realizimit, do t ishte ideal pasiq ato ofrojn cenzus. Kjo as nuk sht e mundshme dhe
as nuk sht praktike, por sht e mundur q me marrjen e nj mostre, t fitojm shifra
relativisht t sakta. Pr t ndodhur kjo, mostra duhet t jet e madhsis s duhur dhe do
artikull t ket mundsi t barabart pr t qen i zgjedhur. Artikujt e veant, t zgjedhur
me teknikn e mostrs, jan t njohur si njsi t mostrs dhe korniza e mostrs, sht
lista e t gjitha njsive t mostrs n nj popullat..
N nj mostr t rastsishme, do pik n kornizn e mostrs ka mundsi t barabart q
t zgjedhet. Saktsia e mostrs varet nga madhsia e mostrs (sa m e madhe q t jet
aq m shum rezultate do t jen shembuj tipik); metoda e prdorur pr mostr; rradha e
vlerave n popullat (sa m i madh variabiliteti, m vshtir do t jet t ndrtohet
shembulli tipik)

Metoda m e zakoshme pr zgjedhjen e mostrs, prfshin Mostra e thjesht e rastit,
Mostra e shtresuar; Mostra sistematike dhe Mostra e kuotuar. Gabimi n zgjedhjen e
mostrs mund t paraqitet, kur korniza e mostrs nuk sht e plot apo sht e
paprfunduar, si p.sh: artikujt, t cilt do t prdoren si mostr, zgjedhen n mnyr
subjektive, mungesa e t dhnave ose,kur korniza e mostrs pr zgjedhjen sistematike t
mostrs nuk organizohet rastsisht.

Hartimi i pyetsorit nuk sht i leht, por sht baz pr do anket. Nuk sht e mundur
q plotsisht ta mundim paragjykimin, por sht e rndsishme t thuhet se format m t
zakonshme t paragjykimit paraqiten gjat intervists. Intervistuesi mund ta keqinterpretoj
pyetjen ose t paraqes qndrimet personale, q mund t ndikojn n prgjegje. Para se t
fillohet me anketn kryesore, sht e zakonshme q t paraprihet me skem pilot, e cila do
t identifikoj ndonj problem dhe do t ndihmoj n mnjanimin e aktiviteteve kohhumbse.
Gjuha e prdorur n konstruktimin e pyetsorit duhet t jet e sakt dhe t kuptohet qartazi.
Nj pyetsor i mir:

prmban pyetje, t cilat jan t lidhura drejtprdrejt me informatn e nevojshme,
ka vetm disa pyetje t pajtueshme me arritjen e synimit,
shmangja nga pyetjet intime ose orientuese,
ka renditje logjike t pyetjeve,
prdor gjuhn e grupit t synuar,
shmangja nga pyetjet e pakuptimta,
shmangja nga pyetjet rreth seksit, politikave dhe religjionit, prve nse jan t
lidhura me anketn,

Pyetjet mund t jen ose t hapura ose t mbyllura. Problemi me pyetjet e mbyllura
sht se jan shum m t vshtira pr analiz, prderisa pyetjet e hapura krkojn
prgjegje specifike.
Shumica preferojn q informata t paraqitet n form grafike ose diagrami, pasiq besohet
se kjo form e bn m t leht pr kuptim. Ekzistojn nj numr i mundsive pr kt form
t prezantimit:

Diagrami n form rrethi, n t cilin do pjes paraqet kontribuimin e komponentit
pr shumn e prgjithshme,
Diagrami n form t shiritit hartohen kundrejt boshtit horizontal, duke prshkruar
variablat dhe boshtit vertikal, q tregojn vlern,
Diagrami me fotografi sht trajt diagrami i paraqitjes, q prdor fotografi n vend
t numrave, me nj els shpjegues, q prshkruan vlern e simbolit.

Variabla sht nj pjes e t dhnave, e cila sht matur ose vrojtuar. Pakoja e t
dhnave sht lista e variablave, t cilat jan t mbledhura. Variabla mund t jet ose
kualitative ose kuantitative. T dhnat kuantitative mund t analizohen m tepr brenda t
dhnave t vazhdueshme, t cilat karakterizohen nga shum vlera t mundshme, ku rnia
e ndonjrs nga vlerat, do t korrespondoj ult. T dhnat e dallueshme kan vlera t
dalluara, t cilat nuk jan t nnndara me vlerat e ndrmjetme.

Tabelat e frekuencs mund t hartohen kur variabla paraqitet disa her thjesht duke
grupuar s bashku variablat e njjta. Aty ku ekzistojn nj numr m i madh i variablave,
sht e mundur ti grupojm n klasa.

Pasiq t dhnat jan organizuar n nj form t menaxhueshme, sht e nevojshme ta
analizojm at form. Tendenca sht t bjm matjen e vlers s mesme. Kjo zakonisht
pranohet si mesatare dhe mesatarja sht nj mjet aritmetik, por jan dy matjet tjera t
mesatares ose tendencs qndrore, mediani ( vler mesatare ose qndrore )dhe modi.

do mesatare, mesatarja arithmetike (pika e mesme ndrmjet dy ekstremeve), median ose
modi, posedojn disa prparsi dhe mangsi, por secila prej tyre sht e leht pr
prdorim, e leht pr t kuptuar dhe t prshtatshme pr interpretim arithmetik. Mesatarja
arithmetike, kuptohet gjrsisht dhe llogaritja e saj sht relativisht e leht, por nuk mund t
kontrollohet ose t matet me metoda grafike dhe nuk prgjegjet n asnj vler aktuale n
distribuim. Modi sht nj vler aktuale, e cila nuk sht e paparaqitur nga vlera ekstreme
dhe mund t paraqitet n grafik, por mund t vlersohet pr distribuimin e frekuencave t
grupuara. Mediani (vlera mesatare ose qndrore) nuk sht e shprndar si mesatare tipike
me vlera jashtzakonisht t ulta ose t larta. Frekuenca grumbulluese sht mbledhja e
mbledhjeve t sukseshme prderisa frekuencat regjistrohen. Grafikt tregojn
marrdhnien n mes t variablave dhe frekuencave grumbulluese t distribuimit dhe
paraqiten me hark t mpreht n nj diagram.

Rangu paraqet ndryshimin n mes t vlerave t ulta dhe t larta n pakon e t dhnave.
Problemi sht se nuk ofron ndonj t dhn pr shprndarjen e vlerave. Kjo e met mund
t tejkalohet dhe vlerat ekstreme t injorohen, duke larguar erekun e poshtm dhe t
siprm dhe duke analizuar at ka ka mbetur. E para ose ereku i poshtm sht hapsira
n t ciln bie nn 25% t vzhgimit dhe e dyta ose ereku i siprm sht vlera n t ciln
bie, mbi 25 % t vzhgimit. Rangu ndrmjet dy erekve sht 50 % i ndrmjetm. Nga
kto konkluzione mund t hartohen rreth 50 % t mesit t rangut.

Problemet me t gjitha kto metoda t dispersionit sht se kan prdorim t kufizuar n
analizimin e mtejme t t dhnave. Prandaj sht e domosdoshme t shikojm n
varianc dhe devijimin standard.
Nj tabel llogaritse, paraqitet me nj seri t kolonave dhe rreshtave. Vlera e saj m e
madhe n analizat statistikore sht q kur ndryshohet vlera t gjitha vlerat e prafrta
ndryshohen. Shumica e tabelave llogaritse prfshijn funksionet grafike, t cilat
mundsojn ndrtimin e bar diagrameve, diagrameve n form rrethi etj. Formula mund t
definohet brenda tabels llogaritse, ashtuq kompjuteri menjher do t bj llogaritjen.
Ato gjithashtu jan t dobishme pr buxhete.

- II -

sht e rndsishme q bizneset t planifikojn jo vetm sukseset pr t tanishmen, por
gjithashtu edhe pr sukseset n t ardhmen dhe kjo nnkupton prpjekjen pr t
parashikuar mjedisin e mundshm t biznesit, gjat nj periudhe disa vjeare. Nj mnyr e
prpjekjes bhet duke matur disa nga aktivitetet kundrejt kohs. Kur nj organizat i ka t
dhnat e regjistuara pr t kaluarn e afrt, kto shifra mund t njihen si serit e kohs.
Serit prbhen nga vlerat suksesive t variables, e cila kalon npr ndryshim brenda nj
periudhe kohore. J an katr karakteristika kryesore, q jan t asociuara me analizn e
serive t kohs. Trendi, Luhatjet,Sezonale (p.sh akullore); luhatjet ciklike ( shpesh t lidhura
me fazat e ciklit ekonomik), variablat e parregullta ose t rastsishme ose ato t cilat nuk
mund t shpjegohen me komponente t tjera. Analiza e serive t kohs do t krijoj nj
parashikim t analizuar pr pjest e saj prbrse. Vlera e parashikimit do t jet shuma e
tri karakteristikave t para, me kualifikim t bazuar n rradhn e variacioneve t parregullta,
q jan prjetuar.
Hapi i par pr t kuptuar serit e kohs sht q t largojm variacionet pr shkak t
faktorve sezonal dhe ciklik; kjo mund t realizohet duke prdorur teknikn e mesatareve
lvizse. Parimi sht t gjendet nj vler mesatare gjat ciklit dhe prandaj pr t gjetur
variancn sezonale, vlerat duhet t jen mesatare pr periudh njvjeare n baza t
lvizjes. E njjta metod aplikohet tek variacionet ciklike, prve asaj se mesatarja lvizse
do t jet e bazuar n gjatsin e ciklit, i cili shqyrtohet.

sht e nevojshme identifikimi i shifrave t mesatares lvizse, prball periudhave
specifike. Pr llogaritjen e mesatares q lviz n qendr vlen po kjo e njjta. Mesatarja e
cila lviz n qendr nuk sht e nevojshme, kur mesatarja lvizse llogaritet me numr tek
t vlerave. Modelet e mbledhjes dhe shumzimit duhet t studiohen por i fundit, shumzimi,
sht m i dobishm pr bizneset, por t dyjat jan t sakta vetm deri n shkalln q
kushtet e s kaluars ndikojn n kushtet e s ardhmes.

Lidhja reciproke nuk sht rreth shkakut dhe efektit, por pr identifikimin e ndryshimeve n
prparsit e marrdhnies n mes t dy variablave. Ndryshimet n nj variabl mund t
shkaktonj ndryshim n tjetrn dhe anasjelltas. Ndonjher ndryshimi n variabln e tret
n mnyr t pavarur do t shkaktoj ndryshim n dy t tjerat dhe, gjithmon ekziston
mundsia q marrdhnia n mes t variabls orgjinale mund t jet e rastsishme dhe t
shkaktohet pa qllim. sht e mundur q t prodhojm t dhna n diagramin
shprndars, n t cilin mund t tregohet qartazi marrdhnia. Marrdhnia reciproke
(korrelacioni) tash thuhet se sht pozitive, kur vija e prshtashmris m t mir ka nj
devijim t ngritur, marrdhnia reciproke sht negative kur vija merr devijim posht dhe
kur vija sht horizontale ather nuk ka marrdhnia reciproke. Koeficienti i korrelacionit r
sht njsi matse e marrdhnies lineare n mes t dy variablave. Koeficienti sht vlera
nga 1 deri tek +1. Vlera zero tregon dshmi t fort se nuk ka marrdhnie lineare n mes
t variablave - 1 marrdhnia lineare q sht plotsisht negative dhe +1 marrdhnia
lineare plotsisht pozitive.

N diagramin shprndars mund t thuhet se vija e drejt sht marrdhnie n mes t
variablave. Teknikat e analizs s regresit mund t prdoren pr t lexuar diagramin
shprndars sa i prket vijs s drejt, e cila mund t jet e dobishme ather kur t
kuptojm se ekziston marrdhnia reciproke lineare n mes t variablave, pasiq ather
linja mund t ekstrapolohet pr t ndihmuar parashikimin. Kjo mund t bhet duke prdorur
barazimin e prapakthimit.

Prgatitja e parashikimeve varet n mas t madhe nga t dhnat e nxjerrura n t
kaluarn n mnyr q t jemi n gjendje t ofrojm nj model pr biznesin, duke prdorur
arsyeshmrin se ajo q ka ndodhur n t kaluarn mund t ndodh prap. Pr kt ne kemi
prdorur analizn e seris s kohs. Analiza e prapakthimit mund t prdoret pr
parashikimin e vlerave q pasqyrojn mnyrn me t ciln nj variacion n nj variabl t
vzhguar rastsisht ndryshon me ndryshimin e rrethanave.

Problemi i vrtet me parashikimin statistikor sht se ekzistojn nj numr i variablave q
duhet t merren parasysh dhe ekzistojn shembuj t shumt t gjrave t cilat kan qen t
paparashikuara dhe t cilat ia kan humbur kuptimin parashikimit. Do t ket gjithashtu
raste n t cilat parashikimi i plot nuk ka qen i mundur pr shkak t mungess s t
dhnave.

- III -

Kontrolli i stokut ka ndrlikime t rndsishme financiare pr do organizat. Nj stok
(rezerv ), q qndron n nj vend i paprdorur, e ka kuptimin e kapitalit t paras, q
sht i lidhur pr nj vend dhe nuk kryen asnj funksion mungesa e stokut do t thot
klient t paknaqur. Krijimi i balancit t duhur sht esenciale pr mirmbajtjen e skajit t
mir konkurrues dhe prdorimi i teknikave matematikore mund t jet ndihm e madhe.

do organizat do t ket nj lloj stoku dhe shum nga to do t krijojn stoqe t
materialeve t ndryshme, ku shumica prej tyre do t ken stoqe t miliona artikujve.
Kontrollimi i inventarit ka t bj me menaxhimin efikas t rrjedhs totale t mallrave, nga
prvetsimi i lndve t para ( aty ku sht e nevojshme) deri tek produkti prfundimtar, q
i ofrohet klientit. Sistemi i inventarit t prodhimit sht i nnndar n Inventarin q varet
nga krkesa, q sht inventari i materialeve prej t cilave varet prodhimi i mallrave t nj
organizate; (rrjedha e mallrave sht kritike pasiq mungesa e nj komponenti mund t
ndal linjn e prodhimit), dhe Inventari i pavarur nga krkesa , q sht inventari i
mallrave t prfunduara, t prodhuara pr treg. Disa artikuj mund t jen edhe t varur
edhe t pavarur. Qllimi i sistemit t inventarit sht t kontrolloj dhe t mirmbaj sasin e
stokut n nj organizat, n at mnyr q krkesa e rritur mund t prmbushet,
prparsit e blerjes me shumic me zbritje mund t fitohen, lkundjet n mime mund t
shihen si prparsi, koha e drgess s furnitorve mund t mbrohet dhe vonesat n
prodhim pr shkak t mungess s materialit mund t kufizohen. N t njjtn koh
menaxhmenti duhet t bj kompromis ndaj kostos prballe kritereve, si pr shembull rritja e
stoqeve t mbajtura dhe plotsimi i nevojave t klientve.

Nj pjes e strategjis s biznesit do t krkoj q organizata t ket politikn pr inventar,
n t ciln do t prfshij riporosin, politikn e rimbushjes kur stoqet e arrijn nivelin e
caktuar. Kjo politik nnkupton se sasia e inventarit sht rregullisht duke u kontrolluar.
Sikur t gjitha pjest e planit stratergjik, duhet t ekzistoj nj rishqyrtim i niveleve t
nevojshme t stoqeve pasiq kto mund t ndryshojn me paraqitjen e procesit ose
teknologjis s re dhe do t varet nga cikli tregtar. Sasia ekonomike e porositur sht
aplikimi i nj modeli matematikor, gjat t cilit prdoret njehsimi pr planifikimin e
inventarit.

Modelet e luhatjes s krkess do t ndikojn n planifikimin e prodhimit, t cilat do t
sjellin vendimet, lidhur me nivelin e prodhimit, nivelet e forcs puntore dhe inventarve.
Pr ta br bilancin e sakt sht mjaft vshtir, pasiq kornizat kohore pr do komponent
t ksaj situate vshtir se do t jen t ngjashme. Ekzistojn edhe faktor t tjer sa i
prket krkess s klientve, ndaj t cilve duhet t reagoj sistemi. Fakti sht se t
dhnat historike nuk do t identifikojn se ka do t ndodh n t ardhmen. Devijimi
standard mund t prdoret pr t zbuluar sesi shfaqen lkundjet shfaqen dhe forma m e
thjesht pr vlersimin e nj vlere mesatare sht mesatarja lvizse, e cila llogaritet me
pjestimin e shums s krkess n shumzuar pr periudhn me n.

Ndonjher sht e nevojshme q menaxhmenti t marr vendime, nn kushte kur ata jan
duke konkuruar ose kundrshtuar objektivat e biznesit. Disa nga kto situata vn m
shum se nj kufizim n marrsin e vendimeve dhe, kur kjo ndodh programi linear mund
t jet teknika m e prshtatshme, e cila do t prdoret. N mnyr q kjo t jet efikase,
karakteristikat n vijim duhet t paraqiten:

Problemi krkon q nj objektiv t maksimalizohet. P.sh nj ushtrim pr ekipin, i cili
alokon resurset, q minimizojn shpenzimet ose t gjejn miksin e duhur t produktit
n mnyre q t rrisin profitin,
Duhet t ekzistoj nj marrdhnie lineare n mes t resurseve t prdorura dhe
rezultatit t synuar , p.sh materialet, ort e puns, koha e makins,
Ekzistojn nj numr i pengesave n objektivat e dhna, p.sh prdorimi i kufizuar i
resurseve, tregu i kufizuar ose mjetet e pamjaftueshme financiare pr financimin e
nj operacioni.

Zgjidhja lineare mund t prdor dy metoda. Qasja grafike, e cila sht e dobishme kur
duhet t bjm zgjidhjen n mes t dy variablave dhe metoda simplekse pr funksione m
komplekse.

Kur t planifikohet dhe implementohet nj projekt, sht e rndsishme q planifikimi i
rradhitjes s gjrave t identifikohen qartazi. N disa raste nj numr i aktiviteteve mund t
realizohet n t njjtn koh, prderisa t tjerat duhet t prfundohen derisa t arrihet faza
tjetr. Analiza e rrjetit mund t prdoret pr hartimin e programeve t aktiviteteve ashtuq
planifikimi i kohs s do komponenti bhet m transparent. Gjithashtu, sht e
rndsishme t identifikohet sasia e kohs q do ti ndahet secils pjes t programit. Ato
pjes t programit, t cilat do t marrin m shum koh prej nj faze n tjetrn, jan
aktivitete kritike. Shtegu kritik i projektit sht radhitjen, t ciln do ta prcjellin kto
aktivitete. sht e rndsishme q kto pjes themelore t projektit t prfundohen sipas
orarit, prndryshe i tr programi mund t dshtoj dhe n mnyr t paevitueshme kjo do
t krkoj ekstra resurse, q prsri ta qesim n rrug. Termi qarkullim i plot prdoret
pr periudhn me t ciln aktivitetet jo kritike munden , nse sht e nevojshme, t zgjaten
pa e zgjatur kohn e prgjithshme t projektit.

Disa projekte jan aq komplekse sa nuk sht leht t parashikohen rezultatet, por kur
ndodh kjo dhe nj aktivitet nuk sht gati pr t kaluar n fazn tjetr ose nevojitet t
rimenduarit, kjo mund t krijoj ngecje kohe pr resurset tjera, t cilat duhet t prfshiheshin
n fazn tjetr. N t njjtn koh nse programi pson shkarje dhe m shum se nj faz
krkojn t njjtat resurse, ather aktivitetet mund t prplasen njra me tjetrn.

Diagramet e Gantt-it jan bar diagrame, t cilat krahasojn progresin aktual me parashikim
apo me progresin e dizajnuar. Ato mund t prdoren si vegl vizuele, pr t identifikuar
nse programi sht n list.

Treguesit prdoren pr t identifikuar sesi ndryshojn vlerat brenda kohs. Ato jan hartuar
pr t treguar ndryshimet mesatare n mim, sasi ose n vlern e grupit t artikujve.
Shum shtete kan nj Indeks ose mime t Shitjes me Pakic, t cilat i prdorin pr t
matur inflacionin e prgjithshm t mimit n ekonomi dhe jan shpesh dshmi, n baz t
s cils puntort krkojn paga m t mdha.
Nj indeks i thjesht krahason vlern e artikujve ndaj vlers baz t prcaktuar pr
periudhn baz. Periudha aktuale baz nuk sht e rndsishme, duke e ditur se ajo
mbetet konstante. Indeksi i shums totale trajton nevojn pr peshimin e komponentve
t caktuara sipas vlers s tyre relative.
N mbar botn njerzit do t thonin automatikisht se gjrat jan m t shtrenjta sesa kur
ata kan qen fmij, por ekzistojn shum shembuj q dshmojn se tash mallrat jan
m t lira sesa q ishin dhe kjo ka ndodhur pr shkak t tregjeve t hapura dhe rritjes s
konkurencs, p.sh shpenzimet pr udhtim me aeroplan.

N prgjithsi deflacioni paraqitet kur artikujt pr buxhetin shtpiak bhen m t lira (p.sh
pemt n ver). Kjo do t thot se Indeksi i shitjes me pakic me nj baz prej 100 pr vitin
baz, mund t shihet se ndryshimet do ta sjellin nn 100 n kto rrethana ose m tepr se
100 gjat periudhave t inflacionit.

Vocational Education and Training Project
An EU-funded project managed by the European Agency for Reconstruction

Technical Assistance to Vocational Education and Training in Kosovo
(contract no: 02/KOS01/05/001)
An EU-funded programme managed by the European Agency for Reconstruction and implemented
by PEM GmbH, Dsseldorf, Germany in cooperation with the FS Training and Employment
Authority of Ireland.
The European Agency for Reconstruction is responsible for management of the main EU assistance
programmes in UN-administered Kosovo, Serbia and Montenegro and the Former Yugoslav Republic
of Macedonia. It was established in February 2000 and has its headquarters in Thessaloniki, and
Operational Centres in Pristina, Belgrade, Podgorica and Skopje. It now manages a cumulative total
of some 2.3 of EU taxpayers money.
Operational Centre Kosovo
Pristina P.O. Box 200, 58000 Pristina
Tel: +381 38 513 1200
http://www.ear.eu.int

Administrim Biznesi

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Administrim Biznesi

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

ADMINISTRIM BIZNESI

DOKUMENT PUNUES PR REZULTAT E MSIMIT

Anda mungkin juga menyukai