Unit 2 Keupayaan Elektrik dan Kapasitor

UNIT 2

KEUPAYAAN ELEKTRIK DAN KAPASITOR

2.1 PENDAHULUAN

Pernahkah anda bayangkan, kedatangan malam tanpa cahaya neon? Pada tiap-tiap malam,
lampu bergemerlapan menerangi malam yang gelap. Berjuta-juta mentol mengubah tenaga
elektrik kepada cahaya dan tenaga haba. Masihkah anda ingat medan elektrik? Medan elektrik
membolehkan kita memahami daya elektrik. Maka, sama seperti medan elektrik, keupayaan
elektrik membolehkan kita memahami tenaga elektrik. Di waktu petang di kala kesunyian,
kita selalu melihat awan. Tahukah anda bahawa awan boleh menyimpan tenaga keupayaan
elektrik yang tinggi? Semasa kejadian kilat, perbezaan keupayaan antara awan dan bumi
boleh mencapai ratusan juta volt. Apakah beza antara sebutan tenaga keupayaan dan
keupayaan? Lihat juga disekeliling kita, dengan pelbagai alat elektronik, dari radio hingga ke
telefon pintar, tidak mungkin alat-alat ini boleh berfungsi tanpa adanya kapasitor. Daripada
satu segi, kapasitor adalah seperti sebuah bateri, iaitu antara fungsinya adalah untuk
menyimpan tenaga elektrik. Bagaimanapun prinsip kerja antara bateri dan kapasitor adalah
berbeza. Keadaan ini menyebabkan kedua-duanya digunakan pada keadaan yang berbeza.









{Gambar diambil daripada resistor and capacitor tables with added LED current limiting
resistor calculations; http://www.mds975.co.uk/Content/components01.html (dicapai pada
January 28
th
, 2013).}

2.2 HASIL PEMBELAJARAN

Di akhir unit ini, anda diharap dapat:

1. Menakrif dan mengira tenaga keupayaan elektrik.
2. Menakrif dan mengira beza keupayaan elektrik.
3. Menyatakan konsep bezakeupayaan elektrik dan hubungannya dengan tenaga
keupayaan elektrik
4. Menyelesaikan masalah asas yang melibatkan cas pada plat selari.
5. Mendefinasikan dan menerangkan kapasitan secara fizikal
6. Mengira cas, voltan, medan elektrik dan tenaga tersimpan dalam kapasitor plat
selari.
Unit 2 Keupayaan Elektrik dan Kapasitor


2.3 TENAGA KEUPAYAAN ELEKTRIK

Masihkah anda ingat pada tenaga keupayaan graviti? Apabila anda
mengangkat suatu objek melawan daya graviti, anda melakukan kerja untuk memberikan
objek itu tenaga keupayaan graviti. Tenaga keupayaan graviti diberikan oleh U=mgh.

Tenaga keupayaan elektrik boleh dianalogikan dengan tenaga keupayaan graviti. Masih anda
ingat persamaan-persamaan berikut:

Keadaan di bawah medan
graviti
Keadaan di bawah medan
elektrik

m
F
g

=
o
q
F
E

=

2
2 1
G
r
m Gm
F =
2
2 1
E
r
q kq
F =

Jadual 1: Perbandingan keadaan di bawah pengaruh graviti dan keadaaan di bawah
pengaruh medan elektrik

2.3.1 Kerja dilakukan oleh Medan Graviti, g

Suatu jisim yang berada pada ketinggian h dari tanah mempunyai tenaga keupayaan graviti,
U=mgh. Apabila jisim itu dilepaskan ia akan jatuh di bawah tindakan medan graviti. Jika
tiada geseran, hanya daya graviti sahaja yang bertindak pada jisim dan jisim memecut
mengikut arah daya graviti (ke arah pusat bumi)










Rajah 2.1: Kerja dilakukan oleh daya graviti

Kerja, W dilakukan oleh daya graviti apabila jisim jatuh sejauh s (dari titik A ke B), ialah

W
g
= F
g
s (2.1)
A
B
h
A
jisim, m
medan graviti
F
g
= mg
h
B
s
Aras Rujukan
Unit 2 Keupayaan Elektrik dan Kapasitor

Merujuk kepada Rajah 2.1

s = h
A
h
B

Maka

W
g
= F
g
(h
A
h
B
)


iaitu:

W
AB
= Wg= mgh
A
mgh
B


Di dalam topik mekanik, mgh = U, iaitu tenaga keupayaan graviti.


W
AB
= Wg= U
A
U
B
(2.2)


Ini bermakna kerja, W
g
dilakukan oleh daya graviti apabila jisim jatuh sejauh s (dari titik A
ke B), bersamaan dengan beza antara tenaga keupayaan pada kedudukan A dan tenaga
keupayaan pada kedudukan B.


2.3.1 Medan Elektrik bagi Plat Selari, E

Dengan kaedah yang sama, kita pertimbangkan keadaan zarah bercas yang berada di dalam
medan elektrik. Pertimbangkan kes bagi plat selari bercas dengan susunan cas seperti Rajah
2.2. Bagi kes plat selari medan elektrik, E yang terhasil antara dua plat itu adalah seiras
dengan kes medan graviti. Dalam plat selari, medan elektrik juga adalah seragam.










Kita gunakan konsep yang sama dengan keadaan di bawah medan graviti apabila kita
bincangkan keadaan di bawah medan elektrik. Dengan anologi yang sama (bandingkan
Medan elektrik, E seragam
Rajah 2.2: Arah medan elektrik seiras dengan medan graviti. Keamatan
dan arah medan elektrik seragam dan d ialah jarak
pemisahan antara plat.

+ + + + + + +

d
Unit 2 Keupayaan Elektrik dan Kapasitor
dengan persamaan (2.2)), kita katakan cas dalam medan elektrik mempunyai tenaga
keupayaan elektrik kerana, jika dilepaskan, cas itu akan bergerak di bawah tindakan medan
elektrik. Bagi membezakan tenaga keupayaan graviti dengan tenaga keupayaan elektrik kita
gunakan simbol U
E
bagi tenaga keupayaan elektrik.


2.3.2 Kerja dilakukan oleh Medan Elektrik, E

Pertimbangkan Rajah 2.3 di bawah dengan cas positif +q
o
diletakkan di dalam medan
elektrik yang seragam antara plat selari yang bercas dan mempunyai medan elektrik, E
seragam ke bawah. Apabila cas q
o
dilepaskan, jika tiada geseran, hanya daya elektrostatik
sahaja yang bertindak ke atas cas dan cas memecut mengikut arah daya elektrostatik (dalam
kes ini), jika cas ialah cas positif. Jika cas ialah cas negatif, pecutan adalah pada arah yang
bertentangan dengan medan elektrik.




















Secara membandingkan dan menggunakan asas yang sama dengan persamaan (2.2), kita
katakan bahawa kerja dilakukan ke atas cas oleh daya elektrostatik diberikan oleh

W
AB
=W
E
= U
EA
U
EB
(2.3)

Kita namakan U
E
sebagai tenaga keupayaan elektrik. U
EA
ialah tenaga keupayaan elektrik
pada kedudukan A, dan U
EB
tenaga keupayaan elektrik kedudukan B. Ringkasnya, persamaan
ini menerangkan bahawa kerja, W
AB
dilakukan oleh daya elektrik apabila zarah bercas q
o

++++++++++++++++++++++
---------------------------------------
q
o

q
o

F
E
= q
o
E
Arah
medan
elektrik
Rajah 2.3: Kerja dilakukan oleh daya elektrostatik

Aktiviti 2.1

Nota: Kita abaikan daya graviti yang bertindak pada objek
bercas q
o
. Kenapakah nilai daya graviti itu boleh diabaikan?
Terangkan.
s
A
B
Unit 2 Keupayaan Elektrik dan Kapasitor
jatuh sejauh s (dari titik A ke B), ialah, bersamaan dengan beza antara tenaga keupayaan
elektrik awal dan tenaga keupayaan elektrik akhir, iaitu U
EA
U
EB
.

Nota: Ingat!!! Persamaan ini merupakan suatu persamaan tenaga.


2.4 KEUPAYAAN ELEKTRIK DAN BEZA KEUPAYAAN ELEKTRIK

Kita ketahui bahawa daya elektrostatik yang bertindak pada cas q
o
ialah F = q
o
E. Daya ini
melakukan kerja ke atas cas positif +q
o
dan cas itu digerak dari kedudukan A dan ke
kedudukan B seperti di dalam Rajah 2.3

Bagi menakrifkan keupayaan elektrik, kita menyatakan persamaan (2.3) di atas dalam sebutan
per unit cas, iaitu


AB EA EB
o o o
W U U
q q q
= (2.4)

Perhatikan bahawa sebutan sebelah kiri ialah kerja per unit cas, dan sebutan kanan ialah
beza tenaga keupayaan per unit cas antara kedudukan A dan kedudukan B. Di dalam
elektrostatik, kuantiti
E
o
U
q
, iaitu tenaga keupayaan elektrik per unit cas dinamakan
keupayaan elektrik, atau hanya dikenali sebagai keupayaan. Unit S.I beza keupayaan
elektrik ialah volt, iaitu satu volt bersamaan dengan satu joule per coulomb. Simbolnya
diberikan oleh abjad/huruf V. Maka, keupayaan elektrik boleh ditakrifkan sebagai


E
o
U
V
q
= (2.5)

Dengan ini persamaan (2.4) boleh ditulis sebagai

AB
A B
o
W
V V
q
= (2.6)

{Nota: Ingat!!! Walau pun sebutan kuantiti tenaga keupayaan elektrik dan keupayaan elektrik
adalah hampir sama pada nama, tapi kedua-duanya adalah kuantiti yang berbeza.}

Kita kembali kepada persamaan (2.6). Kita akan menghubungkan kerja W
AB
yang dilakukan
oleh daya elektrostatik apabila cas q
o
bergerak dari kedudukan A ke kedudukan B dengan
beza keupayaan antara dua titik itu. Apabila kita kata beza keupayaan, kita maksudkan
B A
V V V . = Tandaan delta, adalah gantian untuk perkataan beza. Persamaan (2.6) tidak
Unit 2 Keupayaan Elektrik dan Kapasitor
memenuhi takrifan beza keupayaan. Dengan menyusun kembali persamaan (2.6), beza
keupayaan, V
B
V
A
boleh ditulis sebagai

o
AB
A B
q
W
V V =

Seterusnya,

o
AB
A B
q
W
V V V = = (2.7)

Persamaan 2.6 ini penting kerana ia ditulis dalam sebutan beza keupayaan. Persamaan ini
akan digunakan untuk perbincangan pada bahagian seterusnya. Ringkasnya, persamaan ini
menyatakan bahawa beza keupayaan elektrik antara dua titik (kedudukan) adalah bersamaan
negatif kerja, W
AB
per unit cas, yang dilakukan oleh daya elektrostatik apabila cas q
o

digerakkan dari A ke B, iaitu


o
AB
q
W
V = (2.8)

iaitu, V ialah beza keupayaan elektrik dan unitnya ialah Volt, W ialah kerja dan unitnya
ialah J dan q ialah kuantiti cas, dalam unit Coulomb. {Nota: Keupayaan elektrik dan voltan
adalah kuantiti yang sama. Unit SI bagi keupayaan elektrik adalah volt (V).}
________________________________________________________________________
CONTOH 2.1

Pertimbangkan Rajah 2.3 di bawah.








Katakanlah kerja dilakukan oleh daya elektrostatik bagi menggerakkan cas uji,
C 10 0 . 1 q
6
o

+ = dari A ke B ialah J 10 5 . 2 W
5
AB

+ = . Kirakan
(a) nilai perbezaan antara tenaga keupayaan elektrik akhir dan tenaga keupayaan elektrik
awal, iaitu
B A
U U .

(b) nilai beza keupayaan antara kedudukan tersebut, iaitu . V V V
A B
=

+q
o
= +1.010
6
C
q
o

F
E
= q
o
E
+
+
+
+
+
+
+
-
-
-
-
-
-
-
A
B
Unit 2 Keupayaan Elektrik dan Kapasitor
Penyelesaian

(a) U=
B A
U U = W
AB
= 2.5 10
6
J

(b) V == 25 V

Perhatikan unit bagi jawapan kita ialah J/V. Ini bermakna J/V ialah C.
___________________________________________________________________________
















2.5 TENAGA KEUPAYAAN DAN BEZA KEUPAYAAN ELEKTRIK: KES CAS
TITIK.

Masihkah anda ingat persamaan di bawah?


2
r
kQ
E =









Bagi kes cas titik, medan elektrik disekelilingnya tidak seragam seperti yang ditunjukkan
pada Rajah 1.14 pada unit 1. Ya... Magnitud medan elektrik bagi cas titik, Q diberikan oleh
Aktiviti 2.2
Rujuk kembali kepada Contoh 2.1: Apakah maknanya
apabila kita mendapat nilai negatif bagi jawapan (a) dan
(b). Cuba anda terangkan jawapannya?
Aktiviti 2.4
Lihat persamaan ini,
2
r
kQ
E = . Adakah nilai E pada persamaan ini
seragam? Terangkan.
Aktiviti 2.3

Tenaga keupayaan elektrik diukur dalam unit joule.
Keupayaan elektrik, iaitu tenaga keupayaan elektrik seunit cas
pula diukur dalam unit apa?
(a) Joule
(b) Watt
(c) Volt
(d) Ampere
Unit 2 Keupayaan Elektrik dan Kapasitor
persamaan
2
r
kQ
E = . Ini bermakna kekuatan medan elektrik E berkurang bila r bertambah.
Pertimbangkan Rajah 2.4 di bawah.















Suatu cas uji +q
0
akan mengalami daya tolakan elektrostatik, F pada mana-mana kedudukan
dalam medan elektrik. Kerja akan dilakukan oleh daya elektrostatik ini apabila cas uji ini
bergerak dari A ke B. Perhatikan bahawa daya elektrostatik ini diberikan oleh persamaan (1.3)
dalam unit 1. Persamaan itu ialah
2
2 1
r
Q Q
k F = . Berdasarkan persamaan itu apabila jarak r
bertambah maka nilai F akan berkurangan. Ini bermakna daya elektrostatik yang dialami oleh
cas uji +q
0
tidak seragam. Dengan itu, kita tidak boleh menggunakan persamaan W= Fs untuk
mengira kerja bagi kes ini. Persamaan W= Fs hanya sesuai jika F seragam. Untuk mengira
kerja kita perlu menggunakan persamaan W
AB
Fdr =

. Ya... kita tidak tahu untuk
menyelesaikan persamaan di atas Bagaimanapun W masih boleh dikira menggunakan
kalkulus. Pembuktian tidak perlu dan penyelesaiannya diberikan sebagai

o o
AB
a b
kQq kQq
W
r r
= (2.10)
Perhatikan dan bandingkan dengan persamaan (2.3) di bawah

W
AB
=W
E
= U
EA
U
EB


Bagi kes cas titik, tenaga keupayaan yang dipunyai cas titik di dalam medan elektrik
dikedudukan A dan B diberikan sebagai

o
EA
a
kQq
U
r
=

Rajah 2.4: Kerja dilakukan oleh daya elektrostatik ke atas cas uji +q
0

apabila cas bergerak dari A ke B

B
Medan elektrik
tidak seragam
+q
0 A
F

Q
r
A
r
B
Unit 2 Keupayaan Elektrik dan Kapasitor
o
EB
b
kQq
U
r
=
___________________________________________________________________________
CONTOH 2.2

Kirakan perubahan tenaga keupayaan elektrik jika suatu cas uji bercas 2 nC digerakkan
dari A ke B seperti Rajah di bawah. Cas uji tersebut berada didalam medan elektrik yang
berpunca dari cas titik Q = +6 C.









Penyelesaian

U == + 0.450 mJ
___________________________________________________________________________














Bagi mendapatkan ungkapan untuk beza keupayaan elektrik antara dua kedudukanbagi cas
titik, kita kembali kepada persamaan asas (2.8) dan akan bandingkan dengan persamaan
(2.10). Persamaan (2.8) ialah


o
AB
q
W
V =

+6 C
2 nC
8 cm
12 cm
Aktiviti 2.5
Jawapan untuk contoh 2.2, memberikan suatu nilai yang positif. Cuba
terangkan mengapa nilai itu positif.
Aktiviti 2.6
Ulangi contoh 2.2, bagi kes cas uji + 2 nC. Bandingkan jawapan anda
dengan jawapan pada contoh tersebut. Terangkan.
A
B
Unit 2 Keupayaan Elektrik dan Kapasitor
Nilai W
AB
telah diselesaikan pada persamaan (2.10). Dengan ini, bezakeupayaan, V
B
V
A
,
bagi cas titik untuk dua kedudukan iaitu A dan B, boleh diungkapkan sebagai:

o o AB
B A
o o B o A
kQq kQq W
V V
q q r q r

= =

AB
B A
o B A
W kQ kQ
V V
q r r

= = (2.11)

iaitu r
A
ialah jarak kedudukan A dari cas titik +Q dan r
B
ialah jarak kedudukan B dari cas titik
+Q. {Nota: cas Q ialah sumber yang menghasilkan medan elektrik.}

2.5.1 Keupayaan Pada Kedudukan Tertentu

Perhatikan persamaan (2.11) di atas dan bandingkan sebutan sebelah kiri dan kanan, kita
boleh menulis keupayaan pada kedudukan A dan B sebagai

B
B
kQ
V
r
=

A
A
kQ
V
r
=

Dengan ini kita boleh menulis keupayaan elektrik bagi cas titik pada kedudukan tertentu
sebagai

r
Q
k V = (2.12)
___________________________________________________________________________
Contoh 2.3: Beza keupayaan, Proton

Dalam model atom bohr bagi hidrogen, elektron yang mengorbit nukleus (hidrogen hanya
mempunyai satu proton) hanya boleh berada di orbit-orbit yang tertentu sahaja disebut
terkuantum. Jejari orbit yang terkecil, A ialah 0.0529nm (5.2910
11
m), dan jejari orbit
berikutnya, B ialah 0.212nm(2.1210
10
m)







B
A Nukleus
Unit 2 Keupayaan Elektrik dan Kapasitor

(a) Kirakan bezakeupayaan antara orbit, iaitu V
B
V
B
.
(b) Orbit yang manakah mempunyai keupayaan yang lebih tinggi

Penyelesaian

(a)
B A
V V = =+20.02V

(b) Orbit yang lebih hampir dengan nukleus, iaitu dengan menggunakan persamaan (2.12)

V
A
= +27.22V

V
B
= +6.79V
___________________________________________________________________________
CONTOH 2.4

Kedudukan A dan B berada pada jarak 6cm dari cas titik 5 nC. Tentukan keupayaan elektrik
pada kedudukan A dan kedudukan B.

Penyelesaian









V
A
= 750V

V
B
= 750V
___________________________________________________________________________
CONTOH 2.5

Tentukan keupayaan elektrik pada jarak 0.5 m dari (a) cas titik +20C dan (b) cas titik
20C.






A
5 C
6 cm
6 cm
B
Unit 2 Keupayaan Elektrik dan Kapasitor
Penyelesaian

(a)



V V 10 6 . 3
5
=


(b)



V V 10 6 . 3
5
=
___________________________________________________________________________

2.5.2 Jumlah keupayaan bagi cas titik

Jumlah keupayaan pada sesuatu kedudukan disebabkan oleh beberapa cas titik diberikan oleh
hasil tambah secara skalar keupayaan disebabkan oleh setiap cas. Pertimbangkan Rajah 2.5 di
bawah








Jumlah keupayaan diberikan sebagai

1 2 2
1 2 2
kQ kQ kQ
V ...
r r r
= + + + (2.13)

CONTOH 2.6

Hitung jumlah keupayaan elektrik disebabkan oleh cas titik +8.0 10
9
C dan 8.0 10
9
C
pada kedudukan A dan B seperti Rajah 2.6 di bawah.





Rajah 2.6
A
+20 C
0.5 m
A
20 C
0.5 m
A
B
+8.0 10
9
C
8.0 10
9
C
0.2 m
0.2 m 0.4 m
r
1

r
2

Q
1
B
Q
2
r
3

Q
3

Rajah 2.5: Jumlah keupayaan disebabkan oleh beberapa cas titik

Unit 2 Keupayaan Elektrik dan Kapasitor

Penyelesaian

V
A1
1
1A
Q
k
r
=
9 2 8
2
9.0 10 N.m ( 8.0 10 C)
(0.2m) C

+
=




V
A2
A 2
1
r
Q
k =
9 2 8
2
9.0 10 N.m ( 8.0 10 C)
(0.2m) C

=




Jumlah keupayaan pada A

A
V = +2400 V

Jumlah keupayaan pada kedudukan B

B
V = 0 V
___________________________________________________________________________

2.6 BEZA KEUPAYAAN ELEKTRIK BAGI PLAT SELARI

Pertimbangkan plat selari pada Rajah 2.2. Bagi kes plat selari, E adalah seragam. Dengan
itu, kerja ialah W=Fd. Maka

W=q
o
Ed

Bezakeupayaan bagi plat selari boleh ditulis sebagai:

o
W
V
q
= =
o
o
q Ed
q


Jadi

V=Ed (2.14)

Persamaan menunjukkan bahwa beza keupayaan elektrik bagi kes plat selari. Beza keupayaan
bagi kes plat selari bergantung kepada:

(i) medan elektrik yang dihasilkan, E dan

(ii) jarak pemisahan antara plat selari, d.


Unit 2 Keupayaan Elektrik dan Kapasitor
___________________________________________________________________________
Contoh 2.7: Plat Selari dan Bezakeupayaan

Satu proton digerakkan dari plat negatif kepada plat positif seperti rajah di bawah














Jarak pemisahan plat ialah 1.50cm. Medan elektrik adalah seragam dengan magnitud 1500
N/C.
(a) Berapakah perubahan tenaga keupayaan elektrik proton
(b) Berapakah bezakeupayaan antara plat
(c) Berapakah bezakeupayaan antara plat negatif dan satu titik ditengah plat.
(d) Jika proton dilepaskan dari rehat di plat positif, kirakan laju proton itu sebelum ia tiba
di plat negatif

Penyelesaian

a. U
E
= +3.610
18
J

b. V ==22.5V

Kaedah lain (Bagi plat selari)

V=Ed=(1500)(1.510
2
)=+22.5V

c.
titik tengah
U =11.3V

d. v=6.5710
4
ms
1




___________________________________________________________________________
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+

+
1.50cm
E = 1500 N/C
Unit 2 Keupayaan Elektrik dan Kapasitor
2.6 KAPASITOR


Litar elektrik terdiri daripada pelbagai komponen. Satu daripada peranti penting ialah
kapasitor. Ianya tidak mengalirkan elektrik tetapi menyimpan cas elektrik. Medan elektrik
yang wujud antara konduktor bercas menyimpan tenaga elektrik. Secara asasnya satu
kapasitor adalah terdiri daripada dua plat logam selari, satu plat bercas +q dan satu plat
bercas q. Kawasan di antara dua plat mengandungi bahan penebat elektrik yang dinamakan
sebagai bahan dielektrik seperti ditujuukan dalam Rajah di bawah.













Apabila suatu bateri disambungkan kerja dilakukan untuk mengecaskan plat logam. Elektron
dari plat A akan tertarik ke terminal positif bateri. Plat A akan bercas positif. Manakala
elektron dari terminal negatif bateri tertolak ke plat B. Plat B bercas negatif. Hasilnya berlaku
pemisahan cas pada plat logam dan terbentuk medan elektrik antara plat tersebut. Bateri itu
akan terus mengecas kapasitor sehingga beza keupayaan kapasitor sama dengan voltan bateri.
Proses berlaku dalam masa beberapa mikrosaat sahaja. Bila sambungan bateri dibuka cas
akan tersimpan di kapasitor. Bagi kebanyakan kapasitor, biasanya beza keupayaan merentasi
kapasitor berkadar terus dengan cas, Q. (Nota: Nilai Q adalah magnitud cas bagi salah satu
plat sahaja)

Q V

Dengan ini, perhubungan antara kuantiti cas dan beza keupayaan dapat ditulis dalam bentuk
persamaan sebagai:

Q = CV atau
Q
C
V
= (2.15)

Pemalar kekadaran C dinamakan kapasitan, dan ditakrifkan sebagai nisbah cas, Q pada salah
satu plat konduktor dengan beza keupayaan,V antara plat.

Rajah 2.6: Kapasitor dan simbol bagi kapasitor
Simbol kapasitor
Bahan
dielektrik
Plat logam
bercas negatif
Plat logam
bercas positif
d
+
+
+
+




Bateri
A B
Unit 2 Keupayaan Elektrik dan Kapasitor
Unit S.I bagi kapasitor ialah CV
1
@ Farad. Farad adalah suatu nilai yang amat besar bagi
kapasitan. Biasanya nilai kapasitans adalah dalam julat, F=10
6
F (mikrofarad) atau pF=10
12
F (pikofarad). Terdapat pelbagai bentuk kapasitor, antaranya:
i) Kapasitor plat selari
ii) Kapasitor sfera
iii) Kapasitor selinder

2.6.1 Kapasitan Bagi Kapasitor Plat Selari

Nilai kapasitan bagi kapasitor plat selari secara umumnya bergantung kepada faktor berikut:
(i) bentuk dan
(ii) bahan digunakan sebagai penebat di antara dua plat, dinamakan bahan
dielektrik. Bahan itu digambarkan dalam ungkapan , iaitu pemalar dielektrik

Persamaan bagi kapasitan diungkapkan dalam bentuk berikut:

C=
o
A
d

(2.16)
{Nota: Disini tiada pembuktian diberikan. Bagi yang ingin memahami terbitan formula itu
boleh rujuk pada muka surat 582 buku Introduction to Physics, John Cutnell and Kenneth W.
Johnson, 8th Ed}

Ungkapan daripada persamaan itu menunjukkan jika bahan dielektrik dengan tinggi
dimasukkan antara dua plat kapasitor, kapasitans akan bertambah. Pemalar dielektrik untuk
beberapa bahan pada suhu bilik disenaraikan dalam Jadual 2.1 di bawah.

Jadual 2.1: Pemalar Dielektrik untuk beberapa
Bahan Pemalar dielektrik,
Vakum 1
Udara 1.00054
Teflon 2.1
Kertas 3.3
Mika 5.4
Getah 6.7
Air 80.4

___________________________________________________________________________
Contoh 2.8: Kapasitan

Berapakah luas permukaan plat selari bagi satu kapasitor plat selari dengan nilai kapasitan 1.0
F jika jarak pemisahan antara plat diberikan sebagai 1.0mm. Bahan dielektrik yang digunakan
ialah udara.

Unit 2 Keupayaan Elektrik dan Kapasitor
Penyelesaian

A=1.110
8
m
2


___________________________________________________________________________








2.6.2 Tenaga Tersimpan Di dalam Kapasitor

Aplikasi utama kapasitor ialah sebagai peranti yang dapat menyimpan cas. Apabila plat logam
disambung kepada bateri seperti pada Rajah 2.6, elektron daripada plat yang disambung
kepada terminal positif bateri ditarik ke terminal tersebut. Manakala terminal negatif bateri
akan menolak elektron ke plat logam yang disambung kepadanya. Keadaan ini menyebabkan
satu daripada plat kapasitor mempunyai cas positif dan satu lagi bercas negatif.

Proses mengecas lengkap apabila beza kupayaan antara plat sama dengan beza keupayaan
pada terminal bateri (voltan bateri). Tenaga disimpan dalam kapasitor adalah hasil daripada
kerja yang dilakukan untuk mengecas kapasitor tersebut. Apabila kapasitor menyimpan cas, ia
membawa maksud bahwa kapasitor itu menyimpan tenaga. Jika anda mengecas kapasitor,
bateri melakukan kerja untuk memindahkan cas dari satu plat kepada plat yang satu lagi.
Jumlah kerja diberikan ialah:

1
W qV qV
2
= =


Maka, tenaga tersimpan di dalam kapasitor diberikan oleh persamaan yang berikut, iaitu:

Tenaga elektrik =E =
2
1 1
QV CV
2 2
= (2.15)
___________________________________________________________________________
CONTOH 2.9

Lampu flash kamera seperti rajah di bawah berfungsi untuk menjadi sumber cahaya sesaat
yang boleh memberikan pencahayaan yang terang pada objek yang hendak diambil fotonya.
Tenaga bagi lampu flash kamera disimpan dalam satu kapasitor. Katakanlah unit flash kamera
itu menyimpan tenaga dalam kapasitor dengan kapasitan 200F pada 250V.
Aktiviti 2.7
Kita rujuk pada contoh 2.8 di atas. Apakah yang berlaku jika kita
gantikan bahan dielektrik itu kepada getah? Terangkan.
Unit 2 Keupayaan Elektrik dan Kapasitor







Berapakah tenaga elektrik yang tersimpan dalam flash kamera itu.


Penyelesaian

Tenga elektrik tersimpan

2 2 6
1 1
E CV (250V) (200 10 F)
2 2

= =

= 6.25 J
___________________________________________________________________________









Flash kamera
Aktiviti 2.8
Kita rujuk pada contoh 2.9 di atas. Jika flash kamera itu bertindak
balas dalam masa 0.001s, berapakah kuasa output flash kamera
tersebut?