E.

HUSSERLDE NOEMA VE NOESS KAVRAMLARI

Arslan TOPAKKAYA
zet Noema ve Noesis kavramlar Husserl fenomenolojisinde nemli bir yere sahiptir. Bu kavramlar ynelimsellik kavramyla ok yakndan ilgilidir. Ynelimsel yaant kavramnn anali i bi e irreel!ynelimsel bir unsur olarak noesislerin" nesnenin d##n#len anlam olan noemay kendi iinde tad$n gstermektedir. Her noemaya merke i bir anlam karlk gelmektedir ve her t#rl# noematik anlam kendi iinde nesnel bir ilikiye sahiptir. Noema kavram ba$lamnda iki farkl %nesne& kavram arasnda bir ayrm yapmak gerekmektedir. Birin'isi ierik olarak nesnenin kendi belirleniminin nasll$ (noematik anlam)" ikin'i olarak nesnenin belirsi fakat belirlenebilen bir tekillik olmas. Yaant kavramnn noesise ynelik olan gerek anali inde b#t#n noesislerde bulunan iki farkl faktr karm a kmaktadr. Bunlardan ilki ynelimsel olmayan" renk" tat le et duygulanmlar gibi maddesel faktrler* ikin'isi ynelimselli$i iinde tayan ve maddeden alnan duygulanmlara mana veren ve onlarn # erini rten anlam tabakasyla ilgili unsurlardr. Ynelimsel yaantya ait bu iki unsur rasndaki karlkl ilikiden anlam verme olgusu a$a kmaktadr. Byle bir olguda yaantyla a$a kan nesnel noematik anlam yaplm (konstituierte) bir anlam olarak karm a kar. Buna karn noesisin buradaki ilevi" bir eyin bilin'i olarak" bilin'e ait eitlili$i yle bir ekilde (konstituierende) kurmaktr ki bu sayede bilin eitlilikleriyle" tek ve bir bilin'e ynelik asli bilin'in sentetik formlarn biraraya getirerek +nesnenin objektif birli$i% a$a kabilsin. Noesisin ilevi kendi +anlam veri'i% yn#ne" +te sel% yapsna ve nesnenin varlksal yapsna gre farkllk gsterir Anahtar Kelimeler: Noema" Noesis" Ynelimsellik" Bilin" Nesne" Yaant" ,enomenoloji. (Die Begriffe der Noema und Noesis bei E. Husser ! Zusammenfassung -ie Begriffe von Noema und Noesis spielen f#r die Husserls .h/nomenologie eine entrale 0olle. 1ie sind au'h eng verbunden mit dem Begriff der 2ntentionalit/t . -ie 3nalyse des intentionalen 4rlebnisses eigt uns" da5 alle Noesen als irreel!intentionale 6ompenente das Noema" den vermeinten gegenst/ndli'hen 1inn in si'h tragen. 7u jedem Noema gehrt ein entraler 1inneskern. 8eder noematis'he 1inneskern hat in si'h eine gegenst/ndli'he Be iehung. 4s sind in noematis'her Hinsi'ht 9ei :egenstandbegriffe u unters'heiden. 4rstens; -er :egenstand im <ie seiner Bestimmtheiten als 2nhalt (als noematis'her 1inn). 79eitens; -er :egenstand als unbestimmtes" aber bestimmbares 1ubjektum. -ie si'h auf die Noesen ri'htende reelle 3nalyse des 4rlebnisses findet 9ei 6ompenenten aller Noesen. 4rstens; -ie ni'ht intentionale" stoffli'he!hyletis'he (4mpf#ndungsinhalte 9ie ,arb!" =astdaten und >ustempfindungen). 79eitens; -ie das 1pe ifis'he der 2ntentionalit/t in si'h tragende 6ompenente" 9el'he die sensuelle Hyle beseelt und si'h als sinngebende 1'hi'ht #ber sie legt. 2m 7usammenspiel dieser beiden 6ompenenten des intentionalen 4rlebnisses erfolgt die 1inngebung. 4s ist die ,unktion der Noesen" als konstutierende ?annigfaltigkeiten Be9usstsein von 4t9as in der <eise ustande bringen" da5 sie si'h kraft der synthetis'hen @rform des Be9usstseins u einem Be9usstsein von einem und demselben usammens'hlie5en und so objektive 4inheit der :egenst/ndli'hkeit hervortreten lassen. -ie >eistung der Noesen kann na'h ihrer sinnbildenden (9ashaltigen) und na'h ihrer thetis'hen auf die 1einsset ung des :egenstandes ab ielenden 1eite unters'hieden 9erden. Stichwrter: Noema" Noesis" 2ntentionalit/t" Be9usstein" :egenstand" 4rlebnisse" .h/nomenologie.

Erciyes niversitesi Felsefe Blm retim yesi

()) 4. HusserlAde Noema Be Noesis 6avramlar

E. Husserl a a! felsefenin en nemli

!nrlerin en "iri ir.

Onun felsefesi ve #urmu! $l uu Fen$men$l$%i& #en in en s$nra 'elen "a!ta Hei e''er $lma# (ere )*.y(y+l fil$($flar+n+ erin en et#ilemi!tir. Fen$men$l$%i "ir met$t $lara# sa ece felsefe taraf+n an eil& ,si#$l$%i ve s$sy$l$%i 'i"i ier s$syal "ilimler taraf+n an a #a"ul e ilen ve #ullan+lan "ir met$ttur. Bi( "u ma#ale e Husserl fen$men$l$%isin e ynelimselli# -2ntentionalit/t. #avram+ "alam+n a #ar!+m+(a s+# s+# +#an ve 'enel e "ir"irine #ar+!t+r+lan n$ema ve n$esis #avramlar+ aras+n a nas+l "ir "a $l uunu& aralar+n a#i #ar!+l+#l+ ili!#inin nas+l "etimlene"ileceini ve "u #avramlar+n ynelimselli# #avram+yla ne tr "ir ili!#iye sa/i, $l u#lar+n+ a+#lamaya al+!aca+(. Her i#i #avram a Husserl0in eserlerin e #en ilerine $# fa(la yer "ulmamalar+na #ar!+n1 fen$men$l$%i# met$ un ve ynelimselli# #avram+n+n anla!+lmas+n a ana/tar "ir r$le sa/i,tirler. K$nunun anla!+lmas+ "a#+m+n an Husserl felsefesine #+saca "ir '( atman+n fay al+ $laca+ !ncesin eyi(. Husserl0in Fen$men$l$%i ile il'ili 'r!leri il# $lara# 12**3*10 e ya( ++ >ogis'he @ntersu'hungen -4ant+# Ara!t+rmalar+. eser e ile 'etirilmi!tir. 12150 e ya( ++ i#inci nemli eseri 2deen u einer reinen .h/nomenologie und ph/nomenologis'hen .hilosophie -6af Fen$men$l$%i ve Fen$men$l$%i Felsefesi (erine Fi#irler.& il# eserin e ile 'etir ii !ncelerin a/a 'eli!tirilmi! /ali ir. Bu eser e Husserl s$nra#i !nceleri a+s+n an "elirleyici $lan yeni "ir trans(en ental yntem 'eli!tirir. Husserl felsefesinin mer#e(ini "# $a%ram& $lu!turur. 4ant+# ve matemati#le ura!an "iri $lara# Husserl iin ( #avram+& es#i a!#+n metafi(i#te#i varl++n "irliini salayan ( #avram+ eil ir. O& nesnel& mant+#sal ve i eal "ir !ey ir. Bu a+ an "a#+l ++n a nesne e #en i ( neyse $ ur. 7esne& "ir ta#+m (nel eerlen irmelerin ve nitelemelerin #$nusu eil ir. Bu "alam a Husserl0in >@Ada ta#i, ettii il# ama& !eylerin nesne i'ini salama#t+r. Husserl 12. y(y+l a $l u#a et#ili $lan ve mant+#sal yasalar+ nesne yasalar+& !nce al+!#anl+#lar+ $lara# 'ren
1

Husserl "u #avramlar+ 2deen u einer reinen .h/nomenologie und ph/nomenologis'hen .hilosophie" 4rstes Bu'h; 3llgemeine 4inf#hrung in die reine .h/nomenologie Na'h9ort (CDEF)" a l+ eserinin 888. "lmn e 7$ema ne 7$esis "a!l++ alt+n a inceler -,ra'9:;<2=&s.)**<)))..

3rslan =G.3663Y3 ()/ Psi#$l$%i(me #ar!+ +r. Psi#$l$%i(m& "ilimi ve 'ere#lii felsefi a+ an ay +nlatma enemesin e Husserl0e 're sre#li $lara# (ne en ve $nun ru/sal (elli#lerin en /are#et etmi!& nesneye ve $nun ieriine ve isel (ne "a#may+ i/mal etmi!tir. Bu tutumun $al s$nucu& relativi(m& n$minali(m ve fi#siy$nali(m ir. Husserl >elativi(m0e #ar!+ +r& n# /er trl >elativi(m insan+ s$nun a Psi#$l$%i(m0e 'trr. Husserl mant+# anali(lerin e (elli#le matemati#sel yar'+ (erin e urur. 4atematiin nermeleri /er trl (ne en ve (nel eerlen irmeler en "a+ms+( +r. Bu tr cmlelerin $ruluu /er/an'i "ir (nel !nceye "al+ eil ir. A#sine /er (ne !ncesi #en ini "u matemati#sel 'ere#lie 're ayarlama# ($run a +r. ?!nce al+!#+nl+#lar+& "ilimin temel #avramlar+ ve (sel "alant+lar a+s+n an nemsi( !eyler ir. Onlar ,e#@la ,si#$l$%inin& antr$,$l$%i ve s$sy$l$%inin #$nusu $la"ilirler. Fa#at "unlar asla mant+#sal $lmay+,& 'ere#lii ve "ilimi temellen ireme(ler. Asl+n a Husserl0in "tn amac+& yal+n mant++n i ealitesini ve a,ri$ritesini a+a +#arma#t+r. Husserl0 e f$rmel mant+#la f$rmel $nt$l$%i #en i aralar+n a s+#+ "ir #$rrelasy$na sa/i,tirler. Bun an $lay+ $ felsefesini& !ncenin ve varl++n temel "elirlenimlerini #en ine ara!t+rma #$nusu ya,an il# felsefe ve fun amental $nt$l$%i $lara# a lan +r+r. Ona 're fun amental $nt$l$%i& l$#al $nt$l$%ilere a+lma# ve 'eni!letilme# urumun a +r. Husserl nesnelerin ma/iyetin e a ,ri$ri "ir yn $l uu inanc+n a +r. Bu ynn $rtaya +#ar+lmas+ ayn+ (aman a ,si#$l$%i# ve fi(i#sel $lan+n a ,ri$ri temel ya,+lar+n+n a $rtaya +#ar+lmas+ eme#tir #i "u salan ++n a !im iye #a ar 'elmi! $lan "ir$# tart+!ma <mesela materyali(m ve i eali(m aras+n a#i tart+!ma 'i"i< #en iliin en $rta an #al#aca#t+r. A( felsefesi $lara# Fen$men$l$%i& "il'inin #ayna+ $lara# yaln+(ca em,iristlerin s$yutlamalar+yla yetinmeye #al#arsa "ir ilerleme 'stereme(. Husserl BC0un 88. cil in e n$minali(m /er trl f$rmuna ve Dn'ili( sensualistlerinin n$minalist s$yutlama te$risine $l u#a sert "ir "iim e #ar!+ +#ar. Husserl0e 're "# $a%ram&* uyusal 'r en +#art+lan 'enel "ir #avram $lmay+,& i eal "ir anlaml+l+# "irlii ir. Bunun iin $& (el "ir "il'i e inme y$luna i/tiya uyar. Bu (el "il'i e inme y$lu ise "#+ g"r,d,r. Buna ula!ma# iin Ben0in #en isini ve #en i "ilin ya!ant+lar+n+ yal+n $lara# al'+la ++ ra i#al ve evrensel "ir ynteme i/tiya var +r. ) Bu yntemin a + -aran.e#e a ma -4po'he. met$ u ur. Byle "ir
)

E. Husserl& Hartesianis'he ?editationen und .ariser Bortr/ge" :esammelte <erke 2" yay. 6. 6trasser& ?en Haa' 12E*& s.)1.

()0 4. HusserlAde Noema Be Noesis 6avramlar

Ffen$men$l$%i# e,$#/e0nin il# amac+ F $al tav+r<almay+G en'elleme# $nun F'enel savG+n+ yrrl#ten +#arma#t+rG.5 Bu yntem sayesin e "ilincimi( e (n +!+n a #alan /er !eyi ,arante(e al+,& ( $ra an +#arma# mm#n r. 4esela #+rm+(+l+# #avram+n+ ier "tn "elirlenimlerin en s+y+r +#tan s$nra -"ir 'ln #+rm+(+ $lmas+& "elirli "ir (aman a "elirli "ir "a/e e "yyen "ir 'l $lmas+ vs.. "ilincimi( e #alan ( #avrama# "ir (<'r r. Bura a nesnenin varl++ $lumsu(lanmama#ta& a/a $# nesne /a##+n a "i(im #a"ullerimi( ve n"il'ilerimi( ,arante(e al+nma#ta +r.H Bu ,arante(e alma i!lemi ayn+ (aman a !im iye #a ar 'eerlili# #a(anm+! "tn "ilim allar+ iin e 'eerli ir. Btn "il'ilerin salam "ir temelini arayan fil$($f& "ilimlerin sa/i, $l uu "il'i ieriine 'veneme( n# "u "il'iler mutla# a+#l+# ve sei#li#le #a(an+lmama#ta +r.E Husserl0e 're (ler "ilince i#in irler. Bun an $lay+ $& /er trl a!#+n ( y$rumlar+n+ re e er. Bu a+ an Husserl0in anla ++ ( #avram+yla Plat$n Arist$teles ve T/$mas $n AIuin0in "u aleme a!#+n $lan ( #avramlar+ aras+n a esasl+ "ir far# s( #$nusu ur. Husserl felsefesinin ana #avramlar+n+ "ylece (etle i#ten s$nra inceleme #$numu( $lan n$ema ve n$esis #avramlar+n+n anla!+lmas+ iin ynelim-selli#. #avram+n+n a/a ya#+n an tan+mlanmas+ ve "etimlenmesine 'ee"iliri(. Jn# "u #avramlar ynelimsel ya!ant+n+n "ir s$nucu $lara# $rtaya +#an #avramlar +r. Ayr+ca Husserl iin fen$men$li%inin en temel ,r$"lemi ynelimselli#tir.= Ynelimselli# #avram+n+n #en isin en tretil ii ynelim -2ntention)& !ncenin /er/an'i "ir nesneye ynelmesi $nunla "ir ili!#i ierisine 'irmesi ir.; Bu "alam a ynelim #avram+ i##at ve far# etme #avramlar+yla ya#+n an il'ili ir. Fa#at ynelimin nesnesi /er (aman i##at e#en ya a far# e ilen "ir !ey $lma# ($run a eil ir. Ynelim ,e#ala "ir en fa(la nesne ya a
5

A. 6(er& 4dmund HusserlAin ,enomenolojiAsi ve Nesnelerin Barl$" Dstan"ul 12;=& s.)1. H P. Prec/tl& Husserl ur 4inf#hrung" Ham"ur' 1221& s.E2. E F.K. v$n Hermann& Husserl und die ?editationen des -es'artes" Fran#furt am 4ain 12;1& s.1*. = E. Husserl& 2deen u einer reinen .h/nomenologie und ph/nomenologis'hen .hilosophie" 4rstes Bu'h; 3llgemeine 4inf#hrung in die reine .h/nomenologie Na'h9ort (CDEF)" in. E.Husserl& Lesammelte 6c/riften& /rs'. v$n E. 6trc#er& Ban M& Ham"ur' 122)a& s.55;. ; E. Husserl& 3rbeit an den .h/nomenen" 3usge9/hlte 1'hriften" yay. Bern/ar Kal enfels& Fran#furt am 4ain 1225& s.H;

3rslan =G.3663Y3 ()1 $laylar+n iin en "ir tanesini sei, $na ynele"ilir. Husserl ynelim e far# etmenin +!+n a i#inci nemli "ir et#en en "a/se erN $ a amalama# -ab ielen) ier "ir ifa eyle "elirli "ir /e efe ynelme#tir. Bu urum e!itlili# a#t+na $l u#a uy'un ur ve 'enel anlam a te$ri# ya a ,rati# amalama $lara# "etimlene"ilir.: Bilincin "ir #$nuya yneli!ini& "ir !eyle ili!#i #urmas+n+ ile 'etiren terim $lara# ynelimselli#&2 Husserl0 e ya!ant+ -4rlebnis) #avram+yla i ie $lan "ir #avram +r. Ya!ant+ /er/an'i "ir (aman a mey ana 'elen "ir $lay ya a "ir urum ur. Fa#at /er $lay a $al $lara# "ir ya!ant+ eil ir. Husserl0in ya!ant+ #avram+na ver ii anlam ile ,$,ler il e 'nl# anlam+yla #ullan+lan ya!ant+ #avramlar+ "ir"irlerin en far#l+ +r. 4esela e,rem "ir ya!ant+ eil#en& e,reme maru( #alm+! "irisinin e,remi al'+lay+!+& (nt ve #e eri "ir ya!ant+ +r. Husserl iin ya!ant+ yle $laylar +r #i em,iri# Ben "u $laylara e,istem$l$%i# a+ an (el "ir 'ei! im#an+na sa/i,tir. Her/an'i "ir $lay "enim iin anca# $nun /a##+n a a+#a yar'+ a "ulana"il iim l e "enim ya!ant+m $la"ilir. Husserl em,iri# "ir Ben0in -empiris'hes 2'h) #en i ya!ant+lar+n an $lu!tuunu syleyemeyeceimi(i& "una #ar!+n tinsel Ben -seelis'he 2'h) iin "unun sylene"ileceini i ia e er.1* Tinsel Ben Husserl0e 're ya!ant+lar an $lu!an "ir emettir ve "ir ya!ant+lar a#+m+ +r.11 Husserl& inanma ve "ilme 'i"i urumlar+& /#m verme ve tan+ma 'i"i ,si#$l$%i# urumlar an far#l+ $lara# ya!ant+ $lara# #a"ul etme(. Bura a #ar!+m+(a nemli "ir ayr+m +#ma#ta +r. O a ynelimsel ya!ant+n+n "i((at #en isinin "ir fen$men $l uu ya a "ir fen$mene #ar!+l+# 'elmesi 'ere#tii ir. Jn# /er/an'i "ir fen$men "i(e 'rnen /er/an'i "ir nesneyi ifa e e er. Bu a+ an "a#+l ++n a /er ynelimsel ya!ant+ sa ece "elirli "ir nesneyle ili!#i ierisin e $lmay+,& ayn+ (aman a #en isi e "a!#a "ir ynelimsel ya!ant+n+n a nesnesi $la"ilme#te ir. Bu urum (elli#le "i(im al'+lar+m+( a s+# s+# #ar!+la!+lan "ir urum ur. Bu "alam a Husserl /er ,si#$l$%i# fen$meni& isel "ilincin "ir nesnesi $lara# tan+mlar.1) Ynelimsel ya!ant+lar (sel anlam a !nlen nesneyle far#l+ tar(lar a ili!#i ierisin e $la"ilirler. Bu ya!ant+lar iin e !nsel ve
: 2

A.'.e.& s.H:. B. A#arsu& ,elsefi =erimler 1 l#$#" H."as#+& Dstan"ul )**1& s.)*1. 1* K. Knne& 3bstrakte :egenst/nde9 1emantik und Gntologie" Fran#furt am 4ain 12:5& s.1;H. 11 E. 4ar"ac/& -as problem des 2'h in der .h/nomenologie Husserls& ?en Haa' 12;H& s.)2:. 1) E. Husserl& 3rbeit an den .h/nomenen" s. H).

()2 4. HusserlAde Noema Be Noesis 6avramlar

yar'+sal a+ an "elirli "ir nesne ier nesneler en ay+rt e ili, seile"ilir. Bu a ynelime #$nu $lan "elirli ya!ant+lar+n !nen& yar'+ a "ulunan ve isteyen (ne e a#tel $lmas+yla il'ili "ir urum ur. A(ne e ayn+ an a i#i far#l+ ya!ant+ a#tel $lama(. Ya!anan !ey nesnenin #en isi eil& $na ynelmi! $lan ynelimsel ya!ant+ +r. Bu "alam a 'ere# anlam a ya!anan !ey ise& ya!ant+n+n temel #ara#teristii $lan ynelimin #en isi ir.15 Byle "ir ynelim #en i (elliine 're "u nesnenin al'+lan+!+n+ ve $nun /a##+n a#i (nel yar'+lar+ "elirleme#te ir. Bu ya!ant+ a#telli# #a(an ++n a $nun nesnesine ait ynelim e #en iliin en a#tel /ale 'elme#te ve nesnenin #en isi e "ylece ynelimsel a+ an a#tif $lara# (i/in e canlan +r+lma#ta +r. Jn# nesneye ait ynelimle $nun ya!ant+s+ aras+n a #ar!+l+#l+ "ir ili!#i s( #$nusu ur. Fa#at /er/an'i "ir ya!ant+ #en i ynelimselliiyle "era"er +!ar a /er/an'i "ir nesnel #ar!+l++ $lma an a "ilinte "uluna"ilir. ?!nlm! /er/an'i "ir nesne& sa ece !nlm!tr ve "u "a#+m an "ir ya!ant+ (ellii #a(anm+!t+r fa#at 'ere# anlam a !nlen "u nesne var$lmaya"ilir. 4esela "en Tanr+ O,iter0i !ny$rum ve "ylece $ !nlm! "ir !ey /aline 'eliy$r. Fa#at "u sa ece mental anlam a "enim (i/nim e isel anlam a "ir !im ilie sa/i,tir. Benim O,iter0i !nmem "enim "ilincim e $na ait "elirli "ir !nce ya!ant+s+ ve Tanr+<O,iter !ncesi $l uunu 'sterir. Fa#at "u isel<ynelimsel !ncenin reel anlam a "ir #ar!+l++ y$#tur.1H Yani $ 'ere#te ne isel ne e mental ir. Fa#at $nun 'ere#te var$lmamas+ Tanr+< O,iter !ncesinin 'ere# $l uu $l'usuna en'el te!#il etme(. Yani /er/an'i "ir "irey #en i (i/nin e "yle "ir #ral Tanr+ !ncesinin var$l uunu ra/atl+#la syleye"ilir ve "una iste ii (elli#leri atfe e"ilir. Fa#at ynelimin #$nusu $lan nesne& reel anlam a varl+# sa/i"i ise& $ (aman fen$men$%i# a+ an "ireyin nesneye "ir!ey atfetme ve ei!tirme /a##+ y$#tur. Fa#at "ilince #$nu $lan nesnenin 'ere# anlam a $lu, $lma ++ ya a #en isiyle eli!i, eli!me ii "ir tarafa& "ilin iin verilen !ey (sel anlam a "ir"irlerine "en(eme#te ir. O,iter0i #ral Bismarc#0tan& Ba"il #ulesini ?$m #ilisesin en far#l+ !nmeme#teyim.1E Bunlar an "irincileri isel ieri#leri a+s+n an yal+n ynelimsel i#en& i#inciler 'ere# anlam a ynelimsel ya!ant+n+n isel ieri#lerine sa/i, $lu,& sa ece
15 1H

A.'.e.& s.H5. >.Bernet 38.Kern 3E.4ar"ac/& 4dmund Husserl. -arstellung seines -enkens& Ham"ur' 122=& s.:=<:;. 1E E. Husserl& 3rbeit an den .h/nomenen" s.HH.

3rslan =G.3663Y3 ()3 ynelimsel eiller ir. ?a/a anla!+l+r ve s$mut "ir !e#il e sylerse#& "en ren# uy'ulan+mlar+n+ eil& ren#li !eyler 'ry$rum. 6es uy'ulan+m+n+ eil& a#sine !ar#+ syleyen "irinin mel$ isini uyuy$rum. Yani uyuy$rum& seviy$rum& !ny$rum 'i"i "ilin e imlerini ile 'etiren s(lerin "ir anlam #a(anmas+ iin "u ya!ant+lar+n "ir !eye "alanmas+ "ir !eyle ili!#i #urmas+ 'ere#ir. FBir !eyi seviy$rumG& FBir !eyi !ny$rumG v". 'i"i. Bura a nemli $lan& "ilin e imi ile "ilin #$nusu aras+n a#i ili!#i ir. Fi(i#sel anlam a "ir ynelmi!li# y$#turN "ir #aya ,aras+ "ir !eyle "alant+ #urma an #en i iin e varl++n+ sr rr. Ynelimsel ya!ant+lar ise tinsel ve "ilinsel $laylar +r.1= Her trl ya!ant+ /er!ey en nce "ir !eyin ya!ant+s+ +r. Bu ya!ant+ reel& i eal ya a ,si#$l$%i# $la"ilir. Buna #ar!+l+# yine /er trl ya!ant+& Ben0in "ir ya!ant+s+ +r. Ya!ant+n+n ya,+sal anali(in e Ben 'ogito0nun nemli "ir unsuru $lara# $rtaya +#ma#ta +r. Her c$'it$ Ben0in "ir a#t+ $lara# #ara#teri(e e ilme#te ir. Bu yal+n Ben& Husserl0e 're em,iri# "en e $l uu 'i"i ,arante(e al+namama#ta +r. Btn a#tlar ve ya!ant+lar "ilin iin e senteti# "ir "irli# $lu!tururlar. Btn "ilin ya!ant+lar+ #en i (sel fen$men$l$%i# (amansall+#lar+na sa/i,tir. Bu (amansall+# "tn "ilin ya!ant+lar+n+ salam "ir f$rmla "ir"irlerine "alar. Paman "u anlam a ya!ant+ #avram+na Ben0in "tn ya!ant+lar+n+n a ,ri$ri yasas+n+ !e#illen iren salam "ir !e#il #a(an +rma#ta +r. Ynelimselliin ya!ant+ #avram+ ve $nun a (amanla ili!#isini "u !e#il e "elirtti#ten s$nra ma#alemi(in as+l #$nusu $lan n$ema ve n$esis #avramlar+ aras+n a#i ili !#inin anali(ine 'ee"iliri(. Yu#ar+ a a #+saca "elirttiimi( 'i"i /er i#i #avram a ynelimselli# ve ya!ant+ #avramlar+yla "ire"ir ili!#ili $lan #avramlar +r. Bu i#i #avram "ir"irleriyle ili!#ili $lmas+na ramen fen$men$l$%i# "ir veri $lara# "ir"irlerin en far#l+ !eyler ifa e e erler. Bu "alam a ynelimsel "ilin f$n#siy$nunun n$eti# f$rmlasy$nuyla anali(e "a!lama# 'ere#ir n# "u f$rmlasy$nun ayana# n$#tas+ n$esis& n$ema0n+n srece #at+lmas+na ramen ynelimsel "ilin a+s+n an 'eerliliini /er(aman #$ruya"ilme#te ir. Bu 'eerlili# sa ece n$ema ve n$esisin "ir"irlerine ,aralel $lara# incelenmesi 'erein en eil& ayn+ (aman a Husserl0in 2deen 20 e n$eman+n (sel "elirlenimi n$esis ya a ynelimsel ya!ant+ #avram+n an tretmesin en #ayna#lan+r.1;
1=

B.A#arsu& ,elsefi =erimler 1 l#$#" s.)*).

()4 4. HusserlAde Noema Be Noesis 6avramlar

Ynelimsel ya!ant+ sa ece nesneye ynelimle #en isini 'sterme( ayn+ (aman a "u ynelimsel i('i& "u ynelim s+ras+n a e!itli far#l+#lar+ tecr"e e er. Husserl "u far#l+l+#lar+ ynelinen nesnenin far#l+ !e#illeriyle eil& tamamen ynelimsel a#t+n (sel ya,+s+ arac+l++yla temellen irir. Ona 're ynelinen nesne /a##+n a n$eti# fen$men$l$%i /a##+n a sylene"ilece# /er!ey& $ru an ynelimsel a#t+n "etimlenmesin en tretile"ilir. Ynenilen nesnenin nesneliini salayan ve nesnel a#t+n $rta# (eminini /a(+rlayan #avram+ Husserl a#t+n ma esi $lara# "etimler. Bu ma e sayesin e nesneye ynelmi! a#t& /er/an'i bir nesneyi /er/an'i "ir ekilde" yani "elirli "ir belirlenmilik ve iliki ierisin e al'+lama#ta +r. 4a e /er/an'i "ir nesneye ynelen a#t+ "elirleme#te ve "yle "ir nesnel ili!#i e ayn+ (aman a ma e nesnenin temel (elli#lerini e "elirleme#te ir. Yani ma e sayesin e sa ece a#t+n ynel ii nesne eil& ayn+ (aman a a#t+n $nu nas+l !n e s+#+ "ir "iim e "elirlenme#te ir.1: Husserl0e 're ynelimsel ya!ant+n+n (n anlama# anca# $nun i!levin en /are#etle mm#n $la"ilir. Bu i!lev ise ya!ant+n+n nesneye yneli# "ilinci #ura"ilmesi ir. A(nel ya!ant+lar #en i amasall++n+ /er trl #ate'$riyi senteti# a+ an mm#n #+lan nesnel varl+# "irli#leri sayesin e yerine 'etire"ilme#te irler. Husserl "ilince ait nesnel "alant+lar $lara# "u varl+# "irli#lerini noema $lara# a lan +r+r. Bu "alam a far#l+ "ilin ya!ant+lar+n+n "u nesnel "irli#leri nas+l mey ana 'etir i#lerini a+#lama# "ilim $lara# fen$men$l$%inin en nemli amalar+n an "iri ir. ?uyusal ya!ant+ ya a uy'ulan+mlar a ya!ant+ #en i anlam verici f$n#siy$nunu 'ere#le!tirir. ?uyusal uy'ulan+mlar anlam vermenin ynelimsel f$rmunu $lu!tururlar. Bu f$rm (erin e "ilin #en i ynelimsel f$n#siy$nunu yerine 'etirere# "ilince #$nu $lan nesneyi anlamlan +r+r. Bilincin a#+l #avram+ "alam+n a anlam veren "u i!levini Husserl noesis $lara# a lan +r+r.12 7$esis #+saca nesnel "ir anlama ynelmi! $lan "ilincin anlam verme i!levi $lara# tan+mlana"ilir. Husserl ?antksal 3ratrmalar0 an "eri #en ini me!'ul e en 'ere# ya!ant+n+n ieriinin ne $l uu s$rusuna 2deen 2Ade ceva, "ul uu inanc+n a +r. Ona 're uyusal
1;

E. Husserl& 2deen u einer reinen .h/nomenologie und ph/nomenologis'hen .hilosophie" s.)**<)*). 1: E. Husserl& >ogis'he @ntersu'hungen. 79eiter Band. 2.=eil" in. E.Husserl& Lesammelte 6c/riften& /rs'. v$n E. 6trc#er& Ban 5& Ham"ur' 122)"& s.H)Ev . 12 O. >itter3K.Lrn er& Historis'he <rterbu'h der .hilosophie& ?armsta t 12;=& s.:=2.

3rslan =G.3663Y3 ()5 veriler ve n$esis 'ere# ynelimsel ya!ant+n+n temellerini $lu!turur. 7$emati# unsur ya!ant+ a reel eil& sa ece ynelimsel anlam a !nlen $lara# i#in ir. Ynelimsel $lara# !nlen !ey ise anca# n$eti# unsur sayesin e $rtaya +#a"ilme#te ir.)* Bu anlam a n$eti# unsur ile n$emati# unsur "ir"irlerin en ayr+lama(lar. Her i#i unsur #en isiyle re #siy$n yar +m+yla yal+n "ilin alan+na ula!+lan varl+# "irli#lerini $lu!turur. >e #siy$n "ilin ii 'i"i 'ere#li# nesnesinin /er trl ya!ant+ ili!#ilerini ,arante(e alma#ta +r. 7$emati# nesnel unsur an "a/se ilen "ir yer e re #siy$n an "a/setme# anlams+( $lur n# n$emati# unsura anca# #en i varl++n+ ynelimsel !nlmeye "$rlu ve #en i "a!+na $lmayan -unselbst/ndig) "ir varl+# #ar!+l+# 'elme#te ir. >ealite ve nyasal $lan+n 'ere#lii fen$men$li%i e anca# n$emati# unsur $lara# #ar!+m+(a +#ma#ta +r. Fen$men$l$%i# anlam a re #siy$na uram+! al'+ ya!ant+s+na rne# $lara# /er/an'i "ir "a/e e ie# aan "elirli "ir elma aac+n+n al'+s+n+ rne# $lara# verme# mm#n r. Husserl sre#li ,arante(e alma urumun a& nesneyi "etimleme e #ullan+lan ifa elerin epo'he ile <'ere# anlam a nesne e /er/an'i "ir ei!me $lmamas+na ramen< ra i#al "ir tecr"e ei!i#liine ura ++n+ "elirtir.)1 Bu tecr"e ei!i#lii "alam+n a n$emati# unsur /em #en i "a!+na /em e ier n$emalarla #ur uu ili!#i erevesin e incelene"ilir. 7$eman+n "u (ellii 'ere# ya!ant+ unsurlar+na& ier "ir ifa eyle n$esisin f$rm retisine ,aralelli# 'sterme#te ir. Bu "alam a i#i #avram aras+n a#i far#lar+ tam $lara# "etimlemenin fen$men$l$%i# a+ an $l u#a ($r $l uunu "elirtme#te fay a var +r. 7$ema ve n$esis aras+n a#i ili!#iyi #ara#teri(e e en ve Husserl0in ?antksal 3ratrmalarda #+saca ein ii #$nu& (nel n$eti# e!itlili# ile nesnel n$emati# "irli# aras+n a#i ili!#i ir. Her/an'i "ir nesneye ait far#l+ al'+lar& al'+n+n #$nusu $lan "ir nesnenin al'+lar+ $lma# urumuna +rlar. Bununla "irli#te #urucu n$eti# e!itlili# ile n$emati# "irli# aras+n a#i ili!#i& n$eti# e!itliliin n$emati# "irlie en# !mesi 'ere#liliin en $lay+ a/a "ir ($r /ale 'elme#te ir. Bu "alam a n$eman+n #en i
)*

QBil'i ya!ant+lar+ R(leri 'erei< "ir ynelim ta!+rlar& "ir !eyi #as e erler& !u veya "u tr e#i "ir nesneyle "alant+ #urarlar. 7esne "il'i ya!ant+lar+na ait $lmasa "ile& "ir nesneye ynelme#& "il'i ya!ant+lar+n+n "ir (ellii irF. E.Husserl& Fen$men$l$%i (erine Be! ?ers& -ev9 Harun Te,e.& s.:1& Bilim ve 6anat yay+nlar+& An#ara 12;;. )1 E. Husserl& 2deen u einer reinen .h/nomenologie und ph/nomenologis'hen .hilosophie" s. ))1 v .

(/6 4. HusserlAde Noema Be Noesis 6avramlar

a+s+n an $# far#l+ erecelerle #urul uunu syleme# mm#n r. Bunu s$mut "ir rne#le a+#lama# 'ere#irse +! nya a "enim "a/em e ie# aan ve "enim ynelimsel ya!ant+m+n #$nusu $lan te# "ir elma aac+ var#en $nun 'ere# "enim taraf+m an 'ere#se "a!#alar+ taraf+n an al'+lan+! "iimi ve e!itlilii aras+n a#i "irliin nas+l #urula"ilecei& "unun ltnn ne $l uu 'i"i s$rular 'ere#ten e n$ema ve n$esis aras+n a#i ili!#iyi "etimlemenin ($rluunu 'sterme#te ir. Ayn+ (aman a "u n$eman+n far#l+ #atmanlar an $lu!tuunun a "ir 'ster'esi ir. Husserl 2deen C0 e ya!ant+ #avram+yla $nun ya!an+lmas+ aras+n a#i /iyerar!i# (eni inceler ve "u (ene "y# nem verir. Ona 're& ya!ant+lar+n e im e!itleriyle nesnel ,$tansiyelleri e!it "ir !e#il e "irli#te "ulunma(lar. Ynelimsel "ilinle !nlen !eyin asli "ir tar(+ s( #$nusu ur. Btn ier ya!ant+ e!itleri #en ilerini "u temel (erine $turturlar. Onlar #+smen ya!ant+n+n temel m$ unun ei!imini ifa e e erler ve #en i anlamlar+ sayesin e #en i 'el i#leri yere 'eri nerler. Fa#at "u $nlar+n (sel varl+# tar(lar+n+ ei!tirme(. Bu "alam a "ir !eyin "ilincine sa/i, $lma $l'usu nem #a(anma#ta +r n# "ilincin "tn /at+rlama faaliyeti ve /er/an'i "ir !eye ait far#l+ var$lma !e#illerinin temeli "u $l'u ur. Pamansall+# "alam+n a nesne en ,ay alan a#tel "ilinle ya!anan $laylar+ a#tif /ale 'etiren "ilin aras+n a nemli "ir far#l+l+# var +r. Bura an a+a +#an fen$men$l$%i# /iyerar!i# "a#+! a+s+na 're& a#tel "ilin m$ lar+n+n a#tel /ale 'etirilen "ilin f$rmlar+n an stnl $l u#a nemli ir.)) Bu "a#+! a+s+na 're& /er trl nesnel $lu! tar(+na $r%inal anlam a "elirli "ir "ilin !e#li #ar!+l+# 'elme#te ir #i "u ya,+ a sa ece nesnel $lan eil ayn+ (aman a reel& ,si#$l$%i#& i eal $lanlar a #en iliin en verilmi! urumlar +r. Ba!#a "ir "a#+! a+ an ya!ant+lar& #en i n$eti# ya,+s+na ve n$emati# varl+# #ara#terine 're "lmlere ayr+l+r. 6an+lar ya a inan #al+,lar+ e imler e #esinli#& $las+l+#& s$runsal $lara# #ar!+m+(a +#ar. Ayr+ca "unlar a e imler #en ilerini varl+#sal ve te(sel $lara# 'sterirler. 7$ema a $rtaya +#an inan #ara#terine& nesnel $lan+n #en isini #en i varl+# m$ un a "elirlenmi! "ir !ey $lara# 'ster ii varl+# #ara#teri e a/il ir. Belirli "ir #esinli#le inan+lan n$ema ayn+ (aman a 'ere#ten var$lan $lara# #en isini 'sterir. Bura a yu#ar+ a s( e ilen ya!ant+ alanlar+n+n /iyerar!i# ya,+s+ nem #a(anma#ta +r. Bir nesnenin n$rmal al'+lamas+n a $l uu 'i"i& ei!i#lilie uramam+! inan #esinlii& inanc+n
))

E.Fin#& 1tudien ur .h/nomenologie"CDEF!CDED" ?en Haa' 12==& s.12 v .

3rslan =G.3663Y3 (/( asli f$rmu $lara# #en isini 'sterme#te ir. Bu f$rma& n$emati# $lara# 'ere#ten var$lan+n varl+# #ara#teri en# !me#te ir. Btn ier far#l+ varl+# te(leri varl+# /a##+n a#i "u asli anlamsall+#la ili!#i iin e ir. Bu asli anlamsall+# #en isini Fasli inanG ve Fasli yan+lsamaG a ifa e e er ve ynelimsel ya!ant+ a $l uu 'i"i& varl++n anlam+n+& m$ alitesini ve mm#n $lan ei!imleri 'ere#le!tirme# iin "ir lt 'revi 'rr.)5 Husserl eer verme& isteme& !nme 'i"i temellen irilmi! e im alanlar+n+ n$eti# nya ve $nun n$emas+yla ili!#ilen irme# ve "unlar+ "ir ili!#i iin e 'rme# ister. O& eer verme ve isteme e imlerini san+sal ve vare ici e imler $lara# #a"ul e er. ?ei!ime uramam+! eerler $na 're& eer $rtaya #$yan "ir !ey $lara# eil& san+sal $lara# #ara#teri(e e ile"ilirler. ?eerler e $las+ ya a !,/eli eerlere n!trle"ilirler. Bunun 'i"i uy'u ve iste# e imleri e nesnelle!e"ilen - a/a $ru "ir ifa eyle #ar!+l++n+ nesneler e "ula"ilen. e imler ir. Bu e imler 'ere# anlam a yeni "ir ieri#le yeni ya,+lar #urarlar ve "u anlam a far#l+ varl+# alanlar+n+n ve "una "al+ $nt$l$%ilerin 'ere#li #ayna+n+ $lu!tururlar. 4esela eer veren "ilin& yal+n nya #ar!+s+n a yeni alana ait "ir Fvar$lanG $lara# yeni Fa#siy$l$%i#G "ir nesnel ya,+ #urar. )H Husserl iin san+sal<te(sel "ilincin alan+n+n "u !e#il e 'eni!letilmesi nemli ir n# "ilin anali(inin evrensel ya,+s+ anca# "u saye e 'ere#le!tirile"ilir. Sim iye #a ar a+rl+#l+ $lara# "ilincin reel n$eti# ya,+s+ anali( e ilmi! $l u. Byle "ir n$eti# ya,+ a nesnel #ar!+l+# $lara# n$ema& yani <a!#+n $lara# in ir'enmi! ve !nlm!< nesne "elirlenmi!tir. Bilin ili!#ilerinin fen$men$l$%i# s$runsal+ n$ema #avram+ "alam+n a #en isini a/a $# nesnel $lana y$unla!t+r+r. Ken i 'enellii iin e "u ili!#iyi 'ere# anlam a var$lan nesnelerin "ilin ili!#ilerine air s$ruyla #ar+!t+rmama# 'ere#ir. Her trl ynelimsel ya!ant+ a $nun nesnel n$emati# anlam+ i#in $lara# var +r. ?ier "ir ifa eyle al'+ a al'+lanan !ey& /at+rlama a /at+rlanan !ey ve sev'i e sevilen !ey i#in $lara# var +r. 7esnelere ait $lan "u anlam iin e (nel /i"ir !eyin $lma ++ $"%e#tif ifa elerle ile 'etirile"ilir. Bu ifa eler sa ece s( #$nusu $lan nesneyi "etimleyen ifa eler ir. Arne# $lara# "u ifa eler nesnenin nas+l $rtaya +#t++n+& $nun nas+l avran ++n+ ve $nun /an'i #anunlara ta"i $l uunu "i(e "il iren ifa eler ir. Bura a /i"ir yar'+ "ir !eyin nas+l "ilin iine&
)5

E. Husserl& 2deen u einer reinen .h/nomenologie und ph/nomenologis'hen .hilosophie" s.)E= v . )H A.'.e.& s.)2*.

(/) 4. HusserlAde Noema Be Noesis 6avramlar

(neye $nun nas+l veril iine< a#la uy'un veya /at+rlamayla< air /i"ir !ey #ay"etmeme#te ir. Bura a (nel<n$eti# "$yut ile nesnel<n$emati# "$yut aras+n a a+a +#an temel far#l+l+# '( en #a+r+lmamal+ +r. Her t#rl# nesnel!noematik anlam sel anlamda muhakkak kendine ait olan nel!noetik yaant biimiyle ilikilendirilmek durumundadr. Bu "alam a n$ema #avram+ far#l+la!t+rmalara i/tiya uyar. 7esnel n$emati# anlam #en i iin e /er/an'i "ir nesneye #ar!+ e!itli ili!#iler a+ ierir. Bun an $lay+ tamamlanm+! "ir n$ema a ieri# ile nesne "ir"irlerin en far#l+la!ma# ($run a +r. 7$emati# $lan #en i ierii sayesin e #en i nesnesiyle (elli#ler ta!+y+c+s+ $lara# ili!#i e "ulunur. 7esne #en isinin (elli#lerine uy'un ve tam $lara# tan+mlanmas+n+ salayan n$emati# unsurlar an ,ay alma#ta +r. Bu anlam a $rtaya +#an "tn y#lemler nesnel anlam $lara# #en isini ta!+yan nesnenin ieriini "elirleme#te ir. Fa#at #en ileri "i((at nesnenin #en isi eil ir& $nlar sa ece nesnenin nas+l $l uunu tes,ite yarayan aralar +r. Bura a n$emati# nesnenin tam $lara# nas+l "elirlene"ilecei nemli "ir s$ru $lara# #ar!+m+(a +#ma#ta +r. Byle "ir nesne e "etimsel anlam a y#lem $la"ilen e!itli n$emalar a+a +#a"ilir. Byle "ir nesne& n$emalar+n ta!+y+c+s+ ve "alant+ n$#tas+ +r ve "un an $lay+ #en isiyle "alant+l+ $la"ilece# /er trl y#lem n$emalar+n an far#l+l+# 'sterme#te ir. Bu se"e,le "ir nesnenin ne $l uunun tam $lara# "etimlene"ileceini i ia etme# mm#n eil ir. 7esnenin #en isi "ir temel $lara# /er trl "elirlenimim mu/temel y#lenecisi /aline 'elme#te ir. Bu anlam a $ "tn y#lemleri y#lene"ilen yal+n "ir T0tir. P$(itif a+ an $nun te# (sel #ara#teri y#lem n$emalar+n+n ( e! ili!#i n$#tas+ $lmas+ +r. 7esne iin n$emati# anlam terimi #en i n$emati# "elirlenimlerinin Qnas+ll++F ile il'ili ir. Ne anlam ne de onun merke birlik noktas ve tay's noemas olabilir. 7$emati# nesne sa ece #en i ma esel Fnas+ll++naG sa/i, "ir nesne eil ir. O ayn+ (aman a "ir !e#il e #en i a+#l++n+ a salayan verilere sa/i,tir. 4esela $ #+smU $lara#& a,a+# ya a "elirsi( "ir !e#il e "iline"ilir. Onun "una "en(er "ir !e#il e nas+ll++n+n "elirlenimi #en i s$mutluuna ait "ir (elli#tir. Ken i a+#l++n+n far#l+ !e#illeri "a(en ayn+ !nlen anlamla il'ili $la"ilir. 7esnel $lara# !nlm! anlam+n a+#l++n+n 'ere#le!mesi "il'i te$risi a+s+n an "y# nem ta!+r. Bu "alam a Husserl& "u anlam+n s$mut $lara# 'ere#le!mesini n$eman+n Ftam (G $lara# "etimler.

3rslan =G.3663Y3 (// Her n$emati# anlam /er (aman "ir te( #ara#terin e tan+mlan+r. Bu a far#l+ !e#iller e $la"ilir. 4esela al'+lama $lay+n a "ir nesne #en i "elirlenimi iin e varl+#sal a+ an "ura ay#en& "una #ar!+n /at+rlama a "ir (amanlar reel var$lan $lara# !nlr. Her/an'i "ir fante(i e ise nesne& reel /er "ir varl++ eil $nu /ayali $lara# !nle"ilir. Bura an far#l+ ya!ant+lar a n$emati# anlam $lara# !nlen !eyin ayn+ $la"ilecei s$nucu +#ma#ta +r. Byle "ir urum a ayn+ ieri# al'+ya e!li# e en n$esisler en ve $nlara en# !en n$ematalar an $lay+ far#l+l+# 'stere"ilir. 4esela "ir anlam "a(en 'ere# "ir varl+a i!aret e er#en& "a!#a "ir (aman sa ece /at+rlamaya veya fante(iye i!aret e e"ilir. 7esnenin $rtaya +#+! ve al'+lan+! !e#lini nesnenin verili! !e#lin e $rtaya +#an far#l+l+#lar s+n+rlama#ta +r. 7esnenin verili! !e#illeri #en isini aynen "ilin !e#illerin e $l uu 'i"i /iyerar!i# ve i ie 'emi! $lara# 'sterir. Hat+rlanan ya a /ayal e ilen !eyler far#l+ "ir !e#il e reel $lara# al'+lanm+! ya a al'+lana"ilen !eyi re e"ilirler. Her/an'i "ir yar'+ a "ulunan #ara#ter "etimlemeleri Husserl0e 're n$emati# anlama air (el "ir ili!#iye sa/i,tirler. Onlar anlamla "irli#te QnermeF -1at . #elimesi iin e (etlenirler. Fa#at Husserl "u QnermeF #elimesini 'nl# il e#i anlam+yla #ullanma(. Bu "alam a ifa e e ilen nermeler sa ece s$mut nesnelere air yar'+larla il'ili $lan y#lemler alan+yla s+n+rl+ eil ir. Bunlar #en ilerini /er !ey en nce yar'+lar+n y#lem ncesi 'rlerin e 'sterirler. 7$eti# ve n$emati# y#lem ncesi tecr"e& ilsel ifa eler ve y#lemsel "il'iler e "u (elli#lere sa/i,tir. ?ilsel ifa e #atmanlar+& y#lem ncesi ya!ant+lar ve $nlar+n n$emas+yla i ie 'emi! /al e ir. Bunun $al s$nucu far#l+ ifa e #atmanlar+n+n #en ilerini /er trl tecr"enin (erine yerle!tirmeleri ir. Husserl0e 're& yar'+ ncesi al'+lar a te#li cmleler s( #$nusu i#en& "una #ar!+n yar'+lar a "ir en fa(la senteti# cmlelere rastlan+l+r. Bunun +!+n a /er i#i e!it nerme /er trl e imsel alanlar a #en i mev#ilerine sa/i,tirler. 6$nu "alam+n a !im iye #a ar anlatt+#lar+m+(+ "a!ta s$r uumu( s$rular erevesin e (etleyece# $lursa# !unlar+ syleye"iliri(9 7$ema ve n$esis #avramlar+ ynelimselli# #avram+ $lma an te# "a!+na anla!+laca# #avramlar eil ir& n# "u #avramlar "ilincin /er/an'i "ir nesneye ynelmesi& $nu al'+lamaya al+!mas+ ile a+a +#an #avramlar +r. Yani /er/an'i "ir ynelmi!li# ve ynelme $lma an n$ema ve n$esisin "etimlenmesi ve temellen irilmesi mm#n eil ir.

(/0 4. HusserlAde Noema Be Noesis 6avramlar

Bununla "irli#te "u ($runlulu# #ar!+l+#l+ "ir ($runlulu#tur. Yani n$ema ve n$esis #avramlar+n+ anlama an ve ta/lil etme en <#i "unlar+n ni/ai anlam a anali(inin ve anla!+lmas+n+n ($r $l uunu "elirtme# 'ere#ir< ynelim ve "u ynelim s$nucun a a+a +#an ynelimselli# #avramlar+n+ a anlama# $l u#a ($r ur. K+saca ynelimselli#& n$ema ve n$esis insan& nesne ve al'+ 'eni evresin e mey ana 'elen "ir sretir. Bunu #a"aca "ir !emayla 'sterece# $lursa#9

-7$esis.I ne! JJJJJJJJJJJJJJJYnelimJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJNesne-7$ema. V 3lg Ynelimsel ya!ant+ #avram+n+n anali(in en +#an $al "ir s$nu& irreel<ynelimsel unsur $lara# /er trl n$esisin !nlen nesnel anlam $lara# n$emay+ #en i iin e ta!+ ++ +r. Dl#esel $lara# /er n$ema mer#e(i "ir (sel anlama sa/i,tir. Bu anlam ayn+ (aman a #en isin e a+a +#an !nlm! (sel "elirlenim ieriinin $l urulmas+ +r. Bu ierik belirleme $r%inal& 'rsel& /at+rlamaya ayal+ veya $l u#a s$mut $lara# far#l+ ve ei!#en #ara#terler 'stere"ilir. Bunlar ayn+ (aman a m$ al& #esin& $las+ 'i"i far#l+ varlk "etimlemesine e sa/i, $la"ilirler. A(sel anlamlar+n -ma e. n$emati# "irlii ile niteli#sel #ara#ter aras+n a#i ili!#iyi Husserl termin$l$%i# $lara# QnermeF $lara# (etler. Her n$emati# (sel anlam& #en i iin e nesnel "ir ili!#iye sa/i,tir n# /er n$ema a "elirli "ir "iim e !nlm! QieriinF #en isi ayn+ (aman a ($runlu $lara# n$emati# anlam+n ta!+y+c+s+ $lan /er/an'i "ir !ey /a##+n a#i "ir y#lemi ifa e e er. Bu "alam a n$emati# anlam a i#i far#l+ nesne #avram+ aras+n a ayr+m ya,ma# ($runlu /ale 'elme#te ir9 Yani ayr+m /er/an'i "ir nesnenin #en i "elirleniminin nas+ll++ ile il'ili $lan ieri# -n$emati# anlam. ile nesnenin Q"elirsi(F fa#at "elirlene"ilece# "ir Q(neF $lmas+ aras+n a#i ayr+m +r.)E Byle "ir (ne e!itli n$emati# anlam ieri#lerinin ta!+y+c+s+ $la"ilir. 7$ema #avram+n+n ($runlu $lara# a#la 'etir ii i#inci #avram n$esis #avram+ +r. 7$esis& n$ema 'i"i fene$men$l$%i# re #siy$nla
)E

O. >itter3K.Lrn er& Historis'he <rterbu'h der .hilosophie& s.:;*.

3rslan =G.3663Y3 (/1 #a(an+lm+! $lan saf "ilincin ynelimsel ya!ant+lar+na ait i#inci $lu!turucu unsur ur. Bu i#i #avram aras+n a#i temel far#l+l+# !u ur9 7$esis ya!ant+n+n irreel<ynelimsel ynn $lu!turur#en& n$ema ya!ant+n+n reel ya a nesnel ynn $lu!turur. Ya!ant+n+n n$esisle il'ili reel anali(in e n$esisle il'ili $rtaya i#i far#l+ temel "elirleyici +#ma#ta +r. Bunlar an il#i ynelimsel $lmayan ren#& tat& le((et ve ynelim 'i"i "elirsi( nesnel uy'ulan+m ieri#leri ir. D#incisi ise ynelimsellie ait (ellii #en i iin e ta!+yan "ir unsur ur #i "u unsur uy'ularla #ar+!+# /al e $lu, #en isini "u uy'ulara anlam veren "ir #atman $lara# 'sterir. Bunun $al s$nucu& "elirsi( verilerin ynelimselli#le "ir ili!#i iine 'irmi! $lmas+ +r #i "u ayn+ (aman a n$esisin ar anlam a tarifi ir.)= Ynelimsel ya!ant+n+n "u i#i ya,+c+ unsuru aras+n a#i #ar!+l+#l+ ili!#i en anlamlan +rma $l'usu a+a +#ma#ta +r. Byle "ir $l'u a ya!ant+yla a+a +#an nesnel n$emati# anlam #urulmu -konstituierte) "ir anlam $lara# #ar!+m+(a +#ar. Buna #ar!+n n$esisin "ura a#i i!levi& "ir !eyin "ilinci $lara#& "ilince ait e!itlilii yle "ir !e#il e (konstituierende) kurmaktr #i "u saye e "ilin e!itlili#leriyle& te# ve "ir "ilince yneli# asli "ilincin senteti# f$rmlar+n+ "ir araya 'etirere# Qnesnenin $"%e#tif "irliiF a+a +#a"ilsin.); 7$esisin i!levi #en i Qanlam vericiF ya,+s+na& Qte(selF ya,+s+na ve nesnenin varl+#sal ya,+s+na 're far#l+l+# 'sterir. Her trl n$eti# ve n$esis unsurlar aras+n a #at+ "ir ,aralelli# s( #$nusu ur. Bu ,aralelli# (erine n$eti# "ilin e!itlili#leriyle n$emati# anlam "ir ve ayn+ nesne e #urula"ilir.

KA7NAK8A AKA>6C& B.& ,elsefi =erimler 1 l#$#" H."as#+& Dstan"ul )**1. BE>7ET& >.3Kern& 8.34ar"ac/& E.& 4dmund Husserl. -arstellung seines -enkens& Ham"ur' 122=. FD7K& E.& 1tudien ur .h/nomenologie"CDEF!CDED" ?en Haa' 12==. Husserl& E.& 3rbeit an den .h/nomenen" 3usge9/hlte 1'hriften" yay. Bern/ar Kal enfels& Fran#furt am 4ain 1225.
)=

E. Husserl& 2deen u einer reinen .h/nomenologie und ph/nomenologis'hen .hilosophie"s.)*E. ); E.Husserl& Hartesianis'he ?editationen und .ariser Bortr/ge" :esammelte <erke 2"s.;;.

(/2 4. HusserlAde Noema Be Noesis 6avramlar

HC66E>B& E.& 2deen u einer reinen .h/nomenologie und ph/nomenologis'hen .hilosophie" 4rstes Bu'h; 3llgemeine 4inf#hrung in die reine .h/nomenologie Na'h9ort (CDEF)" in. E.Husserl& Lesammelte 6c/riften& /rs'. v$n E. 6trc#er& Ban M& Ham"ur' 122)a. HC66E>B& E.& >ogis'he @ntersu'hungen. 79eiter Band.2.=eil" in. E.Husserl& Lesammelte 6c/riften& /rs'. v$n E. 6trc#er& Ban 5& Ham"ur' 122)". HC66E>B& E.& Hartesianis'he ?editationen und .ariser Bortr/ge" :esammelte <erke 2" yay. 6. 6trasser& ?en Haa' 12E*. HC66E>B& E.& ,enomenoloji K erine Be -ers& -ev9 Harun Te,e.& An#ara 12;;. HE>4A77& F.K.& Husserl und die ?editationen des -es'artes" Fran#furt am 4ain12;1. K77E& K.& 3bstrakte :egenst/nde9 1emantik und Gntologie" Fran#furt am 4ain 12:5. 4A>BAWH& E.& -as problem des 2'h in der .h/nomenologie Husserls& ?en Haa' 12;H. P>EWHTB& P.& Husserl ur 4inf#hrung" Ham"ur' 1221. >DTTE>& OXLrn er& K.& Historis'he <rterbu'h der .hilosophie& ?armsta t 12;=. 6APE>& A.& 4dmund HusserlAin ,enomenolojiAsi ve Nesnelerin Barl$" Dstan"ul 12;=.